heä tieâu hoùa digestive system - hcmuaf.edu.vn 3 su trao doi chat va nang luong... · các...
TRANSCRIPT
10/17/2011
1
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí1
Heä tieâu hoùaDigestive system
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí2
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí3
Odocoileus virginianusAmoeba proteus
Ailuropoda melanoleucaUrsus maritimus
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí4
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí5
Quá trình dinh dưỡng đơn giản
• Dinh dưỡng tự dưỡng: dinh dưỡng giống thực vậtxanh.
• Dinh dưỡng hoại dưỡng: vi khuẩn và nấm tiêu hóathức ăn của chúng ở ngoài tế bào• Chúng thu nhận chất dinh dưỡng bằng cách tiết enzyme
vào trong thức ăn của của mình.• Những enzyme này phá vỡ các hợp chất phức tạp thành
các chất đơn giản mà vi khuẩn và nấm có thể hấp thuđược.
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí6
Hệ tiêu hóa ở sinh vật đa bào
• Dinh dưỡng dị dưỡng: ở động vật, hệ tiêu hóa(bọt biển không có) tiến hóa với những điểm sau• Ống tiêu hóa chỉ mở ra ngoài qua một lổ
• Ví dụ: sứa và giun dẹp
• Dạng đơn giản, ống chưa được biệt hóa, ống tiêu hóamở ra hai đầu
• Ví dụ : Giun tròn
• Phức tạp hơn, ống tiêu hóa cuộn lại với các cơ quantiêu hóa phụ
• Ví dụ: các loài động vật bậc cao như người
10/17/2011
2
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí7 17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí8
Tiến hóa để thích nghi
• Bộ răng• Chiều dài ống tiêu hóa• Cộng sinh• Nhai lại
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí9
• Thức ăn Protein dễ dàng được tiêu thụ; Động vật ăn thịtcó ống tiêu hóa ngắn.
• Cấu tạo hệ tiêu hóa• của người được coi là
hoàn chỉnh nhất
• Động vật ăn cỏ đòi hỏi phải có ống tiêu hóa đặc biệt dàivới những cơ quan đặc biệt để tiêu hóa cellulose trongthực vật.
• Sự thích nghi của ống tiêu hóa
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí10
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí11 17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí12
10/17/2011
3
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí13
Sự thích nghi của răng
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí14
Quá trình tiêu hóa
• Thu nhận thức ăn
• Vận chuyển
• Tiêu hóa• Tiêu hóa cơ học• Tiêu hóa hóa học
• Hấp thu
• Bài xuất
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí15
Hệ tiêu hóa ở động vật nhai lại
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí16
Hệ tiêu hóa ở động vật nhai lại
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí17 17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí18
Dạ dày ở động vật nhai lại
Ruột non Dạ cỏThực quản
Dạ tổ ong
Dạ lá sáchDạ múi khế
10/17/2011
4
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí19
Hệ tiêu hóa ở động vật nhai lại
• Động vật ăn cỏ đòi hỏi phải có ống tiêu hóa đặc biệt dài vớinhững cơ quan đặc biệt để tiêu hóa cellulose trong thực vật.
• Ở động vật nhai lạidạ dày có 4 ngăn
• Manh tràng lớn
Sư tiêu hóa bằng enzyme
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí21
Sự hấp thu và vận chuyển
• Tất cả các chất dinh dưỡng đượcthấm qua màng ruột
• Được thấm vào trong các maomạch hay mạch bạch huyết
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí22
Tổng kết sự tiêu hóa• Bẻ gãy thức ăn thành những phân tử nhỏ hơn• Tiêu hóa cơ học
• Cơ chế phá vỡ thức ăn thành những phần nhỏ hơn• Tiêu hóa hóa học
• Enzyme phân cắt các thức ăn thành các chất dinhdưỡng
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí23
Tổng kết sự tiêu hóa
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí24
10/17/2011
5
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí25
CARBOHYDRATE
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí26
Sự tiêu hóa CARBOHYDRATE
• Bắt đầu từ miệng: amylase nước bọt• Amylase bị biến tính trong dạ dày
• Ở ruột non: Enzym của tụy tạng phá vỡ tinh bộtthành các phân tử nhỏ hơn.
• Thành ruột non tiết ra các disaccharidases(sucrase, maltase, lactase)• Phán vỡ sucrose, maltose, lactose
• Quá trình hấp thu xảy ra ở tá tràng và hỗngtràng.
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí27 17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí28
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí29
Các loại thực phẩmCarbohydrates
Polysaccharides (Tinh bột và glycogens)
Amylase
Sucrase
Lactase
DisaccharidesSucrose
Lactose
Sản phẩmtrung gian
Sản phẩmcuối cùng
Maltose
Maltase
Monosaccharides(glucose, galactose,
fructose)
Đơn vịhấp thụ
Các đường đa (ví dụ tinh bột và glycogen) được chuyểnhóa thành disaccharides, và sau đó được chuyển thànhcác đường đơn.
= Glucose= Fructose= Galactose 17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí30
Sự tiêu hóa PROTEIN• Quá trình tiêu hóa protein bắt đầu ở dạ dày
• Biến tính protein bởi HCl• Pepsin phân cắt protein lớn thành các chuỗi peptide nhỏ
hơn.• Enzyme của tuyến tụy tạng được tiết vào tá tràng
• Phân cắt các chuỗi peptide thành các amino acids, di- vàtri-peptide
• Enzyme của ruột thủy phân các peptide thành các aminoacid
10/17/2011
6
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí31 17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí32
Sự tiêu hóa LIPID• Ở miệng: lipase ở lưỡi, hoạt tính rất yếu• Ở dạ dày: hoạt tính rất yếu• Ở ruột non: hoạt động rất mạnh và là nơi
tiêu hóa lipid chính.• Muối mật được tiết ra từ túi mật• Enzyme tiết ra từ tuyến tụy tạng được hoạt hóa
thành dạng có hoạt tính.• Monoglycerides, glycerol, acid béo• Được hấp thụ vào trong các vi nhung
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí33
Proteins được chuyển hóa thành polypeptides sauđó được chuyển thành các amino acid.
Sản phẩm cuối cùng của quá trình tiêu hóa chấtbéo là các monoglycerides và acid béo tự do.Chất béo
Triglyceride
Lipase
Monoglyceride
Acid béotự do
Pepsin &Trypsin
Carboxypeptidase& Chymotrypsin
Aminopeptidase
Protein Các mảnhPeptide Amino Acid
Glycerol
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí34
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí35 17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí36
10/17/2011
7
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí37 17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí38
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí39
Một số bệnh thiếu vitamin
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí40
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí41 17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí42
10/17/2011
8
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí43 17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí44
Công thức tính Body Mass Index.
• BMI =Trọng lượng(kg) / Chiều cao(m)2
• Chỉ số BMI nằm giữa 25 và 29.9 là “quá trọng lượng thôngthường", lớn hơn hoặc bằng 30 là “béo phì"
Tham khảo: Clinical Guidelines on the Identification, Evaluation, and Treatment ofOverweight and Obesity in Adults. National Heart, Lung and Blood Institute. June 17,1998
>31.1>32.3Bị béo phì27.8-31.127.3-32.3Nặng quá trọng lượng thông thường26.4-27.825.8-27.3Gần bị nặng quá trạng thái thông thường20.7-26.419.1-25.8Trọng lượng lý tưởng
<20.7<19.1Dưới trọng lượng thông thườngNam giớiNữ giới
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí45
Respiratory SystemHeä hoâ haáp
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí47
Hoâ haáp beân ngoaøi(External Respiration): söïtrao ñoåi khí xaûy ra giöõamaùu vaø caùc pheá nang
Hoâ haáp beân trong(Internal Respiration): Söïtrao ñoåi khoâng khí xaûy ragiöõa doøng maùu vaø caùc teábaøo cuûa moâ
Hoâ haáp teá baøo (Cellular Respiration): xaûy ra trong tytheå (Mitochondria) laø phaûn öùng bieán döôõng söû duïng O2vaø phoùng thích CO2 trong suoát quaù trình toång hôïp ATP
Thuaät ngöõ
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí48
Söï hoâ haáp
Söï hoâ haáp laø quaù trình ñoäng vaät trao ñoåikhí vôùi moâi tröôøng.Hoâ haáp goàm söï thu nhaän O2, vaän chuyeån vaø
cung caáp O2 cho caùc teá baøo, söï vaän chuyeånvaø thaûi CO2.Caàn phaân bieät vaø khoâng bò laãn loän giöõa söï
hoâ haáp cuûa cô theå vaø quaù trình hoâ haáp teábaøo
10/17/2011
9
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí49
Caùc hình thöùc cuûa hoâ haáp• (a) Khoâng khí ñöôïc khueách taùn tröïc tieáp qua beà maët cuûa caùc
sinh vaät ñôn baøo.• (b) Löôõng cö vaø nhieàu loaøi ñoäng vaät hoâ haáp qua da cuûa chuùng.• (c) Da gai coù moät nhuù nhoâ ra, giuùp laøm gia taêng beà maët hoâ
haáp.• (d)Hoâ haáp ôû coân truøng thoâng qua heä thoáng oáng khí thoâng ra
ngoaøi.• (e) Mang cuûa caù cung caáp moät beà maët lôùn vaø taïo ra doøng
ngöôïc ñeå trao ñoåi khoâng khí.• (f) Pheá nang cuûa ñoäng vaät coù vuù cung caáp moät beà maët lôùn ñeå
hoâ haáp, nhöng khoâng cho pheùp trao ñoåi doøng ngöôïc.
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí50
Caùc hình thöùc cuûa hoâ haáp
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí51
Caùc hình thöùc cuûa hoâ haáp• 1. Beà maët hoâ haáp• ÔÛ ñoäng vaät ñôn baøo vaø ña baøo baäc thaáp (giun deïp
nhoû) khí O2 vaø CO2 laø söï khueách taùn tröïc tieáp quamaøng teá baøo.• ÔÛ giun ñaát vaø eách nhaùi, O2 khueách tan qua beà
maët aåm öôùt vaø vaøo trong caùc mao maïch naèmdöôùi da vaø CO2 khueách taùn theo chieàu ngöôïc laïi.• Toác ñoä trao ñoåi khí chaäm
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí52
Beà maët coù dieän tích lôùn laø nôi dieãn ra söï khueách taùnKhoâng khí ôû ñoäng vaät: mang thích nghi vôùi quaù trìnhtrao ñoåi khoâng khí trong nöôùc caû beân ngoaøi (a) vaø beântrong (b). Phoåi (c) vaø khí quaûn (d) laø nhöõng cô quan traoñoåi khí ôû treân caïn
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí53
2. MangÔÛ moâi tröôøng nöôùc cô quan hoâ haáp laømang, quaù trình trao ñoåi khí ñöôïc thöïchieän khi nöôùc ñöôïc eùp qua caùc laù mang.Mang caù coù ñaëc ñieåm laø nöôùc vaø doøngmaùu chaûy theo caùc höôùng ngöôïc nhau doñoù caûi tieán vieäc thu nhaän O2.
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí54
ÔÛ ñaèng sau khoang mieäng, trong haàu nöôùc ñi qua bôø beântreân beà maët trao ñoåi khoâng khí cuûa mang, ñoàng thôøi maùutrong caùc maïng mao maïch ôû mang chaûy theo höôùngngöôïc laïi goïi laø trao ñoåi doøng ngöôïc
Khoâng coù doøng ngöôïc veà lyù thuyeát caù chæ thu nhaän ñöôïc50% oxy hoøa tan trong nöôùc, coøn vôùi trao ñoåi doøngngöôïc nhau moät vaøi loaøi caù coù theå thu nhaän tôùi 85% oxyhoøa tan trong nöôùc.
10/17/2011
10
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí55
3. OÁng khíMoâi tröôøng caïn ôû coân truøng laø oáng khí, caùcoáng naøy môû ra ngoaøi qua loã thôû. Caùc oáng roãngchöùa ñaày khoâng khí phaân nhaùnh trong moät heäthoáng caùc ñöôøng oáng daãn khoâng khí raát nhoûxuyeân saâu vaøo trong cô theå ñoäng vaät.
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí56
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí57
4. PhoåiÔÛ löôõng theâ – boø saùt –chim – thuù laø phoåi.Phoåi khaùc nhau veà hìnhdaïng vaø caáu truùc: ÔÛeách nhaùi phoåi laø nhöõngtuùi nhoû, thaønh nhaún, beàmaët töông ñoái nhoû.Boø saùt coù phoåi phöùctaïp hôn, vôùi beà maëtroäng hôn.Chim vaø ñoäng vaät coùvuù coù nhieàu pheá nangnhoû laøm taêng dieän tíchtieáp xuùc.
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí58
Phoåi cuûa löôõng cö
EÁch nhaùi, kyø gioâng vaø caù phoåi coù nhöõngtuùi gioáng traùi banh , thaønh nhaün vôùi beàmaët töông ñoái nhoû ñeå trao ñoåi khí
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí59
Nhieàu loaøi chim coù khaû naêng chòu ñöïng ñöôïc traïngthaùi trao ñoåi chaát ôû möùc ñoä cao thaäm chí trong ñieàukieän khaéc nghieät veà oxy
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí60
Chim hoâ haáp nhö theá naøo?•Hai phổi ở chim tương đối nhỏ và có mô xốpđặc. Tuy nhiên nó còn thêm chín hay nhiều hơntúi không khí rỗng nối với phổi và chứa đầytrong khoang cơ thể. Những túi này giống nhưnhững trái banh làm nhẹ cơ thể và làm nơi dựtrữ cho không khí sẽ tới phổi sau đó.
Quaù trình hoâ haáp cuûa chim goàm hai chu kì.Chu kì 1: Khí hít vaøo ñöôïc daãn thaúng töø khí quaûn ra caùc tuùisau vaø sau ñoù ñi ñeán phoåi.Chu kì 2: Khoâng khí ñöôïc daãn töø phoåi ra caùc tuùi khoâng khítröôùc vaø sau ñoù ñöôïc thôû ra ngoaøi thoâng qua khí quaûn.
Đường đi của không khí đi qua phổi luôn luôn theo một hướng, từ các túi saura các túi trước rồi ra ngoài. Do đó sự trao đổi O2 và CO2 xảy ra ở các mạchkhông khí nhỏ của phổi cả trong lúc hít vào và thở ra.
10/17/2011
11
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí61
Chim hoâ haáp nhö theá naøo?
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí62
Caùc saéc toá hoâ haáp• O2 coù ñoä hoøa tan thaáp trong nöôùc
(~0,5 ml/100ml nöôùc), do ñoù huyeáttöông trong maùu khoâng theå mang ñuûO2 thoõa maõn cho toång nhu caàu cuûacaùc teá baøo trong cô theå, neáu söï traoñoåi chaát xaûy ra ôû möùc cao. Ñeå giaûiquyeát vaán ñeà naøy caùc saéc toá hoâ haápñaëc bieät chöùa trong caùc teá baøo maùu.Nhöõng phaân töû naøy lieân keát vôùi O2moät caùch thuaän nghòch.
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí63
HemoglobinVaän chuyeån oxyHemocyanin: tìm thaáy ôû huyeát töôngcuûa ñoäng vaät chaân ñoát vaø thaân meàm (Cu)Hemoglobin: ÔÛ ñoäng vaät coù xöông soáng (Fe)
Vaän chuyeån carbon dioxidHuyeát thanh (7%)Hemoglobin (23%)Bicarbonate ion (70%)Myoglobin: döï tröõ oxy ôû cô
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí64
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí65
Theå tích hoâ haáp
• Khí löu thoâng (Tidal Volume TV)• Theå tích khí löu thoâng vaøo hoaëc ra khoûi phoåi trong ñieàu
kieän thôû bình thöôøng ôû ngöôøi tröôûng thaønh khoaûng 500 mL.
• Khí döï tröõ hít vaøo (Inspiratory Reserve Volume IRV)• Sau moät laàn hít vaøo bình thöôøng (chöa thôû ra) ngöôøi tröôûng
thaønh cuõng coù theå hít theâm coá söùc vôùi theå tích khoaûng2500mL.
• Khí döï tröõ thôû ra (Expiratory Reserve Volume ERV)• Sau moät laàn thôû ra bình thöôøng (chöa hít vaøo) ngöôøi tröôûng
thaønh cuõng coù theå thôû ra theâm vôùi theå tích khoaûng 1500mL.
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí66
Theå tích hoâ haáp• Theå tích khí caën (Residual Volume RV )• Theå tích khí toàn ñoïng trong phoåi ôû moïi thôøi ñieåm laø 1200
mL.
• Dung tích soáng (Vital Capacity VC)• Laø theå tích khí lôùn nhaát ñöôïc theå ra sau khi coù gaéng hít
vaøo heát söùc• VC = TV + IRV + ERV
• Toång dung löôïng phoåi (Total Lung Capacity TLC)• Toång theå tích khí maø phoåi coù theå chöùa.• TLC = VC + RV
10/17/2011
12
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí67 17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí68
Söï trao ñoåi khí ôû phoåi vaø moâ
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí69 17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí70
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí71
5,0-5,218-20Khí trong maùu rôøi phoåi
5,5-5,710-12Khí trong maùu ñeán phoåi
6,274,53,615,7Khí thôû ra
6,274,95,313,6Khí pheá nang
0,578,620,0420,84Khí trôøi
H2ON2CO2O2
Tæ leä phaàn traêm caùc loaïi khí ôû töøng vò trí khaùc nhau
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí72
Söï trao ñoåi khí ôû phoåi• Söï trao ñoåi khí ôû phoåi goïi laø hoâ haáp ngoaøi.
Ñoù laø quaù trình trao ñoåi khí ôû caùc pheá nangva maùu trong heä thoáng mao maïch phaân boádaøy ñaëc treân maøng cuûa caùc pheá nang ñoù. Söïtrao ñoåi khí naøy thöïc hieän theo nguyeân taéckhueách taùn. Chieàu khueách taùn phuï thuoäc vaøoaùp suaát rieâng phaàn cuûa caùc loaïi khí, chuùngñi töø nôi coù aùp suaát cao ñeán nôi coù aùp suaátthaáp hôn
10/17/2011
13
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí73
• Moät chaát khí ôû theå töï do hay hoøa tan trong moätchaát dòch ñeàu coù aùp suaát rieâng goïi laø phaân aùp,noàng ñoä khí caøng ñaäm thì phaân aùp caøng cao.• Chaát khí luoân khueách taùn tôùi nôi coù phaân aùp cao
sang nôi coù phaân aùp thaáp.• Trong khoâng khí ñeán pheá nang• PO2 = 104 mmHg• PCO2 = 40 mmHg
• Trong maùu ñeán phoåi• PO2 = 40 mmHg• PCO2 = 46 mmHg
• Söï cheânh leäch aùp suaát rieâng phaàn• ΔPO2 = 104 – 40 = 64 mmHg• Δ PCO2 = 46 – 40 = 4 mmHg
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí74
Söï trao ñoåi khí ôû moâ• Nhôø tim co boùp, maùu ñöôïc chuyeån ñeán moâ. ÔÛ ñaây laïi xaûy ra söï trao ñoåi khí
giöõa maùu trong mao maïch vaø moâ. Quaù trình trao ñoåi cuõng theo nguyeân taéckhueách taùn döïa vaøo söï phaân aùp cuûa hai loaïi khí O2 vaø CO2 trong maùu vaømoâ.
• Caùc phaûn öùng sinh hoïc xaûy ra caàn raát nhieàu O2, ñoàng thôøi thaûi ra raát nhieàuCO2, laøm cho phaân aùp khí O2 giaûm thaáp, chæ coøn khoaûng 40 mmHg, coønphaân aùp khí CO2 ñaït tôùi 45 – 46 mmHg. Trong khi
• Trong maùu ñeán caùc moâ• PO2 = 102 mmHg• PCO2 = 40 mmHg
• Trong moâ• PO2 = 40 mmHg• PCO2 = 46 mmHg
• Do vaäy khí O2 khueách taùn töø maùu vaøo moâ vaø khí CO2 khueách taùn theo chieàungöôïc laïi
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí75
Söï trao ñoåi khí ôû moâMoâ phoåi ngöôøi bình thöôøng
Moâ phoåi ngöôøi huùt thuoác laù
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí77
Heä tuaàn hoaønCirculatory system
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí78
Nhaø voâ ñòch laën Haûi caåu baéc cöïc (Miroungaangustirostris) noù noåi leân beà maët bieån trungbình chæ khoaûng 6 phuùt moãi tieáng.
10/17/2011
14
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí79
Söï tieán hoùa cuûa heä tuaàn hoaøn
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí80
Söï tieán hoùa cuûa heä tuaàn hoaøn• Heä tuaàn hoaøn phaùt trieån töø ñôn giaûn ñeán phöùc taïp,
• Töø heä tuaàn hoaøn hôû ñeán heä tuaàn hoaøn kín• Töø heä tuaàn hoaøn ñôn maùu veà tim moät laàn, ñeán heä tuaàn hoaøn keùp, maùu
veà tim hai laàn.• Töø tim 2 ngaên ôû caù, 3 ngaên ôû löôõng cö, 4 ngaên chöa hoaøn chænh ôû boø
saùt, ñeán caáu taïo boán ngaên hoaøn chænh: 2 taâm thaát, 2 taâm nhó ôû chim vaøthuù.
• Heä tuaàn hoaøn ôû nhöõng ñoäng vaät baäc cao ñaëc bieät ôû ngöôøi laø hoaønchænh nhaát
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí81
Söï tieán hoùa cuûa heä tuaàn hoaøn
ÔÛ ñoäng vaät ñôn baøo: söï haáp thu chaát dinhdöôõng vaø thaûi chaát baõ ñöôïc thöïc hieän quabeà maët cô theå.ÔÛ xoang traøng vaø giun deïp thaáp heä maïchchöa hình thaønh caùc chaát dinh döôõng vaødòch cô theå ñöôïc vaän chuyeån trong caùcnhaùnh cuûa heä tieâu hoùa moät caùch thuï ñoängnhôø chuyeån ñoäng cuûa cô theå.
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí82
Söï tieán hoùa cuûa heä tuaàn hoaøn
• ÔÛ giun ñoát ñaõ hính thaønh heä maïch kín, nhöng söï vaän chuyeån maùuvaãn nhôø vaøo caùc chuyeån ñoäng cuûa cô theå vaø ruoät, do vaäy maùuchaûy khoâng ñeàu. ÔÛ phaàn ñaàu xuaát hieän nhieàu choã phoàng leân cuûaheä maïch, hoaït ñoäng nhö tim goïi laø tim sinh lyù.
• ÔÛ chaân ñoát coù ñoaïn maïch hôû. Löng coù caùc choã phoàng, giöõ vai troøcuûa tim.
• ÔÛ thaân meàm ñaõ xuaát hieän tim, phaân bieät giöõa ñoäng maïch vaø tónhmaïch.
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí83
Heä tuaàn hoaøn hôû ôû arthropods vaø mollusks, maùuñöôïc bôm bôûi moät tim hình oáng vaø tröïc tieáp ñi ñeáncaùc vuøng khaùc nhau cuûa cô theå thoâng qua nhöõngmaïch thoâng vôùi caùc moâ.
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí84
Heä tuaàn hoaøn kín ôû giun ñaát laø moät ví duï minhhoïa, maùu chæ chaûy trong maïch maùu, noù ñöôïctaùch bieät vôùi dòch moâ, vaø noù ñöôïc bôm bôûi moäthay nhieàu tim.
10/17/2011
15
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí85
Söï tieán hoùa cuûa heä tuaàn hoaøn• ÔÛ caù tim chæ coù hai ngaên goàm taâm thaát vaø taâm nhó vôùi moät voøng
tuaàn hoaøn duy nhaát. ÔÛ caù heä tuaàn hoaøn ñôn giaûn, chæ coù moätvoøng heä tuaàn hoaøn naøy maùu chæ chaûy veà tim moät laàn.
Tim 2 ngaên ôû caù
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí86
Söï tieán hoùa cuûa heä tuaàn hoaøn• ÔÛ löôõng theâ vôùi söï di chuyeån leân caïn, phoåi xuaát
hieän vaø hình thaønh heä tuaàn hoaøn tim-phoåi vaøvoøng tuaàn hoaøn tim –cô theå. Tim coù 3 ngaên: haitaâm nhó vaø moät taâm thaát, giöõa taâm nhó vaø taâmthaát coù vaùch ngaên chöa hoaøn chænh neân maùu bòpha troän ôû taâm thaát.• ÔÛ boø saùt soáng treân caïn, hoâ haáp baèng phoåi, tim coù
4 ngaên, 2 taâm thaát, 2 taâm nhó trong taâm thaátvaùch ngaên vaãn chöa hoaøn chænh neân maøu vaãn coønbò pha ôû trong taâm thaát.
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí87
Tim va heä tuaàn hoaøn cuûa löôõng cö
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí88
Söï tieán hoùa cuûa heä tuaàn hoaøn• ÔÛ chim vaø ñoäng vaät coù vuù• Tim coù 4 ngaên rieâng bieät, hai taâm nhó vaø hai taâm thaát• Hai voøng tuaàn hoaøn hoaøn chænh vaø rieâng bieät• Maùu tónh maïch ôû taâm nhó vaø taâm thaát phaûi, maùu ñoäng maïch ôû taâm
nhó vaø taâm thaát traùi• ÔÛ chim, cung ñoäng maïch chuû voøng qua phaûi, coøn ôû thuù
cung ñoäng maïch chuû voøng qua traùi. So vôùi löôõng cö, boø saùtthì heä tuaàn hoaøn cuûa chim vaø thuù maát tính ñoái xöùng.
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí89
Tim vaø heä tuaàn hoaøn cuûa chim vaøthuù
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí90
Heä tuaàn hoaøn keùp(Maùu ñi qua tim 2 laàn)
Ñoäng maïch phoåi
Tónh maïch phoåi
Cô quan trung gianvaän chuyeån vaät chaát ra – vaøogiöõa teá baøo vaø caùc cô quan khaùc
M.maïch
Caùc moâcô quan
M.maïchTónh maïch chuû
Ñoäng maïch chuû
10/17/2011
16
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí91
Caáu taïo cuûa heä tuaàn hoaøn
• ÔÛ ngöôøi, heä tuaàn hoaøn coù caáu taïo hoaønchænh bao goàm:• Tim• Ñoäng maïch• Tónh maïch• Heä thoáng mao maïch
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí92
Veà töø phaàntreân cô theå
Ñi nuoâi phaàn treân cô theå
Ñeán phoåi traùi
Töø phoåi traùi veà
Ñeán phoåiphaûi
Töø phoåiphaûi veà
Veà töø phaàn döôùi cô theå
Ñi nuoâi phaàn döôùi cô theå
Voøng tuaàn hoaøn
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí93
Bôm maùu ñi nuoâi cô theå
•Maùu trong ñoäng maïchchuû ñeán caùc moâ trongcô theå, phaân phoái oxyvaø caùc chaát dinh döôõngcho caùc maïng maomaïch, maùu ñoû thaåm vôùilöôïng oxy thaáp, dichuyeån trong caùc tónhmaïch nhoû, tieáp tuïc vaøocaùc tónh maïch lôùn hônvaø cuoái cuøng ñeán tónhmaïch chuû döôùi vaø tónhmaïch chuû treân.
Ñoäng maïch chuû
Voøng tuaàn hoaøn
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí94
Daãn maùu töø phaàn treâncuûa cô theå veà taâm nhó phaûi
Tónh maïch chuû treân
Tónh maïch chuû treân mang maùu töø ñaàu coå tay veà tim
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí95
Daãn maùu töø phaàn döôùi cuûa cô theå veà taâm nhóphaûi
Tónh maïchchuû döôùi
Tónh maïch chuûdöôùi mang maùutöø chaân vaø caùcphaàn cô theådöôùi.
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí96
Nhaän maùu töø cô theå veà tim
Taâm nhó phaûi
Hai tónh maïch chuû chaûy vaøo taâm nhó phaûi cuûa tim.
10/17/2011
17
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí97
Nhaän maùu töø taâm nhó phaûi vaøbôm maùu vaøo ñoäng maïch phoåi
Taâm thaát phaûiThaønh cô cuûa taâm nhó co laïi , maùu seõ doàn töø taâm nhóxuoáng taâm thaát phaûi.
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí98
Bôm maùu töø tim leân phoåi
Ñoäng maïch phoåi
Khi taâm thaát phaûi co, seõñaåy maùu coù ít oxy vaøoñoäng maïch phoåi ñeánphoåi.
ÔÛ phoåi ñoäng maïch phoåiphaân nhaùnh thaønh caùctieåu ñoäng maïch vaø cuoáicuøng maùu ñi vaøo maomaïch phoåi, taïi ñaây CO2ñöôïc loại ra vaø O2 ñöôïcthu nhaän.
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí99
Daãn maùu giaøu oxy töø phoåi veà taâm nhó traùi
Tónh maïch phoåi
Maùu môùi thunhaän O2 naøy seõtheo tónh maïchphoåi veà taâm nhótraùi cuûa tim.
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí100
Nhaän maùu giaøu oxy töø phoåi veà
Taâm nhó traùi
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí101
Nhaän maùu töø taâm nhó traùi vaø bôm maùuvaøo ñoäng maïch chuû
Khi taâm nhó traùi co seõñaåy maùu xuoáng taâmthaát traùi, khi taâm thaáttraùi co, maùu ñöôïcbôm vaøo ñoängmaïch chuû, voøngtuaàn hoaøn ñöôïckheùp kín
Taâm thaát traùi
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí102
Maïch nuoâi timDo 2 ñoäng maïch vaønh ñaûm traùchKhoâng lieân heä tôùi caùc ñoäng maïch khaùc
Ñöôøng kính luoân thay ñoåido hoaït ñoäng co boùp cuûa tim
Caùc maïch nhoû luoàn laùchsaâu vaøo caùc moâ cô tim
2 traïng thaùi beänh lyù taéc ngheõn, xô vöõa
10/17/2011
18
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí103
Cung caáp oxy, hormone vaø chaát dinhdöôõng cho caùc moâ cuûa tim
Ñoäng maïch vaønh
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí104
Daãn CO2 vaø caùc chaát thaûira khoûi moâ cuûa tim
Tónh maïch tim
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí105
Voøng THphoåi
loïc khíCO2 vaø O2
Voøng TH laùchloïccaùc TB maùu,saûn phaåm MD
Voøng THthaäncaân baèngnöôùcvaø khoaùng
Voøng THtieâu hoùaloïc, thunhaän saûnphaåm dinh döôõng
VoøngTH tim
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí106
Voøng tuaàn hoaøn thai
Heä tieát nieäuUrinary system
Heää baøi tieát
Baøi tieát laø quaù trình thaûi caùc chaát baõ, caùcchaát dö thöøa qua quaù trình bieán döôõng rakhoûi cô theå, giuùp cô theå khoâng bò nhieãm ñoäcvaø giöõ ñöôïc caân baèng noäi moâi.Tham gia vaøo chöùc naêng naøy coù nhieàu côquan phoái hôïp vôùi nhau nhö: heä hoâ haáp- heätuaàn hoaøn- heä tieâu hoùa- heä tieát nieäu- da
10/17/2011
19
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí109
Caùc saûn phaåm thaûi coù Nitô
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí110
Caùc saûn phaåmthaûi coù Nitô
300 – 500 mL/gN1 bước xử lý
50 mL/gN4 bước xử lý
10 mL/gN15 sbư ớc xử lý
• Khi caùc amino acid vaø nucleicacid ñöôïc chuyeån hoùa, moätsaûn phaåm taïo ra laø ammonia(NH3), laø moät chaát khaù ñoäcnhöng coù theå ñöôïc loaïi rathoâng qua mang cuûa caù xöông(teleost fish). Thuù chuyeånammonia thaønh urea, moätchaát ít ñoäc hôn. Chim vaø boøsaùt treân caïn chuyeån noù thaønhuric acid, moät chaát khoâng tantrong nöôùc.
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí111 17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí112
Heä tieát nieäu
• Taïo ra nöôùc tieåu goàm hai böôùc: • Söï loïc(khoâng choïn loïc) • taùi haáp thu (caùc chaát tan)• Tieàn ñôn thaän ~ giun deïp (flat worm)• Ñôn thaän ~ giun ñoát (annelid) (heä thoáng
pheãu coù loâng)• OÁng Malpighi ~ Coân truøng (insect) (oáng trong
oáng tieâu hoùa)• Thaän~ Ñoäng vaät coù xöông soáng (vertebrates)
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí113
Loại sinh vật Cấu trúc Sản phẩmtiết
Các lưu ýkhác
Thực vật
Khí khổng, lổ vỏ Tinh thể không tan
Các tinh thể này đượcgiữ trong cơ thể
Xoang tràng và da gai
Không có cơ quan bài tiết -
Thẩm thấu ra môitrường
Nguyên sinh động vậtvà thân lổ
Không bào co bóp
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí114
Söï tieán hoùa cuûa heä tieát nieäu
10/17/2011
20
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí115
Tieàn thaän
Tieàn thaän Trung thaän
Haäu thaän
Söï tieán hoùa cuûa heä tieát nieäu
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí116
Tieàn nguyeân thaän ôû giun deïp• Ñoäng vaät khoâng xöông soáng ña
baøo nhoû nhö giun deïp coù nhöõngcaáu truùc phöùc taïp hôn ñeå baøi xuaátlaø heä thoáng caùc oáng nhoû vôùi teábaøo ngoïn löûa (flame cell), vaø caùcloã baøi tieát caáu thaønh neân nguyeânthaän cuûa giun deïp. Caùc loâng rung(cilia) beân trong teá baøo ngoïn löûadaãn chaát dòch töø cô theå nhôø hoaïtñoäng uoán mình. Caùc chaát baøi tieátsau ñoù ñöôïc toáng ra ngoaøi qua caùcloã thoâng vôùi moâi tröôøng beânngoaøi.
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí117
Ñôn thaän ôû giun ñoát• Haàu heát ñoäng vaät khoâng coù xöông soáng,
ví duï giun ñoát (annelid), coù ñôn thaän(metanephridia). Ñôn thaän goàm moät caùioáng vôùi choå môû vaøo khoang cô theå hìnhcaùi pheãu goïi laø pheãu ñôn thaän(nephrostomes), moät oáng nhoû uoán khuùcngoaèn ngoeøo, moät phaàn oáng nhoû phoàngleân ñeå tích tröõ goïi laø tuùi vaø moät loã raqua thaønh cô theå goïi laø loã ñôn thaän.Muoái coù theå ñöôïc taùi haáp thu töø nhöõngoáng naøy, vaø chaát dòch (fluid) coù theå ñöôïcgiöõ laïi. Nöôùc tieåu (urine) ñöôïc giaûiphoùng ra moâi tröôøng thoâng qua caùc loãñôn thaän (nephridiopores).
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí118
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí119 17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí120
Caùc oáng Malpighi ôû coân truøngCaùc oáng Malpighi cuûa coân truønglaø phaàn môû roäng cuûa oáng tieâuhoùa, taém trong dòch huyeát töông .Caùc teá baøo cuûa thaønh oáng coù theåhaáp thu acid uric, K+ vaø caùc chaátkhaùc töø huyeát töông roài vaøo oángnhoû nhôø vaøo quaù trình thaåm thaáu(osmotically). Phaân lôùn nöôùc ñöôïctaùi haáp thu (reabsorbed) quathaønh ôû ruoät sau. Caùc oángMalpighi cuûa coân truøng gioáng nhöñôn thaän cuûa giun ñoát laø nôi loaïiboû chaát thaûi Nitrogen vaø laø choã oånñònh caân baèng nöôùc vaø muoái trongcô theå
10/17/2011
21
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí121
Söï soáng trong nöôùc ngoït
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí122
Söï thích nghi cuûa ñoäng vaät nöôùc ngoït
• Caùc ñoäng vaät nöôùc ngoït ñoái phoù vôùi vaán ñeà caêngphoàng vaø maát muoái nhö theá naøo?• 1. Haàu heát chuùng khoâng bao giôø uoáng nöôùc• 2. Cô theå chuùng ñöôïc chaát nhaày bao phuû, giuùp ngaên
caûn doøng nöôùc thöôøng xuyeân ñi vaøo• 3. Chuùng baøi xuaát moät löôïng lôùn nöôùc trong nöôùc
tieåu loaõng• 4. Caùc teá baøo haáp thu muoái ñaëc bieät treân beà maët
thu nhaän muoái moät caùch tích cöïc söû duïng ATP
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí123
Söï soáng trong nöôùcmaën
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí124
Söï thích nghi cuûa ñoäng vaät nöôùc maën
• Caùc ñoäng vaät nöôùc maën ñaáu tranh vôùi söï loaïi nöôùcvaø gaït boû muoái dö thöøa nhö theá naøo?• 1. Chuùng thöôøng xuyeân uoáng nöôùc bieån ñeå thay theá
nöôùc ñaõ bò maát qua mang hay thaám qua beà maët côtheå.• 2. Chuùng baøi xuaát moät soá ion muoái (Mg++, SO4--)
vôùi moät löôïng nhoû nöôùc tieåu ñaäm ñaëc.• 3. Chuùng baøi xuaát Na+ vaø Cl- do caùc teá baøo tieát
muoái ôû mang baèng vaän chuyeån tích cöïc ngöôïcgradient noàng ñoä söû duïng ATP.
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí125
Dơi đậu lên da con mồi và sau đó hút máu từvết thương (con mồi thường không bị tổn hạigì nghiêm trọng).
Ở nơi trú ngụ, dơi phải đối mặt với một hiện tượng khác, hầu hết các chất dinh dưỡngcủa nó đều đến từ máu dưới dạng protein. Tiêu hóa protein tạo ra một lượng lớn urea,nhưng trong hang dơi không thể lấy đủ lượng nước cần thiết để pha loãng nó. Thay vàođó, thận của chúng chuyển sang tạo ra một lượng rất nhỏ nước tiểu ưu trương(lên tới 4,600 mOsm/L), một sự điều chỉnh để có thể bài tiết được lượng lớn ure trongkhi vẫn bảo tồn được nhiều nhất lượng nước có thể. Dơi hút máu có thể nhanh chóngchuyển từ việc tạo ra một lượng lớn nước tiểu loãng và tạo ra một lượng nhỏ nước tiểuđặc đó là một đặc điểm tiến hóa để thích nghi do nguồn thức ăn đặc biệt.
Dơi hút máu (Desmodusrotundas), một động vật cóvú với hệ tiết niệu rất đặcbiệt.
Chất chống đông trong nước bọt của dơi ngăn chặnhiện tượng đông máu. Vì dơi phải bay một quãngđường dài và trong vài tiếng để xác định con mồi,nên chúng sẽ hút rất nhiều máu của con mồi khiphát hiện được, nhưng sau đó chúng sẽ trở nên rấtnặng nề và khó để bay. Tuy nhiên, thận của dơi khinày có thể tạo ra nước tiểu loãng bằng cách hấp thunước từ thức ăn là máu và tiết ra một lượng lớnnước tiểu loãng khi nó hút máu, lên đến 24% trọnglượng cơ thể trong một giờ. Khi trọng lượng cơ thểđã th ích hợp để cất cánh dơi bay trở lại về hang nơinó sẽ nghỉ ngơi trong vài ngày.
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí126
Hê vận độngLocomotion system
10/17/2011
22
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí127
Ý nghĩa sinh học của sư vậnđộng
• Một trong những đặc điểm đặc trưng của sinh giới làsư vận động.
• Sư tiết của các tuyến va sư vận động là hai hình thứcđáp ứng phô biến nhất của cơ thê đối với mọi dạngkích thích tư môi trường, giúp cho cơ thê thích nghiva tồn tại.
• Ở động vật, sư vận động nhanh va ở mức đô cao, đadạng va phức tạp.
• Vận động là phương thức tồn tại của động vật dichuyển trong không gian đê tìm thức ăn, làm tô, tưvê…
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí128
Sư tiến hóa phương thức vậnđộng
• Ban đầu, sư vận động rất đơn giản như chuyển độngcủa bào tương, cư động biến hình, tiêm mao…
• Vê sau, những cơ quan chuyên hóa phát triển mạnh,đặc biệt là hê cơ đa giúp cho sư vận động phong phu,đa dạng.
• Trong cơ thê, hê cơ trơn giúp vận động các cơ quannhư hê tuần hoàn, hê tiêu hóa, hô hấp, bài tiết, cáctuyến…làm lưu chuyển các quá trình trao đổi chất,giúp cho cơ thê sinh trưởng va phát triển.
• Hê cơ vân co duỗi giúp cho cơ thê tạo ra nhiệt, dichuyển trong không gian, thực hiện các quá trìnhsống đê thích nghi va tồn tại.
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí129
Ếch đồng (Rana tigrina) sử dụng chânđể đẩy cơ thể chúng bay đi trongkhông gian. Những cơ chân mạnh củaếch cho phép nó phóng ra từ vị trí lấyđà với thời gian dậm nhảy chỉ khoảng0,1 giây
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí130
Vận động của cá bơi
(a) Cá chình đẩy nước với sự vận động của toàn bộ cơ thể,(b) Cá hồi chỉ sử dụng một nữa thân sau của cơ thể.
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí131
Di chuyển của rắn chuông là kết quả của sự co cáccơ vân khỏe trên khung xương. Không có hệ thốngcơ vân và xương, chuyển động phức tạp của rắnchuông không thể nào thực hiện được. 17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí132
10/17/2011
23
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí133
Cấu trúc hê vận động• Ở động vật bậc cao, hê vận động gồm
những cấu trúc chính:• Hê thần kinh thông qua các xung thần kinh đê
điều khiển chung.• Hê xương vừa có chức năng tạo hình dáng bô
khung của cơ thê vừa cùng với hê cơ, thực hiệnchức năng vận động.
• Hê cơ bao gồm cơ vân bám xương va cơ trơntham gia tạo hình dáng cơ thê va cùng với hêxương thực hiện chức năng vận động.
♀
♂Hệ sinh dục
Productive system
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí135
Karotype
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí136
Các phương thức sinhsản ở động vật
• So sánh lợi ích của sinh sản vô tính(asexual) và sinh sản hữu tính (sexual).
• Mô tả mô hình của mỗi hình thức sinhsản, cho một ví dụ.
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí137
Sinh sản vô tínhAsexual Reproduction
• Trong sinh sản vô tính, chỉ có 1 cá thể tham giahoặc bằng cách phân đôi, hoặc bằng cách nẩy chồi,để tạo ra hai hoặc nhiều cá thể mới.
• Chỉ có một cha mẹ (parent)• Vật liệu di truyền (gene) của thế hệ sau (offspring) giống
y hệt cha mẹ trừ trường hợp đột biến (mutations)• Lợi ích
• Có ưu thế về mặt năng lượng• Hầu hết là thành công trong một môi trường ổn định
• Ngay đối với động vật cao như người, vẫn có thểsinh sản vô tính, chẳng hạn khi tế bào trứng đã thụtinh, phân đôi để thành “trẻ sinh đôi cùng trứng”
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí138
Sinh sản vô tínhAsexual Reproduction
•Xuất hiện ở vi khuẩn, nấm, nguyên sinh vật,tảo, nhiều loài thực vật và khá nhiều loài độngvật.•Sinh sản vô tính cho phép số lượng cá thể tănglên nhanh chóng để tận dụng các điều kiện thuậnlợi của môi trường.
10/17/2011
24
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí139
Các hình thức của sinh sản vô tính
• Sự nảy chồi (Budding )• Một phần của cơ thể cha mẹ mọc chồi và tách ra. (san
hô, thủy tức)• Sự phân mảnh (Fragmentation)
• Cơ thể cha mẹ bị phá vỡ ra thành nhiều mảnh• Mỗi mảnh có thể phát triển thành một động vật mới
(Sao biển)• Sự trinh sản (Parthenogenesis)
• Trứng không cần thụ tinh có thể phát triển thành cơ thểtrưởng thành
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí140
Sự nảy chồi
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí141
Sinh sản hữu tínhSexual Reproduction
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí142
Sinh sản hữu tínhSexual Reproduction
• Sinh sản hữu tính gặp ở hầu hết các loài sinh vật và là hìnhthức sinh sản duy nhất đối với các loài có cơ thể phức tạp,như các loài động vật có xương sống.
• Trong sinh sản hữu tính, có hai cá thể tham gia, mỗi cá thểsản xuất một loại tế bào biệt
• hoá, gọi là giao tử (tinh trùng ở đực, trứng ở cái). Đó là sựkết hợp giữa giao tử đực và giao tử cái. Giao tử được sinh ratừ hai cơ thể cha, mẹ khác nhau
• Giao tử đực hay tinh trùng di động được. Giao tử cái lớnhơn giao tử đực và không di động được.
• Giao tử đực và giao tử cái kết hợp với nhau thông qua quátrình thụ tinh, để tạo một hợp tử và hợp tử phân chia tạothành cơ thể trưởng thành.
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí143
Sinh sản hữu tínhSexual Reproduction
• Sinh sản hữu tính ưu điểm hơn sinh sản vô tính làđa dạng di truyền, nhờ đã thực hiện một sự kết hợpvà chọn lựa giữa các tính trạng di truyền của bố vàmẹ, do đó vừa giống bố mẹ, vừa thừa hướng đượctính trạng trội nhất của bố hoặc mẹ. Sinh sản hữutính về mặt này làm quá trình tiến hoá diễn ranhanh hơn, và có hiệu quả hơn, so với sinh sản vôtính
• Thích nghi với những điều kiện môi trường khôngổn định, dễ biến đổi
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí144
Nhận xét
• Hầu hết các loài động vật sinhsản hữu tính bằng cách dunghợp tinh trùng và trứng,nhưng một số khác thì sinhsản vô tính và một số thì cókhả năng cả hai, phụ thuộcvào điều kiện môi trường.
10/17/2011
25
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí145
Hệ sinh dục của người• Hệ sinh dục ở những loài khác nhau, cấu tạo cũng
khác nhau. Tuy nhiên, sơ đồ chung về căn bản vẫngiống nhau và hệ sinh dục đều kết hợp chặt chẽ vớihệ niệu thành phức hệ niệu - sinh dục.
• Cơ quan đực gồm chủ yếu tinh hoàn, nơi chế tạotinh trùng và ống dẫn tinh.
• Tinh trùng được phóng thích vào trong tinh dịch vàtheo ống dẫn ra ngoài.
• Đối với động vật thụ tinh trong, còn có một số bộphận phụ, tạo điều kiện dễ dàng cho sự vận chuyểntinh vào cơ quan cái.
• Cơ quan cái gồm chủ yếu buồng trứng, nơi chế tạotrứng và ống dẫn trứng.
• Trứng được phóng thích (còn gọi là “rụng”) trongxoang bụng rồi lọt vào phễu của ống dẫn trứng để rangoài nhờ nhu động của thành cơ hoặc tác động quétcủa tiêm mao lót thành ống dẫn.
• Ở chim, trứng chứa nhiều chất nuôi dưỡng (noãnhoàng hay lòng đỏ). Ống dẫn có nhiều tuyến phụ tiếtlòng trắng và vỏ đá vôi bọc ra ngoài trứng.
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí146
Hệ sinh dục• Về nguồn gốc phôi thai, hệ sinh dục bắt nguồn từ lá
trung phôi bì. Các tuyến sinh dục ở người hình thànhtừ tuần thứ 8 của bào thai, tuy nhiên về giới tính thì đãđược quyết định trước từ lúc thụ tinh do sự kết hợpgiữa tinh trùng và trứng.
• Cấu tạo của cơ quan sinh dục đực và cái trong giaiđoạn bào thai có trải qua các giai đoạn trung tính, chưaphân biệt được.
• Sau khi phân hóa, chúng phát triển thành hai cơ quanriêng biệt.
• Cấu tạo của hai cơ quan sinh dục đực và cái có nhiềuđiểm tương đồng.
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí147
Sự thụ tinh (Fertilization)
• Thụ tinh ngoài (External fertilization )• Con cái và con đực tiến hành giao phối bằng cách
phóng thích trứng và tinh trùng vào trong môitrường nước một cách đồng thời
• Thụ tinh trong (Internal fertilization )• Con đực đưa tinh trùng vào trong con cái và sự thụ
tinh diễn ra trong cơ thể con cái.
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí148
Thụ tinh ngoài và thụ tinh trong
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí149
Sự thụ tinh
• Sau khi 1 đầu tinh trùng đã lọt qua màngtrứng, từ điểm xâm nhập, sẽ lan toả tứcthời 1 làn sóng làm màng cứng lại ngănkhông cho các tinh trùng khác đột nhập.Đuôi tinh trùng bị bỏ lại ngoài màng, đầuchứa nhân theo trung tử tiến đến gần nhâncủa trứng. Sự liên kết giữa 2 nhân đơn bộiđã khôi phục lại trạng thái lưỡng bội. Đó làsự thụ tinh mà kết quả là trứng đã thụ tinhhay hợp tử
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí150
10/17/2011
26
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí151
Sự thụ tinh
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí152
Sự thụ tinh trong ống nghiệm IVFIn vitro Fertilization
17/10/2011 6:43 CH Nguyễn Hữu Trí153
Sự phát triển của phôi5 tuần tuổi
4 tháng tuổi6 tháng tuổi