ta yayımlanmış, S. All Oş (lchoua Sylvain Al­louche) dikkatsizce yapılan bu neşirdeki hata ve eksiklikleri gidermek amacıyla so­nuna bir fihrist ekleyerek eserin yeni bir neşrini gerçekleştirmiştir (Ra bat ı 936). Ancak bunda da bazı yanlış ve eksiklikle­rin bulunduğu görüldüğünden kitap Sü­heyl ez-Zekkar ve Abdülkadir Zirname ta­rafından öncekilere göre daha ciddi bir in­celeme yapılarak üçüncü defa yayımlan­mıştır (Darü lbeyza ı 399/1 979).

Ambrosio Huici Miranda, daha XVII. yüzyılda ispanyolca'ya çevrilen el-lfu­lelü'l-mevşiyye'nin değişik nüshalarını

gözden geçirerek eseri yeniden bu dile çevirmiş, bu tercüme "Coleccfon de cra­nicas arabes de la Reconquista" serisinin ilk cildi olarak yayımlanmıştır (Al-lfulal al­Mawsiya, cronica arabes de las dinastias almoravide, almohade y beni merin, Te­tuan 1951).

BİBLİYOGRAFYA :

el-1;/ule lü'l-mevşiyye fi ;;ikri'l-al].btıri 'l-Mer­raküşiyye (nşr. Süheyl Zekkar-Abdülkadir Zi­mame). Rabat 1399/1979, tür.yer., ayrıca bk. neşredenlerin mukaddimesi; İbnü'l - Muvakkit, es-Sa'adetü'l-ebediyye, Rabat, ts., ll, 177;Abbas b. İbrahim, el-i'lam, Fas 1936, I, 23; G. Palencia, Tar1/].u'l-fikri' l-Endelüs1 (tre. Hüseyin MClnis). Kahire 1955, s . 252; R. Brunschving, "A1-I:Iu1a1 a1-Maushiya", Arabic and /slamic Studies, Le­iden 1965, s. 147-1 55; Seyyid Abdülaziz Salim, Tarif]. u '1-Magrib fi'l-'a.şri'l-isltım1, İskenderiye, ts . (Müessesetü Şebabi'l-Camia). s. 23-24; "Al-l:lu-1al Al-Mawchiyya", /C, XIIlll ( 1939). s. 121-122; Ahmed Muhtar ei-Abbacti. "Dirase J:ıavle Kita­bi'l-I:Iuleli'l-mevşiyye", Tatvan, V, Fas 1960, s. 139 vd.; R. Basset, "Hu1el", iA, V/1, s. 582-583; A. Huici Miranda, "a1-l:lu1al a1-Mawshiyya", Ef2 (İng.). lll, 570. Iii MEHMET ÖZDEMİR

L

HÜU, Emin ( ..s'y.ıl ~i )

Emin b. İbrahim b. Abdilbakı el-HCıll (1895-1966)

Yenilikçi görüşleriyle tanınan Mısırlı alim.

_j

Mısır'da MenOfiye'nin EşmOn kasaba­sına bağlı ŞOşay köyünde doğdu. Bazı kay­naklarda nisbesi Havli şeklinde kaydedil­mektedir (Zirikl!, ll, 16; Mu'cemü esma'i'l­'Arab, ı. 547). Tahsiline Kahire'de dayısı­nın yanında başladı. Çeşitli medreseler­de okuduktan sonra Medresetü'l-kazai'ş­

şer'l'ye girdi. Burada öğrenci iken İngiliz idaresine karşı başlatılan halk ayaklanma­sında ( 1919) faal rol aldı . 1920'da Medre­setü'l-kazfıi'ş-şerl'den mezun oldu. Aynı yı l bu okula hoca tayin edildi ve okulun yayımlamakta olduğu derginin başına ge-

tirildi. Üç yıl sonra Roma elçiliğine imam olarak gönderildi. Daha sonra aynı görevi Berlin elçiliğinde sürdürdü. Mısır'a dö­nünce ( 1927) Ezher Üniversitesi'ne, bir yıl sonra da Kahire (Mısır) Üniversitesi Ede­biyat Fakültesi'ne hoca olarak tayin edil­di. Burada müderris yardımcısı, doçent ve profesör oldu; Arapça ve Doğu Dilleri Bölümü başkanlığı ve fakülte dekanlığ ı

görevlerinde bulundu. 1953'te Dfırü'l-kü­tübi'l-Mısriyye'ye teknik danışman olarak tayin edildi. Vizaretü't-terbiyye ve't-ta'­lim'in kültür işleri idaresinde genel mü­dür iken emekliye ayrıldı (ı 955).

1961 yılında Kahire Arap Dil Akademi­si'ne üye seçilen HQ!i 1936'da Brüksel'de toplanan VI. Milletlerarası Dinler Tarihi Kongresi'ne. 1954'te İstanbul'da, 1957'­de Münih ve 1960'ta Moskova'da topla­nan müsteşrikler kongrelerine Mısır' ı

temsilen katıldı. Öğrencilerinin 1956 yı­lında yayımlamaya başladığı el-Edeb ad­lı derginin başyazarlığını vefatma kadar sürdürdü.

Alim ve araştırmacı yazar Aişe Abdur­rahman (B intü'ş-Şati' ) ile evli olan Emin el­HQ!i9 Mart 1966'da Kahire'de öldü ve ŞO­

şay:a defnedildi. Doğumunun 100. yılı mü­nasebetiyle 1995 yılında MenOfiye Üni­versitesi ve el-Hareketü's-sekafiyye adlı kuruluş tarafından birer anma günü dü­zenledi. el-Ehrdm gazetesiyle el-Edeb dergisi yine bu münasebetle onunla ilgili makalelerin yanında yayımlanmamış ba­zı yazı ve eserlerini de neşretti. Dubai'de yayımlanan el-Müntedd dergisi de Şev­va! 1416 (Mart 1996) tarihli 152. sayısın­da derginin yarısını onunla ilgili yazılara ayırdı.

HOII, Roma ve Berlin'de görevyaptığı yıllarda İtalyanca ve Almanca öğrendi. İl­m! çalışmalarında Batı'da öğrendiği mo­dern araştırma metotlarından yararlan­dı, talebelerini de bu metotları kullanma­ya teşvik etti. Mısır'ın ilmi, edeb! ve fikr! hayatında etkili olan birçok öğrenci yetiş­

tirdi.

Emin eı-Hüli

HOLT, Emin

Arap dili ve edebiyatı ile tefsir metodu­na dair yeni görüşler ileri süren HQII'nin Kur'an'da yer alan kıssalar hakkındaki fi­kirleri büyük tepki uyandırmıştır. Dokto­ra öğrencisi Muhammed Ahmed Haleful­lah, el-Fennü'l-kaşaşi fi'l-Kur'dni'l-Ke ­rim adlı tezinde Kur'an 'ın birçok kıssayı temsil ve ibret amacıyla zikrettiğini, bun­ları tarihte yaşanmış olaylar olarak kabul etmenin tarihi gerçekiere uymayabilece­ğini ileri sürdü. Zira Kur'an'ın amacı tari ­hi gerçekleri ortaya koymak değil insanla­rı irşad etmektir. Büyük tepkilere yol açan bu iddialar Mısır Parlamentosu'na kadar aksetti. Yazdığı önsözde Halefullah'a ka­tıldığını belirten HO !i kürsüden uzaklaştı­rıldı, tez de reddedildi.

İlmltefsire karşı olan Emin el-HQII, tef­sirin daha çok Kur'an'ın i'cazının ortaya çıkmasına ve insanların hidayetine, insa­ni ve ahlaki bir hayat kurmalarına yardım­cı olacak şekilde yapılması gerektiğini sa­vunmuş. et-Tefsir me'dlimü J:ıaydtihi ve menhecühü'l-yevm adlı eserinde il­ml tefsiri benimseyenleri şiddetle eleştir­miştir. Tefsire dair müstakil bir eser yaz­mamış. bu konudaki görüşlerini özellikle "min hedyi'l-Kur'an" başlıklı radyo konuş­malarında anlatmaya çalışmıştır. HOII dil, edebiyat. tefsir ve belagata dair görüşle­

rini, verdiği konferans ve yazdığı makale­lerden oluşanMendcihü tecdid (Kahire ı 961 ) adlı eserinde ortaya koymuştur.

Eserleri. A) Dil ve Edebiyat. el-Beldga­tü '1-'Arabiyye ve eşerü '1-felsefeti fihd (Kah i re !93 ı}; el-Beldga ve 'ilmü'n-nefs (Kahire 1939); Fi'l-edebi'l-Mışri fikr ve menhec (Kahire 1943); Fennü'l -]favl (Kahire 1947); Dirdse ii edebi'l-lugati'l­'Arabiyye bi-Mışr fi'n-nışfi'J-evvel mi­ne'l-karni'l-'işrin (Kahire ı952); Müşki­

letü J:ıaydtine'l-lugaviyye (Kahire 1958); Mendhicü tecdid fi'n-naJ:ıv ve 'l -beld­ga ve't-tefsir ve 'l-edeb (Kahire ı 961 }; Şıla beyne 'n -Nil ve 'l -Folca (!Volga]. Kahire 1964).

B) Din. Şılatü'l-İsldm bi-ışldl;i'l-Me­sil;iyye ( Te'şirü 'i-İslam fi ışla/:ıi'l-Protes­tentf, Kah i re 1 939; 1 936'da Brüksel'de toplanan VI. Milletleraras ı Dinler Tarihi Kongresi'ne İtalyanca olarak sunduğu tebliğinin Arapça tercümesidir) ; et-Tefsir me<alimü J:ıaydtihi ve menhecühü'l­yevm (Kahire ı 944); el-Adabü'd-diniy­ye ve'l-ictimd'iyye li'l-meddrisi'ş-şdne­viyye (Kahire 1955, diğer yazarlarta bi r­likte); Min hedyi'l-Kur'dn el-Mdetü ve'r-rusül (Kahire 1959}; Min hedyi'l­Kur'dn ii ramazan (Kahire !961 }; Min hedyi'l-Kur'dn ii emvdlihim mişdliy-

339

HOLl, Emin

ye ıa me~hebiyye (Kahire 1963); el-Mü­ceddidun fi'l-İslam (Kahire 1965) (HGII bu eserinde tecdidin mana ve şartlarını, di nin hangi konularında tecdidin yapıla­bileceği ni açıkladıktan sonra başlangıç­tan SüyGtl'ye kadar olan tecdid faaliyet­lerini SüyGtl'nin et-Tenbi'e adlı eserine dayanarak, SüyGtl'den kendi zamanına kadarki faaliyetleri ise Muhammed ei-Me­ragi'nin Bugyetü 'l-muktedln adlı kitabını

esas alarak anlatmıştır); et-Tefsir neş'e­tühu, tederrucühu ve tetavvuruhu (nşr. İbrahim Hurşld , Kahire 1982).

C) Tarih. Künnaşe fi'l-felsefe ve tari­l].iha (Kah i re ı 934); Taril].u'l-milel ve'n­nil].al (Kah i re ı 935); Re'y ii Ebi'l- 'Ala' (Kahire 1945); Malik b. Enes terceme mul].arrere (I-lll, Kah i re 195 I); el-Cün­diyye ve's-silm fi'l-İsJam (Kahire I 960); Malik b. Enes tecaribü I:ıayat (Kahire I 962); Taril].u'l-J:ıaçlareti'l-Mışriyye (Ka­hi re, ts., eserin ll. cildinde yer alan is­lam ' ın zuhurundan XX. yüzyıla kadar Mı­sır'da dini hayatla ilgili bölüm [Il, 529-560] HGII'ye aittir).

D) Eğitim. el-Ezher fi'l-~arni'l- 'işrin

(Kahire 1936); İtticahat l].adişe fi't-ter­vii:ı ve ev~ö.ti'l-ferag (Kahire 1980, Ke­mal Derviş, Muhammed Muhammed Hammaml ile birlikte); el-Mela'ib ve'l­meyadinü'r-riyatiyye el-mi~as ve'l­eb'ad (Kah i re I 984, Abbas er-Remll ve Hanefi Muhtar ile birlikte) .

HGII gençlik yıllarında ei-Katibü'l-mü­tenekkir takma adıyla Cerimetü '1-abô.', Sefirü'r-Reşid ve er-Rahibü'l-mütenek­kir adlı üç tiyatro eseri kaleme almış, 1917 yılında Kahire Tiyatrosu'nda sahne­ye konan bu oyunlar yazarın ölümünden sonra el-Edeb dergisinde yayımlanmış­tır.

Kadi Abdülcebbar'ın el-Mugni ii eb­vabi't-tevl].id ve'l-'adl adlı eserinin XVI. cildinin ilmi neşrini yapan (Kahire I 380/ ı 960) HGII'nin ders notlarından oluşan Na?:aratü'l-İslami'l-ictima'iyye ems el-yevm ve gaden, Mü~ekkiretü'l-al]. ­

ıa~, Taril].u '1-'aM'idi'l-İslamiyye, Mü­~ekkire adabi'l-bal].ş ve'l-müna?:ara, Mü~ekkire fi'l-edebi'l-'Arabi ve tari­l].ihi adlı eserleri henüz yayımlanmamış­tır. Mecelletü külliyyeti'l-adab, es-Si­yase, er-Risale, el-'Arabi, el-Mu~tetaf, el-Edeb ve Mecelletü'l-~atô.'i'ş-şer'i gibi dergilerde çok sayıda makalesi bu­lunmaktadır.

The Encyclopaedia of Islam'ın Arap­ça çevirisi Dô.'iretü 'l-ma'ô.rifi 'l-İslô.miy­ye'deki "Uşul" (ll, 265-290), "Belagat" (IV. 65-72), "Tat:ırlf" (IV, 602-608), "Tefslr" (V,

340

348-374), "Selam" (XII, 49-52), "Slret" (XII, 440-458). "Şerl'at'' (Xlll, 257-265). "Şalit:ı" (XIV, 107-1 I 1), "Şat:ılt:ı" (XIV, 150-161), "Şada!5-a" (XIV, ı 70-1 7 ı) ve "Şalat" (XIV, 302-308) gibi birçok maddeye tashih, ten­kit ve ikmal mahiyetinde ilaveler yapan Emin ei-HCıll'nin bütün eserleri, ei-Hey'e­tü'I-Mısriyyetü'l-amme tarafından 1978 yılından itibaren e l-A 'mô.lü '1-kô.mile li­Emin el-Ijuli adıyla yayımlanmaya baş­

lamıştır.

BİBLİYOGRAFYA : Yüsuf Es'ad Dagır. Meşadirü'd-dirasati'l-ede­

biyye, Beyrut 1972, lll, 399-400; M. Seyyid K11a­n1.f:eylü'l·Milel ve 'n-ni/:ıalli'ş-Şehristani, Bey­rut 1395/1975, s. 86-91; Bedevi Tabane. el-Be· yanü'l-'Arabi, Kahire 1396/1976, s. 415-424; Ahmed ismailoviç, Felsefe tü 'l-İstişra~, Kah i re 1980, s. 404-409; İbrah im Medkür. Ma'a 'l-ljali­din, Kahire 1401/1981, s. 132-133; Kamil Sa'­fan, Emin el-ljüli, Kahire 1982; Kehhale, Mu'­cemü 'l-mü'elli{in, 1, 400; a.mlf .. el-Müstedrelc, Beyrut 1406/1985, s. 137 -138; Zirikll. el-A'lam (Fethullah), ll, 16; Abdülmün'im Şümeys. 'U?a· ma'ü min Mışr, Kahire 1985, s. 162-170; Ab­dülvaris Mebrük Said. F1 ışla/:ıi 'n-na/:ıvi'l-'Arabi:

Diriise na~diyye, Küveyt 1406/1985, s. 133-140; M. Mehdi Allam, el-Mecma'iyyün {[/]am­sine 'amen, Kahire 1406/1986, s. 79-81; Fehd b. Abdurrahman er-Rüml, İtticahatü't-tefsir fi'l­~arni'r-rabi' 'aşer, Riyad 1406/1986, lll, 881 -924; Ahmed Ömer Ebü Hacer, et-Tefsirü'l-'ilmi li'l-~ur'an fi'l-mizan, Beyrut 1411/1991, s. 302-307; Mu'cemü esma'i'l-'Arab (haz. Muham­med b. Zübeyr v.dğr.). Maskat 1411/1991 , 1, 547; Nalm ei-Himsl, "Tari]]. u fıkreti i'cazi '1-J5:uı:"an münı;ü'l-bi'şeti'n-nebeviyye J::ıatta 'aşrine'l­

I::ıazır ma'a nal5d ve ta'lii5", MMİADm., XXX/1 ( 1955), s. 1 06-113; Suat Yıldırım. "Kur' an-ı Ke­rim'de Kıssa1ar", iiFD, lll ( 1979). s. 41; Neb11 Fe­rec, "Errıln el-J:Iı1ll fi'z-zikri '1-mi'eviyyeti'l-milad h .", el-Münteda,XIII/152, Dubai 1416/1996, s. 14-16; Atıf el-lraki, "Emin e1-J:Iı1li ve nemazic min fikrihi 't-tecdidi", a.e., Xlll/152 (141611996), s. 17-21; M. Zeki ei-Aşmavl, "TiışJ::ıiJ::ıu meşari'd­

dersi'l-belagı ve tecdidühü 'inde Emin e1-J:Iı1-li", a.e., Xlll/152 (1416/1996) . s. 22-25; Yümna Tarif el-Havll, "Emin e1-J:Iilli: Risa1etü't-te~av­vur ve't-tecdid fı'1-fıkri'd-dini", a .e., Xlll/152 (1416/1996). s . 26-33; Ahmed M. Salim, "Neh­çlatü 'z-zat mine't-tagrib ile' t-te'şil min Sela­me Musa ila Emin el-J:Iüli", a.e.,Xlll/152 ( ı416/ 1996), s. 34-38. Iii HULUSİ KILIÇ

L

HULK

(bk. AHLAK). _j

HULMANİYYE ( 4:;il.ıı..l:>.Jf)

Müşebbihe'ye mensup Ebfi Hulman ei-Farisi ed-Dımaşki'nin

(ö. IV /X. yüzyıl) görüşlerini benimseyenlere verilen ad

(bk. MÜŞEBBİHE). _j

L

HULÜL (J~I)

ilahi zatın veya sıfatiarın yaratıklardan birine veya tamamına

intikal edip onlarla birleşmesi anlamında bir terim.

_j

Sözlükte "bir şeyi çözmek, bir yere inti­kal etmek, konup yerleşmek" anlamların­

da masdar olan hulul kelimesi isim şek­linde de kullanılır. Teri m olarak "gül su­yunun güle sirayet etmesi gibi iki cismin birleşmesi, varlıkla onun mahalli veya arazia cevher arasındaki münasebet, bir şeyin mevcudiyetinin diğerinin mevcudi­yetiyle aynı olması" gibi değişik biçimler­de tanımlanmıştır (et-Ta'rl{at, "b.ll" md.; Tehanevl, I, 706-709). Ruhun bedenle, fa­al aklın insanla birleşmesine bazı filozof­lar ve Satınller'ce huiCıl denilmişse de İs­lam düşünce tarihinde itikadl tartışma­lara konu teşkil eden huiCıl "ilahi zatın ve­ya sıfatiarın yaratıklardan birine. bir kıs­mına yahut tamamına intikal edip onlar­la birleşmesi, Allah ' ın insan veya başka bir maddi varlık görünümünde ortaya çık­ması" diye tanımlanabilir. Hulı11 kavramı

Kur'an- ı Kerim ile bazı hadislerde sadece sözlük anlamında yer almıştır (bk. M. F Abdülbaki, el-Mu'cem, "b.ll" md.; Müsned, lll, 354, 386).

İslam'dan Önceki Dinlerde Hulfil. Ge­leneksel dinlerden tek tanrılı diniere ka­dar geniş bir inanç kuşağında ortaya çı­kan hulı11 (incarnation) kavramı, insan üs­tü ilahi bir kudretin belli bir amaç doğru l­

tusunda çoğunlukla insan, bazan da hay­van suretinde tamamen veya kısmen yer­yüzünde görünmesini (bedenlenme) ifade eder. Bu tanımıyla huiGI, basit bir şekil değiştirmenin ötesinde ilahi iradenin bi­linçli olarak kendini göstermek üzere her­hangi bir varlığın bedenini seçmesiyle il­gilidir. İlk şekli animistik dinlerde ortaya çıkmış olmakla birlikte hulı11 inancı ger­çek önemine özellikle Hinduizm ve Hıris­

tiyanlık'ta kavuşmuştur. Bununla birlik­te eski Mısır'dan Grekler' e kadar pek çok dinde görünmektedir.

Kozmostaki varlıklar arasında antoto­jik bir ayırımın olmadığına ve bütün var­lıkların mahiyeti itibariyle özdeş bir can taşıdığına inanılan animistik dönemlerde bir ruhun bir başka bedene girmesi inan­cı (lycantrophy, shape shifting) oldukça yay­gındı. Mezarlara konulan ölü hediyeleri­nin de desteklediği gibi muhtemelen ruh­ların mutlak olarak bir bedende var ola­bileceği düşüncesi bu inanca yol açmış-