HRVATSKA RADIO-TELEVIZIJA PJ TEHNOLOGIJA

TEHNIČKI STANDARDI HRT-a

ZA PRIHVAT TV SADRŽAJA U HD FORMATU

listopad 2011.(veljača 2015.)

Sadržaj Uvod ............................................................................................................................................... 1 Dostava HD materijala na vrpci-sažetak .......................................................................................... 1 1. Opći zahtjevi na kvalitetu............................................................................................................. 2

1.1. Kvaliteta slike ....................................................................................................................... 2 1.2. Kvaliteta zvuka ..................................................................................................................... 2

2. Tehnički zahtjevi - video .............................................................................................................. 3 2.1. High Definition (HD) format ................................................................................................. 3

2.1.1. Podrijetlo materijala ....................................................................................................... 3 2.1.2. Postprodukcija ................................................................................................................ 3 2.1.3. Filmski pokreti (filmski efekt) ........................................................................................ 3 2.1.4. ''i'' i ''psf'' markeri ........................................................................................................... 3

2.2. Video line-up ........................................................................................................................ 3 2.3. Videorazine i gamut .............................................................................................................. 3

2.3.1. Mjerenje razine signala ................................................................................................... 3 2.3.2. Tolerancija gamut signala ............................................................................................... 4

2.4. Zacrnjenje (blanking) ........................................................................................................... 4 2.5. Omjer stranica slike (Aspect ratio) ........................................................................................ 4

2.5.1. Cinemascope u letterbox formatu ................................................................................... 4 2.5.2. ''Plivajuće'' (floating) slike .............................................................................................. 4 2.5.3. HD materijal u pillarbox formatu .................................................................................... 4

2.6. Sigurno područje za grafiku i naslove .................................................................................... 5 2.7. Konverzija standarda ............................................................................................................. 6

3. Tehnički zahtjevi - audio ............................................................................................................. 7 3.1. Zahtjevi za stereosignal ......................................................................................................... 7

3.1.1. Stereo line-up tonovi ...................................................................................................... 7 3.1.2. Stereo audio razine i mjerenja glasnoće .......................................................................... 7 3.1.3. Stereo faza...................................................................................................................... 8

3.2. Zahtjevi za surround zvuk ..................................................................................................... 8 3.2.1. Surround line-up tonovi .................................................................................................. 8 3.2.2. Surround audiorazine i mjerenja glasnoće ....................................................................... 8

3.3. Audio i video sinkronizacija .................................................................................................. 8 3.3.1. Audio i video sinkronizacijski markeri ........................................................................... 8

4. Zahtjevi na dostavljeni materijal .................................................................................................. 9 4.1. Format programa ................................................................................................................... 9

4.1.1. Početak i kraj.................................................................................................................. 9 4.1.2. Programi dulji od jedne vrpce ......................................................................................... 9 4.1.3. Kompilacijske vrpce ....................................................................................................... 9 4.1.4. Prekidi za reklame .......................................................................................................... 9

4.2. Ident Clock ........................................................................................................................... 9 4.3. Dostava vrpce ..................................................................................................................... 10

4.3.1. Format vrpce ................................................................................................................ 10 4.3.2. Način označavanja audio/video materijala .................................................................... 10 4.3.3. Vremenski kod ............................................................................................................. 10

4.4. Dostava datoteka ................................................................................................................. 10 4.5. Dostava u realnome vremenu (Live Delivery) ...................................................................... 11

4.5.1 Definicije ...................................................................................................................... 11 4.5.2. Kontribucijski tokovi podataka ..................................................................................... 11 4.5.3. Kontribucija audiosignala ............................................................................................. 12 4.5.4. Konverzija standarda .................................................................................................... 12 4.5.5. Kategorije kontribucije ................................................................................................. 12 4.5.6. Odgovornost ................................................................................................................. 12 4.5.7. Komunikacija ............................................................................................................... 13

Reference ...................................................................................................................................... 14

Uvod Ovaj je dokument vodič za tehničke standarde kojih se treba pridržavati pri dostavi video i audiosadržaja HRT-u u formatu visoke razlučivosti (High Definition). Standardi obuhvaćaju: o tehničke specifikacije, odnosno tehničke metode proizvodnje koje se moraju koristiti te

parametre koje materijal mora ispuniti da bi bio prihvatljiv Hrvatskoj radioteleviziji, o zahtjeve za kvalitetom slike i zvuka koji obavezuje proizvođače materijala,

Napomena: Procjena kvalitete je subjektivna i ovisi o prirodi programa, publici kojoj je sadržaj namijenjen i omjeru uloženih sredstava i kvalitete. Stoga su neki od zahtjeva kvalitete izraženi relativno ("razumni","ne prevelik" i sl.).

o zahtjeve za dostavu koji određuju format programskoga materijala. Svaki sadržaj predviđen za emitiranje mora zadovoljiti postupak kontrole kvalitete (Quality Control – QC). Sadržaj koji ne zadovolji u postupku kontrole kvalitete može biti vraćen dobavljaču na doradu. S obzirom na brzi razvoj tehnologije na ovom području, potrebno je minimalno jednom godišnje revidirati dokument. Dostava HD materijala na vrpci-sažetak o HDCAM je format u kojem moraju biti dostavljeni svi HD sadržaji na vrpci, o rezolucija slike mora biti 1920x1080 piksela, uz frekvenciju izmjene slika 25 Hz, o testni signali u trajanju 60'' (EBU Bar 75%, ton 1 kHz razine -18 dBFS), o vremenski kod početka programa 00:02:00:00, o stereo audio na kanalima 1 i 2 (za surround vidi točku 3. na strani 7), o prelazak u tišinu (postupan ili rez) i 10'' smrznute slike (vision freeze) nakon završetka

programa

2

1. Opći zahtjevi na kvalitetu 1.1. Kvaliteta slike Slika mora biti dobro osvijetljena i razumno, ali ne i umjetno oštra. U slici ne smije biti prekomjernog šuma, zrnatosti i nusproizvoda digitalne kompresije. Slika mora biti izuzeta od pretjeranoga bljeskanja i refleksije, a na objektivu se ne smiju vidjeti prljavština, fizičke zapreke (npr. pokrov objektiva) kao ni aberacija leća. Pokreti moraju biti glatki i kontinuirani te ne smiju povećati izobličenje, uzrokovati raspadanje pokretnih objekata ili velike promjene u rezoluciji. Podešavanje parametara slike (black crushing, highlight compression) ne smije uzrokovati gubitke detalja u crnom i bijelom. Ne smiju se vidjeti horizontalni ili vertikalni aliasing, odnosno isprekidane linije, fluktuacije u brzini izmjene poluslika i slika u finim detaljima. Reprodukcija boja, osobito tonova kože, mora biti konzistentna cijelo vrijeme i treba realno predstavljati prikazanu scenu, osim ako je izmijenjena kao autorski bitan vizualni efekt. Slika mora biti stabilna i kontinuiran - tj. bez skokova, trzanja, promjene u razini ili poziciji. Na slici se ne smiju vidjeti izobličenja uzrokovana digitalnom obradom. Šum kvantizacije ne smije biti očit. Ne smiju se vidjeti prividni/lažni signali ili izobličenja u slici kao što su: razmazivanje (smear), echo, moire, brum (hum), preslušavanje (crosstalk) itd. 1.2. Kvaliteta zvuka Zvuk mora biti snimljen s prikladno postavljenim mikrofonima, s minimalnom pozadinskom bukom i bez vršnog izobličenja. Audio mora biti bez smetnji (klikovi, buka, brujanje) i bez kakvog analognog izobličenja. Audio mora biti kontinuirano i ujednačeno miksan i obrađen. Audiorazine moraju biti u skladu s prikazanom scenom, a dinamički opseg razuman kako bi zvuk bio prikladan za slušanje u raznolikim kućnim uvjetima. Stereoaudio mora biti prikladno uravnotežen i bez fazne razlike koju uzrokuje fazno poništenje monosignala. U tonu ne smiju biti zamijećena izobličenja u dinamici i frekvencijskom odzivu signala kao posljedica smanjenja šuma ili kodiranja smanjenim brojem bitova.

3

2. Tehnički zahtjevi - video 2.1. High Definition (HD) format Sav materijal namijenjen emitiranju u HD formatu mora zadovoljiti sljedeće uvjete: o rezolucija 1920x1080 piksela, 16:9 omjera stranice slike, o frekvencija izmjene slika 25 Hz (1080/25 formata), o 4:2:2 poduzorkovanje boje. HD format potpuno je specificiran u ITU-R BT.709-5 Part 2 preporuci. Iznimno, program može biti isporučen u rezoluciji 1280x720 piksela, frekvencije izmjene slika 50 Hz, 16:9 omjera slike. 2.1.1. Podrijetlo materijala Materijal može biti proizveden bilo progresivnim, bilo analiziranjem s proredom. Oba načina analiziranja videosignala mogu biti miješani u programu ako za to postaje autorski razlozi ili priroda programa zahtijeva miješanje materijala iz različitih izvora. 2.1.2. Postprodukcija Elektronički generirana pokretna grafika i efekti (kao što su roll, DVE efekti, wipe, fade i sl. moraju biti izrađeni u načinu analiziranja s proredom kako bi se spriječilo neželjeno podrhtavanje slike. 2.1.3. Filmski pokreti (filmski efekt) Snimanje u 1080i/25 formatu te dodavanje filmskih efekata u postprodukciji nije prihvatljivo (progresivno snimanje jedina je prihvatljiva metoda). 2.1.4. ''i'' i ''psf'' markeri Markeri tipa analiziranja u toku videopodataka (video stream) ili na vrpci za sve programe moraju biti postavljeni na ''i'' kroz cijeli sadržaj, čak i ako je većina sadržaja nastala progresivnim analiziranjem zbog toga što neka oprema procesira materijal obilježen ''PSF'' markerom, a to može rezultirati degradacijom slike. Materijal može biti isporučen s 'PSF' markerom isključivo uz odobrenje HRT-a. 2.2. Video line-up Programska videorazina mora biti točno usklađena u odnosu na pridružene line-up signale (EBU 75% signal koji ispunjava cijeli 16:9 raster). 2.3. Videorazine i gamut High Definition digitalni signal ocjenjivat će se prema preporuci ITU-R BT709-5 Part 2. Videorazine moraju biti zaprimljene unutar navedenog limita tako da se programski materijal može koristiti bez podešavanja. Signal izvan navedenih granica definira se kao gamut pogreška. 2.3.1. Mjerenje razine signala Razina digitalnog videa obično se mjeri s uređajem koji prikazuje zapis kao i tradicionalni monitor valnog oblika (WFM). To daje očitanje u mV (analogni signal), ili kao postotak dopuštene razine.

4

Granice razine signala definirane su u odnosu na nominalne razine crnog i bijelog. Crnu razinu određuju R, G i B komponente čija je vrijednost 0 (ili 0% ili 0mV), a bijelu razinu sve tri komponente na 100% ili 700mV. Za signal slike svaka komponenta može poprimiti bilo koju razinu u rasponu između 0 i 100% (ili 0mV i 700mV) , što je ekvivalentno razinama digitalnog uzorka od 16 do 239 (8 bitni sustavi) odnosno 64 do 940 (10 bitni sustavi). 2.3.2. Tolerancija gamut signala U praksi je teško izbjeći generiranje signala koji su neznatno izvan tog raspona pa se uzima u obzir mala tolerancija koja je definirana na sljedeći način (preporuka EBU Rec103) : o RGB komponente moraju biti između -5% i 105% (-35 i 735mV), o luminanca (Y) mora biti između -1% i 103% (-7mV i 721mV). 2.4. Zacrnjenje (blanking) HD slika mora ispuniti cijelo aktivno područje (1920x1080 piksela). Nikakve pogreške zatamnjenja nisu dopuštene na novom, upkonvertiranom ili arhivskome materijalu. Međutim, tolerancija od 2 piksela dopuštena je pri insertiranju grafike i složenih višeslojnih sekvenci gdje key signali i drugi efekti ne pokrivaju potpuno pozadinsku sliku. U slučaju da animirani key signali ili preklapanja uzrokuju pomična preosvijetljena područja na rubu aktivnoga dijela slike, poželjno je potpuno zatamniti navedene piksele uz opasku, s preciziranim vremenskim kodom i razlozima tih pogrešaka. 2.5. Omjer stranica slike (Aspect ratio) HD program (osim dolje navedenih iznimki) mora biti dostavljen u 16:9 widescreen formatu što znači da aktivno područje slike mora ispuniti cijelo 16:9 područje slike u horizontalnom i vertikalnome smjeru bez geometrijskog izobličenja. 2.5.1. Cinemascope u letterbox formatu Filmski program se može dostaviti s aktivnim dijelom slike u kinoomjeru 21:9 ili 1.85:1, centriran vertikalno između crnih područja na gornjem i donjem dijelu 16:9 okvira, ispunjavajući cijelu širinu okvira bez geometrijskog izobličenja. 2.5.2. ''Plivajuće'' (floating) slike Kratke sekvence slika s crnim okvirom mogu biti korištene radi umjetničkog efekta. Pri tome treba imati u vidu da korisnički prijamnici koji rade u auto zoom modu često protumače crni okvir na gornjem i donjem dijelu slike kao leterbox format pa automatski uvećavaju sliku što može rezultirati nepredvidivim zumiranjem, umanjiti umjetnički efekt i biti iritantno za gledatelja. Ako se već koristi, crni okvir mora biti dosljedan preko cijele sekvence slika. 2.5.3. HD materijal u pillarbox formatu Određeni materijal u pillarbox formatu može biti prihvatljiv HRT-u ako je dobiven na mediju s kojega se može prebaciti u punoj HD rezoluciji (npr. 35 mm film s 4 perforacije i omjerom slike manjim od 16:9). Slika mora biti centralno smještena u 16:9 okviru bez geometrijskog izobličenja.

5

2.6. Sigurno područje za grafiku i naslove Naslovi i odjavne špice moraju biti jasni, čitljivi i unutar definiranog sigurnog područja. Sve veličine fontova moraju biti čitljive, kako u HD formatu, tako i nakon konverzije u SD format. Definiraju se 2 primarna sigurna područja za grafiku tijekom emitiranja programa u 16:9 formatu: o 14:9 sigurno područje, o 4:3 sigurno područje (koristi se za većinu programa u Hrvatskoj).

Tabela 1. Sigurno područje za grafiku

Sigurno područje Definirano kao [%] HD pikseli (1. piksel numeriran s 1) Broj TV linije

14:9 70% aktivne širine 90% aktivne visine

289-1632 55-1026

48-532 (1. poluslika) i 611-1095 (2. poluslika)

4:3 65% aktivne širine 90% aktivne visine

337-1584 55-1026

48-532 (1. poluslika) i 611-1095 (2. poluslika)

Slika 1. 14:9 sigurno područje

Slika 2. 4:3 sigurno područje

Piksel 1 Piksel 337 Piksel 1920

Piksel 1026 Piksel 1080

Piksel 1

4:3 sigurno područje

Rub 16:9 slike

Piksel 55

Piksel 1584

Piksel 1 Piksel 289 Piksel 1632 Piksel 1920

Piksel 1026 Piksel 1080

Piksel 1

14:9 sigurno područje

Rub 16:9 slike

Piksel 55

6

2.7. Konverzija standarda Kad se u program ubacuje materijal drugog porijekla (formata), za konverziju je potrebno koristiti standard predviđanja vektora pokreta. Trenutačno se preferira metoda promjene brzine između standarda 24 slike u sekundi (uključujući 23.98) i 25 slika u sekundi, s tim da posebnu pozornost treba posvetiti audiju.

7

3. Tehnički zahtjevi - audio Trenutačno se razmatra EBU preporuka R128 (Normalizacija glasnoće i dopuštena maksimalna razina audiosignala) i čim to bude moguće, dopunit će se ovaj dokument. S obzirom na vrstu sadržaja koji se isporučuje, moguća su dva formata isporuke audiosignala: za film i za program koji zahtijeva dodatnu sinkronizaciju.

Tabela 2. Sadržaj audiokanala za filmski program AES Trag Kanal Sadržaj

1 1 SDI Main Stereo L 2 SDI Main Stereo R

2 3 SDI Main Dolby E (opcija) 4 SDI

Tabela 3. Program za dodatnu sinkronizaciju AES Trag Kanal Sadržaj

1 1 SDI Main Stereo L 2 SDI Main Stereo R

2 3 SDI *M&E Stereo L 4 SDI *M&E Stereo R

Programi koji isporučuju višekanalni (surround) zvuk moraju sadržavati i stereomiks koji odgovara svim zahtjevima vezanim uz stereosignal s tim da stereo i surrond 5.1 signali moraju biti sinkroni. Gledatelji će pri tome primati stereomiks ili mix-down iz surround signala generiran u playout lancu ili prijamniku. *M&E – glazba i efekti 3.1. Zahtjevi za stereosignal Stereokanali moraju sadržavati zvuk u A/B (Lijevi/Desni) obliku. Ako se koristi monosignal, mora biti snimljen kao dual mono tako da se može njime manipulirati jednako kao sa stereom, a mora i odgovarati svim stereostandardima vezano uz razinu, balans i fazu. 3.1.1. Stereo line-up tonovi Svi stereokanali moraju rabiti EBU 1 kHz ton (lijeva identifikacija). Svi tonovi moraju biti sinusoidalni, bez distorzije i koherentne faze između kanala. Referentna razina digitalnog audiosignala definirana je na 18 dB ispod maksimalne razine kodiranja (-18 dBFS) prema EBU preporuci R68. 3.1.2. Stereo audio razine i mjerenja glasnoće Stereo programske razine trenutačno se mjere PPM (Peak Programme Meters) metodom. Maksimalna ili vršna programska razina ne smije nikada biti 9 dB veća od referentne programske razine. Sljedeće razine mjerene PPM metodom (BS6840 Part 10 s referentnom razinom na PPM 4) karakteristične su za televiziju i dane su samo kao smjernice.

Tabela 4. Stereorazine za televiziju (PPM) Materijal Normal Vršni puni opseg Dijalog 3-5 3-6

Nekomprimirana glazba 5 2-6 Komprimirana glazba 4 2-4

Glasni M&E (pucnjevi, avioni, glasan promet) 5-6 Pozadinski M&E (uredski/ulični šum, laka glazba za raspoloženje) 1-3

8

Slika 3. Audio razine signala na HRT-u

3.1.3. Stereo faza Stereo audio program mora se moći prebaciti u mono bez faznoga poništenja. 3.2. Zahtjevi za surround zvuk Surround zvuk se prenosi u 5.1 formatu i treba biti dostavljen u Dolby E standardu osim ako HRT ne odluči drugačije. 3.2.1. Surround line-up tonovi Svi surround kanali moraju sadržavati BLITS tonove (EBU Technical Paper 3304) radi identifikacije audio kanala. 3.2.2. Surround audiorazine i mjerenja glasnoće Trenutačno nema precizno definiranih metoda mjerenja glasnoće surround kanala. Za smjernice je potrebno kontaktirati HRT. 3.3. Audio i video sinkronizacija Zvuk (mono, stereo i surround) ne smije prethoditi ili kasniti pred/za pripadajućim videom više od 5 ms. 3.3.1. Audio i video sinkronizacijski markeri Kako bi se osigurala sinkronizacija audio/videosignala tijekom cijeloga postprodukcijskog procesa, mogu se koristiti posebni sinkronizacijski markeri (sync plop) prema sljedećim pravilima: o marker mora biti smješten između vremenskoga koda 00:00:57:06 i 00:00:57:08. o marker je ton referentne razine (-18 dBFS) frekvencije 1 kHz po svim kanalima. o trajanje videobljeska - vršnog bijelog (flash) je 2 slike kako bi mogao uspješno proći proces

standardne konverzije. o audiomarker mora biti sinkron sa svim PCM audiokanalima i videobljeskom (± 5 ms). o ako se ubacuje završni tonski marker, ne smije biti bliži od 10 sek s obzirom na kraj programa te

mora biti u skladu s gore navedenim točkama.

HEADROOM

HRT DIGITALNA RAZINA -18 dBFS -9dBFS 0 dBFS HRT ANALOGNA RAZINA -3 dBu +6 dBu +15 dBu Razina testa Razina modulacije

9

4. Zahtjevi na dostavljeni materijal 4.1. Format programa Sav dostavljeni program, bilo na vrpci, bilo u formatu datoteke, mora sadržavati sljedeće elemente u odnosu na vremenski kod:

Tabela 5. Raspored sadržaja u odnosu na vremenski kod Vremenski kod Trajanje Slika Zvuk

00:00:00:00 1' EBU Bar (75%) 1 kHz (- 18 dBFS) 00:01:00:00 30'' Crno Tišina

00:01:30:00 (opcija) 27'' 5slika Ident/Countdown Clock Tišina 00:01:57:06 (opcija) 2 slike Vršno bijelo 1 kHz (- 18 dBFS) (1. slika)

00:01:57:06 2'' 19 slika Crno Tišina 00:02:00:00 Program Program

Kraj programa 10'' Crno Tišina Kraj programa+10'' (opcija) 2 slike Vršni bijelo 1 kHz (- 18 dBFS) (1. slika)

4.1.1. Početak i kraj Treba imati u vidu da se video i audio automatski aktiviraju tijekom emitiranja tako da nema potrebe da budu aktivni prije samog emitiranja. Slika može krenuti iz crnog (fade up from black) počevši od 00:02:00:00. Svi programi moraju završiti postupnim (fade out) ili trenutačnim (cut) prelaskom u tišinu. Smrznuta slika (vision freeze) mora se držati 10'' nakon završetka programa. Bilo koji drugi programski sadržaj ne smije započeti ranije od 5 minuta nakon završetka programa. 4.1.2. Programi dulji od jedne vrpce Ako programski materijal premašuje kapacitet jedne HDCAM vrpce, drugi dio mora početi s idućim cijelim satom vremenskoga koda nakon kojeg je završio prvi dio. Vrijeme preklapanja sadržaja mora biti minimalno 2 minute. 4.1.3. Kompilacijske vrpce Kad HRT pristane preuzeti kratke sadržaje na kompilacijskoj vrpci, mora biti barem 15'' crnog i tišine između kraja programa i početka sata za sljedeći program. Svaki program mora početi punom minutom (SS:MM:00:00). 4.1.4. Prekidi za reklame Za neovisne programske sadržaje svakom dijelu mora prethoditi odbrojavanje kako je navedeno u točki 4.2. Između kraja prvoga dijela i početka sata koji odbrojava mora biti barem 15'' crnog i tišine. Svaki dio mora početi punom minutom (SS:MM:00:00). 4.2. Ident Clock Svakom početku programa mora prethoditi odbrojavanje (countdown clock) sa sljedećim informacijama: o programski I.D. broj, o naslov programa (i serijski broj ako je moguće), o broj epizode (ako je moguće), o naslov epizode (ako je moguće).

10

Nikakva tehnička informacija ne mora biti prikazana (kao npr. HD format, format vrpce, omjer stranica slike, sigurno područje grafike…). Trajanje materijala ne bi trebalo biti uključeno. Odbrojavanje mora trajati barem 20'', s rukom koja se miče u koracima od 1'' (samo digitalno odbrojavanje nije prihvatljivo). Preko odbrojavanja ne smije biti audija ni identifikacije. 4.3. Dostava vrpce Programski sadržaji dostavljeni na vrpci moraju odgovarati svim zahtjevima postavljenim u ovome dokumentu, osim onih koji se odnose na dostavu datoteka. 4.3.1. Format vrpce HDCAM jedini je prihvatljiv format dostave. Snimka mora potpuno odgovarati tehničkoj specifikaciji proizvođača kako bi se osigurala kompatibilnost formata. Vrpce moraju biti čiste, iz novih zaliha, u originalnoj kutiji proizvođača (omotnice pakirane u kutije sa stiroporom nisu prikladne jer zbog pogrešaka u pakiranju može doći do kontaminacije vrpce) i jasno označene. Dostavljene vrpce moraju biti zaštićene od nehotičnog presnimavanja (record lockout u položaju ''on''). Preporučuje se dvostruko premotavanje vrpce prije dostave. Naljepnice moraju biti fiksirane na kaseti i zaštitnoj kutiji, pazeći pri tome da ne smetaju pokretnim dijelovima vrpce ili kutije. 4.3.2. Način označavanja audio/video materijala Svaka vrpca i pripadajuća kutija mora imati naljepnicu koja sadržava sljedeće informacije: o programski I.D. broj, o naslov (i serijski broj ako je moguće), o broj epizode (ako je moguće), o naslov epizode (ako je moguće). U zaštitnoj kutiji osim toga mora biti i VTRR (Videotape Recording Report) izvješće koje, osim gore navedenih informacija, mora sadržavati i: o log sadržaja vrpce prema vremenskom kodu, o tehnički komentar, o raspored audiokanala. 4.3.3. Vremenski kod LTC i VITC vremenski kodovi moraju biti identični i kontinuirani kroz cijelu snimku. 4.4. Dostava datoteka Tehnički standardi za dostavu datoteka (file based delivery) trenutačno se razvijaju. Za smjernice treba kontaktirati HRT.

11

4.5. Dostava u realnome vremenu (Live Delivery) 4.5.1 Definicije o Točka dostave je zgrada HRT-a ili lokacija po dogovoru. o Kontribucijski link je svaki prijenosni put do točke dostave koji nije ostvaren stalnom vezom. o Trajni link je svaki prijenosni put od stalne lokacije do točke dostave. 4.5.2. Kontribucijski tokovi podataka Razna oprema i kontribucijski linkovi koriste se različitim metodama kompresije. Zbog toga treba navesti sve tipove kompresije i tokove podataka koji se koriste pri prijenosu TV signala, što uključuje i signale bežičnih kamera. Na slikama u točki dostave ne smije biti vidljivih izobličenja nastalih zbog kompresije signala gledano na broadcast tipu monitora veličine 40'' na udaljenosti 3 visine monitora. Kako bi se osigurala najbolja kvaliteta dostavljenog sadržaja za potrebe postprodukcije i arhiviranja, treba osigurati najveći mogući tok podataka. o gdje god je moguće, treba prenositi nekomprimirani HD-SDI signal (1.485 Gb/s). o na lokacijama koje imaju mogućnost prijenosa SD-SDI signala treba rabiti kodere koji dopuštaju

prijenos HD signala preko SD-SDI sučelja (Dirac JPG 2000). o kontribucijski linkovi za prijenos signala izravno do točke dostave (single hop) trebaju omogućiti

prijenos signala s tokom podataka ne manjim od 45 Mb/s (MPEG2), odnosno 34 Mb/s (MPEG4).

o kontribucijski linkovi kojima se signal prenosi do točke dostave preko dviju ili više veza koje se nadovezuju jedna na drugu (multi hop) trebaju omogućiti prijenos signala s tokom podataka ne manjim od 60 Mb/s (MPEG2).

Dodatni zahtjevi na MPEG2 kodere su: o GOP struktura od 15 slika kao kompromis između efikasnosti kompresije i otpornosti sustava na

pogreške, o B slike ne smiju koristiti u GOP-u, o preporučena GOP struktura je IPPPPPPPPPPPPPP (smanjeno kašnjenje može kompromitirati

učinkovitost kodiranja), o da se smanji degradacija boje prilikom emitiranja s 4:2:0 poduzorkovanjem, kontribucijski

koderi trebaju raditi sa 4:2:2 poduzorkovanjem, o Intra DC preciznost treba biti podešena na 11 bita. Dodatni zahtjevi na MPEG4 kodere su: o 10 bitna kvantizacija, o izbjegavanja smanjenog kašnjenja osim ako to nije potrebno zbog dvosmjerne komunikacije, o GOP struktura od 15 slika (mogućnost primjene B slika se još istražuje), o 4:2:2 poduzorkovanje (s razvojem tehnologije očekuje se korištenje i 4:2:0 poduzorkovanja bez

vidljivog narušavanja kvalitete). Napomena U posebnim situacijama kad je prioritet sadržaj, a ne tehnička kvaliteta, mogu se koristiti i drugi parametri kodiranja koji će rezultirati smanjenom kvalitetom slike, ali samo uz odobrenje HRT-a.

12

4.5.3. Kontribucija audiosignala Raspored audiokanala za kontribuciju HD signala je sljedeći:

Tabela 6. Raspored audiokanala AES Trag Kanal Sadržaj

1 1 SDI Main Stereo L 2 SDI Main Stereo R

2 3 SDI Main Dolby E 4 SDI U posebnim situacijama, kad zbog programskih potreba treba odstupiti od navedenog rasporeda, HRT će pružatelju vanjske usluge dostaviti novi raspored audiokanala. 4.5.4. Konverzija standarda Preporučuje se koristiti samo konvertere standarda s visokom kvalitetom predviđanja vektora pokreta. Ako je tok podataka sadržaja koji se prenosi manji od 100 Mb/s, preporuča se konverziju obaviti prije ulaska signala u kontribucijski link. 4.5.5. Kategorije kontribucije Kontribucija programa se prema pouzdanosti veza dijeli na sljedeće kategorije. o Razina 1 - kontribucija preko dva neovisna prijenosna kanala (različiti putovi i medij preko

kojeg se signali prenose). Potrebno je osigurati redundanciju programskog i komunikacijskoga kanala te dostavu signala do točke dostave uz djelomičan gubitak napajanja.

o Razina 2 - kontribucija preko dva prijenosna kanala (glavni i rezervni). Potrebno je osigurati redundanciju programskog i komunikacijskoga kanala te dostavu signala do točke dostave uz djelomičan gubitak napajanja.

o Razina 3 - kontribucija preko jednog (minimalno) prijenosnoga kanala gdje je HRT spreman preuzeti rizik gubitka programa.

4.5.6. Odgovornost HRT mora imati kontakt s tehničkim koordinatorom vanjske usluge radi planiranja tehničke realizacije ili bilo kakvih drugih upita. Na mjestu realizacije prijenosa mora biti kontakt osoba iz tehnike koja je na raspolaganju za vrijeme tehničke pripreme i trajanja programa. Dužnosti kontakt osobe iz tehnike su: o ispunjavanje standarda specificiranih u točkama 2. i 3. ovoga dokumenta, o propuštanje signala kroz prijenosni lanac bez potrebe za intervencijama u signalu, o osiguranje dovoljnog broja monitorskih točki u prijenosnom lancu radi kontrole kvalitete signala, o osiguranje adekvatnosti i operabilnosti komunikacije, o provjera razine pouzdanosti kontribucijskih veza s obzirom na zahtjev HRT-a, o osiguranje kontinuiteta i stabilnosti video i audiosignala za trajanja programa, o sinkronizacija dislociranih izvora signala o ujednačenost u standardu signala (omjer stranica slike, rezolucija…) koji se ubacuju u program s

materijalom koji ide uživo u program. Gdje god je moguće, treba omogućiti GPS sinkronizaciju, osobito ako se koristi Dolby E standard. Iako testni signali (line up) s mjesta prijenosa moraju biti osigurani najmanje 30 minuta prije početka emitiranja, preporuča se čim prije uspostava kontakta i provjera tehničke ispravnosti sustava koji sudjeluju u realizaciji prijenosa.

13

4.5.7. Komunikacija Za programe koji zahtijevaju dvosmjernu komunikaciju ponekad su potrebni povratni video i audio signali. Važno je uzeti u obzir kašnjenje i pouzdanost komunikacijskoga kanala, osobito kad su u program uključeni razgovori uživo. Zbog velikog kašnjenja (nekoliko sekundi) ne preporuča se u takvim situacijama raditi s off air signalom, osim u slučaju nužde (ispada glavnog komunikacijskog kanala). Prihvatljivo je koristiti se mobitelom za komunikaciju pri testiranju trase (line up), ali se ne bi trebalo koristiti njime kao jedinim sredstvom komunikacije u programu osim ako tako unaprijed nije dogovoreno. Za kontribuciju programa koji izravno ide u emitiranje preporuča se korištenje četverožične veze kao minimalnog zahtjeva za komunikaciju.

14

Reference

1. Technical Standards for Delivery of Television Programmes to BBC, UK Version 1.0-2011, BBC Version 1.2-2011

2. Parameter values for the HDTV standards for production and international programme exchange, ITU-R BT.709-5 Part 2

3. Tolerances on "Illegal" colours in television, EBU Rec103 4. Sound system equipment. Methods for specifying and measuring the characteristics of peak

programme level meters, BS 6840-10, IEC 60268-10 5. Multichannel Audio Line-up Tones, Ebu Tech 3304 6. Loudness normalisation and permitted maximum level of audio signals, EBU Rec 128