ناﺮﻬﺗ ﺮﻬﺸﻧﻼﻛ ﻲﻳﺎﻀﻓ...

57

مدل گسترش فضايي كالنشهر تهران

دكتر آزيتا رجبي استاديار دپارتمان جغرافيا، دانشگاه آزاد اسالمي، واحد تهران مركزي

افشين سفاهن ريزي شهري، واحد علوم و تحقيقات دانشجوي دكتري جغرافيا و برنامه

1388/12/11: تاريخ پذيرش 1388/8/25: تاريخ دريافت

چكيده

در مقاله حاضر به بررسي روند تحوالت شهرنشيني و همچنين روند تـعـيـيـرات جمعيتي در تهران پرداخته شده و روند مهاجرت به كالنشهر تهران به بحث گذاشته

نقطه شهري پيراموني و دوازده شهرستان تابعه خـود مـجـمـوعـه 52تهران با . شود مي به وجود آورده است كه “ مجموعه شهري تهران ” نام اي به شهري را در مقياس ملي و منطقه

با حاكميت الگوي نامناسب “ بيش از حد شهري شدن ” ي اي شاخص از پديده تواند نمونه مي هاي شـهـري نـامـوزون و بـروز باشد كه، در توزيع فضايي سكونتگاه ي مي و بيمار گونه

اي فاقد اسـتـانـداردهـاي نشيني، شهرهاي حاشيه نشيني و زاغه هايي همچون حاشيه پديده هـاي در مقاله حاضر به بـررسـي مـدل . نمايد سزايي ايفاء مي نقش به ... مطلوب زندگي و

شود و با توجه به تحليل اطالعات جمعيتي شـهـر گسترش فضايي كالنشهرها پرداخته مي تهران به ارائه مدل گسترش فضايي مجموعه شهري تهران پرداخته شده است

. بيش از حد شهري شدن، مدل گسترش فضايي،كالنشهر بيمارگونه، مجموعه شهري : ها كليد واژه

58 دانشنامه

مقدمه تمركزگرايي در روندرشد شتابان شهرنشيني دركشورهاي جهان سوم وبه تبـع آن اعـمـال

يـا “ نخسـت شـهـري ” گيري الگوي از عمده داليل شكل “ قطب رشد ” سياست هايي همچون . گيري شهر مسلط است شكل گيري شتابان شهرنشيني مـدرن نيز از اين قاعده مستثني نبوده و در روند شكل كشور ايران

همراه واردات زياد كاالهاي مصرفي توسـعـه سـطـح خود با تكيه بر افزايش درآمدهاي نفتي به ريزي شده را ايجاب فاقد يك نظام برنامه هاي روستاييان به شهرهاي تكنولوژيك عامل مهاجرت

. نموده است مابين شهرهاي كـوچـك و ي درآمد و اختالف درآمد بين شهر و روستا و في توزيع ناعادالنه

بزرگ و امكانات شهري كه در شهر تهران به وجود آمده است از عمده عوامل افزايش جمعيتـي شهري اين نخست شهري ملي كشور شده است كه به دنبال همگرايي خيل عظيم مهاجرت بـه

ي زماني منجر به واگرايـي ي قيمت زمين و مسكن در يك دوره رويه سمت تهران و افزايش بي خيل مهاجرين نسبت به شهر تهران و در مقابل توجه بيمارگونه به فضاهاي پـيـرامـونـي ايـن

هاي شهري نـامـوزون و بـروز گيري سكونتگاه شهرمسلط ملي شده است در اين مسير شكل اي فاقـد اسـتـانـداردهـاي نشيني و شهر لگوهاي حاشيه نشيني، زاغه هايي همچون حاشيه پديده

هاي فضايي در سطح مجموعه شهـري تـهـران ي اين نابساماني به واسطه ... مطلوب زندگي و بروز نموده است كه تبعاتي همچون عدم تعادل رشد اقتصادي و اجتماعي، عدم كنترل حـركـات

قرارگيري هر ساله در ( هاي هوا محيطي ناشي از آن همچون آلودگي مهاجرتي، مشكالت زيست هاي مديريت به دليل تمركز بيش از حد و پذيري سيستم آسيب ) ترين شهرهاي دنيا ليست آلوده

ترين از جمله مهم ... هاي اجتماعي و ها و اتالف زمان و نيروي كار، بروز ناهنجاري افزايش هزينه . هاي فضايي در نظام شهرنشيني ايران شده است هاي ناشي از اين نابساماني آسيب

شهرها هاي گسترش فضايي كالن مدل شودكه به تناسب شهرها در جهان الگو هاي متعددي ديده مي در مدل گسترش فضايي كالن

. آورد شهرهاي آن هابه وجود مي شرايط كشور ها تصاوير متعددي را از كالن هـا شهرها به دليل افزايش قيمت زمين و ساختمان در درون آن پديده گسترش فضايي كالن

هـا كـه غـالـبـا دهد و به تدريج در بعضي از آن و انتقال جمعيت و فعاليت به بيرون آن رخ مي هاي جهان سومي هستند به صورت ساختارهاي ناموزون و گسيخته در پهنه وسيع اطـراف نمونه

ها ازدياد آمد شود،كه خود منجر به جدا افتادگي محل كار و زندگي، افزايش فاصله شهر ظاهر مي . گردد هاي زيست انساتي و طبيعي مي و شدهاي شهري، و تخريب و آلودگي روز افزون محيط

59 اي مثل تـهـران را ايـجـاد شهرها بيمارگونه در فرايند گسيختگي كالبدي كه انفجار كالن هاي پراكنده در حـاشـيـه طوري كه لكه گيرد، به كنند همواره پويش پيوستگي نيز صورت مي مي

. گردند شهرها ملحق مي شهرها با پيوستن به يكديگر، خود به سيستم به هم پيوسته كالن كالن اين چنين مجموعه شهري، پيامد همزمان گسيختگي و پيوستگي فضايي است كه در طـول

ي فضاهاي خالي باقي مانده در حاشيه شهرهاي بزرگ، مـمـلـو از فضـاهـاي زمان به واسطه شده و سرانجام نوع ويژه گسترش فضايي شهرهاي بزرگ كه به عنـوان نامنسجم كالبدي ايجاد

مطرح شده با ادغام انواع كاربردهاي ناسازگار و يورش انواع “ انفجار شهرهاي بزرگ جهان سوم ” ) 61، ص 1999سعيدنيا، . ( آيد فضاهاي ناموزون و ناسازگار شهري در يكديگر است به وجود مي

. شهري نشان داده است اشكال توسعه كالبدي منطقه كالن 1در نمودار

شهري اشكال توسعه كالبدي منطقه كالن -1تصوير

بررسي روند تحوالت جمعيتي تهران نفر است كه تخمين ژوبر فـرانسـوي در 30/000شده براي تهران رقم اولين جمعيت ثبت

نيز ژنرال گاردن فرانسوي جمعيت را در زمسـتـان 1807در سال . باشد ميالدي مي 1806سال . زند نفر تخمين مي 50000


60 دانشنامهدهد، جمعيت روستـايـي هاي متفاوت نشان مي روند تغييرات جمعيتي شهرهاي ايران در دوره

كشور كاهش، مهاجرت روستاييان به شهرها افزايش و تعدادي از روستاها به شـهـر تـبـديـل . ميليون نفر به جمعيت شهري كشور اضافه شـده اسـت 12سال گذشته حدود 10در . باشد مي

با مهاجرت و سرريز مازاد جمعيتي به سوي مراكز شهري، الـگـوي ). 22، ص 2007ميهن، هم ( به سبب ايـن فـرآيـنـد و . تري به خود گرفت استقرار و ساختار فضايي جمعيت حالت متمركز

تهران، : شهر بزرگ ايران يعني 10حدود جمعيت كشور در امكانات رشد و توسعه نـابـرابـر، ، 2001عليـزاده، . ( مشهد، اصفهان، تبريز، شيراز، كرمانشاه، اهواز، قم و رشت و كرج انباشته شد

نمايش 2006، تا 1900روند تغييرات جمعيت شهرها و تعداد شهرها از سال 4در جدول ) 10ص . داده شده است

2006 – 1900روند تغييرات جمعيت شهري و تعداد شهرها از سال -4جدول

شهر تهران مدل گسترش فضايي

: توان ادوار توسعه فضايي تهران را به شرح ذيل مطرح نمود مي - ) 1891-1920( گيري تهران قديم شكل - ) 1921-1961( نوسازي شهر تهران - ) 1962-1991( شهر تهران از تكوين مادر - ) 2008-1992( شهري تهران تكوين مجموعه -

14

سالكل جمعيت كشور

به ميليون

تعداد شهرها

جمعيت شهرنشين به ميليون نفر

درصد جمعيت شهري

ميزان رشد درصد

1900 86 /9 99 3 /2 6 /20 -

1956 5 /18 199 6 4 /31 5

1966 5 /24 271 8 /9 7 /38 9 /4

1976 34 373 9 /15 1 /46 4 /5

1986 49 496 8 /26 3 /54 6 /3

1991 59 514 8 /31 57 12 /1

1996 60 617 7 /36 3 /61 58 /1

2001 64 889 42 3 /65 56 /1

2006 70/472/846 1028 48/259/964 4 /68 7 /2

)2006 – 1951هاي مركز آمار ايران، سرشماري: (ماخذ

61 به وضوح قـابـل 2008-1891هاي در تصاوير ذيل روند تحوالت فضايي شهر تهران طي سال

: باشد رويت مي


Until_1956 Until_1966 Until_1976



2008-1891هاي روند تحوالت فضايي شهر تهران طي سال -2تصوير

62 دانشنامه

روند رشد جمعيت تهران -5جدول

2006 1996 1986 1976 1966 1956 سال

7/711/230 6/750/845 6/042/584 4/530/223 2/719/730 1/512/082 جمعيت

اقتباس از اطالعات مركز آمار

روند جمعيت رشد -1نمودار

مراحل گسترش فضايي تهران -6جدول

1385 1357 1340 1330 1352 هـ ق 960 سال

km2( 4 20 46 180 30 754(مساحت استانداري تهران -1385مركز آمار ايران : ماخذ

مدل گسترش فضايي كالنشهر تهران 63

تعداد شهرهاي منطقه شهري تهران -7جدول

استانداري تهران -1385مركز آمار ايران : ماخذ

تعداد شهرهاي مجموعه شهري تهران -3نمودار

1385 1375 1365 1355 1345 1335 1300 سال

48 37 20 11 7 4 2 تعداد

مراحل گسترش فضايي تهران -2نمودار

64 دانشنامه

روند ايجاد مجموعه شهري بيمار گونه در پيرامون تهران ي اخير نسبت به كل كاهش يافته كه نرخ رشد جمعيت شهر تهران در دو دهه با توجه به اين

اما مقايسه اعداد مربوط به منطقه شهري تهران مويد اين واقعيت اسـت كـه هـمـواره . است اختالف چشمگيري بين نرخ رشد جمعيت منطقه شهري تهران با شهر و كل كشور وجود داشتـه

. باشد و در منطقه شهري تهران جمعيت با شتاب بيشتري نسبت به خود شهر در حال افزايش مي ). 28، ص 2000طرح مجموعه شهري تهران، (

به بعد با توجه به اعداد و ارقام جمعيتي و نـحـوه پـراكـنـش 1976به عبارت ديگر از سال گيري است و شهر تهران رشد و توسعه خود را از شهر تهران در حال شكل جمعيت، منطقه كالن

كه در عـيـن منظور اين . تري تسري داده است محدوده قانوني و رسمي خود به منطقه گسترده شهر تهران به ثبات جمعيتي و نوعي مهاجر فرصتي رسيده ليكن منطقه پيرامـونـي حال كه خود

بيش از حد شهـر ” ي آن هنوز هم به شدت مهاجرپذير است و اين مسئله خود موءيد وجود پديده باشد مي over urbanism“ نشيتي

سـازي و تسريع روند شهرك : توان كالبدي تهران در اين دوره، مي -از تحوالت مهم فضايي و ) نشـيـن به صورت حاشيه نشين و زاغه ( هاي فقيرنشين نشيني و گرايش به سمت حومه شهرك

به دنبال توسعه شهـري . در جهات مختلف جغرافيايي است ) نشين هاي مرفه حومه ( ثروتمندنشين هاي مجاور سازي به حوالي شهرستان هاي جديد در نزديك تهران، پديده شهرك و ايجاد شهرك

شد كه اين امر زمينه را براي توسـعـه پـيـرامـونـي و شهري، كشيده و محورهاي اصلي برون . هاي شهري در منطقه تهران فراهم ساخت نشيني و ايجاد مجموعه و منظومه حاشيه

300به بيش از 1961كيلومتر در سال 180در اين دوره وسعت سطح داير، تهران از حدود معاونت شهـرسـازي و ( رسيد 2002كيلومتر مربع در سال 754، و 1978كيلومتر مربع در سال

). 10، ص 2003معماري ايران،

شهر تهران مدل گسترش فضايي كالن به طور عمده به صورت پيوسته و متصل بود اما از آن به بـعـد 70توسعه شهر تهران تا دهه

پويش توسعـه . بنا به علل متعدد، توسعه ناپيوسته در پيرامون تهران با شتاب رو به گسترش نهاد ناپيوسته در پيرامون تهران به صور مختلف مثل بزرگ شدن شهرهاي اطراف، تبديل روستاها به

در طـول ايـن . هاي و شهرهاي جديد به ظهور رسـيـد ايجاد شهرك ( شهر، بزرگ شدن روستا ساله تهـران 25روستا در داخل محدوده 108حدود 1990تا 1960سال از 30تحول و گسترش

ساله تهران ايـجـاد 20شهرك جديد نيز در محدوده 60در اين مدت . ادغام و در آن حل شدند هـا شهرك رسيد كه اغلب آن 84هاي پيرامون تهران به حدود تعداد شهرك 2006شد و تا سال

65

1386استانداري تهران :ماخذ

، ص 2006زنـجـانـي، -31، ص 2002نظريان، ( اند برنامه به وجود آمده به صورت خودرو و بي 161 .( شهر تهران از حالت يك پايتخت معمولي آسيايي، به يك شهر مهم از نظر 90در طول دهه

. اي تبديل شد سياسي و نظامي و اقتصادي در سطح منطقه نقطـه 50حاصل جريانات فوق در درجه اول پيدايش يك منطقه شهري متشكل از تهران و

شهري داراي شهرداري و دوازده شهرستان در محدوده استان تهران در حوزة نفوذ شهر تـهـران شهري را در مقياس ملي بـه اي و منظومه بزرگ بود كه اساساا مجموعه شهري در مقياس منطقه ٌ

. مراجعه شود 2و 1وجود آورده است، به نقشه

2008منطقه شهري تهران -1نقشه

در طول سه دهه اخير، توسعه منطقه شهري تهران تابع هيچ نوع سياست و راهبرد و برنامـه برنامـه جامع با هدف هدايت و كنترل توسعه هماهنگ كل منطقه نبوده و به صورت خودرو و بي

هـاي حاصل آن اسكان غير رسمي گروه . به يك پديده فراگير در سطح استاني تبديل شد است شـهـرهـاي ” نشيني و اسكان غير رسمي بوده كه به صـورت كم درآمد شهري با ويژگي حاشيه

كند، رشد ايـن هاي معضالت اجتماعي مضاعف شهر مادر خود نمايي مي و كانون “ حاشيه نشين نشيني وسـيـع، فضايي به صورت حاشيه -اجتماعي و كالبدي -پديده با عوارض مهم اقتصادي


66 دانشنامهمـحـيـطـي هاي اجتماعي و خطرات زيست اسكان غير رسمي، پاشيدگي فرهنگي، افزايش آسيب

). 50، ص 2003وزارت كشور، ( همراه بوده است ... و ملي بسط پيدا كرد و اين پديـده “ شهر مسلط ” به اين ترتيب توسعه جمعيتي تهران به عنوان

، تبديل تعداد زيادي از روستاها به شهر و شهـرك، به صورت رشد سريع جمعيت شهرهاي استان هاي خـوابـگـاهـي، كـارگـاهـي و گيري انبوه كانون ها و شهرهاي جديد و شكل ايجاد شهرك

نشيني تمامي سطح استان را تحت تأثير جدي خود قرار داد و در طول فقط يك دهه سـه حاشيه پور، مدني ( شهر پيراموني تبديل گرديد در نتيجه تهران به يك كالن . ميليون نفر به آن اضافه شد

). 40، ص 2002

شهري تهران شكل توسعه كالبدي منطقه كالن -2تصوير

اي بـه هاي الگوي چند مركزي يا منظومه هاي شهري متمركز و پرجمعيت در پيرامون، پايه حوزه ) 33، ص 2004غمامي، ( شهري تهران شكل گرفته است طور طبيعي در مجموعه

مدل گسترش فضايي كالنشهر تهران 67

68 دانشنامه

طرح مجموعه شهري طهران : ماخذ ) 4( 2008 –) 3( 1963 –) 2( 1996-) 1( 1921مراحل رشد منطقه شهري تهران -3تصوير

هاي تحقيق يافته شهري تهران اين است كه شهرهـا و فضايي مجموعه -هاي ساختار كالبدي يكي از ويژگي

هاي عمده فعاليت به صورت يكنواخت سطح مجموعـه و يـا در هاي پرجمعيت و كانون آبادي » هـايـي حـوزه « يا » ها منظومه « اند، بلكه عمدتاا به صورت ً هاي اصلي پراكنده نشده حاشيه راه

اند و شـهـرهـا و هاي اصلي، شكل گرفته تقريباا مستقل، در نقاط معيني از حاشيه و امتداد راه ً شونـد و در نـتـيـجـه داده اند كه از يك محور اصلي ارتباطي تغذيه مي هايي راتشكيل آبادي هاي اصلي ارتباطي ميـان ها و جاده ترين عامل پيوند ميان اين مجموعه بزرگ ايجاد بزرگراه مهم

ليكن اين نكته را نبايـد از ). محور اصلي است 5كه شامل ( تهران و ساير شهرهاي منطقه است به طور عمده به صورت پيوسته و متصل بـوده، 70نظر دور داشت كه توسعه شهر تهران تا دهه

اما از آن به بعد بنا به علل متعدد، توسعه ناپيوسته در پيرامون آن به شدت گسترش يـافـتـه و هـمـواره اخـتـالف . پديده مجموعه شهري تهران را با شتاب رو به گسترش ايجاد نموده است

چشمگيري بين نرخ رشد جمعيت منطقه شهري تهران با شهر تهران وجود داشته و در منـطـقـه

)4 ( )2 (

)3 ( )1 (

69 بـاشـد بـه شهر تهران جمعيت با شتاب بيشتري نسبت به خود شهر تهران در حال افزايش مي

2/5طوري كه طي سه دهه گذشته در حالي كه جمعيت شهري محدوده قانوني تهران حـدود 4/9ميليون نفر رسيده است، جمعيت بقيه مناطق استان تـهـران 6/76به 2/72برابر شده و از

به بـعـد بـه 1966برابر شده است و اين در حاليست كه روند تحوالت رشد شهري تهران ازسال مرحله ي اشباع در جذب جمعيت رسيده و شهرهاي خودرو در حوزه شهري پيرامون تهـران بـه

پذير و مهاجرين كم بضاعت جايگاه جايگزين شهر تـهـران را نوعي در برون فكني اقشار آسيب تواند مبيين حركت واگرايي سيل مهاجرت از شهر تهـران بـه اند و اين مسئله خود مي پيدا كرده

سمت پيرامون آن و انتقال فراگير بيماري بيش از حد شهرنشين شدن از تـهـران بـه سـايـر . هاي پيراموني آن باشد سكونتگاه

منابع

. 1997، 7و 6اطهاري، كمال، مدنيت گم گشته مجله معماري و شهرسازي، دوره ششم، شماره ، 25،26اعتماد، گيتي، تغييرات شبكه شهري ايران در دهه اخير، مجله معماري و شهرسازي، دوره پـنـجـم، ش

1377 . . 1996اوركارد، برناد، شهرسازي و بحران شهري در عهد محمدرضا پهلوي، شهرداري تهران،

، تهران، مركز نشر دانشگاهي، » شهرسازي معاصر از نخستين سرچشمه تا منشور آتن « اوستروفسكي، واستالف، 1992 .

، ترجمه مركز تحقيقات تخصصي حسابداري و حسابرسي، تهـران، 1970 -1900: ير، جوليان، اقتصاد ايران باري . 1984سازمان برنامه و بودجه،

. 1993، تهران، 9توفيق، فيروز، گسترش شتابان شهرنشيني در ايران، مجله آبادي، سال سوم، شماره . 1991حبيبي، محسن، سير تحول شهرنشيني، جزوه دكتري دانشگاه تهران، دانشكده هنر،

، گنجينه مركز اسنـاد مـلـي ايـران، 1315حمسي، فرحزاد، اسنادي پيرامون شهرداري تهران و تشكيالت آن، 1989 .

. 1979شناسي روستايي ايران، انتشارات پيام نور، چاپ سوم، خسروي، خسرو، جامعه . 2001هاي حقوقي بر آن، تهران، شهرها و بررسي راه هاي حاشيه كالن داودپور، زهره، مسئله سكونتگاه

، 65نامه، شـمـاره شهر، نشريه دانش رجبي، آزيتا، تحليل فرآيندي تحوالت شهري تهران از شهر قلعه تا كالن 2007

. 2008، 14شهري تهران، مجله سرزمين، شماره رجبي، آزيتا، سير تحول شبكه شهري منطقه كالن . 2006، 13مجله سرزمين، شماره با تاكيد بر شهر آينده، رجبي، آزيتا، شهر در نظام نوين جهاني،

. 1981رضازاده، راضيه، تاريخ شكل شهر، جيمز موريس، دانشگاه علم و صنعت ايران، رهنمايي، محمدتقي، توسعه تهران دگرگوني در ساختارهاي نواحي روستايي اطراف، فصلـنـامـه تـحـقـيـقـات

. 1990، 16جغرافيايي، شماره ، گزيده مطالعات جمعيتي مجموعه شهري تهران، مركز مطالعات و تحقيقات شـهـرسـازي و ... ا زنجاني، حبيب

. 2001معماري ايران،


70 دانشنامهسازمان برنامه و بودجه، گزارش وضع موجود اقتصادي، اجتماعي استان تهران، طرح راهبردي مجموعه شهـري

. 1980تهران، . 1974و بودجه، اي بر شناخت مسائل شهري، سازمان برنامه ساعدلو، هوشنگ، مقدمه

هاي شهري در ايران، انتـشـارات سـازمـان هاي، جلد پنجم، طرح سعيدنيا، احمد، كتاب سبز راهنماي شهرداري . 2003هاي كشور، شهرداري

. 1998ريزي شهري، چكيده طرح جامع تهران، شركت پردازش و برنامه ها، مجموعه مقاالت شهرهـاي جـديـد شفايي، سپيده، علت وجودي شهرهاي جديد و الگوي توسعه كالبدي آن

فرهنگي جديد در شهرنشيني، جلد اول، انتشارات شركت عمران شهرهاي جديد، تهران، چاپ اول، اسفـنـد، 1993 .

. 2000طرح مجموعه شهري تهران، خالصه گزارش اقتصادي، ها راهبردها و روند ابعاد شهرنشيني در ايران، سازمان برنامه و بودجـه دفـتـر عليزاده، محمد و كازروني، سياست

2001جمعيت و نيروي انساني، . 1996عليزاده، محمد، كازروني، كاظم، مهاجرت و شهرنشيني در ايران، سازمان برنامه و بودجه،

ها، فصلنامه مديريت شهري، سازمان شـهـرداري غمامي، مجيد، رابطه شهر و منطقه، تهران، تنگناها و ضرورت . 2001، 6كشور، شماره

. 1999پور، علي، تهران، ظهور يك كالن شهر، شهرداري تهران، مدني مجموعه مقاالت شهرهاي جديد، جلد اول، شركت عـمـران، . كنيم پور، علي، چرا شهرهاي جديد را برپا مي مدني

. 2007تهران، . 1996تا 1976هاي آماري سالهاي مركز آمار ايران، سالنامه

. 2006و 1996تا 1976هاي مركز آمار ايران، سرشماري عمومي نفوس و مسكن سال . 1996تا 1976هاي مركز آمار ايران، نتايج تفصيلي سرشماري سال

. 2003معاونت شهرسازي و معماري، مطالعات سازمان فضايي و سيماي تهران، . 1381، 37و 36زاده، جواد، مفهوم گستره منظومه شهري تهران، مجله آبادي، شماره مهدي

شهرهاي جديد قزاقستان، گذشته، حال، آينده، مجموعه مقاالت شهرهاي جديد، جلد اول، شركـت . مهرداد، اسد . 1384عمران، تهران،

. 1377مهندسان مشاور آويژه مهر، شناخت وضع موجود شهر جديد پرديس، آبان ماه ها در حوزه شهري كرج، شهريار، مـجـمـوعـه مهندسان مشاور باوند، شهر جديد انديشه، سنجش تحقيق هدف

. 2005مقاالت شهرهاي جديد، جلد دوم، شركت عمران تهران، هـاي هاي تحقق طرح هاي توسعه شهري، جلد دوم، انتشارات سازمان شهرداري مهندسين مشاور شارمند، شيوه

. 2005كشور، . 2006هاي مربوطه، اصغر، جزوه دكتري با عنوان مفاهيم و اصطالحات و نظري نظريان، علي . 2002نور، سال اصغر، جغرافياي شهري ايران، انتشارات پيام نظريان، علي هاي اقماري، فصلنامه تحقيقات جغرافـيـايـي، اصغر، گسترش فضايي شهر تهران و پيدايش شهرك نظريان، علي

1991 . اصغر، منطقه تهران شهري و بازتاب فضايي آن، مورد تهران، فصلنامه جغرافياي سرزمـيـن، سـال نظريان، علي

. 2005، 7دوم، شماره . 1998ريزي وزارت كشور، هاي توسعه شهري، جلد اول، مركز مطالعات و برنامه وزارت كشور، شيوه تحقق طرح

. 2004وزارت كشورايران، معاونت سياسي، دفتر تقسيمات سياسي،

ناﺮﻬﺗ ﺮﻬﺸﻧﻼﻛ ﻲﻳﺎﻀﻓ...

Documents