i. dersin amacı - s4d4939f3943df59b.jimcontent.com · İktisat öğrenimine yeni başlayan...

1

27.02.2016

GENEL EKONOMİ ZORUNLU

2. YARIYIL BAHAR DÖNEMİ

Teori: 3 AKTS: 4

TÜRKÇE

Sivil Hava Ulaştırma İşl. 3 SAAT/HAFTA

Dersin Sorumlu Öğretim Elemanı: Yrd. Doç. Dr. Rüstem Barış YEŞİLAY Eposta: [email protected]

Web: rbyesilay.jimdo.com

I. Dersin Amacı İktisat öğrenimine yeni başlayan öğrencileri ekonominin temel kavramları, hanehalkları ve firmaların

iktisadi davranışları, üretim süreci ve maliyet oluşumu, fiyat sistemi, mal ve faktör piyasalarının

işleyişi ve piyasa yapıları, gelir dağılımı ve ülke ekonomisi hakkında bilgi sahibi yapmaktır.

II. Dersin İçeriği 1. Ekonominin temel kavramları (üretim ve üretim faktörleri, üretim olanakları eğrisi, ekonomik

büyüme ve etkinlik, kıtlık, ihtiyaçlar, ihtiyaçların özellikleri ve türleri, mal ve hizmetler, gelir

dağılımı), ekonominin bölümleri, ekonomik amaçlar, alternatif ekonomik sistemler, temel

ekonomik sorunlar.

2. Makroekonominin temel kavramları

3. Talep ve arzın belirleyicileri, talep ve arz eğrilerinin elde edilmesi, talep ve arzdaki değişmeler

4. Talep ve arz esneklikleri; esnekliğin belirleyen etmenler.

5. Tam Rekabet Piyasası dengesi ve dengenin değişmesi, hükümet müdahaleleri (tavan ve taban

fiyat uygulamaları).

6. Tüketici tercihleri ve seçimleri; faydanın ölçülmesi, Kardinal fayda teorisi.

7. Ordinal fayda teorisi.

8. Bütçe kısıtı, fayda maksimizasyonu ve tüketici dengesindeki değişmeler.

9. Ara sınav.

10. Kısa ve uzun dönemde üretim süreci.

11. Tam Rekabet Piyasasında üretim ve fiyatlandırma.

12. Eksik rekabet piyasaları

13. Para ve para sistemleri

14. Genel makroekonomik denge

15. Final

III. Dersin değerlendirme yöntemi Bir yazılı ara sınav, bir de yazılı yarıyıl sonu sınavı olmak üzere iki sınav yapılır. Ara sınavın % 40’ının

yarıyıl sonu sınavının %60’ının toplamı alınarak başarı notu hesaplanır. Başarı notu 60’ı geçerse ve

yarıyıl sonu sınavından da en az 45 alınmışsa öğrenci başarılı olur.

mailto:[email protected]

http://rbyesilay.jimdo.com/

2

IV. Önerilen kaynaklar Mustafa Özateşler, Ekonomi Bilimi I, İzmir, İlkem Ofset, 2000.

Ders Notları.

Mahfi Eğilmez yazıları: Kendime Yazılar http://www.mahfiegilmez.com/

Türkiye İstatistik Kurumu http://www.tuik.gov.tr/

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası http://www.tcmb.gov.tr/

Türkiye Cumhuriyeti Maliye Bakanlığı http://www.maliye.gov.tr/

T.C. Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı http://www.hazine.gov.tr/

T.C. Kalkınma Bakanlığı http://www.dpt.gov.tr/Kalkinma.portal

Ege Akademik Bakış http://eab.ege.edu.tr/

Dünya Bankası Türkiye http://www.worldbank.org/en/country/turkey

IMF Türkiye http://www.imf.org/external/country/TUR/rr/index.htm

Güngör Uras, Ercan Kumcu’nun köşe yazıları.

V. Öğrenme yöntemleri Slayt ve sözlü anlatım, konu üzerinde tartışma ve ödev.

http://www.mahfiegilmez.com/

http://www.tuik.gov.tr/

http://www.tcmb.gov.tr/

http://www.maliye.gov.tr/

http://www.hazine.gov.tr/

http://www.dpt.gov.tr/Kalkinma.portal

http://eab.ege.edu.tr/

http://www.worldbank.org/en/country/turkey

http://www.imf.org/external/country/TUR/rr/index.htm

Genel İktisat Güz 2014

Yrd. Doç. Dr. Rüstem Barış Yeşilay 1

GENEL EKONOMİ 01. TEMEL KAVRAMLAR

Güz 2014 Genel İktisat 1

Rüstem Barış YEŞİLAY

Ekonominin (İktisadın) Tanımı

• Bireyler ve toplumların sınırlı (kıt, nadir)

kaynaklarını, sınırsız ihtiyaçlarını karşılamak için

nasıl dağıttıklarının incelenmesidir.

• Ekonomi, eski Yunancadaki oikos (aile) ve nomus

(idare) sözcüklerinden oluşmuş olup geniş

anlamda ev idaresi anlamına gelmektedir.


Kıtlık (Nedretlik)

• Kıtlık, insan gereksinimlerinin (ihtiyaçlarının)

sonsuz ancak bu gereksinimleri karşılayacak

kaynakların sınırlı olmasıdır. (Örn. Dalgıç ve

oksijen)

• Kıtlık, insanların kaynaklarla hangi istekleri

karşılayacakları konusunda bir karar vermelerini

bir seçim yapmalarını zorunlu kılar. Böyle bir

seçim yapılınca da, sınırlı kaynakları sınırsız

isteklerden bir bölümünü karşılamak için

kullanmaktan vazgeçilmiş olunur.


Fırsat Maliyeti (Alternatif Maliyet)

• Kıtlık, bir şeyi elde etmek için başka bir şeyden

vazgeçilmesini, kısaca değiş-tokuş gerektirir. Bir

şeyi elde etmek için vazgeçilen en iyi alternatife,

alternatif maliyet denir.

• Üretici için: “Üretim kararlarında Fırsat Maliyeti”,

• Tüketici için: “Tüketim kararlarında Fırsat Maliyeti”,

• Devlet için: “Kamu harcamalarında Fırsat Maliyeti”.


Fırsat Maliyeti (Alternatif Maliyet)

• Örneğin; pazarda alışveriş yapan Ayşe Hanım

için 1 kilo elma satın almanın en iyi alternatifi 1

kilo portakal satın almak ise ve Ayşe Hanım bu

alternatiflerde elma alternatifini tercih ederse,

Ayşe Hanım'ın 1 kilo elma satın almasının fırsat

maliyeti, 1 kilo portakal almaktan vazgeçmektir.


Soru

• Aşağıdakilerden hangisi üniversiteye gitmenin fırsat

maliyeti değildir? (KPSS)

• A) Üniversite harçları

• B) Üniversiteye gitmeme durumunda çalışılacak bir işten

sağlanacak gelir

• C) Üniversiteye giderken yapılan yiyecek giderleri

• D) Ders çalışmak için kullanılan zamanın alternatif

alanlarda kullanımı

• E) Üniversitede dersler için yapılan kitap ve kırtasiye

harcamaları




Rasyonellik

• Rasyonellik, en az maliyet ya da en az çaba ile

maksimum faydanın elde edilmesidir. Rasyonellik,

tüketiciler açısından en düşük harcama ile en

yüksek doyuma, üreticiler açısından ise, en az

maliyetle maksimum kara ulaşmak anlamına

gelmektedir.

• Fayda maksimizasyonu: En düşük maliyeti

maksimum doyuma ulaşmak.

• Kâr maksimizasyonu: En düşük maliyet ile en

yüksek kara ulaşmak.


Rasyonellik

• Rasyonel (ekonomik) davranış, harcanan emek ve para

ile elde edilen fayda karşılaştırılarak belirlenebilir.

Rasyonel davranış, duygusallık ya da fedakâr olmak gibi

değer yargılarının göz ardı edilmesini gerektirir. Bireylerin,

kişisel çıkar güdüsü ile hareket etmesi, iktisat teorisinde

“homo economicus”, yani, “iktisadi insan” varsayımı olarak

adlandırılır.

• İktisadi analizde rasyonel davranış denildiğinde, bireyin

çoğu aza tercih ettiği, alternatifler arasında tercih yaptığı

ve tercihler arasında tutarlı olduğu varsayılır. Bireyler,

bütün iktisadi kararlarında çoğu aza tercih ederler. Bütün

bireysel kararların mutlaka bir alternatifi vardır.


Rasyonellik

• Bir kararın uygulamaya konulması, başka bir karardan

vazgeçildiği anlamına gelir. Örneğin, pazar günü ders

çalışmaya karar veren bir öğrenci, sinemaya gitme,

televizyon izleme ya da tenis oynama tercihlerinden

feragat etmiştir. Birey alternatif tercihlerden birini seçerken

tutarlı davranır. Örneğin, A’yı B’ye ve B’yi de C’ye tercih

eden birey, A’yı C’ye tercih etmelidir. Bu varsayımlardan

yola çıkarak, iktisadi analizlerde sebep sonuç ilişkisini

ortaya koyabiliriz.


Ekonominin Özellikleri

• Sosyal bir bilimdir.

• Analitiktir.

• İnsan davranışının sadece ekonomik yönünü

seçip inceler.

• Malların tüketimi ile olduğu kadar üretimi ve

dağıtımıyla da ilgilidir.


Ekonominin sosyal bir bilim olması

• Ekonomi, toplumla bağlantılı olarak, insanların ve insan

gruplarının davranışlarını inceler. Ekonomi, doğal

bilimlerden farklıdır. Doğal bilimlerin en önemli özelliği,

laboratuvar ortamında ve koşullar kontrol edilerek yapılan

deneylerle bilimsel yasaları kanıtlayabilmesidir. Buna

karşın ekonomi biliminin laboratuvarı bütün toplumdur.

Üstelik herkesçe bilindiği gibi toplumsal olaylarda hiçbir

şey kesin değildir ve kontrol edilemez. Ekonomist ortaya

koyduğu ilkelerini, insanlar ve insanların yarattığı kurumlar

hakkındaki gözlemlerine dayandırır, deneylerle

kanıtlayamaz.


Ekonominin analitik olması

• Ekonomist, işsizlik ve enflasyon gibi çeşitli ekonomik

sorunları değişik yönleri ile anlamak ve bu sorunlara

çözümler önermek için ekonomi ilkelerini kullanır ve

bunlara ilişkin verileri analiz eder. Bunu yaparken, tek bir

çözüm yolu önerip ve onu tek çözüm yolu olarak

göstermek yerine, alternatif çözüm yolları önerir ve her bir

çözümün de olumlu ve olumsuz yönlerini açık olarak

ortaya koyar.




Ekonomi insan davranışlarının sadece

ekonomik yönünü inceler • Ekonomi, ahlâk, politika, sosyoloji, psikoloji gibi çeşitli

sosyal bilimlerle yakından ilişkili olmasına rağmen, insan

davranışlarının sadece ekonomik yönüne yoğunlaşarak,

bu bilim dallarından ayrılır. Ekonomi, sınırlı kaynaklarla

insanlara maksimum tatmini sağlayacak olan alternatifi

seçmeye çalışır. Bunu yaparken ekonomist, bugün ne

üretilip ne tüketildiğini gösteren rakamları inceler ve

gelecekte bu rakamların nasıl değişeceğini kestirmeye

çalışır.


Ekonominin Bölümleri

• Mikro ekonomi ve Makro ekonomi

• Pozitif ve Normatif ekonomi

• Uluslararası ekonomi

• Ekonomik büyüme ve kalkınma teorisi

• Ekonomi tarihi

• Ekonomik sistemler


Mikro ekonomi

• Ekonomiyi oluşturan bir parçayı, bir elemanı (bir firma, bir üretici, bir tüketici v.b.) kısaca, bir ekonomi birimini incelemektedir. Mikro ekonomi; fayda, değer, tüketici olarak birey ve aile; üretici olarak firmayı ele alıp inceleme konusu yapmaktadır.

• Örneğin, bir bireyin gelirini, bu bireyin gelirini nasıl kullandığını, gelirinin ne kadarını tasarrufa, ne kadarını da tüketime ayırdığını ve tüketim giderlerini hangi mal ve hizmetlere yaptığını incelemektedir.


Makro ekonomi

• Bir ülkenin büyük bir bölgesini, büyük bir sektörünü, bütün bir ülke ekonomisini kapsayan çalışmalar yapar. Bir toplumun tüm ekonomik seçim ve kararlarını, ekonomik davranış ve faaliyetlerini bir bütün olarak kapsamına almaktadır.

• Makroekonominin konuları içine ülke gelirinin tamamı (Milli Gelir), bu gelirin tüketim ve tasarruf arasında sayısal ve oransal dağılımı, toplam yatırım, istihdam ve bu gibi makro değişkenler arasındaki ilişkiden doğan sonuçlar girmektedir.


Kısmi ve genel denge analizleri

• Mikro ekonomide kısmi denge analizi, makro ekonomide

ise genel denge analizi kullanılır. KDA İngiliz iktisatçı

Alfred Marshall (1842-1924) tarafından geliştirilmiş

olmasına karşılık, genel denge analizi Fransız iktisatçı

Leon Walras (1834-1910) tarafından geliştirilmiştir. Yani

bir malın veya faktörün fiyatının nasıl belirlendiği ve nasıl

değiştiği Marshallcı kısmi denge analizi çerçevesinde

incelenir.


Örnek

• Kısmi denge analizini geliştiren iktisatçı

aşağıdakilerden hangisidir? (KPSS)

• A) David Ricardo B) Philip Wicksteed

• C) Alfred Marshall D) Leon Walras

• E) Pierro Sraffa




Çözüm

• Marshall'ın ekonomi bilimine temel katkılarını aşağıdaki

şekilde sıralamak mümkündür. Marshall'ın en temel

metodolojik katkısı kısmı denge analizidir.

• Kısmi denge analizi

• Piyasa dönemleri

• Rant benzeri

• Tüketici artığı


Pozitif İktisat

• İktisadın ne olduğunu

belirlemeye çalışan ve

değer yargısı

içermeyen bölümüdür.

Esas olarak, gerçek

yaşamdan birtakım

verilerle test

edilebilecek neden-

sonuç ilişkisini inceler.

• Örneğin, asgari ücret

uygulamasında

iktisatçı, asgari ücret

uygulamasının genç

çalışma nüfusu

üzerindeki etkilerini

pozitif iktisadın

kapsamı içerisinde

belirlemeye çalışır.


Normatif İktisat

• Toplumsal refahın en üst düzeyde sağlanabilmesi için ne

olması gerektiğini inceler. Değer yargılarını ve sosyal

adaleti, en üst düzeydeki refaha ulaşılması gibi test

edilemeyen konularla ilgilenir. Eğer iktisatçı asgari ücretin

olup olmaması gibi konuları irdelerse, normatif iktisadın

kapsamında inceleme yapıyor demektir.


Ekonomik Amaçlar

• Ekonomik büyüme

• Tam İstihdam (Çalışmak isteyen ve yeteneği olan

herkesin işe yerleştirilmesi)

• Fiyat istikrarı

• Ekonomik serbestlik

• Adil gelir dağılımı


Temel Ekonomik Sorunlar

• Hangi mallar üretilecek

• Mevcut kaynaklar

• Sahip olunan teknoloji

• Nasıl üretilecek

• Emek yoğun

• Sermaye (teknoloji) yoğun

• Kimin için üretilecek

• Talep edebilenler ve ihtiyacı olanlar


Alternatif ekonomik sistemler

• Kapitalizm (serbest piyasa, liberalizm)

• Sosyalizm (devlet, kolektivizm)

• Karma ekonomi




EKONOMİK BİRİMLER

(KARAR ALICILAR) • Üretim sürecinde etkili rol oynayan başlıca iktisadi birimler

(karar alıcılar, aktörler, ajanlar) şunlardır: Hanehalkı,

firmalar, devlet ve dış dünya.

• Şimdilik dış dünyanın olmadığı kapalı bir ekonomiyi

inceleyelim.

• Hanehalkı: Hanehalkı, aynı çatı altında yaşayan ya da

finansal kararlar konusunda ortak hareket etme

zorunluluğunda olan bütün insan topluluklarıdır.

• Hanehalkı tek bir bireyden de meydana gelebilir.



(KARAR ALICILAR) • -Tüketici olarak hanehalkı: Hanehalkı firmalar tarafından

piyasaya sürülen mal ve hizmetlerin talep edicilerinden

birisidir.

• -Üretim faktörlerinin asli sahipleri olarak hane halkı:

Hanehalkı sahip olduğu üretim faktörlerini firmalara

satarak karşılığında gelir elde ederler. Bu tür davranış

eğilimleri sergilenirken fayda maksimizasyonu ile hareket

edilir.



(KARAR ALICILAR) • Firmalar, üretim faktörlerini istihdam etmek

(kullanmak) suretiyle ekonomideki diğer firmalara,

hane halkına ve kamu kesimine satmak üzere

mal ve hizmet üreten birimlerdir. Firmaların

kullandığı üretim faktörleri (girdiler); emek,

sermaye ve topraktır.

• Firmalar ekonomide üretim faktörleri satın alan,

öte taraftan mal ve hizmet satan üretim

birimleridir.

• Firmaların amacı, kâr maksimizasyonudur.



(KARAR ALICILAR) • Hanehalkı, emek, sermaye ve toprağı üretim faktörleri

piyasasında üretim birimleri olan firmalara satarlar. Söz

konusu faktörleri kullanan firmalar, ürettikleri mal ve

hizmetleri hanehalkının kullanımına sunarlar.

• Hanehalkı, ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla firmalar

tarafından üretilen mal ve hizmetleri satın alırlar.

Hanehalkı tarafından mal ve hizmet satın almak için

firmalara aktarılan fonların bir bölümü, üretim faktörlerine

ücret, kira ya da faiz şeklinde ödenir. Geriye kalan kısım,

yeniden mal ve hizmet üretiminde kullanılır.


Q

P Kişisel Tüketim

Harcamaları

Mallar ve

Hizmetler

Hanehalkı (Bireyler)

Harcama

Roller:

A. Üretim Fak.

Sahibi

B. Tüketici

Firmalar

Roller:

A. Üreticiler

B. Üretim fak.

kiralayıcısı

Emek, doğa ve

sermaye

S

D

Kiralanan üretim fak.

Fiy

at

Üretim Fak.

Üretim Fak. Piyasası

N

P

Ekonomik Akım S

D

Mal ve

Hizmetler

Hasılat

Q

P

Mal Piyasası



(KARAR ALICILAR) • Devlet: Ekonomik analizde devlet, bütün kamusal

birimleri içerecek şekilde tanımlanmaktadır.

Devlet vergi koyarak ve kamu harcaması yaparak

ya da üretim birimleri gibi mal ve hizmet üreterek

iktisadi faaliyet hacminin yönelimi üzerinde etkili

olur.




Devlet

Harcamaları

& sübvans.

Devlet

Harcamaları

& transferler

Vergiler Vergiler

Kişisel Tüketim

Harcamaları

Mal ve

Hizmetler

Hanehalkı

(Bireyler)

Harcama

Roller:

A. Üretim

Fak. Sahibi

B. Tüketici

Firmalar

Roller:

A. Üreticiler

B. Üretim fak.

kiralayıcısı

Emek, doğa ve

sermaye

S

D

Kiralanan üretim fak.

Pri

ce

Üretim fak. N

P

Ekonomik Akım S

Q

P

D

Mal ve

Hizmetler

Hasılat

Devlet

Q

P


Üretim

• Kıt malların veya hizmetlerin miktarını veya

faydasını arttırmak amacıyla yapılan çabaların

bütünüdür.

• Üretimden sağlanan faydalar:

• Şekil faydası

• Mekan faydası

• Zaman faydası

• Mülkiyet faydası


Üretim faktörleri

• Tabiat (Doğa) → Rant. Madenler, ormanlar, su ve

işlenmemiş toprak gibi tüm doğal kaynaklardır.

• Emek (İşgücü) → Ücret. Üretim sürecine

insanların kattıkları fiziksel ve düşünsel

yetenekleridir.

• Sermaye (Kapital) → Faiz

• Müteşebbis (Girişimci) → Kar

• Devlet → Vergi ?


Üretim olanakları eğrisi (ÜOE)

• Dönüşüm eğrisi de denilen ÜOE, belli bir süre

içerisinde, mevcut tüm kaynaklar ve teknoloji ile

üretilebilecek nihai mal ve hizmetlerin alternatif

bileşimlerini gösterir.

• İki temel ilke:

• kıt kaynaklar ile belli bir zaman dilimi içerisinde

üretilecek miktar sınırlıdır.

• fırsat (alternatif) maliyetleri (daha çok arzulanan

bir malın üretim miktarı, ancak diğer bir malın

potansiyel üretimi azaltılarak arttırılabilir)


ÜOE varsayımları

• Toprak, emek, sermaye ve girişimcilik gibi farklı

kaynakların miktarı sabittir. Ancak bu sabit

miktarlar, farklı üretim türleri arasında tahsis

edilebilirler. Örneğin, görece daha az nitelikli

işgücü tarım kesiminde, otomobil montajında ve

petrol istasyonunda çalışabilir.

• Kaynakların kalitesi ve teknoloji sabittir.

• Tüm kıt kaynaklar tam olarak ve etkin bir şekilde

kullanılmaktadır.


ÜOE içindeki ve dışındaki noktalar

• ÜOE üzerindeki A,B,C,D

noktaları mevcut

kaynaklarla üretim

yapılabilecek noktalardır.

Y noktasında kaynakların

bir kısmı

kullanılmamaktadır.

Bugünkü kaynaklarımızla

X noktasında üretim

yapmamız mümkün

değildir.




ÜOE ve ekonomik büyüme

• Ekonomik büyüme:

bir ekonominin artan

üretme yeteneklerine

denir. Ekonomik

büyüme üretim

olanakları eğrisinin

dışa doğru kayması

ile gösterilir.


ÜOE ve ekonomik büyüme

• Toplumların;

• Sahip oldukları kaynaklar zamanla artabilir.

• Sahip oldukları kaynakları nasıl kullanacakları

konusundaki bilgileri de gelişebilir.

• Bu durumda toplumların mal ve hizmet üretme

kapasiteleri artar.

• Ekonomik büyümeyi etkileyen iki ana unsur:

• Kaynakların miktarındaki artış

• Teknolojik gelişme: üretimde kullanılan kaynaklarla ilgili

bilgi ve becerinin artması. Bu beceri sayesinde toplum

sabit kaynaklarla daha fazla üretim yapar.


Üretimde etkinlik ve ÜOE

• Üretimde etkinlik, belli kaynaklar ve teknoloji ile

maksimum üretimde bulunmaktır. Aşağıdaki eğri

üzerindeki A, B, C, D ve E noktaları, etkin olan noktalardır.

Bu noktaların hepsinde mevcut kaynaklar ve teknoloji ile

en fazla üretim elde edilir. Eğer ekonomi, mevcut

kaynaklar ve teknoloji ile bu bileşimlerin ifade ettiğinden

daha az üretirse, kaynakların tümü etkin olarak

kullanılmıyor demektir. F noktasında, ekonomi etkin

değildir. Çünkü, bu noktada ekonomi mevcut kaynakları

ve teknolojisi ile maksimum üretim bileşimini elde

edememektedir.


Üretimde etkinlik şekil


A, B, C, D ve E etkin

noktalar

Soru

• Aşağıdakilerden hangisi etkin kullanım sorununu

ifade eder? (Kaymakamlık 1998)

• a) Eksik istihdam nasıl giderilir?

• b) Hangi mal ne kadar ve kimin için üretilecek?

• c) Tüm üretim faktörleri üretime koşulmuş mu?

• d) Ekonomik büyüme ve gelişme nasıl sağlanır?


Çözüm

• Kıt kaynakların tümünden yararlanmak (tam kullanım

sorunu):

Kıtlıkla savaşta, her toplumun çözmesi gereken

sorunlardan birincisi, mevcut kaynakların tümünün üretim

faaliyetine koşulmasını sağlamak yani tam istihdamı

gerçekleştirmektir. Sorudaki C seçeneği “Tüm üretim

faktörleri üretime koşulmuş mu?” ve A seçeneği “Eksik

istihdam nasıl giderilir” temel ekonomik sorunların birincisi

olan “tam kullanım sorunu” ile ilgilidir.




Çözüm

• Kıt kaynakları, gereksinmeleri en iyi karşılayacak

biçimde kullanmak (etkin kullanım sorunu):

Kıt kaynakların tümünün üretime koşulması yani tam

istihdamın sağlanması refah için yeterli değildir. Bir başka

önemli sorun, üretime koşulmuş olan mevcut kaynakların

toplum gereksinmelerini en iyi karşılayacak tarzda üretime

koşulmasıdır. Kaynakların kıt ve kıt olan kaynakların da

alternatif kullanım olanaklarının bulunması, bunların

üretime koşulmasında isabetli karar alınması sorununu ön

plana çıkarmaktadır.


Çözüm

• Hangi mal ne kadar ve kimin için üretilecektir?

(B seçeneği) sorusu yanıtlanırken, kıt kaynakların toplum

refahını en üst düzeye çıkaracak şekilde üretime

koşulması ve üretilen mal ve hizmetlerin toplumdaki

bireyler arasında hakça dağılımının sağlanması amacına

yönelmek gerekir. Bu amaç gerçekleştiğinde ekonomik

etkinlik sağlanmış demektir.

• Ekonomik etkinlik (ortak etkinlik):

Üretimde etkinlik (kaynak kullanımında),

Bölüşümde etkinlik (gelir dağılımında).


Çözüm

• Üretimde etkinliğin sağlanması, bir toplumda var olan

kaynaklarla en yüksek üretim düzeyine erişilmiş olmayı

ifade eder. Eğer, üretimde etkinlik sağlanmışsa, kıt

kaynakların alternatif kullanım alanlarını değiştirerek,

üretimi artırmak mümkün olamaz. Bu durumda,

ekonomideki üretim düzeyi, üretim olanakları eğrisi

üzerinde herhangi bir noktadaki düzeye erişilmiş demektir.


Çözüm

• Bölüşümde etkinlik ise, bir toplumda üretilmiş olan

toplam malların, üretime katılanlar arasında, en iyi

dağılımının yapılması halini ifade etmektedir. Bunun

kıstası, toplumda bölüşümün yeni bir düzenleme ile bir

kişiyi bile daha fakir yapmadan hiç kimseyi daha zengin

yapmaya olanak vermeyecek şekilde gerçekleştirilmiş

olmasıdır.

• Görüldüğü gibi, “Hangi mal ne kadar ve kimin için

üretilecek?’ sorusu, etkin kullanım sorunu ile ilgilidir.

• Yanıt B seçeneğidir.


Verimlilik

• Verimlilik kavramı, ekonomideki çıktı (hasıla) / üretim

faktörü oranını (Üretim miktarı / üretim girdisi) ifade eder.

Verimlilik, bir ekonomide üretilen mal ve hizmet miktarı ile

üretim sürecinde kullanılan emek, sermaye ve toprak gibi

üretim faktörleri (girdiler) arasındaki oran yardımıyla

ölçülür.

• Ancak, genelde emek girdisi ile hasıla arasındaki ilişki

esas alınmaktadır. Yani emek verimliliği, verimlilik ile aynı

anlamda kullanılmaktadır. Buradan hareketle, emek

verimliliği, hem ülke açısından yani makro düzeyde hem

de işletme açısından, yani, mikro düzeyde ölçülebilir.


Verimlilik

• Bir ekonomide üretilen toplam mal ve hizmet miktarı,

üretimde istihdam edilen emek miktarına bölündüğünde,

makro düzeyde verimlilik hesaplanırken bir işçinin belirli

bir saatte ürettiği toplam üretim miktarı belirlendiğinde ise,

mikro düzeyde verimlilik hesaplanmış olur.




İhtiyaç (Gereksinim)

• Maddi ve manevi varlığımızda doyurulmadığı

zaman acı ve üzüntü; doyurulduğu zaman ise

sevinç, zevk ve gurur veren bir histir, duygudur.

Örneğin acıktığı halde gıda ihtiyacını

gideremeyen bir adam acı duyar.


İhtiyaçların Özellikleri

• Sonsuzdurlar

• Şiddet dereceleri farklıdır

• İhtiyaçlar karşılanıp alışkanlık haline dönüşünce,

uzun dönemde şiddet dereceleri yükselir

• İhtiyaçlar karşılandıktan sonra, onlara karşı

duyulan istek azalır (Doyum, işba noktası)

• İhtiyaçlar ya da onları karşılayan doyum araçları

kendi aralarında birbirinin yerine geçebilirler

(İkame Kanunu)


İhtiyaçların Sınıflandırılması

• Önemlerine Göre

• Zorunlu (Zaruri) İhtiyaçlar

• Zorunlu olmayan ihtiyaçlar

• Kültürel İhtiyaçlar

• Lüks İhtiyaçlar

• Niteliklerine Göre

• Ekonomik İhtiyaçlar

• Ekonomik Olmayan İhtiyaçlar


İhtiyaçların sınıflandırılmasını belirleyen

faktörler • Zaman

• Uygarlık ve Kültür Düzeyi

• Gelir

• Doğal Çevre

• Alışkanlık


Mal

• İnsanların ihtiyaçlarını doğrudan doğruya

karşılamaya elverişli olan, üretilebilen ve doğada

belirli miktarda bulunan araçlara mal denir.

• İnsan ihtiyaçlarını karşılama özelliği olan

maddelere mal denir.


Mal kavramının özellikleri

• Bir maddenin mal sayılabilmesi için bir ihtiyacı gidermesi

şarttır. Örnek: ekmek, elmas, ilaç...

• Ancak bir vasıtanın mal sayılabilmesi için onun yalnızca

ihtiyacı karşılama özelliğinin olması yeterli değildir. Ayrıca

bu vasıtanın üretiminin de mümkün olması gerekir.

• Bir vasıtanın mal olabilmesi için doğada sınırlı bir

miktarda bulunması gerekmektedir.




Hizmet

• Bazen ihtiyaçlarımızı karşılayan vasıtaların tamamı maddi

şeyler değildir. Bu vasıtaların bir kısmı insan faaliyetleri

gibi gayri maddi şeylerdir. Bir doktorun, bir berberin, bir

orkestra şefinin, bir avukatın, bir öğretmenin, bir işçinin

çalışması karşılığında bir bedel ödenebilen bu çeşit

faaliyetlere "Hizmet" adı verilmektedir.


Malların sınıflandırılması

• Nesnel durumları

• Doğada bulunuş

şekilleri

• Karşıladıkları

ihtiyaçların şiddet

derecesi

• Kullanım süresi

• Kullanılış amacı

• Taşınabilmeleri

• İkame durumları

• Bünyeleri

• Tamamlayıcı Mallar

• Bağlı Mallar


Doğada bulunuş şekillerine göre mallar

• Serbest Mallar: Bu mallar doğada insan ihtiyaçlarından

çok daha fazla olarak serbest halde bulunur. Örnek:

Güneş ışığı, hava. Ancak bu mallar zamanla serbest mal

özelliğini yitirebilirler. Çünkü mekan ve zaman koşulları

değişebilir. Hava, deniz altında, uçakta vb. serbest mal

özelliğini yitirir. Serbest malların fiyatı yoktur.

• Ekonomik Mallar: Doğada bol miktarda bulunmayan,

ihtiyacımıza oranla kıt olan, elde edilmeleri bir fedakârlığı

gerektiren ya da bir fiyatı bulunan mallardır. Bunlar alım

satıma konu olur. Örnek: elbise, doktor hizmeti gibi.

Ekonomi bilimi bu mallarla uğraşır.


Kullanış amacına göre mallar

• Tüketim Malları: İhtiyaçlarımızı doğrudan doğruya

karşılayabilecek nitelikte olan mallardır. Örnek: ekmek,

meyve, ayakkabı, ev, otomobil…

• Üretim Malları (Kapital Malları): İhtiyaçlarımızı doğrudan

doğruya karşılamayan, fakat bu ihtiyaçlarımızı doğrudan

karşılayan tüketim mallarının üretimi için kullanılan

mallardır. Örnek: hammaddeler, yardımcı maddeler,

fabrika binası, mağazalar, alet ve makineler, arazi ve

çekim hayvanları gibi...


İkame durumlarına göre mallar

• İkame Edilebilir Mallar: Bazı mallar birbirinin yerine

kullanılabilir. Örnek: yapay malların doğal malların yerine

ikame edilmesi, yani yapay ipeğin doğal ipek yerine

geçmesi, kuzu etinin yerine dana etinin ya da balığın

geçmesi

• İkame Edilemez Mallar: Toplumda öyle mallar bulunabilir

ki tektir ve başka bir malla ikame edilemez. Örneğin; tek

tip bir beyin ya da kalp ilacı olsun ve tek firma tarafından

üretilsin.


Bünyelerine göre mallar

• Bölünebilen Mallar: Parçalara ayrılınca dahi faydasını

yitirmeyerek ihtiyacımızı karşılayan mallardır. Örnek:

ekmek, su, şeker gibi...

• Bölünemeyen Mallar: Bu mallar ise, parçalara ayrıldığı

zaman ihtiyacı karşılama özelliğini yitirdiği gibi, değerinin

büyük bir kısmını da yitiren mallardır. Örnek: saat, radyo,

televizyon, otomobil, bisiklet gibi...




Tamamlayıcı mallar

• Üretimde iki ya da daha fazla malın birlikte ya da birbirini

izleyerek kullanılmasını gerektiren mallardır. Örneğin: iğne

ve iplik, motor ve benzin gibi. Tamamlayıcı mallar

arasındaki bağlılık derecesi mallara ve ihtiyaçlara göre

değişir. Örnek: yazı kalemi ve mürekkep, gözlük ve camı

arasındaki bağ kuvvetlidir. Ama kahve ve şeker maddeleri

arasındaki bağ ise zayıf olabilir.


Bağlı mallar

• Bir malın üretiminde, başka bir mal ya da malların

üretiminin zorunlu olması durumudur. Örnek: kurşun

üretiminde gümüş; hava gazı üretiminde kok kömürü ve

katran üretimi gibi. Bu örneklerde temel mal kurşun ve

hava gazı olduğu halde gümüş, kok kömürü ve katran

bağlı mallardır. Bazen tali ürünün önemi artarak ana ürün

haline geçebilir. Örnek: demir üretimi geliştikçe kok

kömürüne büyük miktarda ihtiyaç duyulmuş, temel mal

olan hava gazı üretimi düşünülmeden, kok kömürü

üretimine gidilmiştir. Böylece kok kömürü temel mal

durumuna geçmiştir.


63

Değer

Ekonomik mal ve hizmetlere verdiğimiz oransal

önemdir. Dünyada bir tek mal olsaydı, onun

faydasından söz edilebilirdi; ama değerinden söz

edilemezdi. Değer bir oranlamayı belirtir. Bir

malın değeri, öteki mallara oranla ortaya çıkar.

Mallara verilen değer iki nedenden ötürüdür: Biri

malların insanlara faydalı olması; öteki de bu

malların doğada kıt olmasıdır.


Değer Türleri I

1. Kullanma Değeri

2. Değişim Değeri

Kullanma Değeri (KD): malların faydalarına göre kişisel (subjektif) bir değerlendirmenin ifadesi olup, bir kişinin çeşitli mallara verdiği oransal önemdir. Örneğin bir kişi kendisi için saati, dolma kaleme göre beş misli faydalı sayıyorsa, ona göre saatin değeri dolma kalemin değerinin beş mislidir.

Güz 2014 Genel İktisat

65

Değer Türleri II

Değişim değeri (DD), kişinin iki ya da daha çok

mal ve hizmet arasında yaptığı bir kıyaslamanın

sonucudur. DD, bir mal ya da hizmet miktarı ile

ifade edilir. Örnek: 3 kg. buğday verip 1 kg. elma

almak mümkün ise elmanın buğday ile belirtilen

değeri 3 olacaktır. DD, pazarda oluşur ve daha

çok objektiftir. DD, ekonomik faaliyeti düzenler ve

üretim unsurlarını ekonomik faaliyetlere doğru

yöneltir.


Değişim (Mübadele) ve Fiyat

• Değişim: Bir mal veya hizmetin başka bir mal, hizmet

veya para alınarak verilmesi.

•

• Fiyat: Herhangi bir mal veya hizmetin değerinin başka bir

mal veya para ile ifade edilmesi.




Ekonomik Krizler

• Enflasyon: FGD sürekli olarak artması.

• Deflasyon: FGD sürekli olarak azalması.

• Stagflasyon: Enflasyonla birlikte ekonominin

büyümemesi ve işsizlik olgusu. (1974 Petrol Krizi)

• Resesyon: Resesyon ekonomide küçülme halidir. Eğer

bir ekonomide üst üste iki çeyrek GSYH küçülmesi

yaşanıyorsa ekonomi resesyondadır.

• Depresyon: Ekonomik faaliyetlerin uzun süreli olarak

aşağı yönlü olması.

• Slumpflasyon: Enflasyon yaşanırken ekonomi

küçülüyorsa slumpflasyon (enflasyon içinde küçülme) hali

vardır.


Yerli paranın değeri

• Devalüasyon: Yerli paranın yabancı para karşısında

değerinin düşürülmesi.

• Revalüasyon: Yerli paranın yabancı para karşısında

değerinin yükseltilmesi.


Servet

• Bir insanın belli bir zamanda kullanma yetkisine sahip

olduğu mal ve paranın bütünüdür. Bir malın servet

kavramına girmesi için;

• faydalı olması,

• mülkiyet konusu olabilmesi,

• ihtiyaçlara kıyasla kıt olması gerekir.


Sermaye

• Üretilmiş üretim aracıdır.

• Türleri:

• Teknik sermaye

• Hukuki sermaye

• Mali sermaye


Teknik sermaye

• İnsan emeğini ve verimini artırma niteliği olan

mallardır. Teknik sermaye dönemden döneme

eskime ve aşınmaya tabidir. Buna amortisman

denilir. Binalar, makineler, aletler, ulaştırma

vasıtaları v.b. üretimde birçok kez kullanılan

sermaye mallarına "Sabit Sermaye", yalnız bir

kez kullanılan ve üretim sırasında ortadan kalkan

sermaye mallarına "Değişen Sermaye" denir.

Örneğin hammadde, yarı-işlenmiş mallar.


Hukuki Sermaye

• Belli bir toplumda sahibine çalışmadan bir gelir

getiren, bütün menkul ve gayri menkul değerler,

hukuki sermayedir. Kira getiren bir bina, rant

getiren bir toprak parçası, kâr getiren bir hisse

senedi ve faiz getiren bir tahvil hukuki sermaye

olarak kabul edilmektedir. Para da, hukuki

sermaye tanımına göre sermaye sayılabilecektir.




Mali sermaye

• Para ve para yerine geçen değerlerden oluşur. Bir

işadamı, sermayesinden söz ederken, sahip olduğu para,

bono, çek, hisse senedi, döviz v.b. kağıtları dikkate

almaktadır. Ekonomist bakımından bunlara mali sermaye

(finans kapitali) denilmektedir.


Gelir

• Bir kişinin belli bir dönemde, serveti (zenginliği)

değişmemek şartıyla tüketebileceği mal ve hizmetlerin

toplamına "gelir" denir. Belli bir dönemde elde edilen

bütün paralar gelir sayılmamaktadır. Örneğin bir kişinin

evini veya hisse senetlerini satarak elde ettiği paralar gelir

sayılamaz. Gelir, ancak, mal ve hizmet yapımına katılarak

elde edilir.


Tüketim

• İnsan ihtiyaçlarının doğrudan doğruya giderilmesi için mal

ve hizmetlerin kullanılmasına tüketim denir.

• Nihai Tüketim: gerçek anlamdaki doğrudan doğruya

yapılan tüketimlere verilen addır. Örneğin karın doyurma

ihtiyacını gidermek için ekmek, peynir ve benzeri

maddelerin yenmesi. Bir çift ayakkabının giyilip

eskitilmesi.


Ara Tüketim

• Herhangi bir mal ya da hizmetin tüketilmesindeki amaç

yeni bir mal ve hizmet yapmaksa "Ara Tüketim“ söz

konusudur. Örneğin belli bir sanayi dalında bazı malları

elde etmek için kullanılan, yok edilen kömür "ara tüketim"

olarak nitelendirilir. Un, fırıncı tarafından ekmek yapmak

amacıyla satın alınmış ve ekmek yapılıp satılmışsa, bu

durumda unun kullanılması bir "ara tüketimi", ekmeğin

evlerde kullanılması ise, "nihai tüketimi" göstermektedir.


Tasarruf

• Belli bir dönemde, elde edilen gelirin tüketilmeyen

kısmıdır.

• Tasarrufları özel teşebbüs ve ev idareleri yapıyorsa, özel

tasarruflar, eğer devlet ve kamu teşebbüsleri yapıyorsa,

kamu tasarrufları söz konusu olur.

• Fertlerin kendi arzu ve kararları ile yaptıkları tasarruflara,

gönüllü tasarruf; fertlerin ve kurumların bazı kanunlarla

veya kurallarla zorlanarak yaptıkları tasarruflara da

zorunlu tasarruflar adı verilmektedir.

• Gelir = Tüketim + Tasarruf

• Gelir – Tüketim = Tasarruf

• Gelir – Tüketim = Borç (Negatif Tasarruf)


Yatırım

• Mevcut sermaye malları ve teçhizat stokuna, belli bir

dönem içinde yapılan net ilâvedir. Bir harcamanın yatırım

harcaması sayılabilmesi için, yeni bir üretim kapasitesi

yaratmak amacıyla yapılmış olması şarttır.

• Bir işletmenin mevcut teçhizat mallarına eklediği kısım,

yalnızca eskiyen makine ve tesislerin yenileme payı kadar

olursa, hiçbir "net" ilâve olmayacaktır. Bu tip bir durumda

net yatırımdan söz edilemez.

• Negatif yatırım: işletmenin eskiyen tesislerini hiç

yenilememesi.

• Yatırım Harcaması > Amortisman ise net ilave olur.



Rüstem Barış Yeşilay 1

GENEL İKTİSAT 02. Makro Ekonomi (Temel Kavramlar)


Makroekonominin Doğuşu

• 1929’da başlayan ve yıllarca süren Büyük Buhran, Klasik

Liberal görüşe büyük bir darbe vurmuş, Keynesyen

devrimi ortaya çıkaran önemli bir olgu olmuştur.

• “1936’da yazılan “Para, Faiz ve istihdamın Genel Teorisi”

adlı J.M. Keynes’e ait eser makro ekonomiyi bir bilim dalı

haline getirir.

• İlk etkilerin II. Dünya Savaşı sonrası görüldüğü

1950’lerden 1970’li yıllara kadar süren bu dönem

Keynes’in Altın Çağı’dır.

• Klasiklerde fiyat ve ikame etkisine dayalı mikro bakış

yerini Keynes’in gelir etkisine dayalı makro bakışa

bırakır.


J. Maynard Keynes (1883 – 1946)

• Ekonomi derslerinde Alfred Marshall ve Edgevvorth gibi meşhur iktisatçıların öğrencisi olmuştur. Başlangıçta Keynes, hocası Alfred Marshall’ın etkisi altında kalan neo-klasik bir ekonomist idi. Ona göre Marshall, yüz seneden beri gelen en büyük iktisatçıdır. Ekonomiye denge ilkesini getirmiştir. Zaman öğesini teoriye sokmuştur. Bu iki konu Keynes'in de düşüncelerine esas olmuştur.

• 1930 Dünya Ekonomik krizi, Keynes’i krizle mücadele için bir çok tekliflerde bulunmaya sevk etmiş, 1933 de «The Means to Prosperity», 1935’de «A Self-Adjusting Economic System» isimli makalelerini ve nihayet 1936’da kendisine ekonomi doktrinleri tarihindeki ününü sağlayan «General Theory of Employment, Interest and Money» adlı yapıtını yayınlamıştır.


Makro ekonomi

• Bir ülkenin büyük bir bölgesini, büyük bir sektörünü, bütün bir ülke ekonomisini kapsayan çalışmalar yapar. Bir toplumun tüm ekonomik seçim ve kararlarını, ekonomik davranış ve faaliyetlerini bir bütün olarak kapsamına almaktadır.

• Makroekonominin konuları içine ülke gelirinin tamamı (Milli Gelir), bu gelirin tüketim ve tasarruf arasında sayısal ve oransal dağılımı, toplam yatırım, istihdam ve bu gibi makro değişkenler arasındaki ilişkiden doğan sonuçlar girmektedir.


Makro ekonominin temel konuları

• Toplam üretim,

• Toplam tüketim,

• Milli gelir,

• Büyüme

• Fiyatlar genel düzeyi,

• Enflasyon,

• Deflasyon,

• İşsizlik,

• Ekonomide toplam üretim düzeyi,

• Kamu kesimi dengesi,

• Ödemeler dengesi gibi…

5 Güz 2015 Genel İktisat

Genel Denge Analizi (GDA)

• Makro ekonomi GDA’dan yararlanmaktadır.

• GDA’da, ekonominin tümünün nasıl dengeye geleceği,

diğer bir deyişle tüm piyasaların ve ekonominin tüm

sektörlerinin birlikte nasıl dengeye gelecekleri sorunu

incelenmiş olur.

• Yani, ülkedeki tasarruf ve yatırım dengesini, genel

ekonomik dengeyi incelemektedir.

• Genel denge analizi Fransız iktisatçı Leon Walras (1834-

1910) tarafından geliştirilmiştir.




Klasikler ve Keynes


Klasikler ve Keynes


Talep – Arz Yanlıları


Monetarist (Parasalcı) Yaklaşım

• 1960’lı yıllarda dikkat çeken parasalcı yaklaşımın öncüsü

M. Friedman’dır.

• Para arzının önemine dikkat çeken bir yaklaşımdır.

• Ekonomideki istikrarsızlıkların nedeni para arzındaki

düzensiz dalgalanmalardır. Bunlara göre Keynesyen

politikalar kısa dönemde gelirde artış sağlayabilir fakat

uzun dönemde mutlaka fiyatları arttırır (enflasyon).

• Sürekli Gelir hipotezi geçerlidir.

• Doğal işsizlik oranı vurgulanır.

• Borçlanma özel sektörden olursa faizler artar, "dışlama

etkisi” oluşur.


Monetarist (Parasalcı) Yaklaşım

• Enflasyon her zaman her yerde parasal bir olgudur.

• Sıkı para politikası enflasyonla mücadelede esastır.

• Para arzı artışı büyüme ve enflasyona göre sağlanmalıdır.

(Sabit parasal artış).

• Monetaristlere göre büyük buhranın nedeni de yanlış

daraltıcı para politikalarıdır.

• Ekonomide sabit parasal artış kuralını vurgulayan

Monetaristler, kar beklentisiyle yatırımlarını artıran

firmaların yarattığı gelir artışı durumunda herhangi bir

müdahale de bulunulmaması gerektiğini düşünürler.

• Emek arzı beklenen reel ücretin artan fonksiyonudur.


Milton Friedman (1912-2006)

• Nobel ödüllü ABD vatandaşı olan iktisatçının ünlü eseri “Paranın Miktar Teorisi Üzerine Çalışmalar”dır. Bu eseri 1976 yılında yayınlanmıştır.

• Neo-Liberal düşüncenin günümüzdeki temsilcisi olan Friedman, ABD’de Ulusal Ekonomi Araştırmaları Bürosu (NBER)'e girmiş ve burada ünlü iktisatçı Simon Kuznets ile birlikte çalışmıştır.

• Önceleri Keynezyen görüş çizgisinde olan iktisatçı, sonradan Chicago Üniversitesi’ndeki çalışmasıyla bu düşünceden ayrılmıştır.

• M. Friedman’ın ekonomik liberalizmi, ABD'de R. Reagon’a, İngiltere’de M.Thatcher'a ve ülkemizde T. Özal’a model olmuştur.




Makroekonomik Kuramların Kıyaslanması


Konu Klasik Keynesyen Monetarist

Ekonominin dengesi Uzun vadede tam

istihdamda

dengede

Doğal olarak tam

istihdamın altında

dengesiz

Uzun vadede tam

istihdamda

dengede

Fiyat-Ücret esnekliği Evet Hayır Evet

Paranın dolaşım hızı İstikrarlı İstikrarsız Tahmin edilebilir

Enflasyon nedeni Aşırı para arzı Aşırı toplam talep Aşırı para arzı

İşsizliğin nedenleri Kısa vadede fiyat

ve ücret

ayarlaması

Yetersiz toplam

talep

Kısa vadede fiyat

ve ücret

ayarlaması

Para politikasının

etkisi

Toplam talep ve

fiyatları değiştirir

Yatırımı ve gerçek

GSYİH’yı etkileyen

faiz oranlarını

değiştirir

Toplam talep ve

fiyatları değiştirir

Maliye politikasının

ektisi

Zorunlu değil

toplam talebi

değiştirir

Harcama çarpanı Dışlama etkisi

nedeniyle etkisiz

1929 krizinin nedenleri

• Keynes'te efektif talep yetersizliğidir.

• Klasikler'de reel ücretlerin yüksek olmasıdır.

• Say Yasasında potansiyel GSMH'daki azalmadır.

• Monetaristler’de para arzının zamanında ve yeterince

arttırılamamasıdır.


Ekonomik Amaçlar

• Ekonomik büyüme

• Tam İstihdam

• Fiyat istikrarı

• Ekonomik serbestlik

• Adil gelir dağılımı


Makro ekonomi ile ilgili temel kavramlar

• Enflasyon: Fiyatlar genel düzeyindeki sürekli artışlardır.

• Dezenflasyon: Fiyatlar genel düzeyindeki artış hızının

azalmasıdır.

• Deflasyon: Fiyatlar genel düzeyinin sürekli azalmasıdır.

• Devalüasyon: Bir paranın diğer ülke paralan karşısında

değerinin azaltılması, yani döviz kurlarının arttırılmasıdır.

• Revalüasyon: Bir ülke parasının diğer ülke paraları

karşısında değerinin arttırılması, yani döviz kurlarının

azaltılmasıdır.


Makro ekonomi ile ilgili temel kavramlar

• Stagflasyon: Ekonominin durgun olduğu bir ortamda

yüksek bir enflasyonu ve işsizliği beraber yaşaması

sürecidir. Yani üç ekonomik sorun bir arada

yaşanmaktadır.

• Durgunluk: Ulusal bir ekonomideki büyüme oranının

yavaşlamasıdır.

• Resesyon: Kısa bir dönemde (6 ay 1 yıl gibi) ekonomik

büyümenin gerilemesidir.

• Depresyon: Ekonomik büyümedeki gerileme şiddetli ve

derin ise ve uzun bir döneme yayılmış ise bu tür

gerilemeye “depresyon’ adı verilir.


Fiyat Endeksleri

• Fiyat endeksleri enflasyon oranını ölçmek için kullanılır.

• Fiyat Endeksi: Belli bir yıldaki fiyat düzeyinin, baz alınan

yılın fiyat düzeyine göre ölçümüdür. Baz alınan yılın fiyat

endeksi 100 birim olarak ele alınır.

• Laspeyres Fiyat Endeksi: Temel yıl ağırlıklı, sabit sepete

dayalı fiyat endeksidir. Baz alınan yılın üretim miktarının

cari yılda da sabit kaldığı varsayıldığı için statiktir.

Ekonomideki reel büyümeyi gerçekçi bir şekilde

yansıtmaz.


2008 2003 2008 20032003

2003 2003 2003 2003

Px *Qx +Py *QyTÜFE = *100

Px *Qx +Py *Qy



Fiyat Endeksleri

• Paasche Fiyat Endeksi: Cari yıl ağırlıklı, değişken

sepete dayalı fiyat endeksidir. Cari yıldaki üretimde

meydana gelen değişimi gösterdiği için ekonomideki reel

büyümeyi daha gerçekçi şekilde yansıtır.


2008 2008 2008 2008

2003 2008 2003 2008

Px *Qx +Py *QyGSMH Deflatörü= *100

Px *Qx +Py *Qy

Fiyat Endeksleri

• Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE): Belirli bir dönemde, ithal

mallar dahil tüketicilerin satın aldıkları belli mal ve

hizmetlerin fiyatları göz önüne alınarak bulunan değerdir.

TÜFE’de ağırlıklar her bir mal için baz yılında yapılan

harcama miktarına göre belirlenir. TÜİK tarafından TÜFE

ve ÜFE’nin hesaplanmasında kullanılan son temel yıl

2003’tür.

• Üretici Fiyat Endeksi (ÜFE): Belli bir sepete

dayandığından temel yıl ağırlıklı fiyat endeksidir. Bu

sepet, genelde üreticilerin almış oldukları

hammaddelerden ve üretimde kullanılan belli başlı

girdilerden oluşturulur.


TÜFE ve ÜFE

• TÜFE (tüketici fiyatları endeksi) talep enflasyonunun bir

göstergesi iken,

• ÜFE (üretici fiyatları endeksi) maliyet ve yapısal

enflasyonunun bir göstergesi olarak kullanılabilmektedir.

• 2005 yılından itibaren endekslerde güncelleme yapılmış

olup, üretici fiyatları endeksi de oluşturulmuş, maliyet

enflasyonunun tam göstergesi olarak kullanılmaya

başlamıştır.


ÜFE


Sektör ÜFE’deki ağırlığı

Sanayi %72,07

Tarım %20,65

Elektrik, Gaz ve Su %5,77

Madencilik %1,51

TÜFE


Sektör TÜFE’deki

ağırlığı Sektör

TÜFE’deki

ağırlığı

Gıda ve Alkolsüz

İçecekler %29,42

Çeşitli mal ve

hizmetler %4,87

Konut %16,91 Haberleşme %4,82

Ulaştırma %10,42 Alkollü içecekler ve

tütün %4,67

Giyim ve ayakkabı %8,09 Eğlence ve kültür %3,60

Ev eşyası %6,47 Sağlık %2,71

Lokanta ve oteller %5,87 Eğitim %2,15

Soru

• ÜFE’nin hesaplanmasında en fazla ağırlığa sahip sektör

aşağıdakilerden hangisidir?

• A) Sanayi

• B) Tarım

• C) Elektrik, Gaz ve su

• D) Madencilik

• E) Konut




Soru

• TÜFE’nin hesaplanmasında en fazla ağırlığa sahip sektör

aşağıdakilerden hangisidir?

• A) Gıda ve Alkolsüz İçecekler

• B) Giyim ve ayakkabı

• C) Elektrik, Gaz ve su

• D) Haberleşme

• E) Konut


Özel Kapsamlı TÜFE Göstergeleri

• Yeni TÜFE’de, yeni çekirdek enflasyon tanımları gelmiştir.

Çekirdek enflasyon, enflasyonun geleceğine ilişkin

tahmin edici gücü yüksek olan, enflasyonun eğilimini

belirleyen ve para politikasının oluşturulmasına yardımcı

olan özel kapsamlı fiyat endeksleri olarak

tanımlanmaktadır.

• Bu endeksler, tüketici fiyatlarında gözlenen tüm geçici

etkilerin arındırılması ile fiyat değişimlerini ölçmektedir.

• TÜİK tarafından 2005 Ocak ayından itibaren hesaplanan

'Özel Kapsamlı TÜFE Göstergeleri' Türkiye için çekirdek

enflasyon göstergeleri olarak yayınlanmaktadır.


Özel Kapsamlı TÜFE Göstergeleri


Grubu Çekirdek Enflasyon Türünün Kapsamı

A Mevsimlik ürünler hariç

B İşlenmemiş gıda ürünleri hariç

C Enerji hariç

D (B) ve (C)

E (C) ve alkollü içkiler ile tütün ürünleri hariç

F (E) ve fiyatların yönetilen / yönlendirilen diğer ürünler,

dolaylı vergiler hariç

G (F) ve (B)

H (D) ve alkollü içkiler, tütün ürünleri ile altın hariç

I (C), gıda ve alkolsüz içecekler, alkollü içkiler ile tütün

ürünleri ve altın hariç

Soru

• Türkiye'de çekirdek enflasyon ölçümü için kullanılan fiyat

endeksleri aşağıdakilerden hangisidir?

• A) Özel Kapsamlı Tüketici Fiyatları Endeksleri

• B) Üretici Fiyat Endeksleri

• C) Zaman Endeksleri

• D) Yer Endeksleri


GSYİH Deflatörü

• Bir ülkede yıllık enflasyon oranının gerçeğe en yakın

olarak saptanmasını sağlayan endeksdir. GSYİH

deflatörünün hesaplanmasında “Paasche endeksi”

kullanılır.

• Deflatör, Nominal GSYİH’yı Reel GSYİH’ya

dönüştürmede kullanılan bir endekstir.


Nominal GSYIHGSYIH Deflatörü= x100

Reel GSYIH

Nominal GSYIHReel GSYIH= x100

GSYIH Deflatörü

Deflator ve TÜFE arasındaki farklar

• Tüfe tüketim mallarını; deflatör tüketim, yatırım ve kamu

mallarını kapsar.

• Tüfe ithal malları kapsar; deflatör ülkede üretilen malların

değerini ölçer, ithal malları kapsamaz.

• Yıllık enflasyon oranının gerçeğe en yakın saptanmasını

sağlayan endeks zımnî deflatördür. Çünkü, Tüfe’de sepet

yıllık değişmezken (Laspeyres), deflatörde sepet yıllık

olarak değişir (Paasche).




Soru

• Yukarıdaki verilerin elde edildiği bir ekonomide, 3. yılın

Reel GSMH’sı kaçtır? (2001 Kaymakamlık)

• A) 428 B) 480 C) 512

• D) 576 E) 69


Yıl Nominal GSMH Fiyat Endeksi

1 550 140

2 560 135

3 576 120

4 586 117

Çözüm


3yıl

3yıl

3yıl

3yıl

3yıl

Nominal GSYIHFiyat Endeksi = x100

Reel GSYIH

576120 = x100

Reel GSYIH

576Reel GSYIH = x100=480

120

Soru

• 1992 yılında nominal GSMH 6039 milyar ve GSMH zımnî

deflatörü 1,21 ise reel GSMH yaklaşık olarak kaç milyar

TL’dir? (2006 Sayıştay)

• A) 1268

• B) 4991

• C) 5739

• D) 6039

• E) 7307


Soru

• Ekonomide durgunluğun yaşandığı bir ortamda yüksek bir

enflasyon ve işsizliğin de beraber yaşandığı süreç ne

şekilde tanımlanır?

• A) Durgunluk

• B) Deflasyon

• C) Stagflasyon

• D) Enflasyon


Soru

• Sabit döviz kuru sisteminin geçerli olduğu bir ekonomide

resmî bir kararla ülke parasının yabancı paralar

karşısında değer kazanması aşağıdakilerden hangisidir?

• A) Revalüasyon

• B) Dolarizasyon

• C) Enflasyon

• D) Konvertibilite

• E) Devalüasyon


Katma Değer (Value Added)

• Ele alınan ekonomik birimin, toplam üretiminin değerinden

bu üretim için yapılan tüketim çıkarıldığında kalan

değerdir.

• Örn: A işletmesi domates üreticisidir ve 300 kilo domates

üretmiştir, domatesin kilo fiyatı 3 TL’dir. B işletmesi ise

salça fabrikasıdır 200 koli salça üretmiştir, salçanın kolisi

9 TL’dir. A işletmesinin piyasadan tedariki 400 TL, B

işletmesinin piyasadan tedariki ise 600 TL’dir. Ayrıca B

işletmesi A işletmesinden 100 kilo domates satın almıştır.

Bu verilere göre her iki firmanın yarattığı toplam katma

değeri hesaplayınız?




Katma Değer

İşletme Miktar Fiyat Üretim

Değeri Tedarik

Katma

Değer

A 300 3 900 400 500

B 200 9 1800 600+(100*3) 900

1400


Katma Değer

• A işletmesi yün iplikhanesidir ve 400 ton iplik üretmiştir,

ipliğin ton fiyatı 6 TL’dir. B işletmesi ise yün dokuma

atölyesidir 300 ton yün dokumuştur, yünün tonu 16 TL’dir.

A işletmesinin piyasadan tedariki 800 TL, B işletmesinin

piyasadan tedariki ise 1400 TL’dir. Ayrıca B işletmesi A

işletmesinden 150 ton iplik satın almıştır. Bu verilere göre

her iki firmanın yarattığı toplam katma değeri

hesaplayınız?


Katma Değer

İşletme Miktar Fiyat Üretim

Değeri

Tedarik Katma

Değer

A 400 6 2400 800 1600

B 300 16 4800 1400+(150*6) 2500

4100


Katma Değer

• Her üretim aşamasında üretim değerindeki artış da katma

değer olarak anılmaktadır.

• Mükerrer yani tekrar saymaları ortadan kaldırmak için milli

gelir hesaplarında katma değerlerin toplanması yöntemi

tercih edilir.


Makarnanın üretim aşamaları ve katma

değer Üretim

Aşamaları

Her Aşamada

Üretimin Değeri

Katma Değer

Buğday 100 100

Un 110 10

Makarna (toptan) 180 70

Makarna

(perakende)

200 20

Toplam: 590 200


Nihai Üretim

• Nihai Üretim (Y), ülke üreticilerinin katma

değerler toplamıdır.

• Y= Üretime dönük olmayan tüketimler (C) +

Yatırımlar (I) + İhracat (X) – İthalat (M)

• Kimi iktisatçılara göre ise Y= Katma Değ + M

• Net İhracat= İhracat (X) – İthalat (M)

• Nihai Üretim: Yield (Y), Yatırımlar: Investment (I), Tüketim:

Consumption (C), İhracat: Export (X), İthalat: Import (M)




Üretim – Hasıla Farkı

• Üretim sadece maddi malların üretimini

kapsarken hasıla ise hem üretimi hem de verimli

hizmetleri kapsar.

• Hasıla= Üretim + Çeşitli Hizmetler


Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYİH)

• Belli bir ülkede, belli bir yılda, ülkede yerleşik üretim

faktörleri sahibi bireylerin ürettikleri nihai mal ve

hizmetlerin toplamıdır.

• Dünya ekonomisinde, ülkelerin ekonomik

performanslarının karşılaştırılmasında temel gösterge

“GSYİH”dir. Çünkü, ulusal sınırlar içerisinde yaratılan

katma değeri gösterir.


Ülke

GSYİH

Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYİH)

• Ülkemizde 2005-2009 yılları arasında GSYİH’yı oluşturan

harcamalar içinde en büyük pay özel tüketim

harcamalarıdır.

• İkinci sırada özel yatırım harcamaları ve kamu

harcamaları yer almak almaktadır.

• Ayrıca Keynes'e göre toplam harcamaların en az

değişkenlik gösteren unsuru tüketim harcamalarıdır.


Soru

• Bir ülkenin sınırları içinde bir yılda üretilen mal ve

hizmetlerin temel bir yılın piyasa fiyatları üzerinden

değerine ne ad verilir?

• A) Gayri safi millî hasıla

• B) Reel safi millî hasıla

• C) Gayri safi yurt içi hasıla

• D) Reel gayri safı yurt içi hasıla


Gayri Safi Milli Hasıla (GSMH)

• Bir milleti oluşturan üretim faktörleri sahibi bireylerin belli

bir yılda ürettikleri nihai mal ve hizmetlerin tamamıdır.


35 YTL Ülke

GSYİH

Dış Dünya

Dış dünyadan gelen faktör gelirleri

Dış dünyaya giden faktör ödemeleri

21 YTL

GSMH= GSYİH + Dış Dünyadan Net Faktör Gelirleri

GSMH= 560 + (35 – 21)= 574 YTL

Gayri Safi Milli Hasıla (GSMH)

• GSMH hesaplanırken nihaî malların piyasa değeri ya da

katma değerlerin toplamı alınır. Ara mallar dahil edilmez.

Ayrıca;

• Öz tüketim

• İkinci el satışlar

• Finansal işlemler

• Kayıt dışı ekonomi

• Çevre kirliliği

• Kalite

• İş saatleri de dahil edilmez.




Stok ve Akım değişken

• Stok Değişken: Bir zaman boyutuna bağlı olmadan ifade

edilebilen değişkendir.

• Akım Değişken: Bir zaman boyutuna bağlı olarak ifade

edilen değişkendir.

• GSMH dönemsel olarak (bir zaman boyutuna bağlı

olarak) ifade edildiği için akım değişkendir.


Soru

• Aşağıdakilerden hangisi Gayrisafı Millî Hasıla (GSMH) ile

Gayrisafı Yurt İçi Hasıla (GSYİH) arasındaki temel farkı

oluşturur?

• A) Sanayi üretimi verileri

• B) Hizmet sektörü verileri

• C) Net dış alem faktör gelirleri

• D) GSYİH, GSMH’nin yeni adıdır


Dış Alem Faktör Gelir ve Giderleri

• Dış Alem Faktör Gelirleri: Başka bir ülkede üretim

faktörü olarak çalışıp, o ülkelerin milli gelirinden pay alan

Türk vatandaşlarının, döviz cinsinden elde ettikleri bu

gelirlerin tamamını yada bir bölümünü Türkiye’ye transfer

etmeleridir.

• Dış Alem Faktör Giderleri: Türkiye’de çalışan yabancı

ülke vatandaşlarının, Türkiye’deki üretime katılarak milli

gelirden aldıkları payı, yurtdışına kendi ülkelerine

göndermeleridir.

• Dış Alem Net Faktör Gelirleri =

(Dış Alem Faktör Gelirleri) – (Dış Alem Faktör Giderleri)


Dış Alem Faktör Gelir ve Giderleri

• Türkiye'nin 1995-1998 yılları arasında Dış Alem Net

Faktör Gelirleri artıda olması nedeni ile Türkiye’nin

GSMH'sı, GSYH'sından büyük olmuştur. Ancak 1999

yılından bu yana GSMH, GSYH değerinden daha küçük

hale gelmiştir.

• Dış Alem Net Faktör Gelirleri

(+) olduğunda GSMH>GSYH,

(-) olduğunda ise GSMH<GSYH.

Dış Alem Net Faktör Geliri'nin istatistiksel açıdan saptırıcı

etkisi, uluslararası alanda tüm karşılaştırmaların ve tüm

makro oranların GSYH kullanılarak hesaplanmasına

neden olmaktadır.


Nihai Satışlar

• Nihai satışlar = C + I + G +NX

• Buna göre ekonomideki stok yatırımları, GSYİH ile nihai

satışlar arasındaki farka eşittir.

• Is = GSYİH - Nihai satışlar

• GSYİH > Nihai satışlar ise;

• firmaların stok yatırımları artar. O yıl üretilen nihai malların

bir kısmı satılmıştır.

• GSYİH < Nihai satışlar ise;

• firmaların stok yatırımları azalır. Ekonomide o yıl üretilen

mallardan daha fazla satılmıştır.


Potansiyel GSMH

• Bir ekonomideki tüm üretim faktörlerinin üretime

koşulduğu yani, tam istihdam düzeyindeki üretimi ifade

eder.

• Enflasyonist ve deflasyonist açığın belirlenmesinde

potansiyel GSMH düzeyi baz alınır.

• Cari GSMH < Potansiyel GSMH —► Deflasyonist Açık

• Cari GSMH > Potansiyel GSMH —► Enflasyonist Açık

• Ekonomi potansiyel GSMH düzeyindeyken oluşan açık ya

da fazla yapısal açık ya da fazlayı gösterir.

• GSYİH Açığı = Potansiyel çıktı - Cari (fiili) çıktı




Amortisman

• Var olan donatım mallarının belli bir aşınmaya ve

eskimeye maruz kalması.

• Net yatırım= Brüt yatırım – Amortisman

• Net üretim= Brüt üretim – Amortisman

• Brüt nihai üretim= C + b + (X-M)

b: brüt yatırım

• Net nihai üretim= C + n + (X-M)

n: net yatırım


Safi Yurtiçi Hasıla (SYİH) ve Safi Milli

Hasıla (SMH) • SYİH, belli bir ülkede, belli bir yılda elde edilen nihai mal ve hizmetlerin net değerleri toplamı.

• SYİH= GSYİH – Amortisman SYİH= 560 – 11,2 = 548,8 YTL

• SMH, bir ülkede ya da ülke dışında ülkeye milliyet bağı ile bağlı olan üretim faktörlerinin belli bir yılda elde ettikleri nihai mal ve hizmetlerin net değerleri toplamıdır.

• SMH= GSMH – Amortisman SMH= 574 – 11,2 = 562,8 YTL


Faktör fiyatlarıyla SMH ya da Milli Gelir

(MG) • MG, belli bir yılda ülkede elde edilen nihai mal ve

hizmetlerin ya da üretime katılan üretim faktörlerinin

bedellerinin toplamıdır.

• MG= Ücretler + Faizler + Rantlar + Karlar

MG= 340 + 80 + 60 + 74 = 554

• Üretim faktör gelirleri olan ücret, faiz, rant ve karların

toplamından oluşur.

Eğer bir veya birden fazla üretim faktörü milli gelirden hak

ettiğinden fazla pay alıyorsa “Gelir Dağılımı Adaletsizliği”

vardır.


Milli Gelir

• Net dolaylı vergiler (NDV)= Dolaylı vergi + Sübvansiyonlar

NDV= -12,8 + 4= -8,8

• SMF(ff)= SMH(pf) + NDV

SMF(ff)= 562,8 – 8,8 = 554

• pf: piyasa fiyatlarıyla

• Milli Gelir = GSMH - Amortismanlar - Dolaylı Vergiler

• MG= SMH - Dolaylı Vergiler


Toplam Kişisel Gelir (TKG)

• Milli Gelire transfer harcamaları (sosyal güvenlik sistemi

yoluyla yapılan ödemeler) ilave edildiğinde “Kişisel Gelir”e

ulaşılır.

• Kişisel Gelir = Milli Gelir + Transfer ödemeleri

• Kişisel Gelir = MG

- Kurumlar vergisi - Şirketlerin dağıtılmayan

karları - Sosyal güvenlik kesintileri

+ Sübvansiyon ve transfer ödemeleri + Devlet

borçlanma faizleri


Toplam Kişisel Gelir (TKG)

• TKG, toplumdaki kişilerin hepsinin devlete gelir vergilerini

ödemeden önceki ellerine geçen gelirler toplamıdır.

• TKG= MG – SP– KV- Dağ Kar + Tr

TKG= 554 – 104 – 40 – 20 + 24= 404

• SP= Sigorta Primleri

• KV= Kurumlar Vergisi

• Dağ Kar= Dağıtılmayan Karlar

• Tr = Transferler




Toplam Harcanabilir Gelir (THG)

• Toplam harcanabilir gelire kullanılabilir gelir de denir.

Kişisel gelirden direkt vergilerin çıkarılması ile kullanılabilir

gelir (harcanabilir gelir)’e ulaşılır.

• THG = TKG – Dolaysız Vergiler

THG= 404 – 80,8= 323,2

• THG= Tüketim + Tasarruf

THG= 280 + 43,2= 323,2


Toplam Harcanabilir Gelir (THG)

• THG = TKG – Dolaysız Vergiler

THG= 300 – X

• THG= Tüketim + Tasarruf

THG= 260 + 23

• Tüketim + Tasarruf= TKG – Dolaysız Vergiler

• 260 + 23 = 300 – X

• 283 = 300 – X

• X=300 – 283=17


Soru

• Gayri safi yurt içi hasıla ile net yurt içi hasıla arasındaki

temel fark aşağıdaki kalemlerden hangisi ile açıklanabilir?

• A) Enflasyon

• B) Faiz ödemeleri

• C) Aşırı kapasite maliyeti

• D) Sermaye stokunda yıpranma


Soru

• Bir ülke için hesaplanan millî gelir rakamından yola

çıkarak kişisel gelirin hesaplanmasında aşağıdakilerden

hangisi kişilerin gelirine dâhil edilir?

• A) Dağıtılmayan şirket kârı

• B) Ödenen kurumlar vergisi

• C) Transfer ödemeleri

• D) Kâr payı (temettü) ödemesi

• E) Amortisman


Hesaplama Tablosu

• GSMH

• (-) Amortismanlar

• SMH

• (-) Dolaylı vergiler

• MH

• (+) Transfer ödemeleri

• Kişisel gelir

• (-) Direkt (Dolaysız) vergiler

• Kullanılabilir (Harcanabilir) gelir


Soru

• Gayrisafi Millî Hasıla (GSMH) ile ilgili olarak

aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

• A) GSMH - Dolaylı Vergiler = Milli Gelir

• B) GSMH - Amortismanlar = Safi Millî Hasıla

• C) GSMH + Transfer ödemeleri = Kişisel Gelir

• D) GSMH - Direkt Vergiler = Kullanılabilir Gelir




Kişi başına Gelir (KBG)

• Belli bir ülkenin ekonomik refahının ölçütüdür.

• Kişi başına GSMH= GSMH / nüfus

• Kişi başına GSYİH= GSYİH / nüfus

• Kişi başına MG= MG (SMH ff) / nüfus

• Genelde ülkeler arasında kıyaslamalar yapmak için Kişi

başına GSMH kavramı kullanılır.

• İnsani Gelişme Endeksi (BM)


Soru

• GSYİH = 3000

• Dış alemden net faktör gelirleri = 200

• Gayrisafi yatırım = 500

• Net yatırım = 400

• Dolaylı vergiler = 400

• Olan bir ekonomide milli gelir kaçtır? (2004 KPSS)

• A) 2300 B) 2500 C) 2700

• D) 2900 E) 3100


Çözüm GSMH = GSYİH + NFG

=3000+200

= 3200

Net Yatırım = GS yatırım - Amortismanlar

400 = 500 - Amortismanlar

Amortismanlar = 100

SMH = GSMH - Amortismanlar

=3200- 100

= 3100

MG = SMH - Dolaylı vergiler

=3100-400

= 2700


GSYİH ve GSMH Hesaplama Yöntemleri

• GSMH verileri üç yöntem ile hesaplanmaktadır:

• 1. Üretim Yoluyla Hesaplama,

• 2. Gelirler Yoluyla Hesaplama,

• 3. Harcamalar Yoluyla Hesaplama.

• Dünyada en yaygın kullanılan yöntem üretim yoluyla

hesaplama yöntemidir. Bunun nedeni diğer iki yöntemin

kayıt dışılığın etkisini barındırmasıdır.


Üretim Yöntemi

• Bir ekonomide belli bir dönemde yaratılan hasıla çok

sayıda mal ve hizmetten oluştuğuna göre bu hasılayı ilk

akla gelen ölçme yolu, üretilen her bir mal ve hizmetin

üretim miktarları ile fiyatlarının çarpılması sonucu

bulunacak dönem üretim değerlerinin toplanmasıdır.

Bununla birlikte üretilen mal ve hizmetlerin bir kısmı

üretim süreci içinde diğer malların üretim için kullanılıp

bitirilmektedir, yani ara malı niteliğindedir. Böyle bir

toplamada ara malları ile nihai mallar ayırımı yapmadan

bütün malların hesaba katılması halinde ekonominin nihai

hasılasından çok daha büyük bir sayısal değere

ulaşılacaktır. Şu halde yapılacak iş, yalnızca nihai malların

üretim değerlerini toplamak olacaktır.


Üretim Yöntemi

• Milli muhasebede milli hasılayı hesaplarken çift

saymalardan kaçınmak gerekmektedir. Yani ara malların

değerlerinin hesaba katılmaması gerekir. Milli muhasebe

açısından milli hasılaya varabilmek için, toplam gayri safı

üretim değerinden, bu ara mal ve hizmetlerin düşülmesi

gerekmektedir. Bu şekilde elde edilen fark "Katma

Değer'dir. Bu katma değerin oluşması için milli sermaye

mallarının aşınma ve eskime değerleri henüz bu aşamada

dikkate alınmadığından bu katma değer gayri safidir

(brüttür).




Üretim Yöntemi

• Nihai Üretim (Hasıla) = Ülkedeki Üretici Sektörlerin Katma

Değerlerinin Toplamı

• Milli Hasıla= Yurtiçi Hasıla + Net Dış Dünya Faktör

Gelirleri

• Y= Nihai Üretim (Hasıla)

• V = Katma Değer

• i= 1,2,3,4,5, n olmak üzere

n

i=1

Y= Vi


Üretim Yöntemi

• Üretim yönteminde 8 ana sektörün

• 1.Tarım,

• 2.Sanayi,

• 3.İnşaat sanayi,

• 4.Ticaret,

• 5.Ulaştırma ve haberleşme,

• 6.Mali kuruluşlar,

• 7.Konut sahipliği,

• 8.Serbest meslek ve hizmetler

• oluşturduğu katma değerler toplanır.


Üretim Yöntemi

• Bulunan tutardan “banka hizmetleri” (hem mali kuruluşlar

içinde yer alan hem de diğer 7 sektör içinde yer alan

bankacılık işlemlerinin muhasebe kayıtlarında yer alması

nedeniyle mükerrerliği ortadan kaldırmak için) düşülür.

• Bu sayede 8 ana sektörün gerçekleştirdiği toplam mal ve

hizmet üretim değeri hesaplanmış olur. Bulunan bu tutara

kamu kuramlarının oluşturduğu katma değer ve kar amacı

olmayan özel hizmet kuruluşlarının üretimleri ve ithalat

vergisi ilave edilerek GSYH’ya ulaşılır. GSYH’ya “Net Dış

Alem Faktör Gelirleri” ilave edilerek GSMH’ya ulaşılır.


Üretim Yönteminin Güçlükleri

• Her sektörün üretimine ve ara malı alışlarına ilişkin

sağlıklı veri bulmak.

• Ara malı kullanımları hem üreten hem de de tüketen

sektör açısından sağlıklı yapılamamaktadır.

• Sektörlerin öztüketiminin yani üretilen fakat piyasaya

çıkarılamayan mal ve hizmetlerin değerinin hesaplanması

da zordur.


Gelir Yöntemi

• Bu yöntemde üretim faktörlerine yapılan ödemelerin

toplamı alınır.

• Nihai Üretim= Üretimle Yaratılan Gelirler Toplamı

• R= Gelir

n

i=1

Y= Ri


Harcama Yöntemi

• Bu yöntemde belli bir dönemde nihai mal ve hizmetler için

yapılan harcamalar hesaplanır. Ancak bütün gelirler

harcanmaz tasarruf da edilir. O halde, yatırımları

harcamaları da kapsayacak şekilde tanımlamak gerekir.

Yatırımlar aynı dönemde üretilen mallardan satmayıp elde

kalanları da (stok artışlarını da) kapsayacak şekilde

tanımlarsak yatırımlarla dönem toplam harcamaları ile

toplam gelirleri birbirine eşit olur.




Harcama Yöntemi

• Nihai Üretim= Üretime yönelik olmayan tüketim +

Yatırımlar + Net X

• Yurtiçi harcamalar

Y= (Cp+Cg) + (Ip+Ig)+(X-M)

• Milli harcamalar

Y=(Cp+Cg)+(Ip+Ig)+(X-M) D

D: Net Dış Gelir ya da Gider.


Soru

• Aşağıdakilerden hangisi bir millî gelir hesaplama

yöntemidir?

• A) Maliyet yöntemi

• B) Katma değer yöntemi

• C) Transfer harcamaları yöntemi

• D) Reel yatırım harcamaları yöntemi


Nominal-Reel GSMH Ayrımı

• Nominal GSMH; Ulusal ekonomide üretimi

gerçekleştirilen yüzbinlerce mal ve hizmetin üretim

miktarlarının hesaplarının yapıldığı yıla karşılık gelen

üretim değerleri ile piyasa fiyatları çarpılarak bulunan

değerdir.

• Cari piyasa fiyatları kullanılarak hesaplanan GSMH

olduğundan, içinden onlarca yıldır süregelen enflasyonun

saptırıcı, yanıltıcı, negatif etkisini barındırmaktadır.

• Nominal GSMH’ya, “Cari Fiyatlarla GSMH” da denir.



• Reel GSMH; belirli bir baz yılın fiyatları kullanılarak

hesaplanır.

• Nominal GSMH’dan Reel GSMH değerini farklılaştıran

detay, söz konusu yüzbinlerce mal veya hizmetin

değerinden oluşan Reel GSMH değeri hesaplanırken,

üretim rakamlarının, söz konusu mal ve hizmetlerin sabit

fiyatlarıyla çarpılmasıdır.



• TÜİK tarafından 2007 yılının 3. çeyreğine kadar, GSMH

serisi ve Reel GSMH değerlerinin hesaplanmasında,

kullanılan baz yıl “1987” yılı olmuştur.

• 8 Mart 2008 tarihinde ise, TÜİK tarafından Türkiye

Ekonomisi için ekonomik büyüme hızının hesaplanma

yönteminin değiştiği açıklanmıştır. Bu doğrultuda, 1998

yılı, 1987 yılı yerine yeni Baz Yıl olmuştur.

• Bir başka önemli değişiklik ise, Türk ekonomisininde

ekonomik büyüme hızını 1998 Bazlı olarak, 1999-2007

döneminde Reel GSYH değerleri üzerinden hesaplamak

olmuştur. Yani, artık Türkiye’de Reel Büyüme Hızı Oranı

GSMH üzerinden değil, GSYH üzerinden hesaplanacaktır.


Soru

• Nominal ve Reel Gayri Safi Milli Hasıla arasındaki farkın

nedeni aşağıdakilerden hangisinde doğru belirtilmiştir?

• A) Yıllar arasındaki faiz değişimlerinden

• B) Yıllar arasında mal ve hizmetlerin fiyatlarında meydana

gelen değişimlerden

• C) Yıllar arasında döviz kurunda meydana gelen

değişimlerden

• D) Yıllar arasında üretilen mal ve hizmetlerin miktarlarında

meydana gelen değişimlerden




Büyüme ve Büyüme Hızı

• Büyüme: Reel GSMH’da bir önceki döneme göre

meydana gelen artışa “ekonomik büyüme oranı” denir.

• Ülkenin ekonomik “Büyüme hızı” reel GSYİH rakamları

kullanılarak hesaplanır.

• Çünkü nominal GSYİH fiyat artışını (enflasyonu) da

barındırmaktadır. Bu yüzden enflasyondan arındırılmış

olan ve gerçek üretimi miktarındaki değişimi gösteren

Reel GSYİH rakamlarında meydana gelen artış/azalış

oranı ülkenin ekonomik anlamda büyüme oranını gösterir.


Soru

• Bir ülke için, yıl sonları itibariyle, aşağıdaki bilgiler verilmiştir.

• Bu bilgilere göre 2010 yılı gayrisafl millî hasıla büyüme oranı kaçtır?

• A) 0,06 B) 0,12 C) 0,075

• D) 0,094 E) 0,14


Yıl Gayrisafi Milli Hasıla

Endeksi

2008 100

2009 106

2010 114

Çözüm


Son Yıl Endeksi - Önceki Yıl EndeksiBüyüme Oranı=

Önceki Yıl Endeksi

114 106Büyüme Oranı= 0,075

106

Soru

• Gayri Safi Yurt İçi Hasıla (GSYİH) deflatörü aşağıdaki

ifadelerden hangisine eşittir?

• A) GSYİH / Safi Yurtiçi Hasıla

• B) Safi Yurtiçi Hasıla / GSYİH

• C) GSYİH/Safı Yurtiçi Hasıla

• D) Reel GSYİH / Nominal GSYİH

• E) Nominal GSYİH / Reel GSYİH


Büyüme Hızı

• Büyüme hızının tespitinde kullanılan diğer yöntem ise

“Ortalama Dolar Kuru” yöntemidir. Bu yönteme göre son

iki yıldaki Nominal GSYİH rakamları ilgili yıllarda

gerçekleşen ortalama Dolar kuru ile dolara çevrilir. Dolar

cinsinden hesaplanan GSYİH rakamlarında meydana

gelen değişim son yılın büyüme hızını verir.

• Örneğin dolara çevrilmiş GSYİH’lar 2009 yılında 500

milyar dolar, 2010 da 550 milyar dolar ise 2010 yılındaki

büyüme oranı %10 hesaplanır ((550 - 500)/500).


İstihdam

• İstihdam, belli bir ülkede bulunan üretim faktörlerinin gelir

sağlamak amacıyla çalışması yada çalıştırılması

anlamına gelmektedir.

• Tam istihdam, belli bir ülkede,bulunan üretim faktörlerinin

tümünün noksansız bir şekilde çalışıyor olması ve

ülkedeki üretim faaliyetlerine katılmasıdır.

• İşsizlik, belli bir ülkede bulunan üretim faktörlerinden

emek (işgücü) faktörünün çalışmaması durumudur.




Ödemeler Bilançosu

• Belli bir ülkede yerleşik kişiler ile diğer ülkelerde yerleşik

kişiler arasında genellikle bir yılda yapılan işlemlerin

parasal değerinin kaydedildiği bir tablodur. Ödemeler

bilançosu belli bir ülke ile başka ülkeler arasında

gerçekleşen ödemeleri göstermektedir.


Tüketim

• Kullanılabilir Gelir = Tasarruf + Tüketim Harcamaları

• Tüketim: insanların ihtiyaçlarını gidermek amacıyla mal

ve hizmet kullanımına tüketim denir.

• Otonom Tüketim: Gelirden bağımsız olarak ortaya çıkan

tüketimdir.


Tasarruf

• Tasarruf: Kullanılabilir Gelir – Tüketim Harcamaları

• Tasarruf Paradoksu: Halkın daha yüksek oranda tasarruf

etmesi nedeniyle, tüketim ve yatırım harcamalarının

azalması ve böylece ekonomik büyümenin yavaşlaması

ve tasarrufların azalması ve Denge Milli Gelirinin

düşmesidir.


Yatırım

• Mevcut sermaye malları ve teçhizat stokuna, belli bir

dönem içinde yapılan net ilâvedir. Bir harcamanın yatırım

harcaması sayılabilmesi için, yeni bir üretim kapasitesi

yaratmak amacıyla yapılmış olması şarttır.

• Bir işletmenin mevcut teçhizat mallarına eklediği kısım,

yalnızca eskiyen makine ve tesislerin yenileme payı kadar

olursa, hiçbir "net" ilâve olmayacaktır. Bu tip bir durumda

net yatırımdan söz edilemez.

• Negatif yatırım: işletmenin eskiyen tesislerini hiç

yenilememesi.

• Yatırım Harcaması > Amortisman ise net ilave olur.

• Brüt Yatırım: Sabit Yatırım + Stok Yatırım.


İşsizlik

• İşsizlik, çalışma yaşları (15 – 64) arasında olan,

çalışmaya engel bir özrü bulunmayan ve cari ücret

düzeyinde çalışma arzusuna sahip kişilerin iş bulamaması

durumudur.

95

İşsiz Sayısıİşsizlik Oranı= x100

Toplam İşgücü

İşgücü - Çalışanİşsizlik Oranı= x100

Toplam İşgücü


İşsizlik

• Bağımlılık oranı: çalışan bir kişinin ürettiğinin ortalama

olarak kaç kişi tarafından tüketildiğini ifade etmektedir.

(Nüfus – Çalışan) / Çalışan

• Doğal İşsizlik Oranı: Doğal işsizlik oranı ekonominin

normal bir performans gösterdiği durumlarda ortaya çıkan

işsizlik oranı şeklinde tanımlanmaktadır.

• Okun Yasası: Gayri safi yurtiçi hasıladaki büyüme oranı

ile işsizlik oranı arasındaki ilişkiyi ifade etmektedir.

Büyüme oranı potansiyel ulusal hasılanın büyüme trendini

aştığında işsizlik oranının azalacağını ifade eder.




İşsizlik türleri

• İradi işsizlik: Sadece kendi istediği şekilde bir iş olursa

çalışacaklarını söyleyen kişilerin oluşturdukları işsizliktir.

• Gayri İradi işsizlik: şartlar ne olursa olsun çalışmak

isteyen insanların kendi iradesi dışında iş

bulamamalarıdır.

• Mevsimlik işsizlik: Bazı ekonomik faaliyetlerin belirli

mevsimlerde yapılabilmeleri sebebiyle ortaya çıkan

işsizliktir. (Tarım)

• Konjonktürel (devrevi) işsizlik: üretim hacminde zaman

zaman ortaya çıkan daralmaların yarattığı işsizliktir.


İşsizlik türleri

• Yapısal işsizlik: Ekonominin tüm sektörleri ile toplu ve devamlı olarak durgun bir düzeyde kaldığı dönemlerde ortaya çıkan işsizliktir.

• Gizli işsizlik: Bazı insanlar çalışıyor gibi görünürler fakat faaliyetlere olumlu bir katkıları olmaz. Gizli işsizliği marjinal verimliliği sıfır ya da sıfırın altında olan işçilerin durumu olarak tanımlayabiliriz.

• Geçici (firiksiyonel) işsizlik: Emek piyasasının iyi işlememesinden dolayı doğan arızi işsizliktir. Bazı işçiler boş gezerken bazı yerlerin işçi araması gibi durumlar olabilir. Her iki tarafın da piyasa şartları hakkında tam bilgiye sahip olmamaları "emek piyasası"nın işleyişindeki sürtünmelerin oluşundan meydana geldiği için bu işsizliğe friksiyonel işsizlik de denir.


Gelir dağılımı

• Milli gelirin ülke nüfusu bağlamında nasıl bölüşüldüğünü

ele alan kavramı ifade etmektedir. Bireysel gelir dağılımı,

toplam nüfusu oluşturan yüzdelik kısımların GSMH’den

aldıkları % oranları başka bir ifadeyle milli gelirin bireyler

arasında nasıl dağıldığım gösterir. Genelde Lorenz eğrisi

aracılığı ile gösterilir.

• Lorenz eğrisi: Nüfusun belirli bir yüzdesinin gelirden

aldığı yüzdeyi kaçını aldığım gösteren noktaların

birleşimiyle elde edilen eğridir.


Lorenz eğrisi

• Bir kare çizerek soldaki dikey eksene yüzde 10 ya da

20’lik bölümler halinde GSMH’dan alınan paylar, alttaki

yatay eksene de yine yüzde 20’lik paylar halinde nüfus

yerleştirilerek çizilir.

• Soldan sağa doğru karenin köşegen çizgisini çizildiğinde

«mutlak eşitlik çizgisi (eş bölüşüm doğrusu)» elde edilir.

Lorenz eğrisi bu çizginin üzerine gelirse o toplumda gelir

dağılımı eşittir.

Lorenz eğrisi mutlak eşitlik çizgisinden ne kadar

uzaklaşıyorsa gelir dağılımı o kadar bozuluyor demektir.


Lorenz eğrisi

• Lorenz eğrisi ile mutlak eşitlik çizgisi arasında kalan alanın büyüklüğünü (A alanı) mutlak eşitlik çizgisinin altında kalan alanın tamamına (A + B alanı) bölersek karşımıza bir oran çıkar. Buna Gini Katsayısı denir.


Gini katsayısı

• Bir ulusal ekonomide milli gelirin dağılımını adaletli olup

olmadığının ölçümünde kullanılan katsayıdır. 0 ila 1

arasında değer alır. Sıfıra yaklaştıkça adaletin arttığı bire

yaklaştıkça adaletin bozulduğu durumu ifade eder.




Soru

• Nüfusun belirli bir yüzdesinin gelirden ne kadar pay

aldığını gösteren eğri aşağıdakilerden hangisidir?

• A) Kayıtsızlık eğrisi

• B) Laffer eğrisi

• C) Philips eğrisi

• D) Lorenz eğrisi


Faiz

• Nominal Faiz: Sözleşmede belirtilen ve ilgili dönemde

borç verilen para miktarına ne kadar faiz alınacağını

gösteren orandır. Enflasyonu da içinde barındırır.

• Reel Faiz: Nominal faizden enflasyonun arındırılması

durumunda elde edilecek faiz.

104

1+Nominal Faiz OranıReel Faiz Oranı= 1

1+Enflasyon Oranı


Örnek

105

• Ayşe bir yıl vadeli %75 faizli Hazine bonosu almıştır. Bir

yılın sonunda, yıllık enflasyon %45 seviyesinde

gerçekleşir. Reel faiz oranını hesaplayınız.

1 0.75Reel Faiz Oranı= 1 %20,69

1 0.45

Reel faiz oranı, hatalı şekilde, nominal faiz oranı ile

enflasyon oranının farkı şeklinde hesaplanırsa,

çıkan sonuç %30 olur ki, bu değer gerçek reel faiz

oranının yaklaşık %50 üzerindedir.


Önemli Özdeşlikler I

• Devletin olmadığı bir ekonomide,

• Y= C + S

• Y= C + I

• I = S

• Devletin olduğu bir ekonomide,

• Y= C + I + G

• Devletin olduğu dışa açık bir ekonomide,

• Y= C + I + G + NX


Önemli Özdeşlikler II

• Harcanabilir Gelir (Yd),

• Yd = Y + Tr – T ve Yd = C + S

• C = Yd – S

• C = Y + Tr – T – S

• Yd = Y

• Y = Y + Tr – T – S + I + G + NX

• S – I = (G + Tr – T) + NX


Önemli Özdeşlikler III

• Sızıntılar = Enjeksiyonlar

• S + T + M = I + G + X + Tr

• S – I = (G + Tr – T) + NX

• S – I → Özel Sektör Dengesi

• G + Tr – T → Bütçe Dengesi

• NX → Dış Ticaret Dengesi

• T – (G + Tr) → Bütçe Fazlası → T > G → Negatif

• (G + Tr) – T → Bütçe Açığı → G > T → Pozitif

• T = G ve I = S → Denk Bütçe




Önemli Özdeşlikler IV

• (X – M) = NX

• NX → Pozitifse → Dış Ticaret Fazlası (X > M)

• NX → Negatifse → Dış Ticaret Açığı (X < M)

• GSYİH’da değişik bakış açıları;

• C + I + G + NX = Yd + (T - Tr)

• C + I + G + NX = C + S + (T-Tr)


Önemli Özdeşlikler V

• Vergi gelirleri = G + Bütçe fazlası

• Harcanabilir kişisel gelir = GSMH - Toplam kamu gelirleri

• Özel tasarruflar = Harcanabilir kişisel gelir - Özel tüketim

harcamaları

• Kamu tasarrufları = Kamu gelirleri - Kamu harcamaları

•

• Ulusal tasarruflar = Özel tasarruflar + Kamu tasarrufları


Soru

• Aşağıdakilerden hangisi gayri safi milli hasıla (GSMH) ile

gayri safi yurtiçi hasıla (GSYİH) arasındaki ilişkiyi

gösterir? (2001 KPSS)

• A) GSMH = GSYİH + Net dış krediler

• B) GSMH = GSYİH + Net turizm geliri

• C) GSMH = GSYİH + Net dış doğrudan yatırım

• D) GSMH = GSYİH + Net dış sermaye girişi

• E) GSMH = GSYİH + Net dış faktör geliri


Soru

• Aşağıdakilerden hangisi Gayri Safi Milli Hasıla (GSMH)

tanımı içinde yer alırken Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYİH)

tanımı içinde ver almaz? (2003 KPSS)

• A) Konut için yapılan yatırım harcamaları

• B) Ülke vatandaşı müteahhitlerin yurt dışından

gönderdiği gelirler

• C) Yabancıların ülkede yaptığı yatırım harcamaları

• D) Askeri amaçla yapılan kamu harcamaları

• E) Kamu kesiminin yaptığı sağlık harcamaları


Soru

• Gelir (Y)=1200, tüketim (C)=500, yatırım (l)=400, devlet

harcamaları (G) = 100 olan dışa açık bir ekonomide net

ihracat miktarı kaçtır? (2003 KPSS)

• A) 300

• B) 270

• C) 220

• D) 200

• E) 100


Soru

• Makroekonomik değişkenler arasındaki ilişki ile ilgili olarak

aşağıdaki ifadelerden hangisi her zaman doğrudur? (2004

KPSS)

• A) Gayrisafi milli hasıla, gayri safi yurtiçi hasıladan

büyüktür.

• B) Gayrisafi milli hasıla, gayri safi yurtiçi hasıladan

küçüktür.

• C) Milli gelir, gayri safi milli hasıla değerine eşittir.

• D) Milli gelir, tüketim ve yatırımın toplamına eşittir.

• E) Harcanabilir gelir, tüketim ve tasarrufun toplamına

eşittir.




Soru

• Yukarıdaki tabloya göre, genel fiyat düzeyi 2003 yılında

nasıl değişmiştir? (2005 KPSS)

• A) %8 artmıştır. B) %9,2 artmıştır.

• C) %8,5 azalmıştır. D) % 11,5 azalmıştır.

• E) %15,3 azalmıştır.


Yıl Genel Fiyat Düzeyi

2001 150

2002 130

2003 110

Soru

• Kapalı bir ekonomide tüketim harcamaları 1000,

tasarruflar 100 ve kamu harcamaları 300 birimdir. Denk

bütçe varsayımı altında bu ekonomideki GSYİH kaç

birimdir? (2006 KPSS)

• A) 800 B)1100 C)1200

• D)1300 E)1400


Çözüm

• Denk Bütçe varken kamu harcamaları vergilere eşit (T = G) ve tasarruflar yatırımlara eşittir. (I = S)

• Çünkü;

• Y = C + l + G

• Y = C + S + T

• C + I + G = C + S + T

• l + G = S + T → l = S ve T = G’dir.

• GSYİH (Y) = C + I + G

• =1000+ 100 + 300 = 1400


Soru

• Hükümet harcamalarının GSYİH içerisindeki payı

azaldığında, aşağıdakilerden hangisinin gerçekleşme

olasılığı en fazladır? (2007 KPSS)

• A) Yalnızca tüketimin GSYİH içindeki payının düşmesi

• B) Yalnızca net ihracatın GSYİH içindeki payının

düşmesi

• C) Yalnızca yatırımların GSYİH içindeki payının

düşmesi

• D) Yatırımların ve tüketimin GSYİH içindeki payının

düşmesi

• E) Yatırımların ve net ihracatın GSYİH içindeki

paylarının değişmemesi


Soru

• Say Yasası göz önünde bulundurulduğunda, 1929

Ekonomik Bunalımın temel nedeni aşağıdakilerden

hangisidir? (2008 KPSS)

• A) Hatalı kur politikalarının uygulanması

• B) Hatalı maliye politikalarının uygulanması

• C) Toplam talepteki azalma

• D) Potansiyel gayrisafi yurtiçi hasıladaki azalma

• E) İşsizlik oranlarında hızlı artış


Soru

• Bir ekonomideki toplam sermaye stoku aşağıdaki

durumların hangisinde azalır? (2008 KPSS)

• A) Tüketim yatırımı aştığında

• B) Amortismanlar gayri safi yatırımdan büyük olduğunda

• C) Net yatırım sıfır olduğunda

• D) Amortismanlar net yatırımdan büyük olduğunda

• E) Hükümetin mal ve hizmet harcamaları, topladığı

vergilerden fazla olduğunda




Soru

• Yapısal açık ya da fazla aşağıdakilerden hangisini gösterir? (2010 KPSS)

• A) Gerçekleşen devlet harcaması ile gerçekleşen devlet gelirleri arasındaki farkı

• B) İzlenen bütçe politikası sonucu ortaya çıkan ulusal borçtaki değişme miktarını

• C) Ekonomi potansiyel GSYİH düzeyinde olsaydı ortaya çıkacak olan açık ya da fazlayı

• D) Gerçekleşen bütçe açığı ya da fazlası ile sermaye iyileştirme harcamaları arasındaki farkı

• E) Potansiyel GSYİH düzeyindeki bütçe açığı ya da fazlası ile gerçekleşen bütçe açığı ya da fazlası arasındaki farkı


Soru

• Gayrisafi milli hasıla (GSMH) zımnî deflatörü

aşağıdakilerden hangisine eşittir? (2010 KPSS)

• A) (Nominal GSMH / Reel GSMH) x 100

• B) (Reel GSMH / Nominal GSMH) x 100

• C) (Reel GSMH büyümesi / Nominal GSMH büyümesi) x 100

• D) (Nominal GSMH büyümesi / Reel GSMH büyümesi) x 100

• E) (Reel GSMH x Nominal GSMH) x 100


Soru

• Aşağıdakilerden hangisi bir akım değişkendir? (2010

KPPS)

• A) Servet

• B) Sermaye

• C) Toplam istihdam

• D) Dolaşımdaki bozuk para

• E) Gayrisafi millî hasıla


Soru

• Devlet harcamalarının olmadığı kapalı bir ekonomide

tüketim fonksiyonu C = 150+0,9Y ise planlanmış

yatırımlar 50 birimden 75 birime çıktığında yeni denge

milli gelir düzeyi (Y) kaç olur? (2006 Kaymakamlık)

• A)4000 B)3000 C)2500

• D)2250 E)2000


Çözüm

• Devletin olmadığı kapalı bir ekonomide Y = C + l’dır.

Soruda yatırımlar 50 birimden 75 birime yükseldiğinde

yeni denge milli gelir düzeyi sorulduğu için yatırımları 75

almak gerekir.

• Y = C + I

• Y = 150 + 0,9Y + 75

• Y -0,9Y = 150 + 75

• 0,1Y = 225

• Y = 2250


Soru

• Sadece ekmek ve su tüketen bir ailede baz yılı olarak

kabul edilen 2007’de su için 40 TL, ekmek için 25 TL

harcama yapılmıştır. Baz yılında su 4 TL, ekmek ise 5

TL'dir. 2008 yılında su fiyatı 4 TL, ekmek fiyatı ise 6 TL

olarak gerçekleşmiştir.

• Bu verilere göre söz konusu aile için 2008 yılı enflasyon

oranı yüzde kaçtır? (2008 Vakıfbank Uzm.)

• A) 7,7 B) 10 C) 20

• D) 25 E) 50




GENEL İKTİSAT 03. ARZ ve TALEP



TALEP

• Talep tanımı; alıcıların, belli bir sürede farklı

fiyatlardan, bir malın farklı miktarlarını satın alma

konusundaki istek ve yeteneklerini gösterir.

Talepten söz edebilmek için kişinin ilgili malı

istemesi ve buna ek olarak o malı satın alabilecek

satın alma gücünün olması gerekir.

• Talep yasası; diğer bütün koşullar sabitken

herhangi bir malın fiyatı artınca talep edilen

miktarları düşer.


Talebi Etkileyen Ekonomik Değişkenler

Qdx= f(Px, Ps, Pc,m, T, PXE, mE, A)

Px: malın kendi fiyatı

Ps: İkame (rakip) malların fiyatı

Pc: Tamamlayıcı malların fiyatı

m: Parasal gelir

T: Tüketicinin zevk ve tercihleri

PXE, mE : Gelecekteki fiyat ve gelir düzeyi hakkında

bekleyişler

A: Alıcıların sayısı



1. Malın Fiyatı (Px): Birçok faktör arasında belli bir malın talebini etkileyen en önemli faktör, ceteris paribus bu malın kendi fiyatıdır. Bir (X) malının fiyatı düştüğünde ceteris paribus (diğer bütün koşullar sabitken), tüketici daha fazla (X) malı talep edecektir. Malın fiyatı yükseldiğinde ise, ceteris paribus, talep düşecektir. O halde, ceteris paribus, malın kendi fiyatı ile talep miktarı arasında ters yönlü bir ilişki bulunmaktadır. Buna “Talep Kanunu” adı verilmektedir.



2. Diğer Malların Fiyatları İkame (Rakip) Malların Fiyatları (Ps): Bir malın yerine

kullanılabilen mallar. Örnek koyun eti – dana eti veya

hamsi - istavrit. İkame malın fiyatı düşünce diğer malın

talebi azalır.

Tamamlayıcı Malların Fiyatları (Pc): Diğer mal

olmadığında kendisinden beklenen faydayı

sağlayamayan mallardır. Örnek otomobil – benzin,

radyo – pil, dolmakalem - mürekkep. Tamamlayıcı

malın fiyatı düşünce diğer malın talebi artmaktadır.



3. Gelir Düzeyi (m)

Normal mallarda gelir artınca talep artar; düşük

mallarda ise gelir artınca talep azalır.

Gelir dağılımındaki değişmeler de mallara olan talebi

etkiler. Gelir zenginden fakire doğru yeniden

dağıtıldığında düşük ve lüks mallara olan talep azalır.

Gelir dağılımı bozulmaya başladığında ise düşük mala

olan talep artar.





4. Tüketicilerin Zevk ve Tercihleri (T): Belli bir

malın kullanımı moda vb. dolayısıyla artarsa,

ceteris paribus, bu malın talep miktarı da

artacaktır. Bununla birlikte tersi de olabilir.

5. Fiyatlar ve Gelirler Hakkındaki Beklentiler:

Bir malın fiyatının artacağı beklentisi varsa o

malın talebi artar. Kişi gelirinin azalacağını

bekliyorsa bütün mallara olan talebini azaltır.

6. Alıcıların sayısı: Alıcıların sayısı arttıkça mala

olan talep artar.


Talep Denklemi

• Qdx = 35 – 0,8P

•

(Qdx= 35 – 0,008P), X malının fiyatı 1 lira artınca, ceteris

paribus, talep edilen miktar 0,8 birim azalır.


Talep Denklemi

• Tüketicinin belirli bir dönemde talep ettiği mal miktarı ile

malın fiyatı arasındaki ters yönlü ilişki,

ceteris paribus Qd = f (P),

tablo biçiminde rakamsal olarak ifade edilebilir.

• Bu durum, iktisatçılar tarafından bireysel talep şedülü

(individual demand schedule) diye nitelendirilen aşağıdaki

tabloda gösterilmiştir.


Talep şedülü

Malın Fiyatı (P) Talep edilen mal

miktarı (Qd)

A 2,00 0

B 1,50 1

C 1,00 2

D 0,50 3

E 0 4


Talep doğrusu


0

0,5

1

1,5

2

2,5

0 2 4 6

Talep Doğrusu

Talep Doğrusu

P

Q

Talep doğrusu


P

Q 0

D

P

Q 0

D



Talep Denklemi

• Tüketicinin bir maldan belirli bir dönemde talep ettiği mal

miktarı ile malın fiyatı arasındaki ters yönlü ilişki, denklem

biçiminde de ifade edilebilir:

• Qd = a - bP, a > 0

• Qd = 50-0,5P

• a parametresi, tüketicinin fiyat sıfır olduğunda (P=0) talep

ettiği mal miktarını (talep eğrisinin yatay ekseni kestiği

noktayı) tanımlar: a>0.


Talep Denklemi

• b terimi ise talep edilen miktardaki değişmeyi, fiyattaki

değişme ile ilişkilendiren bir parametredir, -b = ∆Qd / ∆P.

• b parametresinin önündeki eksi işareti, fiyat artınca,

ceteris paribus, talep edilen miktarın azaldığını veya tam

tersini belirtir.

• Talep eğrisinin eğimi ∆P /∆Qd oranına eşit olduğundan, b

parametresi aslında doğrusal talep eğrisinin eğiminin

tersine eşittir b = 1/eğim.


Talep Denklemi

• Q = 220 - 5P

• Denklem negatif (ters) bir ilişkidir

• P’nin değeri artarken Q’nun değeri azalmaktadır.

• Y’nin kesim noktası 220, bu P = 0 iken Q’nun değeridir.

• X’in kesim noktası 44, bu Q = 0 iken P’nin değeridir.

• Doğrusal bir fonksiyondur, yani düz bir çizgidir.



16

Eşitlik tablo oluşturmamız için gerekli bilgiyi vermektedir.

P Q

A Bileşimi 0 220

B Bileşimi 1 215

C Bileşimi 2 210

D Bileşimi 3 205

E Bileşimi 4 200

F Bileşimi 10 170

G Bileşimi 44 0

Q = 220 - 5P

Güz 2014

44

40 80 120 160 200 240 280

70

P=30 TL iken,

Q = 70

170

Fiyat 10 lira iken,

miktar

P

Q

Fiyat 44 lira iken, 0 birim satın alınır;

Fiyat 0 lira iken, 220 birim satın alınır.

D 5

10

20

30

35

40

45

50

Genel İktisat 17

Piyasa talep eğrisi

• Talep kavramı, hem tek bir tüketici hem tüm tüketiciler

açısından ele alınabilir. İktisatçılar, tüm tüketicilerin belirli

bir dönemde (hafta, ay, yıl) sarın almak istedikleri ve satın

alma gücüne sahip oldukları mal miktarına, piyasa talebi

(market demand); bir malın piyasa talebini o malın fiyatı

ile ilişkilendiren eğriye de, piyasa talep eğrisi (market

demand curve) derler.

• Piyasa talep eğrisi, bireysel talep eğrilerinin yatay olarak

toplanması ile elde edilir.





• Piyasa talep eğrisini bireysel talep eğrilerinin yatay

toplamını alarak türetmek için, aslında tüketicilerin

birbirlerinin davranışlarından etkilenmemeleri (tüketim

kararlarının birbirinden bağımsız olması) gerekir, örneğin

tüketicilerin bir maldan talep, ettikleri miktar, o malı

kullanan tüketici sayısı arttıkça artıyorsa veya tam tersine

azalıyorsa, piyasa talep eğrisi artık bireysel talep

eğrilerinin yatay toplamından ibaret olmaz.



• Tüketicilerin bir maldan talep ettikleri miktarın o malı

kullanan tüketici sayısı arttıkça artmasına gösteriş etkisi,

tam tersine tüketicilerin bir maldan talep ettikleri miktarın o

malı kullanan tüketici sayısı arttıkça azalmasına da züppe

(snob) etkisi denildiği hesaba katılırsa; piyasa talep

eğrisinin bireysel talep eğrilerinin yatay toplamından ibaret

olması için, gösteriş ve züppe etkilerinin olmaması

gerekir.


Talep Edilen Miktarın Değişmesi


0

0,5

1

1,5

2

2,5

0 2 4 6

Talep Doğrusu

Talep Doğrusu

P

Q

Talep Kayması

• Belirli bir malın talep eğrisi, diğer malların fiyatları, gelir

düzeyi veya tüketicilerin zevk ve tercihlerinde yalnızca

birinin değişmesi durumunda tamamen değişebilir,

kayabilir. Buna “Talep Kayması” denir. Talep kayması

talebi arttırıcı şekilde olumlu olursa talep eğrisinin sağa

kaymasından; talebi azaltıcı şekilde olumsuz olursa talep

eğrisinin sola kaymasından söz edilir.


Talebin artması

• Tüketicinin zevk ve tercihlerinin

ilgili malın talebini arttırıcı yönde

değişmesi

• Normal mal için gelirin artması,

düşük mal için gelirin azalması

• Tamamlayıcı malın fiyatının

düşmesi

• İkame malının fiyatının artması

• Alıcıların sayısının artması

• Gelir ve\veya fiyatların artacağı

yönünde beklentilerin ortaya

çıkması.


P

Qd 0

D1 D2

Talebin Azalması


P

Qd 0

D1 D2 XE EPs , Pc , m ,T ,P ,m ,A



Talep Kayması

• Talebin artması veya azalması, talep denklemindeki a

parametresinin değerinin değişmesine neden olur. Talebin

artması daha büyük bir a değeri ile talebin azalması ise

daha küçük bir a değeri ile gösterilir.

• Qd1= 100 – 2P , Qd2= 120 – 2P ; 120 > 100 talep artması

• Qd1= 100 – 2P , Qd2= 90 – 2P ; 90 < 100 talep azalması


A malının talep eğrisinin sağa kaymasını

aşağıdaki ifadelerden hangisi açıklar? (KPSS)

a) Tüketicilerin geliri azalmıştır ve olası her fiyat düzeyinde

daha az A malı satın almak istemektedirler.

b) A malının fiyatı yükselmiştir ve bunun sonucunda

tüketiciler A malından daha az satın almak

istemektedirler.

c) Üretim maliyetleri düştüğünden A malının arzı artmıştır.

d) A malının fiyatı düşmüştür ve bunun sonucunda

tüketiciler A malından daha fazla satın almak

istemektedirler.

e) Tüketicilerin tercihleri A malı lehine değişmiştir ve olası

her fiyat düzeyinde A malından daha fazla satın almak

istemektedirler.


Soru

• Aşağıdakilerden hangisi A malının talep eğrisinin sola

doğru kaymasına neden olur?

a) A malını tüketen insanların sayısının artmasına yol

açan bir nüfus artışı

b) A normal bir mal ise, tüketici gelirinin artması

c) Tamamlayıcı mal olan C'nin fiyatının düşmesi

d) İkame mal olan B'nin fiyatının yükselmesi

e) A düşük bir mal ise, tüketici gelirinin artması


Soru

• L ve M tamamlayıcı mallar ise, L'nin fiyatı arttığında

aşağıdakilerden hangisinin gerçekleşmesi beklenir?

a) L'nin satışlarının artması

b) M'nin satışlarında ve fiyatlarında hiçbir değişiklik

olmaması

c) M'nin satışlarının artması

d) M'nin satışlarının azalması

e) M'nin fiyatının azalması


ARZ Arz, firmaların belli bir malın belli bir zaman içinde farklı

fiyatlarda, farklı miktarlarını üretme ve satma konusundaki arzu ve yetenekleridir.

Arz fonksiyonu ise belli bir malın mümkün olan bütün fiyatlarıyla, bu fiyatlarda arz edilecek mal miktarları arasındaki ilişkiyi gösteren bir grafiktir.

Q sx = f(Px, Pı, Tec, Po, t, Sub)

Qx: X malının arz miktarı

Px: X malının fiyatı

Pı: Üretim faktörlerinin (girdilerin) fiyatları

Tec: Teknolojik gelişme

Po: Diğer malların fiyatları

t: Vergiler

Sub: Sübvansiyonlar


Arz şedülü

Malın Fiyatı (P) Arz edilen mal

miktarı (Qs)

A 3,00 4

B 2,00 3

C 1,50 2

D 1,00 1

E 0,50 0


Firmanın belirli bir dönemde arz ettiği mal miktarı ile malın

fiyatı arasındaki aynı yönlü ilişki, ceteris paribus Qs = f (P),

talepte olduğu gibi tablo biçiminde rakamsal olarak ifade

edilebilir.



Arz Şekli


P

Q 0

Supply (Arz)

P

Q 0

S

Arz denklemi

• Qs = g + hP

• Qs = 50 + 100P

• Yukarıdaki denklemde g parametresi, firmanın, fiyat sıfır

olduğunda (P=0) arz ettiği mal miktarını tanımlar ve sıfıra

eşit, sıfırdan büyük veya sıfırdan küçük olabilir:

g = 0, g > 0 veya g < 0.

• Bir başka deyişle,

arz eğrisi yatay ekseni kesebileceği (g > 0) gibi,

dikey ekseni de kesebilir (g < 0)

veya orijinden de geçebilir (g = 0).


Arz denklemi

• Denklemdeki h terimi ise, arz edilen miktardaki değişmeyi

fiyattaki değişme ile ilişkilendiren bir parametredir:

h = ∆Qs / ∆ P.

•

h parametresinin önündeki artı işareti ise, fiyat artınca, arz

edilen miktarın arttığını veya tam tersini belirtir.

• Doğrusal arz eğrisinin eğimi ∆ P/ ∆ Qs oranına eşit

olduğundan, h parametresi aslında doğrusal arz eğrisinin

eğiminin tersine eşittir: h = 1/eğim.


Arz Yasası

• Arzı etkileyen faktörlerden malın kendi fiyatı dışındaki

faktörlerin değişmediğini varsayarsak, bu durumda bir

malın arz miktarı sadece o malın kendi fiyatına bağlı olur.

• Qx = f (Px)

• Arz yasası, arzı etkileyen fiyat dışındaki faktörler sabitken

belli bir malın fiyatı arttığında arz edilen miktarı da artar ve

malın fiyatı azaldığında arz edilen miktarı da azalır.


Fiyatlar Dışında Arzı Etkileyen Diğer

Faktörler (Arz Kayması) 1. Ekonomideki diğer ilgili malların fiyatının değişmesi

2. Üretim faktörlerinin fiyatının değişmesi

3. Malın üretim tekniğinin değişmesi

4. Üreticilerin beklentileri

5. Üreticilerin sayısı

6. Üretime devlet müdahelesi


Ekonomideki diğer ilgili malların fiyatının

değişmesi • Belli bir malın arzı, bu malla ilgili başka bir malın fiyatının

değişmesinden etkilenmektedir. Örneğin üreticilerin (arz

edenlerin) aynı imkanlarla arpa ve çavdar ekebildiklerini

düşünelim. Arpa fiyatlarının çavdar fiyatlarına oranla

artması durumunda, üreticiler daha fazla arpa ekmeye ve

daha az çavdar üretmeye karar verebilir. Bu da, çavdar

arzının azalmasına sebep olmaktadır. Bu durum, aşağıda

grafikte gösterilmektedir.




Çavdar Arzında Azalma

Arpa fiyatlarının

çavdar fiyatları

sabitken artması

durumunda, çavdar

arz eğrisi sola doğru

kayma yaparak belli

bir fiyat düzeyinde

daha az çavdar arzı

olmasına neden

olmaktadır.


Çavdar Arzında Artma

Arpa fiyatları düştüğünde, üreticiler arpa üretmek yerine çavdar üretmek isteyeceklerdir. Bu da çavdar arzının artmasına ve dolayısıyla çavdar arz eğrisinin sağa doğru kayma yaparak belli bir fiyat düzeyinde daha fazla çavdar arzı olmasına sebep olmaktadır.


Üretim Faktörlerinin Fiyatlarının

Değişmesi Üretimde, üretim faktörleri kullanılmaktadır. Üretim

faktörleri temel girdilerdendir. Üretim faktörlerine ödenen

bedeller malın maliyetini etkilemektedir. Belli bir malın

fiyatı sabitken; bu malın üretimine giren üretim

faktörlerinin fiyatı arttığında, müteşebbislere daha az kâr

kalacağından, müteşebbisler arzı azaltacaklardır.

Böylece arz eğrisi, bütünüyle sola doğru kayacaktır.

Örneğin işçi ücretleri artarsa, malın fiyatı sabitse,

müteşebbisler daha az mal arz edeceklerdir. Tersi

durumda ise yani üretim faktörleri fiyatı düşerse,

müteşebbisler mal arzını arttırırlar.


Malın Üretim Teknolojisinin Değişmesi

Bir malın "üretim teknolojisindeki iyileşme" de malın aynı

miktar üretim faktörü ile üretim miktarını arttırmaktadır.

Yani üretim faktörlerinin verimi artmaktadır. Böylece

malın birim maliyetini aşağıya doğru düşürmektedir.

Sonuçta, malın fiyatı sabitse, kâr artacağından arz

artmaktadır ve arz eğrisi sağa kaymaktadır. O halde, ilkel

teknolojiden çağdaş, modern teknolojiye geçiş, belli bir

malın arzını etkilemekte ve arz eğrisinde sağa doğru

kaymaya neden olmaktadır. Aksi durumda ise, yani

"teknolojik gerileme" durumunda ise arz eğrisi sola

kaymaktadır.


Üreticilerin Beklentileri, Zevk ve Tercihleri

Üreticilerin belli bir malın fiyatı ile ilgili tahminleri yani

beklentileri de bu malın üretimi ile ilgili kendi kararlarını

etkilemektedir. Eğer belli bir malın stoklanma imkânı

varsa ve gelecekte fiyatının artacağı tahmin ediliyorsa

(Üreticiler, arz edenler tarafında), bu durumda bu malın

piyasaya çıkarılan miktarı azalacaktır, mal depolarda

saklanacaktır. Böylece, arz eğrisi sola kaymış olacaktır.

Örnek olarak, çiftçiler, tahıl fiyatlarının yükseleceğini umut

etmeleri durumunda, ellerindeki tahılları stoklanabildiği

ölçüde depolayacaklar ve tahıl arzını kısacaklardır. Aksi

durumunda ise, yani tahıl fiyatlarının düşeceği tahmin

ediliyorsa, tahıl arzı artacak yani tahıl arz eğrisi sağa

doğru kayacaktır.


Üretime Devlet Müdahalesi

Devlet, bazı zamanlarda, belli bir malın üretimini arttırmak

veya azaltmak isteyebilir. Bunları yaparken; devlet genelde

kendi toplumunu korumayı, geliştirmeyi amaçlamaktadır.

Vergilerin artması, malın maliyetini arttırıp kârı azalttığı için

arzı azaltırken; vergilerin azalması, arzı arttırmaktadır.

Sübvansiyon ve Primlerin artması maliyeti düşürüp kârı

arttırırken ve arzı arttırırken; sübvansiyon ve primlerin

azalması ise arzı azaltacaktır.

İthal kısıtlamaları da ülkeye giren malın miktarını

azalttığından arzın sola kaymasına; ithal kısıtlamaları

mevcut iken bu kısıtlamaların yumuşatılması veya

kaldırılması ise arzı sağa kaydırıp arttırmaktadır.




Arzdaki Değişme ile Arz Edilen Miktardaki

Değişme Belli bir malın piyasasında arz eğrisindeki sağa ve sola

doğru kaymalar "arzdaki değişmeyi (kaymayı)"

göstermektedir. Malın fiyatı belli iken; çeşitli nedenlerle

arzdaki değişmeyi göstermektedir. Arzdaki değişme, arz

eğrisinin bütünüyle sağa veya sola kaymasıdır.

Oysa, arz edilen miktardaki değişme dediğimizde, belli bir

malın piyasasında, malın fiyatı değiştiğinde ceteris

paribus arz miktarındaki değişmeyi kastetmekteyiz. Yani,

bu kez hareket tek bir arz eğrisi üzerinde olmakta; fiyat

değiştiğinde arz edilen miktarda da değişme olmaktadır.


Arz edilen miktardaki değişme

• Arz edilen miktardaki değişme dediğimizde, belli bir malın piyasasında, malın fiyatı değiştiğinde ceteris paribus arz miktarındaki değişmeyi kastetmekteyiz. Yani, bu kez hareket tek bir arz eğrisi üzerinde olmakta; fiyat değiştiğinde arz edilen miktarda da değişme olmaktadır.


P

Q 0

Supply (Arz)

Arzdaki Değişme

• Belli bir malın piyasasında arz eğrisindeki sağa ve sola

doğru kaymalar "arzdaki değişmeyi (kaymayı)"

göstermektedir.

• Malın fiyatı belli iken; çeşitli nedenlerle arzdaki değişmeyi

göstermektedir. Arzdaki değişme, arz eğrisinin bütünüyle

sağa veya sola kaymasıdır.


Arzdaki Değişme


Pı , Tec , Po , t , Sub

P

Q 0

S1 S2

P

Q 0

S2 S1

Pı , Tec , Po , t , Sub

Arz denklemi ve artış veya azalış

• Arzın artması veya azalması, arz denklemindeki

(Qs = g + hP)

g parametresinin değerinin değişmesine denk gelir.

Dolayısıyla da arzın artması daha büyük bir g değeri ile,

arzın azalması ise daha küçük bir g değeri ile gösterilir.

• Qs1 = 40 + P , Qs2 = 60 + P ; 60 > 40 arzın artması

• Qsı = 40 + P , Qs2 = 30 + P ; 30 < 40 arzın azalması

• Qsı =-10 + P , Qs2= - 5 + P ; -5 >-10 arzın artması

• Qsı = -10 + P , Qs2 = -15 + P ; -15<-10 arzın azalması




GENEL İKTİSAT 04. ARZ ve TALEP ESNEKLİKLERİ



Talebin nokta fiyat esnekliği (e)

• e, belli bir malın fiyat değişmeleri karşısında talebin

gösterdiği duyarlılıktır.


Miktardaki % Değişmee=

Fiyattaki % Değişme

ΔQ

ΔQ PQe= = ×

ΔP Q ΔP

P

ΔQ Pe= ×

ΔP Q

Örnek

• Bir ailenin aylık makarna tüketimi 16 pakettir. Makarnanın

paket fiyatı 3 TL’den 5 TL’ye yükselirse talep edilen

miktar 12 pakete düşmektedir. Buna göre talebin nokta

fiyat esnekliğini hesaplayınız?


2 1 1

2 1 1

-Q 12-16 3e= × ×

-P 5-3 16

-4 3 3e= ×

2 16 8

e<1

Q P

P Q

Örnek

• Bir kişinin aylık çikolata tüketimi 100 paket iken çikolata

fiyatı 80 kuruştur. Çikolatanın fiyatı 90 kuruşa

yükseldiğinde kişinin çikolata tüketimi 60 pakete

düşmektedir. Buna göre talebin nokta fiyat esnekliğini

hesaplayınız?


2 1 1

2 1 1

Q -Q P 60-100 80e= × ×

P -P Q 90-80 100

-40 8 16e= × 3.2

10 10 5

Farklı e’ler

• e > 1 ise esnek talep (%∆Q > %∆P)

• e < 1 ise az esnek, inelastik talep (%∆Q < %∆P)

• e = 1 birim esnek talep

• e = 0 inelastik talep (fiyat değişir ama miktar hiç

değişmez)

• e = ∞ tam esnek talep


Farklı e’ler

• e= 1, e= 0, e= ∞ bu üç durumda talep eğrisi üzerindeki

her noktada esneklik aynıdır.

• Ancak e > 1, e < 1 durumlarda talep eğrisi üzerindeki her

noktada esneklik farklıdır.

• Not: Talebin fiyat esnekliği ile ilgili yorum yaparken elde

edilen sonuç mutlak değer içinde düşünülmelidir.




İnelastik Talep ve Tam Esnek Talep

%∆Q / %∆P= 0 / ∞ = 0 %∆Q / %∆P= ∞ / 0 = ∞


D

e= 0

0 Q

P

D

e= ∞

0 Q

P

P1

Q1 Q2

Birim Esnek Talep

• %∆Q / %∆P= 1 / 1 = 1


D

e= 1

0 Q

P

Örnek

• Bir malın fiyatında meydana gelen % 10'luk bir artış talep

edilen miktarı % 25 oranında azaltıyorsa bu malın talep

esnekliği nasıldır?

a) Sıfır

b) Düşük esnek

c) Birim esnek

d) Esnek

e) Sonsuz esnek

• %∆Q / %∆P= 0.25 / 0.1 = 2.5 , e > 1


Esneklik ve eğim

• Esnekliğin, iki değişkende meydana gelen yüzde

değişmeler arasındaki oran demek olmasına karşılık,

eğim, iki değişkende meydana gelen mutlak değişmeler

arasındaki oran demektir.

• Örneğin, doğrusal bir talep eğrisinin eğimi dikey eksende

yer alan değişken olan fiyattaki değişmenin (∆P), yatay

eksende yer alan değişken olan talep edilen miktardaki

değişmeye (∆Q) oranına eşittir, ∆P / ∆Q.

• Bu oran yani (∆P / ∆Q), yay esneklik formülündeki ilk

terimin (∆Q / ∆P) tersidir.


Esneklik ve eğim • Bu fonksiyonun

• b (∆Q / ∆P) terimi -4

• eğimi (∆P / ∆Q) ise -

0,25’tir.

• Dolayısı ile b=1 /

eğim.


Esneklik ve eğim


1

Qd a bP

Qb

P

Q P Pe b

P Q Q

Q P Pe

P Q eğim Q



Esneklik ve eğim

• Tüketicilerin fiyat

değişmelerine olan

duyarlılığının her fiyat

düzeyinde aynı

değildir. Fiyat

yükseldikçe esnekliğin

artar.


0

P

Q

e=∞

e=1

e=0

e>1

e<1

Esneklik ve eğim

• Negatif eğimli bir talep

eğrisinin eğimi ne

kadar büyük olursa

(talep eğrisi ne kadar

dik olursa) talep o

kadar az esnek olur.

Negatif eğimli bir talep

eğrisinin eğimi ne

kadar küçük olursa

talep o kadar çok

esnek olur.


D2

0 Q

P

P1

Q1 Q2

P2

Q3

D1

Esneklik ve eğim

• D1 ve D2 gibi farklı eğimlerdeki iki talep eğrisinin P1 fiyat

düzeyinde kesiştikleri şekilde, fiyatın P1’den P2’ye

düşmesi sonucu talepte meydana gelen artış, D1 talep

eğrisi itibariyle Q1Q2, daha yatık D2 talep eğrisi itibariyle

ise Q1Q3 kadardır: Q1Q3 > Q1Q2.

• Daha yatık (eğimi daha küçük) D2 talep eğrisinde talebin

aynı fiyat değişikliğine (P1P2) olan duyarlılığının daha

büyük olması, daha yatık D2 talep eğrisinin D1 talep

eğrisine kıyasla daha esnek olduğunu gösterir.


Örnek

• Kivi talebinin Q=200-4P olduğu bir durumda, kivinin fiyatı

10 ise talebin fiyat esnekliği kaçtır?


10 404 0,25

160 160

Pe b

Q

Çözüm

P=10 iken Q=200-4*10= 160

Örnek

• Elma talebinin Q=16-0.5P olduğu bir durumda, elmanın

fiyatı 4 ise talebin fiyat esnekliği kaçtır?


1 4 1

2 14 7

Pe b

Q

Çözüm

P=4 iken Q=16-0.5*4= 14

Örnek

• Bir malın talep denklemi Q=120-2P olarak verildiğinde,

malın fiyatı 10 TL ise talebin fiyat esnekliği kaçtır?


10 22

100 10

Pe b

Q

Çözüm

P=10 iken Q=120-2*10= 100



Esneklik ve eğim

• Doğrusal (sabit eğimli) bir talep eğrisi üzerindeki her

noktada eğim aynıdır.

• Doğrusal (sabit eğimli) bir talep eğrisi üzerindeki her

noktada fiyat esnekliği farklıdır.

• Doğrusal bir talep eğrisi üzerindeki her noktada eğimin

aynı esnekliğin ise farklı olması, birbirine paralel iki talep

eğrisinden orijine daha uzak olanın her fiyat düzeyinde

daha az esnek olmasına sebep olur.


Esneklik ve eğim • Birbirine paralel D1 ve D2

talep eğrilerinin eğimleri (∆P/∆Q) aynı olduğundan, A2 ve A1 noktalarındaki talep esneklikleri P/Q teriminin değerine bağlıdır. Bu terimin D2 ve D1 talep eğrileri üzerindeki A2 ve A1 noktalarındaki değeri sırasıyla (0P0/0Q2) ve (0P0/0Q1)'dir. Bu ise, A2 noktasındaki esnekliğin A1 noktasındaki esneklikten daha küçük olması demektir; 0Q2> 0Q1, (0P0/0Q2) < (0P0/0Q1).


0

P

Q

P0

D1

D2

A1 A2

Q1 Q2

Örnek • Sıfır eğime sahip olan talep eğrisinin fiyat esnekliği

nasıldır?

a) Sıfır

b) Düşük esnek

c) Birim esnek

d) Yüksek esnek

e) Sonsuz esnek


1 10 ise

0

P P P Peğim e

Q Q eğim Q Q

Talebin yay fiyat esnekliği (arc e)

• arc e, talep eğrisi üzerindeki iki farklı noktanın esneklik

değerlerinin ortalaması alınarak bulunmaktadır.


1 2

1 2

P +PΔQarc e= ×

ΔP Q +Q

2 1 1 2

2 1 1 2

Q -Q P +Parc e= ×

P -P Q +Q

Talebin yay fiyat esnekliği (arc e)

• Herhangi bir malın fiyatı 3 lira iken talep edilen miktarları

10 birimdir. Malın fiyatı 5 liraya yükseldiğinde talep edilen

miktarlar 6 birime düşmüştür. Buna göre talebin nokta ve

yay fiyat esnekliklerini hesaplayınız?


6-10 3 4 3 3e= × ×

5-3 10 2 10 5

6-10 3+5 4 8arc e= × × 1

5-3 10+6 2 16

Örnek

• Yandaki şekilde miktar

ve fiyat ikilisi için değişik

noktalardaki değerler

gösterilmiştir.

• Fiyat 8’dan 10’a

yükseldiğinde yay

esnekliğine göre talebin

fiyat esnekliği kaçtır?


P

1 Q 2 3 4 5

2

4

6

8

10 A

B

C

D

E

0

2 1 1 2

2 1 1 2

Q -Q P +P 1-2 10+8 1 18arc e= × × × 3

P -P Q +Q 10-8 2+1 2 3



Talebin çapraz fiyat esnekliği (ec)

• ec, belli bir malla ilişkili diğer herhangi bir malın fiyatındaki

oransal değime nedeniyle ilgili malın talep miktarında

ortaya çıkan oransal değişimi ölçen esneklik katsayısıdır.

Örn: Benzin otomobilin tamamlayıcı malıdır. Benzin

fiyatları değiştiğinde otomobil talebi değişebilir.

• ec > 0 İkame mallar, rakip mallar.

• ec < 0 tamamlayıcı mallar.

• ec = 0 ilişkisiz mallar.



• X malı için talebin çapraz fiyat esnekliği, tüketicinin X

malından talep ettiği miktarın Y malının fiyatındaki her %

1’lik değişme için % kaç değiştiğini gösterir. Örneğin Y

malının fiyatı % 10 azalınca tüketicinin talep ettiği X malı

miktarı % 5 azalmışsa, talebin çapraz fiyat esnekliği 0,5

olur ve bu 0,5 değeri de, tüketicinin X malından talep ettiği

miktarın, Y malının fiyatındaki her % 1’lik azalma için %

0,5 oranında azaldığını ifade eder. Benzer biçimde, Y

malının fiyatı %10 azalınca, tüketicinin talep ettiği X malı

miktarı % 5 artmış ise, talebin çapraz fiyat esnekliği -0,5

olur ve bu -0,5 değeri de, tüketicinin X malından talep

ettiği miktarın, Y malının fiyatındaki her % 1’lik azalma için

% 0,5 oranında arttığını ifade eder.



• Çapraz fiyat esnekliğinin pozitif (X malı miktarındaki ve Y

malı fiyatında değişmelerin aynı yönlü) olduğu mallara,

ikameler veya ikame mallar denir. X ve Y malları ne kadar

yakın ikame iseler, talebin pozitif çapraz fiyat esnekliği o

kadar yüksek olur.

• Talebin çapraz fiyat esnekliğinin negatif olduğu mallara ise

tamamlayıcı mallar adı verilir. X ve Y malları ne kadar

yakın tamamlayıcı iseler, talebin negatif çapraz fiyat

esnekliği o kadar yüksek olur.

• Çapraz fiyat esnekliğinin sıfır olduğu (X malından talep

edilen miktarın Y malının fiyatından etkilenmediği)

mallara, ilişkisiz/bağımsız mallar denir.



• Şekildeki pozitif eğimli doğru, X malından talep edilen miktar ile Y malı fiyatının aynı yönlü değiştiğini ve dolayısıyla da X ve Y mallarının ikameler olduğunu yansıtmaktadır. Buna karşılık negatif eğimli doğru, X malından talep edilen miktar ile Y malı fiyatının ters yönlü değiştiğini ve dolayısıyla da X ve Y mallarının tamamlayıcılar olduğunu belirtmektedir. Dik doğru ise, X malından talep edilen miktarın Y malının fiyatından etkilenmediğini, X ve Y mallarının ilişkisiz mallar olduğunu belirtmektedir.


Py

Qx 0

ilişkisiz mallar, ec=0

tamamlayıcılar ec< 0

ikameler ec >

0

Örnek

• Gazoz ve kolanın tam ikame mallar olduğu bir

durumda, kolanın talep eğrisi ile ilgili aşağıdaki

ifadelerden hangisi doğrudur?

a) Negatif eğimlidir ve fiyat esnekliği yüksektir.

b) Negatif eğimlidir ve fiyat esnekliği sıfırdır.

c) Miktar eksenine paraleldir ve sonsuz esnekliğe sahiptir.

d) Miktar eksenine paraleldir ve sıfır esnekliğe sahiptir.

e) Fiyat eksenine paraleldir ve sıfır esnekliğe sahiptir.


Örnek

• X malının fiyatındaki bir artış karşısında Y malına olan

talep sola kayıyorsa X ve Y mallarının niteliğiyle ilgili

aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?

a) X ve Y malları ikame mallardır.

b) X ve Y malları tamamlayıcı mallardır.

c) X malı normal bir maldır.

d) Y malı düşük bir maldır.

e) Y malı bir Giffen malıdır.

• exy= %∆Qx / %∆Py negatif olduğundan tamamlayıcı

mallardır.




Örnek

• Ayakkabı ile tükenmez kalem nasıl mallardır?

a) İkame malları

b) Tamamlayıcı mallar

c) Bağımsız mallar

d) Düşük mallar

e) Lüks mallar


Örnek

• Otomobil ile benzin nasıl mallardır?

a) Tamamlayıcı mallar

b) İkame malları

c) Bağımsız mallar

d) Zorunlu mallar

e) Düşük mallar


ec

• Tamamlayıcı mallar (Complemantary Goods): Bir ihtiyacı

giderme özelliğine beraber sahip olunabilen mallardır.

Araba-benzin, çay- şeker vs.

• İkame (rakip) mallar (Substitute Goods): Aynı ihtiyacı

giderme özelliğine sahip olan mallardır. Çay-kahve,

dolmuş-otobüs vs.


ec

• Pb = Benzin fiyatı

• Qo = Otomobil talebi


2 1 1

2 1 1

ΔQo Pbec= ×

ΔPb Qo

Qo -Qo Pbec= ×

Pb -Pb Qo

ec

Benzin fiyatı 32 TL iken otomobil talebi aylık 24000 adet

benzin fiyatı 26 TL düştüğünde otomobil talebi aylık

28000 adet olmaktadır. Buna göre çapraz talep

esnekliğini hesaplayınız?


28000-24000 32 4000 32ec= × ×

26-32 24000 6 24000

4 16 1 16 1 8 8ec= × × ×

3 24 3 6 3 3 9

ec

Tereyağı fiyatı 9 TL iken margarin talebi aylık 2400 gram

tereyağı fiyatı 7 TL’ye düştüğünde margarin talebi aylık

2200 gram olmaktadır. Buna göre çapraz talep



2200-2400 9 200 9ec= × ×

7-9 2400 2 2400

2 9 1 3 3ec= × ×

2 24 1 8 8



ec

Herhangi bir malın fiyatı 110 kuruş iken başka bir malın

talebi aylık 1200 gramdır. Malın fiyatı 130 kuruşa

yükseldiğinde diğer maldan talep edilen miktar aylık

1500 gram olmaktadır. Buna göre çapraz talep



Talebin gelir esnekliği (em)

• Belli bir mal için em, gelirdeki değişmeler nedeniyle talep

edilen mal miktarlarında ortaya çıkan değişmelerin

oransal değişimini ölçen bir katsayıdır.

• em > 0 ise ilgili mal normal maldır

• em < 0 ise ilgili mal düşük maldır


2 1 1

2 1 1

1 2

1 2

Q -Q mΔQ mem= × = ×

Δm Q m -m Q

m +mΔQarc em= ×

Δm Q +Q


• İktisatçılar, fiyatlar-tercihler sabit iken her gelir düzeyinde satın alınan X malı miktarını gösteren eğriye, Alman İstatistikçi Ernest Engel’e (1821-1896) atfen Engel eğrisi derler ve talebin gelir esnekliğini grafiksel olarak Engel eğrisiyle gösterirler.

• Engel kanunu, bir ailenin geliri ne kadar düşük olursa, gelirin yiyecek satın almak için harcanan kısmı o kadar yüksek olur.

• Talebi gelirle aynı yönde değişen normal mallarda Engel eğrisi Şekildeki gibi pozitif eğimlidir.


Q

m 0 m1 m2

Q1

Q2

em > 0


• Talebi gelirle ters yönde değişen düşük mallarda ise Engel eğrisi Şekildeki gibi negatif eğimlidir. Şekildeki negatif eğimli Engel eğrisi X malının (pekmez, lor peyniri) m0 gelir düzeyine kadar normal bir mal olduğunu, m0 dan büyük gelir düzeylerinde ise gelir arttıkça talep edilen X malının azaldığını (tüketicinin m0 dan büyük gelir düzeylerinde pekmez yerine reçel-bal, lor peyniri yerine beyaz peynir-kaşar peyniri talep ettiğini) yansıtmaktadır.


Q

m 0

A

B

em < 0

m0 m1 m2

Q1

Q2


Gelir esnekliği pozitif ve bire eşit Gelir esnekliği sıfıra eşit


Q

m 0

em=1

em=0

Q

m 0


Zorunlu mal, çizilen teğet dikey ekseni keser

Lüks mal, çizilen teğet yatay

ekseni keser


Q

m 0 m1 m2

Q1

Q2

em > 1

Q

m 0 m1 m2

Q1

Q2

0 < em < 1



Örnek

• Engel eğrisi ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi

doğrudur?

a) Orijinden çıkan bir doğruysa, talebin gelir esnekliği her

noktada 1’dir.

b) Miktar eksenine dik bir doğruysa, talebin gelir esnekliği

sonsuzdur.

c) Gelir eksenini kesen pozitif eğimli bir doğruysa, talebin

gelir esnekliği 1'den küçüktür.

d) Fiyat eksenini kesen pozitif eğimli bir doğruysa, talebin

gelir esnekliği 1'den küçüktür.

e) Lüks mallarda negatif eğimlidir.



• Belli bir ailenin aylık geliri 800 TL’den 1200 TL’ye

yükseldiğinde bu ailenin bulgur talebi 16 kg’dan 12 kg’a

düşmektedir. Buna göre talebin gelir esnekliğini nokta ve

yay olarak hesaplayınız? Çıkan sonuca göre malın

niteliğini belirtiniz.




12-16 800em= ×

1200-800 16

-4 800 -1 8 1em= × ×

400 16 4 4 2

12-16 800 1200arc em= ×

1200-800 16 12

-4 2000 -4 20 5arc em × ×

400 28 4 28 7


• Belli bir ailenin aylık geliri 1600 TL’den 2000 TL’ye

yükseldiğinde bu ailenin x malı talebi 16 kg’dan 20 kg’a

yükselmiştir. Buna göre talebin gelir esnekliğini nokta ve

yay olarak hesaplayınız? Çıkan sonuca göre malın

niteliğini belirtiniz.


Talebin Yay Fiyat Esnekliği (arc e) ve

Toplam Gelir İlişkisi

• TE=Tm= P * Q

• TE: Toplam Harcama

• Tm: Toplam Gelir

• arc e < 1 iken fiyat düşerse TE azalır, fiyat artarsa TE

artar.

• arc e > 1 iken fiyat düşerse TE artar, fiyat artarsa TE

azalır.


arc e ve Toplam Gelir İlişkisi

• Örnek: Bir malın fiyatı 18 TL’den 22 TL’ye yükseldiğinde

bu maldan tüketilen miktarlar 20 birimden 8 birime

düşmektedir. Buna göre arc e hesaplayınız ve satıcının

toplam gelirindeki değişmeyi yorumlayınız?


8-20 18+22 -12 40 -3 10 30arc e= × × ×

22-18 20+8 4 28 1 7 7

TE1=Tm1=P1xQ1=18x20=360 TL

TE2=Tm2=P2xQ2=22x8=176 TL

Firmanın geliri azalmıştır çünkü malın esnekliği

birden büyüktür.




• Örnek: Bir malın fiyatı 22 TL’den 18 TL’ye düşürüldüğünde


çıkmaktadır. Buna göre arc e hesaplayınız ve satıcının



20-8 22+18 12 40 -3 10 30arc e= × × ×

18-22 8+20 -4 28 1 7 7

TE1=Tm1=P1xQ1= 22x8=176 TL

TE2=Tm2=P2xQ2= 18x20=360 TL

Firmanın geliri artmıştır çünkü malın esnekliği birden

büyüktür.


• Örnek: Bir malın fiyatı 18 TL’den 22 TL’ye yükseldiğinde


düşmektedir. Buna göre arc e hesaplayınız ve satıcının



18-20 18+22 -2 40 -1 20 10arc e= × × ×

22-18 20+18 4 38 2 19 19

Tm1=P1xQ1=18x20=360 TL

Tm2=P2xQ2=22x18=396 TL

Firmanın geliri artmıştır çünkü malın esnekliği birden

küçüktür.

Talebin Yay Fiyat Esnekliği (arc e) ve

Toplam Harcama İlişkisi

Esneklik Fiyat

Değişimi

TE

değişim

Fiyat

Değişimi

ve TE

Esnek Azalış Artış Ters

Yönde

Inelastik Azalış Azalış Aynı

Yönde

Birim

Esnek

Azalış Değişmez


Örnek

• Piyasa fiyatı % 3 arttığında talep edilen miktarın % 6

azaldığı bir durumda, toplam hasılatta nasıl bir değişiklik

ortaya çıkar?

• A) % 100 artar. B) % 50 azalır.

• C) % 18 artar. D) % 3 azalır.

• E) Değişmez.


Çözüm

• ∆Q / ∆P = %6 / %3= 2 yani esnek talep olduğunu görürüz.

Esnek talep olduğuna göre malın fiyatındaki artış, mala

olan talebi kendisinden daha büyük oranda azaltacaktır.

Yani toplam hasılat aradaki fark kadar azalacaktır.

• % ∆TR= % ∆P+% ∆Q

• % ∆TR= %3+(-%6)

• % ∆TR= - %3 olarak bulunur.


Bir malın yay fiyat esneklik katsayısını

belirleyen unsurlar • Malın niteliği: zorunlu ve dayanıklı mallarda esneklik

birden küçüktür.

• Malın Tüketici Bütçesindeki Önemi: Bir malın tüketici

bütçesindeki önemi küçükse esneklik azdır.

• İkame (Rakip) Malın Varlığı

• Mala Karşı Tüketicilerin Alışkanlıkları

• Zamanın Uzunluğu: Kısa dönemde esneklik azdır.




Talep esnekliği ve zaman

• X malının fiyatı düştüğünde,

tüketicinin bu duruma tepki

olarak X malına ikame olan

mallar yerine daha çok X

malı satın alması ve böylece

tüketim kalıbını değiştirmesi

zaman alır.

• Talebin fiyat esnekliği,

ceteris paribus, kısa bir

zaman dilimine kıyasla uzun

bir zaman diliminde daha

yüksektir.


DLR

0 Q

P

P2

Q1 Q2

P1

Q3

DSR

Talep esnekliği ve zaman

• Şeklin incelenmesinden anlaşılacağı gibi, fiyatın

P1’den P2’ye yükselmesi sonucu talep edilen mal

miktarı daha dik olan kısa dönem talep eğrisi

(DSR) itibariyle, Q1’den Q2’ye düşmüştür.

• Buna karşılık tüketicinin X malının fiyatındaki

artışa tam intibak ettiği durumu yansıtan daha

yatık (daha esnek) DLR uzun dönem talep eğrisi

itibariyle, talep edilen mal miktarı Q3 olmuştur,

Q1Q3>Q1Q2.


Örnek

• Yatay eksene paralel olan bir ters talep eğrisinden

türetilecek toplam hasılat eğrisi ile ilgili aşağıdaki

ifadelerden hangisi doğrudur?

a) U biçimlidir.

b) Yatay eksene paraleldir.

c) Pozitif eğimli bir doğrudur.

d) Dikey eksene paraleldir.

e) Pozitif eğimli, eğimi giderek azalan bir eğridir.


Çözüm

• Talep eğrisi yatay eksene paralel iken tek bir fiyattan dilediğince mal satılabilir. Yani tek bir fiyat vardır. Tam rekabet piyasası için fiyat veri olduğundan TR eğrisi orijinden çıkan pozitif eğimli bir doğrudur.

• TR=P*Q

• P sabit olduğundan Q arttıkça TR artar.


D

0 Q

P

10

0 Q

TR

TR

Arz Esnekliği

• Belli bir malın fiyat değişmeleri karşısında ceteris paribus

arz miktarında değişmeler olmaktadır. Belli bir malın arz

miktarının fiyat değişmeleri karşısında gösterdiği

hassasiyete "Arz Esnekliği" denir.

• Arz esnekliği, belli bir malın fiyatındaki yüzde değişimin,

arz miktarında ortaya çıkardığı yüzde değişimi

ölçmektedir.

• Arz esnekliği katsayısı, fiyat değişmesi karşısında arz

edilen miktardaki yüzde değişimin fiyattaki yüzde

değişime oranlanmasıdır.


Arz Esnekliği

• Arz esnekliğini es ile gösterirsek formülümüz


2 1

2 1

1 2

1 2

Miktardaki % Değişmees=

Fiyattaki % Değişme

Q -QΔQ P Pes= × = ×

ΔP Q P -P Q

P +PΔQarc es= ×

ΔP Q +Q



es= 0 Durumu

Fiyat değişmesine rağmen, arz değişmemekte sabit kalmaktadır. Buna örnek olarak belli miktarda üretilmiş ve arz edilen bir malın, artık fiyat ne olursa olsun belli bir süre veya hiçbir zaman arzı arttırılamamaktadır. Ünlü ressamların tabloları gibi.


S

es= 0

0 Q

P

es= ∞ Durumu

Arz esnekliği formülünde, sıfıra yakın ufak bir fiyat değişikliği, hatta sıfır durumunda; arz miktarı çok fazla miktarlarda değişiyorsa, arz esnekliği sonsuz olmaktadır. Bu durum, teorik de olsa, ileride göreceğimiz tam rekabet piyasasında tüketiciler açısından piyasada belli bir fiyattan istendiği kadar mal bulunacağı yani arz edileceği varsayımı şeklinde ifade edilecektir. Bu durumda arz doğrusu, fiyat eksenine dik, miktar eksenine paraleldir. Bu arz doğrusuna, “Tam Esnek Arz Doğrusu” denir.


S

es= ∞

0 Q

P

P1

Q1 Q2

∆P=0

es = 1 Durumu

Bazen, belli mallarda fiyat değişmeleri yüzde oranı ile arz miktarı değişmeleri yüzde oranı birbirine eşit olur. Bu durumda, arz esnekliği formülle hesaplama sonucu es = 1 bulunur. Bu esnekliğe "Birim Esneklik" denir. Bu durumun olabilmesi için, arz doğrusunun orijinden geçmesi gerekmektedir.


es=1

0 Q

P

es=1

es=1

es > 1 Durumu

Bazı mallarda, fiyat değişmesi karşısında, fiyat değişmesinden daha büyük oranda arz miktarında değişme görülür. Bu durumda arz esnekliği 1'den büyük çıkmaktadır. Buna "Esnek Arz" denir. Esnek arz doğruları fiyat eksenini keser.


es>1

0 Q

P

es>1

es>1

es < 1

Bazı mallarda, fiyat değişmesi karşısında, fiyat değişmesinden daha küçük oranda arz miktarında değişme görülür. Bu durumda arz esnekliği 1'den küçük çıkmaktadır. Buna "Esnek Olmayan Arz veya Katı, Sert Arz Esnekliği" denir. Esnek olmayan arz doğruları, miktar eksenini kesmektedir.


es<1

0 Q

P

es<1

es<1

Arz esnekliği ve zaman

• Bir malın arz esnekliğini etkileyen en önemli unsurlardan

birisi üreticilerin fiyattaki değişmeye tepki göstermek için

nasıl bir zaman dilimine sahip oldukları konusudur. Bu

bağlamda iktisatçılar, piyasa dönemi (pazar dönemi/çok

kısa dönem), kısa dönem ve uzun dönem gibi üç farklı

zaman dilimi tanımlarlar. Bunlardan piyasa dönemi-

pazar dönemi-çok kısa dönem, üreticilerin ürettikleri

malın fiyatındaki değişmelere tepki göstermelerinin

mümkün olmadığı bir zaman dilimi demektir.




Arz esnekliği ve piyasa dönemi

• Piyasa döneminde arz eğrisi yatay eksene tanım gereği Şekilde olduğu gibi diktir: Piyasa dönemi, tam esnek olmayan arz ile tanımlanır.

• Qs= g + hP

• h= ∆Q / ∆P


P

0 Qs Qs1

S

P2

P1

g>0, h=0

Arz esnekliği ve kısa dönem

• Kısa dönem, üreticilerin

ürettikleri malın fiyatına

üretim sürecinde

kullandıkları tüm girdileri

değil de bazı girdileri

değiştirerek tepki

göstermelerinin mümkün

olduğu bir zaman dilimidir.


P

0 Qs Qs1

S

P2

P1

Qs2

g>0, h>0

Arz esnekliği ve kısa dönem

• Kısa dönemde üreticiler sahip oldukları sermaye girdisinin

(makine ve teçhizatın) miktarını değiştiremezler.

• Dolayısıyla da malın fiyatındaki değişmeye çalıştırdıkları

emek miktarını değiştirmek/malın fiyatı artınca (azalınca)

daha fazla (az) işçi çalıştırmak suretiyle tepki gösterirler.


Arz esnekliği ve uzun dönem

• Uzun dönemde üreticiler,

ürettikleri malın fiyatına

üretim sürecinde

kullandıkları tüm girdileri

değiştirerek tepki

gösterebilirler.


P

0 Qs Qs1

S

P2

P1

Qs2

g<0, h>0

Arz esnekliği ve uzun dönem

• Uzun dönemde üreticiler, sahip oldukları sermaye

girdisinin miktarını da değiştirebilirler.

• Malın fiyatındaki değişmeye, üretim sürecinde

kullandıkları sermaye ve emek girdilerinin ikisini de

değiştirerek, malın fiyatı artınca daha fazla sermaye ve

emek kullanarak tepki gösterirler.

• Arz, her şeyin değişebildiği uzun dönemde, kısa

dönemdekinden daha esnektir.




GENEL İKTİSAT 04b. ARZ ve TALEP ESNEKLİKLERİ

ÖRNEKLER


Örnek

• Doğrusal talep fonksiyonunun eğimi -0.3’tür. Fiyat 3 lira

iken satılan miktar 30 birimdir. Bu talep fonksiyonu fiyat ve

miktar eksenlerini nerde keser? Satılan birim 25 iken fiyat

ne kadardır? Fiyat 9 lira iken kaç birim mal satılabilir?


0.3

3 0.3*30

3 9

12

P x Q

x

x

x

12 0.3

0.3 12

10 1012

3 3

1040

3

P Q

Q P

Q P

Q P

1 2

Çözüm


1040

3

100 40

3

1040

3

12

Q P

P

P

P

3 4 10

403

1040 0

3

40

Q P

Q

Q

5 12 0.3

12 0.3*25

4.5

P Q

P

P

6 10

40 93

40 30

10

Q

Q

Q

Örnek

• Doğrusal talep fonksiyonunun eğimi -0.5’dir. Fiyat 8 lira

iken satılan miktar 16 birimdir. Bu talep fonksiyonu fiyat ve

miktar eksenlerini nerde keser? Satılan birim 20 iken fiyat

ne kadardır? Fiyat 10 lira iken kaç birim mal satılabilir?


0.5

8 0.5*16

8 8

16

P a Q

a

a

a

16 0.5

0.5 16

16 2 2

32 2

P Q

Q P

Q P

Q P

1 2

Çözüm


32 2

0 32 2

2 32

16

Q P

P

P

P

3 4 5

6

32 2

32 2*0

32

Q P

Q

Q

16 0.5

16 0.5*20

6

P Q

P

P

32 2

32 2*10

12

Q P

Q

Q

Örnek

• Şekilde yer alan A ve B

noktaları arasındaki

talebin yay esnekliğini

hesaplayınız?


P

A

B

D

Q 0

20

15

40 60

7

5arce



Örnek

• Herhangi bir malın fiyatı 350 TL’den 200 TL’ye

düşürüldüğünde talep edilen miktar 600 birimden 750

birime yükselmektedir. Buna göre talebin nokta ve yay

fiyat esnekliklerini hesaplayınız?


7

12e

11

27arce

• Yandaki şekle göre (a)

3 TL ile 6 TL, (b) 6 TL

ile 9 TL, (c) 9 TL ile 12

TL, (d) 12 TL ile 15 TL

ve (e) 15 TL ile 18 TL

fiyatları arasındaki

talebin yay esnekliğini

hesaplayınız?


Örnek

• Yandaki şekle göre (a)

5 TL ile 10 TL ve (b) 10

TL ile 15 TL fiyatları

arasındaki talebin yay

esnekliğini

hesaplayınız?


Örnek

• Aşağıdaki talep denkleminden hareketle talebin nokta

esnekliğini

• P= 60 – 0.2Q

• fiyatlar (i) sıfır, (ii) 20 TL, (iii) 40 TL, (iv) 60 TL iken

hesaplayınız?


Çözüm

• P= 60 – 0.2Q

• 0.2Q= 60 – P

• Q= 300 – 5P

• (i) P sıfır iken Q= 300 – 5*0= 300 olduğundan


1 0 10

300 0.2

Pe

Q eğim

Çözüm

• (ii) P= 20 iken Q= 300 – 5*20= 200 olduğundan


20 1 10 1 1 15

200 0.2 100 0.2 10 2e

(iii) P= 40 iken Q= 300 – 5*40= 100 olduğundan

40 1 45 2

100 0.2 10e

(iv) P= 60 iken Q= 300 – 5*60= 0 olduğundan

60 15

0 0.2e



Örnek

• P= 24 – 0.125Q talep denklemi için (a) 5 TL, (b) 10 TL ve

(c) 15 TL fiyatları için nokta talep esnekliğini

hesaplayınız?

• 0.125Q = 24 – P

• Q = 192 – 8P

• (a) P= 5 TL için Q= 192 – 8*5 =152


5 5

8152 19

Pe b

Q

(b) P= 10 TL için Q= 192 – 8*10 =112

10 80 5

8102 112 7

Pe b

Q

Çözüm

• (c) P= 15 TL için Q= 192 – 8*15 =72


15 15 5

872 9 3

Pe b

Q

Örnek

• Herhangi bir X malının fiyatı %2 oranında azalırken talep

edilen miktar %3 artıyorsa talebin fiyat esnekliği kaçtır ve

toplam hasılat nasıl değişir?




GENEL İKTİSAT 05. TAM REKABET PİYASASINDA DENGE



Piyasa

• Dar anlamda piyasa, alıcıların ve satıcıların bir araya

geldiği yerdir. Örn: sebze-meyve pazarları, hayvan

pazarları.

• Geniş anlamda piyasa, alıcı ve satıcıların her hangi bir

şekilde iletişim sağlayıp mal alışverişi yapabildikleri ortam.



SATICI SAYISI

AL

ICI

SA

YIS

I

Tek Az Çok

Satıcı sayısının

çok, diğer

şartların eksik

olduğu durum

Tek Bilateral

Monopol

Zayıf

Monopson Monopson Eksik Monopson

Az Zayıf

Monopol

Bilateral

Oligopol Oligopson Eksik Oligopson

Çok Monopol

(Tekel) Oligopol Tam Rekabet

Eksik Satıcılı Eksik

Rekabet

Alıcı

sayısının

çok, diğer

şartların

eksik olduğu

durum

Eksik

Monopol

Eksik

Oligopol

Eksik Alıcılı

Eksik Rekabet

Monopolcü

(Tekelci) Rekabet

Tam Rekabet Piyasasının Şartları

1. Çokluk (Atomisite): Piyasada alıcı ve satıcılar çok

sayıda olmalıdır. Bir veya birkaç alıcı ve satıcı piyasa

fiyatını etkileyemez.

2. Türdeşlik (Homojenlik): Mal standart kalitede

olmalıdır.

3. Serbestlik (Özgürlük): Alıcıların ve satıcıların piyasaya

giriş ve çıkışı serbesttir.

4. Akıcılık (Mobilite): Mallar ve üretim faktörleri bir

yerden bir yere hiçbir engel olmadan

götürülebilmelidirler.

5. Tam bilgiye sahip olma (Açıklık): Alıcılar ve satıcılar

piyasa hakkında tam bilgiye sahip olmalıdırlar.


Tam Rek Piyasasında Fiyat Oluşumu


X malının

Fiyatı (P)

Talep Edilen

Miktar (D)

Arz Edilen

Miktar (S)

X malının fiyat

eğilimi

7 1 9 D < S düşme eğilimi

6 3 8 D< S düşme eğilimi

5 4 6,5 D< S düşme eğilimi

4 5 5 D = S denge durumu

(Denge fiyatı P=4)

3 7 4 D > S artma eğilimi



Arz ve Talep Denge Fiyatı


P

Q 0

S

D

equilibrium (Denge nok) P*

Q *

Denge

Fiyatı

Qs=Qd

Denge Miktarı

Alış Miktarı = Satış Miktarı



Belli bir fiyattan sonsuz esnek arz ve talep


P

Q 0

S

D

P* P*

0 Q

P

Es=∞ Ed=∞

Tam rekabet piyasasında tek fiyatın

sonuçları • Maksimum alışveriş hacmi

• Tüketiciler rantı

• Üreticiler rantı


Maksimum alışveriş hacmi

Denge fiyatının altında fiyat Denge fiyatının üstünde fiyat


P

Q 0

S

D

Eq P*

Q*

N

Qs

Ps

P

Q 0

S

D

Eq

Q*

O Pd

Qd

P*

Tüketici ve üretici rantı

Tüketiciler Rantı Üreticiler Rantı


P

Q 0

S

D

Eq P*

Q*

P max

Tüketiciler

Rantı

P

Q 0

S

D

Eq P*

Q*

Pmin

Üreticiler

Rantı

Arz fazlası ve talep fazlası


P

Q 0

S

D

e P*

Q*

Arz Fazlası

Talep Fazlası (noksan)

Qs

Ps

Pd

Qd Qs Qd

Piyasa dengesinin sağlanması

• Bir maldan talep edilen miktarı o maldan arz edilen

miktara eşitleyen fiyat ve miktar demek olan denge fiyatı

ve denge miktarı, arz ve talep denklemleri yardımıyla

hesaplanabilir. Bu durum aşağıda örneklendirilmiştir:

• Qd= 100-2P Qs=40 + P Qd=Qs

• 100-2P = 40 + P, P = 20 TL

• Q = Qd = 100-2P = 100 - 2(20) = 60 birim

• Q = Qs = 40 + P = 40 + 20 = 60 birim




Örnek

• X malının talep denklemi P = 10-0.2Q ve arz denklemi P =

2 + 0.2Q ise X malının denge miktarı ve fiyatı kaçtır?


10 0.2 2 0.2

48

10

108

4

20

Q Q

Q

Q

Q

10 0.2

10 0.2*20

210 *20

10

6

P Q

P

P

P

Örnek

• X malının talep denklemi P = 100 - 4Q ve arz denklemi

P = -20 + 2Q ise X malının denge miktarı ve fiyatı kaçtır?


Örnek

• X malının talep denklemi P = 7-0.3Q ve arz denklemi P =

2 + 0.2Q ise denge miktarı kaçtır?


7 0.3 2 0.2

55

10

105

5

10

Q Q

Q

Q

Q

Arz sabitken talebin değişmesi

Talebin artması Talebin azalması


P

Q 0

S

D’

e’ P*’

Q*’

D

e

Q*

P*

P

Q 0

S

D

e P*

Q*

D’

e’

Q*’

P*’

Talebin azalması

• Talep değişmesi sonucunda piyasa dengesinde meydana

gelen değişme, talepte azalma açısından aşağıdaki gibi

hesaplanabilir:

• Qd= 130-2P, Qs=40 + P, Qd=Qs, 130-2P=40+P

• P=30 TL, Q=70 birim

• Qd= 100-2P, Qs=40 + P, Qd=Qs, 100-2P=40+P

• P=20 TL, Q=60 birim


Talep değişmesi ve Arz Esnekliği

• Arz sabitken talep değişince piyasa fiyatında meydana

gelen değişmenin düzeyi arz esnekliğine bağlıdır. Aynı

düzeydeki talep değişmesinin piyasa fiyatı üzerindeki

etkisi, arz esnekliği arttıkça azalır. Bu nedenle piyasa

dönemi, kısa dönem, uzun dönem ayırımı ele alınmalıdır.

• Bir sonraki slayttaki Şekilde D1 ve S eğrilerinin kesiştikleri

e1 (P1-Q1) noktasında piyasa, başlangıçta dengededir.

Talepte meydana gelen aynı düzeydeki artış sonucu

(e1A=e1B=e1C) D1 talep eğrisinin dışa doğru kayarak D2

konumuna gelmesi ile her üç alternatif durumda da piyasa

dengesi, e2 (P2-Q2) noktasında gerçekleşmiştir.






P

Q 0

Sm

D1

e1 P1

Q1

D2

P2

e2

A

P

Q 0

SSR

D1

e1

P1

Q1

D2

P2

e2

B

Q2

P

Q 0

SLR

D1

e1 P1

Q1

D2

P2

e2

C

Q2


• Piyasa dönemindeki P2 fiyatının kısa dönemdeki P2

fiyatından ve onun da uzun dönemdeki P2 piyasa

fiyatından büyük olması, aynı düzeyde talep değişmesinin

piyasa fiyatı üzerindeki etkisinin, piyasa döneminden kısa

döneme ve uzun döneme doğru gittikçe azaldığı anlamına

gelir. Talep değişmesinin piyasa fiyatı üzerindeki etkisi, arz

esnekliği arttıkça azalır.



• Arz esnekliği ile denge fiyatı arasındaki ilişki konusundaki

bu açıklamalar, arz ve talep denklemleri ile de ifade

edilebilir.

• Talep artmadan önceki durumu yansıtan aşağıdaki

örnekte, talep artmadan önceki piyasa fiyatı

gerek çok kısa dönemde,

gerekse kısa ve

uzun dönemlerde P1=100 TL’dir:

• Qd= 100-0.5P



• Qd= 100-0.5P

• Qs=50 (g>0, h=0, es=0); 100-0.5P=50;

P1=100 TL

• Qs=10+0.4P (g>0, h>0, es<1); 100-0.5P=10+0.4P;

P1=100 TL

• Qs=-100+1.5P (g<0, h>0, es>1); 100-0.5P=-100+1.5P;

P1=100 TL



• Talep denklemi Qd= 120-0.5P olursa, talep artışı nedeni ile piyasa fiyatı P1=100 TL’den çok kısa dönemde (piyasa dönemi) P2= 140 TL’ye, kısa dönemde P2= 122 TL’ye, uzun dönemde ise P2= 110 TL’ye yükselir: 110 < 122 < 140.

• Qd= 120-0.5P, Qs=50, 120-0.5P = 50, P2= 140 TL

• Qd= 120-0.5P, Qs=10+0.4P, 120-0.5P = 10+0.4P, P2= 122 TL

• Qd= 120-0.5P, Qs=-100+1.5P, 120-0.5P = -100+1.5P, P2= 110 TL


Talep sabitken arzın değişmesi

Arzın artması Arzın azalması


P

Q 0

S

D

e P*

Qd

e’

Qd’

P*’

S’

P

Q 0

S’

D

e’ P*’

Q*’

e

Q*

P*

S



Talep sabitken arzın değişmesi

• Arz değişmesi sonucu piyasa dengesinde

meydana gelen değişme cebirsel olarak

aşağıdaki gibi hesaplanabilir:

• Qd= 100-2P, Qs=40+P, Qd=Qs, 100-2P=40+P

• P=20 TL, Q= 60 birim.

• Qd= 100-2P, Qs=70+P, Qd=Qs, 100-2P=70+P

• P=10 TL, Q= 80 birim.


Arzın ve talebin birlikte değişmesi

Talep değişmesi > Arz değ. Arz değişmesi > Talep Değ


P

Q 0

S

D

e P

e’ P’

S’

D’

P

Q 0

S

D

e P

e’

P’

S’

D’

Arzın ve talebin birlikte değişmesi

Talep değişmesi = Arz değ.


P

Q 0

S

D

e P

e’

S’

D’

Soru

• Aşağıdaki durumlardan hangisinin denge fiyatına olan

etkisi belirsizdir? (KPSS, 2001)

a) Talebin ve arzın artması

b) Talebin düşmesi ve arzın sabit kalması

c) Talebin artması ve arzın düşmesi

d) Arzın artması ve talebin düşmesi

e) Talebin artması ve arzın sabit kalması


Soru

• Bir malın denge fiyatı ile ilgili aşağıdaki ifadelerden

hangisi yanlıştır? (KPSS, 2002)

a) Talep artar ve arz azalırsa, denge fiyatı yükselir.

b) Arz artar ve talep azalırsa, denge fiyatı düşer.

c) Talep azalır ve arz sabit kalırsa, denge fiyatı düşer.

d) Arz azalır ve talep sabit kalırsa, denge fiyatı yükselir.

e) Talep azalır ve arz artarsa, denge fiyatı yükselir.


Fiyat tavanı

• Hükümetler piyasa mekanizmasının işleyişine çoğu

zaman müdahale ederler. Bu müdahale dolaysız biçimde

(hükümetin malın piyasada işlem göreceği/alınıp

satılacağı en yüksek fiyatı veya en düşük fiyatı tespit

etmesi biçiminde) olabileceği gibi, dolaylı biçimde de

(hükümetin vergilerle veya tarifelerle (kotalarla) malın

piyasa fiyatını etkilemesi biçiminde de olabilir.

• Hükümetin malın piyasada işlem göreceği (alınıp

satılacağı) en yüksek (maksimum) fiyatı tespit etmesine,

kısaca fiyat tavanı denir.




Fiyat tavanı • Şekilde X malı arz ve

talebinin karşılaşması sonucu, piyasa e noktasına denk gelen P1Q1 bileşiminde dengeye gelmektedir. Ancak hükümet (örneğin tüketicileri korumak gerekçesiyle), X malı için Pc düzeyinde bir fiyat tavanı tespit etmiştir, Pc<P1. Bir başka deyişle hükümet, X malının Pc’den daha yüksek bir fiyattan satılmasını yasaklamıştır.


D

S

0

P

Q

Pc

P1

P2 L

A

B

e

Qs Q1 Qd

Fiyat tavanı

• Fiyat tavanı uygulamasının kaçınılmaz sonucu talep

fazlasının (noksanın) ortaya çıkmasıdır. Gerçekten de

Şekilde tavan fiyat üzerinden arz ve talep edilen miktarlar,

sırasıyla PCA ve PCB’dir. Dolayısıyla da AB kadar bir talep

fazlası (noksan) vardır. Böyle bir durumda Qs kadar mal

Qa kadar mal satın almak isteyen tüketiciler arasında

önce gelen alır biçiminde dağıtılabilir, önce gelen alır

yöntemi mağazalar önünde kuyruklar oluşmasına yol açar

ve bu yüzden de kuyruk yöntemi diye nitelendirilir.


Fiyat tavanı

• Önce gelen alır uygulaması (kuyruk yöntemi), bazı

tüketicilerin çok miktarda mal satın almalarına karşılık,

bazı tüketicilerin az miktarda mal satın almalarına veya

hiç mal satın alamamalarına yol açar. Önce gelen alır

uygulamasının bu sakıncasını gidermek için, X malının

tavan fiyatını tespit eden hükümet, X malının tüketiciler

arasındaki dağılımını da düzenler. Bu düzenleme

hükümetin kuponlar bastırıp tüketicilere dağıtması ve

tüketicilerin de bu kuponlarla birlikte tavan fiyat üzerinden

malı mağazalardan satın almaları biçiminde olur. Tayın

kuponları yöntemi İkinci Dünya Savaşı esnasında

ülkemizde ve birçok ülkede uygulanmıştır.


Fiyat tavanı

• Şekildeki D piyasa talep eğrisi, X malını tavan fiyattan

daha yüksek fiyatlardan satın almak isteyen pek çok

tüketicinin olduğunu gösterir. Ayrıca satıcılar da, Qs kadar

malı daha yüksek fiyattan satarak daha fazla kâr elde

etmek isterler. Malın piyasada tavan fiyatın üstünde bir

fiyattan işlem görmesi, karaborsa diye nitelendirilir. Tavan

fiyat uygulamasının kaçınılmaz sonucu karaborsadır ve

en fazla zararı korumayı amaçladığı tüketicilere

vermektedir. Şekilde görüldüğü gibi fiyat tavanı

uygulaması satıcıların malı P2 fiyatından satabilmelerine

ve dolayısıyla da PCP2LA alanı kadar haksız kazanç elde

etmelerine yol açar.


Fiyat tabanı

• Hükümetin malın piyasada işlem göreceği (alınıp

satılacağı) en düşük (minimum) fiyatı tespit

etmesine fiyat tabanı denir. Hükümetin piyasa

mekanizmasının işleyişine dolaysız

müdahalesinin bir başka örneği olan fiyat

tabanının amacı, çiftçileri ve işçileri korumaktır.


Fiyat desteği

• Şekilde fiyat tabanının çiftçileri korumak amacıyla uygulanması gösterilmiştir. X malı (buğday) arz ve talebinin karşılaşması sonucu, piyasa e noktasına denk gelen P1Q1 bileşiminde dengeye gelmektedir. Ancak hükümet, çiftçileri korumak gerekçesiyle buğday için Pf düzeyinde bir fiyat tabanı tespit etmiştir, Pf > P1. Hükümet buğdayın Pf den daha düşük bir fiyattan alınıp satılmasını yasaklamıştır.


S

0

P

Q

P1

Pf

D

B

e

Qd Q1 Qs

A



Fiyat desteği

• Fiyat desteği de denilen tarım ürünlerine yönelik fiyat

tabanı uygulamasının sonucu, arz fazlasının (fazlanın)

ortaya çıkmasıdır. Şekilde taban fiyat üzerinden arz edilen

miktar Pf B, talep edilen miktar ise Pf A dır. Dolayısıyla da

AB kadar bir arz fazlası vardır. Eğer hükümet belirlediği

taban fiyatın geçerli olmasını gerçekten istiyorsa,

AB=QdQs kadar fazlayı, Pf fiyatı üzerinden kendisi satın

alır. Geriye kalan Pf A=0Qd kadar mal ise tüketiciler

tarafından satın alınır. Böylece çiftçilerin geliri 0P1 x 0Q1 =

0P1eQ1 düzeyinden, hükümetin yaptığı ödemeler (QdQs x

Pf = QdABQs) ile tüketicilerin yaptıkları ödemeler (0Qd x

Pf=0PfAQd) toplamına eşit olan 0PfBQs düzeyine yükselir.


Fiyat desteği

• Çiftçilerin bu kazançlarına karşılık, piyasa koşullarında

0Q1 kadar buğdayı P1 fiyatından satın alacak olan

tüketiciler daha yüksek bir fiyat (Pf) üzerinden daha az

buğday satın (0Qd) almış olurlar. Bu durum, fiyat

desteğinin neden olduğu tüketici kaybını yansıtır.

• Diğer taraftan hükümetin, satın aldığı buğdayı yurt dışına

satamaması halinde, devletin fazlayı satın almak için

yaptığı harcamalar vergi ödeyenler tarafından finanse

edilmiş olur.


Fiyat desteği

• Ayrıca fiyat desteği sonucu Q1 denge miktarından daha

fazla buğday üretilmesi, fiyat desteğinin toplumun

istediğinden daha fazla buğday üretilmesine yol açması

ve dolayısıyla da sınırlı kaynakların sınırsız isteklerin

karşılanmasında etkin biçimde kullanılmasını engellediği

anlamına gelir.

• Bu durum, vergi ödeyenlerin durumundaki kötüleşme ile

birlikte, fiyat tespitinin toplumsal maliyetini oluşturur.


Fiyat desteği

• Fiyat desteği sonucu daha az malı (Qd) daha yüksek

fiyattan (Pf) satın almak zorunda kalan tüketicilerin,

çiftçilere yaptıkları ödemeler acaba artar mı yoksa azalır

mı?

• Fiyat desteği sonucu, tüketicilerin malı elde etmek için

ödedikleri fiyat P1'den Pf düzeyine yükseldiğinde, toplam

harcamanın/tüketicilerin çiftçilere yaptıktan ödemenin

artıp artmayacağı, P1-Pf fiyat aralığında talep esnekliğinin

birden büyük mü yoksa küçük mü olduğuna bağlıdır.


Fiyat desteği

• Eğer P1-Pf fiyat aralığında ed>1 ise, fiyat desteği sonucu

fiyat P1'den Pf'ye yükseldiğinde toplam harcama

(tüketicilerin çiftçilere yaptıkları ödeme) azalır.

• Buna karşılık eğer P1-Pf fiyat aralığında ed<1 ise, fiyat

desteği sonucu fiyat P1'den Pf'ye yükseldiğinde toplam

harcama (tüketicilerin çiftçilere yaptıkları ödeme) artar.

• Bir başka deyişle, eğer P1-Pf fiyat aralığında ed<1 ise,

tüketiciler hem daha az malı daha yüksek fiyattan satın

alırlar, hem de daha fazla harcama yaparlar.


Asgari ücret

• Şekilde fiyat tabanının işçileri korumak amacıyla uygulanması gösterilmiştir.

• SL emek arz ve DL emek talep eğrilerinin emek piyasasında karşılaşması sonucu, piyasa e noktasına tekabül eden W1-N1 bileşiminde dengeye gelmekte ve böylece W1 denge ücreti üzerinden 0N1 kadar işçi çalışmaktadır. Ancak hükümet işçileri korumak amacıyla Wf düzeyinde bir asgari ücret tespit etmiştir: W f >W1.


SL

0

W

Emek

Miktarı

W1

W f

DL

B

e

Nd N1 Ns

A



Asgari ücret

• Şekilde asgari ücret uygulaması, emek arz fazlasının

(fazlanın) ortaya çıkmasına yol açmıştır.

• Şekilde asgari ücret üzerinden arz ve talep edilen emek

miktarlar, Wf B ve Wf A’dır ve dolayısıyla da AB kadar bir

emek arz fazlası vardır.

• Bir başka deyişle, asgari ücret düzeyi üzerinden çalışmak

isteyen 0Ns, kadar emeğin 0Nd kadarı çalışmakta, NdNs

kadarı ise iş bulamamaktadır.


Asgari ücret

• Piyasa koşullarında çalışacak durumda olan N1Nd kadar

emeğin de işsiz hale geldiğini içeren böyle bir durumda,

işçiler işsiz kalmak yerine minimum ücretin altında bir

ücret üzerinden çalışmayı kabul ederler.

• İktisatçılar, işverenin işçiye her aybaşı ödediği ücretin

resmi kayıtlardaki minimum ücretten düşük olduğu böyle

bir durumu da karaborsa diye nitelendirirler.


Soru

• Asgari ücret yasası karşıtlarının, asgari ücretin düşük yetenekli işçileri olumsuz etkileyeceğini düşünmelerinin nedeni aşağıdakilerden hangisidir? (KPSS, 2003)

• A) Düşük yetenekli işçilerin serbestçe seçemeyecekleri işleri kabullenmek zorunda kalmaları

• B) Düşük yetenekli işçilerin sosyal olanaklardan yeterince yararlanmamaları

• C) Asgari Ücret yasalarının, işgücü piyasalarının işlerliğini yitirmesine yol açması ve buna bağlı olarak işsizliğin ortaya çıkması

• D) Kiraların ve gıda fiyatlarının asgari ücretle birlikte yükselmesi

• E) Düşük yetenekli işçilerin verimliliklerinin düşük olması ve buna bağlı olarak bunların ücretlerinin de düşük belirlenmesi


Soru

• Hükümet bir malın fiyatını, piyasadaki denge fiyatının

üstüne çıkacak şekilde kontrol ediyorsa,

aşağıdakilerden hangisi söz konusu olur? (KPSS,

2001)

a) Bazı tüketiciler kazançlı çıkar.

b) Hem tüketiciler, hem de üreticiler kazançlı çıkar.

c) Tüm tüketiciler kazançlı çıkar.

d) Bazı üreticiler ürünlerini satacak alıcı bulabilirler.

e) Hiç kimse kazançlı çıkmaz.


Soru

• Piyasanın dengede olduğu bir durumda, bir malın

talebinin fiyat esnekliği -2,1 ve arzının fiyat esnekliği

0,9 ise bu piyasaya denge fiyatının % 10 altındaki bir

tavan fiyat getirildiğinde piyasa denge miktarının

yüzde kaçına eşit bir talep fazlası gerçekleşir? (KPSS,

2011)

• A) 2,1 B)3 C)9 D) 21 E) 30


Çözüm

• Tavan fiyat, bir malın satılabileceği en yüksek fiyatın

devlet tarafından belirlenmesidir. Dolayısıyla tavan fiyat

politikasının etkin olabilmesi için denge fiyatının altında bir

fiyat belirlenmesi gerekir. Denge fiyatının altında

belirlenen tavan fiyat talep fazlasına neden olur. Fiyatın

%10 düşmesi talep edilen miktarın %21 artmasına ve arz

edilen miktarın %9 azalmasına neden olur. İkisinin toplamı

%30 talep fazlasına denk gelir.




Çözümün şekli


Vergilendirme

• Hükümet harcamalarını finanse etmek, ekonomiyi düzenlemek, kaynakların dağılımını etkilemek ve gelir dağılımını değiştirmek amacıyla, hem gelir ve servet üzerinden hem de mallar üzerinden çeşitli vergiler alır. Hükümetin faktör gelirleri (rant, ücret, faiz, kâr) ve servet üzerinden aldığı vergilere dolaysız vergiler, mallar için yapılan harcamalar üzerinden aldığı vergilere ise dolaylı vergiler denir. Hükümetler mallar üzerinden iki tür vergi alırlar:

• spesifik vergiler (birim mal üzerinden alınır: bir paket sigaradan veya bir litre ve benzinden)

• ad volarem vergiler (malın satış fiyatı üzerinden alınır: satış fiyatı üzerinden % vergi KDV gibi)


Vergilendirme

• Hükümet bir maldan spesifik vergi alınca, malın arz fiyatı spesifik vergi kadar artar. Hükümet üretilen-satılan her birim maldan 1 TL vergi alınca, malın vergi sonrası arz fiyatı 1’er TL artar. Hükümetin spesifik vergi alması sonucu malın arz fiyatı, vergi kadar artmıştır.


S

0

P

Q 7

S + Vergi

10

1

2

3

4

5

A

B

C

D

A1

B1

C1

D1

15 20

Vergilendirme • Vergi öncesi denge noktası

E’dir. Hükümetin maldan spesifik

vergi alması sonucu, S1 vergi

öncesi arz eğrisi vergi kadar

yukarı kaymış ve S2=S1+Vergi

konumuna gelmiştir. Yeni denge

noktası A’dır. Hükümetin maldan

spesifik vergi alması, denge

fiyatının P1'den P2'ye

yükselmesine, denge miktarının

ise Q1’den Q2’ye düşmesine yol

açmıştır. Vergide artış sonucu

arz eğrisi S1’den S3 konumuna

ve böylece piyasa dengesi de

A’dan B konumuna gelmiştir.


S1

0

P

Q

S2=S1+ Vergi

A

B

D

S3=S2+ Vergi

Q3 Q2 Q1

E P1

P2

P3

Vergi

Vergi yansıması

• Hükümetin mallar üzerinden aldığı spesifik verginin

üreticiler (satıcılar) ve tüketiciler (alıcılar) arasında

bölüşülmesine, vergi yansıması denir.

• Spesifik bir verginin tüketiciler tarafından ödenen kısmı,

verginin vergi öncesi piyasa fiyatında yol açtığı artışa

eşittir, örneğin bir litre benzinin vergi öncesi piyasa fiyatı 5

TL, vergi sonrası fiyatı da 7 TL ise, ceteris paribus,

hükümetin bir litre benzinden aldığı spesifik verginin 2

TL'si tüketici tarafından ödenir.


Vergi yansıması

• Verginin üreticiler tarafından ödenen kısmı ise, vergi ile

verginin tüketici tarafından ödenen kısmı arasındaki farka

(verginin tüketici tarafından ödenmeyen kısmına) eşittir,

örneğimizde hükümetin bir litre benzinden aldığı spesifik

vergi 3 TL ise, verginin üretici tarafından ödenen kısmı 3

TL - 2 TL = 1 TL'dir.




Vergi yansıması • Şekilde ilk denge noktası E’dir.

Hükümetin maldan vergi alması sonucu, arz eğrisi S+Vergi konumuna gelmiştir. Yeni piyasa dengesi A noktasında gerçekleşmiştir. A’da tüketiciler verginin piyasa fiyatındaki artışa eşit olan AB kadarını, üreticiler de verginin vergi ile tüketiciler tarafından ödenen kısım arasındaki farka eşit olan AC – AB = BC kadarını ödemişlerdir.

• Şekildeki açık taralı alan (P1P2 . 0Q2) tüketiciler tarafından ödenen toplam vergiyi, koyu taralı alan da (P1P0. 0Q2) üreticiler tarafından ödenen toplam vergiyi yansıtmaktadır.


D

S

0

P

Q

P0

P1

P2

A

C

B E

Q2 Q1

S + Vergi

Vergi

Vergi yansıması

• Vergi konmadan önceki piyasa fiyatı P1=70 TL olsun.

• P=100 - 2Qd, P=25+3Qs, Qd=Qs ise

• 100-2Q=25+3Q, Q=15, P1=100-2(15)=70 TL

• Şimdi hükümetin birim maldan 15 lira vergi aldığını

varsayalım. Bu varsayım arz denklemine sokulursa, vergi

sonrası piyasa fiyatının 76 lira olduğu ve dolayısıyla da

verginin 6 liralık kısmının (6/15=%40) tüketiciler

tarafından, geri kalan 9 liralık kısmının da (9/15=%60)

üreticiler tarafından ödendiği sonucuna ulaşılır.

• P=100-2Qd, P= (25+3Qs) + 15, 100-2Q=40+3Q, Q=12,

P2=100-2(12)=76TL


Örnek

• Rekabetçi bir piyasada talep eğrisi P= 610 – 3Q ve arz

eğrisi P= 50 + 4Q ise

a) denge fiyat ve miktarını bulunuz.

b) hükümet birim başına 14 TL vergi koyarsa denge

miktarı ve fiyatı nasıl etkilenir?

c) verginin ne kadarını üretici ne kadarını tüketici öder?

• Cevap: a) Q=80 , P= 370 b) Q=78 , P= 376 c) Tüketici

verginin 6 TL kısmını öder kalan 8 TL üretici tarafından

ödenir.


Arz esnekliği ve vergi yansıması

• Hükümetin bir maldan spesifik vergi bir vergi alması

sonucu, piyasa fiyatının ne kadar artacağı ve dolayısıyla

da verginin tüketiciler ve üreticiler arasında nasıl

paylaşılacağı, arz ve talep esnekliklerine bağlıdır.

• Arz esnekliği arttıkça, ceteris paribus, verginin üretici

tarafından ödenen kısmı azalır (tüketici tarafından ödenen

kısmı artar).

• Bir başka deyişle, talep esnekliğinin arz esnekliğine oranı

(ed/es) düştükçe, verginin satıcı tarafından ödenen kısmı

azalır (alıcı tarafından ödenen kısmı artar).



es>1 es<1


D

S

0

P

Q

P0

P1

P2

A

C

B E

Q2 Q1

S + Vergi

Vergi

a

D

S

0

P

Q

P0

P1

P3

A

C

B E

Q3 Q1

S + Vergi

a

Vergi


• es=∞ piyasa fiyatı

vergi kadar artarak

P1’den P2’ye yükselir

ve üretici hiç vergi

ödemez/verginin tümü

tüketici tarafından

ödenir.


P

Q 0

S

S+Vergi

D

P1

P2

Q2 Q1

C E

A a

Vergi ∆P




• es=0 piyasa fiyatı

değişmez ve verginin

tümü üretici tarafından

ödenir/tüketici hiç vergi

ödemez.


P

Q

P0

P1

S

D

E

C

Q3 0

Talep esnekliği ve vergi yansıması • Şekil (a)'daki D talep eğrisi, (b) deki talep eğrisinden daha yatıktır ve

dolayısıyla da daha esnek talep durumunu temsil etmektedir. Bu farklılık, hükümetin birim maldan Ea=AC kadar aynı miktarda vergi alması sonucu, piyasa fiyatının P1'den (a) ve (b)'de sırasıyla P2 ve P3 düzeylerine yükselmesine yol açmıştır.


D

S

0

P

Q

P0

P1

P2

A

C

B E

Q2 Q1

S + Vergi

a

Vergi

D

S

0

P

Q

P0

P1

P3

A

C

B E

Q2 Q1

S + Vergi

a

Vergi

Talep esnekliği ve vergi yansıması

• Talebin daha esnek olduğu durumdaki P2 vergi sonrası

piyasa fiyatının, talebin daha az esnek olduğu

durumundaki P3 vergi sonrası piyasa fiyatından küçük

olması, talebin daha esnek olduğu durumda verginin daha

küçük kısmının tüketiciler tarafından ödendiği anlamına

gelir. Dolayısıyla da talep esnekliği arttıkça, verginin

tüketici tarafından ödenen kısmı azalır (üretici tarafından

ödenen kısmı artar). Bir başka deyişle, talep esnekliğinin

arz esnekliğine oranı (ed/es) arttıkça verginin alıcı

tarafından ödenen kısmı azalır (satıcı tarafından ödenen

kısmı artar).



• Vergileme sonucu piyasa fiyatı değişmez ve dolayısıyla

da verginin tümü üretici tarafından ödenir/tüketici hiç vergi

ödemez.

• Talep esnekliği sıfır olduğunda ise, vergileme sonucu

piyasa fiyatı vergi kadar artarak P1'den P4 düzeyine

yükselir ve dolayısıyla da üretici hiç vergi ödemez/verginin

tümü tüketici tarafından ödenir.



ed= ∞ ed= 0


Vergi

S+Vergi

S

P

Q 0

D

P0

P1

Q4 Q1

C

A

E

a

Vergi

P

Q 0

P1

Q1

E

a P4

∆P

S+Vergi

S

Tablo: Esneklik ve vergi yansıması

• Esneklik düzeyi arttıkça verginin yansıtılma oranı artar.

Yani esnekliği fazla olan taraf esnekliği az olan tarafa

vergiyi yansıtabilir.


Verginin Tüketici ve Üretici Tarafından Ödenen Kısmı

Esneklik Tüketici Üretici

Arz Esnekliği = ∞ Tamamını öder Hiç ödemez

Arz Esnekliği = 0 Hiç ödemez Tamamını öder

Talep Esnekliği = ∞ Hiç ödemez Tamamını öder

Talep Esnekliği = 0 Tamamını öder Hiç ödemez

Arz Esnekliği > Talep Esnekliği Çok kısmını öder Az kısmını öder

Arz Esnekliği < Talep Esnekliği Az kısmını öder Çok kısmını öder



GENEL İKTİSAT 06. KARDİNAL FAYDA TEORİSİ



Fayda kavramı ve özellikleri

Mal ve hizmetlerin insan ihtiyaçlarını karşılama özelliğine fayda denir.

a. Fayda sübjektif bir kavramdır. Bu nedenle aynı malın faydası kişiden kişiye değişir. Örnek: pul koleksiyonu yapan bir kişi için pulun faydası ile pul koleksiyonu yapmayan bir insan için pulun faydası aynı değildir.

b. Fayda, bir malın elde bulunan miktarı ile ters orantılıdır; fakat karşılanacak ihtiyacın şiddet derecesi ile doğru orantılıdır. Yani bir ihtiyacı karşılayan malın miktarı çoğalınca faydası azalmaktadır. Buna karşılık ihtiyacın şiddet derecesi arttıkça fayda da artar; ihtiyacın şiddet derecesi azaldıkça fayda da azalır.


Fayda Fonksiyonu

• Fayda Fonksiyonunun Özellikleri

1. Fayda fonksiyonu, malların tüketilen miktarlarının artan

bir fonksiyonudur.

2. Diğer malların tüketim miktarları sabitken, bir malın

miktarı artırıldığında toplam fayda azalarak artar. Bu

özelliğe azalan marjinal fayda denir.

3. Her bireyin fayda fonksiyonu farklıdır. Bu nedenle

bireylerarası fayda karşılaştırması yapılamaz.

4. Bireysel fayda fonksiyonları birbirinden bağımsızdır.

Dolayısıyla bir bireyin tüketimi, sadece o bireye fayda

sağlar.

5. Fayda fonksiyonları sürekli fonksiyonlardır.


Fayda kavramına farklı yaklaşımlar

• Kardinal Yaklaşım (Sayısalcı görüş): Tüketicinin satın alınabilecek alternatif mal bileşimlerinden elde edeceği faydayı, rakamsal olarak ölçebileceği varsayılır.

• Ordinal Yaklaşım (Sıralamacı görüş): Tüketicinin satın alınabilecek alternatif mal bileşimlerinden elde edeceği faydayı rakamsal olarak ölçemeyeceği, fakat "A mal sepeti B mal sepetinden daha fazla fayda sağlıyor, C mal sepeti A mal sepetinden daha fazla fayda sağlıyor" biçiminde bir sıralamaya tabi tutabileceği varsayılır.


Kardinal Fayda Teorisi

• Gossen, Jevons ve Walras tarafından öne sürülmüştür. Faydanın bir ölçüt ile (Util) ölçülebileceğini iddia etmişlerdir. Varsayımları:

• 1. Tüketiciler rasyoneldir.

• 2. Fayda ölçülebilir veya bir sayı ile ifade edilebilir. Ancak para ölçüt olarak kullanılamaz. Çünkü paranın değeri kişiden kişiye değişebilir.

• 3. Azalan marjinal fayda yaklaşımı geçerlidir. Azalan marjinal fayda yaklaşımı, ilave bir birim tüketimin sonucunda, toplam faydanın azalarak artmasıdır. (I. Gossen Yasası)

• 4. Fayda objektiftir. Fayda kişiden kişiye değişmez.

• 5. Fayda toplanabilir. Bir mal sepeti içerisinde her bir malın faydası ayrı ayrı hesaplanarak toplam faydaya ulaşılır. U= U(X1) + U(X2)


Toplam Fayda

Toplam fayda, bir tüketicinin belli bir süre içinde kullandığı ya da büsbütün tükettiği mallardan sağladığı tüm faydayı göstermektedir. Bir malın tüketilen birimleri artarken, her eklenen (marjinal) birimin faydası gittikçe azalır. Çünkü tüketilen her yeni birim, daha az şiddet derecesindeki bir ihtiyacımızı gidermektedir. Bir an gelir ki öyle bir noktaya ulaşılır, artık ondan sonra tüketilen birimin faydası sıfır olur. Bundan sonra artık toplam fayda artmaz. Bu noktaya "doyum (işbâ) noktası" denilmektedir.




Marjinal fayda

Marjinal fayda belli miktardaki malın en son tüketilen biriminin sağladığı faydadır. Böylece belli bir süre içinde üretilen malları en ufak birimlere ayırıp, bunların sıra ile üreticiye sağladığı faydayı sayısal olarak ölçersek, ilk tüketilen birim tüketiciye birinci birimin marjinal faydasını, son tüketilen birim ise sonuncu birimin marjinal faydasını verir.


Marjinal faydanın hesaplanması

ΔTU: Toplam faydadaki değişim

ΔQ: bir malın tüketilen miktarındaki değişim

MU: marjinal fayda


3 2

3 2

- 24 -18 66

- 3- 2 1

xx

x

TU TU TUMU

Q Q Q

• Toplam fayda fonksiyonunun birinci türevi de MU

verir.

212

12 2

TU X X

dTUMU X

dX

Azalan marjinal fayda yasası

Herhangi bir maldan tüketildikçe, o maldan elde edilen marjinal fayda düşecektir. Azalan marjinal fayda yasası, bir maldan daha fazla tüketildikçe, o malın marjinal faydasının düşeceğini ifade eder. Yasaya göre, bir malın tüketilen miktarları arttıkça, o malın tüketiminden sağlanan toplam fayda artar. Ancak toplam faydadaki artış oranı giderek azalır. Bunun nedeni ise malın tüketilen miktarı arttıkça, giderilen ihtiyacın şiddetinin ve sağladığı doyumun değerine eşit olan marjinal faydasının azalmasıdır.


Tablo

İçilen Çay

Miktarı (Bardak)

Toplam Fayda

(TU)

Marjinal Fayda

(MU)

0 0 -

1 10 10

2 18 8

3 24 6

4 28 4

5 28 0

6 26 - 2


Tüketilen

Portakal Sayısı

Toplam Fayda

(TU)

Marjinal Fayda

(MU)

0 0 -

1 45 45

2 85 40

3 115 30

4 135 20

5 140 5

6 143 3

7 144 1

8 144 0

9 138 -6

10 130 -8

11 110 -20


MU=TU

Doyum

Noktası

Artış Hızı

Yüksek

Artış Hızı

Azalıyor

TU

azalıyor

TU, MU ve Azalan MU İlkesi

• MU sıfırken TU

maksimumdur. Doyum

noktasıdır.

• MU pozitifken TU artış

aşamasındadır.

• MU negatifken TU azalış

aşamasındadır.

• MU ilk tüketilen birimde en

yüksektir daha sonra

sürekli olarak azalır.

• İlk tüketilen birimde her

ikisi eşittir.


TU

MU

TU, MU

0 Q

45

1 8

144



Tüketici Dengesi

• Tüketicinin, gelirinin tümünü harcayarak faydasını

maksimize ettiği (satın alınabilecek en iyi sepeti satın

aldığı) duruma tüketici dengesi denir.

• Tüketici dengesi analizinin amacı, tüketicinin faydasını

nasıl maksimize ettiğini/tüketici denge koşulunun ne

olduğunu açıklamaktır.

• Tüketici denge koşulunun ne olduğu araştırılırken,

tüketicinin parasal gelirinin ve satın aldığı malların

fiyatlarının sabit olduğu varsayılır.


Tüketici Dengesi

• Kardinal fayda teorisinde, bu iki varsayıma ek olarak,

tüketicinin bir maldan kullandığı miktar arttıkça o malın

marjinal faydasının azaldığı veya kısaca tüketici

tercihlerinin azalan marjinal fayda ilkesine tabi olduğu

varsayılır.

• Bu ilave varsayım, tüketicinin sadece tek bir mal satın

alarak faydasını maksimize etmesi olasılığını ortadan

kaldırır.


Eşmarjinal İlkesi

• Kardinal fayda teorisinde tüketici dengesini tanımlayan iki

koşul vardır.

• gelirin tümünün harcanması.

• her mal için harcanan son liraların tüketiciye sağladığı marjinal

faydaların eşit olması.

• Kardinal yaklaşımdaki tüketici denge koşulu, gelirin tümü

harcandığında her mal için harcanan son liraların

tüketiciye sağladığı marjinal faydaların eşit olması

biçiminde ifade edilebilir. İktisatçılar söz konusu denge

koşuluna, kısaca eşmarjinal ilkesi derler.


Eşmarjinal İlkesi

• Bir mal için harcanan son liranın tüketiciye sağladığı

marjinal fayda, malın satın alınan son biriminin marjinal

faydası ile malın fiyatı arasındaki orana eşittir. Örneğin X

malından satın alınan son birimin marjinal faydası 6 birim

ve X malının fiyatı da 2 lira ise, X malı için harcanan son

liranın tüketiciye sağladığı marjinal fayda üçe eşittir:

6/2=3.


,

Px Qx Py Qy m

MUx MUy MUx Px

Px Py MUy Py

Örnek

• A tüketicisi X, Y ve Z malından bir tüketim sepeti

oluşturarak dengeye ulaşmıştır. Tüketicinin X ve Y

malından elde etmiş olduğu marjinal fayda sırasıyla 14 ve

8 birimdir. Y ve Z malının fiyatı ise sırasıyla 4 ve 8’dir.

• Buna göre, X malının fiyatı (Px) ve tüketicinin Z

malından elde etmiş olduğu marjinal fayda (MUZ)

kaçtır? (2004)


Px MUZ

A) 7 16

B) 7 14

C) 4 14

D) 5 10

E) 14 4

Çözüm


14 8

4 8

14 8 142 2 14 7

4

2 168

MUx MUy MUz

Px Py Pz

MUz

Px

Px PxPx Px

MUzMUz



Tüketici Dengesi

(Px=2 TL, Py=1 TL, m=9 TL)


Miktar MUX MUx/Px MUy MUy/Py

1 16 8 11 11

2 14 7 10 10

3 12 6 9 9

4 10 5 8 8

5 8 4 7 7

6 6 3 6 6

7 4 2 5 5

8 2 1 4 4

Tüketici Dengesi

• Tüketici 2 birim X malı ve 5 birim Y malı satın aldığında,

hem tüm gelirini harcamakta (2*2 TL + 5*1 TL = 9 TL) hem

de her mal için harcadığı son liralardan elde ettiği marjinal

faydaları eşitlemektedir: 14/2= 7/1=7. Bir başka deyişle,

tüketici 2 birim X malı ve 5 birim Y malı satın aldığında,

hem tüm gelirini harcamakta hem de her malın son

biriminden elde ettiği marjinal faydalar arasındaki oranı,

malların fiyatları arasındaki orana eşitlemektedir: 14/7 ve

2/1=2. Tercihleri azalan marjinal fayda ilkesine tabi olan

tüketicinin 2 birim X ve 5 birim Y malı içeren mal

sepetinden elde ettiği toplam fayda

(16+14+11+10+9+8+7=75), diğer tüm alternatif mal

sepetlerinden elde edeceği toplam faydadan büyüktür.


Tüketici Dengesi

• Gelirinin tümünü harcayan bir tüketicinin her mal için

harcadığı son liralardan elde ettiği marjinal faydaları

eşitleyerek maksimum fayda elde etmesinin arkasında,

tüketici tercihlerinin azalan marjinal fayda ilkesine tabi

olduğu varsayımı yatar.

• Eğer bu varsayım geçerli değil ise, tüketici her mal için

harcadığı son liralardan elde ettiği marjinal faydaları

eşitlemek suretiyle faydasını maksimize edemez.

• Tüketici bu durumda kendisine en yüksek faydayı

sağlayan tel bir malı satın alarak maksimize eder.


Tüketici Dengesi ve Bireysel Talep Eğrisi

• Tüketicinin nominal geliri, diğer malların fiyatları ve tüketicinin tercihleri sabitken, bir malın fiyatı yükselince (düşünce) tüketicinin o maldan satın almak istediği miktar azalır (artar). Kısaca talep kanunu diye nitelendirilen bu tüketici davranışının teorik çerçevesini, yukarıda incelenen tüketici dengesi analizine fiyat değişmelerini dahil ederek açıklamak mümkündür. Yukarıdaki örnekte yer alan X malının fiyatının 2 liradan 1 liraya düştüğünü varsayalım. Bu durumda tüketici fiyatı 2 liradan 1 liraya düşen X malından 2 birim yerine 5 birim ve fiyatı değişmeyen Y malından da 5 birim yerine 4 birim satın alarak, her mal için harcadığı son liralardan sağladığı marjinal faydalan eşitler (8/1=8/1=8) ve böylece yeniden maksimum fayda düzeyine ulaşır.




Miktar MUx MUy

1 16 11

2 14 10

3 12 9

4 10 (8)

5 (8) 7

6 6 6

7 4 5


• X malına ilişkin fiyat-miktar bileşimleri şekil üzerinde gösterildiğinde tüketicinin X malından satın almak istediği miktarın, X malının fiyatı ile ters yönlü değiştiğini ifade eden negatif eğimli bir bireysel talep eğrisi elde edilir. Talep kanununun arkasında, tercihleri azalan marjinal fayda ilkesine tabi olan bir tüketicinin, fayda maksimizasyon davranışı yatar.


P

0 Q

1

2

2 5

D

A

B



Tüketici Fazlası

• Tüketicinin belirli miktarda X malı satın almak için

ödemeye razı olduğu para miktarı ile fiilen ödediği para

miktarı arasındaki farka, tüketici fazlası-tüketici artığı

veya tüketici rantı denir. Örneğin tüketicinin 3 kilo hamsi

satın almak için ödemeye razı olduğu para miktarı 12 TL

iken, 3 kilo hamsi satın almak için fiilen ödediği para

miktarı 9 TL ise, tüketici fazlası 3 TL'dir.


Tüketici Fazlası Şekil

• D talep eğrisinin

altında ve piyasa fiyat

doğrusunun üstünde

kalan P1TE taralı alanı

veya kısaca fiyat

doğrusu ile D talep

eğrisi arasında kalan

P1TE taralı alanı,

tüketici fazlasını

gösterir.


P

Q 0

D

E P1

Q

T

Tüketiciler

Rantı

Tüketici Fazlasının Değişmesi

• X malının fiyatı değiştiğinde, tüketici fazlası da değişir. Şekilde X malının fiyatı P1=3TL iken 9 birim X malı satın alan tüketicilerin elde ettikleri tüketici fazlası, P1TA alanına eşittir. X malının piyasa fiyatı P1=3 TL’den P2=1 TL’ye düşünce, tüketici fazlası da P1TA alanından P2TC alanına yükselmiştir. X malının fiyatı 3 liradan 1 liraya düşünce, toplam tüketici fazlası P1P2CA alanı kadar artmıştır.


P

Q 0

A

Q1(9)

T

P1(3)

P2(1) C

D

Q2(15)

a b

Tüketici Fazlasının Değişmesi • X malının fiyatı düşünce tüketici

fazlasında meydana gelen P1P2CA kadar artışın nedeni:

• b=P1P2DA dikdörtgenidir ve tüketicilerin X malının fiyatı düşünce önceki kadar X malını (9 birim) daha az harcama ile satın almak suretiyle elde ettikleri ilave tüketici fazlasını gösterir,

• P1P2DA= (P1P2)*(P2D) = (2 TL)*(9) =18 TL.

• a=DAC üçgenidir ve X malının fiyatının düşünce öncekinden 6 birim daha fazla X malı satın alan tüketicilerin, ilave 6 birim X malı tüketiminden elde ettikleri ilave tüketici fazlasını gösterir.


P

Q 0

A

Q1(9)

T

P1(3)

P2(1) C

D

Q2(15)

a b


• Şekildeki DAC üçgeninin değeri de, yükseklik ile uzunluğun çarpımının yarısına eşittir;

• DAC= 1/2(AD *DC)= 1/2 (2 TL*6) = 16 TL.

• Bu durumda X malının fiyatının 3’den 1’e düşmesi sonucu tüketici fazlasında meydana gelen artış 24 liradır.

• P1P2AC= P1P2AD + DAC = 18TL + 6TL = 24TL.


P

Q 0

A

Q1(9)

T

P1(3)

P2(1) C

D

Q2(15)

a b


• Diğer bir çözüm olarak P1P2CA yamuğunun alanı

hesaplanabilir.


1 2

1 2 1 2

1 2

1 2

2

2

9 15 3 124

2

Ust taban Alt taban YukseklikPP CA

P A P C P PPP CA

PP CA



Örnek

• X malının fiyatı 3 YTL'den 2 YTL'ye düşünce tüketici A'nın

talep ettiği miktar 10 birimden 14 birime yükselmiştir.

• Buna göre, tüketici fazlasındaki değişme kaç YTL'dir?

(2006)

• A) 10 B)12 C)16 D) 18 E) 22


Çözüm

• Talep denklemi Q=a-bP ve b= ∆Q/ ∆ P olduğundan b=14-10/2-3=- 4 olarak bulunur. Q=a-4P olur. Buradan x malının herhangi bir fiyatını ve o fiyattan talep edilen miktarını yerine koyarsak; 10=a-4*3 a=22 olarak bulunur. Q=22-4P olur.

• Şimdi talep sıfırken fiyatı bulmak için Q değerine 0 verirsek 0=22-4P; P=5,5 olarak buluruz.


P

Q 0

S

e

10

5,5

3

D 2

14

Çözüm • Şimdi tüketici rantlarını ayrı ayrı bulup aradaki değişmeyi

bulabiliriz. Tüketici rantı formülü üçgenin alanından;

• (Taban x yükseklik) /2= 10 x (5,5-3) /2 =12,5

• (Taban x yükseklik) /2= 14 x (5,5-2) /2 =24,5

• 24,5 – 12,5 = 12

• Ya da yamuğun alanından aynı sonuç elde edilebilir:


1 2

1 2

2

10 14 3 212

2

Ust taban Alt taban YukseklikPP CA

PP CA

Örnek

• A’nın ete yönelik talebi Dp=100-p denklemiyle

gösterilmektedir.

• Etin fiyatı 75 TL ise, A’nın net tüketici artığı kaç olur?

(2003)

• A) 25 B) 156,25 C) 312,5

• D) 625 E) 1250


Örnek

• Bir mal için piyasa talep fonksiyonu Q=100-P ise P=30

fiyatında bu maldan elde edilen toplam tüketici artığı

kaçtır? (2010)

• A) 50 B) 225 C) 900

• D) 2450 E) 2100


Örnek

• Piyasa arz eğrisinin p=20+y fonksiyonuna eşit olduğu

bir durumda, piyasa fiyatı 40 ise üretici artığı kaç

olur? (2008)

• A) 50 B) 100 C) 150

• D) 200 E) 400




Örnek

• A tüketicisinin bir mal için ödemeye istekli olduğu miktar

50 TL, B tüketicisinin 45 TL, C tüketicisinin ise 40 TL'dir.

• Malın fiyatı 40 TL olduğuna göre üç tüketicinin toplam

tüketici artığı kaç TL'dir? (2009)

• A) 15 B) 40 C) 85 D) 95 E) 135


Değer Paradoksu (Elmas – Su

Paradoksu) • İktisadın kurucusu olan Adam Smith, 1776 yılında

yayınlanan Milletlerin Zenginliği adlı kitabında, bir maldan elde edilen toplam faydayı kullanım değeri (KD), bir malın diğer malları satın alma gücünü ise değişim değeri (DD) diye tanımlamıştır. Adam Smith ve izleyicilerine göre, bir malın kullanım değerinin değişim değerini belirlemesi ve dolayısıyla da KD yüksek olan malların değişim değerlerinin de yüksek olması gerekir. Oysa, gerçek hayatta KD yüksek olan malların, çoğu kez DD hiç yoktur veya tam tersine DD yüksek malların, çoğu kez KD hiç yoktur. Örneğin sudan daha yararlı bir şey olmadığı halde su ile hemen hemen hiç bir şey satın almamasına karşılık, KD hemen hemen hiç olmayan elmas ile diğer mallardan çok fazla miktarlarda satın almak mümkündür.



Paradoksu) • KD yüksek olan su gibi bir malın değişim değerinin çok az

olmasına karşılık, KD çok az olan elmas gibi bir malın DD çok yüksek olması, değer paradoksu veya elmas-su paradoksu diye nitelendirilir. Adam Smith’in 18. yüzyılda gözlemlediği değer paradoksu, aslında Smith’in düşündüğünün tersine iktisadi açıdan olması gereken bir durumdur. Zira belirli miktarda bir malın DD, Smith’in düşündüğü gibi o malın toplam faydası tarafından değil, marjinal faydası tarafından belirlenir ve tüketicilerin nispeten daha kıt olan elması suya kıyasla çok az miktarda satın almaları, suya kıyasla elmasın marjinal faydasının ve dolayısıyla da DD çok daha yüksek olmasını gerektirir. Tüketici denge koşulu da bu durumu içerir.



Paradoksu)

• Yukarıdaki örneğe göre 1 birim X malı ile 4 birim Y malı

satın alınması ve dolayısıyla da marjinal faydası daha

yüksek olan X malının değişim değerinin de daha yüksek

olması demektir. Adam Smith’in 1776 yılında bu gerçeğin

farkında olmamasının nedeni, marjinal fayda kavramının

ve dolayısıyla da tüketici denge koşulunun o yıllarda

henüz keşfedilmemiş olmasıdır.


40 10 , , 0,5 TL

2

MUx MUyPy

Px Py Py


Paradoksu) • Marjinal fayda kavramı ve tüketici denge koşulu, İngiliz

iktisatçı William Stanley Jevons (1835-1882) tarafından

1871 yılında yayınlanan Politik İktisadın Teorisi başlıklı

kitapta keşfedilmiştir.

• Bu yüzden de bazı iktisatçılar kardinal yaklaşımdaki

tüketici denge koşulunu, gelirin tümü harcandığında her

mal için harcanan son liraların tüketiciye sağladığı

marjinal faydaların eşit olmasını, Jevons Kanunu diye

nitelendirirler.



Paradoksu) • Değer paradoksu aslında sudan

elde edilen tüketici fazlasının

elmastan elde edilen tüketici

fazlasından büyük olmasını

içerir. Suyun piyasa fiyatının P2

olduğunun varsayıldığı Şekilde

tüketicinin sudan elde ettiği

toplam yararın 0P1AQ1 olmasına

karşılık, tüketicinin piyasa fiyatı

üzerinden Q1 kadar su elde

etmek için katlandığı maliyet

(yaptığı harcama) 0P2AQ1’dir.

Dolayısıyla da su için tüketici

fazlası P2P1A alanına eşittir.


P

P1

P2

0

A

D

Q Q1




Paradoksu) • Elmasın piyasa fiyatının

P4. olduğunun varsayıldığı Şekilde tüketicinin elmastan elde ettiği toplam yararın 0P3BQ1 olmasına karşılık, tüketicinin piyasa fiyatı üzerinden Q1 kadar elmas elde etmek için katlandığı maliyet/yaptığı harcama 0P4BQ1’dir. Dolayısıyla da elmas için tüketici fazlası P3P4B taralı alanına eşittir: P2P1A > P3P4B.


P

P3

P4

0

B

D

Q Q1

Yrd.Doc.Dr. Rüstem Barış YEŞİLAY Güz 2014

Genel İktisat 1

GENEL İKTİSAT 07. ORDİNAL FAYDA TEORİSİ


Ordinal fayda teorisi

• Ordinal fayda kavramını Öne süren iktisatçılara göre

(Edgeworth, Antonelli, Fisher) faydanın belirli bir şekilde

ölçülmesi imkansızdır.

• Fayda ancak karşılaştırabilir.

• Mallar ve hizmetler faydaları açısından sadece

sıralanabilir.

• Hatta belirli bir tüketici birimi veya grubu için iki maldan

hangisinin faydasının daha çok olduğu bilinebilir.

• En önemli iktisatçısı, Pareto'dur.

• Bu teorinin kullanıldığı en önemli iki araç; kayıtsızlık

eğrileri ve bütçe doğrusudur.


Ordinal fayda teorisi varsayımları

• Fayda ölçülemez, ancak sıralanabilir. Yani mallar az

faydalıdan çok faydalıya veya çok faydalıdan az faydalıya

doğru sıralanabilir.

• Fayda sübjektiftir. Aynı malı tüketen farklı tüketiciler farklı

fayda düzeyine ulaşabilirler.

• Fayda toplanamaz. Bir malın faydası, bir mal sepeti

içerisinde değerlendirilir. Ayrı ayrı toplanıp, toplam

faydaya ulaşılamaz.

• Fayda karşılaştırılamaz, mallardan elde edilen faydalar

birbirine bağlıdır.


Tüketici tercihlerine ilişkin dört varsayım

• Tercihlerin bütünlüğü, A ve B gibi iki malla karşılaşan bir tüketici, ya A → B’ye veya B → A’ya tercih eder ya da hiç tercih yapmaz. Kayıtsız kalır.

• Tercihlerin geçişliliği; A → B; B → C A’yı → C’ye tercih eder.

• Tercihlerin doymazlığı; Tüketici A ve B mal sepetleriyle karşılaştığında hangi sepette daha çok mal varsa onu seçer. Tüketici doyumsuzdur.

• Tercihlerin sürekliliği; tercihlerin kısa dönemde değişmemesi. Tüketici A ve B malı ile karşılaştığında, tercihini bir kez açıkladığında, bu tercihlerini kısa dönemde değiştirmez. A ve B’nin arasında da mal sepetleri vardır.


Doymazlık

• Doymazlık varsayımına göre, A sepeti B sepetine kıyasla

en az bir malı daha fazla miktarda ihtiva ediyorsa, A sepeti

B sepetine tercih edilir. Daha çok daha azdan iyidir veya

daha çok daha azdan daha fazla fayda sağlar diye

özetlenebilecek bu varsayım, hiçbir malda doyuma

ulaşmanın (daha azı daha çoğa tercih etmenin) söz

konusu olmadığı anlamına gelir. İktisatçılar doymazlık

varsayımının geçerli olduğu mallara iyi mallar, doymazlık

varsayımının geçersiz olduğu mallara (daha çoğu daha

azından daha az fayda sağlayan hava kirliliği gibi mallara)

ise, kötü mallar derler.


Kardinal ve Ordinal Fayda Karşılaştırma


Kardinal Ordinal

Tüketici A, B’den 2 kat daha

faydalıdır, diyebilir.

Tüketici sadece A, B'den daha faydalıdır

ya da A'yı B'ye tercih ederim diyebildiği

gibi A ile B arasında fark görmüyorum

diyebilir.

Faydanın ölçülebildiğini kabul

eder.

Faydanın ölçülemediğini kabul eder.

Tüketiciler iki maldan birini ötekine tercih

edeceklerini ya da fark

gözetmeyeceklerini söyleyebilirler.

Mal ve hizmetleri, bu mallardan

sağlanan faydanın sayısal

büyüklüğüne göre sıralamaya

olanak sağlar.

Mal ve hizmetleri sadece tercih sıralarına

göre sıralamaya olanak sağlar.

Marjinal fayda, belirli bir sayısal

değerle ifade edilir ve ekonomik

hesaplarda kullanılır.

Fayda sayısal değerlerle ölçülemediğine

göre marjinal faydanın ifadesi ve

kullanılması mümkün değildir.


Genel İktisat 2

Kayıtsızlık eğrileri (KE)

• KE, Belli bir tüketicinin,

belli bir toplam faydayı

sağlaması sonucu,

malların tüketiminde

kayıtsız kaldığı

noktaların oluşturduğu

geometrik eğridir. K

0

Y malı

X malı

A (x1,y1)

B (x2,y2)

y1

y2

x1 x2

K

0

Y malı

X malı

A (x1,y1)

B (x2,y2)

y1

y2

x1 x2

K

0

Y malı

X malı

A (x1,y1)

B (x2,y2)

y1

y2

x1 x2


Eşit TU

Kayıtsızlık eğrileri (KE)

• A ve B noktalarında farklı miktarda X ve Y malları

tüketilerek aynı toplam fayda sağlanabilir.

• Bu nedenle tüketici KE’deki hangi mal bileşimini

seçeceğine kayıtsız kalmakta, karar verememektedir.

• Tüketicinin karar vermesinde malların fiyatları da rol

oynar.


KE paftası (haritası)

• Aynı tüketici için belli

bir zamanda değişik

fayda düzeylerini

gösteren noktaların

oluşturduğu sonsuz KE

mevcuttur. Bu eğrilerin

hepsine birden KE

paftası denir.

0

Y malı

X malı

K1

K2

K3

0

Y malı

X malı

K1

K2

K3

0

Y malı

X malı

K1

K2

K3


K3 > K2 > K1 TU açısından

KE’nin özellikleri

• KE’deki her nokta eşit toplam faydayı sağlayan mal

bileşimlerini gösterir.

• Orijinden uzak olan KE daha yüksek toplam fayda sağlar.

• KE birbirlerini kesmezler.

• KE negatif eğimlidirler.

• KE orijine göre dışbükeydirler (konveks).


Orijinden uzak olan KE daha yüksek toplam fayda

sağlar

• K2 K1’e göre orijinden

daha uzaktır. Bu

nedenle K2 üzerindeki

her nokta K1’e kıyasla

daha yüksek eşit

toplam faydaları

gösterir.

0

Y malı

X malı

K1

K2A

B

C

D

0

Y malı

X malı

K1

K2A

B

C

Y malı

X malı

K1

K2A

B

C

D


KE negatif eğimlidirler

• C=(10,20) ve D= (14,12)

• Marjinal ikame oranı (MRS) eğime eşittir. MRS, X malının

tüketimindeki değişikliğin Y malının tüketiminde

doğurduğu etkidir.


12 20 82

14 10 4

YMRS eğim

X


Genel İktisat 3

Marjinal ikame oranı

• Tüketici KE üzerindeki herhangi bir mal bileşiminden bir

diğerine geçtiğinde, bir maldan daha az, diğerinden daha

fazla kullanarak aynı fayda düzeyinde kalır, örneğin

şekildeki gibi bir KE sahip olan bir tüketici, D(4Y,1X) mal

bileşiminden E(2Y,2X) mal bileşimine geçtiğinde Y

malından kullandığı miktarı 2 birim azaltarak 4 birimden 2

birime indirirken X malından kullandığı miktarı 1 birim

arttırarak 1 birimden 2 birime çıkararak aynı fayda (U1)

düzeyinde kalır. Yani, tüketici 1 birim X malını 2 birim Y

malı yerine ikame ederek/l birim X malını 2 birim Y malı ile

değiştirerek aynı fayda düzeyinde kalır.


Marjinal ikame oranı • Tüketicinin X ve Y

malları arasında

gerçekleştirdiği bu

ikame/değişim oranına

(2/1=2), tüketicinin aynı

KE üzerinde bir birim

fazla X malı elde etmek

için vazgeçmeye razı

olduğu Y malı miktarına,

X'in Y yerine marjinal

ikame oranı (MRSx,y)

denir. MRS, tüketicinin

X malını Y malı ile

değiştirme oranını ölçer.


Y

X 0

4

2

1

1/2

1 2 3 4

D (2)

E (1)

F (0,5)

G

K1

Azalan marjinal ikame oranı

• MRS kayıtsızlık eğrisi boyunca sabit değildir. D mal

bileşiminde bir birim X malını 2 birim Y malıyla ikame

etmeye/değiştirmeye razı olan tüketici, E ve F mal

bileşimlerinde bir birim X malını artık sırasıyla 1 ve 1/2

birim Y malıyla ikame etmeye/değiştirmeye razıdır. Bu

duruma (Y malı yerine X malı ikame edildikçe marjinal

ikame oranının giderek azalmasına), azalan marjinal

ikame oranı ilkesi denir.


,x y

YMRS

X

MRS ve KE eğimi

• Kayıtsızlık eğrisinin bir

noktadaki eğimi, o

noktaya çizilen teğetin

eğimine eşittir. Azalan

marjinal ikame oranı

ilkesi, kayıtsızlık

eğrisine çizilen

teğetlerin şekildeki gibi

giderek yatıklaşması

anlamına gelir.


Y

0 X

b

a

c K

Örnek

• Kayıtsızlık eğrisinin dış bükey olmasının

nedeni aşağıdakilerden hangisidir? (2003)

• A) Tüketicilerin gelirlerinin sınırlı düzeyde olması

• B) Azalan marjinal fayda kanunun geçerli olması

• C) "Fazla miktar her zaman iyidir," düşüncesinin

hakim olması

• D) Tercihlerin sabit olması

• E) Tercihlerin değişken olması


KE birbirlerini kesmezler

• KE birbirlerini kestikleri varsayımı ile çizilen şekilde K1 KE üzerindeki a ve b mal sepetleri ile K2 KE üzerindeki a ve c mal sepetleri, tüketiciye aynı faydayı sağlayan mal sepetleridir. Ancak bir tüketici, hem a ve b mal sepetleri hem a ve c mal sepetleri arasında farksız ise, geçişlilik varsayımı gereği, b ve c mal sepetleri arasında da farksız olur.


Y

X 0

a

c

b K2

K1


Genel İktisat 4

KE birbirlerini kesmezler

• Oysa c mal sepeti, b mal sepetine kıyasla daha fazla Y

malı içerir ve dolayısıyla da doymazlık varsayımı gereği,

tüketici tarafından b mal sepetine tercih edilir. Bu ise

kayıtsızlık eğrilerinin, geçişlilik ve doymazlık varsayımları

gereği, birbirleriyle kesişmelerinin mümkün olmaması

demektir.


Bütçe doğrusu (Bütçe kısıtı)

• Tüketicinin, gelir ve malların fiyatları sabit iken,

sabit gelirin tümünü harcayarak satın alabileceği

mal bileşimlerini gösteren doğruya, bütçe

doğrusu denir.


m PxX PyY

m PxX PyY

m PxX Y

Py Py

Bütçe doğrusunun eğimi

Örnek

• X1 ve X2 ürünlerine harcanabilecek 12 YTL’lik

bir gelir varsa ve X1 ürününün fiyatı 2 YTL, X2

ürününün fiyatı 6 YTL ise bütçe doğrusu

denklemi aşağıdakilerden hangisidir? (2001)

• A) X1/2 + X2/6 = 12

• B) 3X1+X2=12

• C) (X1+X2)/8=12

• D) 3X1 + 7X2 =12

• E) 8(X1 + X2) = 12


Örnek

• Bir tüketici gelirinin tümünü harcadığında 6 birim

X ve 14 birim Y veya 10 birim X ve 6 birim Y satın

alabiliyor.

• Bir tüketici gelirinin tümüyle kaç birim Y satın

alabilir? (2001)

• A) 34 B)26 C)24 D) 18 E) 16


Soru

• Bir tüketici parasının tamamını harcadığında; 5 birim

X malından, 3 birim Y malından veya 4 birim X

malından 5 birim Y malından alabilmektedir.

• Bu tüketicinin geliri 2600 TL ise, bütün parasıyla Y

malından kaç birim alabilir?

• A) 5

• B) 10

• C) 14

• D) 15

• E) 13


Örnek

• Ali, fiyatı 2 YTL olan X malından 100 birim ve fiyatı 4 YTL

olan Y malından 50 birim tüketmektedir.

• X malının fiyatı 5 YTL’ye ve Y malının fiyatı da 8

YTL'ye çıkarsa, aynı miktarda X ve Y malı satın

alabilmesi için Ali'nin geliri kaç YTL artmalıdır? (2002)

• A) 350 B) 500 C) 600

• D) 700 E) 1050



Genel İktisat 5

Örnek

• Kayıtsızlık eğrileri orijine göre kesin olarak dış bükey olan

bir tüketicinin dondurma ve pasta tüketimine harcamak

üzere 20 TL’si bulunmaktadır. Dondurmanın fiyatı 2 TL,

pastanın fiyatı ise 4 TL'dir.

• Aşağıdakilerden hangisi bu tüketici için fayda

maksimizasyonu sağlayan bir dondurma ve pasta

bileşimidir? (2009)


Dondurma Pasta

A) 2 4

B) 4 4

C) 5 0

D) 6 3

E) 9 0


• Şekilde bütçe doğrusunun dikey ekseni kestiği nokta, tüketicinin gelir ve fiyatlar sabit iken, gelirin tümünü harcayarak satın alabileceği maksimum Y malı miktarını gösterir, 0K=m/Py. Benzer biçimde, bütçe doğrusunun yatay ekseni kestiği nokta da tüketicinin, gelir ve fiyatlar veri iken, veri gelirin tümünü harcayarak satın alabileceği maksimum X malı miktarını gösterir, 0L=m/Px.


Y

X 0

K

L

eğim= Px/Py

m/Py

m/Px

Örnek

• Bütçe doğrusunun yatay ekseni kestiği noktayla ilgili

aşağıdaki ifadelerden hangisi kesinlikle doğrudur?

(2010)

• A) Bütçe doğrusunun eğimini verir.

• B) Mallar arasındaki ikame oranını gösterir.

• C) Yatay eksendeki malın marjinal faydasını gösterir.

• D) Gelirin marjinal faydasını sıfır yapan mal demetini

gösterir.

• E) Gelirin tamamı yatay eksendeki mal için harcandığında

bu maldan alınabilecek miktarı gösterir.



• Bütçe doğrusunun eğimi (Px/Py), aslında X

malından ∆X kadar daha fazla satın alan bir

tüketicinin, ne kadar Y malından vazgeçmesi

gerektiğini (X malı tüketmenin fırsat maliyetini)

gösterir. Bir başka deyişle, bütçe doğrusunun

eğimi, piyasanın X malını Y malı ile

değiştirme/ikame etme oranını ölçer.


Px X

Py Y

Gelir değişmesi ve bütçe doğrusu

• Malların fiyatları veri iken gelir arttığında, tüketicinin tüm geliri ile satın alabileceği (maksimum) Y malı ve X malı miktarı artar. Bütçe doğrusunun eğimi ise değişmez. Dolayısıyla da bütçe doğrusu, dışa doğru paralel olarak kayar. Benzer biçimde gelir azaldığında, bütçe doğrusu içe doğru paralel olarak kayar.


Y

X 0

eğim= Px/Py

m1/Py

m1/Px

m/Py

m/Px

Fiyat değişmesi ve bütçe doğrusu

Px ↓, Gelir ve Py sabit Py ↓, Gelir ve Px sabit


Y

X 0 m/Px1

m/Py

m/Px

1x x

y y

P Peğim

P P

Y

X 0 m/Px

m/Py1

m/Py 1

x x

y y

P Peğim

P P


Genel İktisat 6

Örnek

• Yatay eksende gıda, dikey eksende de giyecek

gösteriliyorsa ve gıdanın fiyatı giyeceğinkine

göre yükselmişse bütçe doğrusu nasıl

değişir? (2002)

• A) Daha yatay hale gelir.

• B) Daha dik hale gelir.

• C) Dışarıya doğru kayar.

• D) Orijine doğru kayar.

• E) Fiyatlarla gelir arasındaki ilişkiye bağlı olarak,

daha dik veya daha yatay hale gelir.


Çözüm

• Gıda fiyatı yükselmişse

gıdadan tüketilen

miktar azalır, Gelir ve

Py sabit.


Giyecek

0 m/Px Gıda

m/Py

m/Px1

1

daha dik hale gelir

x x

y y

P Peğim

P P

Nominal gelir Reel gelir ayrımı

• Nominal gelir, tüketicinin para birimi ile ifade edilen geliridir, örneğin tüketici X’in aylık geliri 1200 TL denildiğinde, nominal gelirden söz edilmektedir Nominal gelire, aynı zamanda "parasal gelir" ve "nakdi gelir" de denir.

• Reel gelir, tüketicinin satın alabileceği mal ve hizmeti belirler. "Gerçek gelir" de denilen reel gelir tüketicinin "satın alma gücü" hakkında bilgi edinilmesini sağlar.

• Piyasadaki mal ve hizmetlerin fiyatları sabitken, tüketicinin nakdi gelirinin artması, onun reel gelirinin de artması sonucunu doğurur. Günümüzde tüketicilerin nakdi gelirleri (yani maaş ve ücretleri) sabitken, satın aldıkları malların fiyatlarının enflasyon sonucu yükselmesi, reel gelirlerinin azalması sonucunu doğurmaktadır.


Fiyatların-gelirin değişmesi ve BD

• Tüketicinin geliri sabit iken X ve Y mallarının fiyatları aynı yönde ve oranda değişirse, bütçe doğrusu içe veya dışa doğru paralel olarak kayar, örneğin gelir sabit iken hem X malının hem de Y malının fiyatı iki misli arttığında, bütçe doğrusunun eğimi sabit kalırken (Px/Py=2Px/2Py), tüketicinin tüm geliri ile satın alabileceği maksimum X malı ve Y malı miktarı yarıya iner ve dolayısıyla da bütçe doğrusu da 1/2 oranında içe doğru paralel olarak kayar.


Y

X 0

m1/Py

m1/Px

m2/Py

m2/Px

Fiyatların-gelirin değişmesi ve BD

• Hem tüketicinin geliri hem de X ve Y mallarının fiyatları aynı yönde ve oranda değişirse, örneğin hepsi iki misli artarsa, bütçe doğrusu değişmez. Böyle bir durumda, fiyatlardaki artışın reel geliri yarıya düşürücü etkisi gelirdeki 2 misli artışla telafi edilir ve dolayısıyla da parasal gelir 2 kat artarken reel gelir aynı kalır. İktisatçılar gelirin ve fiyatların aynı oranda artmasını, saf enflasyon derler.


Y

X 0

22y y

m mP P

22x x

m mP P

Örnek

• İki mallı bir ekonomide fiyatlar ve tüketicinin geliri iki

kat arttığında bütçe doğrusunda meydana gelecek

değişiklikle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi

doğrudur? (2007)

• A) Bütçe doğrusunun eksenleri kestiği değerlerde bir artış

olur.

• B) Bütçe doğrusunun eksenleri kestiği değerlerde bir

azalma olur.

• C) Bütçe doğrusunun eğimi azalabilir veya artabilir.

• D) Bütçe doğrusunda herhangi bir değişiklik olmaz.

• E) Bütçe doğrusunda meydana gelecek değişikliği

bilebilmek için daha fazla bilgiye ihtiyaç vardır.



Genel İktisat 7

Tüketici dengesi

• Maksimum faydayı elde eden tüketicinin dengede olduğu

kabul edilir. Tüketici, maksimum fayda sağlayacak şekilde

belli gelirini mallar arasında en uygun biçimde (optimum)

dağıtmak durumundadır. Tüketici, mal fiyatlarının ve

gelirinin değişmemesi koşulları altında (ceteris paribus)

maksimum faydayı sağlaması durumunda dengeye

varacak ve bu denge noktasından ayrılmak

istemeyecektir. Çünkü bu denge noktasının dışında

mutlaka daha az bir fayda ile yetinmek zorunda kalacaktır.


Tüketici dengesi

NM Bütçe Doğrusu

Tüketici mevcut bütçesi ile orijinden en uzakta bulunan (yani en çok faydayı temsil eden) kayıtsızlık eğrisine bütçe doğrusunun teğet olduğu noktada dengeye gelir ve maksimum faydayı sağlar. Bu nokta, K2 kayıtsızlık eğrisine NM bütçe doğrusunun teğet olduğu D noktasıdır.


Tüketici dengesi

• Tüketici D noktasında maksimum faydayı sağlamaktadır.

Çünkü bu D noktasının sağında veya solunda bütçe

doğrusunda hareket edildiğinde daima daha düşük toplam

faydayı sağlayan kayıtsızlık eğrilerine ulaşılacaktır. Bu

sebeple D noktasına " tüketicinin optimal denge noktası"

denmektedir.

• D noktasında:


,x

x y

y

PdYMRS

dX P

ÖRNEK

• X ve Y malı tüketen bir tüketicinin fayda

fonksiyonu aşağıda verilmiştir:

• X malının fiyatı 12, Y malının fiyatı 18,

tüketicinin geliri 720 ise bu tüketicinin

faydasını maksimum yapmak için tüketeceği Y

malı miktarı kaçtır? (2011)

• A) 10 B) 20 C) 30

• D) 40 E) 50


2 2U(X,Y)=12X Y

40

Çözüm


2 2

2

2

2 2

22

U(X,Y)=12X ise

MUx= 24

MUy= 24

MUyMUx

24 24

12 184

23

Y

UXY

XU

X YY

Px Py

XY X Y

X YXY

22

2 2

2 2

42

36 4

6 4

36 4

2* *

3720 12 * 18

2720 18 18

720 36 20

X YXY

XY X Y

Y X

Y XY

Y X X

M Px X Py Y

YY

Y Y

Y Y


Yrd.Doç.Dr. Rüstem Barış Yeşilay 1

GENEL İKTİSAT 08. TÜKETİCİ DENGESİNİN DEĞİŞMESİ



Tüketici dengesinde değişmeler

Aşağıda koşullardan biri değişirse tüketicinin optimal

denge noktası da değişir.

• tüketicinin zevk ve tercihlerinin değişmesi,

• tüketicinin gelirinin değişmesi,

• malların fiyatlarının değişmesi.


Tüketicinin zevk ve tercihlerinin değişimi

Tüketicinin zevk ve tercihleri çeşitli etmenlerin etkisiyle

değişebilmektedir. Örnek olarak, tüketici zaman içinde

çocukluk yıllarında (5–15 arası) tatlı gıdaları, baharatlı

gıdalara tercih etmekte iken; olgunluk çağına (16–30)

geldiğinde; bu tercihler tam tersine dönebilir. Yine, ortam

veya mevsim değişiklikleri de tüketicilerin tercih yapısını

değiştirebilir. Fayda fonksiyonu, sübjektif (kişisel) bir

fonksiyon olması sebebiyle, tüketici; psikolojik, fizyolojik

ve çevre faktörlerinin etkisiyle zevk ve tercihlerini

değiştirebilir. Tüketicinin zevk ve tercihlerini değiştirmesi,

tüketicinin kayıtsızlık haritasını tümüyle değiştireceğini

ifade etmektedir. Bu durumda; tüketicinin yeni optimum

denge noktası oluşmaktadır.


Tüketicinin zevk ve tercihlerinin değişimi

• Tüketici önceleri daha çok lahana sarma (yç), daha az yaprak sarma (xa) tüketirken; sonraları tercihlerini yaprak sarma lehine değiştirmiş daha çok yaprak sarma (xç) daha az lahana sarma (yo) anlamına gelen D2 denge noktasına gelmiş bulunmaktadır.


Tüketicinin gelirinin değişimi

• Belli bir tüketicinin zevk ve tercihleri ile iki malın fiyatı sabit

durumda iken; aynı tüketicinin gelirinin değişmesi, tükettiği

iki malın miktarlarını değiştirme durumunu ortaya

çıkaracaktır.

• Tüketicinin gelirinin artması durumunda bütçe doğrusu

sağa doğru paralel olarak kaymaktadır. Gelir düşmesi

durumunda ise orijine doğru kaymaktadır.


Gelir artışı ve denge noktası

Tüketicinin ilk geliri m1= 500 YTL olsun. X malının fiyatı

Px= 20 YTL ve Y malının fiyatı Py=50 YTL olsun. Gelir

artsın ve m2=1000 YTL olsun, malların fiyatları aynı

kalsın.




Gelir artışı ve aşağı mallar

Bazı mallarda gelir artmasına karşı bir malın tüketimi artarken diğerinin tüketimi azalabilir. Tüketimi azalan bu mallara “Düşük, Giffen " mallar denilmektedir. "Engel kanunu" adı verilen bu durumda bir malın tüketimi gelir artışına rağmen azalabilir. Düşük mal olan X’in tüketimi azalmıştır.


Gelir-tüketim eğrisi (GTE)

• Eğer sürekli gelir atışları olursa, bütçe doğrusu sürekli

olarak, orijinden uzaklaşacak şekilde paralel olarak sürekli

sağa doğru kayar. Eğer normal iki mal söz konusu ise

sürekli birçok denge noktası birleştirilince aşağıdaki gibi

bir grafik ile karşılaşırız. Denge noktalarının oluşturduğu

geometrik yer (şekil) bir eğridir. Bu eğriye GTE adı verilir.

Bu eğri bazen özel olarak bir doğru şeklini alabilir.

• GTE orijinden başlamaz; çünkü iki mal tükettiğini

varsaydığımızda tüketici yaşamını sürdürmek için,

gelirinden bağımsız tüketim yapmak zorundadır.


Doğrusal GTE


Farklı GTE’ler


GTE

• Fiyatlar ve tercihler sabit iken gelir arttığında talebi artan

(gelir azaldığında talebi azalan) mallara üstün mallar; gelir

arttığında talebi azalan (gelir azaldığında talebi artan)

mallara da düşük mallar denir

• Talebin gelir esnekliği üstün mallar için pozitif, düşük

mallar için ise negatiftir.

• GT eğrisinin orijinden geçen düz bir çizgi biçiminde

olması, talebin gelir esnekliğinin bire eşit olduğunu

gösterir.


GTE • GTE pozitif

eğimlidir. Gelir

artışı sonucu q1

ve q2 mallarının

her ikisine de

yapılan harcama

artmış. Üstün

mallardır

(normal mallar).

Her iki malın da

gelir esnekliği

em > 0 dir.


K2

K1

q2

q1 0

M’/P2

M/P1

M/P2

GTE

M’/P1



GTE • GTE yatay eksene paraleldir. Gelir artışı sonucunda sadece q1 malına yapılan harcama artmıştır. Ancak q2 malına yapılan harcama hiç değişmemiştir. Dolayısıyla q2 malının gelir esnekliği em = 0'dır.


K2 K1

q2

q1 0

M’/P2

M/P1

M/P2

GTE

M’/P1

GTE • GTE dikey

eksene

paraleldir. Gelir

artışı sonucunda

sadece q2 malına

yapılan harcama

artmıştır, q1

malının gelir

esnekliği em =

0’dır.


K2

K1

q2

q1 0

M’/P2

M/P1

M/P2

GTE

M’/P1

GTE ve Talep Değişimi • Pozitif eğimli bir

GTE yatay eksene

doğru bükülürse X

malının talebinin

gelir esnekliği

birden büyük,

dikey eksene

bükülürse birden

küçüktür. Birden

büyükse X malı

lüks, küçükse

zorunlu maldır.


Y

0

M2/Py1

M1/Px1

GTE

X

M1/Py1

M2/Px1

emx > 0, emy > 0

Engel eğrileri • Engel eğrisi,

GTE’nin sadece

X malı ya da

sadece Y malı

için kısaca tek bir

mal için ifade

edilmiş halidir.

Engel eğrisi

GTE’den elde

edilir.


M

0

M2 Engel eğrisi

(Üstün mal)

Qdx

M1

A

B

X1 X2

Fiyat-tüketim eğrisi (FTE)

• Getir sabit iken bir malın fiyatı düşünce (yükselince) bütçe

doğrusu dışa (içe) doğru paralel olmayan biçimde kayar.

X malının fiyatının değişmesi sonucu ortaya çıkan yeni

denge noktalarının geometrik yerine FTE denir.

• Bir malın fiyatı düştüğü zaman talebi artıyorsa ya da fiyatı

yükseldiği zaman talebi düşüyorsa bu tür mallara normal

mal denir.

• Bir malın fiyatı arttığı zaman talep edilen miktarı artıyor

düştüğü zaman ise talep edilen miktar düşüyor ise bu tür

mallara giffen mal denir.


Soru

• Tüketicinin tükettiği bir mala ait talep eğrisi üzerindeki

her noktada aşağıdakilerden hangisi gerçekleşir?

(2009)

• A) Gelir etkisinin sıfır olması

• B) İkame etkisinin sıfır olması

• C) Tüketici gelirlerinin maksimizasyonu

• D) Harcama maksimizasyonu

• E) Fayda maksimizasyonu




Tüketilen malların fiyatının değişmesi

Tüketicinin nominal geliri sabitken, mal fiyatlarının düşmesi tüketicinin reel gelirini, aynı oranda arttırır. Tüketicinin geliri 600 YTL ve Y malının fiyatı Fy=10 TL; X malının fiyatı Fx=20 YTL olsun. Böylece; tüketicinin optimal denge noktası, K1 kayıtsızlık eğrisinin bütçe doğrusuna teğet olduğu noktadır.


FTE • X malının fiyatının 10 YTL’ye düşmesi durumunda (Fx2=

10 YTL) tüketicinin yeni optimal dengesi, K2 kayıtsızlık

eğrisi üzerinde D2 noktasında olacaktır.



Eğer X malının fiyatının sürekli düştüğünü düşünürsek,

yeni denge noktaları D3, D4, D5, ...Dn gibi noktalar

olacaktır. İşte X malının çeşitli fiyatlarını yansıtan yeni

bütçe doğrularına teğet olduğu noktaları birleştirirsek,

bulduğumuz eğriye "FTE" adını vermekteyiz, FTE; X

malının fiyatları değişirken X ve Y malından ne kadar

alınacağını göstermektedir.

FTE; mal fiyatlarının biri sabit diğeri değişken olmak

üzere çok farklı oranlarda olabilir ve aşağıdaki grafiklerde

gösterilen FTE’lerden yalnızca biri ortaya çıkabilir. Her

FTE de malların tüketimi bakımından farklı oranları

gösterir.


Farklı FTE’ler • FTE1, FTE2, FTE3

eğrileri normal

malları temsil

etmektedir.

• FTE4, FTE5 ise

çok ucuzlayan

malları, sırasıyla x

ve y temsil

etmektedir.


FTE

• FTE’nin biçimi talebin fiyat esnekliğini yansıtır. Şekilde tüketicinin X malı satın almak için yaptığı harcama başlangıçta MM1 iken, X malının fiyatı düşünce MM2’ye yükselmiştir. Yani tüketicinin X malı için yaptığı toplam harcama X malının fiyatı düşünce artmıştır. Talep esnektir.


M

M1

M2

U1 U2

0 M/P1 M/P1’ Q1

M

ed > 1

FTE


• q1 malına yapılan harcama değişmemiştir. q1 malına yapılan harcama M1 düzeyinde kalmıştır. Yani malın fiyatındaki değişim yüzdesi talep miktarındaki yüzde değişime eşittir. Bu da talep esnekliğinin 1'e eşit olması demektir (e = malın mik. % değ. / fiyattaki % değişim)


M

M1

U1

U2

0 M/P1 M/P1’ Q1

FTE

M

ed = 1




• q1 malının fiyat düşmesine rağmen q1'den talep edilen miktar değişmezken bu mala yapılan harcama MM1’den MM2’ye gerilemiştir. Fiyat-tüketim eğrisi dikey eksene paralel olduğundan esneklik 0'a eşittir. Tabut talebi, insülin iğnesi talebi gibi.


M

M2

M1

U1

U2

0 M/P1 M/P1’ q1

M

FTE

ed = 0

FTE

• Tüketicinin X malı için

yaptığı harcama, X

malının fiyatının

düşmesi sonucu

MM1’den MM2’ye

düşmüştür.

FTE eğrisi pozitif

eğimlidir ve esnek

olmayan talep söz

konusudur.


M

M2

M1

U1

U2

0 M/P1 M/P1’ Q1

M

FTE

Soru

• Fiyat - tüketim eğrisi miktar eksenine dik bir doğru

ise, talebin fiyat esnekliği hangi değeri alır? (2006)

• A) Sonsuzdur

• B) 1'den büyüktür

• C) Birdir

• D) 1'den küçüktür

• E) Sıfırdır.


Çözüm

• FTE pozitif eğimli ise; | ed | <1

• FTE negatif eğimli ise; | ed | >1

• FTE yatay eksene (miktar eksenine) paralel ise; | ed | = 1

• FTE yatay eksene (miktar eksenine) dik ise; | ed | = 0

• Ed= ∞ ise FTE çizilemez çünkü malın fiyatındaki bir artış

talep edilen miktarı sıfıra indireceğinden tüketici açısından

yeni bir denge oluşmaz.


Soru

• Aşağıdakilerden hangisi fiyat -tüketim eğrisi

üzerindeki her nokta için doğrudur? (2005)

• A) Fayda düzeyi sabittir.

• B) Malların tüketilen miktarları sabittir.

• C) Gelirin tamamı harcanır, ancak fayda maksimize

edilmez.

• D) Fayda maksimize edilir, ancak gelirin tamamı

harcanmaz.

• E) Fayda maksimize edilir ve gelirin de tamamı

harcanır.


Soru

• Fiyat - tüketim eğrisi pozitif eğimli ise, talebin fiyat

esnekliği için aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

(2003)

• A) 1’den küçüktür

• B) 1’den büyüktür

• C) 1’e eşittir

• D) Sıfırdır

• E) Sonsuzdur




Toplam etki

• Belli bir malın fiyatı değiştiğinde, bu belli maldan satın

alınan mal miktarı değişmektedir.

• Belli bir malın fiyatı düştüğünde, o maldan daha fazla

satın alınmasının iki nedeni bulunmaktadır;

• Gelir Etkisi

• İkame Etkisi

• İki etki birlikte ortaya çıktığı için ikisine birden "Toplam

Etki" denmektedir.


Gelir etkisi, İkame etkisi

• Gelir etkisi, satın aldığı malın fiyatının düşmesi sonucu

nominal geliri değişmeyen tüketicinin reel gelirinin

yükselmesi nedeniyle, her maldan ve bu arada fiyatı

düşen maldan daha çok satın almasıdır.

• İkame etkisi, tüketicinin satın aldığı mallardan birinin

fiyatının düşmesi sonucu, tüketicinin oransal olarak daha

ucuz hale gelen malı öteki mallara tercih ederek, öteki

mallardan satın aldığı miktarları azaltarak, fiyatı düşen

maldan daha çok satın almasıdır.


Gelir etkisi (GE)

Bir malın fiyatının düşmesi, tüketicinin reel "gerçek" (satın

alma gücü olarak) gelirini arttırmaktadır.

Nominal geliri sabit bulunan bir tüketici belli reel gelir

düzeyinde iken; X malının fiyatı düştükten sonra bu

tüketicinin reel geliri artar.

Tüketici X malının fiyatı düştükten sonra her iki maldan

satın aldığı mal miktarını değiştirmezse, gelirinin bir

kısmını harcamamış durumda bulunacaktır.

Tüketicinin harcamadığı, elinde kalan bu gelir

karşılığında tüketici, ya her iki maldan daha fazla veya

malların yalnızca birinden daha fazla salın alabilir.

Tüketicinin reel gelirinin artmasına "GE" denir.


İkame etkisi (İE)

Bir malın fiyatının düşmesi, iki mal arasındaki oransal

fiyatı değiştirmektedir. X malının fiyatı düşünce, Y malının

fiyatı değişmese de, Y malı öncekine oranla daha pahalı

duruma gelmektedir.

Tüketici her iki maldan kullandığı miktarları yeniden

ayarlamak durumunda kalmaktadır.

Tüketici; kendisine, oransal olarak daha pahalı duruma

gelen Y malından satın almak istediği miktarı azaltabilir.

Böylece tüketici harcamadığı elinde kalan geliri X

malından daha fazla satın almak için kullanabilir.

X malından daha fazla olarak, Y malı yerine

kullanılmasına "İE" denir.


GE ve İE (Toplam etki)

• Y malı koyun eti ve X

malı da dana eti olsun.

Tüketicinin belli bir

süredeki nominal geliri

m=1000 para birimi

olsun. X malının fiyatı

Px= 25 ve Y malının

fiyatı da Py= 50 olsun.



• X malının

fiyatı

Px= 10

para

birimine

düşsün.





İlk denge durumu A noktasında iken; tüketici, X malından

16 birim (16*25=400 para birimi) ve Y malından da 12

birim (12*50=600 para birimi) satın almakta ve nominal

gelirinin tamamını (400+600=1000 para birimi)

harcamaktadır.

Fiyat düşmesinden sonra, denge C noktasında

oluşmuştur. Yeni denge C noktasında X malında 50 birim

(50*10=500 para birimi) ve Y malında 10 birim (10*50=

500 para birimi) mal satın almakta ve nominal gelirin

tamamı harcanmaktadır. (500+500=1000 para birimi).



İlk dengede Y malı 12 birim ve X malı 16 birim satın

alınmakta iken; yeni dengede Y malı 2 birim azaltılarak

10 birim alınmakta, X malı ise 34 birim arttırılarak 50

birime yükseltilmektedir.

Bu durum "toplam etkiyi"; yani, hem " GE’yi" hem de

“İE’yi" göstermektedir.


i. dersin amacı - s4d4939f3943df59b.jimcontent.com · İktisat öğrenimine yeni başlayan...

Documents