PODZEMNE VODE

Tijana Čoporda Mastilović, dipl. inženjer geologije za hidrogeologiju

Pojam hidrogeologijePojam hidrogeologijehydros – vodageos – zemlja hidrogeologija je nauka o podzemnim

vodamalogos – nauka

Hidrogeologija izučava njihovo formiranje, oblike postojanja, zakonomernost rasprostiranja, kretanja i isticanja, režim i rezervi, njihovo sadejstvo sa geološlom sredinom fizička svojstva hemijski radiološki isadejstvo sa geološlom sredinom, fizička svojstva, hemijski, radiološki i mikrobiološki sastav, mogućnost korišćenja i uslovi zaštite pri njihovoj upotrebi

Značaj hidrogeologije

Podzemne vode zajedno sa površinskim i atmosferskim vodama, određuju d i bil Z lj i d t lj j i i h j j kvodni bilans Zemlje i predstavljaju osnovni izvor hranjenja reka

Cirkulišući u zemljinoj kori učestvuju u geološkim procesima: rastvaraju stene i minerale i odnose ih u mora, okeane i druge vodne basene, odlažu pojedina jedinjenja na svom putu pri izlazu na zemljinu površinu ili u samoj zemljinoj kori, učestvuju u građi mnogih minerala, određuju fizičko-hemijska i toplotna svojstva stenskih masa, značajna uloga u biosferi za rast biljaka. Rastvaračkim i transportnim dejstvom učestvuju u oblikovanju savremenog reljefa zemljine korereljefa zemljine korePraktična primena u ljudskom životu malomineralizovane i mineralizovane podzemne vode ( vodosnabdevanje, navodnjavanje, prehrambena industrija, lečenje, rekreacija, geotermalne vode-toplifikacija objekata, dobijanje električne energije )dobijanje električne energije.....)

Značaj hidrogeologije

Hid l ij k k j j i d i č iHidrogeologija kao nauka je u tesnoj vezi sa drugim naučnim disciplinama: litologija, tektonika, geomorfologija, mineralogija, hidrologija i hidrometeorologijaHidrologija i hidrometeorologija izučavaju ostale vidove prirodnih voda na zemljizemljiPrvo zahvatanje površinskih voda, a potom i raznim oruđem zahvatanje i podzemne vode, razvijajući na taj način i teoriju o njihovom postanku 1126. g. izbušen prvi bunar kod Mesta Artois, u Francuskoj, koji je davao

d d iti k j t h ik i d bvodu pod pritiskom-razvoj tehnike izrade bunaraKorišćenje podzemnih voda datira još od starih Rimljana i za duge svrhe sem za vodosnabdevanje ( rimska kupatila, ostaci starih kaptaža, današnja banjska mesta..)Z h lj j ći lik č j hid l ij i d jil kZahvaljujući svom velikom značaju hidrogeologija se izdvojila kao posebna disciplina u sklopu geoloških nauka: početak moderne hidrogeologije vezuje se za početak XX veka kada u našoj zemlji u šezdesetim godinama doživljava pun razvoj

Uloga hidrogeologije kao nauke

Iznalaženje izvorišta kvalitetnih pijaćih voda i organizacija vodosnabdevanja j p j g j jstanovništva i industrijeRešavanje zadataka iz oblasti meliorativne hidrogeologije vezanih za odvodnjavanje i navodnjavanje poljoprivrednih i drugih površinaRešavanje zadataka pri izgradnji hidrotehničkih, građevinskih, saobraćajnih i drugih objekatadrugih objekataZadaci iz oblasti hidrogeologije ležišta mineralnih sirovina kao što su ovodnjenost ležišta, prognoza priliva podzemnih vodaRadiohidrogeohemijska prospekcija nuklearnih sirovina i rešavanje pitanja korišćenja radioaktivnih voda jIstraživanja i ocena ekonomičnosti korišćenja ležišta mineralnih industrijskih voda kao mineralnog bogatstva za dobijanje pojedinih korisnih industrijskih sirovina ( jod, brom , stroncijum, bakar...)Istraživanja i ocena ležišta mineralnih voda radi korišćenja u balneološke i rekreativne svrherekreativne svrheIstraživanja u cilju dobijanja hidrogeotermalne energije za toplifikaciju i dobijanje električne energijeZadaci vezani za zaštitu podzemnih voda, i od podzemnih voda

Rasprostranjenost voda na jzemlji

Sve vode Zemlje obrazuju hidrosferu planete koja obuhvata:j j p jatmosferu, litosferu i biosferu

Voda u atmosferi se nalazi u vidu vodene pare, čija je količina relativno p , j jmala i iznosi 0,001 % ukupnih voda na zemlji. Troposfera je najniži de

atmosfere, koju izgrađuje 75 % atmosfere, i u kojoj se nalazi najznačajnije količina vodene pare i najveći deo prašine. Stratosfera je sledeći sloj, dosta

razređen sa malim količinama vodene pare bez mogućnosti formiranjarazređen sa malim količinama vodene pare, bez mogućnosti formiranja oblaka i padavina. Jonosfera je gornji sloj atmosfere izgrađen od jonizujućih

atoma pod dejstvom ultraljubičastih zraka.

Rasprostranjenost voda na zemlji:litosfera obuhvata rasprostranjenost podzemnih voda, atmosfera u najnižem delu (troposferi) obuhvata vodenu paru, a biosfera čini spoj litosfere i troposfere :

Voda na površini zemlje

Voda na površini zemlje je raspoređena krajnje neravnomerna, a vezana je za mora, okeane, jezera, , j , , j ,reke, lednike i akumulacije. Najveći deo površinskih

voda predstavljaju slane vode okeana i mora, čije su ukupne rezerve 96,5 % od ukupnih rezervi voda na

lji N j ć k liči l i li ih ( l tkih )zemlji. Najveće količine malomineralizovanih (slatkih ) voda akumulirane su u okviru lednika i postojećeg

snežnog pokrivača, a čine oko 70% ukupnih rezervi slatkih voda na zemlji i 1 74 % ukupnih svetskih rezervislatkih voda na zemlji i 1,74 % ukupnih svetskih rezervi

voda. Ukupne rezerve voda u jezerima ( mineralizovane i slatke) predstavljaju 0,013 % svetskih

rezervi i 0,26 % ukupnih rezervi slatkih voda. Rečne , pvode su malomineralizovane čije su ukupne rezerve

0,0002 % ukupnih rezervi slatkih voda.

Raspored voda u litosferi

Sve vode u koje se nalaze u litosferi nazivaju se podzemne vode, a različite su po vidovima i sastavu Podzemne vode se mogu javiti u oblikurazličite su po vidovima i sastavu. Podzemne vode se mogu javiti u obliku pare, u tečnom, čvrstom i nadkritičnom stanju. Osim toga javljaju se i kao fizički (opne različite debljine oko čestica skeleta ili na zidovima prslina i pukotina stenske mase) i hemijsko vezane vode (u mineralima u vidu molekula ili u njegovoj kristalnoj rešetki i obliku jona H+ i OH-, kapilarne j g j j j , pvode (intermolekularne privlačne sile između zidova pora odn. pukotina, u steni i vode), slobodne ili gravitacione.Raspored podzemnih voda u vertikalnom profilu uslovljen je sa jedne strane karakterom poroznosti i stepenom ispucalosti, a sa druge strane izmenama t di ičkih i fi ičk h ij kih l d bitermodinamičkih i fizičkohemijskih uslova sa dubinomMogu se razlikovati dve zone rasprostranjenja podzemnih voda:Gornja zona koja obuhvata sve vidove vezane vode ( fizičke i hemijske).U ovu zonu spadaju i čvrste vode (led). Debljina gornje zone na kontinentima i i d 20 d 25 k j j ći k j k t kt kiznosi od 20 do 25 km, smanjujući se u zonama kenozojske tektonske aktivnosti na 10 do 15 kmDonja zona se odlikuje rasprostranjenočću voda u nadkritičnom stanju, odnosno T> 374 º C

Poreklo podzemnih voda

Prema svom poreklu podzemne vode mogu biti:

Podzemne vode hidrometeorskog porekla ili vadoznog porekla –nastaju infiltracijom voda iz atmosfere u zemljinu koru i manjim delommkondezacijom vodene pare iz vazduha u zemljinoj kori ( vode hidrološkog ciklusa )

Juvenilne vode – mlade, novonastale vode nastale iz mantla ili iz kosmosa i koje dosvog pojavljivanja nisu učestvovale u opštem hidrološkom ciklusu.One spadaju uprvonastale vode na zemlji

Kosmičke vode – dospevaju na zemlju zajedno sa meteoritima i njihove količine suzanemarljive

Konatne vode fosilne vode zarobljene u morskim ili jezerskim sedimentima visokoKonatne vode – fosilne vode zarobljene u morskim ili jezerskim sedimentima, visokomineralizovane

Metamorfne vode – nastaju pri metarmofozi stena sa kojim su bile vezane

Kruženje vode u prirodi i vodni bilanspredstavlja količinsko izražavanje kružnog kretanja vode rečnih,

kih i k kih li d đ ih i ili lji k lmorskih i okeanskih slivova, određenih regiona ili zemljine kugle u celini

Jednačina vodnog bilansa P = E +QP- atmosferske padavine, E- isparavanje ( evapotranspiracija), Q-

oticaj (površinski i podzemni)

HIDROLOŠKI CIKLUS se odvija u zoni intezivne vodozamene iodnosi se na gornji deo zemljine površine

GEOLOŠKI CIKLUS se odvija u zoni usporene i veoma usporenevodozamene, u dubokim delovima zemljine kore.

Elementi vodnog bilansa hidrološkog ciklusa u zoni intezivne vodozamene su: padavine,isparavanje (evapotranspiracija), oticaj (površinski i podzemni).

Vodne mase koje uđu kroz uvrđenu površinu odn sliv ili

Kruženje vode u prirodi

uvrđenu površinu, odn. sliv ilideo sliva, jednake su vodnimmasama koje iz njih izađu,

umanjene ili uvećane za onekoličine vode za koje sukoličine vode za koje su

uvećane ili umanjene postojećevodne mase u pomenutom

prostoru

U-zapremina vode koja ulazi u posmatreno područje

U – I = ±∆ W

p jI-zapreina vode koja izlazi

∆W-promena zapremine vode u posmatranom

području za vreme osmatranja ∆t 1 - padavine; 2 - vodopropusne stene; 3 - slabopropusne stene;4 -nepropusne stene; 5 - izvor; 6 - pravac kretanja voda i vodenih paranepropusne stene; 5 izvor; 6 pravac kretanja voda i vodenih para

Deo voda koji se infiltrira ispod površine zemlje, egzistira u obliku slobodnih podzemnih voda koje se javljaju u različitim geološkim sredinama (metamorfnim, magmatskim i sedimentnim ) različitih struktura, poroznosti, vodopropusnosti i izdašnosti

Geološke sredine potpuno ili delimično zasićene slobodnim podzemnim vodama, sposobne da akumuliraju i odaju podzemne vode, predstavlljaju

IZDANI(aguifer, engleski,nemački)

Karakteristike stenskih masa od kojih zavisi i postojanje jedne izdani ilislobodnih podzemnih voda su fizička svojstva ( granulometrijskisastav,gustina čvrstih čestica, gustina stena i poroznost stena) ihidrogeološka svojstva stena ( vodopropusnost i propusnost, izdašnost i

t ij t l ž t t i k il t t )retencija stena, vlažnost stena i kapilarnost stena)

Granulometrijski ili mehanički sastav rastresitih ( šljunkovi i peskovi) ili slabo vezanih stena ( glinovite i prašinaste ) podrazumeva sadržaj čestica ( zrna ) različite veličine Od njega zavise poroznost vodopropusnost visina kapilarnograzličite veličine. Od njega zavise poroznost, vodopropusnost, visina kapilarnog dizanja... Veličina njihovih frakcija izražava se u milimetrima.

Svi međuprostori u steni koji nisu zauzeti čvrstom mineralnom materijom, bezobzira na način postanka, oblik, veličinu i međusobnu povezanostpredstavljaju ukupnu poroznost. Sa hidrogeološkog aspekta poroznostpredstavlja jednu od najznačajnijih fizičkih svojstava stenskih masa, naimeakumuliranje i kretanje podzemnh voda uslovljeno je postojanjemakumuliranje i kretanje podzemnh voda uslovljeno je postojanjemmeđuprostora u steni, njihovom veličinom i povezanošću

Tipovi poroznosti po Meinzeru (Milojević, 1967)A,B,C, D- međuzrnska poroznost, A- dobro sortiran aluvijalni materijal; B - loše sortiran aluvijalni materijal, malaporoznost; C - dobro sortiran materijal od poroznih valutaka vrlo velikaporoznih valutaka, vrlo velikaporoznost; D - dobro sortiran materijal, ali je poroznost smanjena usledcementacije; E - stene sa kavernoznom poroznošću (karbonatne stene..); F - stene sa pukotinskom poroznošću

Pukotinski tip

Kavernozni tip poroznosti

Kavernozni tip poroznosti

Oblik i veličina poroznosti zavisi od sedimentacije, kristalizacije magmatskih stena, fizičkohemijskog raspadanja stenskih masa, rastvaračkog dejstva vode, uticaj biljnih i životinjskih organizama i neposredan uticaj čovekove aktivnosti (uticaj biljnih i životinjskih organizama i neposredan uticaj čovekove aktivnosti ( rudarski radovi, bušenje, miniranje)

Kroz nekapilarne pore se krećeit i d K k il

Prosečne veIičine ukupne poroznosti nekih stena:

gravitaciona voda. Kroz kapilarnepore kreće se kapilarna voda poddejstvom električnih sila i silapovršinskog napona. Subkapilarnaporoznost zadržava vodu u stenamauglavnom athezionim silama, akretane je opneno-pelikularno(gline)(gline). Efektivna poroznost obuhvatameđuprostore u steni ispunjenesamo slobodnom gravitacionom

d

Podela pora u odnosu na veIičinu:

vodom

Upravo poroznost stena uslovljava i pojavu vodopropusnosti stenskih masa, odnosno vodopropusnot stenskih masa predstavlja svojstvo stena da kroz

j št j l b d ( it i ) d V d t i isvoje pore propuštaju slobodnu (gravitacionu) vodu. Vodopropusnost zavisi od veličine pora,njihove strukture i povezanosti. Prema odnosu poroznosti i vodopropusnosti, sve stene se mogu svrstati u tri grupe:

1. Neporozne – vodonepropusne stenske mase (jedre,kompaktne magmatske, metamorfne i sedimentne)

2. Veoma porozne – vodonepropusne ( gline i srodne stene)p p p ( g )3. Porozne – vodopropusne ( šljunkovi, peskovi, ispucale i karstifikovane stene)

Odnos izmedu poroznosti i vodopropusnosti nekih stena:

Izdašnost stena predstavlja sposobnost stena zasićenih vodom da pri sniženju nivoa vode odaju slobodnu gravitacionu vodu:

µ=Vv/Vµ- izdašnost stenaVv- zapremina vod koja nakon zasićenja može isteći pod uticajem gravitacijeV- zapremina stene zasićene gravitacionom vodom

Stene imaju različite veličine izdašnosti u zavisnosti od litoškog sastava,veličine i strukture poroznosti. Tako krupnozrni peskovi i šljunkovi, tj.krupnozrne rastresite stene kao i stene sa krupnim pukotinama i kavernama,imaju veliku izdašnost. Glinovite stene imaju izuzetno male vrednostiizdašnosti ( voda iz njih može biti odstranjena presom ili centrifugiranjem)

Elastična izdašnost je sposobnost stena zasićenih vodom da odaju slobodnuvodu preko elastičnog širenja tečnosti i elastičnog sažimanja porozne sredine.

Retencija stene predstavlja svojstvo stene da u svojim porama zadržava vodu nakonzasićenja, protiv sili gravitacije. Glinovite stene, bogate kapilarnim i subkapilarnimporama se odlikuju znatnom retencijom.

Kretanje podzemnih voda odnosi se prvenstveno na l b d it i d bj š j i filt ij i i filt ijslobodne, gravitacione vode,a objašnjava se procesima filtracije i infiltracije

(prodiranje pov. vode u sklopu procesa hranjenja izdani). Infiltracija predstavlja kretanje vode u zoni aeracije, za razliku od podzemne vode koja se odvija u zoni potpunog zasićenja porozne sredine slobodnim podzemnim vodama

Proces filtracije predstavlja mehaničko kretanje slobodne vode u poroznomprostoru, pod dejstvom gradijenta pritiska, a u uslovima potpunog zasićenja

vodom. U površinskim delovima litosfere, vodeću ulogu u kretanjupodzemnih voda ima sila teže i prvenstveno silazno kretanje voda Sapodzemnih voda ima sila teže i prvenstveno silazno kretanje voda. Sa

dubinom raste dejstvo kompresionih sila, pri čemu vodeću ulogu ima ulaznokretanje podzemnih voda. Jedan od najvažnjih faktora koji određuje uslovekretanja podzemnih voda kroz stensku masu jeste poroznost i to aktivna

poroznost Kretanje vode u poroznoj sredini kreće se kroz sisteme otkrivenihporoznost. Kretanje vode u poroznoj sredini kreće se kroz sisteme otkrivenihi međusobno spojenih pora, pukotina i kaverni, različitih razmera oblika i položaja.

Šematski prikaz toka filtracije u poroznojsredini

I - graniti; 2 - peskovi; 3- gline; 4 - slobodni nivo podzemnih voda; 5- izvor; 6-nivo podzemnih voda pod pritiskom;7- pravci kretanja podzemnih voda

Jedna od najvažnijih karakteristika kretanja podzemnih voda u poroznoj sredini jeste brzina filtracijevoda u poroznoj sredini jeste brzina filtracije

V = Q/F (m/s)Q- filtracioni proticaj podzemnih voda koji karakteriše količinu slobodne vode koja se kreće

kroz poroznu sredinu ( m3/s)F- površina poprečnog kretanja toka upravnog na smer kretanja podzemnih voda

D ij k filt ij

V = Q/F (m/s)

Darsijev zakon filtracije

K

Q=Kf·h/l·FKf- koeficijent filtracije koji zavisi od fizičkih svojstava stena(poroznosti) i filtrirajuće tečnostih/l- razlika nivoa podzemnih voda na putu filtracije koja se naziva hidraulički gradijent

Ukoliko su pore manjih razmera,onda je u steni više fizičke vezane vode, a samim timje i vrednost koeficijenta filtracije manja ( glina čiji je n (poroznost) od 45 do 60 % ima Kf max jeje i vrednost koeficijenta filtracije manja ( glina čiji je n (poroznost) od 45 do 60 % ima Kf max je0,0004, a karstifikovani krečnjak čija je poroznost od 5 do 50 % ima Kf max 1000 m/dan, a Kf zašljunak iznosi max. 50000 m/dan)

Darsijev zakon filtracije opisuje laminaran režim kretanja podzemnih voda. U prirodnim uslovima odgovara kretanju u intergranularnim i slabije ispucalim stenama Mnogobrojni opiti su pokazali da se može primeniti i ustenama. Mnogobrojni opiti su pokazali da se može primeniti i u gruboklastičnim i pukotinskim stenama.

Laminaran režim strujanja Re = Vdef/v, gde je v - brzina filtracije (m/s), def - efektivni prečnik zrna (mm) v - kinematski, koeficijent viskoznosti vode (m2/s).

Odstupanje od Darsijevog zakona laminarnog kretanja javlja se usled velikihbrzina kretanja podzemnih voda koje je karakteristično za intezivnokarstifikovane stene Tada nastupa turbulentni režim strujanja kada dolazikarstifikovane stene. Tada nastupa turbulentni režim strujanja, kada dolazido aktivnog presecanja strujnica i do vrtložnog kretanja.Prelazna oblast režima kretanja podzemnih voda se izražava preko takozvanogRejnoldsovog broja ( Re )

Vodonosnost stena je svojstvo stena da propuštaju, k li j i d j l b d d d N d tiakumuliraju i odaju slobodne podzemne vode. Na osnovu vodonosnosti

sve stene se mogu svrstati u tri grupe:Vodonosne steneBezvodne stene Relativno bezvodne stene

Hidrogeološke strukture predstavljaju geloška tela unutar čijih granica ostaje neprekidan karakter rasprostranjenja, uslova formiranja rezervi i hemijskog sastava podzemnih voda. Principi izdvajanja sistema su: hidrogeološka fizička svojstva stena, granice geoloških tela ( struktura ), litofacijalni sastav, geneza, hemjsku sastav....

prema hg karakteristikama mogu se izdvojiti dva tipa geoloških sredina:prema hg. karakteristikama mogu se izdvojiti dva tipa geoloških sredina:

šema građe vodonosnih horizonata: šema građe vodonosnog kompleksa:

a - jednoslojni; b - dvoslojni; c - višesIojni; I - vodonepropusne stene; 2 -vodonosni pesak; 3 - glinoviti pesak; 4 - peskovitošljunkovite vodonosne naslage; 5 - slobodni nivo podzemnih voda; 6- nivo podzemnih voda pod

I - vodonosne stene (peskovi); 2 - vodonepropusne stene; 3 - 5 - nivoi izdani pod pritiskom koji odgovaraju I, Il iIlI vodonosnom horizontu; 6 -pravac kretanja podzemnih voda; 7- oblast hranjenja vodonosnog naslage; 5 slobodni nivo podzemnih voda; 6 nivo podzemnih voda pod

pritiskom; K1, K2, K3, K4 - koeficijenti filtracije kompleksa (infiItracija padavina); 8 - gravitacioni izvor

Prema otkrivenosti vodonosne sredine u odnosu na atmosferu, sve

Kod čvrstih ispucalih ili karstifikovanih stenskih masa nije moguće izdvojitivodonosne slojeve, horizonte iii komplekse, jer se oni razlikuju različitim stepenom ispucalosti ili karstifikovanosti u planu i profilu. Jedna ista čvrsta stenska masa može u jednom delu biti vodonosna, a u drugom bezvodna. Tako, na primer, u zoni intenzivne ispucalosti I raspadnutosti ,

hidrogeološke strukture se mogu podeliti u tri grupe:

šematski prikaz hidrogeoIoških struktura:

ove stene mogu biti jako vodonosne a u dubljim delovima bezvodne. Isto tako, u čvrstim stenama postoje tektonski razlomi od kojih su mnogi vodonosni i obrazuju vodonosne zone koje se pružaju na različitim dubinama.

šematski prikaz hidrogeoIokog basena IhidrogeoIokog masiva:

šematski prikaz hidrogeoIoških struktura:

I - kompaktne magmatske stene; 2 - vodonosne ispucale magmatske stene 2vodonosni razlom (razlom); 4 - izvor; 5 - nivo podzemnih voda; 6 -vodonepropusnesedimentne stene; 7- vodopropusne sedimentne stene a) otvorene; b) poluzatvorene; c) zatvorene.

I - vodonosna sredina; 2 - vodonepropusne stene; 3 -d ipadavine

Hranjenje i dreniranje podzemnih vodaHranjenje podzemnih voda je infiltracionog karaktera a može biti i naj j p j gračun kondezacije vodene pare ili na račun hranjenja susednih podzemnihvoda. Infiltracija zapravo obuhvata sledeće procese: proceđivanje voda nastalihIzlučivanjem atmosferskih i drugih površinskih taloga normalnu infiltraciju vodaIzlučivanjem atmosferskih i drugih površinskih taloga, normalnu infiltraciju vodaiz površinskih tokova (kada je nivo izdani ispod nivoa površinskih tokova uslučaju vodopropusnih stena) i poniranje vode duž mase većih pukotina, kaverni iponora . Vreme boravka filtrirajuće vode na tlu, odnosno u stenskom i zemljišnompokrivaču zavisi od njihove debljine propustljivosti i količine padavinapokrivaču, zavisi od njihove debljine, propustljivosti i količine padavina.

Infiltracija zavise od morfologije terena( brdovita (preovlađuje oticanje) ili ravničarski predeli, postojanje karstniih i morfoloških oblika), hg. karakteristike stenskih masa (filtracione karakteristike, ispucalost, poroznost..), od inteziteta padavina

Dreniranje podzemnih voda-proces pražnjenja izdani prirodnim putem

Dreniranje neke izdani može biti otkriveni i skriveno. Otkriveno se vrši u vidukoncetrisanog (u vidu mlazeva, odnosno izvora) koje je tipično za karstne izdani, i

difuznog isticanja,koje predstavlja stalno kvašenje terena, kada dolazi dozamočvarivanja terena (pištevine). Skriveno (podzemno)dreniranje se obavljaisticanjem u rečne tokove, jezera, mora i okeane, oticanjem u druge izdani i

isparavanjem sa slobodne vodene površine ili transpiracijom, preko sistema korenovih biljaka.

i- izvor; p - pištevinaa - koncentrisani izvor; b - razbijeno izvorište (izvorska zona)i izvor; p pištevina izvorište (izvorska zona)

Izdani se na osnovu hidrodinamičkih karakteristika nivoa mogu podeliti na izdani sa g pslobodnim nivoom i izdani pod pritiskom

Izdan sa slobodnim nivoom ima sledeće elemente:Oblast rasprostranjenja izdani- predstavlja deo terena na kojem je formirana izdan. U izvesnim slučajevima ona se može poklopiti sa površinskim slivom nekog vodotoka.Izdansku i nadizdansku zonu- donju granicu izdani činiIzdansku i nadizdansku zonu donju granicu izdani čini vodonepropusna podina. Gornja granica izdanske je predstavljena nivoom izdani, odnosno slobodnom površinom izdanske zone. Deo izdani iznad slobodne površine podzemnih voda do površine terena naziva se nadizdanska zona ili zona aeracije jOblast hranjenja izdani-postoji unutrašnja (poklapa se sa rasprostranjenjem izdani ) i spoljašnja oblast hranjenja (često se poklapa sa slivnim područjima na čijim obodima se skuplja voda i otiče u podzemne vode), koje zajedno čine sabirnu oblast hranjenja izdani.Zona isticanja odnosno dreniranja izdani- otkriveno (izvori, pištevine) i skriveno ( direktno u rečne tokove, jezera, more okeane ili druge izdani)

različiti vidovi oblasti dreniranja:a. direktno u rečne tokove , b. preko izvora, c. difuzno isticanje u vidu pištevina, d. u drugu izdan

šematski prikaz toka izdanskih voda saslobodnim nivoom:

š t ki ik b i d kih d

I - vodopropusne stene; 2- vodonepropusne stene; 3 - slobodninivo podzemnih voda; 4 - pravac kretanja izdanskog toka; 5 – infiltracija atmosferskih padavina; H - debljna izdanskog toka

šematski prikaz basena izdanskih vodasa slobodnim nivoom u kojima odsustvuje oticaj:

I - vodopropusne stene; 2- vodonepropusne stene;3- slobodni nivo podzemnih voda; 4 - infiltracija padavina;5 - isparavanje sa nivoa izdani

Unutrašnja i spoIjašnja oblast hranjenja izdaniu karstifikovanim krečnjacimaj

Poklapanje zone hranjenja izdani sa površinom sliva

Izdan pod pritiskom ili prava arterska izdan ( nivo izdani je iznad površine terena) i subarterska izdan (nivo izdani je iznad površine terena) i subarterska izdan ( nivo izdani je ispod površine terena, ali uvek iznad vodonosne sredine)Njeni elementi su:Njeni elementi su:

Izdanska zona- vodonosna sredina potpuno zasićena podzemnim vodama koja je pokrivena vodonepropusnom podinom ( donjom granicom koju činevododonepropusne (bezvodne)stene) i povlatom (gornjom granicom izdani koju čine vododonepropusne (bezvodne)stene )čine vododonepropusne (bezvodne)stene )Oblast savremenog hranjenja i formiranja pritisaka- obuhvata unutrašnju i spoljašnu oblast. Unutrašnja oblast hranjenja predstavlja deo samog vodonosnog horizonta gde se vrši infiltracija površinskih voda i voda nastalih od atmosferskih taloga. Spoljna oblast hranjenja nalazi se van granica arterske vodonosne sredine, odakle se pod dejstvom sile teže atmosferske, površinske i pozemne vode slivaju u oblast gde površinska voda izbija na površinu terenaOblast rasprostranjenja pritisaka- deo terena između zone hranjenja i zone isticanjaOblast dreniranja izdani arterska i dan se drenira p tem otkri enih i oraOblast dreniranja izdani- arterska izdan se drenira putem otkrivenih izvora (uzlazni) i putem skrivenog isticanja ( u rastresite kvartarne nanose, korita reke, dna mora)

šema prirodnog otkrivenog i skrivenog dreniranja izdani pod pritiskom (Klimentov

Elementi izdani pod pritiskom:

dreniranja izdani pod pritiskom (Klimentov, 1980):

I - vodonosne stene; 2 - bezvodne stene; 3 - slobodni nivo izdani; 4 - nivo podI vodonosne stene; 2 bezvodne stene; 3 slobodni nivo izdani; 4 nivo podpritiskom (pijezometarski nivo); 5 - pravac kretanja podzemnih voda;a – spoIjašna oblast hranjenja; a’ - unutranja oblast hranjenja; b - oblastrasprostranjenja pritisaka; c - oblast dreniranja; H1, H2 - pijezometarski pritisci u presecima l i II; m - debijina izdani

a, b, c - otkriveno dreniranje; d, e, f - skriveno dreniranje; a - u koritu reke; b –po kontaktu sa vodonepropusnim stenama; C - po rasedu; d - u aluvijalne nanose; e- submarinsko dreniranje; f - u druge vodonosne sredine pod pritiskom; 1 - vodonosne stene; 2- bezvodne stene; 3 - pijezometarski nivo; 4

b š ti i d iti k 5 k t j d th d 6– bušotina sa nivoom pod pritiskom; 5- pravac kretanja podzemnth voda; 6-vodonosni horizont; 7- izvor uzlaznog tipa.

Klasifikacija izdani na osnovu strukturnog tipa poroznosti:Izdan zbijenog tipa- izdan formirana u sklopu stena međuzrnske poroznosti Ovu izdan karakteriše kontinualnost izdanske zone u granicamaporoznosti. Ovu izdan karakteriše kontinualnost izdanske zone u granicama njene rasprostranjenostiIzdan razbijenog tipa- karakteriše diskontinualnost izdanske. Struktura poriznosti,kaja je pukotinska i kavernozna, uslovljava da se u vodonosnoj sredini slobodne podzemne vod akumuliraju samo u onim delovima usredini slobodne podzemne vod akumuliraju samo u onim delovima u kojima se nalaze otvorene pukotine i kaverne međusobno povezane

Bez obzira na hidrodinamičke karakteristike nivoa, sve izdani na osnovu liti l šklitiološkog

sastava stenskih masa i preovlađujućeg tipa poroznosti , dele se na:

Izdani u stenama međuzrnske poroznostiIzdani u stenama međuzrnske poroznostiIzdani u stenama pukotinske poroznostiIzdani u stenama kavernozne poroznosti

Izdan zbijenog tipa uvodonosnoj sredini međuzrnske poroznosti

Izdan razbijenog tipa uvodonosnoj sredini pukotinske poroznostiporoznosti

Izdan razbijenog tipa uvodonosnoj sredini karstno-vodonosnoj sredini karstnopukotinske poroznosti

Izdan u sredinama međuzrnske poroznosti- ova izdan određuje specifičnosti koje se ogledaju u karakteru nivoa, rezerviizdan određuje specifičnosti koje se ogledaju u karakteru nivoa, rezervi i kvalitetu voda, načinu prihranjivanja...

Izdani u eluvijalnim naslagama- izdan sa slobodnim nivoom formirana u eluvijalnom materijalu j g j jnastalom u toku fizičko-hemijskog raspadanja čvrstih masa. Mogu obilovati značajnom količinom rezervi podzemnih voda. Sipari su česta pojava u podnožju stenovitih planina koja nisu bogata podzemnim vodama, i često maskiraju izvore koji dreniraju karstnu ili pukotinsku izdan.Izdani u deluvijalnim naslagama- izdan siromašna vodom u sklopu deluvijalnih naslaga koje su nastale transportom raspadnutog materijala povremenim tokovima niz padinuIzdani u rečnim naslagama (široko se primenjuje u vodosnabdevanju naselja): -izdan uIzdani u rečnim naslagama (široko se primenjuje u vodosnabdevanju naselja): izdan u aluvijalnim naslagama reka i potoka u kojima mogu biti akumulirane značajne količine rezervi podzemnih voda. Donji deo aluvijona je predstavljen facijom korita koji, izgrađju obluci, peskovi i šljnkovi dobrih filtracionih karakteristika. Gornji deo predstavljen je šljunkovito-peskovitim glinama,peskovima i prašinom. Mogu se javiti izdani sa slobdnim nivoom i izdani pod pritiskom. U ovu grupu spadaju još: izdani u naslagama rečnih ostrva(ade)-iste karakteristike kao izdani u aluvijalnim nanosima sa još boljim prihranjivanjem, izdani u terasnim naslagama ( odsustvuje hidraulička veza sa površinskim vodama) , izdani u proluvijalnim naslagama ( plavine-naslage stvarane radom povrenennih tokova)naslage stvarane radom povrenennih tokova)Izdan u naslagama delti Izdan u glacijalnim naslagamaIzdan u eolskim naslagama- formirane u lesu, na velikm dubinama ispod površine terena,slobodan nivo pozemnih voda

Izdan u jezerskin naslagama- šljunkovito-peskovite naslage, sličnih karakteristika kao i izdani aluvijalnih naslaga

Izdan u močvarnim naslagama- ove izdani nemaju praktičnu primenu zbog loših filtracionih karakteristika, kao i zbog loših fizičkih i hemijskih karakteristika podzemnih voda

Izdan u marinskim rastresitim naslagama- naslage stvarane pod uticajem morske vode su mineralizovane pa su obično neupotrbljive za upotrebu.Izuzuetajmogu biti podzemne vode na peščanim ostrvina koja se uz odgovarajuća i t ži j h titi i k i titi d bd jistraživanja, mogu zahvatiti i koristiti za vodosnabdevanje

Pukotinski tip izdani- izdani razbijenog tipa u čvrstim stenskim masama. Raprostranjene su u različitim intruzivnim istenskim masama. Raprostranjene su u različitim intruzivnim i efuzivnim stenama, kristalalstim škriljcima i čvrstim sedimentnim stenama ( peščari, laporci, konglomerati, breče i karbonatne stene koje nisu u većoj meri karstifikovane) j )

Ispucalost i vodonosnost metamorfnih stena je znatno manja nego u efuzivnim i intruzivnim stenskim masamaMl đ (k t i ) t t d ij d t ijihMlađe (kvartarne i neogene) stene su znatno vodonosnije od starijih (mezozojskih i paleozojskih) stenaNa vodonosnost utiče i petrološki sastav, stepen dijageneze, uticaj glinovite i karbonatne komponente. Tako glinovite komponente čine stene elastičnije i manje podložne pucanju što smanjuje njihovu vodonosnosti manje podložne pucanju, što smanjuje njihovu vodonosnostKretanje podzemnih voda je uslovljeno karakterom, genezom i razmerom pukotinaRazmera pukotina( širina i dubina) predstavljaju glavne uslove formiranja podzemnih voda odnosne njene vodonosnostipodzemnih voda , odnosne njene vodonosnostiVodopropusnost, ispucalost i vodonosnost je neravnomerna duž cele površi rasprostranjenja pukotinske izdaniMogu da budu sa slobodnim nivoom i pod pritiskom

Karstni tip izdani- izdani razbijenog tipa, formirane u stenama sa kavernoznom poroznošću, odnosno u stenama rastvorljivim u vodisa kavernoznom poroznošću, odnosno u stenama rastvorljivim u vodi

Najčešće rastvorljive stene u vodi: karbonatne ( krečnjaci, dolomiti i mermeri) sulfatne ( gibs anhidrit) i hloridne stene ( halit) Veoma sumermeri), sulfatne ( gibs, anhidrit) i hloridne stene ( halit).Veoma su rasprostranjene i predstavljene kao karbonatni, gibsni i soni karst.U karbonatnim naslagama se nalazi velika količina malomineralizovanih karstnih izdanskih voda, koje se široko primenjuju u vodosnabdevanju naseljanaseljaIntezitet i dubinu karstifikacije ( agresivno i mehaničko dejstvo podzemnih voda na rastvorljive stene) uslovljava više faktora među kojima su najbrojniji: prisustvo rastvorljivih stena; ispucalost, propusnost i poroznost stena kroz koje cirkulišu atmosferske i površinske vode; opšta geološka-j p ; p gstrukturna građa, reljef i savremeni klimatski faktori koji ubrzavaju ili usporavaju procese karstifikacije i kretanje zemljine kore. Najintezivniji procesi dešavaju se u pukotinama zone raspadanja i tektonskim razlomimaRastvaračko dejstvo podzemnih voda zavisi od sadržaja ugljene kiseline u njima. Sa dubinom, rastvaračko dejstvo se smanjuje zbog rashodovanja kiseline u svom pokretačko-rastvaračkom procesu

Velike dimenzije karstnih kanala, njihova međusobna povezanost, velika vodopropusnost površinskih zona omogućavaju vrlo brzo punjenje (hranjenje) ivodopropusnost površinskih zona, omogućavaju vrlo brzo punjenje (hranjenje) i pražnjenje izdani. Uslovi za hranjenja karstne izdani daleko su povoljniji nego kod izdani u drugim geološkom sredinama ( takozv. poniranje, izostaje u sušnom periodu, a obilno je u prolećnom periodu

Linearan raspored vrtača i ponora ukazuje na postojanje i pravac podzemnih voda u karstifikovanim stenama. One mogu apsorbovati velike količine kišnih i snežnih voda.Mogu biti sa slobodnim nivoom i nivoom pod pritiskomNeisvestan režim karstnih podzemnih voda, odnosno velika kolebanja izdašnosti i nivoa izdani koja zavise prvenstveno od hidrometeoroloških uslova. U periodu recesije ( od maja do oktobra), izdan se osiromašuje podzemnom vodom, stalnim laganim pražnjenjem izdani.Dreniranje se vrši preko snažnih vrela čak i do 150 m3/s ( na prelazu iz karsta uDreniranje se vrši preko snažnih vrela, čak i do 150 m3/s ( na prelazu iz karsta u nekarst, vrlo čest slučaj) ili u vidu čitavog niza manjih izvora, raspoređenih duž rečnih tokova i razlomnih linija ili kontakta sa vodonepropusnim nekarbonatnim tvorevinamavelika brzina kretanjaK kt di lik b i k t j i d kih d i t i d iKarakter porozne sredine, velike brzine kretanja izdanskih voda, intezivna vodozamena i ostale karakteristike karstne izdani uslovljavaju veoma česta zagađenja ukoliko se ona neadekvatno koristi i tretira

Uzajamni odnos površinskih i podzemnih voda- može se javiti u vidu dva uzajamna procesa: hranjenje površinskih tokova na račun izdanskih voda i hranjenje podzemnih voda na račun infiltracije površinskih vodahranjenje podzemnih voda na račun infiltracije površinskih vodaOsnovne šeme uzajamnog odnosa podzemnih i površinskih voda:

Hidraulička veza odsustvujePostoji povremena

hidraulička vezaj

Ostvaruje se postojana hidraulička veza

Najbolja hidraulička veza između površinskih i podzemnih voda sa slobodnim nivoom ostvaruje se upodzemnih voda sa slobodnim nivoom ostvaruje se u dolinama reka, na obalama jezera, i drugih vodnih akumulacija, u uslovima postojanja stena sa međuzrnskom poroznošću a reka drenira izdan; b rekameđuzrnskom poroznošću a - reka drenira izdan; b - reka

hrani izdan;c - reka na levoj obali hrani,a na

desnoj drenira izdan

PoIožaji nivoa i pravci kretanja podzemnih voda uzavisnosti od nivoa vode u reci

Karakter i forme uzajamne veze zavise i od geološko-hidrogeoloških stenskhmasa u zoni kontakata izdanskih i površinskih voda, od klime ihidrometeoroloških karakteristika posmatrane oblasti

Odnos površinskih i podzemnih voda u aridnim oblastima

HidrauIička veza površinskih i arteskih voda

a - u uslovima hidrauličke veze površinskih I podzemnih voda; b - u uslovima odsustva hidrauličke veze površinskih i podzemnih voda

Odnos podzemnih i površinskih voda u planinskim

odsustva hidrauličke veze površinskih i podzemnih voda

a - pri otkrivanju arteskog horizonta erozionim radom reke; b - kroz relativno vodonepropusne naslage u povlati vodonosnog horizonta

oblastima

Rečni tokovi planinskih oblasti se formiraju na podlozi kristalalstih imagmatskih stena a karakterišu se plitko usečenim dolinama sa malom

moćnošću ili odsustvom aluvijalnih naslaga

a - izdan hrani reku; b - ne postoji hidraulička veza izmedu površinskih i podzemnih voda; c - podzemni doticaj u rečne tokove

Uzajaman odnos površinskih i karstnih izdanskih voda– veoma intezivni i složeni procesi koji se javljaju duž ispucalosti i p j j j j pkarstifikovanosti stenskih masa duž rečnog korita, kao i poniranje rečnih tokova u dobro izražene ponore, pukotine..kada moć gutanja ponora često iznosi i više desetine m3/s

U karstu Dinarida Hercegovine, Milanović (1979) izdvaja četiri slučaja:

a - za vreme minimalnih nivoa korito reke je suvo apravac podzemnih voda je usmeren ka erozionom bazisu (nivo mora) za vreme maksimalnth nivoa izdanhrani reku, a pravac podzemnih voda ostaje isti;

b - za vreme minimalnih nivoa izdani korito reke jeb za vreme minimalnih nivoa izdani korito reke je suvo, a smer podzemnih voda je u suprotnom pravcu od erozionog bazisa a u maksimumu izdan hrani reku, a pravac podzemnih voda je usmeren ka erozionom bazisu (nivo mora);

c, d - maksimalni nivoi su ispod rečnog korita a pravac podzemnih voda usmeren je ka erozionom bazisu (nivo mora)

Direktna hidraulička veza ostvaruje se u uslovima neposrednog usecanja vodotoka u krečnjačku masu ili u uslovima malih debljina aluvijalnih naslaga. P d hid ličkPosredna hidraulička veza se pojavljuje u uslovima postojanja propusnih nekarbonatnih tvorevina u podini rečnog korita

Odnos površinskih i podzemnih voda na ostrvima i u primorskim oblastima – mešanje slane i slatke vodeprimorskim oblastima mešanje slane i slatke vode

U vodonosne stene priobalja ili ostrvamorske vode se obično infiltririaju umorske vode se obično infiltririaju u

sušnim periodima, kada prestaje hranjenjeizdanskih voda od strane padavina i

njihovi nivoi se spuštaju na veće dubine.Obrnut proces izazivaju obilne

atmosferske padavine, i tada slatke vodepotiskuju slane.

Dubina prodora slane vode u izdan (karstnu)zavisiće od:zavisiće od:

Površine kontakakata između mora i karstifikovanih stenaVeličine i razrađenosti karstnih kanala i pukotina i njihovu povezanostKoličine slatkih voda koja dotiču u karstnu izdan i pritisci koji vladaju u udaljenim delovima izdani

1 - vodonepropusne stene; 2- vodonosne stene; 3- nivo mora; 4 – nivo podzemnih voda; 5- oblast slanih morskih

voda; 6- oblast malomineralizovanihvoda; 7- zona mešanja morskih I malomineralizovanih vodaj

Hidrodinamička zonalnost sa aspekta uslova vodozamene podzemnih voda površinskim i vodama nastalih odpodzemnih voda površinskim i vodama nastalih od atmosferskih talogaNa osnovu inteziteta vodozamene mogu seizdvojiti sledeće hidrodinamičke zone:izdvojiti sledeće hidrodinamičke zone:

I. Zona intezivne vodozamene (obnavljanje rezervi, velika brzina kretanja, vodosnabdevanje)

II. Zona usporene vodozamene( manje izraženo dreniranje od površinskih voda)dreniranje od površinskih voda)

III. Zona veoma usporene vodozamene (dubine veće od 1000 m, male brzine, nema uslova za obnavljane podzemnih voda već je njihovo trajanje jednako trajanju geološkog vremena)

O i f kt i k ji d đ jOsnovni faktori koji određujuhidrodinamičku zonalnost su: odnos

hranjenja površinskih i podzemnih voda,geološka-tektonska građa konkretnogregiona, poroznost, vodopropusnost,g , p , p p ,izdašnost vodonosne sredine, njena

otkrivenost na površini zemlje, reljef terenai dubina usecanja rečnih tokova i klimatske

karakteristike

IZVORIpredstavljaju prirodno isticanje izdanskih voda na površinu

zemljeOtkriveno i skriveno isticanje (izvori, pištevine)Otkriveno i skriveno isticanje (izvori, pištevine)Izvori koncetrisanog i razbijenog tipa

Izvori se najčešće javljaju na površini terena gde su otkrivene izdanske zonei i ž i t kt ki i ( k ti l i) N či i j lji ji na izraženim tektonskim pravcima (pukotine, razlomi). Načini pojavljivanja

izvora na površini terena su različiti i prvenstveno uslovljeni uzajamnimdejstvom geološko-tektonskih faktora i lokalne hidrografske mreže.Pojavljivanje izdanskih voda uslovljeno je erozionom rasčlanjenošću (j j j j j j (

rečne doline, jaruge, kotline) i filtracionom nejednorodnošću stenavezanom sa litofacijalnim izmenama u planu i profilu, neravnomernom

ispucalošću i karstifikovanošću stenskih masa.

Izvori koji se hrane vodama iz izdani u sredinama sa međuzrnskom poroznošćusredinama sa međuzrnskom poroznošću

Uzlazni (arterski izvori) – mnogo se ređe sreću, imaju prilično ustaljen režim isticanja sa manjim oscilacijama izdašnosti temperature i hemijskog sastavaisticanja, sa manjim oscilacijama izdašnosti, temperature i hemijskog sastavaSilazni- dreniraju izdan sa slobodnim nivoom, njihova izdašnost temperatura i i hemijski sastav su podložni sezonskom kolebanju koje zavisi od hidrometeoroloških uslova date oblasti

Izvori uzlaznog tipa

a - usled otkrivanja arteskih vodonosnih horizonata erozionim procesima; b - usled prisustva partija bolje vodopropusnih stena u okviru relativno vodonepropusne povlate; c - usled prisustva

elemenata rasedne tektonike, 1 - vodonosne stene (peskovi); 2 -vodonepropusne stene (gline); 3 – relativno vodonepropusne

stene (glinoviti peskovi i peskovite gline); 4 - arteski izvor; 5- nivo podzemnihh voda pod pritiskom

Izvori silaznog tipa

a - barijeru predstavljaju slabovodopropusne deluvijalne tvorevine; b - izvori se javljaju usled izmene flltracionth

svojstava na pravcu kretanja podzemnih voda; c usled

Barijerni ( prelivni izvor)

svojstava na pravcu kretanja podzemnih voda; c - usled prisustva elemenata rasedne tektonike; 1 - vodonosne stene; 2 - vodonepropusne stene; 3 - nivo izdani; 4 - barijerni izvor

1 d t ( k i) 2 b d

Depresioni izvor

1 - vodonosne stene (peskovi); 2 - bezvodne (vodonepropusne) stene; 3 - nivo izdani; 4 - pravac

kretanja podzemnih voda; 5 - depresioni izvor

1- vodonosne stene (peskovi); 2 - bezvodne (vodonepropusne) stene; 3 nivo izdani; 4 pravac

Kontaktni izvor

(vodonepropusne) stene; 3- nivo izdani; 4 - pravac kretanja podzemnth voda; 5 - kontaktni izvor

Izvori koji se hrane vodama pukotinske izdani

Uzlazni (arterski izvori) –vezuju se za određene tektonske pukotine i razlome, koji zaležu dosta duboko ispod lokalnog erozionog bazis, uz prateće visoke pritiske, pregrejanu paru, i,gasove (mineralni izvori)

Silazni- deo pukotinske izdani iznad lokalnog erozionog bazisa, odnosno za zonu intezivne ispucalostii raspadanja magmatskih, metamorfnih i čvrstih sedimentnih stena.

a - erozioni; b -barijerni; c - kontaktni

Izvori koji se hrane vodama karstne izdani-

Povremeni, stalni( vezani za kanale i pukotine ispod regionalnog ni oa i danskih oda) iispod regionalnog nivoa izdanskih voda) i submarinski (karstni kanali koji zaležu ispod mora)

o Snažni karstni izvori (vrela), velike izdašnostio Snažni karstni izvori (vrela), velike izdašnosti i preko 150 m3/s, neravnomernost u isticanju u toku,godine,javljaju se na obodu karstnih polja,rečnih dolina,jezerskih kotlina i obala mora, silazni ( kontaktni i barijerni) i uzlazni

o Interminentni izvori ( potajnice) povremeno Interminentni izvori ( potajnice), povremen, ritmičan rad uslovljen postojanjem kaverni, šupljina i kanala u vidu krive natege ( voda se puni u pećini i kad dostigne visinu veću od kanala izlazi kroz njega napolje)Estavele povremeno rade kao ponori a uo Estavele,povremeno rade kao ponori a u drugom slučaju kao povremena vrela

Karst Crne Gore

Karstna vrela

Homoljska potajnicaHomoljska potajnica

p iponori

Bočatni izvori daju u određenim periodima poluslanu vodu (bočatnu) usled mešanja slanih i slatkih vodaslatkih vodaVrulje, slatka voda izvire ispod nivoa mora ( submarinski izvori)

Q - slatka voda; q - slana voda; A - vrelo; B - vrulja;a - podruäje najintenzivnijeg meanja slane I “slatke” vode

Režim podzemnih voda podrazumeva proces i i ti j t t h ij k dil šk ik bi l šk iizmene nivoa, proticaja, temperature, hemijskog, radiloškog, mikrobiološkog i gasnog sastava izdanskih voda u vremenu i prostoru pod uticajem prirodnih i antropogenih faktora

Hidrometeorološki faktori- atmosferske padavine, atmosferski pritisak,temperatura vazduha,

Hidrološki faktori-utiče na intezitet hidrauličke veze površinskih i podzemnih dvoda

Geodinamčki faktori-zemljotresi, vulkani

Veštački (antropogeni faktori)-ekspolatacija izdanskih voda, navodnjavanje i odvodnjavanje poljoprivrednih površina, odvodnjavanje ležišta mineralnih sirovina nekontrolisano ispuštanje otpadnih vodaležišta mineralnih sirovina, nekontrolisano ispuštanje otpadnih voda, izgradnja akumulacija,saobraćajnice, razne vrste otpada, izlivanje nafte, nekontrolissana poljoprivredna aktivnost (pesticidi), klanice.....

Racionalno korišćenje podzemnih voda i njihova zaštita

Hidrogeološka karta

Hidrogeološki profil

Zahvatanje podzemnih voda pomoću bunara i kaptažap p

Bušeća garnitura bušaća šipkaBušeća garnitura, bušaća šipka, isplaka kao radni fluid pri bušenju (tretiranje isplake posle i u toku bušenja u basene za isplaku)bušenja, u basene za isplaku)

Ada Ciganlija je veliko izvorište vode za piće; na njoj je izgrađen 21 reni-bunar, a u Makišu šest

Zagađenje podzemnih voda-otpadne vode, čvrst otpad, divlje deponije,nafta,pesticidi, j p j , ,p ,farme, klanice...

Povezanost površinskih ipovršinskih i podzemnih voda, međusoban prenos zagađenja, naročito ako se u neposrednojako se u neposrednoj blizini nalazi bunar koji kaptira vodu za piće

Neravnomerno prodiranje zagađenja

Zone sanitarne zaštiteI ograđen vodozahvat kućicomgII zona uticaja bunaraIII slivno područje