het belang van latente belastingen in de jaarrekening...
TRANSCRIPT
I
FACULTEIT ECONOMIE EN BEDRIJFSKUNDE
ACADEMIEJAAR 2002-2003
Scriptie voorgedragen tot het bekomen van de graad van:
licentiaat in de toegepaste economische wetenschappen.
Frederic Romont
onder leiding van
Prof. dr. I. De Beelde
Het belang van latente belastingen in de jaarrekening: boekhoudkundige aspecten
en vergelijking van de internationale boekhoudnormen
II
“Ondergetekende Frederic Romont bevestigt hierbij dat onderhavige scriptie wel mag worden
geraadpleegd maar niet mag worden gefotokopieerd. Bij het citeren moet steeds de titel en de
auteur van de scriptie worden vermeld.”
Frederic Romont
III
WOORD VOORAF
Graag zou ik hierbij een aantal mensen willen bedanken voor hun bijdrage bij het tot stand
komen van deze scriptie. Daarbij gaat mijn oprechte dank uit naar mevr. Sadi Podevijn voor de
deskundige begeleiding, de kritische opmerkingen en de ondersteuning bij dit werk.
Niet in der minst zou ik hierbij ook dhr. Herwig Opsomer, mevr. Annie Lambrecht, dhr. Gert
Potvlieghe, mevr. Vicky Van Dale, dhr. Serge Pattyn en dhr. Stefaan Cloet willen bedanken voor
hun gewaardeerde medewerking bij de totstandkoming van dit werk.
Eveneens wil ik dhr. Jean-Marc Roelandt en de onderneming Ubizen bedanken voor het ter
beschikking stellen van informatie en tijd.
Daarnaast zou ik ook nog mijn ouders willen bedanken voor het nalezen van deze scriptie.
IV
INHOUDSOPGAVE
DEEL 0: INLEIDING …………….…………………………………………………………….1
1 Definitie van latente belastingen............................................................................................. 1
1.1 Definitie........................................................................................................................... 1
1.2 De Belgische situatie en de historische evolutie ............................................................. 2
2 Boekhoudprincipes op basis waarvan latente belastingen dienen geboekt te worden en de
noodzaak om latente belastingen boekhoudkundig te verwerken........................................... 4
DEEL I: INTERNATIONALE VERGELIJKING VAN DE BOEKHOUDKUNDIGE
REGELGEVING OMTRENT LATENTE BELASTINGEN…………………………….…..7
1 Bepaling van de relevante boekhoudnormen.......................................................................... 7
1.1 Volgens de Belgische boekhoudnormen:........................................................................ 7
1.2 Volgens IAS:................................................................................................................... 8
1.3 Volgens US Gaap:........................................................................................................... 8
1.4 Volgens UK Gaap:.......................................................................................................... 9
2 Vergelijking tussen IAS, UK Gaap, US Gaap en de Belgische boekhoudnormen................. 9
2.1 Gehanteerde definitie ...................................................................................................... 9
2.1.1 Volgens de Belgische boekhoudnormen:.............................................................. 10
2.1.2 Volgens IAS:......................................................................................................... 10
2.1.3 Volgens US Gaap:................................................................................................. 10
2.1.4 Volgens UK Gaap:................................................................................................ 10
2.1.5 Conclusie............................................................................................................... 11
2.2 Berekeningsbasis........................................................................................................... 11
2.2.1 Identificatie van de oorzaken van latente belastingen........................................... 11
2.2.2 Berekeningsbasis................................................................................................... 23
2.2.3 Volgens de Belgische boekhoudnormen:.............................................................. 32
2.2.4 Volgens IAS:......................................................................................................... 37
2.2.5 Volgens US Gaap:................................................................................................. 38
2.2.6 Volgens UK Gaap:................................................................................................ 39
2.2.7 Conclusie............................................................................................................... 40
2.3 Berekeningsmethode ..................................................................................................... 41
2.3.1 Overzicht van de berekeningsmethodes................................................................ 41
2.3.2 Volgens de Belgische boekhoudnormen:.............................................................. 47
V
2.3.3 Volgens IAS:......................................................................................................... 48
2.3.4 Volgens US Gaap:................................................................................................. 48
2.3.5 Volgens UK Gaap:................................................................................................ 49
2.3.6 Conclusie............................................................................................................... 49
2.4 De boekhoudkundige verwerking van actieve belastingslatenties................................ 49
2.4.1 Volgens de Belgische boekhoudnormen:.............................................................. 50
2.4.2 Volgens IAS:......................................................................................................... 50
2.4.3 Volgens US Gaap:................................................................................................. 52
2.4.4 Volgens UK Gaap:................................................................................................ 53
2.4.5 Conclusie............................................................................................................... 54
2.5 Discounting ................................................................................................................... 55
2.5.1 Volgens de Belgische boekhoudnormen:.............................................................. 56
2.5.2 IAS:....................................................................................................................... 57
2.5.3 US Gaap:............................................................................................................... 57
2.5.4 UK Gaap:............................................................................................................... 57
2.5.5 Conclusie............................................................................................................... 58
2.6 Vereiste gegevens en voorstelling in de jaarrekening................................................... 58
2.6.1 Voorstelling in de jaarrekening............................................................................. 58
2.6.2 Volgens de Belgische boekhoudnormen:.............................................................. 60
2.6.3 Volgens IAS:......................................................................................................... 62
2.6.4 Volgens US Gaap:................................................................................................. 64
2.6.5 Volgens UK Gaap:................................................................................................ 65
2.6.6 Conclusie............................................................................................................... 66
2.7 Compensatie van actieve en passieve latenties............................................................. 66
2.7.1 Volgens de Belgische boekhoudnormen:.............................................................. 67
2.7.2 Volgens IAS:......................................................................................................... 67
2.7.3 Volgens US Gaap:................................................................................................. 67
2.7.4 Volgens UK Gaap:................................................................................................ 67
2.7.5 Conclusie............................................................................................................... 68
3 Samenvatting en overzicht .................................................................................................... 68
DEEL II: EMPIRISCH ONDERZOEK INZAKE HET BELANG VAN LATENTE
BELASTINGEN IN DE JAARREKENING………………………………………………….72
1 Financieel analisten............................................................................................................... 72
VI
1.1 Belang van latente belastingen voor financieel analisten.............................................. 72
1.2 Waardering van een onderneming................................................................................. 72
1.3 Eigen of vreemd vermogen........................................................................................... 80
1.4 Informatiewaarde van belastingslatenties ..................................................................... 81
1.5 Discounting ................................................................................................................... 81
1.6 Voorstelling in de jaarrekening..................................................................................... 81
2 Bedrijfsrevisoren................................................................................................................... 82
2.1 Belang van latente belastingen volgens de bedrijfsrevisor ........................................... 82
2.2 Belangrijkste oorzaken van latente belastingen in België............................................. 83
2.3 Berekeningsbenadering................................................................................................. 84
2.4 Berekeningsmethode ..................................................................................................... 87
2.5 Actieve belastingslatenties ............................................................................................ 88
2.6 Discounting ................................................................................................................... 89
2.7 Voorstelling in de jaarrekening..................................................................................... 89
2.8 Analyse van de latente belastingen door de bedrijfsrevisor.......................................... 90
2.8.1 Belang.................................................................................................................... 90
2.8.2 Werkwijze ............................................................................................................. 91
2.9 Impact van de invoering van IAS.................................................................................. 92
2.10 Toekomstige evolutie .................................................................................................... 94
3 Case Ubizen........................................................................................................................... 95
3.1 Voorstelling Ubizen...................................................................................................... 95
3.2 Situering van het belang van de belastingsproblematiek voor Ubizen......................... 96
3.3 Bespreking latente belastingen...................................................................................... 96
3.3.1 Boekhoudkundige verwerking van latente belastingen......................................... 98
3.3.2 Bronnen van belastingslatenties............................................................................ 99
DEEL III: BESLUIT………………………………………………………………………….111
VII
LIJST VAN GEBRUIKTE AFKORTINGEN
_____________________________________________________________________________
APB Accounting Principles BoardAPBO Accounting Principles Board OpinionASB Accounting Standards BoardASC Accounting Standards CommitteeCBF Commissie voor het Bank- en FinanciewezenCBN Commissie voor Boekhoudkundige NormenCFO Chief Financial OfficerDCF Discounted Cash FlowDTT Deloitte Touche TohmatsuD&T Deloitte & ToucheE&Y Ernst & YoungFASB Financial Accounting Standards BoardFRS Financial Reporting StandardGAAP General Accepted Accounting PrinciplesIAS International Accounting StandardIASB International Accounting Standards BoardK.B. Koninklijk BesluitNBKB Netto BedrijfskapitaalbehoefteNOPLAT Net Operating Profit Less Adjusted Taxespar. paragraafPWC PriceWaterhouseCoopersSFAS Statement of Financial Accounting StandardsSIC Standing Interpretations CommitteeSSAP Statement of Standard Accounting PracticeUK United KingdomUS United StatesV.S. Verenigde Staten
VIII
LIJST VAN FIGUREN
_____________________________________________________________________________
Figuur 1: Oorzaken van belastingslatenties…………………………………………………...12
Figuur 2: Tijdsverschillen, timing differences, temporary differences en permanente
verschillen…………………………………………………………………………..13
Figuur 3: De benaderingen voor de berekeningsbasis .............................................................. 23
Figuur 4: Overzicht van de berekeningsbasis ........................................................................... 32
Figuur 5: Berekeningsmethodes................................................................................................ 41
Figuur 6: Overzicht van de berekeningsmethodes.................................................................... 47
Figuur 7: Boekhoudkundige verwerking van latente belastingen…………………………….99
1
DEEL 0: INLEIDING
Een eerste belangrijke vraag m.b.t. de boekhoudkundige verwerking van belastingen, is de vraag
hoe de belastingen over de verschillende periodes dienen te worden gealloceerd. De erkenning
van een handelstransactie in de boekhouding is bepaald door de boekhoudnormen. De fiscale
wetgeving bepaalt echter wanneer deze transactie zal belast worden. In sommige gevallen wijkt
deze fiscale wetgeving af van de boekhoudnormen waardoor de erkenning van een transactie in
het fiscaal resultaat1 verschilt van de erkenning in het boekhoudkundig resultaat (Wilson et al.,
2001, blz. 1646-1647).
Een tweede belangrijke vraag betreft de vraag of de jaarrekening inzicht moet verschaffen in de
factoren die de effectieve belastingsdruk 2 m.b.t. een bepaald boekjaar, hebben verlicht of
verzwaard (Beddegenoodts et al., 2002, blz. A.VII.1.-06 en Webber & Wheeler, 1992, blz. 14).
Door het boeken van latente belastingen zorgt men voor een aansluiting tussen de toepassing van
de boekhoudnormen en de fiscale wetgeving. Bovendien geven latente belastingen een inzicht in
de factoren die de effectieve belastingsdruk verlichtten of verzwaarden.
In deze inleiding worden latente belastingen verder toegelicht. Nadat we de algemene definitie
van latente belastingen afgeleid hebben, wordt de historische evolutie van latente belastingen en
de ermee gepaard gaande probleemgebieden onder de loep genomen. Vervolgens wordt ook
nagegaan op basis van welk(e) boekhoudprincipe(s) men latente belastingen in de jaarrekening
dient op te nemen. Tot slot wordt het doel van het boeken van latente belastingen geïllustreerd
aan de hand van een voorbeeld.
1 Definitie van latente belastingen
1.1 Definitie
Hieronder worden een aantal mogelijke definities van latente belastingen opgesomd:
- In België hebben latente belastingen volgens Blomme & Demesmaeker (1994, blz. 4) tot
doel de fiscale gevolgen van een transactie te boeken in het jaar dat deze gebeurtenis
opgenomen wordt in de jaarrekening ook al wordt deze transactie in een ander jaar
opgenomen in het fiscaal resultaat.
1 Het fiscaal resultaat is het resultaat zoals dit blijkt uit de belastingsaangifte.2 De effectieve belastingsdruk weerspiegelt de verhouding tussen de aan het boekjaar toe te rekenen belastingen enhet resultaat voor belastingen.
2
- In het Verenigd Koninkrijk definiëren Wilson et al. (2001, blz. 1647) latente belastingen
als de aansluiting tussen de boekhoudnormen en de fiscale wetgeving. Amir et al. (1997,
blz. 599) baseren zich op deze definitie en stellen dat latente belastingen ontstaan
wanneer de courante belasting3 verschilt van de toe te rekenen belastingen in de
resultatenrekening.
- De eerste echte rapporteringsstandaard in verband met latente belastingen (APB Opinion
No. 11 (APBO 11) ) definieerde latente belastingen in 1967 als volgt: latente belastingen
zijn belastingseffecten die uitgesteld zijn. Ze moeten aan het resultaat van toekomstige
boekjaren worden toegerekend als belastingskosten.
Belastingseffecten werden in APBO 11 gedefinieerd als verschillen in de belastingen
m.b.t. een boekjaar tengevolge van (APB4, 1967, blz. 6 par. 13):
(a) Opbrengsten of kosten die in de bepaling van het boekhoudkundig resultaat komen in
de ene periode en in het fiscaal resultaat in een andere periode.
(b) Belastingsverminderingen en belastingskredieten die in aanmerking komen voor
voorwaartse of achterwaartse compensatie.
Hieruit kunnen we concluderen dat we twee elementen nodig hebben alvorens van latente
belastingen te kunnen spreken.
(a) Latente belastingen hebben te maken met het feit dat er verschillen bestaan tussen
de fiscale wetgeving en de boekhoudnormen.
(b) Met de boekhoudkundige verwerking van latente belastingen beoogt men de
belastingseffecten van een bepaalde transactie of gebeurtenis toe te rekenen aan
de periode in dewelke de transactie of gebeurtenis wordt erkend in de financiële
staten.
1.2 De Belgische situatie en de historische evolutie
In Angelsaksisch georiënteerde landen5 kan de bedrijfseconomische jaarrekening6 aanzienlijke
afwijkingen vertonen ten opzichte van de fiscale cijfers. In deze landen worden twee
jaarrekeningen opgemaakt, een bedrijfseconomische managementrapportering en een fiscale
3 De courante belasting is de belasting die effectief moet betaald worden op het fiscaal resultaat van het belastbaartijdperk (Kieso & Weygandt, 1996, blz. 1031).4 ASB staat voor Accounting Principles Board, zijnde de commissie die bevoegd was indertijd voor het opstellenvan de rapporteringsstandaarden in de Verenigde Staten van Amerika. Deze commissie noemt nu de FASB zijnde deFinancial Accounting Standards Board.5 Verenigde Staten van Amerika, Canada, Verenigd Koninkrijk en Nederland
3
jaarrekening. In deze laatste houdt men dan rekening met kosten en opbrengsten die
boekhoudkundig of bedrijfseconomisch erkend werden doch fiscaal niet toegestaan zijn of
omgekeerd. In de fiscale jaarrekening wordt dan bijvoorbeeld versneld afgeschreven terwijl in de
bedrijfseconomische jaarrekening wordt afgeschreven op basis van de economische levensduur.
In België geldt echter het principe dat men slechts iets fiscaal kan aanvaarden indien het in de
boekhouding is opgenomen. Bovendien worden de belastingen berekend voor elke individuele
entiteit of onderneming afzonderlijk, er is dus geen sprake van fiscale consolidatie. De
enkelvoudige jaarrekening is de basis voor de fiscale aangifte (Beddegenoodts et al., 2002, blz.
A.VII.1-01 1-03).
In de Angelsaksisch georiënteerde landen kunnen dus significante verschillen voorkomen tussen
de fiscale cijfers en de boekhoudkundige cijfers. Op dergelijke verschillen dient men latente
belastingen te boeken. Als gevolg hiervan is in deze landen de boekhoudpraktijk rond latente
belastingen sterk ontwikkeld, zowel wat betreft de enkelvoudige als de geconsolideerde
jaarrekening.
Echter in België zijn de verschillen tussen de bedrijfseconomische cijfers en de fiscale cijfers
veel beperkter of onbestaande, met als gevolg dat latente belastingen minder uitgewerkt zijn
(Beddegenoodts et al., 2002, blz. A.VII.1-01). In de enkelvoudige jaarrekening worden op een
aantal uitzonderingen na (cfr. infra blz. 32) geen latente belastingen geboekt. Vermits de
geconsolideerde jaarrekening een vorm van managementrapportering7 is, worden hierin wel
belastingslatenties geboekt.
Het is dan ook niet verwonderlijk dat in de Verenigde Staten reeds in 1967 boekhoudkundige
normen ontstonden in verband met latente belastingen (APBO 11). Daarentegen in België
werden latente belastingen pas 23 jaar later door het ‘K.B. van 6 maart 1990 op de
geconsolideerde jaarrekening’ in de wetgeving opgenomen.
Het feit dat in een Belgische enkelvoudige jaarrekening slechts in beperkte mate latente
belastingen worden geboekt betekent echter niet dat latente belastingen voor Belgische
ondernemingen geen belang hebben. Niets is minder waar. Onderstellen we bijvoorbeeld een
Belgische onderneming die deel uit maakt van een multinationale groep die US Gaap volgt. Men
6 De bedrijfseconomische jaarrekening zouden we kunnen definiëren als de jaarrekening die wordt goedgekeurddoor de algemene vergadering der aandeelhouders (Beddegenoodts et al., 2002, blz. A.VII.1-01).7 In België komt het management rapporteringskarakter van de geconsolideerde jaarrekening tot uiting via art. 128van het K.B. 30.01.2001. In de geconsolideerde jaarrekening dient men de activa en passiva op te nemen aan huneconomisch verantwoorde waarde (K.B. 30.01.2001 art. 128).
4
zal de Belgische enkelvoudige jaarrekening die fiscaal georiënteerd is moeten omvormen tot een
bedrijfseconomische jaarrekening, teneinde de geconsolideerde jaarrekening op te stellen. Een
dergelijke omvorming kan aanleiding geven tot een groot aantal belastingslatenties
(Beddegenoodts et al., 2002, blz. A.VII.1-03).
2 Boekhoudprincipes op basis waarvan latente belastingen dienen geboekt te worden en
de noodzaak om latente belastingen boekhoudkundig te verwerken
“Volgens het K.B. van 30.01.2001 artikel 33 dient men rekening te houden met de kosten en
opbrengsten die betrekking hebben op het boekjaar of op vorige boekjaren, ongeacht de dag
waarop deze kosten en opbrengsten betaald of geïnd worden (K.B. 30.01.2001 art. 33).” Door de
splitsing van de levensduur van ondernemingen in boekjaren moet men nagaan of bepaalde
opbrengsten en kosten tot de juiste periode behoren, dit principe noemt men ook wel het principe
van de toerekening van opbrengsten en kosten aan dezelfde periode. In dit opzicht dient men
eerst te bepalen wanneer een opbrengst gerealiseerd is. Indien men alle opbrengsten toegerekend
heeft, moet men er voor zorgen dat de ermee overeenstemmende kosten tot uiting worden
gebracht. Dit principe noemt men het overeenstemmingsprincipe (De Lembre, 2001, blz. 58-60).
In de Angelsaksische literatuur omschrijft men dit principe als het ‘matching’ principe.
Toegepast op latente belastingen betekent dit dat de belastingseffecten van een transactie die in
het boekhoudkundig resultaat is opgenomen, moet worden toegerekend aan het betrokken
boekjaar. De noodzaak tot het boeken van latente belastingen wordt geïllustreerd aan de hand
van een voorbeeld.
Voorbeeld 1: Noodzaak van de boekhoudkundige verwerking van latente belastingen
Stel dat de opbrengsten van onderneming X bestaan uit verkopen en de kosten uit belastingen, aan een
belastingsvoet van 40%. In boekjaar 2001 verkoopt de onderneming goederen ter waarde van 1000,00
EUR en in boekjaar 2002 ter waarde van 800,00 EUR. Echter van de 1000,00 EUR verkopen uit boekjaar
2001 blijken er maar 800,00 EUR inbaar te zijn omwille van het feit dat debiteur Y zijn schuld van
200,00 EUR niet meer kan betalen. Onderneming X zet dus op 31 december 2001 een voorziening op
voor dubieuze debiteuren ter waarde van 200,00 EUR. Indien de fiscus deze voorziening bijvoorbeeld pas
aanvaardt op 31 december 2002 omdat de debiteur in de loop van 2002 failliet werd verklaard, dan ziet de
resultatenrekening er zonder boeking van latente belastingen als volgt uit:
5
2001 2002
Boekhouding Fiscaal Boekhouding Fiscaal
Verkopen 1000,00 1000,00 800,00 800,00
- Voorz. voor dubieuze debiteuren 200,00 0,00 0,00 200,00
= Winst voor belastingen 800,00 1000,00 800,00 600,00
- Belastingen (a) 400,00 (b) 240,00
= Winst na belastingen 400,00 560,00
(a) belastbare winst = 1000,00 dus 1000,00 * 40% = 400,00
(b) belastbare winst = 600,00 dus 600,00 * 40% = 240,00
De effectieve belastingsvoet8 wordt als volgt berekend:
2001 2002
Belastingen 400,00 240,00
÷ Winst voor belastingen 800,00 800,00
= Effectieve belastingsvoet 50% 30%
Als men puur vanuit bedrijfseconomisch standpunt gaat kijken dan zou zowel de winst na belastingen als
de effectieve belastingsvoet in beide boekjaren gelijk moeten zijn. Immers het resultaat vanuit
bedrijfseconomisch standpunt was hetzelfde namelijk 800,00 EUR. Teneinde deze discrepantie weg te
werken worden latente belastingen geboekt. Vanuit bedrijfseconomisch standpunt zou de
resultatenrekening er dus als volgt moeten uitzien:
8 De effectieve belastingsvoet wordt als volgt berekend (Webber & Wheeler, 1992, blz. 16 en Blomme &Demesmaeker, 1994, blz. 4 en Kieso & Weygandt, 1996, blz. 1039):
Effectieve belastingsvoet nbelastingevoorWinstbelastingLatentebelastingCourante +
=
De courante belastingen zijn de belastingen die op het resultaat van het boekjaar moeten worden betaald aan defiscus. De latente belastingen zijn de belastingen die aan het resultaat van dit boekjaar moeten worden toegerekendvanuit bedrijfseconomisch standpunt, doch deze zullen slechts in latere jaren betaalbaar of terugvorderbaar zijn.
6
2001 2002
Boekhouding Fiscaal Boekhouding Fiscaal
Verkopen 1000,00 1000,00 800,00 800,00
- Voorz. voor dubieuze debiteuren 200,00 0,00 0,00 200,00
= Winst voor belastingen 800,00 1000,00 800,00 600,00
- Courante belastingen (a) 400,00 (b) 240,00
- Latente belastingen (c) (80,00) (d) 80,00
= Winst na belastingen 480,00 480,00
(a) belastbare winst = 1000,00 dus 1000,00 * 40% = 400,00
(b) belastbare winst = 600,00 dus 600,00 * 40% = 240,00
(c) De voorziening voor dubieuze debiteuren moet vanuit bedrijfseconomisch standpunt worden
toegerekend aan boekjaar 2001. In 2001 zou ze bedrijfseconomisch het resultaat verlagen waardoor er
minder belastingen zouden verschuldigd zijn. Vermits de fiscus deze kost niet aanvaardde, betaalde de
onderneming meer belastingen dan bedrijfseconomisch verantwoord. Dus boeken we in boekjaar 2001
een belastingsvordering (actieve latentie) 9 voor 80,00 ( 200,00 * 40%).
(d) In boekjaar 2002 wordt de actieve belastingslatentie teruggenomen. De vordering op de fiscus wordt
gerealiseerd omdat we nu minder belastingen zullen betalen dan bedrijfseconomisch verantwoord.
De effectieve belastingsvoet bedraagt:
2001 2002
Belastingen 320,00 320,00
÷ Winst voor belastingen 800,00 800,00
= Effectieve belastingsvoet 40% 40%
Door het boeken van latente belastingen weerspiegelt de jaarrekening de bedrijfseconomische realiteit
vermits de winst na belastingen voor beide boekjaren gelijk is. Tevens weerspiegelt de effectieve
belastingsvoet het statutaire belastingspercentage.Bron: Eigen berekeningen op basis van Van Brussel, 2002, blz. 12-4 en E&Y, 1991, blz. 8
De verschillende aspecten m.b.t. latente belastingen worden in deze bespreking verder
uitgewerkt. In het eerste deel worden de gangbare boekhoudnormen op het vlak van latente
belastingen in de verschillende landen (US Gaap, UK Gaap, IAS en Belgische
Boekhoudnormen) met elkaar vergeleken. In het tweede deel wordt dan op basis van empirisch
onderzoek ingegaan op het belang van latente belastingen in de jaarrekening.
9 Een actieve latentie is een latentie die op het actief van de balans wordt geboekt en ze weerspiegelt een vorderingten opzichte van de belastingsautoriteiten. Verder wordt hier uitgebreid op teruggekomen (cfr. infra blz. 49).
7
DEEL I: INTERNATIONALE VERGELIJKING VAN DE
BOEKHOUDKUNDIGE NORMEN OMTRENT LATENTE BELASTINGEN
In dit deel worden de verschillende internationaal relevante boekhoudnormen met elkaar
vergeleken m.b.t. de boekhoudkundige verwerking van latente belastingen. In de eerste sectie
worden de relevante boekhoudnormen afgelijnd en kort ingeleid. In de tweede sectie worden de
boekhoudnormen vergeleken m.b.t. de volgende aspecten:
(1) Gehanteerde definitie
(2) Berekeningsbasis
(3) Berekeningsmethode
(4) De boekhoudkundige verwerking van actieve belastingslatenties
(5) Discounting of het verdisconteren van belastingslatenties
(6) Vereiste gegevens en voorstelling in de jaarrekening
(7) Compensatie van actieve en passieve latenties
Voor elk van deze aspecten worden eerst de mogelijke methodes of benaderingen toegelicht en
vervolgens wordt nagegaan welke benadering wordt weerhouden in de verschillende
boekhoudnormen. In de derde sectie van dit deel wordt dan een korte samenvatting en overzicht
gegeven van de vergelijking tussen de verschillende boekhoudnormen.
1 Bepaling van de relevante boekhoudnormen
In deze sectie worden de verschillende internationaal relevante boekhoudnormen kort ingeleid
wat betreft hun oorsprong en objectief. Er werd geopteerd om internationaal IAS, US Gaap en
UK Gaap te gaan bespreken omdat deze de grootste reikwijdte hebben en het best zijn
uitgewerkt. Deze drie worden dan afgewogen tegen de Belgische boekhoudnormen.
1.1 Volgens de Belgische boekhoudnormen:
Zoals reeds eerder vermeld zijn latente belastingen in België minder uitgewerkt dan in sommige
andere landen. In de enkelvoudige jaarrekening worden enkel latente of uitgesteld belastingen
geboekt voor kapitaalsubsidies en meerwaarden die onder het regime van de gespreide taxatie
vallen (cfr. infra blz. 32). Omwille van het bedrijfseconomisch karakter van de geconsolideerde
jaarrekening worden hierin meer latente belastingen geboekt. De situatie in België wordt
geregeld door het K.B. van 30.01.2001 en door de adviezen van de Commissie voor
Boekhoudkundige Normen (CBN).
8
1.2 Volgens IAS:
De ‘Internationale Accounting Standards’ (IAS) worden in België voor bepaalde
ondernemingen10 ingevoerd vanaf 2005. De Internationale Accounting Standaarden worden
opgesteld door de ‘International Accounting Standards Board’ (IASB). M.b.t. (latente)
belastingen stelde de IASB de ‘International Accounting Standard No. 12: Income Taxes’ (IAS
12) op. De in 2000 herziene versie houdt een aantal aanzienlijke veranderingen in ten opzichte
van de versie uit 1996. Daarnaast zijn er ook nog twee ‘Standing Interpretations Committee’
(SIC) in verband met latente belastingen, namelijk SIC 21 en SIC 25.
IAS 12 heeft als doel de boekhoudkundige verwerking voor te schrijven van enerzijds de
courante belastingen11 (‘current tax’) en anderzijds de latente belastingen (‘deferred tax’). Meer
specifiek poogt IAS 12 de boekhoudkundige verwerking voor te schrijven van de huidige en
toekomstige fiscale gevolgen van (IASB, 2002, blz. 12-9):
(a) De realisatie van de boekwaarde van de activa en passiva in de balans.
(b) Transacties en andere gebeurtenissen die in de financiële staten erkend worden.
Belastingslatenties worden erkend indien de realisatie van de boekwaarde van een actief of
passief de toekomstige belastingsbetalingen groter of kleiner zal maken (IASB, 2002, blz. 12-9).
1.3 Volgens US Gaap:
In de Verenigde Staten worden de ‘General Accepted Accounting Principles’ (GAAPs)
opgesteld door de ‘Financial Accounting Standards Board’ (FASB). M.b.t. (latente) belastingen
werd in 1992 de ‘Statement of Financial Accounting Standards No. 109: Accounting for Income
Taxes’ (SFAS 109) van kracht.
Het objectief van SFAS 109 is de boekhoudkundige verwerking voor te schrijven van enerzijds
de courante belastingen en anderzijds de fiscale gevolgen van (FASB, 1992, blz. 1 par. 3):
(a) Inkomsten, uitgaven, opbrengsten en kosten die in één boekjaar in het fiscaal resultaat
worden opgenomen en in een ander in het boekhoudkundig resultaat worden
opgenomen.
(b) Andere gebeurtenissen die ervoor zorgen dat er een verschil ontstaat tussen de fiscale
waarde en de boekhoudkundige waarde van een actief of passiefpost.
10 De geconsolideerde jaarrekening van beursgenoteerde ondernemingen (Van Meensel, 2001)11 Te betalen belastingen m.b.t. het huidig boekjaar.
9
(c) Voorwaarts en achterwaarts compenseren van operationele verliezen en
belastingskredieten.
M.a.w. belastingslatenties dienen geboekt te worden om de toekomstige fiscale effecten van
gebeurtenissen die erkend zijn in de jaarrekening of de belastingsaangifte tot uiting te brengen
(FASB, 1992, blz. 2 par. 6-7).
1.4 Volgens UK Gaap:
In het Verenigd Koninkrijk worden latente belastingen boekhoudkundig geregeld door de
‘Financial Reporting Standard No. 19: Deferred Tax‘ (FRS 19) die opgesteld is door de
‘Accounting Standards Board’ (ASB). Deze standaard dient toegepast te worden voor boekjaren
eindigend op of na 23 januari 2002.
FRS 19 heeft enerzijds als doel schulden en vorderingen te boeken voor de toekomstige
belastingseffecten van transacties en gebeurtenissen in het verleden en anderzijds dient FRS 19
te verzekeren dat de financiële staten alle andere speciale omstandigheden die een effect hebben
op de toekomstige belastingslasten tot uiting brengen (ASB, 2002, blz. 2 par. 1).
2 Vergelijking tussen IAS, UK Gaap, US Gaap en de Belgische boekhoudnormen
De indeling van deze sectie is als volgt. Eerst wordt een overzicht gegeven van de verschillende
benaderingen ten aanzien van een bepaald aspect van latente belastingen en vervolgens wordt
besproken welke benadering weerhouden wordt in een bepaalde boekhoudnorm.
Er wordt bovendien specifieke aandacht besteed aan de compatibiliteit van IAS met de Belgische
boekhoudnormen omwille van invoering voor bepaalde ondernemingen van IAS in 2005.
M.b.t. deze sectie dient nog opgemerkt te worden dat het in dit deel niet de bedoeling is om
exhaustief te zijn en daarbij alle speciale gevallen te gaan beschrijven.
2.1 Gehanteerde definitie
In deze paragraaf wordt de definitie van latente belastingen volgens elk van de vier
boekhoudnormen onder de loep genomen. Bovendien wordt de onderlinge consistentie van deze
definities getoetst. De verschillende begrippen die men hanteert in deze definities komen in de
volgende paragrafen uitgebreid aan bod.
10
2.1.1 Volgens de Belgische boekhoudnormen:
In de enkelvoudige jaarrekening worden enkel uitgestelde belastingen geboekt op (K.B.
30.01.2001 art. 76 en PWC, 1999, blz. 199).:
- Kapitaalsubsidies verkregen van de overheid voor de investeringen in vaste activa.
- Meerwaarden bij realisatie van tastbare en ontastbare vaste activa en effecten uitgegeven
door publieke instanties, als de belastingen op deze meerwaarden uitgesteld zijn.
Uit het K.B. van 30.01.2001 art. 129 kunnen we latente belastingen echter definiëren als “het
verschil dat bij de consolidatie blijkt tussen de aan het boekjaar en de vorige boekjaren toe te
rekenen belastingen en m.b.t. deze boekjaren betaalde of nog te betalen belastingen voor zover
mag worden aangenomen dat daaruit voor de consoliderende vennootschap of voor een in de
consolidatie opgenomen dochteronderneming in de afzienbare toekomst inderdaad kosten zullen
voortvloeien (K.B. 30.01.2001 art. 129) ”.
2.1.2 Volgens IAS:
De IASB (2002) maakt een onderscheid tussen actieve belastingslatenties of latente
belastingsvorderingen en passieve belastingslatenties of latente belastingsschulden.
Een passieve belastingslatentie wordt gedefinieerd als zijnde het bedrag aan inkomstenbelasting
dat in toekomstige boekjaren zal moeten betaald worden tengevolge van belastbare temporary
differences (cfr. infra blz. 19) (IASB, 2002, blz. 12-11 par. 5). Een passieve belastingslatentie
weerspiegelt een schuld tegenover de belastingsautoriteiten in de toekomst en ontstaat indien de
fiscale balanswaardering lager is dan de boekhoudkundige balanswaardering.
Actieve belastingslatenties worden gedefinieerd als zijnde de bedragen aan inkomstenbelasting
die kunnen worden teruggevorderd van de belastingsautoriteiten m.b.t. verrekenbare temporary
differences (cfr. infra blz. 19), voorwaartse verliescompensatie en voorwaartse compensatie van
ongebruikte belastingskredieten (IASB, 2002, blz. 12-11 par. 5). Deze actieve belastingslatenties
wordt verrekend met de belastingen in de toekomst (Plateau & Van Herck, 1996, blz. 100).
2.1.3 Volgens US Gaap:
In SFAS 109 hanteert men dezelfde definitie als in IAS 12 (FASB, 1992, blz. 3 par. 8).
2.1.4 Volgens UK Gaap:
De ASB (2002) is de enige die latente belastingen definieert, zonder een onderscheid te maken
tussen actieve- en passieve belastingslatenties. Latente belastingen worden gedefinieerd als
11
zijnde: “de geschatte toekomstige belastingseffecten van transacties en gebeurtenissen erkend in
de financiële staten van huidige en vorige boekjaren (ASB, 2002, blz. 2 par. 2).”
2.1.5 Conclusie
Wat betreft de definitie van latente belastingen, blijkt dat IAS 12 en SFAS 109 om latente
belastingen te definiëren een onderscheid maken tussen actieve- en passieve belastingslatenties.
Daarentegen wordt in FRS 19 één definitie gegeven van wat men verstaat onder latente
belastingen. In België boekt men in de enkelvoudige jaarrekening geen latente belastingen, met
uitzondering van de zogenaamde uitgestelde belastingen op kapitaalsubsidies en bepaalde
meerwaarden. In de geconsolideerde jaarrekening worden wel latente belastingen opgenomen.
De definitie die men voor de latente belastingen hanteert in de geconsolideerde jaarrekening
leunt het dichtst aan bij de benadering in FRS 19. Hieruit mogen we echter niet concluderen dat
IAS en de Belgische boekhoudwetgeving volledig verschillend of tegenstrijdig zijn.
2.2 Berekeningsbasis
In deze paragraaf is het de bedoeling na te gaan op welke bedragen latente belastingen worden
berekend. Om deze bedragen te gaan bepalen zijn twee stappen nodig:
Stap 1: Identificatie van de oorzaken van latente belastingen en bepaling van de met deze
oorzaken corresponderende bedragen. Deze bedragen worden vervolgens
opgeteld en aldus bekomt men een globaal saldo.
Stap 2: Bepalen voor welk gedeelte van het globale saldo uit stap één men latente
belastingen zal opzetten.
De mogelijke benadering in beide stappen worden in de volgende twee paragrafen behandeld. In
overige paragrafen van deze sectie worden de regels die men in de internationale
boekhoudnormen opgenomen heeft m.b.t. de berekeningsbasis, besproken.
2.2.1 Identificatie van de oorzaken van latente belastingen
Het is in deze paragraaf de bedoeling om een antwoord te geven op de vraag; welke factoren
aanleiding geven tot latente belastingen.
Latente belastingen kunnen ontstaan op vier niveaus. Ondernemingen kunnen te maken hebben
met elk van deze niveaus en moeten dus ook belastingslatenties opzetten voor elk van deze
verschillen. De vier niveaus waarop zich verschillen kunnen voordoen zijn (Plateau & Van
Herck, 1996, blz. 94):
12
(a) Tijdsverschillen
(b) Fiscale verliescompensatie en belastingskredieten
(c) Verschillen in de waarderingsregels tussen de enkelvoudige jaarrekening en de
geconsolideerde jaarrekening
(d) Eliminatieboekingen
Deze vier niveaus worden in wat volgt verder uitgewerkt. We moeten wel nog opmerken dat de
laatste twee oorzaken (c en d) in feite specifieke gevallen van tijdsverschillen zijn. Ze kunnen
echter enkel in de geconsolideerde jaarrekening voorkomen. De onderstaande figuur geeft de
verschillende oorzaken van belastingslatenties schematisch weer.
Figuur 1: Oorzaken van belastingslatenties
Bron: Eigen werk
2.2.1.1 Tijdsverschillen12
De volgende figuur geeft de relatie weer tussen timing differences, temporary differences en
tijdsverschillen enerzijds en permanente verschillen anderzijds.
12 Tijdsverschil is een benaming die in deze licentiaatsverhandeling wordt gebruik om te vermijden dat steeds moetgesproken worden over temporary (IAS 12 en SFAS 109) of timing differences (België en FRS 19) waar ditonderscheid geen belang heeft (bij de algemene verklaring van de benaderingen), het is m.a.w. een benaming dieafhankelijk van de situatie voor temporary- dan weer voor timing differences, of voor beide kan worden gebruikt.Deze benaming is artificieel en heeft geen enkele wettelijke betekenis.
FISCALE VERLIEZEN ENBELASTINGSKREDIETENTIJDSVERSCHILLEN
VERSCHILLENINDIVIDUELE –
GECONSOLIDEERDEJAARREKENING
ELIMINATIE-BOEKINGEN
LATENTEBELASTINGEN
13
Figuur 2: Tijdsverschillen, timing differences, temporary differences en permanente
verschillen
Bron: Eigen werk
Men moet tijdsverschillen duidelijk onderscheiden tegenover permanente verschillen. Eerst
worden de permanente verschillen besproken en vervolgens worden de tijdsverschillen
behandeld.
Permanente verschillen
Permanente verschillen13 zijn verschillen tengevolge van het feit dat een bepaalde transactie in
rekening wordt genomen vanuit boekhoudkundig of bedrijfseconomisch standpunt maar niet
vanuit fiscaal- of belastingsoogpunt en omgekeerd (Wilson et al., 2001, blz. 1648). Ze ontstaan
doordat bepaalde opbrengsten en kosten niet belastbaar resp. aftrekbaar zijn of omdat bepaalde
belastingen of belastingsverminderingen geen corresponderende bedragen hebben in de
financiële staten (ASB, 2002, blz. 2 par. 2 en ASC, 1978, blz. 1 par. 4 en APB, 1967, blz. 12 par.
33).
In de financiële staten worden permanente verschillen nooit tot uiting gebracht omdat ze niet
worden gevolgd door een omgekeerde transactie of reversal in de toekomst (APB, 1967, blz. 6
par. 13f). Op permanente verschillen rusten dus geen latente belastingseffecten.
13 Vanuit conceptueel standpunt moeten we opmerken dat permanente verschillen enkel kunnen bestaan in deboekhoudkundige standaarden die gebruik maken van timing differences (UK Gaap en Belgische boekhoudnormen).
TIJDSVERSCHIL
TIMINGDIFFERENCES
TEMPORARYDIFFERENCES
ALLE TIMING DIFFERENCES ZIJN TEMPORARY DIFFERENCES DOCHOMGEKEERD GELDT NIET.
PERMANENTE VERSCHILLEN
14
Dit betekent niet dat permanente verschillen geen belastingseffecten hebben, integendeel.
Permanente verschillen beïnvloeden de courante belastingen maar ze veroorzaken geen
belastingsvermeerdering of -vermindering in de toekomst. Het effect is éénmalig en beperkt tot
het huidig boekjaar (Blomme & Demesmaeker, 1994, blz. 5). Enkel en alleen door het bestaan
van permanente verschillen, kan de effectieve of werkelijke belastingsvoet groter zijn dan de
statutaire of nominale belastingsvoet (Wilson et al., 2001, blz. 1648). Dit wordt geïllustreerd aan
de hand van het volgende voorbeeld.
Voorbeeld 2: Belastingseffect van permanente verschillen
Onderneming X heeft in boekjaar 2002 opbrengsten voor een bedrag van 1000,00 EUR en kosten voor
een bedrag van 700,00 EUR. De winst voor belastingen bedraagt dus 300,00 EUR. De statutaire of
nominale belastingsvoet bedraagt 40%. Echter de fiscus verwerpt kosten (autokosten, restaurantkosten,
representatiekosten en dergelijke) voor een bedrag van 200,00 EUR (verworpen uitgaven). Het belastbaar
resultaat is dus 500,00 EUR i.p.v. van 300,00 EUR. Onderneming X zal dus 200,00 EUR (500,00 * 40%)
belastingen moeten betalen op de winst van boekjaar 2002. De effectieve belastingsvoet bedraagt dus:
Effectieve belastingsvoet 00,30000,200
= %67,66=
Bron: Eigen werk
Enkele voorbeelden van permanente verschillen zijn:
- Verworpen uitgaven:
- Niet aftrekbaar gedeelte van auto-, restaurant-, representatie- en reiskosten
(Beghin & Flamant, 2002, blz. 26, 228, 234, 237, 238, 239 en Beddegenoodts et
al., 2002, blz. A.VII.1-25).
- Fiscaal niet-aftrekbare giften, niet-aftrekbare sociale uitgaven en boetes (Beghin
& Flamant, 2002, blz. 26, 28, 203, 218 en Beddegenoodts et al., 2002, blz.
A.VII.1-25).
- Vrijstellingen:
- Definitief Belaste Inkomsten en Vrijgestelde Roerende Inkomsten in het
buitenland (Beghin & Flamant, 2002, blz. 54, 273 en Beddegenoodts et al., 2002,
blz. A.VII.1-26).
- Investeringsaftrek (Beddegenoodts et al., 1997, blz. A.VII.1-26).
Het zou ons echter te ver leiden om hierop verder in te gaan. Dit argument wordt uitgelegd in Eye on IFRS-
15
- Aftrek voor bijkomend personeel of personeel voor wetenschappelijk onderzoek
(Beghin & Flamant, 2002, blz. 28).
Timing differences
Men spreekt van timing differences als de periode waarin een transactie wordt opgenomen in het
belastbaar of fiscaal resultaat verschilt van de periode waarin de transactie wordt opgenomen in
het boekhoudkundig of bedrijfseconomisch resultaat voor belastingen. M.a.w. timing differences
vertegenwoordigen kosten of opbrengsten die belastbaar of aftrekbaar zijn in een ander boekjaar
dan het jaar waarin ze worden opgenomen in de jaarrekening. Bijgevolg veroorzaken ze een
discrepantie tussen het resultaat voor belastingen en het belastbaar resultaat. Echter deze
discrepantie zal in de toekomst terugdraaien. Ze ontstaan in de het ene boekjaar en draaien terug
in een andere boekjaar (IASB, 2002, blz. 12-2 par. 1 en ASB, 2002, blz. 2 par. 2 en Blomme &
Demesmaeker, 1994, blz. 5).
In tegenstelling tot permanente verschillen, rusten op timing differences wel degelijk latente
belastingseffecten. Men kan de belastingslatenties op timing differences als volgt in
formulevorm uitdrukken:
De onderliggende redenering is als volgt: indien het boekhoudkundig resultaat14 hoger (resp.
lager) is dan het fiscaal resultaat, zullen er te weinig (resp. te veel) belastingen betaald worden
ten opzichte van de bedrijfseconomische realiteit zoals die blijkt uit het boekhoudkundig of
bedrijfseconomisch resultaat. In de toekomst, bij het terugdraaien van de timing differences, zal
men dus meer (resp. minder) belastingen moeten betalen. Als gevolg hiervan worden passieve
(resp. actieve) belastingslatenties geboekt (Beddegenoodts et al., 2002, blz. A.VII.1.-06). Het
onderstaande voorbeeld illustreert het verschil tussen timing differences en permanente
verschillen.
Voorbeeld 3: Permanente verschillen versus timing differences
Newsletter (E&Y, 2003, blz. 4).14 De winst voor belastingen
Belastingslatentie =
[(Boekhoudkundig (of bedrijfseconomisch) resultaat – Fiscaal (of belastbaar) resultaat ) –
Permanente verschillen] x Nominale belastingsvoet
16
Onderneming X heeft in de boekjaren 2000, 2001 en 2002 een winst voor belastingen van 1000,00 EUR.
Stel dat de nominale belastingsvoet 40% bedraagt. Echter de fiscus doet de volgende aanpassingen om tot
de belastbare winst te komen:
2000 2001 2002
Winst voor belastingen (in de jaarrekening) 1000,00 1000,00 1000,00
+ Verworpen uitgaven: restaurantkosten 100,00 50,00 100,00
+ Niet aanvaarde waardeverminderingen op vorderingen 50,00 20,00 (a) (70,00)
= Belastbare winst 1150,00 1070,00 1030,00
Courante belastingen 460,00 428,00 412,00
(a) Terugdraaien van het in boekjaren 2000 en 2001 ontstane verschil
De verworpen uitgaven zijn voorbeelden van permanente verschillen, de niet aanvaarding van
waardeverminderingen op handelsvorderingen (voorzieningen voor dubieuze debiteuren) is een voorbeeld
van een timing difference, op voorwaarde dat de aanvaarding door de fiscus in een toekomstig boekjaar
zal gebeuren. De timing differences ontstaan in 2000 en 2001 en draaien beide terug in 2002 bijvoorbeeld
omdat de debiteur failliet werd verklaard en de vordering van 70,00 EUR oninbaar bleek. Voor deze
timing differences moeten wel degelijk belastingslatenties worden opgezet. De resultatenrekening,
rekening houdend met latente belastingen, zal er dus als volgt uitzien:
2000 2001 2002
Winst voor belastingen in de jaarrekening 1000,00 1000,00 1000,00
- Courante belastingen 460,00 428,00 412,00
- Latente belastingen (a) (20,00) (b) (8,00) (c) 28,00
= Winst na belastingen 560,00 580,00 560,00(a) Nieuw ontstaan timing difference = 50,00 dus 50,00 * 40% = 20,00
(b) Nieuw ontstaan timing difference = 20,00 dus 20,00 * 40% = 8,00
(c) Terugdraaiend timing difference = 70,00 dus 70,00 * 40% = 28,00
Het voorbeeld leert ons dat de winst na belastingen in deze drie jaren en de effectieve belastingsvoet15
enkel verschillen tengevolge van het effect van de permanente verschillen. De effecten van timing
differences worden geneutraliseerd door de boeking van latente belastingen. Bron: Eigen werk op basis van Blomme & Demesmaeker, 1994, blz. 4-5
We kunnen nog een onderscheid maken tussen belastbare en verrekenbare timing differences,
waarbij de belastbare zullen resulteren in een toekomstige belastingsvermeerdering (passieve
latentie) en de verrekenbare in een toekomstige belastingsvermindering (actieve latentie).
15 Niet berekend in dit voorbeeld.
17
Temporary differences
“Temporary differences zijn verschillen tussen de boekwaarde en de fiscale waarde van een
bepaald actief of passief (IASB, 2002, blz. 12-11 par. 5 en Wilson et al., 2001, blz. 1660) ”. “De
fiscale waarde kan gedefinieerd worden als het bedrag dat aan een bepaalde actief- of passief
post werd toegerekend vanuit belastingsstandpunt (IASB, 2002, blz. 12-11 par. 5) ”. De fiscale
waarde weerspiegeldt m.a.w. de som van de in de toekomst aftrekbare bedragen (Blomme &
Janssen, 2001, blz. 9).
Op temporary differences rusten opnieuw latente belastingseffecten, deze kunnen via de
volgende formule worden berekend:
De onderliggende redenering om latente belastingen op te zetten voor activa waarvan de
boekwaarde verschilt van de fiscale waarde is gebaseerd op de assumptie dat de boekwaarde van
een actief gerealiseerd zal worden door de toekomstige economische baten resulterende uit deze
activa. Indien de boekwaarde groter is dan de fiscale waarde van een bepaald actief, zullen de
toekomstige belastbare inkomsten uit dit actief groter zijn dan het bedrag dat aftrekbaar is voor
fiscale doeleinden m.b.t. dit actief. Het verschil tussen enerzijds de toekomstig belastbare
bedragen en anderzijds de toekomstig aftrekbare bedragen vormt een belastbaar temporary
difference. De toekomstige belastingen die hierop betaald zullen worden vormen een passieve
belastingslatentie die terugdraait naarmate de economische baten worden gerealiseerd (IASB,
2002, blz. 12-15 par. 16).
De eerder besproken timing differences geven altijd aanleiding tot een temporary difference, dit
wordt geïllustreerd door voorbeeld 4. Daarnaast zijn er evenwel nog een aantal verschillen die
geen timing differences zijn maar wel temporary differences zijn (Willet, 1993, blz. 57 en
Wilson et al., 2001, blz. 1661). Dat het begrip temporary differences ruimer is dan timing
differences illustreert voorbeeld 5.
Voorbeeld 4: Alle timing differences zijn temporary differences
Belastingslatentie =
(Boekhoudkundige (of bedrijfseconomische) balanswaardering – Fiscale balanswaardering) x
Nominale belastingsvoet
18
Een Angelsaksische onderneming X schrijft degressief16 af in de fiscale jaarrekening. In de
bedrijfseconomische jaarrekening wordt lineair afgeschreven. De bedrijfseconomische levensduur van de
machine bedraagt 5 jaar en de aankoopprijs is 500,00 EUR. De onderneming realiseerde een omzet van
1000,00 EUR en de kosten bestaan alleen uit afschrijvingskosten. We onderstellen tevens dat de
onderneming opgericht werd in 2002 om te vermijden dat er zich verschillen voordoen uit het verleden.
De jaarrekening eind boekjaar 2002 ziet er als volgt uit.
BALANS RESULTATENREKENING
Boekh. Fiscaal Boekh. Fiscaal
Machine: aanschaffingwaarde 500,00 500,00 Omzet 1000,00 1000,00
- Geboekte afschr. op machine 100,00 200,00 - Afschrijvingen 100,00 200,00
= Netto waarde 400,00 300,00 = Resultaat 900,00 800,00
Temporary difference 100,00 Timing difference 100,00Bron: Eigen werk
Voorbeeld 5: Temporary differences zijn ruimer dan timing differences
Onderneming X (moeder) en onderneming Y (dochter) hebben de volgende enkelvoudige balansen.
ACTIEF PASSIEF
Ond. X Ond. Y Ond. X Ond. Y
Machine 600,00 Eigen vermogen 2000,00 600,00
Financieel vaste activa 1000,00
Kas 1000,00
Totaal 2000,00 600,00 Totaal 2000,00 600,00
De bedrijfseconomische waarde van de machine van onderneming Y is 900,00 EUR terwijl de waarde in
de enkelvoudige jaarrekening (de fiscale waarde in België) slechts 600,00 EUR bedroeg. Het verschil
tussen de fiscale waarde en de bedrijfseconomische waarde is een temporary difference ter waarde van
300,00 EUR waarop latente belastingen moeten worden opgezet. Aan een belastingsvoet van 40% geeft
dit de volgende cijfers voor de latente belastingen en de goodwill:
16 Als we spreken van degressieve afschrijvingen nemen we altijd het dubbel lineair percentage en opteren weervoor om over te stappen op lineaire afschrijvingen indien het lineair afschrijvingsbedrag groter is dan hetdegressief afschrijvingsbedrag.
19
Bedrijfseconomische waarde 900,00 Financieel vaste activa 1000,00
- Fiscale waarde 600,00 - Machine 900,00
= Temporary difference 300,00 + Latente bel. op machine 120,00
x belastingsvoet 40% = Goodwill 220,00
= Latente belasting 120,00
De geconsolideerde balans ziet er als volgt uit:
ACTIEF PASSIEF
Groep X Groep X
Machine 900,00 Eigen vermogen 2000,00
Goodwill 220,00 Latente belastingen 120,00
Kas 1000,00
Totaal 2120,00 Totaal 2120,00
Bron: Eigen werk
Temporary differences kunnen net als timing differences worden opgedeeld in twee categorieën.
Belastbare temporary differences die aanleiding geven tot passieve latenties en verrekenbare
temporary differences die aanleiding geven tot actieve latenties (Bielstein & Trott, 1992, blz.
43).
2.2.1.2 Fiscale verliescompensatie en belastingskredieten
In bepaalde jurisdicties is voorwaartse en/of achterwaartse fiscale verliescompensatie toegelaten.
In het geval van voorwaartse verliescompensatie wordt van de toekomstige belastbare basis het
bedrag van het fiscaal verlies, afgetrokken. In het geval van achterwaartse verliescompensatie
wordt de belastbare basis in het verleden verminderd met het bedrag aan fiscale verliezen
(FASB, 1992, blz. 129 par. 289).
Een voorbeeld van een mogelijk belastingskrediet is de gespreide investeringsaftrek17 (Plateau &
Van Herck, 1996, blz. 99). Echter in België is dit onmogelijk omdat het boekhoudkundig niet is
toegestaan de investeringsaftrek gespreid in resultaat te nemen (CBN, 1983, blz. 18).
17 Ondernemingen met een gemiddeld personeelsbestand van minder dan 20 werknemers kunnen opteren voorgespreide investeringsaftrek. De jaarlijkse investeringsaftrek wordt vastgesteld a rato van de fiscaal aangenomenafschrijvingen (Beghin & Flamant, 2002, blz. 309).
20
2.2.1.3 Verschillen in waarderingsregels tussen de enkelvoudige en de geconsolideerde
jaarrekening
Indien het om wettelijke of fiscale redenen niet mogelijk is dezelfde waarderingsregels te
gebruiken in de verschillende ondernemingen van de groep, dan moet men de enkelvoudige
jaarrekeningen herwerken teneinde uniforme gegevens te kunnen consolideren (De Lembre et
al., 2001, blz. 70). Deze aanpassingen kunnen een impact ressorteren op de geconsolideerde
balans en -resultatenrekening. Vermits de belastingen op individueel niveau worden geheven
ontstaat er tengevolge van deze aanpassingen een discrepantie tussen het geconsolideerde
resultaat en de erop betaalde belastingen. Om deze discrepantie weg te werken worden latente
belastingen geboekt. Een voorbeeld illustreert deze aanpassingen.
Voorbeeld 6: Verschillen tussen de enkelvoudige en de geconsolideerde jaarrekening
Onderneming X schrijft een machine met aanschaffingswaarde 1000,00 EUR lineair af op 2 jaar, echter
de groepswaarderingsregels bepalen dat dergelijke machines lineair moeten worden afgeschreven op 4
jaar. In de enkelvoudige en de geconsolideerde jaarrekeningen zal m.b.t. deze machine het volgende
geboekt worden over de periode 2003-2006. Indien men ervan uitgaat dat de winst voor afschrijvingen
telkens 1000,00 EUR bedraagt en de belastingsvoet 34% is, dan zien de enkelvoudige en de
geconsolideerde resultatenrekening er als volgt uit:
Enkelvoudige Geconsolideerde
Geen Lat. Bel. Wel Lat. Bel.
2003-
2004
2005-
2006
2003-
2004
2005-
2006
2003-
2004
2005-
2006
Winst voor afschrijvingen 1000,00 1000,00 1000,00 1000,00 1000,00 1000,00
- Afschrijvingen 500,00 0,00 250,00 250,00 250,00 250,00
= Winst voor belastingen 500,00 1000,00 750,00 750,00 750,00 750,00
- Courante belastingen 170,00 340,00 (a) 170,00 (b) 340,00 (a) 170,00 (b) 340,00
- Latente belastingen (c) 85,00 (c) (85,00)
= Winst na belastingen 330,00 660,00 580,00 410,00 495,00 495,00
Effectieve belastingsvoet 34% 34% 23% 45% 34% 34%
(a) & (b) De belastingen die in de geconsolideerde jaarrekening worden geboekt zijn dezelfde als
deze in de enkelvoudige jaarrekening indien men geen rekening houdt met latente belastingen.
(c) De fiscale afschrijvingen (enkelvoudige jaarrekening) zijn dubbel zo groot als de
bedrijfseconomische afschrijvingen (geconsolideerde jaarrekening) in de eerste twee jaar waardoor de
fiscale winst lager ligt dan de bedrijfseconomische winst. In de eerste twee jaar ontstaat er dus een
21
timing difference van 250,00 EUR dat in de volgende twee jaar terugdraait. De latente belasting
hierop bedraagt 85,00 EUR (250,00 * 34% = 85,00 EUR).
De boekingen in de geconsolideerde jaarrekening in verband met dit voorbeeld zien er als volgt uit in de
periode 2004-2005, indien men uitgaat van de Belgische situatie:
2004
23009 Geboekte afschrijvingen op installaties, machines en uitrusting (a) 250,00
13400 aan Aangroei groepsreserves 165,00
168 Uitgestelde belastingen en belastingslatenties 85,00
Overname boekingen uit 2003
23009 Geboekte afschrijvingen op installaties, machines en uitrusting 250,00
680 Overboeking naar de uitgestelde belastingen en belastinglatenties 85,00
63020 aan Afschrijvingen op materiële vaste activa 250,00
168 Uitgestelde belastingen en belastingslatenties 85,00
Terugname van een gedeelte van de afschrijvingenBoeking van latente belasting
693 Over te dragen winst 165,00
135 aan Winst van het boekjaar 165,00
Regularisatie resultaten
2005
23009 Geboekte afschrijvingen op installaties, machines en uitrusting 500,00
13400 aan Aangroei groepsreserves 330,00
168 Uitgestelde belastingen en belastingslatenties 170,00
Overname boekingen uit 2003 en 2004
63020 Afschrijvingen op materiële vaste activa 250,00
168 Uitgestelde belastingen en belastingslatenties 85,00
23009 aan Geboekte afschrijvingen op installaties, machines en uitrusting 250,00
780 Onttrekkingen aan de uitgestelde bel. en belastingslatenties 85,00
Boeken van de afschijvingOnttrekking aan de latente belasting
135 Winst van het boekjaar 165,00
693 aan Over te dragen winst 165,00
Regularisatie resultaten
(a) Afwijking tussen de geboekte afschrijvingen in de enkelvoudige jaarrekening: 500,00 EUR en de
geboekte afschrijvingen in de geconsolideerde jaarrekening: 250,00 EUR dus 250,00 EUR corrigeren
vermits de geconsolideerde jaarrekening jaarlijks vertrekt van de enkelvoudige jaarrekeningen.
Bron: Eigen werk op basis van Plateau & Van Herck, 1996, blz. 96
22
Zoals uit het voorbeeld blijkt, ontstaat er in de geconsolideerde jaarrekening een scheeftrekking
tussen de verschuldigde belasting en het resultaat voor belastingen. Deze scheeftrekking wordt
geneutraliseerd door het boeken van latente belastingen in de geconsolideerde jaarrekening
(Plateau & Van Herck, 1996, blz. 96-97).
2.2.1.4 Eliminatieboekingen in de consolidatie
In de geconsolideerde jaarrekening worden op een aantal uitzonderingen na, interne resultaten
geëlimineerd. Eliminaties die een invloed hebben op het resultaat, veroorzaken een
scheeftrekking tussen het resultaat voor belastingen in de geconsolideerde jaarrekening en de op
dit resultaat betaalde belastingen. Door het boeken van latente belastingen wordt deze
scheeftrekking gecorrigeerd (Blomme & Demesmaeker, 1994, blz. 20).
Voorbeeld 7: Consolidatieboekingen
Onderneming X levert in 2001 aan onderneming Y (die tevens de moeder is van onderneming X)
handelsgoederen voor 2000,00. De winst gerealiseerd op deze verkoop bedraagt 1000,00 EUR.
Onderneming Y verkoopt deze goederen pas in de loop van 2002. Voor de eenvoud gaan we ervan uit dat
onderneming X en Y geen andere winsten behalen in 2001. De belastingsvoet bedraagt 40%. De
enkelvoudige en de geconsolideerde jaarrekeningen zie er als volgt uit:
Geconsolideerde Jaarrek.Enk. Jaarrek.
Ond. X
Enk. Jaarrek.
Ond. Y Geen Lat. Bel. Wel Lat. Bel
2001 2001 2001 2001
Winst excl. Intra groepswinst 0,00 0,00 0,00 0,00
+ Intra groepswinst 1000,00 0,00 1000,00 1000,00
= Winst voor belastingen 1000,00 0,00 0,00 0,00
- Courante belastingen 400,00 0,00 400,00 400,00
- Latente belastingen (a) (400,00)
= Winst na belastingen 600,00 0,00 (400,00) 0,00
(a) Actieve latentie op de eliminatie van het intragroepsresultaat. De fiscale winst is 1000,00 EUR terwijl de
boekhoudkundige winst 0,00 EUR bedraagt. Dit geeft aanleiding tot een verrekenbaar timing difference dat in
2002 zal terugdraaien. Op het timing difference van 1000,00 EUR wordt aan een belastingsvoet van 40% een
belastingslatentie van 400,00 EUR geboekt.
Bron: Eigen werk
23
2.2.2 Berekeningsbasis
In de vorige paragraaf behandelden we de verschillende oorzaken van belastingslatenties. Indien
we alle oorzaken opsommen en de ermee overeenkomende bedragen optellen bekomen we een
globaal saldo. Vervolgens stelt zich de vraag, welk gedeelte van dit saldo aanleiding zal geven
tot het boeken van latente belastingen. Het gedeelte dat aanleiding geeft tot het boeken van
latente belastingen noemt men de berekeningsbasis. In deze paragraaf wordt ingegaan op de
verschillende benaderingen omtrent deze berekeningsbasis en hun belangrijkste voor- en
nadelen. De verschillende benaderingen kunnen in onderstaande figuur schematisch
weergegeven worden.
Figuur 3: De benaderingen voor de berekeningsbasis
Bron: Eigen werk
2.2.2.1 Nil provision of flow through
Onder deze benadering worden er geen latente belastingen geboekt. De belastingen die worden
toegerekend aan een bepaald boekjaar omvatten enkel de courante belastingen op het belastbaar
inkomen van dat boekjaar (Willet, 1993, blz. 57 en APB, 1967, blz. 9 par. 24 en Wilson et al.,
2001, blz. 1663 en ASC, 1978, blz. 1 par. 7 ).
De achterliggende visie is dat er geen belastingsschulden of -vorderingen tot uiting worden
gebracht in de jaarrekening die pas in latere jaren zullen resulteren in een te betalen of terug te
vorderen belasting, vermits de realisatie afhankelijk is van gebeurtenissen in de toekomst18.
(Wilson et al., 2001, blz. 1663 en ASC, 1978, blz. 1 par. 7)
18 Het behalen van winsten, het ontstaan van nieuwe belastingslatenties,…
FULLPROVISION
PARTIALPROVISION
FLOWTHROUGH
BEREKENINGSBASIS
24
Voordelen
- De verplichting tot betalen van de belastingsschuld wordt in de boekhouding opgenomen
op het ogenblik dat de ermee verband houdende transacties in het fiscaal resultaat
worden opgenomen (Wilson et al., 2001, blz. 1664).
- De bedragen kunnen perfect worden gekwantificeerd (ASC, 1978, blz. 2 par. 9)
Nadelen
- Het principe van toerekening van opbrengsten en kosten aan de periode wordt hier niet
gerespecteerd. De belastingskosten worden niet toegerekend aan het boekjaar waarin de
transactie die de belasting veroorzaakte, wordt opgenomen in het bedrijfseconomisch
resultaat19 (Wilson et al., 2001, blz. 1663 en De Lembre, 2001, blz. 55).
- De winst na belastingen is geen indicatie meer van de performantie van een
onderneming (ASC, 1978, blz. 2 par. 10).
2.2.2.2 Full provision of comprehensive allocation of uitgebreide berekening
Onder de full provision benadering gaat men latente belastingen boeken op alle tijdsverschillen.
Hierbij houdt men ten eerste geen rekening met het ogenblik waarop deze verschillen zullen
terugdraaien en de latentie zal gerealiseerd worden (CBF, 1999, blz. 13). Ten tweede wordt ook
geen rekening gehouden met de graad van zekerheid omtrent het überhaupt terugdraaien van dit
verschil (Jeter & Chaney, 1988, blz. 41).
De berekeningsbasis kan dus als volgt worden bepaald:
De achterliggende visie is hier dat de fiscale effecten van alle transacties die zich voordoen in het
boekjaar waarop de financiële staat betrekking heeft, tot uiting moeten gebracht worden. Deze
fiscale effecten slaan zowel op courante- als op latente belastingen. Deze twee vormen samen de
belastingen die moeten worden toegerekend aan het betreffende boekjaar. Het bedrag van de toe
te rekenen belasting is dus gebaseerd op het boekhoudkundig resultaat (APB, 1967, blz. 11 par.
29 en ASC, 1978, blz. 1-2 par. 8-10).
19 In België moet men dit interpreteren als het geconsolideerd resultaat.
Berekeningsbasis ∑= hillenTijdsversc
25
Voordelen
- De full provision benadering is consistent met de internationale praktijk, bijgevolg
verhoogt de toepassing ervan de vergelijkbaarheid met andere landen. Dit kan vooral
voor investeerders een belangrijk pluspunt zijn (Hastie, 1995, blz. 94 en Curtis &
Matthew, 1995, blz. 93).
- Deze benadering respecteert de basisprincipes van het boekhouden.
- De bedragen kunnen perfect worden gekwantificeerd (ASC, 1978, blz. 2 par. 9)
Nadelen
- Door het gebruik van deze methode kan men geconfronteerd worden met zeer grote
balansposten aan latente belastingen waarvan slechts een fractie in de toekomst zal
terugdraaien (Wilson et al., 2001, blz. 1657 en Givoly & Hayn, 1992, blz. 394 en Hastie,
1995, blz. 94). Hierdoor worden de winsten en de hoeveelheid ingezet kapitaal
systematisch onderschat, waardoor de schuldgraad van de onderneming verhoogt hetgeen
een negatief beeld geeft van de financiële situatie van de onderneming (Wilson et al.,
2001, blz. 1657 en ASC, 1978, blz. 2 par. 10-11)
- Amir et al.20 (1997, blz. 600) onderzochten de relevantie van het netto saldo (verschil
tussen actieve en passieve latenties) aan latente belastingen als één van de verklarende
variabelen voor de marktwaarde van het eigen vermogen. Daartoe splitsen ze de latente
belastingen op in zeven categorieën (latente belastingen tengevolge van: afschrijvingen
en waardeverminderingen, verliezen, herstructureringskosten, milieu-uitgaven, employee
benefits, SFAS 109 waardeverminderingen en overige). Latente belastingen tengevolge
van afschrijvingen en waardeverminderingen hebben volgens hun onderzoek geen
verklarende kracht voor de marktwaarde van het eigen vermogen. Dit zou er volgens
Amir et al. (1997, blz. 618-619) op kunnen wijzen dat investeerders er enerzijds vanuit
gaan dat de onderneming zal blijven investeren in afschrijfbare activa waardoor de
waarschijnlijkheid van terugdraaiing afneemt en anderzijds dat deze latenties die op lange
termijn eventueel zullen terugdraaien verdisconteerd (cfr. infra blz. 55) dienen te worden.
Investeerders zijn van oordeel dat deze latenties (in dit geval toekomstige schulden)
overschat worden waardoor de boekwaarde van het eigen vermogen onderschat wordt.
20 Er dient wel opgemerkt te worden dat het hier een onderzoek betreft in de Verenigde Staten onder SFAS 109. Deresultaten kunnen daarom niet zomaar worden geëxtrapoleerd omwille van de verscheidenheid van de fiscalewetgeving.
26
Het gebruik van de partiële provisie benadering zou hiervoor een oplossing kunnen
bieden.
2.2.2.3 Partial provision of partiële provisie of beperkte provisie 21
Onder deze benadering worden de belastingen op het resultaat van het boekjaar gecorrigeerd
voor die tijdsverschillen die in de voorzienbare toekomst (3 tot 5 jaar) zullen terugdraaien. De
latente belastingen worden m.a.w. enkel berekend op die tijdsverschillen die in de voorzienbare
toekomst zullen terugdraaien en aldus resulteren in een belastingsschuld of vordering.
Tijdsverschillen die slechts op de lange termijn terug zullen draaien en verschillen die steeds
hernieuwd worden, worden aldus niet opgenomen in de basis voor de berekening van de
latenties. (CBF, 1999, blz. 13 en Jeter & Chaney, 1988, blz. 41 en Amir et al., 1997, blz. 601 en
APB, 1967, blz. 10 par. 26 en Wilson et al., 2001, blz. 1654 en Raffegeau et al., 1989, blz. 192).
De onderliggende redenering22 is dat, indien men ervan uitgaat dat de onderneming een bepaald
activiteitsniveau handhaaft, een bepaald deel van de tijdsverschillen in de toekomst niet
noodzakelijk zullen gerealiseerd worden. M.a.w. de latente belastingen zullen nooit volledig
moeten betaald worden als belastingen in toekomstige jaren omdat er a.h.w. een rollover ontstaat
tengevolge van nieuw ontstane tijdsverschillen. De niet-realisatie doet zich voor op het moment
dat het bedrag aan terugdraaiende verschillen kleiner is dan het bedrag aan nieuw ontstane
tijdsverschillen. Individuele tijdsverschillen draaien dan wel nog terug doch het cumulatief
niveau aan tijdsverschillen stijgt, en latente belastingen worden op dit cumulatief niveau
berekend. Op de in praktijk niet terugdraaiende verschillen worden geen latente belastingen
geboekt (Wilson et al., 2001, blz. 1653-1657 en ASC, 1978, blz. 2 par. 12 en Amir et al., 1997,
blz. 601).
De assumptie dat een deel van de tijdsverschillen in de toekomst niet noodzakelijk zullen
gerealiseerd worden kan op basis van de volgende drie redenen verdedigd worden (Alexander &
Britton, 1993, blz. 417 en Robertson, 1993, blz. 58):
(a) Firma’s hebben de neiging om te groeien doorheen de tijd.
(b) Firma’s hebben de neiging om kapitaalintensiever te worden.
21 De partiële provisie benadering was tot voor kort de standaard onder UK Gaap voornamelijk omwille vanhistorische factoren. De subsidies voor investeringen in vaste activa en voorraden zorgden er samen met de hogeinflatie voor dat de effectieve belastingsvoet een heel stuk lager lag dan de statutaire belastingsvoet van 52%. Alduszou de ‘full provision’ benadering ervoor gezorgd hebben dat de belastingsvoet die uit de financiële staten bleek eenstuk hoger lag dan wat de ondernemingen in werkelijkheid betaalden (Wilson et al., 2001, blz. 1667-1668).22 In bijlage 1 wordt deze redenering aan de hand van een voorbeeld geïllustreerd.
27
(c) Door inflatie wordt de aankoopprijs van nieuwe activa steeds duurder23.
Deze drie tendensen leiden ertoe dat er meer en meer tijdsverschillen ontstaan doorheen de
levensduur van de onderneming.
De concrete werkwijze onder de partiële provisie benadering wordt geïllustreerd aan de hand van
het volgende voorbeeld.
Voorbeeld 8: Partiële provisie methode
Voor de eenvoud gaan we in dit voorbeeld opnieuw uit van een Angelsaksische24 onderneming. In de
onderstaande tabellen worden drie gevallen weergegeven aan de hand waarvan de partiële
provisiemethode wordt geïllustreerd. Het bedrijfseconomisch resultaat is het resultaat zoals blijkt uit de
bedrijfseconomische jaarrekening, het fiscaal resultaat is het resultaat waarop de onderneming belastingen
zal moeten betalen, zoals blijkt uit de belastingsaangifte of de fiscale jaarrekening.
We moeten in het achterhoofd houden dat we ons nu eind boekjaar 2002 bevinden. De gegevens over de
boekjaren 2003 tot 2006 zijn voorspellingen i.v.m. de voorzienbare toekomst.
Geval 1: De som van alle nog niet teruggedraaide timing differences (*) neemt jaar na jaar toe. Als we
ervan uitgaan dat we ons nu in 2002 bevinden, wordt de som van de nog niet teruggedraaide timing
differences als volgt bepaald:
Beschouwen we de onderstaande gegevens over de bedrijfseconomische en de fiscale winst van
onderneming X:
23 Deze tendens leidt ertoe dat de geldwaarde van een tijdsverschil dat mogelijks ontstaat op het betrokken actieftoeneemt24 We gaan uit van een Angelsaksische onderneming omdat in de Angelsaksische landen de bedrijfseconomischejaarrekening aanzienlijke afwijkingen vertoont ten opzichte van de fiscale cijfers. Echter in België geldt het principedat men slechts iets fiscaal kan aanvaarden indien het in de boekhouding is opgenomen. De fiscale en debedrijfseconomische jaarrekening zijn één en dezelfde in België. Hierdoor worden er in de enkelvoudigejaarrekening in België geen latente belastingen opgenomen. Indien men dit voorbeeld in België zou situeren danmoet men gaan kijken naar de geconsolideerde jaarrekening. Dit zou het voorbeeld onnodig complex maken. Dochdit voorbeeld is ook relevant in de Belgische context.
Σ Timing differences in 200X =
timing difference 2002 + timing difference 2003 + …+ timing difference 200X-2 +
timing difference 200X-1 + timing difference 200X
28
2002 2003 2004 2005 2006Bedrijfseconomische winst 1000,00 1000,00 1000,00 1000,00 1000,00- Fiscale winst 990,00 990,00 990,00 990,00 990,00= Timing difference 10,00 10,00 10,00 10,00 10,00 Σ Timing differences (*) 10,00 20,00 30,00 40,00 50,00
In de onderstaande grafiek zien we de evolutie van de nog niet teruggedraaide timing differences. Het is
duidelijk te zien dat er een continue stijging is van de niet teruggedraaide timing differences in de
voorzienbare toekomst.
Partiële provisie
0,00
20,00
40,00
60,00
2002 2003 2004 2005 2006
Boekjaar
Som
van
alle
nog
ni
et te
rugg
edra
aide
tim
ing
diff
eren
ces
In dit geval worden volgens de partiële provisie benadering geen voorzieningen voor latente belastingen
opgezet. In de voorzienbare toekomst zal het geaggregeerd niveau aan timing differences immers niet
terugdraaien.
Geval 2: De som van alle nog niet teruggedraaide timing differences bereikt in de voorzienbare toekomst
een niveau dat lager is dan het huidig niveau van de nog niet teruggedraaide timing differences. Het
laagste niveau van de nog niet teruggedraaide timing differences in de toekomst noemen we het minimaal
toekomstig niveau. Beschouwen we de onderstaande gegevens over de bedrijfseconomische en de fiscale
winst van onderneming X:
2002 2003 2004 2005 2006
Bedrijfseconomische winst 1000,00 1000,00 976,00 1000,00 1000,00
- Fiscale winst 990,00 990,00 990,00 990,00 990,00
= Timing difference 10,00 10,00 (14,00) 10,00 10,00
? Timing differences 10,00 20,00 6,00 15,00 25,00
29
In de onderstaande grafiek zien we de evolutie van de nog niet teruggedraaide timing differences. Het is
duidelijk te zien dat in boekjaar 2004 de som van de nog niet teruggedraaide timing differences een
minimum bereikt dat tevens lager ligt dan het niveau aan niet teruggedraaide timing differences in 2002.
Partiële provisie
0,00
10,00
20,00
30,00
2002 2003 2004 2005 2006
Boekjaar
Som
van
alle
nog
ni
et te
rugg
edra
aide
tim
ing
diff
eren
ces
Dit wil zeggen dat er op geaggregeerde basis van de 10,00 EUR aan timing differences nu, voor een
bedrag van 4,00 EUR (10,00 – 6,00) zullen terugdraaien. Op deze 4,00 EUR worden latente belastingen
opgezet volgens de partiële provisie benadering.
Geval 3: De som van alle nog niet teruggedraaide timing differences bereikt in de voorzienbare toekomst
een niveau dat lager is dan het huidig niveau aan nog niet teruggedraaide timing differences en dat lager
is dan nul. Beschouwen we de onderstaande gegevens over de bedrijfseconomische en de fiscale winst
van onderneming X:
2002 2003 2004 2005 2006
Bedrijfseconomische winst 1000,00 970,00 970,00 970,00 970,00
- Fiscale winst 980,00 980,00 980,00 980,00 980,00
= Timing difference 20,00 -10,00 -10,00 -10,00 -10,00
Σ Timing differences 20,00 10,00 0,00 -10,00 -20,00
In de volgende grafiek zien we de evolutie van de nog niet teruggedraaide timing differences. Het is
duidelijk te zien dat in boekjaar 2004 de som van de nog niet teruggedraaide timing differences de X-as
snijdt en op het einde van de voorzienbare toekomst (boekjaar 2006) een minimum bereikt.
Minimaaltoekomstig niveau
30
Partiële provisie
2002 2003 2004 2005 2006
Boekjaar
Som
van
alle
nog
nie
t te
rugg
edra
aide
tim
ing
diff
eren
ces
-20,00
-10,000,00
10,00
20,0030,00
In dit geval boekt men volgens de partiële provisie benadering latente belastingen op het niveau aan
timing differences in 2002. Indien men de redenering van geval 2 gewoon doortrekt zou men verwachten
dat men latente belastingen gaat boeken op 40,00 EUR zijnde 20,00 - (- 20,00). Dit gebeurt echter niet;
het maximale bedrag aan timing differences waarop latente belastingen mogen worden berekend is het
huidig niveau aan timing differences, zijnde 20,00 EUR.Bron: Eigen werk
Meer algemeen kan men de berekeningsbasis als volgt uitdrukken:
De berekeningsbasis wordt dus berekend door van het huidig geaggregeerd niveau van
verschillen het minimale niveau af te trekken, zonder evenwel negatief te kunnen worden
vermits de maximale berekeningsbasis beperkt is tot het geaggregeerde niveau van verschillen
m.b.t. dit boekjaar.
Voordelen
- Het voordeel is dat door het gebruik van deze methode geen latente belastingen worden
geboekt die hoogstwaarschijnlijk niet zullen gerealiseerd worden in de toekomst. Het
bedrag op de balans weerspiegelt wat er effectief op termijn zal moeten betaald of
teruggevorderd worden van de belastingsautoriteiten en weerspiegelt aldus een echte
schuld of vordering. De effectieve belastingsvoet zal hier beter ‘tax planning’ strategieën
Berekeningsbasis ( )0;MTNHNMAX −= indien MTN ≥ 0HN= indien MTN < 0
Met: MAX = maximum HN = huidig niveau tijdsverschillen MTN = minimaal toekomstig niveau tijdsverschillen
31
weerspiegelen dan bij de andere methodes (Citron, 2001, blz. 848 en Wilson et al., 2001,
blz. 1657 en Alexander & Britton, 1993, blz. 418).
Nadelen
- Deze methode gaat in tegen het voorzichtigheidsbeginsel en tegen het principe van de
individuele waardering. De effecten van transacties in het heden en in de toekomst
worden samen gewaardeerd. Het probleem is dat toekomstige transacties nog helemaal
niet vast liggen. De omvang van het activiteitsniveau is een managementbeslissing
waartegenover op balansdatum helemaal geen verbintenis staat. Hierdoor zouden de
hernieuwbare temporary differences in de toekomst wel eens niet meer hernieuwbaar
kunnen worden indien het activiteitsniveau daalt onder het voorziene niveau (Wilson et
al., 2001, blz. 1659 en Curtis & Matthew, 1995, blz. 92).
- Het principe van de toerekening aan de periode wordt onder deze methode niet
gerespecteerd vermits slechts een gedeelte van de belastingseffecten die gerelateerd zijn
aan de transacties erkend in het resultaat voor belastingen, ook worden toegerekend aan
de betrokken periode (APB, 1967, blz. 11 par. 30).
- Deze methode is gebaseerd op een principe dat nergens anders in de boekhouding wordt
gebruikt namelijk dat schulden en vorderingen niet moeten worden erkend als ze
vervangen worden door vergelijkbare bedragen in de toekomst (Wilson et al., 2001, blz.
1658).
- Sansing (1998, blz. 361) toont aan dat ook al draait de belastingslatentie nooit terug door
bijvoorbeeld een almaar stijgend activiteitsniveau, dan nog blijft de belastingslatentie een
bepaalde waarde hebben.
- Deze methode is subjectief en bovendien kan het management deze methode gebruiken
om de resultaten te sturen in de gewenste richting vermits men gebruik maakt van
toekomstvoorspellingen (Citron, 2001, blz. 830).
Na dit theoretisch overzicht wordt in de volgende paragrafen gekeken hoe men volgens de
verschillende boekhoudnormen de berekeningsbasis dient te bepalen. We beginnen met een
overzicht in de volgende figuur.
32
Figuur 4: Overzicht van de berekeningsbasis
Bel. Boekh. Normen IAS 12 SFAS 109 FRS 19
Oorzaak van latenties
1. Timing differences x x
2. Temporary differences x x
3. Fiscale verliezen optioneel x x x
4. Verschillen tussen de
enkelvoudige en de
geconsolideerde jaarrekening
x x x x
5. Eliminatieboekingen x x x x
Berekeningsbasis
1. Nil Provision Enkelvoudige
2. Full provision x x x
3. Partial provision Geconsolideerde
Bron: Eigen werk
2.2.3 Volgens de Belgische boekhoudnormen:
2.2.3.1 Enkelvoudige jaarrekening
Algemene regel
Vermits men in de enkelvoudige jaarrekening geen latente belastingen boekt, zou men kunnen
stellen dat in de enkelvoudige jaarrekening de nil provision benadering (cfr. supra blz. 23) wordt
toegepast. Hierbij zijn de aan een boekjaar toe te rekenen belastingen gelijk aan courante
belastingen. De oorzaak hiervan is dat: “in België het fiscale principe geldt dat enkel kan worden
aanvaard wat ook in de boekhouding is verwerkt (De Lembre et al., 2001, blz. 85).”
Uitzonderingen
(a) Kapitaalsubsidies verkregen van de overheid voor de investeringen in vaste activa (K.B.
30.01.2001 art. 76 en PWC, 1999, blz. 199): dit is een subsidie die men van de overheid
verkrijgt ‘om niet’. Een gedeelte van de kapitaalsubsidie dient geboekt te worden als
uitgestelde belasting (De Lembre, 1999, blz. 109-111).
33
Voorbeeld 9: Kapitaalsubsidies
Onderneming X verkrijgt in 1998 een kapitaalsubsidie bij aankoop van een gebouw. Het gebouw
wordt aangekocht voor 1000,00 EUR en de onderneming verkrijgt een kapitaalsubsidie ter
waarde van 200,00 EUR. Het gebouw wordt lineair afgeschreven op 5 jaar (20%). De
belastingsvoet bedraagt 40%. De balansposten zien er als volgt uit in de opeenvolgende
boekjaren:
Boekjr. Gebouwen Geboekte afschr. op
gebouwen
Kapitaalsubsidies Uitgestelde
belastingen
Ontvangst 1000,00 (a) 120,00 (b) 80,00
1998 1000,00 200,00 (c) 96,00 (d) 64,00
1999 1000,00 400,00 72,00 48,00
2000 1000,00 600,00 48,00 32,00
2001 1000,00 800,00 24,00 16,00
2002 1000,00 1000,00 0,00 0,00
(a) Kapitaalsubsidie na belastingseffecten: 200,00 * 60% = 120,00
(b) Uitgestelde belastingen op kapitaalsubsidie: 200,00 * 40% = 80,00
(c) Kapitaalsubsidie a rato van het afschrijvingsritme in resultaat nemen: 120,00 * 20% = 24,00 dus
120,00 – 24,00 = 96,00
(d) Uitgestelde belasting a rato van het afschrijvingsritme in resultaat nemen:80,00 * 20% = 16,00
dus 80,00 –16,00 = 64,00
De journaalposten in verband met kapitaalsubsidies voor boekjaar 1998 zien er als volgt uit:
1998 Ontvangst
416.. Te ontvangen kapitaalsubsidies 200,00
15000 aan Kapitaalsubsidies 120,00
16800 Uitgestelde belastingen op kapitaalsubsidies 80,00
Verkrijging van de subsidie
55000 Kredietinstellingen: R/C 200,00
416.. aan Te ontvangen kapitaalsubsidies 200,00
Ontvangst subsidie
1998 Einde boekjaar
15001 In resultaat genomen kapitaalsubsidies 24,00
16801 Uitgestelde belastingen op kapitaalsubsidies: terugneming (-) 16,00
75300 aan Kapitaalsubsidies 24,00
78000 Onttrekkingen aan de uitgestelde belastingen 16,00
Overboeking van de kapitaalsubsidie naar de resultatenOnttrekking aan de uitgestelde belastingen
Bron: Eigen berekeningen op basis van CBN, 1992, blz. 29-32
34
(b) Meerwaarden bij realisatie van tastbare en ontastbare vaste activa en effecten
uitgegeven door publieke instanties: op dergelijke meerwaarden worden wel latente
belastingen berekend als de belastingen op deze meerwaarden uitgesteld zijn (K.B.
30.01.2001 art. 76 en PWC, 1999, blz. 199). Het onderstaande voorbeeld illustreert dit
geval.
Voorbeeld 10: Meerwaarden op materiële vaste activa
Onderneming X verkoopt in januari 1998 een machine (A), die volledig afgeschreven is, voor
1000,00 EUR. Één maand later herbelegt de onderneming de meerwaarde in een nieuwe machine
(B) ter waarde van 1000,00 EUR. De nieuwe machine wordt over 5 jaar lineair afgeschreven. De
belastingsvoet bedraagt 40%. De balansposten zien er als volgt uit in de opeenvolgende
boekjaren:
Boekjr. Machine
(B)
Geboekte afschr. op
machine (B)
Meerwaarde op
machine (A)
Uitgestelde
belastingen
Ontvangst 1000,00 (a) 600,00 (b) 400,00
1998 1000,00 200,00 (c) 480,00 (d) 320,00
1999 1000,00 400,00 360,00 240,00
2000 1000,00 600,00 240,00 160,00
2001 1000,00 800,00 120,00 80,00
2002 1000,00 1000,00 0,00 0,00
(a) Meerwaarde na belastingseffecten: 1000,00 * 60% = 600,00
(b) Uitgestelde belastingen op meerwaarde: 1000,00 * 40% = 400,00
(c) Meerwaarde a rato van het afschrijvingsritme in resultaat nemen: 600,00 * 20% = 120,00 dus 600,00
– 120,00 = 480,00
(d) Uitgestelde belasting a rato van het afschrijvingsritme in resultaat nemen: 400,00 * 20% = 80,00 dus
400,00 – 80,00 = 320,00
De journaalposten in verband met de meerwaarden voor boekjaar 1998 zien er als volgt uit:
35
1998 Ontvangst
55000 Kredietinstellingen: R/C 1000,00
763 aan Meerwaarde op realisatie van vaste activa 1000,00
Realisatie meerwaarde
689 Overboeking naar belastingvrije reserves 600,00
680 Overboeking naar uitgestelde belastingen 400,00
132 aan Belastingvrije reserves 600,00
1682 Uitgestelde belastingen op gerealiseerde meerwaarden
op materiële vaste activa
400,00
Overboeking van de gerealiseerde meerwaarde naar debelastingvrije reserves en de uitgestelde belastingen
1998 Einde boekjaar
1682 Uitgestelde belastingen op gerealiseerde meerwaarden op
materiële vaste activa
80,00
132 Belastingvrije reserves 120,00
780 aan Onttrekkingen aan de uitgestelde belastingen 80,00
789 Onttrekkingen aan de belastingvrije reserves 120,00
Onttrekking aan de uitgestelde belastingenOnttrekking aan de belastingvrije reserves
Bron: Eigen berekeningen op basis van De Lembre, 1999, blz. 110-111 en CBN, 1992, blz. 29-32
2.2.3.2 Geconsolideerde jaarrekening
Algemene regel
In de geconsolideerde jaarrekening worden wel belastingslatenties geboekt. De berekeningsbasis
wordt bepaald door toepassing van de partiële provisie benadering (cfr. supra blz. 26) op timing
differences (cfr. supra blz. 15). Vermits uit K.B. 30.01.2001 art. 129 blijkt dat: “…voor zover
mag worden aangenomen dat daaruit voor de consoliderende vennootschap of voor een in de
consolidatie opgenomen dochteronderneming in de afzienbare toekomst inderdaad kosten zullen
voortvloeien”, blijkt dat enkel verschillen waarvan men verwacht dat ze effectief zullen
terugdraaien in de toekomst, aanleiding geven tot latente belastingen. Dit komt overeen met de
partiële provisie benadering.
De oorzaken van latente belastingen in de geconsolideerde jaarrekening in België zijn onder
andere:
(a) Timing differences:
36
- Belaste voorzieningen: voorzieningen die bedrijfseconomisch worden
aangelegd doch door de fiscus worden verworpen. Een voorbeeld hiervan zou
een door de fiscus niet aanvaarde voorziening voor risico’s en kosten kunnen
zijn (Blomme & Demesmaeker, 1994, blz. 17 en Beddegenoodts et al., 2002,
blz. A.VII.1.-09).
- Belaste waardeverminderingen: waardeverminderingen die bedrijfs-
economisch worden aangelegd doch door de fiscus worden verworpen tot het
bewijs van het verlies vaststaat. Een mogelijk voorbeeld is het niet aanvaarden
van een waardevermindering op voorraden of vorderingen door de fiscus
(Blomme & Demesmaeker, 1994, blz. 17 en Beddegenoodts et al., 2002, blz.
A.VII.1.-09).
- Onderschatting van de activa en overschatting van de passiva. De
zogenaamde verborgen reserves (Beddegenoodts et al., 2002, blz. A.VII.1.05).
(b) Fiscaal overdraagbare verliezen en belastingskredieten: op fiscale verliezen boekt
men een actieve belastingslatentie (cfr. infra blz. 49) In België zijn fiscale verliezen
onbeperkt overdraagbaar zowel naar tijd als naar bedrag (E&Y, 2002, blz. 72 en
Beghin & Flamant, 2002, blz. 296).
(c) Verschillen tussen de geconsolideerde jaarrekening en de enkelvoudige jaarrekening:
Deze worden veroorzaakt door verschillen in waarderingsregels. Door het feit dat in
België de enkelvoudige jaarrekening de basis vormt voor de berekening van het
belastbaar resultaat en enkel fiscaal kan worden aanvaard wat ook in de jaarrekening
is geboekt, moet men de invloed van de fiscale wetgeving op de enkelvoudige
jaarrekening elimineren om te komen tot de geconsolideerde jaarrekening. Ten
gevolge van de aanpassingen tussen de enkelvoudige en de geconsolideerde
jaarrekening worden kosten en opbrengsten geëlimineerd waarop de onderneming
belast is, vermits deze in de belastbare basis zaten (die gebaseerd is op de
enkelvoudige jaarrekening). Om de discrepantie die ontstaat tussen de verschuldigde
belastingen en het resultaat voor belastingen in de geconsolideerde jaarrekening te
neutraliseren worden latente belastingen geboekt.
Daarnaast moet men de waarderingsregels ook aanpassen aan de waarderingsregels
van de moeder (Blomme & Demesmaeker, 1994, blz. 19 en De Lembre et al., 2001,
blz. 70).
Voorbeelden kunnen onder andere zijn:
37
- Verschillen in de afschrijvingstermijn gehanteerd in de enkelvoudige
jaarrekening ten opzichte van de geconsolideerde jaarrekening (Plateau & Van
Herck, 1996, blz. 97).
- Voorraadwaardering volgens LIFO in de enkelvoudige jaarrekening en
volgens FIFO in de geconsolideerde (Plateau & Van Herck, 1996, blz. 97 en
Blomme & Demesmaeker, 1994, blz. 19).
- Oprichtingskosten en R&D kosten die geactiveerd worden in de enkelvoudige
jaarrekening terwijl ze in resultaat worden genomen in de geconsolideerde
jaarrekening (Blomme & Demesmaeker, 1994, blz. 19).
(d) Eliminatieboekingen in de consolidatie
Voorbeelden zijn onder andere:
- De meerwaarde bij de onderlinge verkoop van vaste activa (De Lembre et al.,
2001, blz. 52 en Blomme & Demesmaeker, 1994, blz. 20).
- Verlies bij onderlinge verkoop van vaste activa met verlies (De Lembre et al.,
2001, blz. 58).
- Eliminatie van de intragroepswinsten vervat in de eindvoorraad (Plateau &
Van Herck, 1996, blz. 119 en Blomme & Demesmaeker, 1994, blz. 20).
Bij de bespreking van de overige boekhoudnormen zullen we de eliminatieboekingen en de
verschillen tussen de enkelvoudige en de geconsolideerde jaarrekening niet meer afzonderlijk
behandelen vermits ze in feite een onderdeel zijn van de timing differences.
2.2.4 Volgens IAS:
Algemene regel
Latente belastingen worden berekend op temporary differences, zijnde verschillen tussen de
boekwaarde van een actief of passief en de fiscale waarde (IASB, 2002, blz. 12-11 par. 5). Het
uitgangspunt voor de berekening is de balans (Wilson et al., 2001, blz. 1645). Alle temporary
differences, benevens een aantal uitzonderingen, hebben latente belastingseffecten (IASB, 2002,
blz. 12-3). De full provision benadering (cfr. supra blz. 24) wordt weerhouden ter bepaling van
de berekeningsbasis.
De oorzaken van latente belastingen in de jaarrekening onder IAS kunnen onder andere zijn:
(a) Temporary differences:
- Alle timing differences: vermits timing differences altijd temporary
differences zijn.
38
- Aanpassingen naar ‘fair value’ van activa en passiva in een fusie of
overname. Bijvoorbeeld de activa en passiva van de overgenomen
onderneming Y worden aangepast naar hun faire waarde om aldus opgenomen
te worden in de jaarrekening van de onderneming X zijnde de overnemer.
Echter fiscaal gezien past men de waarde van deze activa en passiva niet aan.
- Herwaardering van bepaalde activa naar hun ‘fair value’ voor
consolidatiedoeleinden wanneer de fiscale basis niet of althans niet
gelijkmatig wordt aangepast.
- Herwaarderingen op gronden
- Impairment verliezen
- Acquisities
(b) Fiscaal overdraagbare verliezen en belastingskredieten
Uitzonderingen
- Goodwill: Indien de afschrijvingen op goodwill niet aftrekbaar zijn, ontstaat een
temporary difference doch hierop worden geen latente belastingen geboekt (IASB, 2002,
blz. 12-15 par. 15 en blz. 12-20 par. 24 en PWC, 2001, blz. 87).
- Eerste opname van een actief of passief bestanddeel: Voor temporary differences die
ontstaan bij de eerste opname van een actief of passief bestanddeel in een transactie die:
- Geen fusie of overname is, en
- Op het moment dat de transactie plaatsvindt geen impact heeft op zowel het
boekhoudkundig als het fiscaal resultaat
wordt geen actieve of passieve latentie geboekt (IASB, 2002, blz. 12-15 par. 15, 24).
2.2.5 Volgens US Gaap:
Algemene regel
SFAS 109 volgt dezelfde redenering als in IAS 12. De verschillende oorzaken van latente
belastingen onder IAS kunnen doorgetrokken worden naar US Gaap.
Uitzonderingen
Naast de hieronder opgenomen uitzonderingen bestaan er nog een aantal specifieke gevallen
(leveraged leases, omzetten in vreemde valuta en dergelijke) waarvoor de algemene regel niet
geldt. Deze moeten volgens een afzonderlijke regeling worden geboekt en worden hier niet
behandeld.
39
- Goodwill: SFAS 109 volgt dezelfde redenering als in IAS 12 (FASB, 1992, blz. 3 par.9).
- Eerste opname van een actief of passief bestanddeel: SFAS 109 volgt dezelfde
redenering als in IAS 12 (PWC, 2001, blz. 87).
2.2.6 Volgens UK Gaap:
Algemene regel
In tegenstelling tot IAS 12 en SFAS 109, opteerde de ASB ervoor om latente belastingen te
berekenen op timing differences. Timing differences worden gedefinieerd als verschillen tussen
het boekhoudkundig en het fiscaal resultaat. Het uitgangspunt voor de berekening is de
resultatenrekening. (Wilson et al., 2001, blz. 1645 en Connor et al., 2001, blz. 410). Sedert het in
voege treden van FRS 19 worden latente belastingen berekend op alle timing differences, die
ontstaan maar nog niet teruggedraaid zijn op balansdatum25 (ASB, 2002, blz. 3 par. 7). De full
provision benadering (cfr. supra blz. 24) wordt hier dus weerhouden. Dit in tegenstelling tot
SSAP 15, de voorganger van FRS 19, waar gebruik werd gemaakt van de partiële provisie
benadering en voor een fractie van alle timing differences een latente belasting werd opgezet
(Connor et al., 2001, blz. 408).
De oorzaken van latente belastingen in de jaarrekening onder UK Gaap kunnen onder andere
zijn:
(a) Timing differences:
- Inkomsten die in de jaarrekening worden opgenomen en slechts later worden
opgenomen in het fiscaal resultaat: Bijvoorbeeld herwaarderingsmeerwaarden op
een gebouw worden opgenomen in de resultatenrekening bij herwaardering,
echter men neemt ze slechts op in het belastbaar resultaat indien ze gerealiseerd
worden (Wilson et al., 2001, blz. 1648).
- Uitgaven of verliezen die in het fiscaal resultaat worden erkend alvorens ze in de
financiële staten worden erkend: Bijvoorbeeld R&D uitgaven kunnen vanuit
fiscaal oogpunt onmiddellijk in resultaat worden genomen terwijl ze in de
financiële staten worden geactiveerd en afgeschreven (Wilson et al., 2001, blz.
1649).
(b) Fiscaal overdraagbare verliezen en belastingskredieten
25 Met de bepaling ‘ontstaan op balansdatum maar nog niet teruggedraaid’ wordt bedoeld dat geen latentebelastingen dienen opgezet te worden voor timing differences die binnen het jaar dat ze ontstaan, ook terugdraaien.
40
Uitzonderingen
- Subsidies voor investeringen in vaste activa: Latente belastingen dienen erkend te
worden op het moment dat de subsidies voor het vast actief ontvangen worden. Echter
indien alle voorwaarden om de subsidie te behouden vervuld zijn, dan dient de latentie
afgeboekt te worden Indien het betrokken actief niet wordt afgeschreven is het timing
difference gelijk aan de ontvangen subsidie (ASB, 2002, blz. 3 par. 9).
- Herwaarderingen en winsten bij verkoop op niet monetaire activa: Latente belastingen
dienen erkend te worden op timing differences resulterende uit activa die continu naar
‘fair value’ worden geherwaardeerd, waarbij de wijzigingen in de ‘fair value’ worden
verrekend in de ‘profit en loss account’ en waarbij de winsten of verliezen slechts worden
belast op het moment dat ze gerealiseerd zijn (ASB, 2002, blz. 4 par.12-13).
- Overige niet monetaire activa: Latente belastingen dienen enkel erkend te worden voor
timing differences resulterende uit overige niet monetaire activa in de mate dat op
balansdatum twee voorwaarden voldaan zijn (ASB, 2002, blz. 5 par. 14-20):
(a) De onderneming heeft een bindend contract om de geherwaardeerde activa te
verkopen.
(b) De onderneming heeft de winsten of verliezen die verwacht worden bij verkoop in de
boekhouding opgenomen.
- Niet-uitgekeerde winsten van dochterondernemingen,verbonden ondernemingen en joint
ventures: Latente belastingen dienen enkel geboekt te worden voor winsten uit vorige
boekjaren van een dochteronderneming, verbonden onderneming of een joint venture
indien op balansdatum aan één van de volgende voorwaarden voldaan is (ASB, 2002, blz.
5 par. 21-22):
(a) De dividenden zijn verworven als ontvangsten.
(b) De dochteronderneming, verbonden onderneming of joint venture heeft een bindende
overeenkomst aangegaan om de winsten uit het verleden uit te keren.
Omwille van het groot aantal uitzonderingen betwijfelen Wilson et al. (2001, blz. 1645) of het
hier echt wel gaat om de full provision benadering.
2.2.7 Conclusie
M.b.t. de berekeningsbasis blijkt dat de Belgische boekhoudnormen sterk verschillen van de drie
andere boekhoudnormen omdat ofwel de nil provion in de enkelvoudige jaarrekening ofwel de
41
partiële provisie benadering in de geconsolideerde jaarrekening wordt toegepast. Internationaal
gezien passen zowel IAS, US Gaap en UK gaap de full provision benadering toe; de verschillen
waarop dit dient te gebeuren zijn uitgebreider onder IAS en US Gaap dan onder UK Gaap waar
men nog steeds uitgaat van een resultaatsbenadering, zijnde timing differences.
2.3 Berekeningsmethode
In deze vorige sectie werd bepaald op welk bedrag men latente belastingen gaat boeken. Om van
de berekeningsbasis tot het bedrag in de jaarrekening te komen moet de belastingslatentie nog
berekend worden door toepassing van een belastingsvoet op de berekeningsbasis. Ten aanzien
van de vraag welke belastingsvoet moet weerhouden worden bestaan opnieuw een aantal
mogelijke benaderingen. Eerst gaan we in op de verschillende methodes en vervolgens kijken we
opnieuw welke methode in de boekhoudnormen wordt gehanteerd.
Figuur 5: Berekeningsmethodes
Bron: Eigen werk
2.3.1 Overzicht van de berekeningsmethodes
2.3.1.1 Deferral methode of deferred methode of methode van de vaste overdracht
De deferral methode legt de klemtoon op de resultatenrekening. Deze methode probeert de
impact op de resultatenrekening van belastingslatenties die ontstaan tengevolge van timing
differences (cfr. supra blz. 15) te kwantificeren. Deze methode is minder geschikt om de
belastingseffecten in te schatten op het moment dat de timing differences terugdraaien (FASB,
1992, blz. 67 par. 208 en APB, 1967, blz. 8 par. 19 en ASC, 1978, blz. 2 par. 13 en Wilson et al.,
2001, blz. 1651).
De kern van deze methode is dat bij het ontstaan van een timing difference er een
belastingsvoordeel of -nadeel ontstaat dat uitgesteld wordt tot op het moment van terugdraaiing
DEFERRAL METHODE
INCREMENTAL LIABILITYMETHODE
LIABILITY METHODE
HYBRIDE METHODE
BEREKENINGS-METHODE
42
(E&Y, 1991, blz. 10). De waarde aan dewelke de latenties in de boeken staan, wordt bepaald
door de aanslagvoet geldig op het moment dat het timing difference ten aanzien van hetwelk een
latentie geboekt is, ontstond en wordt niet beïnvloed door veranderingen in de aanslagvoet in de
daaropvolgende jaren (Wilson et al., 2001, blz. 1651 en ASC, 1978, blz. 2 par. 13 en APB, 1967,
blz. 8 par. 19)
In de praktijk bestaan er drie verschillende benaderingswijzen voor de berekening van latente
belastingen onder de deferral methode (Plateau & Van Herck, 1996 , blz. 105 en APB, 1967, blz.
13 par. 37):
1. De individuele methode: voor elk timing difference wordt het belastingseffect
afzonderlijk berekend. Voor nieuw ontstane timing differences wordt de latentie
berekend door het bedrag overeenkomstig met het timing difference te vermenigvuldigen
met de aanslagvoet die op dat moment in voege is. Het bedrag dat bij terugdraaiing wordt
tegengeboekt is gelijk aan het bedrag dat op de rekening werd geboekt op het moment dat
het timing difference ontstond.
2. De gross change methode: gelijkaardige transacties worden samengeteld en vervolgens
wordt op het cumulatief bedrag een belastingslatentie berekend. Wel worden voor timing
differences die ontstaan en timing differences die terugdraaien afzonderlijke
berekeningen uitgevoerd. Op timingsverschillen die ontstaan wordt een latentie berekend
aan de hand van de aanslagvoet geldig op dat ogenblik. Het bedrag dat moet worden
tegengeboekt bij terugdraaiende verschillen zou moeten bepaald worden door naar de
belastingsvoet te gaan kijken in voege op het moment van ontstaan van elk van de timing
differences die nu terugdraaien, doch kan hier bepaald worden volgens de FIFO methode
of volgens de methode van het gewogen gemiddelde.
3. De net change methode: opnieuw worden gelijkaardige transacties samen beschouwd,
maar voor de berekening van de belastingslatentie wordt geen onderscheid meer gemaakt
tussen de nieuw ontstane en de terugdraaiende latenties. De wijziging in een bepaald
boekjaar in de latente belastingen wordt berekend door de huidige aanslagvoet te
vermenigvuldigen met de netto wijziging in de timing differences over dit boekjaar. Het
bedrag dat moet worden tegengeboekt bij terugdraaiende verschillen wordt als volgt
berekend:
43
Courante belastingen
- (Fiscaal resultaat – Terugdraaiende timing differences) x Huidige belastingsvoet
= Daling in de latente belasting tengevolge van terugdraaiende timing differences
Evenwel deze daling mag nooit het bedrag dat destijds als latente belasting werd geboekt,
overschrijden.
Voordelen
Sommige auteurs zien deze methode als de meest conceptueel pure, omdat de
boekhoudkundige verwerking van latente belastingen juist tot doel heeft om de
belastingsuitgaven toe te rekenen tussen de verschillende perioden (Wilson et al., 2001,
blz. 1651) Via deze methode wordt de matching tussen de toe te rekenen belastingen in
de resultatenrekening en de erkenning van de ermee gerelateerde kosten en opbrengsten
behouden. Transacties en hun belastingseffecten worden toegerekend aan hetzelfde
boekjaar.
Nadelen
- In het geval van wijzigingen in de belastingsvoet, produceert de deferral methode
betekenisloze balansrekeningen vermits de latente belastingen niet worden aangepast aan
het gewijzigde belastingstarief (Wilson et al., 2001, blz. 1651)
- Deze methode zorgt voor praktische problemen omwille van het feit dat men de
belastingsvoet geldig bij het ontstaan van de individuele latenties moet gaan bijhouden.
2.3.1.2 Liability methode
De liability methode of de methode van de variabele overdracht legt de klemtoon op de juistheid
van de balans i.p.v. de resultatenrekening. De focus ligt ook op de toekomst i.p.v. op het
verleden. De keuze van het soort verschil waarop belastingslatenties worden berekend geeft
aanleiding tot het volgende onderscheid (Wilson et al., 2001, blz. 1651):
1. Resultaat gebaseerde liability methode of income statement based liability method:
Hierbij gaat men voor de berekening van latente belastingen uit van de notie van timing
differences. M.a.w. onder deze methode gaat men latente belastingen berekenen op basis
van timing differences.
2. Balans gebaseerde liability methode of balance sheet liability method: Deze meer recent
ontstane methode gaat latente belastingen berekenen via de liability methode maar dan
toegepast op temporary differences.
44
De belastingseffecten worden volgens de liability methode gezien als schulden m.b.t in de
toekomst te betalen belastingen en als vorderingen voor in de toekomst terug te vorderen
belastingen. In het geval van een wijziging van de aanslagvoet worden deze schulden en/of
vorderingen herberekend aan de nieuwe aanslagvoet (Wilson et al., 2002, blz. 1652 en ASC,
1978, blz. 2 en APB, 1967, blz. 9). De effecten van zo’n herberekening worden opgenomen in de
resultatenrekening als latente belastingsschulden of -vorderingen m.b.t. het huidig boekjaar. De
aanslagvoet op het terugdraaimoment is dus bepalend voor de waarde van de latentie. Deze
aanslagvoet wordt geschat door uit te gaan van het huidige belastingspercentage of de
toekomstige belastingsvoet, indien deze gekend is (Wilson et al., 2002, blz. 1652 en ASC, 1978,
blz. 2 par. 14).
Indien we de deferral methode en de liability methode gaan vergelijken, blijkt dat indien men
uitgaat van dezelfde assumpties (liability methode berekend op basis van timing differences) het
resultaat onder beide methodes hetzelfde zal zijn indien de belastingsvoet niet wijzigt. Hieronder
volgt een voorbeeld dat het verschil illustreert tussen de deferral en de liability methode.
Voorbeeld 11: Deferral versus liability methode
In onderneming X ontstaat zowel in 2002 als in 2003 een tijdsverschil ter waarde van 100,00 EUR dat
vervolgens resp. terugdraait in 2004 en 2005. Het belastingspercentage wijzigt vanaf boekjaar 2003 van
40% naar 34%. De berekeningen zijn als volgt:
2002 2003 2004 2005
Belastingspercentage 40% 34% 34% 34%
Tijdsverschil
ontstaan 100,00 100,00
- terugdraaien 100,00 100,00
= Σ tijdsverschil 100,00 200,00 100,00 0,00
Deferral methode
gebruikt belastings% voor latente bel. 40% 40% 34% 40% 34% 34%
Latente belastingen 40,00 (a) 74,00 (c) 34,00 0,00
Liability methode
gebruikt belastings% voor latente bel. 40% 34% 34% 34%
Latente belastingen 40,00 (b) 68,00 (d) 34,00 0,00
(a) 40% * 100,00 + 34% * 100,00 = 74,00
45
(b) 34% * 200,00 = 68,00
(c) Bij de ‘deferral’ methode, in geval van toepassing van de individuele methode (cfr. supra blz. 42),
is het bedrag dat tegen de latentie wordt afgeboekt op het terugdraaimoment, het bedrag dat
toegerekend werd bij het ontstaan van de latentie dus: 74,00- 100,00 * 40% = 34,00
(d) 68,00 – 100,00 * 34% = 34,00
Bron: Eigen werk
2.3.1.3 Incremental liability methode
Deze methode probeert verschillende types tijdsverschillen te onderscheiden. Het is een variant
op de ‘gewone’ liability methode. Het onderscheid wordt gemaakt op basis van het feit of een
bepaald tijdsverschil aanleiding geeft tot een additionele belastingsschuld of -vordering op
balansdatum. Men erkent enkel een latentie aan de hand van de liability methode voor die
temporary differences die aanleiding geven tot een echte schuld of vordering. Het criterium van
belang voor het al dan niet erkennen van een belastingslatentie op een bepaald tijdsverschil, is de
mate van zekerheid omtrent de werkelijke realisatie van de latente belastingsschuld of -
vordering. De latentie wordt geboekt op het moment dat er een echte latente belastingsschuld of
vordering ontstaat in hoofde van de onderneming. Indien er in de toekomst nog aan een aantal
voorwaarden moet voldaan worden opdat de latentie zou terugdraaien, dan opteert men er in
deze benadering voor om geen latentie op te zetten. Het onderstaande voorbeeld illustreert deze
methode (Wilson et al., 2001, blz. 1703 en APB, 2002, blz. 26 Appendix V).
Voorbeeld 12: Voorbeeld: Incremental liability methode
Indien een Belgische onderneming versnelde afschrijvingen gaat toepassen in de enkelvoudige
jaarrekening terwijl ze in de geconsolideerde jaarrekening bedrijfseconomisch afschrijft, zal men in de
geconsolideerde jaarrekening een latente belastingsschuld moeten erkennen. Het fiscaal resultaat (zoals
dit blijkt uit de enkelvoudige jaarrekening) zal lager zijn dan het bedrijfseconomisch resultaat (zoals dit
uit de geconsolideerde jaarrekening blijkt). Er ontstaat dus een timing difference waarop een latente
belastingsschuld dient erkend te worden. Omwille van het feit dat de hogere (fiscaal geïnspireerde)
afschrijvingen in het huidig boekjaar automatisch zullen gevolgd worden door lagere afschrijvingen in de
toekomst, zal het ontstane timing difference zeker terugdraaien in de toekomst.
Daarentegen indien deze onderneming een gebouw herwaardeert, dan heeft de onderneming de keuze of
ze dit gebouw al dan niet verkoopt en zo een hoger fiscaal resultaat realiseert. Zolang deze keuze bestaat
wordt er geen latente belastingsschuld opgezet. Dit gebeurt wel van zodra de onderneming een bindend
contract heeft om het gebouw te verkopen.Bron: Eigen werk gebaseerd op Wilson et al., 2001, blz. 1703
46
Voordelen
De nadruk ligt hier op de aard van de verbintenis die de onderneming heeft om de latentie
ook werkelijk te realiseren (Wilson et al., 2001, blz. 1703).
Nadelen
- De logica die hier wordt gebruikt zou even goed kunnen worden toegepast op de
erkenning van de transactie die de latenties in de eerste plaats veroorzaakt. Dit zou er dan
toe kunnen leiden dat bijvoorbeeld herwaarderingen niet meer worden geboekt.
- Men kan argumenteren dat ook al verkoopt de onderneming een bepaald actief niet,
bijvoorbeeld een machine, dan nog geeft dit aanleiding tot hogere belastingen in de
toekomst. De boekwaarde van deze machine zal door het gebruik worden gerecupereerd.
Dit gebruik resulteert in belastbare inkomsten. Vandaar dat een latente belastingsschuld
dient erkend te worden (PWC, 1999, blz. 208).
2.3.1.4 Hybride methode
In deze methode worden de deferral en de liability methode gecombineerd. Voor elk van de
verschillende types zoals hieronder opgenomen wordt de beste berekeningsmethode uitgezocht.
Type 1: opbrengsten erkend in de boekhouding vooraleer ze belastbaar zijn
Type 2: opbrengsten belast vooraleer ze in de boekhouding erkend worden
Type 3: kosten erkend in de boekhouding vooraleer ze aftrekbaar zijn
Type 4: kosten aftrekbaar vooraleer ze in de boekhouding erkend worden
De hybride methode maakt een onderscheid tussen tijdsverschillen die eerst in de boekhouding
worden verwerkt en pas in een later boekjaar fiscaal worden verwerkt (dergelijke tijdsverschillen
noemt men boek vóór belasting verschillen) (type 1 en 3) en tijdsverschillen die eerst fiscaal
worden verwerkt en pas in een later boekjaar boekhoudkundig worden verwerkt (dergelijke
tijdsverschillen noemt men belasting vóór boek verschillen) (type 2 en 4).
In het geval van ‘boek vóór belasting verschillen’ kan de latente belastingsschuld of -vordering
niet met absolute zekerheid worden gekwantificeerd vermits de invloed van deze transacties
slechts in de toekomst duidelijk zal worden. De waarde van de latente belastingsschuld of -
vordering wordt bepaald door de aanslagvoet op het terugdraaimoment. De liability methode is
voor dit soort verschillen de weerhouden methode. In het andere geval, ‘belasting vóór boek
47
verschillen’ is het belastingseffect van de transacties gekend. De belastingsuitgave of inkomst
staat vast. Als gevolg hiervan is de deferral methode hier aangewezen.
Voordelen
Deze methode lijkt theoretisch zeer sterk.
Nadelen
- De praktische onbruikbaarheid van deze methode is het grootste nadeel. Het is
onmogelijk om ‘boek vóór belasting’ en ‘belasting vóór boek’ verschillen afzonderlijk bij
te gaan houden.
- Tijdsverschillen kunnen ook veranderen van type tussen het moment van ontstaan en het
terugdraaimoment.
Na deze theoretische bespreking van de verschillende methodes wordt gekeken naar de vier
boekhoudnormen. We beginnen met een overzicht.
Figuur 6: Overzicht van de berekeningsmethodes
Bel. Boekh. Std. IAS 12 SFAS 109 FRS 19
Berekeningsmethode
Deferral methode
Balans gebaseerde liability methode x x
Resultaatgebaseerde liability methode x (x)
Incremental liability methode (x)
Hybride methode
Bron: Eigen werk
2.3.2 Volgens de Belgische boekhoudnormen:
In de enkelvoudige jaarrekening worden latente belastingen op kapitaalsubsidies of
meerwaarden die gespreid worden belast, berekend aan de hand van de belastingsvoet die in
voege was op het moment dat deze kapitaalsubsidies resp. meerwaarden werden opgenomen in
de boekhouding. Het bedrag van de uitgestelde belasting mag worden aangepast wanneer de te
betalen belasting hiervan sterk zal afwijken (K.B. 30.01.2001 art. 76 en CBN, 1992, blz. 27 en
PWC, 1999, blz. 200). In de geconsolideerde jaarrekening mogen de latente belastingsschulden
enkel aangepast worden indien het bedrag in de boekhouding substantieel verschilt van het
bedrag dat men zal moeten betalen in de toekomst, door bijvoorbeeld een daling in de
48
belastingsvoet (K.B. 30.01.2001 art. 76, CBN, 1992, blz. 27 en PWC, 1999, blz. 200). Op basis
hiervan kunnen we besluiten dat de liability methode (cfr. supra blz. 43) wordt toegepast in de
geconsolideerde jaarrekening en voor de latenties die worden geboekt in de enkelvoudige
jaarrekening (Plateau & Van Herck, 1996, blz. 103).
2.3.3 Volgens IAS:
De gehanteerde methode is de liability methode (cfr. supra blz. 43). De belastingsvoet die men
verwacht op het moment dat de belastingslatentie terugdraait, is bepalend voor de grootte van de
latentie. De beste inschatting voor de belastingsvoet op het terugdraaimoment is de huidige
belastingsvoet, tenzij er een toekomstige wijziging in de belastingsvoet is voorzien in de wet.
Het bedrag van de latenties wordt aangepast voor wijzigingen in de belastingsvoet (IASB, 2002,
blz. 12-28 par. 47 en PWC, 1999, blz. 200 en E&Y, 2001, blz. 350 ).
Latente belastingen dienen gemeten te worden aan de hand van de gemiddelde belastingsvoet die
toepasbaar zal zijn op de verwachte fiscale resultaten in het jaar dat de latentie verwacht wordt
terug te draaien, in het geval waar ondernemingen worden geconfronteerd met graduele
belastingsvoeten (IASB, 2002, blz. 12-29 par. 49).
Belastingslatenties op intragroepsresultaten worden berekend aan de belastingsvoet van de
kopende onderneming (KMPG, 2002, blz. 14).
De gehanteerde methode onder IAS wordt ook wel de balance sheet liability methode of de
balansgebaseerde liability methode (cfr. supra blz. 43) genoemd. De latente belastingen worden
berekend door de liability methode te gaan toepassen op alle temporary differences. De
benaming ‘balansgebaseerd’ resulteert uit het feit dat temporary differences betrekking hebben
op de balans.
2.3.4 Volgens US Gaap:
Net zoals onder IAS 12 is de belastingsvoet die men verwacht, op het moment dat de latente
belastingsschuld of vordering terugdraait, bepalend voor de grootte van de latentie. De
belastingsvoet die men gebruikt voor de berekening, is de belastingsvoet die men verwacht op
het moment dat de latentie terugdraait. Latente belastingen worden aangepast bij wijzigingen in
de belastingsvoeten.
Latente belastingen dienen gemeten te worden aan de hand van de gemiddelde belastingsvoet die
toepasbaar zal zijn op de verwachte fiscale resultaten in het jaar dat de latentie verwacht wordt
49
terug te draaien, in het geval waar ondernemingen worden geconfronteerd met graduele
belastingsvoeten (FASB, 1992, blz. 8 par. 18,27).
Belastingslatenties op intragroepsresultaten moeten in tegenstelling tot IAS worden berekend aan
de belastingsvoet van de verkopende onderneming (KMPG, 2002, blz. 14).
De gehanteerde methode is eveneens de balansgebaseerde liability methode.
2.3.5 Volgens UK Gaap:
Volgen sommige auteurs inclusief de APB zelf is de methode die men in FRS 19 voorstelt de
incrementele liability methode (APB, 2002, blz. 24 Appendix V en D&T, 2000, blz. 1). Echter
andere auteurs zien FRS 19 eerder als een verzameling van een aantal min of meer losstaande
regels i.p.v. het resultaat van de ene of de andere methode (Wilson et al., 2001, blz. 1659).
Latente belastingen worden berekend aan de wettelijke belastingsvoeten in voege op
balansdatum of aan de nieuwe belastingsvoet indien er een toekomstige wijziging voorzien is in
de wet. Door de invoering van FRS 19 worden belastingslatenties ook onder UK Gaap aangepast
voor wijzigingen in de belastingsvoet (ASB, 2002, blz. 7 par. 37).
Net zoals onder SFAS 109 dienen latente belastingen te worden gemeten aan de hand van de
gemiddelde belastingsvoet die van toepassing zal zijn op het moment dat de latentie verwacht
wordt terug te draaien in het geval van ondernemingen geconfronteerd met graduele
belastingsvoeten (ASB, 2002, blz. 7 par. 38).
Belastingslatenties op intragroepsresultaten moeten ,zoals onder SFAS 109, worden berekend
aan de belastingsvoet van de verkopende onderneming (ASB, 2002, blz. 20 Appendix IX).
De gehanteerde methode is in feite de resultaatgebaseerde liability methode (cfr. supra blz. 43)
toegepast op de berekeningsbasis in overeenstemming met FRS 19.
2.3.6 Conclusie
De gehanteerde methode is in elk van de boekhoudnormen een variant op de liability methode.
IAS en US Gaap volgen volledig dezelfde benadering.
2.4 De boekhoudkundige verwerking van actieve belastingslatenties
Actieve belastingslatenties worden omwille van hun specifieke aard afzonderlijk behandeld. Ze
weerspiegelen een vordering op de fiscus en kunnen enkel worden gerealiseerd door verrekening
50
tegen te betalen belastingen. Daarom wordt in deze sectie nagegaan hoe actieve
belastingslatenties dienen verwerkt te worden.
2.4.1 Volgens de Belgische boekhoudnormen:
Ondanks het feit dat de erkenning van actieve belastingslatenties geen gebruikelijke praktijk is in
België verbiedt de Belgische wetgeving het erkennen van actieve belastingslatenties niet (PWC,
1999, blz. 209). De CBN (2000, blz. 32-34) besluit dat een Belgische onderneming een
uitgesteld belastingsvoordeel wegens fiscaal overdraagbaar verlies kan activeren in de
geconsolideerde jaarrekening mits daarbij een aantal voorwaarden vervuld zijn:
(a) Het voorzichtigheidsbeginsel moet worden nageleefd, m.a.w. dient er voldoende
zekerheid te zijn over het bestaan van toekomstige belastbare winsten ten behoeve van de
verliescompensatie.
(b) Een buitenlandse of internationale norm (IAS 12) dient toegepast te worden zodat het
boeken van deze uitgestelde belasting op een uniforme en coherente manier gebeurt.
2.4.2 Volgens IAS:
Actieve belastingslatenties worden slechts geboekt indien het waarschijnlijk is dat ze zullen
gerealiseerd worden (IASB, 2002, blz. 12-22 par. 27 en PWC, 2001, blz. 12).
De criteria voor het boeken van een actieve latentie op overdraagbare verliezen, ongebruikte
belastingskredieten en verrekenbare temporary differences zijn dezelfde. De latente belastingen
op verrekenbare temporary differences, overdraagbare verliezen en ongebruikte belastings-
kredieten worden geactiveerd tot het bedrag waarvan het waarschijnlijk is dat ze zullen
gerealiseerd worden via verrekening, tenzij de actieve latentie voortvloeit uit (CBN, 2000, blz.
32 en IASB, 2002, blz. 12-20 par. 24):
(a) Negatieve goodwill
(b) Initiële erkenning van een actief of passief in een transactie die geen fusie of
overname is en die op het moment dat de transactie plaatsvindt geen impact heeft op
zowel het boekhoudkundig als het fiscaal resultaat.
Specifiek m.b.t. de overdraagbare fiscale verliezen moet opgemerkt worden dat dergelijke
overdraagbare verliezen een sterke aanwijzing vormen dat er mogelijks onvoldoende
toekomstige fiscale winst zal voorhanden zijn. De volgende criteria dienen in aanmerking te
51
worden genomen bij het bepalen of er al dan niet voldoende fiscale winst zal zijn (IASB, 2002,
blz. 12-23 par. 28-29 en CBN, 2000, blz. 32):
(a) De onderneming heeft voldoende belastbare temporary differences ten aanzien van
dezelfde belastingsautoriteit en dezelfde fiscale eenheid, die zullen resulteren in
belastbare bedragen waartegen de verliescompensatie kan worden gerealiseerd.
(b) Het is waarschijnlijk dat de onderneming fiscale winst zal hebben vooraleer de
verliescompensatie vervalt.
(c) De beschikbare verliescompensatie heeft aanwijsbare oorzaken waarvan het
onwaarschijnlijk is dat zij zich opnieuw zullen voordoen. Bijvoorbeeld brand,
overstroming, fraude….
(d) Men beschikt over ‘tax planningsstrategieën26’, zodat de rechtspersoon fiscale winst kan
creëren in de verslagperiode waarin de beschikbare verliescompensatie kan worden
gerealiseerd. Het onderstaande voorbeeld illustreert een tax planning strategie.
Voorbeeld 13: Tax planning strategie
Bijvoorbeeld in Frankrijk zijn fiscale verliezen (behalve deze te wijten aan afschrijvingen) voor
vijf jaar overdraagbaar. Een onderneming maakt in 2002 een fiscaal verlies van 100,00 EUR. In
boekjaren 2003-2007 voorziet de onderneming een fiscaal resultaat van 0,00 EUR. Om te
vermijden dat het fiscaal verlies van 100,00 EUR ongebruikt vervalt, plant de onderneming de
verkoop van een machine met een meerwaarde van 100,00 EUR vóór 2008. Hierdoor kan de
onderneming het verlies alsnog realiseren.Bron: Eigen werk
Er worden onder IAS geen actieve latenties geboekt voor overgedragen verliezen wanneer
onvoldoende fiscale winst beschikbaar zal zijn uit de hierboven beschreven bronnen (IASB,
2002, blz. 12-25 par. 36).
Op balansdatum moet de boekwaarde van een actieve belastingslatentie neerwaarts worden
herzien in de mate dat het niet langer waarschijnlijk is dat er voldoende belastbare winsten zullen
zijn om de actieve latentie (eventueel gedeeltelijk) te realiseren. Een dergelijke herziening moet
worden teruggenomen in de mate dat het waarschijnlijk wordt dat er toch voldoende belastbare
winsten zullen zijn om de actieve latentie te realiseren (IASB, 2002, blz. 12-33 par. 56). Indien
26 Tax planningsstrategieën kunnen worden gedefinieerd als acties die de onderneming neemt om ervoor te zorgendat fiscaal aftrekbare verliezen en belastingskredieten niet ongebruikt verstrijken, zodanig dat een actievebelastingslatentie wordt gerealiseerd (FASB, 1992, blz. 9 par. 22)
52
op balansdatum blijkt dat niet geboekte actieve latenties op overdraagbare verliezen of
verrekenbare temporary difference toch gerealiseerd zullen kunnen worden, dan dient men
hierop actieve latenties te boeken (IASB, 2002, blz. 12-26 par. 37).
2.4.3 Volgens US Gaap:
Het volledige bedrag van een actieve belastingslatentie wordt geboekt, eventueel aangepast door
een waardevermindering of valuation allowance. Een dergelijke valuation allowance wordt in de
boeken opgenomen indien de waarschijnlijkheid van realisatie van de actieve belastingslatentie
kleiner is dan 50% (FASB, 1992, blz. 3 par. 8 en PWC, 2001, blz. 12). De term
waarschijnlijkheid is hier dus duidelijker afgebakend dan in IAS 12 (Simpson, 1996, blz. 153).
De mate waarin verrekenbare temporary differences en overdraagbare verliezen kunnen
gerealiseerd worden, hangt af van het bestaan van voldoende belastbare winsten van het juiste
type27 binnen de carryback of carryforward periode. De bronnen van belastbare winsten in de
toekomst waartegen in de toekomst aftrekbare temporary differences en overdraagbare verliezen
kunnen afgetrokken worden zijn (FASB, 1992, blz. 9 par. 21):
(a) Toekomstige terugdraaiing van bestaande belastbare temporary differences.
(b) Toekomstige belastbare winsten na aftrek van de terugdraaiende temporary
differences en de overgedragen verliezen.
(c) In jurisdicties waar ‘carryback’ of het achterwaarts compenseren van fiscale verliezen
toegelaten is, het belastbaar inkomen in de ‘carryback’ jaren. Het onderstaande
voorbeeld illustreert het achterwaarts compenseren van fiscale verliezen.
Voorbeeld 14: Carryback van fiscale verliezen
Bijvoorbeeld in de V.S. waar het achterwaarts compenseren van verliezen is toegelaten voor
twee jaar. Indien de onderneming een fiscaal verlies van 500,00 EUR heeft over dit boekjaar
maar de fiscale winst bedroeg vorig jaar 1000,00 EUR dan mag deze 500,00 van deze
1000,00 afgetrokken worden en dienen er dus op het fiscaal resultaat van vorig jaar minder
belastingen betaald te worden.Bron: Eigen werk
(d) Tax planningsstrategieën (deze moet enkel bestaan, ze moet daarom niet worden
uitgevoerd). Ze moeten wel gepast en voorzichtig zijn. Een fiscale planningsstrategie
27 Met het juiste type bedoelt men bijvoorbeeld kapitaalverliezen moeten worden bekeken ten opzichte vankapitaalwinsten in fiscale jurisdictie (Petree et al., 1995, blz. 72 en Miller & Skinner, 1998, blz. 216).
53
waarbij men bijvoorbeeld het gedeelte van de onderneming verkoopt dat instaat voor
de distributie van de producten kan in sommige gevallen als niet-voorzichtig worden
bestempeld vermits het de toekomst van de onderneming in gevaar brengt (Peavey &
Nurnberg, 1993, blz. 79).
In de mate dat op balansdatum blijkt dat één van de voorgaande bronnen in voldoende mate
aanwezig is in de toekomst, moet geen valuation allowance worden toegepast op de actieve
belastingslatentie(s) (FASB, 1992, blz. 9 par. 21). Meer algemeen moet men voor het al dan niet
toepassen van een valuation allowance al het positieve en negatieve bewijsmateriaal i.v.m de
mogelijkheid van realisatie van de actieve latentie beoordelen en dit tegen elkaar afwegen.
Voorbeelden van positief bewijsmateriaal zijn bestaande contracten, niet gerealiseerde
meerwaarden en dergelijke. Voorbeelden van negatieve bewijzen zijn recente verliezen,
ongebruikte overdraagbare verliezen…(FASB, 1992, blz. 9-10 par. 23-24 en Visvanathan, 1998,
blz. 9 en Behn et al. (1998, blz. 75). De wegingscoëfficiënten worden bepaald aan de hand van
de mate waarin het bewijsmateriaal objectief kan worden geverifieerd. Indien men tot de
conclusie komt dat er meer dan 50% (“more likely than not”) kans is dat de actieve latentie
gerealiseerd wordt, dan dient men geen waardevermindering te boeken (FASB, 1992, blz. 10 par.
25). De kritiek hierop is dat het management deze valuation allowance wel eens zou kunnen
hanteren om aan resultaatbeheer te gaan doen (Bauman et al., 2001, blz. 27 en Visvanathan,
1998, blz. 8).
Net als onder IAS 12 vormen recente verliezen een aanduiding dat er te weinig fiscale winst
aanwezig zal zijn voor de realisatie van actieve belastingslatenties en dus dient er mogelijks een
waardevermindering te worden toegepast op de actieve latenties.
2.4.4 Volgens UK Gaap:
Actieve belastingslatenties worden geboekt in de mate waarin de onderneming verwacht ze ook
te realiseren. De actieve latenties worden als realiseerbaar aanzien als op basis van alle
beschikbare bewijzen het meer waarschijnlijk dan niet is, dat er voldoende belastbare winst zal
zijn waarvan de toekomstige terugdraaiende timing differences afgetrokken kunnen worden
(ASB, 2002, blz. 5 par. 23).
De belastbare winst waarvan de toekomstige terugdraaiende timing differences afgetrokken
kunnen worden dient aan de volgende voorwaarden te voldoen (ASB, 2002, blz. 5 par. 24-25):
54
(a) Gegenereerd door dezelfde fiscale entiteit (of beschikbaar zijn via ‘group relief’28) en
moeten betrekking hebben op dezelfde fiscale autoriteit.
(b) Gegenereerd worden in dezelfde periode als diegene waarin de actieve
belastingslatentie verwacht wordt terug te draaien of in een periode waarin de fiscale
verliezen voorwaarts of achterwaarts kunnen worden gecompenseerd.
(c) Van een type zijn waarvan het toegestaan is de terugdraaiende timing differences af te
trekken.
(d) ‘Tax planningsstrategieën’ zijn toegelaten om ervoor te zorgen dat er voldoende
fiscale winst beschikbaar is.
Men gaat ervan uit dat terugdraaiende timingverschillen aanleiding geven tot fiscale winsten. In
de mate waarin deze fiscale winsten voldoende zijn om verrekenbare timing differences van af te
trekken, mogen actieve belastingslatenties steeds als realiseerbaar aanzien worden. In het andere
geval moet men gaan onderzoeken of er voldoende fiscale winst beschikbaar zal zijn, op basis
van alle beschikbare bewijzen (ASB, 2000, blz. 6 par. 28 en Connor et al., 2001, blz. 422).
Bijvoorbeeld indien de onderneming gedurende een lange periode winstgevend is geweest en het
verlies te wijten is aan een identificeerbare oorzaak die zich niet meer zal voordoen in de
toekomst (ASB, 2000, blz. 6 en Connor et al., 2001, blz. 422).
Op balansdatum dient men steeds de realiseerbaarheid te beoordelen en het bedrag van de
actieve latentie aan te passen indien nodig (ASB, 2002, blz. 6 par. 33).
2.4.5 Conclusie
De boekhoudkundige verwerking van actieve latenties is in België slechts optioneel toegestaan
terwijl in de andere boekhoudnormen hier uitgebreid wordt op ingegaan. Het probleem in België
is dat in de balans geen specifieke post voorzien is m.b.t. actieve latenties. Enerzijds zal de
invoering van IAS in België dus de boeking van actieve latenties vergemakkelijken, anderzijds
zal men meer aandacht moeten schenken aan actieve latenties.
28 “De mogelijkheid van ondernemingen die behoren tot een 75% groep waarbij de verliezen kunnen getransfereerdworden tussen de verschillende leden van de groep om aldus de belastingsschuld van de groep als geheel teverminderen. Een 75% groep bestaat enkel indien één onderneming 75% of meer van:
- Het gewoon aandelenkapitaal bezit, en- De distribueerbare inkomstenrechten, en- De rechten op de netto activa bij ontbinding”
(Market House Books Ltd, 1999)
55
2.5 Discounting
Logischerwijze stelt zich de vraag of de waarde van een latente belastingsschuld of -vordering
niet moet worden verdisconteerd naar haar actuele waarde. Immers in essentie is een latente
belastingschuld (resp. -vordering) een uitstel van betaling verkregen van de fiscus (resp.
toegestaan aan de fiscus). Bedrijfseconomisch gezien zou het bedrag van de latente
belastingsschuld of -vordering dit jaar moeten betaald worden. Men kan passieve latenties
m.a.w. zien als een intrestvrije lening verkregen van de fiscus, en actieve latenties als het
toestaan van een intrestvrije lening aan de fiscus.
Omwille van de tijdswaarde van het geld 29 enerzijds en anderzijds ook het risico30 verbonden aan
toekomstige kasstromen is er dus een bepaald voordeel (resp. nadeel) verbonden aan een latente
belastingsschuld (resp. -vordering). Om dit voordeel (of nadeel) tot uiting te brengen zou men er
kunnen voor opteren om passieve latenties te verdisconteren naar hun huidige waarde. Het
verschil tussen de niet-verdisconteerde waarde en de verdisconteerde waarde kan dan worden
‘afgeschreven’ over de periode waarop de latentie betrekking heeft (Wilson et al., 2001, blz.
1664 en Amir et al., 2000, blz. 3 en ASB, 1997, blz. 1). Omwille van het feit dat
belastingslatenties in de meeste boekhoudkundige regelgevingen niet worden verdisconteerd
stellen Amir et al. (2000, blz. 3) dat latente belastingen overschat worden in de boekhouding. De
Waegenaere et al. (2001, blz. 3) komen tot dezelfde bevindingen wat betreft actieve
belastingslatenties die resulteren uit een overgedragen verlies. Het bedrag van de overschatting
moet aan het eigen vermogen worden toegevoegd. Om deze overschatting te neutraliseren stellen
Amir et al. (2000, blz. 5) voor om zowel de latente belastingskost als de latente belastingsschuld
te gaan verdisconteren. Chaney & Jeter (1989, blz. 9), Givoly & Hayn (1992, blz. 394 en 405) en
Amir et al. (1997, blz.618-619) stellen dat de markt belastingslatenties reeds gaat verdisconteren.
Dit leiden ze af uit het feit dat de correlatie tussen de aandelenrendementen en de latente
belastingscomponent in de resultaten. Deze correlatie wordt zwakker bij ondernemingen
waarvan de latenties niet of slechts op de lange termijn kunnen terugdraaien.
Daarentegen Guenther & Sansing (2000, blz. 11) zijn van oordeel dat het verdisconteren van
belastingslatenties geen nut heeft vermits, volgens deze auteurs, de timing van het terugdraaien
van een belastingslatentie niet waarderelevant is voor de onderneming.
29 1 EUR vandaag is niet gelijk aan 1 EUR volgend jaar30 Het risico tengevolge van de volatiliteit van kasstromen in de toekomst (ASB, 1997, blz. 2-3).
56
In verband met het verdisconteren van latente belastingen stellen zich echter een aantal
problemen:
- Welke kasstromen verdisconteren:
Het zou te eenvoudig zijn om het volledige bedrag van latente belastingen op
balansdatum, te gaan verdisconteren vermits ze niet noodzakelijk belastingseffecten
zullen hebben in het jaar dat ze terugdraaien. Bepaalde auteurs zijn van oordeel dat
enkel de verschillen die eerst boekhoudkundig worden verwerkt en pas in een later
boekjaar in de fiscale aangifte komen, verdisconteerd mogen worden vermits deze de
weerspiegeling vormen van toekomstige kasstromen (Wilson et al., 2001, blz. 1664-
1665). Amir et al. (1997, blz. 600) zijn van oordeel dat latente belastingen die niet in
de voorzienbare toekomst zullen terugdraaien, dienen verdisconteerd te worden op de
zelfde manier als andere lange termijn schulden, dus rekening houdend met de
verwachte looptijd en de kost van het vreemd vermogen
- Welke verdisconteringsrente zal worden gebruikt:
Zoals bij elk verdisconteringsvraagstuk stelt zich hier ook de vraag welke de gepaste
verdisconteringsvoet is. Twee benaderingen worden naar voren geschoven als
antwoord op deze vraag.
Enerzijds kan men gebruik maken van een ondernemingsgebonden
verdisconteringsvoet zoals de kost van het eigen vermogen, de gewogen gemiddelde
kapitaalkost of de kost van het vreemd vermogen.
Anderzijds kan men gebruik maken van een schuldgebonden verdisconteringvoet. De
rente op overheidsobligaties zou hiertoe kunnen gebruikt worden, als men ervan uit
gaat dat latente belastingsschulden resp. vorderingen, intrestloze leningen van de
overheid resp. aan de overheid zijn.
Hierna wordt nagegaan of het toegestaan is latente belastingen aan de contante waarde in de
boeken te zetten.
2.5.1 Volgens de Belgische boekhoudnormen:
In de praktijk worden latente belastingen in België niet verdisconteerd.
57
2.5.2 IAS:
IAS verbiedt het verdisconteren van belastingslatenties op basis van het feit dat het zeer moeilijk
en complex is om de juiste datum te bepalen wanneer een tijdelijk verschil zal terugdraaien. Een
systeem (zoals onder FRS 19) waarbij de keuze wordt gelaten aan de onderneming over het al
dan niet verdisconteren van belastingslatenties wordt verworpen omdat het de onderlinge
vergelijkbaarheid tussen de ondernemingen niet ten goede zou komen (IASB, 2002, blz. 12-32
par. 54).
2.5.3 US Gaap:
De FASB (1992, blz. 45 par. 130) opteerde ervoor om het verdisconteren van latente belastingen
te verbieden.
2.5.4 UK Gaap:
Het verdisconteren van zowel actieve als passieve belastingslatenties is toegestaan doch niet
verplicht. Bij de keuze tussen het al dan niet verdisconteren van belastingslatenties dient men
rekening te houden met de volgende factoren (ASB, 2002, blz. 7 par. 42-43):
(a) De mate waarin verdisconteren een materiële impact heeft op de financiële staten en
het resultaat.
(b) De mate waarin de voordelen voor de gebruikers van de jaarrekening opwegen tegen
de kosten van het verdisconteren.
(c) De geldende praktijken in de industrie.
Indien men ervoor opteert om latente belastingen te gaan verdisconteren dan moeten alle
latenties die berekend zijn op niet geactualiseerde kasstromen verdisconteerd worden, tenzij de
impact niet materieel is (ASB, 2002, blz. 7 par. 44).
De termijn waarover de latenties dienen verdisconteerd te worden is het aantal jaar tussen de
balansdatum en de vermoedelijke datum waarop de timing differences zullen terugdraaien. Bij
het plannen van de datum waarop timing differences vermoedelijk zullen terugdraaien, dient men
rekening te houden met de effecten van transacties die reeds in de financiële staten verwerkt zijn,
doch niet met toekomstige fiscale verliezen en timing differences die in de toekomst zullen
ontstaan (ASB, 2002, blz. 8 par. 47).
“De verdisconteringsvoet die men dient te gebruiken is gelijk aan het rendement na belastingen
dat men kan behalen op overheidsobligaties met dezelfde vervaldag en in gelijkaardige munten
dan diegene van de betrokken actieve en passieve latenties (ASB, 2002, blz. 9 par. 52) ”
58
2.5.5 Conclusie
Enkel onder UK Gaap bestaat de mogelijkheid om latente belastingen te verdisconteren. In de
overige boekhoudnormen is het verboden. De termijn waarover verdisconteerd wordt is de
vermoedelijke realisatieduur van de latentie en de verdisconteringsvoet is het rendement na
belastingen op overheidsobligaties.
2.6 Vereiste gegevens en voorstelling in de jaarrekening
In deze sectie wordt nagegaan hoe latente belastingen dienen te worden voorgesteld in de balans,
de resultatenrekening en de toelichting. Opnieuw geven we eerst een overzicht van de
verschillende mogelijkheden om latente belastingen te gaan voorstellen in de jaarrekening en
vervolgens wordt dan nagegaan hoe de boekhoudnormen zich verhouden m.b.t. dit probleem.
2.6.1 Voorstelling in de jaarrekening
2.6.1.1 Voorstelling in de balans
Voorstelling op aparte rekeningen
Deze methode is de algemeen aanvaarde methode die dan ook wordt gebruikt in de meeste
boekhoudnormen. In het geval van de voorstelling van latente belastingen op aparte rekeningen
kunnen we nog een onderscheid maken tussen vier verschillende vormen (APB, 1967, blz. 18-19
par. 54) De eerste twee indelingen zijn enkel relevant onder de Angelsaksische boekhoudnormen
waar de balans moet worden opgesplitst in ‘current’ en ‘non-current’ bedragen:
1. Afzonderlijke courante- en niet-courante bedragen: In de balans vinden we vier
verschillende posten m.b.t. latente belastingen terug. Courante actieve latenties, niet-
courante actieve latenties, courante passieve latenties en niet-courante passieve latenties.
2. Netto courante- en netto niet-courante bedragen: In de balans vinden we het netto-
courant bedrag en het netto-niet-courant bedrag. Het nettobedrag wordt bepaald door het
verschil te maken tussen de actieve en de passieve latenties.
3. Één bedrag op het actief en één bedrag op het passief
4. Één netto bedrag
Net-of-tax methode
De net-of-tax methode gaat de belastingseffecten van tijdsverschillen niet meer voorstellen op
een aparte post maar gaat integendeel de belastingseffecten verwerken in de boekwaarde van het
actief of passief dat aan de basis ligt van de latentie (Wilson et al., 2001, blz. 1665 en Defliese,
59
1991, blz. 90 en APB, 1967, blz. 19 par. 54). De boekwaarde van bijvoorbeeld een vast actief
wordt dus elk jaar verminderd met enerzijds afschrijvingen en anderzijds verminderd
(vermeerderd) met de latente belastingsschulden (-vorderingen) m.b.t. deze afschrijvingen. Het
onderstaande voorbeeld illustreert deze methode.
Voorbeeld 15: Net-of-tax methode31
Onderneming X koopt begin 1999 een machine met aanschaffingswaarde 1000,00 EUR. Deze wordt
afgeschreven op 5 jaar. Voor boekhoudkundige (bedrijfseconomische) doeleinden wordt de machine
lineair afgeschreven, fiscaal wordt degressief afgeschreven. Enkel boekjaar 2002 wordt hier bekeken en
het belastingspercentage bedraagt 40%. De afschrijvingstabel volgt hieronder:
1998 1999 2000 2001 2002
Boekhoudkundig
afschrijvingen 200 200 200 200 200
Fiscaal
afschrijvingen 400 240 200 160 0
Timing difference 200 40 0 (40) (200)
Latente belasting 80 16 0 (16) (80)
De post Installaties, machines en uitrusting ziet er als volgt uit per 31/12/1998
Aparte rekeningen Net-of-tax
ACTIEF
Installaties, machines en uitrusting (a) 800,00 720,00
PASSIEF
Latente belastingen 80,00
(a) Aanschaffingswaarde – Geboekte afschrijvingen: 1000,00 – 200,00 = 800,00
(b) Aanschaffingswaarde – Geboekte afschrijvingen – Latente belasting: 1000,00 – 200,00 –80,00 = 720,00
Bron: Eigen werk
Voordelen
- De boekwaarde drukt de correcte economische waarde voor de onderneming uit van dat
bepaalde item (Wilson et al., 2001, blz. 1666).
31 Dit voorbeeld kan niet voorkomen in de Belgische enkelvoudige jaarrekening vermits de boekhoudkundigeafschrijvingen de basis vormen voor de fiscale aangifte.
60
- Via deze methode wordt erkend dat de waarde van een actief- of passief ook wordt
beïnvloed door fiscale overwegingen, bijvoorbeeld fiscale aftrekbaarheid (ASC, 1978,
blz. 3 par. 16)
Nadelen
- Er wordt geen onderscheid gemaakt tussen een bepaald item en de eraan gerelateerde
belastingen (Wilson et al., 2001, blz. 1666 en ASC, 1978, blz. 3 par. 16).
- Deze methode is niet toepasbaar op tijdsverschillen die niet aan een bepaald item zijn
gerelateerd. Bijvoorbeeld fiscale verliezen; deze hebben niet noodzakelijk equivalente
bedragen in de financiële staten toch kunnen ze een bron zijn van latente belastingen
(Leahey, 1995, blz. 88)
- Op deze manier krijgt men geen inzicht in de grootte en tijdsaspecten van de latente
belastingen.
2.6.1.2 Resultatenrekening en toelichting
Opnieuw kunnen we drie verschillende voorstellingsmethodes onderscheiden (APB, 1967, blz.
19 par. 55):
1. Gecombineerd bedrag: De belastingen op het resultaat worden als één bedrag
voorgesteld, ze bestaan uit de courante belastingen gecorrigeerd voor latente belastingen.
2. Twee aparte bedragen: In de resultatenrekening zijn de courante belastingen en de
latente belastingen als afzonderlijke bedragen terug te vinden. Eventueel kan men er ook
voor opteren om één bedrag in de resultatenrekening op te nemen en de opsplitsing op te
nemen in de toelichting.
3. Net-of-tax: De belastingseffecten van tijdsverschillen worden aanzien als aanpassingen in
de waarde van de activa en passiva die aanleiding geven tot deze tijdsverschillen. De
opbrengsten en kosten m.b.t. deze activa en passiva worden aangepast voor de latente
belastingseffecten.
2.6.2 Volgens de Belgische boekhoudnormen:
2.6.2.1 Balans
Zowel in de enkelvoudige jaarrekening als in de geconsolideerde jaarrekening dienen latente
belastingsschulden te worden voorgesteld onder de rubriek ‘IX. B. Uitgestelde belastingen en
belastinglatenties’ (K.B. 30.01.2001 art. 163 en Plateau & Van Herck, 1996, blz. 104). Het is in
België verboden om latente belastingen direct in eigen vermogen op te nemen.
61
Een probleem betreft de voorstelling van actieve latenties, in de Belgische jaarrekening is
hieromtrent niets voorzien (E&Y, 2001, blz. 357).
2.6.2.2 Resultatenrekening
De uitgestelde belastingen en latente belastingen komen voor onder rubriek ‘X.32 of XVI.33 A.
Overboekingen naar de uitgestelde belastingen en belastinglatenties’ en ‘X. of XVI. B.
Onttrekkingen aan de uitgestelde belastingen en belastinglatenties’ en worden afzonderlijk in de
resultatenrekening opgenomen voor de courante belastingen van het boekjaar (K.B. 30.01.2001
art. 164 en PWC, 1999, blz. 204).
De boekingen in de enkelvoudige jaarrekening kwamen reeds aan bod bij de voorbeelden over
kapitaalsubsidies en meerwaarden. De boekingen m.b.t. passieve latenties in de geconsolideerde
jaarrekening kunnen algemeen als volgt worden voorgesteld:
680 Overboeking naar de uitgestelde belastingen en belastinglatenties x
168 aan Uitgestelde belastingen en belastingslatenties
Overboeking naar latente belastingen
168 Uitgestelde belastingen en belastingslatenties x
780 aan Onttrekkingen aan de uitgestelde belastingen en belastinglatenties x
Onttrekking aan de latente belastingen
2.6.2.3 Toelichting
In de enkelvoudige jaarrekening dient men in de toelichting op te nemen (E&Y, 2001, blz. 359):
- Het verschil tussen het resultaat van het boekjaar voor belastingen en de belastbare
winst, indien dit verschil materieel is.
- De belangrijkste oorzaken van dergelijke verschillen met specifieke aandacht voor
timing differences.
- De toekomstige fiscale effecten van overdraagbare fiscale verliezen.
In de toelichting tot de geconsolideerde jaarrekening dient men (E&Y, 2001, blz. 359):
- Een analyse te maken van de belastingslatenties op de balans
- De manier waarop de belastingslatenties berekend werden gedetailleerd te verklaren.
32 Uitsplitsing in de geconsolideerde resultatenrekening van de bedrijfsresultaten naar hun aard33 Uitsplitsing in de geconsolideerde resultatenrekening van de bedrijfsresultaten naar hun bestemming
62
- Daarnaast wordt ook het verschil tussen de toegerekende belastingen voor de periode en
de te betalen belasting opgenomen.
2.6.3 Volgens IAS:
Men gaat uit van het principe dat de boekhoudkundige verwerking van de belastingseffecten van
een transactie op dezelfde manier dient te gebeuren als de boekhoudkundige verwerking van de
transactie zelf (IASB, 2002, blz. 12-33 par. 57).
2.6.3.1 Balans
Belastingslatenties dienen opgesplitst te worden tussen actieve- en passieve belastingslatenties
(IASB, 2002, blz. 12-39 par. 69). Indien de onderneming op het actief een onderscheid maakt
tussen courante en niet-courante activa en passiva (‘current en non-current amounts’) dan
worden actieve latenties onder niet-courante activa ingedeeld. Analoog worden passieve
belastingslatenties altijd ingedeeld onder niet-courante passiva (IASB, 2002, blz. 12-5 en 12-39
par. 70 en DTT, 2002, blz. 7 en PWC, 1999, blz. 203).
2.6.3.2 Resultatenrekening
Latente belastingen dienen erkend te worden in de resultatenrekening als kosten en opbrengsten
van de periode tenzij (IASB, 2002, blz. 12-33 par. 58):
(a) De transactie direct in eigen vermogen34 erkend wordt.
(b) Latente belastingen betrekking hebben op een acquisitie.
IAS 12 vereist dat latente belastingen afzonderlijk van de courante belasting worden voorgesteld
(IASB, 2002, blz. 12-39 par. 69).
De wijziging in actieve belastingslatenties tengevolge van een herziening van de
realiseerbaarheid en wijzigingen in de latente belastingen als gevolg van een wijziging in de
belastingsvoeten worden in de resultatenrekening opgenomen (IASB, 2002, blz. 12-34 par. 60).
2.6.3.3 Toelichting
In de toelichting dient een relatie tussen het resultaat voor belastingen en de belastingen op het
resultaat opgenomen te worden. Dit dient te gebeuren op basis van:
34 Voor een overzicht van dergelijke transacties verwijs ik naar IAS 12 (IASB, 2002, blz. 12-34 par. 61 tot 12-36par. 65A).
63
(a) Een numerieke ‘reconciliatie’ tussen de belastingen op het resultaat en het product van
het resultaat voor belastingen vermenigvuldigd met de statutaire belastingsvoet of
(b) Een numerieke ‘reconciliatie’ tussen de (gemiddelde) effectieve belastingsvoet en de
statutaire belastingsvoet
waarbij men in beide gevallen vermelding dient te maken van de basis waarop de statutaire
belastingsvoet is toegepast (IASB, 2002, blz. 12-42 par. 81)
Eveneens dienen de volgende zaken afzonderlijk in de toelichting opgenomen te worden35
(IASB, 2002, blz. 12-41 par. 79 tot blz. 43 par. 82A):
- Het bedrag aan latente belastingen m.b.t.:
- nieuw ontstane en terugdraaiende temporary differences
- wijzigingen in de belastingsvoeten en nieuw geheven belastingen
- Het bedrag van voorheen niet erkende fiscale verliezen, belastingskredieten of temporary
differences m.b.t. een vroegere periode:
- gebruikt om de huidige belastingen op het resultaat te verminderen
- gebruikt om de latente belastingen op het resultaat te verminderen
- Latente belastingen op het resultaat tengevolge van een waardevermindering of een
terugname van de waardevermindering op actieve belastingslatenties.
- Het volledige bedrag aan latente belastingen die direct in eigen vermogen zijn
opgenomen.
- Uitleg over de wijzigingen in de gebruikte belastingsvoet tegenover de vorige
boekhoudperiode.
- Het bedrag en indien mogelijk de vervaldatum van aftrekbare temporary differences,
ongebruikte overdraagbare verliezen en ongebruikte belastingskredieten waarvoor geen
belastingslatentie is erkend.
- Het volledige bedrag aan temporary differences die betrekking hebben op investeringen
in dochterondernemingen, branches, verbonden ondernemingen en joint ventures
waarvoor geen latente belastingen zijn erkend.
- Voor elk type aan temporary differences, ongebruikte overdraagbare verliezen en
ongebruikte belastingskredieten:
- Het bedrag aan actieve- en passieve belastingslatenties erkend in de balans.
35 De hieronder opgenomen lijst is niet exhaustief. Enkel de algemene bepalingen werden overgenomen. Voor eendiepgaand inzicht in deze bepalingen verwijs ik naar IAS 12 (IASB, 2002, blz. 12-41 tot 12-45).
64
- Het bedrag aan latente belastingsinkomsten of uitgaven erkend in de
resultatenrekening, indien dit niet duidelijk blijkt uit de wijzigingen in de
balansbedragen.
De toelichting dient ook de proporties van latente belastingen op lange en op korte termijn te
vermelden (PWC, 1999, blz. 210).
Indien er actieve belastingslatenties zijn, moet bovendien het bedrag van de actieve
belastingslatentie en de aard van de bewijzen die de erkenning van deze actieve latentie
justificeren, opgenomen worden.
2.6.4 Volgens US Gaap:
2.6.4.1 Balans
Belastingslatenties worden opgesplitst tussen courante activa en passiva en niet-courante activa
en passiva. De indeling dient te gebeuren op basis van het feit of het item waarmee de latentie is
gerelateerd behoort tot de courante dan wel de niet-courante activa of passiva. Belastingslatenties
die niet met een bepaald item zijn gerelateerd, inclusief voorwaarts compenseerbare verliezen
dienen geclassificeerd te worden als courant en niet-courant op basis van hun verwachte
terugdraaidatum (FASB, 1992, blz. 17 par. 41 en DTT, 2002, blz. 7).
2.6.4.2 Resultatenrekening
In de resultatenrekening of de toelichting dient men het volgende op te nemen (FASB, 1992, blz.
19 par. 45):
(a) Courante belastingen
(b) Latente belastingen
(c) Voordelen uit overdraagbare verliezen
De wijziging in de waardevermindering op actieve belastingslatenties en wijzigingen in de
latente belastingen als gevolg van een wijziging in de belastingsvoeten worden in rekening
gebracht van het ‘income or expenditure of continuous operations’. Evenwel opname in de
toelichting is eveneens aanvaardbaar (FASB, 1992, blz. 10-11 par. 26-27 en blz. 19 par. 45).
2.6.4.3 Toelichting
In de toelichting of in de resultatenrekening dient men onder andere te vermelden het bedrag en
de wijziging over het boekjaar van (FASB, 1992, blz. 18-19 par. 43-45 en Freeman, 1992, blz.
7):
65
- Het totaal aan actieve belastingslatenties tengevolge van verrekenbare temporary
differences, overdraagbare verliezen en belastingskredieten.
- Het totaal aan passieve belastingslatenties op belastbare temporary differences.
- De valuation allowance op actieve belastingslatenties.
Bovendien moeten beursgenoteerde ondernemingen de belastingseffecten van alle temporary
differences en de carryforwards van betekenisvolle aard tot uiting brengen in de financiële
staten. Voor niet beursgenoteerde ondernemingen moet men de belastingseffecten niet opnemen
(FASB, 1992, blz. 19 par. 47 en Freeman, 1992, blz. 7). Daarnaast dienen ondernemingen nog de
volgende drie zaken in de toelichting op te nemen (FASB, 1992, blz. 19-20 par. 46-48):
- De bedragen van de overdraagbare fiscale verliezen, belastingskredieten en hun
vervaldagen.
- Een reconciliatie tussen de winst voor belastingen en de courante belastingen. Deze moet
numeriek zijn voor beursgenoteerde ondernemingen.
- Aanpassingen in de latente belastingen tengevolge van een wijziging in de
belastingsvoet.
2.6.5 Volgens UK Gaap:
2.6.5.1 Balans
Het nettobedrag aan passieve latenties dient geboekt te worden als voorzieningen voor schulden
en kosten, in voorkomend geval dient een nettobedrag aan actieve latenties geboekt te worden als
een vordering36. Actieve en passieve belastingslatenties moeten afzonderlijk (dus niet als
nettosaldo) weergegeven worden, in het geval waarbij de voorstelling als nettosaldo zou kunnen
leiden tot verkeerde interpretaties.
2.6.5.2 Resultatenrekening
Latente belastingen dienen in de resultatenrekening opgenomen te worden, tenzij ze toewijsbaar
zijn aan opbrengsten of kosten die rechtstreeks in de ‘statement of total recognised gains and
losses’ opgenomen worden. Indien dit laatste het geval is, dan dienen deze latenties ook in de
‘statement of total recognised gains and losses’ opgenomen te worden (ASB, 2002, blz. 6 par.
34-35).
In de resultatenrekening worden:
- de wijziging in realiseerbaarheid van actieve belastingslatenties
- wijzigingen in de latente belastingen als gevolg van een wijziging in de belastingsvoeten
66
- wijzigingen in de verdisconteerde latente belastingen
in rekening gebracht onder belastingen op het resultaat uit de gewone bedrijfsuitoefening (ASB,
2002, blz. 10 par. 60).
2.6.5.3 Toelichting
In de toelichting dient onder andere het toegerekende bedrag aan belastingslatenties m.b.t.
wijzigingen in de belastingslatenties op de balans tengevolge van:
- timing differences
- wijzigingen in de belastingvoeten
- wijzigingen in de realiseerbaarheid van actieve latenties
tot uiting te worden gebracht (ASB, 2002, blz. 10 par. 60).
Eveneens moeten in de financiële staten het volgende opgenomen worden (ASB, 2002, blz. 10
par. 61-62):
- De latente belastingen erkend op bepaalde (significante) timing differences.
- De impact van het verdisconteren op de balansbedragen.
- De bedragen aan actieve latenties en de bewijzen die de erkenning ervan rechtvaardigen.
2.6.6 Conclusie
Het wezenlijke verschil tussen IAS en US Gaap is dat onder IAS latente belastingen steeds
worden geclassificeerd als niet-courant terwijl dit onder US Gaap niet zo is. De Belgische
boekhoudnormen zijn onduidelijk m.b.t de voorstelling in de balans van actieve latenties. De
invoering van IAS zal hierin duidelijkheid scheppen. In UK Gaap opteert men ervoor om in de
balans één nettobedrag op te nemen, terwijl men in IAS 12 en SFAS 109 een actief en passief
bedrag opneemt. In de resultatenrekening opteren de meeste boekhoudnormen ervoor om een
onderscheid te maken tussen courante en latente belastingen.
2.7 Compensatie van actieve en passieve latenties
In deze sectie wordt nagegaan of het toegelaten is actieve en passieve belastingslatenties ten
opzichte van elkaar te compenseren. Eveneens wordt nagegaan welke de voorwaarden zijn opdat
compensatie toegelaten is.
36 Uitzondering hierop vormen belastingslatenties in verband met activa en passiva tengevolge van ‘defined benefit’plannen geboekt overeenkomstig ‘FRS 17 Retirement Benefits’.
67
2.7.1 Volgens de Belgische boekhoudnormen:
Actieve en passieve belastingslatenties mogen niet gecompenseerd worden. Hierdoor ontstaat er
wel een probleem vermits er voor actieve belastingslatenties geen actiefpost is voorzien.
Compensatie is verboden in de financiële staten tenzij in een aantal uitzonderingen bepaald door
het K.B. 30.01.2001 (K.B. 30.01.2001 art 25 en 117, PWC, 1999, blz. 204). Een voorbeeld
hiervan zijn de positieve en negatieve consolidatieverschillen die betrekking hebben op dezelfde
dochter, deze moeten gecompenseerd worden.
2.7.2 Volgens IAS:
Latente belastingsschulden en -vorderingen mogen enkel gesaldeerd worden indien (IASB, 2002,
blz. 12-40 par. 74 en PWC, 1999, blz. 204):
(a) De onderneming een juridisch afdwingbaar recht heeft om de te betalen belastingen
te salderen met de terug te vorderen belastingen (van het boekjaar).
(b) De actieve- en passieve belastingslatenties betrekking hebben op belastingen geheven
door dezelfde fiscale autoriteit en de belastingen betrekking hebben op dezelfde
fiscale entiteit of verschillende fiscale entiteiten die de intentie hebben de te betalen
belastingen en de terug te vorderen belastingen op nettobasis te regelen of om de
schulden en vorderingen simultaan te realiseren, in elke toekomstige periode.
2.7.3 Volgens US Gaap:
Voor eenzelfde belastingscomponent (bijvoorbeeld inkomstenbelasting) van een onderneming
die bovendien betrekking heeft op dezelfde belastingsautoriteit dienen (FASB, 1992, blz. 18 par.
42):
- Courante actieve en passieve latenties gesaldeerd te worden en als één bedrag op de
balans te staan.
- Niet-courante actieve en passieve latenties gesaldeerd te worden en als één bedrag op de
balans te staan.
2.7.4 Volgens UK Gaap:
De bedragen aan actieve en passieve latenties mogen gesaldeerd worden indien aan de volgende
voorwaarden voldaan is (ASB, 2002, blz. 9 par. 55-56):
(a) Ze hebben betrekking op dezelfde belastingsautoriteit.
68
(b) Ze ontstaan tegenover dezelfde fiscale entiteit of in een groep van fiscale entiteiten waar
de fiscale winsten van de ene mogen verminderd worden met de fiscale verliezen van de
andere.
Ze moeten afzonderlijk worden voorgesteld indien door compensatie een verkeerd beeld zou
kunnen ontstaan bij de lezer (ASB, 2002, blz. 9 par. 57).
2.7.5 Conclusie
In de Belgische boekhoudwetgeving is het compenseren van actieve en passieve
belastingslatenties niet toegestaan terwijl dit zowel onder IAS 12, SFAS 109 en FRS 19 - mits in
acht name van bepaalde voorwaarden - wel toegestaan is.
3 Samenvatting en overzicht
Op de volgende bladzijden is een overzichtstabel opgenomen omtrent de vergelijking van de
verschillende boekhoudnormen.
69
IAS US Gaap UK Gaap Belgische boekhoudnormen
Relevante standaard IAS 12 SFAS 109 FRS 19 K.B. 30.01.2001
Adviezen CBNDefinitie Passieve latentie: belasting in de toekomst op belastbare
temporary differences.
Actieve latentie: belasting in de toekomst op verrekenbare
temporary differences, voorwaartse verliescompensatie en
compensatie van ongebruikte belastingskredieten.
Latente belastingen:
geschatte toekomstige
belastingseffecten van
transacties erkend in de
financiële staten.
Enkelvoudige: uitgestelde
belastingen op kapitaalsubsidies en
meerwaarden onderworpen aan
gespreide taxatie.
Geconsolideerde: verschil bij
consolidatie tussen de toe te rekenen
belasting en de te betalen belasting,
indien dit verschil een impact heeft
op de kosten.
Berekeningsbasis Full provision op temporary differences Full provision op timing
differences
Enkelvoudige: Nil provision
Geconsolideerde: Partial provision
op timing differences
Berekeningsmethode Balans gebaseerde liability methode Incremental liability methode
of resultaat gebaseerde
liability methode op de
berekeningbasis.
Resultaat gebaseerde liability
methode op bepaalde timing
differences.
70
Actieve
belastingslatenties
Boeken indien de realisatie
waarschijnlijk is op basis
van al de beschikbare
bewijzen.
Op balansdatum herzien en
eventueel een
waardevermindering
boeken.
Altijd boeken. Indien de
zekerheid omtrent de
realisatie kleiner is dan 50%
o.b.v. alle positieve en
negatieve bewijzen moet een
valuation allowance worden
geboekt.
Op balansdatum telkens
herzien
Idem IAS Toegestaan en erkenning zoals onder
IAS maar bovendien moet het
voorzichtigheidsprincipe worden
nageleefd.
Discounting Verboden Verboden Toegestaan doch niet
verplicht. Verdisconteren
over de looptijd van de
latentie met als
verdisconteringsvoet het
rendement na belastingen
van overheidsobligaties.
Verboden
Voorstelling in de
jaarrekening
Balans Opsplitsing tussen niet-
courante activa en niet-
courante passiva.
Opsplitsing tussen courante
en niet-courante activa en
passiva al naargelang de
looptijd.
1 bedrag behalve wanneer dit
tot verwarring zou kunnen
leiden.
Onduidelijk want compensatie mag
niet en er is geen rekening voorzien
voor actieve latenties.
71
Resultatenrekening 2 aparte bedragen 2 aparte bedragen (of 1
bedrag mits opsplitsing in de
toelichting)
Idem SFAS 109 maar veel
uitzonderingen
2 aparte bedragen
Toelichting Zeer uitgebreid Uitgebreid Uitgebreid Beperkt
Offsetten Toegelaten mits een aantal
voorwaarden voldaan zijn
Idem IAS Idem IAS Niet toegelaten.
72
DEEL II: EMPIRISCH ONDERZOEK INZAKE HET BELANG VAN
LATENTE BELASTINGEN IN DE JAARREKENING
In dit deel wordt empirisch onderzocht wat het belang is van latente belastingen in de
jaarrekening. In de volgende secties proberen we een antwoord te geven op drie vragen:
1. Op welke manier houden financieel analisten rekening met latente belastingen bij de
waardering van een aandeel of van een onderneming.
2. Wat is de mening van de bedrijfsrevisoren over de in deel I besproken probleemgebieden.
3. Op welke manier worden latente belastingen door de bedrijfsrevisor geanalyseerd.
Tot slot wordt een praktijkvoorbeeld grondig bestudeerd.
1 Financieel analisten
Aan de hand van een aantal interviews37 met sell-side analisten werd nagegaan hoe financieel
analisten rekening houden met latente belastingen bij de waardering.
1.1 Belang van latente belastingen voor financieel analisten
Het belang van latente belastingen voor de waardering van een onderneming moet gerelativeerd
worden38. Dit is volgens de analisten te wijten aan het feit dat er over latente belastingen te
weinig informatie is om er terdege rekening mee te kunnen houden. De oorsprong en de
toekomstige evolutie in verband met latente belastingen is private info waarover alleen het
management en de commissaris beschikken. Een uitzondering hierop vormen de actieve latenties
tengevolge van overgedragen verliezen. In gevallen waarbij deze aanzienlijk zijn, kunnen ze de
waardering beïnvloeden (Interview met dhr. Struelens L., 4 maart 2003 en Interview met dhr.
Van der Elst L., 27 februari 2003 en Interview met dhr. Rochez P., 20 maart 2003 en Interview
met dhr. Pelichet L., 13 maart 2003 en Interview met dhr. Pattyn S., 14 maart 2003, Brussel en
Interview met dhr. Potvlieghe G., 1 april 2003, Brussel).
1.2 Waardering van een onderneming
In wat volgt wordt voornamelijk ingegaan op de Discounted Cash Flow (DCF) methode. Het is
evenwel interessant om de impact van latente belastingen op de koers/winst-verhouding39 na te
gaan. Belastingslatenties beïnvloeden het resultaat na belastingen waardoor het boeken van
37 De gehanteerde vragenlijst is opgenomen in Bijlage 2.38 Daarenboven wordt de koers van een aandeel voornamelijk door sectorgegevens bepaald volgens de financieelanalisten.39 Deze methode behoort niet tot de familie van de DCF methoden maar wel tot de Direct Market Data methoden.
73
latente belastingen een impact heeft op de koers/winst-verhouding. Echter de koers/winst-
verhouding kan hoogstens een eerste indicatie vormen van de waarde van de onderneming
(Interview met dhr. Potvlieghe G., 1 april 2003, Brussel en Interview met dhr. Rochez P., 20
maart 2003).
Financieel analisten gaan een onderneming voornamelijk waarderen aan de hand van een DCF-
methode40 waarbij de waarde van de onderneming wordt berekend door de toekomstige vrije
operationele kasstromen te gaan verdisconteren aan de gewogen gemiddelde kapitaalkost
(Keuleneer & De Maeseneire, 2001, blz. 4). De benodigde cijfers worden gehaald uit de
geconsolideerde jaarrekening41.Bij een DCF-waardering wordt de onderneming dus als volgt
gewaardeerd:
1. Bepalen van de vrije (operationele) kasstroom:
Eerst dient men de vrije operationele kasstroom te bepalen in de verschillende toekomstige
jaren. De vrije operationele kasstroom geeft weer wat de onderneming jaarlijks kan uitkeren
aan de verschaffers van eigen- en vreemd vermogen nadat alle noodzakelijke
(waardecreërende) investeringen zijn uitgevoerd (Keuleneer & De Maeseneire, 2001, blz. 4
en De Maeseneire et al., 2002, blz. 12). Voor de eerste vier tot zes jaar gebeuren deze
berekeningen vrij gedetailleerd, voor de volgende zes tot acht jaar gaat men een aantal
assumpties42 maken. Het bepalen van de vrije operationele kasstroom in de verschillende
jaren gebeurt bijvoorbeeld aan de hand van een schema43 zoals hieronder opgenomen:
40 In deze bespreking gaan we uit van de Entitiy DCF-methode. In een Entity DCF-methode wordt de kasstroombepaald die aan alle vermogensverschaffers toekomt. Daarnaast bestaat ook nog de Equity DCF-methode, waar mende kasstroom gaat berekenen die toekomt aan de aandeelhouders (De Maeseneire et al., 2002, blz. 12).41 De analisten vertrekken van de geconsolideerde cijfers omdat er geen enkelvoudige jaarrekeningen - tenzij van demoeder - beschikbaar zijn en er bovendien veel intragroeps transacties zijn die dienen geëlimineerd te worden.42 Men gaat meer naar het globaal economisch beeld kijken en laat bijvoorbeeld de marges dalen en neemt aan dathet rendement op de nieuwe investeringen gelijk zal zijn aan de gewogen gemiddelde kapitaalskost (Interview metdhr. Potvlieghe G., 1 april 2003, Brussel).43 Dit schema wordt niet door alle analisten gehanteerd, bijvoorbeeld dhr. Pattyn S. (14 maart 2003, Brussel)vertrekt van de nettowinst i.p.v. EBIT. Hierdoor neemt men wel de kosten van schulden (na belastingseffect) op inde waardering.
74
EBIT44
- Operationele belastingen
= NOPLAT45
+ Niet kaskosten
= Operationele kasstromen
- Investeringen in Materiële vaste activa (na Subsidies)
- Investeringen in Netto bedrijfskapitaalbehoefte
= Vrije operationele kasstroomBron: Eigen werk op basis van Keuleneer & De Maeseneire, 2001, blz. 4-5 en De Maeseneire et al., 2002,
blz. 12-13 en Interview met dhr. Potvlieghe G., 1 april 2003, Brussel
Tot slot wordt dan nog een eindwaarde berekend die de waarde van de onderneming tot in de
oneindigheid moet weerspiegelen. Dit gebeurt aan de hand van een perpetuïteit waarbij men
een bepaalde groeivoet gaat hanteren.
2. Bepalen van de Gewogen Gemiddelde Kapitaalkost
3. De Vrije Operationele kasstromen en de eindwaarde verdisconteren aan de Gewogen
Gemiddelde Kapitaalkost
4. Van het bekomen resultaat onder stap drie wordt nu de marktwaarde van het
intrestdragend vreemd vermogen afgetrokken
5. Het resultaat na stap vier is de waarde van het eigen vermogen van de onderneming:
6. Het bekomen resultaat kan men vervolgens nog delen door het aantal aandelen om de
waarde per aandeel te bekomen
In het kader van deze bespreking gaan we enkel in op de eerste stap vermits dit de enige stap is
waar latente belastingen mogelijks een impact kunnen ressorteren. We zullen nu stap voor stap
de verschillende elementen van de bepaling van de vrije operationele kasstroom uitwerken.
Earnings Before Intrest and Taxes (EBIT): Dit is het bedrijfsresultaat voor belastingen, m.a.w.
het is het resultaat dat voortvloeit uit de operaties van de onderneming voor de aftrek van de
financiële kosten en de belastingen (De Maeseneire et al., 2002, blz. 13 en Keuleneer & De
Maeseneire, 2001, blz. 4).
44 Earnings Before Intrest and Taxes45 Net Operating Profit Less Adjusted Taxes
75
Operationele belastingen: De operationele belastingen zijn de belastingen die zouden moeten
betaald worden indien er geen financiële schulden en dus geen intresten46 verschuldigd zouden
zijn. De operationele belastingen kunnen berekend worden aan de hand van de volgende formule
(De Maeseneire et al., 2002, blz. 13 en Interview met dhr. Potvlieghe G., 1 april 2003, Brussel):
De operationele belastingen dienen de cash-taxes47 die in de toekomst zullen betaald worden, te
weerspiegelen. De geschatte belastingsvoet wordt ingeschat door het gemiddelde te nemen van
de cash-taxes ten opzichte van EBIT, in bijvoorbeeld de vier vorige jaren. Indien de verhouding
operationele belastingen op EBIT in de vorige vier jaar bijvoorbeeld resp. 30%, 32%, 30% en
32% was, dan extrapoleert men dit en schat men de belastingsvoet voor de toekomstige jaren op
31% (Interview met dhr. Potvlieghe G., 1 april 2003, Brussel).
Indien het verloop van deze geschatte belastingsvoet in het verleden sterke schommelingen
vertoonde gaan dhr. Pattyn S. (14 maart 2003, Brussel) en dhr. Pelichet L. (13 maart 2003) over
op de statutaire belastingsvoet. Hierbij wordt dan niet vertrokken van EBIT maar wel van het
nettoresultaat.
Analisten gaan, in tegenstelling tot de conclusie van Amir & Sougiannis (1999, blz. 1-4 en 24
soms wel rekening gaan houden met latente belastingen. Indien analisten verwachten dat een
actieve belastingslatentie, voortvloeiende uit een fiscaal overdraagbaar verlies, gerealiseerd zal
worden, dan gaan de analisten in het jaar van realisatie de geschatte belastingsvoet verlagen
(Interview met dhr. Van der Elst L., 27 februari 2003 en Interview met dhr. Potvlieghe G., 1 april
2003, Brussel en Interview met dhr. Pelichet L., 13 maart 2003 en Interview met dhr. Pattyn S.,
14 maart 2003, Brussel en Interview met dhr. Rochez P., 20 maart 2003). Het onderstaande
voorbeeld illustreert deze redenering.
Voorbeeld 16: Effect van actieve belastingslatenties op de geschatte belastingsvoet
Onderneming X heeft een fiscaal overdraagbaar verlies van 1000,00 EUR uit boekjaar 2000. Uit een
analyse van de historische analyse bepalen we de geschatte belastingsvoet op 30%. In 2003 zal de
onderneming het overdraagbare fiscale verlies kunnen realiseren. Hierdoor zal de onderneming een
46 Het belastingsvoordeel op interesten wordt in rekening genomen bij de berekening van de gewogen gemiddeldekapitaalkost waar men de kost van schulden na belastingseffecten gaat berekenen. Bijgevolg houdt men enkelrekening met de operationele belastingen bij het bepalen van de vrije operationele kasstroom.47 De werkelijk te betalen belastingen m.b.t. een bepaald boekjaar.
voetBelastingsGeschatteEBITnBelastingeleOperatione *=
76
belastingvermindering realiseren. De belastingsvermindering bedraagt 34% (statutaire belastingsvoet) van
1000,00 EUR dus 340,00 EUR.
Vermenigvuldigen we EBIT met de geschatte belastingsvoet in boekjaar 2003 dan maken we een
overschatting van de operationele belastingen. Om dit effect te neutraliseren passen we de geschatte
belastingsvoet in 2003 aan voor dit effect. EBIT bedraagt in de periode 2003-2005 bijvoorbeeld 2000,00
EUR. De berekening van de operationele belastingen verloopt als volgt:
2003 2004 2005
EBIT 2000,00 2000,00 2000,00
- operationele belastingen 600,00 600,00 600,00
(a) 260,00
(a) De geschatte belastingsvoet die men gaat hanteren voor 2004 is niet 30% maar wel 13% omdat men
weet dat de onderneming een belastingsvermindering van 340,00 EUR kan genieten tengevolge van de
realisatie van een overdraagbaar verlies. Dus 600,00-340,00 = 260,00 en 260,00/2000,00 = 13%.
Bron: Eigen werk op basis van Interview met dhr. Potvlieghe G., 1 april 2003, Brussel.
Om de geschatte belasting aan te kunnen passen is er evenwel informatie nodig m.b.t. de
volgende twee aspecten:
(1) Vanwaar zijn de overgedragen verliezen afkomstig: Dit is een zeer belangrijke vraag
omwille van het feit dat fiscale consolidatie niet mogelijk is in België. Indien
bijvoorbeeld de moeder winstgevend is maar de dochter verlieslatend dan kunnen de
verliezen van deze dochter enkel worden gerealiseerd ten opzichte van toekomstige
winsten van deze zelfde dochter. De winstgevendheid van de moeder48 is irrelevant
(Interview met dhr. Rochez P., 20 maart 2003 en Interview met dhr. Potvlieghe G., 1
april 2003).
(2) Wanneer kunnen ze worden aangewend: De timing van de realisatie is van belang
omdat men ten eerste de geschatte belastingsvoet slechts kan aanpassen indien men
precies weet in welk jaar de recuperatie van het fiscaal overdraagbaar verlies zal
gebeuren. Ten tweede mag de realisatieperiode volgens dhr. Potvlieghe G. (1 april
2003, Brussel) en dhr. Pelichet L. (13 maart 2003) niet meer bedragen dan vijf jaar49.
48 Om dit probleem op te lossen zou de moeder ervoor kunnen opteren om de onderneming volledig te kopen en zealdus te liquideren zodanig dat deze verliezen toch met haar winsten kunnen worden gecompenseerd (Interview metdhr. Potvlieghe G., 1 april 2003, Brussel).49 Indien men verder dan vijf jaar gaat kijken neemt de onzekerheid toe omwille van het feit dat bedrijven slechtsgedetailleerde budgetten maken over een periode van twee tot vijf jaar en ook omdat een aantal institutionelefactoren zoals de belastingsvoet en de rentestand een significante impact kunnen hebben op de waarde (Interviewmet dhr. Potvlieghe G., 1 april 2003, Brussel).
77
De info hieromtrent wordt gehaald uit budgetten, gesprekken met de bedrijfsrevisor,
gesprekken met het management en het jaarverslag (Interview met dhr. Pelichet L., 13
maart 2003 en Interview met dhr. Potvlieghe G., 1 april 2003, Brussel).
Enkel indien men een antwoord heeft op de vorige twee vragen houdt men rekening met latente
belastingen bij de berekening van de operationele belastingen. (Interview met dhr. Potvlieghe G.,
1 april 2003, Brussel en Interview met dhr. Pelichet L., 13 maart 2003).
Juister zou echter zijn dat men gaat rekening houden met alle latente belastingen. Een latente
belastingsschuld (resp. -vordering) zal op het moment dat deze terugdraait de cash-taxes
verhogen (verlagen) en dit dient men in rekening te nemen bij de waardering van een
onderneming. Het onderstaande voorbeeld illustreert dit argument.
Voorbeeld 17: Waarderingseffect van latente belastingen
Onderneming X heeft belastingslatenties tengevolge van verschillen in afschrijvingsregels. Bijvoorbeeld
een machine met aanschaffingswaarde 400,00 EUR die op 2 jaar wordt afgeschreven in de enkelvoudige
jaarrekening en op 4 jaar in de geconsolideerde jaarrekening. De statutaire belastingsvoet is 34%. De
evolutie van de tijdsverschillen is als volgt:
2003 2004 2005 2006
Impact afschrijvingen op de geconsolideerde winst (100,00) (100,00) (100,00) (100,00)
- Impact afschrijvingen op de fiscale winst (200,00) (200,00) 0,00 0,00
= Belastbaar timing difference 100,00 100,00 (100,00) (100,00)
x Belastingsvoet (34%)
= Passieve belastingslatentie
Ontstaan 34,00 34,00
Terugdraaien 34,00 34,00
Deze belastingslatenties hebben een impact op de operationele belasting gedurende 4 jaar. Uit een analyse
van het verleden blijkt dat de geschatte belastingvoet 34% bedraagt. Stel dat EBIT exclusief
geconsolideerde afschrijvingen 1000,00 EUR bedraagt in de periode 2003-2006 en tevens gelijk is aan het
resultaat voor belastingen exclusief enkelvoudige afschrijvingen.
78
2003 2004 2005 2006
Resultaat voor belastingen exclusief afschrijvingen 1000,00 1000,00 1000,00 1000,00
- Afschrijvingen uit de enkelvoudige jaarrekening 200,00 200,00 0,00 0,00
= Resultaat voor belastingen 800,00 800,00 1000,00 1000,00
x statutaire belastingsvoet 34% 34% 34% 34%
= Courante belastingen = Werkelijke cash taxes 272,00 272,00 340,00 340,00
EBIT exclusief geconsolideerde afschrijvingen 1000,00 1000,00 1000,00 1000,00
- Geconsolideerde afschrijvingen 100,00 100,00 100,00 100,00
= EBIT 900,00 900,00 900,00 900,00
x Geschatte belastingsvoet 34% 34% 34% 34%
= Geschatte cash taxes 306,00 306,00 306,00 306,00
Indien we kijken naar de geschatte cash-taxes en de werkelijke cash-taxes dan blijkt dat deze sterk
verschillen.Bron: Eigen werk
Een juistere werkwijze zou erin kunnen bestaan om de operationele belastingen als volgt te
bepalen:
EBIT
x Effectieve belastingsvoet uit de boekhouding50
= Belastingskost in de jaarrekening voortvloeiende uit operationele activiteiten51
+ Geschatte belastingsvermeerdering door terugdraaiende passieve- en ontstane actieve latenties
- Geschatte belastingsvermindering door terugdraaiende actieve- en ontstane passieve latenties
= Operationele belastingen
Actieve belastingslatenties die ontstaan en passieve belastingslatenties die terugdraaien verlagen
weliswaar de belastingskost in de jaarrekening doch ze verlagen de belastingskasstroom niet.
Aldus tellen we ze bij de belastingskost om de belastingskasstroom te bepalen.
Actieve latenties die terugdraaien en passieve latenties die ontstaan verhogen de belastingskost
in de jaarrekening doch ze verhogen de belastingskasstroom niet. Aldus trekken we ze af van de
50 Met betrekking tot boekjaar 2003 opteert men beter voor de statutaire belastingsvoet vermits de schattingen uit hetverleden onbetrouwbaar zullen worden door het effect van de belastingsvermindering.51 De operationele belastingen bevatten enkel de belastingen die voortvloeien uit de operationele activiteiten enmogen dus niet het belastingsvoordeel uit de financiering weerspiegelen.
79
belastingskost om de belastingskasstroom te bepalen. Deze benadering wordt geïllustreerd aan
de hand van het volgende voorbeeld.
Voorbeeld 18: Optimale verwerking van latente belasting bij waarderingen
Indien we de voorgestelde benadering toepassen op de gegevens uit voorbeeld 17 (cfr. supra blz.
77), dan bekomen we:
EBIT exclusief geconsolideerde afschrijvingen 1000,00 1000,00 1000,00 1000,00
- Geconsolideerde afschrijvingen 100,00 100,00 100,00 100,00
= EBIT 900,00 900,00 900,00 900,00
x Statutaire belastingsvoet 34% 34% 34% 34%
= Belastingen uit operationele activiteiten 306,00 306,00 306,00 306,00
+ Belastingsvermeerd. door terugdraaiende passieve latenties (a) 0,00 0,00 34,00 34,00
- Belastingsvermind. door ontstane passieve latenties (b) 34,00 34,00 0,00 0,00
= Operationele belastingen = Geschatte cash taxes 272,00 272,00 340,00 340,00
(a) & (b) cf. supra blz. 77
Indien we nu naar de geschatte cash taxes kijken dan blijken deze gelijk te zijn aan de werkelijke cash
taxes berekend in voorbeeld 17.
Bron: Eigen werk
De reden waarom de bovenstaande benadering niet wordt gebruikt ligt volgens dhr. Potvlieghe
G. (1 april 2003, Brussel) en dhr. Pelichet L. (13 maart 2003) in het feit dat het voor de analisten
zeer moeilijk is om het ontstaan en terugdraaien van latente belastingen te gaan voorspellen. De
info hierover is meestal niet aanwezig. Bovendien is de toegevoegde waarde gering volgens dhr.
Van der Elst L. (27 februari 2003) en dhr. Pelichet L. (13 maart 2003). De latente belastingen
worden daarom op nul gezet in de toekomstige boekjaren.
Dhr. Pattyn S. (14 maart 2003, Brussel) gaat uit van een pessimistisch scenario waarbij alle
passieve belastingslatenties worden aanzien als toekomstige kasuitgaven en aldus worden
afgetrokken van de bekomen waardering. Enkel indien uit het verleden steevast bleek dat een
gedeelte niet terugdraait dan wordt dit gedeelte niet afgetrokken.
Niet-kaskosten: Deze worden opgeteld omdat ze geen kasstroom weerspiegelen. Hieronder vindt
men de afschrijvingen, de waardeverminderingen en de voorzieningen. Dhr. Pattyn S. (14 maart
2003, Brussel) gaat nieuw ontstane belastingslatenties onderbrengen onder de niet-kaskosten.
Evenwel wordt dan niet van EBIT vertrokken maar wel van het nettoresultaat.
80
Investeringen in Netto Bedrijfskapitaalbehoefte: Bij de investeringen in Netto
Bedrijfskapitaalbehoefte (NBKB), zijnde de wijziging in de NBKB ten opzichte van vorig jaar,
moet men eveneens rekening houden met actieve belastingslatenties. De NBKB berekent men
aan de hand van de volgende formule (Ooghe & Van Wymeersch, 2000, blz. 99-100):
De stijgingen in de actieve latenties opgenomen onder vorderingen kleiner dan één jaar kunnen
een negatieve impact hebben op de NBKB (Interview met dhr. Potvlieghe G., 1 april 2003,
Brussel en Interview met dhr. Pattyn S., 14 maart 2003, Brussel).
1.3 Eigen of vreemd vermogen
Volgens Jeter & Chaney (1988, blz. 42), Givoly & Hayn (1992, blz. 406), Amir & Sougiannis
(1999, blz. 28) en Longeval (2001, blz. 116) moeten financieel analisten zich de vraag stellen of
latente belastingen eigen vermogen, vreemd vermogen of een combinatie van beide zijn. In
praktijk zouden de analisten volgens deze auteurs de volgende aanpassingen doorvoeren. Ten
eerste worden de latente belastingen van het boekjaar terug bij het resultaat geteld, vermits het
niet-kaskosten zijn en ten tweede wordt het bedrag aan latente belastingen in balans bij het eigen
vermogen bijgeteld. In praktijk blijkt deze stelling zeker niet door alle analisten gevolgd te
worden. Dhr. Pattyn S. (14 maart 2003, Brussel) gaat de eerste aanpassing doorvoeren dus de
latente belastingen van het boekjaar terug toevoegen aan het nettoresultaat maar dhr. Pattyn S.
(14 maart 2003, Brussel) bekijkt latente belastingen steeds als schulden. Daarentegen dhr.
Potvlieghe G. (1 april 2003, Brussel) ziet passieve latenties als uitgesteld eigen vermogen omdat
een passieve latentie bij terugdraaiing het nettoresultaat verhoogt. Actieve latenties worden in dit
opzicht behandeld als schulden.
Als alternatief stellen Jeter & Chaney (1988, blz. 42-48), Curtis & Matthew (1995, blz. 94) en
Amir et al. (1997, blz. 619) voor om de partiële provisie benadering te gaan gebruiken en
latenties te verdisconteren. Dhr. Pattyn S. (14 maart 2003, Brussel) hanteert deze benadering
impliciet door enkel rekening te gaan houden met de latenties die waarschijnlijk zullen
terugdraaien op basis van een schatting. Andere analisten houden alleen rekening met actieve
belastingslatenties tengevolge van overgedragen verliezen die zullen terugdraaien.
=NBKB Voorraden en bestellingen in uitvoer + Vorderingen ≤ 1jaar + Overlopenderekeningen - Vreemd vermogen op korte termijn exclusief financiële schulden≤ 1jaar
81
1.4 Informatiewaarde van belastingslatenties
Het feit dat financieel analisten latente belastingen niet in de waardering opnemen betekent
echter niet dat er helemaal geen aandacht aan wordt geschonken. In jaarrekeningen waar
bijvoorbeeld het operationeel resultaat onder de verwachtingen ligt terwijl de nettowinst in lijn is
moet men aandacht hebben voor latente belastingen. Aan de andere kant moeten de analisten
zich er wel voor hoeden dat ze bedrijven die optimaal aan fiscale planning gaan doen, niet
afstraffen. In deze optiek houdt dhr. Potvlieghe G. (1 april 2003, Brussel) rekening met het al
dan niet aanwezig zijn van fiscale planningsstrategieën. Echter om een grote waarde toe te
kennen aan latente belastingen hebben de analisten naar eigen zeggen te weinig informatie over
de samenstelling, oorsprong en realiseerbaarheid van de latente belastingen (Interview met dhr.
Pelichet L., 13 maart 2003).
1.5 Discounting
Analisten gaan in een DCF-waardering sowieso alle toekomstige kasstromen verdisconteren
waardoor het geen waarde heeft voor hen dat men dit in de jaarrekening zou gaan doen.
Bovendien is dhr. Potvlieghe G. (1 april 2003, Brussel) de mening toegedaan dat dit volatiliteit
in de resultaten gaat creëren. Indien men toch zou overgaan tot het verdisconteren in de
jaarrekening, dan moet dit op een manier gebeuren waarbij de lezer een inzicht krijgt in de
onderliggende factoren die spelen, zoals daar zijn de risicovrije rente, belastingsvoet en de
risicopremie van de markt (Interview met dhr. Potvlieghe G., 1 april 2003, Brussel en Interview
met dhr. Rochez P., 20 maart 2003).
Dhr. Pelichet L. (13 maart 2003) gaat actieve belastingslatenties die niet onmiddellijk
realiseerbaar lijken maar die gesitueerd zijn in landen als België waar er onbeperkte
overdraagbaarheid van fiscale verliezen is, verdisconteren op oneindig en de bekomen waarde
toevoegen aan de waarde van de onderneming.
1.6 Voorstelling in de jaarrekening
Voor de analisten is het belangrijkste m.b.t. de voorstelling in de jaarrekening dat alles omtrent
latente belastingen in de jaarrekening terug te vinden is. De manier waarop latente belastingen
voorgesteld worden is minder belangrijk (Interview met dhr. Pelichet L., 13 maart 2003 en
Interview met dhr. Potvlieghe G., 1 april 2003, Brussel en Interview met dhr. Struelens L., 4
maart 2003 en Interview met dhr. Rochez P., 20 maart 2003). Een aantal zaken zouden volgens
de analisten nog extra mogen opgenomen worden in de jaarrekening (Interview met dhr.
Potvlieghe G., 1 april 2003, Brussel en Interview met dhr. Pattyn S., 14 maart 2003, Brussel):
82
- De timing van de waarschijnlijke realisatie van de belastingslatenties.
- De origine van de overgedragen verliezen zou duidelijk vermeld moeten worden.
- Cash-Flow Statements in België.
2 Bedrijfsrevisoren
Aan de hand van een aantal interviews52 met bedrijfsrevisoren werd enerzijds de mening van de
bedrijfsrevisoren over een aantal probleemgebieden m.b.t. latente belastingen nagegaan, en
anderzijds werd ook ingegaan op de manier waarop latente belastingen door de bedrijfsrevisor
worden geanalyseerd.
2.1 Belang van latente belastingen volgens de bedrijfsrevisor
Men moet in de jaarrekening latente belastingen opnemen omwille van het feit dat er anders een
vertekening ontstaat tussen het bedrijfseconomisch en het fiscaal beeld. De fiscale implicaties
van een transactie moeten geboekt worden op het moment dat de transactie plaatsvindt en niet
noodzakelijk wanneer de belasting effectief moet betaald of teruggevorderd worden. M.a.w.
latente belastingen worden geboekt om de ‘matching’ tussen het bedrijfseconomisch resultaat en
de hiermee samenhangende belastingseffecten te behouden. Indien men bijvoorbeeld gaat
herwaarderen dan moet men in de jaarrekening ook de (toekomstige) belastingseffecten van deze
herwaardering opnemen.
Het boeken van latente belastingen zorgt er bovendien voor dat men een beter inzicht krijgt in de
eigenvermogenspositie van de onderneming. Het boeken van belastingslatenties bevordert dus
het getrouw beeld (Interview met dhr. Opsomer H., 28 februari 2003, Gent en Interview met
mevr. Van Dale V., 20 maart 2003, Nevele en Interview met Cloet S., 4 april 2003, Merelbeke).
Concreet in de praktijk zijn latente belastingen in toenemende mate belangrijk. In België boekten
weinig bedrijven latente belastingen en als men al overging tot het opnemen van latente
belastingen, dan gebeurde dit soms op een arbitraire manier. Passieve latenties kwamen vrij
regelmatig voor, echter actieve latenties werden in België voor het advies van de CBN in 2000
meestal niet geboekt (Interview met dhr. Opsomer H., 28 februari 2003, Gent en Interview met
mevr. Lambrecht A., 10 maart 2003, Gent).
Een mogelijke reden waarom in België latente belastingen relatief minder bekend zijn, dient men
te zoeken in het fiscale principe dat de enkelvoudige boekhouding de basis vormt voor de fiscale
52 De gehanteerde vragenlijst is opgenomen in bijlage 3.
83
aangifte. De belastingsaangifte wordt opgemaakt op basis van de enkelvoudige jaarrekening.
Hierdoor heeft men de neiging om fiscaal i.p.v. bedrijfseconomisch te gaan boeken. In landen
waar de boekhouding en de fiscaliteit losgekoppeld zijn, heeft men als groot voordeel dat de
bedrijfseconomische cijfers volledig losgekoppeld zijn van fiscale motieven en dat zowel in de
enkelvoudige als in de geconsolideerde jaarrekening latente belastingen worden geboekt
(Interview met mevr. Lambrecht A., 10 maart 2003, Gent).
Sommige bedrijfsrevisoren vinden het principe van de eenheid van de jaarrekening dan ook geen
goed principe. Het beeld voor de aandeelhouder en het beeld voor de fiscus zijn in feite niet
verenigbaar. Hierdoor dient men in de geconsolideerde jaarrekening een aantal zaken recht te
zetten die in de enkelvoudige jaarrekening niet geboekt worden omwille van het feit dat deze
fiscale effecten zouden kunnen ressorteren (Interview met dhr. Opsomer H., 28 februari 2003,
Gent en Interview met mevr. Lambrecht A., 10 maart 2003, Gent en Interview met mevr. Van
Dale V., 20 maart 2003, Nevele en Interview met Cloet S., 4 april 2003, Merelbeke).
2.2 Belangrijkste oorzaken van latente belastingen in België
Enkelvoudige jaarrekening
In de enkelvoudige jaarrekeningen neemt men enkel latente belastingen op in de balans en/of de
resultatenrekening voor kapitaalsubsidies en de meerwaarden onderworpen aan gespreide
taxatie53. Daarenboven dient men in de toelichting ook nog de belangrijkste oorzaken te
vermelden tussen het fiscaal resultaat en het boekhoudkundig resultaat met de nadruk op timing
differences54 (Interview met dhr. Opsomer H., 28 februari 2003, Gent en Interview met
Mevr.Van De Voorde N., 18 oktober 2002, Gent en Interview met Lambrecht A., 10 maart 2003
en Interview met mevr. Van Dale V., 20 maart 2003, Nevele en Interview met Cloet S., 4 april
2003, Merelbeke).
Geconsolideerde jaarrekening
Op dit niveau vindt men enerzijds de herwerkingen terug die men uitvoert op de cijfers uit de
enkelvoudige jaarrekening. Deze kunnen onder andere omvatten:
53 Het systeem in België waarbij in de enkelvoudige jaarrekening uitgestelde belastingen worden opgezet voorkapitaalsubsidies en meerwaarden onderworpen aan gespreide taxatie is volgens dhr. Opsomer H. (28 februari 2003,Gent) zo gecompliceerd dat de lezer hier geen additionele informatie kan uithalen.54 Deze kunnen bijvoorbeeld bestaan uit verworpen uitgaven die zullen terugdraaien in toekomstige boekjaren ofniet aanvaarde waardeverminderingen die in een later boekjaar toch aanvaard worden.
84
- Harmoniseringen van de afschrijvingsregels: in de enkelvoudige jaarrekening worden
fiscaal geïnspireerde afschrijvingsregels gehanteerd terwijl in de geconsolideerde
jaarrekening bedrijfseconomisch wordt afgeschreven.
- Harmonisering van voorraadwaarderingsregels
- Pensioenvoorzieningen55
- Bepaalde fiscaal aangelegde voorzieningen die men bedrijfseconomisch niet gaat
aanleggen of die nog niet aanvaard worden door de fiscus
Ten tweede vindt men hier ook de actieve belastingslatenties m.b.t. overdraagbare verliezen
terug (Interview met mevr. Lambrecht A., 10 maart 2003, Gent en Interview met mevr. Van Dale
V., 20 maart 2003, Nevele en Interview met Cloet S., 4 april 2003, Merelbeke).
2.3 Berekeningsbenadering
Timing- versus temporary differences
De bepalingen onder IAS en US Gaap waarbij men latente belastingen gaat berekenen op basis
van temporary differences (cfr. supra blz. 17) geniet de voorkeur van de bedrijfsrevisoren
omwille van het feit dat men uitgaat van een balansstandpunt i.p.v. een resultaatsstandpunt. Deze
benadering geeft volgens de bedrijfsrevisoren een juister beeld van de economische realiteit.
(Interview met dhr. Opsomer H., 28 februari 2003, Gent en Interview met mevr. Van Dale V., 20
maart 2003, Nevele en Interview met Cloet S., 4 april 2003, Merelbeke). Bekijken we het
onderstaande voorbeeld.
Voorbeeld 19: Herwaardering van gronden
De balans van de onderneming ziet er als volgt uit:
ACTIEF PASSIEF
Gronden 1000,00 Eigen vermogen 1000,00
Totaal 1000,00 Totaal 1000,00
Nu blijkt dat de grond geen 1000,00 EUR waard is maar wel 2000,00 EUR waard is.
ACTIEF PASSIEF
Gronden 2000,00 Eigen vermogen 1000,00
Herwaarderingsmeerwaarden 1000,00
Totaal 2000,00 Totaal 2000,00
55 In België boekt men enkel de premies betaald aan de groepsverzekeringen. Echter volgens FAS 87 moet menrekening houden met alle toekomstige verplichtingen die geactualiseerd dienen te worden. Dit geeft aanleiding toteen verschil in de balanswaardering.
85
De fiscale waarde van de gronden verandert niet en blijft dus 1000,00 EUR. Omwille van het feit dat op
gronden geen afschrijvingen worden geboekt, heeft de herwaardering ook geen impact op de
resultatenrekening. Er ontstaat dus geen timing difference. Echter de balanswaarde van de gronden is wel
gestegen, hierdoor ontstaat dus een temporary difference ter waarde van 1000,00 EUR. Uitgaande van een
belastingsvoet van 40% wordt hierop een belastingslatentie opgezet van 400,00 EUR.
Veronderstel, de onderneming kan de gronden bijvoorbeeld verkopen aan 2000,00 EUR tijdens het
volgend boekjaar. De meerwaarde van 1000,00 EUR wordt dus gerealiseerd. Indien men geen latente
belasting opzet bij de herwaardering kan het idee, bij bijvoorbeeld de aandeelhouders, ontstaan dat er
1000,00 EUR meer winst zal zijn. Bij realisatie blijkt er dan slechts 600,00 EUR meer winst voor de
aandeelhouders terwijl de herwaardering toch correct was.Bron: Interview met dhr. Opsomer H., 28 februari 2003, Gent
Ook in het geval van purchase accounting geeft het gebruik van temporary differences een juister
beeld. De activa van de nieuw aangekochte onderneming worden voor consolidatiedoeleinden
geherwaardeerd terwijl de fiscale waarde ongewijzigd blijft. Op de resultatenrekening heeft dit
geen impact waardoor er geen timing difference ontstaat (Interview met dhr. Opsomer H., 28
februari 2003, Gent en Interview met mevr. Van Dale V., 20 maart 2003, Nevele).
De achterliggende redenering bij het boeken van latente belastingen voor temporary differences,
namelijk dat de boekwaarde van een balansitem de minimale toekomstige kasstroom
weerspiegelt die uit dit item zal voortvloeien en dat daardoor een verschil tussen de fiscale
waarde en de boekwaarde aanleiding geeft tot latente belastingen, wordt erkend door dhr.
Opsomer H. (28 februari 2003, Gent) en dhr. Cloet S. (4 april 2003, Merelbeke). Onder IAS en
US Gaap dient de boekwaarde gerealiseerd te worden door toekomstige inkomende of uitgaande
kasstromen. Is dit niet meer het geval dan dient men de boekwaarde aan te passen. Een
voorbeeld illustreert deze redenering.
Voorbeeld 20: Latente belastingen op temporary differences
Een machine heeft een boekwaarde van 1000,00 EUR. Dit wil onder IAS zeggen dat hieruit in de
toekomst 1000,00 EUR aan opbrengsten zullen uit voortvloeien. De aftrekbare afschrijvingen op deze
machine bedragen slechts 600,00 EUR. Het verschil van 400,00 EUR zal dus aanleiding geven tot een
belastingseffect in de toekomst. Door het boeken van latente belastingen wordt dit belastingseffect nu
reeds erkend.Bron: Interview met dhr. Cloet S., 4 april 2003, Merelbeke
86
Full- versus partial provision
De bedrijfsrevisoren zijn ook unaniem van mening dat de full provision56 (cfr. supra blz. 24)
benadering de beste is. Het is de beste benadering omdat men van elk item opgenomen in de
jaarrekening ook het belastingseffect dient te tonen. Doet men dit niet, dan krijgen de gebruikers
van de financiële staten een verkeerd beeld van de werkelijkheid.
Bovendien zijn dhr. Opsomer H., mevr. Van Dale V. (20 maart 2003, Nevele) en dhr. Cloet S. (4
april 2003, Merelbeke) de mening toegedaan dat de latente belastingen op de balans niet
noodzakelijk volledig betaald moet worden in de toekomst, integendeel de latente belastingen
opgenomen in de jaarrekening weerspiegelen de maximale toekomstige belastingsuitgave die de
onderneming zal ondergaan indien er geen nieuwe belastingsschulden zullen ontstaan in de
toekomst of indien men geen actieve belastingslatenties heeft die met deze latenties kunnen
verrekend worden. Deze stelling is consistent met het principe van de voorzichtigheid. Men gaat
schulden tot uiting brengen die men eventueel zal moeten betalen.
De partiële provisiebenadering (cfr. supra blz. 26) is bijgevolg niet consistent met dit
voorzichtigheidsprincipe vermits niet alle schulden tot uiting worden gebracht. Enkel de
schulden die in de voorzienbare toekomst zullen terugdraaien, worden opgenomen. Schulden die
ver in de toekomst liggen worden evenwel niet opgenomen.
De kritiek hierop is dat de passieve latenties ooit wel eens zullen terugdraaien ook al is dit in een
verre toekomst. Bovendien moet men volgens mevr. Van Dale V. (20 maart 2003, Nevele)
compensatie57 van belastingslatenties ook zien als een vorm van terugdraaien.
Voor actieve belastingslatenties moet men juist omwille van het voorzichtigheidsprincipe enkel
het gedeelte opnemen dat in de toekomst met redelijke zekerheid kan worden gerealiseerd op
basis van een aantal indicatoren (Interview met dhr. Opsomer H., 28 februari 2003, Gent en
Interview met mevr. Van Dale V., 20 maart 2003, Nevele en Interview met Cloet S., 4 april
2003, Merelbeke).
Een praktisch probleem bij deze methode is ook dat geen enkel van de geïnterviewde
bedrijfsrevisoren zelf gegevens ging bijhouden over het al dan niet terugdraaien van passieve
belastingslatenties in de toekomst waardoor deze benadering in feite niet toepasbaar is.
56 Alle tijdsverschillen worden opgenomen in de berekeningsbasis ongeacht de waarschijnlijkheid van realisatie.57 Met nieuw ontstane latente belastingen of met actieve belastingslatenties.
87
2.4 Berekeningsmethode
De liability methode58 (cfr. supra blz. 43) wordt ook algemeen aanzien als de beste methode om
latente belastingen te berekenen vermits deze methode de meest juiste balansbedragen oplevert
(Interview met dhr. Opsomer H., 28 februari 2003, Gent en Interview met mevr. Lambrecht A.,
10 maart 2003, Gent en Interview met mevr. Van Dale V., 20 maart 2003, Nevele en Interview
met Cloet S., 4 april 2003, Merelbeke).
De deferral methode (cfr. supra blz. 41) wordt verworpen omdat de erdoor gecreëerde
balansbedragen niet meer significant zijn, er wordt geen rekening gehouden met de impact op het
moment dat de tijdsverschillen terugdraaien. Echter de hybride methode (cfr. supra blz. 46)
wordt als een theoretisch zeer sterke methode gezien maar het probleem ligt bij de praktische
uitvoerbaarheid. Het is onmogelijk om gegevens bij te gaan houden over het karakter van de
individuele verschillen. De kritiek op de incrementele liability methode (cfr. supra blz. 45) is dat
men in de praktijk geen zicht heeft op het al dan niet terugdraaien van de belastingslatentie
(Interview met mevr. Lambrecht A., 10 maart 2003, Gent en Interview met mevr. Van Dale V.,
20 maart 2003, Nevele).
De vraag stelt zich ook of men de statutaire belastingsvoet moet weerhouden om latente
belastingen te berekenen. Men zou er kunnen voor opteren om de effectieve belastingsvoet te
gebruiken. Dhr. Opsomer H. (28 februari 2003, Gent) en mevr. Van Dale V. (20 maart 2003,
Nevele) zijn van mening dat dit een incorrect beeld zou creëren. Indien men opbrengsten
toevoegt aan het resultaat in de toekomst onder de vorm van terugdraaiende tijdsverschillen, dan
zullen deze belast worden aan de statutaire belastingsvoet en niet aan de effectieve
belastingsvoet. Het waarderen van latente belastingen aan de hand van de effectieve
belastingsvoet is volgens mevr. Lambrecht A. (10 maart 2003, Gent) en dhr. Cloet S. (4 april
2003, Merelbeke) enkel relevant indien men de waarde van de permanente verschillen goed kan
schedulen en nauwkeurig kent voor de toekomstige jaren. In de praktijk is dit meestal niet het
geval (Interview met mevr. Lambrecht A., 10 maart 2003, Gent).
In mijn opinie moet men onder alle omstandigheden de statutaire belastingsvoet weerhouden
vermits de permanente verschillen niet stijgen bij toevoeging van extra opbrengsten (in dit geval
terugdraaiende tijdsverschillen). Juist door het toevoegen van opbrengsten zal de effectieve
belastingsvoet ook stijgen. Een voorbeeld illustreert deze stelling.
58 Het bedrag aan latente belastingen wordt aangepast bij een wijziging in de statutaire belastingsvoet.
88
Voorbeeld 21: Effecten op de effectieve belastingsvoet van terugdraaiende tijdsverschillen
Onderneming X (resp. onderneming Y) heeft een resultaat voor belastingen van 1000,00 EUR (resp.
1500,00 EUR) in 2002 en 2003. Veronderstel dat:
- Voor beide ondernemingen de statutaire belastingsvoet 34% bedraagt
- Voor beide ondernemingen de permanente verschillen elk jaar 100,00 EUR bedragen.
- De 500,00 EUR extra resultaat van onderneming Y in 2002 en 2003 wordt veroorzaakt
door terugdraaiende tijdsverschillen.
Onderstaande tabel illustreert de berekeningen voor beide ondernemingen:
Onderneming X Onderneming Y
2002 2003 2002 2003
Resultaat voor belastingen 1000,00 1000,00 1500,00 1500,00
- Permanente verschillen 100,00 100,00 100,00 100,00
= Belastbaar resultaat 900,00 900,00 1400,00 1400,00
Belastingen (34%) 306,00 306,00 476,00 476,00
Effectieve belastingsvoet 30,6% 30,6% 31,7% 31,7%
De effectieve belastingsvoet wijzigt net door het feit dat er latente belastingen terugdraaien. Als we het
terugdraaiend tijdsverschil afzonderlijk gaan bekijken zien we dat het aan de statutaire belastingsvoet
wordt belast.Bron: Eigen werk
2.5 Actieve belastingslatenties
In België mogen actieve belastingslatenties opgenomen worden als ze volgens IAS worden
bepaald en bovendien moet het voorzichtigheidsprincipe in acht worden genomen. Het
voorzichtigheidsprincipe mag echter geen reden zijn om latente belastingen niet op te nemen
vermits de jaarrekening ook een getrouw beeld moet geven. In België waar fiscale verliezen
onbeperkt overdraagbaar zijn, moet men om het getrouw beeld te respecteren niet alleen over
schulden spreken maar zou men in feite ook actieve latenties of belastingsvorderingen moeten
erkennen volgens de bedrijfsrevisoren. Hierbij moet men wel de nodige voorzichtigheid aan de
dag leggen, zoals dit bijvoorbeeld onder IAS of US Gaap het geval is. In feite komt het boeken
van een actieve belastingslatentie neer op het boeken van een gewone vordering: indien er
voldoende zekerheid bestaat over de realisatie, dan moet deze worden geboekt (Interview met
dhr. Opsomer H., 28 februari 2003, Gent en Interview met mevr. Lambrecht A., 10 maart 2003,
89
Gent en Interview met mevr. Van Dale V., 20 maart 2003, Nevele en Interview met dhr. Cloet
S., 4 april 2003, Merelbeke).
Dhr. Cloet S. (4 april 2003, Merelbeke) en mevr. Lambrecht A. (10 maart 2003, Gent) gaan de
periode waarover de realiseerbaarheid van actieve belastingslatenties wordt bekeken beperken
tot twee à vijf jaar.
2.6 Discounting
De meningen in verband met het verdisconteren van latente belastingen in de jaarrekening zijn
verdeeld. Volgens dhr. Opsomer H. (28 februari 2003, Gent) past dit in de tendens naar fair-
value accounting en zal dit op termijn ook in de andere boekhoudnormen worden opgenomen.
Men gaat het reeds toepassen voor pensioenen en voor herstructureringsreserves onder US Gaap.
Het is echter enkel nuttig indien het over zeer lange periodes gaat. Mevr. Lambrecht A. (10
maart 2003, Gent) en dhr. Cloet S. (4 april 2003, Merelbeke) zijn dan weer tegen het
verdisconteren van latente belastingen vermits het moeilijk in te schatten is wanneer een latente
belasting zal terugdraaien en bijgevolg de looptijd waarover moet verdisconteerd worden
onmogelijk te bepalen is. Bovendien vinden mevr. Lambrecht A., mevr. Van Dale V. (20 maart
2003, Nevele) en dhr. Cloet S. (4 april 2003, Merelbeke) dat de relevantie en de toegevoegde
waarde van het verdisconteren voor de gebruikers van de financiële staten nihil is.
De bepalingen onder FRS 19 waarbij verdisconteren toegelaten is doch niet verplicht, worden op
gemengde reacties onthaald door de Belgische bedrijfsrevisoren. Volgens mevr. Lambrecht A.
(10 maart 2003, Gent) en dhr. Opsomer H. (28 februari 2003, Gent) dienen de waarderingsregels
voor iedereen gelijk te zijn. Echter mevr. Van Dale V. (20 maart 2003, Nevele) vindt dat er op
zich geen probleem is indien in de jaarrekening duidelijk opgenomen is welke bedragen
verdisconteerd zijn, aan welke belastingsvoet en over welke looptijd. Dhr. Opsomer H. (28
februari 2003, Gent) ziet dit gewoon als het begin van de evolutie naar discounting in de
jaarrekening.
2.7 Voorstelling in de jaarrekening
Latente belastingen dienen opgenomen te worden op een aparte rekening en niet in de
boekwaarde van het item waarop de latente belasting geboekt is, zoals dit bij afschrijvingen het
geval is. Indien men alle balansposten aan hun netto waarde (na belastingseffecten) gaat
voorstellen, dan wordt de gebruiker van de jaarrekening hier niet wijzer uit. Een net-of-tax
voorstelling (cfr. supra blz. 58) wordt dus verworpen. De waarde van een actief en de waarde
90
van de belastingseffecten moeten gescheiden blijven (Interview met dhr. Opsomer H., 28
februari 2003, Gent en Interview met mevr. Lambrecht A., 10 maart 2003, Gent en Interview
met mevr. Van Dale V., 20 maart 2003, Nevele en Interview met Cloet S., 4 april 2003,
Merelbeke).
Mevr. Lambrecht A., mevr. Van Dale V. (20 maart 2003, Nevele) en dhr. Cloet S. (4 april 2003,
Merelbeke) zijn van oordeel dat latente belastingen altijd onder vreemd vermogen dienen te
vallen omdat ze een schuld vormen die in de toekomst moet worden gedragen, indien deze
latenties correct berekend zijn.
De voorstellingsmethode onder IAS mag wel op veel bijval rekenen bij de bedrijfsrevisoren.
Latente belastingen worden voorgesteld op aparte rekeningen met daarnaast een uitgebreide
toelichting van hoe men aan deze bedragen gekomen is (Interview met dhr. Opsomer H., 28
februari 2003, Gent en Interview met mevr. Lambrecht A., 10 maart 2003, Gent en Interview
met Cloet S., 4 april 2003, Merelbeke). Mevr. Van Dale V. (20 maart 2003, Nevele) zou graag
een soort van mutatietabel opgenomen zien in de toelichting zoals dit bijvoorbeeld voor
materiële vaste activa het geval is. Daarin zou men dan op moeten nemen hoe men van de positie
van vorig jaar komt naar de positie van dit jaar.
2.8 Analyse van de latente belastingen door de bedrijfsrevisor
2.8.1 Belang
Indien de latente belastingen niet correct zouden worden geboekt, dan verdwijnt ook de
relevantie van het boeken van latente belastingen. De bedrijfsrevisor gaat daarom als volgt te
werk. Er wordt gekeken naar de waarderingsregels, waarin staat volgens welke boekhoudnorm
de jaarrekening opgesteld werd. De taak van de bedrijfsrevisor bestaat erin om ervoor te zorgen
dat de boekingen consistent zijn met de betreffende boekhoudnormen. Is de bedrijfsrevisor niet
akkoord met de cijfers in de jaarrekening dan worden een aantal aanbevelingen gedaan om de
situatie recht te trekken. Lukt dit niet dan wordt een voorbehoud of afkeuring gegeven al
naargelang de materialiteit van de fout (Interview met dhr. Opsomer H., 28 februari 2003, Gent
en Interview met mevr. Lambrecht A., 10 maart 2003, Gent).
Om de bedrijfsrevisor te helpen bij de analyse maakt men soms gebruik van een ‘Disclosure
Checklist’ die alle items die in een jaarrekening opgesteld volgens IAS of US Gaap opsomt,
teneinde te controleren of deze aanwezig zijn in de jaarrekening (Interview met mevr. Cornelis
L., 28 maart 2003, Gent).
91
2.8.2 Werkwijze
De analyse gebeurt in verschillende stappen:
Stap 1: Verschillen tussen de enkelvoudige jaarrekening en de belastingsaangifte
Belangrijk zijn de belastingsaangifte en de eigen berekening van de belastingen waarin de
bedrijfsrevisor kan zien wat de aanpassingen zijn om van het boekhoudkundig tot het
fiscaal resultaat te komen. M.a.w. een reconciliatie tussen het bedrijfseconomisch eigen
vermogen en het fiscaal eigen vermogen dient bijgehouden te worden door de
onderneming of opgemaakt te worden door de bedrijfsrevisor. Eens al deze aanpassingen
bekend zijn worden ze opgedeeld in enerzijds permanente verschillen en anderzijds
tijdsverschillen. De permanente verschillen worden gebruikt om een inzicht te verkrijgen
in de factoren die het verschil veroorzaken tussen de effectieve belastingsvoet en de
statutaire belastingsvoet. De tijdsverschillen worden verder opgedeeld in verrekenbare
tijdsverschillen die aanleiding geven tot een actieve latentie en belastbare tijdsverschillen
die aanleiding geven tot een passieve belastingslatentie (Interview met dhr. Opsomer H.,
28 februari 2003, Gent en Interview met mevr. Lambrecht A., 10 maart 2003, Gent en
Interview met mevr. Van Dale V., 20 maart 2003, Nevele).
Stap 2: Herwerkingen op consolidatieniveau
Actieve belastingslatenties
Mevr. Lambrecht A. (10 maart 2003, Gent) vraagt aan de ondernemingen dat ze een soort
tijdsschaal maken zeker als het over actieve latenties gaat, waarin de onderneming
aanduidt wanneer ze denkt deze actieve latenties te realiseren. Dhr. Opsomer H. (28
februari 2003, Gent) vraagt ook een dergelijke scheduling doch niet voor latente
belastingen op fiscale verliezen ontstaan in België (omwille van de onbeperkte
overdraagbaarheid). Men dient een inzicht te krijgen in alle positieve en negatieve
bewijzen en op basis daarvan wordt beslist tot op welk niveau actieve latenties aanvaard
worden.
De gegevens waarmee bij de analyse van actieve latenties rekening wordt gehouden zijn
(Interview met dhr. Opsomer H., 28 februari 2003, Gent en Interview met mevr.
Lambrecht A., 10 maart 2003, Gent en Interview met mevr. Van Dale V., 20 maart 2003,
Nevele en Interview met Cloet S., 4 april 2003, Merelbeke):
- Het bestaande niveau aan passieve latenties
92
- Budgetten en verwachte resultaten in de toekomst waartegen actieve latenties
kunnen worden gecompenseerd.
- Fiscale aangiftes
- Gesprekken met het management
- Verklaringen over de oorsprong van belaste reserves
- Aard van bron van actieve latentie, bijvoorbeeld bij voorraden weet je dat die in
het volgend boekjaar zullen terugdraaien, daarentegen bij herstructureringen kan
dit langer zijn en is een gedetailleerde scheduling noodzakelijk.
Aanpassen van de enkelvoudige jaarrekening aan de groepswaarderingsregels
Alle herwerkingen die een impact kunnen hebben op latente belastingen worden apart
bijgehouden en meegerekend. De gegevens hieromtrent vindt men terug in de
rapporteringspakketten van de dochters naar de moeder (Interview met mevr. Lambrecht
A., 10 maart 2003, Gent en Interview met mevr. Van Dale V., 20 maart 2003, Nevele).
Stap 3: Eliminatieboekingen
Het gaat hier enkel om de eliminatie van intragroepsresultaten. De eliminatie van aan- en
verkopen op zich brengt op consolidatieniveau geen belastingseffecten teweeg. De
gegevens hieromtrent vindt men eveneens terug in de consolidatie eliminatieposten
(Interview met mevr. Lambrecht A., 10 maart 2003, Gent en Interview met mevr. Van
Dale V., 20 maart 2003, Nevele).
De enkelvoudige jaarrekeningen worden geaudit in het land van herkomst en op
consolidatieniveau probeert men dan de cijfers te herberekenen en de verschillende
samenstellende componenten te analyseren. De rapporteringspakketten van de dochters naar de
moeder spelen hierin een belangrijke rol (Interview met mevr. Lambrecht A., 10 maart 2003,
Gent, Interview met dhr. Romont J.P., 28 maart 2003, Gent en Interview met Cloet S., 4 april
2003, Merelbeke).
2.9 Impact van de invoering van IAS
Door de invoering van IAS in 2005 voor sommige ondernemingen, zullen volgens de
bedrijfsrevisoren meer latente belastingen geboekt worden in de geconsolideerde jaarrekening.
Het belangrijkste effect van de invoering van IAS zal liggen bij de boeking van actieve
belastingslatenties voor overgedragen fiscale verliezen.
93
Enkelvoudige jaarrekening
In België worden latente belastingen enkel opgezet voor kapitaalsubsidies en meerwaarden
onderworpen aan gespreide taxatie. Latente belastingen zijn hier als het ware een uitvloeisel van
de fiscale wetgeving. Twee mogelijke evoluties zouden kunnen plaatsvinden:
1. De optie bestaat om ook voor de enkelvoudige jaarrekening over te gaan naar IAS doch
zolang de eenheid van de jaarrekening59 behouden blijft zullen er problemen blijven
bestaan met de fiscale regels (Interview met dhr. Opsomer H., 28 februari 2003, Gent).
2. Mits een beetje goeie wil moet het ook mogelijk zijn om het boeken van latente
belastingen in de enkelvoudige jaarrekening uit te breiden naar andere gevallen buiten
kapitaalsubsidies en meerwaarden (Interview met dhr. Opsomer H., 28 februari 2003,
Gent).
Persoonlijk is dhr. Opsomer H. (28 februari 2003, Gent) ervan overtuigd dat ook voor de
enkelvoudige jaarrekening IAS zal worden toegepast binnen afzienbare tijd omdat bijvoorbeeld
banken en analisten, meer algemeen de markt, andere waarderingen zullen toekennen aan
bedrijven die IAS gebruiken i.p.v. Belgische boekhoudnormen.
Geconsolideerde jaarrekening
In België bestaat sinds 2000 de mogelijkheid om actieve belastingslatenties op te zetten voor
fiscale verliezen, in praktijk wordt echter weinig gebruik gemaakt van deze optie omwille van
het voorzichtigheidsprincipe. Bedrijven nemen actieve belastingslatenties op ten bedrage van de
aanwezige passieve latenties. Naar andere bronnen (toekomstige winsten, fiscale
planningsstrategieën) waartegen deze actieve latenties kunnen worden gerealiseerd wordt niet
meer gekeken (Interview met dhr. Opsomer H., 28 februari 2003, Gent en Interview met mevr.
Lambrecht A., 10 maart 2003, Gent).
IAS daarentegen legt de verplichting op om actieve belastingslatenties te boeken voor fiscaal
belaste reserves, belaste voorzieningen, fiscale verliezen en dergelijke. Bedrijven zullen een
beoordeling moeten maken van de mate waarin toekomstige fiscale winsten beschikbaar zullen
zijn waartegen de fiscale verliezen kunnen worden verrekend. Ook fiscale plannings- of tax
planningsstrategieën zullen veel meer aandacht krijgen. Een bedrijf dat wel over een fiscale
planningsstrategie beschikt zou hoger moeten gewaardeerd worden dan een bedrijf zonder fiscale
59 Men gaat slechts iets fiscaal aanvaarden indien het ook boekhoudkundig is verwerkt.
94
planningsstrategie 60 (Interview met dhr. Opsomer H., 28 februari 2003, Gent en Interview met
mevr. Lambrecht A., 10 maart 2003, Gent).
Volgens dhr. Opsomer H. (28 februari 2003, Gent), mevr. Lambrecht A. (10 maart 2003, Gent)
en dhr. Cloet S. (4 april 2003, Merelbeke) zal de invoering van IAS niet vlekkeloos verlopen
omwille van het ontbreken van bepaalde gegevens bij een aantal ondernemingen. Bijvoorbeeld
bij de belaste reserves zullen bedrijven die gaan overstappen naar IAS op zoek moeten gaan naar
de verschillen tussen de bedrijfseconomische basis die ze gebruiken in IAS enerzijds en
anderzijds de waarden die de fiscus erkent rekening houdende met wat in de aangifte opgenomen
wordt. Een aantal ondernemingen weet volgens sommige bedrijfsrevisoren niet wat in de belaste
reserves zit want traditioneel wordt dit overgedragen jaar op jaar. Vaak is het zo dat de kennis
over de oorsprong weg is tengevolge van bijvoorbeeld ontslag, pensionering en dergelijke. Dhr.
Opsomer H. (28 februari 2003, Gent) stelt het als volgt: “Veel bedrijven zitten op een pot goud
namelijk belaste reserves waarvan, men in de praktijk niet weet hoe ze om te draaien, te de-
taxeren zodanig dat er een fiscaal voordeel wordt gerealiseerd.” De adviezen van de CBN in
verband met bijvoorbeeld het optioneel boeken van latente belastingen moeten volgens dhr.
Opsomer H. (28 februari 2003, Gent) worden gezien binnen het kader van de geleidelijke
alineëring van de Belgische boekhoudnormen naar IAS.
2.10 Toekomstige evolutie
Het getrouw beeld dat ontstaat door de boeking van latente belastingen volgens IAS, US Gaap,
UK Gaap en Belgische boekhoudnormen verschilt soms vrij aanzienlijk, terwijl in theorie er
maar één getrouw beeld zou mogen bestaan. Daarom zijn de bedrijfsrevisoren over het algemeen
vragende partij naar een soort van Worldwide Gaap. Gevallen waarin eenzelfde bedrijf
verschillende winsten en verschillende eigen vermogens heeft al naargelang de gehanteerde
boekhoudstandaard behoren dan tot de verleden tijd (Interview met dhr. Opsomer H., 28 februari
2003, Gent en Interview met mevr. Lambrecht A., 10 maart 2003, Gent en Interview met mevr.
Van Dale V., 20 maart 2003, Nevele).
Bovendien moet in België de praktijk rond latente belastingen zeer zeker meer aandacht krijgen
volgens mevr. Lambrecht A. (10 maart 2003, Gent) en mevr. Van Dale V. (20 maart 2003,
60 Analisten zullen volgens dhr. Opsomer H. (28 februari 2003, Gent) hiermee rekening moeten houden. Het in detoelichting zetten van fiscale verliezen zonder voor deze verliezen een actieve belastingslatentie op te zetten zou weleens een slecht signaal kunnen vormen naar de analisten toe. Dhr. Potvlieghe G. (1 april 2003, Brussel) paste dezebenadering reeds toe.
95
Nevele) vermits de verwerking soms te wensen overlaat (Interview met mevr. Lambrecht A., 10
maart 2003, Gent en Interview met mevr. Van Dale V., 20 maart 2003, Nevele).
3 Case Ubizen
De gegevens werden verzameld uit het jaarverslag61, de website, bepaalde documenten en
interviews met internen en externen.
3.1 Voorstelling Ubizen
Ubizen is marktleider wat betreft netwerkbeveiligingen. De onderneming is genoteerd op
Euronext Brussel en op NASDAQ Europe. Ubizen heeft dochters in de Verenigde Staten, het
Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Italië, Luxemburg, Nederland, Australië, Denemarken en
Singapore. De omzet bedroeg in boekjaar 2001-2002 ruim 121 miljoen euro en de onderneming
boekte voor boekjaar 2001-2002 een verlies van ongeveer 27,5 miljoen euro (Jaarverslag Ubizen
2001-2002).
Boekhoudnormen
Ubizen verkreeg van het Ministerie van Economische Zaken de toelating om zijn
geconsolideerde financiële staten op te maken volgens US Gaap i.p.v. volgens de Belgische
boekhoudregels. De redenen waarom men voor US Gaap opteerde, zijn tweeërlei:
1. Op die manier hanteert men een gelijkaardig formaat als de belangrijkste
concurrenten.
2. Men wou voor de geconsolideerde financiële staten een formaat gebruiken dat
door de financiële marken wordt aanzien als een vergelijkingsbasis.
De keuze is gemaakt in februari 1999 op het moment van de IPO. Op dat ogenblik was het
volgens dhr. Roelandt J.M. (12 maart 2003, Leuven) een goeie keuze met het oog op een
eventuele overstap naar Nasdaq en op het opentrekken van de investor base naar Frankfurt,
Londen en Amsterdam. Als men in dergelijke markten actief wil zijn kan men met een Belgische
geconsolideerde jaarrekening weinig aanvangen. Daarom opteerde men ervoor om de
geconsolideerde jaarrekening op te stellen volgens US Gaap. Men plant evenwel de
overschakeling naar IAS (Interview met dhr. Roelandt J.M., 12 maart 2003, Leuven en
Jaarverslag Ubizen 2000-2001, blz. 30).
61 Uit het jaarverslag 2002-2003 zijn een aantal relevante stukken opgenomen in bijlage 4.
96
3.2 Situering van het belang van de belastingsproblematiek voor Ubizen
De (latente) belastingsproblematiek bij Ubizen is voorlopig een problematiek van tweede orde.
De hoofdproblematiek voor Ubizen is het opkrikken van de rendabiliteit vermits, op twee
uitzonderingen na, alle filialen verlieslatend zijn. Echter omwille van de (krappe) financiële
context bij Ubizen dient men in het kader van de financiering - eens men in belastbare posities
komt - werk te gaan maken van de belastingsproblematiek (Interview met dhr. Roelandt J.M., 12
maart 2003, Leuven).
3.3 Bespreking latente belastingen
In de geconsolideerde balans van boekjaar 2002 vinden we zowel actieve als passieve
belastingslatenties terug. In de geconsolideerde resultatenrekening vindt men eveneens latente
belastingen terug. In de onderstaande uittreksels worden deze hernomen. Daarnaast worden ook
latente belastingen opgenomen in de cashflow statements, echter daar wordt er verder niet op
ingegaan.
Uittreksel 1: Geconsolideerde balans en resultatenrekening
Balans (cfr. Bijlage 4 blz. XXVI)
97
Resultatenrekening (cfr. Bijlage 4 blz. XXVI)
Bron: Jaarverslag Ubizen 2001-2002, blz. 20-22
Vervolgens zullen we pogen de oorsprong te achterhalen van de cijfers opgenomen in de
geconsolideerde balans en resultatenrekening. Daarvoor gaan we eerst naar de toelichting kijken.
Uittreksel 2: Toelichting Ubizen in verband met latente belastingen (cfr. Bijlage 4 blz. XXXII)
Bron: Jaarverslag Ubizen 2001-2002, blz. 38-40
98
In de volgende paragrafen worden elk van deze posten opgenomen in deze toelichting uitgebreid
besproken.
3.3.1 Boekhoudkundige verwerking van latente belastingen
De groep Ubizen heeft er sedert een aantal jaar voor geopteerd om kernconsolidatie toe te
passen, waarbij de consolidatie enkel nog op het niveau van de moeder gebeurt. Tot voor een
aantal jaar hanteerde men een kettingconsolidatie waarbij de consolidatie eerst per land gebeurde
en pas daarna op het niveau van de moeder gebeurde. Het grote voordeel van een
kernconsolidatie is dat alle gegevens centraal beschikbaar zijn (Interview met dhr. Roelandt
J.M., 12 maart 2003, Leuven en Interview met dhr. Romont J.P., 28 maart 2003, Gent).
M.b.t. latente belastingen worden deze bronnen van latenties opgenomen via de rapporteringsset
van de dochters aan de consoliderende onderneming. Een rapporteringsset wordt decentraal
ingevuld en dan centraal verwerkt. Concreet bij Ubizen neemt deze rapportering de vorm aan
van een spreadsheet waarin de benodigde gegevens voor de consolidatie volgens US Gaap
dienen opgenomen te worden. De lokale enkelvoudige jaarrekeningen worden eerst omgevormd
naar US Gaap formaat. Vervolgens worden ook de effecten van intragroepsresultaten
opgenomen. Dit gebeurt in beperkte mate op kwartaalbasis en volledig op jaarbasis. In theorie
vult men dit filiaal per filiaal in van bij de start, doch het duurt dikwijls een tijdje omdat de
meeste filialen daar niet zo vertrouwd mee zijn. In principe vindt men in deze rapporteringssets
een overzicht van alles wat aanleiding kan geven tot latente belastingen. De mate van detail zou
volgens dhr. Roelandt J.M. (12 maart 2003, Leuven) nog kunnen worden opgedreven maar
omdat er afgezien van de fiscaal overdraagbare verliezen en de verschillen in waarderingsregels
toch niet zo heel veel bronnen van latenties zijn wordt dit niet verder uitgewerkt binnen Ubizen.
Praktisch is het een kwestie van een inventaris bij te houden van alle verschillen die aanleiding
kunnen geven tot latente belastingen. Eens men beschikt over een dergelijke inventaris moet je
deze gewoon jaar na jaar actualiseren.
Het grote voordeel bij Ubizen is dat de enkelvoudige jaarrekeningen door de afdeling
Controlling omgezet worden naar US Gaap. M.b.t. deze omzetting werden in het verleden een
aantal afspraken gemaakt wat een zekere systematiek in het omzettingsproces brengt. In dit
opzicht bestaat er een reconciliatieschema dat moet gevolgd worden bij de omzetting naar US
Gaap waarbij men telkens de aansluiting moet maken tussen eigen vermogen en resultaat in
enerzijds de enkelvoudige jaarrekening en anderzijds volgens US Gaap (Interview met dhr.
Roelandt J.M., 12 maart 2003, Leuven). Schematisch kunnen we het dus als volgt voorstellen:
99
Figuur 7: Boekhoudkundige verwerking van latente belastingen
Bron: Eigen werk op basis van Interview met dhr. Roelandt J.M., 12 maart 2003, Leuven
3.3.2 Bronnen van belastingslatenties
De verschillende bronnen van belastingslatenties situeren zich op vier niveaus:
3.3.2.1 Verschillen tussen de belastingsaangifte en de enkelvoudige jaarrekening
Deze verschillen kan men terugvinden door vergelijking van de enkelvoudige jaarrekening van
de verschillende dochterondernemingen en hun fiscale aangiftes. In de geconsolideerde
jaarrekening vindt men hieromtrent geen belastingslatenties terug bij Ubizen. De bronnen op dit
niveau zijn meestal niet materieel. Er zijn wel degelijk een aantal bronnen van latente
belastingen doch deze worden niet opgenomen in de geconsolideerde jaarrekening. Een
voorbeeld hiervan zijn de voorzieningen die Ubizen Inc. (VSA) volgens US Gaap heeft
aangelegd voor dubieuze debiteuren. De actieve belastingslatentie die hierop kan geboekt
worden vindt men niet terug in de geconsolideerde jaarrekening. De meeste van deze niet tot
uiting gebrachte bronnen van belastingslatenties bevinden zich in de Verenigde Staten (Interview
met dhr. Roelandt J.M., 12 maart 2003, Leuven).
De reden waarom de bedrijfsrevisor en de onderneming hier minder aandacht aan schenken is
volgens mevr. Cornelis L. (28 maart 2003, Gent) en dhr. Romont J.P. (28 maart 2003, Gent) te
wijten aan enerzijds het materialiteitsprincipe en anderzijds aan het feit dat Ubizen zich toch niet
in een positie bevindt waarin deze actieve belastingslatenties kunnen worden gerecupereerd.
3.3.2.2 Overgedragen verliezen
Voor de groep Ubizen zijn de overgedragen verliezen veruit de grootste bron van actieve
latenties.
EnkelvoudigejaarrekeningDochter A
RapporteringspakketDochter A volgens USGaap normenReconciliatie-
schema
Dochter A Dochter A + Controlling
Geconsolideerdejaarrekening
Ubizen
EnkelvoudigejaarrekeningDochter B
Dochter B Dochter B + Controlling
RapporteringspakketDochter B volgens USGaap normenReconciliatie-
schema
Ubizen
Eliminatie-boekingen
100
Operating tax loss carryforwards:
Teneinde 26.453.000,00 EUR latente belastingen te erkennen op de tax loss carryforwards,
zonder de boeking van een valuation allowance (cfr. supra blz. 52) moet men nagaan of deze
verliezen binnen een redelijke termijn kunnen worden gerecupereerd. Onder een redelijke
termijn wordt binnen Ubizen drie tot vijf jaar verstaan. We kunnen nu de verschillende bronnen
van belastbare inkomsten gaan bekijken:
(a) Belastbare temporary differences: Deze worden gebruikt om de actieve
belastingslatenties te verantwoorden. Men heeft per einde boekjaar 2002 belastbare
temporary differences voor 851.000,00 EUR, zijnde de gekapitaliseerde acquisitiekosten
op SIT Europe (cfr. infra blz. 108) (Jaarverslag Ubizen 2000-2001, blz. 41).
(b) Toekomstige fiscale winsten: Om de mogelijkheid van toekomstige belastbare winsten te
gaan achterhalen wordt naar de budgettair vooropgestelde resultaten gekeken. Men
verwacht op dit ogenblik geen fiscale winsten in de komende jaren alhoewel de verliezen
de laatste twee jaar verminderen (Interview met dhr. Roelandt J.M., 12 maart 2003,
Leuven en Interview met mevr. Cornelis L., 28 maart 2003, Gent).
(c) Achterwaartse compensatie van verliezen: Vermits de meeste filialen van Ubizen nog
nooit fiscale winsten hebben behaald kan men hier geen gebruik van maken.
(d) Tax planningsstrategieën: Op korte termijn bestaan er geen tax planningsstrategieën
omwille van het feit dat Ubizen zich nog niet in belastbare posities bevindt. Echter om
waarde te puren uit de fiscaal overdraagbare verliezen zal men zich hiermee bezighouden
van zodra de rendabiliteit hersteld is (Interview met dhr. Roelandt J.M., 12 maart 2003,
Leuven).
Valuation Allowance:
Vermits de gecumuleerde verliezen over de laatste drie jaar alleen maar groter geworden zijn en
de vier bronnen waartegen de actieve latenties zouden kunnen gerealiseerd worden niet aanwezig
zijn, heeft men er per eind september 2002 voor geopteerd om een valuation allowance van
26.011.000,00 EUR op te zetten op alle actieve belastingslatenties tengevolge van de
overdraagbare verliezen. In de toelichting zien we dat het volledige bedrag aan actieve
belastingslatenties wordt afgeboekt door het opzetten van een valuation allowance. Grafisch
kunnen we de evolutie van de actieve belastingslatenties (in 1000 EUR) op overdraagbare
verliezen en de valuation allowance bij de groep Ubizen als volgt voorstellen:
101
0,00
5000,00
10000,00
15000,00
20000,00
25000,00
30000,00
1998 1999 2000 2001 2002
Actieve latenties opovergedragenverliezenValuation Allowance
Op de grafiek is duidelijk te zien dat men eind boekjaar 2001 een valuation allowance heeft
opgezet op de actieve latenties die betrekking hebben op de overdraagbare verliezen. Dit is het
gevolg van het feit dat door opeenvolgende verliezen bij een aantal dochters er meer negatief62
dan positief63 bewijsmateriaal was omtrent de realiseerbaarheid van deze actieve latenties in de
toekomst. In dit kader dient er tevens vermeld te worden dat de commissaris in zijn verslag einde
boekjaar 2000 en 2001 een ‘emphasis of matter paragraph’ of de toelichtende paragraaf
opneemt. De commissaris wijst er via een dergelijke paragraaf op dat de onderneming geen
valuation allowance heeft opgezet en dat ze uitgaat van de volledige realiseerbaarheid van de
actieve belastingslatenties. Hierbij baseert de commissaris zich voornamelijk op budgettaire
cijfers, het businessplan en gesprekken met het management om de realiseerbaarheid van actieve
belastingslatenties op overdraagbare verliezen te beoordelen. Het businessplan werd door de
commissaris aanvaard in 2000 en 2001 doch de commissaris achtte het nodig om een
toelichtende paragraaf op te nemen. Eind boekjaar 2002 werd een bijkomende valuation
allowance geboekt omwille van het feit dat de verliezen van bepaalde in de consolidatie
opgenomen ondernemingen bleven aanhouden (Interview met dhr. Roelandt J.M., 12 maart
2003, Leuven en Interview met mevr. Cornelis L., 28 maart 2003, Gent en Interview met dhr.
Romont J.P., 28 maart 2003, Gent ).
62 Bijvoorbeeld: verliezen in het recente verleden, geringe winstverwachtingen in de toekomst, …63 Bijvoorbeeld: verwachte winsten in de toekomst, bestaande contracten, …
102
Uittreksel 3: Emphasis of matter paragraph
Bron: Jaarverslag Ubizen 1999-2000, blz. 30
Bron: Jaarverslag Ubizen 2000-2001, blz. 20
Dhr. Roelandt J.M. (12 maart 2003, Leuven) is wel van mening dat een valuation allowance in
de Belgische context minder relevant is. Indien men in de Belgische context op actieve
belastingslatenties een valuation allowance gaat boeken, mag men dan nog wel uitgaan van een
going-concern assumptie. In de Belgische context zijn fiscale verliezen immers onbeperkt
overdraagbaar. Het probleem met deze valuation allowance is dat, indien er bijvoorbeeld
volgend boekjaar winst zou zijn en Ubizen in een belastbare positie komt, de jaarrekening dan
geen belastingseffect zal tonen. Waardoor men in verband met de geconsolideerde resultaten
opnieuw een verkeerde beeldvorming krijgt. Het komt a.h.w. op hetzelfde neer als geen latente
belastingen boeken. Volgens dhr. Roelandt J.M. (12 maart 2003, Leuven) komt dit voort uit het
voorzichtigheidsprincipe maar daarnaast moet men er volgens dhr. Roelandt J.M. (12 maart
2003, Leuven) rekening mee houden dat going-concern zijn waarde heeft voor het bedrijf zelf en
voor de potentiële overnemers. Een bedrijf dat fiscale verliezen heeft en een bedrijf dat er geen
heeft worden op een totaal verschillende manier gewaardeerd of dit zou toch zo moeten zijn. De
redering is dat indien je een waarde hebt die niet kan verloren gaan tenzij de continuïteit van de
onderneming in gevaar komt, waarom deze dan niet tot uitdrukking brengen in de balans.
Bovendien zegt US Gaap niets over een bepaald tijdsperspectief. In landen waar er een
tijdsbeperking staat op het realiseren van verliezen is een dergelijke valuation allowance wel
relevant. Op basis van heel concrete plannen moet men kunnen aantonen aan welk tempo men de
verliezen kan gaan realiseren tegenover toekomstige winsten (Interview met dhr. Roelandt J.M.,
12 maart 2003, Leuven).
De hypothese van Miller & Skinner (1998, blz. 216-217) - die stelt dat ondernemingen die veel
actieve latenties hebben tengevolge van overgedragen verliezen, een grotere valuation allowance
zullen opzetten omwille van de moeilijke realiseerbaarheid van deze verliezen - komt bij Ubizen
duidelijk tot uitdrukking.
103
Nu kan men zich ook de vraag stellen of bij de beslissing om de valuation allowance op te zetten
rekening gehouden wordt met de waarde van de onderneming, vermits Amir & Sougiannis
(1999, blz. 31) aantoonden64 dat investeerders het opzetten van een valuation allowance zien als
een indicatie dat de onderneming in de toekomst waarschijnlijk minder winsten zal behalen.
Volgens dhr. Roelandt J.M. (12 maart 2003, Leuven) gaan de meeste bedrijven in termen van
waardering evolueren op de golf van sectorgegevens 65 en minder op de inherente of
fundamentele gegevens van het bedrijf. De beslissingen over een valuation allowance op latente
belastingen worden genomen op basis van het fundamenteel gegeven of het waarde heeft of niet.
Dat is de eerste basisgrondslag om de beslissing te nemen. Echter bij Ubizen wordt er toch
nagedacht over de eventuele koersimpact van dergelijke beslissingen. Achteraf gezien moet
volgens dhr. Roelandt J.M. (12 maart 2003, Leuven) de impact gerelativeerd worden. In België
houden weinig mensen rekening met de problematiek van latente belastingen, internationaal
gezien is hier meer aandacht voor.
Sommige auteurs zien deze valuation allowance als een resultaats-sturingstool die aldus kan
leiden tot de zogenaamde verborgen reserves (Miller & Skinner, 1998, blz. 215 en Amir &
Sougiannis, 1999, blz. 7). Echter Miller & Skinner (1998, blz. 215) vinden dit niet terug in de
praktijk. Op die manier kan het management, ofwel de groei in de resultaten stabiliseren door in
de jaren waarin goeie resultaten worden gerealiseerd een valuation allowance op te zetten om die
dan af te boeken in minder winstgevende jaren, ofwel de leverage bijsturen (Miller & Skinner,
1998, blz. 217). Volgens dhr. Roelandt J.M. (12 maart 2003, Leuven) is dit zeker niet de
bedoeling bij Ubizen om hiermee de resultaten te gaan sturen vermits men ervan uitgaat dat men
te maken heeft met professionele beleggers en analisten die volgens dhr. Roelandt J.M. (12 maart
2003, Leuven) dergelijke praktijken vrij vlug doorzien.
3.3.2.3 Verschillen in waarderingsregels tussen de enkelvoudige en de geconsolideerde
jaarrekening
De hoofdreden bij Ubizen is het gebruik van andere boekhoudnormen. Voor de geconsolideerde
jaarrekening is er een vrijstelling bekomen voor de toepassing van Belgische waarderingsregels
64 Amir & Sougiannis (1999, blz. 31) tonen aan dat investeerders het opzetten van een valuation allowance zien alseen indicatie dat de onderneming in de toekomst waarschijnlijk minder winsten zal realiseren terwijl analisten heteffect hier van niet erkennen.65 Ook de geïnterviewde analisten deelden deze mening.
104
en hanteert Ubizen de US Gaap waarderingsregels. Vermits Ubizen in verschillende landen
dochterondernemingen heeft komen hier een vrij groot aantal verschillen uit voort.
Deferred Revenue66:
De actieve latentie van 5.069.000,00 EUR komt voort uit een speciaal geval dat in 2002 is
ontstaan door de overname van het Franse Adhersis door de Franse dochter Risc Technology
Europe. Bij de allocatie van de goodwill heeft men vastgesteld dat bij Adhersis in het verleden
volgens Franse boekhoudnormen heel wat opbrengsten van langlopende contracten (looptijd 5
jaar) geboekt geweest zijn, die volgens US Gaap hadden moeten uitgesteld worden teneinde
gespreid erkend te worden over de looptijd van de contracten. Voor consolidatiedoeleinden heeft
men deze opbrengsten uitgesteld wat aldus aanleiding gaf tot latente belastingen en tevens de
goodwill deed groeien. Naarmate deze opbrengsten over de looptijd van de contracten in
resultaat worden genomen zal deze latentie verdwijnen (Interview met dhr. Roelandt J.M., 12
maart 2003, Leuven en Interview met mevr. Cornelis L., 28 maart 2003, Gent en Interview met
dhr. Romont J.P., 28 maart 2003, Gent).
Uittreksel 4: Deferred Revenue Adhersis (cfr. Bijlage 4 blz. XXX-XXXI)
Bron: Jaarverslag Ubizen 2001-2002, blz. 37
We kunnen het aan de hand van een voorbeeld als volgt voorstellen:
Voorbeeld 22: Deferred Revenue67
Stel dat het een softwarelicentie betreft voor het onderhoud van de software die loopt over 5 jaar en een
waarde heeft van 19.084,00 EUR. Dan kunnen we de situatie als volgt voorstellen bij een belastingsvoet
van 33,33% (Frankrijk):
66 M.b.t. deze bron van actieve belastingslatentie moeten we wel stellen dat deze in het eerste kwartaal van boekjaar2003 verdwenen is door de deconsolidatie van Risc Technologies, ingevolge de verkoop van een aandelenpakketwaardoor het belangenpercentage onder de 50% daalde.67 De cijfers zijn de werkelijke cijfers(in 1000 EUR) gecorrigeerd voor de afrondingsverschillen.
105
2002 2003 2004 2005 2006
RESULTATENREKENING
Adhersis enkelvoudige
Resultaat uit langlopende contracten 19084,00
- Belastingseffect 6361,00
= Resultaat na belastingen 12723,00
Ubizen geconsolideerde
Resultaat uit langlopende contracten (a) (15267,20) 3816,80 3816,80 3816,80 3816,80
- Courant Belastingseffect v/h boekj. (b) 6361,00 0,00 0,00 0,00 0,00
- Latent Belastingseffect v/h boekj. (c) (5088,56) 1272,14 1272,14 1272,14 1272,14
= Resultaat na belastingen 2544,36 2544,66 2544,66 2544,66 2544,66
Wijziging groepsreserves (10178,64) (7633,98) (5089,32) (2544,66) 0,00
BALANS
Actieve belastingslatenties 5088,56 3816,42 2544,28 1272,14 0,00
(a) 19084,00 EUR is dit jaar in de enkelvoudige jaarrekening volledig in resultaat genomen, echter voor
consolidatiedoeleinden moet deze 19084,00 EUR gespreid over 5 jaar in resultaat worden genomen. In
boekjaar 2002 wordt dus 19084,00 EUR uitgesteld verminderd met 1/5 van 19084,00 EUR die mag
worden toegerekend aan boekjaar 2002. In de volgende 4 boekjaren gaat men telkens 1/5 van 19084,00
EUR toerekenen aan het boekjaar.
(b) De courante belasting wordt berekend op het resultaat in de enkelvoudige jaarrekening.
(c) In boekjaar 2002 ontstaat een verrekenbaar timing difference ter waarde van 15267,00 EUR dus de
latente belasting hierop bedraagt: 15267,00 * 33,33% = 5088,00 EUR.. In de 4 opeenvolgende
boekjaren draait telkens ¼ van dit timing difference terug, zijnde 3816,80 EUR.. De latente belasting
vermindert dus met 3816,80 * 33,33% = 1272,14 EUR.
Bron: Eigen berekeningen op basis van Interview met dhr. Roelandt J.M., 12 maart 2003, Leuven en Jaarverslag
Ubizen 2001-2002, blz. 37-39
Accrued Expenses:
Het betreft hier een aantal kosten die voor consolidatiedoeleinden voorzien zijn en die men in de
enkelvoudige jaarrekeningen van de in de consolidatiekring opgenomen ondernemingen niet
terugvindt. De reden hiervoor is dat de timing van het boekjaar waarin deze kosten worden
opgenomen voor consolidatiedoeleinden, verschilt van de timing waarin ze in de enkelvoudige
jaarrekeningen zullen opgenomen worden. Dergelijke kosten worden bijvoorbeeld voor
106
Belgische doeleinden gespreid in kosten genomen terwijl ze voor US Gaap doeleinden
onmiddellijk in resultaat werden genomen. Hierdoor daalde het resultaat op consolidatieniveau
waardoor een actieve belastingslatentie van 125.000,00 EUR ontstond (Interview met dhr.
Roelandt J.M., 12 maart 2003, Leuven en Interview met mevr. Cornelis L., 28 maart 2003, Gent
en Interview met dhr. Romont J.P., 28 maart 2003, Gent).
Capitalized R&D:
In de enkelvoudige jaarrekening van Ubizen N.V. worden de R&D kosten onmiddellijk ten laste
van het resultaat genomen. Normaal gezien moeten deze R&D kosten ook voor US Gaap
doeleinden in het resultaat van het boekjaar worden opgenomen, tenzij in gevallen waar men
bijvoorbeeld heel beperkte wijzigingen68 uitvoert op de software zonder dat men het design van
de software gaat wijzigen en het product opnieuw de hele development cyclus doormoet. M.a.w.
als men kleine kenmerken gaat wijzigen dan kan men de kosten die daarvoor gemaakt zijn wel
activeren. Ubizen heeft dit ook gedaan. Voor een bedrag van ongeveer één miljoen euro werden
dergelijke R&D kosten geactiveerd. Het resultaat in de enkelvoudige jaarrekening is reeds
verminderd met deze geactiveerde R&D kosten waardoor er een passieve latentie ontstaat in de
geconsolideerde jaarrekening. Eind boekjaar 2001 is deze afgeboekt in het kader van de
herstructurering waarbij het gros van de softwareafdeling werd gesloten. De bedragen zijn eind
2001 volledig ten laste van het resultaat gelegd en aldus is de passieve latentie teruggedraaid. De
kosten van R&D worden op dit ogenblik in kosten genomen tot op het moment dat de
technologische haalbaarheid van het product vaststaat (Interview met dhr. Roelandt J.M., 12
maart 2003, Leuven en Interview met mevr. Cornelis L., 28 maart 2003, Gent en Interview met
dhr. Romont J.P., 28 maart 2003, Gent).
68 Bijvoorbeeld een upgrade van de software.
107
Uittreksel 5: R&D afboeking
Bron: Jaarverslag Ubizen 2000-2001, blz. 38
Voorbeeld 23: Activering van R&D kosten69
Ubizen had in 1999 ongeveer 320,00 EUR R&D kosten die mochten geactiveerd worden voor US Gaap
doeleinden. In 2000 kwamen daar nog eens 680,00 EUR bij. Deze kosten werden afgeschreven over 4
jaar.
1999 2000 2001
Geactiveerde R&D kosten 320,00 1000,00 1000,00
- Geboekte afschrijvingen 80,00 330,00 580,00
- Herstructurering 420,00
= Boekwaarde (a) 240,00 670,00 0,00
x Belastingsvoet (40%)
= Passieve belastingslatentie 96,00 268,00 0,00
(a) Vanuit fiscaal standpunt bestaat deze actiefpost niet waardoor er een temporary difference ontstaat.
Bron: Eigen werk op basis van Interview met Roelandt J.M., 12 maart 2003, Leuven en Interview met mevr.
Cornelis L., 28 maart 2003, Gent
Capitalized Acquisition Costs:
Het betreft een passieve latentie op kosten die direct gerelateerd zijn aan acquisities. Voor
Belgische doeleinden70 worden deze kosten in het resultaat van het boekjaar opgenomen terwijl
ze volgens US Gaap worden opgenomen in de aanschaffingsprijs en aldus worden geactiveerd.
In de geconsolideerde jaarrekening ontstaat er een verschil tussen de boekwaarde van deze
69 Dit voorbeeld is gebaseerd op de werkelijkheid doch de gebruikte cijfers zijn fictief.70 Het feit dat deze kosten in België onmiddellijk in kosten worden genomen resulteert uit het principe van deeenheid van de jaarrekening. De boeking in België is fiscaal geïnspireerd omwille van het feit dat slechts iets fiscaalaanvaard wordt indien het ook in de boekhouding staat.
108
geactiveerde kosten en de fiscale waarde71. Dit verschil geeft aanleiding tot een passieve latentie.
Deze kosten omvatten onder andere investment bank fees en juridische kosten. Het gaat hier
concreet om de acquisitie van SIT Europe.
71 De fiscale waarde is nul vermits in de Belgische enkelvoudige balans deze geactiveerde kosten niet terug tevinden zijn omdat ze reeds volledig afgetrokken zijn.
Uittreksel 6: Capitalized Acquisition Costs Zoals uit de toelichting blijkt, gaat het in
2001 om 1.193.000,00 EUR die geactiveerd
werden. In 2002 werd hierop afgeschreven
zodat deze geactiveerde acquisitiekost nu
nog ongeveer 851.000,00 EUR bedraagt.
Deze geeft aanleiding tot een passieve
belastingslatentie van 342.000,00 EUR.
Deferred Initial Public Offering Costs:
Bron: Jaarverslag 2000-2001, blz. 41
109
Deze hebben betrekking op de kosten van de kapitaalsverhogingen die werden gedaan. Zowel
IPO72 (Initial Public Offering) als SPO73 (Secondary Public Offering) gingen gepaard met vrij
hoge kosten voor onder andere de investment bankers. Deze kosten worden in de Belgische
enkelvoudige jaarrekening onmiddellijk ten laste van het resultaat gelegd terwijl ze voor
consolidatiedoeleinden volgens US Gaap afgetrokken worden van het opgehaalde eigen
vermogen (ze komen in mindering van het additional paid in capital74). Aldus geeft dit verschil
in waarderingsregels opnieuw aanleiding tot een latente belasting vermits het resultaat volgens
US Gaap hoger zal liggen dan in België waardoor er een passieve latentie ontstaat in de
geconsolideerde jaarrekening.
M.b.t de IPO kosten worden de latente belastingen via het resultaat verwerkt.
Uittreksel 7: Uitgiftekosten m.b.t. de IPOs (cfr. Bijlage 4 blz. XXVII)
Bron: Jaarverslag Ubizen 1999-2000, blz. 35
Echter m.b.t. de SPO zien we een voorbeeld van de net-of-tax presentatiemethode (cfr. supra blz.
58). De uitgiftekosten staan al ‘net-of-deferred taxes’ wat wil zeggen dat de latente
belastingseffecten reeds in mindering zijn gebracht van de uitgiftekosten opgenomen in dit
jaarverslag en aldus niet opgenomen zijn in de balanspost passieve latenties.
Uittreksel 8: Uitgiftekosten m.b.t. SPO
72 De IPO op Euronext had plaats februari 199973 Maart 200074 De uitgiftepremies
Uitgiftekost 10425,00
- Latente belastingseffect 4170,00
____________________
= Netto uitgiftekost 6255,00
Opmerking: De berekening is
fictief en is gebaseerd op een
belastingsvoet van 40%.
110
Bron: Jaarverslag Ubizen 1999-2000, blz. 36 en Interview met dhr. Roelandt J.M., 12 maart 2003, Leuven
Daarnaast zijn er nog een aantal andere verschillen in waarderingsregels die omwille van één of
de andere reden buiten beschouwing worden gelaten. Bijvoorbeeld in het Verenigd Koninkrijk
mogen bepaalde investeringen direct in kosten worden geboekt die volgens Ubizen
waarderingsregels zouden moeten worden geactiveerd en afgeschreven. Deze zijn echter niet
significant en worden daarom buiten beschouwing gelaten wat betreft het opzetten van latente
belastingen.
3.3.2.4 Eliminatieboekingen
Omwille van het feit dat Ubizen een groep is waar de meeste ondernemingen zonder voorraad
werken, dient men in de consolidatie minder eliminatieboekingen met impact op het resultaat op
te nemen. Het komt slechts sporadisch voor dat men latente belastingen gaat boeken tengevolge
van eliminaties van intragroepsresultaten. Per 30 september 2002 zijn de latente belastingen
hierop volledig teruggedraaid.
Timing differences on intangibles:
Het betreft hier een actieve latentie tengevolge van de eliminatie van een aantal
intragroepsresultaten. Een voorbeeld illustreert deze bron van belastingslatenties.
Voorbeeld 24: Eliminatieboeking75
De dochteronderneming eXpanded Media N.V. verkocht in 1997 een website aan Ubizen N.V., de
consoliderende vennootschap. Het betreft hier enerzijds de diensten voor het uitbouwen van een
portaalsite en anderzijds de website zelf. De hierop gecreëerde omzet werd in de enkelvoudige
jaarrekening van eXpanded Media als opbrengsten van het boekjaar geboekt terwijl deze website in de
enkelvoudige jaarrekening van Ubizen N.V. op het materieel vast actief kwam te staan.
In de geconsolideerde jaarrekening volgens US Gaap werd de website uit de materiële vaste activa
gehaald en vermindert de winst met 900,00 EUR. Dit geeft aanleiding tot een toekomstige
belastingsvermindering en resulteert, bij een belastingsvoet van 40%, in een actieve belastingslatentie van
360,00 EUR. De eliminatieboekingen in het jaar van ontstaan kunnen als volgt worden voorgesteld:
1997
700 Omzet eXpanded Media (a) 900,00
168 Uitgestelde belastingen en belastinglatenties (b) 360,00
75 Dit voorbeeld is gebaseerd op de werkelijke situatie echter de cijfers zijn fictief.
111
210 aan Immateriële vaste activa 900,00
780 Onttrekkingen aan de uitgestelde belastingen en belastinglatenties 360,00
Eliminatie intragroepsomzetOnttrekking aan de latente belastingen
134 Aangroei groepsreserves (c) 540,00
791/2 aan Onttrekkingen aan groepsreserves 540,00
Regularisatie van de impact op de groepsreserves
(a) Eliminatie van de intragroepsomzet van 900,00 EUR. Deze 900,00 EUR is geboekt als omzet in de
enkelvoudige jaarrekening van eXpanded Media en als Immateriële vaste activa in de enkelvoudige
jaarrekening van Ubizen N.V.
(b) De balanswaarde van de website in de geconsolideerde jaarrekening is 0,00 EUR terwijl de fiscale waarde
900,00 EUR is. Dit geeft aanleiding tot een verrekenbaar temporary difference van 900,00 EUR waarop
een belastingslatentie van 360,00 EUR (900,00 * 40%) wordt geboekt.
(c) De impact op de groepsreserves is als volgt: - 900,00 EUR door de omzet eliminatie
+ 360,00 EUR door het ontstaan van een actieve latentie
= 540,00 EUR
Deze latentie draait in de toekomst terug via de afschrijvingen (over een termijn van 3 jaar) die in de
enkelvoudige jaarrekening van Ubizen N.V. zullen geboekt worden terwijl deze in de geconsolideerde
tegengeboekt worden. Hierdoor zal de fiscale waarde afnemen waardoor de latentie terugdraait.Bron: Interview met dhr. Roelandt J.M., 12 maart 2003, Leuven
112
DEEL III: BESLUIT
In het eerste deel werden latente belastingen theoretisch uitgewerkt en werden tevens de
verschillende boekhoudnormen m.b.t latente belastingen vergeleken.
Door het feit dat de boekhoudnormen en de fiscale wetgeving op sommige punten verschillen,
kan het zijn dat de belastingseffecten van een transactie niet in dezelfde periode worden erkend
als de transactie zelf, hierdoor ontstaat er als het ware een mismatch. Teneinde deze mismatch te
elimineren kan men latente belastingen boeken. Meer algemeen kunnen we stellen dat latente
belastingen boekhoudkundig moeten verwerkt worden op basis van de principes van toerekening
van opbrengsten en kosten aan eenzelfde periode en het overeenstemmingsprincipe. Immers
indien men geen latente belastingen zou opnemen in de financiële staten dan kan er een
discrepantie ontstaan tussen het bedrijfseconomisch resultaat en de hierop toegerekende
belastingen. De belastingen op een transactie worden dan in een andere periode opgenomen in de
boekhouding dan de transactie zelf, wat een verkeerd beeld geeft van de bedrijfseconomische
realiteit en de effectieve belastingsvoet.
Historisch gezien liep men in België achter op de Angelsaksische landen. Latente belastingen
werden immers pas in 1990 voor het eerst in de boekhoudwetgeving opgenomen. Indien we gaan
kijken naar de uitwerking in de boekhoudnormen, blijkt dat in België latente belastingen relatief
minder uitgebreid aan bod komen. De relevante regels hieromtrent kan men terugvinden in het
K.B. van 30.01.2001 en in een aantal adviezen van de Commissie voor Boekhoudkundige
Normen (CBN). Als we daarentegen kijken naar IAS (International Accounting Standard 12 -
IAS 12), US Gaap (Statement of Financial Accounting Standards 109 - SFAS 109) of UK Gaap
(Financial Reporting Standard 19 - FRS 19) dan blijkt dat latente belastingen in deze
boekhoudnormen uitgebreid behandeld worden.
In België bestaan latente belastingen op een aantal uitzonderingen na (kapitaalsubsidies en
bepaalde meerwaarden) alleen in de geconsolideerde jaarrekening. Latente belastingen worden in
het K.B. van 30.01.2001 gedefinieerd als “het verschil dat bij de consolidatie blijkt tussen de aan
het boekjaar en de vorige boekjaren toe te rekenen belastingen en m.b.t. deze boekjaren betaalde
of nog te betalen belastingen, voor zover mag worden aangenomen dat daaruit voor de
consoliderende vennootschap of voor een in de consolidatie opgenomen dochteronderneming in
113
de afzienbare toekomst inderdaad kosten zullen voortvloeien.” Internationaal gezien zouden we
kunnen stellen dat de definitie die UK Gaap van latente belastingen geeft het dichtst aanleunt bij
de Belgische omschrijving van latente belastingen. Immers in FRS 19 definieert men latente
belastingen als de geschatte toekomstige belastingseffecten van transacties erkend in de
financiële staten. Daarentegen in IAS 12 en SFAS 109 opteerde men ervoor om bij de
definiëring van latente belastingen een onderscheid te maken tussen actieve- en passieve
belastingslatenties. Actieve latenties of latente belastingsvorderingen worden geboekt teneinde
de belastingseffecten van verrekenbare temporary differences, overdraagbare verliezen en
belastingskredieten tot uiting te brengen. Passieve latenties of latente belastingsschulden boekt
men om de belastingseffecten van belastbare temporary differences op te nemen in de
boekhouding.
Om latente belastingen in de boekhouding op te nemen moet men een aantal stappen doorlopen.
Eerst moet men alle mogelijke bronnen van belastingslatenties identificeren. Deze bronnen
kunnen ingedeeld worden in vier categorieën, namelijk:
1. Tijdsverschillen:
Deze worden in de Belgische boekhoudwetgeving en in FRS 19 opgevat als timing
differences. Timing differences ontstaan door verschillen in de periode waarin een
transactie belastbaar is t.o.v. de periode waarin ze in de boekhouding is opgenomen.
Hierdoor ontstaat een verschil tussen het fiscaal resultaat en het boekhoudkundig
resultaat.
In IAS 12 en SFAS 109 worden deze opgevat als temporary differences, zijnde
verschillen tussen de boekwaarde en de fiscale waarde van een actief- of passiefpost.
Zoals aangetoond zijn alle timing differences ook temporary differences.
2. Overdraagbare verliezen en belastingskredieten:
De concrete bepalingen zijn afhankelijk van de fiscale wetgeving die bepaalt of en
hoelang verliezen en belastingskredieten kunnen worden overgedragen.
3. Verschillen tussen de individuele en de geconsolideerde jaarrekening:
Verschillen in waarderingsregels kunnen een impact hebben op de balans en het resultaat,
daardoor geven ze aanleiding tot belastingslatenties in de geconsolideerde jaarrekening.
4. Eliminatieboekingen:
De eliminatie van intragroepsresultaten kan eveneens aanleiding geven tot
belastingslatenties in de geconsolideerde jaarrekening.
De derde en de vierde categorie zijn in feite speciale gevallen van tijdsverschillen.
114
De mate waarin een bepaald item al dan niet aanleiding geeft tot belastingslatenties is
afhankelijk van de fiscale wetgeving, de boekhoudregels en de gehanteerde waarderingsregels.
Vervolgens gaat men de met deze bronnen overeenstemmende bedragen samentellen. Aldus
bekomt men een globaal saldo. Men moet zich dan de vraag stellen op welk gedeelte van dit
saldo men latente belastingen zal gaan boeken, dit is de vraag omtrent de berekeningsbasis. Ten
aanzien van deze vraag bestaan drie mogelijke benaderingen:
1. Ofwel worden geen latente belastingen geboekt: de ‘nil provision’ benadering.
2. Ofwel worden latente belastingen op het volledige bedrag geboekt: de ‘full provision’
benadering.
3. Ofwel boekt men slechts latente belastingen op het gedeelte waarvan men verwacht dat
het in de voorzienbare toekomst zal terugdraaien: de ‘partial provision’ benadering.
Uiteraard heeft de onderneming zelf niet de keuze tussen één van deze benaderingen. In de
verschillende boekhoudnormen wordt bepaald welke benadering weerhouden wordt. In de
Belgische boekhoudnormen gaat men in de enkelvoudige jaarrekening de nil provision
benadering toepassen en dus - op twee uitzonderingen na - geen latente belastingen boeken. In de
geconsolideerde jaarrekening wordt de berekeningsbasis bepaald aan de hand van de partial
provision benadering. In IAS 12, SFAS 109 en FRS 19 wordt de full provision benadering
weerhouden om de berekeningsbasis te bepalen. Hier zien we dus een belangrijk verschil met
IAS.
De geïnterviewde Belgische bedrijfsrevisoren geven de voorkeur aan de full provision
benadering. Deze benadering zorgt er immers voor dat voor elke transactie ook het
belastingseffect erkend wordt. De partiële provisie benadering gaat volgens de bedrijfsrevisoren
in tegen het voorzichtigheidsprincipe en is in praktijk moeilijk toepasbaar.
Nadat we de berekeningsbasis bepaald hebben moeten we de latente belastingen hierop
natuurlijk nog berekenen. Hiervoor kunnen we opnieuw vier mogelijke methodes onderscheiden,
die al naargelang de omstandigheden een verschillend resultaat zullen opleveren. De
verschillende berekeningsmethodes zijn:
1. De ‘deferral’ methode: Onder deze methode worden de latente belastingen berekend aan
de huidige belastingsvoet en worden ze niet aangepast voor wijzigingen in de
belastingsvoet.
2. De ‘liability’ methode: Onder deze methode worden latente belastingen eveneens
berekend aan de huidige belastingsvoet, echter de bedragen worden aangepast bij
115
wijzigingen in de belastingsvoet zodanig dat de balansbedragen de toekomstige
realisatiewaarde blijven weerspiegelen.
3. De ‘incremental liability’ methode: Onder deze methode worden latente belastingen
berekend aan de hand van de liability methode, men gaat echter de belastingslatentie
opnemen in het jaar waarin er zekerheid ontstaat omtrent de effectieve realisatie van de
latentie.
4. De ‘hybride’ methode: Onder deze methode wordt op tijdsverschillen die eerst
boekhoudkundig worden verwerkt en in een later boekjaar belastbaar zijn, latente
belastingen berekend via de liability methode. Voor andere tijdsverschillen wordt de
deferral methode gebruikt.
Opnieuw wordt de keuze tussen één van deze methodes bepaald door de boekhoudnormen. In
alle besproken boekhoudnormen wordt een bepaalde variant van de liability methode
weerhouden. Onder IAS en US Gaap wordt de liability methode toegepast in combinatie met
temporary differences, een dergelijke combinatie noemt men de balans gebaseerde liability
methode. Onder UK Gaap en in België wordt de liability methode toegepast in combinatie met
timing differences een dergelijke benadering noemt men de resultaatgebaseerde liability
methode. Sommige auteurs zijn evenwel van mening dat de methode onder UK Gaap de
incremental liability methode is, dit omwille van het groot aantal uitzonderingen waarvoor onder
UK Gaap geen belastingslatenties erkend worden.
Volgens de geïnterviewde bedrijfsrevisoren bleek de balans gebaseerde liability methode de
beste methode te zijn omdat men op die manier de meest juiste balansbedragen bekomt. De
balansbedragen weerspiegelen de effectief te betalen of terug te vorderen belastingen in de
toekomst. De andere methodes geven een incorrect beeld of zijn praktisch niet toepasbaar.
Actieve latenties werden in deze bespreking afzonderlijk besproken omwille van hun apart
karakter. Deze belastingslatenties worden immers niet gerealiseerd door middel van
belastingsbetalingen in de toekomst, echter wel door vermindering van de in de toekomst te
betalen belastingen. Vermits er niet met zekerheid belastingen zullen moeten betaald worden in
de toekomst, moet voorzichtig worden omgesprongen met het boeken van dergelijke latenties. In
de verschillende boekhoudnormen worden dan ook een aantal bijzondere vereisten gesteld aan
de boekhoudkundige verwerking van actieve belastingslatenties. In de Belgische
boekhoudwetgeving wordt niets specifieks gezegd over latente belastingen, echter in een advies
van de CBN stelt men dat actieve belastingslatenties mogen geboekt worden mits inachtname
van het voorzichtigheidsbeginsel. De erkenning dient te gebeuren aan de hand van een
116
buitenlandse boekhoudnorm zoals bijvoorbeeld IAS. Volgens de Belgische bedrijfsrevisoren
leidde dit ertoe dat er minder actieve latenties worden geboekt. De wijze waarop een actieve
belastingslatentie in de balans moet worden voorgesteld wordt niet behandeld. Onder IAS en
FRS 19 moet het waarschijnlijk zijn dat de actieve latenties in de toekomst kunnen gerealiseerd
worden opdat men ze zou boeken. In SFAS 109 boekt men alle actieve latenties, echter indien uit
een afweging van alle positieve en negatieve indicaties van toekomstige winsten blijkt dat de
waarschijnlijkheid van realisatie kleiner is dan 50% dan moet men een waardevermindering –
valuation allowance genoemd in SFAS 109 - boeken op de geboekte actieve latenties. De
bronnen waartegen men onder IAS, US Gaap en UK Gaap actieve latenties mag erkennen zijn
dezelfde, namelijk:
- Terugdraaiende belastbare temporary differences
- Fiscale winsten in de toekomst
- Achterwaartse verliescompensatie
- Fiscale planningsstrategieën
De in het kader van deze licentiaatsverhandeling geïnterviewde bedrijfsrevisoren vinden de
benadering onder IAS om actieve belastingslatenties te gaan boeken, een goede benadering. De
invoering van IAS zal er volgens hen toe leiden dat er meer (actieve) latenties zullen geboekt
worden in de geconsolideerde jaarrekening.
Een hot topic in verband met latente belastingen is de vraag of men latente belastingen al dan
niet moet gaan verdisconteren in de jaarrekening, teneinde rekening te houden met de
tijdswaarde van het geld en de risico’s verbonden aan toekomstige belastingsschulden of -
vorderingen. Heel wat auteurs kwamen immers tot de conclusie dat de markt, impliciet
belastingslatenties gaat verdisconteren. De meeste van de geïnterviewde bedrijfsrevisoren en
financieel analisten zijn van mening dat dit geen toegevoegde waarde heeft voor de lezer. Enkel
in UK Gaap heeft men ervoor geopteerd om bedrijven de mogelijkheid te laten latente
belastingen te verdisconteren. Deze mogelijkheid vormt evenwel geen verplichting. De termijn is
de vermoedelijke termijn waarbinnen de latentie zal gerealiseerd worden en de
verdisconteringsvoet is het rendement na belastingen van gelijkaardige overheidsobligaties. De
keuze tussen al of niet verdisconteren moet gebaseerd zijn op drie elementen, namelijk:
1. De mate waarin verdisconteren een materiële impact heeft op de jaarrekening.
2. De baten die hieruit voortvloeien voor de gebruikers.
3. De industriepraktijken.
117
Indien men evenwel overgaat tot het verdisconteren van belastingslatenties dan moet dit op een
consequente manier gebeuren, d.w.z. alle latenties moeten worden verdisconteerd.
Nadat de latente belastingen berekend zijn, moet nog bepaald worden op welke manier men
latente belastingen gaat voorstellen in de jaarrekening. In het Belgisch rekeningenstelsel zijn er
een aantal posten voorzien m.b.t. latente belastingen, zowel in de balans als in de
resultatenrekening. Een probleem is dat er niets voorzien is m.b.t. actieve latenties in de balans.
In de toelichting dient men aandacht te hebben voor overdraagbare verliezen en verschillen die
ervoor zorgen dat de belastbare winst afwijkt van de boekhoudkundige winst. In de
geconsolideerde jaarrekening dient men daarenboven een analyse te maken van de geboekte
latente belastingen. In een balans opgemaakt volgens IAS 12 moet men een onderscheid maken
tussen niet-courante actieve en niet-courante passieve latente belastingen. Volgens SFAS 109
moeten de latente belastingen in de balans opgesplitst worden tussen courante actieve, courante
passieve, niet-courante actieve en niet-courante passieve latente belastingen. Daarentegen
volgens FRS 19 moeten latente belastingen in de balans worden voorgesteld als één netto actief
of passief saldo, tenzij er hierdoor verwarring kan ontstaan. Alle besproken boekhoudnormen
opteren ervoor om in de resultatenrekening een onderscheid te maken tussen courante en latente
belastingen (onder SFAS 109 en FRS 19 mag de opsplitsing ook in de toelichting worden
gemaakt). De toelichting in IAS 12, SFAS 109 en FRS 19 is telkens vrij uitgebreid. In de
toelichting dient men voornamelijk gegevens op te nemen omtrent:
- Temporary differences
- Overdraagbare verliezen
- De belastingsvoeten
- Wijzigingen in de waarde van actieve latenties
De manier waarop latente belastingen worden voorgesteld volgens IAS mag op veel bijval
rekenen bij de bedrijfsrevisoren en een aantal financieel analisten. Sommige analisten zijn
evenwel van mening dat nog meer informatie zou moeten opgenomen worden omtrent latente
belastingen.
Een laatste aspect dat nauw samenhangt met de hiervoor besproken problematiek van de
voorstelling in de jaarrekening betreft de vraag of actieve en passieve belastingslatenties mogen
gecompenseerd worden t.o.v. elkaar. In België is dit niet toegestaan, daarentegen onder IAS, US
Gaap en UK Gaap is dit wel toegestaan mits aan bepaalde voorwaarden voldaan is. De
belangrijkste voorwaarden zijn enerzijds dat de actieve en passieve latenties betrekking moeten
118
hebben op dezelfde belastingheffende autoriteit en anderzijds betrekking hebben op dezelfde
fiscale entiteit.
In het tweede deel werd dan empirisch onderzocht wat het belang is van latente belastingen in de
jaarrekening.
Voor financieel analisten moet het belang bij de waardering van een aandeel of een onderneming
van latente belastingen gerelativeerd worden. De reden hiervoor is dat analisten naar eigen
zeggen over te weinig informatie beschikken om er op een adequate manier rekening mee te
kunnen houden. Latente belastingen worden enkel impliciet in rekening genomen bij de
waardering, indien de onderneming overdraagbare verliezen heeft. In voorkomend geval wordt
de geschatte belastingsvoet op basis van dewelke de belastingskasstroom wordt berekend
neerwaarts aangepast in het jaar waarin men verwacht de belastingslatentie te kunnen realiseren.
Teneinde deze aanpassing te kunnen doen moet de analist over gegevens beschikken omtrent de
oorsprong en de verwachte realiseerbaarheid van de overdraagbare verliezen. Sommige analisten
tellen de latente belastingen terug bij het nettoresultaat teneinde de kasstroom te bepalen.
Indien financieel analisten over voldoende informatie zouden beschikken zou men bij de
berekening van de belastingskasstroom rekening kunnen houden met alle belastingslatenties.
Latente belastingen zouden de waardering moeten beïnvloeden bij de bepaling van de
operationele belastingen. De operationele belastingen zouden als volgt moeten berekend worden:
EBIT
x Effectieve belastingsvoet uit de boekhouding
= Belastingskost in de jaarrekening voortvloeiende uit operationele activiteiten
+ Geschatte belastingsvermeerdering door terugdraaiende passieve- en ontstane actieve latenties
- Geschatte belastingsvermindering door terugdraaiende actieve- en ontstane passieve latenties
= Operationele belastingen
Vervolgens werd onderzocht hoe de bedrijfsrevisor in het kader van zijn controlerende taak,
latente belastingen analyseert. De geïnterviewde bedrijfsrevisoren zijn unaniem van oordeel dat
latente belastingen moeten opgenomen worden in de jaarrekening teneinde het matching principe
te respecteren. De taak van de bedrijfsrevisor bestaat erin om te zorgen dat de boekingen
consistent zijn met de boekhoudnormen volgens dewelke de latente belastingen zijn geboekt. Om
119
latente belastingen te analyseren worden ze opgesplitst in vier niveaus die elk afzonderlijk
worden bestudeerd:
1. Tijdsverschillen:
Bij de analyse op dit niveau wordt gekeken naar de belastingsaangiftes en de eigen
berekeningen van de bedrijfsrevisor. Een hulpmiddel hierbij is de reconciliatie tussen het
bedrijfseconomisch eigen vermogen en het fiscaal eigen vermogen.
2. Overgedragen verliezen:
Op dit vlak moet de bedrijfsrevisor nagaan tot op welk niveau actieve latenties kunnen
geboekt worden. Teneinde het bedrag aan actieve belastingslatenties te beoordelen valt
men terug op budgetten, gesprekken, aangiftes,….
3. Verschillen in waarderingsregels tussen de enkelvoudige en de geconsolideerde
jaarrekening:
De bedrijfsrevisor bestudeert de groepsrapporteringspakketten voor aanpassingen die
werden uitgevoerd op de enkelvoudige jaarrekeningen om tot de geconsolideerde
jaarrekening te komen. In de mate dat deze herwerkingen een impact hebben op het
resultaat dient de onderneming hiervoor een belastingslatentie te boeken.
4. Eliminatieboekingen:
Hiervoor analyseert de bedrijfsrevisor de consolidatie-eliminatieboekingen met een
impact op het resultaat.
Tot slot werden de latente belastingen bestudeerd in een onderneming, namelijk de
beursgenoteerde onderneming Ubizen. Ondanks het feit dat de belastingsproblematiek bij Ubizen
niet prioritair is vinden we toch een behoorlijk aantal belastingslatenties terug in de
geconsolideerde jaarrekening. De belangrijkste bronnen van belastingslatenties situeren zich op
twee niveaus:
1. Overdraagbare verliezen:
Een groot deel van de actieve belastingslatenties zijn toe te schrijven aan overdraagbare
verliezen. Echter op het overgrote deel van deze verliezen is een ‘valuation allowance’
geboekt conform de regels van SFAS 109.
2. Verschillen in waarderingsregels tussen de enkelvoudige en de geconsolideerde
jaarrekening:
De oorzaak van het overgrote deel van deze belastingslatenties ligt in feit dat voor
consolidatiedoeleinden US Gaap wordt gevolgd, terwijl de respectievelijke enkelvoudige
jaarrekeningen opgesteld zijn in het formaat van het land waarin de verschillende
120
dochters gesitueerd zijn. Zo verschilt de waardering van R&D-kosten, bepaalde
acquisitiekosten tussen de Belgische enkelvoudige jaarrekening en de geconsolideerde
jaarrekening.
IX
LIJST VAN GERAADPLEEGDE WERKEN
ACCOUNTING PRINCIPLES BOARD, 1967, Accounting for Income Taxes: APB Opinion 11,
December 1967, losbladig, 26 blz.
ACCOUNTING STANDARDS BOARD, 1997, ASB Working Papers: Discounting in Financial
Reporting, pp. 1-13.
ACCOUNTING STANDARDS BOARD, 2002, FRS 19 Deferred Tax, losbladig, 39 blz.
ACCOUNTING STANDARDS COMMITTEE, 1978, Accounting for Deferred Tax: SSAP 15,
losbladig, 10 blz.
ALEXANDER D. en BRITTON A., 1993, Financial Reporting, derde editie, Alden Press,
Oxford, 633 blz.
AMIR E., KIRCHENHEITER M. en WILLARD K., 1997, The Valuation of Deferred Taxes,
Contemporary Accounting Research, Vol. 14, No. 14, Winter, pp. 567-622.
AMIR E., KIRCHENHEITER M. en WILLARD K., 2000, The Aggregation and Valuation of
Deferred Taxes, RAST resubmission version, October 2000, pp. 1-35.
AMIR E. en SOUGIANNIS T., 1999, Analysts’ Interpretation and Investors’ Valuation of Tax
Carryforwards, Contemporary Accounting Research, Vol. 16, No. 1, Spring, pp. 1-33.
BAUMAN C. C., BAUMAN M. P. en HALSEY R. F. , 2001, Do firms use the deferred tax asset
valuation allowance to manage earnings?, The Journal of the American Taxation Association,
Vol. 23, pp.27-48.
BEDDEGENOODTS J., BERGER J., DAUW C., DE LEMBRE E., PAMELEIRE R. en
VANDER LINDEN M., 2002, Praktijkgids voor de geconsolideerde jaarrekening, Afl. 47,
losbladig, 138 blz.
(Gebruikte onderdelen: 1991, Afl. 5, 1993, Afl. 13, 1997, Afl. 28, 1998, Afl. 32, 1999, Afl. 35)
X
BEGHIN P. en FLAMANT K., 2002, Handboek vennootschapsbelasting 2002-2003, Intersentia,
Antwerpen, 399 blz.
BEHN B. K., EATON T.V.en WILLIAMS J. R., 1998, The determinants of the deferred tax
allowance account under SFAS No. 109, Accounting Horizons, Vol. 12, Issue 1, pp. 63-78.
BIELSTEIN M. M. en TROTT E. W., 1992, The New Approach to Accounting for Income
Taxes, Management Accounting, August, pp. 43-47.
BLOMME W. en DEMESMAEKER L., 1994, Praktijkgids voor de geconsolideerde
jaarrekening, Kluwer, losbladig, blz. 48.
BLOMME W. en JANSSEN K. (DELOITTE TOUCHE TOHMATSU), 2001, IAS 12: Income
Taxes, losbladig, 43 blz.
CHANEY P. K. en JETER D. C., 1989, Accounting for Deferred Income Taxes: Simplicity?
Usefulness?, Accounting Horizons, June, pp. 6-13.
CITRON D. B., 2001, The Valuation of Deferred Taxation: Evidence of the UK Partial
Provision Approach, Journal of Business Finance & Accounting, Vol. 28, No. 7 & 8,
September/October, pp. 821-852.
COMMISSIE VOOR HET BANK- EN FINANCIEWEZEN, 1999, Studies en documenten, nr.
9, juli, pp. 10–16.
COMMISSIE VOOR BOEKHOUDKUNDIGE NORMEN, 2000, Bulletin, CBN advies C105/1
Uitgestelde belastingsvoordelen wegens overdraagbare verliezen, nr. 46, mei, pp. 32-35.
URL: <http://www.pouseele.be/boekhouding/cbn/c1051.htm> (02/12/2002).
COMMISSIE VOOR BOEKHOUDKUNDIGE NORMEN, 1983, Bulletin, CBN advies 134/3
Investeringsaftrek, nr. 10, april, pp. 18.
URL: <http://www.pouseele.be/boekhouding/cbn/j1343.htm> (02/12/2002).
XI
COMMISSIE VOOR BOEKHOUDKUNDIGE NORMEN, 1992, Bulletin, CBN advies 165/1:
Gerealiseerde meerwaarden waarvoor de uitgestelde belastingregeling geldt. Kapitaalsubsidies,
nr. 27, februari, pp. 27-32.
URL: <http://www.pouseele.be/boekhouding/cbn/j1651.htm> (02/12/2002).
CONNOR L., DEKKER P., DAVIES M., ROBINSON P. en WILSON A., 2001, IAS/UK
GAAP Comparison, blz. 408-436.
CURTIS en MATTHEW, 1995, Accounting for deferred tax: An overhaul, Accountancy, April,
pp. 92-94.
DEFLIESE P. L., 1991, Deferred Taxes-More Fatal Flaws, Accounting Horizons, March, pp 89-
91.
DELOITTE TOUCHE TOHMATSU, 2002, GAAP Differences in your Pocket! IAS and US
GAAP, Hong Kong, 20 blz.
DELOITTE & TOUCHE, 2000, Opinion FRS 19: “Deferred Tax” and FRS 18 “Accounting
Policies”, December, 2 blz.
DE LEMBRE, 1999, Handboek boekhouden: Deel 3 Grondige studie van de jaarrekening, 6e
druk, Wolters Plantyn, Deurne, 596 blz.
DE LEMBRE, 2001, Handboek boekhouden: Deel 2 Het Belgisch Boekhoudrecht, 7e druk,
Wolters Plantyn, Deurne, 405 blz.
DE LEMBRE E., WEETS V. en PODEVIJN S., 2001, Consolidatiezakboekje, ced.samsom,
Diegem, 468 blz.
DE MAESENEIRE W., KEULENEER L. en VERMEIREN N., 2002, Waardering van het
Midden- en Kleinbedrijf (MKB), losbladig, 31 blz.
DE WAEGENAERE A., SANSING R. en WIELHOUWER J. L., 2001, Valuation of Deferred
Tax Assets from a Net Operating Loss Carryover, CEPR Discussion Paper, April, pp. 1-18.
XII
ERNST & YOUNG, 1991, Accounting for Deferred Taxes, losbladig, 87 blz.
ERNST & YOUNG, 2001, The Ernst & Young Guide to Applying IAS in Belgium, Kluwer,
Diegem, 826 blz.
ERNST & YOUNG, 2002, Worldwide Corporate Tax Guide, 920 blz.
ERNST & YOUNG, 2003, Eye on IFRS-Newsletter, February, pp. 2-6.
URL: <www.ey.be/ifrs> (15/02/2003).
FREEMAN G. R., 1992, Accounting for Income Taxes – SFAS 109, The CPA Journal Online,
April, blz. 1-10.
GIVOLY D. en HAYN C., 1992, The Valuation of the Deferred Tax Liability: Evidence from
the Stock Market, The Accounting Review, Vol. 67, No. 2, April, pp. 394-410.
GUENTHER D. A. en SANSING R. C., 2000, Valuation of the Firm in the Presence of
Temporary Book-Tax Differences: The Role of Deferred Tax Assets and Liabilities, The
Accounting Review, Vol. 75, No. 1, January, pp. 1-12.
HASTIE L., 1995, Deferred tax – A case for consistency, Accountancy, Vol. 115, Issue 1222,
June, pp. 93-95.
JETER D. C. en CHANEY P. K., 1988, A Financial Statement Approach to Deferred Taxes,
Accounting Horizons, December, pp. 41-49.
K.B. 30.01.2001 art 25, 33, 76, 91, 117, 128, 129, 146, 163 en 164 (K.B. W. Venn.), 2003,
Fisconet, URL:
<http://www.fisconet.fgov.be/nl/?frame.dll&root=V:\FisconetNld.2\&versie=04&type=kbv!INH
&> (laatste consultatie: 18/04/2003)
XIII
KEULENEER L. en DE MAESENEIRE W., 2001, C 1805 – Waardering van ondernemingen:
discounted cash flow, adjusted present value, decision tree analysis en real options, losbladig, 30
blz.
KIESO D. E. en WEYGANDT J. J., 1996, Intermediate Accounting, Ninth Edition, Volume 1,
John Wiley & Sons Inc., New York, blz. 1027-1090.
KPMG, 2002, Implementing IAS: Extract from IAS compared with US GAAP, 20 blz.
URL: <http://www.kpmg.co.uk/kpmg/uk/image/ias_comp_usgaap.pdf> (09/03/2003)
LEAHEY A. L., 1995, A Worksheet for accounting for deferred taxes, Journal of Accountancy,
September, Vol. 180, Issue 3, pp. 87-90.
LONGEVAL J., 2001, Praktijkgids waardebepaling en strategische reorganisatie: Waardering
van beursgenoteerde aandelen, Aflevering 36, blz. 5-177.
MARKET HOUSE BOOKS Ltd, 1999, A Dictionary of Accounting, Oxford University Press,
URL: <http://www.xrefer.com/entry.jsp?xrefid=448183&secid=.-&hh=1> (14/02/2003).
MILLER S. en SKINNER J., 1998, Determinants of the Valuation Allowance for Deferred Tax
Assets Under SFAS No. 109, The Accounting Review, Vol. 73, No. 2, April, pp. 213-233.
OOGHE H. en VAN WYMEERSCH C., 2000, Financiële analyse van de onderneming,
ced.samson, Diegem, 442 blz.
PEAVEY D. E. en NURNBERG H., 1993, FASB 109: Auditing Considerations of Deferred Tax
Assets, Journal of Accountancy, May, pp. 77-81.
PETREE T. R., GREGORY G. J. en VITRAY R. J., 1995, Evaluating the deferred tax assets,
Journal of Accountancy, March, pp. 71-77.
PLATEAU S. en VAN HERCK G., 1996, Handboek consolidatie: Juridisch en
boekhoudtechnisch, Tweede druk, Acco, Leuven, 609 blz.
XIV
PRICEWATERHOUSECOOPERS, 1999, A Comparative Study of Belgian Accounting
Principles and International Accounting Standards, pp. 199-316.
PRICEWATERHOUSECOOPERS, 2001, International Accounting Standards: Similarities and
Differences IAS, US GAAP, UK GAAP and Dutch GAAP, pp.1-117.
RAFFEGEAU J., DUFILS P., CORRE J. en DE MÉNONVILLE D., 1989, Comptes consolidés
solutions françaises et internationales: Chapitre VII Comment tenir compte des impositions
différées?, Éditions Francis Lefebvre, Paris, blz. 190-213.
ROBERTSON D. A., 1993, Deferred but not forgotten, CA Magazine, Vol. 126, Issue 1,
January, pp. 54-65.
SANSING R., 1998, Valuing the Deferred Tax Liability, Journal of Accounting Research, Vol.
36, No.2, pp. 357-363.
SIMPSON E. R. (FASB), 1996, The IASC-U.S. Comparison Project, losbladig, 152-168 blz.
UBIZEN, 2003, About Us,
URL: <http://www.ubizen.com/c_about_us/3_investor_relations/c1344.html> (12/03/2003)
VAN BRUSSEL L., 2002, IAS 12-norm: Income Taxes, Seminarie: specialisatie “ International
Accounting Standards”, losbladig, 21 blz.
VAN MEENSEL E., 2001, Voorstel voor een verordening van het Europees Parlement en de
Raad betreffende de toepassing van de IAS, IBR Periodieke Berichten nr. 3/2001,
URL: <http://www.ibr-ire.be/ned/periodiekeberichten/berichten001303.aspx>, (12/03/2003).
VISVANATHAN G., 1998, Deferred tax valuation allowances and earnings management,
Journal of Financial Statement Analysis, Vol. 3, Issue 4, pp. 6-15.
WEBBER R. P. en WHEELER J. E., 1992, Using Income Tax Disclosures To Explore
Significant Economic Transactions, Accounting Horizons, September, pp. 14-29
XV
WILLET P., 1993, Here we go again, CA Magazine, September, pp. 56-58.
WILLSON A., DAVIES M., CURTIS M. en WILKINSON-RIDDLE G., UK & International
GAAP, 2001, Butterworths Tolley, London, blz. 1645–1778.
XVI
INTERVIEWS
Interview met dhr. STEFAAN CLOET, Senoir Manager Deloitte & Touche, vrijdag 4 april
2003, Guldensporenpark 50 - 62, 9820 Merelbeke.
Interview met mevr. LIEVE CORNELIS, Senoir Manager Ernst & Young, vrijdag 28 maart
2003, Moutstraat 54, 9000 Gent.
Interview met mevr. ANNIE LAMBRECHT, Senoir Manager Ernst & Young, maandag 10
maart 2003, Moutstraat 54, 9000 Gent.
Interview met dhr. HERWIG OPSOMER, Director PriceWaterhouseCoopers, vrijdag 18 oktober
2002 en vrijdag 28 februari 2003, Wilsonplein 5G, 9000 Gent.
Interview met dhr. SERGE PATTYN, Analist KBC Securities, vrijdag 14 maart 2003,
Havenlaan 12, 1080 Brussel.
Interview met dhr. LOIC PELICHET, Analist ABN-AMRO (Verenigd Koninkrijk), donderdag
13 maart 2003, e-mail.
Interview met dhr. GERT POTVLIEGHE, Analist Petercam Securities, dinsdag 1 april 2003,
Sint Goedeleplein 19, 1000 Brussel.
Interview met dhr. PHILIPPE ROCHEZ, Analist Puilaetco, donderdag 20 maart 2003, e-mail.
Interview met dhr. JEAN-MARC ROELANDT, Chief Financial Officer Ubizen, woensdag 12
maart 2003, Philipssite 5, 3001 Leuven.
Interview met dhr. JEAN-PIERRE ROMONT, Partner Ernst & Young, vrijdag 28 maart 2003,
Moutstraat 54, 9000 Gent.
Interview met dhr. LUC STRUELENS, Analist ING-Barings, dinsdag 4 maart 2003, telefonisch.
XVII
Interview met mevr. VICKY VAN DALE, zelfstandig bedrijfsrevisor, donderdag 20 maart 2003,
Gentstraat 22, 9850 Nevele.
Interview met dhr. LUC VAN DER ELST, Head of Equity Research Belgium Fortis Bank,
donderdag 27 februari 2003, e-mail.
Interview met mevr. NANCY VAN DE VOORDE, Senoir Manager PriceWaterhouseCoopers,
vrijdag 18 oktober 2002, Wilsonplein 5G, 9000 Gent.
XVIII
BIJLAGEN
Bijlage 1
In het onderstaande voorbeeld wordt de onderliggende redering van de partiële provisie methode
geïllustreerd.
Beschouwen we de balans van een Angelsaksische 76 onderneming X midden boekjaar 1999.
ACTIEF PASSIEF
Machine 1000,00 Eigen Vermogen 500,00
Kas 500,00 Vreemd Vermogen 1000,00
Totaal 1500,00 Totaal 1500,00
Geval 1: De onderneming stelt eind 1999 de resultatenrekening op en maakt ook een
voorspelling van de verwachte resultaten in de volgende drie boekjaren. De omzet voor 1999
was 1000,00 EUR en de kosten exclusief afschrijvingen bedroeg 500,00 EUR. De onderneming
gaat ervan uit dat voor boekjaren 2000, 2001 en 2002 de omzet en de kosten gelijk zullen
blijven. De belastingsvoet bedraagt 40%. De machine met boekwaarde 1000,00 EUR werd begin
1999 aangekocht en heeft een economische levensduur van vier jaar. Het bedrijfseconomisch
afschrijvingspercentage van de machine bedraagt 25%. In de fiscale jaarrekening wordt echter
degressief afgeschreven. De resultatenrekeningen zien er als volgt uit voor de volgende vier jaar:
1999 2000 2001 2002
Boekh. Fiscaal Boekh. Fiscaal Boekh. Fiscaal Boekh. Fiscaal
Omzet 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000 1000
- Kosten 500 500 500 500 500 500 500 500
- Afschrijvingen 250 (a) 500 250 250 250 (c) 250 250 0
Resultaat vr. belast. 250 0 250 250 250 250 250 500
Timing difference (b) 250 0 0 (250)
Σ ? timing
differences
250 250 250 0
(a) Fiscale afschrijvingen aan dubbel lineair percentage: 25% * 2 = 50%
76 We gaan uit van een Angelsaksische onderneming omdat in de Angelsaksische landen ook in de enkelvoudigejaarrekeningen latente belastingen worden geboekt. Indien men dit voorbeeld in België zou situeren dan moet men
XIX
Fiscale afschrijving = 50% * boekwaarde = 50% * 1000,00 = 500,00
(b) Timing difference = verschil tussen de fiscaal resultaat en de
bedrijfseconomische resultaat
250,00 – 0,00 = 250,00
(c) Overgaan op lineaire afschrijvingen indien het lineair afschrijvingsbedrag
hoger is dan het degressief afschrijvingsbedrag
De bedrijfseconomische afschrijvingen zijn in 1999 kleiner dan de fiscale afschrijvingen.
Hierdoor ontstaat een timing verschil van 250,00 EUR dat in boekjaar 2002 terugdraait. We zien
hier dus dat het cumulatief niveau aan timing verschillen binnen de vier jaar terug zal dalen.
Geval 2: De onderneming stelt eind 1999 de resultatenrekening op en maakt ook een
voorspelling van de verwachte resultaten in de volgende drie boekjaren. De omzet voor 1999
was 1000,00 EUR en de kosten exclusief afschrijvingen bedroegen 500,00 EUR. De
onderneming gaat ervan uit dat voor boekjaren 2000, 2001 en 2002 de omzet zal stijgen met 20%
per jaar. De kosten (exclusief afschrijvingen) stijgen slechts met 10% per jaar. Echter om deze
omzetstijging te kunnen realiseren moet in 2002 een extra machine worden aangekocht. Het gaat
dus wel degelijk om een uitbreidingsinvestering (en niet om de vervanging van de eerste
machine die in 2003 zal moeten worden vervangen vermits de economische levensduur vier jaar
bedroeg). De aankoopprijs bedraagt 1600,00 EUR. Deze machine heeft een economische
levensduur van vier jaar. Het bedrijfseconomisch afschrijvingspercentage van de machine
bedraagt net zoals voor de andere machine 25%. In de fiscale jaarrekening wordt echter
degressief afgeschreven, zoals bij de eerste machine. De resultatenrekeningen zien er als volgt
uit voor de volgende vier jaar:
1999 2000 2001 2002
Boekh. Fiscaal Boekh. Fiscaal Boekh. Fiscaal Boekh. Fiscaal
Omzet 1000 1000 1200 1200 1440 1440 1728 1728
- Kosten 500 500 550 550 605 605 665,5 665,5
- Afschrijvingen 250 500 250 250 250 250 (a) 650 (b) 800
Resultaat vr. belast. 250 0 400 400 585 585 412,5 262,5
gaan kijken naar de geconsolideerde jaarrekening . Dit zou het voorbeeld onnodig complex maken. Doch ditvoorbeeld is ook relevant in de Belgische context.
XX
Timing difference 250 0 0 (c) 150
Σ timing differences 250 250 250 400
(a) Bedrijfseconomische afschrijvingen eerste machine: 25% * 1000,00 = 250,00
Bedrijfseconomische afschrijvingen nieuwe machine: 25% * 1600,00 = 400,00
Totaal bedrijfseconomische afschrijvingen: 250,00 + 400,00 = 650
(b) Fiscale afschrijvingen aan dubbel lineair percentage: 25% * 2 = 50%
Fiscale afschrijving = boekwaarde * 50% = 1600,00 * 50% = 800,00
(c) Timing difference = 412,5- 262,5 = 150,00
Door het feit dat de onderneming in de voorzienbare toekomst (2000 tot 2002) gaat investeren in
een nieuwe machine stijgt het cumulatief niveau aan timing differences (zijnde de som van alle
timing differences die nog niet zijn teruggedraaid) constant. Er ontstaat als het ware een soort
roll-over. Indien we goed kijken blijkt dat het in 1999 ontstane timing difference in 2002
terugdraait. Echter door het feit dat er een nieuwe machine worden aangekocht stijgt het
cumulatief niveau aan timing differences opnieuw. Het bedrag aan latente belastingen, berekend
op het cumulatief niveau aan timing, zal dus eveneens stijgen.Bron: Eigen werk
XXI
Bijlage 2
In de onderstaande bijlage is de vragenlijst opgenomen die gehanteerd werd voor de interviews
met de financieel analisten.
Algemeen
1. Houdt u rekening met latente belastingen bij de waardering van een onderneming?
2. Vindt u dat latente belastingen belangrijk zijn in de jaarrekening en waarom?
3. Wordt u als financieel analist vaak met latente belastingen geconfronteerd?
4. Wat weerspiegelt de boekwaarde in de balans (van bijvoorbeeld een machine), met
andere woorden waarom wordt een actiefpost opgenomen aan de waarde die in de balans
staat?
5. Bent u akkoord met de stelling dat:
“ De boekwaarde weerspiegelt de minimale toekomstige kasstroom die uit een bepaalde
balanspost zal voortvloeien in de toekomst”?
Discounting
6. Vindt u dat men latente belastingen dient op te nemen aan hun contante waarde.
- Zo ja, waarom?
Welke kasstromen dient men dan te verdisconteren en aan welke
verdisconteringsvoet dient dit te gebeuren?
- Zo nee, waarom niet?
7. Wat vindt u van de huidige bepaling in FRS 19 waarbij discounting toegelaten is doch
niet verplicht? Zal dit niet voor verwarring en niet-vergelijkbare financiële staten
zorgen?
Actieve belastingslatenties
8. Houdt u op de een of de andere manier rekening met actieve belastingslatenties bij het
waarderen van een onderneming? Houdt u daarbij voornamelijk rekening met de fiscaal
overdraagbare verliezen?
Berekeningsmethodes, Presentatie in de jaarrekening en Specifieke vragen
9. Welke van de onderstaande methoden vindt u als financieel analist de beste, om latente
belastingen te gaan berekenen met andere woorden wat is de beste berekeningsbasis?
Waarom?
- Partial provision
- Full provision
- Nil provision
XXII
10. Wat is volgens u de beste berekeningsmethode? Waarom?
- Deferral methode
- Liability methode
- Hybride methode
11. Wat is volgens u mening de beste belastingsvoet om latente belastingen te berekenen?
Waarom?
12. Vindt u het een goeie methode om enkel latente belastingen op te nemen indien er
zekerheid bestaat over de effectieve realisatie van deze bedragen?
13. Vindt u dat men passieve belastingslatenties dient op te nemen onder eigen vermogen of
onder vreemd vermogen? Of ziet u een gedeelte als schulden en een ander gedeelte als
eigen vermogen?
14. Hoe worden latente belastingen volgens u best in de jaarrekening opgenomen opdat
hieruit de meeste info kan worden gehaald?
15. Welke gevolgen heeft het overmatig boeken van belastingslatenties voor de
onderneming?
16. Welke gevolgen heeft het onderschatten van het bedrag aan belastingslatenties voor de
onderneming?
Beroepspraktijk
17. Hoe gaat u concreet tewerk gegaan bij de analyse van de post latente belastingen? Hoe
gaat u de latente belastingen concreet bepalen? Welke gegevens gebruikt u hiervoor,
welke aanpassingen voert u door, hoe gaat u hiermee rekening houden?
18. Vindt u dat bedrijven extra informatie in verband met latente belastingen zouden moeten
opnemen in de jaarrekening opdat u deze gemakkelijker zou kunnen gebruiken en/of
beter inzicht zou hebben in het gebeuren binnen de onderneming?
XXIII
Bijlage 3
In de onderstaande bijlage is de vragenlijst opgenomen die gehanteerd werd voor de interviews
met de bedrijfsrevisoren.
Algemeen
1. Vindt u dat latente belastingen belangrijk zijn in de jaarrekening en waarom?
2. Wordt u als bedrijfsrevisor vaak met latente belastingen geconfronteerd?
3. Waarom dient men latente belastingen te boeken in plaats van gewoon de te betalen
belastingen van het boekjaar toe te rekenen aan het boekjaar? Wat is het nut van het
boeken van latente belastingen?
4. Maakt het feit dat in België de boekhouding de basis vormt voor de fiscale aangifte de
zaken makkelijker of moeilijker, met betrekking tot latente belastingen?
5. Wat zijn de belangrijkste of meest voorkomende oorzaken van latente belastingen in
België: enerzijds in de individuele jaarrekening, anderzijds in de geconsolideerde
jaarrekening?
6. Wat weerspiegelt de boekwaarde in de balans (van bijvoorbeeld een machine), met
andere woorden waarom wordt een actiefpost opgenomen aan de waarde die in de balans
staat?
7. Heeft u een idee van het percentage van de opgezette belastingslatenties die in de
toekomst effectief resulteren in een te betalen belasting of een terug te vorderen
belasting?
Discounting
8. Vindt u dat men latente belastingen dient op te nemen aan hun contante waarde.
- Zo ja, waarom?
Welke kasstromen dient men dan te verdisconteren en aan welke
verdisconteringsvoet dient dit te gebeuren?
- Zo nee, waarom niet?
9. Wat vindt u van de huidige bepaling in FRS 19 waarbij discounting toegelaten is doch
niet verplicht? Zal dit niet voor verwarring en niet-vergelijkbare financiële staten
zorgen?
Actieve belastingslatenties
10. Vindt u dat men actieve belastingslatenties in de jaarrekening dient op te nemen?
- Zo ja , waarom wel?
- Zo nee, waarom niet?
XXIV
Berekeningsmethodes, Voorstelling in de jaarrekening en Specifieke vragen
11. Waarom worden onder IAS 12 en onder SFAS 109 latente belastingen berekend op basis
van ‘temporary differences’? Waarom geeft een verschil tussen de boekwaarde en de
fiscale waarde aanleiding tot een latente belasting?
12. Vindt u de berekening van latente belastingen op basis van ‘temporary differences’
(verschil tussen boekwaarde en fiscale waarde) beter de berekening van latente
belastingen op basis van ‘timing differences’ (verschil tussen bedrijfseconomisch en
fiscaal resultaat)? Waarom?
13. Bent u akkoord met de stelling dat:
“ De boekwaarde weerspiegelt de minimale toekomstige kasstroom die uit een
bepaalde balanspost zal voortvloeien in de toekomst”?
14. Welke van de onderstaande methoden vindt u de beste, om latente belastingen te gaan
berekenen met andere woorden wat is de beste berekeningsbasis? Waarom?
- Partial provision
- Full provision
- Nil provision
15. Vindt u dat men er vanuit mag gaan dat indien het activiteitsniveau voortdurend stijgt de
post latente belastingen voortdurend zal toenemen?
16. Wat is volgens u de beste berekeningsmethode? Waarom?
- Deferral methode
- Liability methode
- Hybride methode
17. Wat is volgens u mening de beste belastingsvoet om latente belastingen te berekenen?
Waarom?
18. Vindt u het een goeie methode om enkel latente belastingen op te nemen indien er
zekerheid bestaat over de effectieve realisatie van deze bedragen?
19. Vindt u dat men passieve belastingslatenties dient op te nemen onder eigen vermogen of
onder vreemd vermogen?
20. Wat vindt u van het boeken van de latente belastingseffecten in de boekwaarde van een
actief of passief bestanddeel in plaats van op een aparte rekening (zoals men met
afschrijvingen doet)? Wat is daar goed en slecht aan?
21. Hoe worden latente belastingen volgens u best in de jaarrekening opgenomen opdat
hieruit de meeste info kan worden gehaald?
XXV
22. Zal de (gedeeltelijke) invoering van IAS iets veranderen op gebied van de
boekhoudkundige verwerking van latente belastingen?
23. Bestaan er tegenstrijdigheden tussen IAS 12 en de manier waarop latente belastingen op
dit ogenblik worden verwerkt in de jaarrekening?
24. Welke gevolgen heeft het overmatig boeken van belastingslatenties voor de
onderneming?
25. Welke gevolgen heeft het onderschatten van het bedrag aan belastingslatenties voor de
onderneming?
Beroepspraktijk
26. Wat zijn de belangrijkste oorzaken van permanente verschillen?
27. Hoe gaat u concreet tewerk gegaan bij de analyse van de post latente belastingen? Hoe
gaat u de latente belastingen concreet bepalen? Welke gegevens gebruikt u hiervoor,
welke aanpassingen voert u door, hoe berekent u het bedrag?
28. Worden er gegevens bijgehouden omtrent het al dan niet terugdraaien van de opgezette
belastingslatenties? Binnen de onderneming of door de bedrijfsrevisor?
29. Komt het in België vaak voor dat men actieve belastingslatenties gaat boeken voor
overgedragen verliezen? Worden deze in latere jaren vaak gerealiseerd of niet?
30. Hoe gaat u in het geval waar er actieve belastingslatenties zijn deze post of dit bedrag
analyseren? Hoe gaat u na of deze actieve latenties in de toekomst kunnen worden
gerealiseerd?
31. Vindt u dat bedrijven extra informatie in verband met latente belastingen zouden moeten
opnemen in de jaarrekening opdat u deze gemakkelijker zou kunnen gebruiken en/of
beter inzicht zou hebben in het gebeuren binnen de onderneming?
XXVI
Bijlage 4
In deze bijlage zijn een aantal relevante stukken uit het jaarverslag van Ubizen, boekjaar 2001-
2002 opgenomen.
Commissarisverslag
Bron: Jaarverslag Ubizen 2001-2002, blz. 18-19
XXXI
Bron: Jaarverslag Ubizen 2001-2002, blz. 25-26
Groepsstructuur
Bron: Jaarverslag Ubizen 2001-2002, blz. 30
Toelichting 1.14: Income Taxes
Bron: Jaarverslag Ubizen 2001-2002, blz. 34