geçmiştengünümüze malatyali İlim 17-19 fikır kasım konevi, malatya... · 2019-02-05 ·...

BİLDİRİ ÖZETK İ T A P Ç I Ğ I

FikırİlimGeçmiştenGünümüze

MALATYALI

İnsanları

ve 17-19Kasım2 0 1 7

S E M P O Z Y U MU L U S L A R A R A S I


MALATYALI

İnsanları

ve 17-19Kasım2 0 1 7

BİLDİRİ ÖZETK İ T A P Ç I Ğ I

S E M P O Z Y U MU L U S L A R A R A S I

Malatya'nın Dini Tarihine Panoramik Bir Bakış ve Bir Proje Önerisi

Mustafa ARSLAN........................................................................................................................

Meleklerin De Yaşadığı Şehri İnşa Etmek Yahut Müslüman İlim Adamlarının Malatya Şehir

Kimliğine Etkisi

Mehmet DALKILIÇ......................................................................................................................

Malatyalı Yazar, Şair, Tarihçi, Düşünür Ebu'lferec İbnü'l-ibri Ve Eserleri

Hasan KAVRUK - Salim DURUKOĞLU......................................................................................

İbnü'l-ibri'nin "risaletu'l-hucec Ale'n-nasâra Min Kıbeli İlmi'l-kelam" El Yazma Risalesi

Bağlamında Kelamcılar İle Tartıştığı Konuların Tahlili

Hüseyin MARAZ..........................................................................................................................

Gregory Abu'l Farac'ın Selçuklu Tarih Yazıcılığı Açısından Önemi

Fatma İNCE..................................................................................................................................

Malatyalı Bar Hebraeus'un Şiirleri

Cumali UNALDI...........................................................................................................................

Subay Ve Edebiyatçı Bir Malatyalı Arapkir'li Muhittin Mekkî

Yaşar ŞENLER.............................................................................................................................

Bilinmeyen Bir Malatya Şairi Hacı Hannan-zâde Merdî Ve Şiirleri

Hasan KAVRUK - Ramazan SARIÇİÇEK...................................................................................

Toplumcu Gerçekçi Çizgiden Taşra Okumaları: Necati Güngör Ve Malatya Örneği

Bedia KOÇAKOĞLU - Nesrin ÇALIK.........................................................................................

Malatyalı Necatî Ve Şiirleri

Mehmet Korkut ÇEÇEN..............................................................................................................

İstiklal Savaşında Büyük Yararlıklar Göstermiş Aydın Bir Din Adamı Müftü

Mehmet Taha Buyurgan

Neslihan DURAK.........................................................................................................................

Efendizade Abdurrahim Fâhimi Malatyavi'nin Edebi Ve İlmi Şahsiyeti

Hüseyin Subhi ERDEM - Abdurrahim Fahimi AYDIN...............................................................

Eğitim Tarihçisi, Aydın ve Alim: Osman Ergin

İlhan ERDEM - Çiğdem KIRANŞAN...........................................................................................

Mütevazı Fakat İlimle Mücehhez Bir İnsan: Bahaattin Bilhan

Fikret KARAMAN........................................................................................................................

Malatyalı Bilge “M. Said Çekmegil”

Metin Önal MENGÜŞOĞLU........................................................................................................

01

02

03

04

05

06

07

08

09

10

11

12

13

14

16

İÇİNDEKİLER

Said Ertürk Hoca Ve Görüşleri

Süleyman ARSLANTAŞ..............................................................................................................

İsmail Hatip Erzen Ve İlmi Tartışmaları

Fikret KARAMAN - Ahmet KARADAĞ.......................................................................................

Osman Hulûsi Ateş (1914-1990)'in Hayatı, Kişiliği Ve Din Anlayışı

Hulusi ARSLAN...........................................................................................................................

Şeyh Hamid-i Veli (Somuncu Baba) Hazretleri

Mehmet TAŞTEMİR.....................................................................................................................

Hamdî-i Vânî El-malatî 'nin Malatya Yılları Ve İrfan Anlayışı

Öncel DEMİRDAŞ - Nevhibe ALTUNKAYA................................................................................

Mevlana'nın Hocası Malatyalı Sadreddin Konevi'nin Tasavvufi Görüş Ve Düşünceleri

Bağlamında “İnsan-ı Kamil” Kavramının Genel Bir Değerlendirilmesi

Kasım TATLILIOĞLU - Zehra Çakır BODUR..............................................................................

Kurumsallaşma Çağı Sûfî Hareketinde Bir Dönüm Noktası: Abdülhâlik Gucdüvânî El- Malatî ve

“Usûl-i Semâniye”si

Bayram ADIGÜZEL.....................................................................................................................

Osmanlı Döneminde Eser Veren Dârendeli Astronomi Bilginleri

Ali BAKKAL.................................................................................................................................

Aslen Malatyalı Osmanlı Şeyhulislâmı Arif Hikmet Bey Ve İlme Katkıları

Recep Dikici................................................................................................................................

Malatya Yöresi İle Bulgaristan'ın Şumnu Bölgesi Müslümanları Arasında İlmî Etkileşime

Örnekler

Vedat S. Ahmed...........................................................................................................................

Şeyh Hasan Onar

Eşref DOĞAN..............................................................................................................................

Malatyalı Ocak Kurucusu Ernlerden Şeyh Ahmed Tavil

Hamza AKSÜT.............................................................................................................................

Çok Yönlü Bir Fikir Adamı Ve Edebiyatçı Olan Malatyalı Şemsi Belli

Kenan AKDOĞAN.......................................................................................................................

Malatya'lı Büyük Bir Tarihçi Prof. Dr. Yavuz Ercan

Salim CÖHCE..............................................................................................................................

Malatyalı Bir Orta Çağ Tarihçisi: Prof. Dr. Coşkun Alptekin

Adnan ÇEVİK...............................................................................................................................

17

19

21

22

23

24

26

27

28

29

30

31

32

33

35

Malatyalı İlim Ve Fikir İnsanı Dilci Edebiyatçı Necmettin Hacıeminoğlu

Hasan ARSLAN...........................................................................................................................

Drijize Muhayyileye Karşı Muteriz Ve Müslüman Bir Müellif Olarak Hüseyin Karatay

İsmail SÖYLEMEZ.......................................................................................................................

Ebü'l-mehâsin Cemâlüddîn Yûsuf B. Mûsâ B. Muhammed El-malatî'nin El- Mu’tasar

Mine'lmuhtasar Adlı Eseri

Metin CEYLAN.............................................................................................................................

Memlûk Türk Devleti Dönemi Hanefi Başkadılarından Cemâleddîn Yusûf El-malâtî

Murat ZENGİN.............................................................................................................................

Tabakat Literatüründe “malatî” Nispetli Hanefî Âlimler

İhsan TİMÜR................................................................................................................................

“Fahri Kayahan” Hayatı, Sanatçı Kişiliği Ve Eserleri

Betül KARAGÖZ - Doğukan DURSUN.......................................................................................

1937'den Günümüze Malatya Türküleri Ve Kültür Gelişimi İle Dünya Folklor Tebit Tarihinin Bize

Yansıması

Ufuk ERBAŞ................................................................................................................................

Malatyalı Fahri Kayahan Ve Kaynak Kişilerin Müzik Kültürümüzdeki Yeri

Ahmet Turan Şan........................................................................................................................

Muhammed Bin Ali El-malatî'nin, Abdülkâdir Elgeylânî'nin Hamriyye Kasîdesine Şerh Ve

Tercümesi

Muhittin ELİAÇIK........................................................................................................................

Niyazî-i Mısrî'nin İlmi Kişiliği

Mahmut DÜNDAR.......................................................................................................................

Malatyalı Niyâzî Mısrî İle Vânî Mehmed Efendi'nin Kâdızâdeliler-sivâsler Olayındaki

Çekişmeleri

Ferzende İDİZ..............................................................................................................................

Niyazî Mısrî'nin Kıyamet Alametlerine Dair Görüşleri Ve Analizi

Mehmet ŞAŞA.............................................................................................................................

Gelenek İçerisinde Halk Şairinin Fonksiyonu: Arapgirli Fehmi Gür

Ramazan ÇİFTLİKÇİ....................................................................................................................

Hekimhan Çevresinde Âşıklık Geleneği Ve Hekimhanlı Âşıklar Zinciri

Kemal DENİZ...............................................................................................................................

36

39

40

41

43

44

45

46

47

48

49

51

52

53

Âmâ Âşık Malatyalı Hanifi Ünver

Oğuz DOĞAN..............................................................................................................................

Sivas'ın Malatyalı Âşığı Âşık Sefil Kadimî

Sait SAYAR..................................................................................................................................

Malatya'nın Yetiştirdiği Güzide Mutasavvıf Niyaz-i Mısrı'nın Dik Duruşu

Saffet SANCAKLI........................................................................................................................

Niyazi Mısri'de Modern Eğitim Anlayışının İzleri

Bilal GENÇ - Volkan DARMAZ...................................................................................................

Niyazi Mısrî'de Dünya Âhiret İlişkisi

Lokman BEDİR............................................................................................................................

Niyazi Mısri Ve En Çok Bestelenen Eserleri Üzerine Bir Değerlendirme

Ramazan KAMİLOĞLU...............................................................................................................

Zeynüddîn Abdülbâsıt B. Halîl B. Şâhin Elmalatî'nin Kur'an Ve Tefsir Anlayışı

Kerim ÖZMEN..............................................................................................................................

Abdülbâsıt B. Halil B. Şâhîn El-malatî'nin İhlâs Suresi Tefsiri

Mahmut Sami ÇÖLLÜOĞLU.......................................................................................................

Abdülbâsit El-malatî (ö. 920/1514) Ve El-kavlü'lmeşhûd Fî Tercîhi Teşehhüdi İbni Mes'ûd Adlı

Eseri'nin Tahkîk Ve Değerlendirmesi

Selahattin YILDIRIM - Serkan DEMİR........................................................................................

Muhammed Bin Gazi El-Malatyevî

Nur AKBAŞ..................................................................................................................................

Muhammed B. Gazi El- Malatyavi'nin Ravatu'lukul Adlı Eserinde Geçen Hikayelerden Arapça

Şiir Örnekleri

Aladdin GÜLTEKİN.....................................................................................................................

Fuzeyl B. Muhammed El-malatî Ve Hadis Raviliği

Musab Hamod.............................................................................................................................

Cemal El-malatî Ve El-mu’tasar Minel Muhtasar Min Müşkili'l-âsâr Adlı Eseri

Bekir KARADAĞ.........................................................................................................................

Arapgirli Karabaş-ı Veli'nin Kelam Görüşleri Ve Taha Suresi'nin İlk Sekiz Ayet Tefsiri

Mehmet Emin ŞAHİN - Zekeriyya DOĞRUSÖZLÜ....................................................................

54

55

56

58

59

60

61

62

63

64

66

67

68

69

Malatyalı Âlim Süreycâ B. Muhammed Elmalatî El-mardînî'nin (ö. 788-1386) Hayatı, İlmi

Kişiliği Ve Hilyetü'l-muktefâ Fî Hilyeti'l-mustafâ İsimli Eserinin Tanıtılması

Ufuk DEVECİ...............................................................................................................................

İkinci Dünya Savaşı Sürecinde Türkiye'nin Diplomasisi Ve İsmet İnönü

Ahmet Çelik.................................................................................................................................

Hamit Fendoğlu: Kişiliği Ve Türk Siyasal Hayatına Etkileri

Canan KATILMIŞ - Abdulkadir BAHARÇİÇEK..........................................................................

Türk Siyasal Ve Ekonomik Hayatının Dönüşümünde Özal

Selahaddin BAKAN - M. Nazım UYGUR....................................................................................

Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) Ve Recai Kutan

Enes GÜL - Ömerul Faruk DURSUN..........................................................................................

Bir Sosyolog Ve Felsefeci Olarak Orhan Türkdoğan

Mehmet Önal...............................................................................................................................

Malatyalı Bir Filozof: Takiyettin Mengüşoğlu - Hayatı, Eserleri Ve Felsefî Kişiliği

Emin ÇELEBİ...............................................................................................................................

Bir İnsan-ı Kâmil: Fetih Gemuhluoğlu

Enes AĞAR..................................................................................................................................

Alaycı Bilge; Luki

Orhan TUĞRULCA......................................................................................................................

Malatya'nın Hafızası; Celal Yalvaç

Nezir Kızılkaya...........................................................................................................................

Malatya'lı İlk İslâm Âlimi Ebu'l-hüseyin El- Malatî'nin Hayatı Ve İslâmî İlimlerdeki Konumu

Mehmet KUBAT...........................................................................................................................

Harici Fırkalar Bağlamında Eş'arî İle Malatî'nin Mezhepler Tarihi Yazıcılığının Mukayesesi

Mehmet KESKİN..........................................................................................................................

Erken Döndem Alimlerinden Malatyalı Ebu'l-hüseyin El-malatî Ve Sapkın Fırkalara Yönelik

Yaptığı Kur'ân Yorumları -et-tenbîh Ve'r-red Alâ Ehli'l-ehvâ' Ve'l-bida' İsimli Eseri Bağlamında

Muhammed Bahaeddin Yüksel..................................................................................................

Ebu'l-hüseyin El-malatî'nin Mutezile Ekolüne Dair Görüşlerinin Kritiği

Mustafa KÖSE.............................................................................................................................

Et-tenbîh Ve'r-red Alâ Ehli'l-ehvâ Ve'l-bida' Adlı Eserde Yer Alan Hadislerin Kaynakları Ve

Değerlendirilmesi

Abdurrahman ECE......................................................................................................................

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

Arapkirli Hüseyin Avni Efendi Ve Kelam İlmine Katkıları

Hulusi ARSLAN...........................................................................................................................

Arapkirli Hüseyin Avni Ve Ceride-i İlmiyye'de Kelâm Araştırmaları

Fikret SOYAL...............................................................................................................................

Arapgirli Hüseyin Avni'de Bilginin Kaynakları Ve Epistemik Değeri

Mustafa Bozkurt..........................................................................................................................

Kelam İlminin Yeniden İnşasında Arapgirli Hüseyin Avni'nin Yeri

Ahmet CEYLAN...........................................................................................................................

Arapkirli Hüseyin Avni Efendi Ve İlmi Usuli'lhadîs İsimli Eseri

Yakup KOÇYİĞİT.........................................................................................................................

Udi Bestekar Nevres Orhon

Timur VURAL..............................................................................................................................

Sami Kasap: Hayatı Ve Sanatçı Kişiliği

Ünal İMİK - Sinan HAŞHAŞ - Hüseyin GÖÇER.........................................................................

Malatyalı Müzikolog Mehmet Nazmi Özalp

Feyzan Göher VURAL................................................................................................................

Tarihsel Süreçte Malatya'da Müzik Kültürü Ve Sosyal Yaşam Etkileşimi

Sabahat ASLAN...........................................................................................................................

85

86

87

88

89

90

91

92

93

Başkan: Prof. Dr. Fikret KARAMAN

İhsan GENCAY

Prof. Dr. Neslihan DURAK

Prof. Dr. Mustafa ARSLAN

Doç. Dr. İlhan ERDEM

Doç. Dr. Mehmet BİRSİN

Yrd. Doç. Dr. Murat ZENGİN

Yrd. Doç. Dr. Mehmet Korkut ÇEÇEN

Arş.Grv. Mehmet Emin ŞAHİN

Arş.Grv. Okan AÇIL

Hamit Süha HOTAR

DÜZENLEME KURULU

Prof. Dr. Abdullah ÇOLAK Hitit ÜniversitesiProf. Dr. Abdullah ILGAZİ Dumlupınar ÜniversitesiProf. Dr. Abdulmecid el-MUHÂLİFİ San’a Üniversitesi, YEMENProf. Dr. Abdullah el-İS’ÂF Melik Faht Üniversitesi, SUUDİ ARABİSTANProf. Dr. Ahmet Faruk SİNANOĞLU İnönü ÜniversitesiProf. Dr. Alim YILDIZ Cumhuriyet ÜniversitesiProf. Dr. Ekrem DEMİRLİ İstanbul ÜniversitesiProf. Dr. Erol KILIÇ Marmara ÜniversitesiProf. Dr. Feridun EMECEN İstanbul 29 Mayıs ÜniversitesiProf. Dr. Fikret KARAMAN İnönü ÜniversitesiProf. Dr. Hasan KAVRUK İnönü ÜniversitesiProf. Dr. Hulusi ARSLAN İnönü ÜniversitesiProf. Dr. İhsan FAZLIOĞLU Medeniyet ÜniversitesiProf. Dr. İlhan ERDEM Ankara ÜniversitesiProf. Dr. Mahmut AY Ankara ÜniversitesiProf. Dr. Mehmet Ali BEYHAN İstanbul ÜniversitesiProf. Dr. Mehmet KUBAT İnönü Üniversitesi Prof. Dr. Mesut ELİBÜYÜK Ankara ÜniversitesiProf. Dr. Mikail BAYRAM Selçuk Üniversitesi (Emekli)Prof. Dr. Muhammed Hayr el-ĞABBANÎ Arees Üniversitesi, LÜBNANProf. Dr. Mustafa ARSLAN İnönü Üniversitesi Prof. Dr. Mustafa ÖZTÜRK Fırat ÜniversitesiProf.Dr. Nusret AKPOLAT İnönü ÜniversitesiProf. Dr. Neslihan DURAK İnönü ÜniversitesiProf. Dr. Recep DİKİCİ Selçuk ÜniversitesiProf. Dr. Saffet SANCAKLI İnönü ÜniversitesiProf. Dr. Said ÖZTÜRK Yıldız Teknik ÜniversitesiProf. Dr. Salim CÖHCE İnönü ÜniversitesiProf. Dr. Süleyman ÇALDAK İnönü ÜniversitesiProf. Dr. Süreyya FARUKİ İstanbul Bilgi ÜniversitesiProf. Dr. Şinasi GÜNDÜZ İstanbul ÜniversitesiDoç. Dr. Abdullah el-Mihcary, San'a Bilim ve Teknoloji Üniversitesi, YEMENDoç. Dr. Abdurrahman ATEŞ İnönü ÜniversitesiDoç. Dr. Cafer MUM İnönü Üniversitesi Doç. Dr. Cahit KÜLEKÇİ İnönü ÜniversitesiDoç. Dr. Ebru Burcu YILMAZ İnönü ÜniversitesiDoç. Dr. Haşim ŞAHİN Sakarya ÜniversitesiDoç. Dr. İlhan ERDEM İnönü ÜniversitesiDoç. Dr. Mehmet BİRSİN İnönü ÜniversitesiDoç. Dr. Muhammed TAHİR Trablus Üniversitesi, LİBYA Doç. Dr. Sabri TÜRKMEN İnönü ÜniversitesiDoç. Dr. Tülay METİN Bolu İzzet Baysal ÜniversitesiDoç. Dr. Veysel ÖZDEMİR İnönü Üniversitesi Doç. Dr. Yahya BAŞKAN İnönü ÜniversitesiYrd. Doç. Dr. Khanom ALYAZİGİ Montpellıer Üniversitesi, FRANSAYrd. Doç. Dr. Mehmet Korkut ÇEÇEN İnönü Üniversitesi Yrd. Doç. Dr. Mustafa ALTUNKAYA İnönü ÜniversitesiDoç Dr Recep Özman İnönü ÜniversitesiDr. Gabriel RABO Salzburg Üniversitesi, AVUSTURYADr. Vedat AHMET Yüksek İslam Şurası Başkanı, BULGARİSTAN

BİLİM KURULU

ÖN SÖZ

Malatya, medeniyetler beşiği Anadolu’nun tarihi antik çağlara kadar inen önemli bir yerleşim yeridir. Malatya, bir tarafta Mezopotamya ve Anadolu, diğer tarafta Anadolu’nun doğu-batı hattı arasında önemli bir konumda bulunmaktadır. Bu müstesna özelliği Malat-ya’yı siyasi, askerî ve kültürel açılardan farklı bir konuma yerleştirmiştir. Anadolu’nun Müslü-manlaşması ile Malatya’nın bu konumu artarak devam etmiş, özellikle ilk dönemlerden iti-baren Anadolu’nun gelişmesinde büyük katkılar sağlamıştır. Malatya, fetih dönemlerinde kritik bir sınır şehri, diğer dönemlerde de kültürel donanımı ile büyük bir kültür şehri olarak önemini sürdürmüştür. Özellikle Selçuklu sultanlarının çocuklarının yetiştirilmesi için Ma-latya’ya gönderilmesi, şehrin kültürel donanımı hakkında fikir vermesi açısından önemlidir. Bunda şüphesiz Malatya’da var olan eğitim kurumlarının ve yetişmiş değerdeki hocaların payı büyüktür. Malatya, her dönem Hristiyan ve Müslüman nüfusun iç içe yaşadığı ve bir arada yaşamanın önemli örneklerini gösterdiği nadir şehirlerden biri olmuştur.

Malatya’nın geçmişten günümüze kadar geçen süreç içerisinde en önemli nitelikleri arasında şüphesiz yetiştirdiği ilim, fikir ve sanat insanları gelmektedir. Malatya, ülke ve dünya kültürüne zenginlik katan bilim, kültür, siyaset ve sanat gibi alanlarda birçok seçkin insan yetiştirmiştir. Şüphesiz bütün bu alanlar aslında hep şahıslarla kaimdir. Bir şehrin ye-tiştirdiği ilim ve fikir insanları kendi temsiliyetleri yanında bir şehrin, hatta bir medeniyetin de temsilcileri konumundadırlar. Bir şehrin de en büyük değeri yetiştirdiği ilim, fikir ve sanat insanlarıdır. Onlar aynı zamanda bir şehrin ve bir medeniyetin kültürel sermayeleridirler. Bu nedenle Malatyalı ilim ve fikir insanlarının tespiti ve yeni nesillere aktarılması büyük önem taşımaktadır. Bütün bu sebeplerden ötürü, “Geçmişten Günümüze Malatyalı İlim ve Fikir İnsanları Sempozyumu” Malatya’nın yetiştirdiği ilim, fikir ve sanat insanlarını gün yüzüne çı-karmayı ve akademik açıdan farklı yönlerden değerlendirerek sonuçlarını toplumumuzun istifadesine sunmayı amaçlamıştır. Sempozyumda farklı disiplinlere ait Malatyalı bilim, sanat ve fikir insanlarının biyografileri, düşünceleri, eserleri gün yüzüne çıkarılmaya çalışıl-mış veya bilinenler farklı açılardan değerlendirilmiştir.

Programın ortaya çıkmasında emeği geçen sempozyum düzenleme kuruluna, iş birli-ğinden dolayı Malatya Büyükşehir Belediyemize teşekkür ediyor; programa yurt içinden ve yurt dışından bildirileri ile katılan tüm hocalarımıza şükranlarımı sunuyorum.

Prof. Dr. Ahmet KIZILAY

İnönü Üniversitesi Rektörü

Bazı şehirlerin niteliklerini övmek için Doğu’nun Paris’i, Kuzey’in Venedik’i gibi yakıştır-malar yapılır. Ancak Malatya’nın o kadar köklü bir tarihi, renkli bir kültürü ve zengin nitelikleri vardır ki nev’i şahsına münhasır bir kenttir ve hiçbir benzetmeyle tanımlanamaz.

Malatya dündür; Malatya bugündür; Malatya yarındır. Üç zaman diliminde, aynı zama-nın içinde yaşar, yaşatır Malatya.

Malatya, tarihi süreçte sınırları içinde yaşamış olan ilim ve fikir adamları ile onların geri-ye bıraktığı eserleri ve şehre yansıttıkları ruhani hava ile medeniyetimizin örnek şehirlerin-den biri olma özelliğini taşımaktadır. Çünkü bu şehirde hâlâ Niyazi Mısrî’nin şiirlerinden yük-selen coşkulu sesi duyabilir, Mevlana’nın hocası Sadrettin Konevi’nin şehre üflediği ruhu his-sedebilir, Fahri Kayahan’ın tamburundan çıkan armonilerle hüzünlenebilirsiniz.

Medeniyet âlemine bu kadar büyük insan armağan etmiş çok az şehir vardır yeryüzün-de; Niyazi-i Mısrî gibi, Sadrettin Konevi gibi, İbnü’l Arabî gibi kalpleri gönülleri beldeleri fet-hetmiş bir kutlu şehirdir Malatya.

Zira Fethi Gemuhluoğlu, bütün bir Anadolu gençliğini 'avucunun içinde terbiye' eder-ken Fırat kıyısından Battal Gazi ruhu üfürmüştür.

Son yüz yılda Malatya denilince üç isim gelir akla; İsmet İnönü, Turgut Özal, Fethi Ge-muhluoğlu; ki üçü de Malatya'yı mamur hâle getirmiştir.

İşte bu sebeplerden dolayı Malatya’ya ruh katmış ilim ve fikir insanlarından 62’si bu sem-pozyumda 23 oturumda 86 tebliğ ile gün yüzüne çıkarılacak ve özümsenmeye çalışılacak.

Başta Üniversitemizin saygıdeğer hocaları olmak üzere emeği geçen herkese teşekkür ederim.

Ahmet ÇAKIR

Malatya Büyükşehir Belediye Başkanı

ÖN SÖZ

MALATYA'NIN DİNİ TARİHİNE PANORAMİK BİR BAKIŞ VE

BİR PROJE ÖNERİSİ

Mustafa ARSLAN, Prof. Dr. İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Din Sosyolojisi Anabilim Dalı

[email protected]

Malatya çok uzun bir tarihsel geçmişe ve köklü bir geleneğe sahiptir. Malatya’nın bu özelliği onun zengin bir sosyo-kültürel hayata sahip olmasına imkân sağlamıştır. Malat-ya’nın yaşantısındaki bu kompleks yapı dini hayatında da kendisini göstermiş olup tarihte çok farklı ve zengin bir dini kültüre sahip olmuştur. Malatya’nın Anadolu’nun bu en eski ta-rihlerinden itibaren etkin bir yerleşim yeri olmaya devam ettiğini görürüz. Hıristiyan ve İslam gibi monoteist dinlerle tanışmadan Proto Hitit, Hitit ve Geç Hitit dönemleri ve ardın-dan Asur, Urartu, Med ve Pers hâkimiyetleri altında kalan Malatya, Mezopotomya ve Anado-lu arasındaki iletişimi sağlayan ana yolun üzerinde kurulmuştur. Bizanslılar döneminde Ma-latya’nın Hıristiyan inanç ve kültür dairesine yoğun biçimde girdiği görülür. Bizanslılar, Ma-latya'yı Romalılardan daha çok geliştirmişler, şehri geniş bir alana yayarak Hıristiyanlaştır-mış, şehir ve çevresinde çok sayıda kilise ve manastır yaptırmışlardır. Malatya’nın Bizans dö-neminde siyasi-askeri üs niteliği, Malatya’nın Hıristiyanlık açısından mezhep mücadeleleri, İran, Bizans ve Araplar arasında şehrin sürekli el değiştirmesi gibi konuları gündeme getir-mektedir. Bölgenin İslam’la tanışması ile birlikte Malatya’da Hıristiyan ve Müslümanlar ara-sındaki münasebetler yakın ve iç içe olduğu görülmektedir. Önceleri karşılıklı kültür alışveri-şi ile başlayan ilişkiler Malatya’nın Müslümanlaşması ile şehri farklı bir konuma itmiştir. Bura-da Malatya’nın sınır şehri olması sebebiyle etkin konumda olduğunu belirtmek gerekir. Ana-dolu’daki fetih ve gaza hareketlerinde Malatya’nın adeta merkez olması üzerinde durmak gerekir. Selçuklu döneminde Malatya’nın hem kültürel hem siyasi açılardan önemli ve etkin bir şehir olduğunu görürüz. Osmanlı döneminde bu etkinlik azalarak geri planda devam et-miştir. Modernleşme süreci ile birlikte Malatya İslami yönelişte dikkati çeken bir ağırlığa sahip olmuştur.

Anahtar Kelimeler: Malatya, Dini Kültür, Tarih, Selçuklu, Modernleşme

1Geçmişten Günümüze Malatyalı İlim ve Fikir İnsanları

2 Geçmişten Günümüze Malatyalı İlim ve Fikir İnsanları

MELEKLERİN DE YAŞADIĞI ŞEHRİ İNŞA ETMEK YAHUT MÜSLÜMAN

İLİM ADAMLARININ MALATYA ŞEHİR KİMLİĞİNE ETKİSİ

Mehmet DALKILIÇ, Prof. Dr. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi TİB İslam Mezhepler Tarihi ABD

[email protected]

Bu çalışmada öncelikle İslam medeniyetinde şehir kimliği, kültürü ve şehrin yetiştirdi-ği ilim adamlarının bu kimliğe etkileri üzerinde durulacaktır. Şehir ve şehirleşme İslam kül-türü ve Müslüman toplumların karakteristik özelliklerini yansıtması ve dışa açılan kapı hük-münde olması bağlamında önemlidir. Bu, büyük oranda Hz. Peygamberle yeniden inşa edi-len emniyet şehirleri Mekke ve Medine’ye dayanmaktadır. İslam’ın Tevhid inancı gereği başta toplumun vahdeti/birliği olmak üzere insan, çevre ve evren bütünlüğünü yansıtır. İkinci olarak Hz. Peygamberle başlayan ve günümüze kadar süren İslam medeniyetlerinde şehir, şehirleşme ve fethedilen şehirlerin inşa süreçleri, kazandığı kimlikler Malatya örneği ile anlatılacaktır. Hz. Peygamberin varisleri hükmünde olan ulemanın şehir ve şehirleşmeye etkisi üzerinde durulacaktır. Bu bağlamda şehrin temel özelliklerinden biri olan emni-yet/güven söz konusu edilecek ve kaybedilmesi durumunda Müslüman toplumların içine düşebileceği olumsuzluklara dikkatler çekilecektir. Üçüncü olarak son iki asırda bilerek veya bilmeden şehre kimlik kazandıran manevi mimarların unutulmasının, nasıl kimlik erozyonu oluşturduğuna Malatya bağlamında dikkatler çekilecektir. Doğu Anadolu bölgesinin huzur ve güven şehri Malatya, önemli yolların kesiştiği bir noktada bulunduğundan tarih boyunca geçiş güzergâhı olarak ilgi çekmiştir. İslam geleneğinde şehre mensubiyet kişiliğin ve kimli-ğin bir parçasıdır. Bu yüzden dünya çapında ünlü, onlarca Malati lakaplı ulema yetişmiş ve Malatya’ya rengini vererek geçmiştir. İslam medeniyetinin nihai hedefi insanı kâmil veya Fa-rabi ifadesiyle “Medinetü’l Fâzıla”yı oluşturmaktır. Bu nedenle erdemli şehirlerin inşasında manevi mimarlar olan ulemanın şehir halkına etkisi Malatya örnekleriyle vurgulanacaktır. İslam medeniyeti “şehir inşası süreçlerini” “Âlimin ölümü, âlemin ölümüdür” düşüncesiyle yö-netmiş ve şehre kimlikleri “ulu insanlar” tarafından kazandırılmıştır. İslam alimlerinin, teva-rüs ve devamlılık esası çerçevesinde insanları bilgi ve görgüsüyle narin ve zarif, iç dünyası ile de ihatalı ve vüs’atli birer şehirli yapması, Malatya örnekleriyle işlenecektir. İslam medeniye-tinde şehirler Cami (yani mektep, medrese, hastane vs.) merkezli, Batıda ise meydan mer-kezli gelişmiştir. Medeniyetimizde fetih hadisesi bir şenlendirme, ihya ve inşa faaliyeti anla-mına gelmektedir. Fetihten sonra Malatya’nın yetiştirdiği alimler, şehre kazandırdığı yüce sı-fatlarla haddi aşmamanın, terbiye eden Rab ile toprak olan insan arasında, sonsuzluk ile fa-niliğin dengesini kurmuş, başka bir ifade ile “meleklerin de yaşadığı şehirler” inşa etmişler-dir. Onların inşa ettiği İslam şehirlerinin sadece seyredilen değil, yaşanılan bir güzellik sun-dukları veya meleklerin de ülfet ettiği şehir toplulukları oluşturdukları örneklerle vurgula-nacaktır.Anahtar Kelimeler: İslam medeniyeti, şehir kimliği, vahdet, Malatya, müslüman toplumlar

3Uluslararası Sempozyum Bildiri Özet Kitapçığı

MALATYALI YAZAR, ŞAİR, TARİHÇİ, DÜŞÜNÜR EBU'L-

FEREC İBNÜ'L-İBRİ VE ESERLERİ

Hasan KAVRUK, Prof. Dr. Salim DURUKOĞLU, Yrd. Doç. Dr.

İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Türkçe Eğitimi Bölümü [email protected]

Uluslararası bir üne sahip, 13. yüzyılda (M. 1225-1226?) Malatya’da doğan, Malatya’nın ve Doğu’nun bilinen en ünlü yazar, felsefeci ve teologlarından / ilahiyatçılarından olan Ebu’l-ferec; ilahiyat, felsefe, tarih, mantık, hukuk, astronomi, dilbilgisi, tıp, matematik, mizah, psikoloji vb. pek çok değişik konuda eserler yazmış olmasına rağmen, yöremizde, ül-kemizde ve günümüzde hemen hiç bilinmeyen bir şahsiyettir.

Doğu’nun ve Batı’nın ışığı, bilgeliğin okyanusu, ulu bilge gibi sıfatlarla anılan Ebu’l-ferec, aynı zamanda şiir, estetik ve mizahla da uğraşmıştır. İbn-i Sina ve Aristo’nun çalışmala-rından da etkilenen Ebu’l-ferec, sağlam ve sistematik bir felsefe bilgisini ve disiplinini de bütün eserlerine yansıtmıştır.

Bu çalışmanın amacı Ebu’l-ferec’in hayatı, eserleri, düşünceleri, bilim dünyasına katkı-ları üzerinde durularak, şahsın günümüz bilim, düşünce ve sanat dünyasına tanıtılmasıdır. Çalışmada betimsel tarama yöntemi kullanılacaktır. Kaynak olarak yazarın eserleri ve yazar-dan bahseden temel eserlerden yararlanılacaktır. Çalışmanın sonuçları arasında; eserleri ve eserlerinin değeri ile ters orantılı bir şekilde unutulmuş olan Malatyalı bu ünlü bilim ve sanat insanın ve çalışmalarının günümüz bilim insanlarına yeni çalışmalarında temel kaynak ve çıkış noktası olması, mevcut bilgi birikimine katkı sağlaması benzeri kazanımlar öne çıka-caktır.


İBNÜ'L-İBRİ'NİN "RİSALETU'L-HUCEC ALE'N-NASÂRA MİN

KIBELİ İLMİ'L-KELAM" EL YAZMA RİSALESİ BAĞLAMINDA

KELAMCILAR İLE TARTIŞTIĞI KONULARIN TAHLİLİ

Hüseyin MARAZ, Arş. Gör. İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kelam Ana Bilim Dalı

[email protected]

Tam Ebu'l-Ferec Cemâluddîn Yuhanna Mâr Grigorius b. Tâciddin Ehrun el-Malâtî olan İbnu'l-İbrî, h. 622 (m. 1225) yılında Malatya'da doğmuştur. Süryanî olan İbnu'l İbri, tarih, fel-sefe, ilahiyat ve edebiyat konularında eserleri olan bir âlimdir. İbnu'l-İbri'nin babası Malatya yakınlarında bulunan İbra köyündendir. Aslen Yahudi kökenli olması itibariyle İbrî/İbranî'nin oğlu lakabıyla tanınır. Babası Ehrûn dinini değiştirerek Hristiyan olan bir ta-biptir. Baba Ehrun İbrî'inin eğitimiyle yakından ilgilenmiş, Süryanice, Arapça ve Grekçe öğ-renmesini sağlamıştır. Daha sonraki süreçte İbrî, felsefe ve ilahiyat konularına ilgi göstere-rek bu alanda okumalar yapmıştır. Malatya'nın Haçlılar tarafından düşürülmesi ile Antak-ya'ya giden İbrî, münzevi bir hayat yaşamış, ardından Trablusşam'a giderek Nestûrî bir âlim-den ilahiyat ve felsefe okumuştur. Malatya’da Yakubi piskoposluğu da yapan İbrî, Grigo-ri/Gregorg adını almıştır. Hayatı boyunca birçok seyahat ve görevlerde bulunan ve yüksek bir din adamı kimliğine sahip olan İbnu'l-İbrî 30 Temmuz 1286 yılında Meraga'da vefat et-miştir.

Kısaca hayatına değindikten sonra İbnu'l-İbrî'nin el yazma risalesi kelamcıların iddi-aları karşısında Hristiyan inancının savunusu niteliğine sahiptir. Fakat risalede dikkat çeken husus, İbrî'nin Hristiyanlar'ın batıl ve bidat olan inançlarına da yer vererek rasyonel bir Hris-tiyan profili çizmesidir. Bilinenin dışında yorumlarıyla İbnu'l-İbrî'nin risalesi oldukça önemli bilgiler vermekte dönemin entelektüel ortamını tahlil etme açısından önemli referanslar ak-tarmaktadır.

Biz de tebliğimizde 37 varaktan oluşan el yazma risalede kelamcıların birtakım deliller ekseninde Hristiyanlık inancına yönelttiği eleştiriler ile İbnu'l-İbrî'nin karşı delillerini tasviri bir metotla ele alacağız.

Anahtar Kelimeler: İbnu'l-İbrî, Hristiyanlar, Yahudi, kelam, ilahiyat


GREGORY ABU'L FARAC'IN SELÇUKLU TARİH

YAZICILIĞI AÇISINDAN ÖNEMİ

Fatma İNCE, Yrd. Doç. Dr. İnönü Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü

[email protected]

Gregory Abu'l-Farac'ın hayatı hakkında bilgiler kısıtlı olmakla birlikte diğer müellifler ile karşılaştırıldığında elde onunla alakalı pek çok bilgi bulunmaktadır. Onun hakkında bilinenler kendi eserinde verdiği bilgilere dayanmaktadır. Urfalı Mateos gibi Anadolu Selçuklu kültürel ortamında yetişmemiş olsa da hayatının bir kısmını Anadolu coğrafyasında yaşamış olması meydana gelen bir çok olaya şahit olması ve Anadolu Selçukluları hakkında bilgiler vermesi Gregory Abu'l-Farac'ın ve serlerinin tanıtılmasını gerekli kılmaktadır. Biz de bu tebliğimizde Malatya doğumlu olan bu müellifin Selçuklu tarih yazıcılığı açısından önemini izah etmeye çalışacağız.

Anahtar Kelimeler: Gregory, Selçuklu, Bar Hebraeus, Malatya


MALATYALI BAR HEBRAEUS'UN ŞİİRLERİ

Cumali UNALDIŞair/Yazar

[email protected]

Dünyanın değerli bulduğu ve önemli üniversitelerde tarih görüşü ve felsefesi didik didik edilen, hakkında çok sayıda araştırma ve makale yazılan bir kişilik Bar Hebraeus.Onu, çok yerel bir kişiymiş gibi malatyalılığı ile belirlemenin tek nedeni var: Malatya’nın bil-mediği bu değerin, Malatya’ya olan bir aidiyetini vurgulamak.

1225 / 26 yıllarında doğmuş olan bu önemli tarihçi, tıp bilgini, felsefeci ve şairin, özel-likle şiirlerinden hareketle MALATYA’LI kimliğini ve daha da önemlisi Malatya’lı kişiliğini hem evrensel değerlere göre çözümlemeli hem de yerel değerlerle birebir örtüşen yanlarını tespit etmeli, yorumlamalıyız. En çok da şiirlerinde bu yönü baskın bir biçimde var olan Bar Hebraeus, şüphesiz ki, ahlaki değerler bakımından, Malatya birikimini şiirlerinde çok net bir açıklıkta dışa vurmuştur.

60 yıllık yaşamının 17 yılını, doğuştan itibaren geçirdiği Malatya, Bar Hebraeus’un kişi-liğini oluşumunun çok büyük bir kısmını teşkil eder.Bu tebliğ, Malatya’ya, Türkiye’ye ve dünyaya gizli kalmış bir yönünü, kişiliğinin yapı taşları-nın ipuçlarını verme çabasıdır.


SUBAY VE EDEBİYATÇI BİR MALATYALI ARAPKİR'Lİ

MUHİTTİN MEKKÎ

Yaşar ŞENLER, Prof. Dr. Namık Kemal Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü

[email protected]

Bugünkü anlayış sanat ve edebiyatın ekonomik bakımdan gelişmiş şehirlerde var ola-bileceğini öngörür. Osmanlı döneminde ise böyle değildir. Makarr-ı irfan İstanbul kabul edilmekle birlikte, Anadolu'nun Bursa, Konya, Kayseri, Manisa, Sivas, Erzurum; Doğu'nun Antep, Urfa, Mardin, Malatya, Elazığ, Şam, Halep, Basra ve Rumeli'nin Varna, Sofya, Selanik, Edirne gibi şehirlerinde yüksek seviyede bir sanat ve kültür atmosferi mevcuttur. Divan, Halk ve Yeni Edebiyat olarak her üç tarzda da önemli eserlerin ortaya konulduğu bu şehirler Osmanlı'nın son döneminde bir biri ardınca yaşadıkları ağır savaş koşullarının erozyonuna maruz kalarak madden ve manen tükenmiştirler. Cumhuriyetin ilk dönemlerinde seslerinin pek az duyulması bundandır. Ancak çabuk toparlanmışlar, gizli hazinelerini gözler önüne se-rerek yine varlıklarının ne kadar değerli olduğunu göstermişlerdir. Osmanlı'dan aldıkları ma-nevi mirası, genç cumhuriyetin irfan sahasına sererek değerli katkılarda bulunmuşlardır. Bu şehirlerden biri olan Malatya sayılamayacak kadar fikir ve sanat adamının bağrından çıktığı böyle verimli bir topraktır. Biz bildirimizde bu toprakların insanı olan bir asker ve sanat ada-mını ele almağa çalışacağız. Arapkir'li Muhittin Mekkî Çağpar. Düzyazı, şiir ve tiyatrolarıyla edebiyatımıza değerli eserler kazandırmış bir şahsiyet olan Muhittin Mekkî, hayatı ve eser-leriyle ele alınarak tanıtılacaktır.


BİLİNMEYEN BİR MALATYA ŞAİRİ HACI HANNAN-ZÂDE

MERDÎ VE ŞİİRLERİ

Hasan KAVRUK, Prof. Dr. Ramazan SARIÇİÇEK, Doç. Dr.

İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Türkçe Eğitimi Bölümü[email protected]

Şimdiye kadar adına hiç bir kaynakta rastlamadığımız, hangi dönemde yaşadığı ve ha-yatı hakkında da bir bilgiye sahip olmadığımız Malatyalı Hacı Hannan-zâde Merdî'nin Ma-latya ve Malatyalılarla ilgili duygusal ve son derece içten şiirleri bulunmaktadır. Uzun soluk-lu bir mesnevide her hikâyenin sonunda Malatya ve Malatyalılara yürekten dualar eden şair bu arada Malatya insanı ve Malatya'nın özellikleriyle ilgili tespitlerde de bulunmaktadır. Şa-irin elimizde şimdiye kadar hiç bilinmeyen ve güzel şiirler içeren bir mesnevisi bulunmakta-dır. Bu mesnevi çalışmamızın ana kaynağı olacak, diğer alan kaynakları ile de çalışma des-teklenecektir.

Bu çalışmanın amacı Hacı Hannan-zâde Merdî, eseri, eserinin özellikleri ve Merdî’nin gözünden Malatya ve Malatyalılık üzerinde durmak, daha sonra da şiirlerin çeviriyazısını ver-mektir. Çalışmada betimsel tarama yöntemi ile birlikte klasik transkripsiyon sistemi kullanı-lacaktır. Çalışmanın sonuçları arasında Hacı Hannan-zâde Merdî’nin ve şiirlerinin geniş kitle-lere tanıtılması ve Malatya şiir kültürünün zenginleştirilmesi öne çıkacak kazanımlardandır.


TOPLUMCU GERÇEKÇİ ÇİZGİDEN TAŞRA OKUMALARI:

NECATİ GÜNGÖR VE MALATYA ÖRNEĞİ

Bedia KOÇAKOĞLU, Doç. Dr. Nesrin ÇALIK

Akdeniz Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümüb.colakoğ[email protected]

Modern toplumlarda merkez/metropol(ler)le organik bir bütünlük halinde bulunan periferiye karşılık gelen taşra kavramı, Türk edebiyatında keskin bir hiyerarşiyi çağrıştıran ge-rilimli bir alandır. Merkezi kendine uzak, yabancı ve otoriter yapısıyla ‘ezen’ ve ‘aşağılayan’ bir güç olarak gören taşra ile merkez arasındaki bu ilişki biçimi, toplumcu gerçekçi edebiyatçı-ların eserlerinde gerçeğinden oldukça farklı karşımıza çıkar. Meseleyi sınıfsal bir fark üzerin-den okuyan bu yazarların eserlerinde taşra ve merkez, insan üzerinden değil sorunlar ekse-ninde işlenmiştir.

Necati Güngör de 1970-1980 yılları arasında eser vermeye başlamış toplumcu gerçek-çi çizgide öyküler kaleme alan bir sanatçıdır. Malatya doğumlu olan yazar, ilk gençlik yıllarını yine Malatya’da geçirir. İlk öyküleri Oluş Dergisi’nde yayımlanan Güngör, bu metinlerinde taşra, merkez, köyden kente göç, Anadolu insanının içinde bulunduğu şartlar gibi mesele-leri işler. Topyekûn bir merkez olarak İstanbul ve onun karşısında konumlandırılmış bir taşra şehri Malatya, öykülerindeki çıkış noktalarından biridir.

Güngör’ün öykülerine bu noktadan hareketle yaklaştığımızda gerek yaşadığı çevre ge-rekse toplumcu gerçekçi bakış açısı yazarın eserlerinde bir taşra-merkez karşıtlığını ortaya koymasını sağlamıştır, denilebilir. Bu anlamda doğduğu ve yaşadığı yer olan Malatya’yı mer-kezin karşısında konumlandırması,1980’lerin Malatya’sına panoramik bir bakış sergilemesi dikkate değerdir.

Bildirimizde Necati Güngör’ün Hikâyemde Hayvan Var, Yolun Başı, Unutulmaz Bir Kadın Resmi ve Sevgi Emektir adlı öykü kitaplarından yola çıkarak toplumcu gerçekçi çizgi-den merkez-taşra ilişkisi, bir taşra şehri olan Malatya’nın merkez karşısında aldığı konum, öykü özelinde, tartışılacaktır.

Anahtar Kelimeler: Necati Güngör, öykü, Malatya, merkez-taşra, toplumcu gerçekçi edebiyat.


MALATYALI NECATÎ VE ŞİİRLERİ

Mehmet Korkut ÇEÇEN, Doç. Dr. İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İslam Tarihi ve Sanatları Ana Bilim Dalı

Türk İslam Edebiyatı Bölümü[email protected]

Necatî 19.yüzyıl şairlerindendir. Hakkında fazla bilgi bulunmayan şair Malatya'nın Tecde mahallesindendir. Asıl adı Mehmed olan Necatî İstanbul'da Kuleli Kışlası'nda ikinci imam olarak görev yapar. Emekli olduktan sonra Malatya'ya döner.

Necatî'nin şiirleri bir divanda toplanmıştır. Necatî, şiirlerinde dinî, tasavvufî ve toplumsal konuları işler. Toplumsal konulu şiirlerinde halkın inancını gerektiği gibi yaşamadığından dolayı sıkıntılar çektiğini dile getirir. Şair bu bakış açısıyla aslında bir öz eleştiri yapar. Necatî'nin bazı şiirlerinde hemşehrisi Niyazî-i Mısrî'nin etkileri görülür; onun kimi şiirlerini tanzir eden şair, Niyazî-i Mısrî gibi bir Asbuzu/Malatya şiiri söyler. Bu şiirinde Malatya'nın tarihi, coğrafi ve kültürel yapısını anlatır; şehrin doğasından ve güzelliklerinden bahseder. Yeni Cami kasidesinde caminin yapılış hikâyesini, temel atma törenini ve halkın cami yapımındaki çalışmalarını anlatır. Ayrıca görev yaptığı şehir olan İstanbul övgüsünde bir şiiri vardır. Necatî, bu şehir şiirleriyle yaşadığı dönemi adeta zihinlerde canlandırır. Necatî yaşadığı dönemle ilgili bazı konuları destanlar ile dile getirir; bu destanlar divanının sonunda yer alır. Hece ölçüsü ve dörtlüklerle söylenmiş söz konusu destanlarda baharın gelişi, afyon yetiştiriciliği ve ikinci büyük Malatya yangını gibi konular anlatılır.

Necatî bir taraftan dinî ve tasavvufî şiirler söylerken diğer taraftan da yaşadığı çağın insanını, kültürel değerlerini ve 19.yüzyılda Malatya'yı anlatır. Bu yönüyle onun şiirleri bir döneme ışık tutan tarihi belgeler hükmündedir. Bu çalışmada hakkında fazla bilgi bulunmayan Malatyalı Necatî ve şiirleri tanıtılmaya çalışılacaktır. Anahtar Kelimeler: Malatyalı Necatî, Asbuzu, Malatya, 19. yüzyıl


İSTİKLAL SAVAŞINDA BÜYÜK YARARLIKLAR GÖSTERMİŞ

AYDIN BİR DİN ADAMI MÜFTÜ MEHMET TAHA

BUYURGAN

Neslihan DURAK, Prof. Dr. İnönü Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü

[email protected]

Aydın bir din adamı Mehmet Taha Buyurgan ( 1888-1990) Malatya Darende ilçesi Say-fiye Mahallesinde doğdu. Mahalle Mektebinden sonra Rüştiye mektebinde mezun oldu. Daha sonra 6 yıllık medrese eğitimini tamamladı. 1914 yılında Birinci Dünya Savaşı başla-yınca doğu cephesinde görev yapmak üzere askere alındı. Üç Dönem Darende Belediye Re-isliği görevi yaptı. Zara, Darende ve Malatya Müftülükleri görevinde bulundu.

Osmanlı İmparatorluğu’nun sona ermesine sebep olan Birinci Dünya Savaşı esnasın-da, seferberliğin ilanından başlayıp Mondros Mütarekesi’ne kadar devam eden dört yıllık as-kerlik döneminde, doğu cephesinde ordu karargahlarında yazıcı olarak görev yapmıştır. Bu Süre zarfında savaşın doğurduğu olumsuz neticeleri bizzat yazmış ve ağır hastalıklardan sonra evine bin bir güçlükle dönebilmiştir. Bu bağlamda çalışmamızda İstiklal harbinde büyük yararlıklar göstermiş olan Mehmet Taha Buyurgan’ın hayatı geniş bir şekilde ele alı-nacaktır.

Anahtar Kelimeler: Din adamı, Müftü, Mehmet, Taha, Buyurgan


EFENDİZADE ABDURRAHİM FÂHİMİ MALATYAVİ'NİN

EDEBİ VE İLMİ ŞAHSİYETİ

Hüseyin Subhi Erdem, Prof. Dr.Abdurrahim Fahimi Aydın, Yrd. Doç. Dr.

İnönü Üniversitesi Fen-Edebiyat Fak. Felsefe Bölümü[email protected]

Abdurrahim Fahimî, Osmanlı’nın son döneminde yaşayan ve Cumhuriyetin ilanını gör-müş ve Cumhuriyetin kuruluş yıllarında yaşamış bir şahsiyettir. Yazdığı ve yakın zamanlarda ilim ortamına kazandırılmış Divanı dikkate alınarak Osmanlı mersiye şairleri arasında müta-laa edilmektedir. Fahimî, Divanı, dönemin tarihi olaylarına da tanıklık etmekte ve buradan yola çıkarak farklı mütalaalara bahis edilen tarih okumalarına dönemin tanığı olarak özgün bir bakış ve değerlendirme sunmaktadır. Fahimî’nin tarihe tanıklığı ve olayları mütalaa etme tarzı, günümüzde müşkül ve tartışma konusu olan tarih okumaları için de bir terazi ve değerlendirme kıstası oluşturmaktadır. Bu bildiri, Malatya Kömürhanî mahlasıyla anılan şair ve mütefekkir bir âlimin tarihe tanıklığı ve tarih yorumunu ortaya koymayı amaçlamaktadır. Fahimî’nin tarihi değerlendirmesi ve tarih okuması, günümüz entelektüel ortamı için de bir farklı ve yeni bakış oluşturacaktır. Böylece bu bildiride Malatya kökenli bir âlim-şair ve sufi şahsiyetin şiirlerinin yanında sosyal hadiselere bakışı da inceleme konusu kılınacaktır.

Anahtar Kelimeler: Abdürrahim, Fahimi, Malatyavi, Edebi, İlmi, Şahsiyet


EĞİTİM TARİHÇİSİ, AYDIN VE ALİM: OSMAN ERGİN

İlhan ERDEM, Doç. Dr. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Türkçe Eğitimi Bölümü

[email protected]Çiğdem KIRANŞAN, Y. L. Öğrencisi

İnönü Üversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü

Eğitim tarihçisi, aydın ve alim Osman Ergin (1883-1961), özellikle eğitim ve belediyeci-lik tarihi üzerine yaptığı araştırmalarla tanınmış biridir. 1883 yılında Malatya'nın İmrin kö-yünde dünyaya geldi. 1892'de İstanbul'a gelir ve Zeyrek Rüşdiyesine yazdırılır daha sonra rüşdiyeden ayrılarak Dârüşşafaka'ya girdi. 1901 yılında buradan mezun olduğu yıl İstanbul belediyesinde memuriyete başladı. İstanbul belediyesinin çeşitli kısımlarında başkâtiplik, mümeyyizlik ve şube müdürlüklerinde bulunan Osman Nuri, II. Meşrutiyet’in ilânından sonra belediye memurları arasında açılan imtihanı kazanarak Müessesât-ı Hayriyye-i Sıh-hiyye İdaresi umumi kâtipliğine tayin edildi. Bu görevi sırasında belediye hizmet ve faaliyet-lerini yakından inceleme imkânı buldu. Bu kurum lağvedilince görevi merkez emanete kay-dırıldı ve burada emanet muamelelerini takibe başladı. Bu görevini sürdürürken İstanbul Şehremaneti arşivinin kurulmasını sağladı. Belediye arşivindeki çalışmaları sonucunda o güne kadar gizli kalmış birçok evrak ve belgeyi gün ışığına çıkardı. Osman Nuri Ergin İstan-bul Belediyesindeki görevinin yanı sıra çeşitli okullarda öğretmenlik yaptı. Belediye Zabıta Memurları Mektebi ile Polis Meslek Mektebi’nde belediyecilik, kanun ve nizâmnâmeler, halk için açılan gece mekteplerinde de Türkçe, edebiyat, felsefe, sosyoloji, tarih ve belediye bilgileri dersleri verdi. Ergin, kırk altı yıllık memuriyet hayatı boyunca öğretmenlik, muhar-rirlik, kütüphanecilik ve matbaacılık alanlarında önemli hizmetler vermiş bir aydındır. Tarih, eğitim, belediyecilik, hâl tercümesi gibi değişik konularda birçok kitap ve makalesi bulun-maktadır. Bu bağlamda çalışmamızda O’nun fikir hayatı, çalışmaları ve yayınları ele alına-caktır.

Anahtar Kelimeler: Osman,Ergin, Alim,Aydın, Eğitim Tarihi


MÜTEVAZI FAKAT İLİMLE MÜCEHHEZ BİR İNSAN:

BAHAATTİN BİLHAN

Fikret KARAMAN, Prof. Dr. İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kelam Ana Bilim Dalı

[email protected]

Bahattin Bilhan 1938 yılında Elazığ merkez Sütlüce köyünde doğmuştur. Babası Har-put’un son dönem büyük âlimlerinden Bekir Efendidir. Annesi ise Baskil’in höyük köyünden Hatice hanımdır. İslami ilimlerin tahsiline, babası Bekir Efendinin rahlesinde başlamıştır. Çev-resinde şöyle bir menkıbe anlatılmaktadır. Bekir Efendi kendisini ziyaret edip soru soranlara; “Benim neyim varsa Bahattin’e verdim. Gidin ona sorun” dediği anlatılmaktadır. Gerçekten Bahattin Efendiyi tanıyanlar da, Allah ona manevi bir yardım ve lütuf vermiştir” düşüncesine sahip olmuşlardı. Bu yaklaşımı ihtiyatla karşıladığımı belirtmek isterim. Çünkü inanıyorum ki rahmetli bugün hayatta olsaydı bu düşüncenin paylaşılmasına kesinlikle izin vermezdi. Hatta sitem ederdi. Yakınlarına sorulduğunda, merhumun babasından başka bir eğitim alıp almadığı konusunda aydınlatıcı bir cevap alınamamıştır. Ancak Süleyman Ateş ile yaptığım bir görüşmede, Bahattin Bilhan’ın da bir süre kendisiyle birlikte Elazığ’da ilmi şöhretiyle tanı-nan Muharrem Efendiden ders aldığını söylemiştir. Ancak onun kaç ay veya kaç yıl bu hoca-dan ders aldığını hatırlayamadığını ifade etmiştir. Bu durumda Bahattin Efendinin ilmi dira-yeti özellikle Arap diline hâkimiyeti dikkate alındığında onun Muharrem Efendinin yanında daha fazla kaldığı yolundaki düşüncemizi desteklemektedir. Bahattin Bilhan’ın hizmet dos-yasını Diyanet İşleri Başkanlığından istedim ve kısa bir süre sonra, özlük dosyası gönderildi. Belgeler üzerinde yaptığım incelemede merhumun, 11/02/1960 tarihinde askerlik hizme-tinden terhis olduğu ve aynı yıl 01/06/ 1960 tarihinde 300 lira aylıkla Darende vaizliğine atandığı anlaşılmaktadır. Tahsili hanesinde ilkokul mezunu olduğu yazılmıştır. Yaklaşık iki yıl sonra, 18/03/ 1962 tarihinde Diyanet İşleri Başkanlığına hitaben yazdığı bir dilekçede şu ta-lepte bulunmuştur: “Bir vaizin şimdiki cemiyete hitap edebilmesi için mesleki kültürle bera-ber umumi kültüre de sahip olması gereklidir. Bu hususta yaşım müsait olduğundan kendi-mi yetiştirmek amacıyla ortaokul ve lise sınavlarına girmek istiyorum. Bu nedenle Malat-ya’da bir vaizlik kadrosu inhilal etmiştir. Mezkûr imtihanlara girmem için tayinimin Malat-ya’ya yapılmasını talep ediyorum.” Bu talebin Başkanlıkça kabul gördüğü ve 9 Nisan 1962 ta-rihinde 300 lira aylıkla Malatya Merkez vaizliğine naklen ataması yapılmıştır. Malatya’ya ge-lince ortaokulu dışardan vererek mezun olmuştur. Nitekim 30.09.1967 tarihli personel hare-ket onayında, ortaokul mezunu olduğu belirtilmiştir. Bahattin Bilhan’ın en önemli özelliği ilimle temayüz etmiş olmasıdır. O, en zor konuları bile yumuşatarak akıcı ve anlaşılır bir üs-lupla anlatma kabiliyetine sahipti. İnanç konularına ve ibadetlerin özü olan namaza çok


vurgu yaparak iman amel ilişkisine dikkat çekmiştir. Arap şiir ve edebiyatına özel bir ilgisi vardı. Bu bağlamda Arap şairlerinin eserlerini ve İslam tarihinde iz bırakan şairlerin şiirlerini ezberlemiştir. Bu görüşümüzün kanıtı da şudur. O dönemde bir vaizin asaletinin tasdik edil-mesi için, va’z risalesi hazırlama şartı vardı. Sonra bu risalenin , “Müşavere ve Dini Eserleri İnceleme Kurulunca” kabul edilmesi gerekiyordu. Merhum va’z risalesinin konusunu “İslam Dininde İlmin Önemi” olarak tercih etmiştir. Bu risale Kurulun şu veciz ifadeleriyle övülmüş ve onaylanmıştır: “Darende vaizi Bahattin Bilhan tarafından kaleme alınan risale, oldukça ilmi kudretini ispat eder mahiyette olduğundan asaletinin tasdiki cihetine gidilmesi uygun görülmüştür. 01/12/1960” Bahattin Efendi Mesleki hayatı boyunca ilim ile meşgul olmuş, sohbetler yapmış, birçok talebe yetiştirmiş, şiir ve ilmi kitaplar yazmıştır. “Tevhid, Bu Sabah, Bu Yol, Sünnilik ve Alevilik, O gün, İşte Bugün” gibi eserleri yayınlanmıştır. Araştırmamızda, onun ilmi otoritesi, örnek ahlakı, sosyal yönü, İslam’ı tebliğ gayreti, sorumluluğu ve eserleri üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler: Bahattin Bilhan, Tevhid, Sünnilik , Alevilik, İslam'ı tebliğ, Risale


MALATYALI BİLGE “M. SAİD ÇEKMEGİL”

Metin Önal MengüşoğluAraştırmacı / Yazar

[email protected]

Mehmet Sait Çekmegil üstadın iki sıfatını bu çalışmada öne çıkartmamın elbette özel bir sebebi var. Kadim şehirlerin kendilerine mahsus yerleşik değerleri oluşmuştur. Bu an-lamda Malatya, Anadolu’nun Müslümanlaşması akabinde, önemli bir ziraat, ticaret merkezi olmakla beraber İslami kültürün bütün renklerinin, hemen bütün meşreplerin rahatlıkla ya-şama alanı bulduğu bir şehirdir. Müderris ve irfan sahibi insanların ayak bastığı, iz bıraktığı bu topraklarda deyim yerindeyse alaylı bilgelerin yetiştiğine de tanıklık edilmiştir. Mektepli-lerin ilim ve irfan ürettiği alana, bazen bir kenar süsü bazen de tebessüm ekleyen tefekkür ve estetik değerleri de bilgeler katmıştır.

Terzi, şair ve mütefekkir kimliği, şaşırtıcı derecedeki zekâsı ve Sokratvari diyalog ve dis-kurlarıyla Mehmet Sait Çekmegil, yaşadığı dönemin sahici fenomenlerinden birisi olarak te-mayüz etmiştir. İnsanlar kadar olmasa da yine insanların emeğiyle şehirlerin de birer kimli-ğinden söz edilmektedir. Şehirlere kimlik ve kişilik kazandıran, onların ruhsal zeminlerinde birer karakter gibi bize göz kırpan ne varsa o, fildişi kulede yahut akademyanın lokal alanın-da değil sokakta, bizzat halkların arasında bütün üniformalardan sıyrılmış halde dolaşan sivil bilgelerin emeğiyle var kılınmıştır.

Osmanlının yıkıntıları sonrasında kurulan Türkiye Cumhuriyeti, yüzünü Batıya çevirir-ken geçmiş Doğulu kimliğinden tavizler vermek zorunda kalmıştı. O ara geçiş döneminde ciddi bir entelektüel kriz yaşanmıştı. Her şey yeniden inşa olunurken elde kalan malzemeler yapıyı bütünüyle ortaya çıkarabilecek yeterlikte değildi. Mirasın tamamı yenmiş, terekede hiçbir birikim kalmamıştı. Böyle dönemlerde halkın en yakınında duran, halktan birisi sıfatı-nı bırakmamış bilgelerin önderlik rolü görmezden gelinemez. Ellili altmışlı yıllarda, Malat-ya’nın sıradan kıraathanelerinde, İslami sohbetler esnasında, ümmi ve köylü kılıklı insanlar-dan birisinin bir Peygamber hadisi zikrettiğinde, aynı konumdaki muhatabının da bu hadi-sin ravisi ve senet zinciri hakkında bilgi almaya çalıştığına tanıklık edilmiştir. İşte Malatyalı bilge Mehmet Sait Çekmegil’in şehrin kimliğine eklediği sorgulayıcı karakterden başka bir sahne. Sormayı edep dışı sayan muhite, tenkit ibadettir mütearifesiyle cevap yetiştiren bir bilgeydi o.

İşte Mehmet Sait Çekmegil üstadın, şehrin sokaklarında, daima sahada dolaştığı yılları hatırlayan bir hemşerisi sıfatıyla onda görerek bugün resmetmeye çalıştığım sahih portre bence budur.Anahtar Kelimeler: Malatyalı, Bilge, Mehmet, Sait, Çekmegil


SAİD ERTÜRK HOCA VE GÖRÜŞLERİ

Süleyman ARSLANTAŞAraştırmacı / Yazar

[email protected]

İslam’a cümle kapısından yani Kur’an kapısından giren, geleneksel İslam anlayışını sor-gulayan, İslam’ın gerçek boyutunu dikkate alarak çeşitli özel ve tüzel kişiliklerin İslami yakla-şımlarını tahlil eden bir düşünce adamıdır.

Said Hoca tüm uğraşılarında TEVHİD akidesini önceleyen ve bu akidenin gereği olarak da: “Allah indinde tek din olan İslam’ın Kur’an ve Sünnet doğrultusunda yaşanmasına önem veren, tavsiye eden, Kur’an’ı ve onun yönlendirdiği Resul’ü (a.s.) anlayabilen öğrencilerin ye-tişmesine vesile olan bir kişilik.

Said Hoca Kur’an’ı anlamak ve yaşamanın, sünneti anlamak ve yaşamak olduğunun al-tını çizen; Kur’an ve Sünnet’in ışığında ilim erbabının kıyamete kadar insanların-Müslümanların sorunlarına çareler üretmesinin elzem olduğunu vurgulayan, bu meyanda içtihad kapısını kapatmak demenin, Kur’an’ı Kerim’in ve İslam’ın cihanşümül vasfını kaldır-mak demek olduğunu ifade eden bir düşünür, bir Müslümandır.

Kur’an’a rağmen ihtilafta rahmet aranmayacağının bilinmesi gerektiğini söyleyen hoca; insani yönü itibariyle bir dost, bir arkadaş, bir eş, bir baba olmanın yanında muhatabı-nı ötekileştirmeyen, onu insan olarak gören, sert görünümlü, zaman zaman argoya kaçan yaklaşımlarla muhatabını düşündüren, bilmediği konularda susabilen ve ‘bilmediğini bilen’ birisidir. O, genelde muhatabına şefkatle yaklaşan, muhatabının İslami ya da meşreb, mez-hep, etnik yapısına bakmadan onunla insani ilişkileri önceleyen bir kişilik.

Said Hoca 1928’de Urfa’da dünyaya gelir. 4 Nisan 1990’da Ankara Hacettepe Hastane-si’nde bir ameliyat öncesi vefat eder. Kendisini ölümünden bir gün önce ziyaret ettiğimde bile esprisini ve öğretme melekesini koruduğunu görmüştüm. En sıkıntılı anında bile mu-hatabını düşündürmeyi ihmal etmeyen birisi idi. Nitekim o gün de ziyaretinde Saatçı Musa, Ercümend Özkan, Şeyho Duman gibi isimler vardı. Ziyaret sanki ilmi bir sohbete dönüşmüş-tü. Aslında Said Hocanın hayatı çile doludur. Şeyh Said İsyanı ardından babalarını ve birçok yakınını kaybeden Hasan ve Mansur kardeşler Palu’dan Urfa’ya göç ederler. Said Hoca bun-lardan Hasan Ertürk’ün oğlu olarak dünyaya gelir. Hocanın düzenli bir tahsil hayatı yoktur. Eski bir deyimle hayata culfalıkla (dokuma işçiliği) başlar. 1947’de bu işi terk eder. Arapça ve İslami ilimler öğrenmek için Urfalı molla Hamid Efendi’den ders alır. 1951 yılında Urfa’yı da terk eder. Cizre, Midyat ve Nusaybin yörelerinde zamanın tanınmış hocalarından medrese


eğitimi devam eder. Ardından bir süre daha Bingöl ve Muş’da medrese eğitimini tamamla-dıktan sonra 1956’da Malatya’ya göç eder. Malatya’da merkeze bağlı Keşolar köyünde imamlığa başlar. İki yıl sonra Akçadağ ilçesinin Şıhlar köyüne geçer. Burada Kadiri Şeyhi olan bir zatla tanışır ve zıtlaşır. Zira hoca her gittiği yerde muhakkak bir ve daha ziyade muarızla karşılaşır. Çünkü onun mesajında bid’at ve hurafenin, menkıbelerin yeri yoktur. Onu bağla-yan Kitap ve Sünnettir. Şıhlar köyündeki şeyhle tartışmaların ardından medresede öğren-diklerinin de ışığında İslam’a maledilen bir kısım zikir-telmih v.b. yaklaşımları Kur’an ve Sahih Sünnet ışığında yeniden incelemeye başlar. Tabir-i caiz ise Hoca bundan sonraki fikir çizgisinde tasavvuf, tarikat ve bunlara dayalı ritüeller konusunda daha bir titiz çalışmalar yapar.

Said hoca’ya ayağı sakat olmasına rağmen sağlam raporu verirler ve Hoca askere gider. Askerlik dönüşü Malatya’ya 15-20 km. mesafedeki Hacı Halil çiftliğine yerleşir. Ardın-dan da 1962’de Boran Köyü imamlığına atanır. İşte bu dönemde Malatya’da öne çıkan iki önemli şahsiyetle temasa geçer. Bunlardan birisi Malatya Müftüsü İsmail Hatip Erzen’dir, di-ğeri Malatya’da terzilik yapan, Büyük Doğu Hareketinin Malatya’daki öncülerinden olan mü-tefekkir Said Çekmegil’dir. Said hoca’nın büyük oğlu Ahmet Ertürk’ün ifadesiyle Hoca, Said çekmegil’den ‘sarsıcılık ve sorgulayıcılık’ sentezini, İsmail Hatip Erzen Hoca’dan da ‘İnşaa edi-cilik’ melekesini alır. Said Hoca medrese eğitiminin üzerine sorgulayıcılık ve inşaa edicilik bo-yutunu da ilave edince, başta görev yaptığı köyün önde gelenleri olmak üzere birçok kimse ile İslam’ı anlama ve yaşama noktasında anlaşmazlığa düşer ve ardından da Hoca Malatya ili Arguvan ilçesi Tatkınık köyüne sürgün edilir. Orada önemli bir hususu farkeder. Malatya Ar-guvan’ın alevi köyleri ile kendisinin görev yaptığı sünni köyün Müslümanları arasında İslam’ı anlama ve yaşama noktasında pek de bir farkın olmadığını görür. Zira alevi köylerinin dedelerine karşılık, sünni köylerde de şeyhler bulunduğunu tespit eder ve hoca sünni ve alevi ayırımını bir kenara bırakarak her kesimle insani ve İslami ilişkiler geliştirmeye başlar. Metod olarak kişileri ve onların kabüllerini ötekileştirmeden hakkı, doğruyu paylaşmaya ve ikameye çalışır. Hoca Tatkınık köyünde iki yıl kaldıktan sonra Malatya Merkez’de Melekbaba Mahallesinde bir camiye tayin olur. 1982’de emekli oluncaya kadar bu camide görev yapar.

Anahtar Kelimeler: Said, Ertürk, hoca, görüşleri


İSMAİL HATİP ERZEN VE İLMİ TARTIŞMALARI

Fikret KARAMAN, Prof. Dr. İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kelam Ana Bilim Dalı

[email protected] KARADAĞ, Arş. Gör.

[email protected]

Çalışmamızın başlığını “İsmail Hatip Erzen ve İlmi Tartışmaları” şeklinde düzenlemeyi uygun gördük. Çünkü Erzen, İslam dinine ve inancına aykırı gördüğü bid’at, hurafe, iftira ve yanlışları düzeltmek amacıyla yaptığı sözlü tartışmalar ve kaleme aldığı reddiyelerle tanın-mıştır. Nitekim Erzen’in bu özelliğini, yazmış olduğu eserler açık bir şekilde ortaya koymak-tadır. Bunlardan biri, beş vakit namazı inkâr eden Halil Öztoprak’a hitaben yazdığı “Kur’an-ı Kerim Cevap Veriyor” adlı, biri de “İki Vilayet Müftüsünün Dini ve İlmi Münakaşası” adlı eser-dir. Vilayet müftülerinden biri Malatya Müftüsü İsmail Hatip Erzen, diğeri ise Elâzığ Müftüsü Hüseyin Ekinci’dir.

Bu dini ve ilmi tartışmanın taraflarını hatırlatmakta yarar vardır. Osmanlı ve Cumhuri-yet dönemini yaşayan, medrese kültüründen gelen bu iki İslam âlimi, devrin zorluklarına rağmen medya üzerinden yaptıkları bu tartışmalardan dolayı rahmetle anıyoruz. Bu vesile ile tartışmanın kahramanları olan iki bilim adamının hayatlarına dair özet bir bilgi vermekte yarar vardır.

1-İsmail Hatip Erzen, 13 Nisan 1882'de Siirt'te doğmuştur. Babası Şeyh İbrahim Efendi, annesi Halime Hanım'dır. Nesebinin Şeyh Abdülkâdir Geylânî’ye ulaştığı söylenir. Siirt’te ve Erzurum’da medrese tahsili görmüştür. Ardından Mısır'a gitmiş ve Ezher Üniversi-tesi'nde yedi yıl İslâmî ilimleri tahsil etmiştir. 1909 yılında Mısır'dan dönen Erzen, 1916 yılına kadar Ma'mûretü’l-Azîz Sultanîsi’nde, bu tarihten 1921 yılına kadar da Sivas Sultânîsi'nde Arapça hocalığı yapmıştır. 1921-1960 yılları arasında ise sırasıyla Yaylak (Urfa). Çermik (Di-yarbakır), Gümüşhane, Sivas, Antakya, Eyüp (İstanbul), Konya ve Malatya müftülüklerinde bulunmuştur.

2- Hüseyin Erkenci, 1883 yılında Elâzığ merkez Hal köyünde doğmuştur. İlköğreni-mini doğduğu yerde, hıfzını da babası İmam Hafız Yâsin Efendi’nin yanında tamamlamıştır. Daha sonra İstanbul’a gitmiş ve Fatih dersiâmlarından Bursalı Salih Efendi’den Arapça ve şer’i ilimleri tahsil ederek icazet almıştır. Erkenci sırasıyla Harput Darü’l-Hilâfe müderrisliği-ne, İmam Hatip Mektebi muallimliğine, Arapkir Ulûm-i Arabiyye muallimliğine ve nihayet 1949’da da Elâzığ il müftülüğüne atanmıştır.


Tartışmanın konusu: Tartışmanın asıl nedeni İslam toplumunda bid’atların ibadet adı altında işlenmesi ve Müslümanların bunlara rıza göstermeleridir. Örneğimizde ise, Ma-latya ve bölgesinde namaz vakitlerinde, kametlerden önce okunması alışkanlık haline geti-rilen üç ihlasın kaldırılmasıyla ilgilidir. Erzen kamet öncesinde ihlas suresinin okunmaması gerektiğini ayet ve hadisler ışığında savunmaktadır. Erkenci ise, kametten önce ihlas suresi-nin okunmasının bid’at değil, meşru olduğunu iddia etmektedir. Biz tebliğimizde, bu iki âli-min tartışmada ileri sürdükleri delilleri ve Erzen’in diğer eserleri ile ilmi otoritesini irdeleme-ye çalışacağız.


OSMAN HULÛSİ ATEŞ (1914-1990)'İN HAYATI, KİŞİLİĞİ

VE DİN ANLAYIŞI

Hulusi Arslan, Prof. Dr. İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı Kelam Bölümü

[email protected]

Malatya’nın Darende ilçesinde yaşamış olan Osman Hulusi Ateş yaptığı hizmetler ve bı-raktığı eserler ile nesillere örnek gösterilebilecek mümtaz şahsiyetlerden biridir. Soyu 12. Ku-şaktan Somuncu Baba ismiyle maruf Şeyh Hamidüddîn Velî (ö. 815/1412)’ye, 36. Kuşaktan Hz. Peygamber (SAV)’e dayanmaktadır. İlçede Cami, Kütüphane, İmam-Hatip Lisesi, Kur’an Kursu, Lise, Endüstri Meslek Lisesi ve İlâhiyat Fakültesinin açılmasına öncülük etmiştir. Aynı zamanda Nakşibendî-Hâlidî şeyhi olan Osman Hulusi Efendi, hayatının büyük bir bölümü-nü din hizmetleriyle geçirmiş bir kimsedir. Osman Hulusi Efendi’nin din anlayışı, öncelikle İslam’ın ana kaynakları olan Kur’an ve Sünnetten beslenmektedir. O, yazdığı Dîvan ve Hut-belerde Kur’an âyetlerine ve Hz. Muhammed’in hadislerine bazen doğrudan bazen dolaylı olarak atıflarda bulunmuştur Yine bu kaynaklarda, Allah’ın güzel isimlerine, peygamberlere, namaz, oruç, hac ve zekât gibi şerî ibadetlere yer vermiştir. O şer-i şerife dayanmadan din hakkında konuşmayı doğru bulmamıştır. Bunların yanında eserlerindeki önemli vurgular-dan biri de ahlaktır. Hayatı müddetince, insanlara yardım etmeyi, misafirlere ikramda bu-lunmayı, hastaları ve düşkünleri ziyaret etmeyi önemseyen Osman Hulûsi Efendi, ahlaki er-demleri eserlerinde de dile getirmiştir. Bütün bunların ötesinde Osman Hulûsi Efendi’nin din anlayışına rengini veren ana unsur, tasavvufi bakış açısıdır. O, çoğu zaman Allah’ı, Hz. Pey-gamberi, şeyhlerini ve bazen yoldaki yoldaşlarını “yâr” olarak niteler. Dolayısıyla onun din an-layışını, Kur’an, sünnet, ahlak, aşk, marifet ve hizmet olarak özetlemek mümkündür.

Anahtar Kelimeler: Osman Hulûsi Ateş, tasavvuf, ahlak, marifet


ŞEYH HAMİD-İ VELİ (SOMUNCU BABA) HAZRETLERİ

Mehmet TAŞTEMİR, Yrd. Doç. Dr. Marmara Üniversitesi Fen - Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü

[email protected]

Tarih içerisinde milletlerin kültürlerinin ve medeniyetlerinin temel taşlarını meydana getiren, gelecek çağlara etki eden büyük insanlar vardır. Bu etki ki,üzerinden yüzyıllar geç-mesine rağmen özelliğinden hiçbir şey kaybetmez aynı sıcaklığını ve ağırlığını muhafaza eder. Yıllarca halkın belleğinde, gönlünde ve ruhunda yaşayarak o etki sahası genişleyerek devam eder. İnsan hayatının sırrını çok iyi bilen bu büyüklere, bütün insanlığın ihtiyacı var-dır. Tarihimiz bu büyük insanlarla doludur. İşte bu büyüklerden birisi de Somuncu Baba is-miyle bilinen Şeyh Hamid-i Veli (k.s)’dir.

Bu büyük insan kısa sürede Anadolu’nun her köşesini tanımış ve değerini hissederek ona sahip çıkmıştır. Kendisi için eski kaynaklarda “Aktab-ı zaman, anların mürşidi, Sahb-i Rah-man” tabirleri kullanılmıştır. Somuncu Baba Hazretleri nerede sırrı anlaşılmaya başlasa ora-dan uzaklaşmış sonunda oğlu Halil Taybi (k.s) ile Darende’ye gelmiştir. Darende’ye yerleşen Şey Hamid-i Veli (k.s) burayı şenlendirmiş, 1412(h.815) yılında ahirete irtihal etmiştir. Halen bu beldenin her noktasında onun izlerini görmek mümkündür. Burada halvethanesi ve ca-misi bulunmaktadır. Halen burada yaşayan torunları etkisini o günkü gibi devam ettirmek-tedirler.

Biz bu araştırmamızda Somuncu Baba Hazretlerini incelerken Somuncu Baba’nın aile-si, şeceresi, tahsili ve tarikta intisabı, Anadolu2ya mürşid olarak dönmesi ve etkileri, menkı-bevi hayatı, eserleri, yetiştirdiği talebeleri Darende’deki evlatları ve hizmetlerini anlatmaya çalışacağız.

Anahtar Kelimeler: Somuncu Baba,Darende, Tasavvuf,Tarikat,İslam


HAMDÎ-İ VÂNÎ EL-MALATÎ 'NİN MALATYA YILLARI VE

İRFAN ANLAYIŞI

Öncel DEMİRDAŞ, Yrd. Doç. Dr.Nevhibe ALTUNKAYA

Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Temel İslam Bilimleri BölümüTasavvuf Ana Bilim Dalı

[email protected]

Nurşin-i Süfla’da bundan tam 1 asır 44 yıl önce hayata gözlerini açan ve Van’ın ileri ge-lenlerinden Ali Efendi’nin oğlu olan el-Malatî, doğduğunda omzunda ve sırtındaki yazıların sırrı anlaşılamadı. Babası bu yazıları okutabilmek için onu 1870’lerde Van’dan İstanbul’a kadar götürdü. Her insanın Levh-i Mahfur’daki kaderi, esasen bir biçimde hayatındaki teva-fuklarla belli belirsiz ortaya çıkar. Vânî el-Malatî’nin de bir sır gibi olan kitapları, tıpkı doğu-mundaki okunamayan yazılar gibi vefatından 44 yıl sonra ancak bulunabildiyse de Malat-ya’da okunamadı. Kitabın elyazması oluşu, üslûbunun grift ve konularının üç ayrı dilde (Arabî, Farisî, Osmânî) ilmî istişhad ve iktibaslarla dolu olmasından ötürü İstanbul’a kadar gö-türüldü. Ancak çeviri, tahkik ve transkribi; ilginç tevafuklar içinde, Malatî’nin kendisi ile aynı ismi taşıyan torunu Öğretmen Hamdi Hamid Bey’in iştiyak ve gayreti neticesinde 18 yıl sonra gerçekleşebildi. Hamdî Bey Cumhurbaşkanı Sayın Recep Tayyip ERDOĞAN’ın özel uçağı ile Türkmenistan’da zindandan kurtarılıp getirilmesi ile birlikte aynı yıl Vânî el-Malatî’yi zaman zaman ziyarete gelen ve ona zorluk yıllarında köyden çeşitli erzak gönderen Mustafa Ömer (ö. 1966)’in aynı ismi taşıyan torunu Mustafa Altunkaya tarafından gerçekleştirildi. El-Malatî’nin tahsil güzergâhı yazmalarından anlaşıldığına göre Vân, Bayburt, İstanbul, Hindis-tan ve Arabistan’a uzanmaktadır. İzmir Ödemiş’deki müderrislik görevinin akabinde Van’a eğitim müfettişliği, Hukuk azalığı ve Müftülük görevleri ile dönen Zübdetü’l-İrfân müellifi 1915 işgalindeki Ermeni terör gruplarınca, kendi gözleri önünde eşinin ve çocuklarının tarif-siz işkencelerle katline tanık oldu. Harb-i Umumi akabinde hicretle Urfanın Suruc kazasında Anbar Memurluğu yapmış, Urfa’ya Fransız ve İngiliz askerlerinin vürudu ile hicreten Malat-ya’ya gelerek nasayih ile cami’i şeriflerde ve mahalle mescidinde hitabet ederek vaktin ne-zaketine mebni her ikisinden el çekilip inziva-yı guşe-yi mutala’aya kalmış bir proaktif âlim, tabip ve şâir sûfîyi ele aldığımız bu çalışmamızda belgeler ışığında ve bilimsel yöntemlerle el-Malatî’nin düşünce ve irfân anlayışını ortaya koymaya çalışacağız.

Anahtar Kelimeler: Nurşin-i Süfla, Zübdetü'l İrfan, İrfan, Hamdî-i Vânî el-Malatî


MEVLANA'NIN HOCASI MALATYALI SADREDDİN KONEVİ'NİN

TASAVVUFİ GÖRÜŞ VE DÜŞÜNCELERİ BAĞLAMINDA

“İNSAN-I KAMİL” KAVRAMININ GENEL BİR

DEĞERLENDİRİLMESİ

Kasım TATLILIOĞLU, Yrd. Doç. Dr.Zehra Çakır BODUR, Arş. Gör.

Bingöl Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi Psikoloji Bölümü[email protected]

Asıl ismi Muhammed Bin İshak olan Sadreddin Konevi 1210 yılında Malaya’da doğdu. Sadreddin ise lakabıdır. Konya’da yaşadığı için Konevi ismini aldığı rivayet edilmektedir. Sad-reddin Konevi’nin babası İshak Efendi, Anadolu Selçukluları nezdinde itibarlı ve yüksek mevki sahibi önemli biriydi. Küçük yaşta babasını kaybetmesinin ardından, annesi Konya’nın önemli sufi düşünürü Muhyiddin İbn-i El-Arabi ile evlendi. Konya’da üvey babası-nın yanında yetişen Konevi, üvey babasının kendisine olan yoğun ilgisi sayesinde çok iyi bir eğitim ve terbiye gördü. Konevi’ye aynı zamanda hocalık yapan Konevi’nin üvey babası Muhyiddin İbn-i El-Arabi, ona nefsini terbiye etme yollarını da öğretti. Sadreddin Konevi, gençlik günlerini nefsini terbiye etmekle uğraşarak geçirdi.

Sadreddin-i Konevi, hocası Muhyiddin Arabi hazretlerinin vefâtından sonra evliyanın büyüklerinden Evhadüddin-i Kirmani’nin sohbetlerine katıldı. Ondan da yüksek manevi bil-giler tahsil etti. Bir ara Şam’a giderek devletin önemli din adamları ve sufileri ile görüştü. Özellikle Evhadüddin Kirmani’nin Sadreddin üzerinde etkisi oldu. Sonra hac dönüşü Konya’ya gelip yerleşti. Orada güzel halleri ve bilgisiyle çok meşhur oldu. Sadreddin-i Kone-vi Konya’da binlerce talebeye ders verdi. Mevlana Celaleddin Rumi, Saîdeddîn-i Fergânî gibi birçok hikmet ve tasavvuf ehli kimseler yetiştirdi. Zamanının en büyük âlimlerindendi. Kelam ilmindeki yeri eşsizdi. Bu ilimde birçok ince meseleleri açıklığa kavuşturdu. Maddi du-rumunun çok iyi olması nedeniyle Konya’daki din ve bilim adamlarını sık sık evinde toplaya-rak, o yıllarda Doğu’nun en önemli kültür merkezlerinden olan kentte özel bir akademi oluş-turdu. Konya’da ve Selçuklu’da tasavvufi düşüncenin de gelişmesinde katkısı büyüktü. Konya’daki tüm âlimler üzerinde önemli bir nüfuza sahipti. Herkes tarafından bilgisi, düşün-celeri kabul görürdü. Bu konuda bir rivayet de şöyledir; Şems-i Tebrizi Konya’ya gelince, Mev-lana devamlı Şems ile sohbet edip, hiç dışarı çıkmaz oldu. Konya’nın ileri gelen diğer âlimleri buna üzülüp, hep birden şehri terk ederek Denizli’ye gittiler. Bunu duyan Selçuklu Sultanı çok üzüldü. Çünkü âlimleri seven, onları koruyan biriydi. Bir cuma günü Sadreddin Kone-vi’den ricada bulunup; “Ben âlimler arasındaki şeylere karışamam. Bu iş, padişahların karışa-


cağı bir iş değildir. Ancak cuma namazında âlimlerin bulunmaması şanımıza noksanlık verir. Lütfen bunları bulup getirin!” dedi. Sadreddin Konevi hazretleri hemen katırına binerek yola çıktı. Kısa sürede kendisini Denizli’de buldu. Orada âlimleri bulup; “cuma namazı vakti geç-meden Konya’ya dönmemiz lazımdır. Sultanın kalbini kırmayınız; padişahlar, Allah’ü Teâlâ’nın emrini îfâya memur kişilerdir. Onlara karşı gelmek, onları üzmek hiç uygun değil-dir. Sonra Allahü teâlânın gazabına uğrarsınız.” buyurdu.

Sadreddin Konevi, Mevlana Celaleddin Rumi’yi bilgi ve tasavvufla donatarak büyük bir düşünür olmasını sağladı. Bu yüzden her zaman Mevlana’nın en çok saygı ve sevgi duy-duğu kişilerden biri oldu. Mevlana, vasiyet olarak ölünce cenaze namazını hocası Sadreddin Konevi’nin kıldırmasını istedi. Nitekim Mevlana, Sadreddin Konevi’den önce öldü ve cenaze namazını Sadreddin Konevi kıldırdı.

Sadreddin Konevi’nin felsefesi ilm-i ilahiydi. Sadreddin Konevi, Allah’ın akıl yoluyla bu-lunabileceğini reddederdi. Allah’ın hakikatinin sadece yine Allah tarafından bilenebileceği-ni savunurdu. Çünkü Konevi’ye göre sonsuzluk sonlu bir bilgiyle bilinemezdi, bu yüzden de Allah hakkında herhangi bir kesin yargıya da varılamazdı. Allah’a verilecek varlık düzeyine en uygun isim “varlık nuru” (nur-ül vücud)’ydu. Allah’ın varlığı her zaman mutlak özü ile bir-likte düşünülmeliydi, ancak insan bunu gerçekleştiremezdi. Bu sebeblerden Allah hakkın-daki kanıtlama girişimleri de yerinde değildi. Konevi, tasavvufi görüşlerinde tamamen İslam’a bağlı kalmıştır. Daima delillerini Kur’an, hadis ve eski sufilerin sözlerinden vermiştir. Böylece tasavvufi görüşle İslamın savunucusu olmuştur.

Bu bildiride, Sadreddin Konevi’nin Tasavvufi görüş ve düşünceleri bağlamında insan-ı kamil kavramı ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler: Sadreddin Konevi, Tasavvuf, insan-ı kâmil, sufilik.


KURUMSALLAŞMA ÇAĞI SÛFÎ HAREKETİNDE BİR

DÖNÜM NOKTASI: ABDÜLHÂLİK GUCDÜVÂNÎ el-

MALATÎ VE “USÛL-İ SEMÂNİYE”Sİ

Bayram ADIGÜZELİnönü Üniversitesi S.B.E.Y.L Öğrencisi

[email protected]

Abdülhâlık Gucdüvânî, sûf hareketi tarihinin kurumsallaşma çağında önemli bir isim olmanın yanısıra, bir dönüm noktasıdır.

Hareketin öncü âlimlerinden “Gucdüvânî” nisbesiyle maruf, Hâcegân silsilesinin kuru-cusu, Abdülhâlık b. Abdulcemil el-Malâtî’nin (ö.1220) hayatı ve öğretileri hakkında bazı araştırmalar yapılmış olmakla birlikte bu çalışmalar kemmiyyet ve keyfiyyet bakımından ye-tersizdir. Bu araştırma ile Malatyalı âlimlere ilişkin yapılmış çalışmalara bir katkı sunmayı he-deflemekteyiz.

Tasavvuf tarihi evrelerinin üçüncüsü sayılan kurumsal tasavvuf veya tarikatlar döne-minin belki de en önemli tarikatı, Hacegâniyye-Nakşibendiyye tarikatının bu öncü isminin Malatyalı bir şahsiyet olduğunu (Abdülhâlik Gucdüvânî el-Malatî), “Gucdüvânî” olmuş ancak “Malatî” vasfını kaybetmediğini görmekteyiz. Gucdüvânî, Malatya’nın bağrında yeti-şen bir ebeveynin evlâdı olarak sûfî hareket geleneği içinde yetişmiştir.

Araştırmamızda öncelikle, bir hareketin başlatıcısı konumundaki bu önemli ismin bi-yografisini daha sonra ise tasavvufî bağlamda Abdülhâlik Gucdüvânî el-Malâti’nin ortaya koyduğu, Hâcegân ve devamı niteliğindeki Nakşibendiyyenin esas aldığı; Hûş Der Dem, Hal-vet Der Encümen, Nazar Ber Kadem, Sefer Der Vatan, Yâd Kerd, Bâz Geşt, Nigâh Daşt, Yâd Daşt, şeklinde Farsça olan usûl-i semâniyeyi ve bu esaslara dair düşünceleri tasavvufi açıdan değerlendirmeye çalışacağız.

Anahtar Kelimeler: Abdülhâlik Gucdüvânî, Tasavvuf, Hâcegân, Nakşibendiyye, el-Malatî.


OSMANLI DÖNEMİNDE ESER VEREN DÂRENDELİ

ASTRONOMİ BİLGİNLERİ

Ali BAKKAL, Prof. Dr.Akdeniz Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı

İslam Hukuku Bölümü [email protected]

İslâm âlimlerinin bilimde en çok hizmet verdikleri alanlardan birisi astronomidir. Yir-minci asra gelinceye kadar Müslümanlar küçüklü büyüklü elli dolayında rasathane kurmuş-lar, buralarda gözlem yapmışlar; astronomi ve matematik bilimlerine büyük katkılarda bu-lunmuşlardır. Osmanlı döneminde rasathânelerden çok “küçük gözlemevi” diyebileceğimiz muvakkithaneler kurulmuş; buralarda kullanılan aletler vasıtasıyla her beldenin kıble istika-meti tespit edilmiş ve namaz vakitleri belirlenmiştir. Osmanlı döneminde Müneccimbaşılık devletin temel müesseselerinden biri olmuş ve memleketin her tarafında devletin inkırazı-na kadar mîkat ilmi ile uğraşan bilim adamları var olagelmiştir. Osmanlılar özellikle Selçuk-lularla mukayese edildiği zaman astronomide yüksek bir düzeyi ifade etmemekle birlikte yine de bu dönemde 600’a yakın müellif 2500 dolayında astronomi eseri telif etmiştir. Bun-ların hemen tamamına yakını ülkemizin çeşitli kütüphanelerinde yazma olarak tozlu raflar-da yerini almaktadır. Bu müelliflerden ikisinin kesin olarak Dârendeli oldukları tespit edilmiş olup, bunlara ait altı adet astronomi eseri günümüze ulaşmış bulunmaktadır. Bu iki isim ve eserleri şöyledir: 1. Muhammed b. Ömer b. Osman ed-Dârendevî (ö.1152/1739) Muham-med ed-Dârendevî’nin astronomiye dair Risâle fi’r-Rubhi’l-Meşhûr bi’l-Mukantarât, Risâle fî Hall-i Mesâil-i Selâs, Şerh-u Rûznâme ve Takvim-e Dâimî adlarını taşıyan dört eseri bulun-maktadır. 2. Muhammed b. el-Hâcc İsmail ed-Dârendevî (XII./XVIII. asır) Muhammed b. İsmail ed-Dârendevî’nin astronomiye dair Risâle fî Ma�rifeti’s-Âlât li Evkâti’s-Salât ve Risâli fi Ma�rifeti’l-Âlâti’s-Salât adlı iki eseri mevcuttur. Bu tebliğimizde ismi aynı olan bu iki astrono-mi bilgini –ki her ikisi de aynı zamanda müderristir- ve eserleri kısaca tanıtılacak, eserlerinin bulunduğu kütüphane kayıtları da çalışmamızda yer alacaktır. İki Muhammed’in Dârendeli oluşu Malatya ve Dârende için önemli bir iftihar vesilesidir; şehrin kültürel zenginliğinin farklı bir yanıdır. Bu zenginliğin ortaya çıkmasında tebliğimizin önemli bir katkısı olacağı ka-nısındayız.

Anahtar Kelimeler: Osmanlı, Dârende, Astronomi, Rasathane, Mikat, muvakkithane


ASLEN MALATYALI OSMANLI ŞEYHULİSLÂMI ARİF

HİKMET BEY VE İLME KATKILARI

Recep Dikici, Prof. Dr. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arap Dili ve Edebiyatı

[email protected]

Arif Hikmet Bey, Osmanlı Devletinin mühim mevkilerinde bulunmuş ve bu devlete uzun müddet hizmet etmiş Malatyalı bir âileden gelmektedir. Kendisi şeceresini şöyle gös-terir: "İbrahim İsmet İbnu'l-vezir eş-Şehir Raif İsmail Paşa İbnu'l-vezir eş-Şehir Malatyalı İbra-him Paşa ...". Böylece çeşitli kaynaklara dayanarak Arif Hikmet Beyin silsilesini yeniçerilikten yetişen ve İran seferine de katılan Malatyalı İbrahim Paşaya kadar ulaştırabilmektedir. Arif Hikmet Bey, Batı taklitçiliğine karşı ilk direnenlerden biri olmuştur. Arif Hikmet Bey, halim, cö-mert ve hayra yönelik bir zattır. Hayatı hakkında kronolojik bir şekilde bilgi sunacağımız Arif Hikmet Beyin ilmi ve edebi hayatı konumuzun ağırlık noktasını teşkil edecektir. İlmi ve edebî kudrete sahip, kıymet bilir bir şahıs olan Arif Hikmet Bey, Cevdet Paşa’ya teveccüh gös-termiş ve onu himaye etmiştir. Nitekim Cevdet Paşa tarihini yazarken, Arif Hikmet Beyin kü-tüphanesinden çokça istifade etmiştir. Arif Hikmet Bey Şeyhülislamlıktan ayrılır ayrılmaz, Medine’de muazzam kütüphanesini bir vakıf olarak tesis etmiş, dünyanın her tarafından oraya gelecek olan müslümanların istifadesine sunmuştur. Nitekim ben de, 2002 yılında bu kütüphânede araştırma yaptım. Bu arada bu kütüphâne hakkında bilgi verilecek ve envan-teri sunulacaktır. Arif Hikmet Bey 7 sene 6 ay 19 gün şeyhülislamlık görevinde kaldıktan sonra 1270/ 1853 de istifa etmiş ve 21 Cemâziyelu'la 1275/1859 da da kalb sektesinden vefat etmiştir. Divan, Tezkire-i Şuarâ, Mecmûatu't-Terâcim, Zeylu Keşfi'z-Zunûn, Hülâsatu'I-Makâlât fi Mecâlisi'l-Mukâlemât ve el-Ahkâmu’l-Mer'iyye fi'l-Arazi'l-Emiriyye adlı eserleri ta-nıtılacaktır. Arif Hikmet Bey’in arazi hakkında birçok fetvaları vardır.

Anahtar Kelimeler: Osmanlı, Şeyhülislam, Arif, Hikmet, Bey


MALATYA YÖRESİ İLE BULGARİSTAN'IN ŞUMNU BÖLGESİ

MÜSLÜMANLARI ARASINDA İLMÎ ETKİLEŞİME ÖRNEKLER

Vedat S. AhmedYüksek İslam Şurası Başkanı Sofya /BULGARİSTAN

[email protected]

İlim, farklı kişilerin farklı bölgerelere yaptıkları ilmî seyahatlerle “aşılanmakta” ve daha verimli hale gelmektedir. Bunun bir misalini de bir dönem aynı ülke sınırları içerisinde bulu-nan Malatya ve Şumnu arasında yaşanan İslâmî ilimler alışverişinde görmekteyiz. Bu ilmî et-kileşimi ortaya koymak amacıyla öncelikle Osmanlı döneminde, akabinde de Osmanlı son-rasında iki bölge arasındaki ilmî iletişimi sağlayan üç ilim adamından bahsedilecektir.

Tebliğde önce kısaca Darendeli Hamza Efendi ve XVII. asırda kaleme aldığı “Bey‘ u Şirâ Risalesi” ile onu XIX. asırda şerhederek eserin daha uzun süre yaşamasına ve daha geniş böl-gelerde tanınmasına vesile olan aslen Şumnu yöresinden olup Osmanpazarı Müftüsü ola-rak bilinen İsmail Niyazî Efendi’den bahsedilecektir.

İkinci örnek olarak aslen Malatyalı olup görev icabı Deliorman’a gelip yerleşen ve aile kuran bir babanın evlâdı olan ve 1922 yılında Şumnu şehrinde Medresetü’n-Nüvvâb’ı kura-rak günümüze kadar etkileri görülen bir ilim ocağı haline getiren Emrullah Efendi’nin /1878-1941/ hayatı ve eğitim çalışmalarına değinilecektir.

Son olarak da dünyaya geldiği zamanlarda Malatya’nın bir sancağı olan Hısn-ı Mansûr (Adıyaman) doğumlu olan Mustafa Hayri Efendi’nin Şumnu ve Sofya’da yürüttüğü ilmî ve terbiyevî çalışmaları ele alınacaktır.

Özellikle bu son iki ilim adamının yürüttüğü çalışmaların daha sonra sadece Bulgaris-tan ile sınırlı kalmayıp farklı bölgelerde etki oluşturduğunu gösterecek şekilde konu değer-lendirilip sonuçlandırılacaktır.

Çalışma esnasında kaynak olarak arşiv verileri, zikredilenlerin kendi eserleri, hakların-da yapılmış araştırmalar ve yaşadıkları döneme dair Bulgaristan’da yayınlanmış süreli yayın-lar ve mahallî çalışmalar esas alınacaktır.

Anahtar Kelimeler: Malatya, Bulgaristan, Şumnu, Nüvvâb, İlmî Etkileşim


ŞEYH HASAN ONAR

Eşref DOĞANCem Vakfı Malatya Şube Başkanı

Onar Dede ve Sultan Onar sıfatlarıyla da anılan Şeyh Hasan Onar,bir çok Anadolu evli-yası gibi Horasan kökenlidir.Rum’a yani Anadolu’ya ilk gelişi 1205 yılına rastlar. Bağdat Hali-fesinin Konya Selçuklu Sultanı 1.Gıyaseddin Keyhüsrev’e gönderdiği elçilik heyetinin için-dedir. Irak bölgesinden Anadolu ya ikinci gelişi oymağı ile beraber Anadolu’ya yerleşmek ve yurt tutmak amacıyladır.

Ehlibeyt soylu Alevi-Batıni inancının yayıcısı bir seyiddir.1224 yılında Selçuklu Malatya emirinden aldığı zaviyeye vakfedilmiş, arazinin sınırlarını ve kullanım koşullarını belirleyen Vakıfnameyle kurumu resmiyet kazanmıştır. İslam’ın ve Türklük mefkuresinin bölgeye yer-leşmesinde çok büyük rolü olmuştur.


MALATYALI OCAK KURUCUSU ERNLERDEN ŞEYH

AHMED TAVİL

Hamza AKSÜTAraştırmacı/Yazar

Alevi toplulukların ve Aleviliğin temel örgütü dede ocaklarıdır. Talip, rehber, pir ve mür-şid olmak üzere dört kapıdan oluşan ocakta en yetkili olan, mürşiddir. Bu bildiride , Malatyalı ocak kurucusu mürşidlerden Şeyh Ahmed Tavil ve kurduğu ocak İle ona bağlı talip topluluk-lardan Şeyh Hasan aşireti ve Şeyh Hasan köyünün tarihi ele alınacaktır . Vakıf, tahrir, Maden-i Hümayun gibi resmi kayıtlar ile destan, deyiş, gezgin notları gibi kaynaklar temel alınarak on üçüncü yüzyıldan itibaren ocak hakkında bilgiler sunulacak, son yıllardaki araştırmalar-da adı sıkça duyulan Şeyh Hasan Onar ile Şeyh Ahmed Tavil’in herhangi bir ilgi ve ilişkisinin olup olmadığı Sorgulanacak, ocak üyelerinin Malatya’dan öteki coğrafyalara dağılımı ve gü-nümüzdeki durumu üzerine bilgiler verilecektir

Anahtar Kelimeler: Ocak, Vakıf, tahrir, Maden-i Hümayun, Mürşid, Şeyh Ahmed Tavil


ÇOK YÖNLÜ BİR FİKİR ADAMI VE EDEBİYATÇI OLAN

MALATYALI ŞEMSİ BELLİ

Kenan AKDOĞANMilli Eğitim Bakanlığı

[email protected]

Çok yönlü bir fikir adamı ve edebiyatçı olan Malatyalı Şemsi BELLİ'yi anlatmak, onun şiirleri ve yazıları yoluyla oluşturduğu gönül telimize dokunan; toplumsal sorunları, Anadolu insanının yalnızlığı-hayat mücadelesini, Anadolu insanının terk edilmişliğini sanatsal bir şekilde eserlerine yansıtarak anlatmayı başaran Malatya'mızın yetiştirdiği bu nadide fikir adamını Malatyalı hemşehrilerimize tanıtmak amacımızdır.

Anahtar Kelimeler: Malatyalı, Şemsi, Belli, Fikiradamı, Çokyönlü


MALATYA'LI BÜYÜK BİR TARİHÇİ PROF. DR. YAVUZ ERCAN

Salim CÖHCE, Prof. Dr. İnönü Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü

[email protected]

Türk tarihi binlerce yıl geriye gitmesine rağmen ülkemizde Türk tarih yazıcılığının tam olarak geliştiği söylenemez. Bu hususun çeşitli sebepleri bulunmaktadır. Bu sebepleri böyle bir tebliğde söz konusu etmek maksadı aşan bir tutum olacaktır. Esasen bu husus başlı başı-na müstakil bir dizi çalışmanın, hatta farklı zamanlarda tertip edilecek sempozyumların ko-nusu olabilir. Onun için bu tebliğde yukarıda işaret edilen genel çerçevenin dışında bazı alanlarda gerçekleştirilen başarılı çalışmalar ile bu hususta gayret sarf etmiş ilim adamların-dan birisi olup aynı zamanda Malatya’nın yetiştirdiği ve varlığıyla iftihar ettiğimiz hocamız Prof. Dr. Yavuz Ercan ve çalışmaları hakkında bilgi vermenin daha yerinde olacağı düşünül-müştür. Bu bağlamda yapılan tercihin tertip edilen sempozyumun amacına da uygun ola-cağı kanaatı hasıl olmaktadır.

Prof. Dr. Yavuz Ercan,1940 yılında Malatya’da doğdu. İlk ve orta öğrenimini bu şehirde tamamladı. An¬kara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü’nden mezun olduktan sonra bir süre Tarsus Lisesi’nde tarih öğretmenliği yaptı. 1967 yılında mezun oldu-ğu fakültede araştırma görevlisi oldu. Doktorasını tamamladıktan sonra aynı Fakülte’de Do-çent ve Profesörlüğe yükseltildi.

1976-1977 yılları arasında İngiltere’de araştırma ve incelemelerde bulundu. 1989 yı-lında Japonya’da Keio Üniversitesinde misafir profesör olarak bir dönem ders verdi. Yurtiçin-de ve dışında çeşitli bilimsel toplantılara katıldı ve bildiriler sundu.

Prof. Dr. Yavuz Ercan, 9 yıl Kara Harp Okulu’nda, 2 yıl İnönü Üniversitesi’nde, 1 yıl Gazi Üniversitesi’nde, 8 yıl Ortadoğu Teknik Üniversitesi’nde ve 2 yıl Bilkent Üni-versitesi’nde, part-time öğretim üyesi olarak lisans düzeyinde dersler verdi.

Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü’nde bir dö¬nem, Anadolu Üniversitesi Sos-yal Bilimler Enstitüsü’nde 11 yıl, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü ile Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü’nde 9 yıl, Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü’nde 10 yıl yüksek li-sans ve doktora dersleri verdi.

Prof. Dr. Yavuz Ercan, 18 yıl Türk Tarih Kurumu aslî üyeliği, aynı kurumda Basımevi Ko-misyonu Başkanlığı, 2 yıl Milli Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Danışmanlığı, 13 yıl Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma Merkezi Müdürlüğü, 2 yıl Türk İnkılâp Tarihi


Enstitüsü Yönetim Kurulu Üyeliği, 22 yıl Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlı-ğı’nda Türk Askeri Tarih Komisyonu Yürütme Kurulu üyeliği, 8 yıl Genel Türk Tarihi Anabilim Dalı Başkanlığı görevlerinde bulundu. 5 yıl süreyle kendisinin kurduğu Ankara Üniversitesi Stratejik Araştırmalar Merkezi Müdürlüğü ve 4 yıl Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Müdürlüğü yaptı.

İngilizce, Arapça ve Osmanlıca bilen Prof. Dr. Yavuz Ercan’ın yayınlanmış 13 kitap ve 50’den fazla makalesi vardır. Yayınlarının biri Almanca, üçü İngilizce, diğerleri Türkçedir. Türk Tarih Kurumu Yayınları arasında çıkan Osmanlı İmparatorluğu’nda Bulgarlar ve Voynuklar baş-lıklı kitabı 1986 yılında Türk Kültürüne Hizmet Vakfı ödülünü kazanmıştır.

Anahtar Kelimeler: Malatyalı, Tarihçi, Yavuz, Ercan, Büyük


MALATYALI BİR ORTA ÇAĞ TARİHÇİSİ:PROF. DR. COŞKUN ALPTEKİN

Adnan ÇEVİK, Prof. Dr. Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü

[email protected]

Malatya/Pötürge’nin köklü ailelerinden Hüseyin Avni Bey ile Emine Hanım’ın üç çocu-ğundan en küçüğü olan Coşkun Alptekin, 15 Eylül 1942 yılında babasının subay olarak görev yaptığı Gebze’de dünyaya gelmiştir. Yine babasının görevi sebebiyle Ankara Polat-lı’da başladığı ilk ve orta öğrenimini Erzurum’dan sonra memleketi Malatya’da 1957 yılında tamamlayan Coşkun Alptekin, lise ve yükseköğrenimini ise ailenin bundan sonraki hayatla-rını sürdüreceği İstanbul’da tamamlamıştır. 1960 yılında Pertevniyal Lisesinden, 1965 yılın-da da İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Ortaçağ Kürsüsü’nden “Selçuklu Meskûkâtı” başlıklı bitime teziyle mezun olmuştur. Ardından aynı yıl Milli Eğitim Bakanlı-ğı’nın açmış olduğu burslu Yurt Dışı Doktora programı sınavını kazanarak 1966 yılında İngil-tere/Londra’ya gitmiş ve burada School of Oriental and African Studies’de meşhur şarkiyat-çı Bernard Lewis’in doktora öğrencisi olmuştur. Doktora eğitimi süresince birer yıl arayla Tunus ve Suriye’de Arapça eğitimi alan Coşkun Alptekin, 1972 yılında B. Lewis, C.E. Bos-worth ile P. M. Holt gibi ünlü şarkiyatçıların huzurunda “The Reign of Zangi (521-541/1127-1146)” isimli doktora tezini savunarak mezun olmuştur. Türkiye’ye döndükten sonra 1972-1984 yılları arasında Erzurum Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümünde gö-reve başlamış, ardından da 1984 yılından vefat ettiği 6 Şubat 1998 yılına kadar Marmara Üni-versitesi Fen-Edebiyat ve Atatürk Eğitim Fakültesi Tarih Bölümlerinde görev yapmıştır. 1978 yılında “Dımaşk Atabegliği (Toğ-Tekinliler)” adlı teziyle doçent, 1998 yılında da profesör ol-muştur. Bu arada ilgili fakültelerde dekan yardımcılığı, bölüm başkanlığı ve dekanlık gibi çe-şitli idari görevlerde de bulunmuştur.

Prof. Dr. Coşkun Alptekin merhum, Cumhuriyet dönemi Türkiye’sinin Fuat Köprülü ve Mükrimin Halil Yinanç gibi kurucu isimlerle başlayan Ortaçağ Türk Tarihçiliğinin üçüncü kuşak diyebileceğimiz tarihçilerinin en seçkin isimlerinden biri olarak dikkat çekmektedir. Özellikle Selçuklu nümizmatiği alanındaki lisan öğrenciliğinden başlayan çalışmaları yerli ve yabancı pek çok araştırmaya öncülük etmiştir. Atabeglikler üzerine yaptığı yayınlar öncü çalışmalar olarak hala önemini muhafaza etmektedir. Vatan ve Millet sevgisini her şeyin üs-tünde tutan Coşkun Alptekin, sadece yaptığı araştırmalarla değil yetiştirdiği onlarca öğren-cisiyle de ortaçağ Türk tarih yazıcılığına hala hizmet etmeye devam etmektedir. Ruhu şad olsun.

Anahtar Kelimeler: Malatyalı, Ortaçağ, Tarihçi, Coşkun, Alptekin


MALATYALI İLİM VE FİKİR İNSANI DİLCİ EDEBİYATÇINECMETTİN HACIEMİNOĞLU

Hasan ARSLAN, Yrd. Doç. Dr. İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi

Fels. Din. Bil.Ana Bilim Dalı Din Psikoloi Bölümü[email protected]

Necmettin Hacıeminoğlu, kendisiyle ve çevresiyle barışık, kul hakkına çok önem veren, gençler, aydınlar ve siyasetçilerle iletişim kurabilen bir ilim adamıydı. O’nun hayatı, sanki 60-70-80’ler Türkiye’sinin bir izdüşümü gibidir. Hacıeminoğlu, düşünen ve konuşan bir insanın karşısına çıkabilecek engellerin çoğuyla karşılaşır. O, terör tehdidi altında hayatı-nı sürdüren bir aydın, tutuklanan bir gazete yazarı ve öğretim üyesidir.

Uzmanlık alanı “Türk dili” idi; ancak dili yaşatanın ve nesiller ötesine taşıyanın “edebi-yat” olduğunu bilirdi. Âkif’in ve Yahya Kemal’in bütün mısraları ezberindeydi. “Yeni Bir Dünya” adlı kitapta topladığı hikâyeleri Fikret’ten, Haşim’den, Fuzulî’den mısralarla süslen-mişti. Türk Halk müziğini çok severdi. Mâhur, en sevdiği makamdı. Özellikle Itrî’yi, Meragî’yi dinlerken yerinde oturmaz, “bunlar ancak saygı ile ayakta dinlenir” der ve ayakta dururdu.

Darende’nin Günpınar (Aşude) köyünden olan Hacıeminoğlu bir yaşında yetim kalmış ilkokulu köyünde bitirmiş, her gün 14 km. yürüyerek köyden Darende’ye ortaokula devam etmiş, sonra Osmaniye’ye göçmüşler. Ortaokulu Osmaniye’de, liseyi Adana’da okumuş ve 1954’te İstanbul’a gitmiş. Çapa Yüksek Öğretmen Okulu ve Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü’nü bitirmiş. Kısa süre Bitlis’te ve Osmaniye’de öğretmenlik yapmış. 1963 yılında doktorasını tamamlamış, 1970’te doçent olmuş ve 1972 yılında Bağdat Üniversite-si’ne misafir öğretim üyesi olarak gitmiş, orada Türkoloji bölümü kurmuştu. 1983 yılına kadar İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde öğretim üyesi olarak görev yapan Hacı-eminoğlu,12 Eylül, 1980 darbesinden önce “Eşgüdüm Komutanları” başlıklı yazısından do-layı hapse atılmış ama bu ceza yetersiz görülmüş ve iki yıl süreyle üniversitedeki görevine son verilerek iki yıl işsiz bırakılmıştır. O, ancak 1985 yılında Trakya Üniversitesi’nde göreve başlayabilmiştir. 1995 yılına kadar bu üniversitede görev yapan Hacıeminoğlu, ilerleyen has-talığı sonucu 26 Haziran 1996 yılında vefat etmiştir.

Hacıeminoğlu, Türk dünyasını yutan, Türkiye için de önemli bir tehdit oluşturan ko-münist Rus emperyalizminin karşısında Türk milletini uyarma mücadelesi içerisinde yer aldı. O, bu gayret ve çaba içerisinde yerine göre kılıçtan keskin, kurşundan daha etkili bir ka-lemin sahibi, memleketin her tarafında konferanslar veren ve gözünü budaktan sakınma-yan bir akademisyen olarak mücadele yaptı. Hacıeminoğlu’nun mücadelesinin temel konu


larından biri dil, yani Türkçedir. Türkçe, doğal gelişme seyrinden saptırılıp, aynen Osmanlı ay-dınının ağdalı dili gibi, yapay bir dil haline getirilmek istendiği dönemde Hacıeminoğlu, Pek çok gazete ve dergide konuyla ilgili yazılar yazdı ve bunların bir kısmı daha sonra “Türkçenin Karanlık Günleri” adıyla kitaplaştırılmıştır.

Türkiye’nin ve Türk milletinin en temel meselesinin eğitim olduğunu bildiği için konu-yu kitaplaştırdı. Sosyal ve siyasi konularla ilgili yazılarının bir kısmını “Türkiye’nin Çıkmazları”, bir kısmını da “Millet ve Aydınlar” adıyla tekrar yayınlandı. O, hikayelerini de “Yeni Bir Dünya” adlı kitabında topladı.

Hafızası çok kuvvetli olan Hacıeminoğlu, Nevai’yi ve Fuzuli’yi hayranlık derecesinde sever, Safahat’ı baştan sona ezbere okurdu. Musiki ile ilgili olarak, hangi şarkının güftesinin kime ait olduğunu, bestekârını, makamını, türkülerin hangi yöreye ait olduğunu bilir ve bütün ruhuyla dinlerdi. Hacıeminoğlu’nun13 kitap ile 25 farklı gazete ve dergide yayınlan-mış 543 yazının yazarıdır. Buradaki dergi ve gazete adlarına bakıldığında, mesleki yayınlar hariç tutulursa, vatansever duyarlılığı olan her dergi ve gazetede Hacıeminoğlu imzası var-dır. Milli meselelerde hiçbir zaman tarafsız ve çekimser olmadı, taraf oldu ve çok açık bir tavır ortaya koydu. Özel hayatında, dostları arasında, öğrencileri içinde son derece müteva-zi ve hoş görülü bir insanken, milli meseleler söz konusu olduğunda tavizsiz, son derece sert ve hatta kırıcı olmaktan çekinmeyen bir kişi idi. Bağdat’tan trenle dönerken Irak askerlerinin pejmürdeliğini ve bizim askerlerin disiplinini ve vakarını yan yana gördükten sonra Genel Kurmay’a yazdığı ve bütün birliklere dağıtılan mektubu idi.

Darende'nin Hacıeminzadeler sülalesinden olan Prof. Hacıeminoğlu, 1932 yılında dün-yaya geldi. Üniversite öğrenimi için İstanbul'a gelen Hacıeminoğlu İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Türkoloji Bölümüne girmiş ve daha öğrenci iken Türk Dilciliği ve Türk Mil-liyetçiliği konusundaki fikirleriyle dikkati çekmeye başlamıştır.

İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi ve Çapa Yüksek Öğretmen Okulu’nu bitirdik-ten sonra Edebiyat Fakültesi’nde ve Bağdat’ta hocalık yaptı. İngiltere, Almanya ve İsviçre’de uzmanlık alanı ile ilgili incelemelerde bulundu. Hayatı boyunca öğrenci yetiştiren Necmet-tin Hoca; "özü sağlam, sözü sağlam" insanlar yetiştirmek için didinmiştir. Türk gençliğinin, şuurlu yetişmesi için çalışmıştır.


İlk yazılarında Necmettin Özdesenli, Necmettin Özdarendeli isimlerini kullanmıştır. Necmettin Hacıeminoğlu, Hergün, Tercüman, Ortadoğu gibi gazetelerde, Türk Dili, Türk Ede-biyatı, Töre, Milli Kültür, Yeni Düşünce ve Onlarca ayrı dergide binlere varan makaleler yaza-rak genç kuşaklara ‘Milli Dil Bilincini aşılama görevini başarı ile yerine getirmiştir.

O, vatansever duyarlılığın önemli isimlerinden biri idi. Devrimci – sol hareketlerin yo-ğunlaştığı dönemlerde gençlere millî duygular aşıladı. Altay Pamir, Nuri Koçyiğit, Mustafa Necmeddin takma adlarıyla yazılar yazdı. “Dil Hususiyetleri” (1968), Türkçe’nin Karanlık Gün-leri (1972), Türkiye’nin Çıkmazları(1975) eserlerinden bazılarıdır.

Hacıeminoğlu, vatansever gençlere konferansları, seminerleri, makaleleri ve ilmî esaslara dayanan araştırmaları, kitapları ile örnek olup yol gösteriyordu. “Türkçe’nin Karan-lık Günleri” isimli eserindeki ders kitapları ve okullarımızdaki dil öğretimi konusundaki gö-rüşleri, Türk diline yapılan saldırıyı önceden haber vermesi bakımından çok önemlidir. Bu bir çeşit tarihe cevap mahiyetindedir. Bu kitabın; her parlamenterimiz, öğretim üyemiz ve özellikle Türkiye’nin geleceğinin teminatı olan Türk gençliği tarafından okunması gerek-mektedir. Hacıeminoğlu Türkiye Kültür Enstitüsü’nün kurucu üyesidir. İlk yönetim kurulun-da da uzun süre Başkan olarak görev yaptı. Pek çok fikir kuruluşunun da fikir babası oldu.1980 öncesi anarşi ve terör ortamında düşüncelerini yazıya aktardığı için düşünce suçluları arasına giren Prof. Hacıeminoğlu tutuklanarak cezaevine girmiş ve yargılanmıştır. Bir üni-versite Öğretim Üyesinin düşünce suçuyla tutuklanmasının ilk örnekleri arasındadır. Çok sevdiği İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi'ndeki kürsüsünden istifa etmek zorunda bı-rakılmış ve çok çileli yıllar yaşamıştır. Her şeye rağmen bu arada da boş durmamış ve Afga-nistan'dan gelen Türk gruplarının geleneklerini inceleyip karşılaştırmalar yapmıştır. 1985 yı-lında Trakya Üniversitesi'nde Türkoloji Bölümü'nü kurmak üzere Edirne'ye gelmiş ve 1993 yı-lına kadar buradaki görevini sürdürmüştür. Burada Sosyal Bilimler Enstitüsü'nü de kurmuş ve müdürlüğünü yürütmüştür."Karahanlı Türkçesi ve Grameri", "Harezm Türkçesi ve Grame-ri" isimli eserleri ile "Yapı Bakımından Türk Dilinde Fiiller" isimli eserinin genişletilmiş şeklini Edirne'de hazırlamıştır. 1993 yılında çok sevdiği İstanbul Üniversitesi Türkoloji Bölü-mü'ndeki kürsüsüne tekrar dönen Prof. Dr. Hacıeminoğlu 1996 yılında en verimli çağında aramızdan ayrılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Harezm Türkçesi, Karahanlı Türkçesi, Türkiye Kültür Enstitüsü, Necmettin Hacıeminoğlu


DRİJİZE MUHAYYİLEYE KARŞI MUTERİZ VE

MÜSLÜMAN BİR MÜELLİF OLARAK HÜSEYİN KARATAY

İsmail SÖYLEMEZ, Öğretim Görevlisiİnönü Üniversitesi, Yabancı Diller Yüksek Okulu, Farsça Birimi

[email protected]

Drijize Muhayyileye Karşı Muteriz ve Müslüman Bir Müellif Olarak Hüseyin Karatay İsmail Söylemez Özet 1924’te Hilafetin kaldırılmasıyla Osmanlı hafızasıyla coğrafya arasın-daki son bağ koparılmış, idari şekli cumhuriyet olarak ilan edilmiş ulusal bir devletin kuruluş projesi yürürlüğe konmuştu. Ulus devlet projesi doğrultusunda başta dil ve kültür alanında olmak üzere bir dizi proje başlatıldı. Bu projelerle temel amaç topluma yeni ulus devlet dü-şüncesini benimsetecek bir dil ve kültür politikası takip etmekti. Bu politika doğrultusunda oluşturulan hareketin kadrosu da birtakım edebî eserler kaleme almaya başladılar. Erken cumhuriyet döneminde yeni ulusu anlatmak ve resmi görüşü desteklemek için birçok roman kaleme alınmıştır. Türkiye’de İslâmî hareketlerin kamusal alanda etkin ve görünür ol-maya başladığı, Müslüman yazarların Kemalist modernleşme projesine ve geleneksel İslamî anlayışa karşı eleştirel ürünler vermeye başladığı dönem 80’li yıllarla başlar. Bu söyle-min araçlarından birisi de edebiyattır. Edebi ürünler arasında da Cumhuriyet döneminin ne-gatif etkileriyle mücadele etmek için roman ön plana çıkmıştır. Bu dönemde Müslüman ede-biyatçılar kendi dillerini, bakış açılarını ve değer yargılarını romana taşırlar. İslamcı roman, Batıcı modernleşmeye bir İslâmî cevap geliştirme arzusunun sonucudur. Bu tebliğin konu-su olan Hüseyin Karatay da İslamcı bir romancı olarak değerlendirilen bir yazardır. Hasan Hü-seyin Karatay, 5 Şubat 1937 tarihinde Malatya’nın Yeşilyurt ilçesine bağlı Gündüzbey kasa-basında dünyaya dünya gelmiştir. Gündüzbey’de eğitim hayatına başlayan Karatay 57’de Öğretmen Lisesinden mezun olmuş, öğretmenliğe başlamış, Türkiye’nin çeşitli yerlerinde öğretmenlik yapmış, askerlik hizmetini ifa etmiş ve öğretmenlik mesleğine geri dönmüştür. Öğretmenliği sırasında düşünsel anlamda köklü bir değişim yaşar. Bu değişimi Karatay, ondan sonra bizi İslam’a düşman yapan zihniyete karşı zihnî misilleme başladı cümlesiyle ifade etmektedir. Ardından Diyarbakır’a, Eğitim Enstitüsüne giden yazar zihinsel dönüşü-münü orada tamamlar ve enstitü mezuniyeti sonrası hayata yeni bir bakış açısıyla bakar, yeni bir hayata başlar. Yazarın yazı hayatı 70’de yayımladığı Kıbrıslı romanıyla başlar. 73’te ünlü eseri Sürgün Öğretmen’i yayımlar. Sürgün Öğretmen sinema filmine de aktarılır. Kara-tay’ın diğer eserleri şu şekildedir: Çalınan Savaş, Ana, Hayal Tutkusu, Düşünce Sarkacı, Suç, Yüz Yüz, İsyan Eşiği, Bir Şehrin İskeleti, Selahattin Eyyubi, Sürgünde, Avrupa Görmüş May-mun ve Antikacı.

Anahtar Kelimeler: Muteriz, Müslüman, Müellif, Hüseyin, Karatay


EBÜ'L-MEHÂSİN CEMÂLÜDDÎN YÛSUF B. MÛSÂ B.

MUHAMMED EL-MALATÎ'NİN EL- MU’TASAR MİNE'L-

MUHTASAR ADLI ESERİ

Metin CEYLAN, Yrd. Doç. Dr. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Temel İslâm Bilimleri Bölümü

İslam Hukuku Ana Bilim Dalı[email protected]

Malatyalı ilim adamlarından Ebü’l-Mehâsin Cemâlüddîn Yûsuf b. Mûsâ b. Muhammed el-Malatî’nin el-Halebî, 725 (1325) veya 726 (1326) yılında Malatya’da doğmuş bir Hanefî fa-kihidir. Kayıtlarda aslen Harputlu olduğu belirtilmektedir. Malatya dışında Halep’te ilim tah-sili yapmış ve orada uzun süre kaldığı için Halebî lakabı da kullanılmıştır. Değişik ilim adam-larından ders almış ve Aynî tanınmış ilim adamlarına ders vermiştir. Müderrislik ve kadılık yapmış ve 803/1400 yılında vefat etmiştir.

Ebü’l-Mehâsin Cemâlüddîn Yûsuf b. Mûsâ b. Muhammed el-Malatî’nin kaynaklarda geçen tanınmış eseri el-Mu�tasar mine’l-Muhtasar adlı eserdir. Eser hadis alanı ile ilgili bir eserdir. Eser, Tahâvî’nin Müşkilü’l-âsâr adlı eserine Ebü’l-Velîd el-Bâcî’ tarafından Muhtasaru Müşkili’l-âsâr adıyla bir muhtasar hazırlanmıştır. Müellifin el-Mu�tasar mine’l-Muhtasar adlı eseri, bu Muhtasaru Müşkili’l-âsâr’ın bir nevi muhtasarıdır. Eser, (1307, 1317-1318, 1362) Haydarâbâd’da basılmıştır. Çeşitli baskıları bulunmaktadır. Çalışmaya esas alınan eser, iki ciltten oluşmaktadır. Eser klasik eserlerde olduğu gibi kitab ve bab lar şeklinde bölümlendi-rilmiştir. İncelemeye esas alınan eserin birinci cildi, 382 sayfa olup yirmi kitaptan oluşmakta; ilk kitabı Hz. Peygamber’in isimleri ile ilgili olup son kitabı “Kitâbu’l-büyu” dur. İkinci cildi, 408 sayfa olup yirmi iki kitaptan oluşmakta ilk kitabı, “Kitâbu’l-akdiye” olup son kitabı “Kitâ-bu’l-câmi’” dir. Kitap başlıkları altında konu ile ilgili hadisler verilmekte hadisler verilirken se-netleri tam olarak verilmemektedir. Eser, küçük hacimli olmasına rağmen okuyucusuna derli toplu bir bilgi vermesi bakımından önemlidir.

Anahtar Kelimeler: Hanefî, Fakih, el-Muhtasar mine'l-Muhtasar, kadı, Kitabu'l Buyu


MEMLÛK TÜRK DEVLETİ DÖNEMİ HANEFİ

BAŞKADILARINDAN CEMÂLEDDÎN YUSÛF EL-MALÂTÎ

Murat ZENGİN, Yrd. Doç. Dr. İnönü Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü

İnönü Üniversitesi / [email protected]

Türkiye Selçuklu Devleti XIII. Yüzyılın ilk yarısında siyasî, askerî, iktisadî ve kültürel yön-lerden tekâmülünün zirvesinde bulunuyordu. Bu dönemde Anadolu’da Konya, Sivas, Kay-seri, Ankara, Aksaray, Malatya, Tokat, Erzincan ve Erzurum önemli bilim ve irfan merkezleri olarak temayüz ettiler. Moğol saldırılarından kaçan Horasanlı birçok bilim adamı ve muta-savvıf, Türkiye Selçukluları döneminde Anadolu’da var olan barış ve güven ortamından isti-fade ile bölgeye gelip yerleşti. Malatya, bu anlamda fikriyatı günümüzde bile etkisini koru-yan mutasavvıf ve bilim adamlarının çalışmaları yürüttüğü bir merkez haline geldi. Dâniş-mendli Beyliği’nin şehirde yaydığı Türk-İslâm düşünce sistemini, Türkiye Selçukluları ilerle-terek bölgenin bir ilim merkezi haline gelmesine katkı yaptılar. XIII. Yüzyılın ilk çeyreğinde inşâ olunduğu tahmin edilen Malatya Ulu Camisi ve müştemilatı, buranın eğitim merkezi ol-masında önemli bir yere sahiptir. Şahabiyye-i Kübra ve Şahabiyye-i Süflâ Medreseleri, klasik Selçuklu eğitim kurumlarının birer örneği olarak tecessüs etti. Buradan yetişen bilim adam-ları ve hukukçular, Türkiye Selçuklularının idare mekanizmasında rol oynadılar. Malatya şehri, Hanefi içtihadına mensup kadı ve müderrislerin yetiştiği bir merkez durumuna geldi. XIII. Yüzyılın ikinci yarısına doğru Anadolu’nun Moğol istilâsına maruz kalması, birçok Ana-dolu kentinde olduğu gibi Malatya’da da ilmî-irfanî gayretleri sekteye uğrattı. Anadolu’nun Moğol/İlhanlı tesirine girmesi üzerine Anadolu’nun bilim merkezlerinde görev yapan çoğu bilim adamı, kadı ve müderrisler, Türk-İslâm dünyasının o günkü güvenli limanı Memlûk Türk Devleti’ne sığınmak zorunda kaldılar. Memlûklar, Türkiye Selçuklu Devleti’nin inkıra-zıyla ortaya çıkan boşluktan sadece siyasi ve askerî olarak değil; kültürel ve hukuki olarak da istifade etmeye çalıştılar. Bu amaçla, Anadolu’dan Halep, Dımaşk ve Kahire’ye iltica eden bir-çok bilim adamına kucak açtılar. Zamanla Halep, Dımaşk ve Kahire, Anadolu’dan gelen bir-çok bilim adamının toplandığı merkezler haline geldi. 1325 veya 1326 yılında Malatya’da doğan Cemâleddîn Yusuf el-Malatî, temel eğitimini Şahabiyye-i Kübra Medresesi’nde ikmal ettikten sonra sırasıyla Halep, Dımaşk ve Kahire’de kadılık görevlerinde bulundu. Memlûk Türk Devleti’nde Şâfî, Hanefî, Mâlikî ve Hanbelî içtihadını temsilen her bölgeye birer kadı tayin edilmişti. Hangi içtihattan olursa olsun bir kadının terfi etmesi için sırasıyla Halep, Dı-maşk ve Kahire’de kadılık yapması kuralı getirilmişti. Kadılık makamında gelinebilecek en üst makam, Tevliyet-i Kadıü’l-Kudatlık idi. Bu makam dört içtihadın idari olarak temsilciliği


anlamına geliyordu. Devletin kurulduğu 1250 yılından yönetimin el değiştirdiği 1382’ye kadar birkaç istisnası hariç olmak üzere tevliyet, Şâfî kadısında idi. Melikü’z-zahîr Berkûk (1382-1389/1390-1399) döneminde Kadıü’l-Kudatlık yöneticiliğine, bir diğer ifadesiyle Baş-kadılık makamına, Hanefi içtihadından kadılar getirilmeye başlandı. Cemâleddîn Yusuf el-Malati, 1398’den vefat ettiği 1400 yılına kadar Diyar-ı Mısr Hanefi Kadıü’l-Kudatı olarak görev yaptı. Tebliğimizde, XIV. Yüzyıl’da Malatya’daki ilmi-fikri yapıdan bahsedilerek bura-dan yetişen ve Kahire’de başkadılık makamına kadar yükselen Cemâleddîn Yusuf el-Malatî’nin hayatı ve bilimsel faaliyetleri hakkında bilgi verilecektir.

Anahtar Kelimeler: Memlûk,Türk Devleti ,Hanefi Başkadı,Cemâleddîn Yusûf El-Malâtî


TABAKAT LİTERATÜRÜNDE “MALATÎ” NİSPETLİ HANEFÎ

ÂLİMLER

İhsan TİMÜR, Arş. Gör. Dr. Afyon Kocatepe Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi, Kelam ve

İslam Mezhepleri Tarihi Anabilim Dalı[email protected]

Malatya oldukça erken sayılabilecek bir dönemde İslam orduları tarafından fethedil-miş olsa da Bizansla sınır hattında yer alması nedeniyle sürekli el değiştirmiştir. Emevîler ve Abbasîler döneminde de Müslümanlarca alınan şehir, gerek suğûr gerekse de avâsım olarak adlandırılan sınır bölgelerindeki merkezlerden biri olması hasebiyle bu durum sonraki dö-nemde de devam etmiştir. Bu sebeple Malatya, Müslümanların meskûn olduğu bir şehir olma vasfına uzun süre sahip olamamıştır.

Selçuklu kuvvetlerinin Anadolu’daki fetih hareketiyle bu özelliği önemli ölçüde değiş-miş olan Malatya, bu süreçte de yer yer Bizans ve Ermeni idarelerine geçmiş olmasına rağ-men Anadolu’daki kapsamlı ve kalıcı fetih hareketiyle bir İslam şehri olmuştur. Bu fetih hare-ketlerinden sonra da Malatya, müstakil Türkmen emirleri, Danişmendler, Artuklular, Anado-lu Selçukluları ve Memlükler gibi farklı beylik ve devletlerin idaresine geçmiş olmakla birlik-te müslüman olan bu yönetimlerin elinde İslam şehri olma vasfını sürdürmüştür. Bu süreçte bir ilim şehrine de dönüşen Malatya, pek çok âlimin yerleştiği yahut ziyaret ettiği bir merkez olmuştur. Kaynaklarda, bu dönemde Malatya’da doğup yetişmiş olması ya da buradaki ikâ-metleri sebebiyle “Malatî” nispetli pek çok âlime rastlanmaktadır.

Bu çalışma tam da bu noktada, ulema biyografilerini içeren tabakat literatüründe ken-disinden söz edilen “Malatî” nispetli Hanefî âlimleri tanıtmayı hedeflemektedir. Anado-lu’daki fetih hareketinin Selçuklular öncülüğünde gerçekleşmiş olması diğer pek çok Ana-dolu şehri gibi Malatya’da da çoğunlukla Horasan-Maveraünnehir kaynaklı Hanefî düşünce geleneğiyle bu geleneğe mensup âlimlerin yerleşmesini sağlamıştır. Kaynaklarda bu çerçe-vede “Malati” nispetli pek çok Hanefi âlimin biyografisine yer verilmektedir.

Bu çalışmada, sadece bu Hanefî âlimlerin biyografisine işaretle yetinilmeyecek, bura-dan hareketle Anadolu’daki ilmî ve kültürel hayatın şekillenmesinde Malatyalı bu âlimlerin katkıları da ortaya konulmaya çalışılacaktır. Bu yönüyle çalışma, Osmanlı dinî düşüncesinin arka planına ilişkin tespit ve değerlendirmeleriyle bu husustaki araştırmalara katkı sağla-mayı hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler: Malatî, ilahiyat tabakat literatüründe, Hanefî âlimler, Osmanlı dinî düşüncesi


“FAHRİ KAYAHAN” HAYATI, SANATÇI KİŞİLİĞİ VE ESERLERİ

Betül KARAGÖZ,Yrd. Doç. Dr. Doğukan DURSUN, Y.L. Öğrencisi

İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi, Güzel Sanatlar Eğitimi Bölümü[email protected]

Geçmişten günümüze sosyo-kültürel özellikleriyle ön plana çıkan, tarihin önemli olaylarına ev sahipliği yapmış ve birçok kahraman, ilim insanı, bilim insanı ve sanatçı yetiş-tirmiş olan Malatya ilinin önemli isimlerinden biri olan Malatyalı Fahri Kayahan, Türk müziği-ne önemli katkılar sağlayan bir değerdir.

Bu çalışmada, Fahri Kayahan’ın hayatı ve sanatçı kişiliğinin yanı sıra eserleri de incele-nerek Türk Müziğine olan katkılarını ortaya koymak amaçlanmıştır.

Ayrıca bu çalışmada, kültürümüzün önemli öğelerinden birisi olan türkülerimizden Fahri Kayahan’a ait olan hem TRT repertuvarına girmiş hem de sanatçıya ait ulaşılabilen tür-külerimiz ses, söz ve icra öğeleri bakımından incelenerek eserlerin karakteristik özellikleri belirlenmeye çalışılmıştır.

Betimsel nitelik taşıyan bu çalışmada kaynak taraması da yapılarak çalışma sonucun-da anlamlı bulgulara ulaşılmıştır. Elde edilen bulgulara yönelik yorumlar yapılarak çeşitli öneriler getirilmiştir.

Anahtar Kelimeler: Malatya, Kültür-Sanat, TRT, Fahri Kayhan


1937'DEN GÜNÜMÜZE MALATYA TÜRKÜLERİ VE KÜLTÜR

GELİŞİMİ İLE DÜNYA FOLKLOR TEBİT TARİHİNİN BİZE

YANSIMASI

Ufuk ERBAŞEmekli Öğretim Görevlisi

[email protected]

Halk kültürü araştırmalarında derlemeciliğin önemli bir yeri vardır. Kaynak kişilerden edinilen bilgilere göre bir yöreye ait halk kültürü unsurları araştırılır ve kaydedilir. Böylece halk kültürüne ait unsurların unutulmasının veya kaybolmasının önüne geçilir. Derlenen bil-giler ve eserler halk kültürü literatürüne eklenir. Derlemeler ile kültürel unsurların yeni nesil-lere aktarılması da sağlıklı bir şekilde gerçekleştirilmiş olur. Derlemecilikte zaman kavramı oldukça önemlidir.

Malatya, halk kültürü unsurları bakımından oldukça zengindir. Ancak Malatya ile ilgili yapılan bu tür çalışmalar az sayıdadır. Bu çalışmada ise Malatya halk kültürü unsurlarından uzmanlık alanımız olan halk türküleri, halk oyunları, maniler vb. konu edinilecektir. Bahsi geçen alanlara dair genel bilgiler verilecek ve yetmişli yıllardan beri görüştüğümüz kaynak kişilerden yapılan derlemeler tanıtılacaktır. Bu görüşmelerde Malatya’nın tarihini ve kültü-rünü aydınlatacak mahiyette çeşitli bilgiler de elde edilmiştir. Çalışmamızda yeri geldikçe bu bilgiler de aktarılacaktır.

Yetmişli yıllardan itibaren halk türküleri, halk oyunları ve manileri derlemek üzere Ma-latya’nın çeşitli ilçe ve köylerini gezdim. Burada görüştüğüm kişilerden biri Âşık Abu Seyib’dir. O dönemde Akçadağ’da yaşayan iki gözü a’mâ olan Âşık Gülhani de Malatya halk türkülerini nezaretimizde okumuştur. Yine sözü edilen tarihlerde Doğanşehir Polat ve Argu-van’dan da bazı kaynak kişilerle görüşülmüştür.

1975 yılı yaz mevsiminde Malatya Fethiye ilçesi Sarsap Köyü’nde o dönemde yüz on üç yaşında olan muhtar Haney Kaya hanımefendi ile yapılan söyleşi dikkate değerdir. Haney Kaya adı geçen köyde iki dönem muhtarlık yapmış bir kimsedir. Bu görevi sırasında köye içme suyu getirtmiş; kendi ahırını boşaltarak burayı okul binası yapmıştır.

Çalışmamızda Malatya halk kültürüne ait kayda geçirdiğimiz unsurların Malatyalılara ve bilim alemine tanıtımı amaçlanmıştır. Yöntem olarak standart derleme usulleri kullanıl-mış, yetmişli yıllarda yaptığımız ses kayıtları çözümlenerek değerlendirilmiş ve araştırmacı-ların istifadesine sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler: Malatya, Halk, Kültür, Araştırma, Folklor, Derleme


MALATYALI FAHRİ KAYAHAN VE KAYNAK KİŞİLERİN

MÜZİK KÜLTÜRÜMÜZDEKİ YERİ

Ahmet Turan ŞANTRT

[email protected]

Türk Halk Kültürünün temel taşlarından olan kaynak kişilerimizin kültürümüzdeki yer-leri çok önemlidir. Bunlardan biri olan Malatyalı Fahri Kayahan, her ne kadar bestekâr ise de kaynak kişilik olarak birçok türkülerin repertuarlara kazandırılmasında katkısı olmuştur. Bu nedenle Malatyalı Fahri Kayahan, Malatya Kültüründe lokomotif görevi görmüştür.

Malatya Kültüründeki yeri itibariyle kendisinden sonraki gelen kuşaklara ‘’idol’’ olmuş ve bu sanatçı arkadaşlarımız ondan feyz almışlardır. Hem (Malatya vb.) memleketlerinin du-yulup tanınmasında ve hem de ‘’Öz Türkçe’’mizin doğru dürüst kullanılıp gelecek nesillere yayılıp yaşatılmasında çok büyük rol oynamışlardır.

Milletçe Birlik ve beraberliğimizin de vazgeçilmez unsurlarından olan yazılı ve sözlü kültürümüzün bilinmesi, yayılması ve yaşatılması asli görevlerimizdendir. Bu görevi bir TRT Sanatçısı olarak şahsım ve İÜ Devlet Konservatuvarı Sanatçısı Ufuk Erbaş ağabeyim ile büyük bir titizlik ve sorumluluk dâhilinde gerçekleştirmeye çalışıyoruz. Bize bu çalışmaları-mızda yardımcı olan ‘’Arşivci, Kaynak Kişi Ve Sanatçı’’ dostlarımıza takdir ve teşekkür etmek is-teriz.

Anahtar Kelimeler: Fahri, Kayahan Kaynak Kişiler, Müzik Kültürü, Malatyalı


MUHAMMED BİN ALİ EL-MALATÎ'NİN, ABDÜLKÂDİR EL-

GEYLÂNÎ'NİN HAMRİYYE KASÎDESİNE ŞERH VE

TERCÜMESİ

Muhittin ELİAÇIK, Prof. Dr. Kırıkkale Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi

[email protected]

Malatyalı Muhammed bin Ali el-Malatî, hakkında kaynaklarda yeterli bilgi bulunma-yan bir âlim ve müelliftir. Yazdığı tercüme ve şerh Abdülkâdir el-Geylânî'nin Hamriyye adlı kasîdesine bir şerh ve tercüme olup üzerinde bugüne dek bilinen önemli bir çalışma yapıl-mamıştır. Bu eserin önsözünde şöyle denilmektedir: Bu, halkın en değersizi, fakirlerin en ha-kiri Muhammed ibn-i Ali el-Malatî'nin öğrencisi, Konya vâlîsi Hamdi Paşa'nın oğlu Muham-med Reşâd Paşa bu hakirden kırâet ders ederken evliyâullahı seven birisi olmasından dolayı Hz. Abdülkâdir el-Geylânî'nin Hamriyye adlı kasîdesinin tercüme edilmesi husûsunu ben-den rica ettiler. Bu fakîr de bu rica üzerine söz verdi ve söz de bir borç olduğundan bu önemli kasîdenin şerh ve tercümesine Allah'ın inâyetiyle kollarını sıvayarak başladı. Bu önsözden sonra hemen tercüme şerhe başlanmış, klasik bir metod izlenmiştir. Yani önce kısa bir açık-lama yapılıp daha sonra kelime ve ifadelerin etimolojik ve lugavî açıklaması verilmiştir. Bu bildiride önce Abdülkâdir el-Geylânî'nin Hamriyye adlı kasîdesi incelenecek, daha sonra da bu eser üzerine yazılan Malati'nin şerh ve tercümesi, bu konuda yapılmış benzer çalışmalar-la da mukayese edilerek analitik biçimde incelenip tanıtılacaktır.

Anahtar Kelimeler: Muhammed, El-Malatî, Abdülkâdir El-Geylânî,Hamriyye, Kasîde, Şerh,


NİYAZÎ-İ MISRî'NİN İLMİ KİŞİLİĞİ

Mahmut DÜNDAR, Yrd. Doç. Dr. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Temel İslam Bilimleri

Ana Bilim Dalı Tasavvuf Bölümü[email protected]

Masivadan ilgiyi kesip tamamen Allah’a yönelmek ve kendini ibadete vermek anla-mında olan halvet geleneğinin Mısriyye kolunun şeyhi olan ve 1618 yılında Malatya’nın So-ğanlı Köyü’nde doğan Niyazî-i Mısrî’nin adı Muhammed babasının adı ise Ali Çelebi’dir. Ni-yazî mahlasına sahip olan Muhammed uzun süre Mısır’da kaldığından kendisine Niyazî-i Mısrî denilmiştir. Niyazî-i Mısrî, memleketi olan Malatya’da İslami ilimlere ait temel bilgileri öğrendikten sonra, medresede gördüğü eğitimle tefsir, hadis, fıkıh ve tasavvuf ilimlerini öğ-renmiştir. Eğitimini aldığı ilimleri başarıyla bitirerek bu ilimlerde en üst seviye olan müder-rislik seviyesine ulaşmıştır. Ancak daha çok tasavvuf ilminin etkisinde kalan Niyazî-i Mısrî, bir yandan nefsini terbiye etmekle uğraşırken öte yandan camilerde verdiği etkili vaazlarla hal-kın dini terbiyesi ile uğraşmıştır. Manevi anlamda nefsini terk edip Allah’a yöneldiği gibi, za-hiri anlamda da diyar diyar dolaşarak hem mutasavvuf şahsiyetlerin feyz ve terbiyelerini almış ve hem de olgunluğa kavuşmuştur. Nitekim bu anlamda Diyarbakır, Mardin, Bağdat ve Mısır gibi yerleri dolaşan Niyazî-i Mısrî, mutasavvuf şahsiyetlerden aldığı manevi terbiye-nin yanında Bağdat’ta dört ilim tahsil etmiştir. Buradan aldığı eğitimini tamamladıktan sonra Kahire’ye gitmiş ve burada da mutasavvuf şahsiyetlerden istifade ettiği gibi, Camiu’l-Ezher’de de müderrislik yapmıştır. Biz tebliğimizde Niyazî-i Mısrî’ nin kısaca hayatından söz ettikten sonra onun ilmi kişiliğinden, kendisine ve halka dönük eğitim faaliyetlerinden söz edeceğiz.

Anahtar Kelimeler: İlim, İslami ilimler, mutasavvuf, terbiye, Camiu’l-Ezher


MALATYALI NİYÂZÎ MISRÎ İLE VÂNî MEHMED EFENDİ'NİN

KÂDIZÂDELİLER-SİVÂSLER OLAYINDAKİ ÇEKİŞMELERİ

Ferzende İDİZ, Yrd. Doç. Dr. Yüzüncü Yıl Üniversitesi İlahiyat FakültesiTasavvuf Tarihi Ve Felsefesi Anabilim Dalı

[email protected]

Osmanlı Devleti, ilim ve irfân (medrese ile tekke) dengesini muhafaza ede gelmiştir. Ancak söz konusu denge devletin sosyal, siyasi ve ekonomik durumuna göre zaman zaman bozulmuş hatta bu iki önemli kurum bazen karşı karşıya gelebilmiştir.

Nitekim XVII. yüzyıla gelindiğinde Osmanlı’nın içine girdiği, sosyal, siyasi ve ekonomik sıkıntılara paralel olarak medrese-tekke dengesinin de bozulduğu ve bu iki kurumun karşı karşıya geldiği görülmüştür. Bir nevi medrese ve tekke mücâdelesi diyebileceğimiz bu olay, Osmanlı tarihinde Kâdızâdeliler-Sivâsîler mücâdelesi olarak yer almıştır.

Aralıklarla sürmüş olan söz konusu olaylar dizisini üç dönem halinde ele almak müm-kündür.

Birinci Dönem: Kâdızâde Mehmed Efendi ile Abdulmecid Sivâsî arasında başlayan mü-câdele.

İkinci Dönem: Vâiz Üstüvânî Mehmed (öl.1072/1661) ile Halveti Şeyhi Abdulahad en-Nûrî (öl.1061/1651) arasında devam eden mücâdele Üçüncü Dönem: Malatyalı Niyâzî Mısrî (öl.1105/1694) ile Vânî Mehmed Efendi (öl.1096/1685) arasında devam eden mücâdele safhası.

Van’da doğup büyüyen Vânî Mehmed Efendi, zaman içerisinde saray hocalığına kadar yükselmiş ve buradaki nüfuzunu kullanarak bazı tekkelerin kapatılıp zikir ve ayinlerin yasak-lanmasına ön ayak olmuştur. Nisbeten durma noktasına gelmiş olan Kadızâdeliler-Sivâsîler mücâdelesinin üçüncü safhasını böylece başlatmış olan Vânî Mehmed Efendi’ye karşı, sûfî kesimin sözcülüğünü Niyâzî Mısrî, yapmıştır. Bu dönemi Mısrî bizzat şöyle anlatmıştır: “Vânî Sultan Mehmed’e yaklaşma imkânı bulunca Sultan IV. Mehmed, camide, mescidtte ve tek-kelerde bulunan bütün zikir ehlini cehrî zikirden kesti, zikir ehlini darmadağan etti. Zikir yer-lerini boşalttı. O kadar ileri gitti ki, zikir nûru insanların kalbinden tamamen sönmeye yüz tuttu.”


İstanbul’da baş gösteren veba salgınını dahi halkın bazı türbelere olan aşırı saygısına bağla-yan Vânî Efendi, halvetiler başta olmak üzere tüm ehl-i tarike sıkıntı yaşatmıştır. Buna karşı sûfîleri savunan Mısrî, Vânî Efendi’yi eleştiri sınırlarını aşacak derecede kınamaktan çekin-memiş ve vaazlarında Vânî’ye hitaben şöyle demiştir: “Bire echeli halkillah, bire Hamzaviyye şeyhi, Mehdî’nin zuhûruna sebep sensin. Al-i Osman’nın tahtını berbat iden sensin. Velâ te-niyâ fî zikrillah denilen zâlim Vânî sen değil misin?...”

Biri Vanlı diğeri Malatyalı olan bu iki önemli şahsiyet arasında süren mücâdelede ilk başlarda sûfîler aleyhine saray nüfûzunu kullanan Vânî Efendi bazı isteklerini padişaha kabul ettirmişse de uzun süren mücâdeleler sonucu Niyâzî Mısrî, padişahı (verdiği vaazla) ikna etmiş ve yasakların kaldırılmasını sağlaya bilmiştir.

İşte bu tebliğde olayların üçüncü devresinin öncüleri olan Saray hocası ve vâiz Vanlı Mehmed Efendi ile sûfîlerin (Sivâsîler) öncülüğünü yapan Malatyalı sûfî âlim Niyâzî Mısrî’nin kısaca hayatları ve aralarındaki mücâdele ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler: Kadızâdeliler, Sivâsîler, Vânî, Mısrî, Malatya


NİYAZÎ MISRÎ'NİN KIYAMET ALAMETLERİNE DAİR

GÖRÜŞLERİ VE ANALİZİ

Mehmet ŞAŞA, Yrd. Doç. Dr. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Temel İslâm Bilimleri Bölümü

Kelam Anabilim Dalı[email protected]

Malatya’da doğup Mısır, Suriye ve Anadolu’nun çeşitli şehirlerinde ders almış olan Ni-yazî Mısrî, her ne kadar tasavvufî yönüyle ön plana çıkmışsa da bu, tasavvuf dışındaki diğer ilimlerin temel konuları üzerinde hiç durmadığı anlamına gelmez. Zira eserleri incelendi-ğinde, kelam ilminin önemli meselelerinden biri olan “kıyamet alametleri” konusunu özel-likle ele aldığı, hatta bu hususta “Risâle fî Eşrâti’s-Sâat” namıyla özel bir eser yazdığı görül-mektedir. Aynı zamanda “Mevâidu’l-İrfân ve Avâidu’l-İhsân” adlı eserinde de bu konuya açıkça temas ettiğini görmek mümkündür. Bu çalışmada, Niyazî Mısrî’nin eserleri incelenip onun kıyamet alametlerine dair görüşleri tespit edilecek, metodolojik, terminolojik ve içe-rik yönünden değerlendirilecektir. Daha geniş bir ifade ile bu çalışmada, müellife göre kıya-met nedir? Onun alametleri nelerdir? Bu alametler, zâhirî anlamında mı anlaşılmalı? Yoksa bâtınî te’viller ile farklı manalara mı hamledilmelidir? Müellif, ilgili konuyu işlerken nasıl bir metot izlemiştir? gibi bir takım soruların cevapları aranacaktır. Bu sorular hakkında onun dü-şünceleri tespit edilip ortaya konulduktan sonra onun konu hakkındaki düşünceleri kelam ilminin bilgi kaynakları özellikle de mütevâtir haber gözetilerek bir değerlendirme yapıla-caktır. Bu çalışmada asıl amaç, daha ziyade sûfî kimliği ile öne çıkan Niyazî Mısrî’nin kelam il-minin konularını da kayda değer bir şekilde ele aldığını ve böyle bir yönünün de olduğunu ortaya koymaktır. İzlenecek metoda gelince, ilk olarak şunu belirtelim ki müellif, ayetlerin yanı sıra haber ve rivayetlerden hareketle kıyamet alametlerini ortaya koymaya çalışmıştır. Dolayısıyla onun görüşlerini dayandırdığı ve bizzat hadis diye naklettiği rivayetler, hadis uz-manlarının ilgili rivayet hakkındaki yaklaşımları esas alınmak suretiyle ilmî veriler ışığında in-celenecektir. Bununla beraber çalışmada, ilmî terminoloji göz ardı edilmeksizin olabildiğin-ce anlaşılabilir bir dil kullanılmaya özen gösterilecek

Anahtar Kelimeler: Niyazî Mısrî, Mütevâtir haber, Mevâidu'l-İrfân ve Avâidu'l-İhsân, kıyamet alametleri”


GELENEK İÇERİSİNDE HALK ŞAİRİNİN FONKSİYONU:

ARAPGİRLİ FEHMİ GÜR

Ramazan ÇİFTLİKÇİ, Yrd. Doç. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi

[email protected]

Arapgirli Fehmi Gür (1914-1982), aydınlarımız tarafından ihmal edilmiş ama bir aşıktır. Saz çalmadığı halde deyişlerini bazen doğaçlama olarak bazen de önceden zihninde hazırlayarak okuyup yazıya geçirten veya teyp kasetlerine okuyarak bizlere miras bırakmıştır. 3000 civarında şiir söyleyen Fehmi'nin her biri sekiz kıtalık1000'e yakın şiiri tarafımızdan yayımlanarak edebiyat alemine sunulmuştur. Bu bildirimizde Fehmi'den hareketle aşığın/halkşairinin toplumsal fonksiyonu irdelenecektir.

Anahtar Kelimeler: Arapgir, Arapgirli Fehmi Gür (1914-1982), halk şairi, aşığın fonksiyonu, folklor.


HEKİMHAN ÇEVRESİNDE ÂŞIKLIK GELENEĞİ VE

HEKİMHANLI ÂŞIKLAR ZİNCİRİ

Kemal DENİZMalatya Araştırmaları Derneği Başkanı

[email protected]

Bölgede âşıklık geleneği 16.yüzyılda başlar. Pir Sultan âşık kolu mensupları Sivas’tan iz-lerini kaybetmek için -daha sonra- Pir Sultan yaylası adını alan bölgeye yerleşirler. 15.yüzyılda Halep altı Türkmenlerinin yöreye iskanından sonra aşıklık geleneği bölge-de daha çok yayılmıştır. Mezirme (Ballıkaya) yöresinde yaşamış Şah İbrahim Veli Çizgisinde yetişmiş ve Şah Veli geleneğinin izini takip eden Yusuf Başaran, Mustafa Başaran, Hüseyin Başaran ve torun Yusuf Başaran gibi şahsiyetler, Şah Veli geleneğini günümüzde sürdüren önemli kimseler-dir. Mezirme Köyünde, Şah İbrahim Veli dergâhının yanı sıra Valoğ Dede gibi önemli Şahsi-yetler yetiştiren Karadirek Cemevi de 16.yüzyıldan beri hizmet vermektedir. Alvar- Hekim-han- Ballıkaya ilişkisini ise Gürgür Dede sağlamıştır. İlerleyen zaman da gelenek Hasançelebi yöresine intikal eder. Bölgede Sadık Baba, Molla Mustafa, Molla Bektaş (Noksani), ve Esiri Baba gibi güçlü şahsiyetler bu çevrede yetiş-mişlerdir. Alevi Bektaşi geleneğine uygun olarak yetişen Âşıklar zincirine Yazıhanlı Fakiri; öm-rünün belli bir dilimini yörede geçiren Meluli gibi kimseler de aynı geleneğe hizmet etmiş-lerdir. Günümüzde Murtaza Şirin, Murtaza Aksüt, Kemal Keskin, Kul Emici gibi güçlü temsilci-leri zakirlik ve âşıklık geleneğini sürdürmektedir. Alevi Bektaşi kültür geleneğinin yanı sıra Güzelyurt çevresinde ise Sıtkı Pervane, Kul Se-vindik, Safine, Âşık Bekir, Güzelyurtlu Pervane gibi önemli şahsiyetler yetişmiştir. Günümüz-de aynı yörede Âşık Birfani, Âşık Mutsuz, Sefil Kadimi gibi önemli temsilcileri geleneği sür-dürmektedir. 16.yüzyıldan günümüze kadar yörede isim yapmış önemli şahsiyetler şunlardır: 18. yy sadık Baba; 19. yy Sıtkı Pervane, Sıtkı Baba; 20. yy ise Esiri Baba gibi önemli temsilcileri bulun-maktadır. Bildirimizde bu genel çerçevede yaptığımız araştırmalar ve önerilerimiz yer alacaktır. Konu ile ilgili zengin bir kaynakça yer alacaktı.

Anahtar Kelimeler: Hekimhan ,Âşıklık Geleneği ,Hekimhanlı,Âşıklar Zinciri


ÂMÂ ÂŞIK MALATYALI HANİFİ ÜNVER

Oğuz DOĞAN, Arş. Gör. Fen- Edebiyat Fakültesi, Türk Dili Ve Edebiyatı Bölümü

Türk Halk Edebiyatı [email protected]

Âşığımız 1948 yılında Malatya’nın Doğanşehir ilçesinde doğmuştur. Altı aylık iken göz-lerini kaybeden âşığımız, küçük yaşta saz çalmayı öğrenmiş ve şiirlerini yazmaya başlamış-tır. Âşığımız görme engelli olduğu için hayatı zorluklarla ve sıkıntılarla geçmiştir. Bu neden-lerden dolayı şiirlerinde ‘Talihsiz’ mahlasını kullanmıştır. Kurân-ı Kerim’i defalarca hatim etti-ği ve ezbere okuduğu için ‘’Hafız’’ olarak bilinmektedir. Âşığımız yaşadığımız dönem içeri-sinde gereken ilgiyi görmemiş ve unutulmaya yüz tutmuştur. Âşığımız bir plak ve on bir kaset sahibidir. Âşığımız hiçbir eğitim almamış ve okula gitmemiştir. Buna rağmen kendini geliştirmiş diline ve sazına hâkimdir. Vatanına ve milletine sevdalı bir ozanımızdır. Halen Do-ğanşehir’de ikamet eden âşığımız bir çocuk sahibidir. Hayatta çektiği zorluklar ve saz çalma yeteneği onu âşıklığa yönlendirmiştir. Âşığımız toplumun değişen yapısı ve sosyal konular üzerine şiirler yazarak toplumun kanayan yarasına parmak basmıştır. Bazı şiirleri ünlü sanat-çılar tarafından bestelenerek okunmuştur. Halen Doğanşehir’de yaşayan ozanımız mahal-lesinde bulunan camiîde müezzinlik yapmaktadır. Ayrıca ilçesindeki önemli kanaat önder-lerinden olan Hanifi Ünver, fikir danışılan ve toplumsal uzlaşmayı sağlayan bir değerdir.

Anahtar Kelimeler: Âşık, Hanifi Ünver, Malatya, Doğanşehir


SİVAS'IN MALATYALI ÂŞIĞI ÂŞIK SEFİL KADİMÎ

Sait SAYAR, ÖğretmenSivas Şarkışla Abdüllatif Şener Ortaokulu

[email protected]

Âşıklık geleneği kültür tarihimizde hususi bir yere sahiptir. Adına âşık denilen sanatçı-lar bu geleneği kuşaktan kuşa aktararak günümüze kadar taşımışlardır. Âşıklar, içinden çık-tıkları toplumlarının duygu ve düşüncelerine tercüman olmuş ve genel edebiyat hazinemi-ze mal olabilme başarısını yakalamış değerli eserler üretmişlerdir. Âşık edebiyatımızın gü-nümüzdeki en önemli temsilcilerinden birisi de Âşık Sefil Kadimî’dir. Asıl adı Yusuf Kenan Gözcü olan Âşık Sefil Kadimî, 20 Ağustos 1953’te Malatya’nın Hekimhan ilçesine bağlı Hacı-lar köyünde dünyaya gelir. Ailesi mevsimlik tarım işçisi olduğu için memleketin çeşitli yerle-rini gezmek durumunda kalmışlardır. Yusuf Kenan 1968 yılında Almanya’ya işçi olarak gider. Orada yüzyılımızın güçlü âşıkları Şarkışlalı Âşık Hüroğlu ve Âşık Sefil Selimî’yle tanışır. Âşık Sefil Selimi’nin çırağı olur. Daha sonra Âşık Hüroğlu ve Sefil Selimî’nin şeyhi olan Çoban Meh-met’le bağ kurar ve ondan feyiz alır. Yusuf Kenan, ustası Sefil Selimî’nin yönlendirmesiyle ön-celeri usta malı türküler söyler. Daha sonra Çoban Mehmet’ten aldığı izinle kendi türkülerini söylemeye başlar. Çoban Mehmet ona “Kadim” mahlasını verir. Asıl ustası Sefil Selimî’nin is-teği üzerine mahlasına Sefil kelimesini ekler. Yusuf Kenan’ın âşıklık yolundaki adı Sefil Kadi-mî olur. Âşık Sefil Kadimî, usta-çırak ilişkisi içinde yetişmiş bir âşık olmasına rağmen çevre-sinde ermiş birisi olarak kabul gören Çoban Mehmet’in mahlas verdiği âşıklardan biri olma-sı itibariyle önemli bir âşıktır. Doğan Kaya’nın bir makalesinde gündeme getirdiği şekliyle bir tasavvuf büyüğünden feyiz alarak yetişen bir âşıktır. Çoban Mehmet’in yetiştirdiği diğer onlarca âşık gibi onun da sanatı çok güçlüdür. Âşık Sefil Kadimi hakkında çeşitli çalışmalar yapılmıştır. Bu çalışmalar daha çok hayatı ve şiirlerinin tanıtılması biçimindedir. Onun bir Ma-latyalı âşık olarak sanatının, şiirlerinin incelenmesiyle ortaya konulması gereklidir. Şiirleri âşık edebiyatımızın ölçüleri içinde ele alındığında aynı zamanda bu edebiyatın günümüzde geldiği nokta tespit edilebilecektir. Bu tespitlere bağlı olarak bu edebiyatın geleceğinin ne olacağıyla ilgili öngörülerde bulunma imkânı bulunmuş olacaktır. Ayrıca eserleriyle her geçen gün kendini daha fazla göstermeye başlayan Âşık Sefil Kadimî’nin Malatya kültürüne de katkıları olacaktır. Bugün Sivas’ta yaşamaya devam eden Âşık Sefil Kadimî, sanat ve tek-nik yönü çok güçlü eserler üretmeye devam etmektedir. Bu çalışmayla Âşık Sefil Kadimî’nin âşık edebiyatı içindeki yeri tespit edilerek Malatya’nın âşık edebiyatına kazandırdığı bir âşık tanıtılmış olacaktır.

Anahtar Kelimeler: Sivas, Malatyalı Âşık, Sefil, Kadimî


MALATYA'NIN YETİŞTİRDİĞİ GÜZİDE MUTASAVVIF

NİYAZ-İ MISRI'NIN DİK DURUŞU

Saffet Sancaklı, Prof. Dr. İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Temel İslam Bilimleri HadisBölümü

[email protected]

Çağımızın bilge kralı olarak kabul edilen Aliya İzzetbegoviç’in dik duruş ile ilgili şu söz-leri çok manidar ve düşündürücüdür: “Allah, hayvanlardan farklı olarak bizi dik yürür şekilde yarattı. Çoğu insan bu imtiyazı kullanmaz, hayatlarının çoğunda eğilirler, hatta sürünürler. İnsan böyle mi yapmalı? Allah’ın bu büyük nimetlerini, dik yürümeyi reddetmek nankörlük değil mi?”

İlim ve fikir adamlarının bazıları, sadece yaşadıkları bölgeyi, bazıları da bütün bir dün-yayı etkilerler. Asırlar geçmesine rağmen etkileri dünyanın her yerinde ve asırlarca süre gel-mektedir. Mevlânâ’nın ölümünden 800 yıl geçmesine rağmen hala gayr-i Müslimler dahi onun Mesnevisini okumakta ve görüşlerini tetkik etmektedir. Osmanlı ülkesinde 17. yüzyı-lın dik duruşlu mutasavvıfı olan Niyaz-î Mısrî de, bu tür insanlardan birisidir. İlim ve fikir adamlarının tarih boyunca unutulmayan bazı vasıfları, yönleri veya en belirgin özellikleri vardır. Bu vasıfları üzerinde çokça durmak gerekir. Her âlimin veya fikir adamının bizi en çok etkileyen bir yönü vardır. Niyaz-î Mısrî, çok yönlü bir kişiliğe sahip olmasına rağmen, yaşadı-ğı hayatta dik duruşlu olması, eğilmeyen, bükülmeyen, bildiği doğruları söyleyen, bedeli hapis de olsa, sürgün de olsa, ölüm de olsa bildikleri uğruna sonuna kadar direnmiştir. Dev-letin içinde yapılan yanlışları, padişah bile olsa eleştirmekten çekinmemiş ve eserlerinde bunları dile getirmiş, lafını esirgememiştir. Günümüz ilim ve fikir adamları onun bu yönünü çok iyi bir şekilde tahlil etmeleri ve onu bu noktada örnek almaları gerekir. O, şahsiyetli ve dik duruşlu olmayı karakter haline getirmiş, sağlam bir ahlaka sahiptir. Malatyalı Niyaz-î Mısrî'nin dik duruşu bugün de bir takım haksızlıklar karşısında o dik duruşu ve cesur çıkışıyla haksızlıklara hiçbir zaman için eyvallah demeyen duruşu ile, Malatyalıyı Malatyalı yapan o farklı duruşunun, gerçekten o günlerden bugünlere yansıyan bir durumdur. Malatya’nın ha-vasından suyundan mıdır, günümüzde de bu damar kendini hala hissettirmektedir. Bir yazar, Malatya'yı anlatırken bu şehre Niyaz-î Mısrî'nin ruhunun sinmiş olduğunu ifade et-miştir.

Niyaz-î Mısrî yaşadığı dönemde yeterince anlaşılamamış, düşüncelerinden ve söylem-lerinden dolayı çile çekmiş, sık sık sürgün hayatı yaşamış çok önemli bir İslam mutasavvıfı-dır. Devrin Osmanlı Sultanlarına karşı dik bir duruş sergilemiştir. Çünkü “Hamzavi”ler saray-


daki hâkimiyetlerini arttırmışlar ve Anadolu’daki tarikatlar üzerinde baskı ve yıldırma hare-ketlerine girişmişlerdir. Ümmi Sinan’ın ölümünden sonra Bursa iline gelip yerleşen Niyaz-î Mısrî, dergâhını kurup irşada başlar ve otoriteye karşı bazı konularda muhalefet eder. Niyaz-î Mısrî’nin düşünce boyutuna baktığımızda, onun bütün insanlara karşı derin bir teveccüh, derin bir muhabbet ve sevgi ile bakmaktadır. Çağının bütün haksızlıklarına, yanlışlarına, ada-letsizliklerine, dirayetsizliklerine direnen, eserleriyle ve aksiyoner duruşuyla meydan oku-yan Niyaz-î Mısrî, en son olarak sürüldüğü Limni adasında vefat etmiştir. Ona göre hakkın ha-tırı her şeyden âliydi.

Tebliğimizde peygamberlerin, âlimleri dik duruşu ve bu uğurda çektikleri çileler, Ni-yaz-î Mısrî’in yaşadığı dönemde sergilediği dik duruşu ve bu duruşun beslendiği kaynaklar, çektiği çileler, hangi alanlarda bu duruşunu sergilemiş ve nedenleri gibi konular üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler: Niyaz-î Mısrî, Mevlânâ, Osmanlı ülkesi,çile


NİYAZİ MISRİ'DE MODERN EĞİTİM ANLAYIŞININ İZLERİ

Bilal GENÇ, Yrd. Doç. Dr. Volkan DARMAZ

İnönü Üniversitesi Merkez Kampüsü, Eğitim Fakü[email protected]

Niyazi Mısrî’de Modern Eğitim Anlayışının İzleri Halk arasında tasavvufi hareketlerinin, takipçilerini araştırma yapmadan taassubi bir inancı benimsemeye teşvik ettiği ve bir tasav-vufi hareketin müntesibi olanların da hiçbir sorgulama yapmaksızın kendilerine vaz edilen bilgileri doğru kabul edip tatbik ettikleri düşüncesi vardır. Bu düşüncelerin bir sonucu ola-rak tasavvufi hareketler şiddetli eleştiriye maruz kalmışlar ve hem öncüleri hem de takipçi-leri hakkında önyargı beslenmesine sebep olmuştur. Bu çalışmada 17. yüzyılın meşhur ta-savvuf şairi Niyazi Mısri’nin şiir ve deneme yazılarında eğitim ve dil öğrenimine dair görüşle-rinin analizini yaparak bundan yaklaşık 400 yıl önce yaşamış olan Mısri’nin görüşleriyle gü-nümüz modern eğitim anlayışıyla nasıl örtüştüğünü ve yine Mısri’nin dil görüşün modern dilbilim nasıl uyum içinde olduğunu göstermeye çalıştık.

Anahtar Kelimeler: tasavvuf, eğitim, dil öğrenimi, duyuşsal eğitim


NİYAZİ MISRÎ'DE DÜNYA ÂHİRET İLİŞKİSİ

Lokman BEDİRİnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Temel İslam Bilimleri

Ana Bilim Dalı Tefsir Bölümü[email protected]

Niyazi Mısrî, ülkemizin yetiştirdiği önemli şahsiyetlerden biridir. 1618 yılında Malat-ya’da dünyaya gelmiştir. Asıl adı Mehmed’dir. Niyazi ve Mısrî kelimeleri şiirlerinde kullandığı mahlaslarıdır. Malatya’nın meşhur âlimlerinden tefsir, hadis ve fıkıh dersleri almıştır. Tahsili-ni bitirince camilerde halka vaaz vermeye başlamıştır. Sonraları tasavvufa ilgi duyan Mısrî halveti tarikatına intisap etmiştir. Daha sonra ise mantık ve kelam da okumuştur. Ancak onun hayatını şekillendiren tasavvuf olmuştur. Mısrî, zahiri tefsir yönteminin yanında işarî tefsir yöntemini de kullanmıştır. İşarî tefsir yöntemini kullanan Mısrî’ye, yaptığı işarî yorum-lar sebebiyle eleştiriler de yöneltilmiştir. Dîvân’ı başta olmak üzere birçok Türkçe ve Arapça eser kaleme almıştır. Ona yöneltilen aşırı eleştiriler yanında ona dizilen methiyeler de vardır. Günümüze kadar ulaşan eserlerinden, onun görüşlerine verilen kıymet anlaşılmaktadır. Mısrî’ye göre insanın kalbi bir su değirmenine benzemektedir. Ancak değirmenin (kalbin) çarkı üzerine dökülecek feyz pınarlarının akması ve şelalesi gür olması için dünya ile bağla-rın kesilmesi gerekmektedir. Dünya ile olan bağlar su önüne çıkan bentler gibidir. Mısrî’ye, göre dünyada rahat yoktur. Hatta ona göre dünya müminlere rahatlık vermeyen bir hapis-hane gibidir. Dolayısıyla rahatın aranacağı yer âhirettir. Mısrî’ye, göre âhiret azabı vardır ve insanı bu azaptan kurtaracak çareler de mevcuttur. Mısrî Allah aşkına düştüğünden beri dünyanın kendisine dar geldiğini ifade eder. Mısrî, dünyada huzuru bozanın gurur ehli ola-cağını belirtirken, bunun dünya ile kısıtlı olacağını beyan eder. Dünya hayatını Allah yolun-da feda etmek isteyenlerdendir. Bu sebeple çıkan savaşlara şehit olmak ümidiyle katılmak ister. Bu hevesi bazen onun başına olumsuz şeylerin gelmesine, mesela hapse atılmasına sebep olur. 1694 yılında hapiste vefat eder. Sonuç olarak, Mısrî’nin dünyayı bir misafirhane, âhireti ise gerçek memleket olarak gördüğünü ve insanları orası için hazırlanmaları konu-sunda devamlı uyarmağa çalıştığını ve hayatını ona göre şekillendirdiğini söyleyebiliriz.

Anahtar Kelimeler: Dünya, Hayat, Fâni, Bâki, Hesap


NİYAZİ MISRİ VE EN ÇOK BESTELENEN ESERLERİ

ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Ramazan KAMİLOĞLU, Yrd. Doç. Dr. İnönü Üniversitesi Devlet Konservatuarı

[email protected]

XVII. Yüz yılda yaşayan Malatyalı alimlerden biri olan Niyazi Mısri hem edebiyat hem tasavvuf hem de Türk din musikisinde de önemli bir yere sahiptir. Yunus Emreden sonra eserleri güfte olarak en çok kullanılan şairimizdir. Maceralı bir ilim yolculuğuna çıkarak uğradığı yerlere hem ilim götürmüş hem de ilmini arttımıştır. Yani sürekli hem öğrenci hem de öğretmen olmuştur. Yaşadığı dönemdeki karışıklıklara rağmen çok güzel eseler ortaya koya bilmiştir. Yazdığı şiirler yaşadığı dönemden başlayarak günümüze kadar bestelenmiş ve hala bestelenmeye devam edecektir. Güfte olarak kullanılan bu şiirlerin özellikle çok bestelenenler üzerinde durulacaktır. Ayrıca özellikle Niyazi Mısri'nin dini musiki formlarında yapılan çalışmalar aktarılıp bazı bestekarlar hakkında bilgiler verilip özellikle “Niyazi ilahiler” le Niyazi Mısri'nin bütün ilahilerini bir araya getirenler hakkında da bilgi verilecektir. Ayriyeten uygun görülürse ilahiyat fakültesi ilahi koro öğrencileriyle Niyazi Mısri ilahilerinden örnekler sunulacaktır.

Anahtar Kelimeler: Niyazi, Mısri, Beste, Eserler


ZEYNÜDDÎN ABDÜLBÂSIT B. HALÎL B. ŞÂHİN EL-

MALATÎ'NİN KUR'AN VE TEFSİR ANLAYIŞI

Kerim ÖZMEN, Öğretim Görevlisi İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Temel İslam Bilimleri


Tarihte önemli bir kültür merkezi olmuş, İslam düşüncesine damgasını vurmuş birçok ilim ve fikir adamının ikamet ve uğrak yeri olarak temayüz etmiş kadîm bir şehirdir. 844 (1440) yılında Malatya’da doğan tarihçi, Hanefî fakihi ve müfessir olarak tanınan Zeynüddîn Abdülbâsıt b. Halîl b. Şâhin el-Malatî de Malatya’nın ilim havzasından yetişmiş alimlerden bi-risidir. Tahsil amacıyla Halep, Dımaşk ve Mağrib’i dolaştıktan sonra Kahire’ye yerleşmiş, Kâfi-yecî gibi döneminin büyük alimlerinden ilim almıştır. Büyük bir kısmı risâle hacminde olan önemli eserler kaleme almıştır.

Biz bu çalışmamızda müellifin müellife ait risaleleri muhtevi bir mecmua içerisinde yazma halinde bulunan el-Kavlü’l-hâs fî tefsîri sûreti’l-İhlâs ve en-Nefhâtü’l-fâiha fî tefsîri’l-Fâtiha isimli İhlâs ve Fâtiha surelerine yazmış olduğu tefsirlerden hareketle Kur’an ve tefsir anlayışını ortaya koymaya çalışacağız. Bu vesileyle Malatya’nın kadîm bir geçmişi olan ilim envanterinin çıkarılmasına katkı sağlamak istiyoruz.

Hanefi mezhebine mensup olan müellif, müstakil sure tefsiri yazma geleneğinin tem-silcilerinden biri olarak, Kur’ân sureleri arasında üzerinde en çok yorum literatürü oluşmuş Fâtiha ve İhlâs surelerini ele alarak bu geleneğe katkı yapan müfessirlerden olmuştur. Mü-fessirin bu eserlerinde, fazla detaylara ve konuyla doğrudan ilgisi olmayan meselelere gir-meme ana ilke olarak benimsenmiş ve yapılan çalışmada anlaşılırlık, meselelerin sistematik olarak sunulması ve bu sayede okuyucunun azami faydası gözetilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Kur'an, Tefsir, Fâtiha suresi, Abdülbâsıt b. Halîl b. Şâhin el-Malatî


ABDÜLBÂSIT B. HALİL B. ŞÂHÎN EL-MALATÎ'NİN İHLÂS

SURESİ TEFSİRİ

Mahmut Sami ÇÖLLÜOĞLU, Yrd. Doç. Dr.Karabük Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Temel İslam Bilimleri


Abdülbâsıt b. Halîl b. Şâhîn el-Malatî, 844/1140 senesinde Malatya’da dünyaya gelmiş-tir. Kaynaklarda ismi İbnu’l-Vezir olarak da anılmaktadır. Babası Halil b. Şahin’in vezirlik ve nâ-iblik gibi üst düzey devlet görevlerinde bulunması, onun nezih bir çevrede yetişmesine imkân vermiştir. Küçük yaştan itibaren Kur’ân-ı Kerim’i okumaya başlayan el-Malatî’nin ilk hocası babası olup ilmî bakımdan gelişmesi için onunla yakından ilgilenmiştir. İlim tahsili için Halep, Şam ve Mağrib bölgelerine yolculuk etmiş, daha sonra Kahire’ye yerleşmiştir. Bu-lunduğu beldelerde devrin ileri gelen pek çok âliminden istifade etmiştir. Arapça-belâğat, fıkıh, tefsir, kelam gibi temel İslamî ilimlerin yanı sıra tarih, mantık, felsefe ve tıp ilimlerinin öğreniminde de yoğun bir talebelik dönemi yaşamıştır. Bir süre medreselerde ders verdik-ten sonra müderrislik görevinden ayrılıp eser telif etmeye başlayan Abdülbâsıt b. Halîl b. Şâhîn el-Malatî, 920/1514’te vefat etmiştir. Bu çalışmada, kaynaklarda tarihçi, fakih ve mü-fessir olarak tanıtılan ve çok yönlü ilmi bir kişiliğe sahip olan el-Malatî’nin “el- Kavlu’l-Hâs fî Tefsîr-i Sureti’l-İhlâs” isimli yazma eseri incelenecektir. Eserin dili Arapça olup Süleymaniye Kütüphanesi'nde (Ayasofya, 4793) numaralı mecmuanın içinde 27-36. varaklar arasında bir risale şeklinde yer almaktadır. Söze Allah’a hamd ile başlayan müellif, eserinin insanlara fay-dalı olmak için yazılmış kısa, özlü ve ilgi çekici bir risale olduğunu ifade eder. İhlâs suresinin Mekkî-Medenî oluşu tespitlerine değinen el-Malatî, surenin farklı isimlendirmelerini zikre-der. Allah’ın sıfatlarının bildirildiği bu surenin okunmasının Kur’an’ın üçte birine denk oldu-ğunu ve sureyi okuyan kimsenin kıymetinin ne derece büyük olduğunu ilgili rivayetlere atıfta bulunarak izah eden yazar, surenin kişinin maneviyatına olan etkisine dair rivayetleri aktarır ve bu konuda kendisine ait veciz manzumlara yer verir. Müellif, risalesinde surenin iniş sebebiyle ilgili bilgileri aktardıktan sonra “ehad”, “samed”, “lem yelid”, “ve lem yûled” ve “kufuven” ifadelerinin anlam içerikleri üzerinde durarak filolojik izahlarda bulunur. Bunu il-gili rivayetleri aktarmak ve kendi görüşleriyle desteklemek suretiyle gerçekleştirir. Ayrıca “kufuven” ifadesinin farklı okunuşuna dair çeşitli görüşleri aktarır. Surenin remed hastalığı-na (göz ağrısına) şifa olacağını, bazı erbab-ı kulûbe atfla ifade eder. Müellif, risalesinin son kı-sımlarında İhlas suresini uykusunda okuduğunu gören kimseye ilişkin yapılan yorumlara da yer verir. Risalede rivayet ve dirayet metodlarının kullanıldığını söylemek mümkündür.

Anahtar Kelimeler: el-Malatî, Kur’ân-ı Kerim, Tefsir, İhlâs Suresi


ABDÜLBÂSİT EL-MALATÎ (Ö. 920/1514) VE EL-KAVLÜ'L-

MEŞHÛD FÎ TERCÎHİ TEŞEHHÜDİ İBNİ MES'ÛD ADLI

ESERİ'NİN TAHKÎK VE DEĞERLENDİRMESİ

Selahattin YILDIRIM,Yrd. Doç. Dr. Malatya İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi

Temel İslam Bilimleri Bölümü Hadis Anabilim Dalı [email protected]

Serkan DEMİR, Yrd. Doç. [email protected]

Abdülbâsit el-Malatî’nin tam adı Zeynüddî Abdülbâsit b. Halil b. Şâhin ez-Zâhirî el-Hanefî el-Malatî’dir. 844/1440 yılında Malatya’da dünyaya gelen düşünürümüz babasının görevi nedeniyle Malatya’dan ayrılarak Halep, Şam, Mağrib ve Endülüs’e gitti. Daha sonra Ka-hire’ye yerleşti. Burada ve diğer bazı yerlerde Kıvâmüddin el-İtkânî, Alâ er-Rumî, Hamîdüd-din en-Nu’mânî ve Burhân el-Bağdâdî gibi Hanefi ulemâdan fıkıh dersleri aldı. Ayrıca Yunus er-Rûmî’den felsefe, mantık ve kelam derslerini alırken Kâfiyeci’den de değişik ilimleri tahsil etti. Şümünnî ve İbnü’d-Deyrî gibi fıkıh âlimlerinden icâzet aldı. Dini ilimlerin yanında tıp ve diğer bazı ilim dallarında geniş malumat sahibiydi. Önceleri müderrislik yaparken daha son-raları bu görevlerden feragat ederek kitap telif etmeye başladı. Yazmış olduğu eserlerin çoğu muhtelif konulardaki risalelerden oluşur.

Abdülbâsit el-Malatî, ilim tahsili ve tedrisi ile geçen bir ömrün sonunda 76 yaşında 920/1514 yılında Kahire’de vefat etti ve orada defnedildi.

Kaynaklarda Abdülbâsit el-Malatî’nin muhtelif konularında 19 civarında eser kaleme aldığı yer almaktadır. Yazmış olduğu bu eserlerden biri de namazların oturuşlarında okunan teşehhüd duası hakkındadır. Bu dua ile ilgili olarak hadis kitaplarında meşhur iki farklı rivâ-yet vardır. Bu rivâyetlerden biri İbn Me’ûd’dan diğeri ise İbn Abbâs’tan nakledilir. Hanefî mez-hebinde birinci rivâyet tercih edilirken Şâfiî mezhebinde ise ikincisi kabul görmektedir. Mü-ellif, bir Hanefî âlimi olduğundan mezhebinin görüşünü tercih etmekte ve bunun daha doğru olduğunu tespit etmek için el-Kavlü’l-meşhûd fî tercîhi teşehhüdi İbni Mes’ûd adıyla bir risale kaleme almış ve eserde bu tercihinin gerekçelerini dile getirmiştir.

Abdülbâsit el-Malatî ve eserini ilim ve kültür camiasına tanıtılmasını amaçladığımız bu bildiride düşünürün hayatı ayrıntılı olarak ele alınacak ve yukarıda adı verilen risalenin Süleymaniye Kütüphanesinde bulunan el yazma nüshası tahkik edilerek değerlendirilecek-tir.

Anahtar Kelimeler: Hadis, Abdülbâsit El-Malatî,ibn


MUHAMMED BİN GAZİ EL-MALATYEVÎ

Nur AKBAŞ, Y.L. Öğrencisiİnönü Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü

[email protected]

XII. yüzyılın sonu XIII. yüzyılın ilk yarısında yaşadığı düşünülen Muhammed bin Gazi el-Malatyevî’nin, Malatyalı olduğu ya da hayatının büyük bir kısmını burada geçirdiği için böyle bir nisbeyle anıldığı söylenmektedir. Malatyevî, Arapça ve Farsça’ya hâkim bir ilim ada-mıdır. Onun yanında farklı hususlarda meziyet sahibi bir insan olarak temayüz etmektedir. O yüzden şehrin ve ülkenin üst düzey yönetim elitine yakın olmuştur. Nitekim debirlik görevi-ni ifa ederken Anadolu Selçuklu Devleti’nde vezirliğe yükseltilmiş, ancak düzeni sağlamak hususunda gerekli başarıyı gösteremeyince bu görevden çekilmek zorunda bırakılmıştır. Muhammed bin Gazi el-Malatyevî’nin kaleme almış olduğu Ravzatü’l-ukûl adlı eserinin mu-kaddimesinde verdiği sınırlı bilgi dışında hayatı hakkında fazla bir malumat bulunmamak-tadır. Bir ara Anadolu Selçuklu Devleti’nde yönetici elit arasındaki çekişmelerde de yer aldığı bilinmektedir. O yüzden Harran’a sürgün edilmiş Rükneddin Süleymanşah’ın 1204’de Ma-latya’yı geldiği sırada o da tekrar Malatya’ya dönecektir. Burada Sultan tarafından taltif edi-len Müellif, yarım kalmış olan Ravzatü’l-Ukûl adlı eserini yine Sultan’ın isteği üzerine süratle tamamlayarak sunmuştur. Bu eser Taberistan’da X. yüzyılda hüküm süren Bavend sülalesi hükümdarlarından Marzuban bin Rüstem’in Marzubânnâme adıyla ve halk diliyle yazdığı eserinin bir ıslah ve inşasından ibarettir. I. İzzettin Keykâvus’un (1211-1220) melik olarak Ma-latya’ya gönderildiği sırada Malatyevi ona hoca olarak atanacak ve bu melik namına da Berî-dü’s-Sa’âde adıyla yine nasihatname tarzında Farsça bir eser kaleme alacaktır. Eserde Malat-yevî; Hazreti Peygamber’in, Hulefâ-yi Râşidîn’in, bilgelerin sözleri ile bir kısım Arap atasözle-rine yer vermiştir. Bu eserden başka Malatyevî, Ravzatü’l Ukûl’un mukaddimesinde tesadüf edilen Mürşidü’l-Küttab adlı kâtipler için bir el kitabı denilebilecek eseri kaleme almış ancak bu çalışmanın bir nüshası günümüze ulaşamamıştır. Esasen O’nun mezkûr üç eser dışında yazmış olduğu başka eserlerin de bulunduğu bilinmekte ise de bunlardan hiç birisi zamanı-mıza ulaşamamıştır. Müellifin son dönemleriyle ilgili olarak maalesef her hangi bir maluma-ta rastlanılamamaktadır. Ona rağmen ülkemizde Malatyevî ile ilgili bir takım çalışmalar ya-pılmıştır. Bu çalışmayla da Muhammed bin Gazi el-Malatyevî’nin hayatı ile Selçuklu Devle-ti’nin kritik dönemlerde ifa ettiği görevler hakkında bir takım değerlendirmeler yapılmaya çalışılacaktır.XII. yüzyılın sonu XIII. yüzyılın ilk yarısında yaşadığı düşünülen Muhammed bin Gazi el-Malatyevî’nin, Malatyalı olduğu ya da hayatının büyük bir kısmını burada geçirdiği için böyle bir nisbeyle anıldığı söylenmektedir. Malatyevî, Arapça ve Farsça’ya hâkim bir ilim adamıdır. Onun yanında farklı hususlarda meziyet sahibi bir insan olarak temayüz etmekte-


dir. O yüzden şehrin ve ülkenin üst düzey yönetim elitine yakın olmuştur. Nitekim debirlik görevini ifa ederken Anadolu Selçuklu Devleti’nde vezirliğe yükseltilmiş, ancak düzeni sağ-lamak hususunda gerekli başarıyı gösteremeyince bu görevden çekilmek zorunda bırakıl-mıştır. Muhammed bin Gazi el-Malatyevî’nin kaleme almış olduğu Ravzatü’l-ukûl adlı eseri-nin mukaddimesinde verdiği sınırlı bilgi dışında hayatı hakkında fazla bir malumat bulun-mamaktadır. Bir ara Anadolu Selçuklu Devleti’nde yönetici elit arasındaki çekişmelerde de yer aldığı bilinmektedir. O yüzden Harran’a sürgün edilmiş Rükneddin Süleymanşah’ın 1204’de Malatya’yı geldiği sırada o da tekrar Malatya’ya dönecektir. Burada Sultan tarafın-dan taltif edilen Müellif, yarım kalmış olan Ravzatü’l-Ukûl adlı eserini yine Sultan’ın isteği üzerine süratle tamamlayarak sunmuştur. Bu eser Taberistan’da X. yüzyılda hüküm süren Ba-vend sülalesi hükümdarlarından Marzuban bin Rüstem’in Marzubânnâme adıyla ve halk di-liyle yazdığı eserinin bir ıslah ve inşasından ibarettir. I. İzzettin Keykâvus’un (1211-1220) melik olarak Malatya’ya gönderildiği sırada Malatyevi ona hoca olarak atanacak ve bu melik namına da Berîdü’s-Sa’âde adıyla yine nasihatname tarzında Farsça bir eser kaleme alacak-tır. Eserde Malatyevî; Hazreti Peygamber’in, Hulefâ-yi Râşidîn’in, bilgelerin sözleri ile bir kısım Arap atasözlerine yer vermiştir. Bu eserden başka Malatyevî, Ravzatü’l Ukûl’un mu-kaddimesinde tesadüf edilen Mürşidü’l-Küttab adlı kâtipler için bir el kitabı denilebilecek eseri kaleme almış ancak bu çalışmanın bir nüshası günümüze ulaşamamıştır. Esasen O’nun mezkûr üç eser dışında yazmış olduğu başka eserlerin de bulunduğu bilinmekte ise de bun-lardan hiç birisi zamanımıza ulaşamamıştır. Müellifin son dönemleriyle ilgili olarak maalesef her hangi bir malumata rastlanılamamaktadır. Ona rağmen ülkemizde Malatyevî ile ilgili bir takım çalışmalar yapılmıştır. Bu çalışmayla da Muhammed bin Gazi el-Malatyevî’nin hayatı ile Selçuklu Devleti’nin kritik dönemlerde ifa ettiği görevler hakkında bir takım değerlendir-meler yapılmaya çalışılacaktır.


MUHAMMED b. GAZİ EL- MALATYAVİ'NİN RAVATU'L-

UKUL ADLI ESERİNDE GEÇEN HİKAYELERDEN ARAPÇA

ŞİİR ÖRNEKLERİ

Aladdin GÜLTEKİN, Yrd. Doç. Karabük Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Arap Dili ve Belağatı

[email protected]

Hayatının büyük bir kısmını Malatya’da geçirdiği için Malatyavi nisbesini alan Muham-med b. Gazi’nin hayatı hakkında çalışmamıza esas teşkil eden Ravatu'l-ukul adlı eserinin giriş kısmında vermiş olduğu sınırlı bilgiler dışında pek fazla bilgiye sahip değiliz. Yapmış ol-duğu görevler ve yazmış olduğu eserler Farsça ve Arapçaya vakıf olduğu hissini bizde uyan-dırmaktadır. Eğitiminden sonra yeteneği sayesinde münşilik görevine geldiğini ve vezirlik makamına yükseldiğini ifade etmiştir. Muhtemelen II. Kılıçarslan’ın oğlu Muiziddin Kayser Şah’ın maiyetinde çalışmıştır. Kendisinden eğitici bir eser yazmasını talep eden oğlu Niza-meddin Mahmud için daha önce kaleme aldığı Mürşidu’l-Kuttab eserini uygun bulmayarak selef alimlerin metodunu takip ederek bu eşsiz eserini kaleme almaya başladı. Müellifimiz bu görevde iken ülke karışık olduğu için başarılı olmasına rağmen birtakım menfaat düş-künlerinin hedefine konulması sebebiyle görevinden ayrılmıştır. Akabinde hasımlarının baskısı sebebiyle Harrana sürülen Muhammed b. Gazi, Malatya’dan ayrılmadan önce Rük-neddin II. Süleyman Şah’ın Malatya'yı alması üzerine ( 597/1120 ) geri dönmüş, onun talep etmesiyle yazmaya başladığı Ravatu'l-ukul adlı eserini tamamlayarak ona takdim etmiştir. Yazarın en önemli ve kapsamlı eseridir Günümüzde tespit edilen iki nüshası bulunan bu ese-rin bir nüshası Paris Bibliotheque National’da diğer nüsha ise Leyden’de bulunmaktadır. Eser meşhur Kelile ve Dimne tarzında yazılmış olup fabl türüne örnek teşkil etmektedir. Mü-ellif bu eserinde hayvanları konuşturmuş onlara sıfatlar vermek suretiyle rolleri üzerinden insanlığa ibret alacakları dersler vermiştir. Eser siyasi ve ahlaki amaç güdülerek kıssa ve hik-metli sözler ile göz alıcı yorumlar ile yoğrulmuştur. Arapça ve farsça cok sayıda şiirin bulun-duğu bu eserde biz sadece Arapça şiirleri “Muhammed B. Gazi El- Malatyavi’nin Ravatu’l-Ukul Adlı Eserinde Geçen Hikayelerden Arapça Şiir Örnekleri” başlığı altında ele alıp işleye-ceğiz. Şiirlerin pek çok şairin şiirinden derlenmiş olup, bazılarının söyleyeni henüz tespit edi-lememiştir.

Anahtar Kelimeler: Malatyevi, Ravzatul Ukul, Arapça, Şiir, Muhammed


FUZEYL B. MUHAMMED EL-MALATÎ VE HADİS RAVİLİĞİ

Yrd. Doç. Dr. Musab HamodSinop Üniversitesi / [email protected]

Fuzeyl b. Muhammed el-Malatî (ö.284/897) Emevilerin son dönemi, Abbasilerin ilk dö-neminde o vakit Rumlara sınır olan Malatya’da hadis rivayetindeki boşluğu doldurarak ken-dini göstermiştir. Malatya’da imamlığı esnasında bu alana köklü katkıların bulunmuştur. Ni-tekim Ebu Nuaym, Tabaranî gibi büyük hadis âlimlerinden rivayette bulunmuştur. Hatta Ta-berani’nin Mu’cem’indeki 10 hadisin kaynağı kendisidir. Bu sebeple Taberâni’nin hocasıdır. Fuzeyl’e maalesef cerh, ta’dil ve tabakat kitaplarında hakkettiğince yer verilmemiştir, ilgi gös-terilmemiştir. Bu sebeple de çağdaş çalışmalarda göz ardı edilmiştir. Bundan dolayı ona layık yeterli bir çalışma bulamadım. Bu araştırma öncelikle onun hakkındaki cerh-ta’dil eser-leri ve onun kendi rivayetlerinin karşılaştırılması çerçevesinde onun hadis rivayetindeki ger-çek yerini bulmayı amaçlamaktadır. Çalışmamız ikinci olarak ise onun tek başına rivayet etti-ği veya başkalarının kendisine dayandırdıkları hadislerin değerini beyan etmeyi amaçla-maktadır. Araştırmamız mukayeseli ve eleştirel bir metot üzere hazırlanacaktır. Rivayetleri kendi dönemine ait diğer hadis alimlerinin rivayetleri ile mukayese edilecektir. Çalışma tas-lağımız giriş, dört bölüm ve sonuçtan oluşmaktadır. Giriş bölümünde araştırmamızın önemi, sorunları, metotu ve taslağı hakkında bilgi vereceğiz. Birinci bölümde Fuzeyl’in ha-yatı; ikinci bölümde hocaları ve talebeleri; üçüncü bölümde onun yaşadığı dönemin siyasi, ilmi ortamını ve onun konumunu; dördüncü bölümde onun rivayetlerini inceleyeceğiz. Sonuç bölümünde ise araştırmamızın neticelerini ve önerilerimizi sunacağız.

Anahtar Kelimeler: Fuzeyl b. Muhammed el-Malatî , Hadis, Rivayet, cerh, Ta’dil ve Tabakat


CEMAL EL-MALATÎ VE EL-MU’TASAR MİNEL MUHTASAR

MİN MÜŞKİLİ'L-ÂSÂR ADLI ESERİ

Bekir KARADAĞ, Yrd. Doç. Dr.Muş Alparslan Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi

Temel İslam Bilimleri Bölümü İslam Hukuku Ana Bilim Dalı[email protected]

9./15. yy. Hanefi mezhebinin önemli simalarından biri olan Ebü’l-Mehâsin Cemâlud-dîn Yûsuf b. Mûsâ b. Muhammed el-Malatî el-Halebî (ö. 803/1400), aslen Harputlu olmasına rağmen 725 (1325) veya 726 (1326) yılında Malatya’da doğmuş, bundan dolayı Malatî nisbe-siyle meşhur olmuştur. Malatî, aldığı temel eğitimden sonra Halep’e oradan da Mısır’a gidip yerleşmiştir. Malatî, aynı zamanda hadisçi olan dönemin önde gelen Hanefi fakihlerinden olan İtkânî, Alâaddin et-Türkmânî ve Moğultay b. Kılıç’tan ders almıştır. Öte yandan yine ha-disçi olan Bedruddîn Aynî ve Feyyûmî başta olmak üzere birçok önemli fakihin yetişmesine katkıda bulunmuştur. Böylece Hanefi mezhebinde ender rastlanan hadisçi Hanefiliğin ge-lişmesine katkıda bulunarak Hanefi mezhebinin gelişimine etkide bulunmuştur. Gerek idari gerekse ilmi yönden incelenmeye değer bir âlim olan Malatî, birçok medrese ve câmiîde dersler vermiş ve mezhepte fetva verecek dereceye gelmiştir. Öte yandan Sultan Berkûk ta-rafından davet edilerek Mısır’da Hanefî baş kadılığına getirilmesi, onun ne kadar mühim bir şahsiyet olduğunu ayrıca göstermekledir. 803/1400 yılında Kahire’de vefat eden Malatî’nin en önemli ve günümüze ulaşan eseri, Tahâvî’nin Müşkilü’l-Âsâr adlı eserini ihtisar eden Ebü’l-Velîd el-Bâcî’nin Muhtasaru Müşkili’l-âsâr adıyla yazdığı eserini el-Mu�tasar mine’l-Muhtasar adıyla telif ettiği ihtisar çalışmasıdır. Matbu olan bu eser, Hanefi mezhebinde Ta-hâvî’nin hadisçiliğinin itibara alınmaya başlandığını gösteren nadir çalışmalardan biridir. Eserin yönteminin ortaya konması, Malatya’nın yetiştirdiği önde gelen âlimlerden Mala-tî’nin fıkıhçılığının anlaşılmasına katkı sunacaktır. Dahası dönemin Hanefi fıkıh düşüncesine hâkim olan ve hadis merkezli hadisçi Hanefiliği veya kendi ifademizle Mısır Hanefiliği’nin or-taya konmasına da katkılar sunacaktır.

Anahtar Kelimeler: Alâaddin et-Türkmânî , el-Mu�tasar mine'l-Muhtasar , Fıkıh, Hanefilik


ARAPGİRLİ KARABAŞ-I VELİ'NİN KELAM GÖRÜŞLERİ

VE TAHA SURESİ'NİN İLK SEKİZ AYET TEFSİRİ

Mehmet Emin ŞAHİN, Arş. Gör. İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı Tefsir Bölümü

[email protected] DOĞRUSÖZLÜ, Arş.Gör.

[email protected]

Selçuklular ve Osmanlılar döneminde Anadolu’nun Müslümanlaşmasında mutasav-vıfların büyük emekleri olmuştur. Fetihler sırasında ordu ile birlikte hareket ederek manevi destek verdikleri gibi, fetihten sonra da fethedilen topraklarda kurdukları tekkelerde İslam Ahlakı ile ahlaklanmış iyi insanlar yetiştirmişlerdir. Anadolu’nun bir geçiş güzergâhı olan Ma-latya şehri de yetiştirdiği birçok âlim ve mutasavvıfları ile bu bölgenin medeniyetinin inşası-na önemli katkıları olmuştur. Mutasavvıflardan biri de XVII. Yüzyılda yaşamış olan Arapgirli Alaaddîn Ali Karabaş-ı Veli’dir. Karabaş-ı Veli lakabıyla bilinen Şeyh Ali Alâaddin Efendi 1020 Muharrem/1611 mart ayında o zaman Diyarbekir sancağına bağlı olan Arapgirde Dünyaya gelmiştir.Uzun Boylu olduğu için Aliyyü’l –Atvel; manaevi mertebesinin yüceliğinden dolayı Alâaddin, başında Şabani tariki’nin siyah tacıylamdolaştığı için Karabaş-ı Veli lakabıyla şöh-ret bulmuştur.Devrinde halktan IV. Mehmed’e kadargeniş bir kitleyi etkisinde bırakan Kara-baş_ı Veli tasavvuf tarihinde önemli bir şahsiyettir. Halvetiye-Şabaniyye tarikatinin Karabaş kolunun kurucusu olan Karabaş-ı Veli sufiliğinin yanında İslami ilimlerde irili ufaklı onlarca eser yazmış çok yönlü âlimdir. Dolayısı ile birçok açıdan araştırmayı hak eden ilmi bir kişiliktir.

Çalışmamızda Karabaş-ı Veli’nin hayatı ve eserleri hakkında genel bilgi verildikten sonra onun Şerh-i Akâidin’n-Nesefiyye ve Tefsîr-i Sûre-i Tâhâ adlı eserlerinden hareketle tef-sire ve kelam’a bakışı analiz edilecektir.

Anahtar Kelimeler: mutasavvıf , Karabaş_ı Veli , Sûre-i Tâhâ ,Halvetiye, Şabaniyye Tarikatı


MALATYALI ÂLİM SÜREYCÂ B. MUHAMMED EL-

MALATÎ EL-MARDÎNÎ'NİN (Ö. 788-1386) HAYATI, İLMİ

KİŞİLİĞİ VE HİLYETÜ'L-MUKTEFÂ FÎ HİLYETİ'L-MUSTAFÂ

İSİMLİ ESERİNİN TANITILMASI

Ufuk DEVECİ, Arş. Gör.Karabük Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Türk İslam Sanatları Tarihi ABD

[email protected]

Süreycâ b. Muhammed el-Malatî el-Mardînî, hicri 720 (M.1320) yılında Malatya’da doğ-muştur. Kendisi kurrâ hafız olup, yaşadığı asırda bulunduğu bölgenin önemli âlimleri ara-sında zikredilmiştir. Şafi mezhebine mensup olup, tefsir, hadis, fıkıh, kıraat, kelam, mantık, ta-savvuf, şiir, astronomi gibi alanlarda çeşitli eserler telif etmiştir. Hayatının sonraki bölümün-de Mardin’de yerleşen müellif, hicri 788 (m.1386) yılında burada vefat etmiştir. Bu sebeple hem doğup ilmi faaliyetlerini yürüttüğü Malatya hem de vefat ettiği yer Mardin ile nispet edilmiştir.

Malatî’nin, Nesru Favâidi’l-Murbiînu’l-Muneviyye fî Neşri Favâidi’l-Erbaîne’n-Nevevîyye, el-Farâidu’t-Tefsîriyye fi’l-Favâidu’t-Tefsîriyye, İnbâtu’ş-Şezer fî İsbâtu’l-Kader, el-Câmi’u fi’l-Farâiz, Ahbâru’l-Ayân min Ahyâri’l-Ağyân, Kasîdetu fî Nihâyeti’l-Cem‘i fî Kıraâti’s-Seb’î, Hakîkatu’l-Vasfiyye fî Tarîkati’s-Sûfiyye, İktinâsu’n-Nâfir ve İntikasu’l-Vâfir gibi çeşitli ilim sahalarında birçok eseri vardır. El-Malatî’nin yurt içinde ve yurt dışında çeşitli kütüpha-nelerde yazma eserleri mevcut olmasına rağmen günümüzde tanıtılmamış âlimler arasın-da yer almaktadır.

El-Malatî’nin üzerinde çalıştığımız Hz. Peygamber’in (s.a.v) hilyesi hakkında yazılan Hil-yetü’l Muktefâ fî Hilyeti’l-Mustafâ isimli eseri günümüze kazandırılmak istenmektedir. Oğlu Ukayl b. Süreycâ b. Muhammed el-Malatî’ye imlâ yoluyla yazdırmıştır. Hz. Peygamber’in (s.a.v) hilyesi hakkında yazılan bu eser, mukaddime ve otuz bölümden oluşmaktadır. Müel-lif, mukaddimeyi de dört ana bölümde ele almıştır.

Sempozyum vesilesi ile tarihte yaşadığı dönemin önemli âlimlerinden sayılan ve Ma-latyalı olarak bilinen âlim Süreycâ b. Muhammed el-Malatî’nin hayatı ilmi kişiliği ve eserleri tanıtılıp ilim dünyasına kazandırılmak istenmektedir.

Anahtar Kelimeler: Süreycâ b. Muhammed el-Malatî,Kurra, tefsir, hadis, fıkıh, kıraat, kelam


İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI SÜRECİNDE TÜRKİYE'NİN

DİPLOMASİSİ VE İSMET İNÖNÜ

Ahmet Çelik, Arş. Gör. Fırat Üniversitesi İnsani Ve Sosyal Bilimler Fakültesi Tarih Bölümü

[email protected]

Dünya genelinde büyük yıkımlarla sonuçlanan ve 55 Milyon insanın hayatına mâl olan, kendisinden sonra getirdiği dünya düzeni ile de önemli olan İkinci Dünya Savaşı’ndan, Türki-ye yara almadan kurtulmuştu. Türkiye’nin savaş dışı kalmasında, dönemin cumhurbaşkanı ve Milli Şef unvanı ile ülkeyi yöneten İsmet İnönü’nün diplomatik başarıları etkili olmuştur.

İsmet İnönü, Milli Mücadele sırasında gayretlerinin yanında, kişiliği sebebiyle Lozan Konferansına baş müzakereci olarak gönderilmiş ve diplomatik başarısını göstermiştir. Ancak tüm dünya için büyük bir yıkım olan İkinci Dünya Savaşından Türkiye’yi uzak tutarak, hem savaş sırasındaki yıkımlardan, hem de savaş sonrası etkilerinden korumuştur. Bu onun diplomatik başarısının zaferidir.

Çalışmamızda; icraatlarıyla ülkemiz ve Malatya için bir değer olan İsmet İnönü’nün dip-lomatik başarılarını ön plana çıkarmaya çalıştık. Mudanya Mütarekesi sırasında gösterdiği ya-rarların yanında Lozan Konferansı’nda izlediği diplomasi onun olgunluğa erişim safhalarıy-dı. Ancak İkinci Dünya Savaşı gibi büyük bir felaketten ülkeyi uzak tutması üzerinde daha fazla durarak, İsmet İnönü’nün fikirlerini ve diplomatik çabalarını ön plana çıkarmaya çalıştık

Anahtar Kelimeler: İsmet İnönü, Türkiye, İkinci Dünya Savaşı, diplomasi


HAMİT FENDOĞLU: KİŞİLİĞİ VE TÜRK SİYASAL

HAYATINA ETKİLERİ

Canan KATILMIŞ, Y.L. ÖğrencisiAbdulkadir BAHARÇİÇEK, Prof. Dr.

İnönü Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler FakültesiSiyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü

[email protected]

Türkiye Cumhuriyet’in kuruluşundan günümüze Türkiye’de demokrasi sürekli bir de-ğişim ve dönüşüm yaşamıştır. Türkiye’nin demokratikleşme süreci zaman zaman siyasi, sos-yal ve ekonomik olaylar ile kesintiye uğramıştır. Türkiye’nin demokrasi tarihindeki en önemli aşama çok partili siyasi hayata geçiştir. Çok partili hayata geçiş ile siyaset sadece belirli kişi-lerin uğraşı olmaktan çıkıp halkın sevdiği, saygı duyduğu kişilerin de uğraşabileceği bir alana taşınmıştır. Sadece ulusal siyasette değil yerel siyasette de temsilciliğin geliştiği, reka-betin arttığı, halk ve seçilmişler arasındaki mesafenin kısaldığı bir sürece girilmiştir. Öte yan-dan, toplumun kimi kesimlerince demokratik yollar ile elde edilemeyecek iktidar talebi de-mokratik olmayan yolları tercih etmeleri sonucu Türk Siyasal Hayatında derin izler bırakacak darbeler, terör ve siyasal suikastlar gibi olaylar üretmiştir. Hamit Fendoğlu, çok partili siyasal hayata geçiş süresinde yerel ve ulusal düzeyde önemli izler bırakmış bir siyasetçidir. Nam-ı Diğer Hamido, siyaset hayatına Türk Demokrasi tarihinde bir dönüm noktası olan çok partili hayata geçiş ile dâhil olmuştur. Türkiye’nin en karanlık zamanları olarak ifade edebileceği-miz 1960-80 arası dönem aynı zamanda onun Türk siyasetinde yerinin belirginleşmeye baş-ladığı yıllardır. Memleketine olan sevgisi ile ülkesine olan bağlılığı onu siyaset hayatının en karanlık dönemlerinde dahi aydınlık bir siyasetçi olarak hizmetinden alıkoymamıştır. Kendi-sine gönderilen bombalı paket sonucu gelini ve iki torunu ile hayatını kaybeden ve Türk si-yaset sahnesinden kalıcı şekilde uzaklaştırılan Hamit Fendoğlu, Türkiye’de gerek ulusal gerek yerel siyasette yaptığı katkılar ile çalışılmaya değer bir siyaset adamıdır.

Bu bildiride Hamit Fendoğlu’nun Hayatı, fikir ve düşünce dünyası, siyasete bakışı, siya-si faaliyetleri ve bunların yerel ve genel siyasete etkileri incelenecektir. Ayrıca Hamit Fen-doğlu’na karşı işlenen suikastın nedenleri ve sonuçları tartışılacaktır. Çalışmada dönem ile il-gili birincil kaynaklar başta olmak üzere konu ile ilgili bütün kaynaklardan yararlanılacak ve ayrıca olayın tanıkları ile yapılmış mülakatlardan faydalanılacaktır.

Anahtar Kelimeler: Türk Demokrasi Tarihi, Hamit Fendoğlu, Hamido, Demokratikleşme,


TÜRK SİYASAL VE EKONOMİK HAYATININ

DÖNÜŞÜMÜNDE ÖZAL

Selahaddin BAKAN, Prof. Dr. M. Nazım UYGUR, Arş.Gör.

İnönü Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Siyaset Bilimi veKamu Yönetimi Bölümü

[email protected]

Turgut Özal siyaset hayatı boyunca Türk siyasal hayatına önemli katkıda bulunan ve katkılarının etkilerinin günümüzde de devam eden Türk siyasal hayatının önemli bir lideri-dir. Özal’ın 24 Ocak kararları, liberal politikaları, sağda oluşturduğu dönüşüm ve ortaya koy-duğu çok yönlü dış politikadan dolayı Türk siyasal ve ekonomik hayatında bir dönüşüm ve dinamizm oluşturmuştur. Özellik Özal hükümetinin ekonomik atılımları sonraki dönem için hem ekonomik hem sosyal hem de siyasal anlamda önemli katkılar sunmuştur.

Türk siyasal ve ekonomik hayatının dönüşümünde Özal etkisini incelemeye çalıştığı-mız bu çalışmada öncelikle Özal’ın bize önerdiği gibi öncelikle Özal öncesi siyasal ve ekono-mik yapının ne üzerine kurulu olduğu ve işleyişinin nasıl olduğuna değinilecektir

İçinde bulunduğu ihtilal ortamına rağmen, Türkiye’nin devletçi ve ithal ikamesine da-yalı kapalı ekonomik rejimini 24 Ocak Kararları ile kökten değiştirerek ekonomiyi liberalleş-tirmek suretiyle demokrasinin kısmen de olsa vesayet altında olmaktan çıkarmıştır. Bu deği-şim de bireylerin ve grupların ideolojik sağ, sol kavgalarına ve mezhep kavgalarına son ver-miştir. Daha sonra ortaya çıkan iktisadi çıkar kavgaları her ne kadar olumsuz gibi telakki edil-se de, bu kavgalar gelişmiş diğer liberal demokrasilerde olduğu gibi demokrasiyi derinleşti-ren bir unsur olmuştur. Serbest piyasa ekonomisinin oluşturduğu serbest ortam beraberin-de siyasal radikalizmi yumuşatmış ve uzlaşma kültürünü artırmıştır.

Malatya’mızın önemli bir değeri olan Turgut Özal’ın gittikçe daha iyi anlaşıldığını gör-mekteyiz. Ülkemizin tabiri caiz ise aritmetik ortalaması olan Özal vizyoner ve misyoner kişili-ği ile Türk siyasal ve iktisadi hayatına damga vurmuş bir kişiliktir.

Anahtar Kelimeler: Turgut Özal, Serbest piyasa ekonomisi, 24 Ocak Kararları, iktisadi hayatı


GÜNEYDOĞU ANADOLU PROJESİ (GAP) VERECAİ KUTAN

Enes GÜL, Arş. Gör. Ömerul Faruk DURSUN, Doç. Dr.

İnönü Üniversitesi Mühendislik Fakültesi İnşaat Mühendisliğ[email protected]

Sultan II. Abdulhamid Han’ın Güneydoğu Anadolu bölgesini kalkındırmak için tasarla-dığı proje, günümüzde Güneydoğu Anadolu Projesi(GAP) projesi adı ile bilinen ve ülkemi-zin en önemli projelerindendir. Recai Kutan Türkiye’nin mühendislik faaliyetlerinin öncü grubunu oluşturmuş isimlerden biridir. Daha çok siyasi hayatıyla tanınmış olan Recai Kutan Türkiye’nin mühendislik alanında sunduğu çözümlerle ve planlamalarıyla başarıdan başarı-ya koşmuş Malatyalı bir ilim ve fikir insanıdır. 1952 yılında İTÜ İnşaat Fakültesi’nden mezun olur olmaz memleketi Malatya’da su idaresi bünyesinden çalışmalara başlamıştır. Malat-ya’da 1957 yılına kadar birçok sulama projesini planlayıp hayata geçirilmesini sağlamıştır. 1957 yılında DSİ Diyarbakır Bölge Müdürlüğü’nde görevine devam etmiş, Fırat ve Dicle havza planlamalarının yapılması hususunda büyük gayretler göstermiştir. Bu çalışmaların en önemlisi Fırat Planlama Amirliği kurularak yapılmıştır. Fırat Planlama Amirliği sonradan GAP adı verilen projenin planlamalarını yapmıştır. GAP toplamda 13 adet yatırımdan oluş-maktadır. Proje ile, 22 adet baraj ve 19 adet Hidroelektrik Santral(HES) ile 1.7 milyon hektar arazi ve yılda 27 milyar kwh enerji üretilebilecektir. Bu proje ile Keban, Karakaya, Atatürk ve Ilısu Barajı gibi Fırat ve Dicle nehri üzerlerindeki birçok büyük barajın planlamalarının yapıl-ması sağlanmıştır. Recai Kutan, halen genel merkezi Ankara’da olan Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Merkezi (ESAM)’nin genel başkanlığını yürütmektedir.

Anahtar Kelimeler: Gap, Recai Kutan, Su mühendisliği, Malatya.


BİR SOSYOLOG VE FELSEFECİ OLARAK ORHAN

TÜRKDOĞAN

Mehmet Önal, Prof. Dr. İnönü Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi, Felsefe Bölümü

[email protected]

Orhan Türkdoğan, Malatya'da yetişen bir ilim ve fikir adamı olarak hem Türk kültürü hem de yabancı kültürleri sosyoloji ilminin verilerinden yararlanarak, filozofça bir tavırla ve soğukkanlı bir tutumla inceleyen ve ülkemiz insanlarını tanımaya yönelik ciddi sonuçlar çı-karan bir bilge akademisyendir. Bu makalede, bir dünya görüşü ve felsefi anlamda bir tezi ol-masına rağmen ilmi kriterlere ve tarafsızlık ilkelerine azami gayret eden, bilgi toplama ve yo-rumlamada titiz davranan Orhan Türkdoğan'ın genel anlamda toplum ve kültür felsefesi iş-lenecektir.


MALATYALI BİR FİLOZOF: TAKİYETTİN MENGÜŞOĞLU -

HAYATI, ESERLERİ VE FELSEFÎ KİŞİLİĞİ

Emin ÇELEBİ, Doç. Dr.İnönü Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümü

[email protected]

Malatyalı Bir Filozof: Takiyettin Mengüşoğlu -Hayatı, Eserleri ve Felsefî Kişiliği- 1905 yı-lında Malatya’nın Hekimhan İlçesinin Ağılbaşı (Engüzek) Köyünde doğan Takiyettin Men-güşoğlu, ortaöğrenimini Sivas'ta tamamlar. Henüz lisede okurken, felsefe ile ilgilenen ve fel-sefeci olmaya karar veren Mengüşoğlu, o dönemde ilk kez Avrupa’da eğitim görmek üzere bir sınav açılır ve o sınava girer. Sınavı kazanan Mengüşoğlu, 1929 yılında, Almanya’nın Thu-ringen’de öğrenimimi devam ettirir. Okula ilk girdiğinde okul müdürü olan W. Kranz, yaban-cı olması dolayısıyla onun kendi okulunda okumasına pek sıcak bakmaz. Ancak okulda son derece başarılı olan Takiyettin, bu başarısı ile Türkiye’den başka öğrencilerin gelmesine bile vesile olur. Takiyettin Mengüşoğlu, bu okulu bitirdikten bir yıl sonra Göttingen üniversitesi-ne kaydolur. Fakülteden hocası M. Geiger rehberliğinde fizik ve kimya dersleri alan Mengü-şoğlu, 1931 yılında istifade etmesi amacıyla o dönemde ünlü bir felsefeci olan N. Hart-mann’ın yanına gönderilir. Hartmann’ın yanında yedi yıl kalan Takiyettin, “Husserl ve Sche-ler’de Bilinebilirliğin Sınırları” başlıklı doktora tezini verir. Takiyettin Mengüşoğlu, Hart-mann, Spranger, Springmayer, Reichenbach gibi dönemin ünlü düşünür ve bilim adamları ile temas halinde olur. 1939 yılında edindiği tecrübe ve birikim ile Türkiye’ye dönen Mengü-şoğlu “Anadolu’da yetişen ilk felsefecimizdir” denilebilir. Takiyettin Mengüşoğlu 1953 yılın-da profesör, 1959 yılında ise İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dekanı olur. Ağırlıklı ola-rak Hartmann’dan etkilenen ve bu etki ile mantık, bilgi teorisi, tarih felsefesi, etik ve tabiat fel-sefesi konularında çalışan Mengüşoğlu, ülkemizde fenomenoloji, özellikle de insan felsefe-si (felsefi antropoloji) alanlarında felsefeye önemli katkılarda bulunmuştur. Bu bildiride Ma-latya’nın önemli değerlerinden olan ancak Malatyalı oluşu pek bilinmeyen ve nazara veril-meyen T. Mengüşoğlu’nun hayatı, eserleri ve felsefi kişiliği üzerinde durulacaktır.


BİR İNSAN-I KÂMİL: FETİH GEMUHLUOĞLU

Enes AĞAR, Y. L. Öğrencisiİnönü Üversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü

[email protected]

1922 yılında Arapkirli bir Türkmen ailesinin oğlu olarak İstanbul’un Göztepe İlçesinde hayata gözlerini açan Fethi Gemuhluoğlu, ortaöğretimini Haydar Paşa Lisesinde tamamla-mış ve ardından İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesinde lisans eğitimi almıştır. Lisans eği-timinin ardından 1950-1955 yılları arasında İstanbul’da çeşitli okullarda Türk Dili ve Edebiya-tı hocalığı,1955-1963 yıllarında Spor ve Sergi Sarayı Müdürlüğü yapmıştır. İki yıl Almanya’da serbest gazetecilik yapan Gemuhluoğlu, 1965-1966 yıllarında Milli Eğitim Bakanlığında özel kalem müdürlüğü görevini üstlenmiştir.1966-1970 yıllarında Ankara ve İstanbul’da Tür-kiye Odalar ve Borsalar Birliği basın müşavirliği görevinde bulunmuş olan Fethi Gemuhlu-oğlu kuruluşunu gerçekleştirdiği Türk Petrol Vakfı’nın da sekiz yıl süreyle genel sekreterliği-ni yürütmüştür. 5 Ekim 1977 tarihinde İstanbul’da hayatını kaybetmiştir. Yaptığı hizmetle-riyle dönemine damgasını vuran Fethi Gemuhluoğlu, çevresinde “Gönül Adamı” olarak ta-nınmıştır. Oldukça saf ve temiz Türkçesiyle yazdığı makale ve mektuplarında dönemin yük-seköğrenim gençlerine yitirilmeye yüz tutmuş değerlerimizi aşılamayı kendisine ödev bil-miştir. Hayatı boyunca görev aldığı bütün birimlerde Batılılaşma’ nın topluma fayda getir-mediğini aksine büyük tahribatlara yol açtığını savunan Gemuhluoğlu, bunun derhal ona-rılması için büyük çabalar harcamıştır. Fikirlerini Serdengeçti, Yeşilada, Arapgir Postası, Türk Yurdu, Düşünen Adam Mecmuası, Göldağı ve Yeni Sabah adlı gazete ve dergilerde yayınla-mıştır. Eserlerinde daha çok hayatın içinde yaşanan olayları konu alan Gemuhluoğlu, İslam devletlerinin birbirine yakınlaşması, mazlum ve masum milletlerin mücadeleleri, sanat, tarih, gibi birçok alanda eser vermiştir. Eserlerinde ele aldığı meselelerin çözüme kavuştu-rulması için yetiştirilecek akademik kadrolara ömrünün sonuna kadar destek vermiştir. Kalplere dokunan konuşmalarının ve her daim sevgi, kardeşlik çatısı altında sorunları hal et-mesinin temelinde her zaman tasavvuf yatmıştır. Türk edebiyatının değerli kalemlerinden Necip Fazıl Kısakürek Bâbıâli’de, Cahit Zarifoğlu Yaşamak ’ta ona müstakil yer ayırırken Nuri Pakdil “Bağlanma” adlı kitabında bütünüyle onu ele almıştır. Bu çalışmamızda O’nun fikir ha-yatı, çalışmaları, yayınları, kendisiyle ilgili pek bilinmeyen yönleri yapılacak röportaj ve çalış-malarla ele alınacak ve tanıtılmaya çalışılacaktır.


ALAYCI BİLGE; LUKİ

Orhan TUĞRULCAAraştırmacı / Yazar

[email protected]

Miladi 125 ile 192 yılları arasında yaşamış olan Lukianos, batı dünyasında uzun süre-den beri tanınmaktadır. Erken Hristiyanlık dönemi tartışmalarında yerini alan Lukianos, yakın zamanda batı da başlayan bilim-kurgu ve fantastik eserlerin yazılmasında da önemli bir rol oynadı. “Antik çağın Voltaire’i” olarak da bilinen Lukianos’un bugün için kendi çağının düşünce iklimini en iyi yansıtan düşünür olarak görülebilir.

Hiciv ve retorikte hayli ileri giden Luki, yaşadığı dönemin çok tanrıcı din anlayışını, tek tanrı tartışmalarını, sosyal ve ahlaki çöküntüleri, erdemin ve dostluğun rafa kaldırılışını, birer “ boş lakırdı”dan ibaret olan anlamsız felsefik tartışmaları usta diyaloglarla günümüze taşımaktadır.

Lukianos hiciv ve ironide o kadar ileri gitmiştir ki, bu haliyle onun gerçek düşüncelerini seçmemiz neredeyse imkânsız gibi görülmektedir. Ancak alaycı üslubu ve retorikteki ustalı-ğı ile içinde yaşadığı Roma ve Yunan pagan kültür ve inancına ağır darbeler vurmuştur. Diya-loglarında kullandığı söz ve cümle kalıpları, çok tanrıcılığın anlamsızlığını açıkça ortaya koy-ması ve öte dünya ile ilgili ortaya koyduğu şaşırtıcı bilgi dikkate alındığında Lukianos’un tev-hit inancına daha yakın olduğunu söylemek mümkündür.

Yaşadığımız toprakların yeşerttiği önemli bir bilgesi olmasına rağmen yeterince tanı-yamadık. Nurullah Ataç, Lukianos için, “ kuşkusuz dünyanın en büyük yazarları arasında de-ğildir, ama yalnız en büyükleri mi okunur? Diye sorarken aslında bizzat Lukianos’un kendi yöntemini kullanarak ironi yapmıştır. Enis Batur ise, “Malatyalı olsaydım Samsatlı Luki-anos’un hemşerisi olmakla övünecektim” diyerek haklı olarak Malatyalılara serzenişte bu-lunmaktadır. Ayrıca “Anadolu’da hemşeriliği 19. yüzyılda başlatarak” bu isimlere sahip çık-madığımızı söylerken de yine sonuna kadar haklıdır.

Lukianos’un eserleri genellikle diyaloglar şeklinde olup bir tiyatro formatında yazıl-mıştır. Hiciv ve ironilerinden batı dünyası kendi penceresinden değerlendirerek ondan ya-rarlanma yoluna gitmiştir. Sorun, bizim ondan yeterince yararlanmamış olmamızdır. Bu top-raklarda doğmuş kültür adamlarından öncelikle bizim istifade etmemiz ve düşünce tarihi-mizin bir parçası haline getirmemiz gerekirdi.


MALATYA'NIN HAFIZASI; CELAL YALVAÇ

Nezir KIZILKAYAİnönü Üniversitesi Şube Müdürü

[email protected]

Yerel araştırmacılar kentlerin vazgeçilmez bilgi ve belge kaynaklarının başında gelir-ler. Yapmış oldukları çalışmalar ile yaşadıkları kentin bilim ve kültür hayatına olumlu katkıla-rı vardır. Celal Yalvaç da 1950’li yılların başından itibaren yaptığı arşiv çalışmaları ve oluştur-duğu zengin kitaplığı ile Malatya denince ilk akla gelen yerel araştırmacıların başında gel-mektedir. Daha çok araştırmacı gazeteci kimliği ile bilinen Celal Yalvaç, sadece Malatya yerel basınının değil Malatya kültür dünyasının da en önemli unsurlarından ve temel yapı taşla-rından birisidir. O, ömrünü Malatya için bir kültürel bellek oluşturmaya adamış, yüzlerce bi-limsel esere katkı sağlamış, olanakların en kıt olduğu dönemlerde dahi bu uğurda maddi ve manevi fedakârlıklarda bulunmaktan kaçınmamıştır.

Gençlik yıllarından itibaren Malatya’nın bütün ilçe, köy ve kasabalarını gezerek sosyal bilimlerin birçok disiplini açısından değerlendirilebilecek her şeyi fotoğraflamış, özellikle kale kalıntıları, cami, türbe, mezar ve ziyaret yerlerini incelemiş ve buralar hakkında sözlü ve yazılı bilgileri derleyerek Malatya ile ilgili önemli bir arşiv oluşturmuştur. Celal Yalvaç, Malat-ya ile ilgili sosyal, kültürel, tarihi ve siyasi meselelere yönelik çok sayıda bilimsel araştırmaya, sahip olduğu bu arşiv ile oldukça önemli katkılar sağlamış, yine bu konularda çok sayıda yazı kaleme alarak ulusal ve yerel basında yayımlamıştır. Bir gazeteci, fotoğrafçı, araştırmacı ve yazar olan Celal Yalvaç’ın yayımlanan yazıları her zaman bir konuya ışık tutmuştur. Özel-likle Malatya tarihi, Malatya kitabeleri, Malatya basın tarihi, Malatya’daki yer isimleri ve Ma-latya camileri konusundaki ilk çalışmaları yapmış bu alanlarda çalışmalar yapan bilim insan-larına önemli bilgiler aktarmıştır. Malatya kültür hayatına yaptığı katkıları son olarak 2017 yı-lında oluşturduğu yaklaşık 15.000 kitaplık “Özel Celal Yalvaç Kütüphanesi” ile de taçlandır-mıştır.

Bu çalışmada, Celal Yalvaç’ın düşünce ve çalışmalarının gün yüzüne çıkartılarak eser-lerinin ve Malatya bilim dünyasına yaptığı katkıların tanıtılması amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler: Malatya , Hafıza, Celal, Yalvaç


MALATYA'LI İLK İSLÂM ÂLİMİ EBU'L-HÜSEYİN el-

MALATÎ'NİN HAYATI VE İSLÂMÎ İLİMLERDEKİ KONUMU

Mehmet KUBAT, Prof. Dr. İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Temel İslam Bilimleri İslam Mezhepler Tarihi Bölümü

[email protected]

Malatyalı ilk İslâm âlimi olma vasfına sahip Ebu’l-Hüseyin el-Malatî, IV. (X.) yüzyılda ya-şamış erken dönem İslâm âlimlerinin en ünlülerinden biridir. el-Eş’arî ve el-Mâturidî ile çağ-daş olup Malatî, başta Mezhepler Tarihi olmak üzere Tefsir, Kıraat, Hadis, Kelâm, Fıkıh ve Arap Dili ve Belagati gibi temel İslâmî ilimler alanında engin bilgisi ve geniş kültürüyle şöhret bul-muştur. İslâmî disiplinlerin hemen her alanında kendisine birçok eser atfedildiği halde, el-Malatî’nin, yalnızca fırkaların itikâdî düşüncelerine yer verip söz konusu düşünceleri ciddi bir kritiğe tâbi tuttuğu et-Tenbîh ve’r-Red alâ Ehli’l-Ehvâ ve’l-Bida� adlı eseri günümüze kadar ulaşabilmiştir. İslâm'ın erken döneminde teşekkül eden itikâdî mektep, meşrep ve ekoller arasındaki tartışmaların özgün bir üslupla aktarıldığı bu eser, İslâm ümmetinin yet-miş üç fırkaya ayrılacağı anlayışıyla te’lif edilmiş ilk, makalât geleneği sahasında ise el-Eş’arî’nin Makalâtu’l-İslâmiyyîn adlı eserinden sonra İslâm dünyasında yazılan ikinci eser olma özelliğine sahiptir. İtikâdî Mezhepler Tarihi’nin ilk ve önemli müelliflerinden biri olan Malatî, geleneğe vâkıf bir âlim şahsiyettir. Ayrıca o itikâdî konulara ve fırkalara dair özgün ba-kışıyla kendisinden sonrakiler için bir gelenek oluşturmuştur. İslâm’ın erken döneminde te-şekkül eden fırkalar ve itikadî görüşleri üzerine yapılan bütün ciddî çalışmalarda referans gösterilen et-Tenbîh adlı eseriyle en kadîm itikâdî mezhepler tarihçilerden biri sayılan Mala-tî’nin aktardığı bilgilerin geçmiş kültürümüzü anlamamıza katkı sağlayacağı, bunun da anı ve geleceği inşa etmede bizlere yol göstereceği muhakkaktır.

Anahtar Kelimeler: Ebu'l-Hüseyin el-Malatî, Hadis, Kelâm, Fıkıh, İtikâdî Mezhepler

81

HARİCİ FIRKALAR BAĞLAMINDA EŞ'ARÎ İLE MALATÎ'NİN

MEZHEPLER TARİHİ YAZICILIĞININ MUKAYESESİ

Mehmet KESKİN, Yrd. Doç.Dr.Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Temel İslam Bilimleri

Ana Bilim Dalı İslam Mezhepleri Tarihi Bölümü [email protected]

Bu bildirinin amacı: Hicri IV. Asrın ilk çeyreğinde vefat eden Eş’arî ile son çeyreğinde vefat eden Malatî’nin Harici mezhepleri örnekliğinde Mezhepler Tarihi yazarlıklarının mu-kayeseli bir şekilde incelemektir. Bilindiği üzere Eş’arî Ehl-i Sünnet’in en büyük ekollerinden biri olan Eş’arîliğin imamı ve kurucusudur. Aynı zamanda Ehl-i Sünnetin fıkhi ekollerinden biri olan Şafii mezhebine bağlı olduğu kabul edilir. Malatî de Ehl-i sünnete bağlı ancak Ehl-i Sünnetin en büyük mezheplerinden olan Maturidilik ve Eş’arîlik dışında kalan ve çoğunlu-ğunu Hanbelilerin oluşturduğu fakat içinde -zamanla azalmış olmasına rağmen- Ehl-i Ha-disten Maliki ve Şafiilerin de olduğu Askabu’l-Hadis, Eseriyye ve sonraki asırlarda Selefiyye olarak adlandırılan gruba mensuptur. Malatînin fıkhi mezhebi Eş’arî gibi Şafiiliktir. Böylece bazı farklılıklarla birlikte birbirine yakın olan ve IV. Asırdaki Ehl-i Sünnet ekolünün Mezhep-ler Tarihi yazıcılığının en önemli iki farklı örneğini üslup, yöntem, tasnif, kaynak vb. açından Harici fırkalar üzerinden incelenerek her iki yazarın Ehl-i Sünnet Makâlât Geleneğindeki yer-lerine ışık tutulacaktır. Tebliğde konu ile alakalı Mezhepler tarihi kaynakları başta olmak üzere birçok kaynağa başvurulacaktır. Ancak temel iki kaynak üzerinden ilerleyerek konu ir-delenip sonuçlara varılacaktır. Bunlardan biri Eş’arî’nin “Makâlâtu’l-İslâmiyyîn ve İhtilâfu’l-Musallîn” adlı eseridir. Bu eser Ehl-i Sünnet Makâlât Geleneğinin elimizdeki mevcut en kap-samlı erken dönem eseridir. Sadece İslam Mezhepleri Tarihi çalışmalarında değil aynı za-manda Kelam alanındaki çalışmalar başta olmak üzere İslam Felsefesi, Din Felsefesi gibi bir-çok bilim dalı için de önemli bir kaynak durumundadır. İkinci kaynak ise Malatî’nin “et-Tenbîh ve’r-Red alâ Ehli’l-Ehvâ ve’l-Bida’” adlı eseridir. Bu eser Eş’arî’den yaklaşık yarım asır sonra vefat eden Malatî’nin; Ehl-i Hadis, Ashabu’l-Hadis bakışıyla Ehl-i Sünnet Makâlât Gele-neğinde yazmış olduğu eserdir. Bu iki eser esas alınarak Harici mezhebi örnekliğinde de olsa IV. Asırda Eş’arî ve Malatî üzerinden Ehl-i Sünnet Makâlât Geleneği’nin gelişimi ve çeşitliğine de ışık tutulmuş olunacaktır.

Anahtar Kelimeler: Ehl-i Sünnet, Makalat, Eş'ari, Maturidilik , fıkhi ekoller, Malati

Uluslararası Sempozyum Bildiri Özet Kitapçığı


ERKEN DÖNDEM ALİMLERİNDEN MALATYALI EBU'L-HÜSEYİN EL-MALATÎ

ve SAPKIN FIRKALARA YÖNELİK YAPTIĞI KUR'ÂN YORUMLARI -et-TENBÎH

ve'r-RED alâ EHLİ'L-EHVÂ' ve'l-BİDA' İSİMLİ ESERİ BAĞLAMINDA

Muhammed Bahaeddin Yüksel, Yrd. Doç. Dr.Ömer Halisdemir Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Temel İslam Bilimleri Bölümü

Tefsir Ana Bilim Dalı [email protected]

Kuşkusuz Malatya’nın yetiştirdiği müstesna şahsiyetlerden birisi de Ebu’l-Hüseyin el-Malatî’dir (ö. 377/987). Hatta sahâbe dönemine çok yakın denilebilecek bir dönemde yaşa-mış olması, onu Müslüman Türk alimlerin ilklerinden olarak görmeyi mümkün kılmaktadır. Malatî, mezhepler tarihi alanında ilk eser verenlerden birisi olmasına, dahası Ehl-i Sünnet’e mensup âlimler arasında el-Eş’ârî (ö. 324/936)’den sonra bu sahada ikinci eser veren kişi ol-masına rağmen, ilim çevrelerince kendisinden pek bahsedilmemiş, açıkçası ihmâl edilmiştir. Oysa Malatî’nin eseri et-Tenbîh ve’r-Red, henüz ekollerin istemleşmediği bir dönemde, döne-min mevcut fikir coğrafyasına dâir özgün bilgileri bizlere aktaran mühim bir kaynak eserdir.

Bir çok kitabından bizlere ulaşan tek eseri olan et-Tenbîh ve’r-Red, her ne kadar son za-manlarda Mezhepler Tarihi açısından bir kaç makâleye konu edinilmişse de, Malatî’nin bu çok kıymetli eseri ihtivâ ettiği Kur’ân yorumları açısından hiçbir çalışmaya konu edinilmemiş-tir. Oysa Malatî’nin bu eseri, öncelikle Kur’ân’ın yorumları üzerinde tahrifât yapan fırkaları ve onlara karşı yine Kur’ân’dan ve sahih sünnetten referansla savunmasını içeren bir muhteviyâ-ta sahiptir. Biz, bu eksikliğin giderilmesi hususunda ilgili eserde Malatî’nin heretik fırkalara karşı, onların sapkın fikirlerini Kur’ân’a söylettirmek için yaptıkları tahrifâta ve bu âyetlerin ha-kikatte ifade ettiği otantik anlamlara, hâsseten Zenâdika gibi fırkaların açıkça Kur’ân’da çeliş-ki meydana getirmek için yaptıkları saldırılarda kendilerine malzeme yaptıkları âyetleri (işkâl), nasıl yorumladığını tahlil ederek müfessirimizin Kur’ân yorumlarını ortaya koymayı amaçlıyoruz.

Malatî, erken dönemde sapkın görüşlere karşı sahih bir Kur’ân yorumlarıyla İslâm’ı sa-vunan, sünnî geleneğin kale isimlerinden birisidir. Onun, tarihin karanlık köşelerinde unutul-maya terkedilmesi, elbette ki kabul edilemez. Biz, heyetinizin de müsaadesi olursa, Malat-ya’nın bu erken dönem alimi Ebu’l-Hüseyin el-Malatî’nin sapkın fırkalar özelinde yaptığı özgün Kur’ân yorumlarınını çalışmayı ve İslam düşünce dünyasına tanıtmayı arzu etmekte-yiz. Bu hususta kaynağımız, Malatî’nin günümüze ulaşabilmiş tek eseri olan et-Tenbîh ve’r-Red alâ Ehli’l-Ehvâ’ ve’l-Bida’ isimli eseridir. Kendisi 73 fırka rivayetine istinaden taksim ettiği 72 adet sapkın fırkaları ve görüşlerini tek tek ele almakta ve özellikle Kur’ân’ın müteşâbih ayetlerinde yapılan Kur’ân’da çelişki iddialarına özgün yorumlar getirmektedir.Anahtar Kelimeler: Zenâdika, Malatî, Kur'ân, Ehl-i Sünnet, et-Tenbîh ve'r-Red

83

EBU'L-HÜSEYİN EL-MALATÎ'NİN MUTEZİLE EKOLÜNE

DAİR GÖRÜŞLERİNİN KRİTİĞİ

Mustafa KÖSE, Yrd. Doç. Dr. Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Temel İslam Bilimleri

Ana Bilim Dalı Kelam Bölümü[email protected]

Müslüman toplumlar tarih boyunca geçmişe ilgi duymuşlardır. Bu ilginin temelinde çoğu zaman kolektif bellek ve geleceğe dair kaygılar ve elbette toplum halinde örgütlü ya-şamanın bir gereği olan siyasi iktidarın kendi görüşlerinin kabul edilmesini istemesi yat-maktadır. Bu tarafgir ve bilimsellikten uzak yaklaşımlar “mezhep” olgusunun anlaşılmasının önündeki en ciddi engellerdir.

Mezhepler ile ilgili çalışmalarda en ciddi problem düşüncelerdeki devamlılığın takip edilememesidir. Ayrıca dini bir meşruiyet aracı olan Hz. Peygamber’in mezheplerin sayısını tayin ettiği iddiası ve bu çerçevede yazılan eserler özelde Mutezile mezhebinin görüşlerinin tespit edilmesinde de bir takım sıkıntılar doğurmuştur. Bu manada makâlât geleneği içeri-sinde yapılacak olan mukayeseli yaklaşımlar sorunun halledilmesini mümkün kılacaktır.

Sünniliğin önemli bir düşünürü olan Ebu’l-Hüseyin el-Malatî (377/987) Malatya’da doğmuş daha sonra seyahat ettiği yerlerde kıraat ve Şafii fıkhı ile meşhur olmuş ve Aska-lân’da vefat etmiştir. Haberî sıfatlar konusundaki yaklaşımı nedeniyle Haşvî olarak da nite-lendirilen müellifin er-Red ve’l-Bida� �alâ Ehli’l-Ehvâ ve’l-Bida� isimli eseri Müşebbihe’ye dair kıymetli malumat içerçektedir. Müellifin mezhepleri tasnifinde temel olarak 73 Fırka ha-disini dikkate aldığı ancak sistematik açısından tenkit edilecek tarzda yinelemeler yaptığı ve tarafgir yaklaşımlardan kurtulamadığı görülmektedir. Bu yaklaşım nedeniyle düşünür/ekol ve düşünceler arasındaki devamlılık, geçişlilik ve diyalektik ilişki genelde kurulamamıştır. Ayrıca bir ekol olarak kabul edilmesi mümkün olmayan bazı düşünceler 73 sayısını tamam-lamak için mezhep kategorisine dahil edilmiştir. Ancak bu, onun tasnifinin ve yaklaşımının kendine göre orijinal ve öncekilerden ayrılan yönlerinin olmadığı anlamına gelmemektedir. Özellikle Mutezile-Zeydilik ilişkisini ele alması, Basra-Bağdat Mutezilesi biçiminde coğrafi bir ayrımı fark etmiş olması önemlidir. Burada onu diğerlerinden ayıran önemli nokta ise Mu-tezile’nin Bağdat kolunu Zeydilik içerisinde ele almış olmasıdır. Malatî’ye göre Basra Mutezi-lesi bazı açılardan daha isabetlidir. Ancak Mutezile’nin tartıştığı muhkem-müteşabih gibi ko-nuların haddi zatında geç dönem ortaya çıktığını belirtmesi de önemlidir. Elbette bu görüş-ler, kendisini Ehl-i Sünnet olarak gören bir alimin yaptığı değerlendirmelerdir.

Anahtar Kelimeler: Mutezile, Ehl-i Sünnet, Ehl-i Sünnet, muhkem,müteşabih



ET-TENBÎH VE'R-RED ALÂ EHLİ'L-EHVÂ VE'L-BİDA' ADLI

ESERDE YER ALAN HADİSLERİN KAYNAKLARI VE

DEĞERLENDİRİLMESİ

Abdurrahman ECE, Yrd. Doç. Dr. Siirt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Temel İslam Bilimleri Bölümü

Hadis Ana Bilim Dalı[email protected]

Malatya’da dünyaya gelmiş ve daha sonra dönemin önemli ilim merkezlerinde ilim tahsil etmiş olan önemli âlimlerden birisi de hicri IV. asırda yaşamış Ebü'l-Hüseyn Muham-med b. Ahmed b. Abdirrahman e l-Malati et-Tarâifi el-Askalani (ö. 377/987)’dir. Fıkıh, kelâm, kıraat, mezhepler tarihi ve hadis ilmini tahsil ettiği anlaşılan el-Malatî’nin birçok eser kaleme aldığı kaynaklardan anlaşılmaktadır. Ancak yazığı eserlerden sadece et-Tenbîh ve’r-Red alâ Ehli’l-Ehvâ ve’l-Bida’ adlı eserinin günümüze ulaştığı bilinmektedir. Bu eser, fırkaları ele alan kendi alanında yazılmış en eski kitaplardan biridir. Kitabın ana konusu itikâdî fırkalar/mez-hepler olması hasebiyle eser, bu alanlarda yapılan çalışmalara konu olmuştur. el-Malatî’nin, aynı zamanda hadis ilmiyle uğraştığı ve hadis rivayetinde bulunduğu, dolayısıyla aynı za-manda bir muhaddis olduğu da söylenmiştir. Nitekim o bu eserinde Kur’an ayetleri yanında birçok rivayete de yer vermiş, bunları eserde ortaya koyduğu fikir ve düşüncelerine ve zik-rettiği bilgilere delil olarak göstermiştir. Ancak bu konuda bügüne kadar her hangi bir çalış-manın yapılmadığı görülmektedir. Bu itabarla hem müellifin ve hem de yaşadığı dönemin sünnet anlayışını da yansıttığını düşündüğümüz bu eserin içerdiği rivayetlerin kaynakları-nın tespit edilmesi ve değerlendirilmesinin yapılmasının faydalı olacağı kanaatindeyiz. Ay-rıca hicri üçüncü asırda yaşamış ve günümüze ulaşmadığı iddia edilen Ebû ‘Âsım Huşayş b. Esram b. el-Esved en-Nesâî’in (ö. 253) el-İstikâme adlı eserinden rivayetleri naklediyor olma-sı da ayrıca bu rivayetler üzerinde durmayı gerekli kılmaktadır.

Bildiride öcelikle Ebü’l-Hüsayn el-Maltî kısaca tanıtılacak, hadis aldığı hocaları ve tale-beleri hakkında bilgi verilecektir. Daha sonra müellifin et-Tenbîh ve’r-Red alâ Ehli’l-Ehvâ ve’l-Bida’ adlı eserinden hareketle, sünnet hakkındaki görüşlerine yer verilecek, eserinde yer ver-diği rivayetlerin tespiti yapıldıktan sonra tahrîc ve değerlendirilmeleri yapılacaktır. Bildiri-nin neticesinde el-Malatî’nin Sünnet’e bakışı, hadis ilmindeki yeri ve eserdeki rivayetlerin kaynak değeri ortaya konmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler: İslam, Fırka, Tahric, İtikadi Mezhepler, “et-Tenbîh ve'r-Red alâ Ehli'l-Ehvâ ve'l-Bida”

85

ARAPKİRLİ HÜSEYİN AVNİ EFENDİ VE KELAM İLMİNE

KATKILARI

Hulusi ARSLAN, Prof. Dr. İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Temel İslam Bilimleri


Osmanlının son ve Cumhuriyetin ilk dönemlerinde yaşayan Malatya’lı âlimlerden biri olan Hüseyin Avni Efendi ilim ve kültür hayatımıza önemli hizmetlerde bulunmuştur. Bil-hassa kelam ilmine ait yazdığı yirmi iki makale ve İlm-i Kelam adlı eseriyle bu ilme önemli kat-kılar yapmıştır. Eserleri incelendiğinde onun çoğunlukla klasik kelamın görüşlerine bağlı kal-makla birlikte yaşadığı devrin itikadi sorunlarına cevap arayışı içerisinde olduğunu görmek mümkündür. O eserinde bilgi ve varlık bahislerine yer vermeden doğrudan Allah’ın sıfatla-rıyla konuya girmiş olsa da müstakil olarak yazdığı makalelerde bilginin kaynağı ve türlerine yer vermiştir. Bu konuda iç ve dış duyuları birlikte hesaba katarak insanı bir bütün olarak de-ğerlendirmeye çalışmıştır. Yine Hıristiyanlara reddiye mahiyetinde Teslis inancının tevhide aykırı oluşu üzerinde durmuştur. Nübüvvet bahsinde akli olarak peygamberlere duyulan ih-tiyacı izah etmiş, Hz. Muhammed’i ve İslam dinini diğer peygamberler ve dinlerle mukayese ederek üstünlüklerini ortaya koymaya çalışmıştır. Bu konuda yeni sayılabilecek yaklaşımı özellikle İsra ve Miraç gibi hadiselerin bilimsel gerçeklerle izahını yapmak suretiyle dini haki-katlerin akıl ve bilimle çelişmediğini göstermeye çalışmaktır. Çünkü onun yaşadığı dönem-de bu yöndeki iddialar yaygındır. Ahiretin gerekliliğini akli ve ahlaki delillere dayandıran Arapkirli Hüseyin Avni Efendi, ahiret olmadığı takdirde, ahlaki hayatın müeyyidesiz ve kont-rolsüz olacağını söylemiştir. Yine dönemin din karşıtı felsefi yaklaşımlarının etkisiyle olmalı, ahiret konusunda en çok ruhun varlığı, ahirette cismani haşrin mümkün olduğu üzerinde durmuştur. Bu hususta Maddiyyun ve Tabiiyyun’a red mahiyetinde yeni konulara yer ver-miştir. Arapkirli Hüseyin Avni Efendi’nin hayatı ve ilmi görüşleri dönemin siyasi, ilmi ve kültü-rel atmosferini doğru bir şekilde algılamak için önemlidir. Ana başlıklar halinde verilen yu-karıdaki meseleler tebliğde daha derinden analiz edilecek ve böylece onun hayatı ve kelam ilmine katkıları ortaya konmaya çalışılacaktır. Tebliğden amaçlanan husus Malatya’lı bir ilim insanını ve fikirlerini daha yakından tanımak suretiyle yeni nesillere ve ilim dünyasına tanıt-maktır.

Anahtar Kelimeler: Arapkirli Hüseyin Avni Efendi, Maddiyyun,Ahiret,İslam Dini,Nübüvvet, İlm-i Kelam



ARAPKİRLİ HÜSEYİN AVNİ VE CERİDE-İ İLMİYYE'DE

KELÂM ARAŞTIRMALARI

Fikret SOYAL, Yrd. Doç. Dr. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi K Temel İslam Bilimleri


1863’de Malatya/Arapkir’de doğan, İbtidai ve Rüşdiye’yi Arapkir’de okuyan Hüseyin Avni, babası Arapkir ulemasından Molla Hasan olarak bilinen Kara Mehmed oğlu Hasan Fehmi Efendi’dir. Küçük yaşlardan itibaren babasından ders alan Arapkirli Hüseyin, Ispanak-çızâde medresesinde müderris Mustafa Fevzi Efendi’nin derslerine devam ederek 1885 yı-lında icazet almıştır. İstanbul Darülfünû’nunda Ulum-u Şer’iyye bölümünde, 1904 yılına denk gelen son sınıf öğrencilerinin ders programına göre Bayezid Dersiamı Arapkirli Hüse-yin Avnî kelâm dersini okutmak üzere görevlendirilmiştir. Bâyezid Camii dersiamlığı başta olmak üzere Medresetu’l Mutehassisin İlm-i Kelâm Müderrisliği ve diğer görevleriyle, daha sonra Laleli’de okuttuğu dersler ve Ceride-i İlmiye’de yazdığı kelâmla alakalı 22 makale ve İlm-i Kelâm Dersleri adlı eseri, onun bu ilim alanındaki özelliğini göstermektedir. Arapkir’li Hüseyin Avni, Ruus imtihanını başararak 1888’de Bayezid Camii’nde ders okutan, Osman-lı’nın son dönemiyle Cumhuriyet sonrasında yetişen pek çok kişiye hocalık yapmış olan, 1911’de Fatih Sahn Medresesi’nde Arap Edebiyatı Müderrisliğine, 1912 yılında Bab-ı Mesi-hat’de İlim Şurası Üyeliğine ve Medresetu’l Mutehassisin’in Müdür-i Umumiliğine atanan ve 1912’de Huzur derslerine katılan bir isimdir. 1913’de Medresetu’l Mutehassisin İlm-i Kelâm Müderrisliğine, 1915’de Medrese-i Süleymaniye Müdürlüğüne atanmıştır. Bundan sonra 1916 yılında Daru’l Hikmeti’l İslamiye üyeliğine, 1919’da başkanlığına tayin edilmiştir. Bu teş-kilatın en uzun süre başkanlığını yürüten bir isim olması dikkat çekicidir. Tevhid-i Tedrisat Ka-nunu ile medreselerin ve Daru’l-Hikme’nin kapatılması ile Büyük Millet Meclisi kararıyla 1926’da Darulfünûn İlahiyat Fakültesi Hadis, Hadis Tarihi ve Kelam ilmi dersleri hocalığına atanmış bir isim olarak temayüz etmektedir. Bu çalışmada Arapkirli Hüseyin’in ilmi kişiliği-nin yanı sıra özellikle dönemin resmi yayın organı olan Ceride-i İlmiye’de yazdığı kelâmla ala-kalı 22 makale üzerinde durularak aslında dönemin İslami ilimler açısından geldiği noktaya ve özel olarak Kelâm ilmiyle ilgili duruma ışık tutulacaktır.

Anahtar Kelimeler: Ceride-i İlmiyye, Ulum-u Şer'iyye , İlm-i Kelâm , Tevhid-i Tedrisat

87

ARAPGİRLİ HÜSEYİN AVNİ'DE BİLGİNİN KAYNAKLARI

VE EPİSTEMİK DEĞERİ

Mustafa Bozkurt, Yrd. Doç. Dr. İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kelam Ana Bilim Dalı

[email protected]

Osmanlının son dönemlerinde ve cumhuriyetin ilk yıllarında yaşamış olan Arapgirli Hüseyin Avni (1864-1954), döneminin önemli kelamcılarındandır. Kelam ilmine dair eserler ve çok sayıda makaleleri bulunan Hüseyin Avni, Maturîdî gelenekten gelen bir kelamcı ol-makla birlikte Medrese geleneği de diyebileceğimiz Felsefî – Kelam’ın da son dönemlerdeki önemli temsilcilerindendir. Materyalist ve pozitivist akımlara karşı İslam’ın inanç esaslarını savunup Müslümanların içerisinde bulundukları atıl durumdan nasıl kurtulacaklarına dair önemli makaleleri kaleme almıştır.

Tebliğimizde, buhranlı bir dönemde yaşayan ve dönemin temel sorunlarına çözüm önerileri sunan Arapgirli Hüseyin Avni’nin bilgi sisteminin temel kaynakları ve bu kaynakla-rın epistemik değeri üzerinde durulacaktır. Dönemin çağdaş sorunlarına çözüm getirirken kullandığı yöntemin ve meseleleri temellendirirken üzerine sistemini oturtturduğu episte-molojinin mahiyeti ortaya konulmaya çalışılacaktır. Bu anlamda onun akıl ve vahye bakış açı-ları ve epistemolojisindeki yeri üzerinde durulacaktır. Mâturîdî gelenekten olmasına rağ-men felsefî kelamın izlerini gördüğümüz, Hüseyin Avni’nin yeni ilm-i kelam döneminin en önemli temsilcilerinden bir olduğunu söylemek mümkündür.

Bu tebliğ hazırlanırken yazma ve matbu eserleri yanında dönemin resmi yayınların-dan olan “Ceride-i İlmiyye’ isimli akademik derginin Kelam bölümlerini yazan Hüseyin Avni’nin burada yayınlanan ve yöntem olarak da Felsefî-kelam geleneğini adeta güncelleş-tiren, makaleleri incelenecektir.

Anahtar Kelimeler: Arapkirli Hüseyin Avni, İlm-i Kelam İslami ilimler, İlahiyat



KELAM İLMİNİN YENİDEN İNŞASINDA ARAPGİRLİ

HÜSEYİN AVNİ'NİN YERİ

Ahmet CEYLAN, Yrd. Doç. Dr. Mardin Artuklu Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümü

[email protected]

18 yüzyıla kadar İslam Dünyası özellikle Osmanlı İmparatorluğu bilimsel, kültürel, eko-nomik, siyasi ve askeri alanda kendini çok güçlü hissettiği için yüksek bir öz güvene sahipti. “Devlet ebet müddet” vecizesi bu öz güveni açık bir şekilde ifade eder. İlmi alanda artık yeni içtihatlara ihtiyaç olmadığı gerekçesiyle “içtihat kapasının kapandığı” kanaati genel kabul görmüştür. Ancak 1699 yılında imzalanan Karlofça Antlaşması ile Osmanlı İmparatorluğu as-keri, siyasi ve iktisadi açıdan zayıflama sürecine girmiştir. 1789 yılında Napolyon Mısır’ı işgal etmiş, aynı yıllarda İngilizler Hindistan’ı kolonileştirmiştir. Osmanlı İmparatorluğu Balkan-larda, Kırım’da, Kuzey Afrika’da Arabistan’da ağır yenilgiler yaşamıştır. 20. Yüzyılın ilk yirmi yı-lında Orta Anadolu ile İran’ın bir kısmı hariç bütün İslam coğrafyası batılı devletlerin fiili işga-li altına girmiştir. Askeri, siyasi, iktisadi, ilmi ve kültürel alanda ağır yenilgiler yaşayan İslam coğrafyasında öz güvenin yerini Avrupa’ya özenme, taklit etme kendi kültür ve benliğinden utanma hastalığı başladı. Bunun sonucunda her alanda öz eleştiri ve kendini gözden geçir-me ihtiyacı doğdu; yeniden inşa, baas, ıslah, tecdit, modernleşme, çağdaşlaşma, inkılap, devrim kavramları ile ifade edilen akımlar oluştu. İslam coğrafyasında farklı şekillerde orta-ya çıkan bu düşünsel akımlar; artık çağın kültürel, felsefi, ilmi, siyasi ve iktisadi sorunlarına çözüm üretme yeteneğini yitiren kelam ilminin yeniden inşasında etkin rol almışlardır. Ar-kaik sorunlarla uğraşan ve skolastik bir hal alan kelam ilmini günümüze taşıyarak, insan ve toplumun yaşadığı inanç ve düşünce sorunlarına çözüm üreten bir ilim haline getirme ça-baları Yeni İlmi Kelam olarak adlandırılmıştır.

1887-1923 yılları arasında 36 yıl Osmanlı döneminde, 1923-1934 yılları arasında 11 yıl Cumhuriyet döneminde toplam 47 yıl ilim, kültür ve eğitimin çok önemli kademelerinde görev almış önemli bir şahsiyet olan Arapgirli Hüseyin Avni Karamehmetoğlu’nun özellikle metot ve konu bakımından kelam ilminin yeniden inşasına ciddi katkılarda bulunmuştur. Bu katkıları yıllarca verdiği İlm-i Kelam ders notlarından oluşan 1331 yılında basılan 272 say-fadan oluşan Osmanlıca “İlm-i Kelam” adlı eseri temel kaynak olacaktır. Ayrıca 1918-1922 yıl-ları arasında Şeyhulislamlık Makamına bağlı en yüksek akademik makam olan Daru’l-Hikmeti’l-İslamiyye’de üye daha sonra başkan vekili ve son üç yıl başkan olarak görev yap-mıştır. Görevi esnasında bu kurumun çıkardığı resmi yayın organı olan “Ceride-i İlmiye” der-gisinde yayınlanan kelam ilmi ile ilgili 22 makalesi önemli kaynaklardır. Mezkûr kitap ve 22 makalenin titiz incelenmesi sonucunda Malatya’nın mümtaz bir ilim ve düşünce şahsiyeti olan Arapgirli Hüseyin Avni’nin kelam ilminin yeniden inşasına yaptığı katkının akademik dünyaya tanıtılması araştırmanın temel amacını teşkil etmektedir.

89

ARAPKİRLİ HÜSEYİN AVNİ EFENDİ VE İLMİ USULİ'L-

HADÎS İSİMLİ ESERİ

Yakup KOÇYİĞİT, Yrd. Doç. Dr. Karabük Üniversitesi İlahiyat Fakültesi

Temel İslam Bilimleri Bölümü Hadis Anabilim Dalı[email protected]

Geçmiş dönemlerde İstanbul Osmanlı Devleti’nin başkenti olması hasebiyle siyaset, kültür ve ilmin merkezi olmuştur. Bu gün de başkent olmamasına rağmen belli ölçüde bu özelliğini sürdürmektedir. İstanbul dışında bazı beldeler vardır ki küçük olmalarına rağmen birçok ilim adamı yetişmiştir. Taşrada yetişip İstanbul’da ilmi kariyerini ıspat eden bu alimler, beldelerinin övünç kaynağı olmuşlardır.

Arapkir bir çok alim yetiştirmiş Anadolu’nun küçük ama kadim bir kültürün izlerini ta-şıyan şirin bir ilçesidir. Burada doğup ilk tahsilini yine kendi memleketinde tamamlamış olan Hüseyin Avni (Karaahmedoğlu) Payitahtta ilmini kemale erdirerek döneminde üst düzey medreselerde ve son dönemde kurulan Darul’l Fünûn İlahiyat fakültesinde Hadis Ta-rihi ve İlm-i Kelam ders hocalığı yapmış değerli bir ilim adamıdır.

Osmanlıda en önemli ilmi payelerden sayılan, Huzur dersleri mukarrirliği ve muhatap-lığı yapmış olan Hüseyin Avni, çeşitli askeri ve sivil eğitim kurumlarında Osmanlıca, Arapça ve İslami ilimlerin çeşitli dallarında muallimlik yapmıştır. Bununla birlikte uzun süre Beyazıt ve Laleli camilerinde de dersler vererek birçok öğrenciye icazet vermiştir.

Hadis tarihi hocalığı yaptığı esnada ders notları olarak hazırladığı, basılmamış olan Hadis Usulü ve Tarihi ile ilgili doküman, Darul’l Fünûn İlahiyat fakültesinde bu derste okutu-lan konuları ve öğretim düzeyini göstermesi bakımından oldukça önemlidir. Ayrıca bu eser müellifin hadis usulü ilminin çeşitli konuları hakkında görüşlerini de göstermektedir.

Günümüzde bu ders, benzer isimlerle İlahiyat fakültelerinde okutulmaktır. Geçmişin bilinmesi, önceden yaşamış ve eser vermiş alimlerin tanınması, hem onlara gösterilmesi ge-reken bir vefa borcu hem de geleceğimizi daha doğru inşa etme açısından önemlidir. Bu se-beple bu bildiride Arapkirli Hüseyin Avni Efendi ve İlmi Usuli’l Hadis isimli eseri biçim ve muhteva açısından incelenecektir.

Anahtar Kelimeler: Arapkirli Hüseyin Avni, İlm-i Kelam İslami ilimler, İlahiyat



UDİ BESTEKAR NEVRES ORHON

Timur VURAL, Doç. Dr. Ömer Halisdemir Üniversitesi Türk Musikisi Devlet Konservatuvarı

[email protected]

1873 yılında Malatya'nın Yeşilyurt Kazasında doğan Nevres Bey yoksul bir ailenin çocuğu olarak büyümüştür. Zor bir çocukluk yaşayan Nevres'in küçük yaşta annesi ölmüştür. Babası ile birlikte İstanbul'a dönen Nevres eğitimini burada tamamlar ve memuriyete başlamıştır. İstanbul'da udiliğiyle nam salan Nevres Bey artık musiki fasıllarının aranan ismi olmaya başlamıştır. Disiplinli yaşam tarzı, musiki anlayışına da yansımıştır. Musiki icrasında tavırdan ve temiz icradan hiçbir şekilde taviz verilmesine izin vermeyen parlak bir müzisyen olmuştur. Hamparsum ve Batı tarzı nota yazısını çok iyi kullanan Nevres Bey için müzik asla ticari bir anlam arz etmemiştir. Halk tarafından ilk tanınması 1908 yılında Tepebaşı tiyatrosunda sahneye çıkış ile olmuştur. Bu konserindeki ud icrası ve taksimleri ile büyük beğeni toplamıştır. Bu araştırma kapsamında Udi Bestekar Nevres Orhon'a ait yaşam hikayesi, sanatçı kimliği, eserleri ve derleme faaliyetleri yeni bilgiler eşliğinde sunulacaktır.

91

SAMİ KASAP: HAYATI VE SANATÇI KİŞİLİĞİ"SAMİ KASAP" WITH LIFE AND ARTIST PERSONALITY

Ünal İMİK, Doç. Dr.Sinan HAŞHAŞ, Öğr. Gör. Dr.

Hüseyin GÖÇER [email protected]

Coğrafi konumu ve sosyo-kültürel yapısı itibarı ile Anadolu’nun önde gelen şehirleri arasında yer alan Malatya birçok ilim, bilim ve sanat adamı yetiştirmiştir. Türk Müziği ses sa-natçılarından biri olan Sami Kasap ’da bu coğrafyada yetişmiş Malatyalı sanatkârlardan biri-dir. Sami Kasap, gerçek geçim kaynağı ve mesleği kasaplık olmasına rağmen, yaşamı bo-yunca gerek ses yorumculuğu, gerekse ürettiği sanat eserleriyle yöre ve ülke kültürümüze önemli katkılar sağlamış bir sanat adamı olmuştur. Araştırmada, Sami Kasap’ın hayatı ve sa-natçı kişiliği çeşitli boyutları ile ele alınmaktadır. Araştırma betimsel nitelikle olup, veriler kaynak taraması ve karşılıklı görüşmeler sonucunda elde edilmiştir. Ayrıca konuya yönelik uzman görüşlerinden de faydalanılmıştır.

Araştırma sonuçlarından birkaçı sıralanacak olursa, Sami Kasap’ın Türk Müziğindeki önemli ses sanatçılarından biri olarak görülmesi gerektiği, kendine has üslubu ve yorumuy-la zamanın müzisyenlerine ilham kaynağı olduğu, müzik eserleri ile de, Türk Müziği repertu-varına önemli katlılar sağladığı ilk aklımıza gelenler olacaktır.Anahtar Kelimeler: Malatya, Kültür, Sanat, Ses Sanatçısı, Sami Kasap.

Abstract With its geographical position and socio-cultural structure, Malatya, which is among the leading cities of Anatolia, has educated many scholars and artisans. Sami Kasap, one of the Turkish musician, is one of the Malatya craftsmen sprouting from these lands. Sami Kasap is a man of art who has made important contributions to culture with his works of art, which he has produced throughout his life. In the research, Sami Kasap' life and artist personality is handled in various dimensions. The research was of descriptive nature and the data were obtained as a result of source survey and mutual interviews. It also benefited from expert opinions on the subject.

If a few of the research results are listed, Sami Kasap will be one of the important thinkers who should be seen as one of the most important sound artists in Turkish Music, inspired by musicians of the time with his own style and interpretation, and with works of writing and music, it will be the first time that important contributions are made to the Turkish Music repertoire.Key words: Malatya, Culture, Art, Singer, Sami Kasap.



MALATYALI MÜZİKOLOG MEHMET NAZMİ ÖZALP

Feyzan Göher VURAL, Prof. Dr. Ömer Halisdemir Ü[email protected]

Türkiye’de müzikoloji bilimine katkı sağlayan önemli isimlerden birisi olan Mehmet Nazmi Özalp, 1932 yılında Malatya’nın Darende İlçesi’nde doğmuştur. Darende Sayfiye İlko-kulu, Darende Ortaokulu, Malatya Lisesi’nin ardından Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi’ni bi-tirmiştir. Malatya Lisesi’nde okuduğu dönemde müzik öğretmeninden keman dersleri alan Özalp, üniversitede okuduğu yıllarda da musiki üzerine eğitimler almıştır. 1978 yılında söz-leşmeli kemençe sanatçısı olarak TRT Radyosu’nda işe başlamıştır. Türk Sanat Müziği ses ve saz sanatçılarına müzik tarihi ve kemençe dersleri vermiş; bu süreçte Türk Musikisi Tarihi üze-rine geniş bir arşiv oluşturmuştur.

Edebiyat, ebru, hat, resim, tarih ve koleksiyonculukla da uğraşan Özalp, müzikolog kimliği ile Türk Sanat Musikisinin Yakın Tarihçesi ve Ruşen Ferit Kam, Radyo Hatıralarım, Ömer Ferit Kam ve Ruşen Ferit Kam gibi eserler vücuda getirmiştir. Ancak onu müzikoloji alanında özel bir yere koyan eseri şüphesiz 2 ciltlik Türk Musikisi Tarihi – Derleme adlı eseridir. İnönü Üniversitesi’nin kuruluşuna katkıları nedeniyle ödüllendirilmiş olan Özalp’in, şarkı ve türkü formunda bestelediği eserler de mevcuttur.

Betimsel karakterli bu çalışmada, Malatyalı üstat Mehmet Nazmi Özalp’in müzik yol-culuğu hakkında bilgiler sunulacak; bilhassa tarihsel müzikoloji alanında yaptığı çalışmala-ra değinilerek, Malatya kültür tarihi açısından önemi vurgulanacaktır.

Anahtar Kelimeler: Malatyalı İlim İnsanları, Musikişinas, Müzikoloji, Mehmet Nazmi Özalp.

93

TARİHSEL SÜREÇTE MALATYA'DA MÜZİK KÜLTÜRÜ VE

SOSYAL YAŞAM ETKİLEŞİMİ

Sabahat ASLANTRT

[email protected]

Kadim insanlık kültürünün mihenk taşlarına tanıklık eden anadolu, insanlık tarihini an-lama, tanıtma ve tanıma açısından yeryüzünde insanlık için bir hazinedir. İnsan sosyal bir varlık oluşunu, anadolu’da kurulan, anadolu’ya gelen düşünce ve inanç toplulukları ile zen-ginleşen yapıları ile neredeyse bütün dünyaya uzanan akım ve gelişmelerle kavramıştır. Dünya insanlık ailesi, denebilir ki doğudan yayılan sosyal ve kültürel akımlarla zenginleşmiş aslında günümüz teknolojisinde baş döndürücü bir hızla yükselen “küresel değişim veya çal-kantılara” yine bu akımlar sayesinde “insan” üst kimliğini koruyabilmiştir denebilir. Yani, “ışık doğudan yükselir”. İnançların zenginliği bir yanı ile analiz-sentez akışına tanıklık ederken ni-hayetinde yaygın ve yeni sözler eden bir peygamberin dini olan islamiyet’in, insanı temel alan bir kültür yapısı ve akışının da anadolu halk kültürünün de zenginliği ile tüm çağlara uzanacak bir güçlü üst yapı kurumu oluşmasına verdiği katkı ile temel çıkış anahtarımızdır. İnsanlık tarihi müzikle iç içedir. Fiziki dil lisanları konuşarak vücut bulurken, ruhun sesi müzik olarak yankılanır. Anadolu’nun tüm kültür hayatında müzik dinsel ve sosyal tanım ola-rak neredeyse temel nitelik taşır. İşte geleneksel toplumsal yapıyı en iyi anlatan halk müziği, türk müziği içinde çok özel bir yere sahiptir. Malatya ili sınır komşusu olan adıyaman, erzin-can, sivas, kahramanmaraş ve elazığ ile kültür komşusudur. Bir yandan güneydoğu anadolu ve uzantısı olan urfa, diyarbakır ve kerkük daha genel ifadeyle kuzey ırak türkmen kültürü-nün izlerini taşır. İki yakın komşusu kahramanmaraş ve sivas’ın yakın çevresinden ozanlık ge-leneğini barındırır. Öte yandan erzincan, eğin ve elazığ harput kültürünün ağırlığını da his-seder. Yani insanlık tarihinin müzikle iç içe olduğunun resmidir. Anonim türküleri, halayları, uzun havalarıyla hayatın içine karışır. Müzik geleneksel yaşamının bir parçasıdır. Malatya bunun temel taşları olan kayıtları bıze sunar. 1071 sonrasında türklerin anadolu’ya gelişi daha önce 8. yy’dan itibaren islam ordularının akınıyla islam kültürü ile tanışan malatya, türk kültürünün de etkilerini kazanınca sosyal ve kültürel hayatın en önemli kaynaklarının teme-li olmuştur. İşte o günden bugüne birçok başlık altında incelenecek müzikal yapı inanç ek-senli önemli kazanım ve etkilerle inceleme konusu olarak üzerinde durduğumuz bir alandır.



MALATYALI

İnsanları

ve

341 00 710422İnönü Üniversitesi Turgut Özal Kongre ve Kültür Merkezi / Battalgazi-Malatya [email protected]

geçmiştengünümüze malatyali İlim 17-19 fikır kasım konevi, malatya... · 2019-02-05 ·...

Documents