8/3/2019 Hekate tek bana bir olay ya da zellikleri olan

1/14

Hekate tek bana bir olay ya da zellikleri olan,belirgin ve sabit ekilde bir yere baltanra deildir. Evrenin yaradlnda ve dzenindeki olumlu ya da olumsuz duygularlayorulmu bir ok kavramlar kendisinde toplayan bir tanradr. Hekateye her yerde ve hereyde rastlanlr.

Bat edebiyatnn temel talarndan olan olan Homeros ve tarihin babas Herodotos,

Hektaeden bahsetmez. Kymeli olan Hesiodos, Thegonia da Hekate den bahseder. Mitolojikimliine,gne soylulardan olup titanlar kuandandr. Annesi asterie babas ise Perses olarakgeer.

Anadolu da en eski hekate kltne, Miletos-Apollon Delphiniondaki yuvarlak atlardarastlanr. Arkadik dneme tarihlenen ve Bustrefedon olarak yazlan yaz tamokunamamaktadr. Aratrmalara gre Hekate Grekeye uymamaktadr. Kk AsyannKaria blegesine zg yerli dilinden geldii bilinir.

Mitolojide kimlik olarak gecenin karanlklarn kzdr. Bu nedenle ay ile ilgili tanralarlailikilidir. Greek sanatnn Klasik dnem izgilerini yanstan Thasos(taz) adasnda

bulunmu mezar stelinde Tanra Hekate simgesel olarak grlmektedir.(Res.1.). symposiumsahnesinde, ortada klineye uzanm erkek, elinde phiale, sada aralkl bir iskemlede oturan

elinde yn eiren kadn, solda ise muhtemelen arap bulunan ayakl dinos ile elinde oinochoebulunan gen hizmetkar ya da saki ilenmitir. Klinenin yannda yiyecek sehpas ve nndekpek bulunur. Gkte ise henz yarm olumam ay mezar klte ait olay betimlemektedirki ,burada Tanra Hekate onuruna bir sunu betimlenmi olmaldr. Stelin zerinde yaz

bulunmaz.

1

8/3/2019 Hekate tek bana bir olay ya da zellikleri olan

2/14

Pausanias Bat Anadolunun on kentlerinden Kolofonda,Hekate iin siyah yavru kpekkurban edildiini bildirir. Bu gelenek genellikle, byk olaslkla kpein insanlk tarihindenasyada (El Natuf Kltr ) evcilletirilen ilk hayvan olmasna balanmaktadr.Hekatenin bir dier zellii de lenlerin ruhlarn Hadese gtrmektir. Hekate ninatribtlerinden bahsedecek olursak; siyah yavru kpek, ellerindeki mealeler ve ylanlardan

bahsedebiliriz. Thrakiada bata Thasos olmak zere, Abdera ve Samonthrake gibi yerlerde..5.yzyldan itibaren hekate kltnn varlndan sz edebiliriz.1

Tanra by ve sihir gcnede sahiptir. Bu zellii ile de Byzantion(stanbul) kentine deyardm dokunmutur. Elinde meale tayan Hekate Byzantion kentinin Makedonyallartarafndan istila edilmesine engel olmutur. ..340-330 yllarnda Makedonyal kral 2.PhilipByzantionu kuatr. Makedonya askerleri gizlice kente girebilmek iin giri yolu kazarlar;ama hekate mealeleriyle bu tnelleri aydnlatr ve igali engeller. Ve kent kuatmadankurtulur. Bu nedenle Byzantion da genlik lenleri ad verilen Tanra Hekate adnaonuruna mealeli yarlar yaplr ve kentin kurtuluu kutlanr. Byzantion Nekropolnde

bulunmu Helenistik devir stellerinini birinde2 Hekatedoros isimli gen atletin bir mealeyarnda derece kazanm olduu anlalmaktadr(resim 2.) . 2. yzyla tarihlenen stel

zerinde , insan figr bulunmaz. Fakat kiinin kiisel zelliini simgeleyen desenlerilenmitir. Kiinin atribs olan alem, en stndeki hilal deseni, Phrygia da tapm gren aytanrs Men ile de ilikilendirilmitir.

1 Kraus a.g.e s.642 N. Fratl. Les Steles funuraires de Byzance Greco-Romaine s.113

2

8/3/2019 Hekate tek bana bir olay ya da zellikleri olan

3/14

Phrygia blegesinin eski eski kentlerinden Dorylaionda (Eskiehir) bulunmu bir mezartanda(Resim 3) yine tanta hekatenin nemli baka bi atribs saylan anahtar deseni ilekarlalmaktadr3. Zira kilit yuvas ya da aksam ile anahtar Hekatenin ilginsembollerindendir. Ayrca tanra yeraltnn kapsn korur, amak ve kapamak onunelindedir. Phrygia blegesi Roma devri kent nekropollerinde bulunmu kap biimli mezar

talarnn ounda da bu simgesel desenler ilenmitir4

. Bylece kap biimli bu mezar tandaTanra Hekate figr ilenmemi olsa da, anahtar ve kilit tanrann simgesi olarak lenlerin,yer alt dnyasndaki yeni evlerinin kapsn simgelemektedir.

3 . Karagz, Anadoludan mezar stelleri s.104 M. Waelkens Die Kleinasianiche Trsteine (1986)

3

8/3/2019 Hekate tek bana bir olay ya da zellikleri olan

4/14

Hekatenin ilk betimlemelerinin Monoprosopz yani tek figrl kabartmalar olduu vehatta en eski rneinin heykeltra Myron tarafndan Aigina iin ahaptan yaplm(Ksanon)olduunu Pausanias bildirir5. Bu ikonografik tiplemede Hekate uzun khiton giysili olarakayaktadr; sa elde phiale, sol elde ise meale bulunur ve bu ilk rneklere erken dnemlere aitvazo resimlerinde rastlanr. Ama tanrann her tiplemesi en youn olarak Karia ve Phrygia

blgelerinde nem kazanmtr. zellikle Byzantionlu Stephanus dan renildiine gre,Karia blgesindeki Stratonikeia6kentine bal Lagina kutsal alan, Hekatenin kutsal resmenkltnn yaatld bi tapna kapsar. Hekate Tapnana ilikin ilk planlar ve almalar 19.yy da gereklemitir. Son yllarda Lagina Tapnak kazlar tekrar balamtr. Tapnantanray simgeleyen figrl mitolojik kabartmalar halen stanbul Arkeoloji Mzelerindedir7.Tapnak frizlerindeki kabartmalarn eitli sahneleri Hekate ile birlikte dier tanrlar da

betimleyen mitolojk konularla donatlmtr. Gneydeki frizlerin birinde hekate tahtta otururve yannda zeus vardr. Bu figr Karia Olymposundaki tanrsal aileyi simgelemektedir.Hekate Lagina tapna depremlerden ok etkilenmitir ve harabe halindedir, bu yzdenfrizdeki sahnelere ulamak ok zor olmutur. Ayrca Stratonikeia da kan sikkelerde Hekatenin atribtleri ya da kendisi ilenmitir. Bu sikkelerin n yznde mparator Septimus

Severus ile kars Julia Domna,arka yzde ise ayakta sana dnk Hekate sa elinde phiale,sol elinde meale tar pozisyonundadr. Yerde drtgen mermer sunak bulunur ve Hekate nin

belirgin atribtlerinden biri olan ylan ilenmitir(Resim 4-5).

5 RE 7. cilt 27826 M.etin ahin. The Political and Religous Structure in the Territory of Stratonikeia in Caria (1976) s.327

4

8/3/2019 Hekate tek bana bir olay ya da zellikleri olan

5/14

Hekate lagina tapnandaki yaplardan bahsedecek olursak:

Propylon

Kutsal alann esas giri kaps (propylon) douda dta yarm yuvarlak ve basamakldr.Burada antalar arasnda 5 stun yer almaktadr. Bu stunlardan sonra ortadaki byk,yanlardaki daha kk kap gelmektedir. Kaplardan sonra her iki yandaki duvarlararasnda devam edilerek douda antalar arasndaki iki stun geildikten sonra 10 basamakaa inilmektedir. Bu yol altar ynne doru devam etmektedir. Kap Helenistik devir

balarndan Augustus dnemi sonuna kadar birden fazla ina aamalar geirmitir. PropylonIon nizamndadr.(Resim6)

5

8/3/2019 Hekate tek bana bir olay ya da zellikleri olan

6/14

Stoa

Kutsal alann etraf bir duvarla (peribolos) snrlandrlmtr. Kutsal alan iinde yndeki buduvarlar boyunca bir yn duvar dier ynn de sutunlarn tad zeri kapal gezintiyerleri (stoa) vardr. Bunlardan zellikle bat stoasnda, trene gelenlerin seremonileri rahat

izleyebilmeleri iin dzenlenmi oturma sralarnn varl bilinmektedir. Stoa dor dzenindeina edilmitir. (Resim 7)

Resim7

Altar

zerinde kurbanlarn kesildii ve tanraya sunularn yapld altar, Bergama Zeus altarndaolduu gibi U eklinde ve stunlu olarak ina edilmitir. Bugn basamak (krepis) zerindekaide, orthostat ve tac ile birlikte podyumumun byk bir ksm ve tapnak ynndeki

basamaklarn yerleri grlebilmektedir. imdi kalntlar grlen altar Augustus dnemindeina edilmi ve en son bir depremle yklmtr.

6

8/3/2019 Hekate tek bana bir olay ya da zellikleri olan

7/14

Tapnak

Tapnak korinth nizamnda, pseudodipteros plan tipindedir. 5 basamakl bir altyap zerineyerletirilen tapnak bir n (pronaos) ve esas klt odasndan (naos-cella) olumaktadr. nodada yandaki duvar ular (anta) arasnda Ion nizamnda iki stun yer almaktadr. En dta

ise korinth nizamnda; uzun kenarlarda 11, dar kenarlarda ise 8 stun bulunmaktadr. Tapnakduvarlar ile stun sras (peristasis) aras (pteron) ikinci bir stun sras yerletirilebilecekkadar geni braklmtr. Tapnan hem stunlar zerindeki hem de duvar zerindekifrizlerinde kabartmalar yer almaktadr. Daha nce Osman Hamdi Bey tarafndan toparlanpstanbul Arkeoloji Mzesine gtrlen ve stunlarn zerindeki st yapda yer alan tapnanfriz kabartmalar zerinde drt ynde drt ayr konu ilenmitir. Dou yne ait olan veZeus'un doumu ile ilgili olduu dnlen konunun ilendii bir kabartma blou

bulunmaktadr. Kuzeydeki kabartmalarda Amazonlar ile Grekler arasndaki anlamannanlatd bir olay sahnelenmitir. Bu yne ait bir levha zerinde bir sava ile bir amazonkarlkl durup bir birlerine bakmakta, amazonun arkasnda ise Hekate durmaktadr. Batyndeki kabartmalarda ise tanrlar ile Gigantlarn sava (gigantomakhi), konusu ilenmitir.

Kabartmalarda Zeus ile Tyfon, Apollon ile Efialtes savarken betimlenmitir. Gneyde iseele geen kabartmalara gre Karia tanrlar ile kahramanlarn toplantsnn tasvir edilmiolduu dnlmektedir. Tapnak M.. 2. yzyl sonlar ile M.. 1. yzyl balarnatarihlenmektedir.

Heykel Kaideleri, Naiskoslar ve RahipEvleri

Kutsal alan ierisinde Lagina ve evresi iin pek ok yardmlarda bulunmu, yaplar inaettirmi ve yararllklar gstermi kiiler ile tanr ve tanralar iin bronz ve mermerheykellere ait kaideler bulunmutur. Ayrca tanr Serapis ve imparator Augustus iin inaedilmi birer naiskosun varl kabartma ve kitabelerle kesinletirilmitir. Baka tanr/tanrave imparatorlar iinde naiskoslarn olabilecei dnlmektedir. Dier kutsal alanlardan farklolarak burada rahip evlerinin varl da bilinmektedir. Ayrca yaztlarda Hekate'ye ait olan

bakmndan hadmlarn sorumlu olduu kutsal bir koru ve zerinde sr otlatmannyasakland bir otlaktan sz edilmektedir. Yalnz bu yerin neresi olduu kesin olarak

belirlenmi deildir.

Kutsal Havuz

Kutsal Alann yaklak 300 m. gneybatsnda bir havuz bulunmaktadr. Havuzun suyu, 50 m

gneyindeki bir kaynaktan ta kanalla gelmektedir. Kaynaktan gelen suyun akt havuzungneybat kenarnda traverten olumutur. Havuzun tabannda 3-4 cmlik kum tabakas veonun zerinde dikine yerletirilmi kk talardan ibaret bir blokajdan olumu zemin vardr.Havuzun duvarlar orta ve kk boyda dzensiz talardan, kire harc ile yaplmtr. Duvaryzeyi ise iinde kiremit paracklar bulunan kire harc ile 1-1,5 cm. kalnlndasvanmtr. Havuza gelen kanaln rg talar arasnda kire harc, kanaln i svasnda isehavuzda olduu gibi iinde kiremit paracklar bulunan kire harc kullanlmtr.Kaynak ve havuzda Helenistik dnemden gnmze kadar farkl dnemlerde birden fazlakullanmn olduu tespit edilmitir. Havuzun kazs yaplarak restore edilmi ve kenarndaoturup dinlenilebilecek bir yere dntrlmtr.

NekropolHekate Kutsal alan ile Koranzadaki Apollon ve Artemis Kutsal alan arasndaki nekropol

7

8/3/2019 Hekate tek bana bir olay ya da zellikleri olan

8/14

alannda dromoslu mezar, kaya mezar ve iki odal hipoje mezar eklinde farkl tipte rneklerbulunmaktadr. Burada yaplan kazlarda ele geen buluntular nekropol alann M.. 5.yzyldan itibaren kullanldn ve bu alanda M.. 4. yzyla ait mezarlarn youn olduunugstermektedir. M.. 4. yzyla ait mezarlarn varl yaztlarla da desteklenmektedir.Bu alandaki mezarlarn bazlar tarm teraslar iinde ve kayalk alanda tek bana yaplm,

bazlar ise teraslar halinde dzenlenmi nekropol alannda toplu olarak bulunmaktadr.Nekropol alan ierisinde mezar ziyaretlerinde trenlerin yapld ak bir alann varl daanlalmtr.

Tapnakta Hekate iin her yl notmal, 4 ylda birde byk lenler dzenlenirdi. Hekate ninatriblerinden olan meale gen kzlar tarafndan Stratonekieiaya gtrlp getirilirdi.(Resim8)

Resim 8

8

8/3/2019 Hekate tek bana bir olay ya da zellikleri olan

9/14

Erken devirlerde tek, ge dnemlerde ise l gvde eklinde olan Tanra Hekate betimlieserler, genellikle heykeller ya da kabartmaardr. Kk Asyann Roma devrinde, Batanadolunun eski kentlerinde zellikle Karia ve Phrygia blgelerinde ok sayda ele gemitir.

Hekate heykellerinde uzun giysili f,grler ayakta dururlar; srtlar birbirine dnk ve bitiikekildedir. Bir elinde uzun meale tarlar. stanbul arkeolojik mzesinde sergilenen birrnekte lnn kollar ayr tatan yaplm olmaldr.(Resim9) zira birleik l gvdeninyanlarnda kenet delikleri bulunmaktadr.

Resim 10 l hekate rnei stanbul Arkeoloji mzesi

9

8/3/2019 Hekate tek bana bir olay ya da zellikleri olan

10/14

Ayn mzede Ta eserler koleksiyonunda bulunan dier l Hekate buluntularda ayntiptedir.(Resim 11)

Resim11: l Hekate rnei stanbul Arkeoloji Mzesi

Bu iki eserin buluntu yerleri kesin bilinmese de tm eserlerin Phrygia Blgesinden olduukukusuzdur. Ayrca Phrygia blgesinde yer alan Ktahya, Afyon, Manisa gibi kentlerinArkeoloji mzelerinin eserleri arasnda l Hekate heykelleri ok sayda bulunmaktadr.

10

8/3/2019 Hekate tek bana bir olay ya da zellikleri olan

11/14

Avusturyann Viyana kentinde 46 cm. boyunda ve buluntu yeri Anadolu iilii gsteren

Bronz bir Hekate heykelcii bulunmaktadr(Resim 12). Birbirlerine srtlarndan yapk lkadn figrleri biimindedir ve Phrygia blgesine zg mermer Hekate heykelcikleri ile aynikonografiyi vermektedir.

Resim12: Bronz Hekate tiplemesi kaide zerinde 3 satr Greke yazt bulunur

11

8/3/2019 Hekate tek bana bir olay ya da zellikleri olan

12/14

Ktahya ili snrlarnda Altntata bulunmu mezar stelindeki kabartma figrler ile yaztHekate Tanrann Phrygia blgesi halk arasnda ki inan dnyasn anlatmaktadr.Hekatenin solunda plak bir gen (Herakles?) sanda Phryig balkl Tanr Men, Hepsinin

stlerinde Helios bst ilenmitir. Alta ise erkek ve kadn bstleri portre halindedir. Bstlerinaltndaki yaztta, torunu ile ayn ismi tayan Phrygial erkek ile einin Tanra Hekateye olaninanlar belirtilmektedir8. (Resim 13)

Resim13: Phryg mezar steli stanbul Arkeoloji mzesi

8 YaztTrkeye Filolog . Polat tarafndan evrilmitir.

12

8/3/2019 Hekate tek bana bir olay ya da zellikleri olan

13/14

Altnta stelinin benzer rnei Plastik biimli Hekate heykelciindegrlmektedir(Resim14).

Resim14

stanbul Arkeolji Mzeleri Koleksiyonlarnda bulunan dier bir kabartmada sadacepheden figrl Hekate ile Hadesin kapsnda duran cehennem kpei Kerberosilenmitir. Solda ise ksa tunikal erkek ocuk ilenmitir(Resim15)

13

8/3/2019 Hekate tek bana bir olay ya da zellikleri olan

14/14

Resim 15

Sonu olarak Tanra Hekate iin Anadolu kkenli bir Tanra diyebiliriz. Eldeki bulgularve yaplan aratrmalar Hekte nin anadoluda byk bi sayg grd ve insanlarn

yaamlarnda nemli bir yere sahip olduu ynndedir.

14