HIDROGRAFIA

E TREVAVE SHQIPTARE

PUNOI : GRUPI I DYTE

TEMA: Hidrografia e Trevave Shqiptare. ANETARET e grupit: Elsa Marku , Esmeralda Paloka, Edrian Ndoka, Emanuel Alia, Elvin Jani, Erdi Ndreu,

Ersiljo Djala, Eljan Bushpepa, Danjela Marku.Pranoi : DONIKA NDOJ Trevat Shqiptare.Trevat shqiptare ndodhen ne Evrope,ne pjesen perendimore dhe pjeserisht qendrore te Ballkanit.Ato shtrihen ne brigjet lindore te detit Adriatik nga Tivari e deri ne gadishullin e Karaburunit dhe ne brigjet lindore te detit Jon nga Karaburuni e deri ne gjirin e Artes.Keto treva zgjerohen drej veriut , duke depertuar ne pjesen qendrore te Ballkanit.Trevat shqiptare gjenden pothuajse te baraslarguara nga Ekuatori dhe Poli i Veriut.Pra ato bejne pjese ne zonen klimatike mesatare te hemisferes veriore.Duke pasur dalje te gjere ne dy dete mesdhetare (Adriatik dhe Jon),ato shtrihen ne brezin mesdhetar evropian .Per pasoje,ne to shprehen tiparet mesdhetare te klimes,hidrografise dhe te bimesise. Ne natyren e

trevave lindore shqiptare shfaqen dukuri kontinentale. Trevat shqiptare jane te copetuara ne disa shtete ballkanike.Ato perbehen nga :

Republika e Shqiperise.

Republika e Kosoves.

Trevat shqiptare ne Republiken e Serbise.Trevat shqiptare ne perendim te ish-Republikes Jugosllave te Maqedonise.

Trevat shqiptare ne Republiken e Malit te Zi.

Trevat shqiptare ne Republiken e Greqise.

Pozita gjeografike ne brigjet e detit Adriatik dhe Jon,kushtet klimatitke, relievei i thyer kryesisht kodrinoro-malor, perhapja e madhe e shkeminjve te pershkrueshme dhe veprimtaria e njeriut ,kane kushtezuar pasurite e medha ujore dhe larmine e tyre:detet rrethuese,liqene,lumenj dhe burime ujore.

Ndotja e ujit

Ndotja e ujërave në Shqipëri vjen si pasojë e hedhjeve të mbeturinave në lumenj e liqene, si dhe derdhjes së ujrave të zeza të

papërpunuara. Ndotja e ujit dhe përdorimi i tij ka ndikim të drejtpërdrejtë në shëndetin e njeriut dhe lë pasoja për kohë të gjatë. Sot

në botë njihen më se dyqind sëmundje që paraqiten si pasojë e përdorimit të ujit të ndotur. Sipas Organizatës Botërore të

Shëndetësisë (WHO) nga uji i ndotur, sot në botë sëmuren mbi pesëqind milion njerëz. Nga uji i papastër pasojnë një sërë

sëmundjesh, ku, ndër më të rëndësishmet janë kolera, tifoja e zorrëve, hepatiti, tularemia etj. Këto sëmundje shpesh kanë marrë

viktima njerëzore. Ne ditët e sotme me zhvillimet e avancuara që po ecën bota, është vështirë të mendohet për një jetë në Tokë me

ujë të pastër.Krahas kësaj, mbrojtja e ujit nga ndotja mund të bëhet edhe duke ndaluar hedhjen e ndotësve në ujë, pastaj me

mënjanimin ose zvogëlimin e ndotësve në ujë, duke qarkulluar uji i ndotur nëpër sisteme të mbyllura, etj. Zvogëlimi i sasisë së lirimit

të materieve ndotëse në ujë është formë e rëndësishme e luftës kundër ndotjes. Kjo nënkupton vendosjen e filtrave përkatës dhe e

sistemeve për fundërrim në vendet ku lirohen ujërat e ndotura. Një formë e mbrojtjes së ujërave rrjedhës nga ndotja është edhe

mbrojtja speciale e burimeve, planifikimi i lokacionit të deponive për hedhurina, që ato të ndërtohen sa më larg ujërave rrjedhëse,

zvogëlimi i përdorimit të pesticideve dhe plehrave kimike në bujqësi si dhe pyllëzimi dhe ruajtja e tokës nga erozioni. Me konventa

ndërkombëtare ndotja e ujërave është e sanksionuar, por, vështirë është të binden njerëzit që të mos e ndotin atë. Prandaj, është

me rëndësi vetëdijesimi dhe edukimi i popullatës për shfrytëzim racional të resurseve ujore.

Detet.Deti Adriatik

Deti Adriatik

Harta e Detit Adriatik dhe Detit Jon

Shtetet

bregdetare

Shqipëria, Italia, Sllovenia,Kroacia, Bosnja dhe Hercegovina, Mali i Zi

Vendndodhj

a

Deti Mesdhe, Oqeani Atlantik

Lloji Det i brëndshëm

Sipërfaqja 160000

Thellësia

mesatare

444 m

Thellësia 1,230 m

maksimale

Deti Adriatik (shk. Adriatiku) (në italisht Mare Adriatico) është një pjesë e Detit Mesdhe, që ndan Gadishullin

Apenin nga Gadishulli Ballkanik. Bregu perëndimor i Detit Adriatik është Italia, kurse në lindje deti lag brigjet

e Sllovenisë, Kroacisë, Bosnjën dhe Hercegovinës, Malit të Zi dhe së fundi Shqipërisë deri në Vlorë, ky qytet në jug të së cilit

gjendet Deti Jon. Ka nji sipërfaqe 138.595 km katrorë, thellësia më e madhe arrinë 1330 m.temperatura mesatare e ujit në korrik arrinë 23,2 gradë celsius, ndërsa ajo mesatare vjetore 17,5 gradë celsius.Në jug saliniteti arrinë 38,32 promila, dukshmëria në bregdet është 5 m ndërsa në brendësi deri 45 m.

Deti Adriatik është njëri prej dy deteve që lag brigjet e Shqipërisë. Bregu përgjate tij është kryesisht një breg ranor. Në këtë det

derdhen shtatë lumenj që rrjedhin përmes tokave shqiptare si: Drini i Bardhë, Drini i

Zi, Vjosa, Buna, Mati, Shkumbini dhe Semani.

EtimologjiaEmri i Adriatikut, sipas disa historianëve, vjen nga qyteti i Adria, pranë Rovigo, Veneto, sipas historianëve të tjerë, megjithatë, vjen nga Atri Adriatik (formerly Hadria pastaj Hatria), tre mijë vjet e qyteteve të artit në krahinën e Teramo, Abruzzo, apo edhe nga Jader, emri antik i qytetit të Zadarit. Sipas skenarit të parë, grekët i dha emrin e Adrias Kolpos të Detit të Veriut, atëherë emri ishte zgjeruar në gjatësinë e saj të plotë, deri në ishujt e Jonit. Kur romakët pushtuan Veriore Itali në fund të shekullit të tretë pes, emri tashmë ishte vendosur mirë.Por edhe atëherë Adriatikut në kuptim të ngushtë zgjatet vetëm sa i përket Monte Gargano, pjesën e jashtme të quajtur Deti Jon: Emri është ndonjëherë, megjithatë, që përdoret për të përfshirë inaccurately Gjirin e Tarentum (modern-day Gjirin e Tarantos ), Deti e Sicili, Gjirin e Korinthit dhe madje edhe në mes të detit Kretës dhe Malta (Veprat e Apostujve xxvii. 27).

Kryesisht Deti Adriatik është i vendosur midis bregdetit lindor të Italisë dhe Kroacisë, të cilat janë të dyja tërheqjet kryesore turistike. Ajo është përdorur nga romakët e lashtë të transportit të mallrave (duke përfshirë kafshët dhe skllevër) në Ostia (port romak).

Vëndodhja, madhësia dhe klimaDeti Adriatik është i gjerë nga veriperëndim të juglindje për 820 kilometra dhe një mesatare prej 160 km. Gjerësia maksimale është rreth 220 kilometra. Ajo mbulon një sipërfaqe prej 132.000 kilometra katrorë dhe është në pellgun e veriut për të veri të Monte Gargano kep thellë mbi mesatare 40-200 metra. Pjesa jugore është dukshëm më e ulët, duke arritur midis Durrësit dhe Barit, me 1.260 metra të thellë të saj më të madh. Fundi jugor i detit është ngushticën e Otrantos, ku distanca midis Italisë dhe Shqipërisë është 71 kilometra. Përmbajtjen e saj kripë është në gojën e lumenjve e madhe) është rreth 2,5% (sipërfaqe të ujit dhe rritjen e jugut në 3.9% .

Pjesa veriore është e cekët me shumë laguna. Brigjet italiane po bëhet gjithnjë e më tepër malore në jug nga delta Po, ku vetë vijës bregdetare është relativisht i drejtë dhe praktikisht nuk ka ishuj në det të hapur. Vetëm vendosur në malet e Gargano Puglia shtrihet në një gadishull rreth 50 kilometra në lindje të Adriatikut. Bregun lindor, kryesisht në gadishullin kroate të Istrias protrudes, është malor dhe prerë të madhe me shumë ishuj. Pjesa kryesore e bregdetit lindor zë peizazhin e jugut kroatë dalmat.

Bregun lindor në përgjithësi është i guximshëm dhe shkëmbore, me shumë ishuj.

Gjirit të Kotorrit në Mal të Zi është rreth 30 kilometra të gjatë, është më e madhe e detit. Jug ekstreme-lindje është përsëri banesë dhe kënetor.

Në jug të Shkodrës në Shqipëri shtrihet përgjatë brigjeve të Gjirit të Drinit dhe më tej në jug, një ultësirë të gjerë me shumë, disa, plazhet e pacenuar rërë. Në shumë estuaret kanë zgjatur lagunave formuar. Në Vlorë, bregdetit Adriatik, duke i dhënë fund vetëm në jug të qytetit fillon Riviera shqiptare përgjatë detit Jon.

Klima karakterizohet nga vera e shumë të ngrohtë, i thatë dhe e thatë dhe të butë, nganjëherë me shi dhe i lagësht të dimrit. Në verë, mbizotërues të qëndrueshme, pak erë motit para. Në dimër, rajonin e Adriatikut është nën ndikimin e presionit të ulët nga

zonat e Atlantikut.Kështu është ndonjëherë shumë e ngrohtë jugor dhe erërat e ftohta të veriut .

TurizmiOqean shkon aktual përgjatë bregdetit lindor të veri dhe përgjatë bregdetit perëndimor në drejtim të jugut. Përgjatë bregdetit lindor të disa lumenjve të shkurtër karst të çojë në Adriatik dhe barrën e ndotjes është më e ulët se përgjatë bregut perëndimor. Që verior një ngecje në Adriatik ", atje është shkëmbimi relativisht pak ujë me pjesën tjetër të Mesdheut. Për 30 vjet, telashe të industrisë ekuilibër delikat e rrymave të oqeanit nga veriu, degëve nga malet dhe uji me filtër nga toka në det, lumi Po çdo vit 50 miliard metra

kub ujë shumë të ndotur, i hedh poshtë pjesën perëndimore të Adriatikut (kallaj, zink, Lead kromit, bakrit, arsenik, zhivë dhe vaj),

lumi sot transportuar gjithsej dy herë si kripëra shumë lëndë ushqyese, të tilla si dhjetë vjet më parë.Gjithnjë, Deti Adriatik bie në qendër të mbrojtjes së mjedisit dhe të jetë e mundur ndryshimin e klimës. Shumica e shenjave të dukshme janë rritja e rezervave të peshqve tropikale dhe algat e në rritje dhe shqetëson të kandil deti. Ministri i mjedisit italian Alfonso Pecoraro Scanio paralajmëroi se ngrohja globale dhe ndotjes, "Adriatik për të bërë një pellg i mbyllur në të cilin ka tashmë në 150 metra thellësi nuk ka jetë më shumë." Në shtator 2007, e Adriatikut është një objekt i konferencës së parë kombëtar italian për ngrohjen globale në Romë.

Kufijtë Konvencionale midis Detit Jon dhe Detit Adriatik.Deti Adriatik është e lidhur me detin Jon përmes kanalit të Otrantos, dmth të ngushtë në mes të detit Punta Palascia, në Salento, në Shqipëri dhe Shef Tab (Line A në figura). Kjo vijë ndarëse është zhvendosur më në jug nga disa konventave detare, të cilat për arsye të thjeshtësi, pas vijës së paralele. Në veçanti:

Qëllime Meteorologjike (Meteomar) dhe informacion detar, të njoftimeve të Mariners, kufiri jugor midis detit Adriatik dhe Deti

Jon në veri është dhënë nga 40 gjerësi ° N (linjës B) i korrespondon në brigjet italiane pranë Punta Mucurune Castro.40°00′00″N   18°25′48″E /

Për Shënime mbetur për Mariners (detar libra, dritat dhe fenerë, Navaree III, etj). Kufi konvencional midis bregdetit Jon dhe Adriatik është i vendosur në vend në Santa Maria di Leuca (Punta Melis, së bashku e lulëzim 18 ° 22 ') . Sipas konventës

fundit, kufiri midis pellgut të Detit Adriatik dhe Detit Jon veriu në jug të ndjekin paralel 39 ° 47 'N nga jashtë Punta Melis (39°47′00″N   18°22′00″E / ) të bregut në veri të Korfuzit

Deti Jon

Harta e Detit Jon

Deti Jon (greqisht Ιóνιo Πέλαγoς, italisht Mar Ionio), është një pjesë e Detit Mesdhe në jug të Kanalit të Otrantos dhe Detit

Adriatik. Në lindje kufizohet nga Shqipëria jugore dhe Greqia perendimore me një

sërë ishujsh si Korfuzi, Zákynthos, Qefallonia, Itaka dhe Leukas, kurse në perëndim kufizohet nga brigjet e Siçilisë dhe Italisë

jugore. Midis Apulies dhe Kalabrisë gjendet Gjiri i Tarentit.

Deti Jon, është njëri prej dy deteve që lag brigjet e Shqipërisë. Bregdeti është i lartë, shkëmbor me bukuri të shumta natyrore. Deti

Jon është nga vozitësit e anijeve shumë i njohur për erërat e tij të qeta. Ai është deri në 4206 metra i thellë. Në detin Jon

derdhen Lumi Kalama dheLumi i Artës që janë paksa më të njohur, si dhe lumenjtë Pavlla, Kalasa, Bistrica etj.

Galeria e fotografiveDeti Jon: Pamje nga Shqipëria

Himara (Shqipëri) ;Himara (Shqipëri)  ; Saranda (Shqipëri) ; Himara (Shqipëri)

Deti Jon: Pamje nga Greqia

Boats in Corfu (Greqi) ; Corfuz (Greqi) ;Corfuz(Greqi) ;Gjiri Tarent (Greqi)

Ujerat natyroreNjë aspekt i rendësishëm janë qendrat e ujrave termale të cilat janë prezente në Shqipëri duke ofruar akomodim dhe shërbime të tjera. Turizmi shëndetësor është njëra prej formave dhe potecialeve të shumta të turizmit.

Mund të përmendim ujërat termale të Bilajt, në Fushë Krujë, të pasura me sulfat dhe lëndë minerale, të cilat kanë efekte kurative të reumatizmës, lëkurës dhe sistemit nervor. Për tu përmendur janë dhe llixhat e Elbasanit, ujërat e së cilës kanë vlera të larta terapeutike ku dhe trajtohen sëmundje të shumta të rrugëve të frymëmarrjes, stomakut, lëkurës. Llixhat e Elbasanit kanë edhe vlera për trajtime kozmetike dhe janë shfrytëzuar që nga periudha romake.

Gjithashtu dhe burimet e ujërave termale të Bënjës kanë vlera të veçanta për trajtimet e lëkurës. Llixhat e Peshkopisë përmbajnë kalium dhe sulfate, efektet e të cilave trajtojnë sëmundjet në rrugët e frymëmarrjes, reumatizmat, sëmundjet e lëkurës dhe problemet gjinekologjike. Ujrat termalë të Vronomeros në Leskovik, banjat e avullit të Postenamit, si dhe ujrat kurativë të pijshëm siç janë Kroi i Bardhë në komunën e Selitës në Mirditë, Kroi i Nënës Mbretëreshë në parkun kombëtar të Qafë Shtamës etj.

Burimet e ujerave termale kurative ne ShqiperiBurimet e ujërave termale të Biljat pranë Fushë-KrujësKëto janë burime termale, të cilët ndodhen më pranë kryeqytetit. Ato gjenden në rrugën nacionale Vorë - Fushë Krujë në fshatin

Bilaj, pranë urës së Gjolës. Burimet e këtyre ujërave termalë dalin nga depozitimet e luginës së Ishmit. Janë ujëra të pasura sulfurore me lëndë minerale si: Ca, Na, K, Fe, Mg etj. Temperatura e ujërave është 55 gradë C. Këto të fundit kanë efekte kurative mbi probleme të remautizmës, lëkurës dhe sistemit nervor. Duhet të përmendim se këtu është ngritur një qendër e re dhe bashkëkohore rehabilitimi, e quajtur "Qëndra Kurative Ibrahim Kupi". Kjo qendër ofron shërbimet e akomodimit, ushqimit, shërbimin e specializuar të stafit mjekësor etj.

Llixhat e ElbasanitNdodhen pranë qytetit të Elbasanit. Këto burime janë të njohura dhe të përdorura që gjatë periudhës romake. Hoteli i parë i ndërtuar nga sipërmarrësit privat ka qenë ai i vitit1932, i quajtur "Hotel Park", pronë e Grigor Nosit. Analizat e ujërave të këtyre burimeve janë kryer në mënyrë të specializuar nga ana e inxhinierëve çekë, të cilët kanë evidentuar vlera të larta terapeutike. Këtu

trajtohen sëmundje të shumta të rrugëve të frymëmarrjes, sistemit nervor, të lëkurës, stomakut, etj. Llixhat e Elbasanit kanë edhe vlera kozmetike.

Burimet e ujërave termale të BënjësKëto burime gjenden 14 km larg qytetit jugor të Përmetit në komunën Petran, vetëm 3 km larg nga vendi ku lumi Vjosa bashkohet me përroin e Lëngaricës. Janë gjithsej 6 burime. E veçanta e tyre është se këto janë burime të hapura në natyrë. Temepratura e këtyre ujërave është, 26 - 32 gradë C. Njëri burim shërben për trajtimin e sëmundjeve të stomakut, një tjetër për trajtime të lëkurës. Trajtime të tjera janë për sëmundjet kronike të remautizmës. Shfrytëzimi i parë i këtyre ujërave me përmbajtje biokarbonatike është

bërë që prej vitit 1964. Në këto burime nuk ka hotele dhe shfrytëzimi bëhet në mënyrë ambulatore.

Burimet e ujërave termale të VronomerosKëto burime gjenden 10 km në jug të qytetit të vogël të Leskovikut. Janë burime termale të pasura me kripëra të ndryshme, të cilat trajtojnë disa lloje sëmundjesh. Temperatura e ujërave është nga 29 - 40 gradë C. Këtu ofrohet akomodim modern me staf të specializuar mjekësor, si dhe me shërbim hotelerie.

Llixhat e PeshkopisëNdodhen pranë qytetit veri lindor të Peshkopisë. Ato burojnë nga formacionet e gipseve të malit të Korabit. Janë dy burime sulfurore me temperaturë 35 - 43,5 gradë C dhe me një prurje prej 14 litra/sek. Ato kanë përmbajtje kaliumi dhe sulfatesh. Efektet e tyre lidhen me sëmundjet e rrugëve të frymëmarrjes: si astma bronkiale, bronshite, reamautizmën,diabetin, sëmundjet e lëkurës dhe probleme gjinekologjike. Krahas këtyre burimeve, në Shqipëri gjenden burime ujërash të pijshëm me efekte pozitive për shëndetin, siç është burimi i "Kroit të Bardhë" në Komunën e Selitës në rrethin e Mirditës, (i njohur për kurimin e gurëve në veshka) si dhe banjat e avullit të Postenanit pranë Leskovikut.

Ese: .

Hidrografia e Rajonit Perendimor.

Liqeni i Shkodrës

Liqeni i Shkodrës i parë nga Shiroka

Liqeni i Shkodrës është liqeni më i madh në Gadishullin Ballkanik dhe llogaritet si një nga liqenet më të vjetra në botë.

HistoriaI njohur në lashtësi si Palus Labeatis. Pasqyra e tij ujore gjendet në një lartësi 6 metra mbi nivelin e detit, dhe ka një sipërfaqe prej 368 km², nga të cilat 149 km² me një gjatësi brigjesh prej 57 km i përkasin Republikës së Shqipërisë; ndërsa 2/3 Malit të Zi, ku me 1983 e shpalli Park Kombëtar liqenin. Ka një breg shumë të larmishëm të tipit të ultë të "marsheve" në veri dhe shkëmbor në jug. Në

bregun jugor shquhen plazhet në rrugën nga Shkodra për në Shirokë e Zogaj, ku më i madhi është Zalli i bardhë. Fauna e liqenit është e shumëllojshme dhe e pasur me 45 lloje peshiqsh e 270 lloje shpendësh. Këto shpendë përbëjnë 87% të gjithë Ornitofaunës

tëShqipërisë. Një perlë e kësaj pasurie është padyshim pelikani, zogu më i madh në Europë. Pika më e thellë e liqenit është rreth

45 metra. Në skajin jug-lindor shtrihet Shkodra, nga ku merr edhe emrin.

Ndodhja

Hartë Venedikase që paraqet rajonin e Shkodrës

Në këtë liqen nga ana malazeze derdhet lumi i Moraçës e nga ana shqiptare, në mes të rrugës Shkodër-Shirokë merr formë

lumi Buna si vazhdim. Bregu i tij është 11 milje dhe shtrihet nga lindja në perëndim. Pranë liqenit është Taraboshi. Pak para

derdhjes së Drinit në Bunë, ndodhen 10 dajlane për gjuetinë e peshkut; më të famshmit janë krapi, qefulli, ngjala dhe blini. Fitimet nga këto dajlane derdhen në arkën e kështjellës.

Parku Kombëtar “Pishat e Divjakës”Ka një sip prej 1250 ha dhe ndodhet 5 km larg Divjakës dhe 40 km larg qytetit të Lushnjes. Ky park është njëkohësisht pjesë e kompleksit Laguna e Karavastasë, që ndodhet nën mbrojtjen e Konventës Ndërkombëtare të Ramsarit, që nga viti 1994.

Buna

Grykëderdhja e Bunës Buna nga Kalaja e Shkodres

Lumi Buna ndodhet në segmentin fundor jugperëndimor të kufirit shqiptaro-malazez. Ky lum buron nga Liqeni i Shkodrës, fare pranë qytetit të Shkodrës, ndërmjet kodrës së Kalasë Rozafa dhe Malit të Taraboshit. Buna është i vetmi emisar i Liqenit të Shkodrës.

Buna në fillim drejtohet nga jugu, rrëzë Taraboshit, më tej ajo gjarpëron drejt perëndimit e më pas merr përsëri drejtimin drejt jugut, derisa derdhet në Detin Adriatik. Kufiri shtetëror ndërmjet Shqipërisë dhe Malin e Zi përshkon së gjati Bunën nga fshati Samrish në Shqipëri dhe Goricë në Mal të Zi, duke vazhduar deri në grykëderdhje. Lumi ka gjatësi 44 km dhe rrjedh përgjatë fushave të Bregut të Bunës ku përfshihen Fusha e Anamalit në të djathtë të lumit dhe Fusha e Trushit bashkë me fushën e Velipojës në të majtë.

Fushat e Bregut të Bunës karakterizohen nga rijë klimë mesdhetare fushore, me reshje 1600-1800 mm në vit dhe me temperaturë mesatare të ajrit 16-18 gradë C, me ekstremin minimal absolut 0 °C deri në -4 °C. Buna është i vetmi lum i Shqipërisë me deltë natyrore të vërtetë. Në deltën e tij ndodhet ishulli Ada, i cili e ndan lumin në dy degë derdhëse për ne det. Ada dhe dega e djathtë i përkasin Malit të Zi. Ishulli Franc Jozef dhe ishulli pa emër të cilët ndodhen fare pranë Adës, i përkasin Shqipërisë. Lumi Buna fillimisht merr ujë nga Liqeni i Shkodrës, i cili fumizohet kryesisht nga Lumi Moraça që ndodhet në Mal të Zi, e me një degë të tij të quajtur Lumi i Cemit, në Shqipëri. Në largësi 1,3 km nga dalja prej Liqenit të Shkodrës, Buna bashkohet me lumin Drin. Degët kryesore të Drinit janë Lumi i Shalësnë alpet shqiptare, Valbona në verilindje të Shqipërisë, Drini i Bardhë në Kosovë dhe Drini i Zi në Maqedoni. Ky i fundit del nga Liqeni i Ohrit, i cili siç dihet fumizohet me ujë nga Liqeni i Prespës. Në pjesën fundore të Drinit derdhet Lumi Kir i cili buron nga Dukagjini. Siç shihet, Lumi Buna merr ujë nga një rrjet hidrografik shumë kompleks, që shtrihet gati në 1/5 e Gadishullit të Ballkanit, në Shqipëri, Mal të Zi, Kosovë, Maqedoni dhe Greqi.

Ndonëse Buna është lum tipik fushor, i karakterizuar si pjesërisht i lundrueshëm, ai grumbullon ujra nga një territor i theksuar malor. Lartësia mesatare e këtij pellgu të përgjithshëm është 909 m mbi nivelin e detit. Nga Ana e Malit derdhen në Bunë një numër i madh përrenjsh, më i gjati i të cilëve është Përroi i Millës me gjatësi 25 km dhe pas tij Përroi i Megjureçit me gjatësi 21,6 km. Në Bunë derdhen edhe ujrat e Liqenit të Shasit, në Mal të Zi, nëpërmjet Vijës së Shëngjergjit.

Nga rrjedha, gërryerja e pakët (0,12 m/km) dhe nga masa e materialeve të ardhura nga lumi Drin, Buna ka ndërruar shpesh herë shtratin e saj.

Prurja mesatare vjetore e Bunës arrin 670m kub/sek, kjo e bën këtë lum të jetë me prurjen më të madhe në Mesdheun verior. Me këtë lum lidhet liqeni me detin, për këtë disa peshq vijnë nga deti duke ngjitur lumin hyjnë në liqen për të vëndosur vezët. Risurset e lumit janë pra peshqit: krapi, qefujt, karasi, njala, kubla, blini.

Lumi ErzenLumi i Erzenit është i gjatë 108 km, me prurje rreth 102 l/sek.

Lumi Ishëm

Grykëderdhja e Ishmit në kepin e Rodonit

Lumi Ishëm rrjedh përmes Shqipërisë Qendrore (74 km i gjatë; sipërfaqja e pellgut është 673 km2 dhe lartësia mesatare mbi nivelin e detit 357 m. Ai formohet nga bashkimi i Lumit të Tiranës, përrenjve Tërkuza dhe Zeza. Delta e tij ndodhet në Kepin e Rodonit (Kabo, 1990-91). Prurja vjetore mesatare e Ishmit është 20,9 m3/s, me modul mesatar të rrjedhjes prej 31,0 l/s/km2. Prurja maksimale është 1’980 m3/sek. Sasia kryesore e lëndëve të ngurta që transportohen në det është 2 milionë tonë/vit. Ishmi ushqehet kryesisht nga ujëra sipërfaqësorë me mineralizim relativisht të lartë prej 461 mg/l. Temperatura e ujit luhatet nga 6,12oC në janar deri në 24,7oC në gusht. Ujërat e Ishmit përdoren për vaditje.

Lana

Lumi Lana

Lana është lum i vogël që përshkon Tiranën tejpërtej nga lindja në perëndim.

Lana është degë e Lumit të Tiranës, i cili kalon përmes qytetit të Tiranës. Ai buron në pjesën perëndimore të Qafës së Priskës; është 29 km i gjatë, sipërfaqja e pellgut është 67 km², lartësia mesatare është 179 m dhe pjerrësi prej 24 m/km. Në hyrje të Tiranës, Lana rrjedh në një kanal te sistemuar betoni dhe pastaj bashkohet me lumin e Tiranës në verilindje të Bërxullës nga ku formohet lumi i Ishmit.

Pas viteve 1990 brigjet e saj u mbushën plot e përplot me kiosqe e ndërtime pa leje të cilat u prishën në vitin 2001 kur kryetar bashkie erdhi Edi Rama.

ShkumbiniLumi Shkumbin, ose Lumi Shkëmbi, buron në malin e Valamares (Shqipëri) dhe duke rrjedh nëpër një lugin të ngushtë e reliev të thyer derdhet në Detin Adriatik. Gjatësia e këtij lumi është 181 km ndërsa prurja e ujit arrin vlerën mesatare vjetore prej 61 m³/s.

Shkumbini është një ndër lumenjtë më të rëndësishëm për ekonominë shqiptare dhe që ndanë pothuajse në dy pjesë të barabarta Shqipërinë.

Lumi Shkumbin kolon neper krahinën e Mokrës ne rrethin e Pogradecit. Lugina e Shkumbinit ka një bukuri te rralle me katarakte, shpella, plazhe te vogla, etj. Përgjatë lumit ne krahinën e Mokrës ka edhe mjaft vende te përshtatshme për peshkim dhe vende te tjera piktoreske që mund te vizitohen si Selca e Poshtme ne Krahinën e Mokrës me një vendbanim Ilir te lashte, ura e Golikut ne fshatin Golik atje ku bashkohen tre dege te lumit Shkumbin, etj. Me pas Lumi kalon neper rrethin e Librazhdit dhe bukuria e luginës nuk përfundon. Rrjedha e lumit vazhdon ne Rrethin e Elbasanit ku kalon shume pranë qytetit te Elbasanit dhe me pas vazhdon ne Peqin e Rrogozhinë deri sa derdhet ne Detin Adriatik.

Lumi Shkumbin luan një rol te madh ne jetën e banoreve te luginës se tij.

Përgjatë lumit janë ngritur shume vendbanime qe i kanë përdorur burimet e lumit ne jetën e përditshme.

Mbi te janë ngritur vepra hidrike qe përdoren për ujitje ne bujqësi si p. sh. Kanali "Naum Panxhi" ne Elbasan qe përdoret për vaditjen e fushës mjaft pjellore te Cërrikut dhe se fundmi ne degët e tij janë projektuar edhe hidrocentrale te vegjël qe do te ndihmojnë nevojat për energji te Vendit. Lumi i Shkumbinit e ka grykederdhjen ne nje nga plazhet me te bukura ne Shqipëri, i cili eshte Plazhi i Vile-Bashtoves.

Lumi i Tiranës

Lumi i Tiranës është lumë që kalon në pjesën veriore të Tiranës, në zonën e quajtur Bregu i Lumit. Formon kufirin administrativ

verior të Tiranës dhe e ndan atë nga Komuna Paskuqan. Lumi i Tiranës formohet nga bashkimi i përrenjve malorë në Zall Dajt.

Rrjedha e tij është e pastër deri në Shkallën e Tujanit dhe fshatin Brar. Në rrjedhën e tij të sipërme, lumi ka një rrjedhë të pastër,

me ujëra të kristaltë e me botë ujore të pasur. Ndër llojet që veçohet të përmenden, është gaforrja e ujërave të ëmbla, Potamon fluviatile. Pas fshatit Brar, ujërat e Lumit të Tiranës ndoten tej mase nga shkarkimet e ujrave të zeza, mbeturinave dhe mbetjeve të ndryshme të ngruta e të lëngshme nga të dy anët e brigjeve të lumit.

Ndotja

Ujërat e Lumit të Tiranës janë tejet të ndotura pasi i afrohet Tiranës, si pasojë e derdhjeve të ujrave të zeza të Babrrusë,

Paskuqanit, gjithë pjesës veriore të Tiranës, Bathores dhe Kamzës, mbetjeve të ngurta e të lëngshme, si dhe nga gërryerja e

zhavorrit nga shtrati i Lumit të Tiranës. Sipas një studimi të ndërmarrë nga Instituti i Politikave Mjedisore, në ujërat e Lumit të

Tiranës, vlerat e nitriteve në të janë nga 4 deri në 32 herë më të larta sesa vlerat e direktivës së BE-së për peshqit 44(2006), ndërsa vlerat e koliformeve të quajtura ndryshe fekale të cilat kanë mbuluar ujërat e lumit të Tiranës janë 13 herë më të larta se sa standardet e BE-së.[1][2]. Shkaterrimi i ekosistemit të Lumit të Tiranës është thelluar më tej nga shkarkimet e mbetjeve të ngurta drejt e në lumë, duke ngushtuar dhe shkatërruar brigjet dhe shtratin e lumit, dhe duke e kthyer lumin në një kanal të thjeshtë të ujrave të zeza.[3]

Brigjet e mbushuar me mbetje të ngurta janë shfrytëzuar për ndërtime të ndryshme pa leje, të cilat kanë zënë gjitha rrugët për të

shkuar drejt lumit dhe kanë shkatërruar rrjedhën e lumit.[4] Si pasojë e ndotjes, shumëllojshmëria biologjike e lumit është ulur shumë, duke eliminuar peshqit, jorruazorët, dhe gjallesat e tjera ujore. Të vetmet gjallesa që mbijetojnë tani në rrjedhen e poshtme të lumit të Tiranës janë algat dhe minjtë e kanaleve.

Lumi ErzenLumi i Erzenit është i gjatë 108 km, me prurje rreth 102 l/sek.

Hidrografia e Rajonit Verioro – Verilindor.Liqeni i Fierzës

Pamje nga liqeni i Fierzës

Liqeni artificial i Fierzës është krijuar në shtratin e lumit Drin në vitin 1978, në funksion të hidrocentralit të Fierzës.

Ky është një liqen oligotrof dhe ka një bosht gjatësor prej 70 kilometër dhe me një sipërfaqe maksimale prej 7 mijë hektarësh, ku 5 mijë hektarë merren në konsideratë për qëllimin e rritjes dhe kultivimit të peshkut. Ky liqen ka lartësi 167 metra, sipërfaqe të pasqyrës së ujërave prej 72,5 km², thellësinë më të madhe prej 128 metra dhe një vëllim prej 2,7 miliardë metër kub ujë. Sipërfaqja e përgjithshme e pellgut ujëmbledhës është 11.829 km². Kapaciteti maksimal ujëmbajtës i Liqenit të Fierzës, arrin rreth 3,2 miliardë metër kub ujë, ndërkohë që kapaciteti minimal, i cili mund të shkaktojë edhe situatat më kritike të prodhimit të energjisë elektrike, është rreth 1,2 miliardë metër kub ujë.

Liqeni shërben edhe si nyje lidhëse mes banorëve të rretheve Kukës, Tropojë, Has dhe Pukë. Gjithashtu, ky hidrocentral shërben si rregullator i furnizimit me ujë për dy hidrocentralet e ngritura në kaskadën e Drinit, atë të Vaut të Dejës dhe Komanit.

Flora dhe FaunaLiqeni i Fierzës është i pasur me peshq të llojeve të ndryshme. Pas përfundimit të digës dhe mbushjes së bazenit me ujë, fauna e Liqenit të Fierzës u shtua me lloje të ndryshme peshqish, si ballëgjeri, krapi e luçiperka që u hodhën si rasatë dhe gjetën një mjedis shumë të përshtatshëm për t'u shumuar e ushqyer. Krijimi i liqenit solli dhe zhdukjen e peshve që më parë popullonin lumin Drin si trofta, ngjala e peshq të ujërave të rrjedhshëm, por favorizoi rritjen e peshqve të liqeneve. Gjitarët ujorë që jetojnë në ujërat e Liqenit të Fierzës, janë lundërzat. Gjithashtu krijimi i liqenit, bëri të mundur dhe rritjen e midhjeve të vogla të ujrave të ëmbla.

Liqenet e Belshit

Liqenet e Belshit janë liqene pranë qytetit të Belshit.

Liqenet e LurësLiqenet e Lurës në parkun të Lurës ka nje siperfaqje prej 1.280 hektare dhe ndodhet ne pjesen lindore te malit masiv te quajtur "Kunora e Lures". Me 14 liqenet e tij akullnajore krijon nje ambjent piktoresk dhe terheqes ne nje lartesi nga 1.350-1.720 m. Midis ketyre Liqeneve me te medhenjt jane: Liqeni i Madh 32 hektare, liqeni i Pishave 13 hektare, liqeni i Zi 8 hektare dhe liqeni i Luleve 4 hektare. Ne dimer keto liqene jane te mbuluara nga akulli.

Valbona (lumë)

Lumi Valbona (dhe: Lumi i Valbonës) është për një gjatësi rreth 50 km. një nga lumenjtë më të rrëmbyeshëm në Alpet e Shqipërisë veriore. Lumi buron nga malet e rrethit të Malësisë së Madhe afër fshatit Rragam dhe kalon pas rreth dy kilometrash kufirin ndarës me rrethin e Tropojës. Pas disa kilometrash diku para qytetit Bajram Curri, ai kthen për nga fshati iGashit dhe pas Bajram Currit vërshon djathtas drejt fshatit Llukaj, për tu derdhur më në fund në Liqenin e Komanit.

Prurjet mesatare në Dragobi dhe Gri janë 12.2 m3/sek. dhe 33.3 m3sek. Uji i ftohtë e i kulluar si kristali, ujvarat dhe kanjonet piktoreske dhe peshku “troftë” që rritet në ujrat e tij e kan bërë Valbonën një nga lumenjtë më të bukur e më të njohur në të gjithë vendin.

Drini

Derdhja e Drinit dhe Kirit në Bunë

Drini është lumi më i gjatë i trojeve shqiptare me 335 km gjatësi në total. Ai derdhet në Detin Adriatik, afër Lezhës dhe ne lumin e

Bunës, degë qe u formua pas një përmbytjeje në shekullin e 19.

Burimet

Ujdhesa e Drinit në veri

Drini formohet afër qytetit të Kukësit me bashkimin e dy degëve kryesore të tij: Drinit të Bardhë që buron afërPejës, Kosovë,

në Radavc , përshkon Rrafshin e Dukagjinit dhe derdhet në liqenin e Fierzes, i matur si degë kryesore ai është 160 km, gjithësesi

bashkë me degën më të gjatë të tij lumi arrin një gjatësi prej 335 km. Drinit të Zi që buron në Strugë, Republika e Maqedonisë, nga

pjesa veriore e Liqenit të Ohrit, i cili siç dihet furnizohet me ujë nga Liqeni i Prespës, ai merr disa degë si p.sh. Radiken (Treva e Dibres).

Degët kryesore të Drinit janë Lumi i Shalës, Lumi Valbona nga Alpet Shqiptare, Drini i Bardhë në Kosovë dhe Drini i Zi në

Maqedoni. Në pjesën fundore Drinit i bashkohet Lumin Kir i cili buron nga Dukagjini, e pastaj bashkë derdhen në Bunë.

RrjedhaNga Kukësi, Drini rrjedh në Shqipërinë veriore, së pari nga Hasi, në vazhdim, është kthyer në një zinxhir liqenesh artificiale (i Fierzës, i Komanit dhe i Vaut të Dejës), që furnizojnë me ujë tri hidrocentralet e mëdha. Prurja mesatare vjetore e Drinit arrin 352

m³/sek, kurse maksimalja e regjistruar është mbi 5100 m³/sek. Duke kaluar në fshatrat Spas, Msi and Fierzë, e mandej, pasi

mbërrin në krahinën e Dukagjinit, shkon drejt jugut, kalon nga Apripë e Gurit, Toplanë, Dushman, Koman, Vjerdhë Mazrrek,

Rragam, and Pale Lalej. Në Vau Dejës, hyn në ultësirat e NënShkodrës dhe ndahet në dy krah. Një që derdhet në gjirin e Drinit në

Adriatik në jug-përëndim të Lezhës. Tjetri derdhet në lumin Kir e më tej në Bunë afër Kalasë së Shkodrës. Edhe pse është dega më e shkurtër prej 15 km, kjo ndarje që derdhet në Bunë quhet Drini i Madh, sepse bie më shumë ujë se krahu tjetër që derdhet drejtpërdrejt në det. Drini i madh gjithashtu derdhej në det por ndryshoj rrjedhë pas një përmbytjeje të madhë më 1858 që ìa ndryshoi rrjedhën, dhe e pruri drejt Shkodrës. Drini i madh është shumë i gjërë dhe sjell një sasi të madhe uji (330–340 m³/s), i dyti për nga nxënësia pas Bunës; por duke qënë i shkurtër disa harta e shënojnë si liqen. Pas Vaut të Dejës, krahu i gjatë shkon drejt

jugt për nga Bushati, Mabë, Gjadër, Lezhë. Në jug të Lezhës hyn në një zonë kënetore e më tej derdhet në Adriatik.

Drini i Zi: Derdhja nga liqeni i Ohrit

EkonomiaLumi i Drinit është shumë i rëndësishëm për ekonominë shqiptare, pasi është burimi kryesor i energjisë për vendin. Katër hidroçentrale janë ndërtuar përgjatë rrjedhës kryesore të Drinit të cilët janë më të mëdhenjtë e vendit me një kapacitet të instaluar

prej 1200MW. Këto vepra po ashtu kanë edhe liqene artificiale, më i madhi është Liqeni i Fierzës me sipërfaqe prej 73 km2 i cili është liqeni artificial më i madh në vend. Këto liqene përveç përfitimit ekonomik direkt me energji kanë edhe efekt rregullator në prurjen e lumit dhe në parandalimin e përmbytjeve.

Galeria

Liqeni i Komanit Derdhja e Drinit në Kirafër Kalasë së Shkodrës Drini i Bardhë i ngrirë

Drini i Bardhë

Kanioni i Drinit afër Gexhës në Janar

Drini i Bardhë është lum që përshkon pjesën perëndimore të Kosovës, respektivisht Rrafshin e Dukagjinit. Drini buron rrëzë malit

të Rusolisë nga gurra e shpellës së Radavcit, në 586 m lartësi mbidetare, ku krijon edhe një ujëvarë të bukur, para se të zbres në

rrafsh dhe bashkohet afër qytetit të Kukësit me Drinin e Zi për të formuar Drinin që në antikë njihet më emrin Drillon. Sasia e

burimit arrin 30 m3 në sekondë, ku krijon edhe një ujëvarë të lartë prej 30 m. Sipërfaqja e ujëmbledhësit të Drinit të Bardhë në

Kosovë është 4265 km2. Ka regjim mesdhetar, me maksimum në mars dhe nëntor, e minimum në maj dhe shtator. Në territorin e

Kosovës, Drini gjarpëron për 122 km në drejtimin veri-jug. Ai mbledhë me vete edhe ujërat eLumbardhit të Pejës, Erenikut,

e Lumbardhit të Prizrenit. Me një madhësi prej 4,646 km², baseni i Drinit është më i madhi nga katër basenet ujëmbledhëse të

Kosovës.

Urë mbi Drnin e Bardhë Koka e Skenderbeut

Ujëvara e Drinit të Bardhë ne Radavc të Pejës

Fani (lumë)Fani apo edhe Fandi është lumë në Shqipëri dhe përbëhet nga Fani i Madh dhe Fani i Vogël. Ka një ujëmbledhëse prej 1075 m² dhe lartësi mesatre 674

Lumi Kir

Ura mbi lumin Kir në Shkodër

Kiri është një lum në veri të Shqipërisë. Ai buron në Majën e Elbrunit.

Lumi ShalaLumi i Shalës është lum i cili buron në Bjeshkët e Nemuna. Ka një gjatësi prej 376 km prej burimit në Majën e Radohinës deri

te Drini. Është lumë malor me rënie mesatare 22 metra në një kilometër. Lumi Shala dallohet ujëshmëri dhe prurje mesatare

vjetore, afro 34 m³/sek. Prurje maksimale e arrin në nëntor 52m3/sek, ndërsa prurje minimale në gusht në të cilin arrin 9m³/sek.

Lumi MAT Lumi Mat buron në malin e Kaptinës (Shqipëri) dhe duke përshkruar një luginë me zgjerime e gryka mbi të cilat gjenden

Hidrocentralet (Hidrocentrali i Ulzës dhe Hidrocentrali i Shkopetit) derdhet në Detin Adriatik. 

Gjatësia e këtij lumi është 115km ndërsa prurja e ujit arrin vlerën mesatare vjetore prej 103m kub/sek.

Lumi i MatitLumi i Matit është një lumë në veri të Shqipërisë. Burimi i tij është afër Martaneshit, në qarkun e Dibrës. Ai rrjedh në perëndim në drejtim të rrethit të Matit, nga ka  marrë edhe emrin lumi, dhe në veriperëndim përmes qyteteve të Klosit dhe Burrelit. Rreth 10 km nga Burreli, rrjedh në një rezervuar të madh (Liqeni i Ulzës).  Pasi kalon nëpër një digë hidroelektrike, ai rrjedh përmes një rezervuari tjetër më të vogël (Liqeni i Shkopetit) dhe formon një grykë të ngushtë përmes vargut malor që ndan rrethin e  Matit nga fushat bregdetare. Ai hyn në rrafshinat mes Milotit dhe Zejmenit.

Pas një gjatësie totale prej 115 km, Lumi i Matit derdhet në Detin Adriatik në afërsi të Fushë-Kuqes, në mes të qyteteve Lezhë dhe Laç.

Liqeni i Ulzës; Ura e Zogut

1.Lumi Cen krijohet nga ujëvarat dhe kanionet e shumta të kësaj treve ku mund të përmendim

Kanioni i Gërrlës

Ujëvara e Sllapit

Ky lumë shërben për sportet ujore (peshkimi me grep ,kanotazhi ,noti etj)

Ky lumë buron nga Bjeshkët e Selcës dhe të Vuklit kalon në Malin eZi dhe derdhet në liqenin e Shkodrës .

Pasurite ujore te qarkut te shkodres

Qarku i Shkodrës krahas peisazhit të bukur malor ,kodrinor dhe fushor është i favorizuar dhe rrethohet nga të gjitha anët duke filluar

nga deti që lag brigjet e Velipojës aq shume e pëlqyer për plazhin e saj të bukur . Liqeni i Shkodrës si një vend me resurse te

mëdha turistike i cili lidh dy shtete Shqipërinë dhe Malin e Zi .Ku nëpërmjet Lumit Buna lidhet me detin Adriatik.Ky liqen është një

trashigimi e përbashkët natyrore ,historike dhe kulturore.Sipërfaqja e përgjithëshme është 26500 ha e shpallur ‘‘Rezervat natyror i

menaxhuar“ nga qeveria Shqiptare.

DRINI është një lumë i gjatë që lidhë gjithë trojet shqiptare me një gjatësi 160km. Derdhet në detin Adriatik dhe në Lumin

Buna .Drini bashkohet me qytetin e Kukësit me bashkimin e dy degëve të tij Drini i bardhe dhe Drini I zi.Drini furnizohet nga lumi i

Shalës ,Lumi i Valbonës dhe Alpet e Shqipërise.Në pjesën fundore të Drinit derdhet dhe Lumi Kir lumë i cili buron në bjeshkët e

Pultit.Drini është kthyer në një zingjir Liqenesh artificiale ;(i Fierzës,i  Komanit ,i Vaut -Dejës) që furnizojnë tri hidrocentralet me të

njëjtin emër.Në rezervuarin e Liqenit të Vaut të Dejës ndodhet një ishull i quajtur Shurdha si një vend tepër piktoresk ku mund të

vizitohet nëpërmjet varkave të vogla ku krahas bukurisë dhe peisazhit ndodhen shenjat për egzistencën 365 kishave.

Këto potenciale të mëdha mund të shfrytëzohen për turizëm kulturor,peshkim sportiv ,vëzhgim zogjsh, diell &

plazh,ecje,lundrim,hipizëm, kanotazh, ciklizëm, etj.

Hidrografia e Rajonit Juglindor.Liqenet

Liqeni i Ohrit

Liqeni i Ohrit Harta topografike e Ohrit dhe Prespës

Liqeni i Ohrit është një nga liqenet më të mëdha në Gadishullin Ballkanik dhe llogaritet si një nga liqenet më të vjetra në botë. Ai gjendet në një

lartësi mbidetare prej 695 metrash dhe ka një sipërfaqe prej 349 km². Pika më e thellë e liqenit është 289 metra. Pjesa më e madhe e liqenit i

përket Maqedonisë, kurse pjesa tjetër i përket Shqipërisë. Në bregun e liqenit shtrihen tre qytete të mëdha: Ohridhe Struga në Maqedoni

dhe Pogradeci në Shqipëri.

Furnizimi me ujë

Bregu i liqenit pranë manastirit të Shën Naumit më pas mali i Galiçicës.

Liqeni i Ohrit furnizohet me ujë nga burimet e shumta përreth. Një nga burimet më të mëdha gjendet pranë kufirit shqiptaro-maqedon pranë

Manastirit të Shën Naumit në Maqedoni. Aty buron uji që vjen nga liqeni i Prespës, niveli i të cilit është 200 metra më i lartë se ai i liqenit të Ohrit. Në anën e Shqipërisë gjendet gjithashtu një burim i madh në parkun e Drilonit pranë fshatit Tushemisht. Uji largohet nga liqeni në drejtim

të Veriut nëpërmjet lumit Drini i Zi, i cili rrjedh permes qytetit të Strugës.

Krijimi

Liqeni i Ohrit dhe ai i Prespës

Liqeni i Ohrit llogaritet si një nga liqenet më të vjetra në mbarë botën. Mosha e tij llogaritet të jetë 2 deri më 5 milion vjet. Liqeni u krijua nga një shembje e tokës. Këtë e vërtetojnë aktivitetet e shumta tektonike si dhe ekzistenca e një mali prej 100 metrash nën nivelin e liqenit.liqeni i ohrit eshte nje nga terheqjet e shumta per turiste vendas dhe te huaj

Flora dhe faunaLiqeni i Ohrit është shtëpia e shumë kafshëve endemike, të cilat vijnë vetëm në ujërat e tij. Në liqen rriten 40 specie të rralla, ndër më të njohurat

dhe ekonomikisht më të rëndësishmet është peshku i pastër i llojit Salmo letnica, (Korani), "Salmothimus ohridanus",(Belushka).

Një pjesë e Bregut të liqenit së bashku me qytetin e Ohrit është emëruar nga UNESCO si trashëgimi botërore.

Galeria

 

Harta topografike e liqenit i Prespës dhe liqenit i Ohrit Pamja sipërfaqsore e Liqenit të Prespës

Prespa ose Liqeni i Prespës, , është njëri ndër liqenet me ujëra të freskëta në Evropë që u takon tre

shteteve Maqedonisë,Shqipërisë dhe Greqisë me një sipërfaqe të përgjithshme prej 313.6 km2 nga të cilat 190 km² i takojnë Maqedonisë, 84.8 km² Greqisë dhe 38.8 km² Shqipërisë. Ky liqen eshte cilesuar si liqeni me i ndotur ne Ballkan. Prespa është liqeni

më i lartë tektonik në Ballkan me 853 metra mbi nivelin e detit.

Prespa si tërësi ndahet në dy liqene: Prespa e Madhe dhe Prespa e Vogël.

Prespa e Madhe

Ndahet në mes tre shteteve( te siperfaqes te se Shqiperise Etnike) : Maqedonisë, Greqisë dhe Shqipërisë.

Prespa e vogël Liqeni i Prespës së Vogël.

(greq.: Μικρή Πρέσπα Limni Mikrá Prespa) që ka shtrirje të përgjithshme prej 138 km² ndahet vetëm në mes Greqia së cilës i takojnë 51 km² dhe Shqipëria së cilës i takojnë 3.9 km².

Në liqen derdhen disa përrenj të vegjël, ndërsa ai vetë nuk ka rrjedhje sipërfaqësore.

Liqeni rrethohet me male të larta mbi 2000 m lartësi. Me sipërfaqe 313.6 km2 për nga madhësia llogaritet menjëherë pas Liqenit të

Shkodrës dhe atij të Ohrit, por me 853 m lartësi mbidetare ai është liqeni më i lartë në trojet shqiptare.

Liqeni i Prespës, është një nga zonat tërheqëse turistike të Ballkanit, përvec bukurive të jashtëzakonshme natyrore shquhet për florën dhe faunën mjaft të pasur. Aty ka rreth 1500 lloje bimësh, më shumë se 40 lloje gjitarësh, ndër to ujku, ariu i murmë, lundra, 11 lloje amfibësh, 22 lloje zvarranikësh, 261 lloje zogjsh dhe23 lloje peshqish. Në Prespë jeton edhe pelikani dalmat me përqëndrimin kryesor në Prespën e vogël si dhe shtatë lloje ravacafkash. Prespa ka gjithashtu edhe 30 monumente të kulturës bizantine si dhe një numër mjaft të madh të veprave të antikitetit.

Lumi Devoll

Lumi Devoll (196 km) buron në këmbë të Gramozit, vazhdon rrjedhën e vet në veri drejt qytetit të Bilishtit, për t’u kthyer më pas në perëndim nëpër grykën midis Malit të Thatë në veri dhe Moravës në jug, ku bashkohet në thellësi me lumin Osum, që buron po nga Gramozi, dhe formojnë së bashku Seman.

Sipërfaqja e ujëmbledhëse është 3.139 km² dhe lartësia mesatare mbi nivelin e detit është rreth 960 m. Prurja mesatare e Devollit është 49,5 m³/s, ushqehet kryesisht nga ujërat sipërfaqësore. Mineralizimi i ujit është 390 mg/l.

Grykën që lidh fushën e Devollit me atë të Korçës, atë të Cangonjit, helenët e vjetër e kanë quajtur (Propilion) me kuptimin “roje e portës”. Mendohet se nga ky emër i vjetër ka ngelur emri i fshatit të sotëm Pilur (Komuna Progër, rrethi i Devollit), në krahun e majtë të rrugës nacionale Bilisht-Korçë.

DunaveciDunaveci është vendbanim i neolitit të mesëm, buzë lumit Dunavec, 400 m larg vendit ku ai bashkohet me Devollin. Gërmimet u bënë më 1971 e 1973. Vendbanimi ka pasur jetë intensive, që e dëshmon shtresa kulturore me trashësi 2,10-3.30 m e shtrirë në një sipërfaqe të madhe. Janë veçuar dy faza kulturore. Në fillim banesat kanë qenë të tipit palafit (mbi hunj), kurse më vonë banesa të ngritura mbi tokë. Për fazën e hershme janë karakteristike qeramika e zezë dhe gri e zezë me lustër dhe qeramika “barbotine”. Faza Dunaveci II është vazhduese e drejtpërdrejtë e së parës. Kultura e Dunavecit II është e njëjtë me atë të Cakranit (rrethi i Fierit), ndaj përfshihet në të njëjtën kulturë. Madje Dunaveci I si fazë më e hershme është quajtur Protocakran.

Lumi OsumOsumi është degë kryesore e Semanit (pasqyrat 4-9 dhe 4-10). Ai është 161 km i gjatë, sipërfaqja ujëmbledhëse është 2.150 km2, lartësia mesatare 828 m, prurja mesatare shumëvjeçare 32,5 m3/s dhe rrjedhje të pakta prej 17,5 l/s/km2. Uji ka mineralizim mesatar prej 345 mg/l[1].

Osumi kalon në zemër të qytetit të Beratit. Në fund të rrjedhës së tij bashkohet me lumin Devoll ku bashkë krijojnë lumin Seman.

SemaniSemani është lumi i dytë për nga gjatësia në Shqipëri, pas Drinit. Lumi fillon në rrethin e Beratit dhe formohet nga bashkimi i dy lumenjve Osum dhe Devoll në afërsi të fshatit Kozarë. Është i gjatë rreth 281 km me pellg ujëmbledhës 5’649km 2 dhe lartësi mesatare mbi nivelin e detit 863 m.

Pasi përshkruan fushën e Myzeqesë, shkarkon ujërat e tij në detin Adriatik, në jug të lagunës së Karavastasë.

Përpara se të arrijë detin ai bashkohet me lumin e Gjanicës i cili përshkon përmes qytetin e Fierit. Duke marrë në konsideratë kushtet hidrometeorologjike, ujëmbledhësi i Semanit është më i varfëri nga të gjithë lumenjtë e Shqipërisë, lidhur me ujërat nëntokësorë. Gjithashtu, rreshjet janë të pakta, mesatarisht 1’084 mm/vit. Prurja mesatare shumëvjeçare është 95,7m 3/s. Reth 60% e ujit sigurohet nga ujëmbledhësi i Devollit. Ujëmbledhësi i Semanit përbëhet nga fusha bujqësore me mbulesë të pakët bimore që i nënështrohet një erozioni të madh. Sasia e lëndëve të ngurta që transportohen për në det nga Semani është afërsisht 31,2 milionë tonë/vit. Ujërat kanë mineralizim relativisht të lartë prej 440 mg/l. Temperaturat e ujit luhaten nga 6,8o C në janar deri në 25,5oC në gusht. Shtrati i lumit është i pasur me zhavorr dhe rërë të imët, me gjerësi nga 100 deri 200 m. Lumi ka gjithmonë ujë të bollshëm, por me rrjedhje relativisht të ngadaltë. Brigjet janë argjilore të veshura me drurë plepi ose shelgje.

Hidrografia e Rajonit Jugor.Liqeni i Butrintit

Deti Jon dhe Liqeni i Butrintit në Ksamil

Liqeni i Butrintit është një lagunë me kripë [1]  në jug të Shqipërisë, e cila shtrihet përgjatë bregut të detit Jon.

Pozita gjeografikeLiqeni ndodhet në juglindje të Sarandës dhe në afërsi të Parkut Kombëtar të Butrintit në rrethin e Sarandës. Liqeni ka një sipërfaqe prej rreth 16,3 kilometra katrore, thellësia mesatare arrin rreth 14 metra, kurse thellësia maksimale arrin deri në 21 metra.[2][3] Liqeni është 7,1 kilometra i gjatë dhe deri në 3,3 kilometra i gjerë.[4] Sasia e përmbajtjes sëkripës të ujit luat në varësi të kohës

kur krijohet batica ose zbatica.[5]

Laguna në fundin jugor të saj është i lidhur me detin Jon me anë të kanalit Vivar, që ka një gjatësi prej rreth 2,5 kilometrash. Liqeni dhe rrethinat e tij u formuan në formën e njëkuaternari. Para rreth 3000 vitesh zona ishte një gji detar. Pellgu në jug të kanalit të

sotëm para shumë kohësh përmbytej nga ujërat e detit Jon, si dhe nga prurjet e vazhdueshme të lumenjve Bistrica dhe Pavlla. Diku

nga viti 100 zona fushore ishte zgjeruar aq shumë, sa që romakët filluan t'i përqendronin trupat e tyre aty pranë.[6]

Në veri të kananlit liqeni ndahet me detin nga një kodër me lartësi prej 240 metrash, e cila depërton për së gjati në brendësi të tij. Në bregun lindor liqeni arrin deri në rrëzë tëmalit të Miles, i cili ka një lartësi prej 695 metrash. Laguna deri ne vitin 1958 furnizohej me ujërat e lumit Bistrica, por rrjedha e lumit pak para fundit verior është devijuar artificialisht për në det, pas ndërtimit të kanalit

Çuka. Në fundin e liqenit kanë percipituar shtresa të pajeta e pa oksigjen të hipolimnionit, të cilat janë krijuar nga temperaturat, ndërsa shtresa e sipërme e liqenit deri në një thellësi prej rreth tetë metrash është e pasur me oksigjen.

Flora dhe fauna

Zona tipike ku jetojnë pulat e ujit

Veçanërisht në fundin verior dhe atë jugor liqeni është i rrethuar nga zona shumë të lagështa, që përkohësisht mund të ndodhen edhe të tëra nën ujë. Brigjet janë zona me kallamishte, të cilat bëjnë dhe pastrimin e ujit që rrjedh për në liqen. Këto zona janë dhe vendi ku jetojnë disa lloje shpendësh, prej të cilave nga më tipiket janë pulat e pellgjeve "Gallinula", disa zogj këngëtarë si gardelinat dhe kanerinat "Acrocephalus arundinaceus", si dhe zogu i rrezikuar "Ixobrychus minutus"[7]. Ndryshe nga fundi jugor i liqenit që ka ujëra të kripura që depërtojnë nga deti, zonat me lagështi të fundit verior përmbajnë ujë të ëmbël.

Në juglindje të liqenit të Butrintit gjendet dhe një liqen më i vogël me emrin liqeni i Bufit, forma e të cilit i përngjan një trekëndëshi të

tejzgjatur. Liqeni i Bufit, i quajtur ndryshe edhe liqeni i Rrëzës, ka një gjatësi prej gati dy kilometra dhe një thellësi mesatare prej gati një metër. Tokat bujqësore në bregun e tij lindor kalojnë gradualisht në një zonë kodrinore që shtrihet në rrëzë të malit të Miles. Deri në vitet 60-të liqeni kishte ujë të ndenjur. Liqeni i Bufit dikur ishte në fundin e pjesës jugperendimore i lidhur me liqenin e Butrintit, kurse sot lidhja e e tij bëhet me të nëpërmjet një kanali që gjendet në veri të tij. Qysh prej asaj kohe uji ka në përmbajtjen e tij sasira të konsiderueshme të kripës. Zona midis dy liqeneve janë të lagështa, që përkohësisht mund të ndodhen të mbuluara nga uji. Në

tokat moçalore midis dy liqeneve ngrihet kodra Kalivo me lartësi 81 metra. Karakteristike për këtë kodër është se ajo në epokën e

bronxit ka qenë e banueshme, kurse në shekullin e 6-të para Krishtit ishte e rrethuar me një murr mbrojtës, që arrinte deri në 1300 metra gjatësi.[8]

Liqeni i Butrintit dhe zonat e lagështa përreth saj mbrohen nga Konventa Ramsar. Fundi jugor i kësaj zone është pjesë e Parkut Kombëtar Butrinti. Në zonat përreth liqenit të Butrintit jetojnë 14 lloje kafshësh që janë vlerësuar si të rrezikuara nga shfarrosja. Në

asnjë zonë tjetër të Shqipërisë nuk janë gjetur kaq shumë lloje kafshësh. Numri i zogjvearrin në 246, janë numëruar rreth 25

lloje reptilësh e 10 lloje amfibësh. Krahas tyre është vërtetuar që jetojnë dhe rreth 105 lloje peshqish dhe 39 lloje gjitarësh.

Bretkosa epirjote (rana epeirotica), breshka (testudo marginata), boa e rërës (eryx jaculus) dhe zhapiku (podarcis taurica jonica) janë disa nga kafshët tipike që jetojnë në mënyrë të vazhdueshme në zonat përreth liqenit të Butrintit. Edhe

për shpendët shtegëtarë, sie disa lloje zogjsh, rosat "Aythya ferina", "Podiceps cristatus" dhe "Tachybaptus ruficollis", apo pula "Gallinula chloropus" etj. liqeni ofron kushte të favorshme për t'u ushqyer dhe shumuar.

Edhe Breshka e detit "Caretta caretta", qënie e rrallë e rrezikuar nga shfarrosja, është parë nga peshkatarët të notojë në ujërat e

liqenit të Butrintit. [9] Foka mesdhetare(Monachus monachus) në dokumente të ndryshme figuron si banore e liqenit të Butrintit, por kësaj hipoteze sot mund t'i vihet me të drejtë një pikëpyetje, pasi gjurmet e fundit të ekzistencës së saj, sipas shkencëtarëve

shqiptarë, datojnë me vitin 1999. Atëhere ajo u vërejt dhe u vërtetua se jetonte pranë gadishullit të Karaburunit. E megjithatë mendohet që foka mesdhetare herë pas here të braktisë zonat e saj të jetesës në Greqinë veriore dhe t'i afrohet për shkaqe të

ndryshme bregdetit shqiptar. [10]

Furnizimi i pamjaftueshëm i liqenit të Butrintit me ujë të ëmbël do të kishte si rrjedhojë rritjen e eutrofisë, d.m.th. të mungesës së

oksigjenit në ujë, nga ku mund të çliroheshin edhe gaze helmuese nga fundi i liqenit. Për të parandaluar këtë proçes, që rrezikon

barazpeshën dhe faunën e liqenit janë marrë masa për rritjen e furnizimit të liqenit me ujë të freskët, gjë që ka çuar në përmirësimin e dukshëm të kualitetit të ujit.

Qysh prej vitit 1968 në liqenin e Butrintit kultivohet rritja artificiale e midhjeve të zeza të detit (Mytilus galloprovincialis), sasia e grumbullimit të të cilave shkon nga 2000 deri në 7000 kilogram në vit. Me grumbullimin e midhjeve në periudha të caktuara arrijnë të punësohen deri në 250 persona njëherësh.

Fotoalbum

Liqeni i Butrintit në very ; Rana epeirotica ; Monachus monachus ; Podarcis tauricus;

 

Eryx jaculus ;Gallinula ;Caretta caretta ;Liqeni i Butrintit në jug

 

Acrocephalus arundinaceus ; Ixobrychus minutes ; Gallinula chloropus ;Aythya ferina

 

Podiceps cristatus ;Tachybaptus ruficollis

Lumi Bistrica

Lumi Bistrica

Bistrica është një lumë me 25 km gjatësi, cili ndodhet në Shqipërinë jugore. Lumi nuk është i lundrueshëm. Ai është lumë i vetëm në Shqipëri qe nuk derdhet në Detin Adriatik por në Detin Jon.

Bistrica buron nga Mali i Gjerë dhe drejtohet në fillim drejtimin jugperëndim Shqipërisë. Prej burimit deri hyrje në nivel Vurgo në Finiq dhe Mesopotam ka gërmuan Bistrica një luginë të thellë në mal. Në këtë Luginë është në rruga që lidh Sarandën me Gjirokastërn, mbasi eshte kaluar Qafa e Muzines Fillimisht lumi Bistrica u zbrazej në Liqenin i Butrintit cila është e lidhur nga ana e kanalit Vivar me detin Jon. Në vitin 1958 lumi u drejtua për Melioraci, cila nga një rënie të kodrave napër kanalin Çukes cila është drejtuar në Sarandë jugore direkt me Detin Adriatik. Një lumë i rëndësishëm i Bistricës është Syri i Kaltër. Syri i Kaltër është një vënd turistik për shkak të bukuriës i peisazhit.

Emri Bistrica vjen prej gjuhës sllavë bistro dhe e ka kuptimin si i kthjellët. Ne lumin Bistrice ka dy hidrocentrale.

Syri i Kaltër

Syri i Kaltër

Syri i Kaltër është një vënd turistik shumë i bukur që ndodhet në fshatin Muzinë të Rrethit e Delvinës, pranë rrugës nacionale Delvinë - Gjirokastër. Është një pikë shumë piktoreske ku nga një burim i kaltër me origjinë karstike nga Mali i Gjerë del një ujë i kristaltë. Nga thellesia e burimit uji merr ngjyrën e kaltër nën rrezet e djellit. Eshtė burimi mė i madh dhe mė interesant ndėr 18 burimet qė shpėrthejnė rrėzė malit tė gjerė. Eshtė shpallur monument natyre. Forma e tij ėshtė ovale e ngjashme me formėn e njė syri, shpėrthen nga toka i errėt nė mes dhe i kaltėr anash. Thellėsia e tij ėshtė tepėr e madhe arrin drei nė 45 m thellėsi. Ndodhet pėrballė fshatit Krongj, 45 m nėn nivelin e luginės sė Drinos dhe ėshtė shkarkim kryesor i malit tė gjerė. Eshtė burim me ujėra tė freskėta dhe tė ėmbla i rrethuar me bimėsi tė dendur dhe me gjelbėrim tė pėrhershėm.

Burimi i lumit të Bistricës, që përshkon një pjesë të jugut të Shqipërisë, i shëmbëllen vërtet një syri të madh rrumbullak me diametër afro dhjetë metra. Bebja e syrit, një gropë e thellë pus, nga ku uji ngjitet lart si në një kazan që sapo ka filluar të vlojë ka një ngjyrë blu në të zezë. Ajo vjen e rrethohet pastaj nga pjesa e kaltërt e syrit që bëhet e tillë ngaqë thellësia e burimit aty është më e pakët.

Sipas legjendës në ato zona sundonte një kuçeder, nje krijesë madheshtore që rrëmbente vajzat, ndalte ujin dhe ua kishte bërë tejet të vështirë jetën banorëve. Derisa më në fund e vranë dhe, kur e vranë, nga syri i dragoit buroi ky ujë i kulluar që vazhdon të rrjedhë teposhtë në formën e lumit të Bistricës duke ushqyer atypari një bimësi të rrallë për nga dendësia e forca dhe duke dhënë më tej dritën që ndriçon qytetet dhe fshatrat e Jugut.

Legjenda e Syrit të Kaltër

Një dragua që ndal ujin dhe rrëmben vajzat është i urryer, kurse fakti që syri i këtij dragoi të vrarë shndërrohet në burim jete sikur të çorienton emocionalisht duke shkrirë në një të vetme të mirën dhe të keqen. Megjithatë, kuptimi i kësaj legjende, si i shumë të tjerave të ngjashme me dragua, është i qartë. Ajo simbolizon përpjekjen e njeriut për të mposhtur të keqen, apo forcat e verbëra të natyrës dhe për t’i hapur rrugën jetës; por edhe varësinë e tij prej natyrës. Ne nisi parendo vincitor (nuk mund ta nënshtrosh veçse duke iu nënshtruar) thotë Bekoni për natyrën.

Syri i Kaltërt me gjithcka përreth tij është tamam një tempull natyror që i kushtohet misterit të jetës, luftës së njeriut për të mposhtur natyrën dhe njëherësh pandashmërinë e tij prej saj. Një tempull ku në vend të kolonave prej guri, rreth altarit (syrit), ngrihen rrepët e lartë qindravjeçare që e marrin fuqinë nga uji. Gjithcka aty përreth të imponohet me forcën e asaj që shpesh e quajmë “e shenjta” e cila herë shfaqet me magjinë e saj, herë me misterin dhe frikën që të ngjall, herë me respektin dhe madhështinë, por gjithmonë me forcën për të të përbashkuar me të tjerët.

Vjosa

Vjosa në grykën e Këlcyrës, Shqipëri; Vjosa në rrethin e Përmetit

Vjosa në Dragot të Tepelenës The Vjosë upstream from Tepelenë

Vjosë (greqisht: Αωος/Αoos) është një lum, i cili buron në veriperëndim të Greqia në Epir dhe derdhet në Shqipëri në Detin

Adriatik. NëAntikitet Vjosa njihej me emrin Anio. Në veri të Greqisë përdoren nganjeherë emrat Vojioussa dhe Vovoussa (Βωβούσα).

Lumi Vjosa rrjedh nga malet e Pindit në lindje të Janinës, kurse burimi gjendet në malin Mavrovouni. Rrjedha e tij vazhdon në

drejtim të veriperëndimit për në Shqipëri. Lumi ka një gjatësi prej rreth 272 km, prej të cilave 80 km në territorin e Greqisë, kurse rreth 192 km brenda territorit të Shqipërisë. Vjosa lag zona me një sipërfaqe prej 6.706 km², 2.154 km² prej të cilave gjenden brenda

kufijve të Greqisë, dhe 4552 km² brenda kufijve të Shqipërisë. Prurja mesatare e ujrave në grykëderdhje është rreth 204 m³/s. Në

muajin prill prurja është rreth dhjetë herë më e madhe se në gusht.

Lumi Vjosa, rrjedha e të cilit përshkon jugun e Shqipërisë, është dhe kufiri ndarës natyror midis rrethit të Fierit (në veri) dhe rrethit tëVlorës. Ai është një lum i lundrueshëm, pasi ai rrjedh kryesisht në zona fushore.

Rrjedha e sipërme e lumit në Greqi kalon shpesh herë midis zonave malore me pyje. Një pjesë e tyre janë zona të mbrojtura

natyrore dhe që i përkasin parkut kombëtar Vikos-Aoos, i cili shtrihet për rreth maleve Timfi (2.497 m. mbi nivelin e detit). Në këtë

park, i cili është dhe parku i dytë më i madh i Greqisë jetojnë edhe sot arinj të

kaftë. Përroi Vojdomati (greqisht: Βοϊδομάτης/Voidhomatis), një degë e Vjosës(Aoos) krijon grykën e Vikos, një grykë kjo tepër e

mahnitshme. Duke pasur parasysh koefiçientin (0,82) të thellësisë (900 m.) me atë të gjerësisë (1100 m.), gryka e Vikos-Aoos vlen si gryka më e thellë në botë. (Ka zona në botë që janë më të thella por edhe më të gjera dhe anasjelltas). Kjo zonë

quhet Zagoria dhe është e njohur jo vetëm si zonë për alpinizëm, por edhe për fshatrat karakteristike me shtëpi prej guri. Jo larg

nga Konica brenda për brenda parkut kombëtar kalon edhe Vjosa (Aoos) në një grykë të ngushtë. Në Konicë ndodhet dhe

njëurë historike me harqe prej guri, e cila është ndërtuar mbi Vjosë. Prej këtu e tutje lumi shfrytëzohet edhe për qëllime ekonomiko-bujqësore.

Dhe pikërisht pas Konicës lumi e kalon kufirin greko-shqiptar, pike kjo ku derdhet edhe përroi Sarandapor

(greqisht:Σαραντάπορος/Sarantáporos), që vjen nga lindja. Sarandapori shërben edhe si vijë kufitare greko-shqiptare për disa

kilometra. Diku aty është ndërtuar edhe një pikë kalimi për persona civilë.

Peisazhi turistik, lumor e sportiv i Vjosës

Vend pushimi në të cilin gjenden burime ujore malore të cilat derdhen në lumin Vjosë në formë ujrash, të rrethuara nga një masiv pemësh. Është peizazh karakteristik ku ndërthuren natyrshëm bimësia barishtore, drurët pyjorë me bimësinë higro – hidrofile që gjendet përgjatë burimeve ujore në shtratin e lumit Vjosë, habitat ku shprehen mirë të gjitha tipet e bimësisë. Gjatësia e kësaj lugine është 13 km dhe gjerësia 1 – 1.5 km.

Në largësinë rreth 3 km nga qyteti Këlcyrës ndodhen Rrepet e Grykës, që funksionon si pikë turistike. Peizazhi i drurëvë pyjorë i

harmonizuar me burime të bollshme ujore ka vlera atraktive, estetike e ekoturistike. Përgjatë luginës Gryka e Këlcyrës gjendet burimi ujorUji i Zi, që ruan kaltërsinë edhe kur përzihet me ujërat e lumit Vjosë. Ky peizazh ka vlera mjedisore të pazevendësueshme, tepër çlodhës dhe rekreativ për vizitorët. Frekuentohet nga vizitorë vendas dhe të huaj.

Hidrografia e Kosoves.Liqenet e Kosovës

Liqenet e Kosovës

Liqenet e Kosovës luajnë një rol shumë të madh për popullin kosovar. Këtu vlen të përmendet rëndësia e tyre si ujësjellës, freskimin, peshkimi dhe relaksimin e njerëzve gjatë stinëve të ngrohta. Disa prej tyre janë liqene artificiale dhe disa janë liqene natyrorë.

Liqeni i GazivodësLiqeni i Gazivodës shtrihet në veriperëndim të Kosovës dhe andej kufirit në shtetin fqinjë Serbinë. Ky liqen është më i madhi në

Kosovë me një sipërfaqe prej 11,9 km² dhe thellësinë maksimale prej 105 metrash.

Liqeni i Gazivodës Pamje e liqenit Liqeni i Gazivodës

Liqeni i Radoniqit

Liqeni i Radoniqit

Liqeni i Radoniqit është një liqe artificial në komunën e Gjakovës. I krijuar në vitet e '80-ta, liqeni mori emrin e fshatit i cili u përmbys për krijimin e tij. Radoniqi furnizon me ujë rreth 214.000 banorë të qyteteve të Gjakovës dhe Rahovecit si dhe fshatrave përreth. Ai po ashtu përdorët për ujitjen e 10,500 ha tokë.

Me një sipërfaqe prej 5.62 km2, Radoniqi zë vendin e dytë në Kosovë për nga sipërfaqja. Kapaciteti i digës është 113 milion m3, që për momentin lejon furnizim të arsyeshëm me ujë gjatë tërë vitit.

Liqeni i Batllavës

Liqeni i Batllavës është i thellë maksimum 48 metra. Menjëherë te penda është një si central për nxjerrjen e ujit. Ai ka tri nivele (në fund, në mes dhe afër sipërfaqes së ujit). Uji më i mirë është nga mesi. Në vitin 2008 uji është shterrur për 19 metra. Ishte situatë e rrezikshme. Uji nga ajo centralja, pastaj shkon në fabrikën që është në një mal. Atë e ruan KFOR-i. Aty hin në pastrim, klorim dhe qon ujin në dy gypa. Njëri gyp shkon për në Prishtinë (Gjysma e Prishtinës furnizohet me të, Lipjani, etj) që ka kapacitet prej 1000 litra në sekondë. Tjetri gyp shkon për në Podujevë që ka kapacitet prej 250 litra në sekondë. Në një vit ujësjellësi na liqeni nxjerr 34 milion tonë ujë. Batllava ka sipërfaqe 3,29 km².  42°49′33″N   21°18′25″E /

Liqeni i Badofcit

Liqenii Badofcit Kishnica pran Liqenit t; Badofcit

Liqeni i Badocit është liqe akumulues në lumin Graçanka, dy kylometra nga vendbanimi Graçanicë.

Liqeni akumulues-artificial i [Badofci]]t është ndërtuar në periudhën nga viti 1963 - 1966 me qëllim të furnizimit me ujë tëPrishtinës.

Lartësia e digës është 52 m, ndërsa gjerësi prej 246 m. Liqeni është ndërtuar në luginën e Badovcit , pranë minierës së Kishnicës. Kur është i mbushur përplotë, liqeni është 3.5 km i gjatë dhe 500 m i gjerë, thellësia maksimale është 30 m, dhe vëllimi i përgjithshëm arrinë 26 milion metra kub ujë.

Liqeni i BreznësLiqeni i Breznës është liqeni me i vogël ne Kosovë dhe është liqeni i vetëm natyral ne gjithë Kosovën.

Për liqenin e Breznës thuhet te ketë ekzistuar gjysh ne kohërat e vjetra.

ErenikuEreniku është lumë në pjesën perëndimore të Kosovës. Ereniku sipas gjatësisë është me rrjedhje më të madhe se Lumbardhi i Pejës dhe Lumbardhi i Deçanit, për nga madhësia e pellgut dhe prurja dallohet prej të gjitha degëve të djathta të Drinit të Bardhë. Lumi Erenik ka Dy degë njera Buron Te Bjeshka Rrasa e Zogut, dhe Dega tjeter te Bjeshket e Junikut pranë Liqejve të Gjeravicës dhe derdhet në LuminDrinin e Bardhë në lindje tek Ura e Terzinjve. Prurja mesatare vjetore e Erenikut është 11 m³/sek, gjë që e bën këtë lumë degën më të madhe të Drinit të Bardhë.

Për dallim prej degëve tjera të Drinit të Bardhë, Ereniku më tepër është lumë fushor, me që 2/3 e rrjedhës kalon nëpër pjesë të ulët të fushës, e cila është në lartësi në mes 300 e 500 m. Sistemin hidrografik të Erenikut e përbëjnë 80 rrjedhe ujore, të cilat e begatojnë këtë sistem me sasi më të madhe të ujit.

Ibri

Kanjoni i Ibrit në Mal të Zi Penda e Ujmanit (Gazivodë)

Ibri është një lum në Kosovë.

Fjala Ibër rrjedh nga fjala shqipe i bardhë, shkumbon.[1] Lumi Ibër buron në Alpet shqiptare, vazhdon të rrjedh nëpër territorin e sotshëm të Malit të Zi, pastaj nëpër Serbi dhe në afërsi të vendbanimit Banjë hyn në territorin e Kosovës rrjedh në drejtim të juglindjes dhe në Mitrovicë kthehet në drejtim të veriut rrjedh nëpër Zveçan, mandej Leposaviq, Leshak dhe rrëzë maleve tëKopaonikut në afërsi të Rudnicës del nga territori i Kosovës në Serbi ku nga ana e majtë i bashkohet Lumi Rashka në vendbanimin me të njetin emër, e mandej bashkohet me Moravën perëndimore dhe derdhet në Danub e me të në Detin e Zi. Nga burimi e deri te derdhja e tij në Moravën perëndimore ka një gjatësi prej 276 km, në territorin e Kosovës 82 km.

Ibri është lumë malor merrjedhje të shpejtë dhe shtrat të thellë. Grykat dhe pjesët e zgjeruara të lumit malor me prejardhje të shpejtë dhe shtrat të thellë. Prej burimit deri në Mitrovicë pjerrtësia mesatare e shtratit të Ibrit është 6,7 m/km e shpejtësia e ujit 3,5 m/s. Në pjesën e epërme lugina e lumit është e gjerë 205 m, te Rozhaja 10 m, te Ribariqi 8-15, e te Mitrovica 20 – 25 m. Ibri ka një regjim të ushqimit të përzier, përkatësisht të kombibuar nga shirat, shkrirja e borës dhe burimet.

Karakterizohet me maksimumin e prurjes në muajin mars – prill e atë minimale në gusht dhe në shtator. Derisa maksimumi i prurjes është në lidhje me shkrirjen e borës, në fillim të pranverës, ajo më e ulët shfaqet si pasojë, jo vetëm e mungesës së reshjeve, por edhe avullimi intensiv dhe absorbimit të ujerave në viset gëlqerore. Këto çrregullime në prurje gjatë vitit, jo vetëm që nuk kanë mundësuar shfrytëzimin sa më racional të ujit të Ibrit por edhe mbrojtja prej vërshimeve ka qenë më se e nevojshme.

Në luginën e këtij lumi në afërsi të Zubin Potokut në Gazivodë është ndërtuar një ndër pendat më të mëdha në Evropë ku dhe është akumuluar uji dhe është krijuar një liqen artificial i madh. Nga liqeni akumulues është ndërtuar Hidrocentrali i Ujmanit me dy gjeneratorë me fuqi të instaluar prej 19 MW.

Lumi DrenicaDrenica është degë e majtë e lumit Sitnica. Ajo përkah gjatësia (50 km), madhësaia e pellgut (477 km²) është lumi gati përgjysmë më i vogël se lumi i Llapit. Buron në Bretenc te mali Cërraleva. Në veri të Petrashnicës deri te Drenasi, Drenica është më e gjerë dhe me pjerrtësi më të vogël më të gjitha tiparet e një lumi fushor. Drenica që ngaDrenasi e deri në Bardh i Madh, hyn në një pjesë të ngushtë, duke marrë pamjen e një gryke. Në këtë pjesë të lumit pjerrtësia është më e madhe, gjerësinë më të madhe (10 m) dhe me pjerrtësi të butë derdhet në Sitnicë. Prurja mesatare e lumit Drenica në Sitnicë është 2,0 m³/s.

Lumi i Llapit

Lumi Llap me 27. Shkurt 2004

Llapi (ose Llap) është lumi i cili buron ne malet e Albanikut, kalon nëpër qytetin e Podujevës dhe përfundon duke u bashkuar me

Lumin Sitnica, në Stanofcin e Poshtëm në veriperëndim të Prishtinës. Gjatësia e tij arrin përafërsisht rreth 40 Km.

Regjioni i quajtur Llapë që kalon kufijtë e Komunës së Podujevës/Besiana dhe shtrihet në verilindje të Prishtinës ia falënderon po

këtij lumi emrin e vet.

Lumi Lepenc

karakteristika e Lumit Lepencë

Lumi Lepenc është lum në Kosovë.Graviton në pellgun e detit Egje dhe është degë e majt e Vardarit.Lepenci buron në shpatet veriore të malit Sharr tek Oshllaku (2.212 m).

Në pjesën e sipërme prej burimi deri tek lokaliteti I Brezovicës ka formuar grykë të ngushtë. Përshkak të pjerrtësisë në këtë pjesë lumi është I shpejt dhe I rrëmbyeshëm ndërsa procesi eroziv intenziv.Nga brezovica zbret në pellgun e parë të Siriniqit , I cili është I

gjatë 11 km dhe I gjerë 2 km. Është njëra ndër hapsirat më atraktive për banim. Prej grykës së Brodit hyn në pellgun e Sopotnicës, I cili shtrihet prej fshatit Doganaj deri te Kaçaniku. Këtu lumi arrinë gjerësinë më të madhe. Prej Kaçanikut merr drejtim jugor. Në këtë pjesë formon grykën më të thellë dhe më të bukur në mes malit Sharr dhe Karadakut të Shkupit të quajtur Gryka e Kaçanikut.Nëpër të kalon magjistralja e Adriatikut dhe hekurudha e cila lidhë Kosovën me Maqedoninë. Pjesa më e ngushtë e sajë shtrihet prej Kaçanikut deri te Hani I Elezit me gjatësi prej 12 km. Gjatësia e gjithëmbarshme e grykës është 24 km.

Lepenci pasurohet me rrjedha të shumta që zbresin nga mallet.Degë më e rëndësishme e Lepencit është Nerodimja . Ai buron në

në malin e Nerodimes dhe në afërsi të Kaçanikut derdhet në Lepenc. Nerodimja në literaturen gjeografike njihet për bigëzimin

( Bifurkacionin )

Nerodimja është e gjatë 41km ndërsa sip. E pellgut arrinë 228km katrorë.

Lepenci ushqehet kryesisht me shkrirjen e borës e më pak me reshje.Maksimumin e prurjes e arrinë në pranverë pas shkrirjes së

borës, ndërsa minimumi ne verë.

Lepenci në teritorin e Kosovës është I gjatë 53 km, sipërfaqja e pellgut 607 km katrorë, kurse prurja mesatare vjetore 7,9 m kub në

second.

Karakteristikat e totalit të ujit të lumit Lepenc:

Vëllimi maksimal Vmax 455.36 · 106 m3

Sasia e rrjedhës maksimale Qmax 14.4 m3/sec

Vëllimi mesatar Vmes 263.72 · 106 m3

Sasia e rrjedhës mesatare Qmes 8.4 m3/sec

Vëllimi minimal Vmes 166.09 · 106 m3

Sasia e rrjedhës minimal Qmes 5.3 m3/sec

* Raporti sektorial i zhvillimit hapësinor për sektorin e ujërave

Lumi NerodimaLumi Nerodimë është lum në Kosovë i cili buron në Malin Nerodimës dhe diku afër Kaçanikut derdhet në Lepenc. Nerodimja

njihet në literaturën gjeografike për bigëzimin(Bifurkacionin). Në të është ngritur një digë, e cila e bënë të mundshme rrjedhën e një

pjese të ujit në drejtim të Sitnicës, e tjetra pjesë në lumen Lepenc. Ndonëse ky fenomen gjeografik pothuajse është artificial, meriton të përmendet dhe të shënohet, sepse bifurkacionet në botë janë të rralla e në kontinentin tonë ky fenomen është i vetmi.

Nerodimë është e gjatë 41 km, ndërsa sipërfaqja e pellgut arrin 228 km² dhe i sjellë Lepencit mesatarisht 2,1 m³/s ujë.

Lumi NerodimësLumi i Nerodimës buron në në malin e Nerodimës dhe diku afër Kaçanikut derdhet në lumin Lepenc. Lumi i Nerodimës në literaturën gjeografike njihet për bigëzim (bifurkacion). Në të është ngritur një digë, e cila e bënë të mundshme rrjedhën e një pjese të ujit në drejtim të lumit Sitnica, e tjetra pjesë në lumin Lepenc. Ndarja e tillë e ujit në dy sisteme hidrologjike, rrjedha e të cilave i takojnë pellgut të Detit të Zi dhe të deit Egje, quhet bigëzim. Ndonëse ky fenomen gjeografik është artificial, meriton të përmendët dhe të shënohet, sepse bifurkacionet në botë janë të rralla e në kontinentin tonë ky është i vetmi.

Morava e Binçës

Morava e Binçës është lum në Kosovë. Morava e Binçes buron në Malet e Karadakut (Malet e Zeza) në territorin e Maqedonisë në jug të Vitisë e në veri të Shkupit. Dy rrjedha formojnë Përroin e Madh, i cili kur të kalon kufirin njihet si Morava e Binçes. Emrin e ka marr nga vendbanimi Binçë.

Lumi Morava e Binçës rrjedh nëpër fushën e Anamoravës nëpër Velekincë e deri në ngushticën e Konçulit kalon në Luginën e Preshevës ku pas 49 km gjatësi i bashkohet Morava e Vogël e Preshevës në afërsi të Bujanocit.

Prej fshatit Pisjan nëpër Velekincë e deri te Dobërçani (Mireshi), Morava e thellon shtratin e saj në formacione të vjetra të paleozoikut, duke formuar grykën e gjatë 16 km, të quajtur Gryka e Gjilanit. Me të dalë prek kësaj gryke , Morava zgjeron shtratin e vet në gjatësi prej 10 km. Në këtë pjesë merr degën e majtë Krivarekën dhe së bashku me Moravën formon Grykën e Konçulit dhe del në territorin e Luginës së Preshevës.

• Morava e Binçës i takon pellgut të Detit të Zi. Bashkohet me Moravën Perëndimore të cilat bashkohen dhe derdhen në Danub e pastaj në Detin e Zi. I tërë pellgu i Moravës së Binçës me degët e saj përfshinë sipërfaqen prej 1.156 km2

• Prurja mesatare mujore në Moravën e Binçës në mënyrë të theksuar fillon të rritet në muajin shkurt, kur prurja është më e madhe se ajo e janarit për 2,89 m3 /sek në Domoroc dhe 356 m3/sek në Kërmjan. Krahasuar me muajin shkurt- mars kjo prurje në lokalitetin e parë është më e madhe për 2,35 m3/sek e në Kërmjan për 2,20 m3/sek, kur në këto lokalitete arrin lartësia më e madhe e prurjes, në muajin mars. Minimumi i prurjes është shënuar në muajin gusht në të dy lokalitetet. Prej maksimumit të prurjeskjo e gushtit është më e vogël për më se 12 herë në Domoroc dhe 8 herë në Kërmjan. Në bazë të kësaj mund të përfundohet se në Moravën e Binçës prurja më e madhe është në mars dhe në shkurt e më e vogël në gusht dhe në shtator.

• Degët e djathta të Moravës së Binçës janë lumi Letnica, Karadaku, Pisjani dhe Llapusha. Dallohen si lumenj të shkurtër, të rrëmbyeshëm, me lugina të thella dhe të ngushta, me fuqi të theksuara erozive.

• Degë të majta të Moravës së Binçës janë ajo e Zhitisë, Cërrnica, Livoqit dhe Krivareka ( Lumi i Shtrembër). Ky i fundit dallohet prej të gjitha degëve jo vetëm për nga gjatësia dhe prurja , por edhe me madhësi të pellgut ( 612 km2).

• Veçori e përgjithshme e degëve të Moravës së Binëës është intensiteti i madh i erozionit dhe procesit të akumulimit në pjesën e poshtme të fushës së Gjilanit. Sidomos dallohet lumi i Letnicës dhe i Përlepnicës për veprimin eroziv dhe procesit të akumulimit të materialit të sjellë.[1]

SitnicaSitnica është lum në Kosovë dhe degë kryesore e Ibrit. Ky lum dallohet jo vetëm përkrah madhësia e pellgut (2.861 km²), por edhe me prurje vjetore (16,6 m³/s). Sitnica formohet nga rrjedha Matica me Sazlinë dhe lumen e Shtimes. Këto rrjedha afër fshatit Robovc bashkohen, duke formuar lumen Sitnicë. Nga këtu e deri në vendderdhje në lumen Ibër, afër Mitrovicës kalon gjatësinë prej 90 km. Veçori e këtij lumi është pjerrtësia e vogël. Pra karakterizohet si lum fushor.

Sitnica dallohet, jo vetëm me prurje të vogël por edhe për ndryshime të theksuara gjatë vitit. Prurje më të theksuar ka në dimër dhe pranverë, ku përveç shirave ndikon edhe shkrirja e borës. Shtrati I Sitnicës nuk është stabil. Gjatë vërshimeve mbulon një pjesë të fushës në mes Lipjanit dhe Mitrovicës, duke shkaktuar dëme të mëdha. Përkundrazi, në verë prurja është shum e vogël, e cila në vendderdhje në Ibër është 2,35 m në sek.

Sitnica I mbledh ujërat e lumit të Gadimës, të Janjevës, të Graçankës, të Prishtinës, të Llapit dhe të Samadrezhës, në anën e djathtë, dhe të Drenicës,e të Lushtës, në anën e majtë.

Lumbardhi i Pejës-BistricaLumbardhi i Pejës-Bistrica

Pozita gjeografike Lumi i Bistricës së Pejës e ka origjinën e tij nga Bjeshkët e Moknës (Malet e lagështa) pranë alpeve Cakor. Një

nga degët e saj është e vendosur në një lartësi prej 1849 m mbi nivelin e detit dhe ana tjetër ka lartësi prej 2000 m mbi nivelin e

detit.Nga origjina e saj në qytetin e Pejës, lumi rrjedh në një shtrat lumi malor përgjatë 34 km. Lumi Bistrica në Pejë furnizohet nga

flukset nëntokesore në zonën malore, domethënë nga Bjeluha dhe Jetseri në anën e djathtë dhe Boga, Drela dhe Alaga në anën e

majtë [1]

Rrjedha e lumit

Me rrjedhë të shpejtë të grykës shkëmbore të Rugovës, lumi “Lumbardhi” fillon të gjarpëron fushës së Pejës, duke kaluar në mes të

qytetit dhe duke e ndarë në dy pjesë. Lumbardhi i cili gjatë rrjedhjës formon fusha pjellore,derdhet në lumin më të madh të quajtur “

Drini i Bardhë” që buron nga bjeshkët e Zhlepit në fshatin Radac. Lumbardhi ka një sasi uji që prej 300 m3në sekond. . Para se ti

bashkohet lumit të Drinit të Bardhë rrjedh në terrenin e fshatit Grabanicë në Klinë, në një lartësi prej 365 m mbi nivelin e

detit.Gjatësia e kësaj pjese është rreth 30 km dhe ai ka një rënie mesatare prej rreth 0.47%. Lumit i bashkohen në një tokë livadh

edhe dy flukse:përroi i Turjaka dhe përroi i Isniqi

Karakteristikat e lumit

Pas lumit Erenik, Bistrica e Pejës është i dyti ujëmbleshës në zonën e përgjithshme sipërfaqësore. Mbulon 11.5% të sipërfaqes

totale të pellgut Drini i Bardhë. Bistrica e Pejës kontribuese e rëndësishm e lumit Drini i Bardhë. Sipërfaqja e përgjithshme e këtij

ujëmbledhësi deri te gryka e lumit të Drinit të Bardhë është 483 km². Bistrica e Pejës është kryesisht lum malor me lartësia

mesatare 1,822.74 m. Në pjesën e sipërme dhe të mesme, Bistrica e Pejës rrjedh nëpër kanione, ndërsa në pjesën e poshtme, ajo

rrjedh nëpër livadhe,bregore dhe zona fushore. Gryka e Rugovës është e njohur për peisazhet e saj të bukura. Struktura e pellgut

mund të përcaktohet me parametrat numerike të sipërfaqes së pellgut (F), gjatësia e ujit ndarës-rrethues (O) dhe distanca nga

epiqendra pellg deri tek i profilit (U), ku është analizuar.[2]

Morava e BinçësMorava e Binçës është lum në Kosovë. Morava e Binçes buron në Malet e Karadakut (Malet e Zeza) në territorin e Maqedonisë në jug të Vitisë e në veri të Shkupit. Dy rrjedha formojnë Përroin e Madh, i cili kur të kalon kufirin njihet si Morava e Binçes. Emrin e ka marr nga vendbanimi Binçë.

Lumi Morava e Binçës rrjedh nëpër fushën e Anamoravës nëpër Velekincë e deri në ngushticën e Konçulit kalon në Luginën e Preshevës ku pas 49 km gjatësi i bashkohet Morava e Vogël e Preshevës në afërsi të Bujanocit.

Prej fshatit Pisjan nëpër Velekincë e deri te Dobërçani (Mireshi), Morava e thellon shtratin e saj në formacione të vjetra të paleozoikut, duke formuar grykën e gjatë 16 km, të quajtur Gryka e Gjilanit. Me të dalë prek kësaj gryke , Morava zgjeron shtratin e vet në gjatësi prej 10 km. Në këtë pjesë merr degën e majtë Krivarekën dhe së bashku me Moravën formon Grykën e Konçulit dhe del në territorin e Luginës së Preshevës.

• Morava e Binçës i takon pellgut të Detit të Zi. Bashkohet me Moravën Perëndimore të cilat bashkohen dhe derdhen në Danub e pastaj në Detin e Zi. I tërë pellgu i Moravës së Binçës me degët e saj përfshinë sipërfaqen prej 1.156 km2

• Prurja mesatare mujore në Moravën e Binçës në mënyrë të theksuar fillon të rritet në muajin shkurt, kur prurja është më e madhe se ajo e janarit për 2,89 m3 /sek në Domoroc dhe 356 m3/sek në Kërmjan. Krahasuar me muajin shkurt- mars kjo prurje në lokalitetin e parë është më e madhe për 2,35 m3/sek e në Kërmjan për 2,20 m3/sek, kur në këto lokalitete arrin lartësia më e madhe e prurjes, në muajin mars. Minimumi i prurjes është shënuar në muajin gusht në të dy lokalitetet. Prej maksimumit të prurjeskjo e gushtit është më e vogël për më se 12 herë në Domoroc dhe 8 herë në Kërmjan. Në bazë të kësaj mund të përfundohet se në Moravën e Binçës prurja më e madhe është në mars dhe në shkurt e më e vogël në gusht dhe në shtator.

• Degët e djathta të Moravës së Binçës janë lumi Letnica, Karadaku, Pisjani dhe Llapusha. Dallohen si lumenj të shkurtër, të rrëmbyeshëm, me lugina të thella dhe të ngushta, me fuqi të theksuara erozive.

• Degë të majta të Moravës së Binçës janë ajo e Zhitisë, Cërrnica, Livoqit dhe Krivareka ( Lumi i Shtrembër). Ky i fundit dallohet prej të gjitha degëve jo vetëm për nga gjatësia dhe prurja , por edhe me madhësi të pellgut ( 612 km2).

• Veçori e përgjithshme e degëve të Moravës së Binëës është intensiteti i madh i erozionit dhe procesit të akumulimit në pjesën e poshtme të fushës së Gjilanit. Sidomos dallohet lumi i Letnicës dhe i Përlepnicës për veprimin eroziv dhe procesit të akumulimit të materialit të sjellë.[1]

Ndotja e ujrave në KosovëZhak Iv Kusto thotë: “Dikur natyra e ka frikësuar njeriun,frikëson natyrën.

Ndotje e lumit.

Qeshtja mjedisore aktualisht është bërë problem i diskutueshem,jo vetem ne planin e ekspertëve,por edhe ne planin politik e tekniko teknologjik.Problemet e mjedisit nisin nga ai lokal dhe shtrihen ne nivel kombëtar e nderkombetar. Mjedisi jetësor është bërë problem botërorë dhe njëherit është preukupimi kryesor i shumë vendeve të botës.Sidomos te ne rredhanat dhe zhvillimet e fundit në Kosovë ndikuan në ndotjen e mjedisit në shumë sfera.Me fjal tjera ,aftësia e pabesueshme e njeriut për tu përzier në ligjet e natyrës,për të krijuar vlera dhe për të ndërruar natyrën,rezulton me ndryshime dhe qrregullime të mëdha në biosferë.Njeriu ndryshon kodra të tëra,hap tunele,thanë moqalet e kënetat,pengon dhe ndryshon peisazhin,ndot në mënyrë të pakontrolluar ajrin, ujin dhe tokën,rrezikon dhe zhdukë shumë lloje bimore dhe shtazore etj.Të gjitha këto aktivitete të njeriut kanë shkaktuar kriza ekologjike në përmasa globale.Kjo krizë seriozisht po kërcnon biosferën dhe njeriun. Mjedisi ne te cilin po jetojm gjithnjë e me tepër po rrezikohet nga ndotësit e ndryshëm të cilet rrezikojn jetën dhe shëndetin tonë.Nje ndër resurset më të rëndësishme dhe më të ndotura është edhe uji pa te cilin nuk do te ishte e mundur jeta e njeriut . Konsiderohet se shekulli që sapo kemi hyrë nuk do të jetë shekull i krizës së naftës, por i krizës për ujë.Qysh sot shumë shtete janë të detyruara ta fitojnë ujin për pije nga deti ,nga burimet nëntoksore ose nga masat e akullit polar.Kosova nuk ka sasi të mjaftueshme të ujit,shumica e banorëve të Kosovës nuk janë të lidhur me ujësjellsin e përbashkët ,ku bëhet pastrimi i ujit dhe analiza bio-kimike e tij. Nese ekziston mrekulli ne kete planet ajo eshte uji /Loran Eiselz/. E gjithë jeta vjen nga uji.Këtë mrekulli qe na e fali natyra duhet ta ruajme. Sot ne bote njihen me se dyqind sëmundje qe paraqiten si pasoj e përdorimit te ujit te ndotur.Uji është vetë jeta,jo vetëm për njeriun, sepse asgjë mbi tokë nuk mund të jetoj pa ndihmën e ujit madje as vetë natyra. Sipas Organizatës Botërore të shëndetësis me përmasa botërore nga uji i ndotur sëmuren mbi pesëqind milion njerëz.Shpeshher ne nuk jemi të vetëdijshëm për veprimet tona ndaj ujit prandaj shumë qytetar hudhin gjithçka mbi lumenjë me mendimin se uji i bartë mbeturinat,por ndotja mbetet aty.Ajo na kthehet prapë në shtëpi ,kur dihet se një pjesë e ujit depërton mbi dhe.Ne disa vise te planetit tonë ka mjaft ujë prandaj ai shfrytëzohet për rekreacion kurse ne disa vise tjera sigurohet me vështirsi.Toka ka shumë uje por, ekosistemet tokesore agrikulturat dhe njerëzit janë te varur nga uji i fresket i cili përbën vetem 0.77% te tërë ujit te planetit.Prandaj ndotja e ujit është e rrezikshme jo vetëm per njeriun por edhe per organizmat tjer. Uji eshte materie e pazëvendësueshme prandaj kujdesi ndaj tij është më se i nevojshem.Popujt e ndryshem kanë kulte dhe rite te ndryshme për ujin dhe rendesin e tij.Nga uji i papaster pasojn nje sërë sëmundjesh ndër me te rëndësishmet janë kolera,tifoja e zorreve,hepatiti,tularemia etj.Këto sëmundje shpesh kan marr viktima njerëzore.Mbrojtja e ujit ështe ne doren tonë ne mund ta kursejm dhe ta mbrojm.Jeta vjen nga oqeani ,dhe qelizat tona, edhe ne ditet e sotme vazhdojn ta kene brenda tyre detin. Uji përbën rrethë shtatëdhjet përqind te trupit tonë dhe është shumë i rëndësishem. Per shkak te kaluares sone oqeanike uji qoft brenda trupit apo nga jasht na shëron dhe na rinon.Ne ditet e sotme me zhvillimet e avancuara që po ecën bota ,është vështir të mendohet për një ujë të pastër.Uji dikur ishte burim i gëzimit, i bukuris dhe i argëtimit.Mirëpo lumenjët e dikurshëm të cilët ishin të pasur me diverzitet të bujshëm të botës shtazore dhe brigjet e gjelbëruara tani janë shëndërruar në shumë vende të botës në kanale të hapura të hedhurinave dhe të helmeve ose materieve toksike.Kjo gjendje dhe sjellje e pa ndërgjegjshme dhe pasojat nga kjo gjendje e krijuar do të jenë fatale për njerëzimin.

Ndotja e ujit

Ndotje uji.

Sot në botë,konstatohet se gjysma e të gjithë njerëzve të planetit,ballafaqohet me mungesën e rezervave të ujit të pijshëm,rrethë gjysma jetojn në shtëpi jashtë standardeve apo pa shtëpi fare. Dihet se 71% të sipërfaqes së planetit tonë është e mbuluar me ujë,po ashtu dihet se jeta është shfaqur në ujë dhe është e lidhur ngusht me ujin.Prandaj, ndotja e ujit është e rrezikshme jo vetëm për njeriun,por edhe për organizma të tjerë. Ndotja e ujit mund të jetë fizike,kimike dhe biologjike.Si kriter për përcaktimin e cilësisë së ujit merren treguesit fizikë,kimikë dhe biologjik.Tregues fizikë të ndotjes së ujit janë:temperatura,era,shija,ngjyra,transparenca.përcjellshmëria elektrike e ujit etj.Tregues kimikë i cilësisë së ujit merret vlera e Ph[aciditeti dhe alkaliteti ose baziteti},pasraj stabiliteti dhe agresiviteti{fortësia}i ujit.Tregues biologjikë të ndotjes së ujit merret prania e viruseve,e baktereve,këpurdhave,nematodave,insekteve etj. Pa ujë planeti ynë do të ishte një top guri i zhveshur,pa tokë pjellore dhe pa atmosferë.Roli i ujit për qeniet e gjalla dhe planetin është i shumfishtë:ai është mjedis jetësor në të cilin jetojnë shumë qenie të gjalla,është burim i ushqimit dhe i materieve të domosdoshme minerale.Në kohen e sotme uji është edhe burimi i resurseve energjetike[hidroenergjia].Uji është materie e pazavendësueshme[ujin mund ta zëvendësojë vetëm uji], i cili në natyrë qarkullon vazhdimisht.Gjatë këtij qarkullimi ai kontaminohet me gazra toksike,mikroorganizma ,materie minerale e radioaktive.Për të jetuar qeniet e gjalla,uji që e konsumojmë ose që jetojn në të,duhet të jetë i pastër. Me shekuj njeriu ka hedhur mbeturina në ujë.Sot ujin e ndotin komunikacioni ujor, agrokemikatet[pesticidet dhe plehrat artificiale nga tokat bujqësore,],sapunet detergjentet,zbërthyesit nga amvisria dhe fabrikat,pastaj metalet[p.sh.,plumbi dhe zhiva]nga proceset industriale,agjensat infektivë si dhe temperatura.Të gjithë këta ndotës e gjejnë rrugën deri në lumë e nga andej përcillen deri në det ose në oqean.Ndotja e ujërave mund të jetë sipërfaqësore,e thellë,bregdetare dhe e limaneve.Në ndotjen e ujërave rol të madh ka edhe erozioni i tokave.Lumenjë çdo vit bartin sasi të mëdha të dheut i cili përmban materie kimike si plehra,pesticide dhe insekticide.Megjithat, ndotja e ujërave po bëhet për ditë e më tepër problem serioz.Ndotja e ujrave mund të jetë,sipërfaqësore,e thellë,bregdetare dhe e limaneve.Burimet e ndotjes janë mbeturinat e ushqimit,hedhurinat industriale,teknologjike dhe kanalizimet e qyteteve.Në ndotjen e ujërave rol të madh ka edhe erozioni i tokave. Lumenjtë për çdo vit bartin sasi të mëdha të dheut i cili përmban materie kimike si: plehra,pesticide dhe insekticide.Pesticidet janë agjens kimik të cilët asgjësojnë dëmtuesit,pra llojin e caktuar,mirëpo shpeshherë duke i eleminuar dëmtuesit dëmtohen edhe ata organizma që janë të dobishëm.Ujërat në afërsi të qyteteve përmbajn mikroorganizma, ku prezenca e tyre është e pranishme më shumë në ujërat pak të lëvizshëm.Mikroorganizmat mund të vendosen në indet e peshqve dhe guacave me të cilat njerëzit infektohen pas konsumimit.Sot në botë për çdo vit sëmuren me mija persona nga sëmundjet që barten me ujë.Ndotja është prezente gati çdokund rreth qyteteve të mëdha.

Masat për mbrojtjen e ujit nga ndotjaKosova ndahet në tri pellgje ujore:Pellgu i Ibrit[me kapacitet 33m në sekondë dhe pellgu i Moravës së binqës me kapacitet 7m në sekondë]. Lumenjët kryesorë të Kosovës i takojnë kategorisë së 2 dhe 3-të të ndotjes.Vetëm 44% e popullatës kryesisht urbane,ka qasje në rrjetin e ujësjellsit.Andaj,duhet ndërmarrë masa për mbrojtjen e ujit nga ndotja.Mbrojtja e ujit nga ndotja bëhet në disa mënyra: 1. Me eliminimin e shkaqeve të ndotjes së ujit, 2. Me zvogëlimin e sasisë së materieve ndotëse në ujë, 3. Me ndërmarrjen e masave të posaqme të pastrimit. Shkalla e ndotjes së ujit mund të zvoglohet me montimin e instalimeve të veqanta për spastrimin e ujërave të ndotura si dhe ndalimin e plotë të shpërlarjes së mbeturinave të naftës nga tankerët dhe nga anijet me mundësi bartëse më të dhe se 400 bruto tonelata të regjistruara,në dete relativisht të vegjël,në Detin Mesdhe, në Detin e Zi,në Detin Kaspik etj. Krahas kësaj,mbrojtja e ujit nga ndotja mund të bëhet edhe duke ndaluar hedhjen e ndotësve në ujë,pastaj me mënjanimin ose zvogëlimin e pollutantëve në ujë,duke qarkulluar uji i ndotur nëpër sisteme të mbyllura etj. Zvogëlimi i sasisë së lirimit të materieve ndotëse në ujë është formë e rëndësishme e luftës kundër ndotjes.Kjo nënkupton vendosjen e filtrave përkatës dhe e sistemeve për fundërrim në vendet ku lirohen ujërat e ndotura si dhe ftohjen e obliguar të ujit para se ai të lirohet në rrjedhën e lumit ose në ndonjë recepient tjetër. Një formë e mbrojtjes së ujërave rrjedhës nga ndotja është edhe mbrojtja speciale e burimeve,planifikimi i lokacionit të deponive për hedhurina sa më larg ujërave rrjedhëse,zvoglimi i përdorimit të pesticideve dhe plehrave artificiale në bujqësi si dhe pyllëzimi dhe ruajtja e tokës nga erozioni{kur prehen pyjet krojet shterrin}. Me konventa ndërkombëtare ndotja e ujrave është e sanksionuar. Por,vështir është të binden njerëzit që të mos e ndotin ate.Prandaj, është me rëndësi vetëdijësimi dhe edukimi i popullatës për shfrytëzim racional të resurseve ujore. Mbrojtja e ujërave nga ndotja sigurohet me ndalesë,me përkufizim dhe me

pengim të shkarkimit të materieve të dëmshme dhe të rrezikshme në ujëra si dhe marrjen e masave për ruajtjen dhe përmirësimin e cilësis së ujërave.

Ndotja e ujit mbyt gjallesat

Është gjetur një breshk e vdekur në brigjet e detit Argjentinas, pasoj e së cilës është dora e njëriut. Breshka ka vdekur si pasoj e ngrënjës së shumë mbeturinave plastike që hidhenë në Oqean çdo ditë. Qindra mbeturine prej plastike janë marrë nga sistemi i tretjes së breshkës e cila mendohet të ketë vdekur nga helmimi që shkaktohetë nga ndotjet në brigjet e detit të Argjentinës.Breshka ka vdekur si pasoj e ngrënjës së shumë mbeturinave plastike që hidhenë në Oqean çdo ditë. Qindra mbeturine prej plastike janë marrë nga sistemi i tretjes së breshkës e cila mendohet të ketë vdekur nga helmimi që shkaktohetë nga ndotjet në brigjet e detit të Argjentinës.Uji varfërohet me gjallesa,të cilat shumëherë bëjnë pastrimin e ujit.A duhet të lejojmë që një ditë lumi ose liqeni të mbesin të vdekur,pa asnjë gjallesë?Rëndësia e ujit për botën e gjallë është e madhe sepse luan një rol parësor në zhvillimin e tyre.Prezenca e materieve organike të pasura me amoniak,nitrate,fosfate e stimulon rritjen e bimëve ujore-algave dhe fitoplanktoneve,të cilat në ujë lirojn prodhimet metabolike,që ia ndërrojnë ujit shijen dhe erën.Në disa raste këto ndikojn në mënyrë toksike në peshq dhe gaforre.Rritja e vegjetacionit bimor në ujë shpenzon sasi më të madhe të oksigjenit dhe kështu e pamundëson ekzistimin e peshqve.Derdhja e përbërësve të ndryshëm të cilët përmbajn materie të dëmshme shkakton ngordhjen e gjallesave.Shpeshher ndodh që qytetarët e pa ndërgjegjshëm të hudhin në lumenjë grumbuj betonesh të cilat shkakto0jn katastrof ekologjike. Ne ekosistemet te demtuara,për shkak te humbjes se biodiverzitetit dhe kercenime te tilla si zhdukja e habitantit,ngrohja globale,ndotesit e ndryshem ose speciet pushtuese,bota e eger dhe ekosistemet jane me te prekshme nga sëmundjet.Ngrohja globale sjell pasoja te tilla si rritja e temperatures ne sipërfaqen tokesore si dhe shkrirjen akujve ne polet.Rritja e temperaturave ne pole sjell jetesen e pamundur te kafshëve qe jetojne ne keto vende.Shkrirja e akujve sjell gjithashtu rritjen e nivelit te ujit dhe zhdukjen e kafsheve dhe bimeve prane deltave ose prane brigjeve detare.Gjithashtu rritet edhe erozioni ne sipërfaqe të ndryshme ,qon ne zhdukjen e kafsheve dhe bimeve qe jetojne prane ose pran brigjeve detare.Shtimi i algave qe rriten ne lumenj te ndryshem,jane helmues dhe keshtu ata ulin masen e peshqeve ne lumenjë,helmojne ujerat e pijshme dhe behen burim per shtimin e agjenteve bakteriale.

Ndotja e ujit dhe pasojat e tijNdotja e të gjitha resurseve të mjedisit jetësor ka ndikim negativ për shëndetin e njeriut.Ndotja e ujit dhe përdorimi i tij bënë ndikim të drejtëpërdrejtë në shëndetin e njeriut dhe lë pasoja për kohë të gjatë.Sot dihet se nga përdorimi i ujit të ndotur-flliqur,shkaktohen më shum se 200 sëmundje.Këto sëmundje shpeshë kanë marrë me mijëra viktima njerëzore.Në Kosovë nuk ka monitorim të ujërave të ndotura urbane. Ujërat industriale janë një ndër ndotësit kryesorë të ujërave sipërfaqësore dhe nëntokësore.Ndotësit më të mëdhenjë janë:KEK,Feronikeli,Sharrvemi,MineraleteTrepçës,Kizhnicës,Artanës dhe minierat tjera.Si shkaktar tjeter i ndotjes së ujit janë edhe kripërat e tretura: kloridet,sulfatet ose bikarbonatet,natriumi,kaliumi,lalciumi,magnezi,të cilët koncentrohen gjatë ujitjes së tokave,pastaj shiu i thartë dhe veprimtaritë industriale.Kështu ,ndoten ujërat rrjedhëse dhe ato sipërfaqësore vazhdimisht.Koncentrimin e kripës e rrisin edhe ujërat e liruara nga amvisëritë dhe industria ushqimore,ndërsa burim tjeter i kripëshmërisë së ujërave është edhe kripa e përdorur gjatë dimrit në rrugët automobilistike,që përdoren me mija tonelata brenda një sezoni. Sot në bujqësi përdoret sasi e konsiderueshme e nitrateve për stimulimin e prodhimtarisë bujqësore.[mbi 400 kg për hektar në vendet e zhvilluara]ndërsa sasi e konsiderueshme e këtyre nitrateve koncentrohet në ujërat e drenuara nën kultura,e cila arrin deri në 150 mg/l,që e tejkalon për tri herë kufirin e lejuar të koncentrimit në ujin e pijshëm. Nitrati nuk është toksik,por ai kthehet ndërkohë në nitrit ose në komponim organik nitrosamin dhe në pjesëmarrje të vogël vetëm me I mg/I paraqet rrezik potencial kancerogjen.Prezenca e tij paraqet problemin më akut të furnizimit me ujë në vendet e zhvilluara.Detergjentet larës pastrues nuk janë të sigurtë për mjedisin të gjitha këto janë në shkallë të ndryshme ndotës të rrezikshëm.Gjithashtu derivatet e ndryshme të naftës ,lubrifikanët e makinave karburantet,janë veqanërisht të rrezikshme.

Qka duhet të ndërmarimKosova ka probleme me ujin në shumë aspekte.Së pari,Kosova ka problem me ujin si resurs natyror pasi që ujërat e Kosovës në përgjithësi ikin jashtë territorit të saj.Të gjithë lumenjë e Kosovës burojn brenda territorit të saj dhe rrjedhin jasht tij. Rast i rrallë në botë për një territor kaq të vogël,ujërat e të cilit rrjedhin në drejtim të deteve të ndryshme:Detit të ZI,Adriatik dhe Egje. Madje kjo ka bërë që Kosova në territorin e saj ta ketë rastin e dytë në botë të bifurkacionit[rast kur një lumë ndahet në dy degë,të cilët derdhen në dy dete të ndryshme] që është bifurkacioni i Nerodimes. Rezultatet e fituara na japin të kuptojmë se uji që përdorim tregon parametra të ndotjes së dëmshme për shëndetin e popullates.Ndotës është njeriu,duke hedhur mbeturina apo ujëra të zeza në lum,por ka edhe ndotës të tjerë prodhues,ofiqina,fabrika,punëtori të ndryshme. Prandaj kujdesi ndaj ujit nuk duhet të mungoj ,veqmas në Kosovë ku ndotja e dyfishon masen e botës.Uji përveq që duhet të mbrohet ai duhet edhe të kursehet.Sot shumica e qyteteve të Kosovës kanë telashe me ujin,sepse rritja e popullates ka bërë të mundur edhe shtimin e nevojës për ujë të

pijes.Shpesh ndodh që kroi yn të rrjedh me ditë të tera e ne nuk kujdesemi që ta ndreqim atë dhe ta kursejmë ujin që rrjedh kot.Mijëra qytetarë nuk kanë ujë të mjaftueshem për pije dhe nevoja të tjera.Të mendojm vetëm nga kursimi i ujit,për sa muaj do të sigurohet ai për lagjen tuaj.Uji nga shfrytëzimi i ujësjellsit, duhet të paguhet në mënyrë që të rriten mundësitë për rritjen e sasisë së ujit,pastrimit etj.

Si të kursejmë ujin në shtëpi : • Para se të lani enët, hiqni mbetjet e ushqimit nga sipërfaqja e tyre. • Mos i lani enët nën ujë të rrjedhshëm, por përdorni kapakun per mbylljen e vrimës së lavamanit për të mbledhur ujin në lavaman – kjo do të kursejë gjysmën e sasisë së ujit të nevojshëm. • Kur lani frutat dhe perimet, mbyllni vrimën e lavamanit me kapak. • Mos shpërdoroni ujin për të ftohur objektet e nxehta me ujë të rrjedhshëm. • Përdorni makinën për larjen e rrobave me kapacitet të plotë. • Nëse rrobat e palara janë shumë të pista, para se t’i lani vendosini në një enë me ujë dhe detergjent. • Përdorni një kovë me ujë dhe sapun për larjen e makinës suaj, duke përdorur zorrën me ujë vetëm në fund. • Lajini tarracat dhe ballkonet tuaja kur bie shi. • Mblidhini gjethet e pemëve, në vend që t’i lagni me ujë me presion • Mos e ujisni kopshtin me ujë të pijshëm. Për këtë përdorni ujë pusi ose ujë të mbledhur nga reshjet. • Mos ujisni kur ka erë ose kur dielli është shumë i fortë – këto janë momentet kur uji avullon më shpejt.

Hidrografia e Trevave Shqiptare ne Serbi.

Morava

Morava

Morava ose ndryshe serbet e quajn edhe Morava e Madhe është lum në Serbi. Krijohet nga bashkimi i Moravës Perëndimore dhe Moravës Jugore ( Morava e Binçes që rrjedh në teritorin e Republikës së Kosovës në një gjatësi prej 49 km, këtu llogaritet pjesë e Moravës Jugore, shih: Morava e Binçes) pran vendbanimit Stallaq. Derdhet në Danub në hapsirën në mes Kostallacit dhe Smederevës. Morava së bashku me Moravën Perëndimore , është lumi më madh në Serbi. Morava e madhe është e gjatë 185 km, me Moravën Perëdimore 478 km. Morava i takon ujëmbledhësit të Detit të ZI. Sipërfaqja e ujëmbledhësit të Moravës është 6.126km² , ndërsa i tërë sistemi 37,444 km² ku pjesa më e madhe prej 36163 km² shtrihet në Serbi dhe Kosovë, 1,237 km² në Bullgari dhe vetëm 44 km² nëRepublikën e Maqedonisë.

Hidrografia e Trevave Shqiptare ne Maqedoni.Radika (Lum)

pamje e lumit Radika

Radika është lumë i cili buron në malin e Vracës, pjesë e maleve të Sharrit , në një lartësi mbidetare prej 2 200 m, në jugperëndim të Kosovës dhe pastaj në pjesën më të madhe rrjedh nëpër Maqedoninë Perëndimore. Radika deri te grykëderdhja e tij në Lumin Drinit të Zi. Drin ka një gjatësi prej 67km.

Lumi Radika nga burimi i tij rrjedh si një prrua malorë me emrin Guri i Zi (Crni Kamen) , i cili rrjedh rrëzë malit Vraca, në pjesën jugore të Maleve të Sharrit, rrëzë majës malore të Vracës e Madhe (Golema Vraca) (2 582 m ). Prroni Guri i Zi (Crni Kamen) nga fillimi rrjedh në drejtim të perëndimit, nëpër trevën e Gorës, mandej gjarpëron rreth malit Vraca dhe mandej rrjedh drejt në jug drejt

kufirit të Maqedonisë ku bashkohet me rrjedhen tjetër të quajtur Qafa e Kadisë (maqedonisht: Цафа Кадис/Cafa Kadis) dhe nga kifiri I Maqedonisë merr emrin Radikë, gjegjësishtë Radika e Epërme.

Radika e Epërme është e gjatë vetëm 8 km, dhe duke iu faleminderu intervenimit të njeriut tash pjesërisht i takon pellgut të Detit Egje, ndërsa rrjedha e poshtme e Radikës së Ulët rrjedh drejt Detit Adriatik. Në afërsi të fshatit Volkovë është ndërtuar sistemi i

kanaleve i cli e merr nji pjesë të ujit dhe e dërgon në Liqenin e Mavrovës (të fshati i Hanet e Mavrovës) mandej me gypa nëntokësor në lumin Vardar. Radika e Poshtme me një gjatsi prej 44 km rrjedh në drejtim jugor, mandej kalon nëpr nëpër grykën e ngusht prej 1 km gjatësi ndërmjet Malit të Korabit dhe Deshatit nga ana perendimore dhe Bistrës.

Lugina e Radikës është jashtëzakonisht tërheqëse , në këtë luginë është manastiri njohur nga shqiptarët Rekalinjtë vendas si Kisha

e Madhe ose Manastiri i Bigorit (maqedonisht:Бигорски манастир/Bigorski Manastir ose Св. Јован Бигорски/Sveti Jovan Bigroski), pastaj banja termale dhe shëruese Banja e Kosovratës, me ujë nxehtë prej 49 ° C, dhe me përbërje të madhe të squfurit. Në luginë shtrihen fshatrat piktoreske me arkitekturë origjinale popullore të Maqedonisë Perëndimore, siq janë : Bitushë, Jançë, Garje, Lazaropolë etj. Pastaj Radika derdhet në lumin Drin , në jug të qytetit Dibër në të vërtetë derdhet pjesërisht në liqenin akumulues të Dibrës, e që mandej rrjedh si lumë me emrin Drin i Zi, në drejtim të Detit Adriatik.

• Në rrugën e tij rrjedhëse deri në Drinin e Zi, Lumi Radika merr katër degë të mëdha; Rimnicën, lumin e Mavrovës, lumin e Zheranicës dhe Rekën e Vogël.

• Uji I Radikës është shumë i ftohtë, i pastër dhe i kthjellët, ka një ngjyrë të errët të gjelbër, për shkak se përbën sasi të konsiderueshme të karbonat kalciumit.

• Radika, në përgjithësi i takon pellgut të Adriatikut, pellgu i tij përfshinë një sipërfaqe prej 665 km ², dhe nuk është i lundrueshëm .

•Lumi Radika ka potencial të madh hidroenergjetik, i cili pjesërisht shfrytëzohet në rrjedhën e sipërme të tij. Nëpërmjet kanaleve një pjesë e ujrave të Radikës drejtohen drejt liqenit të Mavrovës, të cilin e mbushin me ujë, dhe nga liqeni uji nëpërmjet kanaleve nëntokësore derdhet në lumin Vardar. Këtu është ndërtuar hidrocentrali Vërbes.

• Lugina e Radikës nga e kaluara historike nër te kalon rruga që lidh qytetet e Maqedonisë perëndimore, Tetovën dhe Ohërin.

TriviaKy lum dhe kjo zonë ka hyre ne histori per krynegritjen madheshtore dhe te pashembullt qe malesia e asaj krahine i ben ekspeditave turke me vargjet:

"Hjaredin pasha po i vjen o Radikës...

o Malet e Dibrës..."

ProblematikaQeveria maqedonase ne vitin 2014 vendos ta devijoje per te ndertuar hidrocentrale, pa marre parasysh pasojat per popullsine vendase.

Vardari

Ura e Gurit mbi Vardar ; Vardari përmes Velesit. ; Shkupi dhe Vardari në 1909

Lumi Vardar ose Vardari, (sllavo-maqedonisht Вардар, greqisht Αξιός = Aksiós (ose Βαρδάρης), latinisht Axius), është lumi

më i madh dhe më i gjatë në Maqedoni, buron pranë fshatit Vërtok afër Gostivarit në Republikën e Maqedonisë. Ai përshkon

tërë Maqedoninë, kalon nëpër mes kryeqytetit të Maqedonisë-Shkupit pastaj në Veles pranë Gjevgjelisë e kalon kufirin e

Maqedonisë dhe kalon në teritorin grek pranë Polykastro dhe Axioupoli pastaj derdhet në Detin Egje në perëndim të Selanikut.

Ultësira e Vardarit i përfshin dy të tretat e teritorit të Republikës së Maqedonisë.

Lumi Vardar Ne iLirishten e lashtë eshte quajtur Bardhar ( lum i bardhe)

Etimologjia

Emrin e tij grek Αξιός (Aksios) për herë të parë e përmend Homeri (Il. 21.141, Il. 2.849[1] ) si vendi i Peonëve

Treska

Kayak udhë në lumin ; Liqeni Matka

Treska ( maqedonas : Треска) është një lumi në pjesën perëndimore të Republikës së Maqedonisë , një degë e djathtë

të Vardarit . Ajo është 132 km (82 mi) të gjata, dhe pellgu i saj është 2350 km². [1]

Ajo ngrihet në Stogovës mal në një lartësi prej rreth 2000 metra, dhe rrjedh drejt lindjes përmes luginës

së Kërçovës . Në Makedonski Brod rezulton veriut, rrjedh mes maleve të Suva Gora dhe Karaxhica , më në fund rrjedhin në

Vardar në Shkup periferi Gjorçe Petrov .Tre digave janë ndërtuar në Treska:

në 1937 diga Matka dhe liqeni në afërsi të Shkupit

në vitin 2004 diga Kozjak dhe liqeni

në 2001? Sveta Petka

Hidrografia e Trevave Shqiptare ne Mal te Zi.

Moraça

Lugina e Moraçës jo larg Podgoricës Moraça është lum në Mal të Zi. Buron në veri të Mali të Zi, rrëzë malit Rzaç. Kryesisht rrjedh në drejtim të jugut duke

kaluar 113 km për një orë, para se të derdhet në Liqenin e Shkodrës. Në pjesën e tij veriore , është lum i shpejt malor, kështu që ka krijuar një kanjon në veri të Podgoricës. Pas bashkimit me

degën e tij më të madhe Zetën, në veri të Podgoricës, Moraça hynë në Luginën e Zetës. Rrjedh nëpër këtë luginë malazeze deri sat ë derdhet në Liqenin e Shkodrës.

Moraça relativisht është lum i vogël, rreth 100 m e gjerë dhe kryesisht e cekët. Kanjoni i sajë është pjesë errugës kryesore nëpër të cilën shkohet në brgdetin malazezë dhe në Podgoricë. Kjo rrugë llogaritët ndër më të rrezikshmet.

Moraça konsiderohet simbol i Podgoricës, për shkak se është lumi më i madh që rrjedh nëpër këtë qytet.

Hidrografia e Trevave Shqiptare ne Greqi.

Trevat Shqiptare