Môc lôc

C¸c tõ viÕt t¾t iii Lêi nãi ®Çu v 1. Tổng quan về đ¸nh gi¸ ®Êt l©m nghiệp 1

1.1 C¸c kh¸i niệm chủ yếu 1 1.2 C¸c phương ph¸p đ¸nh gi¸ đất đai 2

1.2.1 иnh gi¸ ®Êt của FAO 2 1.2.2 §¸nh gi¸ ®Êt ®ai dùa trªn c¬ së lËp ®Þa (Site) 4 1.2.3 Ph©n h¹ng ®Êt ®ai 7 1.2.4 Ph©n chia cÊp ®Êt rõng trång 8 2. Nghiªn cøu vµ ¸p dông ®¸nh gi¸ ®Êt l©m nghiÖp ë ViÖt Nam 9

2.1 §¸nh gi¸ tiÒm n¨ng s¶n xuÊt ®Êt l©m nghiÖp 9 2.1.1 §¸nh gi¸ TNSX ®Êt l©m nghiÖp vïng ®åi nói 9 2.1.2 §¸nh gi¸ TNSX vïng ®Êt c¸t ven biÓn 14 2.1.3 §¸nh gi¸ TNSX cña ®Êt ngËp mÆn vïng §BSCL 17 2.1.4 §¸nh gi¸ TNSX ®Êt chua phÌn vïng §BSCL 18 2.1.5 Tæng hîp ®¸nh gi¸ TNSX ®Êt l©m nghiÖp 19

2.2 Ph©n h¹ng ®Êt l©m nghiÖp 22 2.2.1 Ph©n h¹ng ®Êt trång rõng Bå ®Ò 23 2.2.2 Ph©n h¹ng ®Êt trång rõng Th«ng nhùa 28 2.2.3 Ph©n h¹ng ®Êt trång rõng Th«ng ba l¸ 29 2.2.4 Ph©n h¹ng ®Êt trång rõng Håi 30 2.2.5 Ph©n h¹ng ®Êt trång rõng QuÕ 32 2.3 §¸nh gi¸ vμ ph©n chia lËp ®Þa trong l©m nghiÖp 34 2.3.1 CÊp vÜ m« vµ trung gian 34

2.3.2 CÊp vi m« 40

i

3. X©y dùng tiªu chÝ vµ chØ tiªu ®¸nh gi¸ ®Êt l©m nghiÖp cÊp x∙ phôc vô trång rõng 80 3.1 §Ò xuÊt tiªu chÝ vμ chØ tiªu ®¸nh gi¸ ®Êt ®ai 80

3.1.1 Tiªu chuÈn vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn 81

3.1.2 Tiªu chuÈn vÒ ®iÒu kiÖn kinh tÕ – x· héi 83

3.2 Thö nghiÖm tiªu chÝ vμ chØ tiªu ®¸nh gi¸ ®Êt ®ai 84 3.2.1 Môc tiªu, néi dung, ®èi t−îng vµ ph−¬ng ph¸p thö nghiÖm 84 3.2.2 Thö nghiÖm vµ ®¸nh gi¸ TC & CT ®¸nh gi¸ ®Êt ®ai 85 3.3 Hoμn thiÖn tiªu chÝ vμ chØ tiªu ®¸nh gi¸ ®Êt ®ai 89 3.3.1 Tiªu chÝ vµ chØ tiªu vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn 89 3.3.2 Tiªu chÝ vµ chØ tiªu vÒ ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi 91 3.4 Thö nghiÖm ®¸nh gi¸ ®Êt ®ai dùa trªn c¸c TC & CT ®· hoμn thiÖn 93 3.4.1 Ph−¬ng ph¸p tiÕn hµnh 93 3.4.2 KÕt qu¶ thö nghiÖm ®¸nh gi¸ ®Êt ®ai phôc vô trång rõng 97

Phô lôc 1 110 Phô lôc 2 112 Tµi liÖu tham kh¶o 114

ii

C¸c tõ viÕt t¾t ADB : Ng©n hµng ph¸t triÓn Ch©u ¸ BTB: B¾c Trung bé DL§: D¹ng lËp ®Þa §V§§: §¬n vÞ ®Êt ®ai §TQHR: §iÒu tra quy ho¹ch rõng §BSCL: §ång b»ng s«ng Cöu Long FAO: Tæ chøc N«ng – L−¬ng Liªn HiÖp Quèc GIS: HÖ thèng th«ng tin ®Þa lý JICA: C¬ quan hîp t¸c Quèc tÕ NhËt B¶n KTXH: Kinh tÕ x· héi L§LN: LËp ®Þa l©m nghiÖp MTR: M«i tr−êng rõng NTB: Nam Trung bé NLKH: N«ng l©m kÕt hîp RTN: Rõng tù nhiªn RRA: §¸nh gi¸ nhanh n«ng th«n RENFODA: Dù ¸n phôc håi rõng tù nhiªn vïng ®Çu nguån bÞ suy tho¸i t¹i miÒn B¾c ViÖt Nam PRA: §¸nh gi¸ n«ng th«n cã sù tham gia PTNT: Ph¸t triÓn n«ng th«n QPN: Quy ph¹m ngµnh TTB: Trung trung bé TC & CT: Tiªu chÝ vµ chØ tiªu TNSX: TiÒm n¨ng s¶n xuÊt TPCG: Thµnh phÇn c¬ giíi TCVN: Tiªu chuÈn ViÖt Nam VAC: V−ên ao chuång WB: Ng©n hµng thÕ giíi XHCN: X· héi chñ nghÜa

iii

Lêi nãi ®Çu

Đánh giá đất đai được các nhà nghiên cứu, các nhà quản lý, đặc biệt là người sử dụng đất quan tâm vì đánh giá đất đai có thể giải đáp những câu hỏi quan trọng trong thực tiễn sản xuất. Đó là một quá trình xác định tiềm năng, mức độ thích hợp của đất đối với một hay một số kiểu sử dụng đất, cây trồng lựa chọn. Với tầm quan trọng của việc đánh giá đất đai, tổ chức Nông - Lương Liên Hiệp Quốc (FAO) đã xuất bản một số tài liệu hướng dẫn về đánh giá đất đai trong nông lâm nghiệp. Tiếp thu thành tựu nghiên cứu của các nước, Việt nam đã sớm áp dụng các phương pháp đánh giá đất đai trong thực tiễn. Viện khoa học lâm nghiệp Việt Nam đã thực hiện nhiều đề tài nghiên cứu về lĩnh vực này. Các đề tài cấp nhà nước đáng quan tâm là “Nghiên cứu đánh giá tiềm năng sản xuất đất trống đồi núi trọc và xác định phương hướng sử dụng hợp lý” (1987-1990); “Nghiên cứu đánh giá tiềm năng sản xuất đất lâm nghiệp và hoàn thiện phương pháp điều tra lập địa” (1991-1995); “Nghiên cứu những vấn đề kỹ thuật lâm sinh nhằm thực hiện có hiệu quả dự án trồng mới 5 triệu ha rừng và hướng tới đóng cửa rừng tự nhiên” (1998 - 2000); “Nghiên cứu các giải pháp kinh tế - kỹ thuật tổng hợp nhằm khôi phục rừng ngập mặn và rừng tràm ở một số vùng phân bố tại Việt Nam” (2000-2003); Hợp phần xây dựng tiêu chí và chỉ tiêu đánh giá đất đai thuộc Dự án hỗ trợ kỹ thuật Chương trình trồng mới 5 triệu hécta rừng do FAO tài trợ (2001 – 2003). Kết quả nghiên cứu đã được ứng dụng có hiệu quả trong các dự án trồng rừng Việt - Đức, GTZ, ADB, WB, vv, để xây dựng bản đồ lập địa phục vụ công tác trồng rừng. Cuốn sách “Hệ thống đánh giá đất lâm nghiệp Việt Nam” tập hợp các kết quả nghiên cứu thành công và được áp dụng trong thực tiễn sản xuất. Viện Khoa học lâm nghiệp Việt nam xin trân trọng giới thiệu với bạn đọc cuốn sách này và mong nhận được ý kiến đóng góp của độc giả.

ViÖn khoa häc l©m nghiÖp viÖt nam

ViÖn tr−ëng

PGS.TS. TriÖu V¨n Hïng

v

1 Tổng quan về đánh giá đất lâm nghiệp

Đất là tư liệu sản xuất sử dụng với nhiều mục tiêu khác nhau đặc biệt trong hoạt động nông lâm nghiệp. Mỗi mục tiêu sử dụng đất có những yêu cầu nhất định mà đất đai cần đáp ứng. Việc lựa chọn, so sánh các kiểu sử dụng đất hoặc cây trồng khác nhau phù hợp với điều kiện đất đai là đòi hỏi của người sử dụng đất, các nhà quy hoạch để có những quyết định xác thực trong việc sử dụng đất mang lại hiệu quả kinh tế và bền vững. Do vậy cần phải có một phương pháp khoa học giải quyết được những vấn đề thực tiễn nêu trên và đó là phương pháp đánh giá đất đai.

1.1 Các khái niệm chủ yếu Để có thể áp dụng phương pháp đánh giá đất đai cần phải hiểu một số

khái niệm chủ yếu có liên quan. Đất (thổ nhưỡng: soil) và đất đai (land): Đất là lớp phủ bề mặt trên

Trái đất được phong hoá từ đá mẹ, còn đất đai bao gồm các điều kiện môi trường vật lý khác mà trong đó đất chỉ là một thành phần. Các yếu tố môi trường vật lý khác thường là các nhân tố:địa hình, độ dốc, độ cao, nhân tố khí hậu, v.v.

Đánh giá đất đai: Là quá trình xác định tiềm năng của đất cho một hay nhiều mục đích sử dụng được lựa chọn. Phân loại đất đai (land classification) đôi khi được hiểu đồng nghĩa với đánh giá đất đai nhưng có tính chuyên sâu hơn, chủ yếu là phân loại đất đai thành các nhóm. Cũng có thể hiểu đánh giá đất đai là một bộ phận của phân loại đất đai trong đó cơ sở phân loại là xác định mức độ thích hợp của việc sử dụng đất.

Sử dụng đất (land use): Đó là mục đích tác động vào đất đai nhằm đạt kết quả mong muốn. Trên thực tể có nhiều kiểu sử dụng đất khác nhau trong đó có các kiểu sử dụng đất chủ yếu như cây trồng hàng năm, lâu năm, đồng cỏ, trồng rừng, cảnh quan du lịch, v.v. Ngoài ra còn có sử dụng đa mục đích với hai hay nhiều kiểu sử dụng đất chủ yếu trên cùng một diện tích đất. Kiểu sử dụng đất có thể là hiện tại nhưng cũng có thể trong tương lai, nhất là khi các điều kiện kinh tế xã hội, cơ sở hạ tầng, tiến bộ khoa học công nghệ thay đổi. Trong mỗi kiểu sử dụng đất Nông - Lâm nghiệp thường gắn với các cây trồng cụ thể.

1

Đơn vị đất đai: Là một diện tích đất nhất định có các điều kiện tương đối đồng nhất về đặc điểm đất đai, các yếu tố tự nhiên khác ví dụ loại đất, độ dày tầng đất, độ dốc, độ cao so mặt biển, lượng mưa, v.v. Việc lựa chọn các yếu tố của một đơn vị đất đai phụ thuộc vào tầm quan trọng của mỗi yếu tố tới kiểu sử dụng đất, mức độ tư liệu hoá để có thể hình thành bản đồ đơn vị đất đai. Đơn vị đất đai là nền tảng sử dụng để đánh giá đất đai.

1.2 Các phương pháp đánh giá đất đai 1.2.1 Đánh giá đất của FAO

Đây là phương pháp được sử dụng khá phổ biến. Các khái niệm trình bày trên được sử dụng rộng rãi ở các nước Tây Âu và phương pháp đã được tổ chức FAO thừa nhận, hoàn chỉnh thành cẩm nang hướng dẫn đánh giá đất đai để áp dụng rộng rãi. Ví dụ năm 1979, FAO xuất bản cẩm nang hướng dẫn “Đánh giá đất đai cho nông nghiệp nhờ nước trời” và 1984 xuất bản “Đánh giá đất đai cho lâm nghiệp”. Trên cơ sở đó một số nội dung hoặc khái niệm được xác định cụ thể như sau:

Đánh giá tiềm năng sử dụng đất đai (land capability): Đó là việc phân chia hay phân hạng đất đai thành các nhóm dựa trên các yếu tố thuận lợi hay hạn chế trong sử dụng như độ dốc, độ dày tầng đất, đá lẫn, tình trạng xói mòn, úng ngập, khô hạn, mặn hoá, v.v. Trên cơ sở đó có thể lựa chọn những kiếu sử dụng đất phù hợp. Việc đánh giá tiềm năng sử dụng đất thường áp dụng trên qui mô lớn như trong phạm vi một nước, một tỉnh hay một huyện. Đánh giá tiềm năng đất được áp dụng thành công ở Mỹ và một số nước khác. Yếu tố hạn chế là những yếu tố hầu như không thay đổi được như độ dốc, độ dày tầng đất, khí hậu. Ở Mỹ đất đai toàn quốc được phân thành 8 nhóm với yếu tố hạn chế tăng dần từ nhóm I tới nhóm VIII. Nhóm I là nhóm thuận lợi nhất trong sử dụng, có rất ít yếu tố hạn chế. NhómVIII là nhóm có nhiều hạn chế nhất trong sử dụng. Yếu tố hạn chế chủ yếu được thể hiện qua chữ viết tắt như xói mòn là e, dư thừa nước là w, v.v, ví dụ IV-e, IV-w là nhóm đất IV có yếu tố hạn chế là đất bị xói mòn, bị ngập úng. Đánh giá tiềm năng sử dụng đất là phương pháp đánh giá đất đai tổng quát với mục tiêu sử dụng lớn như cho nông nghiệp, lâm nghiệp, du lịch hoặc các mục tiêu khác không phải là nông, lâm nghiệp và không đi sâu đánh giá chi tiết cho từng thành phần của mỗi kiểu sử dụng đất tổng quát.

Đánh giá mức độ thích hợp đất đai (land suitability): Là quá trình xác định mức độ thích hợp cao hay thấp của các kiểu sử dụng đất cho một đơn vị đất đai và tổng hợp cho toàn khu vực dựa trên so sánh yêu cầu kiểu sử dụng đất với đặc điểm các đơn vị đất đai.

2