hindistan’ın orta asya politikası · malzeme ve makine alanında ihracat yaparken, altın,...

Hindistan’ın Orta Asya Politikası

1Sayfawww.bilgesam.org

Türkan BUDAK


Hindistan’ın Orta Asya’da bulunan ülkeler ile doğru-dan kara bağlantısı olma-masına karşın, bölge ülke-leriyle tarihsel ve kültürel olmak üzere farklı bo-yutlarda yakınlığı vardır. Aynı zamanda bölgesinde etkin bir güç olmak iste-yen Yeni Delhi hükümeti, Orta Asya cumhuriyetleri ile başta ekonomik olmak üzere birçok alanda stra-tejik ilişkiler geliştirmek istemektedir. Tarihsel bir okuma yapılacak olursa, Hindistan’ın kuzeyba-tısında kalan bölgenin -Timur ve Babür gibi- “Orta Asyalı” önemli liderler tarafından uzun yıllar yönetildiği görülecektir. Bu durum Orta Asya ve Hint kültürlerinin bütünleşme-sini sağlamıştır. 1

Tarihi bağların gelişmesinde etkili olan bir diğer önemli sürecin ise So-ğuk Savaş dönemine denk geldiği görülmektedir. Soğuk Savaş yılları Orta Asya için, sahip olduğu coğra-fi özelliklerden dolayı, dış dünyaya kapalı geçmiştir. Bu dışa kapalı geçen yıllarda bölgeyi sadece kendisinin etki alanı olarak gören SSCB’nin tesiri ise yadsınamayacak seviyede idi. Ancak Hindistan’ın bağımsızlığından itibaren

1 Fırat Purtaş, “Avrasya’daki Yeni Büyük Oyun Bağlamında Hindistan’ın Orta Asya Politikası”, USAK, (2006, Ankara), 57.

SSCB yönetimi ile iyi ilişkiler geliştir-miş olması, bölgenin tüm dünya için kapalı kutu iken bu ülkeye açık olması avantajını da beraberinde getirmiştir. Soğuk Savaş döneminde Hindistan li-deri Nehru, 1955 ve 1962 yılında Orta Asya’ya, Almatı ve Taşkent’e olmak üzere, iki ziyaret gerçekleştirmiştir. Yapılan temaslar her iki tarafın kültür-lerinin kaynaşmasını sağlamıştır.2

Hindistan’ın Orta Asya ile olan ikili ilişkilerini sadece kültürel boyut ile sınırlamak yanlış olacaktır. Bölge, Yeni Delhi için aynı zamanda stratejik olarak büyük öneme sahiptir. Pakistan, Afga-nistan ve Çin ile komşu olması, Orta Asya’yı özellikle güvenlik bakımından vazgeçilmez bir noktaya ulaştırmıştır.

2 Raghav Sharma, “India in Central Asia”, Institute of Peace & Conflict Studies, (2009, January), 4-5.

SSCB sonrasında ortaya çıkan istik-rarsızlık, Hindistan’ın güvenlik endi-şelerini artırmıştır. Buna bağlı olarak Hindistan, güvenlik perspektifli bir dış politika izlemiş ve Orta Asya’ya olan yönelimini artırmıştır. Tüm bunlara ek olarak; hızla büyüyen Hindistan’ın gelişen sanayisine paralel olarak enerji ihtiyacının yıldan yıla arttığı görülmek-tedir. Bu durum, Orta Doğu’dan sonra enerji zenginliği bakımından ikinci sırada olan Orta Asya’yı bir cazibe merkezi haline getirmiştir.

Orta Asya son dönemde Rusya’nın tek-rar bölgeye dönüşü, bölgede bulunan ABD askeri varlığının sürdürülebilir-liğini kaybetmesi ve Çin’in özellikle ekonomik nüfuz alanını tüm bölge ülkelerini kapsayacak biçimde geniş-letmesiyle yeni bir konjonktüre gir-



mektedir. Orta Asya ülkelerinin yüksek büyüme oranlarıyla önemli bir pazara dönüşmeye başladığı ve Hazar havzasında bulunan enerji kaynaklarının ön plana çıktığı bu dönemde bölge üzerinde rekabet ekonomik alanda yoğunlaşmaktadır.3 Jeoekonomik rekabetin etkin olduğu Orta Asya coğrafyasın-da Hindistan, bu anlamda dezavantajlı konumdadır. Ancak geliştirilmeye çalışan politika ve stratejiler önümüzdeki dö-nemde Yeni Delhi’nin bölgedeki varlığını daha görünür hale getirebileceğine işaret etmektedir.

Hindistan, nüfusunun ve yüz ölçümünün büyüklüğünden dolayı Asya kıtasında sadece siyasi bakımdan değil aynı zamanda ekonomi bakımından da önemli bir yerde bulun-maktadır. Nükleer gücü elinde bulundurması ve hızlı bir ekonomik gelişmişlik seviyesine sahip olması nedeniyle uluslararası politikada da öne çıkan Hindistan, Orta As-ya’daki etkinliğini ve ağırlığını giderek artırmaktadır.4 Bu çalışmada Hindistan’ın bölge ile olan ilişkisi; enerji, güven-lik ve ticaret odaklı olarak incelenecektir. Çalışma, bilhas-sa doksanlı yılların ardından bölge ülkelerine ilgisi artan Hindistan’ın bu tavrının ekonomik, siyasi nedenlerini ortaya koymayı amaçlamaktadır.

Hindistan’ın Orta Asya Politikasının Ticari ve Ekonomik Boyutu

Doksanlı yıllar boyunca güvenlik perspektifli bir Orta Asya politikası benimseyen Hindistan için, 11 Eylül saldırıları adeta bir kırılma noktası olmuştur. Yeni Delhi, terör saldırı-ları sonrasında bölgeye yönelik güvenlik merkezli yaklaşı-mının yanında, ekonomisinin gelişme düzeyine paralel ola-rak artan enerji ihtiyacı sebebiyle, Orta Asya’ya ekonomik anlamda da ilgi göstermeye başlamıştır. 11 Eylül saldırıları, Hindistan’ın bölgeye bakışına ekonomik perspektifi de ekle-miş hatta ekonomik boyutu daha etkin konuma getirmiştir. 5

3 Türkan Budak, “Orta Asya’da Küresel Jeoekonomik Rekabet ve Türkiye”, Bilge Strateji, Sayı 8 (2013), 128.4 Fırat Purtaş, “Avrasya’daki Yeni Büyük Oyun Bağlamında Hindistan’ın Orta Asya Politikası”, USAK, OAKA, Cilt 2 (2006), 59.5 Fırat Purtaş, , “Türk Cumhuriyetlerin Bağımsızlıklarının 20. Yılında: Orta Asya ile Güney Asya Arasında Modern İpek Yolu Projesi”, Ahmet Yesevi Üniversitesi Yayınları, No 6 (2011), 40-45.

Yeni Delhi doksanlı yılların başında dış politika stratejileri içerisine “Doğu’ya Bak (Look East Policy)” doktrinini eklemiştir. Bu reform başta Güneydoğu Asya olmakla bir-likte tüm komşu ülkeler ile ekonomik ilişkileri artırmayı hedeflemekte ve bu anlamda ekonomik reformları teşvik etmektedir. Bu bağlamda dış politika yapımında ekonomik işbirliği vurgusu yapılmaktadır.6 Hindistan hükümetinin aynı yıllarda ortaya koyduğu bir diğer dış politika stratejisi ise “Kuzey’e Bak (Look North Policy)” doktrinidir. Bu politika Hindistan’ın, Güney Asya pazarına giden yolun ve bölgede istikrar, sekülerizm ve güvenliğin Orta Asya’dan geçtiğini anlamasının ardından oluşturulmuştur. Hindistan bölgedeki güvenliğin sağlanması ve demokrasinin yerleşmesi için Orta Asya ülkelerine odaklanılması gerektiğini düşünmektedir. Çünkü ülke yetkilileri aşırıcılık, güvensizlik ve istikrarsızlı-ğın geçişken olduğunu ifade etmektedir.7 Bu nedenle bilhas-sa Pakistan ve Çin’i bölgede kendine rakip olarak görmekte olan ülke yetkilileri hem olası tehditlerden korunmak hem de Orta Asya’daki fırsatları değerlendirip bölge ülkeleri üzerin-deki etkilerini artırmak amacıyla kuzey odaklı ‘Look North Policy’ benimsemişlerdir. Bilindiği üzere bu politika Hindis-tan tarafından Orta Asya ülkeleri ile Pakistan’ın etkili olma-dığı bir bölge oluşturma arzusu olarak da tanımlanmaktadır. Yeni Delhi hükümetinin ilk Tacikistan ile ikili ilişkileri gelişmek suretiyle işler hale getirdiği politika özellikle 2014 sonrasında tüm Orta Asya ülkeleri ile ekonomik ilişkilerin artırılması sonrasından oldukça etkili hale gelmiştir.

Ayrıca 2012 yılında Hindistan Dışişleri Bakanı Shiri E. Ahamed tarafından “Orta Asya’yla Bağlantı Kurma Politi-kası (Connect Central Asia Policy)” ilan edilmiştir. Enerji, doğal kaynaklar, sağlık, turizm, teknoloji gibi birçok farklı alanda Orta Asya ülkeleri ile işbirliğini derinleştirme amacı taşımakta olan bu politika da ekonomi odaklıdır. Şanghay İşbirliği Teşkilatı başta olmak üzere çeşitli örgütlerinde katkısıyla, enerji sektörü çıkış noktası olmak üzere eko-nomik ilişkiler vasıtasıyla politik ilişkiler güçlendirilmek istenmektedir.8 2012’de ilan edilen bu politika Hindistan ve Orta Asya ülkeleri arasındaki diyalogun artırılmasına yönelik çalışmaları içermektedir. Hindistan Dünya İle İliş-kiler Konseyi (ICWA) bu çalışmaların yürütülmesinde odak noktası niteliği taşımaktadır.9 Adı geçen her iki dış politika ekonomik ilişkilerin önemine vurgu yapmaktadır. ‘Connect

6 Rajiv Sikri, “India’s Look East Policiy: A Critical Asswssment”, SouthEast Asia Research Programme, IPCS, (2009), 3-8.7 Firdous Ah. Dar, Tabassum Firdous, “India’s Response To New Great Game in Central Asia”, Journal of South Asian Studies, Vol 2 No 1(2014), 37-42.8 Arvind Gupta, “India and Central ASİA: Need for a Pro-Active Approach”, İDSA, (2013), 2-5.9 “India-Central Asia Dialoge II” Indian Council of World Affairs, (Kazakhstan 2013), 4-6.

“ “Jeoekonomik rekabetin etkin olduğu Orta Asya coğraf-yasında Hindistan, bu anlamda dezavantajlı konumda-dır. Ancak geliştirilmeye çalışan politika ve stratejiler önümüzdeki dönemde Yeni Delhi’nin bölgedeki varlığını daha görünür hale getirebileceğine işaret etmektedir.



Central Asia Policy’ stratejisinde ise amaç ekonomik işbirliği yoluyla Orta Asya ülkeleri ile stratejik ortaklık oluşturabil-mektir.

Hindistan’ın ekonomi ağırlıklı dış politikası incelendiğinde, Yeni Delhi hükümetinin özellikle Orta Asya’nın enerji kay-nakları ile ilgilendiği göze çarpmaktadır. Dünyada en fazla enerji tüketen ülkeler sıralamasında altıncı sırada bulunan ve yılda yüzde 8-9 oranında büyüyen Hindistan ekonomisi-nin enerji ihtiyacı sürekli artmaktadır. Bundan dolayı Yeni Delhi, Orta Asya ülkelerine enerji yatırımları yapmaktadır. Hindistan’ın bölge ile doğrudan kara sınırının bulunmaması, Orta Asya ülkeleri ile ticaretin gelişmesine engel teşkil etmektedir. Hindistan, bölge ile ticaretini İran üzerinden gerçekleştirmektedir. Bu durumdan mütevellit ekonomik ilişkiler sınırlı gelişme göstermektedir. Ancak Orta Asya ile doğrudan ulaşım yolları oluşturmak ve ekonomik ilişkileri güçlendirmek noktasında kararlılık gösteren Hindistan, bu konuda önemli adımlar atmıştır. TAPI doğal gaz boru hattı projesi bu alandaki en önemli gelişmelerdendir. 10

Aşağıdaki grafikte Hindistan’ın Orta Asya ülkeleri ile son 10 yılda gerçekleştirdiği toplam ithalat ve ihracat rakamları görülmektedir. Buradan rahatlıkla taraflar arasındaki ekono-mik ilişkinin en azından istenen düzeyde olmadığı okunabil-mektedir. Buna ek olarak yeni Delhi ve Beş Orta Asya ülkesi arasındaki ticari ilişkilerin geçen on yıla nazaran aynı oranda

10 Micha’el Tanchum, Shalem Collage, “India’s Central Asia ambitions outfo-xed by China and Russia”, East Asia Forum, (2013).

devam ettiği söylenebilir. Çünkü 2002 yılından bu yana hem ithalat hem de ihracat verileri Hindistan toplam ticareti içe-risinde pay olarak %0.5’in üzerine çıkamamıştır. Buradan hareketle Orta Asya ülkeleri ve Hindistan arasında -en azın-dan bu verilerden yola çıkılarak- işbirliği adına ekonomik anlamda daha ciddi adımlara ihtiyaç olduğu görülmektedir. Ancak 2014 yılı sonrası verileri analiz edildiğinde toplam dış ticaret hacminde önceki yıllara nazaran önemli artışlar sağlandığı görülmektedir. Buradan hareketle aslında Hindis-tan yetkilerin de ekonominin siyasi ilişkilerin şekillenmesin-deki rolünü düşünerek hareket tarzı geliştirdiği anlaşılabilir. Ayrıca eğer veriler bu seyirde devam edecek olursa önümüzdeki dönemde Hindistan ve Orta Asya ülkelerinin ekonomi alanında önemli işbirliği projelerine imza atacağı çıkarımı yapılabilir.

Yeni Delhi Hükümeti’nin en güçlü ekonomik ilişkilere sahip olduğu bölge ülkesi Kazakistan’dır. Hindistan ve Kazakistan özellikle enerji alanında işbirliğine büyük önem vermektedir. Hindistan Petrol Şirketi, Kazakistan’ın Hazar Havzası kıyı-sında bulunan Alibekmola petrol yatağının yaklaşık yüzde 15-20, Kurmangazı petrol yatağının ise yüzde 10-15’lik payının işletimini elinde bulundurmaktadır. Bunun yanında Hindistan Çelik Şirketi Laxmi Mittal, Kazakistan’da 5,5 mil-yon ton kapasiteli çelik sahasını işletmektedir.11 Hindistan, Özbekistan dışındaki diğer Orta Asya ülkeleri ile ticaretinde ihracat fazlası vermektedir. Hindistan özellikle tarım, tıbbi

malzeme ve makine alanında ihracat yaparken, altın, çelik ve hidrokarbon ithalatı ger-çekleştirilmektedir.

Hindistan’ın Orta Asya cum-huriyetleri ile ekonomik iliş-kilerini geliştirme noktasında en büyük potansiyele sahip olduğu alanlar ise; kimya, uzay sanayi ve bilgi tekno-lojileridir. İhracatının ancak yüzde ikisini Orta Asya’ya gerçekleştiren Hindistan, itha-latının ise yaklaşık yüzde biri-ni bölgeden yapmaktadır.12 Bu noktada 70 milyona varan nü-fusu ile Orta Asya, Hindistan için önemli bir pazar olarak ortaya çıkmaktadır. Günlük

11 Fırat Purtaş, “Avrasya’daki Yeni Büyük Oyun Bağlamında Hindistan’ın Orta Asya Politikası”,78.12 Hindistan Ticaret Bakanlığı, http://commerce.nic.in/eidb/default.asp

Grafik: Hindistan’ın Orta Asya Ülkeleriyle Gerçekleştirdiği Toplam Dış Ticaret Hacmi

Kaynak: Hindistan Ticaret Bakanlığı



enerji tüketim miktarı dört milyar varili geçen Hindistan’ın büyüme hızına oranla enerji eksikliğinin daha fazla artması beklenmektedir. Bu çerçevede bölge ile ekonomik ilişkilerin sadece bu açıdan dahi geliştirilmesi kaçınılmaz görünmekte-dir. Bu bağlamda Orta Asya ülkeleriyle arasındaki ekonomik işbirliği potansiyelinin artırılmasında en önemli sektör enerji olarak ortaya çıkmaktadır.

Hindistan yönetimi, Orta Asya’da enerji yatırımı gerçekleşti-ren ülkeler sıralamasında ilk onda yer almaktadır. Fakat be-lirtilen hususlar göz önüne alındığında ekonomik ilişkilerin yeterli seviyeye ulaşamadığı fark edilmektedir. Çünkü Hin-distan ve bölge ülkeleri arasındaki çok yönlü ilişkiler ve dış politika hedefleri dikkate alındığında ekonominin özellikle enerji parametresinden dolayı tüm bu ilişkiler ağının odağın-da yer aldığı görülmektedir.

Hindistan’ın Orta Asya Politikasının Enerji Boyutu

Orta Asya havzası, Orta Doğu’nun ardından en zengin ikinci petrol ve doğal gaz rezervlerini bulundurması nedeniyle stra-tejik öneme sahiptir. Barındırdığı hidrokarbon rezervlerinin yanı sıra yükselen küresel ve bölgesel güçlere komşu olması, bölgenin enerji güvenliği konusundaki önemini yadsınama-yacak şekilde artırmıştır.13 Orta Asya, dünyadaki doğal gaz rezervlerinin yaklaşık yüzde dörtlük kısmına tekabül eden 270-360 trilyon kübik kaynağa sahiptir. Aynı zamanda dünya petrol rezervlerinin yaklaşık yüzde üçlük yani 13-15 milyar varillik kısmını elinde tutmaktadır. Uranyum kaynakları bakımından da yadsınamayacak derecede zengin olan Orta Asya, enerji noksanlığı çekmekte olan Yeni Delhi için kay-bedilmemesi gereken bir konumunda durmaktadır. Enerji

13 Hakan Toğa, Mustafa Çelik, “Küresel Güç Dengeleri ve Orta Asya”, Strate-jik Düşünce Enstitüsü, (Ankara, 2011).

ihtiyacı giderek artan Hindistan’ın bölge ile iyi ilişkiler ge-liştirmesi yalnızca bu sebebe dayandırılarak dahi dış politika hedefleri içerisinde yapılması gerekenler arasına koyulabilir.

Hindistan, sanayi alanında yaşadığı hızlı gelişmeler dolayı-sıyla enerji ihtiyacı sürekli artan bir ülkedir. Hindistan kul-landığı enerjinin yaklaşık yüzde yetmişini ithal etmektedir. Bu çerçevede enerji konusundaki bağımlılığını azaltmayı hedefleyen Hindistan, yeni adımlar atma noktasında harekete geçmiştir. Asya’nın üçüncü büyük ekonomisine sahip olan ülke, artan enerji ihtiyacını karşılayabilmek için alternatif kaynak arayışına girmiştir. Bu nedenle Yeni Delhi hükümeti, Orta Asya bölgesine yönelmiştir. Bilindiği üzere Hindistan, Orta Asya’daki enerji yatırımları bakımından ilk on ülke arasında yer almaktadır.14 Alternatif enerji kaynakları arayışı sonucunda Orta Asya ülkelerine odaklanan Hindistan, bu anlamda birçok proje içinde yer almaktadır. Hindistan ayrıca Kazakistan ve Özbekistan ile başta olmak üzere yeni anlaş-malar imzalamıştır.

TAPI (Trans-Afgan Boru Hattı) projesi, Hindistan’ın bu alandaki en önemli adımlarından birisi olarak görülmekte-dir. TAPI projesi ile Hindistan, Türkmenistan doğal gazını, Afganistan ve Pakistan üzerinden Hint Okyanusu’na kadar ulaştırmayı hedeflemektedir. İlk defa 1991 yılında gündeme gelmiş olan projenin fizibilite çalışmaları Asya Kalkınma Bankası tarafından finanse edilmiştir.

1995-1996 yılları arasında Türkmenistan, Afganistan ve Pa-kistan arasında TAPI bağlamında çeşitli anlaşmalar imzalan-mıştır. Ancak 2002 yılında Afganistan’a ABD öncülüğünde gerçekleştirilen askeri müdahale, projenin revize edilmesi

ihtiyacını da beraberinde getirmiştir. Bölgede ortaya çıkan istikrarsızlık proje-nin hayata geçebilmesi ve daha kârlı hale gelebilmesi için Hindistan’ın da katılı-mını kaçınılmaz hale getir-miştir. 2003 yılında TAPI projesine davet edilen Yeni Delhi, resmi olarak katılı-mını 2005 yılında tamam-lamıştır. Afganistan’ın içinde bulunduğu kaotik durum projenin önündeki en büyük engeli teşkil edi-yor olsa da Hindistan’ın

14 Fırat Purtaş, “Orta Asya ile Güney Asya Arasında Modern İpek Yolu Proje-si”, 46.

Harita 1: Türkmenistan- Afganistan- Pakistan- Hindistan Doğal Gaz Boru Hattı Projesi Muhtemel Güzergâhı



sürekli ve hızla büyüyen ekonomisinin artan enerji ihtiyacını karşılama gerekliliği bu sonucu doğurmuştur.15 Bu proje aynı zamanda Türkmenistan ve Hindistan arasındaki ilişkilerin olumlu seyretmesine de neden olmuştur. TAPI sadece Yeni Delhi için değil aynı zamanda bölge için de önemli umutlar barındırmaktadır. Proje hayata geçirilmesi durumunda yal-nızca Hindistan’ın enerji ihtiyacını karşılamakla kalmaya-cak, aynı zamanda Hindistan-Pakistan ilişkilerinin düzelme-sine ve Afganistan’ın iç işlerinin normalleşmesine de katkı sağlayacaktır.16

Enerji bağımlılığının gelişmişliğe paralel olarak giderek art-tığını fark eden Hindistan, projeler ile yetinmemekte ve bun-lara ek olarak, ikili antlaşmalara da hız kazandırmaktadır. Bu nedenle Hindistan, Kazakistan ve Özbekistan ile sürekli temas halinde bulunmaktadır. Son olarak 2013 yılının ilk çeyreğinde Kazakistan ile yeni bir görüşme gerçekleştiren Hindistan, Özbekistan’ın da dahil edilebileceği yeni bir proje ile petrol ihtiyacını karşılayabilecek bir boru hattı kurmak üzere temaslarda bulunmuştur. Kurulacak yeni boru hattının 500 km uzunluğunda olacağı ve Kazakistan’ın zengin petrol rafinerileri ile ünlü şehri Çimkent’ten başlayarak Özbekistan üzerinden Hindistan’a ulaştırılacağı düşünülmektedir. Kaza-kistan’daki Kaşagan petrol yatağıyla da ilgilenen Hindistan, bölgeye yaklaşık 6 milyar dolarlık yatırım yapmayı planla-maktadır.17

Öte yandan Şanghay İşbirliği Örgütü içerisinde gözlemci ülke statüsünde bulunan Hindistan, Türkmenistan hariç tüm Orta Asya ülkelerinin bünyesinde barındıran bu yapı-lanma içinde yeterince etkinlik gösterememektedir. Ancak Çin Halk Cumhuriyeti bu örgüt vasıtasıyla bölge ülkeleri ile ilişkilerini derinleştirmekte ve özellikle Kazakistan ve Özbekistan ile enerji noktasında kazanımlarını artırmaya çalışmaktadır. Hindistan hükümeti her ne kadar bölgede aktif

15 Teymur Huseyinov and Hasanali Karasar, “Saving Afghanistan: From Poopy to Pipeline”, CACI Analyst, Vol 6 No 8 (2005), 2-6. 16 M. Turgut Demirtepe, Orta Asya & Kafkasya Güç Politikası, (Ankara: USAK Yayınları, 2008), 100-101.17 “Hindistan’dan Orta Asya Enerji Kaynaklarına İlgi”,(Erişim:http://www.cihan.com.tr/news/Hindistan-dan-Orta-Asya-daki-enerji-kaynaklarina-ilgi-CHOTYzNDk3LzM=)

olmaya çalışsa da birçok bakımdan Çin, Rusya ve ABD gibi küresel güçlerle yarışamayacak seviyededir. Bahse konu örgütte Çin ve Rusya’nın nüfuza sahip olması, daha öncede belirtildiği üzere özellikle enerji alanında Hindistan ve Orta Asya ülkelerinin küresel güçlere rağmen ilişki geliştirmele-rini engellemektedir. Kendisi gibi enerjide alternatif kaynak arayışında olan Çin’in Orta Asya bölgesine yönelik bu yük-selişi Hindistan yetkililerini endişelendirmektedir.

Enerji bağımlılığını en aza indirmek ve farklı kaynaklar oluşturmakta kararlı olan Hindistan ayrıca nükleer progra-mını da yürütmeye devam etmektedir. Bundan dolayı Yeni Delhi, uranyum kaynaklarına ihtiyaç duymaktadır. Uranyum bakımından zengin rezervleri sahip olan Orta Asya ülkeleri Hindistan’ın nükleer programını geliştirmesine katkı sağla-mak ve uzun vadede enerji kaynaklarını çeşitlendirebilmek açısından önem arz etmektedir.18 Bilindiği üzere Kazakistan ve Özbekistan uranyum bakımından oldukça zengindir. Kazakistan tahminlere göre 10,940 kg uranyum kaynağına sahiptir.19 Özbekistan ise uranyum rezervlerinin büyüklüğü bakımından dünyada üçüncü sırada yer almaktadır. Bu ne-denle nükleer programın sürdürülebilirliği adına Orta Asya ülkeleri ile enerji işbirliğini artırmak Hindistan için hayati derecede önem arz etmektedir.

Hindistan’ın Orta Asya Politikasının Güvenlik Boyutu

Hindistan’ın Orta Asya politikasında güvenlik unsuru her daim önemli olmuştur. Bölgenin Pakistan, Afganistan ve Çin ile komşu olması, stratejik açıdan değerini artırmaktadır. SSCB’nin dağılmasının ardından meydana gelen güç boş-luğu, istikrarsızlık ve buna bağlı olarak iç çatışmalar, etnik gerilimlere neden olmuştur. Bölgede ortaya çıkan istikrarsız-lık unsurları, Yeni Delhi’nin güvenlik endişelerini artırmıştır. Çünkü Hindistan hükümeti; istikrarsızlık ve güvensizliğin bölge içinde geçişken olduğunu düşünmekte ve politikalarını bu yönde belirlemektedir. Keşmir sorunu, Afganistan’da Taliban’ın iktidara gelmesi ve Çin ile Pakistan’ın Orta Asya ülkeleri ile iyi ilişkiler geliştirmeye çalışması, Hindistan’ın ilgisini bölgeye yöneltmiştir. Zira Hindistan, Orta Asya ülke-lerinin güvenliğini kendi ülke güvenliği ve istikrarını olum-suz etkilememesi adına sağlamak istemektedir. Aynı zaman-da bölgede rakip olarak görmekte olduğu Çin ve Pakistan’ın Orta Asya’da yükselişini dengelemek için bölgeye yönelik politikalar geliştirmeye başlamıştır.

2014 yılında ABD’nin askeri varlığını çekmeye karar verdiği Afganistan, Hindistan için Orta Asya bölgesine adeta ‘açılan

18 Ivan Campbell, “India’s Role and Interests in Central Asia”, SaferWorld, (2013), 3-4. 19 Raghav Sharma, 5-6.

“ “Proje hayata geçirilmesi durumunda yalnızca Hindistan’ın enerji ihtiyacını karşılamakla kalmayacak, aynı zamanda Hindistan-Pakistan ilişkilerinin düzelme-sine ve Afganistan’ın iç işlerinin normalleşmesine de katkı sağlayacaktır.



kapı’ niteliğinde olduğundan önem taşımaktadır. Bölge ül-keleri ile doğrudan bağlantısı olmayan Yeni Delhi için Af-ganistan, Orta Asya ile geçiş noktası özelliği taşımaktadır.20 Çekilme sonrası zor bir döneme gireceği bilinen Afganistan başta sınır komşuları olan Tacikistan, Özbekistan ve Türkmenistan olmak üzere tüm Orta Asya cumhuriyetlerini özellikle güvenlik açısından yakından ilgilendirmektedir. Bu nedenle eğer Hindistan hükümeti Afganistan krizinde etkin rol oynayabilirse, bu durumu avantaja çevirebilir.

Keşmir Sorunu, Hindistan’ın Orta Asya politikasını etki-leyen dikkate değer önemli faktörlerden biridir. Pakistan’ı çevrelemek ve bölgede etkili olan istikrarsızlığın muhtemel etkisinden çekindiği için Hindistan hükümeti, doksanlı yıllar boyunca güvenlik merkezli bir strateji izlemiştir. Bundan do-layı Hindistan, bölge ülkeleri ile terörle mücadele konusunda çeşitli anlaşmalar imzalamıştır. Ayrıca o dönemde Taliban’ın faaliyetleri ve uyuşturucu trafiği bölgede güvenlikçi yaklaşımın ön plana çıkmasına neden olmuştur. 21

Hindistan’ın Rusya, ABD ve Almanya’nın ardından Orta Asya’da askeri üsse sahip dördüncü ülke konumunda bulun-ması, bölgeye verdiği önemi göstermesi bakımından dikkate değerdir. Tacikistan, Hindistan’ın güvenlik alanında en yo-ğun faaliyet gösterdiği ve yurt dışındaki tek askeri üssünün bulunduğu ülkedir.22 Hindistan’ın bu ülkede Ayni ve Farkor üssü ve askeri hastanesi olmak üzere iki hava üssü ve bir

20 Rajiv Sikri, “Beyond Oil Gas- India’s Interest in Central Asia”, Global Envision, (2007).21 Raghav Sharma, 6-8.22 Gürol Kıraç, “Hindistan’ın Orta Asya Açılımı”, TUSAM, (2012).

askeri hastanesi bulunmaktadır. Farkor Hava üssü; Duşanbe yakınlarında bulunan Tacik-Afgan sınırındaki Farkor şehrin-de kurulmuştur. Bu şehirde ilk olarak 2001 yılında Afganis-tan’daki Taciklere hizmet etmesi amacı ile bir askeri hastane ve kısıtlı bir askeri bölge oluşturulmuştur. Ardından 2002 yılında hava üssünün kurulduğu ilan edilmiş ve üssün inşası için Hindistan hükümeti yaklaşık 10 milyon dolar harcama gerçekleştirmiştir. 2000’li yılların ikinci yarısından itibaren Farkor hava üssü, Hindistan’ın Orta Asya’ya yönelik dış politika stratejisinin güvenlik ayağında önemli rol oynamaya başlamıştır. Farkor hem Keşmir bölgesine yakın olması hem de Çin ve Pakistan tarafından gerçekleştirilen askeri tatbikat-lara karşı cevap niteliğinde olması bakımından çok stratejik bir tercih olarak görülmektedir.23

Ayrıca Hindistan’ın Duşanbe yakınlarındaki Ayni hava üssünü kiraladığı ve askeri uçaklarını konuşlandırdığına dair resmi olarak henüz doğrulanmamış olan bilgiler mevcuttur.24 Ayni, yaygın olarak ‘Gissar’ hava üssü olarak bilinen ve So-ğuk Savaş döneminde SSCB’ye ait olan askeri üstür. Resmi olmayan kaynaklara göre; 2002-2006 yılları arasında 70 mil-yon dolar harcanarak Hindistan hükümeti tarafından restore edilmiştir. 20 Nisan 2006’da ‘Daily India’ internet sitesinde yayımlanan bir habere göre; Hindistan Hava Kuvvetleri Ayni hava üssüne bir aset MIG 29 filosunu konuşlandırmayı, 12 uçak ve 40 personel yerleştirmeyi planlamıştır.25 Resmi kay-naklar bahse konu haberleri hiçbir zaman teyit etmemiş olsa

dahi bu durum, uluslararası kamu-oyu tarafından Yeni Delhi hüküme-tinin Orta Asya’daki etki sahasını genişletebilmek amacıyla stratejik bir askeri üs kazanma çabası ola-rak algılanmıştır. Bölgede enerji ve ekonomik varlığını artırmaya ve sürdürmeye yönelik hamleler yapmakta olan ülke, aslında dış politika stratejisinde güvenliğin ne denli önemli olduğunun da sinyallerini vermektedir.

İç ve dış politikada istikrarını sağlayabilmenin yolunun Orta Asya’dan geçtiğini düşünen Hin-distan, güvenlik anlamında bölge ile yakından ilgilenmektedir. Ancak

23 “Indian Air Force- Ayni Air Base and Farkhor Air Base”, (Erişim: http://acti-vedefence.blogspot.com.tr/2012/10/indian-air-force-ayni-air-base-and.html ).24 Fırat Purtaş, , “Türk Cumhuriyetlerin Bağımsızlıklarının 20. Yılında: Orta Asya ile Güney Asya Arasında Modern İpek Yolu Projesi”, 16.25 “Indian Air Force- Ayni Air Base and Farkhor Air Base”, (Erişim: http://acti-vedefence.blogspot.com.tr/2012/10/indian-air-force-ayni-air-base-and.html ).

Harita 2: Hindistan’ın Tacikistan’da Bulunan Hava Üsleri



tüm bunların yanında enerji ihtiyacını karşılayabileceği te-mel alanlardan biri olarak gördüğü bölgeyi enerji güvenliği bağlamında da önemsemektedir. Dolayısıyla Yeni Delhi, stratejik güvenliğini daha istikrarlı bir zemine oturtabilmek için bölgedeki askeri varlığını artırma yolunu seçmiştir.

Sonuç

Dünyanın kalbi olarak değerlendirilen Orta Asya, Sovyetler Birliği’nin parçalanması sonrasında bütün bölgesel ve kü-resel aktörlerin nüfuz oluşturmaya çalıştığı bir alan halini almıştır. Sadece sahip olduğu stratejik konumundan ötürü değil, aynı zamanda zengin enerji kaynaklarını barındırması nedeniyle dikkatleri üzerine toplamıştır. Tüm bu parametre-ler Soğuk Savaş’ın sona ermesinin ardından bölgede küresel bir güç mücadelesinin başlamasına zemin hazırlamıştır. Enerji alanında yapılan çok taraflı ve ikili anlaşmaların yanı sıra son dönemde askeri üs kurma yarışının hız kazanması bölgedeki rekabete başka bir boyut kazandırmıştır. Hem bölgede varlık gösteren küresel ve bölgesel güçlerle kurduğu hem de Orta Asya ülkeleri ile geliştirmeye çalıştığı ilişkiler göz önüne alındığında Hindistan’ın Orta Asya’da devam etmekte olan güç mücadelesinde münhasır bir konuma sahip

olduğu anlaşılmaktadır.

Bölgeye yönelimini her geçen gün daha fazla artırmakta olan Hindistan, ‘Yeni Büyük Oyun’ içerisinde önemli bir aktör olduğunun ve olacağının sinyallerini vermektedir. Hızlı eko-nomik yükselişini sürdürmek isteyen ve bağımsız büyük güç olma ideali bulunan Hindistan yönetimi, bu noktada bölge-nin avantajlarının farkındadır. Yanı başında bulunan enerji havzasıyla büyüyen ekonomisinin çarklarını döndürmek istemektedir. Aynı zamanda bölgesel güvenliği sağlamanın yolunun Orta Asya topraklarından geçtiğinin bilincinde olan Hindistan, bölgede istikrarı sadece güvenlik için değil ticaretin gelişimi için de talep etmektedir. Enerji, güvenlik ve ekonomi alanındaki çıkarları dikkate alındığında Hint dış politikasında Orta Asya’nın yadsınamayacak önemi haiz olduğu görülmektedir. Ancak buna rağmen ele aldığımız tüm verilerden yola çıkılarak Hindistan’ın Orta Asya’ya yönelik kapsamlı ve derin bir dış politika stratejisinin olduğunu söy-lemek pek mümkün görünmemektedir. Aslında Hindistan hükümetinin istediği hedefe ulaşabilmesi için yapması gere-kenler, bu zamana kadar izlenen stratejilerde gizlidir. Yani, öncelikle Orta Asya ülkeleri ile 2014 sonrasında yakalanmış olan ekonomik ivme sürdürülmelidir. Bunun yanında var olan boru hattı projeleri ivedilikle tamamlanmaya çalışılmalı ve bu projeleri bölge ve ülkeler bazında yenileri eklenmeli-dir. Bu gelişme sadece enerji alanında değil ekonomi alanın-da da önemli hareketlenmeler sağlayacaktır. Bunun yanında diplomatik ziyaretler, siyasi-ekonomik işbirlikleri, kültürel ve tarihi ortak politikalar aracılığıyla Orta Asya ülkeleri ile bağlar kuvvetlendirilmelidir.

“ “

Dolayısıyla Yeni Delhi, stratejik güvenliğini daha istikrarlı bir zemine oturtabilmek için bölgedeki askeri varlığını artırma yolunu seçmiştir.

BİLGESAM Hakkında

BİLGESAM, Türkiye’nin önde gelen düşünce kuru-luşlarından biri olarak 2008 yılında kurulmuştur. Kar amacı gütmeyen bağımsız bir sivil toplum ku-ruluşu olarak BİLGESAM; Türkiye’deki saygın akademisyenler, emekli generaller ve diplomatların katkıları ile çalışmalarını yürütmektedir. Ulusal ve uluslararası gündemi yakından takip eden BİLGE-SAM, araştırmalarını Türkiye’nin milli problemleri, dış politika ve güvenlik stratejileri, komşu ülkelerle ilişkiler ve gelişmeler üzerine yoğunlaştırmaktadır. BİLGESAM, Türkiye’de kamuoyuna ve karar alıcı-lara yerel, bölgesel ve küresel düzeydeki gelişmelere ilişkin siyasal seçenek ve tavsiyeler sunmaktadır.

Yazar Hakkında

2007 yılında lisans öğrenimine Abant İzzet Baysal Üniversitesi’nde başlayan ve 2010 yılında öğrenci değişim programıyla Wyszsza Szkola Humanistyc-szna - Economiczna w Lodzi Üniversitesinde bulu-nan Türkan Budak, 2012 yılında Abant İzzet Baysal Üniversitesi Uluslararası İlişkiler bölümünden bö-lüm birincisi olarak mezun olmuştur. 2012 yılında Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler anabilim da-lında başladığı yüksek lisans öğrenimine devam et-mektedir. Budak, enerji ve Doğu Akdeniz alanlarına odaklanmasının yanı sıra Orta Asya bölgesi üzerine de çalışmalarını sürdürmektedir. 2012 yılının mayıs ayı itibariyle Bilge Adamlar Stratejik Araştırmalar Merkezi’nde (BİLGESAM) araştırma asistanı olarak görev yapmaktadır.

hindistan’ın orta asya politikası · malzeme ve makine alanında ihracat yaparken, altın,...

Documents