8/7/2019 Hseyin Cvid

1/19

Hseyin Cvid(Nahcvan, 24 Ekim 1882 - rkutsk/Rusya, 5 Aralk 1941)

XX yy. Azerbaycan Edebiyat'nda byk ro-mantik air, dram yazar ve inanl bir Trk-milliyeti olarak tannr. Hseyin Cvid Resizde24 Ekim 1882'de Nahvan'da dodu. Cvid ev-velce mollahanede okumu, sonra byk kardeiAbdulla'dan Arap ve Fars dillerini renmiti.Bunun ardndan Mirze Mehemmedta Sidk'nin,1895'te Nahvan'da at "Mekteb-i Terbiye"ninilk yrencilerinden olmutu. Eitimini ta-mamlamak isteyen Cvid, 1902'de Gney Azer-baycan'n kltr merkezi olan Tebriz'e gitmi, bu-rada tarih, Edebiyat ve ark felsefesi hakkndabilgiler elde etmeye aba gstermiti. Ama bir yan-dan Tebriz medreselerindeki tahsil sistemi hounagitmediinden, br taraftan ise dnyev eitimalmak istediinden, 1905'te Tebriz'i terkedereks-

tanbul'a gelmi, burada air ve yazarlarla, ga-zeteciler ve politika adamlaryla tanm, serbestdinleyici olarak stanbul Darlfnn'un EdebiyatFakltesinin almalarna katlmtr. O d-nemdeki stanbul edeb muhiti ile sk ilikiler kur-mu, Tevfik Fikret'le tanm, Rza Tevfik'ten fel-sefe ve Edebiyat dersleri almt. lk iirlerinihenz Tebriz'deyken, eski Divan Edebiyatnn et-kisi altnda Fars dilinde yazmt. Lakin ksa za-manda XX. yy.da Divan iiriyle bir baar elde ede-meyeceini anlam ve Azer Trkesi ile, hembiim, hem de konu asndan adaiirler yaz-maya balamt.

1910'da tahsilini tamamladktan sonra, s-

tanbul'dan Nahvan'a dnd. Bir sre burada ya-adktan sonra Tiflis'e giderek ehirdeki Azermektebinde retmen olarak alt. 1910-1917 yl-lar aras retmenlik faaliyetini Tiflis, Gence veBaku ehirlerinde srdrd. 1910'da ilk dram eseriolan "Ana" piyesini yazd. 1912'de Bak'de ilki-irler kitab yaynland. Bu kitapla Cvid, XX. yy.Azerbaycan iirine yeniliki ve orijinal birair s-fatyla dahil oldu.

1918'de Bak'de olan Cvid, burada Ermenikatliamnn btn dehetlerini yaam, onunkendi hayat da ciddi bir tehlikeye girmiti. Birmucize sonucu kurtulmu ve kurtarc olarakehregiren zer-trk asker birliklerini byk k-

ranlarla karlamt. Bu devirden balayarak ha-yat Bak'de gemiti. Cvid, evvelce orta okul-

larda, daha sonra ise Baku Darlmellimat'ndaEdebiyat retmenlii yapmt. Bu faaliyet, tu-tukland 1937'ye kadar devam etmiti. 1926'daair gzlerini tedavi ettirmek iin alt aylk bir s-reyle Paris'te ve Berlin'de kalmt. Avrupa gezisionun pek ok yeni eserine konu ynnden kay-naklk etmitir.

Azerbaycan'daki Bolevik igalinin ger-ekletii 1920'de Cvid, artk kendi konusunu,slbunu, Edebiyat yolunu bulmu bir air vedram yazaryd. Ayrca o, kendi inancndan, ta-pnd hakikatlerden kolaylkla yz eviren ira-desizlerden deildi. Cvid'in 1920'ye kadar yaz-d "Ana", "Maral", "eyh Senan", "eyda","Uurum" gibi dram eserleri, bu arada alevli, ih-tirasl ve dndrc iirleri onu Ede-

biyatseverlere ve genellikle, Azer Trklne, birmilliyyeti ve Trk yazar olarak tantmt.Cvid iin sanatkrn zgrl, onun konu se-imindeki hrriyeti hereyden stnd ve bu a-dan da Boleviklerin iktidara geldikleri gnden iti-baren Edebiyat kontrol altnda tutmayaalmalar, onu kendi ideolojilerinin hizmetindegrmek istemeleri Cvid'in cidd bir tepkisi ile kar-lamt. 1920'den evvel olduu gibi, Sovyet re-jimi dneminde de o, yalnz kendi sevdii ve se-tii konularda eserler yazmt. Yirminci yllardayazd "Peygember", "Topal Teymur" dramlar,bu arada el yazmalar, KGB arivlerinde mah-vedilen, yahud da gizletilen "Atilla", "Cingiz

Han" gibi dramlar, onun birair ve dnr ola-rak hangi problemlerle ilgilendiini, Trk dn-yasnn byk ve anl tarihini, bu tarihden herzaman uzakta tutulmu zerlere anlatmak ni-yetinde olduunu gstermektedir.

1937'de Stalin'in "byk terroru" ba-ladnda Cvid en bata tutuklananlar ara-sndayd. Hayatnn birka yln Trkiye'de ge-irdiinden, onu Trk casusluuyla, pantrkizmve panturanizmle suladlar. Sovyet ceza ma-kinesinin btn dehetlerini yaasa da, Cvid onakar ileri srlen iddialarn hi birini kabul et-medi. nsanlar birbirinin eliyle mahveden iki-yzl Sovyet savclarna hi kimsenin adn ver-

medi. Susuz aire sekiz yl hapis cezas verdilerve 1938'de cezasn ekmek iin onu dnyann al-

8/7/2019 Hseyin Cvid

2/19

tda birini kapsayan Sovyetler Birlii'nin bir ucun-dan br ucuna -Magadan'a- gnderdiler. Buraseskiden Rusya'nn byk cezaeviydi. Sfrn al-tnda elli derece souk, ulam zorluu, ebed buz-luklar ve geilmez tayga ormanlar buraya gelenleriin dn imkansz klard. Cvid, 1940'da Ma-gadan'dan baka bir sovyet tutsak kampna-Irkutska-sevkedildi. Hassas, ince ruhlu air bu-rada, neredeyse btn hayatn cezaevlerinde ge-iren tutsaklar arasnda kendini cehennemdekigibi hissediyordu. Bir mucize sayesinde uzak r-kutsk ve Magadan'dan Azerbaycan'a gelib atanve airin hayatnn son yllarn anlatan mektuplaronun cezaevlerinde karlat dehetleri gs-termeye yetmektedir. Cvid 5 Aralk 1941'de r-kutsk vilayeti Tayet blgesinin cezaevi has-

tanesinde vefat etmi ve Tayet kyyaknlarndaki tutsak mezarlnda adsz bir me-zarda defnolunmutur.

Uzun yllar boyu Azerbaycan'da Cvid'in ha-yatnn son dnemi hakknda hi bir bilgi yoktu.Edebiyat tarihlerinde, bu arada airin hayat veedeb kiilii ile ilgili kaynaklarda onun 1944 de l-d bildirildi. Ama 1981'de, Cvid'in doumunun100. yl kutlamalar geniletildii zaman, KGB ar-ivlerinden alman bilgiler onun ne zaman l-dn ve nerede defnolunduunu ortaya -karmaya imkan yerdi. 1982'de Cvid'in cenazesi,uzak ve souk rkutsk'dan vatanna getirildi veNahvan'da byk trenlerle topraa verildi.

Hseyn Cvid, Azerbaycan Edebiyat ta-rihinde birair ve dram yazar olarak mehurdur.Dram eserlerinin ekseriyetini iirle yazm, airlikistidadn ve baarsn bu alanda gstermitir.Cvid lirik ve romantik birairdi. O, dnyaya veinsanlara gzellik ls ile bakar, gzel olankmil, olgun olarak kabul ederdi. Cvid'in"Menim tanrm gzellikdir, sevgidir" inanc, onuinsan gzelliinin, manev gzelliin, kalp ve fikirgzelliinin dnyay olumsuzluklardan, k-tlklerden kurtaraca dncesine getirib -karmt. Cvid'in birinci dnya savama kadaryazd iirlerde ak nemli yer tutar. "Me-hebbetdir yegne din" diyen air, sonraki eser-

lerinde de, insan sevgisinin dnyay deitirmek,hayat daha yaanlr bir hale getirmek kuvvetinemalik olduuna inanmt. Lkin dehetli sava,bunun ardnca kanl Ermeni katliamlar, evini, yur-dunu terketmek zorunda kalan binlerce insanm acve kederli talihi, Bolevik devriminin getirdii hu-zursuzluklar ve manev deerlerin kaybolmas,tedricen Cvid'de bir bedbinlik, umutsuzluk vegvensizlik yaratmt. Bu yzden de Cvid, ken-disini dndren suallere, tarihin sehifelerindecevab aramay tercih etmi, 1920 den sonra yazdeserlerde, tarihi konulara sk ekilde sarlmtr.Tarihi konulara ilgi, ona bir taraftan kendini d-ndren suallara cevap aramak imkan verirken,br taraftan da onu yeni, ada hayatla ilgili ko-nularda eserler yazmak azabndan kurtaryordu.Cvid'den ise byle eserler istiyorlard. XX yy.Azerbaycan Edebiyatnn en ok tannan ve sevilen

temsilcilerinden birinin susmas, Bolevik ten-kitilerden birinin yazd gibi, "Bolevik trenineoturmak istememesi", onlarn cann skyordu. Busebeple de 1920 sonras, Cvid'in yazd her biryeni eser mikroskop altnda incelenir, ou zamanbu eserlerdeki bedii dnce ve sonulardan ya-zar politik adan sulama arac olarak istifadeedilirdi. Ama btn takib ve skntlara ramenCvid, 1920-1937 aras yazd eserlerde de idealve inanlarna sadakatini korumutu. Onun bu d-nemde yazd "Topal Teymur", "Peygember","Siyavu", "Knyaz", "Heyyam" dramlar, "zer"manzum roman ve birokiiri Edebiyatseverlerinbyk ilgisini eken, Azerbaycan Edebiyatn Bol-evik propogandas haricinde tutan deerli sanatrnekleriydi.

Bugn Cavid Azerbaycan Kltr ve Ede-biyat tarihinde z yerini yeni bulmaya balamtr.Cvid'in Trklk duygularnn bykl ve kut-sall, onun Trk dnyasnn gelecei ile bal fi-kirlerin ilerigrll bugn btn gereklii veciddilii ile ortaya kmaktadr.

Eserleri: Ana, Tiflis, 1913; Kemi Gnler,Tiflis, 1913; Bahar ebnemleri, Tiflis, 1914; Maral,Bak, 1917; eyda, Bak, 1917; eyx Se'nan, Bak,1917; Edebiyat Dereleri (Abdulla aiq'le birlikte),Bak, 1919; Peygember, Bak, 1922, 1926; eyxSe'nan, Bak, 1926; Uurum, Bak, 1926; TopalTeymur, Bak, 1926; blis, Bak, 1927; Siyavu,Bak, 1935; Seilmi Eserleri, Bak, 1958; Piyesler,

Bak, 1963; Seilmi Eserleri, 3 cildde, c. I-III, Bak,1968-1971; Seilmi Eserleri, 4 cildde, c.I-IV, Bak,1982-1984.

Kaynaka: Azerbaycan Edebiyat Tarixi, c.II,Bak, 1960, s.859-886; Cefer Ceferov. AzerbaycanDramteatr, Bak, 1959; Memmed Cefer. HseynCavid, Bak, 1960; Memmed Cefer. AzerbaycanEdebiyatnda Romantizm, Bak 1963; Ali Sultanl,Azerbaycan Dramaturgiyasnn nkiaf Ta-rixinden, Bak, 1964; Yaar Qarayev. Facie ve Qeh-reman, Bak, 1965; Eblfez badolu, HseynCavid'in "blis" Faciesi, Bak, 1969; Mes'ud Ali-olu. HseynCavid'in Romantizmi, Bak, 1975;Mknaz Cavid. Hseyn Cavid'i Xatrlarken,

Bak, 1976; Zahid Ekbreov. Hseyn Cavid'in"eyx Se'nan" Faciesi, Bak, 1918; Refik Zeka, H-seyn Cavit Seneti, Bak, 1981; Cavid'i XatrlarkenMeqaleler ve Xatireler Mecmuesi. Tertib edeniTuran avid. Bak, 1982; Ejdersmaylov. DnyaRomantizminin En'aneleri ve Hseyn Cavid,Bak, 1983; Eziz erif. Kemi Gnlerden, Bak,1977; T.Efendiyev. Hseyn Cavid'in diyalarAlemi, Bak, 1986; Kamran Eliyev. AzerbaycanRomantiklerinin Edebi-Estetik Grleri, Bak,1986; Veli Osmanl. Azerbaycan Romantikleri,Bak, 1986; Mes'ud Aliolu. Hseyn Cavid. Eser-lerine Mqeddime, Hseyn Cavid, Seilmi Eser-leri, 3 cildde, c.I, Bak, 1968, s.3-24; MemmedCefer. Hseynn Cavid (Rus, ngiliz, Alman, Fran-sz dillerinde), Bak, 1982; Yaar jarayev. HseynCavid, Bak, 1982 (Rus dilinde).

8/7/2019 Hseyin Cvid

3/19

RLER

BAKU'DE(Hseyin Cavid, Eserleri, cilt, Bak-1968, c.I,s.30-33)

Balaxan neft me'derilerine gederken Me'sud ileefiqe arasnda bir msahibel.

efiqe biraz xeyalperverdir, uzaqdan neftBuruqlarm2 grerek sevinle Mesud'a gsterir.

EFQE

Uzaq, uzaq, ox uzaq yerde ite bir orman.

Nasl da xo, ne qederairane servistan3.Bax, ite bax. Nedir onlar? Ne syledinse yalan,Gezib-dolasa deyirdin, bu ehri bir insan,iekli bir kiicik baadan eser bulmaz.O servler seni tesdiq n m? Ay qurnaz...Nedir o menzere? Bir bax, nasl da czibedrKi, her baxda doar qelbe bir srr-i bahar4.O servlikde gezenler deyil mi hep mesud?Deyil mi-Allah n syle,-hepsi vecdldS?(birden-bire heyretle)Deyidi bet-benizin, byle zehrxendinle6,Ne sylemek dileyirsen? Aman, apuq syle.

MESUD

Ne syleyim, ne dndnse hepsi neepezir?,Gzel, sevimli, feqet airane bir tesvir...Bu bir heqiqete benzer xiyl-i mzlimdir8,Ki, pigah-i nighmda9 byle dalgalanr."Xeyal iinde beer daima seadet arar,Heqiqetin z lakin glmsemez, alar'lO servler ki, uzaqdan sana tebessm eder,Biraz da yaklaalm: bax hemen tecessm ederlO.nnde bir sr dehetli, sisli bideler,Ki, daima saar etrafa kirli ryiheler.O servlikde ayrdan, iekden iz yoxdur,Grrken anlayacaqsan ki, hep bataqlqdr.Gzel, temiz su bulunmaz, cehennimi bir l,Ki, zift axr, birikir, her teref olur gl-gl.Bu "servlik" dediyin hep mlevvesi ehramlar,amurlu, hisli buruqlardr yle menzeredar.Ym-ym beeriyyet o muzlim ormanda,Yaar, qoar, alar zift iinde her yanda.Heyat gldrecek bir mide balanarak, arxasmca qoumaqda hepsi rpmaraq.Biraz da yaklaalm, gr zavall insanlar,Neler ekir yaamaqn? Nasl yaar onlar?Grnce tb edemezsin, acrsn, alarsn,Nedir bel-yi meietl2 bilersin, anlarsn.

EFEHayr, o lvheyiis men grmek istemem, dnelim.

MESUDFeqet necin eceba? Sylemez misin, gzelim?

EFE

Necin mi? Kksm gel dinle, sonra hlimi bil,Bax ite eyle tamye var m taget-i diU4?Birer-birer mana anlatdn o menzereden,Knlde hsil olur sade, gizli biriveni.Hemen dnb gedelim, mence fazla seyr etmek,Yazq... Bel-yi meiet heyat mehv edecek.Ar demirlerin altnda hep ezilmek iin,Uzaq, feqet ox uzaq, ox yabanc lkelerin,Feqir, zavall, felaketkedel6 vlad,Qoub gelir i iin hepsinin bu m'tadl17.oluq-ocuq, ana, hemre, qz, nianl, gelin,Vetende hep gz yollarda mzterib, qemgini8.Mell-i hesretel9 dkn kederli ailelerBu gn, yarn deye hep intizr iinde meler.Yarnki gn, kimi me'ys20 olub teverrm eder2!,Snb geder, yaamaz, cmle kinata kser.Feqet yaar kimi, ye's mid iinde, yaar.

Soluq heyat

ile axam, seher yanar, s

zlar.O bnevlar yd eyledike hep bunlar,Cefye, zehmete qar kks gerib apalar.Bu rezmgh-i meietde pranr22 hepsi,O zift axan quyular onlarn ecel qaps.Seqetlenir oxu belden, qabrgadan, qoldan,Yarm cesed, yarm insan qalb der dilden.kinci bir yeni zulmet temeshr eyleyerek23,Gler zavallya, bedbext adam ne yapsa gerek...Xayr, bu hli dndke artyor kederim,O qanl mezhebe getmekden ehtirz ederim.O servler ne imi indi anladm, bildim,Birer mezar dadr, hep kedernma24, muzlim^.Uzaqdan yle gzelken teqerrb etdikce26,

Xeyli, hissi zer cangz27

bir igence.Xayr, bu kirli, mlevves muhite men varamam,Hemen abuq dnelim, herey anlald tamam...

MESUD

Feqet ox aklanyorsun menim gzel meleyim,Dndyn gzel, amma yanlma, sevdiciyim.Bu ne'esiz, bu kederli, bu mzlm lemden,Ziyalanr28 btn lem, cahn olur rven.O zift axan quyular menbe-yi seadetdir,Axb geden sular altundur, eyn-i ziynetdir.

1. sohbet 2. kuyularn 3. selvi lkesi 4. bahar neesi 5. coku verici 6. iindeki zehirle. 7. nee verici 8. karanlk, hayl9. huzurlu baknda 10. ekillenir 11. pis 12. hayat, geim 13. manzara 14. gnl gc 15. ya , inleme 16. felkete uram17. alkanl 18. gaml 19. hasret hzn 20. kederli 21. verem olur 22. mpnr, yzer 23. maskaralk ederek24. keder verici 25. karanlk 26. yaklatka 27. ldrc 28. aydnlanr

8/7/2019 Hseyin Cvid

4/19

Bax, ite hep o buruqlar birer byk btdr,Ki, pqhinei ox kimse varmadan bklr.Bu ehr iinde grb duyduun o hiss-i neat,Btn o debdebeler, hep o anl, anl heyat.

Btn o tenteneler, hep o ssl heykeller,Bu sisli, hisli buruqlarla iftixr eyler.

EFE

Evet... O servet smn2 iinde zenginler,Keder ne bilmeyerek istirahet etsinler?Feqet zavall feqir orta yerde qehr olsun,Zeherli qazlar udsun da ypranb solsunSebeb ne? Sehhete dmen o nemli yerlerde-Feqir olan rsn... Hakki e'dalet nerde?

Bax, bu insan ne qeder aldamyor?Hayr, esla meni sen dinleme, dur."Ala, hep ala!" dedim, ox yanl,Alamaqdan ne xar sanki? al!

Oluyor ite hququn pmalU,al, yren, ara, bul, hakkn al.Perde-yi zulmet iinden syrl,Qehramanlar kimi qovgaya atl.Fezl irfanla mcehhez olaraq,Cehli yx, qefleti yx, eczi burax.Kimseden gzleme yardm esla,Yalnz kendine kendin ala.

1911

MESD

Bu anlalmayacaq bir sul-i mkldr,Ki, hell edilmesi mence qeyr-i qbildir.Bu fikre qar ne mazi cavab verdi, ne hl,Senin bu fikrini kef eyler ancaq istiqbl.

1912 QADIN

(c. I, s.43-44)

Qadm. Ey sevgili hemire, oyan.Ana! Ey nazl qadm, qalx! UyuyanDaima mvtle3 hemd4 oluyor,Zili mhnetleS hema oluyor.te syrlmada hep zulmetler,Aarr dan yeri, qalx, ite seher.Oyan, etrafn seyr et de, dn,Btn vld-i veten ite bu gn,Yalnz senden umar derde sefa,Yalnz sende bular ruha qida.Ana vladm besler, bydr,Anasz millet evet, kszdr.Senin lemde vezifen, hissin,Ne byk... Hem ne ardr bilsen...

Qadm. Ey sevgili, efqetli melek,Bu qeder sebr tehemml ne demek?O letafet^, o necbetle? sana,Bu esaret, bu heqaret ne reva?Sen neen? Kendini bil, ze'fi8 burax,Hep nesibin mi senin sille, dayaq?ekme h yle mkedder, mezhn,Ala gz yalarn axsm, cosun.Ala, feryadn duysun erler,Belke insafa gelib rehm edeler."Ala, hep ala!" dedim, ox yanl,nlansn, mvclenib? ykselsin,O sesin qvveti, te'siri byk...

OKSUZ ENVER

(c. I, s.46-47)

Doqquz yanda zeki, uslu bir ocuq-Enver...Sinifde tam iki ildir, birincilikde onunerefli bir ad var-daima mellimler,Severdiler onu. Lakin o imdi ox yorgun.

O imdi ox mtefekkir... cahanda ite onun,Heyat, neesi mmidi tek bir annesi var,Feqet o, belke ay var ki, haste, giryenmnl2,Nezerleri ile zer bnevyii3 leyi nahari4.

Zavall annesi sndke yavrucuq yanyor,Yanb da qovruluyor; en byk dnceleriYarnki matemi gldrmek zre aldamyor,Feqet qadm erimi, onda yox heyat eseri.

ocuq devam eleyir derse her sabah, lakin,Ne syleyirse mellim, o birey anlamayr.Dalb, dalb gediyor ders n, vezife n,Tokat yeyirse de bre susmu, alamayr.

Sekkiz gn oldu ki, artq xeber yox Enver'denO imdi derse davam etmeyir, qadmcazm,Qoar mezarna kszce alar, inlerken,Gelince hatire mazi db qalr baygn.

Sorar sinifde mellim o kimsesiz ocuu,Qzar da sylenerek her gn arxasmca onun."Aman, nasl yaramaz! Bax bu hefte kedi, daha,Ne bir xeber, ne bir iz var. Demek o bir apgm...

Yarnki gn o soluq hre prmell-i teebl5,Sinifde erz-i vcd etdi. Derse balanaraq,Mellim eki, atq zle pr'itb qezebl6,Grnce Enver'i qaldrd:Ala, t lerzeyeio gelsin yer, gg.

1. Huzur 2. Varlk ve zenginlik 3. lmle 4. Omuz omuza 5. Skntyla, dertle 6. Gzellikle 7. Soyluluk 8. Gsz, zayf9. Dalgalanp 10. Titreyi 11. inenmi, ayak altna alnm 12. Gzya dken 13. aresizi 14. Gece ve gndz 15. Kederlive skntl 16. Azarlama ve fke

8/7/2019 Hseyin Cvid

5/19

-Ey ocuq, mene bax.Sen indi hansi cehennemde, syle nerden idin?Dnme, syle.-Efendim, ey...-Ah, deni2, yaramaz.Nasl da bax dalyor, sanki tlkdr qurnaz!ocuqcazda cavab, ite bir skt-i hezin3,Gznde dalgalanr ince bir bahar buludu,O hep baxb duruyor, yoxdur onda hiyle ve

su...Skta qar mellim qezeble bir, iki, Tokatlaynca ocuq birce kerre hikrd,"Aman, vay anneciyim!"-sonra qe olub4

getdi,Bu ses sinifde olan cmle qelbi titretdi.

1913

QIZ MEKTEBNDE

(c. 1, s.49)

-Qzm, yavrum, adn nedir?-Glbahar.-Peki, senin anan, baban var m?-Var.-Nasl, zengin midir baban?

-Evet, zengin, beyzade...-yle ise geydiyin geyim necin byle sde?Yox mu senin incilerin, altun bilerziklerin?Syle yavrum, he smlma...-Var, efendim, var, lkin...Mellimem her gn syler onlarn yox qiy-

meti,Bir qzn ancaq bilgidir, temizlikdir ziyneti5.-ox doru sz... Bu dnyada senin en ox sev-

diyinKimdir quzum, syler misin?-En ox sevdiyim ilkinO Allah ki, yeri, gy, insanlar xelq eler.-Sonra kimler?-Sonra onun gnderdiyi eliler.-Baqa sevdiklerin nasl, yok mu?-Var...-Kimdir onlar?-Anam, babam, mellimim, bir de btn in-

sanlar...

1913

MENM TANRIM

(c. I, s.58)

Her qulun cahanda bir penh var,Her ehl-i hlin bir qiblegh var,Her kesin bir eqi, bir Allah' var,Menim Tanrm gzellikdir, sevgidir.

Gzel sevimlidir, cellad olsa da,Sevgi xodur, sonu feryd olsa da,Urunda menliyim berbad olsa da,Son dildrm gzellikdir, sevgidir.

Gzelsiz bir glsen zindne benzer,Sevgisiz bir bada eqrebler gezer,

Ne grsem, hans

bezme etsem gzr,Hep duyduum gzellikdir, sevgidir.

1915

QAQIN

(c. I, s. 97)

rtnme, dur. Kimsen? Nerelisen sen?Gzel qaqn6, ba bell qaqm.Glmse, nur salsn z-gznden,Ey her hli melek edal qaqn.

Zlfn qoynunda beslemi gece,Szgn gzlerin, gl zn pek ince.Knl mest olur sen glmsedikce,Ey nazl dalarn maral qaqm.

Men isterem mrm seninle glsn,Syle, ne derdin varsa anlat btn,Aman ne oldu ki, sen byle ddn,Yurdundan, elinden aral qaqn.

Ah, seni grdm de dald huum?,Vuruldum sene, sanki bir serxoam.Men de senin kimi bir qerib quam,

Gel mene ey knl yaral

qaq

n.1919

TRK ESRLER

(c. I, s. 93)

Erkek, qadm, esger, ocuq, ixtiyar -Esir-deye minlerce Trk vld.ssz bir adann qoynunda szlar,Sorulmaz derdi, duyulmaz feryad.

1. Hangi 2. Alak 3. Hznl sessizlik 4. Kendini kaybedip 5. Ss 6. Muhacir, kaak 7. Akln

8/7/2019 Hseyin Cvid

6/19

te kinli bir mezarlq ki, her gn,Ym-ym insan udar* da, doymaz.Salam vcudlar bele dkn, lgn,

midsiz bir heykelden ferq edilmez.

Glmserler, feqet hep gzlerinde,ntiqamlimekler axar, durar.rpmrlar, solmu benizlerinde,Bir ox gizli, snk emeller uyur.

Yalnz soyuq, yamur, boran, frtna,Oxar durur bu mehzn knlleri.ryanlq, xestelik, aclq bir yana,Susuzluqdan hep qurumu dilleri.

Amansz qartalm vehi drna,Mesm yavrular didib-paralar.te edlet. lanlar yata,nsanlara mesken verilmi qerar.

Nerde o serxolar ki, hep "qardahq,Birlik, beraberlik" deye sayqlar.te bir vehet ki, ekilmez artq,Dost deyil, dmen bele grse alar.

Ey Trk eli! Ey milyonlar lkesi,Saqn, duyma nedir bu hl, bu dehet?Titretmesin, seni bu qarda sesi,Korluq, sarlq, o da bir sedet...

1918

PENBE ARAF

(c. I, s. 73)

Pembem, effaf, ipekli bir araf,Lerzi-i sefvetile her saet,Ruh-i mecruhe eyler ithaf,Nazenin bir ferite, bir afet.Bu tesettr nasl da cazibedar.Bunda ox ince bir letafet var.

Sanki bir nvkfte gl fidann,Penbe tller ehate qlmdr.Ya ki, bir kvkeb-i direxann,stn hep efeqler almdr.Men aq e'rden de hezz ederem,Feqet en gizli e'ri ox severem.

Aaraq sivrilir ox afetler,Saf ve azade sanki bir zanbaq.Sen emin ol ki, ey kufe-yi ter,Gle ox baqa fer verir, yarpaq.Syle. Dnyada hans senetkar,Klgesiz bir resmde senet arar?

O vcud-i letifi qoy sarsn,Nurdan ilenen ipek teller.Mence merur-i mhteriz baxm,Ruhu teltif iin kifayet eder.rtn. rtn. Feqet, unutma, saqn,

Senin amaq zamanm-ite yar

n.

SEVNME, GLME QUZUM...

(c. I, s. 72)

VEREML QIZ

(c. I, s. 80)

Sevinme, glme quzum kimsenin felaketine,Bu hl, evet, iyi birey deyil, sevinme, saqm.Sevinme baqasmm hl-i prsebaetine2Toxunma qelbine bkeslerin3, zavalllarn.

nan ki, bir ac sz, bir bax, bir ince gl,Kederli, stmal bir qelbi durmalar, yaralar.O qelb ovunsa da, aldanma, incinib ksm,Saalmaz4 ite o, iller de keer hep sizlar.

Toxunma, ruhum. Evet kinlidir felek, bir gn,Qzar, hem gcenib intiqam alar senden.Bu gn glen yarn alar, saqn, ynme, dn-Dn de, munis ol5, incitme, qrma kimseyi sen.

Sar gl, Ey ikeste, solgun nur,Necin alde-yi xeyl oldun?em-i nzinda baqa resm oxunur,Syle, bir syle, sen necin soldun?

Dnb durma byle ince, derin,ncelik, ya derinlik afetdir.Nerde evvelki dadl cilvelerin?Bu ne halet, nasl qiyafetdir?

Ah... bilmem ne sehr var sende?Knl ancaq seninle ne'e bular?Sen meleksen, teverrm etsen de,Yene ruhum senin esirin olur...

1916

1. Yutar 2. Dkn halime 3. Kimsesizlerin 4. yilemez 5. Canayakn ol

8/7/2019 Hseyin Cvid

7/19

AZER DNRKEN(c. II, s. 149-150)

zer dnr... Belke otuz ildir o her an,Dkn beerin eqini, feryadn inler.Yaxdqca yaxar beynini bir klgeli bhrani,Eflke2 sorar derdini, yldzlar dinler.Gz qrparaq ancaq ona ulduzlar3 eder naz,Dilsiz ve sar gyler onun haln duymaz.

Beslendi kiik4 duygusu zde5 ocuqken,ox ince terennmler ten6 neyler iinde.Vurgundu o hep e'r ile henge ezelden,Alar ve glmserdi tegenniler7 iinde.Her gn yaralar qelbini bir stmal r'ya,Her gn uyudar derdini bir neeli xlya.

AtegedelerS, f

rt

nalar yavrusu zer,Coduqca alovlar ve kpkler kimi lgn.Bezen baylb ser'eli9 bir heykele benzer,Yorgun gz hesretli fqler kimi dalgn.Be'zen o baxlar yene imek kimi parlar,Qesvet sovuranl heliyi bir anda yaxarlar.

Yalnzla imrendi, uzaqlad beerden.Bir qlbeye saxland ki, sssca mezard,Mehrm idi dnyan saran xeyr ile serden.

llerce dal

b getdi o bhranl

qefesde,nsanlar zlerdi her ateli nefesde.

"Sersem, deli, xdbinii"-deye itham ile her kes,Behs etdiler Azer'den, o, aldrmad esla.Hep onca bir alqla syden!2 kpren ses,Arif keinenler ona yan baxmada hl.M'minlere sorsan edecek kfrne ferman,Dinsizlere get, onda bulurbheli iman.

zer daha ox zvq alr aydn gecelerden,Hetta sarn ay ona glmd bir axam.Glmd bulutlar arasndan szlrken,"Hrr ol" deye qelbinde dourmu yeni ilham.

Art

q o snk erive en zer'i s

xm

,Seyyah olaraq ayla beraber yola xm...

EYXSEN'AN(c. I, s. 149-154)

4 perdeli facieKONU: Fcienin konusu xalq efsanesinden alnmdr. Hadiseler Erebistan'da ve Qaf

qaz'da cereyan edir. z fezileti ve rfan ile tannan gene eyx Sen'an'a byk midlerle

baxlr. Din basl3 eyx Kebr onun smasnda z devamsn grr. eyx Kebir'in qzgzel Zehra ona iqdir. eyx Sen'an ise r'yasnda Xumar' grr ve ona vurulur. Yuxusunueyx Kebr'e adqda mridi onun z fezileti ile hretleneceyini, lkin ehtiras ucbatndanl4her eyi itirerek alalacan bildirir. eyx Sen'an and iir ki, qadnlara he zamanbaxmayacak, btn heyatm yalnz slm dininin yaylmasma hesr edecek. On il erzinde buvedine emel edir, fzil ve mdriki5 bir eyx kimi mehurlar. slam tebli ede-ede Qafqaz'agelib ixr ve burada yuxulannda grdy, rekden sevdiyi Xumar' grr. Mehebbet hereye stn gelir. eyx Sen'an ve'dini unudur. Lakin Xumar'm atas ve Grc papazeyx'inMselman, Xumar'm ise Xristian olduunu bildirerek, onu redd etmek isteyirler. "Me-hebbetdir yegane din"-deyen eyx Sen'an z eqi yolunda her eye hazr olduunu bildirir. Bireyx olduu halda papazn telebi ile erab iir, xa taxr, nehayet onlarn sertini qebul ederekXumar'a qo-vumaq n hetta iki il domuz otarmaal6 rzlq verirl7. Xumar' sevenGrcler onun heyatna qesd etmek isteyirler. Lakin bir teref den yerli Trk ler yardmc olur,o biri teref den ise artq Xaliq'in nezerinde mqeddesleen eyx Sen'an artq lmszlkqazanmdr. eyx Sen'an'dan z evirib Erebistan'a qaydanl8 eyxler de eyx Hd'nin

tezyiqi!9 ile onun kimliyini derk ederek20 yeniden Qaf qaz'a dnrler.Lkin iki ilin tamam

mddetinde Xumar'n atas ve papaz ve'dlerini pozaraq qz ona vermek istemirler. Beleolduqda eyx Sen'an'la Xumar biri-birine qovuaraq oradan uzaqlarlar. Grc deliqanllanonlar te'qib edirler. Ham21 sldrm22 qaya zerinden Kr nehrine tullanan23 eyxSe'nan'la Xumar'm meleklere evrilerek semya pervazlandqlann24 grr. Belelikle heqiqi eqbtn din ve mill f erqleri steleyir.

I perde

eyx Sen'an yerinden qalxaraq r'yasn sylemeyebalar. eyx Kebr onun szlerini dinleyerek yerigeldike ba ile tesdia ve davam elametleri gsterir.

EYX SEN'ANEy bykeyx! Grdm etrafi,Saryor ince, xo bir aydmlq.Gecenin sanki xende-yi sfi25,Sayor kinata baygmlq.Ruhu teshr26 eden gzel mehtb,

Dem-be-dem27 ner ederdi mvce-yi nr28.1. Sknt, buhran 2. Feleklere, gklere 3. Yldzlar 4. Kk 5. zgr 6. Veren 7. Ezgiler 8. Ateperestler 9. Saral 10. Skntsaan (savuran) 11. Bencil 12. Svmekten 13. Din by (eyhlislam) 14. aknlndan 15. Faziletli ve akll 16. Otlatmaya17. Rza gsterir 18. Geri dnen 19. Basks 20. Anlayarak 21. Hepsi 22. Yaln 23. Atlayp 24. Kanatlandklar 25. Saf tebessm26. Byleyici 27. Zaman zaman 28. Nar dalgas

8/7/2019 Hseyin Cvid

8/19

Geldi bireyx o dem znde niqbl,Meni ta grd, oldu pek mesrr2.Sanki bir tifl3 idim... Qucaqlayaraq,

Bir zaman pd, sevdi, hoplatd

.Sonra omuzunda ox atb-tutaraq,Gh gezdirdi, gh oynatd,Aqibet men o mhterem eyxin,Silleler endirib de z-gzne,Eylenirdim... Xils edilmek n,Xeyli yalvard, baxmadm szne,Azacq kedi, eyx-i nme'lm4,Bir de grdm ki, deyir: "Bax, Sen'an,Bax, ne mdhi, nasl derin uurum.te son menzil, ite Grcstan."Baxdm, eyvah da atb boynundan,

Meni bir an iinde mehv edecek.Barb Haq'dan isteyince aman,Qodu imdada bir ziyal melek.

EYX KEBRSonra?

EYX SEN'ANTa eyxe eyledim diqqet,Meni titretdi bir derin heyret...

EYX KEBR

Eceba kimdi eyx?

EYX SEN'ANSorma...

EYX KEBRNecin?

EYX SEN'ANSen idin, ah, evet o eyx sen idin. Her kesde byikbir heyret. eyx Kebir ise me'nal bir terzde ban

tehrikle bir qeder skt ixtiyr eder.

EYX KEBR

(Sen 'ana)Olum. Er-gec tutacaq cahn adn,Sylener ictihd irdm.Chil-rif, byk, kiik, yekser,Seni zler, sever, perest5 eder.Meni bir gn de geler xalq unudub,Sene hep ehl-i hl6 olar meczb7.

Her kesde qibteli8 bir heyret.

EYX HD

(Arkadalar

na)Bu ne tle9, nasl meziyyetdir?

EYX SEDRbhesiz, en byk seadetdir.

EBLLKimse bir byle anl gn grmez...

EYX KEBRBu seadet feqet uzun srmez(Sen 'an 'a)

nki r'yada grdyn uurum,Seni eyler bu feyzden mehrm.Ba verer senden yle bir hereket,Ki, btn xalq eder hemen nifret.Alalar, ruhun alalar... Ancaq,Seni alaldan ehtiras olacaq.

EYX MERVAN(Neim 'e)Bu fezlet deyil, rezletdir...

EYX NEM(Mervan 'a)Bu seadet deyil de, zilletdirio.

eyx Sen'an mehbtn bir halda azacqdnr. Sonra alayacaq derecede bir tutqunluqlaeyx Kebr'in ayaqlarma qapanr. eyx Kebr onunqolundan tutub qaldrr ve elini omuzuna qoyur.

EYX KEBRSeni annen dourdu Turan'da,Yaadn bir zaman da ran'da.Kesb-i irfan!2 iin, fezlet iin,

Sonra ran' terk edib geldin,Erebistan' ixtiyr etdin!3,Gene iken kesb-i itihar etdini4.Lakin en son yerin zeki Sen'an,Olacaq son nefesde Grcstan,japlb hisse, olmasan gmrh,Olacaq meqberin ziyretgh.

EYX SEN'ANeyxim, efv et, feqet bir erzim var.

l.rt 2. Mutlu 3'ocuk 4. Bilinmeyen 5. tibar 6. Halden anlayan 7. Tutkun, deli-divane 8. mrenen, gpta eden 9. ans,

talih 10. Alaklk 11. akn 12. lim kazanmak 13. Setin 14. hret kazandm

8/7/2019 Hseyin Cvid

9/19

EYX KEBRSyle, yavrum, smlma, yox icbri.

EYX SEN'ANHankeydir sebeb felketime?Onu mmknse syle, gizletme.

ZEHRAAh...

EYX KEBRO yalnz qadndr, ite qadm.

EYX KEBRSyle Zehra'ya: gzlerin aydn.

EYX MERVAN(istehzl2 bir tvr ile eyx Ebuzer'e)Syle Zehra'ya: "Gzlerin aydn."

EYX SEN'ANEy byk Tanr, ey byk yaradan.Her qulun hli, fikri sence eyn3.

Meni senden gzel bilen, tanyan,Var m ey xliq-i zemn zaman4?(eyx Kebire)

Men otuz il cahanda zahidvar5,Bilmedim qz nedir, qadn nedir zinhar^Ne qeder mende varsa hiss heyat,Ehtirsta dmenem, heyhat.Mene bigane zvq-i nefsni,Sevdiyim yalnz eq-i rhn7.Daha knlmde qeyri eqe inan,Yer bulunmaz xayr, xayr...Bu srada tekrar sehnenin azalr, ikinci perde

qalxaraq ta ucda evvelki behit? menzere grnmeyebalayr

XUMAR(stmal bir ahengle)

Se'nanNe abuq xd xatirinden?

EYX SEN'ANAman!Men ardm. Saqm, inanma...

1912-1914

UURUM(c. I. s. 338-341)

4 perdedeiacie

KONU: Eserin konusu esrin evvellerindeki Trkiye heyahndan almmdr. Mellifburada yax beled9 olduu bah tipli, modern Trk gencliyinin heyatm eks etdirmidir.Pyesin esas qa-yesi bat heyatnn, bat kltrnn Trk gencliyine ldrc te'sirinigstermektedir. ste'dadllO ressam Cell ve onun ei Gverin biri-birlerini rekdensevirler. Celal Avropa ressaml ile daha yaxndan tan olmaq n Fransa ve taliya'yagedir. Burada o, gene ve gzel Fransz qz Anjel'le tan olub vetenini, sevimli Gverin'inive istekli qz Meneke'ni unudur. Gverin'in mehebbet dolu mektublann cavabsz qoyur.Bir mddet sonra artq iki dknne evrilen ve senetle bal evvelki arzularn yerli-diblill unudan Cell Anjel'le birlikde stanbul'a dnr. Gverin'in babas Ulubey,qarda Yldrm onu Anjel'den uzaqladrmaa alrlar. Hetta Yldrm zn Anjelevurgun kimi gsterir. Lkin Cell arhq zn tamamile qeyb etmidir. Gverinin yeganetesellisi olan sevimli Meneke de onun eli ile helak olur. Eserin sonunda ocuunu itiren,Gverin'in nif-retini qazanan Cell Anjel'in de ona her admba xeyanet etdiyini, enbalcasi ise bir senetkr ve bir Trk kimi qeyb olduunu baa db!2 zn uurumaataraq helak edir. Eserin adndaki "Uurum" kelmesi daha ok remzil3, simvolik!4 bir

me'na dayr ve z kknden uzaqlamam, yad kltrn, yadl5

exlqm te'siri altnadmeni bildirir.

Drdnc perdeULU BEY

(Qafasn sallayaraq son derece sinirli ve cjizgn)

O gn ki, stanbul'da,Genlik Franszlad,Trk vlad get-gede,Uuruma yaxlad.Yurdumuzu sardqca,Dkn Paris modas,Herkese rnek oldu,Sersem Fireng edas.

Serxoluq, iffetsizlik^,Sard btn genleri,

Zeherlendi getdikce,Memleketin her yeri.Qehreman Ouzlarn,Byk Ertorullarn,Sarslmaz xeleflerii7,mdi hep sapgmis, azgn.Avropa dan fazilet,Himmet1^, ciddiyyet, vqr20,

Dururken yalnz rk,Bir zppelik aldlar.

1. Zorlama 2. Ayakl 3. Ak 4. Zaman ve zeminin yaratcs 5. Dindar 6. Asla 7. lahi ak 8. Cennet 9. yi tand10. Yetenekli 11. Kknden 12. Anlayp 13. Simgesi, rumuzu 14. Yabanc 15. Yabanc 16. Namussuzluk, arszlk 17. Varisleri,oullar 18. Yoldan km 19. aba, emek 20. Arballk

8/7/2019 Hseyin Cvid

10/19

Bu srada Yldrm Aydemirle birlikde gelir.Aydemir ekilib gedir, Yldrm ise durduu yerdedonaqalr.

Yldrm, gel, yaxm gel,Gel, baxalm, nerdesen?Eitdim Cell kimi,Baqa lemlerdesen.Men seni ta kiikken,z ruhumla besledim.Menim olum da bir gn,Azarm... He bilmedim.(ac tebessmle)Syle, sevgilin nerde?Nerde Paris thfesil?O felaket bayquu,O sokak sprgesi...

YILDIRIMBey baba! Efv edersen,Qebahetli olsam da.Me'zuram ite, nki,Menim niyyetim baqa...Men istedim ki, susuz,Bir aile sevinsin.kenceden qurtulub,Mesud olsun Gverin.Yoxsa menim Anjel'e,Esla toxunduum yox.Emin ol, senin olun,

Deyil azgn bir ocuq.GVERN'N SESSnd parlaq emeller,Men alaram, el gler.Yaral, mehzun knl,Hep rpnar, hep inler.

ULUBEY(Yldrmn aolundan tutaracj)

te dinleyir misen?Durma, artq, gel beri.

Seni grse, bhesiz,Coar eski derdleri.

Her grnmez bir terefe ekilirler. SonraGverin gelir.

GVERN(yaral sesle)Menekem, ah nur yavrum.

Seni ald m Tanr'm?Gel mene, uf, nerdesen?Sensiz qan oldu barm.(arxa terefe baxar, Cell'n geldiyini grnce)

Ah, yene o, nerde yavrum?

CELLMerhemet.

GVERNMenden ne isteyirsen, get, ekil get!

CELLEfv et meni, bir divneyem, suum ox,Feqet dn, divneye qelem yox.Efv et, crmm2, qebehetim oxsa da,Efv et, geri Ieyqetim3 yoxsa da...

GVERNHe zerer yox, men efv eyledim seni,Feqet sen de bu hldan qurtar meni.Gel, yaxm gel, kksm, gel, parala.Belke ruhum ikenceden qurtula.mdi Meneke'm, o snm pembe nur.Meni ssz mezarnda bekliyor...

CELLGverin, qanatma knlm, yeter.ekdiyim ezablar lmden beter.letdiyim suun cezas neyse,

taet eylerem bam da getse...

GVERN(usanm ve lgnca birferyd ile)Yavrum... Nerde yavrum?

CELLEfv et.

GVERNAh, ekil.

CELL

Gverin. Gverin...

GVERN(Cell'a) ekil, getsefil...

(Deye sinirli ve nifretli baklarla ieri girir. Cellise aan bir heykel kimi yerinde donaaalr).

1917

1. Hediyesi 2. Suun 3. Layk olma, yararllk

8/7/2019 Hseyin Cvid

11/19

BLS(c. II. s. 9 -14)

4 perdeli f acieKONU: Mellifin simvolik-felsefi mezmunlu eserlerindendir. Esas qayesi

insanlarn btn felaketlerine onlarn zlerinin bais olmas, her xain qelbde potensialbir iblis giz-lenmesidir. "blis nedir? -Cmle xeyanetlere bais... Ya her kese xain olaninsan nedir? - blis"-blisin son monoloqundak bu szler eslinde eserin btnmezmununu znde ehtiva edir. Eserdeki hadiselerin merkezinde Arif adh bir genedayanr. O, daim heqiqet axtaranl laubali bir insandr. Xver adl gzel bir qz onurekden sevir. Lakin Arifin qelbi Re'nya baldr. Re'n ise yalnz babasnn qatilinitapb cezalandran adama ere gedeceyine and imidir. Qatil ise Trk ordusununzabiti olan, lakin reyinin derinliklerinde Trk lerin cebhelerdeki melubiyyetlerinesevinen bn Yemin adh bir Erebdir. Qatili Trk ordusunun Vasif adl gene ye igid2zabiti tapb3 cezalandrr. Lakin hemin4 ana qeder tretdiyi btn cinayetleri yalnzblisin ad ile balayan Arif gzel Ren'ya sahib olmaq n Vasifi ldrr ve yaln zbundan sonra onun uzun illerden beri arayb-axtard doma qarda olduunu bilir.

Eser boyu her bir felaketin, xeyanetin trediyi sehnede bir mahidei sifeti ile blis deitirak edir ve insanlarn z cinayetlerini nece onun ad ile baladqlarm grerek acqehqehelerle glr. Eserde mharibelerin xalklarn ve insanlarn heyatna getirdiyidehetlere ve Trklk ruhunun direldilmesineS mhm diqqet yetirilmidir.

LK PERDE

ARF(Uyqudan oyanr kimi alnn ve gzlerini ovu-

durur. Yerinden galxr, gye doru)

Dnyalar yoxdan yaradan ey ulu Tanr.Ey xliq-i hikmet.

Duyduqca, dndke olur qelbime tan7,

Min bheli illet.Duyduqca evet perdeli hikmetleri her an,

Min drl heqqet,Min drl, memml heqqet mene xendan8,

Hepsinde de zulmet.Blbllerin elhm9, ieklerdeki elvan,

Ya 'le-yi ecrmio.Olmaz bu menim cldracaq knlme el'n,

Bir menbe-yi ilhamd.Ey varl yox, yoxluu vardan daha dilber,

Ruhum seni izler.Ltf et, o gzel hreni bir an mene gster.

Ruhum seni zler.Uydum da peygemberlere, qanuna, kitabe,

Duydum yene qesvetl2.Badan-baa hep qehr , qezeb, tvbe, inbe^,

Hep ze'fe elmet. Her felsefe bir velvele,hep ddl*4 xeyanet,

Yox rehber-i vicdan.Sensiz doamaz qelbime, vicdanma heyhat,

Bir'le-yi irfani5.En, gel mene, yxud meni ykseklere qaldr,

Dindir qucamda.Qaldr meni, bir seyr eleyim, qo mu, gzel mi,

Cennetde melekler?

Qaldr meni t grmeyim insandaki zulmBax, yer z inler. Y Rebb, bu cinayet,

bu xeyanet, bu sefalet,Bulmaz m nehayet? nsanlar xelq

etmede var belkei6 de hikmet,blise ne hacet?

Yorgun ve dnceli bir hlda iskemleye otu-rur. Derhal sehnenin azalr. blis srekli ve is-tehzall7 qehqehelerle yerden-alovlar iinden xar.

Yldzl ve eflatni ridasnn^8 etekleri hereket et-dikee atereng sm ve elbisesi parlar, durur.

BLSArif! Mana bax, sende mi vhmei9 qapldn?Bre cocuq, sende mi blise taqldm?Dhiler, ul'ezm nebiler bele menden,He veehle texls-i girbn^o edemezken,Daim meni tehqr ederek eyleniyorsun,Hep syleniyor, syleniyor, syleniyorsun.Bir gn geler, elbette, bu i'zn2i ile sen de,Bazice olarsan qoca iblisin elinde.blis, o byk qdret, o ateli memm,Bir gn seni de kendine eyler kle, ammaHeyhat, olamaz derdine bir kimsede imdd,mdde qoar, qosa feqet h ile feryd.

Ridsmm eteklerini Arifin zne srer, laubaliqehqehelerle ekilib geder. Sehne aydmlar.

ARF(aqn, sinirli bir tvr ile salarn cjandmr, ieri

girmekde olan ixtiyara heyecanl ve mzterib)Gel, gel mene. Gel, eyle menim derdime re.

XTYAROlum, yene derdin ne imi, syle ne re?

I. Arayan 2. yiit 3. bulup 4. ayn 5. canlandrma 6. hikmet yaratan 7. karanl 8. gle 9. akmalar 10. cansz, kuvvetsizklarII. ilham kayna 12. sknt, kasavet 13. ballk 14. adaletli 15. bilgi, irfan 16. belki 17. alayl 18. hrka 19.korkuyavehime 20. yakay kurtaramazken 21. anlayla

8/7/2019 Hseyin Cvid

12/19

ARF(ac tebessmlerle)Yar beynimi, a qelbimi. Eyvah, aamazsan.

Qa, menden uzaqla, xayr, esl gaamazsan.Men lmam artq, mene yaxlama, kenar ol,Gel qama, xayr, derdime ltf et de deva bul.

XTYAROlum, meden lemi nifretle buraxdm,

ARF(ac tebessmlerle)Yar beynimi, a qelbimi. Eyvah, aamazsan.Qa, menden uzaqla, xayr, esl gaamazsan.Men lmam artq, mene yaxlama, kenar ol,Gel qama, xayr, derdime ltf et de deva bul.

XTYAROlum, medeni alemi nifretle buraxdn,Geldin, bu cedelsiz, bedevi leme xdn.nsandaki haqszl, zulm nut artq,Gelbindeki nifretleri, vehetleri yax, yx.Y'min deyil blis'e uyan...Hep beeriyetEtmi bu gn ev yxmaa, qan tkmeye det.Arif, unut olum, unut artq meni dinle,Sen kendini mehv eyleyeceksen bu gedile.

ARF(ac qehqehelerle)Mmkn m unutmaq?

esla,Esla dayanlmaz bu byk dehete, zr,Yalnz deyil insanlara, vehlere sorsan,Onlar bele insandaki vehliye heyran.(gye doru, sinirli ve heyecanl)Bilmem bu cinayet, bu xeynet, bu felket,Bitmez mi ilh? Bu qeder sebre ne hacet?(lgn)Ver, bir buyuruq ver de cehennemler alsn,Cosun, btn ateleri dnyya salsn.Yaxsm da, bu zlim beerin yurdunu yaksn,Hep yer z bir h olaraq gylere xsm

Bu rada dehetli gy gurultusu^ balar. Gurultu ile

beraberblisin iddetli qehqeheleri eidilir.htiyar me'yusve dnceli bir hlda qlbeden xr. Arif eli alnndaolaraq gurultu ve c\ehqeheleri dinler. Eyni zamandasehnenin azalr, iblis Arifin qarsna kei verir.

ARF(fesini qoyaraq, aqn)Kimsen, neisen? Syle, nedir fikr meramn?Nerden geliyorsun, ne imihret namn?

BLS(merur qehqehelerle)Men imdi bir ate, feqet evvelce melekdim,

Hep Xliq'e tesbeh idi, tehlil idi virdim2.lk nce melek meni teqds ediyordu,Adem kimi bir saygsz xr leke vurdu.

Alalmad, ykseldi feqet hret anm,Allah ile bir zikr edilir nam nianm.

ARFArtq yetiir, anladm, zha ne hacet?Qarmdakblis imi, eyvah ne dehet.Hep qehr oluyorken bu cahan xin elinle,Bilmem neye geldin, neye geldin, mene syle...

BLSBaxdm eziyor ruhunu hep qeyd-i esarets,Geldim ki, edim ta seni hrriyyete de'vet.Baxdm seni mehv etmede min drl xeyanet,Geldim ki, verem qelbine bir nuri-heqiqet.

ARFUymam sene, her mel'unetv* mence eyandrS,Defol da get, azgnlar sapgnlar^ qandr.Hrriyyete esl meni sen irdiremezsin,Bir zulmet iken nur-i heqiqet veremezsin.

BLS(stehzah qehqehelerle)Lkin bu xet... Atei zulmet sanyorsun.Sen Arif iken hlbuki ox aldanyorsun.Zulmet deyilem, ite menim her szm ate...Ate! zm ate, zm ate, gzm ate.Dayanlmaz buna

ARFMen nure feqet talibem, ate neme lazm?

BLSAtesiz inan nur olamaz sabit qaim7.Ate, gne, ate, beeriyyet btn ate,Her bir hereket, mebde-i xilqet8 btn ate...Zerdt' dn, felsefesi, fikri, dehas,Hep atee taprmaq idi zmre-yi nasr?.Yalnz bunu derk etdi o ellame-yi mehur,Yalnz o byk ba bu byk kefle merr

ARF(sinirli)Mehv olsa da hep menliyimio uymam sene,

defol.

BLSDurmam, gederem...(qehqehe ile ekilir)

ARFHaydi, ekil, ite aq yol...(Fesini bir terefe atb esebil hllar keirir. Sehne

aydnlar.)1918

1. grlts 2. okuduum 3. tutsaklk ba 4. ktln 5. ayan, bilinmektedir 6. yoldan kmlar 7. ayakta duran8. yaratln balangc 9. insan topluluu 10. benliim 11. sinirli

8/7/2019 Hseyin Cvid

13/19

PEYEMBER

(c. III, s.232-236)

Dram, 4 perdedeB'YET, DE'VET, HCRET, NSRET

KONU: slam dininin banisil byk Mehemmed'in heyat haqqnda yazmaqCavidin en byk arzusu olmudu. Hemin2 arzu bu eserde reallamd. Eserinesasnda Mehemmedin yeni din urunda mbarizesi tesvir olunur. Mehemmedbtperestlik eleyhine tekbana m-barizeye balayr. lk vaxtlar ona he kim inanmr,hezret Peyember def elerle lm tehlkesi qarsnda qalr. Peyembere qar dayananesas qwe3 gzel emsadr. O, bir terefden Me-hemmed'i delicesine sevir, o biriterefden ise dini madilelerde helak olan qohumlaruun4 in-tiqamn ondan almaqbaresinde5 dnr. Romantik slubda, yksek poetik senetkarhqla yazlm eserinsonunda yeni dinin feziletlerini yalnz Mselmanla tapnanlar deyil, Xris-tianlar veyehudiler de qebul edirler. Mehemmed'in bir din te'sisisinden Peyemberliye yk-selmesinin btn merhelelerini gsteren eser slamn zefer yr ve her yeri titreden

"Al-lahekber" sedalar ile bitir.B'YETAydn ve yldzl bir gece. Mekke yaxnlnda Hira

da. Etrafda maaralar, yaln aayalar, sarp eniler,qorxun uurumlar... Peyember eli alnnda derin d-ncelere dalm. O, gecenin skutunu oxayan hezin vebayldc bir ud zmzmesi6 dinleyerek uyuyur kimiznden kemi. Bu srada penbe, mavi, henveyi nur-lar iinde altun aanadl, fsunkar^ bir melek ener veilahi bir ahengle Peyembere xitab etmeye balar.

MELEKUlu dahi, sen ey byk rehber.Qalx, oyan. te her teref, her yer.Hep tebiet dalb da r'yye,Celb eder ruhu e'r sevdye.Gece yldzlar ile prxly,Seni dinler, skt iinde feza.

PEYEMBER(ban qaldnr, heyret ve iztirab ile)Yene r'ya m grdym, eceba?Sen neen, syle?

MELEK

Men mi? He sorma.Ezeliyyet efeqlerinde aan,Taze bir gnce, penbe bir yldz.Ebediyyet fglerinde uan,Tanr qoynunda beslenen bir qz.e'r hikmet, zeka ilhesiyem,Ulu dahilerin nedimesiyemS.Ayr olsaq da ite her ikimiz,Bir rbabn? inildeyen sesiyiz.

PEYEMBERNe iin geldin, anlamam, yene sen?

MELEK(gye doru)Ona qaldrmaq isterem seni men.

PEYEMBERh, sen dima gelir de mana,Sonra hep gsterirsen istina.Men kimem, syle? Sen neen, gster.

MELEKMen melek, sen de, sen de peyember.

PEYEMBER(aqn, geri ekilir)Ya! Demek sen melek misen? Heyret!

MELEKMen senem, sen de men, arma, evet.Men senin eqlinem, feqet dim,Bu qiyafetle zahir olmalym.

PEYEMBERGel, yaxm gel, aman, ne dilbersenio.Yox, saqn, gelme, dur, ne sylersen.Yene sarsld mzterib ruhum,Dur, aman, sanki qelb-i mecruhumla.vq hesretle reqs eder, szlar,Onu bir qehr-hendei2 yldzlar.Qopuyor ta iimde bir tufan,Beynim ate sab durur her an.Yanyor menliyim, dncelerim,re bul, yoxsa mehv olub gederim.

MELEKEn gzel re ite ezm sebat,Olma esla esir-i hissiyyat.Buraxb eczi durmadan yksel,Yksel, ey anl qehreman, yksel.Er-i Iahutel3 doru a ehber1*,Dima yksel, ey byk rehber.

1. kurucusu, peygamberi 2. ayn 3. g, kuvvet 4. akrabalarn 5. konusunda 6. sesi, ezgisi 7. byleyici 8. arkadaym9. sazn 10. gzelsin 11. yaral kalbim 12. kahrl glmseme 13. ilahi lem 14. kanat

8/7/2019 Hseyin Cvid

14/19

PEYEMBERYox, qanad yox. Men ite bir ciz,Yoluyam, kimsesiz, tesellisiz.evrem issiz maaralar, yaln,Qayalar, sarp eniler, ah azm,Uurumlar, alov saan ovalar,Ruhu qesvetle yldran havalar.Bir emen yox, axar su yox, heyhat,Gz, qulaq burda duymaz eq heyt.

MELEK(gye doru)Bax, bu engin feza, bu qutlu deniz..Ne qeder xo, nasl gzel, lekesiz...Uuur her terefde yldzlar,

Behs edir sanki nazenini qzlar.Hep birere'r, sen de birair,Her tams eqe iddir.

PEYEMBERAh, bu almazpareler2 serpen,Gece ox mhteem, feqet onu men,Seyre daldqa sanki mehv olurum,Qelbim oynar da, rpnr ruhum.Anlamam bir bu lsz, bu derin,Bu qaranhq, iekli perde necin?Meni yalnz dndren bu meal,Hep bu, yalnz bu, dim bu sual.

Bu siyah araf en byk engel,Uabilseydim ite en evvel,Onu yrtar da, paralar da hemenQovuardm o hsn-i mtleqe3 men.

MELEKOnu derk elemek4 qolay... AncaqVer iinden gelen sedaya qulaq.Dinle hep kinat, seyr eyle,Her gne ondan ite bir'le...Her ufaq zerre, her kiik yarpaq,Sene syler, bu remzi5 ox parlaq.

PEYEMBERMence dnyda en sevimli dilek-Ona qomaq, onunla birlemek...

MELEKO da mmkn, dn de haqq yolu tut,Atalardan qalan ne varsa unut.Yx xurft6, eski btleri? qr.Kim yol azmsa, Haqqa doru ar.NerdivanlarS yapb knllerden,Parla, yksel vcud-i mtleqe sen.

PEYEMBERyle bir esr9 iindeyem ki, cahan,

Zlm vehetle qovrulub yanyor.z evirmi de Tanrdan insan,Kfr heq cehli me'rifet sanyor.Dinlemez kimse qelbi, vicdan,Mehv eden haql, mehv olan haqsz...Badr xalqa bir yn cn,Hep mnafiq, erefsiz, exlaqsz.Glyor nura dima zulmet,Glyor fezle qar fisq ficrio,Ah, edlet, hquq ve hrriyyet,Ayaq altnda nanb gediyor.

MELEKElverir sende olsun ezm sebat,Bu qaranlq muhiti get, parlat.Haqq' anlat da, olma he me'yus.

PEYEMBERMeni bir kimse dinlemez efsusH.

MELEKTanr fermandr bu, get, syle.(Gye iaretle)Syle ancaq onun lisn ile.

PEYEMBERHank m'czle12? Men ki, ox ciz,Bir qulam kimsesiz, mdfiesiz.

MELEK(altun qabl bir kitab verir)Haqq' tebli n senin ancaq,Rehberin senet-i kelamis olacaq.Sama, hep sama baqa m'czeler,Bu kitab ite en byk rehber.Behs eder buseden, mehebbetden,nciler serper elm hikmetden.

(dadl tebessmlerle)Yene bilmem nein-nein daldn?Ne dnb, necin ab qaldm?Sevgiden xo mu sence ate-i kin?Yox, qlmc sz qeder deyil keskin.Tanr kemide hep qan isterken,mdi memnun feqet mehebbetden.

PEYEMBERMen mehebbet esriyem, her an...Her zaman zlerem yle bir cahan,Ki, btn kinat eq olsun,

1. Cilve 2. Elmas paralar 3. Mutlak gzellik 4. Anlamak, kavramak 5. aret 6. Safsata 7. Put 8. merdiven 9. Asr,4aizyL 10. Ahlakszlk ve sefillik (zevk ve elenceye dkn) 11. Yazk 12. Mucizeyle 13. Sz sanat

8/7/2019 Hseyin Cvid

15/19

8/7/2019 Hseyin Cvid

16/19

YILDIRIM. Muharibe mi? Ah, mharibemi?(Ac qehqeheyle). Gr bizi ne ile qorxudur? ZavallTopal! Grnr ki, qarsndakm unudur. (ox qz-

n) Xayr, onun cavab mharibeden baqa bireydeyil.

EYX BUXAR. Zennimce qezeb ve hiddetefendimizi yanl mhakimelere svq edirl. Tey-mur da sizin qeder qehreman, sizin qeder cesur vesarslmaz bir hkmdar. Bo yere Trk vladnm qa-nm tkdrmeyin ve etrafnz saran dmenleri zfelaketinize gldrmeyin.

YILDIRIM. Xayr, mirim. Men indiye qedersenin ac nesihetlerini dinledim. Efsus2 ki, bundansonra dinlemeyeceyem, nki bu mektubun mealitehqirleri3n en acsdr.

EYX BUXARI. Evet, bilirem, ac

d

r, feqetmenim szlerim ondan da acdr. Feqet onunla ar-pacacana z nefsinle mbarize et4. Cesaret edi-rem, mmknse reqqaselere5 uyma. Serbistanprensesi nfuzuna qaplma. Ve serxo vezirlere aletolma.

AL PAA (etrafa) Ah, bu ne hezyan?

YILDIRIM. Evet, eyxim. Ac da olsa, sz-lerinde bir heqiqet var. Lakin Teymur'a qar sus-maq esla elimden gelmez. nki o meni tanmr,yaxud tanmaq istemir. Her hlda men zm onatantmalym. Ali paa, cavab yaz.

Ali Paa kaz-qelem7 hazrlar.

ORXAN (te'zimS ile) Msaide buyurulsa, mende bir-iki kelme sz sylemek isterem.

YILDIRIM. Syle.

ORXAN. Efendimizin iradesi^, elbette, bir he-qiqetdir. eyx hezretlerinin tvsiyesi ise daha xe-yirxahane bir meslehetdir.

YILDIRIM. Men hepsini dnrm, artq bi-zimki meslehetdenio kemi. (Qzn) Cavab yaz.

AL PAA. Emrinize hazram.

YILDIRIM. Yldrm Beyazid'den Kelb-i equr

Teymura.MECLSDEKLER (dehet ve heyretle etrafa)Nasl? Kelb-i equri mu?

YILDIRIM. Yazdn m? Kelb-i egur Teymur'a.

AL PAA. Evet, kelb-i egur Teymur'a...

YILDIRIM. Yaz, mharibemiz muharibedir.Her kim sznden qaarsa, qadm talaq ile boolsun.

AL PAA. (yazr, etrafa) Ah, felaket. Dehet.

YILDIRIM. tekini zn bilirsen. te menimcavabm bu.

EYX BUXARI (mzterib ve heyecanl). Efendim.Efendim, msaide buyurun. Bu cavab adab-i m-nazireye12 esla mvafiqi3 deyil. Hem de he birhsn-i te'vill4 qebul etmez. Evet, bu bir xeta, bu birtecavz ki, he bir hkmdarn anna yaramaz.

YILDIRIM. Artq yetiir, rica edirem, kimse qa-tmasn.

EYX BUXAR (yerinden qalxb getmek ister).Yaxl5, sultanm, qarmam, lakin bu cavabnzlabyk bir mes'uliyyet-i tarixiyye16 altnda qa-lacaqsnz. Mene msaide...

YILDIRIM. Buyurabilersiniz. (eyx Buxari xr.Yldrm istehzali^ tebessmle qafasn oynadr) Evet

bu mektubla ldrm Beyazid byk bir mes'uliyye,bir mes'uliyyet-i tarixiyye altnda qalacaqm.

ORXAN. Her halda eyx bedxahi8 bir exsdeyil.

YILDIRIM. Ne olursa olsun, menim iradem qe-tidir!9. (qalxr). Mene bax, Orxan. Sen bu veqteqeder bizden hrmet ve mehebbet grdn... ve osayede Anadolu'da yaayan Tatar-Trkmen qe-bilelerinde byk nfuzun var.

ORXAN. Efendimizin ltfnden.

YILDIRIM. te onlara icrayi te'sir etmeli. Yarn

orduya seferberlik emr edeceyem. Baxal

m, Tey-mur bize qar ne yapr? Feqet, saqm, vezifendemsamihe etme20 (xmaq zre bir nece2l addmyrr)

ORXAN. Mence vezife her eyden stndr.Amirim urunda badan kemeye hazram.

YILDIRIM. Haydi, aslanm, i bana. Unutmaki, seni daha byk rtbeler bekleyir. Ali Paa. Sende mektubu eliye ver, menden son hediyye olaraqTeymur'a gtrsn.

AL PAA. Ba ste.

(xrlar)

ORXAN (yalqz) Ah, Teymur, kelbi-egur... (adve ve istehzal qehqeheyle) Evet, daima serxolarn te-sellisi hezyan22, aciz ve zeiflerin silah ise sy veqardr23. (Yldrmn getdiyi terefe kinli ve azn)Feqet ey merur ve eyya Sultan. Emin ol ki, yarn,evet, yarn o qoca qehremann demir penesindebir ilan kimi qvrlacaqsan. Hem de umulmaz birmelubiyyetle zebun24 ve perian olacaqsan.

PERDE 1925

1. Sevk ediyor 2. Yazk 3. Hakaretler 4. arp, sava 5. Danszler 6. Samalk 7. Kalem 8. Sayg, mermet 9. stek,

dncesi 10. tir 11. K

s

r kpek 12. Tart

ma kurallar

na 13. Uygun 14. Gzel yorum 15. Gzel, iyi, yak

kl

16. Tarihisorumluluk 17. Alayl 18. Ktlk isteyen 19. Hkmn (yargm) kesindir 20. Gevek davranma 21. Ka 22. Sama sapanszler 23. Beddua 24. Gsz, aciz

8/7/2019 Hseyin Cvid

17/19

MEQALELER

HESBIHAL

(c. IV, s.190-191)

Bir milletin tereqqil ve tedennisini2 bilmekn milletin mekteblerini, daha dorusu ibtida3

mekteblerini grmek kifayet eder. Avropa'ya mey-dan oxuyan Almaniya'mn, qoca Rusiya'n heyecanadren Japoniya'nm btn bu tereqiyat-i dd-diyyeleri4 hep ibtida mektebler sayesindedir.

Trkiye'de esna-yi inqilabda vcuda gelen m-veffeqiyyetler5 qlmc parltsndan, qol zorundanziyade mekteb terbiyesine ve o mektebleri idareeden mellimlere medyundur^.

Demek ki, bir milletin her hal

n

tedqiq etmekn en doru meyar?, en kesdirme yol mek-tebleridir. Dnyada her i, her hereket bir qanuna,bir rehbere mhtacdr. Rahat ve mesud yaamaqn de xsusi bir meslek, bir i tutmaq iqtizaederS. Lakin her i sahibi z iini layiqi ile ba-carabilmek n beherhl gsurlarm anlayb se-netinde mahir9 olmaldr. O mehareti bize yredeney ise elmdir, mektebdir. Zira elm-i iqtisadio bil-meyen bir tacir menfeet yerine zerer grr. Tarix-iedyni, felsefe bilmeyen bir xoca hidayet, erietyerine sefsete, zelleti2 toxumu saar.

Elm-i ziraetdenl3 ba xmayan bir mlkedryaxud ekinci buda ekerse ovdar bier, hendese^

bilmeyen bir me'mar qbbe ile urarken divarlaratlam bulur.' Te'lim ve terbiyeden anlamayan bir mellim

tenvir-i efkr edecek yerde fesad-i exlqa bis olur.Fezlet yerine rezalet yredir, elm yerine cehalet y-retmi olur.

ndiye qeder mektebler imiz b i r etletxanadan5 baqa bir ey deyildi. Hetta nafizbir nezerle tedqq edecek olsaq, o perian hal indibele hkmfermai olmaqdadr. Bir ox mekteblerdemellimler vaxt ldrmekden baqa bir eye ya-ramrlar. Daima girdlerden miskinne bir in-qiyad, cahilane bir itaet isterler. Dersleri her-fiherfine tutuquui7 kimi ezberletmeyi kendilerince

sul-i cedd zenn edib z-zlerini aldadrlar... 1911

NKMLIQ

(c. W, s. 215)

Bu gn qara torpaq ecelin pence-yi qehri Qaf-qaziya'nn, Rusiya Trklerinin, daha dorusu btnTrk nsr-i necibinin yorulmayan, qehreman vealqan bir vladm a-i ebedisine ald.

Mirze Abdulla Mehemmedzde, Abdullah Sur,Abdulla Tofiq imzalarn qezet stunlarnda grb-

bulmayan ox az qare bulunur zenn edirem.te o feal gen getdi. Nkm olaraq terk-iheyat etdi.

Gence'de mebde7yi lmi tehsil etdikten sonra seneden ziyade stambul'da ikmal-i tehsil ilemegul olub tarix ve edebiyyatda byk bir leyaqetgstermi olan bu deyerli cavana min efss18! Min-lerce efss ki, dnyadan kam almayaraq arzularnayetimeyerek milletine, vetenine lazm olan en qiy-metli bir zamannda milletini, vetenini terk etdi, -yalnz ve yalnz aile ve arkadalarnn, ehibbi9 vevetendalarnm reyinde unudulmaz bir hesretqoyub getdi.

Merhum mrileyh20 yaasayd ede-

biyatmza ox byk menfeetler ox qiymetli eser-ler bex edecekdi. Zaten gsterdiyi numuneler is-tiqbalmm ne derecede parlaq olduunu mdeqqqqarelere teslim etdirmidir zenn edirem... OnunTrk diline, Trk Edebiyyatma olan xidmetleri2iox parlaq olacaqd, efss ki, z snd, getdi...

1912

MUHARBE VE EDEBYYAT

(c. IV, s. 232-233)

...te, Trk-Fars ediblerinin z milletine, mil-

letin ehval-i ruhiyyesine olan te'sir ngiltere'de,Fransa'da, taliya'da, Almaniya'da, Rusiya'da ve s.memleketlerde de eyni derecede mil ve hkm-fermadr.

Mesela, ngilisleri alaq: onlarn teden beri ca-hangirne bir emel arxasmca qomalar, her yerdenfuz qazanb da her lkede rol oynamalar siyasiqvvelere medyun olduu kimi felsef, edebte'sirlerden de vreste22 deyildir.

ngilisler merrdur, soyuqqanldr, dncelive durbindir. Elbette, bunlar, bu sifetler muhite,mill ruha, mill terbiyeye rce23 sifetlerdir. Lakinekspir kimi dhilerin emelperver, lemmul eser-leri, Herbert Spenser kimi byk filosoflarn n-fuzlu, metin, sarslmaz ve keskin felsefeleri b-hesiz ki, herngilis'de, btn xalq ruhunda bykve semimi bir te'sire mlikdir.

Fransa'nn da Jan Jak Russo kimi hessas vemeriz24 bir ruha mlik olan filosoflar, bir para xe-yalperest, hoppa airleri, be'zi exlqsz, modac ro-manclar bhesiz ki, Fransz heyatna, Franszmuhitine te'sir etmemi deyiller.

taliya'ya gelince, eski talyanlarla iimiz yox...Biz indiki italyanlar yalnz musiqii algc kimi ta-nyrq. algcnn beslediyi ruh ve exlq her yerde,her kesce belli olduundan onlarn oynayaca rol-dan behs etmek lzumsuz grnd.

1. lerleme 2. Gerilemesini 3. lk, balang 4. Ciddi ilerlemeleri 5. Baarlar 6. Borludur 7. l 8. Gerekir 9. Usta10. Ekonomi ilmi 11. Dinler tarihi 12. Alaklk 13. Ziraat ilmi 14. Geometri 15. sizlik evinden 16. Hkm srmekte17. Papaan, dudu kuu 18. Yazk 19. Dostlar 20. Ad geen kii 21. Hizmetleri 22. Bamsz 23. Bal 24. Sayr, hasta,maraz

8/7/2019 Hseyin Cvid

18/19

Rus-Alman muhitine gelince bu mhitdekiheyat ve edebiyyat daha baqadr. Rus-Alman szaraya gelir-gelmez, hem edib, hem filosof olmaqzre iki byk sm, iki nfuzlu mtefekkir gar-mzda dikilib durur. Onlarn biri mehur Tolstoy,biri de Alman filosofu Nitse'dir.

Son zamanlarda bu iki mqtedir dhinin Ru-siya ve Almaniya'da oynad mveffeqiyyet inkredilmeyecek bir nfuz ve qvveye mlikdir. Tols-toy qocaman ve mhteem romanlar ile, ufacq,sade risaleleri ile, munisi bir qayeni, emel,mesihpesendne2 bir meslek izlemi, izlediyi

1. Sevimli, ezel 2. Beenecekekilde 3. Okuyucularn

qaye-i emeli, dndy mesleki Rusiyahlara, bil-xasse Ruslara beyendirmi, milyonlarca qarelerini3ncil-i erifin evfedici te'limat ile yaatmaa a-

lm, az-ox mveffeq de ola bilmidir.Mezkr Nitse'ye gelince o daha baqa bir yol,baqa bir qaye te'qib etmi. Onun eserlerinde Tols-toy'un dndy merhemetlerden eser yox...

O, zeiflerin ezilmesini qayet tebii bulur. Me-hebbet, merhemet kimi duygularn xeyalperestne,me'nasz eyler olduunu isbata alr, hem deisbat etmekden ciz qalmaz...

1915

8/7/2019 Hseyin Cvid

19/19