hormony - patofizjologiapatof.ump.edu.pl/wp-content/uploads/2020/03/hormony-pat... · 2020. 3....
TRANSCRIPT
Patofizjologia układu
dokrewnego
dr n. biol. Rafał Rutkowski
Hormony
Hormony to związki chemiczne wytwarzany przez
komórki (dokrewne i nie tylko) przenoszone przez krew i
wpływający na czynności innych narządów i tkanek.
Neurohormony –związki wytwarzane przez komórki
nerwowe - noradrenalina, adrenalina, wazopresyna i inne
pozostają pod wpływem niemal wyłącznie pobudzenia
nerwowego. Dodatkowo pod silnym wpływem nerwowym
pozostaje wydzielanie hormonów podwzgórzowych
(uwalniających i hamujących).
Hormony nie inicjują nowych czynności komórek , a
jedynie modyfikują (wzmagają lub hamują) już
istniejące.
Hormony – mechanizm działania
https://clinicalgate.com/gastrointestinal-hormones-and-neurotransmitters
Hormony – miejsce i zakres działania miejscowe – związki tj. acetylocholina, serotonina,
histamina czy prostaglandyny wytwarzane przez różne
komórki i działające w najbliższym sąsiedztwie
tkankowe – wytwarzane w komórkach nie skupionych w
oddzielnych gruczołach wydzielania wewnętrznego np.
hormony przewodu pokarmowego czy hormony
wytwarzane przez nerki – erytropoetyna, renina, działają
parakrynnie, endokrynnie i neurokrynne
o działaniu ogólnym – wydzielane przez gruczoły
dokrewne i działają na komórki docelowe drogą
endokrynną np. hormony przysadki, nadnerczy czy wysp
trzustkowych
Hormony – budowa chemiczna
hormony polipeptydowe –hormony podwzgórza,
przysadki, wysp trzustkowych
hormony steroidowe – pochodne cholesterolu,
wytwarzane przez korę nadnerczy i gonady
hormony aminokwasowe- hormony tarczycy
(tyroksyna, trójodotyronina, kalcytonina), rdzenia
nadnerczy, dopamina i melatonina
Mechanizm molekularny działania
Hormony steroidowe i hormony tarczycy –
wnikają przez błonę komórkową do wnętrza
komórek docelowych i w połączeniu z
receptorem cytoplazmatycznym wpływają na
transkrypcję cząsteczek mRNA w jądrze
komórkowym
Hormony aminokwasowe i polipeptydowe –
wiążą się z receptorem w błonie komórkowej co
prowadzi do powstania wewnątrzkomórkowych
drugich przekaźników np. cAMP czy Ca+2 –
dalej sygnał jest przekazywany do jądra
komórkowego lub bezpośrednio reguluje
aktywność, ilość enzymów oraz innych białek
portalwiedzy.onet.pl/uklad_hormonalny
Gruczoły dokrewne człowieka
http://celfit.manifo.com
Hypothalamus_and_Pituitary_Gland.html
Układ podwzgórze - przysadka
Regulacja działania hormonów odbywa się na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego,
które dotyczy osi :
podwzgórze – przysadka – gruczoł obwodowy
(tarczyca, gonady, kora nadnerczy)
nie wszystkie hormony produkowane przez gruczoły
obwodowe podlegają trójstopniowej regulacji np. insulina -
trzustka, parathormon - przytarczyce. Mówimy o
mechanizmie metabolicznym regulacji, gdzie poziom
glukozy czy wapnia w osoczu jest najistotniejszym
czynnikiem regulującym wydzielania tych hormonów
kolejna grupa nie podlegająca wyżej wymienionej regulacją
to neurohormony (adrenalina, noradrenalina czy hormony
podwzgórzowe) – impulsacja nerwowa
Regulacja działania hormonów –
ujemne sprzężenie zwrotne
https://basicmedicalkey.com/iodine
Podwzgórze - hormony
Hormony podwzgórzowe uwalniające :
- korytkoliberyna (CRH)
- tyreoliberyna (TRH)
- gonadoliberyna (GnRH)
- somatokrynina (GRH)
- prolaktoliberyna (PRH)
Hormony podwzgórzowe hamujące:
- somatostatyna (SRIF)
- prolaktostatyna (PIH) - dopamina
Hypothalamus_and_Pituitary_Gland.html
Hormony przysadki
Choroby i zaburzenia układu
dokrewnego
określane są mianem nadczynności i niedoczynności
wywierają wpływ na metabolizm ogólny
mają wpływ na rozwój narządów, rozwój umysłowy
oraz funkcje rozrodcze
wywierają wpływ na funkcjonowanie narządów
centralnych (wpływ nadczynności i niedoczynności
tarczycy na serce czy oun)
przyspieszają rozwój innych przewlekłych chorób
(cukrzyca i jej wpływ na miażdżycę tętnic)
wpływają na układ immunologiczny, co wiąże się ze
spadkiem odporności organizmu (kortyzol)
Choroby i zaburzenia układu
dokrewnego
Nadczynność lub niedoczynność gruczołów
układu dokrewnego, może być
pierwotna – przyczyną jest schorzenie
konkretnego gruczołu
wtórna – przyczyna schorzenia
zlokalizowana jest poza danym gruczołem
Choroby i zaburzenia układu
dokrewnego
W zawiązku z zależnością czynnościową pomiędzy
podwzgórze - przysadka - gruczoł obwodowy zaburzenia
możemy podzielić na:
pierwszorzędowe – patologia dotyczy gruczołu
obwodowego
drugorzędowe – nieprawidłowości występują z powodu
defektów związanych z wydzielaniem hormonów
tropowych przez przysadkę
trzeciorzędowe – zmiany czynności gruczołu zależą od
patologii w podwzgórzu lub innych narządach
Choroby i zaburzenia układu
dokrewnego
Inne czynniki mogące być przyczyną zaburzeń to:
brak wrażliwości tkanek docelowych na działanie hormonów (spadek ilości receptorów czy defekt w przewodzeniu sygnału)
niewydolność innych narządów – wątroby czy nerek
niedobór substratów do syntezy hormonów
produkcja hormonów w narządach, które w warunkach prawidłowych ich nie wydzielają (wydzielanie ektopowe)
Podwzgórze - hormony
Wazopresyna i oksytocyna są hormonami
produkowanymi w strukturach
podwzgórza a w tylnym płacie przysadki są
magazynowane i wydzielane
Przysadka tylny płat - wazopresyna
jej niedobór powoduje moczówkę prostą, charakteryzującą
się wydalanie bardzo dużych ilości rozcieńczonego
moczu (poliuria) 5-15 litrów na dzień oraz wzmożonym
pragnieniem (polidypsja)
centralna – niezdolność do zagęszczania moczu związana
jest z niedoborem ADH, spowodowana uszkodzeniem
podwzgórza czy przysadki przez nowotwór, uraz, zbieg
chirurgiczny, stany zapalne (gruźlica, zapalenia mózgu)
nerkowa – związana z zaburzeniem czynności nerek
(przewlekła niewydolność nerek), niewrażliwością nerek na
ADH (brak receptora) czy lekami
Przysadka tylny płat - wazopresyna
moczówka prosta charakteryzuje się występowanie
poliurii.
mocz jest niezagęszczony, w osoczu dochodzi do
nieznacznej hipernatremii, która może ulec nasileniu
powodując osłabienie mięśni, ogólne osłabienie
organizmu, gorączkę i śpiączkę (utratę wody należy
uzupełnić).
moczówkę, która jest stosunkowo rzadkim schorzeniem
należy różnicować z wielomoczem, który występuje w
cukrzycy jak i polidypsji/poliurii o podłożu
psychogennym.
Przysadka tylny płat - wazopresyna
Zespół nieadekwatnego wydzielania ADH (Zespół
Schwartza i Barttera), w którym dochodzi do
zatrzymania wody. Charakteryzuje się on podwyższonym
stężeniem ADH.
nieprawidłowa synteza ADH występująca w
nowotworach złośliwych
wytwarzanie ADH przez zmienioną nowotworowo
tkankę płuc
zwiększone wytwarzanie ADH przez podwzgórze w
chorobach mózgu
Hormony przedniego płata przysadki
hormony tropowe wytwarzane w części gruczołowej
przysadki i wydzielane do krwioobiegu pobudzają
aktywność podległych przysadce gruczołów dokrewnych
- hormon adrenokortykotropowy (ACTH),
kortykotropina – pobudza aktywność kory nadnerczy
- hormon tyreotropowy (TSH), tyreotropina - tarczycy
gonadotropiny:
- hormon folikulotropowy (FSH), folikulotropina
- hormon lutenizujący (LH), lutropina (luteotropina)
Pobudzają aktywność jajników i jąder
Przysadka mózgowa
Przyczyny nadczynności przysadki:
nowotwory (gruczolaki), najczęściej występujący to guz
prolaktynowy (prolactinoma) i gruczolaki
somatotropowe
Przyczyny niedoczynności przysadki (objawy kliniczne
pojawiają się przy zniszczeniu 75% gruczołu)
choroby autoimmunologiczne
zakażenia (gruźlica)
nowotwory, zabiegi chirurgiczne, urazy, niedokrwienie
przyczyny wrodzone
Przysadka część przednia
Objawy nadczynność i niedoczynność przysadki dotyczące hormonów tropowych znajdują odbicie w nieprawidłowościach dotyczących konkretnych gruczołów.
Prolaktyna pobudza rozwój gruczołu sutkowego
inicjuje i podtrzymuje laktację
stymuluje instynkt macierzyński, hamuje wydzielanie
hormonów gonadotropowych (hamuje owulację)
Hiperprolaktynemia – występuje częściej u kobiet
(8x) powodując mlekotok, brak miesiączki,
zahamowanie owulacji, niepłodność i brak libido. U
mężczyzn nadmiar prolaktyny jest przyczyna zaburzeń
erekcji, utratę libido oraz niepłodności i ginekomastii.
U obu płci następstwem hipogonadyzm jest spadek
gęstości kości.
Przedni płat przysadki - hormon wzrostu
Pobudza proliferację komórek różnych tkanek prowadząc do zwiększenia ich liczby jak i wielkości.
Działa bezpośrednio lub pośrednio (poprzez czynniki wzrostowe insulinopodobne -IGF-I/II,
somatomedyny) /
bierze udział w syntezie białek organizmu
działa lipolitycznie
wzmaga wchłanianie wapnia z jelit
działa antagonistycznie względem insuliny poprzez hamowanie transportu glukozy i procesu glikolizy, dochodzi do zwiększenia stężenia glukozy we krwi co powoduje wtórne zwiększone wydzielanie insuliny
Przysadka część przednia – hormon
wzrostu
http://www.oapublishinglondon.com/article/1122
Przysadka część przednia – hormon wzrostu
Gruczolaki somatotropowe są praktycznie jedyną
przyczyną nadprodukcji hormonu wzrostu.
Nadmierna produkcja GH może pojawić się w
każdym wieku.
W okresie dzieciństwa (przed zrośnięciem nasad
kości długich z trzonami) jest ona przyczyną
gigantyzmu. W wieku dorosłym prowadzi do
akromegalii (częściej spotykana niż gigantyzm).
W gigantyzm dochodzi do zwiększonej szybkości
wzrostu, natomiast zniekształcenia są niewielkie
Akromegalia
http://www.mmarocks.pl
https://www.physio-pedia.com/Acromegaly
http://m.slaq.am/arm/news/132639?translit=1
Przysadka część przednia-niedoczynność
niedoczynność przedniego płata przysadki – objawy
pojawiają się, gdy zniszczeniu ulegnie przynajmniej 75%
gruczołu.
zazwyczaj deficyt dotyczy jednocześnie kilku hormonów,
rzadziej tylko jednego. Początek choroby jest najczęściej
powolny.
w pierwszej kolejności dochodzi do zniesienia wydzielania
gonadotropin, w dalszej kolejności hormonu wzrostu
(GH), prolaktyny (PRL), hormonu tyreotropowego (TSH)
a na końcu adrenokortytropowego (ACTH).
utrata produkcji ACTH jest najbardziej niebezpieczna
dla życia.
Niedobór hormonu wzrostu
u dzieci powoduje upośledzenie wzrostu – karłowatość
przysadkowa.
wzrost ulega zahamowaniu od 2-3 roku życia, ogólny
stan zdrowia takich osób jest dobry, a rozwój umysłowy
prawidłowy.
opóźnia się dojrzewanie płciowe i często występuje
zwiększona wrażliwość na insulinę (również u
dorosłych).
niedobór hormonu wzrostu u dorosłych przyczynia
się do wielu zaburzeń metabolicznych, wzrostu ilości
tkanki tłuszczowej i zmniejszenia masy mięśniowej co
zwiększa ryzyko chorób układu krążenia
Niedobór hormonu wzrostu
przypadki karłowatości mogą być
wywołane defektem odpowiedzi
receptorów obwodowych.
Karłowatość Larona , która
charakteryzuje się prawidłowym
wydzielaniem somatotropiny
i brakiem IGF-1.
podobny defekt (inna przyczyna –
niedobór białek) jest przyczyną
niskiego wzrostu Pigmejów w Afryce.
Tarczyca
http://www.newsmax.com
http://www.mp.pl/pacjent/choroby/78406,niedoczynnosc-tarczycy
https://win.eurocytology.eu
Tarczyca
Funkcje gruczołu tarczowego
wychwytywanie jodu nieorganicznego i tyrozyny
(aminokwas) z krwi krążącej
synteza hormonów tarczycy – trijodotyronina (T3)
i tyrozyna (T4)
magazynowanie hormonów wewnątrz pęcherzyków
tarczycy w postaci związanej z tyreoglobuliną
uwalnianie do krwi hormonów tarczycy w wyniku
odczepiania ich od tyreoglobuliny
Czynność hormonów tarczycy
Podstawowym efektem działania jest wzrost metabolizmu i
zużycia tlenu co wiąże się ze wzrostem aktywności serca,
płuc, czy nerek. Hormony tarczycy są niezbędne do
wzrostu i dojrzewania organizmu
zwiększenia zapotrzebowania na tlen
wzmożona przemiana materii
zwiększone wydzielanie hormonu wzrostu
wzmożona synteza białek (ilości fizjologiczne)
wzmożona resorpcja węglowodanów i przyspieszona
glikogeneza
wzmożenie metabolizmu tłuszczów oraz przemiany
wodno-mineralnej
Czynność hormonów tarczycy
Opisane funkcje hormonów tarczycy narządowo
będą powodować następujące efekty:
serce – tachykardia
tkanka tłuszczowa – lipoliza
mięśnie – rozpad białek
kości – promowanie wzrostu
przewód pokarmowy – wzrost perystaltyki,
nasilone wchłanianie węglowodanów
układ nerwowy – niezbędne do rozwoju i
dojrzewania mózgu
Metabolizm jodu
niezbędny do wytwarzania hormonów tarczycy
dobowa podaż to 500 μg/d a minimalne
zapotrzebowanie to 75 μg/d
jod jest resorbowany z jelit jako jon jodkowy (I-) a
dodatkowo organizm wykorzystuje jod uwalniany z
tarczycy w procesie odjodowania (60μg/d)
Hormony tarczycy - synteza
tyroksyna (T4) i trijodotyronina (T3)
w komórkach nabłonka pęcherzyków jod jest utleniany i
wbudowywany do cząsteczek tyrozyny
tyrozyna wchodzi w skład tyreoglobuliny stanowiącą
magazyn T3 i T4
w wyniku wbudowania jodu do tyrozyny powstaje
monojodotyrozyna (MIT)
MIT + MIT = DIT
MIT + DIT=T3 a DIT+DIT=T4
jod w tyreoglobuline – T4-35%, T3-5%, MIT – 20% a
DIT-40%
Hormony tarczycy - uwalnianie
Gruczoł tarczowy wydziela ok 100 μg/d tyroksyny i ok
10 μg/d trijodotyroniny , które wiążą się z białkami
osocza tworząc tzw. jod związany z białkiem (PBI).
W warunkach prawidłowych uwalnianie odpowiednich
ilości hormonów tarczycy utrzymuje się przez kilka
tygodni, nawet jeżeli synteza jodu hormonalnego jest
całkowicie zahamowana.
Hormony tarczycy - transport Białka osocza wiążące hormony gruczołu tarczowego to :
globulina wiążąca tyroksynę (TBG)
prealbumina wiążąca tyroksynę (TBPA)
tyroksyna jest w 99,9% w osoczu transportowana z
białkiem , stosunek związanego z białkiem hormonu T4
do T3 to 70:1, a wolnego hormonu T4 do T3 5:1
T3 jest 2-4 razy bardziej aktywna niż T4 i na poziomie
tkanek powstaje bezpośrednio z T4. Tyroksyna oprócz
ściślejszego związania z białkiem niż T3 ma również
dłuższy okres półtrwania – 6 dni (T3-2 dni).
wolna tyroksyna bierze udział w regulacji czynności
gruczołu tarczowego
Hormony tarczycy - regulacja wydzielania
Czynniki zwiększające wydzielanie:
hormon tyreotropowy (TSH)
podwzgórzowy hormon uwalniający hormon
tyreotropowy (TRH)
zimno
długotrwałe stany emocjonalne
sen
hormony oddziaływujące na naczynia krwionośne np.
wazopresyna czy adrenalina
Hormony tarczycy - regulacja wydzielania
Czynniki hamujące wydzielanie
ciepło (długotrwały wzrost temperatury otoczenia lub
nieznaczny krwi dopływającej do podwzgórza)
zwiększenie zawartości wolnych T3 i T4 we krwi
stres
jod nieorganiczny wprowadzony do organizmu w
ilości 10 x większej niż dobowa fizjologiczna podaż
niedobór jodu nieorganicznego w pokarmach poniżej
20 μg/d
Kalcytonina
wytwarzana i wydzielana przez komórki przypęcherzykowe
gruczołu tarczowego.
wpływa na zmniejszenie stężenia wapnia i fosforanów w
osoczu.
hamuje uwalnianie Ca2+ z tkanki kostnej
hamuje resorpcje zwrotna Ca2+ z jelit
stymuluje wydalanie Ca2+ przez nerki
zwiększona zawartość jonów wapnia we krwi pobudza
wydzielanie kalcytoniny. Działa antagonistycznie do
parathormonu.
-
Tarczyca
Choroby tarczycy należą do najczęstszych chorób
endokrynnych (dotyczą 5-7% populacji).
Powiększenie tarczycy wstępuje u ok. 5% osób
dorosłych a niedoczynność u jednej na 100 kobiet.
Tarczyca
Choroby tarczycy klinicznie mogą objawiać się w postaci.
powiększenia tarczycy (wole), które w większości przypadków spowodowane jest obustronną lub jednostronną guzkowatą hiperplazją, chorobą Graves-Basedowa czy nowotworami
nadczynność tarczycy – choroba Graves –Basedowa (75%), wole guzkowe (15%), gruczolak (5%), zapalenie tarczycy, nadczynność indukowana jodem i TSH
niedoczynność tarczycy – autoimmunologiczne zapalenie tarczycy(choroba Hashimoto), resekcja czy też ablacja z użyciem jodu promieniotwórczego (90% przypadków), inne wtórna niedoczynność związana z chorobami przysadki, niedobór jodu w diecie, nowotwory, sarkoidoza czy amyloidoza
Tarczyca
Wole, czyli powiększenie tarczycy spowodowane jest najczęściej spowodowane pobudzeniem wzrostu przez TSH.
wole niedoczynne (hipotyrezoa) – spowodowane niedostateczną produkcja hormonów tarczycowych i wtórnym podwyższonym poziomem TSH
wole z normalną czynnością tarczycy (eutyreoza) – niewielka niedoczynność tarczycy (niedobór jodu) jest skompensowana poprzez przerost pod wpływem TSH –poziom hormonów jest prawidłowy
wole nadczynne (hipertyreoza) – rozrost gruczołu z nadprodukcją hormonów pod wpływem egzogennych czynników stymulujących np. nadmiar TSH czy choroba Graves -Basedowa
http://www.mp.pl
Nadczynność tarczycy
Charakteryzuje się podwyższeniem poziomu metabolizmu i nasileniem szeregu czynności fizjologicznych:
wzmożony apetyt, utrata masy ciała, nietolerancja ciepła – wzmożone pocenie się, zmęczenie
wzrost syntezy i katabolizmu białek, nasilenie syntezy i degradacji lipidów – zmniejszenie ilości tkanki tłuszczowej
upośledzenie tolerancji glukozy
osłabienie siły mięśni (zanik), osteoporoza
zaburzenie cyklu miesiączkowego, niepłodność
Nadczynność tarczycy
mięsień sercowy - zwiększenie kurczliwości,
przyspieszenie czynności, wzrost rzutu, migotanie
przedsionków – niewydolność serca
niedokrwistość, utrata włosów, wytrzeszcz, pobudzenie,
bezsenność, obrzęk przedgoleniowy, wilgotna skóra,
świąd.
przyspieszenie perystaltyki jelit, biegunka, spadek
produkcji kwasu solnego
Nadczynność tarczycy
gruczolak przedniego płata przysadki – nadmierna
produkcja TSH
gruczolak tarczycy (choroba Plummera) – steżenie T3
i T4 jest podwyższone, TSH obniżone, guzki tarczycy
określamy jako gorące – zwiększony wychwyt jodu
Choroba Graves-Basedowa
zapalenie tarczycy – przewlekły proces zapalny
powoduje nadmierne uwalnianie hormonów , poziom T3
i T4 jest podwyższony a TSH obniżony, z czasem może
dojść do niedoboru gdy ich synteza ulega zmniejszeniu
wtórnie do uszkodzonego narządu
inne (ciąża, leki zawierające jod)
Choroba Graves -Basedowa
przyczyną jest obecność przeciwciał (IgG) skierowanych
przeciw receptorom dla TSH w tarczycy (dochodzi do
pobudzenia czynność komórek gruczołu), jest to choroba
autoimmunologiczna.
stwierdzono predyspozycję genetyczną do występowania
tego zaburzenia, niemniej czynniki inicjujące nie są jasno
sprecyzowane (ciąża?, infekcje?, nadmiar jodu?).
wzrasta poziom T3 i T4, poziom TSH jest obniżony.
do objawów nadczynności tarczycy dodatkowo dochodzą:
- wytrzeszcz oczu
- pogrubienie skóry w okolicy w okolicy przedpiszczelowej
Choroba Graves-Basedowa
orbitopatia taczycowa
http://www.czytelniamedyczna.pl
obrzęk
okołooczodołowy
Niedoczynność tarczycy
Przyczyną niedoczynności tarczycy mogą być:
niewydolność podwzgórza i przysadki
zniszczenie miąższu tarczycy poprzez proces
zapalny, zabieg chirurgiczny czy radioterapię
niedobór jodu lub jego nadmiar
obecność przeciwciał przeciwko receptorowi dla
TSH, które go blokują bez pobudzenia
ekspozycja na leki (sole litu)
inne
Niedoczynność tarczycy
Brak hormonów spowalnia procesy metaboliczne a objawy
zależą od czasu trwania i stopnia niedoboru
wzrost masy ciała, osłabienie przemiany materii,
wrażliwość na zimno
zahamowanie syntezy białek, osłabienie syntezy i
degradacji lipidów, wzrost ilości tkanki tłuszczowej
zwiększenie tolerancji glukozy
przyrost masy mięśniowej, sztywność mięśni, wysięk w
stawach, nagromadzenie w tkankach glikozoaminoglikanów
– obrzęk dłoni, stóp, twarzy, okolic oczodołów
mięsień sercowy - zmniejszenie kurczliwości, zwolnienie
czynności, zmniejszenie rzutu serca, zimne dłonie
Niedoczynność tarczycy
spowolnienie perystaltyki jelit, zaparcia, zaburzenia
wchłaniania, niedobór witaminy B12 (w wyniku
zanikowego zapalenia śluzówki jelita)
zaburzenia miesiączkowania (obfite miesiączki),
niepłodność
spowolnienie umysłowe, kretynizm (niedobór jodu w
okresie płodowym), apatia, zmęczenie utrata słuchu
Objawy niedoczynność tarczycy
Choroba Hashimoto
przewlekłe zapalenie tarczycy z naciekami limfocytarnymi
– choroba ma podłoże autoimmunologiczne i postępujący
charakter.
dotyczy głównie kobiet (8:1) pomiędzy 30-50 rokiem
życia. Niedoczynność tarczycy występuje u 90% chorych.
choroba ma podłoże genetyczne (choroby tarczycy u
krewnych, zmiany ekspresji genów MHC/HLA wskazuje na
predyspozycje do jej wystąpienia).
w trakcie przebiegu choroby gruczoł tarczowy niszczony
jest przez pobudzone limfocyty T oraz przeciwciała.
Choroba Hashimoto
Obecne w przebiegu choroby autoprzeciwciała mają
głównie charakter diagnostyczny
anty-TPO (80% pacjentów) – autoprzeciwciała
przeciwko tyreoperoksydazie tarczycowej (enzym biorący
udział w biosyntezie i sprzęganiu hormonów tarczycy)
anty-TG (50% pacjentów) – autoprzeciwciała przeciwko
tyreoglobulinie
TBII (TSH binding inhibition immunoglobulin) –
autoprzeciwciała blokujące wiązanie TSH
Poziom autoprzeciwciał nie koreluje ze stanem
czynnościowym tarczycy. Nie są one parametrem
patogenicznym jak prognostycznym.
Tarczyca
Nieprawidłowości dotyczące hormonów tarczycy mogą być związane
za zaburzeniami syntezy tyreoglobuliny:
niedoborem substratu czyli jodu
nadmiarem jodu
upośledzenie wbudowywania jodu w tyreoglobulinę
wrażliwość tkanek na hormony tarczycy ulega osłabieniu – Zespół
Retetoffa – zmniejszenie, albo gdy upośledzona jest transformacja T4
do T3
spadek aktywności dejodynazy w tkankach obwodowych (zespół
niskiej T3 – niedożywienie, choroby ogólnoustrojowe (niewydolność
nerek czy wątroby), urazy wielonarządowe
zespół niskiej T3-T4 – występuje podwyższony poziom rT3 a
przyczyną jest nadmierne uwalnianie z tkanek czynnika hamującego
uwalnianie T4 z TGB (szybsze uwalnianie tego hormonu z
krwiobiegu)
Przełom tarczycowy
nadmierne, występujące w krótkim czasie wydzielanie
hormonów tarczycy (zabieg operacyjny na nadczynnej
tarczycy, zakażenie, poród zatrucie ciążowe czy
przerwanie leczenia tyreostatycznego).
charakteryzuje się nagłym początkiem i silnie
zaznaczonymi objawami, do których należą gorączka,
niepokój ruchowy, dezorientacja oraz nieregularne bicie
serca (tachykardia, migotanie przedsionków) co może
powodować niewydolność serca.
wzrasta temperatura ciała, występują biegunki i
wzmożone pocenie mogące prowadzić do odwodnienia.
Nadnercza
http://zdrowie.gazeta.pl
http://poskromic-hashimoto.blog.pl
http://education.med.nyu.edu
Hormony rdzenia nadnerczy
rdzeń nadnerczy wytwarza trzy aminy katecholowe:
adrenalinę (A), noradrenalinę (NA) i dopaminę.
poszczególne hormony powstają w jednym ciągu
biochemicznym a prekursorowym związkiem jest tyrozyna
tyrozyna-dopamina-noradrenalina-adrenalina
adrenalina i noradrenalina są gromadzone w oddzielnych
ziarnistościach gruczołu w postaci związanej z białkiem.
80% zawartości stanowi adrenalina a 20% noradrenalina
Hormony rdzenia nadnerczy
wydzielanie hormonów rdzenia nadnerczy zachodzi pod
wpływem impulsacji biegnącej przez nerwy trzewne a
czynnikiem bezpośrednim jest acetylocholina.
obniżenie ciśnienia tętniczego krwi (utrata krwi)
zmniejszenie zawartości glukozy we krwi wywołane
działaniem egzogennej insuliny (hipoglikemia)
zmniejszenie prężności tlenu we krwi tętniczej
obniżenie temperatury ciała
czynniki stresowe
Czynność rdzenia nadnerczy
Rdzeń nadnerczy
nowotwory to najważniejsze choroby rdzenia nadnerczy -
neuroblastoma (wiek dziecięcy) i u osób dorosłych guzy
chromochłonne .
rzadko występujące nowotwory są przyczyną nadciśnienia
tętniczego (1:1000 pacjentów z nadciśnieniem tętniczym).
nadmierna produkcja hormonów rdzenia nadnerczy może
przebiegać w sposób ciągły lub przerywany o różnej
częstotliwości
Rdzeń nadnerczy
Objawy nadmiaru amin katecholowych to:
wzrost ciśnienia krwi (bóle głowy)
przyspieszenie czynności serca (palpitacje)
blada i spocona skóra (obkurczenie obwodowych
naczyń krwionośnych)
Nadnercza
http://www.endocrinesurgery.net.au
Hormony kory nadnerczy
Są to pochodne cholesterolu, dzielą się na trzy grupy:
mineralokortykoidy – warstwa kłębkowa- aldosteron
glikokortykoidy – warstwa pasmowata- kortyzol,
kortykosteron, kortyzon
androgeny – warstwa siatkowata - dehydroepiandosteron
(DHEA)
Kora nadnerczy
choroby kory nadnerczy są następstwem
nadczynności lub niedoczynności komórek części
korowej gruczołu.
nadczynność jak i niedoczynność mogą mieć
charakter wtórny (zaburzenia wydzielania ACTH
lub układu renina-angiotensyna) lub pierwotny
(gruczolak, zniszczenie narządu )
Nadczynność kory nadnerczy
Nadmierne wytwarzanie hormonów może być spowodowane:
hiperplazją komórek nadnerczy
nowotworami łagodnymi (gruczolaki)
nowotworami złośliwymi.
Powyższe stany patologiczne w większości przypadków
dotyczą określonej warstwy komórek kory nadnerczy i
wydzielają hormon charakterystyczny dla warstwy z której
powstały.
nowotwory złośliwe wytwarzają hormony w sposób
nieprzewidywalny.
Nadczynność kory nadnerczy Klinicznie nadczynność kory nadnerczy objawia się w
postaci trzech różnych zespołów
hiperaldosteronizm – nadmierna produkcja
aldosteronu powodującego występowanie nadciśnienia
i hipokaliemii
zespół Cushinga (hiperkortyzolizm) – zaburzenia
metabolizmu węglowodanów tłuszczów i białek
zespół nadnerczowo płciowy – wytwarzanie
nadmiernej ilości androgenów
Aldosteron
Działanie biologiczne
zwiększanie wchłaniania zwrotnego jonów Na+ i
wydzielania jonów K+ przez kanaliki nerkowe
zwiększenie wchłaniania jonów Na+ przez komórki
gruczołów potowych, ślinowych i nabłonka
jelitowego
zwiększenie objętości płynu zewnątrzkomórkowego,
co prowadzi do zwiększenia objętości wyrzutowej
serca i wzrostu ciśnienia tętniczego
Aldosteron
wydzielanie aldosteronu jest zależne głównie od stężenia jonów Na+.
dużo większe znaczenie dla regulacji wydzielania aldosteronu niż ACTH ma układ:
RENINA – ANGIOTENSYNA – ALDOSTERON
uruchamiany w przypadku utraty, krwi, wymiotów czy biegunek.
renina - wydzielana jest przez aparat przykłębuszkowy nerek
przedsionkowy peptyd natriuretyczny (ANP) (serce) zwiększający wydalanie jonów Na+ jest czynnikiem pośrednim regulującym wydzielanie aldosteronu.
Regulacja wydzielania aldosteronu
Hiperaldosteronizm
pierwotny (zespól Conna) – najczęściej spowodowany
gruczolakiem kory nadnerczy, w większości dotyczy
kobiet między 30-50 rokiem życia, może przebiegać bez
powiększenia gruczołu
wtórny – powikłanie przewlekłej niewydolności nerek i
nadmierna stymulacja układu renina – angiotensyna
Dochodzi do nadmiernego wydzielania aldosteronu, który
w postaci pierwotnej obniża wytwarzanie reniny. W
postaci wtórnej stężenie reniny i aldosteronu są
podwyższone
Hiperaldosteronizm
Cechy kliniczne to:
nadciśnienie tętnicze związane z hipernatremią i
hipokaliemią, często występują bóle głowy
hipernatremia - jest kompensowana poprzez uwalnianie
przedsionkowego peptydu natriuretycznego (ANP) – nie
powstają obrzęki, ale utrzymuje się nadciśnienie
długotrwała hipokaliemia przyczynia się do
uszkodzenia nerek prowadząc do ich niewrażliwości
na aldosteron
utrata K+ z moczem związana jest z zatrzymaniem
HCO3- co przyczynia się do rozwoju zasadowicy
metabolicznej
Efekty działanie kortyzolu
Kortyzol jest najistotniejszym glikokortykoidem,
jego wpływ na organizm powoduje:
spadek masy mięśniowej
zwiększone odkładanie tkanki tłuszczowej
osteoporoza (uwalnianie wapnia z kości)
hiperglikemia i zmniejszenie wrażliwości tkanek
na insulinę
upośledzenie produkcji kolagenu
działa przeciwzapalnie
nasila działanie mineralokortykoidów
Efekty działania kortyzolu
Oddziaływanie kortyzolu na tkanki odbywa się poprzez
wpływ na:
gospodarkę węglowodanową
- ^ syntezy glikogenu, ^ glukoneogenezy w wątrobie
- zmniejszenie zużycia glukozy w tkankach obwodowych
gospodarkę białkową
- pobudzenie rozpadu białek w tkankach obwodowych
- pobudzenie syntezy białek w wątrobie
gospodarkę tłuszczową
- pobudzenie rozpadu tłuszczów
- pobudzenie łaknienia
Efekty działania kortyzolu
na gospodarkę wodno-elektrolitową
- zwiększenie wchłaniania sodu i wody w nerkach
- zmniejszenie wydzielania sodu przez gruczoły
potowe, gruczoły ślinowe i gruczoły wydzielnicze
przewodu pokarmowego
- zwiększenie przesączania kłębuszkowego
Efekty kliniczne działanie kortyzolu
spadek masy mięśniowej
zwiększone odkładanie tkanki tłuszczowej
osteoporoza (uwalnianie wapnia z kości)
hiperglikemia i zmniejszenie wrażliwości tkanek
na insulinę
upośledzenie produkcji kolagenu
działa przeciwzapalnie
nasila działanie mineralokortykoidów
Zespół Cushinga (hiperkortyzolizm)
W praktyce klinicznej najczęściej jest on spowodowany
przez hormony egzogenne (leczenie lub samowolne
przyjmowanie kortykosteroidów).
Postacie endogenne są podzielone na : ACTH-zależne i
ACTH-niezależne.
Przyczyny postaci endogennych to:
gruczolak przysadki (70%)
gruczolak kory nadnerczy, rak lub hiperplazja (20%)
ektopowe wydzielanie ACTH przez pozaprzysadkowe
nowotwory (10%) np. drobnokomórkowy rak płuc
ACTH - zależny, - niezależny zespół Cushinga
stan prawidłowy
gruczolak
przysadki
gruczolak kory
nadnerczy
nowotwór
wytwarzający ACTH
Zespół Cushinga - objawy
przyrost masy ciała, księżycowata twarz, otyłość (tzw.
byczy kark, otyłość centralna) – związane z nadmiernym
gromadzeniem lipidów, retencją wody i sodu
zanik mięśni kończyn i powłok brzusznych
(charakterystyczna sylwetka z wystającym brzuchem) –
nasilony rozpad białek
nadciśnienie tętnicze, upośledzona tolerancji glukozy
(cukrzyca), osteoporoza
zmiany skórne – czerwono-sine rozstępy i wybroczyny
(atrofia tkanki podskórnej i naskórka), opóźnienie gojenia
ran, zaczerwienienie twarzy (nasilona synteza
erytropoetyny), zmiany łojotokowe
Zespół Cushinga - objawy
zmiany w układzie rozrodczym i wirylizacja –
zaburzenia miesiączkowania, impotencja, utrata lipido,
objawy hirsutyzmu
zaburzenia snu, utrata pamięci, u pacjentów
początkowo może wystąpić euforia przechodząca
później w depresję
http://www.nowiny24.pl/wiadomosci/przemysl
http://www.mp.pl/pacjent/choroby/78125,zespol-cushinga
https://www.lecturio.com/magazine/adrenal-gland-disorders/ https://cushingsmoxie.blogspot.com/2012/04/day-28-buffalo-hump.html
Zespół Cushinga
Niedoczynność kory nadnerczy
pierwotna, czyli choroba Addisona – zniszczenie kory
nadnerczy na drodze mechanizmów:
autoimmunologiczne zapalenie kory nadnerczy
zabieg chirurgiczny, uraz, terapia kortykosteroidami
(atrofia), krwotok do kory nadnerczy (sepsa, skaza
krwotoczna)
zniszczenie w przebiegu gruźlicy, amyloidozy, AIDS czy
choroby nowotworowej
wtórna na skutek zmniejszenia wydzielania ACTH
(zniszczenie narządu przez guz nowotworowy), brak jest
objawów związanych z niedoborem aldosteronu (układ
renina -angiotensyna)
Objawy kliniczne choroby Addisona
Diagnostyka zaburzeń hormonalnych
Objawy kliniczne zaburzeń hormonalnych są nieswoiste. Do najczęstszych należą
szybkie męczenie się
spadek/wzrost masy ciała
osteoporoza i złamania kości
zaburzenia widzenia
zaburzenia pracy serca
poliuria
inne
Diagnostyka laboratoryjna
pomiar stężenia hormonów we krwi
a) hormony tropowe
b) hormony obwodowe
pomiar stężeń hormonów lub produktów jego
degradacji w moczu
pomiar metabolitów, których stężenie zależy od
hormonów
testy symulacji (podejrzewana niedoczynność) i
hamowania (nadczynność)
Zagadnienia
mechanizmy regulacji wydzielania hormonów
metabolizm jodu gruczole tarczowym
wole tarczycowe, objawy niedoczynności i
nadczynności tarczycy
choroba Hashimoto i Graves Basedowa
przyczyny i objawy niedoczynności i
nadczynności nadnerczy i przysadki