H E A LT H W E A LT H C A R E E R

S T R AT E G I S C H E K A L E N D E R 2 0 1 7D E ( W E T S ) W I J Z I G I N G E N , G E V O L G E N E N S P E E R P U N T E N V O O R U W P E N S I O E N F O N D S O P E E N R I J .

B E L E G G I N G E N

9

Wat staat uw pensioenfonds te wachten in 2017? Welke beleidsonderdelen vragen extra aandacht? Wat heeft de nieuwe wet- en regelgeving als ook de toezichthouder DNB voor uw fonds in petto?

Om overzicht te houden op het veranderende pensioenlandschap, ontvangt u jaarlijks van Mercer deze strategische kalender. Een kompas voor het komende jaar. Zo helpen we u om de uitdagingen voor 2017 succesvol op te pakken en de juiste regie te blijven voeren. We zetten de (wets)wijzigingen, gevolgen en speerpunten voor u op een rij, evenals de belangrijkste korte en lange termijn ontwikkelingen die wij signaleren.

De strategische kalender biedt structuur bij de aanpak en geeft u handvatten tijdens bestuursvergaderingen en overleggen met andere stakeholders.

Per onderwerp tonen we u een korte toelichting. Uiteraard bespreken wij deze thema’s graag persoonlijk met u om te kunnen bepalen wat die voor uw pensioenfonds betekenen. Als duidelijk is welke rol Mercer bij de diverse onderwerpen zal spelen, dan kunnen wij dit tezamen met de reguliere werkzaamheden opnemen in een jaarplanning.

Meer informatie vindt u ook op onze website: www.mercer.nl.

12

R I S I C O M A N A G E M E N T

A C T U A R I E E L / P E N S I O E N - R E G E L I N G

B E L E I D

64

14

S T R AT EG I S C H E K A L E N D E R 20 1 7, D E O N D E R W E R P E N O P E E N R I J

G E A C H T E B E S T U U R S L E D E N ,

32

5

In 2017 zult u in het kader van actuariële verplichtingen en uw pensioenregeling uw pensioenfonds moeten voorbereiden op het nieuwe pensioenstelsel, zich moeten bezinnen op de toe- komst van uw eigen pensioenfonds en aanpassingen moeten doen in het kader van nieuwe en herziene wetgeving.

1 . P E N S I O E N S T E L S E L 2 0 2 0In 2016 zijn verdere stappen gemaakt op weg naar aanpassing van ons pensioenstelsel. Het beoogde invoeringsjaar is 2020. Op 8 juli 2016 zond staatsse-cretaris Klijnsma haar “Perspectiefnota toekomst pensioenstelsel” aan de Tweede Kamer. Hierin deelde zij haar visie en gaf zij de noodzaak van structurele verandering aan. Eind november publiceerde de Pensioenfederatie een studie naar de uitvoerbaar-heid van twee varianten: de ambitieovereenkomst zonder zekerheidsmaat en het persoonlijk pensioen-vermogen met collectieve risicodeling. Hoewel de Pensioenfederatie nog wel verbeterpunten zag, was de uitkomst van deze “praktijktoets” positief. Mercer heeft reeds in 2015 haar visie gepresenteerd op het nieuwe pensioenstelsel. Niet direct vanuit de (actuariële) techniek, maar vanuit een aantal basis-uitgangspunten waaraan een pensioenregeling moet voldoen om op vertrouwen te kunnen rekenen van de stakeholders. We hebben onze visie ondermeer onder de aandacht gebracht van de SER en de Pensi-oenfederatie. Het afgelopen jaar hebben wij deze visie met vele fondsen mogen delen, hetgeen tot veel steun heeft geleid en enige fondsen bereiden al een implementatie voor. Ook in 2017 verwachten wij niet dat er concrete wetgeving komt voor het nieuwe stelsel, maar de richting zal wel steeds duidelijker worden. Daarom vinden wij het zinvol dat besturen zich voorbereiden op wat komen gaat. Ook DNB vraagt komend jaar hier aandacht voor. Een belangrijk onderwerp bij het toezicht door DNB in 2017 is de toekomstbestendigheid van het Nederlandse pensioenstelsel. Duidelijk is voor DNB dat het stelsel niet langer houdbaar is, en dat het anders moet. DNB gaat ook in 2017 kijken hoe pensioenfondsen zich hier klaar voor maken. Wij lichten de toekomstige ontwikkelingen, onze visie en een plan van aanpak graag nader toe in een heldere presentatie.

2 . T O E K O M S T P E N S I O E N F O N D S E N E N S T A R T A L G E M E E N P E N S I O E N F O N D SDe uitvoering van pensioenregelingen door pensi-oenfondsen staat onder druk. Besturen moeten bezien of uitvoering via hun pensioenfonds nog steeds in het belang is van alle stakeholders. De aanspraak- en pensioengerechtigden zijn hierbij de belangrijkste stakeholders. Vele factoren spelen een rol in deze toekomstdiscussie, die allemaal belicht en gewogen moeten worden. Ook in 2017 dient u zich als bestuur de vraag te stellen hoe u de toekomst van uw fonds ziet. In 2016 zijn de eerste Algemene Pensioenfondsen (APF) van start gegaan. Bij het verschijnen van

A C T U A R I E E L / P E N S I O E N - R E G E L I N G

deze strategische kalender hebben inmiddels een zestal APF-en de zo gewenste vergunning van DNB ontvangen. De voorwaarden en condities van deze partijen kunnen een belangrijk ijkpunt zijn voor uw eigen pensioenfonds.Een andere ontwikkeling die wij waarnemen is dat een aantal pensioenfondsen zich profileert als ‘magneetfonds’. Het doel van deze fondsen is om andere fondsen aan te trekken en daardoor meer schaalgrootte en efficiëntie te creëren. In 2016 heeft een aantal pensioenfondsen voor de België-route gekozen. Kortom, het speelveld van de pensioenuitvoerders is enorm in beweging. Mercer kent alle ontwikke-lingen en wil u graag helpen bij het in kaart brengen van uw toekomstperspectief.

3 . A A N P A S S I N G E N A A N W E T G E V I N G Recent is aangekondigd dat per 1 januari 2018 de pensioenrichtleeftijd zal worden verhoogd van 67 naar 68 jaar. Dit betreft nieuw op te bouwen aanspraken. Het stappenplan van de vorige overgang (65 naar 67 jaar per 1 januari 2015) kan in principe weer doorlopen worden, maar er kan ook in een breder kader worden nagedacht over de pensioenregeling. Zie hiervoor ook het eerdere hoofdstuk “toekomst van het pensioenstelsel”. Daarnaast kunnen andere minder majeure wijzingen in de wetgeving leiden tot aanpassing van de pensioenregeling. Zo mag de pensioendatum weer gesteld worden op de eerste van de geboortemaand in plaats van de exacte geboortedag, vervalt de 100% salaris begrenzing van het ouderdomspensioen en zijn enige bepalingen voor het nabestaanden-pensioen gewijzigd. Wij doorlopen graag met u uw pensioenreglementen.Met haar brief van 22 november 2016 heeft staats-secretaris Klijnsma de plannen van het Kabinet ten aanzien van afkoop van kleine pensioenen nader uiteengezet. Bedoeling is dat dit recht op afkoop vervalt en wordt vervangen door een recht voor pensioenuitvoerders tot waardeoverdracht aan de nieuwe pensioenuitvoerder van de werknemer. Het is wenselijk om in 2017 (uitvoeringstechnische) voorbereidingen te treffen voor deze belangrijke aanpassing.

Tenslotte melden we dat er eindelijk wettelijke regelgeving is gemaakt voor zogenoemde “toeslag-depots”. Dit biedt fondsen in voorkomende situaties, zoals bijvoorbeeld bij een fusie, de mogelijkheid om onder voorwaarden (extra) indexatie te verlenen. Indien van toepassing werken wij dit graag nader met u uit.

4 5

In 2017 zult u in het kader van beleids- voering rekening moeten houden met dan wel (verder) uitvoering moeten geven aan: de haalbaarheidstoets en ALM-studie, communicatie met uw deel-nemers, de wet verbeterde premieregeling (ook wel DC doorbeleggen), uw reserverings-grondslagen moeten bezien en uw pensioen- administratie onder de loep moeten nemen.

6 76

B E L E I D 4 . H A A L B A A R H E I D S T O E T S & A L M - S T U D I EDe haalbaarheidstoets is inmiddels een bekend en soms berucht instrument. Door de gedaalde dekkingsgraad zullen de resultaten naar verwachting lager gaan uitvallen dan vorig jaar. De (nu nog niet bekende) scenarioset van DNB zal de uitkomsten eveneens beïnvloeden. Indien grenzen worden onderschreden is overleg met CAO-partners noodzakelijk. Uiteraard voeren wij de toets weer graag voor u uit. Naast deze verplichte toets op door DNB voorgeschreven grondslagen, bezien pensioen-fondsen ook periodiek hun eigen beleid door een ALM-studie. Ook uw fonds zijn wij hiermee graag van dienst. Onze aanpak onderscheidt zich door praktische toepasbaarheid en begrijpelijkheid, voor alle stakeholders.

5 . C O M M U N I C A T I E M E T U W D E E L N E M E R S Sinds 1 juli 2015 is de Wet pensioencommunicatie in werking getreden. In drie fases moeten pensioen-fondsen aan de nieuwe eisen voldoen. In eerdere fases zijn onder meer Pensioen 1-2-3 (het gelaagd aanbieden van informatie), een eigen website voor het pensioenfonds en een eenvoudiger Uniform Pensioenoverzicht (UPO) ingevoerd. Het UPO geeft alleen nog informatie over het verleden (opgebouwd pensioen en aangroei) en niet langer het te bereiken pensioen op de pensioendatum. Het te bereiken pensioen is nu te vinden in het Pensioenregister. In 2017 wordt de laatste fase van de Wet pensioencommunicatie ingevoerd. Dit heeft betrekking op de volgende onderdelen:• de verstrekking van een UPO voor de

inactieven;• informatie op de website van het pensioen-

fonds voor inactieven;• de weergave van het te bereiken pensioen in

een optimistisch, een pessimistisch en een verwacht pensioenbedrag in het pensioen-register (inmiddels is dit doorgeschoven naar 2018);

• de start ingroei van pensioengerechtigden in het pensioenregister.

Maar is dit voldoende om de verwachtingen van deelnemers te managen en het vertrouwen te verbeteren? Wil een deelnemer niet zijn gehele huishoudboekje op pensioendatum kunnen beoordelen? Wij praten graag met u over de mogelijkheden.

6 . D C D O O R B E L E G G E N Op 1 september 2016 is de Wet verbeterde premieregeling in werking getreden. Dit heeft gevolgen voor pensioenfondsen die premieovereenkomsten uitvoeren of willen gaan uitvoeren in de toekomst. De wet maakt onder meer doorbeleggen na de reguliere pensioendatum mogelijk. Hiermee wordt een hoger pensioen beoogd. Het pensioen kan uiteraard als gevolg van beleggingsrisico ook lager uitvallen.

Ongeacht of een pensioenuitvoerder een variabel pensioen aanbiedt, moet hij in de opbouwfase uitvragen of een deelnemer te zijner tijd een vast of een variabel pensioen wil en moet hij daar in zijn beleggingsbeleid rekening mee houden. Een pensioenuitvoerder krijgt hiervoor de tijd tot 1 januari 2018 of tot de eerdere datum waarop hij een variabel pensioen gaat aanbieden.

Een pensioenuitvoerder zal dus op termijn extra beleggingsmogelijkheden moeten aanbieden voor deelnemers die een variabel pensioen willen hebben en zal moeten kijken of die optie aansluit bij het risicoprofiel van die deelnemers. Voor pensioenfondsen gelden daarnaast nog specifieke regels. Wij lichten deze in een heldere presentatie graag nader toe.

Uw beleggingsbeleid in 2017 zal zich richten op: duurzaamheid en maatschappelijk verantwoord beleggen, zoektocht naar acceptabel rendement

en beleggen in minder liquide beleggingen zoals hypotheken.

98

B E L E G G I N G E N7 . R E S E R V E R I N G S G R O N D S L A G E N B E Z I E N Een van de belangrijke balansposten voor uw pensioenfonds is de technische voorzieningen. De vaststelling van deze post is gebaseerd op inschattingen en brengt daardoor onzekerheid met zich mee. Gegeven het belang van een juiste technische voorzieningen, is het raadzaam de inschattingen minimaal jaarlijks te bezien.Voor 2017 raden wij aan de reservering voor uitvoeringskosten nader te bezien. De tarief-stelling bij de in 2016 geïntroduceerde Algemene Pensioenfondsen (APF) kan mede bepalend zijn voor een adequate inschatting voor de kostenop-slag. Daarnaast is de rente (tot oktober) opnieuw gedaald in 2016, hetgeen betekent dat de keuzefactoren in uw pensioenregeling, bijvoor-beeld bij pensionering, vermoedelijk aangepast dienen te worden. Een goede monitoring van de flexibiliseringsresultaten is essentieel om de juiste factoren te kunnen bepalen, dus ook dit onderdeel vraagt aandacht.Voor veel fondsen zien wij een oplopende arbeidsongeschiktheidsschade de laatste jaren, waardoor het wenselijk is de tarifering voor dit risico kritisch te bezien. Uiteraard is het fonds specifiek mogelijk dat andere grondslagen aandacht vereisen.De meest bepalende grondslag voor de techni-sche voorzieningen is de rentetermijnstructuur. Doordat deze wettelijk is voorgeschreven, is de discussie hierover binnen het bestuur doorgaans beperkt, maar soms ten onrechte. Onder het hoofdstuk “search voor yield” gaan we hier nader op in. Tenslotte melden we dat voor veel fondsen de partnerfrequenties een aandachtspunt zijn. Recente CBS-publicaties geven aanleiding tot heroverweging van deze grondslag.

8 . P E N S I O E N A D M I N I S T R A T I EDe complexiteit van pensioenregelingen is vaak zo groot, dat het niet makkelijk is om pensioenaanspraken terug te rekenen vanuit de basisgegevens. De zogenoemde “Quinto-V” (bij verzekeraars) en “Quinto-P” (bij pensioen-fondsen) onderzoeken bevestigden dit destijds. Het nieuwe financiële toetsingskader noodzaakt tot een verdere complexiteit. Zo moeten gemiste toeslagen per jaar worden bijgehouden, als ook eventuele kortingen. En bent u voorbereid op een eventuele negatieve inflatie (deflatie)? Voldoet uw administratie nog aan alle eisen en kunt u de juistheid van de vaststelling van de aanspraken garanderen? Ook wanneer u een overgang van pensioenuitvoerder overweegt, zijn dit zaken om voorafgaande aan de overgang goed naar te kijken. Wij helpen u graag in dit traject.

1 0 . S E A R C H F O R Y I E L DOnder de huidige marktomstandigheden is de zoektocht naar rendement een heel belangrijk thema voor pensioenfondsen. Het verkleinen van risico en ondertussen een acceptabel rendement halen, zal ook hoog op uw agenda staan. Via diversificatie kan het risico doorgaans verlaagd worden. Een eerste stap is het verkrijgen van inzicht in de risicofactoren van uw huidige portefeuille. Bij een zogenoemde factoranalyse wordt de beleggingsportefeuille bezien vanuit risicofactoren waarvan empirisch en kwalitatief onderzoek heeft aangetoond dat ze waarde toevoegen. Mercer modelleert alle beleggingenin 16 relevante risicofactoren, zoals korte rente, horizonpremie, kredietpremie, aandelenpremie,illiquiditeitspremie, emerging market premie en andere factoren. Hiermee geven we inzicht in hoe gediversifieerd de beleggingsportefeuille van het pensioenfonds daadwerkelijk is. Een tweede stap is de mogelijke verbetering van de diversificatie met behulp van deze factoranalyse. Wellicht kan uw fonds nog verder diversifiëren binnen de categorieën aandelen of obligaties, of is het juist nuttig om alternatieve beleggingen toe te voegen. De laatste jaren zien we veel belangstelling voor beleggen in hypotheekleningen. Er kan een interessant rendement behaald worden, maar ook deze belegging is niet risicoloos. Mercer heeft veel ervaring met de advisering over deze beleggingscategorie.

1 1 . L I Q U I D I T E I T S R I S I C O & I L L I Q U I D I T E I T S P R E M I EAls pensioenfonds heeft u, in principe, een lange beleggingshorizon. Immers, uw verplichtingen liggen grotendeels ver in de toekomst. U kunt daardoor ook beleggen in minder liquide beleg-gingen zoals, hiervoor genoemd, bijvoorbeeld hypotheken. Op die manier kunt u gebruik maken van de illiquiditeitspremie van een dergelijke investering. Voordat u besluit om in zo’n minder liquide beleggingscategorie te gaan beleggen, zou u eerst moeten bekijken hoeveel illiquiditeit u zich kunt permitteren. Met het illiquiditeits-budget helpen wij u de vraag te beantwoorden hoeveel illiquide beleggingen het pensioenfonds kwantitatief kan aanhouden. Dit gebeurt op basis van uitgaande en ingaande kasstroomprojecties alsmede het beleggingsbeleid en bestaande minder liquide beleggingen, zowel onder normale condities als onder stressomstandigheden.

9 . D U U R Z A A M ( B E L E G G I N G S ) B E L E I DPensioenfondsen moeten voldoen aan de bepa-lingen van de Pensioenwet over de transparantie van het duurzaam beleggingsbeleid. Sinds juli 2014 is het een wettelijke verplichting om in het jaarverslag aan te geven op welke manier pensioenfondsen rekening houden met milieu en klimaat, mensenrechten en sociale verhoudingen (‘ESG’). In 2016 heeft DNB bij pensioenfondsen onderzocht hoe zij deze normen toegepast hebben. Uit dit in oktober 2016 gepubliceerde onderzoek blijkt dat steeds meer pensioen-fondsen beleid hebben op dit punt. Aanbevelingen waren: • Pensioenfondsen zouden moeten streven

naar nog meer transparantie rond duurzaam beleggen.

• Zij zouden nog meer inzicht moeten krijgen in de invloed van ESG factoren op het beleggings-beleid.

• Duurzaamheid zou verder geïntegreerd moeten worden in het risicomanagement van de beleggingsportefeuille.

Ook deelnemers vinden het steeds belangrijker dat hun pensioenfonds meer aandacht heeft voor de maatschappelijke kant van beleggen. Pensioenfondsen zonder duidelijk MVO-beleid worden uitgedaagd een positie in te nemen in het duurzaamheidsdebat. Dit verkleint de financiële, juridische en reputatierisico’s die voortvloeien uit een ontbrekend of onvolledig duurzaamheids- beleid.Als pensioenfondsbestuur kunt u het zich niet permiterren om niet na te denken over de kansen en bedreigingen voor uw beleggingsportefeuille als gevolg van klimaatveranderingen.Met de dag worden de mogelijkheden groter om verantwoord en duurzaam te beleggen waarmee het risico/rendementsprofiel van de portefeuille zelfs kan verbeteren. Wij kunnen u helpen een helder verantwoord en duurzaam beleggings- beleid op te stellen en dit te implementeren.

1110

R I S I C O - M A N A G E M E N T

In 2017 zult u in het kader van risicoma-nagement zich moeten voorbereiden op EMIR en integraal risicomanagement verder moeten borgen.

1 2 . E M I R Op 16 augustus 2017 loopt de vrijstelling af voor de clearingplicht voor pensioenfondsen onder EMIR (European Market Infrastructure Regulation). Mogelijk wordt de vrijstelling nog met een jaar verlengd. Toch adviseren wij om op korte termijn een analyse te maken van de invloed van EMIR op uw pensioenfonds.Wat houdt de EMIR-wetgeving in? Op hoofdlijnen ziet deze wetgeving toe op het risicomanagement rondom OTC (‘over-the-counter’ dus niet-beurs-genoteerde) derivaten. Voor pensioenfondsen zijn er drie verplichtingen onder EMIR: 1. Rapportage van derivatentransacties via een ‘trade repo-sitory’, 2. Centrale clearing van OTC-derivaten en 3. Risicobeperkende maatregelen in geval van niet-centraal geclearde derivaten. Een gevolg van deze verplichtingen is dat een groot deel van het onderpand in cash geleverd moet worden. Allereerst zou u in kaart moeten brengen hoeveel liquiditeit uw pensioenfonds nodig heeft, ook in “stress situaties” bijvoorbeeld als de rente sterk stijgt. Onderzoek welke delen van de portefeuille op korte termijn, zonder hoge kosten, verkocht kunnen worden om de vereiste hoeveelheid liquiditeit te creëren. Ook als u een (fiduciair) vermogensbeheer heeft aangesteld voor uw derivatenposities, of als u via beleggingsfondsen investeert, dient u zich er van te verzekeren dat u bent voorbereid op EMIR.

1 3 . I N T E G R A A L R I S I C O M A N A G E M E N TRisicomanagement blijft een centraal thema voor u als bestuur. Als u dit onderwerp goed heeft ingebed in uw organisatie, dan zullen risicobeleid, -implementatie en -monitoring volgens een logische cyclus worden doorlopen. We zien het laatste jaar een toename in de aandacht voor de werking van de mitigerende maatregelen. U kunt als bestuur uzelf vragen stellen over de daad-werkelijke werking van b.v. de rentehedge; hoe effectief is deze? Mercer heeft brede ervaring op het gebied van risicomanagement en heeft praktische bouwstenen ontwikkeld waarmee een integrale borging van risicomanagement effectief kan worden ingebed in de handelingen en cultuur van het bestuur. Hierin kan het identificeren, meten, beheersen, monitoren en managen van het risico op belangenverstrengeling én de integriteitsrisi-co’s naadloos worden ingepast.

12 13

S T R AT E G I S C H E K A L E N D E R 2 0 1 7

Deze kalender biedt een leidraad voor uw planning. Uiteraard zijn er nog meer belangrijke zaken die uw aandacht behoeven. Gedurende het gehele jaar komen wij met additionele informatie.

O N D E R W E R P S TAT U S V O O R 2 0 1 7 A F R O N D I N G D N B S P E E R P U N TA. Actuarieel/ pensioenregeling1. Pensioenstelsel 2020 Optioneel 2020 X2. Toekomst pensioenfondsen en start algemeen pensioenfonds Optioneel 2017 X3. Aanpassingen aan wetgeving Verplicht 2017

B. Beleid4. Haalbaarheidstoets & ALM-studie Verplicht 20175. Communicatie met uw deelnemers Verplicht 2017 X6. DC Doorbeleggen Verplicht 20187. Reserveringsgrondslagen bezien Verplicht 20178. Pensioenadministratie Optioneel 2017

C. Beleggingen9. Duurzaam (beleggings)beleid Verplicht 2017 X10. Search for yield Optioneel 201711. Liquiditeitsrisico & Illiquiditeitspremie Optioneel 2017

D. Risicomanagement12. EMIR Verplicht 201713. Integraal risicomanagement Verplicht 2017 X

D O O R P R A T E N ?Wilt u doorpraten over de ontwikkelingen in pensioenland en wat die voor uw fonds betekenen? Bij het uitwerken van alle bovengenoemde thema’s is Mercer u graag van dienst door u te voorzien van aanvullende waardevolle informatie over alle onderwerpen. U kunt daarvoor contact opnemen met ondergetekende zodat we dit inclusief de reguliere werkzaamheden kunnen verwerken in een jaarplanning met kostenindicatie.

14 15

Mercer is een mondiale aanbieder van advies op het gebied van Health, Wealth, Career.

Bij Mercer bevorderen we de gezondheid, welvaart en carrières van meer dan 110 miljoen mensen. Dit doen wij door werkgevers en pensioenfondsen te faciliteren bij het maken van weloverwogen keuzes. De meer dan 22.000 Mercer consultants, verspreid over meer dan 170 kantoren in 45 landen, bieden de klant ondersteuning bij het oplossen van complexe vraagstukken ten aanzien van arbeidsvoorwaarden en menselijk kapitaal, en bij het ontwerpen en beheren van ziektekostenregelingen, sociale voorzieningen en pensioenen. Zo helpen wij onze relaties een goede werkgever/pensioenuitvoerder te zijn.

Mercer is een volledige dochteronderneming van Marsh & McLennan Companies, Inc (NYSE:MMC). MMC heeft wereldwijd 57.000 medewerkers en een omzet van ruim $ 13 miljard.

Copyright Mercer 2017