Magorzata Kosicka-Gbska Agnieszka Tul-Krzyszczuk

Jerzy Gbski

Wydanie II

Wydawnictwo SGGWWarszawa 2011

Handeldetalicznyywnociw Polsce

Copyright by Wydawnictwo SGGW, Warszawa 2011Wydanie II, poprawione i uzupenione

Autorzy rozdziaw:Magorzata Kosicka-Gbska: 4, 5, 6, 10.Agnieszka Tul-Krzyszczuk: 1, 2, 3. Jerzy Gbski: 8, 9.Magorzata Kosicka-Gbska, Agnieszka Tul-Krzyszczuk, Jerzy Gbski: 7

Recenzenci:Dr hab. prof. n. Krystyna elazna, Wysza Szkoa Turystyki i Jzykw Obcych w WarszawieDr in. Karol Krajewski, Katedra Handlu i Usug, Wydzia Towaroznawstwa i Przedsibiorczoci, Akademia Morska w Gdyni

Redaktor Jadwiga RydzewskaRedaktor techniczny Krystyna Piotrowska

ISBN 978-83-7583-251-8

Wydawnictwo SGGWul. Nowoursynowska 166, 02-787 Warszawatel. (22) 593 55 20 (-22; -25 sprzeda), fax (22) 593 55 21e-mail: wydawnictwo@sggw.plwww.wydawnictwosggw.pl

Druk: Agencja Reklamowo-Wydawnicza A. Grzegorczyk, www.grzeg.com.pl

3Spis treci

Wstp ..................................................................................................................... 71. Handel detaliczny ywnoci w Polsce ........................................................... 9

1.1. Istota i funkcje kanaw dystrybucji ywnoci ........................................... 91.2. Rola i struktura handlu w Polsce ................................................................ 14

1.2.1. Handel hurtowy ................................................................................ 161.2.2. Handel detaliczny ............................................................................. 191.2.3. Typy handlu detalicznego ................................................................. 22

1.3. Analiza handlu detalicznego w Polsce ........................................................ 271.3.1. Wielko i struktura handlu detalicznego w Polsce .......................... 271.3.2. Punkty sprzeday detalicznej liczba i powierzchnia sklepw ....... 28

2. Tendencje rozwojowe w handlu detalicznym w Polsce ................................. 322.1. Ewolucja handlu detalicznego w Polsce ..................................................... 322.2. Wpyw przemian gospodarczych na handel detaliczny od 1989 roku ........ 34

2.2.1. Zmiany wasnociowe w handlu detalicznym .................................. 362.2.2. Zmiany organizacyjne przedsibiorstw handlowych ........................ 372.2.3. Zmiany ilociowe w handlu detalicznym ......................................... 412.2.4. Zmiany jakociowe w handlu detalicznym ...................................... 45

2.3. Wejcie Polski do Unii Europejskiej konsekwencje dla handlu .............. 472.4. Kierunki zmian strukturalnych w organizacji handlu detalicznego ............ 48

2.4.1. Wpyw zmian zachowa konsumentw na handel detaliczny ......... 492.4.2. Wpyw internacjonalizacji i globalizacji gospodarki

na handel detaliczny ......................................................................... 512.4.3. Procesy konsolidacyjne w handlu detalicznym ................................ 522.4.4. Rozwj nowoczesnych technologii informatycznych ...................... 54

2.5. Inwestycje zagraniczne w handlu ............................................................... 572.6. Wpyw kryzysu gospodarczego na sytuacj w handlu detalicznym ........... 592.7. Kierunki specjalizacji handlu detalicznego na rynku ywnoci w Polsce .. 60

2.7.1. Struktura branowa sklepw detalicznych ....................................... 602.7.2. Wyrniki oferty asortymentowej sklepw wyspecjalizowanych .... 62

3. Wybrane instrumenty handlu detalicznego ................................................... 653.1. Organizacja sprzeday detalicznej .............................................................. 653.2. Lokalizacja i wizerunek placwki handlowej ............................................. 693.3. Wyposaenie placwki handlowej .............................................................. 743.4. Merchandising jego rola i zadania ........................................................... 763.5. Asortyment w placwce handlowej ............................................................ 813.6. Marka wasna (handlowa) ........................................................................... 893.7. Promocja sprzeday i reklama .................................................................... 933.8. Strategie cenowe ......................................................................................... 99

44. Decyzje podejmowane w procesie zakupu produktw ............................... 1014.1. Istota procesu podejmowania decyzji ....................................................... 1014.2. Rodzaje podejmowanych decyzji ............................................................. 1074.3. Czynniki warunkujce proces decyzyjny ................................................. 109

5. Specyfi ka produktw ywnociowych .......................................................... 1125.1. Oglna charakterystyka produktu ............................................................. 1125.2. Wymagania klientw wobec produktw ywnociowych ........................ 1145.3. Cechy produktw ywnociowych i ich wpyw na zachowanie

konsumentw ............................................................................................ 1196. Zachowania konsumentw zwizane z zakupami ywnoci ...................... 124

6.1. Istota zachowa konsumentw ................................................................. 1256.2. Uczestnicy procesu zakupu ....................................................................... 1266.3. Konsumenci wobec wyboru miejsca zakupu ............................................ 1286.4. Czynniki warunkujce wybr miejsca nabywania ywnoci ................... 1316.5. Czynniki warunkujce zakup ywnoci w placwkach handlu

detalicznego .............................................................................................. 1326.6. Preferencje czasowe zwizane z zakupami ywnoci .............................. 1366.7. Czstotliwo dokonywania zakupw ...................................................... 1386.8. Odpowiedzialno zakupowa w zalenoci od pci .................................. 139

7. Wybrane modele zachowania konsumenta .................................................. 1417.1. Model zachowania konsumenta Nicosii ................................................... 1427.2. Model zachowania konsumenta Horwarda-Shetha ................................... 1437.3. Model zachowania konsumenta Rosaniego .............................................. 1447.4. Model zachowania konsumenta EBK ....................................................... 144

8. Internet jako rdo pozyskiwania informacji i miejsce dokonywania zakupw .......................................................................................................... 1478.1. Spoeczestwo informacyjne .................................................................... 1478.2. Rozwj Internetu oraz handlu elektronicznego w Polsce ......................... 1488.3. Relacje w handlu internetowym ............................................................... 1518.4. Charakterystyka uytkownikw Internetu i osb kupujcych

za jego porednictwem ............................................................................. 1539. Handel z wykorzystaniem mediw elektronicznych na rynku ywnoci

w Polsce ........................................................................................................... 1559.1. Analiza sklepw internetowych oferujcych ywno i produkty

ywnociowe ............................................................................................ 1559.2. Zasady funkcjonowania e-handlu ywnoci ........................................... 1619.3. Dostpno ywnoci w sklepach internetowych ..................................... 1629.4. Wady i zalety zakupw internetowych ..................................................... 1669.5. Formy patnoci za zakupy w sieci ........................................................... 169

9.6. Sposoby ograniczania ryzyka podczas zakupu ......................................... 1719.7. Usugi cateringowe w Internecie .............................................................. 174

10. Idea Sprawiedliwego Handlu ywnoci .................................................... 17610.1. Geneza powstania Sprawiedliwego Handlu ........................................... 17610.2. Istota Sprawiedliwego Handlu ................................................................ 17810.3. Znaki handlowe Sprawiedliwego Handlu przeznaczone dla ywnoci .. 18010.4. Korzyci dla konsumentw i producentw ywnoci ............................. 18210.5. Dostpno produktw w Polsce ............................................................ 183

Pimiennictwo ...................................................................................................... 185

7Wstp

Wprowadzenie wolnej gospodarki rynkowej, przystpienie Polski do UE oraz kryzys gospodarczy na pocztku XXI wieku miay znaczcy wpyw na zmiany w sektorze handlu detalicznego ywnoci w Polsce. Pod wpywem przekszta-ce polityczno-spoeczno-gospodarczych, jakie miay miejsce po 1989 roku, nastpio otwarcie rynku, a jego dua chonno spowodowaa napyw wielu inwestorw zagranicznych, ktrzy w uruchamianych, najczciej wielkopo-wierzchniowych sklepach, wprowadzili nowe produkty, technologie i formy obsugi nabywcw. Nowoczesny charakter powstajcych rnorodnych form i metod sprzeday by odpowiedzi na ujawniajce si na rynku zrnicowanie preferencji nabywcw detalicznych co do czasu i miejsca dokonywania zakupu, wyboru asortymentu, jakoci i ceny towaru oraz zakresu usug towarzyszcych sprzeday towarw. Polscy konsumenci stali si bardziej wymagajcy i chtnie podaj za wiatowymi trendami i nowociami, co stanowio szans dla nowa-torskich pomysw inwestycyjnych.

Charakteryzujc obecn sytuacj na polskim rynku detalicznym mona stwierdzi, i jest on rozproszony. Niemniej jednak w ostatnich latach postpuje coraz wiksza jego koncentracja mierzona udziaami wiodcych fi rm. Dla przy-kadu, w 2006 roku czne udziay 20 najwikszych uczestnikw rynku wynosiy niespena 30%. Wedug raportu fi rmy badawczo-konsultingowej PMR w 2008 roku warto ta przekroczya 40%, co moe by nastpstwem szybkiego rozwoju liderw rynku, ale take seri wikszych i mniejszych przej, ktre miay miej-sce w latach 20062008. Charakterystyczn cech polskiego handlu detalicznego jest rwnie dua popularno maych fi rm handlowych. Raport Centrum Mo-nitorowania Rynku (CMR) za stycze 2009 r. pokazuje jednak pierwsze oznaki zmiany tego trendu, bowiem w styczniu 2009 r. liczba transakcji zawieranych w sklepach osiedlowych spada o prawie 4% w porwnaniu do stycznia 2008 roku. Spadek liczby mniejszych sklepw jest efektem ekspansji sieci, zmian pre-ferencji klientw, a take nieuchronnym procesem obserwowanych w wielu kra-jach Europy Zachodniej.

Wspczesny handel detaliczny w Polsce niewiele rni si pod wzgldem form sprzeday od handlu w krajach Unii Europejskiej. W Polsce przybywa hi-permarketw (wedug klasyfi kacji AC Nielsen sklepw o powierzchni ponad 2500 m2), supermarketw (poniej 2500 m2) i duych sklepw spoywczych. Liczba hipermarketw i supermarketw w 2009 roku zwikszya si o 10% w stosunku do 2007 roku. Wedug danych GUS w 2009 roku w Polsce dziaao

495 hipermarketw i 4041 supermarketw. W 2009 roku najszybciej rozwija si najliczniejszy format handlu nowoczesnego, do ktrego nale dyskonty.

Wyniki raportu Wizerunek sieci handlowych, przygotowanego przez fi r-m On Board PR Ecco Network na podstawie bada opinii publicznej przepro-wadzonych przez PBS DGA w 2010 roku pokazay, e 57% osb uwaao Bie-dronk za sklep godny polecenia. Na kolejnych miejscach znalazy si Lidl, Carrefour oraz Real. Polscy konsumenci coraz przychylniejszym okiem patrz na produkty fi rmowane przez sieci handlowe. O ich zakupie decyduje nie tylko nisza cena, ale take dobra jako. Dajc towarom wasne nazwy, sklepy dbaj o zawarto opakowania.

W czasach kryzysu gospodarczego, ktry ogarn cay wiat, w tym rwnie Polsk, analitycy s podzieleni co do tego, jak wpynie on na tempo konsolidacji i rozwoju krajowego handlu detalicznego. Wedug raportu fi rmy PMR Handel detaliczny artykuami spoywczymi w Polsce 2008 roku, pomimo spowolnie-nia gospodarczego, prognozuje si, e spoywczy rynek detaliczny bdzie si rozwija w tempie blisko 6% redniorocznie w latach 20092011.

Jedn z podstawowych gazi rozwoju handlu bdzie prawdopodobnie no-woczesna jego forma czyli internetowy handel elektroniczny. Umoliwia on dokonywanie zakupw na odlego w skali krajowej i midzynarodowej. Jego obroty w 2009 roku osigny warto ponad 13 mld z. Z badania E-commerce w Polsce w 2009 roku, wykonanego przez fi rm badawcz Gemius, wynika, e e-sklepy bd si nadal szybko rozwija, bowiem ronie zainteresowanie klien-tw tak form zakupw, a najwikszy wzrost sprzeday w najbliszych latach maj uzyska coraz popularniejsze sieciowe delikatesy oferujce bogat gam produktw ywnociowych.

W niniejszej publikacji, w celu pokazania gwnych zagadnie dotyczcych funkcjonowania handlu detalicznego w warunkach nowoczesnych kanaw dys-trybucji, z uwzgldnieniem specyfi ki produktw ywnociowych i zachowa konsumentw ywnoci, dokonano szczegowej analizy danych dostpnych w bogatej literaturze przedmiotu. Ponadto zaprezentowano wyniki bada wa-snych, przeprowadzonych w 2008 roku, ktrych istot byo poznanie zwyczajw i oczekiwa zakupowych konsumentw oraz identyfi kacja gwnych czynnikw wpywajcych na wybr wielkopowierzchniowej placwki handlu detalicznego jako miejsca zakupu ywnoci.

Ksika jest II wydaniem publikacji pt. Handel detaliczny ywnoci w Polsce, skierowanym do studentw wyszych uczelni na kierunkach: tech-nologia ywnoci i ywienie, ekonomicznych i rolniczych, jako podstawa do nauczania przedmiotw z obszaru analizy rynku, organizacji handlu i ekonomiki konsumpcji oraz dla osb zajmujcych si szeroko pojt organizacj handlu ywnoci.

9 1 Handel detaliczny ywnoci w Polsce

Handel, jako istotna cz systemu dystrybucji, wpywa zarwno na rozwj innych dziedzin gospodarki, jak i na jako ycia spoeczestwa, umoliwiajc mu wygodny dostp do dbr i usug. W warunkach rynku ywnoci bardzo wan rol odgrywa organizacja infrastruktury rynku i zarzdzanie procesami dystry-bucyjnymi, albowiem zapewniaj one niezmienion jako i trwao tych pro-duktw. W zespole instrumentw i dziaa zwizanych z dystrybucj towarw, ktra jest ogniwem poredniczcym midzy sfer produkcji i sfer konsumpcji, wyrnia si podstawowe czci skadowe, tj. kanay dystrybucji i fi zyczny prze-pyw towarw. W niniejszym rozdziale zaprezentowano analiz handlu detalicz-nego ywnoci, jego znaczenie i charakterystyk struktur funkcjonalnych.

1.1. Istota i funkcje kanaw dystrybucji ywnoci Warunkiem osigania celw ustalonych w dziedzinie sprzeday jest to, aby

wytworzony (gotowy) produkt by dostarczony do punktu sprzeday detalicznej i zaoferowany konsumentowi zgodnie z jego potrzebami, a wic w odpowiedniej formie oraz we waciwym czasie i miejscu (Garbarski i wsp., 1994). Wedug Rutkowskiego i wsp. (2002) produkt ten dodatkowo powinien by dostpny we waciwej iloci i jakoci oraz po akceptowalnych cenach (co bdzie warunkiem zadowolenia klienta). Spenienie tych warunkw oznacza podjcie pewnych dziaa i zastosowanie okrelonych instrumentw skadajcych si na jeden z instrumentw marketingu, tj. dystrybucj towarw.

Zdaniem Kotlera (1995) i Czubay (1996) dystrybucja oznacza zorientowa-n na osiganie zysku dziaalno obejmujc planowanie, organizacj i kontrol sposobu rozmieszczania gotowych produktw na rynku i zaoferowania ich do sprzeday. Natomiast Kramer (2003) uwaa, e na proces dystrybucji skada-j si czynnoci zwizane z pokonywaniem przestrzennych i czasowych rnic midzy produkcj a konsumpcj. Zalicza si tu takie czynnoci, jak transport, magazynowanie, konserwacja i uszlachetnianie produktw, czyli czynnoci zwizane z fi zycznym przemieszczaniem dbr do klienta, oraz okrelenie liczby

10

i rodzaju ogniw poredniczcych w procesie dystrybucji, a take podzia zada uczestnikw tego procesu.

Dystrybucja jest wic ogniwem poredniczcym pomidzy produkcj a kon-sumpcj. Jej zadaniem jest przede wszystkim wypenianie rnych luk dziel-cych te dwie sfery, a mianowicie (Rutkowski i wsp., 2005):

luki czasowej pewnych niecigych odstpw czasu dzielcych czynno-ci zwizane z zakupem rnych produktw przez konsumentw, podczas gdy wikszo fi rm prowadzi produkcj na zasadzie cigoci, aby osign oszczdnoci w kosztach produkcji;luki przestrzennej konsumenci s zwykle rozproszeni na rynku, nato-miast producenci zlokalizowani w niewielu miejscach (dzieli ich zawsze pewna odlego); luki ilociowej w okrelonym przedziale czasu producenci wytwarzaj przewanie due iloci produktw, podczas gdy konsumenci kupuj znacz-nie mniejsze iloci;luki w asortymencie producenci wytwarzaj ograniczony asortyment pro-duktw, natomiast konsumenci maj wiele potrzeb, do ktrych zaspokojenia wymagaj duej liczby zrnicowanych asortymentowo produktw;luki informacyjnej konsumenci nie zawsze wiedz o dostpnoci, iloci czy rdle pozyskania potrzebnych produktw, za producenci czsto nie wiedz kim s i gdzie si znajduj ich potencjalni klienci (Rutkowski i wsp., 2005). Biorc pod uwag aspekt funkcjonalny przyjmuje si, e kanay dystry-

bucji to acuch kolejnych ogniw (instytucji i osb), za ktrych porednictwem nastpuje przepyw jednego lub wikszej liczby strumieni zwizanych z dziaal-noci marketingow (Sztucki, 2000; Czubaa, 2001). Do strumieni tych zalicza si poszczeglne funkcje dystrybucji, a mianowicie: przemieszczenie produktu, przekazywanie prawa wasnoci produktu lub jego uytkowania, promocj, za-mawianie towaru, transport, utrzymywanie zapasw, przekazywanie nalenoci, podejmowanie ryzyka, negocjacje czy informacj rynkow (rys. 1).

Podstawowym instrumentem dystrybucji, w tym rwnie produktw yw-nociowych, s kanay dystrybucji (kanay marketingowe), ktre obejmuj do-prowadzenie towarw do sklepw lub innych miejsc ich przejmowania przez konsumentw oraz oferowanie tych towarw fi nalnym nabywcom (Garbarski i wsp., 1994). Kana dystrybucji oznacza te liczb i kolejno wystpowania porednikw na drodze przesuwania produktw od wytwrcy do ostatecznego nabywcy (Altkorn, 1995).

Wedug Michalskiego (2004), Rutkowskiego i wsp. (2005) kanay dystrybu-cji okrelane s jako zbir wzajemnie zalenych od siebie organizacji (tj. przed-

11

sibiorstw, instytucji, agencji itp.) wspuczestniczcych w procesie dostarczania produktu lub usugi od producentw do uytkownika lub konsumenta i uatwia-jce ten proces. Zgodnie z t defi nicj mona wyrni podmiotow struktur kanau dystrybucji, ktr tworz:

uczestnicy dokonujcy sprzeday i zakupu produktw, przejmujcy i prze-kazujcy tym prawo wasnoci do towarw tj. producenci, hurtownicy, dystrybutorzy czy dealerzy oraz nabywcy instytucjonalni i indywidualni,porednicy handlowi o ograniczonym zakresie usug, ktrzy nie przejmuj prawa wasnoci do dystrybuowanych towarw, lecz aktywnie wspomagaj proces jego przekazywania, tj. agenci i brokerzy,instytucje wiadcz rnego rodzaju usugi na rzecz pozostaych uczestni-kw kanau dystrybucji, wspomagaj rwnie ich dziaania, tj. banki, fi rmy ubezpieczeniowe, przewonicy, spedytorzy, agencje reklamowe czy wywia-downie handlowe (Rutkowski i wsp., 2005). Kanay dystrybucji funkcjonuj sprawnie i efektywnie, gdy istnieje zgodno

celw i motywacji wszystkich ich uczestnikw, kiedy korzyci, czynniki ryzyka i koszty wsplnego dziaania rozkadaj si rwnomiernie (Czubaa, 2008).

Wedug Sztuckiego (1998) kanay dystrybucji mona okreli jako funk-cjonalne, ekonomiczne oraz instytucjonalno-organizacyjne sposoby kierowania ruchem produktw i niezbdnymi strumieniami towarzyszcymi im od wytwr-cw do ostatecznych nabywcw. Porednicy uczestniczcy w tym procesie pe-ni trzy podstawowe funkcje (Rutkowski i wsp., 2005), a mianowicie:

transakcyjn, ktra obejmuje zakup (w celu ponownej sprzeday), sprzeda (tj. kontakt z potencjalnymi konsumentami) i przejmowanie ryzyka zwiza-

).

DYSTRYBUCJA

Kanay dystrybucji: Rodzaje, struktura, liczba Wspuczestnicy kanau Instytucje wspomagajce przepyw strumieni rynkowych

Dystrybucja fizyczna: Obsuga zamwie Transport Uytkowanie magazynw Utrzymywanie zapasw

Przepustowo kanau...

efekty

Poziom obsugi dystrybucyjnej ..

koszty

Rysunek 1. Funkcje dystrybucjirdo: Czubaa A., 2001: Dystrybucja produktw. Wyd. PWE, Warszawa.

12

nego z nabywaniem prawa wasnoci do zapasw (ktre mog na przykad ulec zepsuciu);logistyczn poprzez budowanie asortymentu (pozyskiwanie towaru z kil-ku rnych rde), skadowanie (gromadzenie i przechowywanie towaru), dekonsolidacja, czyli rozdzielanie duej iloci towaru na mniejsze partie zgodnie z zapotrzebowaniem klientw, a take transport (fi zyczne prze-mieszczanie produktw do klientw);wspomagajc obejmujc: fi nansowanie (np. kredyty), klasyfi kowanie produktw (przyznawanie klas jakoci sprzedawanym produktom) oraz in-formacj i badania marketingowe (tj. dostarczanie klientom i dostawcom odpowiednich informacji zwizanych z przemieszczaniem i zapotrzebowa-niem na sprzedawane produkty). Dlatego te analizujc kana dystrybucji naley zwrci baczn uwag na

specyfi k struktury kanau dystrybucji, na ktr maj szczeglny wpyw (Rut-kowski i wsp., 2005):

rodzaj porednikw kana bezporedni i poredni;dugo kanau liczba szczebli porednich, tj. krtkie dwuszczeblowe; dugie wieloszczeblowe;szeroko kanau liczba porednikw na kadym szczeblu kanau.W kanale bezporednim (tzw. zeroszczeblowym) producent sam zajmuje si

na wasny koszt i wasne ryzyko sprzeda swych produktw nabywcom fi nal-nym (np. poprzez sklepy fi rmowe). Ta forma jest coraz czciej wykorzystywana take na rynku instytucjonalnym, gdzie lepiej spenia tendencje sprzeday towa-rw ywnociowych dziki:

lepszemu dostosowaniu si do oczekiwa klienta,przejmowaniu przez producenta zwikszonego ryzyka realizacji transakcji, wikszej iloci funkcji zwizanych ze sprzeda, jednoczenie przejmujc ca mar i zabezpieczajc szybki przepyw gotwki, pozyskiwaniu przez producenta biecych informacji o rynku, obnianiu kosztw dystrybucji, co wpywa na nisz cen oferowanego pro-duktu bd stwarza moliwo jej wikszego obniania w walce konkuren-cyjnej o klienta. Formy sprzeday bezporedniej dotycz zwykle dziaania na rynkach rze-

czywistych bd elektronicznych (Szymanowski, 2008). Natomiast w kanale porednim midzy producentem i konsumentem wyst-

puje co najmniej jeden porednik (indywidualny lub instytucjonalny) (Czubaa, 1996). Jednak w praktyce formy organizacyjne tych kanaw s bardziej rozbu-dowane, co przedstawia rysunek 2 (Coyle i wsp., 2007; Szymanowski, 2008).

13

Kanay marketingowe mog by scharakteryzowane przez liczb wystpuj-cych w nim szczebli. Kady porednik, ktry zajmuje si przesuwaniem produk-tu i prawa wasnoci do niego w kierunku fi nalnego odbiorcy, stanowi szczebel w kanale. Liczba porednich szczebli w kanale dystrybucyjnym okrela dugo kanau (Rutkowski i wsp., 2005).

Wielokrotnie w dystrybucji produktw ywnociowych obecno podmio-tw porednich, takich jak hurtownie czy agencje poredniczce w handlu yw-noci, zwiksza moliwo opanowania rynku przez zwielokrotnienie trans-akcji midzy poszczeglnymi punktami zbytu. Poza tym dystrybucja porednia pozwala na zmniejszenie liczby kontaktw z maymi odbiorcami na rzecz mi-dzy innymi kilku duych hurtowni, co znaczco obnia koszty dystrybucji i jed-noczenie pozwala na specjalizacj danego przedsibiorstwa. Niejednokrotnie pozwala rwnie przedsibiorcy na zrezygnowanie z prowadzenia wasnej sieci dystrybucji i przeniesienie odpowiedzialnoci na kolejne ogniwo w acuchu dystrybucji (Czubaa, 1996).

PRODUCENCI YWNOCI

KONSUMENCI ARTYKUW YWNOCIOWYCH

Sieci detaliczne oglnokrajowe

Nabywcy instytucjonalni

Detaliczne sklepy

spoywcze

Siecidetaliczne (lokalne

i regionalne)

Specjalne punkty ywienia

(linie lotnicze, koleje itp.)

Restauracje Sektor

HoReCa

Dystrybutorzy ywnoci

Agenci, brokerzy, poredniczcy

w handlu

Hurtownicy artykuw

spoywczych

Rysunek 2. Kanay dystrybucji artykuw ywnociowych rdo: Coyle J.J. i wsp., 2007: Zarzdzanie logistyczne. PWE, Warszawa.

14

Szeroko kanau marketingowego to inaczej gsto struktury, tzn. liczba podmiotw, porednikw wystpujcych na tym samym szczeblu obrotu w kanale marketingowym. Ksztatuje dostpno nabywcw do produktu, ktr osiga si przez wczanie maej lub duej liczby porednikw. Ze wzgldu na stopie intensywnoci wyrnia si trzy strategie dystrybucji (Rutkowski i wsp., 2005):

Intensywn bardzo szerok, co oznacza, e produkt jest wszdzie dostp-ny, we wszystkich moliwych (dostpnych) punktach sprzeday. Jest najcz-ciej stosowana na rynku towarw oglnego i czstego zakupu (np. artykuw spoywczych, gazet, rodkw czystoci itp.). Wymaga zastosowania dugich i szerokich kanaw uatwiajcych gbok penetracj obsugiwanego rynku. Selektywn polegajc na oferowaniu produktw przez ograniczon licz-b wybranych porednikw. S to porednicy cile dopasowani, wyspecja-lizowani do odpowiednich kryteriw producenta. Wystpuje ona gwnie na rynku towarw wybieralnych lub okresowego zakupu (np. sprzt AGD, meble). Wyczn (ekskluzywn) gdzie sprzeda danego produktu zajmuje si tylko jeden lub kilku porednikw majcych wyczno terytorialn, np. wyczny importer. Zapewnia producentowi szeroki zakres kontroli nad zbytem towarw, poziomem wiadczonych usug czy cenami i dotyczy pro-duktw luksusowych i unikatowych oraz dbr epizodycznego zakupu.

1.2. Rola i struktura handlu w PolsceHandel jest produktem wymiany towarowo-pieninej, ktra nabraa swego

ksztatu w drodze ewolucji, poczynajc od wymiany towar za towar, a koczc na obecnej formie. Odegra on znaczc rol w ksztatowaniu procesu wymiany poprzez udzia porednikw, ktrzy w imieniu producentw poszukiwali drg sprzeday i konsumentw ujawniajcych swoje potrzeby i sposoby nabycia to-warw (Sulivan i Adcock, 2003; Szumilak i wsp., 2004).

Handel jest dziedzin gospodarki polegajc na zawodowym poredniczeniu w wymianie towarw, a tym samym na ich zakupie w celu ich dalszej odsprze-day. W ujciu funkcjonalnym oznacza wymian wszelkich dbr (np. dbr ma-terialnych, nieruchomoci, prawa, usug) pomidzy podmiotami gospodarczymi. Natomiast w ujciu instytucjonalnym dotyczy przedsibiorstw, ktre kupuj to-wary w celu ich dalszej sprzeday, dziaajc we wasnym imieniu i na wasny rachunek oraz ponoszc ryzyko handlowe (Pilarczyk i wsp., 2001).

15

Wedug raportu Rynek wewntrzny w 2008 roku opublikowanego przez GUS (2009), w 2007 roku najwyszy udzia w przychodach sektora usug (67%), stanowiy przychody przedsibiorstw prowadzcych dziaalno handlow. Zaj-moway one drugie miejsce po przemyle w tworzeniu produktu krajowego brut-to. Udzia handlu w tworzeniu PKB w 2008 roku ksztatowa si na poziomie 15,8%, a w 2009 roku osign poziom 16,2% wg szacunkw GUS (Rynek we-wntrzny, 2009 i 2010).

Wedug danych GUS, w Polsce w 2009 roku przedsibiorstwa usugowe wytworzyy 66,5% ogu wartoci dodanej brutto caej gospodarki narodowej. Day te miejsca pracy dla 57,5% ogu pracujcych. Dominujc pozycj wrd podmiotw prowadzcych dziaalno usugow zajmuj przedsibiorstwa han-dlowe. Stanowiy one na koniec 2009 roku 28,7% oglnej liczby podmiotw usugowych zarejestrowanych w rejestrze REGON.

Na poziom wartoci dodanej brutto wytworzonej przez przedsibiorstwa handlowe istotne znaczenie miay przede wszystkim czynniki wpywajce na ich rentowno, a mianowicie: przychody, mare handlowe i poniesione koszty (Rynek wewntrzny, 2009).

Handel, stanowic istotn cz systemu dystrybucji, wpywa zarwno na rozwj innych dziedzin gospodarki, jak i na jako ycia spoeczestwa, stwa-rzajc wygodny dostp do dbr i usug. Ze wzgldu na specyfi k swojego pro-duktu oraz usytuowanie jest jedn z dziedzin gospodarki, ktra ma najszersze i najbardziej intensywne kontakty z uczestnikami rynku, w sposb szczeglny z konsumentami i szeroko rozumianymi wytwrcami (Misig, 2002).

Zmiany na rynku produktw wytwrczych, w tym rwnie ywnociowych, spowodoway w Polsce zmiany w organizacji handlu i jego dostpnoci. Trady-cyjne sklepy spoywcze skurczyy si czsto do rozmiaru pki w supermarke-cie, ktra jest obszarem dokonywania przez konsumenta ograniczonego wyboru. Okrelone przyzwyczajenia, preferencje, czy sposoby postpowania konsumenta podczas dokonywania zakupw wpywaj zarwno na czstotliwo i wielko zakupw, ale take oddziaywuj bezporednio na wzorzec zakupowy caego go-spodarstwa domowego i wszystkich jego czonkw (Dbrowski, 2002).

Handel, wedug Sawiskiej (2002) realizuje nastpujce zadania:zakup i oferowanie w odpowiednim miejscu i czasie towarw nalecych do jednej lub wielu rnych kategorii produktw,utrzymywanie zapasu towarw w celu zapewnienia ich dostpnoci oraz ci-goci zaopatrzenia,ponoszenie ryzyka handlowego,dostarczanie informacji, wiadczenie usug przed- i posprzedaowych,

16

kreowanie odpowiednich warunkw do dokonywania zakupu, wiadczenie innych usug wynikajcych z koncepcji dziaania przedsibiorstw.Dietl (1991) wyrnia jedn podstawow funkcj handlu, okrelon jako

dystrybucyjna oraz kilka funkcji pomocniczych. Istota funkcji dystrybucyjnej wyraa si w doprowadzeniu do zawarcia umowy kupna-sprzeday i jej reali-zacji. Natomiast funkcje pomocnicze wi si z okrelonymi zadaniami, m.in. utrzymywaniem i kontrol zapasw towarowych, przekazywaniem informacji nabywcom i pozostaym uczestnikom procesu dystrybucji, pobudzaniem popytu przez aktywne oddziaywanie na rynek, tworzeniem rnych uytecznoci dla porednich i ostatecznych nabywcw, wreszcie funkcja wzrostotwrcza i cywi-lizacyjno-kulturowa.

Za innowacje w handlu uznaje si zarwno nowe instytucjonalne formy han-dlu, jak i nowe metody dziaania detalistw na rynku. Byy one wprowadzane w krajach wysoko rozwinitych przez przedsibiorcw dcych do zmiany pro-duktywnoci czynnikw wytwrczych i realizacj zyskw nadzwyczajnych. In-nowacje, ktre zostay zaadaptowane, zmieniy obraz zarwno handlu, jak rw-nie wpyway na jego otoczenie, gwnie producentw (migielska, 2001).

Zdaniem Szulce (1998), przedstawiajc struktur podmiotow handlu arty-kuami spoywczymi i kryteria jego podziau, naley wymieni dwa podstawowe rodzaje handlu: hurtowy i detaliczny, wyodrbnionych na podstawie kryterium wykonywanych funkcji. Handel hurtowy, jak rwnie sprzeda detaliczna, jako ogniwa kanau dystrybucji produktw ywnociowych peni rol porednika midzy produkcj a konsumpcj.

1.2.1. Handel hurtowyDziaalno hurtowa polega na zakupie duych, jednorodnych partii produk-

tw w celu ich dalszej odsprzeday z zyskiem detalistom, innym hurtownikom bd nabywcom instytucjonalnym, tj. detalistom, usugobiorcom, producentom i innym hurtownikom (Rutkowski i wsp., 2005), rzadko nabywcom indywidual-nym (Czubaa, 2001). Do istotnych funkcji handlu hurtowego naley przekszta-cenie asortymentu produkcyjnego w asortyment handlowy oraz pokonanie roz-bienoci wystpujcych midzy produkcj a konsumpcj w czasie, przestrzeni i iloci dbr, tzw. partii towarw. Zmusza to handel hurtowy do gromadzenia i przechowywania zapasw oraz tworzenia asortymentu zgodnego z potrzebami konsumentw lub te innych ostatecznych odbiorcw (Szulce, 1998).

Hurt poredniczy midzy sfer produkcji a sfer konsumpcji. Charakteryzu-je si dokonywaniem transakcji bezgotwkowych i obrotem duych partii towa-rw. Producenci bd importerzy dostarczaj je dla hurtu. Natomiast ich nabyw-

17

cami s przede wszystkim detal, przemys, konsumenci zbiorowi, instytucje oraz drobni producenci (Alkorn, 1995; Mruk i wsp., 1996; Kramer, 1997; Sztucki, 1998; Szymanowski, 2008).

rdem funkcjonowania handlu hurtowego jest istnienie rozbienoci mi-dzy sfer wytwarzania a sfer konsumpcji, ktrego gwnymi funkcjami s:

organizacja dostaw przepywu towarw (tworzenie uytecznoci miej-sca),gromadzenie i przechowywanie zapasw (tworzenie uytecznoci czasu),przeksztacanie asortymentu produkcyjnego w handlowy,przygotowywanie (tj. dzielenie i koncentrowanie) partii towarw do do-staw,ubezpieczanie towarw i kontrola przebiegw towarowych,ponoszenie kosztw magazynowania i zwizanego z tym ryzyka (Dietl, 1991; Mruk i wsp., 1996).W grupie organizacji gospodarczych wystpuj przedsibiorstwa zajmuj-

ce si rwnie skupem produktw rolnych, tzw. hurtem pierwotnym. Nale do nich (Szymanowski, 2008):

niezaleni kupcy skupujcy produkty na wasny rachunek i ryzyko,porednicy dziaajcy na zlecenie przedsibiorstw przetwrstwa, eksper-tw,spdzielnie bd stowarzyszenia producentw,przedsibiorstwa przetwrcze,agendy rzdowe, np. Agencja Rynku Rolnego. Podstawowymi formami rynkw zorganizowanych w handlu ywnocio-

wym, zwaszcza w hurcie pierwotnym, s: rynki hurtowe, giedy towarowe, au-kcje, przetargi oraz centra handlu hurtowego (Szymanowski, 2008).

Rynki hurtowe zostay stworzone jako alternatywa dla targowisk w handlu artykuami rolnymi i uksztatowane w latach 90. ubiegego wieku. Rni si one wyszym stopniem sformalizowania transakcji oraz zaawansowan infrastruk-tur techniczn i organizacyjn. Instytucje rynkw hurtowych maj osobowo prawn. Koncentruj one handel produktami rolnymi (w tym spoywczymi), w ukadzie czasowym i przestrzennym (Jerzak, 1997). Obejmuj sfer handlu (tj. wiaty, hale wraz z prezentacj i transakcj towarw), sfer towarzyszc (tj. ma-gazynowanie, przygotowanie i konfekcjonowanie, pakowanie i wysyka i inne usugi towarzyszce) oraz centrum zarzdzania i obsugi administracyjnej rynku hurtowego.

Giedy towarowe to rynki na ktrych w okrelonym miejscu i czasie do-chodzi do obrotu kontraktami na towary masowe, wysoko ujednolicone pod

18

wzgldem jakoci, gatunku, wagi, klasy czy cen (Drewiski, 1997). Umoliwia to przeprowadzenie transakcji giedowych bez koniecznoci fi zycznej obecnoci towarw na giedzie (Adamowicz, 1997).

Na giedach towarowych przeprowadzane s transakcje rzeczywiste, tj. na-tychmiastowe (spot, cash) i dostawcze (forward) na przybycie, na zaadowanie i na dostarczenie, jak rwnie na transakcje terminowe (futures). Do transakcji terminowych zalicza si transakcje spekulacyjne (np. na zwyk, na znik, po-yczkowe czy opcyjne) i zabezpieczajce (hedding zakupowy i hedding sprzeda-owy) (Szymanowski, 2008).

Aukcja to publiczna sprzeda w drodze licytacji, ktra organizowana jest gdy przedmiotem obrotu s towary niemajce cech zamiennoci (nabywca ocze-kuje konkretnego towaru), ktrych nie daje si wystandaryzowa, a do zawar-cia przyszego kontraktu wystarczy jedynie ustalenie ceny. Przedmiotem aukcji mog by niektre gatunki owocw i warzyw oraz zwierzt koni czy byda.

Przetargi s form rynku zorganizowanego i takim sposobem zawarcia umowy, w ktrym strona zainteresowana transakcj handlow organizuje ska-danie ofert wedug okrelonych warunkw przetargowych (Dudziak, 2003).

Przetarg, jako sposb zawierania umowy, jest obowizkowym trybem po-stpowania w ramach ustawy o zamwieniach publicznych. Ogoszenie przetar-gu powinno zawiera informacje nt. miejsca, czasu, przedmiotu oraz warunkw przetargu (Szymanowski, 2008).

Centra handlu hurtowego s szczegln form rynku zorganizowanego, cile powizanym z handlem hurtowym. Tworzone s przez jednostki samorz-du gospodarczego i terytorialnego oraz przez instytucje publiczne, natomiast ich organizacj i zarzdzaniem zajmuj si wyspecjalizowane fi rmy. Jest to rodzaj hurtowego targowiska umoliwiajcego sprzeda produktw w ilociach hurto-wych oraz ich nabywanie przez detalistw, zakady gastronomiczne czy instytu-cje uytecznoci publicznej. Przykadami takich centrw handlowych w Polsce mog by centra handlu hurtowego produktami rolnymi, tj.:

Warszawski Rolno-Spoywczy Rynek Hurtowy SA Bronisze,Dolnolskie Centrum Hurtu Rolno-Spoywczego SA we Wrocawiu,Lubelska Gieda Rolno-Ogrodnicza SA w Lublinie,Pomorskie Hurtowe Centrum Rolno-Spoywcze SA w Gdasku,Wielkopolska Gildia Rolno-Ogrodnicza SA w Poznaniu,Gieda Rolno-Towarowa SA w Biaymstoku.Do innych form tworzcych skoncentrowane i jednoczenie nowoczesne

formy koncentracji funkcjonalno-przestrzennej wsplnych sieci handlowych i hurtowych o zasigu krajowym (podobnie jak dostawcy-producenci), oprcz centrw handlu hurtowego, zalicza si wasne centra dystrybucyjne i logistycz-

19

ne. Do podstawowych zada jakie speniaj centra dystrybucyjne zaliczy mona:

przeadunek adunkw transferowych, pochodzcych od wielu dostawcw,przyjcie i skadowanie zapasw,przechowywanie, etykietowanie i kompletowanie przesyek zgodnie z za-mwieniami, rozdzia i kompletowanie adunkw przeznaczonych dla wielu odbiorcw,zapewnianie waciwych rodkw transportu. Centra usug logistycznych peni dodatkowo funkcje zwizane z kom-

pleksowym zarzdzaniem procesami dystrybucji towarw, w zakresie: procedur zakupu i sprzeday,transportu i operacji adunkowych,skadowania zapasw, przepywu informacji towarzyszcych zakupom i sprzeday,rejestracji potrzeb klientw (Barcik, 2005; Szymanowski, 2008).W centrach usug logistycznych dokonuje si wyboru najkorzystniejszych

wariantw kosztw: skadowania, transportu, operacji zakupu i sprzeday, pako-wania, przeadunku towarw, zapewniajcych satysfakcjonujcy poziom obsugi klienta (Szymanowski, 2008).

1.2.2. Handel detalicznyW myl Rozporzdzenia (WE) nr 178/2002 Parlamentu Europejskiego

i Rady z dnia 28 stycznia 2002 roku o oglnych zasadach i wymaganiach pra-wa ywnociowego, handel detaliczny oznacza obsug i/lub przetwarzanie ywnoci i jej przechowywanie w punkcie sprzeday lub w punkcie dostaw dla konsumenta fi nalnego. Okrelenie to obejmuje take terminale dystrybucyjne, dziaalno cateringow, stowki zakadowe, catering instytucjonalny, restau-racje i podobne dziaania zwizane z usugami ywnociowymi, sklepy, centra dystrybucji w supermarketach i hurtownie. Natomiast wg GUS za sprzeda detaliczn towarw uwaa si sprzeda towarw wasnych i komisowych (nowych i uywanych) w punktach sprzeday detalicznej, placwkach gastro-nomicznych oraz innych punktach sprzeday (np. magazynach, skadach itp.), w ilociach wskazujcych na zakupy dla potrzeb indywidualnych nabywcw. Warto sprzeday detalicznej stanowi sum sprzeday zrealizowan przez jed-nostki handlowe i niehandlowe. Jednoczenie sprzeda ywnoci obejmuje produkty pochodzenia zwierzcego i rolinnego, ktre po obrbce technolo-gicznej lub kulinarnej stanowi pokarm czowieka. Nie zalicza si do ywnoci napojw alkoholowych, wyrobw tytoniowych oraz lekw. Natomiast za sprze-

20

da towarw nieywnociowych wg GUS, uwaa si zaspokajanie potrzeb by-towych ludnoci zwizanych z ubiorem, wyposaeniem mieszkania, z higien osobist i ochron zdrowia, z kultur osobist, wypoczynkiem i transportem. Obejmuje te towary suce do zaspokajania potrzeb gospodarstw domowych w sferze produkcji rolniczej i budowlanej (Rynek wewntrzny, 2009).

Sprzeda detaliczna, wedug Kotlera (1994), obejmuje wszystkie rodzaje dziaalnoci, majce na celu sprzedawanie produktw i usug bezporednio kon-sumentowi do jego osobistego, niekomercyjnego uytku. Kada jednostka orga-nizacyjna, ktra prowadzi tak sprzeda bez wzgldu na to czy jest to produ-cent, hurtownik czy sprzedawca detaliczny zajmuje si handlem detalicznym.

Podstawow funkcj sprzeday detalicznej jest dostarczanie fi nalnym na-bywcom, w sposb stay i rytmiczny, towarw i usug przeznaczonych do za-spokojenia ich osobistych potrzeb oferowanych we waciwym miejscu i czasie oraz w odpowiednim asortymencie. Funkcje te s te zdeterminowane faktem, e jest to ostatnie ogniwo kanaw dystrybucji majce bezporedni kontakt z ostatecznym odbiorc, czyli konsumentem indywidualnym bd (rzadziej) in-stytucjonalnym. Zasadnicz cech sprzeday detalicznej jest, poza du liczb klientw (tj. ostatecznych odbiorcw, konsumentw), zawieranie niewielkich (pod wzgldem ilociowym i wartociowym) transakcji handlowych i zwykle jest to natychmiastowa zapata za kupione towary (Szulce, 1998; Rutkowski i wsp., 2005).

Oferowanie towarw ostatecznym nabywcom wie si z podejmowaniem w handlu detalicznym wielu przedsiwzi i uwzgldnieniem takich czynnikw, jak:

lokalizacja produktw sprzeday detalicznej,wielko i rodzaj punktw sprzeday detalicznej,szeroko i gboko asortymentu produktw,formy sprzeday i ekspozycji produktw,formy obsugi konsumentw, zakres wiadczonych usug dodatkowych (Szulce, 1998; Rutkowski i wsp., 2005). Istnieje kilka rodzajw klasyfi kacji handlu detalicznego. Biorc pod uwa-

g form wasnoci wyrnia si nastpujce formy handlu detalicznego (Mruk i wsp.,1996):

prywatn,spdzielcz, pastwow.Obecnie w gospodarce polskiej dominuje handel prywatny. Nadal istnieje

handel spdzielczy, cho na niewielk skal. Handel pastwowy stanowicy

21

podstawow form wasnoci w systemie centralnego zarzdzania gospodark straci na znaczeniu (Szymanowski, 2008).

Ze wzgldu na podmiotow struktur organizacyjn w literaturze przedmio-tu rozrnia si organizacje sprzedawcw detalicznych, powstajcych na skutek tworzenia rnego rodzaju pionowych i poziomych powiza kooperacyjnych, a mianowicie:

Niezalenych sieci sklepw sponsorowane z reguy przez hurtownika pro-wadzcego wspln polityk zaopatrzenia i sprzeday. Mog to by take kooperatywy skadajce si z niezalenych detalistw i centrali dokonujcej zakupu towarw dla sieci;Zrzeszonych (korporacyjnych, zorganizowanych):

przedsibiorstwa acuchowe i wielosklepowe skadajce si z co naj-mniej dwch placwek nalecych do jednego waciciela, zarzdza-nych centralnie i prowadzcych podobny asortyment,

spdzielnie detalistw i konsumentw (gdzie wacicielami s klienci, np. mieszkacy danej okolicy, ktrzy tworz wasny sklep),

dobrowolne organizacje acuchowe niezalenych detalistw, organizacje franchisingowe powstajce w wyniku porozumienia po-midzy franchisodawc (tj. producentem, hurtownikiem, organizacj sprzedajc usugi), a franchisobiorc (niezalenym podmiotem gospo-darczym, ktry kupuje prawo wasnoci do zarzdzania jednostkami systemu franchisingowego, np. sie sklepw dyskontowych Biedron-ka) (Altkorn, 1995; Rutkowski i wsp., 2005).

Wedug Rutkowskiego i wsp. (2005) do powyszej klasyfi kacji zorganizo-wanych placwek naley zaliczy rwnie konglomeraty handlowe form kor-poracji, czc w sobie kilka rnych bran, posiadajc wsplnego waciciela i zintegrowane dziaania w obszarze dystrybucji i zarzdzania.

Innym kryterium, na podstawie ktrego mona dokona podziau handlu de-talicznego, jest funkcja oraz rodzaj bazy materialno-technicznej. Na podstawie tych kryteriw wyrnia si dziaalno handlu (Mruk i wsp.,1996):

w staych punktach sprzeday detalicznej np. w domach towarowych, su-permarketach i hipermarketach, sklepach dyskontowych i innych; z pominiciem staych punktw sieci detalicznej np. handel wysykowy, sprzeda na telefon, sprzeda z automatw itp.W ostatnich latach w naszym kraju pojawiy si i zyskay na znaczeniu w tej

dziedzinie take systemy wielokanaowe. S to formy dziaalnoci handlowej, ktre polegaj na sprzeday w wicej ni jednym kanale zbytu, tj. w handlu stacjonarnym i pozasklepowym. Dodatkowo kanay te maj wyranie zrnico-

22

wany charakter. Jest to najczciej kombinacja fi zycznego punktu sprzeday (tj. stacjonarnego) ze sprzeda wysykow (katalog) oraz sklepem internetowym. Dlatego te rne kanay mog stosowa rne strategie komunikacji, co umo-liwia im dotarcie do rnych grup konsumentw (Rutkowski i wsp., 2005). Takie porwnanie charakterystycznych cech kanaw sprzeday przedstawia tabela 1.

1.2.3. Typy handlu detalicznegoSprzeda detaliczna obejmuje wszystkie rodzaje dziaalnoci powstajce

w celu sprzeday towarw i usug bezporednio konsumentowi do jego nieko-mercyjnego, osobistego uytku. We wspczesnej gospodarce prowadzi dziaal-no wiele rnorodnych organizacji handlu detalicznego i wci pojawiaj si nowe typy (Rutkowski i wsp., 2005).

Zdaniem Sawiskiej (2002) handel detaliczny mona podzieli na: handel stacjonarny sklepy: jednobranowe, wielobranowe i specjali-styczne, butiki, domy towarowe, domy handlowe, supersamy, sklepy prze-mysowo-spoywcze, dyskontowe, oraz pozostae jednostki handlu detalicz-nego (tj. stacje benzynowe, kioski, automaty, sprzeda z magazynu);handel wysykowy uniwersalny i specjalistyczny;handel obwony handel targowiskowy, hale targowe, handel z samocho-dw;handel elektroniczny sklepy internetowe (ang. e-commers). Do punktw sprzeday detalicznej wg klasyfi kacji GUS (Rynek wewntrz-

ny, 2009) zalicza si takie placwki handlowe, jak: obiekty wielkopowierzch-niowe, sklepy wraz z aptekami, stae punkty sprzeday drobnodetalicznej (np. kioski, szczki, stragany), pozostae punkty sprzeday drobnodetalicznej o charakterze ruchomym oraz stacje benzynowe.

Tabela 1. Porwnanie charakterystycznych cech poszczeglnych kanaw sprzeday

Sklep Katalog Internetmoliwo porwnania, dotknicia i poczucia produktwobsuga przez sprzedawc lub z pomoc sprzedawcyzapata gotwknatychmiastowa gratyfi kacjarozrywka i wydarzenie towa-rzyskie

wygodaprzenono, atwo dostpubezpieczestwo prezentacja wizualna

wygodabezpieczestwoszeroki wybrwyczerpujca informacja personalizacja oferty pomoc w rozwizywaniu problemw

rdo: Rutkowski K. i wsp., 2005: Logistyka dystrybucji. Specyfi ka. Tendencje rozwojowe. Dobre praktyki. Wyd. Szkoa Gwna Handlowa, Warszawa, s. 25.

23

Struktur i charakterystyk gwnych typw stacjonarnych sklepw deta-licznych wystpujcych w Polsce przedstawia tabela 2.

Tabela 2. Gwne typy stacjonarnych sklepw detalicznych

Typy sklepw Charakterystyka1 2

Sklepy specjalistyczne

prowadz sprzeda gbokiego asortymentu w ramach wskiej linii produktw, zapewniajc najwyszy poziom usug, tj. fachow, aktywn obsug z silnie pod-krelon wizualizacj ekspozycji, bogaty zestaw usug doradczych, gwarancyj-nych, kredytowych, np. asortyment moe obejmowa produkty nalece do jednej brany (np. sklep z winami), produkty stanowice wycinek jednej brany (np. wina gronowe) lub zaspokajajce okrelony kompleks potrzeb (np. wszystko dla barmanw). Specjalizacji towarzyszy podwyszony standard wystroju i reklamy. Sklepy te zajmuj najlepsze lokalizacje rdmiejskie majce zapewni wystarcza-jc koncentracj popytu (np. misne, rybne, winiarnie itp.).

Domy towarowe pierwsze sklepy wielkopowierzchniowe (pojawiy si we Francji w poowie XIX wieku, o powierzchni powyej 2000 m2, zwykle ok. 7 do 8 tys. m2). Stano-wi poczenie sprzeday produktw gospodarstwa domowego, odziey, obuwia, tekstyliw, mebli, sprztu AGD i RTV i popularnych artykuw spoywczych. Cechami charakterystycznymi domw towarowych s: szeroki asortyment pro-duktw, wielka skala dziaania i posiadanie wasnych znakw towarowych. Sprzeda prowadzona jest na rnych poziomach w budynkach wielopitrowych gdzie wykorzystywany jest mieszany rodzaj obsugi. Zlokalizowane s zazwyczaj w miejscach nasilonego ruchu ludnoci, czsto w miejskich centrach handlowych. Mog rwnie prowadzi pomocnicz dziaalno gastronomiczn.

Domy handlowe typ sklepu wielkopowierzchniowego, w ktrym asortyment stanowi towary dwch lub wikszej liczby bran. Przynajmniej jedna z nich obejmuje bardzo g-boki asortyment towarw. Zazwyczaj placwki te maj w swojej ofercie artyku-y wyposaenia mieszka i artykuy odzieowe. Ceny towarw ksztatuj si na rednim poziomie. Powierzchnia domu handlowego wynosi okoo 1,5 tys. m2.

Supermarkety stosunkowo due (3002500 m2, zwykle o powierzchni np. 2000 m2), tanie, niskomarowe sklepy samoobsugowe, oferujce swym klientom bogaty asorty-ment ywnoci (ok. 70% asortymentu) oraz uzupeniajcy artykuw nieywno-ciowych, przydatnych w gospodarstwach domowych. Ich dziaalno nastawiona jest na masowych klientw, a lokalizacja placwek ma zapewni mieszkacom wygod zakupw.

Hipermarkety wielkopowierzchniowe sklepy samoobsugowe, znacznie wiksze od supermar-ketw (powyej 2500 m2 zwykle o powierzchni np. 9000 m2), oferujce szeroki asortyment codziennego, okresowego i epizodycznego zakupu niemal wszystkich bran, zarwno ywnoci (ok. 50% asortymentu), jak i stale rozszerzanego asor-tymentu wyrobw nieywnociowych. Cechuj je niskie ceny, liczne dodatkowe usugi, bezpatne parkingi.

24

Wedug Szulce (1998) spord staych punktw sprzeday ywnoci do co-raz bardziej popularnych wrd konsumentw nale sklepy wielkopowierzch-niowe, a zwaszcza super- i hipermarkety. Odznaczaj si one du powierzch-ni sprzedaow i znaczn szybkoci obrotw (wysokim wskanikiem rotacji).

cd. tabeli 2

1 2Centra handlowe obiekty o powierzchni powyej 5000 tysicy m2. Stanowi odrbny budynek

wraz z lokalami handlowymi i z czci wspln, czc te placwki. Mog by zlokalizowane pod jednym dachem lub skada si z odrbnych budynkw po-czonych alejkami. Synonimami uywanymi do okrelenia tego typu formatu s: centrum samoobsugowe, galeria handlowa lub orodek handlowy.

Sklepy wygodne(Convenience store)

to mae punkty sprzeday lub sklepy o powierzchni poniej 300 m2, najcz-ciej zlokalizowane przy ruchliwych drogach, na stacjach benzynowych lub w hotelach. To placwki oferujce wski asortyment produktw ywnociowych i napojw, najczciej szybko rotujcych, ze znaczcym udziaem produktw wieych i garmaeryjnych, napojw alkoholowych i bezalkoholowych, artyku-w kosmetycznych i drogeryjnych, gazet, czasopism i wyrobw tytoniowych (np. sie abka, Freshmarket, SPAR).

Cash& Carry(in. Dyskont Cash& Carry)

forma sprzeday hurtowej dla przedsibiorstw prowadzcych dziaalno gospo-darcz (np. mae i rednie sklepy spoywczo-przemysowe), w pomieszczeniach przystosowanych do samoobsugi (tak jak w niektrych sklepach detalicznych), z szerok ofert asortymentow towarw (gwnie artykuw ywnociowych) w opakowaniach zbiorczych. Nabywca moe wybra, zapaci i natychmiast za-bra zakupiony towar. Koszty odbioru i transportu pokrywa sam. Ceny oferowa-nych produktw s zblione do cen hurtowych (np. Makro Cash & Carry, Selgros Cash & Carry itp.).

Sklepy z artyku-ami codziennego uytku

s zwykle mae, zlokalizowane w osiedlach mieszkaniowych, tzw. sklepy osie-dlowe. Sprzedaj najpotrzebniejsze produkty w niezbyt szerokim i gbokim asor-tymencie, o stosunkowo wysokich cenach.

Sklepy dyskon-towe

sklepy o powierzchni 3001000 m2, sprzedaj stale standardowe artykuy po obnionych cenach, akceptujc nisze mare, ale realizujce wiksz sprzeda. Sklepy te charakteryzuj si minimalnym wyposaeniem i nielicznym personelem zajmujcym si gwnie inkasem i uzupenianiem zapasw w sali sprzedaowej. Punkty te maj nisze ceny, niszy status i wiadcz mniejsz liczb usug, ale dziki temu osigaj nisze koszty eksploatacyjne.

Sklep spoywczy duy

sklep o powierzchni 100300 m2, sprzedajcy w wikszoci ywno oraz pro-dukty chemiczno-kosmetyczne o ograniczonym asortymencie.

Sklep spoywczy redni

sklep o powierzchni 40100 m2, sprzedajcy w wikszoci ywno oraz pro-dukty chemiczno-kosmetyczne o ograniczonym asortymencie.

Sklep spoywczy may

sklep o powierzchni do 40 m2, w ktrym sprzedaje si w wikszoci ywno oraz produkty chemiczno-kosmetyczne o znacznie ograniczonym asortymencie.

rdo: Zestawienie wasne na podstawie: Rutkowski K. i wsp., 2002; Szulce H., 1998; Kotler Ph., 1994; Rutkowski K. i wsp., 2005; Sawiska M., 2002; Ciechomski W., 2008; Rynek wewntrzny, 2009.

25

Oferuj szeroki asortyment towarw i wykorzystuj samoobsugow form sprzeday. S nastawione na zaspokajanie podstawowych potrzeb konsumenta, umoliwiajc mu dokonywanie zakupw rzadziej, za to w wikszych odstpach czasu (Kosicki i Kosicka, 2006). Wie si to z koniecznoci zapewnienia do-statecznej powierzchni parkingowej wok sklepw, co jest przyczyn ich loka-lizacji, gwnie na obrzeach miast lub w centrach handlowych.

Warto doda, e pomidzy supermarketami i hipermarketami istniej pewne rnice, ktre pozwalaj jednoznacznie odrni je od siebie. A mianowicie, hi-permarkety zaspokajaj szerszy zakres potrzeb konsumentw, oferujc w sprze-day asortyment typu artykuy dla domu (np. sie sklepw budowlano-dekora-cyjnych Leroy Merlin), a take wiadcz rnorodne dodatkowe usugi w postaci apteki, poczty, pralni i inne (Mruk i wsp., 1996).

Wyrazem nowego mylenia o rynku i zaspokajania potrzeb coraz bardziej wyksztaconych i wymagajcych konsumentw s te centra handlowe. Nale one do grupy najbardziej dynamicznie rozwijajcych si form handlu detalicz-nego w Polsce. Istot ich dziaania jest taka promocja i zarzdzanie funkcj cza-su wolnego spdzanego w centrum handlowym, aby ich klienci potraktowali to miejsce jako odzwierciedlajce ich aspiracje i styl ycia (Kosiewicz-Grecka, 2008a).

Na tym tle wyrniaj si take niezwykle dynamicznie rozwijajce si w ostatnich latach sklepy dyskontowe. Pierwsze sklepy dyskontowe zostay otwarte w Polsce 1992 roku, dziki inwestycjom dwch spek z kapitaem za-granicznym: norweskim Rema i belgijskim Globi. Przyczyniy si one do powsta-nia supermarketw typu soft discount (tj. mikkiego dyskonta), ktre oferoway w swej sprzeday rozszerzony asortyment towarw ywnociowych, wzboga-cony o artykuy nieywnociowe czstego zakupu, po umiarkowanie niskich cenach. Lata dziewidziesite okazay si przeomowym okresem dla rozwo-ju tych placwek (Kosicki i Kosicka, 2006). Wwczas uksztatowao si kilka znaczcych sieci dyskontowych, jak np. wspomniana Rema 1000, Globi, Tip Discount czy Biedronka (Maleszyk, 2005a).

Cech charakterystyczn dla tych sklepw s niskie ceny, ktrych stosowa-nie jest moliwe dziki ograniczeniu kosztw przez lokalizacje czsto w tanich, peryferyjnych dzielnicach miast, czy w centrach i orodkach handlowych, a take minimalne wyposaenie wntrz. W tego rodzaju sklepach personel jest nieliczny, a jego funkcje sprowadzaj si zaledwie do inkasa i uzupenienia towarw w sali sprzedaowej. Asortyment oferowanych towarw jest ograniczony, zwykle do tzw. ywnoci wygodnej czy paczkowanej i trwaej, a opakowania i polityka ce-nowa stanowi istotny bodziec do zakupu duych partii jednorodnych towarw.

26

W zwizku z czym obroty sklepw dyskontowych cechuj si du szybkoci i niskim poziomem wiadczonych usug (Czubaa, 1996).

W ostatnich latach w Polsce nastpuje porzdkowanie i konsolidacja sie-ci dyskontowych. Odnotowuje si rwnie coroczny intensywny wzrost liczby tych sklepw. A zatem dynamicznie rozwijajce si sieci dyskontw wraz z ewo-luujc jakociowo ofert i szybk reakcj na potrzeby klientw staj si gro-nym i istotnym konkurentem dla pozostaych uczestnikw handlu detalicznego (Niewiadomska, 2007a; Niewiadomska, 2008).

Zdaniem Kotlera (1994) nowe rodzaje sklepw musz sprosta rnym upodobaniom swych klientw i dostosowywa odpowiednio poziom usug. W przeszoci wikszo klientw kupowaa produkty ywnociowe w sklepach spoywczych, gdzie sprzedawcy sami wybierali j klientowi. Dzi wikszo produktw spoywczych sprzedawana jest w wielkopowierzchniowych obiek-tach sprzeday, gdzie klienci samodzielnie wybieraj z pki potrzebny produkt.

Konsumenci mog pozyska produkty ywnociowe w innych typach skle-pw prowadzcych tzw. pozasklepow sprzeda detaliczn, do ktrych wedug Rutkowskiego i wsp. (2005) zaliczy mona:

sprzeda bezporedni polegajc na odwiedzaniu potencjalnych klien-tw w ich domach lub instytucjach przez agentw fi rmy prezentujcych im towary, prbki czy katalogi (np. owoce, warzywa, kosmetyki itp.). Ta forma sprzeday nie wymaga inwestowania w promocj i sie dystrybucji. Z dru-giej jednak strony fi rmy pac wysokie prowizje agentom, od ktrych zale obroty oraz ponosz due koszty zwizane z ich zatrudnieniem, szkoleniem i motywowaniem;automaty do sprzeday nadaj si do sprzeday caej gamy towarw codziennego uytku, takich jak: sodycze, przekski, lody, soki i napoje w kartonikach czy puszkach, napoje na gorco, bilety, pyty. Ze wzgldu na wysokie koszty obsugi automatw sprzeda ta jest do droga, a ceny zwy-kle znacznie wysze ni w sklepach;sprzeda wysykow gdzie towary oferowane s za pomoc rnorod-nych katalogw i prospektw, rozmw telefonicznych czy promocji pra-sowej, telewizyjnej, radiowej i kinowej. Stanowi one rdo informacji i podstaw dokonywania zamwie na wybrane produkty otrzymywane po uregulowaniu nalenoci za porednictwem poczty lub fi rm transportowo--spedycyjnych;sprzeda obwon sprzeda za pomoc pojazdw (np. samochody chod-nie) na wyznaczonym terenie (np. osiedle mieszkaniowe), wielu produktw

27

spoywczych (np. mroonek, lodw, pieczywa, wieych warzyw i owo-cw) i nieywnociowych; targowiska, bazary, jarmarki tradycyjna forma handlu w Polsce, obej-mujca gwnie rynki lokalne. Dotyczy sprzeday, w wyznaczonych miej-scach, produktw rolnych, wieych i nisko przetworzonych warzyw, owo-cw, produktw mlecznych i zboowych oraz kwiatw, jak rwnie produk-tw nieywnociowych (tj. artykuw gospodarstwa domowego, odziey, obuwia).handel uliczny handel gwnie warzywami, owocami i kwiatami, zajmu-jcy cigi uliczne i utrudniajcy ruch. W Polsce walka z handlem ulicznym, trudnym do opanowania we wszystkich centralnych dziedzinach miast, zo-staa podjta w poowie lat dziewidziesitych.

1.3. Analiza handlu detalicznego w Polsce

1.3.1. Wielko i struktura handlu detalicznego w Polsce W 2007 roku dynamika przychodw ogem osiganych przez przedsibior-

stwa z sekcji Handel i naprawy bya wysza ni w 2006 roku o 11,6%. Znaczn cz przychodw ogem (tj. 54,4%) realizoway mae przedsibiorstwa zatrud-niajce do 49 osb. W zakresie przedsibiorstw detalicznych w 2007 roku wzrs udzia przychodw fi rm prowadzcych sprzeda detaliczn ywnoci, napojw i wyrobw tytoniowych do poziomu 8,9% (z 8,2% w 2000 roku).

Przedsibiorstwa detaliczne generoway najwyszy wskanik mary, ktry na przestrzeni lat 20002007 ksztatowa si od 22,6% do 27,2%. Mare handlo-we w placwkach prowadzcych sprzeda detaliczn ywnoci, napojw i wy-robw tytoniowych oscyloway rednio na poziomie 20%. Jednoczenie rednia mara realizowana przez pozostae przedsibiorstwa handlowe w tym okresie utrzymywaa si na zblionym poziomie i wynosia ok. 18% (Rynek wewntrz-ny, 2009).

Warto doda, e wzrost tempa rozwoju gospodarczego wpyn istotnie na zmian dynamiki sprzeday detalicznej i hurtowej ogem, a take na zrnico-wanie wrd poszczeglnych grup towarw oraz spowodowa zmian ich struk-tury (Kosiewicz-Grecka, 2007a). Dynamik sprzeday detalicznej w Polsce obrazuje tabela. 3.

Dynamika sprzeday detalicznej wykazuje tendencj wzrostow, poczw-szy od 2000 roku. W 2007 roku oscylowaa na poziomie 111,4% i bya o 4,2 punkty procentowe wysza w porwnaniu z 2006 rokiem. Czynnikami, ktre miay istotny wpyw na t sytuacj byy zmiany w poziomie cen towarw i usug

28

oraz spoycie w indywidualnych gospodarstwach. Jednak w 2009 roku nastpi spadek wartoci sprzeday detalicznej o 1,9 punktu procentowego, ktry zatrzy-ma si na poziomie 103,2% (Rynek wewntrzny, 2010). Wynika to przede wszystkim z narastajcego wiatowego kryzysu i ze spowolnienia gospodarcze-go postpujcego w naszym kraju. W 2009 roku zauwaalny by rwnie wzrost zainteresowania oszczdzaniem i ograniczaniem wydatkw na biece zakupy wrd Polakw (Cybulski, 2009).

Na podstawie danych statystycznych GUS wynika, e w 2008 roku sprzeda detaliczna osigna 564,7 mld z w cenach biecych, za w 2009 roku 582,8 mld z. Warto sprzedanych towarw poprzez punkty sprzeday detalicznej ksztatowaa si na poziomie 561,8 mld z, z tego ywnoci i napojw bezalko-holowych 152,2 mld z, napojw alkoholowych i wyrobw tytoniowych 52,0 mld z oraz towarw nieywnociowych 357,5 mld z.

W strukturze sprzeday w handlu detalicznym w 2009 roku dominoway towary nieywnociowe 42,6%. ywno i napoje bezalkoholowe uzyskay po-ziom 26,1%. Natomiast napoje alkoholowe i wyroby tytoniowe wyniosy 8,9%.

Przedsibiorstwa detaliczne zwykle zaopatruj si w towary konsumpcyj-ne u producentw i wytwrcw krajowych (ponad 53%). Ponad 35% przedsi-biorstw dokonuje zakupw w hurtowniach, a ponad 10% bezporednio z importu (Rynek wewntrzny..., 2010).

1.3.2. Punkty sprzeday detalicznej liczba i powierzchnia sklepwWedug danych GUS na koniec 2009 roku funkcjonowao prawie 372 tys.

placwek handlowych i byo ich o 3,6% mniej ni w roku poprzednim. Najwik-szy udzia stanowiy sklepy wasnoci prywatnej, tj. 99,6% (Rynek wewntrz-ny..., 2010). Warto zaznaczy, i na przestrzeni lat nastpoway dynamiczne zmiany w liczbie przedsibiorstw handlowych. Tendencja wzrostowa dotyczya okresu 19952003, a od 2004 roku nastpowa spadek. Przyczyn zmniejszenia liczby podmiotw dziaajcych na rynku upatrywano w pogbiajcych si pro-cesach koncentracji i integracji, ktre w sferze handlu detalicznego obejmoway

Tabela 3. Warto i dynamika sprzeday detalicznej w latach 20052009 (ceny biece w z, rok poprzedni = 100)

Wyszcze-glnienie

Sprzeda towarw (w mln z.) Warto sprzeday (w %)2005 2006 2007 2008 2009 2005 2006 2007 2008 2009

Sprzeda detaliczna 433 255 464 511 515 654 564 665 582 774 108,0 107,2 111,4 109,5 103,2

rdo: Opracowanie wasne na podstawie Rynek wewntrzny w 2008 r., 2009, GUS, Warszawa, oraz Rynek wewntrzny w 2009 r., 2010, GUS, Warszawa.

29

podmioty najwiksze, zwykle zagraniczne, rednie, jak i mae podmioty handlo-we (Kosiewicz-Grecka, 2007a).

Sklepy rnych form wasnoci rozwijay si przy tym niejednakowo. W 2008 roku udzia sklepw wasnoci krajowej zmala do poziomu 97,4% w odniesieniu do 2007 roku. Wzrs natomiast udzia placwek przynalecych do kapitau zagranicznego. Ta tendencja umocnia si take w 2009 roku. Jed-nake w dalszym cigu udzia sklepw z kapitaem zagranicznym w liczbie skle-pw ogem w kraju nie jest na zbyt wysokim poziomie (co odzwierciedla tabela 4), ale s to bardzo nowoczesne, wielkopowierzchniowe jednostki handlowe, a take sieci sklepw specjalistycznych (Kosiewicz-Grecka, 2007a).

Charakterystyczn cech krajowego handlu detalicznego jest duy udzia pla-cwek o powierzchni do 99 m2, ktre na koniec 2008 roku stanowiy ok. 52,8%, a pod koniec 2009 roku ju 49 8% (co przedstawia rysunek 3). W porwnaniu z 2008 rokiem powierzchnia sprzedaowa zajmowana przez te sklepy obniya si o 4,3%. Jednoczenie w analizowanym okresie wzrosa o 0,6% liczba skle-pw mieszczcych si w przedziale 400999 m2, a take o 0,4% liczba placwek o powierzchni 100399 m2 oraz o 2% dla sklepw o powierzchni powyej 1000 m2 (Rynek wewntrzny, 2009).

Zjawisko to naley powiza z rosncym zainteresowaniem zagranicznych przedsibiorstw niewielkimi sklepami (typu convenience), a take wzrostem liczby maych sklepw krajowej wasnoci (gwnie w mniejszych miastach), w atmosferze wzrostu gospodarczego i rosncej siy nabywczej Polakw (Ko-siewicz-Grecka, 2007a). Niekwestionowanie w dalszym cigu ulega zwiksze-niu liczba placwek nalecych do nowoczesnych kanaw dystrybucji w caym handlu (Weiss, 2004).

Tabela 4. Udzia w liczbie sklepw ogem (w %)

LataSklepy wedug form wasnoci

(w %)krajowej zagranicznej

2005 98,4 1,42006 98,3 1,52007 97,6 1,82008 97,4 2,02009 96,9 2,6

rdo: Opracowanie wasne na podstawie: Rynek wewntrzny w 2008 r., 2009, GUS, Warszawa. Rynek wewntrzny w 2009 r., 2010, GUS, Warszawa; Kosiewicz-Grecka U., 2007: Raport o stanie handlu wewntrznego w 2006 r. Instytut Bada Rynku, Konsumpcji i Koniunktury, Warszawa.

30

Dokonujc analizy liczby podmiotw handlowych, dziaajcych w po-szczeglnych sektorach wedug form organizacyjnych w 2008 roku, odnotowa-no znaczny udzia placwek zarzdzanych przez prywatnych przedsibiorcw (tab. 5). Spord 385 663 sklepw dziaajcych w Polsce do sektora publiczne-go naleao 1362 sklepw ogem, z czego najwiksz liczb tj. 1356 stano-wiy mniejsze placwki o powierzchni do 119 m2, prowadzce sprzeda gw-nie ywnoci i towarw nieywnociowych codziennego uytku. W sektorze tym zarejestrowano take 259 stacji paliw i 3 domy handlowe (Rynek wewntrz-ny..., 2009).

Wedug form organizacyjno-prawnych dane GUS ukazuj dominujc po-zycj osb fi zycznych jako prowadzcych dziaalno gospodarcz w strukturze

Rysunek 3. Struktura powierzchni sprzedaowej w Polsce latach 2008 i 2009rdo: Opracowanie wasne na podstawie: Rynek wewntrzny w 2008 r., 2009, GUS, Warszawa, s. 41 i Rynek wewntrzny w 2009 r., 2010, GUS, Warszawa, s. 37.

Tabela 5. Struktura sklepw detalicznych wedug form organizacyjnych w 2009 roku

Wyszczeglnienie: Liczba placwek Sektor publiczny Sektor prywatnySklepy ogem 371 839 1 274 370 565Domy towarowe 60 0 60Domy handlowe 314 3 312Hipermarkety 495 0 495Supermarkety 4 041 2 4 039Pozostae sklepy 366 929 1 270 365 659Stacje paliw 9 738 255 9 483

rdo: Opracowanie wasne na podstawie: Rynek wewntrzny w 2009 r., 2010. GUS, Warszawa, s. 56.

do 99 m2 100399 m2 400999 m2 powyej 1000 m2

Powierzchnia

handlu. Ustpuj im jedynie spki cywilne i spki prawa handlowego. W sekto-rze prywatnym obniya si liczebno spdzielni oraz spek cywilnych. Nato-miast coraz wicej powstaje przedsibiorstw handlowych w formie spki prawa handlowego. Jest to zjawisko korzystne ze wzgldu na to, i w najwikszym stopniu spki te s rdem nowoczesnych rozwiza technicznych. Odzwier-ciedla to tabela 6. Naley stwierdzi, e spada zainteresowanie drobnych przed-sibiorcw dziaalnoci w handlu, a take wskazuje si na trudnoci mniejszych podmiotw w utrzymaniu si na rynku, w warunkach nasilajcej si konkurencji (Kosiewicz-Grecka, 2007a).

Mimo e struktura ta od dawna nie ulega wikszym zmianom warto jednak zaznaczy, e nie bez znaczenia pozostaj tendencje wzrostu spek handlowych ksztatujce si na poziomie 3,4% w 2006 roku w porwnaniu z 2005 rokiem, w latach poprzednich odpowiednio na poziomie 3,1% w 2004/2005 oraz 3,9% w 2003/2004 (Kosiewicz-Grecka, 2007a).

Wedug danych GUS (Rynek wewntrzny, 2010) liczba ludnoci przypa-dajca na 1 sklep wyniosa w 2008 roku 98,9 osb, za w 2009 ju 103 osoby. Jest to o 12 osb wicej ni w 1995 roku (91 osb), i tyle samo, co w 2007 roku.

Tabela 6. Zmiany strukturalne grup podmiotw gospodarki narodowej w latach 20072009 liczba podmiotw gospodarki narodowej w sekcji Handel, naprawa pojazdw samochodowych

Forma organizacyjno-prawna 2007 2008 2009Spki cywilne 122 258 118 387 112 682Osoby fi zyczne 935 812 924 814 864 812Spki handlowe w tym: 87 652 89 300 91 779 S.A. 1 803 1 765 1 731 Z o.o. 70 540 71 754 73 953Spdzielnie 3 158 2 965 2 913

rdo: Opracowanie wasne na podstawie: Rynek wewntrzny w 2008 r., 2009, GUS, Warszawa, s. 55 i Rynek wewntrzny w 2009 r., 2010, GUS, Warszawa, s. 54.

32

2 Tendencje rozwojowe w handlu detalicznym

w Polsce

Przeobraenia strukturalne form organizacyjnych handlu detalicznego s wynikiem ich dostosowywania si do dynamicznie zmieniajcych si warunkw ekonomicznych, spoecznych i technologicznych. Maj one rda w procesach zachodzcych w szeroko rozumianym otoczeniu, w jakim funkcjonuj detali-ci. Wydaje si, e decydujcy wpyw na ksztat dystrybucji w Polsce wywary przede wszystkim: zmiany zachowa konsumentw, internacjonalizacja i globa-lizacja gospodarki, procesy konsolidacyjne i rozwj nowoczesnych technologii informatycznych (w szczeglnoci handlu i biznesu elektronicznego). Do po-zostaych czynnikw zaliczy mona rwnie: skal inwestycji zagranicznych, wejcie Polski do Unii Europejskiej czy pogbiajce si obecnie w Polsce spo-wolnienie gospodarcze.

Rozdzia drugi powicony jest omwieniu tendencji rozwojowych i ewolu-cyjnych przemian handlu detalicznego na tle wpywu rnych czynnikw deter-minujcych te przemiany.

2.1. Ewolucja handlu detalicznego w PolsceW dystrybucji towarw w Polsce na przestrzeni lat nastpiy ogromne

zmiany. Polska przesza od gospodarki centralnie sterowanej, w ktrej cao handlu hurtowego i wikszo handlu detalicznego (95%) realizowane byo przez jednostki uspoecznione, do gospodarki wolnorynkowej. Przeobraenia te dotyczyy midzy innymi zniesienia monopolu i wprowadzenia w nim wol-nych cen, urealnienia cen detalicznych artykuw spoywczych (Szulce, 1998). W efekcie tych zmian na pocztku lat dziewidziesitych powstao bardzo duo prywatnych fi rm handlowych. Owa restrukturyzacja handlu nie zniwelowaa jed-nak zaistniaej luki technologicznej w tej sferze, ktra zostaa oszacowana na pocztku dekady na okoo 2025 lat opnienia w stosunku do krajw wysoko rozwinitych. Trudna sytuacja miaa swoje rdo w duym rozdrobnieniu han-dlu przyczyniajcym si do wysokich kosztw logistycznych oraz w niewielkiej dronoci kanaw dystrybucji. A zatem system dystrybucji charakteryzowa si

33

nieelastycznoci, dugim cyklem dostawy towarw, a take wysokimi stanami zapasw oraz niskim poziomem obsugi klienta. Dopiero napyw kapitau zagra-nicznego od pocztku lat dziewidziesitych zacz zmienia ten rynek. Byy to gwnie zachodnie koncerny, ktre budoway wasne kanay dostaw oparte na centrach dystrybucji i innowacyjnych zasadach zarzdzania dystrybucj. W efekcie tego polskie fi rmy handlowe zaczy ustpowa miejsca przed zorga-nizowanymi i odpowiednio wyspecjalizowanymi zachodnimi fi rmami, ktre jak si okazao podbiy polski rynek hurtowy i detaliczny (Rutkowski i wsp., 2002; Kosicki i Kosicka, 2006).

W literaturze przedmiotu w rozwoju handlu detalicznego w Polsce po 1990 roku wyrniono nastpujce etapy:

Lata 19901995. Dla tego okresu charakterystyczna jest dezintegracja rynku, a take intensywny przyrost liczby punktw sprzeday detalicznej, a zwaszcza hipermarketw, supermarketw i sklepw dyskontowych od-zwierciedlajcy si udziaem w obrotach na poziomie 5% (Rutkowski i wsp., 2005; Szymanowski, 2008). W tym okresie producenci prowadzili sprzeda i dystrybucj, bazujc na sieci preferowanych hurtowni. Skutkiem tego byo bardzo due rozdrobnienie fi rm, niska konkurencyjno i sia na rynku, co w konsekwencji przekadao si na wysokie mare detalistw, niski poziom obsugi klientw oraz dugi czas realizacji zamwienia. Wolny rynek przy-nis nowe zasady: to nie klient musi szuka towaru, ale producent i dys-trybutorzy walcz o klienta (Zawadzki, 2007). Udzia pod wzgldem obro-tw hipermarketw, supermarketw i sklepw dyskontowych w tym okresie ksztatowa si na poziomie 5% (Szymanowski, 2008).Lata 19962000. To okres, w ktrym konsolidacja nabraa tempa, powo-dujc spadek liczby i roli tradycyjnych detalistw (np. rnej wielkoci sklepw spoywczych).W tym okresie nastpi dynamiczny rozwj nowo-czesnej dystrybucji masowej, a take wzrost w obrotach udziaw hipermar-ketw, supermarketw i sklepw dyskontowych. W sprzeday i dystrybucji producenci wykorzystywali strategie oparte na systemie hybrydowym, czyli na sieciach hurtowni preferowanych, a take na bezporedniej sprzeday do znacznych detalistw oraz sieci typu Cash&Carry (Rutkowski i wsp., 2005; Szymanowski, 2008).Lata 20012005. Okres ten charakteryzuje si postpujc konsolidacj, po-gbiajcym si obnianiem liczby i znaczenia tradycyjnych detalistw przy jednoczesnym zwikszaniu udziaw hipermarketw, supermarketw i skle-pw dyskontowych w obrotach (Szymanowski, 2008). Pocztek XXI wieku to take cigy rozwj, w ktrym dochodzi do integracji pionowej. Sprzeda

34

i dystrybucja producentw bazowaa na sprzeday bezporedniej do duych detalistw i sieci hurtowych (Rutkowski i wsp., 2005). Wielkie sieci handlo-we przejy kontrol nad cenami dostawcw ustalanymi w procesie nego-cjacji, systemem logistycznym, przepywem informacji, struktur kanaw, a take procesem wytwrczym (poprzez wprowadzenie marek wasnych). W efekcie nastpio skrcenie i uproszczenie struktury instytucjonalnej ka-naw zoonych coraz czciej tylko z trzech ogniw, tj. producenta, detali-sty i konsumenta (Czubaa, 2008). Hurtownie zaczy traci swoj pozycj i rol w kanaach dystrybucji, co jest zwizane z duym spadkiem liczby maych detalistw (Rutkowski i wsp., 2005).Lata 20052008 pokazuj nasycenie rynku wielkopowierzchniowymi pla-cwkami handlu detalicznego i zdecydowany rozwj nowoczesnych siecio-wych placwek typu convienience czy dyskont poprzez franczyzow form wsppracy (Pokorska, 2008; Szymanowski, 2008). Obserwuje si du po-pularno systemw w brany FMCG (Fast Moving Consumer Goods tzn. produkty szybko rotujce, szybko zbywalne, w tym ywnociowe), gdzie zachodz najszybciej postpujce procesy koncentracji. Naley zauwa-y, i bardzo silne grupy zagraniczne, ktre rozwijaj si w wielu krajach wiata, take i w Polsce, posiadaj 4060% sklepw franczyzowych, ktre generuj 2660% obrotw fi rmy (np. Grupa Carrefour 4,8 tys. placwek franczyzowych w 17 krajach wiata, 26% obrotu). Podobnie ronie zainte-resowanie takimi systemami wrd polskich przedsibiorcw z brany han-dlowej. Wreszcie zauwaalne jest silne denie do specjalizacji w zwizku z zaspokajaniem potrzeb nisz rynkowych lub kreowaniem nowych nisz (np. rozwj placwek z ywnoci ekologiczn) (Pokorska, 2008).

2.2. Wpyw przemian gospodarczych na handel detaliczny od 1989 roku

Przejcie z gospodarki centralnie planowanej do gospodarki rynkowej miao charakter ewolucyjny zarwno dla gospodarki, jak i handlu, szczeglnie w han-dlu ywnoci (Chwaek, 1992). Istota tych przemian bya zwizana z pewnymi nastpstwami, do ktrych mona zaliczy m.in.: urynkowienie, wolno gospo-darcz, wolno wyboru, samodzielno, integracj celw, konkurencj, samofi -nansowanie, rwno szans i stworzenie rynku konsumenta, na ktrym analizuje si i zaspokaja potrzeby konsumenta, dba si o jego bezpieczestwo i dostarcza si informacji o produktach i producentach. Konsument zacz peni rol naj-

35

waniejszej i docenianej osoby na rynku, od ktrej w duym stopniu zaley, czy towary i usugi znajd swoich nabywcw.

Analizujc wymienione przemiany, ktre miay miejsce w polskim handlu, w tym w handlu ywnoci, w tabeli 7 przedstawiono ich szczegow charak-terystyk.

Na pocztku lat 90. XX wieku wrd dyrektorw czoowych amerykaskich korporacji przeprowadzono badania sondaowe majce pokaza kraje, w kt-rych przewidywany rozwj handlu w okresie przynajmniej najbliszych 20 lat bdzie najintensywniejszy. Wrd wytypowanych obszarw, tzw. najlepszych inwestycji w handlu, w tym w handlu ywnoci, wymieniono Europ rod-kowo-Wschodni, a w szczeglnoci: Polsk, Wgry i Republik Czesk. Jak podaje Ludwikowski (2006), najwikszy potencja naszego kraju by zwizany m.in. z:

najwikszym powierzchniowo i ludnociowo obszarem, majcym moli-wo zbytu i rozwoju rynku pracy;przynaleeniem Polski do tzw. modej Unii Europejskiej;

Tabela 7. Nastpstwa dla handlu wynikajce ze zmiany systemu gospodarczo-ekonomicznego

Rodzaj nastpstwa Charakterystyka

Urynkowienie Proces polegajcy na przywrceniu stosunkw towarowo-pieninych, w tym swobody ksztatowania cen.

Wolno gospodarowania

Dla przedsibiorstw handlowych moliwo brania odpowiedzialnoci za wasne decyzje i ponoszenia za nie ryzyka. W przypadku odniesienia sukcesu, bd niepowodzenia korzyci i niepowodzenia czerpie i po-nosi przedsibiorca/przedsibiorstwo.

SamodzielnoDla podmiotw gospodarczych moliwo zwizana z okrelaniem ce-lw dziaalnoci, a take sposobw przyczyniajcych si do ich reali-zacji.

Integracja celw

W przedsibiorstwach funkcjonujcych niezalenie od polityki pastwa zaczy istnie warunki do integracji celw przedsibiorstwa (cigo bytu fi rmy) z celami przedsibiorcy (cigo dochodw i wasnoci), do realizacji ktrych potrzebni byli pracownicy (cigo miejsca pracy).

Samofi nansowanie Finansowanie przedsibiorstwa jest moliwe na podstawie wasnego ka-pitau lub zacignitych kredytw.

Konkurencja Wolno gospodarcza pozwolia na wprowadzenie mechanizmw kon-kurencji. Do konkurowania fi rmom byy potrzebne innowacje.

Rwno szans Konkurencj na rynku umoliwio wprowadzenie rwnouprawnienia dla wszystkich podmiotw niekorzystajcych ze specjalnych przywilejw.

rdo: Opracowanie wasne na podstawie Chwaek J., 1992: Innowacje w handlu. Strategia rozwoju przedsibiorstwa. PWE, Warszawa.

36

istotnym pooeniem geografi cznym dajcym moliwo prowadzenia han-dlu midzy wschodem i zachodem;jednolitoci narodowociow i religijn std te nie wystpuje zagroenie wystpienia konfl iktw etnicznych, czy wyznaniowych;dobrze wyksztacon si robocz;bogactwem naturalnym kraju, jak rwnie dostpem do morza;rolnictwem zajmujcym duy obszar kraju.Wrd niekorzystnych czynnikw rozwoju handlu w Polsce wymieniano

najczciej:ma stabilno kadr administracyjnych;rozdrobnienie rolnictwa;wolno rozwijajcy si system bankowy; brak przejrzystoci transakcji handlowych;may szacunek dla pracy i siy roboczej;nisk etyk zawodow (Ludwikowski, 2006).Handel jest dziedzin gospodarki, w ktrej w sposb najbardziej widocz-

ny nastpiy zmiany, wiadczce o powodzeniu reform gospodarczych w kraju. Transformacja, jaka miaa miejsce po 1989 roku, dotyczy zmian w czterech sfe-rach (Sawiska i Mikoajczyk, 2003), a mianowicie:

wasnociowych, organizacyjnych,ilociowych,jakociowych.

2.2.1. Zmiany wasnociowe w handlu detalicznymZmiany wasnociowe zostay zapocztkowane na przeomie lat 1989 i 1990.

W pierwszym etapie (w latach 19891992) tych zmian naley wyrni dwie fazy: faz przed wprowadzeniem i faz po wprowadzeniu przepisw prawa loka-lowego, a take instrumentw fi nansowych, czyli odpowiednio do poowy 1990 roku i od poowy 1990 roku. W prywatyzacji handlu w I poowie 1990 roku prze-waay opcje spoeczne, ktre nadaway pracownikom handlu uspoecznionego wyjtkow pozycj i pierwszestwo w prywatyzacji handlu. W drugiej poowie tego roku na skutek wprowadzenia wspomnianych przepisw prawa lokalowe-go i instrumentw fi nansowych nastpi wzrost tempa prywatyzacji (Sawiska i Mikoajczyk, 2003). O samej skali i szybkoci prywatyzacji moe wiadczy fakt, i pod koniec 1990 roku sprywatyzowano 27 tysicy lokali sklepowych, czyli prawie 22% sieci sklepw handlu uspoecznionego. Nowe przedsibior-stwa prywatne handlu detalicznego tworzyy miejsca pracy dla dotychczasowych

37

pracownikw sektora pastwowego. Cz z nich rozpoczynaa dziaalno go-spodarcz na wasny rachunek, cz bya zatrudniana w sektorze prywatnym. Przedsibiorstwa te przejmoway take skadniki majtku produkcyjnego z re-strukturyzujcych si lub likwidowanych przedsibiorstw pastwowych.

W kolejnym etapie transformacji handlu w Polsce (w latach 19921995), obecno fi rm handlowych z kapitaem zagranicznym i mieszanym wywara znaczcy wpyw na przemiany wasnociowe (Sawiska i Mikoajczyk, 2003). Prywatyzacja handlu w latach 19891996 przyczynia si do wzrostu udziau sektora prywatnego przedsibiorstw handlowych, ktry przekroczy 99%, a w 2001 roku ksztatowa si na poziomie 99,57%. W wyniku transformacji han-dlu zmniejszaa si systematycznie liczba przedsibiorstw pastwowych i ko-munalnych, natomiast zwikszaa si liczba zakadw prywatnych osb fi zycz-nych (zwykle o niewielkich rozmiarach). Jednoczenie dokonyway si zmiany w zatrudnieniu. Spadek liczby pracujcych w sektorze publicznym nastpowa szybciej ni zmniejszenie si dynamiki spadku liczby przedsibiorstw handlo-wych. Natomiast w sektorze prywatnym dynamika zatrudnienia ksztatowaa si wolniej ni dynamika przyrostu liczby sklepw. Jednake najbardziej dynamicz-ny wzrost dotyczcy take sfery zatrudnienia zaobserwowano w przypadku jed-nostek bdcych wasnoci wacicieli zagranicznych bd spek z przewag kapitau zagranicznego (Sawiska i Mikoajczyk, 2003).

2.2.2. Zmiany organizacyjne przedsibiorstw handlowychW okresie transformacji nastpia atomizacja handlu, czyli rozdrobnienie,

bdce efektem ilociowo dominujcej grupy drobnych, niezalenych kupcw prywatnych. Nie bez znaczenia pozostaje obserwowane w ostatnim czasie dy-namiczne rozwijanie si rnego rodzaju organizacji handlowych, produkcyjno-handlowych i handlowo-usugowych, wystpujcych w formie spek, zrzesze albo stowarzysze (Sawiska i Mikoajczyk, 2003). Decydujcego znaczenia nabiera umiejtno tworzenia okrelonych systemw powiza z podmiotami rynkowymi, opartych przede wszystkim na partnerstwie i wspdziaaniu. Syste-my te bazuj na relacjach franchisingowych, ktre staj si coraz bardziej popu-larne na caym wiecie, jak rwnie w Polsce (Reformat, 2008).

Franczyza (franchising) jest terminem stosowanym do opisywania trans-akcji, ktre obejmuj rne sposoby udzielania licencji na metody prowadzenia dziaalnoci gospodarczej (Co to jest, 2009). Najczciej powoywan defi ni-cj franczyzy jest okrelenie jej jako systemu sprzeday towarw, usug lub tech-nologii, opartego na cisej i cigej wsppracy pomidzy prawnie i fi nansowo odrbnymi i niezalenymi przedsibiorstwami (franczyzodawc i jego indywi-

38

dualnymi franczyzobiorcami). Istota tej koncepcji polega na tym, e franczyzo-dawca daje franczyzobiorcom prawo oraz nakada na nich obowizek prowadze-nia dziaalnoci gospodarczej zgodnie z jego koncepcj. To wszystko dokonuje si w ramach i sporzdzonej na pimie umowy, zwanej umow franczyzow. Stanowi ona rdo praw i obowizkw zarwno dla franczyzodawcy, jak i fran-czyzobiorcy (Wodyka, 2000; Pokorska, 2004).

Bardziej popularne, biznesowe uycie sowa franczyza wywodzi si z roz-woju tzw. franczyzy koncepcji dziaalnoci, nazywanej take franczyz znaku towarowego lub franczyz nazwy handlowej. Preferowane jest w praktyce to pierwsze okrelenie, ze wzgldu na jego opisowy charakter (Co to jest, 2009). W skad koncepcji dziaalnoci franczyzy wchodz:

kompletna koncepcja biznesowa, czyli koncepcja wraz z pakietem franchi-singowym, ktry skada si z takich elementw, jak: znak towarowy, know-how (tj. praktyczna wiedza dotyczca prowadzenia biznesu) i podrcznik operacyjny;szkolenie we wszystkich aspektach prowadzenia biznesu zgodnie z koncep-cj franczyzodawcy;biece wsparcie ze strony franczyzodawcy (Reformat, 2008; Co to jest, 2009). Przyjmujc prost defi nicj franczyzy, jako form wsppracy dwch nie-

zalenych podmiotw, z ktrych jeden udziela, a drugi przyjmuje znak fi rmowy oraz knowhow prowadzenia dziaalnoci, s wrd tych sieci rwnie niektre grupy zakupowe, ktrych wewntrzne dziaania zmierzaj do penej standaryza-cji wszystkich elementw funkcjonowania sieci sprzeday (Wroczyski, 2008). W tabeli 8 zestawiono gwne zalety i wady wynikajce dla franczyzodawcy i franczyzobiorcy z przystpienia do sieci franchisingowej.

W 2008 r. na rynku FMCG (w tym spoywczym), funkcjonowao ok. 80 sieci franczyzowych i agencyjnych. Sieci te zostay podzielone na 3 gwne for-maty sklepw (tab. 9), a mianowicie (Wroczyski, 2008):

Osiedlowy/Convenience najbardziej zrnicowany format sklepu obej-mujcy mae i rednie sklepy, usytuowane w pobliu osiedli mieszkanio-wych lub w dogodnych punktach miasta (44 sieci).Specjalistyczny format sklepu, ktry poprzez swj wyselekcjonowany asor-tyment zaspokaja potrzeby klientw, oferujc szerszy wachlarz usug doda-nych, towary wyszej jakoci, stawiajc na innowacyjne podejcie do rynku lokalnego, ukierunkowujc si na jego potrzeby (31 spord 80 sieci).

39

Supermarket format sklepu charakteryzujcy si powierzchni sprzeday od 300 m2, do 2500 m2, tani, niskomarowy sklep samoobsugowy, oferuj-cy kilkadziesit tysicy pozycji asortymentowych (5 spord 80 sieci). Na koniec 2009 roku spord ponad 300 funkcjonujcych w Polsce sieci

spoywczych, 76 dziaao na zasadzie franczyzy zrzeszajac ok. 21 tys. sklepw na 120 tys. dziaajcych na terenie naszego kraju (Cabaj-Bonicka, 2010).

Naley zaznaczy, e w dalszym cigu utrzymuje si w naszym kraju prze-waga systemw polskich nad zagranicznymi. Polskie sieci franchisingowe wy-

Tabela 8. Zestawienie zalet i wad wynikajcych z przystpienia do sieci franchisingowej dla franczy-zodawcy i franczyzobiorcy

ZALETY WADY Dla franczyzobiorcy Dla franczyzodawcy Dla franczyzobiorcy Dla franczyzodawcyZnana i utrwalona w wiadomoci spo-ecznej marka. Sprawdzony pomys dostp do know-how.Wsparcie dotyczce prowadzenia biznesu, metod produkcji, przygotowania to-warw, ksigowoci, kontroli, dziaa marketingowych, np. promocji, dystrybucji itp. czy merchan-disingu.Mniejsze ryzyko zwizane z urucho-mieniem dziaalnoci gospodarczej i wik-sza wiarygodno.Lepsze warunki umw z kontrahenta-mi i dostawcami.

Umoliwia roz-budow kanaw dystrybucji oraz wzmocnienie pozycji na rynku, bez doko-nywania wikszych inwestycji. Zwikszenie skali dziaalnoci gospo-darczej, wykorzysta-nia nazwy i oznacze handlowych.Moliwo uzyska-nia dodatkowych rde dochodu w postaci wynagrodze-nia z tytuu opaty franchisingowej.Obnienie wydatkw na dziaania promo-cyjno-reklamowe (wsplny fundusz promocyjno-rekla-mowy).Korzystna pozycja z punktu widzenia rozkadu kompeten-cji i odpowiedzial-noci wobec osb trzecich.

Kontrola ze strony franczyzodawcy.Opaty franczyzowe wynikajce z zawar-tej umowy.Ograniczenie wolno-ci gospodarczej.Pomyki franczyzo-dawcy, np. w zarz-dzaniu sieci.

Franczyzobiorcy odnoszcy sukces chc si uzaleni od franczyzodawcy. Franczyzobiorcy mog stara si zani-y wysoko zysku i doprowadzi do pomniejszania wyna-grodzenia franczyzo-biorcy.Konieczno wy-egzekwowania od-powiedniej jakoci dziaa franczyzo-biorcy, wpywaj-cego na wizerunek caego systemu.

rdo: Reformat B., 2008: Rozwj sieci franchisingowych w handlu polskim. [w:] Sobczyk G. (red.): Wspczesny marketing. Strategie, PWE, Warszawa, s. 523.

40

Tabela 9. Najwiksze sieci franczyzowe w Polsce (liczba sklepw) format sklepu osiedlowy/conve-nience, supermarket i specjalistyczny w okresie 20082009

Lp. Nazwa sieci Liczba sklepww 2008 rokuLiczba sklepw

w 2009 rokuOSIEDLOWY / CONVENIENCE

1 ABC 2 836 3 4422 Lewiatan 2 235 2 6003 abka 2 002 2 1504 Sie 34 i eLDe 1 414 1 5245 Nasz Sklep 1 010 1 3316 Groszek 880 1 1217 Euro Sklep 438 6268 Eden 486 6109 Rabat Detal 390 500

10 Delikatesy Centrum 376 466 Razem: 12 067 14 370

SUPERMARKET1 Carrefour Express 242 2022 Intermarche 132 145

3 Bomi (delikatesy i supermar-kety) 64 69

4 Piotr i Pawe 50 665 E.Leclerc 18 20 Razem: 506 502

SPECJALISTYCZNY1 Sokow S.A. 730 8002 Makton / PKM DUDA 53 4003 Gzella 180 2204 Piekarnie Pod Telegrafem 101 134

5 Delikatesy Misne u Rze-nika 115 124

6 Czas na herbat 75 1127 Pod Strzech 40 > 508 Mlekovita 419 SPC 30 26

10 Fawor 30 25 Razem: 60 51

rdo: Opracowanie wasne na podstawie: Wroczyski A., 2008: FMCG 2008. www.franczyzaw-polsce.pl, Internet 8.08.2009 oraz Cabaj-Bonicka J., 2010 r.: Franczyza na rynku FMCG w latach 20072010. www.franczyzawpolsce.pl, Internet 15.11.2010.

41

rniaj si zarwno wysokimi przychodami, jak i relatywnie du skal inwe-stycji. Take coraz wicej polskich fi rm decyduje si na rozwj na zasadach fran-chisingu take poza granicami kraju (Reformat, 2008).

2.2.3. Zmiany ilociowe w handlu detalicznym

Zmiany ilociowe stanowi rdo wiedzy o wpywie przemian gospodar-czych na ksztat handlu. Od 1989 roku ulega zwikszeniu liczba sklepw, prze-citna powierzchnia jednego sklepu i wzrosa dynamika sprzeday. Do 1995 roku transformacja sfery handlu charakteryzowaa si staym zwikszaniem licz-by sklepw, wzrostem sprzeday i rosncym udziaem sektora prywatnego. Po raz pierwszy odnotowano spadek liczby sklepw w 1996 roku w stosunku do roku poprzedniego o okoo 4,7%, w tym czasie analogicznie wzrosa sprzeda o 4,5%. Mniejsza liczba placwek handlowych osigna obroty na wyszym po-ziomie (Kucharska, 2003; Sawiska i Mikoajczyk, 2003). Ponadto zmieni si udzia sprzeday detalicznej w handlu z 93,8% w 1995 roku, 94,3% w 1996 roku do 97,8% w 2001 roku. W latach 20012003 utrzymywao si wysokie tempo realnej sprzeday detalicznej na poziomie 58% rocznie (Rynek wewntrzny, 2002). W 2008 roku nastpi spadek wartoci sprzeday detalicznej o 1,9%, ktra zatrzymaa si na poziomie 109,5%, a powodem by postpujcy kryzys i spo-wolnienie gospodarki (Rynek wewntrzny , 2009).

Jak podaje Maleszyk (2008a), udzia handlu tradycyjnego i przedsibiorstw z sieciami handlowymi w obrotach jest prawie identyczny w Polsce. Dla przy-kadu, w krajach Europy Zachodniej, czy w Czechach i na Wgrzech wielkie sieci handlowe koncentruj okoo 80% wartoci krajowych rynkw FMCG, a w naszym kraju okoo 2630%.

W 2006 roku, podobnie jak w 2007 roku zagraniczni udziaowcy posiadali okoo 65% hipermarketw, 20% supermarketw i ponad 90% sklepw dyskon-towych. Przy czym wyranie zaznacza si koncentracja rynku, bowiem w 2008 roku na 20 wiodcych detalistw brany spoywczej przypadao ponad 40% ob-rotw (Handel detaliczny, 2008).

W okresie 20052008 najwiksz dynamik przychodw ze sprzeday w handlu detalicznym osigny przedsibiorstwa sieciowe, takie jak: Metro Group w Polsce, Jeronimo Martins Dystrybucja (sie Biedronka), Grupa Em-peria (Groszek, Stokrotka), Tesco Polska, abka, Carrefour Polska, Polomarket, Jeronimo Martins Dystrybucja, Real, Eurocash (tabela 10). Wymienione przed-sibiorstwa sieciowe maj szans rwnie w przyszoci zosta gwnymi gra-czami liczcymi si na rynku detalicznym ywnoci.

Tabe

la 1

0. O

pera

torz

y na

jwi

kszy

ch si

eci w

han

dlu

kraj

owym

pro

dukt

ami F

MC

G w

200

8 ro

ku w

g TO

P 50

Han

dlu,

Det

al D

zisi

aj

Lp.

Naz

wa fi r

my

Siec

i det

alic

zne

w 2

008

roku

Sprz

eda

200

8[m

ln z]

Sprz

eda

200

7[m

ln z]

Zmia

na [%

]

Licz

ba sk

lep

w

deta

liczn

ych

(na

koni

ec

2008

r.)

Licz

ba z

atru

d-ni

onyc

h

1.M

etro

Gro

up w

Pol

sce

Rea

l, M

edia

Mar

kt,

Satu

rn20

860

15 4

0035

132

26 4

00

2.Je

roni

mo

Mar

tins D

ystry

bucj

aB

iedr

onka

12 3

008

970

371

352

27 0

00

3.G

rupa

Em

peria

Gro

szek

, Sto

krot

ka,

Del

ima,

Mile

a, L

ewia

-ta

n, E

uro

Skle