GELİŞİM

PSİKOLOJİSİ

2019

Murat CİVELEK

(Psikolojik Danışman ve

Eğitim Bilimleri Uzmanı)

http://www.rehberlik.biz.tr civelek.murat@gmail.com

civelek_murat@yahoo.com

3. ÜNİTE BİLİŞSEL GELİŞİM

2

KPSS’de bu bölümden her yıl

ortalama 2-3 soru gelmektedir.

Bu bölümdeki sorular genellikle bilgi

veya örnek verilerek sorulan yarı bilgi

sorusu şeklindedir.

2007 2008 2009 2010

(E) 2010

(T) 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018

Bilişsel gelişim

(Piaget) 1 3 4 3 3 2 2 3 2 2 1 2 3

Bilişsel gelişim

(Vygotsky) 1 1 1 2 1 1

4

BÖLÜM 1: PİAGET’İN BİLİŞSEL

GELİŞİM KURAMI

Jean PİAGET (1896 - 1980)

Piaget, bilişsel gelişimi hem biyolojik

ilkelerle hem de çevresel etkenlerle

açıklamıştır. Bilişsel gelişimin beyin ve

sinir sisteminin olgunlaşması ve bireyin

çevreye uyum sağlaması sonucunda

ortaya çıktığını savunmuştur.

Bilişsel gelişimi, dünyayı öğrenme

yolunda bir denge, dengesizlik, yeni bir

denge süreci olarak görmüştür. Yani, alt

düzeydeki bir dengeden üst düzeydeki bir

dengeye ilerleme olarak tanımlamıştır.

5

Piaget zekâyı, çevreye uyum sağlayabilme

yeteneği olarak tanımlamıştır.

Bireyi bilgi kazanma sürecinde aktif olarak

kabul etmiştir.

Değişik yaşlarda bulunan çocukların ve

yetişkinlerin anlama ve bilişsel yapıları

birbirinden farklıdır. Yani çocuk zihniyetinin

yetişkinin zihniyetiyle hiçbir ilişkisi yoktur.

Çocuğun mantığı kendine özgü olduğu gibi,

ona göre, düşüncesi de benmerkezlidir. O

kendisi için gelişir, kendi tarzında eğlenir.

Çocukta bilişsel (düşünce) ve dil gelişiminin,

yaş ile beraber çeşitli evrelerden geçerek

oluştuğunu savunmuştur.

6

1-) Zeka: Çevreye uyum sağlayabilme yeteneğidir.

2-) Bilişsel yapı: Bireyde o an var olan zihinsel organizasyon veya

yetilerdir. Bir çocuğun bilişsel yapısını, büyük ölçüde biyolojik olgunluk

düzeyi belirlemektedir.

Bilişsel yapı daha çok yetişkinlerin zihinsel süreçlerini açıklarken,

çocuklar için ise şema kavramı kullanılır.

3-) Şema: Şemalar en temel bilişsel yapılardır, bilişsel yapının öznel

halidir. Çevreyle etkileşim sonucunda oluşan, organize olmuş, kolayca

tekrar edilebilen ve yeni gelen bilgilerin yerleştirileceği bir zihinsel bir

çerçeve veya kalıptır.

Şema, bireyin çevresinde bulunan, nesne, olay ve olguları tanımak,

algılamak ve anlamlandırmak için zihinde oluşturduğu algı ve referans

çerçevesidir.

A. PİAGET’İN BİLİŞSEL GELİŞİMİNDE TEMEL KAVRAMLAR

7

Sahip olduğumuz ilk şemalar emme ve

yakalama refleksleridir. Bu şemaları

insan doğuştan getirir.

Çeşitli yaşantıları sonucunda insanlar

yeni şemalar edinir ve şemalar zamanla

yerini daha bilinçli yapılara (bilişsel

yapılara) bırakırlar.

EMME

YAKALAMA

REFLEKSİ

Mesela; bir araba denildiğinde zihninizde oluşan genel

tasarım, düşünce şemadır. Burada araba dediğimizde

herhangi bir araba değil de genel bir araba tasarımı

zihnimizde canlanmaktadır; bu işte bir şemadır.

8

4-) Uyum sağlama (Adaptasyon):

Bireyin çevresiyle etkileşerek, çevresine

ve çevresindeki değişikliklere uyum

sağlamasıdır. Bu iki türlü gerçekleşir:

Özümleme uyumsama

Mesela; 2 aylık çocuğa çıngırak verildiğinde onu yakalayıp

ağzına götürecek ve emecektir. Çünkü bu uyarıcıyla ilgilenmesi

için uygun şema, yakalama-emme şemasıdır (çocuk özümleme

yapmıştır).

9 aylık çocuk çıngırak aldığında sallayabilir, döndürebilir ya da

atabilir. Çünkü olgunlaşma ve yaşantı sonucu şemaları

değişmiş ve gelişmiştir (emme şemasından itme, sallama, atma

şemasına geçmiştir ve çocuk uyum sağlamıştır).

9

a) Özümleme (asimilasyon): Bireyin yeni karşılaştığı durumları

önceden var olan şemaların içerisine yerleştirmesi ve açıklamasıdır.

Birey yeni karşılaştığı durumları daha önceki benzer şemalara

yerleştirerek bir genelleme yaparak açıklamaya çalışır. Yani

özümleme, şema içinde bir değişikliğe sebep olmaz. Bu nedenle

şemanın ürettiği şemaya ait davranış ve düşüncede değişiklik olmaz.

Mesela; hayatında ilk kez Leopar gören bir çocuk daha önce edindiği

kedi şemasına leoparı yerleştirerek, leoparı kedi olarak tanımlayacaktır

ve kedilere yaptıklarını (sevme, dokunma gibi) yapmaya çalışacaktır.

Televizyon kumandasını mikrofon olarak kullanan Defne’nin bu davranışı, Piaget’nin bilişsel gelişim kuramına göre aşağıdakilerden hangisiyle açıklanır? A) Toplumsal aktarım B) Dengeleme C) Özümleme D) Uyma E) Olgunlaşma

10

11

Günlük yaşantımızda ilk kez karşılaştığımız şeyleri, bilinen şeylere

benzeterek açıklama davranışımız bu özümleme davranışına örnektir.

Mesela; kedinin dört ayaklı bir hayvan olduğunu bilen yani kedi ile ilgili bir

şemaya sahip olan bir çocuk, ilk defa gördüğü bütün dört ayaklı

hayvanlara (köpek, at, aslan, leopar) kedi der (genelleme), yani özümler.

Dört yaşındaki Nursel sokakta yürürken bir cüce görür. Annesine dönerek “Şu çocuğa bak.” der. Annesi Nursel’e bazı yetişkinlerin böyle küçük olduklarını anlatmaya çalışır. Nursel “Hayır anne, o bir çocuk.” diyerek ısrar eder. Nursel’in cüce kişiyle ilgili bu tepkisi aşağıdakilerden hangisine örnek olabilir? A) Organizasyon B) Uyum kurma (akomodasyon) C) Özümleme (asimilasyon) D) Nesne devamlılığı E) Korunum

12

Bir hemşirenin kendisine iğne yapmasından sonra hemşirelerin kötü olduğuna inanan bir çocuk, yanağının başka bir hemşire tarafından okşanmasını canını yakmaya yönelik bir davranış olarak yorumlar. Çocuğun, yanağının okşanmasını bu şekilde yorumlaması Piaget’nin bilişsel gelişim kuramına göre aşağıdakilerden hangisine örnek olabilir? A) Genelleme B) Benmerkezcilik C) Uyum kurma (akomodasyon) D) Psikolojik stres E) Özümleme (asimilasyon)

13

14

b) Uyumsama (Akodomasyon, düzenleme, yerleştirme): Eğer

önceki şemalar bir nesneyi, olayı veya durumu açıklamak için yeterli

olmazsa bu durumda mevcut şema değiştirilerek veya yeni bir şema

oluşturularak uyum sağlamaya çalışılır.

Uyumsama, mevcut şemayı yeni durumlara göre yeniden

biçimlendirme süreci veya yeni şemaların oluşturulması sürecidir.

Mesela; Hayatında ilk defa köpek gören bir

çocuk, zihnindeki mevcut kedi şemasına göre

onu kedi olarak tanımlar (özümleme) ve

köpeklere kedilere davrandığı gibi davranır

(mesela; köpeğe yemesi için süt verir). Ancak

onun havladığını, kemik yediğini görünce (ayırt

etme) köpeği kedi şemasından çıkarır, ayrı bir

köpek şeması oluşturur (uyumsama).

Bütün basketbol oyuncularının boyunun çok uzun olduğunu

düşünen Harun, çok kısa boylu bir basketbol oyuncusuyla

karşılaştıktan sonra “Basketbol oyuncularının bir çoğu uzun

boyludur; ancak kısa boylu basketbol oyuncusu da olabilir.”

biçiminde düşünmektedir.

Bu düşünme biçimi, Piaget’in kuramında yer alan

aşağıdaki kavramlardan hangisiyle açıklanabilir?

A) Özümleme

B) İşlem

C) Tersine çevirebilirlik

D) Uyum kurma (akomodasyon)

E) Görelelilik 15

16

Özümleme bir nevi genelleme (davranışçı kuramcılara göre) iken Uyumsama ayırt etme (davranışçı kuramcılara göre) dir. Mesela; zebrayı çizgili eşek olarak algılamak özümleme (bir nevi genelleme), iken zebra ile eşek arasındaki farklılıkları fark edip ayrı bir şema kurmak uyumsama (bir nevi ayırt etme) dır.

17

İlk yaşantılar, son yaşantılara göre

daha çok uyumsama içerir. Bu nedenle

çocuklar daha çok uyumsama yapar.

Yetişkinler ise bilişsel yapıların

çoğalması ile daha çok özümleme

yapar.

18

PİAGET’E GÖRE DEĞİŞMEZ

İŞLEVLER

1) Adaptasyon

(Uyum sağlama)

a) Özümleme

(Asimilasyon)

b) Uyumsama

(Düzenleme)

2) Örgütleme

Piaget, adaptasyon ve örgütlemenin doğuştan getirildiğini ve

tüm yaşam boyunca işlev gördüklerini belirterek bunlara

değişmez (fonksiyonel) işlevler adını vermiştir.

Piaget’ye göre; I. Biyolojik ve bilişsel fonksiyon için çok önemli olan, II. Fonksiyonel değişmezler olarak adlandırılan İki ilke aşağıdakilerin hangisinde sırasıyla verilmiştir? A) Özümseme – Düzenleme B) Özümseme – Dengeleme C) Düzenleme – Örgütleme D) Uyum sağlama – Örgütleme E) Dengeleme – Uyum sağlama

19

Bir okul öncesi eğitim kurumunun üç yaş sınıfında Kaan ve Kerem meyvelerle ilgili bir eğitici oyuncakla oynamaktadır. Her meyveden iki kart çifti mevcuttur. Kaan üzerinde karpuz resmi olan kartı işaret edip "Nerede bu topun diğeri?" diyerek diğer karpuz kartını aramaktadır. Bunu duyan Kerem arkadaşına hemen "O top değil, karpuz!" demiştir. Kaan ve Kerem’in bu ifadeleri Piaget’nin bilişsel gelişim kuramının aşağıdaki kavramlarından hangilerine örnektir? Kaan Kerem A) Özümleme Telafi etme B) Telafi etme Düzenleme C) Özümleme Düzenleme D) Düzenleme Telafi etme E) Düzenleme Özümleme

20

21

1-) Olgunlaşma: Bilişsel gelişim, biyolojik

temellere dayalı bir süreçtir. Bilişsel gelişim beyin

ve sinir sisteminin olgunlaşmasına paralel olarak

gelişir.

Mesela; yeni doğan bir çocuk sadece refleksleri ile

tepki verirken beyin ve sinir sistemi olgunlaştıkça

reflekslerin yerini bilinçli tepkiler alır. Yani beyin

ve sinir sistemi yeterli olgunluğa ulaştığında bilişsel

süreçlerde ilerleme olur.

2-) Yaşantı (Deneyim): Bu faktör çocuğun

nesnelerle veya durumlarla birebir ilişkiye

geçmesidir. Çocuğun şema oluşturması için

nesnelerle birebir ilişkiye geçmesi gerekir.

Buna bağlı olarak bilişsel gelişim, kişinin geçirdiği

yaşantı zenginliği ile ilişkilidir. Yaşantı zenginliği ne

kadar çoksa (daha çok özümseme ve uyumsama

yapacağı için), zihinsel gelişim o oranda iyi olur.

B. ZİHİNSEL GELİŞİMİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER

22

3-) Sosyal etkileşim/geçiş (Kültürel aktarma): Çocuğun

kendi deneyimi dışında aileden, arkadaşlarından,

öğretmeninden, TV’den kısacası bulunduğu tüm çevreden

edindiği veriler toplumsal aktarma yoluyla olur. Toplumla

kurulan her türlü iletişim, bireyin zihinsel gelişimini etkiler.

Mesela; çocukların içinde yaşadıkları toplumun dilini örf, adet,

geleneklerini, normlarını öğrenmesi başta aile, daha sonra

akrabaları, komşuları, öğretmenleri, akran grupları sayesinde

gerçekleşir.

23

4-) Dengeleme: Olgunlaşma, yaşantı ve

kültürel aktarım etmenlerini bir araya getirerek

zihinsel yapıyı inşa etmektir.

Her çocuk belirli bir zihinsel dengeyle

dünyaya gelir. Yeni gelen her bilgi dengeyi

bozarak zihinde gerilim oluşturur. Özümleme

ve uyumsama süreçlerinin birbirleriyle

etkileşimi sonucu bu denge yeniden

sağlanarak öğrenme gerçekleşir.

Dengeleme bilişsel gelişimde önemli bir unsudur. Çünkü bilişsel

gelişim süreci denge – dengesizlik – yeniden denge şeklinde

devam eder. Zihin tüm hayatı boyunca bu dengeyi sağlama

eğilimindedir.

Özümleme ve uyumsama ile bu yeni durum açıklanamıyorsa yok

sayma (görmezden gelme) ile denge sağlanır.

24

DENGESİZLİK YAŞAMA…

Denge

Dengesizlik

Adaptasyon

Özümleme Uyumsama

YENİ

Denge

25

26

5-) Örgütleme (Organizasyon): Zihindeki

bilgi parçacıklarını (şemaları) sistematik ve

tutarlı hale getirmek için birleştirme,

ilişkilendirme veya gruplandırma eğilimidir.

Piaget’e göre, hiçbir bilgi diğerinden kopuk ya

da ilgisiz değildir. Birey birbirinden bağımsız

olarak öğrendiği bilgileri, birbirleriyle

ilişkilendirip yeni bir bilgiye ulaşır. Burada eski

ile yeni bilgiler arasında bir ilişki kurularak

birleştirme yapılır.

Mesela; küçük bir çocuk önceleri sadece araba

şemasına sahipken, deneyimleri sonrasında

kamyon, otobüs, tren, traktör, dozer, tır

gördükçe bunları kendi içinde gruplara ayırarak

organize eder; iş araçları (dozer, traktör), yük

taşıtları (kamyon, tır), toplu taşıma araçları

(otobüs, tren) gibi çeşitli gruplara ayırır.

ARABA

Dozer Kamyon Otobüs

İŞ ARAÇLARI

YÜK TAŞITLARI

TOPLU TAŞIMA

Traktör Tır Tren

Beş yaşındaki bir çocuğun çizdiği resim aşağıda verilmiştir.

Çocuğun kraliçeye ilişkin şemasını taç takan bir kadın, arıya ilişkin şemasını ise kanatları ve iğnesi olan bir böcek olarak oluşturup daha sonra iki şemayı birleştirerek bu resimde kraliçe arıyı taç takan dişi bir böcek olarak çizmesi, Piaget’nin bilişsel gelişim kuramına göre aşağıdakilerden hangisiyle açıklanabilir?

A) Toplumsal aktarım B) Odaklanma C) Canlandırmacılık D) Örgütleme E) Gecikmiş taklit

27

28

DÖNEMLER YAŞLAR

Duyusal Motor Dönemi 0-2 yaş

İşlem Öncesi Dönem 2-7 yaş

Somut İşlemsel Dönem 7-11 yaş

Soyut İşlemsel Dönem 11 yaş ve üstü

C. PİAGET’İN BİLİŞSEL GELİŞİM DÖNEMLERİ

29

PİAGET’in BİLİŞSEL GELİŞİM DÖNEMLERİ ve ÖZELLİKLERİ

Zihinsel gelişim yavaş ve aşamalıdır.

Bir aşamada elde edilenler sonraki aşamaların temelini oluşturur.

Zihinsel gelişim evreleri hiyerarşiktir.

Zihinsel gelişimde bireysel farklılıklar görülebilir.

Evrelerin sırası değişmez, her birey, evreleri atlamadan sırayla izler.

Piaget‘e göre çocuk, basitten karmaşığa doğru bir sıra

içinde bilişsel gelişimini sürdürür.

30

1) Duyusal motor (hareket) dönemi (0–2 yaş)

31

Piaget'in Bilişsel Gelişim Kademeleri

Gelişim aşaması

ve yaklaşık yaş

Duyusal Motor Dönem

(0 - 24 ay)

Öğrenme ve problem çözme yeteneği Bebek dış dünyayı keşfetmede duyarak, hissederek,

yaparak yani duyu ve motor becerilerini kullanarak

öğrenmesini yapar ve çevreye uyum sağlar.

Bebeğin dünyayı tanımasında (öğrenmesinde) taklit ve

deneme-yanılma olmak üzere iki öğrenme yolu vardır.

Refleks Dönemi (0-8 aylar) Bebekler doğuştan bazı refleksler ile dünyaya gelirler.

İlk refleksler “emme ve yakalama”dır. İlk kez 2. aydan

sonra istemli hareketlere (birincil döngüsel tepkilere)

geçer. Davranışları refleksler yönlendirir.

Bebek, biyolojik olarak olgunlaştıkça refleksler ortadan

kalkar ve 6-8. aylarda ise refleksli davranışlardan

amaçlı davranışlara geçer. Bu sürece bağlı olarak

nesnelerin devamlılığı, devresel tepkiler, taklit ve

ertelenmiş taklit gibi düşünme biçimleri kazanılır.

32

Piaget'in Bilişsel Gelişim Kademeleri

Gelişim aşaması

ve yaklaşık yaş

Duyusal Motor Dönem

(0 - 24 ay)

Doğadan Ayrışma (8. aydan sonra) görülür Bebek en başlarda kendisini doğadan ve çevresindeki

nesnelerden ayırt edemez. Ne kendisinin ne de çevresinin

başlı başına varlıklar olduğunu kavrayamaz. Varlığın ve

yokluğun bilincinde değildir. Bebek algıladığı dünyasıyla

bir bütündür. Bu nedenle nesnelerin sürekliliği de yoktur.

8. ayla birlikte kendi benliğinin ve diğer varlıkların farkına

varır ve kendini dış dünyadan ve nesnelerden ayırt eder.

Ses Bulaşması (Buluşması) (0-8 ay arası) görülür 0-8 ay arasında ses bulaşması söz konusudur. Ses

bulaşması (buluşması) bebeklerin, çevrelerinde bulunan

başka bebeklerin ağlamalarını duyduklarında bu durumu

hoş olmayan tedirginlik verici bir durum olarak algılamaları

ve ağlamaya başlamalarıdır.

Sebebi bebek kendi sesi ile diğer bebeklerin sesini

ayırt edememesidir (yani bebek kendini dış

dünyadan ayıramaz).

33

Nesnelerin sürekliliği (8.aydan sonra) kazanılır 8. ayda nesnelerin sürekliliği (devamlılığı,

kalıcılığı) kazanmaya başlar.

Nesnelerin sürekliliği; bebeğin kendi görüş

alanının dışında kalsa dahi nesnelerin var

olduğunu bilmesidir. 8.aydan sonra bebeklerin

nesneler gözden kaybolduklarında nesneyi

aradıkları gözlenmektedir.

Bu ilkenin kazanılması bebeğin belleği ilk

kullanmaya başladığını gösterir.

8. ayda başlayan nesne sürekliliği 18. ayda

tamamlanır ve kişi sürekliliğinin kazanılmasına

temel olur.

Gelişim aşaması

ve yaklaşık yaş

Duyusal Motor Dönem

(0 - 24 ay)

NESNE SÜREKLİLİĞİ: 7 Aylık bebek oyuncak maymuna bakmaktadır (solda), ancak görüşü engellendiğinde (sağda) onu aramamaktadır. 2 ay sonra, saklanmış maymunu arayacaktır. Bu nesne sürekliliğinin varlığını gösteren bir eylemdir.

35

IV. alt dönemde (2.döngüsel tepkilerin koordinasyonu ve

amaca yönelik davranışlar aşaması) tamamen örtülü

nesneleri bulur fakat bir nesneyi ilk saklandığı yerde

aramakta ısrar ederek B' de değil A' da hatasını yapar.

V. alt dönemde (3.döngüsel tepkiler aşaması) nesneyi

saklandığı farklı yerlerde bulur.

Örneğin; Annesi, Alper'in oyuncağını kırmızı yastığın

altına koyuyor. Alper'de bu oyuncağı alıyor. Anne de

sürekli kırmızı yastığın altına koyuyor, Alper'de oradan

alıyor. Daha sonra annesi kırmızı yastığın yanında

bulunan sarı yastığın altına oyuncağı koyuyor. Bu olayı

Alper'in gözü önünde yapmasına rağmen Alper yine de

oyuncağı almak için kırmızı yastığı kaldırıyor.

Duyusal-motor dönemde “nesne sürekliliğinin” kazanılması bilişsel gelişimde önemli bir başlangıçtır. Bu başlangıç, aşağıdakilerden hangisinin göstergesi olabilir?

A) Kendisinde var olan şemaları düzenlemeye başladığının B) Deneme yanılma öğrenmesinin oluşmaya başladığının C) Çocuğun ilk bilişsel şemalarının oluştuğunun D) Belleği kullanmaya başladığının E) Yeni bilişsel yapılar geliştirmeye başladığının

36

Gülçin emeklemeye başlayan 7 aylık kardeşiyle oynarken, onun istediği bir oyuncağı arkasına saklamış ve ilgisinin hemen başka tarafa yöneldiğini görmüştür. Daha sonraları Gülçin kardeşine bir oyuncak vermek istemediğinde hep bu yola başvurmuştur. Ancak, 2 ay kadar sonra oyuncağı aynı şekilde sakladığında kardeşi, Gülçin’in arkasına doğru emekleyerek oyuncağı bulmaya çalışmıştır. Gülçin’in kardeşindeki bu davranış değişikliğinin nedeni aşağıdakilerden hangisidir? A) Duyusal-motor döneme girmesi B) Nesne devamlılığını kazanması C) Uyum kurmaya (akomodasyon) başlaması D) Somut işlemler döneminin sonunda bulunması E) Özümseme (asimilasyon) yapmaya başlaması

37

38

Toplumsal referans ortaya çıkar Toplumsak referans bebeğin zihinsel gelişimine bağlı olarak

ortaya çıkan duygusal gelişim becerisidir. Toplumsal referans

alma 8-10 ay arası ortaya çıkmaktadır.

Toplumsal referans; bebeğin kendi tepkilerini belirlemek için

kendisine bakan kişinin yüz ifadelerini kullanmasıdır. Bebek

başkalarının yüzlerine bakarak onların duygularını algılar ve

kendi tepkilerini buna göre ayarlar.

Bebekler dünyayı keşfederlerken bir durumun güvenli, uygun

olup olmadığına karar verebilmek için annelerinin veya

bakıcılarının tepkilerini referans alır.

Bradwhaw tarafından yapılan oyun odası

gözlemlerinde (1986) gözlemci, çocuklar belli

bir oyuncağa dokunacakken öfkeli bir tepki

vermiştir. Bu tepkiden sonra çocukların

oyunlarına devam etseler de o oyuncaktan

uzak durdukları gözlenmiştir.

Gelişim aşaması

ve yaklaşık yaş

Duyusal Motor Dönem

(0 - 24 ay)

39

Ayna tepkiler (Ayna nöronlar) Ayna nöronlar, temel olarak karşımızdakinin duygularını

anlamaya/empatiye, düşüncelerini ve davranışlarını

kestirebilmeye, insanların kompleks davranışlarını taklit

edebilmeye ve yorumlamaya yarayan özel nöronlardır.

Ayna nöronlar özellikle insanlarda yaygındır. İnsanlar

diğerlerinin davranışlarını aslında birçok kez fark etmeden

taklit etmektedirler ve bu duruma da ayna tepkiler denir.

Örneğin; karşınızda acı çeken bir çocuk gördüğünüzde ayna

nöronlar devreye girer ve sanki siz acı çekiyormuşsunuz gibi

hisseder ve hüzünlenirsiniz.

Bebeklik dönemi gelişimiyle ilgili araştırmalar, yaklaşık ikinci veya üçüncü aydan itibaren bebeklerin, canlı ve cansız yüz ayrımı yapmaya başladıklarını, ayrıca ilerleyen aylarda insanların yüz ifadesinden karşısındaki kişinin mutlu, üzgün gibi duygu durumlarını algıladıklarını ve kendi tepkilerine buna göre karar verdiklerini göstermiştir. Bu parçada sözü edilen gelişimsel özellik aşağıdakilerden hangisidir? A) Bakış açısı alma B) Ayna tepkiler C) Toplumsal referans D) Tepkisel koşullanma E) Sosyal kabul

40

41

Model alma ve taklit etme başlar Model alma ve taklit etme kökenli davranışlar ortaya

çıkar.

Ertelenmiş taklit (18.aydan sonra) görülmeye başlar Çocuk, başlangıçta sadece görebildiklerini

taklit eder. 18.aydan sonra (VI. alt

dönemde) ise görmüş olduğu bir modeli,

model ortada yokken dahi taklidini yapabilir,

buna ertelenmiş taklit denir.

Mesela; 2 yaşındaki bir çocuk, evcilik

oynarken annesini taklit ederek oyuncak

bebeğine yemek yedirmeye çalışması

Gelişim aşaması

ve yaklaşık yaş

Duyusal Motor Dönem

(0 - 24 ay)

42

Devresel (döngüsel) tepkiler ortaya çıkar 1.aydan sonra devresel tepkiler ortaya çıkar.

Devresel tepki; çocuğun önceden rastlantı sonucu bulduğu

ve zevk aldığı hareketleri artık “bilinçli” olarak sürekli

yapmasıdır.

Mesela; tabağın kenarına kaşıkla vurduğunda çıkan ses

çocuğun hoşuna gidebilir ve çocuk her sofraya oturduğunda

bu davranışı tekrarlayabilir.

Döngüsel tepkiler, devresel tepkilerin başlangıcıdır; yani

devresel tepki; döngüsel tepkiyi de içine alır. Devresel

tepkiler 6 yaşına kadar devam eder. Duyusal-motor dönemde

bu tekrarlar bedensel (motor) ağırlıklıdır, bu dönemden

sonra (işlem öncesi dönemde) tekrarlar zihinsel ağırlıklı

olmaya başlar. Mesela; bir espri öğrenen çocuk, o espriyi

etrafındaki anne-babasına gına gelinceye kadar tekrar eder.

Ya da yeni öğrendiği bir şarkıyı sürekli tekrar eder.

Devresel tepkiler daha sonra tekrarlana tekrarlana

alışkanlıkları oluştururlar. Bir tepki alışkanlığa dönüşürse,

çocukta eskisi kadar haz yaratmadığı söylenebilir.

Gelişim aşaması

ve yaklaşık yaş

Duyusal Motor Dönem

(0 - 24 ay)

43

Devresel tepkiler üç aşamada gerçekleşir:

Birincil devresel tepkiler (1-6 ay): Çocuğun tepkileri kendi

bedenine odaklanarak gerçekleşir. Tamamen bedene

dönük tekrar hareketleri vardır.

Mesela; parmağını tesadüfen ağzına götürdüğünde haz

alır ve bunu tekrarlar.

İkinci devresel tepkiler (6-12 ay): Çocuğun tepkisinin kendi

bedeni dışındaki nesnelere yönelmesidir. Çocuk bedeniyle

başka bir nesneye yönelik olarak tesadüfî hareket eder.

Çevreyi tanımaya yönelik eylemlerde bulunur.

Mesela; beşiğinde ellerini sallarken yukarıda bulunan bir

çıngırağa tesadüfen dokunduğunda çıkan sesi tekrar

çıkarmak için ellerini bilinçli olarak sallar.

Üçüncü devresel tepkiler (12-18 ay): Bedeni dışında,

araçlarla davranışlarını tekrarlamasıdır. Keşfetmeye yönelik

davranışlarda bulunur.

Mesela; Elindeki kaşığı devamlı masaya vurma ve çıkan

sesten hoşlanıp davranışını tekrar etme

Gelişim aşaması

ve yaklaşık yaş

Duyusal Motor Dönem

(0 - 24 ay)

44

1. döngüsel tepkiyi; bebek, bedenin bir

parçasına uyguluyor (parmağını emme)

2. döngüsel tepkide; bebeğin vücuduyla

herhangi bir nesneye yönelik hareketleri

var (elindeki oyuncağı sallama)

3. döngüsel tepkide; bebeğin bir nesneyle

başka bir nesneye yönelik hareketleri var

(elindeki kaşıkla tabağa sürekli vurma)

Ebru sekiz aylıkken rastlantı sonucu müzik kutusunun ipini çekmeyi keşfetmiştir. Ebru sekiz buçuk aylık olduğunda müzik kutusunun ipini artık isteyerek çekmekte ve bundan çok hoşlanmaktadır. Bu durum, Piaget'in bilişsel gelişim kuramında yer alan aşağıdaki kavramlardan hangisiyle açıklanabilir? A) Tersine çevrilebilirlik B) Uyum kurma C) Nesne sürekliliği D) Devresel tepkiler E) Algı gelişimi

45

46

0-18 ay arası İlk deneme-yanılma öğrenmeleri oluşur Mesela; çocuğun istediği topu çocuktan uzağa bir

battaniyenin üstüne koyulduğunda, 5 aylık bir bebek

topa birkaç kez ulaşmaya çalışır, alamazsa vazgeçer.

Fakat 10 aylık bir bebek doğrudan topa

ulaşamadığını gördüğünde, ulaşmak için her yolu

dener; mesela battaniyeyi çekerek topa ulaşırlar.

18.aydan sonra düşünmenin başlangıcı başlar Çocuk 18. aydan sonra deneme-yanılma yoluyla

problem çözme davranışlarından, daha planlı bir

yaklaşımla zihinsel olarak problem çözmeye doğru

ilerler.

Çocuk, öncelikle nesne ve olayları zihinsel olarak

sembolleştirir, resmeder. Bu durum düşünmenin

başlangıcı olarak adlandırılır.

Gelişim aşaması

ve yaklaşık yaş

Duyusal Motor Dönem

(0 - 24 ay)

47

Piaget’in Bilişsel Gelişim Kademeleri

DUYU-MOTOR DÖNEMİNİN ÖZETİ

Dönemin tamamında yaparak-yaşayarak öğrenme görülür.

0-18 ay arası deneme-yanılma problem çözmesi vardır.

0-8 ayda ses bulaşması (buluşması) görülür.

8.aydan sonra doğadan ayrışma vardır.

8.aydan sonra nesnelerin sürekliliği kazanılması başlar.

6-8. ayla beraber reflekslerden amaçlı davranışlara geçilir.

1.aydan sonra devresel (döngüsel) tepkiler görülür.

Devresel tepkilerden alışkanlara geçilir.

Model alma ve taklit etme görülür.

İlk deneme-yanılma öğrenmeleri oluşur.

18.aydan sonra ertelenmiş ve hedefe yönelik taklit başlar.

18.aydan sonra düşünmenin başlangıcı görülür.

Duyusal Motor Dönem

(0 - 24 ay)

48

Gelişim aşaması

ve yaklaşık yaş

İşlem Öncesi Dönem

(2-7. yıllar)

Sembolik fonksiyonlar ilk kez ortaya çıkar İşlem öncesi dönem, henüz işlemlerin yapılamadığı

dönemdir. Bu dönemin en önemli özelliği sembolik

fonksiyonların (sembolik zeka, düşünme, oyun) ortaya

çıkmasıdır. Yani bir önceki dönemde sürekli oldukları

anlaşılan nesneler, artık sembollerle temsil edilmeye

başlanır; Fakat henüz bu temsiller, sembollerle işlem

yapabilecek düzeyde değildir.

Sembolik düşünme: Bir nesnenin ya da eylemin diğerini

temsil edebildiğini düşünmedir. Sembolik düşünme

sebebiyle dil çok hızlı gelişir. Fakat geliştirdiği kavramlar ve

sembollerin anlamları çocuğa özgüdür.

Nesneleri, imgeler ve sözcüklerle ifade edebilirler. Çocuklar,

nesneler ortada yokken onu temsil eden bir sözcük, sembol

veya varlığı zihinsel olarak ifade edebilirler. Mesela; TV

kumandasına çok meraklı bir çocuğun eline geçtiği terliğe

kumanda gibi anlamlar yüklemesi, elindeki tabağı

otomobilin direksiyonu gibi kullanması

Piaget'in Bilişsel Gelişim Kademeleri

49

SEMBOLİK DÜŞÜNME VE SEMBOLİK OYUN

50

Gelişim aşaması

ve yaklaşık yaş

İşlem Öncesi Dönem

(2-7. yıllar)

Sembolik düşünme iki işlevin (simgesel ve

işaretsel işlev) kazanılmasına yol açar.

Simgesel işlev: Çocukların sembolleri

anlamasıdır.

Mesela; elma denince elmayı aklına getirmesi

(alıcı dili geliştirir).

İşaretsel (semiyotik) işlev: Çocuğun

sembolleri kullanmasıdır. Çocuğun nesne

yanında olmasa veya onu görmese bile onları

resmedebilmesidir (ifade edici dili geliştirir).

Mesela; görmediği bir elmanın resmini çizebilir.

Piaget'in Bilişsel Gelişim Kademeleri

51

Gelişim aşaması

ve yaklaşık yaş

İşlem Öncesi Dönem

(2-7. yıllar)

Sembolik zeka: Bir şeyi başka bir şeyle

canlandırabilme yeteneğidir. Mesela; bir kız çocuğu,

şekilli bir çay tabağını “taç” olarak başına

kullanabilmeyi düşünebilmektedir. Ya da bir erkek

çocuk elini bir silah, çubuğu da bir at olarak

düşünebilmektedir.

Sembolik oyun: Çocuğun gerçek bir nesne ya da kişi

yerine başka bir şeyi bunların yerine kullanması

yoluyla gerçekleştirdiği oyunlardır. Mesela; boş çay

bardağını, içinde çay varmış gibi kullanır ve içmeye

çalışır. 4 yaşındaki bir çocuk, süpürgeyi at gibi

kullanarak oyun oynar.

Mesela; çocuk çubuklardan gemi yapıp su

birikintilerinde onları yüzdürürler ve o

gemilerin kaptanı olurlar.

Piaget'in Bilişsel Gelişim Kademeleri

52

Sembolik düşünme ilk kez yalan

davranışının ve süslenmenin ortaya

çıkmasına neden olur.

53

Animizm (canlandırmacılık) görülür Canlı ve cansız nesneler arasında ayırım

yapamamadır. Çocuk cansız nesnelere canlılık

özellikleri yükler veya canlı varlıkları cansız varlık

olarak görür.

Mesela; oyuncak bebeklere yemek yedirmek, altını

değiştirmek, radyo üşümesin diye üzerini çarşafla

örtmek.

Gelişim aşaması

ve yaklaşık yaş

İşlem Öncesi Dönem

(2-7. yıllar)

Piaget'in Bilişsel Gelişim Kademeleri

54

ANİMİZM

5 yaşındaki Ayşe, oyuncak bebeğiyle oynarken bebeğinin kolunu kırmış ve ondan defalarca özür dilemiştir. Ayşe’nin bu davranışı Piaget’nin bilişsel gelişim kuramında yer alan hangi bilişsel özelliğe bir örnektir? A) Korunum B) Yapaycılık C) Canlandırmacılık D) Gerçekçilik E) Tersine çevrilebilirlik

55

Dört yaşındaki Gökçe, bir gün masanın yanından geçerken masaya çarpmış ve canı yanmıştır. Masanın da canı yansın diye var gücüyle masaya vurmuştur. Gökçe’nin bu davranışı, Piaget’nin Bilişsel Gelişim Kuramı’nda yer alan aşağıdaki kavramlardan hangisine örnektir? A) Yapaycılık B) Sembolik oyun C) Animizm D) Odaklanma E) Büyüsel düşünce

57

Yapaycılık (Artifikalizm) görülür Çocuğun doğal nesneleri (güneş, ay), olayları (deprem,

sel), olguları (gece, gündüz) bir insanın yarattığına

veya bunlara birisinin neden olduğuna inanmasıdır.

Yapaycılıkta doğa olayları açıklanırken insan özellikleri

ile açıklanır.

Mesela; çocuğun, güneşi birisinin kibrit yakarak

oluşturduğunu (buna bağlı olarak Güneş’in geceleyin

ateşi söndürüldüğünü sabah ise yakıldığını)

düşünmesi, birisinin muslukları kapatmadığı için

sellerin oluştuğunu, rüzgârın bir adamın üflemesi

sonucu oluştuğunu ya da yağmurun birinin ağlaması

sonucu gözyaşları olduğunu düşünmesi.

Gelişim aşaması

ve yaklaşık yaş

İşlem Öncesi Dönem

(2-7. yıllar)

58

Benmerkezci (Egosantrik) düşünme görülür Bu dönemdeki çocuklar, her durumu sadece kendi

bakış açılarından ele alırlar. Dünyayı başkaları

açısından göremezler. Çevresindekilerin

kendilerindekinden daha farklı bakış açılarına sahip

olacağını anlamazlar.

Çocuk bir şeyden hoşlanıyorsa herkesin bundan

hoşlandığını, bir şeyden hoşlanmıyorsa kimsenin

bundan hoşlanmadığını zanneder. Mesela; çilekli sütü

hiç sevmeyen Demet, arkadaşının çilekli sütü içtiğini

görünce çok şaşırır.

Benmerkezcilik etkisinde olan bir çocuk, çevresindeki

herkesin ve her şeyin sadece kendisi için var olduğunu

zanneder. Dünyanın merkezi kendisidir. Mesela;

annesi ona bakmak, güneş onu ısıtmak için vardır.

Gelişim aşaması

ve yaklaşık yaş

İşlem Öncesi Dönem

(2-7. yıllar)

Yasemin Hanım ve Aslan Bey bir süre önce şiddetli geçimsizlik yüzünden boşanırlar. Bu olaydan kısa bir süre sonra ana sınıfına devam eden kızları Azra okula gitmek istemez, yalnız uyumakta zorlanır ve geceleri altını ıslatır. Yasemin Hanım okul rehber öğretmeninden Azra’yla görüşmesini ister. Görüşme sırasında Azra, uslu bir çocuk olmadığı için babasının evden ayrıldığını ve annesinin de kendisini bırakıp gitmesinden korktuğunu söyler. Bu görüşmeden sonra rehber öğretmen, annesine “Azra istemese de onu okula gönderin, sabrınızı taşırsa da onu cezalandırmayın.” der. Şiddetli geçimsizlik yüzünden anne babasının boşanma nedenini Azra’nın doğru anlayamaması, Piaget’nin bilişsel gelişim kuramına göre aşağıdaki kavramlardan hangisiyle açıklanabilir? A) Benmerkezci düşünme B) Tümevarımsal düşünme C) Kişilerin sürekliliği D) Dönüşümsel düşünme E) Canlandırmacılık (animizm)

60

Kendi gördüğü, düşündüğü ve bildiği şeyleri

herkesin gördüğünü, düşündüğünü ve bildiğini

zannederler.

Mesela; bir kız çocuğun telefonda konuşurken

elindeki bebeğin rengini soran babasına

“Görmüyor musun? Yeşil” diye cevap vermesi

Gelişim aşaması

ve yaklaşık yaş

İşlem Öncesi Dönem

(2-7. yıllar)

61

Dört yaşındaki Jale, işyerinde bulunan babasıyla telefonda

konuşurken elinde tuttuğu resmi sallayarak “Baba bak ev resmi

yaptım.” der.

Jale’nin, yaptığı resmi kendisi gördüğü için babasının da

gördüğünü sanmasının nedeni aşağıdakilerden hangisine

bağlanabilir?

A) Kendini çevresindeki nesnelerden ayıramamasına

B) Somut işlemler döneminde bulunmasına

C) Soyut işlemler döneminin başlangıcında bulunmasına

D) Nesne devamlılığı kazanmamış olmasına

E) Benmerkezci düşünme biçiminin etkisinde olmasına

62

63

Monolog olgusu yaşanır Benmerkezcilikten dolayı, çocuğun karşısındakini

dinlemeden, onun kendisini dinlediğini varsayarak

yaptığı tek yönlü konuşmadır.

Kısacası monolog, çocuğun kendi kendine (yanında

biri varmış gibi) sesli bir şekilde konuşmasıdır. Kolektif monolog olgusu yaşanır Benmerkezcilikten dolayı, çocuklar yanındaki

arkadaşları kendilerini dinlemese dahi hep birlikte

toplu konuşmalarıdır.

Çocuklar farklı konularda konuşurlar, ama

söylediklerinin ilgisiz olduğunda dikkat etmez (hatta

aldırmaz) görünürler. Yani her çocuk ayrı telden

çalar.

Gelişim aşaması

ve yaklaşık yaş

İşlem Öncesi Dönem

(2-7. yıllar)

Leyla annesine resim yapmak istediğini söyler. Annesi boyaları ve kâğıdı masaya bırakır. Leyla masaya oturur. Bir çiçek resmi çizerken yanında annesi olmadığı hâlde, “Bir çiçek, çiçek çizeceğim, çiçek yapacağım.” der. Leyla’nın resim çizerken yaptığı konuşmalar dil gelişimiyle ilgili olarak aşağıdaki kavramlardan hangisiyle açıklanabilir? A) İçsel konuşma B) Yansıtıcı konuşma C) Tekrarlama D) Monolog E) Telgraf konuşma

64

65

Paralel oyun olgusu yaşanır Benmerkezciliğin bir devamı olarak aynı anda,

diğer çocuklarla bir arada olmalarına rağmen,

diğerlerinin oyunlarına dikkat etmeden

birbirlerinden bağımsız olarak her çocuğun

kendi oyununu oynar.

Her çocuğun bireysel amaçları, kuralları ve

ilgileri vardır ve çoğu kez başka çocukların ne

yaptığına bile dikkat etmez.

Gelişim aşaması

ve yaklaşık yaş

İşlem Öncesi Dönem

(2-7. yıllar)

66

4-7 yaş aralığında çocuklar mantıklı düşünemedikleri

için akıl yürütemezler. Bunun yerine sezgilerini

kullanırlar.

Bu nedenle yaklaşık 4. yaşla beraber çocuğun

problem çözmesinde sezgisel düşünme önemli

bir yer tutar.

Bilgiyi araştırma sürecinde çocuğun, verileri tam

anlamıyla toplamadan sonuca ilişkin tahminde

bulunmaları sezgisel düşünmedir.

Sezgisel düşünme ise çocukların karşılaştıkları

yeni durumlarla ilgili denenceler kurmalarını ve

bu denenceleri sınamalarını sağlar. Böylece

çocukların problem çözme becerileri gelişir.

Gelişim aşaması

ve yaklaşık yaş

İşlem Öncesi Dönem

(2-7. yıllar)

Sezgisel düşünme başlar

67

Odaklanma (odaktan uzaklaşamama) sorunu vardır. - Çocukların karşılaştıkları durumların, olayların,

kişilerin, nesnelerin birçok özelliğinden yalnızca birine

odaklanmaları (dikkatlerini verebilmesi) ve diğer

yönlerine, özelliklerine dikkat edemeyişleridir.

Odaklanma bilişsel bir yetersizlik durumudur. Çocuğun

bilişsel bir işlem yapamaması, olaylar arasında

mantık kuramaması odaklanmanın sonucudur.

Mesela; bir çocuğun annesinin bir anne olduğunu bilir

ancak onun sadece annelik görevine odaklandığı için

ayrıca onun bir eş, öğretmen, teyze olmasını anlayamaz.

Gelişim aşaması

ve yaklaşık yaş

İşlem Öncesi Dönem

(2-7. yıllar)

Anne Eş Öğretmen

68

Odaklanmacılık nedeniyle çocuklar bir etkinlik

dizisi yaşadıkları zaman bu etkinliğin tek bir anına

(en çok dikkat çeken kısmına veya son

zamana) odaklanabilirler.

Ayrıca aynı anda sadece tek bir etkinlik

gerçekleştirebilirler.

Mesela; Hasan çizgi film izlerken elindeki meyve

suyunu tutmakta ancak hiç içmemektedir; reklam

olunca hızlıca meyve suyunu içmeye devam

etmekte fakat çizgi film başlayınca yine

içmemektedir.

Gelişim aşaması

ve yaklaşık yaş

İşlem Öncesi Dönem

(2-7. yıllar)

69

ODAKLANMACILIK

Mesela; Beş yaşındaki Dilek ailesiyle çıktıkları yaz

tatilinde Trabzon’da farklı yöreleri görme fırsatı

bulmuştur. Anaokuluna başladığında, ilk derste

öğretmeni “Tatilde nerelere gittiniz?” diye sormuştur.

Dilek, tatilde Trabzon’da 4 farklı yer gezmiştir.

İşlem öncesi dönemde olan Dilek,

sizce bu dört farklı yerin

ismini hatırlayabilecek midir?

70

1. Gidilen yer; Ayasofya 2. Gidilen yer; Atatürk Köşkü

3. Gidilen yer; Sümela Manastırı 4. Gidilen yer; Uzungöl

71

CEVAP:

Dilek, tatilde uğradıkları en son iki yerin ismini

(Sümela, Uzungöl) hatırlayabilmiş, ama daha

önce gördükleri yerlerin ismini hatırlamakta

zorlanmıştır.

72

Odaklanma somut işlemler döneminde

yerini odaktan uzaklaşmaya bırakacaktır.

Odaklanma nedeniyle;

- Nesneler tek yönlü sınıflanır ve sıralanır,

- Özelden özele akıl yürütülür,

- İşlemler tersine çevrilemez,

- Korunum kazanılamaz,

- Kalıp yargılar geliştirilir.

Annesi üç yaşındaki Murat’ın, her zaman giydiği yağmur çizmelerinin içine, daha sıcak tutması için bir kılıf koyarak çizmenin boyun kısmına doğru bu kılıfı kıvırmıştır. Çizmelerin görünümünün kısmen değişmesi üzerine Murat, “Aaa! Bu çizmelerim de çok güzel! Diğerleri nerede anne?” diye sormuştur. Bu küçük değişiklikten sonra Murat’ın aynı çizmeyi yeni bir çizmeymiş gibi görmesi, Piaget’nin bilişsel gelişim kuramına göre aşağıdaki kavramlardan hangisiyle açıklanır? A) Benmerkezcilik B) Yapaycılık C) Canlandırmacılık D) Odaklanmacılık E) Nesne sürekliliği

73

Kısa süreliğine ailesiyle birlikte İngiltere’de yaşayan 4 yaşındaki Anıl kendi ana dili dışında çevresinde duyduğu her farklı dili İngilizce olarak adlandırmakta, kendisi ve ailesi dışında tanıdığı herkesi "İngilizce" olarak isimlendirmektedir. Anıl’ın bu davranışı, Piaget’nin bilişsel gelişim kuramı çerçevesinde aşağıdaki kavramlardan hangisiyle açıklanır? A) Yapaycılık B) Odaklanma C) Korunum D) Canlandırmacılık

E) Tersine çevirme

74

75

Nesneleri sadece tek özelliğe göre sınıflayabilir Çünkü çocuk, odaklama düşünme özelliğindedirler.

Nesneleri odaklandıkları tek bir özelliğe (renk, biçim,

büyüklük gibi) göre sınıflarlar.

Mesela; sarı, kırmızı, mavi renklerle boyalı olan küçük,

büyük ve orta büyüklükteki kare, daire ve yıldız şeklindeki

tahta parçalarını, ya sadece renklere göre ya sadece

büyüklüklerine göre ya da sadece şekline göre

sınıflayacaktır. Yani çocuk “Orta boy sarı” daireler ile

“Büyük mavi yıldızlar” diye çok özelliğe dayanarak bir

sınıflama veya gruplama yapamaz.

Gelişim aşaması

ve yaklaşık yaş

İşlem Öncesi Dönem

(2-7. yıllar)

76

Nesneleri sadece tek özelliğe göre sıralayabilir Nesneleri tek bir özelliğe dayanarak sıralayabilir

(dizebilir).

Çocuklardan nesneleri sıralaması istendiğinde,

en uzun-en kısa, en geniş-en dar, en büyük-en

küçük gibi özellikleri anlar ve doğru

kullanabilirler. Fakat arada kalan dereceleri

doğru kullanamazlar.

Mesela; bu yaştaki çocuğa farklı uzunluklara

sahip 5 çubuğun en uzundan en kısaya

dizilmesi istendiğinde, en uzun çubuğu en başa,

en kısa çubuğu en sona koymayı başarır, fakat

arada kalan çubukları doğru sıralayamaz.

Gelişim aşaması

ve yaklaşık yaş

İşlem Öncesi Dönem

(2-7. yıllar)

77

Özelden özele akıl yürütme (tek yönlü) görülür Özelden özele akıl yürütme; özel bir durumdan diğer özel bir

duruma genelleme yapmadan akıl yürütmedir. Tümevarım

ve tümdengelimsel akıl yürütme becerilerini henüz

kazanamadıkları için, genele dokunmadan iki özel durum

arasında bağlantı kurarlar.

Odaklanmanın etkisi ile çocuk bütünü oluşturan parçalar

arasından tek bir parçaya odaklanır ve diğer parçaları göz

önünde bulunduramaz. Bu yüzden iki özel durum arasında

tek yönlü bir bağlantı kurularak akıl yürütülür.

Özelden özele akıl yürütme, bir durumda var olan bir

özelliğin, ona benzer başka bir durum olduğunda da

mutlaka var olması gerektiğini düşünmesidir.

Mesela; her sabah kahvaltıda yumurta yiyen bir çocuk, o gün

sabah yumurta yiyemediğinde kahvaltı yapmadığını ileri

sürebilir.

Mesela; çocuk her gün mutfakta kahvaltı yapıyorsa “kahvaltı

sadece mutfakta yapılır” şeması oluşturduğu için, oturma

odasında kahvaltı yapıldığında “hayır bugün kahvaltı

yapmadık” der.

Gelişim aşaması

ve yaklaşık yaş

İşlem Öncesi Dönem

(2-7. yıllar)

Dört buçuk yaşındaki Nil, oyuncaklarını toplama konusunda annesinin uyarılarını dinlememiştir. Annesi odaya geldiğinde oyuncakların toplanmadığını görünce, “Nil, oyuncaklarını toplamaman beni çok üzdü, oyuncaklarının toplanmadığını görmek hayallerimi suya düşürdü.” demesi üzerine Nil, “Anneciğim, hayallerin ıslanmışlardır o zaman.” diyerek cevap vermiştir. Nil’in annesine verdiği cevaba göre, Nil aşağıdaki bilişsel gelişim özelliklerinden hangisini göstermektedir? A) Benmerkezcilik B) Nesne sürekliliği C) Özelden özele akıl yürütme D) Korunum E) Yapaycılık

78

Büyük annesinin evinde kalan Fulya, sabah izlediği bir çizgi film, akşam tekrar gösterildiğinde yine aynı ilgiyle izler ve “Keşke bu çizgi film bizim televizyonumuzda da olsaydı.” der.

Piaget’nin bilişsel gelişim kuramına göre, Fulya’nın çizgi filmin sadece büyük annesinin televizyonunda gösterildiğini düşünmesi aşağıdakilerden hangisiyle en iyi açıklanabilir? A) Canlandırmacılık B) Yapaycılık C) Özelden özele akıl yürütme D) Dönüşümsel düşünme E) Tümdengelim

79

Buğra ilköğretim I. sınıfa devam etmektedir. Amcasıyla arasında şöyle bir konuşma geçer: Amcası: Okumayı öğrendin mi? Buğra: Evet. Amcası: O hâlde, bana “A” harfiyle başlayan üç isim söyle? Buğra: Ayva, … Ayşe, Ay. Amcası: Peki “Be” harfiyle başlayanları söyle? Buğra: … (sessizlik olur) Amcası: Beste … Buğra: Olmaz ki! “Bı” ile başlayan demeliydin. Biz öyle öğrendik. Buğra okulda “B” harfini “Bı” sesiyle öğrendiği için soruyu yanıtlayamamıştır. Bu durum Piaget’nin bilişsel gelişim kuramına göre aşağıdaki kavramlardan hangisiyle açıklanabilir? A) Tümevarımsal düşünme B) Canlandırmacılık (animizm) C) Tümdengelimsel düşünme D) Analoji E) Özelden özele akıl yürütme

80

81

İsimlendirmede gerçeklik ortaya çıkar İsimleri gerçek anlamları işe düşünürler ve

onların yalnızca bir isim olabileceğini

anlayamazlar.

Mesela; çocuk, kısa boylu bir arkadaşının

soyadı “Uzun” ise “Ama sen kısasın” diye

arkadaşının soyadına itiraz edebilir, çünkü

“Uzun” soyadını yalnızca bir soyad olarak

düşünemez.

Mesela; Çocuk, “Güneş” ismine sahip

arkadaşına “Ama sen güneş değilsin ki”

diyerek ismine itiraz edebilir.

Gelişim aşaması

ve yaklaşık yaş

İşlem Öncesi Dönem

(2-7. yıllar)

82

Devresel tepkiler görülmeye devam edilir Devresel tepki, çocuğun önceden rastlantı sonucu

bulduğu ve zevk aldığı hareketleri artık “bilinçli”

olarak sürekli tekrar eder.

Devresel tepki, döngüsel tepkiyi de içine alır.

Döngüsel tepkiler, devresel tepkilerin başlangıcıdır.

Devresel tepkiler 6 yaşına kadar devam eder.

Duyusal-motor dönemde bu tekrarlar bedensel

(motor) ağırlıklıydı, işlem öncesi dönemde ise

tekrarlar artık zihinsel ağırlıklı olmaya başlar.

Mesela; bir espri öğrenen çocuk, o espriyi etrafındaki

anne-babasına gına gelinceye kadar tekrar eder. Ya

da yeni öğrendiği bir şarkıyı sürekli tekrar eder.

Gelişim aşaması

ve yaklaşık yaş

İşlem Öncesi Dönem

(2-7. yıllar)

83

Gelişim aşaması

ve yaklaşık yaş

İşlem Öncesi Dönem

(2-7. yıllar)

Kişilerin sürekliliği (Değişmezliği) kazanılır Çocuğun, bir kişinin dış görünümündeki (saç, sakal,

bıyık, kıyafet) değişiklik ya da benzerlik ne olursa

olsun, kişiyi diğerlerinden ayırt edebilmesidir.

Mesela; çocuk, annesinin elbiselerini giyen bir

kadının, kendi annesi olmadığını anlar.

Mesela; çocuk annesi saçını boyadığında onun halen

annesi olduğu bilir.

Mesela; çocuk her gördüğü bıyıklı erkeğin babası

olmadığını bilir.

Kalıp yargılar geliştirilir Çocuklar geçirdikleri sınırlı deneyimler nedeniyle kalıp

yargılar geliştirirler. Çocuklar, olguları aralarındaki

karmaşık ilişkilerle ele alamadıklarından bunlara ilişkin

algılayışlarını da dar kavramlarla örgütleme çalışırlar

ve bu nedenle kalıp yargılar geliştirirler.

Mesela; erkekler ağlamaz, kızlardan asker olmaz, erkekler hemşire olmaz. Şoförler hep erkektir.

84

Gelişim aşaması

ve yaklaşık yaş

İşlem Öncesi Dönem

(2-7. yıllar)

Büyüsel (Sihirli, Majik) düşünme görülür Gerçek ile hayal olanı ayıramazlar. Masal

kahramanlarının gerçek olduğuna inanırlar. Ayrıca

bu çocuklar için büyü (sihir) gibi doğaüstü olaylar da

gerçektir.

Mesela; Noel Baba’yı, Şirinler’i, Casper’i, Pempe

Panter’i, Örümcek Adam’ı vb. hayali ve masal

kahramanlarını gerçek olarak kabul ederler. Taşların

yaşadığına, ağaçların düşündüğüne inanırlar.

85

Yanlış bağdaştırma (Senkretik akıl yürütme) görülür Her koşulda aralarında hiçbir mantık ilişkisi

olmayan durumlar arasında bağ kurmaya

denir.

Mesela; en son hastaneye yatırıldığında eve bir

bebekle dönen annenin tekrar hastaneye

yatırıldığında eve yeni bir bebekle döneceğini

çocuğun düşünmesi.

Mesela; kreşte çalan zil sesiyle teneffüse

çıkacağını bilen öğrencinin evde çalan kapının

zil sesiyle de teneffüse çıkacağını düşünmesi.

Mesela; 5 yaşındaki çocuğa Güneşin neden

parlak olduğu sorulduğunda, sarı veya yuvarlak

olduğu için cevabını vermesi.

Gelişim aşaması

ve yaklaşık yaş

İşlem Öncesi Dönem

(2-7. yıllar)

86

Özelden özele akıl yürütme ile yanlış

bağdaştırma karıştırılmamalıdır.

- Yanlış bağdaştırmada birbirleriyle mantıksal

açıdan hiçbir ilişkisi olmayan iki durum arasında

bağ kurma vardır ve yaşamında her döneminde

görülür.

- Özelden özele akıl yürütme de ise; bir bütünü

oluşturan birbirleriyle ilişkili iki durum (parça)

arasında tek bir düşünce geliştirilir ve sadece işlem

öncesi dönemdeki çocuklarda görülür.

87

Piaget’in Bilişsel Gelişim Kademeleri

Gelişim aşaması

ve yaklaşık yaş

İşlem Öncesi Dönem

(2-7. yıllar)

ÖZET Sembolik fonksiyonlar (oyun, düşünme) ortaya çıkar. Sezgisel düşünme başlar. Benmerkezci düşünce anlayışı vardır. Paralel oyun görülür. Monolog ve kolektif (toplu) monolog görülür. Animizm (canlıcılık) görülür. Kişilerin sürekliliği (değişmezliği) kazanılır. Odaklanmacılık (odaktan uzaklaşamama) vardır. Nesneleri tek özelliğe göre sıralayabilir / sınıflayabilir. Özelden özele akıl yürütme vardır. Devresel tepkiler görülür. Yapaycılık görülür. İsimlendirmede gerçeklik görülür. Yanlış bağdaştırma (Senkretik akıl yürütme) vardır. Büyüsel (sihirli, majik) düşünme görülür. Kalıp yargılar geliştirilir.

88

Gelişim aşaması

ve yaklaşık yaş

Somut işlemler Dönem

(7-11. yıllar)

Piaget'in Bilişsel Gelişim Kademeleri

Somut mantıksal düşünme başlar - Olaylar ve nesneler hakkında mantıksal

düşünmeye başlamıştır. Ancak çocuk mantıksal

yeteneklerini somut nesne ve yaşantılar üzerine

uygulayabilir. Somut özellikteki problemleri

çözebilirken, soyut problemleri çözemez.

- Ayrıca bu dönemde çocuklar atasözlerinin

kastettikleri anlamları anlayamazlar. “Damlaya

damlaya göl olur” sözünden sadece suyun

birikmesini çıkarsayabilir.

- Sayıları kullanmayı, problem çözmeyi ve

muhakeme yapmayı öğrenir.

İlköğretim birinci sınıfa devam eden Emre, birgün okuldan geldikten sonra “Baba, öğretmenimiz ‘okulların tatil olmasına aşağı yukarı iki hafta kaldı.’ dedi. Aşağı yukarı ne demek?’’ diye sorar. Emre’nin zihinsel gelişim dönemi özellikleri dikkate alındığında, babasının aşağıdakilerden hangisini yapması daha uygun olur? A) Birbirine yakın büyüklükteki iki nesneyi göstermesi B) “Hemen hemen’’, “yaklaşık olarak” anlamına geldiğini söylemesi C) Sözlükten bakıp anlamlarını anlatması D) Merdivenden, önce aşağı inip sonra yukarı çıkarak göstermesi E) Henüz yaşının küçük olduğunu, zamanı gelince anlayacağını

söylemesi

89

90

Gelişim aşaması

ve yaklaşık yaş

Somut işlemler Dönem

(7-11. yıllar)

Benmerkezci düşünceden uzaklaşır (Dağılma) Olayları ve dünyayı başkaları açısından

görebilirler yani perspektif yapabilirler.

Odaktan uzaklaşma görülür Çocuk, dikkatini nesnelerin, olayların veya

kişilerin birkaç yönüne birden vererek,

nesneleri, olayları veya kişileri diğer

yönleriyle birlikte ele alabilir.

Mesela; bu dönemdeki bir çocuk annesinin

artık anne olmasının yanında onun bir eş,

bir öğretmen, bir teyze olabileceğini anlar

(bilir).

91

Somut işlemler döneminde odaklama düşünme

biçiminden kurtuldukları için;

İşlemleri tersine çevirebilir.

Nesneleri birden çok özelliğe göre sıralayabilir ve

sınıflayabilir.

Özelden özele akıl yürütme düşünceden kurtularak

tümevarımsal ve tümdengelimsel düşünme

yeteneklerini kazanmaya başlar.

Sezgisel düşünceden çıkarak mantıksal akıl yürütür

(somut düzeyde).

Kalıp yargılardan kurtulur.

Ben merkezciliğin yerini perspektif almaya bırakır.

Korunum ilkesini kazanır.

Dönüşümsel düşünme yeteneği kazanılır.

Buğra ile Arda amca çocuklarıdır. Buğra ile yengesi Ebru arasında şöyle bir konuşma geçer: Buğra: Bir teyze vardı. O, Arda’nın anneannesi mi yoksa babaannesi mi? Ebru: O, anneannesi. Senin babaannen onun da babaannesi. Buğra: Benim iki tane babaannem yok ki! Buğra’nın son ifadesinin altında “Benim bir babaannem var, Arda’nın da bir babaannesi var. Onun babaannesi benim de babaannemse benim iki tane babaannem olur.” düşüncesi yatmaktadır. Piaget’nin bilişsel gelişim kuramına göre, Buğra’nın bu düşüncesi aşağıdaki bilişsel becerilerden hangisinin tam gelişmediğini gösterir? A) Özümleme B) Benmerkezci düşünme C) Canlandırma D) Odaktan uzaklaşma E) Aynılık ilkesi

92

Beş yaşındaki Ayşe ailesiyle çıktıkları tatilde farklı yöreleri görme fırsatı bulmuştur. Anaokuluna başladığında, ilk derste öğretmeni “Tatilde nerelere gittiniz?” diye sormuştur. Ayşe söz almış, tatilde uğradıkları en son iki kasabanın ismini hatırlayabilmiş, ama daha önce gördükleri yerlerin ismini hatırlamakta zorlanmıştır. Piaget’nin bilişsel gelişim kuramına göre, tatilin başlangıcında gördüğü kasabaları hatırlayamaması, Ayşe’nin hangi bilişsel özelliğinin tam olarak gelişmemiş olmasından kaynaklanmaktadır? A) Odaktan uzaklaşma B) Canlandırmacılık (Animizm) C) Tek yönlü sınıflama D) Benmerkezci düşünme E) Özelden özele akıl yürütme

93

94

Tümevarımsal (Endüksiyon) düşünme başlar ve gelişir Tek tek olan gözlem ve deneyimlerin birleştirilerek tümel

(genel) önermelerin elde edilmesidir. Aklın özelden genele

veya parçadan bütüne izlediği yoldur.

İlk kez bu dönemde bu düşünme ortaya çıkar ve gelişmeye

başlar.

Mesela; Ali insandır ve ölümlüdür.

Ayşe insandır ve ölümlüdür.

Derya insandır ve ölümlüdür.

Hasan insandır ve ölümlüdür.

O halde, bütün insanlar, ölümlüdür.

Tümdengelimsel (Dedüksiyon) düşünme başlar Aklın genelden özele veya genelden genele izlediği yoldur.

Bütüne ilişkin bir bilgiden hareketle parçalara ilişkin bilgilere

ulaşılabilir.

Mesela; Bütün insanlar ölümlüdür.

Sokrates insandır.

O halde, Sokrates ölümlüdür.

Gelişim aşaması

ve yaklaşık yaş

Somut işlemler Dönem

(7-11. yıllar)

Betül annesine “Anne, kendini öldürenler hapishaneye mi gömülür?” diye sorar. Piaget’nin bilişsel gelişim kuramına göre, “Betül’ün bu çıkarımda bulunmasının nedeni” ile “içinde bulunduğu bilişsel gelişim dönemi” aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak verilmiştir? A) Deneme - yanılma yoluyla öğrendiğinden işlem öncesi dönem B) Sezgisel olarak ayırt edebildiğinden işlem öncesi dönem C) Tümevarımsal düşünmeye başladığından somut işlemler dönemi D) Esnek düşünme geliştiğinden somut işlemler dönemi E) Varsayımlara dayalı düşündüğünden soyut işlemler dönemi

95

Mustafa Öğretmen derste Cumhuriyet Döneminde elde edilen kadın hakları konusunda bir tartışma ortamı yaratır. Öğrencilerden Nazan söz alarak, “Atatürk kadınlara erkeklerle eşit haklar verilmesini sağlamasaydı, ben sınıf arkadaşım Kemal’le aynı sırada oturamayacaktım.” der. Nazan’ın bu sözü, Piaget’nin bilişsel gelişim kuramına göre aşağıdaki kavramlardan hangisiyle açıklanabilir? A) Özelden özele akıl yürütme B) Benmerkezci düşünme C) Bağdaştırma D) Tümdengelim E) Tümevarım

96

97

Gelişim aşaması

ve yaklaşık yaş

Somut işlemler Dönem

(7-11. yıllar)

İşlemleri tersine çevirebilir İşlem öncesi dönemde, çocuk bir işlemi tersinden

düşünemezken somut işlemler döneminde

odaklanmacılık kalktığı için artık işlemleri tersten

düşünebilir. Bu nedenle somut işlemler döneminde

çocuk; bir işlemi son aşamadan başlangıç aşamasına

doğru geriye götürebilir. Çocuk bir işlemi baştan ya da

sondan yaparak aynı noktaya gelebileceğini bilir.

İşlemleri tersine çevirme, korunumun başlangıç

noktasıdır. Bu nedenle işlemleri tersine çevirme

işleminin yapılamaması, korunumun kazanılmasına

engel olan durumlardan biridir.

Mesela; 1’den 10’a kadar sayabilen çocuğun 10’dan 1’e kadar da sayabilmesi.

A=B ise B=A diyebilmesi.

Sağlama yöntemi yapma

Bir bardaktan sürahiye boşaltılan suyu tekrar bardağa doldurulması

halinde önceki düzeyine geleceğini düşünebilir.

Ayşe okula giderken izlediği yoldan evine geri

dönebilmektedir.

Piaget’ye göre, Ayşe’nin bu davranışı hangi evrede

kazanılan bir bilişsel beceridir?

A) İşlem öncesi dönem

B) Somut işlemler dönemi

C) Duyusal motor dönemi

D) Soyut işlemler dönemi

E) Formel dönem

98

99

Gelişim aşaması

ve yaklaşık yaş

Somut işlemler Dönem

(7-11. yıllar)

Korunum ilkesi kazanılmıştır Bir nesnenin mekân içindeki yerinde veya fiziksel

görünümünde değişiklik olmasına rağmen, bir şey eklenip

çıkarılmadıkça nesnenin niteliğinde (miktar, ağırlık, alan,

hacim vb.) herhangi bir değişiklik olmayacağını kavramadır.

Mesela; şekli değişen hamur parçasının ağırlığının aynı

olduğunun bilinmesi. Masa üzerindeki kalemlerin yeri

değiştiğinde, kalem sayısının değişmediğinin bilinmesi gibi.

Korunum ilkesinin kazanılması şu süreçlere bağlıdır.

1. Özdeşlik (ayniyet): Nesneye herhangi bir şey

eklenmemiş ya da nesneden bir şey çıkarılmamışsa

nesnenin aynı kaldığının bilinmesidir.

2. Ödünleme (telafi): Nesnenin bir boyutundaki değişimin

başka bir boyuttaki değişime neden olduğunun

kavranmasıdır. Mesela; su dar bir cam kaba

boşaltıldığında çocuk yüksekliğinin artacağını bilir.

3. Dönüşebilirlik (tersine dönüştürme): Bir nesnenin

görünümü değişse bile tekrar önceki haline

gelebileceğini kestirebilmedir. Mesela; bir buzun

yeniden suya dönüşebileceğinin bilinmesi gibi.

100

İlk önce; sayı korunumu (5-7 yaş)

En son; hacim korunumu (12-14 yaş)

kazanılır.

101

Korunum İlkesi Deneyi: Çocuk önce iki uzun bardaktaki suyun eşit olduğunu

görür, çocuğun gözü önünde bardağın biri geniş ve kısa bardağa

aktarıldığında, uzun bardaktaki suyun daha fazla olduğunu söyler.

Dört yaşındaki Ayça, annesiyle gittiği bir oyuncakçıda gördüğü bebeği almak ister. Annesi, bebeği istiyorsa kendi parasıyla alabileceğini söyleyince Ayça eve gidince kumbarasından ödemek üzere annesinden borç ister. Eve döndüklerinde Ayça, bebek için ödenen 14 lirayı kumbarasından çıkardığı 1’er liralık demir paralarla annesine verirken annesi kumbaradaki kağıt 10 lirayı görüp, “Ayça ben bu 10 lirayı ve 4 tane de demir parayı alsam olur mu?” diye sorar. Bunun üzerine Ayça “Yaşaşın! Olur tabi, böylece kumbaramdan daha az param gider.” diyerek sevinir. Piaget’nin bilişsel gelişim kuramına göre, Ayça’nın bu sevinci aşağıdaki bilişsel gelişim özelliklerinden hangisini henüz kazanamadığını gösterir? A) Benmerkezcilik B) Nesne sürekliliği C) Korunum D) Tersine çevirme E) Hipotetik düşünme

102

Ali’nin annesi bir çikolatayı tam ortasından bölerek yarısını onun, diğer yarısını da küçük kardeşinin tabağına koyar. Ancak, küçük kardeşinin dişleri henüz tam olarak çıkmadığı için onun tabağındaki çikolatayı birkaç parçaya böler. Ali, kardeşinin tabağındaki çikolataları görünce annesine “Ona daha çok çikolata verdin.” der ve ağlamaya başlar. Piaget’nin bilişsel gelişim kuramına göre Ali aşağıdakilerden hangisini henüz kazanmamıştır? A) Nesne devamlılığı B) Korunum ilkesi C) Başkalarının bakış açısını anlama D) Davranışları niyete göre değerlendirme E) Görelilik ilkesi

103

Masa üzerindeki kalemlerin yeri değiştiğinde, kalem

sayısının değiştiğini düşünen bir çocuk Piaget’ye göre

hangi bilişsel gelişim evresindedir?

A) Didaktik evre

B) Somut işlemler evresi

C) Duyusal devinim evresi

D) Soyut işlemler evresi

E) İşlem öncesi evre

104

Somut işlemler dönemindeki bir çocuğa eşit miktarda su doldurulmuş aynı büyüklükte iki bardak gösterilmiş ve hangisinde daha fazla su olduğu sorulmuştur. Çocuktan, "İkisinde de aynı" yanıtı alındıktan sonra, onun gözü önünde, bardaklardan birindeki su üç bardağa paylaştırılmıştır. Bu çocuğun, "Bu üç bardakta mı yoksa diğer bardakta mı daha çok su var?" sorusuna, aşağıdaki yanıtlardan hangisini vermesi beklenir?

A) "İkisinde de aynı‘” der, çünkü nesnelerin devamlılığı kavramını kazanmıştır. B) “Sürahideki su çok" der, çünkü sayı boyutunda bağımlılık vardır. C) "İkisinde de aynı" der, çünkü miktar korunumunu kazanmıştır. D) “Bardaklardaki su çok" der, çünkü görelilik ilkesini henüz

öğrenmemiştir. E) “Hiç fark etmez" der, çünkü dönüştürme işlemini henüz başaramaz.

105

106

Gelişim aşaması

ve yaklaşık yaş

Somut işlemler Dönem

(7-11. yıllar)

Üst düzey (Çoklu) sınıflama ve sıralama başlar. Korunumun kazanılmasına bağlı olarak ortaya

çıkar.

Somut işlemler döneminde çocuk, nesneleri

birçok özelliğe (renk, biçim, büyüklük) göre

sıralama, sınıflama ve karşılaştırma

yapabilir.

Mesela; bu dönemdeki çocuk sarı, kırmızı,

mavi renklerle boyalı olan küçük, büyük ve orta

büyüklükteki kare, üçgen ve daire şeklindeki

tahta parçalarını artık “Orta boy sarı daireler”

veya “Büyük mavi üçgenler” diye bir çok

özelliğe dayanarak bir sınıflama/gruplama

yapabilir.

107

Gelişim aşaması

ve yaklaşık yaş

Somut işlemler Dönem

(7-11. yıllar)

Geçişlilik kazanılmıştır

Korunum ilkesinin ve sıralama yeteneğinin

kazanılmasına bağlı olarak ortaya çıkan yetenektir.

Çocukların önceden yaptıkları karşılaştırmalara bağlı

olarak nesnelerin birbirleriyle olan ilişkilerini göz

önüne alıp, nesnelerle ilgili yeni bir ilişkiyi

keşfedebilmesidir.

Kısacası geçişlilik; önceki parçalar arasındaki ilişkiyi

bilerek yeni bir ilişkinin çıkarılmasıdır (transfer).

Mesela; Çocuk kendisine aynı anda gösterilen iki

çubuktan birincinin daha uzun olduğunu gördükten

sonra çocuğa birinci çubukla birlikte ondan daha

uzun olan üçüncü bir gösterilerek bu üç çubuğun

büyükten küçüğe doğru sıralanması istendiğinde

geçişlilik özelliğini kazanmış bir çocuk 3, 1, 2

şeklinde doğru sıralamayı söyleyebilir.

Oktay 7 yaşındadır ve ilköğretim 1. sınıftadır. Elimizde 20 cm’lik beyaz, 40 cm’lik mavi ve 75 cm’lik kırmızı tahta bloklar var. Oktay’a önce beyaz blokun kırmızı bloktan kısa olduğunu gösterelim. Sonra mavi blokun kırmızı bloktan kısa olduğunu gösterelim. Daha sonra beyaz ve mavi blokları yan yana getirmeden hangisinin daha uzun olduğunu soralım. Oktay diğer karşılaştırmaları dikkate alarak mavi blokun beyazdan uzun olduğunu söyleyebilir. Oktay’ın davranışını somut işlemler döneminin hangi kavramı ifade eder? A) Sınıflama B) Sıralama C) Geçişlilik D) Korunum E) Tersine çevrilebilirlik

108

109

Gelişim aşaması

ve yaklaşık yaş

Somut işlemler Dönem

(7-11. yıllar)

Dolaylı gerçeği kavrayabilme vardır Çocuk bir olayın ya da nesnenin sadece görünen ya da

yüzeyde kalan tarafını değil, görünmeyen ve yüzeyde

kalmayan tarafını da algılar.

Mesela; sarı renkli kapaklı bir kitabı, mavi renkli bir kaplıkla

kapladığınızda gerçek rengini sorduğunuzda “Sarı” der ve

gerçek rengini bilir.

Parça ile bütün arasındaki ilişki kurulabilir Bu dönemde çocuklar parça ile bütün arasındaki ilişkiyi

(sınıf içerme becerisi) artık kurabilirler.

Yani bir sınıfa ait olan nesnelerin, başka bir sınıfın alt dizisi

olabileceğini çocuk anlar.

Mesela; köpekler, hayvanlar sınıfının bir alt dizisini oluşturabilir (yani hayvanlar

sınıfının içerisine ait olduğunu gruplandırabilir).

Mesela; bir çocuğa hamsi gösterilip onun bir balık olduğu söylendiğinde; “Hayır, o

balık değil! O hamsi!” demesi parça bütün ilişkisini kavrayamamaktır.

Şehirlerarası bir seyahat sırasında dört yaşındaki Merve ile yan koltukta oturan Hatice Teyze arasında şöyle bir konuşma geçer: Hatice Teyze: Nerede oturuyorsunuz? Merve: Ankara’da. Hatice Teyze: Ankara Türkiye’ de mi? Merve: Evet. Hatice Teyze: Ankara’da oturanlar, Türkiyeli midir? Merve: Hayır, Ankaralıdırlar. Hatice Teyze: Hiç Türkiyeli tanıdın mı? Merve: Tanıdım ama çok değil. Hatice Teyze: Nerede oturuyorlar? Merve: Bilmem… Piaget’nin bilişsel gelişim kuramına göre, Hatice Teyze’nin sorularını Merve’nin yanlış yanıtlaması, aşağıdakilerden hangisinin tam olarak gelişmediğini gösterir? A) Toplummerkezci düşünme B) Canlandırma C) Odaklanma D) Özelden özele akıl yürütme E) Parça bütün ilişkisini kavrama

110

111

Çıkarsanmış gerçeklik ilk kez görülür Sonuca bakarak süreci tahmin etmektir. Bu dönemde

çocuk göz önündeki nesnelerin farklı görünümlerinin

farkındadır. Daha önceki öğrenmelerini göz önüne alarak

elindeki diğer kanıtlarını değerlendirerek neyin gerçekte

doğru olduğunu fark edip, eldeki somut verilerden gerçek

çıkarımlar yapabilir. Yani bir önceki durum irdelenerek

eldeki verilerden çıkarım yapmak, gerçeğe ulaşmaktır.

Var olan bir durumun nasıl gerçekleştiğine tanık olmasalar

bile bir olayın nasıl gerçekleştiğini kestirebilirler. Yani daha

önceki olayları göz önüne alarak gerçekliği

açıklayabilirler ve bu beceri çıkarsanmış gerçeklik ile

ifade edilir.

Mesela; teyzesinin oğlunun hiperaktif bir çocuk olduğunu

bilen çocuğun, eve geldiğinde ortalığı dağınık görünce

demek bugün teyzem ve küçük oğlu bizim eve gelmiş

demesi.

Mesela; daha önceden kendine orijinal bir ayakkabı alan

bir çocuk daha sonradan o ayakkabıdan gördüğünde

bunun orijinal olup olmadığını anlaması.

Gelişim aşaması

ve yaklaşık yaş

Somut işlemler Dönem

(7-11. yıllar)

112

Gelişim aşaması

ve yaklaşık yaş

Somut işlemler Dönem

(7-11. yıllar)

Yatay dekalaj vardır Çocuğun bir korunum türü için öğrendiğini, başka

bir korunum türüne aktaramamasıdır.

Dönüşümsel düşünme becerisi ortaya çıkar Daha önceki zamanlarda yaşanmış bir olayı,

sonraki zamanlarda da kafasında canlandırıp

anlatabilmedir.

Geriye ve ileriye doğru düşünebilir ve olayları

öncelik-sonralık sırasına koyabilir. Dönüşümsel

düşünme zamanla ilgili perspektifin

kazanılmasıdır.

Mesela; çocuk bir gün içerisinde yaşamış olduğu

tüm etkinlikleri sırayla söyler; önce okula gittik,

sonra alışverişe çıktık, daha sonra sinemaya gittik,

oradan da halamlara uğradık der.

I. Aslı, elindeki büyün çikolatayı üç parçaya bölüp artık daha fazla çikolatasının çoğalmadığını hala aynı miktarda çikolataya sahip olduğunu söylemiştir.

II. Güngör, oyuncak sepetindeki çeşitli renk ve boyutlardaki blokları sınıflandırması istendiğinde blokları yalnızca renklerine göre sınıflandırabilmiştir.

III. Murat, mama sandalyesinde peluş oyuncağıyla oynarken yere düşen oyuncağı arama girişiminde bulunmamış, oyuncağa ilgisini hemen kaybetmiştir.

IV. Ünal, kendisine mutfaktan cam kase getirmesini söyleyen annesine "Büyük olanı mı küçük olanı mı istiyorsun?" diye sormuştur.

Piaget’nin bilişsel gelişim kuramına göre, yaşantıları verilen bu çocukların hangileri somut işlemler dönemindedir? A) I ve II B) I ve IV C) III ve IV D) I, II ve III E) II, III ve IV

113

114

Piaget’in Bilişsel Gelişim Kademeleri

ÖZET Somut mantıksal düşünme başlar. Odaktan uzaklaşma vardır. İşlemleri tersine çevirebilir. Üst düzey (çoklu) sınıflama yapabilir. Üst düzey (çoklu) sıralama yapabilir. Tümevarımsal düşünme başlar ve gelişir. Tümdengelimsel düşünme başlar. Benmerkezcilik yerine perspektif alma başlar. Korunum (değişmezlik) ilkesi kazanılır. Yatay dekalaj vardır. Geçişlilik kazanılmıştır. Dolaylı gerçeği kavrayabilir. Parça-bütün ilişkisi kurulabilir. Çıkarsanmış gerçeklik ilk kez görülür. Dönüşümsel düşünme başlar.

Gelişim aşaması

ve yaklaşık yaş

Somut işlemler Dönem

(7-11. yıllar)

115

Soyut düşünebilme başlar - Soyut kavramları ve düşünceleri (demokrasi,

özgürlük, adalet, hoşgörü gibi) anlayabilerek

mantık yürütebilir.

- Atasözleri ve deyimlerin gerçek anlamlarını

anlayabilir. Mecaz ve benzetmeleri de anlayabilir.

Üst düzey akıl yürütebilir ve bilimsel düşünme gerçekleşir - Problemlerin çözümünde tümevarım,

tümdengelim, analoji gibi akıl yürütme yollarını

birlikte kullanır.

- Hipotez oluşturabilir ve test edebilir.

Gelişim aşaması

ve yaklaşık yaş

Soyut işlemler Dönem

(12 yaş ve sonrası)

Piaget'in Bilişsel Gelişim Kademeleri

116

Analoji (benzeşim kurma) düşünme ortaya çıkar İki şey arasındaki ortak bir özellikten yola çıkarak, biri

hakkında verilen bir yargıyı diğeri hakkında da vererek

benzerlik kurmaktır. Yani ortak özelliği olan iki şey

arasında bir benzerlik kurmadır.

Analoji bilinen bir örnekten yararlanarak bilinmeyenlerin

öğrenilmesini sağlayan düşünmedir.

Mesela; Türkiye de, İtalya da yarımadadır. İtalya’da

balıkçılık yapılır. O halde Türkiye’de de balıkçılık yapılır.

Mesela; kan dolaşımının şehirdeki trafik akışına

benzetilmesi. Veya kalbin pompaya benzetilmesi.

Gelişim aşaması

ve yaklaşık yaş

Soyut işlemler Dönem

(12 yaş ve sonrası)

117

Hipotetik düşünme ortaya çıkar Problemlerin çözümünde sadece var olan somut yöntemler

değil, çözüme ilişkin olası (farklı) yollar belirleyip (hipotez

geliştirip) bunları test edebilmektir.

Mesela; Mars’ta hayat var mı? sorusuna “Su ve oksijen

varsa” hayat vardır cevabını vermesi.

Mesela; kutuplardaki buzullar erimiş olsaydı dünyada

canlılar için yaşam nasıl olurdu? sorusuna yönelik farklı

hipotezler geliştirebilir.

Esnek düşünme ortaya çıkar Hipotetik düşünebilen ergenler bir probleme dair olası

durumları sıralayabilir, ancak kendi görüşüne yani tek bir

çözüme saplanıp kalmaz. Başka çözüm yolları olabileceğini

anlar, düşüncelerinde esnek olabilirler.

Mesela; matematikte bir problemi hep aynı yolla çözmez,

yeni başka yollar da bulup dener.

Gelişim aşaması

ve yaklaşık yaş

Soyut işlemler Dönem

(12 yaş ve sonrası)

Mustafa, opera sanatçısı olmayı istemekte ama ailesinin yaşam koşullarını göz önüne aldığında bu isteğinin çok da gerçekçi olmadığının farkındadır. Ancak yeterince para biriktirebileceği bir iş bulup çalışırsa opera eğitimi alabileceğini düşünür. Piaget’ye göre Mustafa’nın bu düşüncesi aşağıdakilerden hangisiyle açıklanır? A) Hipotetik B) Tümevarım C) Göreli D) Odaklanmacı E) Somut

119

Göreceli düşünme ortaya çıkar Kişiye, zamana ve yere göre düşünmedir. Ergen birey,

kişi, yer ve zaman değiştiğinde bilginin veya sonucun

da değişebileceğini anlar. Yani kişiye, zamana ve

duruma göre düşünebilme yeteneğini kazanır.

Mesela; kendi doğruları ile başkalarının doğruları

arasındaki farkı anlar.

Metabiliş (Üst biliş) düşünme ortaya çıkar Bireyin öğrenme sürecindeki bilişsel etkinliklerini fark

etmesi, bu süreci kontrol etmesi ve denetlemesidir.

Ergen birey, başkalarının ne bildiğini ve nasıl bildiğini

araştırabilir ve böylece diğerlerinin stratejilerini

anlama ve kullanma becerisi geliştirebilir.

Birey, öğrenme hedeflerini kendisi belirleyip kendi

öğrenme sorumluluğunu aldığında, bu sürecini de

kendisi gözlemleyip değerlendirdiğinde

metabilişsel düşünmeyi gerçekleştirmiş olur.

Gelişim aşaması

ve yaklaşık yaş

Soyut işlemler Dönem

(12 yaş ve sonrası)

Yiğit, 17 yaşında bir ergendir. Kendi duygularını ve düşüncelerini değerlendirmenin yanında başkalarının kendisi ile ilgili düşünceleri üzerinde düşünme ve o düşünceleri değerlendirmede oldukça beceriklidir. Yiğit’in ergenlik döneminde ortaya çıkan bu düşünme şekli aşağıdaki bilişsel yetilerden hangisinin gelişimiyle en iyi açıklanır? A) Soyut kavramlar ile ilgili ilişkileri görebilme B) Üstbiliş C) Çok boyutlu düşünme D) Varsayımsal düşünme E) Tümevarımsal beceri

120

2014 ÖABT

Birey, öğrenme hedeflerini kendisi belirleyip kendi öğrenmelerinin sorumluluğunu aldığında, bu süreçte ne kadar başarılı olduğunu ve ne kadar ilerleme gösterdiğini kendisi gözlemlediğinde aşağıdaki yaklaşımlardan hangisini izlemiş olur? A) Araştırmaya dayalı B) Tümevarım C) Tümdengelim D) Metabilişsel (üstbilişsel) E) Davranışçı

Metabilişsel düşünmede temel vurgular şunlardır;

Düşünmeyi öğrenme

Öğrenmeyi öğrenme

Öğrenme üzerinde düşünme

Öğrenmeyi kontrol etme ve düzenleme

Öğrenmeyi etkili kılma ve kullanma

Öz düzenleme

Öz değerlendirme

Öz denetim

Öz yeterlilik

123

Bütünleştirici (Kombinasyonel) düşünme başlar Bir problem durumunun birden fazla değişkeni (alt

problemi) barındırdığını ve dolayısıyla bir problemin

birden fazla çözüm yolunun bir araya getirilip

birleştirilmesiyle çözülebileceğini kavrayabilir. Bu

düşünceye bütünleştirici düşünme denir.

Mesela; doktorların hastalarına teşhis koyarken

sadece sorun yaratan organı değil de bütün fizyolojik

yapıyı dikkate almaları.

Ergen Egosantrizm (Benmerkezcilik) görülür Ergen benmerkezciliği çocuk benmerkezciliğinden

farklıdır. Bu dönemde ergen bireyler, dünyanın kendi

etrafta dönmediğini bilirler ve empati kurabilirler.

Ancak kendi düşüncelerinin ve söylediklerinin en

doğru olduğunu düşünür. “Benim felsefem en

doğrudur” gibi bir düşünceye sahiptir. Aksi görüşlere

tahammül edemez (Aşırı/naif İdealizm)

Gelişim aşaması

ve yaklaşık yaş

Soyut işlemler Dönem

(12 yaş ve sonrası)

124

Ergen kendine özgü çoğu dramatik olan senaryolar

geliştirir. Yaşamış olduğu olayların sadece kendi başına

geldiğini düşünür. Mesela; “hiç evlenemeyeceğini düşünür.

Veya kimsenin kendisi kadar sevemeyeceğini, acı

çekmediğini, kimsenin kendisini anlamadığını” düşünür.

Bazen de iyimser senaryolar geliştirir. “Kendisini ünlü bir

sporcu, film kahramanı” olarak hayal eder (Kişisel

Efsane/Mit/Hikâye).

Gelişim aşaması

ve yaklaşık yaş

Soyut işlemler Dönem

(12 yaş ve sonrası)

Herkesin kendisiyle uğraştığını, onu takip ettiğini, izlediğini

ve onun davranışlarına dikkat ettiğini (Hayali Seyirciler)

düşünür. Adeta kendini sürekli sahnede hisseden bir

oyuncu gibi görür. Diğer insanların kendisiyle ilgili (özellikle

fiziki özellikleriyle) düşüncelerine aşırı önem verirler. Bu

nedenle ayna karşısında bolca zaman geçirilir.

Lise 2. sınıf öğrencisi Deniz’in kendisini sürekli olarak izleyen ve kendisi hakkında fikir yürüten bir seyirci kitlesinin olduğunu düşünmesi, aşağıdaki kavramlardan hangisine örnek olabilir? A) Cinsel rol karmaşası B) Suçluluk duygusu C) Ergen benmerkezciliği D) Aşağılık duygusu E) Yalnızlık duygusu

125

126

Omnipotent düşünme ve Psikolojik tepkisellik görülür Ergen benmerkezciliğin (egosantrizm) ürünüdür.

Ergen “benim gücün her şeye yeter, kimseye ihtiyacım

yok, bana bir şey olmaz” düşüncesiyle çok fazla risk

alabilmektedir. Çeşitli riskli davranışlar yaparak

kahramanlık sergilemeye çalışır. Kendilerine zarar

gelebileceğini düşünmezler. Bana bir şey olmaz derler.

Yani kendilerini Süpermen zannederler. Bu davranışları

engellendiğinde ise saldırgan tepkilerde (bu tepkiye

psikolojik tepkisellik teorisi denir) bulunurlar.

Gelişim aşaması

ve yaklaşık yaş

Soyut işlemler Dönem

(12 yaş ve sonrası)

Dokuzuncu sınıf öğrencisi Elif, günlüğüne "Hiç kimse beni anlamıyor, ne annem-babam, ne arkadaşlarım ne de öğretmenlerim. Kimse ne hissettiğimi tam olarak bilmiyor." diye yazmıştır. Elif'in günlüğüne yazdığı bu duygu ve düşünceler aşağıdaki kavramlardan hangisine örnektir?

A) Kişisel hikâye B) Felaketleştirme C) Hayali seyirci D) Öğrenilmiş çaresizlik E) Kendini gerçekleştiren kehanet

TEMEL PSİKOLOJİK KAVRAMLAR – 7. SORU

Piaget'ye göre, somut işlemler dönemi 7-11 yaş, soyut işlemler dönemi ise 12 yaş ve sonrasını kapsamaktadır. Buna göre, aşağıdaki öğretmen davranışlarından hangisi, ilköğretim üçüncü sınıf düzeyine uygun değildir? A) Dünya’nın, ekseni etrafında döndüğünü öğretmek için, içinden şiş

geçirilmiş portakaldan yararlanmak B) Paraları tanırken, kullanılmakta olan metal ve kağıt paralarla nelerin

satın alınabileceğini göstermek C) Mikropların dokunmakla nasıl bulaştığını göstermek için, eline

tebeşir tozu sürüp öğrencilerle tokalaşmak D) Caddede karşıdan karşıya güvenli geçişi öğretmek için, bu eylemi

drama ile canlandırmak E) Uzay yolculuğunu anlatmak için, öğrencilerden, kendilerini sınıf yerine bir

uzay kapsülündeymiş gibi düşünmelerini istemek

128

129

Piaget’in Bilişsel Gelişim Kademeleri

ÖZET

Gelişim aşaması

ve yaklaşık yaş

Soyut işlemler Dönem

(12 yaş ve sonrası)

Soyut düşünme başlar. Üst düzey akıl yürütebilir. Bilimsel düşünme başlar. Tümevarım ve tümdengelim düşünme gelişir. Hipotetik düşünme ortaya çıkar. Esnek düşünme ortaya çıkar. Göreceli düşünme ortaya çıkar. Metabiliş düşünme ortaya çıkar. Analoji düşünme ortaya çıkar. Bütünleştirici (birleştirici) düşünme ortaya çıkar. Ergen egosantrizm (benmerkezciliği) görülür. Hayali seyirciler ve kişisel mitler görülür. Omnipotent düşünme görülür. Psikolojik tepkisellik gözükür.

13

0

BÖLÜM 2: VYGOTSKY’İN BİLİŞSEL

GELİŞİM (SOSYO-KÜLTÜREL) KURAMI

Vygotsky, bilişsel kuramının merkezine

temel zihinsel işlevler olarak nitelendirdiği

dikkat, bellek, çağrışım, çıkarsama, irade

ve problem çözme gibi ögeleri

yerleştirmiştir.

Vygotsky'e göre, yüksek temel zihinsel işlevleri

kültür ve dil aracılığıyla zamanla içselleştiririz.

Çocuklar kültürel araçları (özellikle dili)

edindikten sonra temel zihinsel işlevleri

bağımsız olarak kullanmaya başlarlar.

Lev VYGOTSKY (1896 - 1934)

131

Vygotsky’e göre; bilişsel gelişimde, çocuğun sosyal

çevresi (yetişkinler ve arkadaşlar) ve kültür önemlidir.

Çünkü tüm öğrenmelerin kaynağı bireyin sosyal

çevresidir.

O halde bilişsel gelişimin kaynağı, kişisel psikolojik

süreçlerden önce, sosyal çevredir.

Yani bütün kişisel psikolojik süreçler, kültür tarafından

biçimlendirilmiş sosyal süreçler olarak başlar. Bu nedenle

zihinsel gelişimde gerçek ve birincil bölüm sosyal

süreçlerdir.

Sosyal çevrenin bireyi etkileme aracı ise dildir. Dilin

bilişsel gelişimde önemi büyüktür. Bir anlamda bilişsel

gelişim, bireyin dili içselleştirmesiyle şekillenir.

132

Vygotsky’e göre, çocuğun bilişsel gelişiminde 2 aşamalı bir

süreç yaşanır. Birey önce sosyal yönünü geliştirir daha sonra,

bilişsel yönünü geliştirmeye başlar. Yani bilişsel gelişim

dıştan içe doğru olur.

Öğrenmede bireysel farklılıklar dikkate alınmalıdır.

Öğrenme, yakın gelişim alanında gerçekleşir.

Öğrenme sürecinde öğrenci yalnız ve aşırı derecede

bağımsız bırakılmamalıdır. Öğretmen, öğrenme sürecinde

rehberlik yapmalıdır. Çocuk, bir yetişkin rehberliğinde daha iyi

öğrenir.

Öğrenciler eğitim süreci içerisinde birbirleriyle işbirliği

yapmalıdır.

Yüksek ses karşısında irkilerek dikkatini o yöne çeviren bir çocuğun bu davranışı, Vygotsky'ye göre aşağıdaki kavramlardan hangisiyle açıklanır? A) Yakınsak gelişim alanı B) Yapı iskelesi C) Semboller D) Temel zihinsel işlevler E) Sosyal çevre

133

2016 ÖABT

134

1. Yakınsal Gelişim Alanı Bu kavramla zihinsel gelişimin sosyal

yönüne dikkat çekmiştir.

Vygotsky’e göre, insanların tek başına

belli şeyleri öğrenebilmesi mümkündür

fakat tek başına öğrenebileceğinden daha

fazlasını sosyal çevresinin (yakın gelişim

alanının) desteğiyle öğrenebilir.

Çocuğun tek başına yapmakta zorlandığı veya

başarılı olamadığı, ancak başkalarının rehberliğinde

(işbirlikli öğrenme) başarabileceği görevler

(davranışlar) çokça vardır. Bu alandaki kişiler

ebeveynler, öğretmenler ve arkadaşlardır.

Bireyin başkalarının desteğiyle ulaşabileceği gelişim

düzeyi, kendi çabalarıyla ulaşabileceğinden daha

yüksektir. Bu iki gelişim düzeyi arasındaki fark

yakınsal gelişim alanıdır.

Bireyin doğrudan etkileşimde bulunduğu yakın

çevresi onun yakınsal gelişim alanını oluşturur.

Annesini örgü örerken gören 7 yaşındaki Duru, “Ben de örgü örmek istiyorum. Bana da öğret.” der. Annesi de, “Kızım, daha küçüksün. Birkaç yıl daha geçsin, öğretirim.” diye cevap verir. Bir süre sonra annesi, Duru’nun kendi başına örgü ördüğünü görür. Bunu nasıl öğrendiğini sorduğunda Duru, kendisinden birkaç yaş büyük olan ablasından öğrendiğini söyler. Duru’nun bu durumu, Vygotsky’e göre aşağıdakilerden hangisiyle açıklanır?

A) Yakın gelişim alanı B) Dolaylı öğrenme C) Model alma D) Yapı iskelesi E) Örtük öğrenme

ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ İLE İLGİLİ ORTAK SORU

135

Buğra, ayakkabı bağcıklarını bağlamakta zorlanmaktadır. Babası ona ayakkabı bağlamanın kolay bir yolunu öğretir. Daha sonraları Buğra ayakkabılarını kolayca bağlayıp çözer. Buğra’nın bu öğrenme davranışı aşağıdakilerden hangisiyle en iyi açıklanabilir? A) Edimsel koşullanma B) Özümleme C) Dengeleme D) Yakın gelişim alanı E) Uyum sağlama

GELİŞİM PSİKOLOJİSİ İLE İLGİLİ ORTAK SORU

136

İlköğretim beşinci sınıf öğrencisi Umut, matematik dersinde basit kesirlerle ilgili problemleri çözmede zorlanmaktadır. Öğretmen çözüm olarak Umut’u, bu konuyu çok iyi bilen bir arkadaşıyla eşleştirir ve bu tip soruları birlikte çözmelerini söyler. Bir süre sonra öğretmen, Umut’un basit kesirlerle ilgili problemleri zorlanmadan çözebildiğini gözler. Bu örnekteki durum, aşağıdakilerin hangisinde verilen kuramcının öne sürdüğü kavramla ilişkilendirilebilir?

A) Bloom: Tam öğrenme B) Piaget: Dengeleme C) Vygotsky: Yakınsal gelişim bölgesi (zone of proximal development) D) Ausubel: Anlamlı (receptive) öğrenme E) Bruner: Eylemsel (enactive) öğrenme

137

138

2. Yapı iskelesi (Destek olma, İskele kurma): Çocuğun

yapacağı bir öğrenmede başlangıçta bir öğretici (insan veya

bilgisayar bu öğretici olabilir) desteğinin (örnekler,

benzetmeler, sorular, ipuçları, yönlendirmeler) olması, daha

sonradan aşama aşama bu desteğin kesilmesi ve bu sayede

çocuğun tek başına yapamayacağı bir öğrenmeyi artık bir

öğretici desteği olmadan yapar hale gelmesini sağlayan

tekniktir.

Çocuğun etrafında bulunup ona bilgi ve deneyim edinme

konusunda yardımcı olanların çocuğa verdiği bu desteğe yapı

iskelesi denir.

Mesela; yüzme eğitiminde yüzme hocasının öğrenciye verdiği

destek.

139

Yapı iskelesi (iskele kurma, destekleme)

yakınsal gelişim alanında kullanılan bir

yöntem ve tekniktir.

Bir başkasının desteğiyle bireyin

yapamadığını yapabilir duruma getirmek

için kullanılan örnekler, benzetmeler,

sorular, ipuçları, yönlendirmeler vb.

gibi araçlar birer destekleyicidir.

Bir anasınıfında öğretmen, renkli küçük bloklarla oynayan Neslihan'ı izlerken onun hep aynı şekle sahip blokları üst üste koyarak çalıştığını gözlemler. Eline farklı bir blok alır ve çocuğa uzatarak "Bunu nereye koyabilirsin acaba?" der. Öğretmenin yaklaşımı aşağıdakilerden hangisine örnektir? A) Öz düzenleme B) Mış gibi oyun C) Yapı iskelesi D) Özel konuşma E) Sezgisel düşünme

Arda, bir bilgisayar oyunundaki tüm seviyeleri geçerek oyunu bitirmek ister. Oyunu bitirebilmek için oyun sırasında bilgisayar programı tarafından verilen ipuçlarını ve yönergeleri takip eder. Arda son seviyelere yaklaştığında artık bilgisayardan ipucu almadan seviyeleri hızla geçmeye başlar. Buna göre, Arda’ya bilgisayar programı tarafından sunulan yönlendirmeler Vygotsky’nin aşağıdaki bilişsel gelişim kavramlarından hangisiyle açıklanır? A) Kültürel araç B) Sembolleştirme C) Yapılandırma D) Uyum sağlama E) Yapı iskelesi

ÖĞRENME PSİKOLOJİSİ İLE İLGİLİ ORTAK SORU

141

142

3. İşbirlikli Öğrenme: Birey tek

başına öğrenebileceğinden çok daha

fazlasını yakınsal alanıyla (çevre

desteği) işbirliği yaparak öğrenebilir.

Öğrenmenin bireysel süreçten

ziyade kolektif bir süreçte

gerçekleşmesi gerektiğini söyler.

Bu şekilde gerçekleşen

öğrenmelere de işbirlikli öğrenme

denir.

143

4. Kavram Gelişimi: Vygotsky’e göre; kavram gelişimi

zihinsel gelişimle doğrudan bağlantılıdır. Kavram gelişimi,

nesnelerin zihinsel tasarıma dönüştürülme sürecidir.

Vygotsky’e göre çocuklar kavram edinmeyi iki şekilde yapar.

İlk şekilde; bazı kavramlar günlük dilde kullanıla kullanıla

kendiliğinden (tümdengelim ile) elde edilir. Mesela;

kardeş, amca, masa kavramının öğrenilmesi.

Diğer şekilde ise; bazı kavramlar okullarda çocuklara

öğretilir (tümevarım ile). Mesela; laiklik, demokrasi,

sömürü, özgürlük, halkla ilişkiler gibi kavramların

öğretilmesi.

144

5. Özel ve İçsel Konuşma: Çocuk toplumsallaşmış konuşmadan

özel konuşmaya yaklaşık 3 yaşında geçiş yapar. Özel konuşma,

çocuğun kendi için konuşma ile diğeri için konuşma arasında ayrım

yapamadığı bir konuşmadır. Çocuk sesli bir şekilde bir diğerini dikkate

almadan konuşur (monolog tarzı konuşma).

Özel konuşma, 6-7 yaşlarında içsel konuşmaya dönüşür. Birey artık

kendi için konuşma ile diğeri için konuşma arasında ayrım yapar. İçsel

konuşma bireyin zihninden geçen, seslendirilmeyen (sözcüklerle

sessizce düşünebilir) düşünme sürecini anlatır.

İçsel konuşma; çocuğun bir iş, eylem ya da problemi çözerken

yapacaklarını, yaptıklarını sessizce düşünmesi ve içinden

konuşmasıdır.

İçsel konuşmada, birey kendi kendine konuşarak farkındalık yaratır,

kendini anlar, durumu değerlendirir ve zihinsel gelişimine katkı yapar.

145

İçsel konuşma ile Monolog farklıdır.

Monologda çocuk bir olayı ya da oynadığı

oyunda yaptıklarını kendi kendine sesli

konuşurken,

İçsel konuşmada çocuk bir problemi

çözmek için düşündüklerini içinden ve

sessizce konuşur.

Ayrıca içsel konuşmanın monologdan farkı

her yaşta görülebilmesidir.

14

6

BÖLÜM 3: BRUNER’İN BİLİŞSEL GELİŞİM KURAMI

Bruner’e göre bilişsel gelişim yaşam

boyu devam eden bir süreçtir.

Bilişsel gelişimi, zihinde gerçekleşen

içsel süreçlerle açıklar.

Bilişsel gelişim, tepkilerin

uyarıcılardan bağımsız hale

gelmesidir. Jerome BRUNER (1915 -2016 )

147

Çocuk başlangıçta çevredeki uyarıcıların kontrolü altındadır.

Yani tepkileri uyarıcılara bağımlıdır. Ancak zamanla, özellikle

dilin kazanılmasıyla birlikte uyarıcılar kontrol edilmeye

başlanır ve tepkiler uyarıcılardan bağımsız hale gelir.

Bilişsel gelişim, bireyin bilgiyi işleme, depolama ve kullanma

gelişimine bağlıdır (Piaget ortak noktası).

Bilişsel gelişimde dil önemli bir anahtardır. İnsanlar dili

kullanarak birbirleriyle iletişim kurarlar, öğrenir ve öğretirler.

Öğrenciyi harekete geçiren önemli güdüler; merak, başarılı

olmak ve birlikte çalışmaktır.

148

Bruner; sarmal programlama yaklaşımının (içerik

düzenleme yaklaşımıdır) kurucusudur.

Bilginin yapılandırılıp bir bütün haline getirilmesinde

birey aktiftir.

Bilgi keşfedilmelidir. Buluş yolu ile öğrenme

stratejisinin kurucusudur.

Bruner’e göre Bilişsel gelişim 3 aşamada oluşur.

A) Eylemsel (0-3 yaş)

B) İmgesel (3-6 yaş)

C) Sembolik dönem (7 yaş ve üstü)

149

1. Eylemsel dönem (0-3 yaş) Çocuk bu dönemde çevreyi eylemleriyle

anlar ve bilgi toplar.

Çocuk nesnelerle doğrudan etkileşime

geçerek (dokunarak, vurarak, ısırarak,

hareket ettirerek) yani yaparak-yaşayarak

öğrenir.

Bilgiyi eylemleri temsil eder. Mesela;

kaşık yemek yediği, bisiklet bindiği bir

nesnedir.

Devinim (eylemler) duyusal zekâyı

ilgilendirir ve onu geliştirir.

150

Uyarı: Bu dönem Piaget’in duyusal-motor dönemine karşılık

gelir.

151

2. İmgesel dönem (3-6 yaş) İmge; zihinde tasarlanan, canlandırılan, gerçeğin

hayali olan düşünceler ya da algılanan bir nesnenin

bilince yansıyan benzeri imajı (görüntüsü) veya

hayalidir.

Bu dönemde gelişmiş olan dil ve görme (algı)

duyusuyla değişik durum ve yaşantılar imgesel

formüllere (sözcük, kavram) dönüştürülerek zihne

aktarılır ve öğrenme gerçekleştirilir. Bilgiyi imgeler

temsil eder.

Görsel bellek gelişmiştir ve bilgi görsel resimler

şeklinde saklanır. Çocuklar, algılarının tutsağıdır.

Bir olayı, nesneyi nasıl algılarsa zihninde o şekilde

canlandırır. Çocuk, bir olayı veya nesneyi

görmeden onları zihninde canlandırarak işlem

yapabilir. Mesela; çocuk daha önceden gördüğü

oturma odasının resmini o odada olmazsa bile

çizebilir.

152

Uyarı: Bu dönem Piaget’in işlem öncesi dönemini karşılar.

153

3. Sembolik dönem (7 yaş ve üstü) Çocuk tüm yaşantılarını sembollerle

açıklar.

Yaşamın tamamıyla mecazlar, grafikler,

formüller ve simgeler yoluyla kavranmasını

kapsar.

Dil, mantık, matematik, müzik alanlarının

sembollerini kullanarak iletişim kurabilir.

Öğrenme sembollerle gerçekleşir.

Uyarı: Bu dönem Piaget’in

somut ve soyut işlemler

dönemine denk gelmektedir.