ii —bÖceklerİn diŞ yapisi morfolojİbazı kıllar insan ve hayvan derisini kaşındırdığı...

Ç.Ü. Zir. Fak Bitki Kor. S. SATAR 1


II — BÖCEKLERİN DIŞ YAPISI

MORFOLOJİ


A. Böceklerin Vücut Duvarı

1. Vücut duvarının yapısı

Bir takım segmentlere ayrılmış vücudunun dış tarafı integüment adını alan deri ve bunun özellikle ergin böceklerde yer yer ufak ya da büyük levhacıklar (Scelerite) halinde kitinleşmesiyle sert bir durum alan dış iskeletle kaplanmıştır.

Kitinsel levhacıkların bazıları da dikiş adını alan sınırlar ile birbirine bitişmiş durumdadır


Sclerite


•Fakat, bükülme ve uzama özelliği olmayan kitinsel levhaların bulunuşu böceğin hareket etmesini ve büyümesini önleyecek bir durum yaratır. Buna karşı, yukarıda sözü edilen deriden ibaret kısımlar hareketi sağlar ve böceğin zaman zaman deri değiştirmesi büyümesine imkân verir.

•Bu dış iskelet vücudu dışarıdan gelecek zararlı etkilerden koruduğu gibi vücuttan su kaybını da önler, ayrıca kasların bağlanma yeri olarak vazife görür.


Böcek vücudunun dış duvarı üç tabakadan yapılmıştır.

1. Kütiküla (Cuticula):

2. Hipodermis:

3. Asal zar (Basal membrana):


1. Kütiküla (Cuticula): en dış katmandır. Nitrojenli polisakkarit bileşiminde (C23 H54O21N4) olan Kitin(Chitin)maddesinden yapılmıştır.Kitin oranı %25-60 arasında değişmektedir.Diğer maddelerin esasını teşkil eden proteindir.

Kutikula 3 tabakadan oluşur. Bunlar dıştan itibaren

A. EpicuticulaB. ExocuticulaC. Endocuticula

Kıl



A. Epicuticula 1 mikrondan daha az kalınlıkta kitinsiz su

geçirmeyen mumlu bir tabakadır. B. Exocuticula ve

C.Endocuticula

İkisi birlikte Procuticula ismini alır ve kitin ihtiva eder

Bu tabakalar por kanalları tarafından dikine delinirler.

Exocuticula gayet yoğun ve sert olup endocuticuladan daha fazla pigmente sahiptir.Cuticulada koyulaşma ve sertleşme olmazsa yumuşak ve oldukça saydam bir zar meydana gelir; aksi halde bu kalınlaşmış ve katılaşmış kısımlar levhacıkları meydana getirir.


2. Hipodermis: Kutikula tabakasının hemen altında yer alır. Çok

kenarlar (poligon) şeklinde ve bir sıra halindeki bu hücreler kitin maddesini salgılar ve bu nedenlekutikilayı meydana getiren ve onun altında bulunan tabaka anlamında Matrix adını alır.

Aynı tabaka deri değiştirme sıvısıda salgılar.

3. Asal zar (Basal membrana): Kutikula ve Hypodermis tabakalarının altında ince bir

tabakadır.


2. Dış çıkıntılar Böcek vücudunun kitinsel ve deri şeklinde

olabilen dış iskeleti bir takım dış ve iç çıkıntılara sahiptir.

Dış çıkıntılar;KılDikenPul vb şekillerde olur.

Kelebek pullarının yakından görünüşüBal arıları üzerindeki kıllar


Hamam böceğindeki dikenler Bal arılarının kanadındaki dikenler


Bu kıllar hipodermis hücrelerinin bazıları tarafından meydana getirilir.

Sadece kitinsel bir çıkıntıdan olanları olduğu gibi her üç tabakası olanlarda vardır.

Bazısı düz bazısı tüylü olabilen kıllar gördükleri işe göre

duygu kılları koruma kılları, temizleyici kıllar, ve yapışıcı kıllar gibi tiplere ayrılabilir. Bazı kıllar insan ve hayvan derisini

kaşındırdığı ve hatta çok daha fazla rahatsız edebilir bu kıllara ağılı ve zehirli kıllar denilir.

Pullar yassılaşmış kıllardır. Kelebeklerin güzel renklerinin renkleri pullardır. Bazı pullar kokuda yayarlar. Böceklerden bazıları yumurtalarını vücutlarında bulunan kıl ve pullar ile örterler. Bu kıllar çoğunlukla abdomen sonunda yer alır.

Bal arılarının ayaklarındaki kıllar


3. İç Çıkıntılar

Vücut duvarının iç tarafında göze çarpan pek çok sayıdaki çıkıntılardır.

İç çıkıntıların karşılığı olarak vücudun dış kısmında oluk veya çukurluklar göze çarpar.

Levha veya diken şeklindeki bu çıkıntılar kasların bağlanmasına ve aynı zamanda dış iskeletin dayanıklılığının artmasına yarar.

Levha şeklinde olanlar Apodema, diken veya parmak şeklinde olanlar Apophysis adını alır. iç iskeletin baş ve thoraks içerisindeki şekilleri değişiktir ve bunlar özel isimler ile anılır.



4. Böceklerin renkleri Gerek pulların ve gerekse kitinsel böcek

derisinin renkleri iki esas grupta toplanır. (1) Kimyasal renkler. — Özellikle

exoculicula'nın içermiş olduğu pigment maddesi sebebiyle meydana gelen Pigment renkleri veya Kimyasal renkler bazı ışık dalgalarının emilip diğerlerinin yansıtılması sonucu ortaya çıkar.

Bu hususta pigmentten başka bileşikler de rol oynar. Örneğin hipodermis hücreleri içerisindeki yağ tane ve damlacıkları en tanınmış olanlarıdır.

Pigment renkleri siyah, kahverengi, kırmızı, turuncu ve sarıdır. Bunlar içerisinde Kütiküla rengi grubuna girenler daimi renklerdir.

Yağ gibi kimyasal bileşikler sebebiyle meydana gelenler ise, böceğin ölmesinden sonra zamanla değişir veya kaybolur.


(2) Fiziksel Renkler. — Yapı (Strüktür) Renkleri adını da verdiğimiz gruptakiler ise kütiküladaki fiziksel değişmelere göre farklı renkler gösterirler. Bu fiziksel değişmeler büzülme, genişleme, bükülme gibi olaylardır.

Yapı renkleri beyaz (ışınların topunun yansıtılması), mavi tonları ve eflatun gibi renklerdir.


(3)Bir de bu iki grup renklerin birleşmesi veya karışması sonucu meydana gelen renkler vardır ki bu Karışım renkler fiziksel renklerden daha çok bulunur.

Bunlar genel olarak mor, yeşil gibi renklerdir.

Chrysoperla carnea


Baş ve Uzantıları


1. Baş yapısı Embriyo döneminde 21

segment (halka)'dan ibaret olan böcek vücudunun başa ait halkaları, ilk 6 adedidir. Bu dönemden sonra, başın gayet sağlam yapılı bir kutu şeklini aldığı görülür.

Baş genel olarak toraks'ın ön tarafında yer almıştır; fakat, bazı familyalarda ve örneğin Coleoptera takımına bağlı Bostrychidae ve Scolytidae familyalarında olduğu gibi bazen alt tarafında da bulunur. Bu sebeple üstten bakıldığında baş görülmez.

Scolytidae Arcrididae Ç.Ü. Zir. Fak Bitki Kor. S. SATAR 18

Başla kitinsel levhacıkların dikişler ile ayrılma yerleri kolayca görülür. Bu dikişlerden başın yukarı tarafından başlayıp ağız parçalarına kadar uzanan, ters Y harfi seklindeki olanı gayet belirtidir.Başın çeşitli kısımlarına ayrı ayrı adlar verilmiştir.

Bunların başlıcaları Alın (Frons),Yanak (Gena), Tepe (Vertex) Clypeus‘ dur.

Başın büyüklük ve şekli çok değişiklik gösterir.



Fakat baş ekseni, vücut eksenine dik olanlar (Hypognathous), aynı doğrultuda olanlar (Prognathous) iki esas grubu oluşturur

Prognathous, Opisthognathous ve Hypognathous Ç.Ü. Zir. Fak Bitki Kor. S. SATAR 20

Böcek başı bazen Coleoptera'dan Curculionidae familyasında olduğu gibi, ileriye doğru hortum şeklinde uzayarak, şaşırtıcı bir görünüş de alabilir


Baş üzerinde şu uzantılar göze çarpar.

Yanlarda ve yukarıya doğru yerleşmiş bir çift Petek göz.

Çoğunlukla petek gözlerin arasında ve genel olarak 3 (bazen 1) adet Nokta göz,

Bir çift Anten Bir çift Mandibula ve iki çift Maxilla

ile bunları üstten örten üst dudak'ınmeydana getirdiği ağız parçalan.


2. Antenler ve tipleri Antenler (Antenna) ya da Duyargalar genel olarak

gözler arasından çıkmıştır. Daima bir çift olarak mevcuttur. Koku, dokunma ve tad alma görevini yaparlar. Değişik sayıda halkadan meydana gelmiştir ve

bunlar bastan itibaren sıra numarası ile anılır. Bu halkaların ilk ikisi dairna diğerlerinden şekil ve

büyüklükçe ayırt edilebilir. Birincisine Scapus adı verilir ve anteni başa

bağlar; İkinci halkanın adı Pedicellus'dur. Geri kalanlar Flagellum veya Funiculus adını

alır. Anten halkalarının sayısı genel olarak 3-50

arasında değişir. Antenler bazen ilk bakışta görülmeyecek kadar

küçülmüş ve bazen baş üzerindeki çukurlara yerleşmiş durumdadır.

Örneğin, Hydrocoridae (Hemiptera) familyasında başın yanlarında ve göz kenarlarındaki,

Siphonaptera Siphonaptera (Pireler) takımında ise başın gerisindeki özel çukurluklar içerisindedir.

Flagellum

Pedicellus

Scapus


Anten Tipleri

Kıl gibi anten: Anten halkaları aynı kalınlıktadır ve halkalar birbirine iyice bitişmiştir. Tettigoniidae (Orthoptera) familyası iyi bir örnektir.

İp gibi anten: Anten halkaları boğum, boğum görülür. Carabidae (Coleoptera) familyasında anten bu tiptedir.


İnci gibi anten: Rhysodidae (Coleoptera) familyasında görülür. Her bir segment küremsi yapıdadır,inci dizisini andırır

Dişli anten. — Her halka bir sonraki ile birleşeceği kısımda bir çıkıntı gösterir ; Coleoptera takımına bağlı Elateridae familyasında bu tipte anten vardır

Cerambyciidae



Tarak gibi anten. — Dişli antende bahsedilen çıkıntılar tarak dişi gibi uzamış ise bu isim verilmektedir; Anobiidae ve Prochroidae (Coleoptera) familyalarında bu tiplere rastlanır

Çift taraklı anten. — Tarak dişi gibi çıkıntılar her bir halkanın iki yanından uzanmıştır. Birçok gece kelebeği (Lepidoptera-Heterocera) ve örneğin Lymantriidae familyası erkeklerinde bu tip anten vardır


iki çift taraklı anten. — Her bir halkadan bir çift yerine iki çift uzantı çıkmış ise bu isim verilir. Saturniidae (Lepidoptera) familyasında olduğugibi. Bu tip de erkeklerde gelişmiştir

Ucu topuzlu anten. —Flagellum'un ucundaki halkalar genişleyerek bir topuz teşkil etmişlerdir. Bu topuzun büyüklük ve şekli değişiktir; gündüz kelebeklerinde (Lepidoptera-Rhopalocera) ve örneğin Pieridae fa-milyasında antenler bu şekildedir


Dirsekli anten. — Scapus çok uzundur ve diğer anten halkalan bir istikamet değişikliği gösterirler ve bu suretle bir dirsek şekli ortaya çıkar. Apidae (Hymenoptera) familyasında antenler dirseklidir

Dirsekli ve ucu topuzlu anten. — Bir evvelki tipten farkı uçtaki halkaların bir topuz teşkil edecek şekilde kalınlaşmış olmasıdır. Curculionidae (Coleoptera) familyasının birçok türünde anten bu tiptedir


Ucu kıllı anten. — Anten az sayıda (3-5) halkadan ibarettir ve sonuncudan iri bir kıl (Arista) çıkmış durumdadır. Bu kıl bazen kirpikli şekilde, bazen çıplak durumdadır. "Kısa antenli sinekler" (Diptera-Brachycera)'de ve örneğin Calliphoridae familyasında (kirpikli) ve Tachinidae familyasında (çıplak) bu tipte anten bulunmaktadır

Yelpaze gibi anten. — ilk halkalar bir sap oluşturmuş ve diğerleri bu sapa ekli olan yelpaze yaprakları gibi üst üste dizilmiştir. Bu şekil özellikle erkeklerde iyi gelişmiş olarak göze çarpar. Scarabaeidae (Coleoptera) familyasında durum böyledir.


Fırça gibi anten. — Anten halkalarından bol sayıda çıkmış olan ince uzun kıllar dolayısıyla bu isim verilmiştir. Culicidae (Diptera) familyasında ve Özellikle erkeklerde bu tip anten belirgin olarak görülür.

Çatallı anten. —Hymenoptera takımına bağlı bazı cinslerde antenin birden fazla uç ile sonlandığı yani çatallanma gösterdiği bilinmektedir. Nitekim, Schhocera cinsinde (Argidae) anten ucu çatallıdır


Sopa gibi anten. — Bu tip anten de Argidae (Hym.) familyasında görülür .



3. Ağız yapısı ve tipleri

Başın alt veya ön tarafına yerleşmiş olan ağız, üç çift extremited ve diğer bazı parçacıklardan yapılmıştır.

Ağız, böceğin aldığı besinin sıvı veya katı olması, herhangi bir hayvansal veya bitkisel doku içerisinde bulunup bulunmaması sebebi ile değişik yapılar kazanmıştır.

Ağız parçalarının yapısı, böcekler ile savaşımda kullanılacak ilacın seçiminde önemli rol oynar. Örneğin bitkiyi sokarak özsu emen bir böcekle savaş için mide zehiri kullanmak boşunadır. Zira, ilâç bitkinin yüzeyindedir ve böcek bitki içerisinden besin almaktadır


Başlıca ağız tipleri

Sokucu-emici ağız

Çiğneyicî ağız Yalayıcı-emici ağız

Emici ağız


Çiğneyicî ağız Bu tip'e ısırıcı veya kemirici adı da

verilebilir. Adından da anlaşılacağı gibi, bu şekilde ağız yapısına sahip böcekler besinlerini ısırıp çiğnemek suretiyle alırlar.

Bu tipe Örnek olarak Orthoptera ve Coleoptera takımlarına bağlı böcekler ile ergin ağız yapısı sokucu-emici olmayan takımların larvalarını gösterebiliriz.

Thysanura, Collembola, Der-maptera, Mallophaga, Isoptera, Neuroptera, Mecoptera ve Trichoptera takımları ile bazı Hymenopter'lerde de ağız bu şekilde yapılmıştır.

Çiğneyici ağız tipi esas yapıdadır. Bunun değişmesi ile diğer tipler meydana gelmiştir.

1.Labrum 4. Labium

2. Mandibula 5. Maxillary Palps

3. Labial Palps 6. Maxilla

7. Compound eye(Bileşik Gözler)

8. Ocelli(Nokta Gözler)


Ağız parçalarının üzeri bir deri uzantısından ibaret olan Labrum (Üst dudak) tarafından kısmen örtülmüştür: bu geniş ve yassı yapılışlıdır.

Asıl ağız parçalarından ilk çift, kahverenkli ve sağlam yapılı Mandibula, bunun hemen altında ve yanlara doğru yer almıştır.

Mandibulanın görevi besin maddesini parçalamak olduğundan iç kısımlan keskin dişlidir.

Daha altla, sağlı sollu bir çift Birinci Maxilla vardır; bu kısım üzerinde birbirinden kolayca ayırt edilebilen parçacıklar bulunur.

Cardo, birinci maxillayı ağız boşluğunun yanlarına bağlar.:Stipes, Birinci Maxilla'nın tabanını teşkil eder, diğer parçacıklar buna bağlıdır. Stipes'ten sonra Palpifer gelir; bundan yanlara doğru uzayan birkaç halkadan İbaret ve antene benzer yapıda olan kısım Palpus (Çoğul hali: Palpi) adını alır. Ekseri ince kılları vardır ve tat alma görevini yüklenmiştir.


Stipes ve palpifer'den içeri doğru iki çiğneyici kısım uzanır.

Bunlardan biri Lobusexternus - Galea (Dış çiğneyici), diğeri Lobus internus - Lacinia (iç çiğneyici) kısımlardır. Bu parçacıklar besinin daha ufak bir duruma getirilmesiİşini yapar.

Ağzın orta yerinde iki kısmın kaynaşması ile simetrik tek bir parça halini almış olan ikinci Maxilla bulunmaktadır; bu birleşik parçaya Labium adı verilir. Bunun taban kısmını, altta Submentum, üstte Mentum ve bunun ucunu Prementum oluşturur. Prementum'un yanlarında, aşağıya doğru ikinci maxilla palpusları anlamına gelen Palpus labialis'ler bulunur.

En ortada Glossa (Dil) ve onun yanlarında Paraglossa (Yandil) yer almıştır.

Bunlardan başka ağız boşluğu tabanında altta Hypopharynx ve onun üzerinde Epipharynx bulunmaktadır.

Lacinia



Ç.Ü. Zir. Fak Bitki Kor. S. SATAR 37 Ç.Ü. Zir. Fak Bitki Kor. S. SATAR 38

Yalayıcı-emici ağız Arılar (Hymenoptera)'ın çoğu besin

maddelerini şekerli eriyikler halinde ve emerek aldıklarından, ağız parçalan bu işi sağlayacak şekle dönüşmüştür

Mandibulaların bir evvelki tipe nazaran ufalmış olduğu görülür ise de faaliyetini tamamen kaybetmiş değildir; nitekim üzüm üzerinde beslenen bir arı, evvela mandibulaları vasıtası ile meyvenin kabuğunu yaralar.

Birinci maxillaların esas tipte gayet uzun olan palpuslan körelmiş durumdadır. Buna karşı lobus externus kalınlaşmış ve uzamıştır. Enine kesitte bunun bir kılıf oluşturacak şekilde, diğer kısımları sardığı görülür, Glossa

Lobus externus

Mandibula

palpus

pulpus


İkinci maxilladaki değişiklik, bu tip ağız parçalarının besin alma işini sağlayacak şekilde olmuştur. Prementum ve buna bağlı parçalardan glossa ve palpus'lar uzamış, paraglossa ise aksine körelmiştir.

Glossanın meydana getirdiği boru enine kesitte gayet belirgin olarak görülür.


Emici ağız Kelebeklerde (Lepidoptera) ağız parçalarının

yapılışı,esas yapıya nazaran bir hayli değişiklik gösterir . Labrum ve mandibula ufalmış-kısalmıştır.

Birinci maxilla, şimdiye kadar görülenlerin aksine, kaynaşarak tek parça haline dönüşmüştür. Lobus extemus olağanüstü gelişme göstererek, bir hortum şeklini almıştır. Parçanın enine kesiti tetkik edilecek olursa her bir lobus externus'un bir oluk seklinde olduğu ve bunların karşılıklı duruşları ile de hortumun meydana geldiği görülür. Dinlenme durumunda bu hortum kıvrılmış olarak başın alt tarafında bulunur: beslenme sırasında açılarak düzbir boru seklini alır.

Hortum Parnassius apollo L.'da (Papionidae) 12-15mm, Herse convolvuli L.'de (Sphingidae) 65—80 mm ve Macrosilia morganiproedicta Jord.'da (Sphingidae) 225-250 mm uzunluktadır.


Bununla beraber,bazı kelebeklerde hortum kısmen veya tamamen dumura uğramıştır. Bunlar ergin dönemde besin almazlar.

ikinci maxillaların sadece palpus kısımları kalmıştır ve bunlar başın ön tarafında ileri veya yukarıya doğru uzanmış olarak durur. Bunların yapı ve duruşu kelebeklerin sınıflandırılmasında bir özellik olarak kullanılır.


Sokucu-emici ağız

Bazı böcekler bitki veya hayvan dokusu içerisinde bulunan sıvıları emerek beslenirler; bu nedenle, ağız yapıları önce bu dokuyu delmeye, sonra sıvıyı emmeye elverişli durumda olmalıdır. Bu tip ağız parçalarının yapısında, böcek

grupları arasında bazı farklar bulunmaktadır; bu yüzden sokucu-emici ağız yapılarını birkaç alt tipe ayırmak mümkündür.



a.Altı iğneli sokucu-emîci ağız. Bu ağız yapısında 6 adet iğne vardır 1. İkinci maxilla (Labium) uzayarak

bir Proboscis (hortum) halini almıştır. Bunun üst tarafında kalan boşluğu, genellikle uzamış yapıda olan labrum örter ve bu aynı zamanda sokucu iğne(1. iğne) durumundadır. Böylece ikinci maxillamn meydana getirdiği oluk içerisinde 6 adet iğne göze çarpar.

i. 2 adet iğne nıandibulalardan, ii. 2 adet iğne birinci maxillalardan iii. 1 adet iğne hypopharynx'den

meydana gelmiştir.

Bu iğnelerin uçları dişli olduğundan, besin içeren doku kolayca delinir.


Hypopharynx'in ortasının delik oluşu, sokulan hayvan dokusundan emilen kanın pıhtılaşmasını önleyici (antikoagülan -anticoagulant) tükrük maddesinin akıtılmasına yarar, bu deliğe tükrük kanalı adı verilir.

Kanın emildiği kanal ise hypopharynx ile labrum arasındaki boşluktur, emme kanalıadını alır.

Bu tipteki ağız yapısına Diptera takımına bağlı bazı familyalarda (Culicidae, Tabanidae gibi) rastlanır.


b.Dört iğneli sokucıı-emici ağız

Bir evvelki tipe nazaran fark, hypopharynx‘ den yapılmış iğnenin bulunmayışı ve labrumun ufak kalışı nedeni ile sadece dört adet iğnenin mevcut oluşudur .

Tükrük ve emme kanallının yeri de değişmiştir; birinci maxilla iğneleri karşılıklı duruşlarında iki boru meydana getirirler; bu boru veya kanallardan labrum tarafındaki emme, diğeri tükrük kanalıdır. Hemiptera ve Homoptera takımlarına bağlı böceklerin ağız parçaları bu tiptedir.

Dinlenme durumunda baş ve thorax'ın altında geriye doğru uzanmış olan hortum, beslenme sırasında vücuda dik bir hale getirilir; iğneler doku içerisine daldırıldığında, ikinci maxillanın oluşturduğu oluk, kıvrık vaziyetle dışarıda kalır.


c. İki İğneli sokucu-emici ağız.

Bazı dipterlerde ve örneğin Stomoxys calcitrans (L.)'da mandibula kesimi tamamen dumura uğramış ve birinci maxilladan ise geriye sadece palpus'lar kalmıştır , ikinci maxilla'nın oluşturduğu hortum içerisinde sadece iki iğne görülür. Bunlardan birisi hypopharynx‘ten diğeri labrum'dan yapılmıştır.

Tükürük kanalı gene hypopharynx içindeki delik, emme kanalı ise bununla labrum arasındaki boşluktur.

Asıl sokma işi labium (İkinci maxilla) tarafından yapılır; ucunda iki ufak plak (labellum. Ç: labella) vardır.


Musca domestica L.'nın ağız yapısı esas itibariyle bu şekilde ise de, yukarıda sözü edilen iğne ufalmıştır .

Ayrıca ikinci maxillanın oluşturduğu oluk içerisinde ileriye doğru uzanan ve uçta genişleyerek iri çıkıntı halini alan palpus tabialis'lere Labellum adı verilir.

Bu kısım üzerinde incecik oluklar bulunmaktadır. Salgılanan tükürük bu oluklardan alınacak besinler üzerine akıtılır ve bu suretle eritilen besin maddesi aynı oluklar vasıtası ile alınarak özel kanalla ağız boşluğuna aktarılır.

Karasineğin ağız parçalarının yapısı sokucu-emici olmaktan çok, bir çeşit yalayıcı-emici tiptedir; buna rağmen M. domestica ve yakın akraba türlerinin dahi insan derisini acıtacak şekilde sokma girişiminde bulundukları da bilinmektedir.



d.Üç İğneli sokucu-emici ağız

Bitki dokusundan besin almaya yarayışlı ağız yapısına sahip böcek takımlarından birisi de Thysanoptera'dır.

Bunların ağızlarında birisi sol mandibula'dan ve ikisi birinci maksilla'dan yapılmış 3 iğne bulunur.






Tutucu bacak Sıçrayıcı bacak

Yüzücü bacak Toplayıcı bacak


ii —bÖceklerİn diŞ yapisi morfolojİbazı kıllar insan ve hayvan derisini kaşındırdığı...

Documents