I. GÖKTÜRK DEVLETİI. GÖKTÜRK DEVLETİ

-Avar hakimiyetini sona erdirerek Göktürk Devleti kuran -Avar hakimiyetini sona erdirerek Göktürk Devleti kuran BuminBumin

Kağan'dır.Kağan'dır.-Devletin merkezi Ötüken'dir.Bumin Kağan ülkenin -Devletin merkezi Ötüken'dir.Bumin Kağan ülkenin

doğusunu,doğusunu,kardeşi İstemi Yabgu ise ülkeninbatısını yönetmiştir.kardeşi İstemi Yabgu ise ülkeninbatısını yönetmiştir.-İstemi Yabgu Sasaniler ile anlaşıp Akhunlar'ın topraklarını -İstemi Yabgu Sasaniler ile anlaşıp Akhunlar'ın topraklarını

aralarında paylaşmışlardır.aralarında paylaşmışlardır.-İstemi Yabgu Bizans'la ittifak,yaparak Sasaniler'e karşı -İstemi Yabgu Bizans'la ittifak,yaparak Sasaniler'e karşı

mücadelemücadeleetti ve batı sınırlarını Azerbaycan'a kadar genişletmiştir.etti ve batı sınırlarını Azerbaycan'a kadar genişletmiştir.-Devlet en parlak dönemini -Devlet en parlak dönemini Mukan Kağan Mukan Kağan zamanındazamanındayaşamıştır.yaşamıştır.

ÖSS 1996ÖSS 1996Göktürk hükümdarı Bilge Kağan şehirlerin surlar Göktürk hükümdarı Bilge Kağan şehirlerin surlar

la çevrilmesi, Budizm ve Taoizm'in tanıtılması la çevrilmesi, Budizm ve Taoizm'in tanıtılması gibi konuları Meclise getirmiş, fakat bu gibi konuları Meclise getirmiş, fakat bu görüşler "Mecliste reddedilmiştir.görüşler "Mecliste reddedilmiştir.

Bu bilgiye dayanarak Göktürklerle ilgili aşa Bu bilgiye dayanarak Göktürklerle ilgili aşa ğıdaki yargılardan hangisine ğıdaki yargılardan hangisine ulaşılamaz?ulaşılamaz?

A) Hükümdar bazı inanç sistemlerinin A) Hükümdar bazı inanç sistemlerinin bilinmesi.ni istemektedir. bilinmesi.ni istemektedir.

B) Mecliste sadece belli konular tartışılmaktadır.B) Mecliste sadece belli konular tartışılmaktadır.C ) Hükümdarın Meclise sunduğu her öneri C ) Hükümdarın Meclise sunduğu her öneri

kabul edilmemektedir.kabul edilmemektedir. D) Hükümdar demokratik bir tutum içindedir. D) Hükümdar demokratik bir tutum içindedir. E) Hükümdar şehirlerin korunmasını istemiştir.E) Hükümdar şehirlerin korunmasını istemiştir.

-Mukan Kağan,Kitanlah ve Kırgızlan egemenliği altına -Mukan Kağan,Kitanlah ve Kırgızlan egemenliği altına almıştır.almıştır.

-Mukan Kağan öldükten sonra yerine Tapo -Mukan Kağan öldükten sonra yerine Tapo Kağan Kağan geçmiştir. (572).geçmiştir. (572).

-Tapo Kağan öldüğünde de yerin -Tapo Kağan öldüğünde de yerin îşbara Kağan îşbara Kağan geçmiştir (552).geçmiştir (552).

-Ülkenin batısını idare eden -Ülkenin batısını idare eden Tardu Kağan Tardu Kağan İşbara İşbara Kağan'ınKağan'ın

hükümdarlığını tanımadı.hükümdarlığını tanımadı.-İç kargaşanın çıkması üzerine devlet Doğu ve Batı-İç kargaşanın çıkması üzerine devlet Doğu ve Batıolmak üzere ikiye ayrıldı (582).olmak üzere ikiye ayrıldı (582).-Doğu Göktürkleri 630 yılında, Batı Göktürkleri ise -Doğu Göktürkleri 630 yılında, Batı Göktürkleri ise

659 yılında659 yılında-Çin egemneliğine girerek yıkıldılar.-Çin egemneliğine girerek yıkıldılar.NOTNOT:Türk adını devlet adı olark kullanan ilk :Türk adını devlet adı olark kullanan ilk

devlet Göktürk devlet Göktürk Devlet i'd ir.Devlet i'd ir.-Göktürk Devleti Orta Asya'da Büyük Hun -Göktürk Devleti Orta Asya'da Büyük Hun

Devleti'ndenDevleti'ndensonra kurulan ikinci büyük Türk devletidir.sonra kurulan ikinci büyük Türk devletidir.

II.GÖKTÜRK(KUTLUK)DEVLETİII.GÖKTÜRK(KUTLUK)DEVLETİ(681-745)(681-745)

--Çin hakimiyetine giren Doğu Göktürkler, Çin'e karşı sık sık ayaklandılar.Çin hakimiyetine giren Doğu Göktürkler, Çin'e karşı sık sık ayaklandılar.-Kürşad -Kürşad Ayaklanması en geniş çaplı olan ayaklanmadır.Ayaklanması en geniş çaplı olan ayaklanmadır.-Göktürk soyundan gelen -Göktürk soyundan gelen Kutluk Kağan Kutluk Kağan Türk boylarını Çin Türk boylarını Çin

esaretindenesaretindenkurtararak Kutluk devletini kurmuştur (682).kurtararak Kutluk devletini kurmuştur (682).-Kutluk Kağan -Kutluk Kağan İlteriş İlteriş unvanını almıştır. unvanını almıştır. -Kutluk Kağan Çin'e 46 kez sefer düzenlemiştir.-Kutluk Kağan Çin'e 46 kez sefer düzenlemiştir.-Kutluk Kağan ölünce yerine Kapgan -Kutluk Kağan ölünce yerine Kapgan Kağan Kağan geçti.geçti.-Kapgan Kağan devletin sınırlarını Göktürk Devleti'nİn sınırlarına -Kapgan Kağan devletin sınırlarını Göktürk Devleti'nİn sınırlarına

ulaştırdı.ulaştırdı.-Kapgan Kağan öldükten sonra devleti -Kapgan Kağan öldükten sonra devleti Bilge Kağan Bilge Kağan ve kardeşi ve kardeşi Kül Kül

Tigin Tigin beraberberaberyönetmiştir.yönetmiştir.-Bilge Kağan'ın en önemli yardımcısı Vezir -Bilge Kağan'ın en önemli yardımcısı Vezir Tonyukuk Tonyukuk olmuştur.olmuştur.-Bu dönemde Kutluk Devleti en parlak dönemini yaşamış ve Basmiller'i, -Bu dönemde Kutluk Devleti en parlak dönemini yaşamış ve Basmiller'i,

Kıtaylar Kıtaylar -Kırgızlar, Türgişler'İ hakimiyet altına almıştır.-Kırgızlar, Türgişler'İ hakimiyet altına almıştır.-Bilge Kağan öldükten sonra devlet iç karışıklıklar yaşadı.-Bilge Kağan öldükten sonra devlet iç karışıklıklar yaşadı.-Basmiller, Karluklar ve Uygurlar birleşerek Kutluk devletini yıkmışlardır -Basmiller, Karluklar ve Uygurlar birleşerek Kutluk devletini yıkmışlardır

(745).(745).

GÖKTÜRK DEVLETİ'NİN TÜRK GÖKTÜRK DEVLETİ'NİN TÜRK

TARİHİNDEKİ ÖNEMİTARİHİNDEKİ ÖNEMİ 1)- Tarihte ilk defa Türk adıyla kurulan devlet, Göktürk 1)- Tarihte ilk defa Türk adıyla kurulan devlet, Göktürk

Devleti'dir.Devleti'dir.

2)- Orhun Anıtlarını dikerek (II.Göktürk zamanında) Türk 2)- Orhun Anıtlarını dikerek (II.Göktürk zamanında) Türk tarihi ve Türk edebiyatının ilk yazılı kaynaklarını tarihi ve Türk edebiyatının ilk yazılı kaynaklarını oluşturmuşlardır.oluşturmuşlardır.

3)- Milliyetçilik duygusu, Fransız ihtilalinden 1000 yıl önce 3)- Milliyetçilik duygusu, Fransız ihtilalinden 1000 yıl önce Göktürkler döneminde en yüksek seviyede yaşanmıştır. Göktürkler döneminde en yüksek seviyede yaşanmıştır.

4)- Asya Hun Devleti'nden sonra Türkleri tarihte ikinci 4)- Asya Hun Devleti'nden sonra Türkleri tarihte ikinci defa tek bayrak altında toplamayı başarmışlardır. defa tek bayrak altında toplamayı başarmışlardır.

(1998 - ÖSS)(1998 - ÖSS)Göktürklerle ilgili bilgilerden bazıları şunlardır: Göktürklerle ilgili bilgilerden bazıları şunlardır: I. ilk kez 'Türk" adını taşıyan kavim olarak ortaya I. ilk kez 'Türk" adını taşıyan kavim olarak ortaya

çıkmışlardır.çıkmışlardır. II. Doğu batı olmak üzere iki koldan yönetilmişlerdir.II. Doğu batı olmak üzere iki koldan yönetilmişlerdir. III. Kendilerine özgü yazıya geçmişlerdir.III. Kendilerine özgü yazıya geçmişlerdir. IV. Orta Asya'da devlet kurmuşlardır.IV. Orta Asya'da devlet kurmuşlardır. V. Hükümdarları, komşu ülke hanedanlarıyla V. Hükümdarları, komşu ülke hanedanlarıyla

akrabalık kurmuşturakrabalık kurmuştur..Bu bilgilerden hangilerine dayanarak Göktürk Bu bilgilerden hangilerine dayanarak Göktürk

lerde ulusçu bir devlet anlayışı olduğu söyle lerde ulusçu bir devlet anlayışı olduğu söyle nebilir?nebilir?

A) I ve IIIA) I ve IIIB) II ve IIIB) II ve III C)II ve LVC)II ve LVD) III ve IVD) III ve IVE) IV ve VE) IV ve V

UYGUR DEVLETİUYGUR DEVLETİ

--Uygurlar Kutluk Devleti'ni yıkarak Uygur Devleti'niUygurlar Kutluk Devleti'ni yıkarak Uygur Devleti'ni

kurmuşlardır (745).kurmuşlardır (745).

-Devletin kurucusu -Devletin kurucusu Kutluk Bilge Kül Kağan'dır.Kutluk Bilge Kül Kağan'dır.

-Devlet merkezi -Devlet merkezi Karabalasagun(0rdu Karabalasagun(0rdu Balık)'dur.Balık)'dur.

-Bilge Kül Kağan'dan sonra devleti -Bilge Kül Kağan'dan sonra devleti Moyun ÇurMoyun Çur

idare etmiş, idare etmiş, Talaş Talaş Savaşı'nı kaybetmiştir (751).Savaşı'nı kaybetmiştir (751).

-Moyun Çur Çin'i vergiye bağlamış, Türgişler,Karluklar ve Kırgızlar -Moyun Çur Çin'i vergiye bağlamış, Türgişler,Karluklar ve Kırgızlar itaat altına almıştır.itaat altına almıştır.

-Moyun Çur ölünce Bögü -Moyun Çur ölünce Bögü Kağan Kağan başa geçmiştir.başa geçmiştir.

-Bögü Kağan -Bögü Kağan Maniheizm Maniheizm dinini devletin resmi dini olarak kabul etti.dinini devletin resmi dini olarak kabul etti.

-Budizm ve Mani dininin etkisi, iç karşıklıklar ve Çin'in-Budizm ve Mani dininin etkisi, iç karşıklıklar ve Çin'in

faaliyetleri sonucu Uygurlar zayıfladı.faaliyetleri sonucu Uygurlar zayıfladı.

-Uygur Devleti Kırgızlar tarafından yıkıldı -Uygur Devleti Kırgızlar tarafından yıkıldı

-Uygurların bir kısmı Kansu bölgesinde -Uygurların bir kısmı Kansu bölgesinde KansuUygur Devleti'ni KansuUygur Devleti'ni (Sarı (Sarı Uygurlar) kurdu.Uygurlar) kurdu.

-Diğer kısmı da Turfan bölgesinde Turfan -Diğer kısmı da Turfan bölgesinde Turfan Uygur Devleti'ni Uygur Devleti'ni kurdurlar.kurdurlar.-Kansu Uygurlar'ı; Moğollar, Kitanlar ve Tangutlar tarafından yıkıldı -Kansu Uygurlar'ı; Moğollar, Kitanlar ve Tangutlar tarafından yıkıldı

(1225).(1225).-Turfan Devleti, bugün Çin esareti altında olan Doğu Türkistan -Turfan Devleti, bugün Çin esareti altında olan Doğu Türkistan

Uygur Özerk Bölgesi adındaki bölgedir.Uygur Özerk Bölgesi adındaki bölgedir.NOT1:Uygurlar ilk kez yerleşik hayata geçen Türk Devleti'dir.NOT1:Uygurlar ilk kez yerleşik hayata geçen Türk Devleti'dir.NOT2:Türk tarihinde ilk mimari eserleri NOT2:Türk tarihinde ilk mimari eserleri verenlerUygurlardır.verenlerUygurlardır.NOT3:Kağıt ve matbaayı ilk kullanan Türk Devleti UygurNOT3:Kağıt ve matbaayı ilk kullanan Türk Devleti UygurDevleti'dir.Devleti'dir.Ticarette ilerlemişlerdir.Uygurlar Uygur Alfabesi'ni Ticarette ilerlemişlerdir.Uygurlar Uygur Alfabesi'ni

kullanmışlardır.kullanmışlardır.Mani Dininin Uygurlar üzerindeki Etkileri:1- Uygurlar Savaşçılıklarını kaybettiler.

2- Yerleşik hayata geçtiler. (Türklerde ilk defa yerleşik hayata Uygurlar geçmiştir.) 3- Yerleşik hayata geçmeleriyle Uygurlar ticaret,bilim, sanat ve edebiyat gibi bir çok alanda geliştiler.

UYGURLARLA İLGİLİ DİĞER ÖNEMLİ UYGURLARLA İLGİLİ DİĞER ÖNEMLİ HUSUSLAR:HUSUSLAR: * 18 harfli Uygur Alfabesini hazırladılar.* 18 harfli Uygur Alfabesini hazırladılar.

* Cengiz Han'ın egemenliğine girmelerine rağmen medeniyette * Cengiz Han'ın egemenliğine girmelerine rağmen medeniyette geliştiklerinden Moğollar'ı devlet teşkilatı, ticaret, bilim, sanat, geliştiklerinden Moğollar'ı devlet teşkilatı, ticaret, bilim, sanat, alfabe gibi konularda etkilediler.alfabe gibi konularda etkilediler.

* Moğolların Türkleşmesinde önemli bir rol oynadılar. (Özbek ve * Moğolların Türkleşmesinde önemli bir rol oynadılar. (Özbek ve Çağatay Türkleri) Çağatay Türkleri)

* İlk Müslüman Türk Devleti Karahanlılar'la savaştılar.(Sebep * İlk Müslüman Türk Devleti Karahanlılar'la savaştılar.(Sebep Uygurların Budizmi, Karahanlıların İslamiyeti yaymak istemeleri.) Uygurların Budizmi, Karahanlıların İslamiyeti yaymak istemeleri.)

* Tahta harflerden MATBAA'yı oluşturdular, pamuktan KAĞIT yaptılar. * Tahta harflerden MATBAA'yı oluşturdular, pamuktan KAĞIT yaptılar. * Uygurlar Yerleşik hayata geçen ilk Türk topluluğudur. * Uygurlar Yerleşik hayata geçen ilk Türk topluluğudur.

(1997 - ÖSS)(1997 - ÖSS)Uygur şehirlerinden idikut'ta kervansaraylar ile Maniheist, Uygur şehirlerinden idikut'ta kervansaraylar ile Maniheist,

Hıristiyan, Budist mabetlerinin ve ma nastırların Hıristiyan, Budist mabetlerinin ve ma nastırların harabeleri yan yana bulunmuşturharabeleri yan yana bulunmuştur..

Bu bilgiye dayanarak Uygurlar hakkında aşa ğıdaki Bu bilgiye dayanarak Uygurlar hakkında aşa ğıdaki yargılardan hangisine ulaşılabilir?yargılardan hangisine ulaşılabilir?

AA) Tek Tanrı inancında olanlar sayıca fazladır.) Tek Tanrı inancında olanlar sayıca fazladır. B) insanlar ibadetlerinde özgürdür. B) insanlar ibadetlerinde özgürdür. C) Ticaretle uğraşanların sayısı azdır.C) Ticaretle uğraşanların sayısı azdır.D) Mimarinin dışındaki sanatlar gelişmemiştir. D) Mimarinin dışındaki sanatlar gelişmemiştir. E) insanların çoğunluğu şehirlerde yaşamaktadır.E) insanların çoğunluğu şehirlerde yaşamaktadır.

(1995 - ÖSS)(1995 - ÖSS)Uygur Türkleri, başta Budizm olmak üzere çeşitli Uygur Türkleri, başta Budizm olmak üzere çeşitli

dinlere bağlı değişik kültürlerle ilişki kurdukları dinlere bağlı değişik kültürlerle ilişki kurdukları halde, dini terimlerin bile Türkçe karşılıklarını halde, dini terimlerin bile Türkçe karşılıklarını kul lanmaya özen göstermişlerdir.kul lanmaya özen göstermişlerdir.

Uygurlar bu davranışlarıyla aşağıdakilerden Uygurlar bu davranışlarıyla aşağıdakilerden hangisini korumaya çalışmışlardır?hangisini korumaya çalışmışlardır?

A) Toprak bütünlüğünüA) Toprak bütünlüğünüB) Yönetim biçimleriniB) Yönetim biçimleriniC) Milli benlikleriniC) Milli benlikleriniD) Toplumda eşitlik anlayışınıD) Toplumda eşitlik anlayışınıE) Eski inanç sistemleriniE) Eski inanç sistemlerini

AVARLARBUL

GARLARMACARLAR

PEÇENEKLER

KARLUKLAR

BAŞKIRTLAROĞUZLAR

TÜRGEŞDEVLETİ

KUMANLAR

SABİRLER

HAZARLAR

KİMEKLER

KIRGIZLAR

AVARLARAVARLAR 4.yy’de Orta Asya’da 4.yy’de Orta Asya’da

6.yy’de Romanya ve 6.yy’de Romanya ve Macaristan’da devlet Macaristan’da devlet kurmuşlardır. İstanbul’u kurmuşlardır. İstanbul’u ilk kuşatan Türk ilk kuşatan Türk devletidir. Bugünkü devletidir. Bugünkü Hırvat,Macar,Arnavut,RHırvat,Macar,Arnavut,Romen ve Bulgar omen ve Bulgar toplulukları Avarlar’dan toplulukları Avarlar’dan siyasi ,ekonomik ve siyasi ,ekonomik ve askerlik alanlarında askerlik alanlarında etkilenmiştir.etkilenmiştir.

BULGARLARBULGARLARBulgarlar 583 yılında Kubrat Bulgarlar 583 yılında Kubrat yönetiminde büyük bir devlet yönetiminde büyük bir devlet

kurmayı başarmışlardır. Bu devlete kurmayı başarmışlardır. Bu devlete Büyük Bulgaristan adı verilmiştir. Büyük Bulgaristan adı verilmiştir.

Bizans ile yaptıkları ticaret Bizans ile yaptıkları ticaret sayesinde zenginleşmişlerdir. sayesinde zenginleşmişlerdir.

10.yy’de İslamiyet’i kabul 10.yy’de İslamiyet’i kabul etmişlerdir. 1237’den sonra etmişlerdir. 1237’den sonra

Altınorda Devleti’nin hakimiyetine Altınorda Devleti’nin hakimiyetine girmişlerdir. Devletin yıkılması ile girmişlerdir. Devletin yıkılması ile

İtil ve Tuna Bulgarları kurulmuştur.İtil ve Tuna Bulgarları kurulmuştur.

HAZARLARHAZARLAR7.yy başlarında İtil nehri civarında 7.yy başlarında İtil nehri civarında bağımsız bir devlet almışladır. Hz.Osman bağımsız bir devlet almışladır. Hz.Osman zamanında ilk kez Müslümanlar ile zamanında ilk kez Müslümanlar ile karşılaşıp,Emeviler döneminde İslamiyet’i karşılaşıp,Emeviler döneminde İslamiyet’i kabul etmişlerdir. Devlet 956 yılında Rus kabul etmişlerdir. Devlet 956 yılında Rus saldırıları ile yıkılmıştır.saldırıları ile yıkılmıştır.