geeta notes.pdf
TRANSCRIPT
AKS UNIVERSITY, SATNA
Department of Spiritual Studies (Faculty of Social Sciences & Humanities)
SHRIMADBHAGWADGEETA
(Study Material)
______________________________________________
Prepared by : Dr.Nemish Tripathi
Head, Department of Spiritual Studies,
AKS University, Satna
AKS University,Satna Study Material of Geeta
2
Introduction
। लगभग 50
। यह , , -
“
॥“
“ ।
॥“
। यह
वह , नतम
(Emotions) कर -
, , , - (Self-management)
गए
25 42 ,
द ।
जब और
रख तब
18 700
–
1.
2.
3.
18 अलग-अलग और
, इस -
1.
2.
AKS University,Satna Study Material of Geeta
3
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13. - ,
14.
15.
16.
17.
18.
- और कर ।
AKS University,Satna Study Material of Geeta
4
– (Chapter - I)
रण
।
-
, , र, , , , , , ,
, , , , , , , ।
ओर , , , , , ,
, ।
रथ उस रथ ।
रथ पर उस पर ।
य, , ,
कई – पर कर ।
– न ।
– ।
रण गए इस –
-
-
-
-
-
-
– ?
– –
1. जब - , - ,
, , , , , , , .
गई और कर –
AKS University,Satna Study Material of Geeta
5
“ न च ।
न न च च ॥“
2. हम वध हम पर , यह
हम , कर हम
? आकर हम
।
3. , - और
।
4. और
और
|
5. और इस तरह ,
- –
“ ।
॥“
6. - अधम नरक तक ।
– ?
– , , ,
, । –
1. ।
2. आग ।
3. पर ।
4. धन ।
5. ।
6. अपहरण/ ।
AKS University,Satna Study Material of Geeta
6
– (Chapter - II)
एक , – ।
।
, जल, , और ।
, , शरद, , और , और
।
, , , – ।
, , , (Reproductive organ) (excretory organ) –
।
मन , इस 11 ।
, , , ।
, , ।
– ।
, , , , मद – ,
।
– , रज तम, ।
, , – ।
– ?
– , , , , और
इस , –
“ ।
न ॥“
–
1. न और न । , , ,
पर –
“ न न ।
न ॥“
AKS University,Satna Study Material of Geeta
7
2. , , -
कर ।
3. न , न , न और
न –
“ ।
न न ॥“
4. यह , (Non-dilutable) । न , न
। यह , , , एक ।
5. यह , (Unimaginable) (Unchangable)
, , - समझ , यह ,
।
– ?
– जब मन - कर , तब मन
और इस तरह मन वह
–
“ ।
॥“
–
1. ( , , ) पर मन
, भय ।
2. इस न और न पर ,
वह ।
3. कर ,
वश कर –
“ ।
॥“
4. जल पर जल ,
। – “ As all the
AKS University,Satna Study Material of Geeta
8
rivers pours their water in to the ocean but ocean’s grand, majestic nature remains
undisturbed and unchanged.”
5. - कर , , , ,
, कह और और
पर ( ) कर ।
– (Chapter - III)
, ।
, मन इस ।
, , मन , मन
और ।
।
हर गए , – , , , ,
।
यह और
।
– ?
–
, इस , न नव
- और
, , फल , , ,
,
, –
AKS University,Satna Study Material of Geeta
9
“ ।
॥“
, ,
गए
कथन – “ Do all work, but without attachment, work work’s sake never
for yourself.” - , - , - , जय- सम
, गई –
“ ।
॥“
एक रह
, , फल य ?
इस यह
तक , तक
। कर , वह
कर , वह जल कमल तरह फल
,
और यह –
“ ।
॥“
- ’ ’, ’ ’ और ’ ’ ?
– – , ,
इन –
1.
2.
3.
– “ ।
॥“
AKS University,Satna Study Material of Geeta
10
– , ।
, ।
– न , कर ।
– (Chapter - IV)
, –
।
इस –
- 4,32,000
- 8,64,000
- 12,96,000
- 17,28,000
– ?
– इस अमर ।
यह जनक , यह -
“ ।
॥“
इस यह परम - यह -
गई। यह अमर, परम और
।
इस , जब
, पर कर और कर
। ,
इस , और इस
AKS University,Satna Study Material of Geeta
11
। इस और 18 ।
।
- ।
इस समय 5000 , 4,32,000
इस लगभग 20
5000 और तब कर ।
– (Chapter - V)
।
न और न ,
– परम , , , बल, और ।
, - और ।
आठ , । –
I. यम
II.
III. आसन
IV.
V.
VI.
VII.
VIII.
– ? ।
– 1.
, |
AKS University,Satna Study Material of Geeta
12
2. न और न , मन वश
, वह –
“ ।
न ॥“
3. इस - , - , -
और वह ।
4. म , वह
कमल- जल ।
5. ,
।
6. एक , , ,
। -
“ ।
च ॥“
ओर रहकर
।
– ?
– न और न ,
मन , मन,
, –
“ स न न ।
॥“
AKS University,Satna Study Material of Geeta
13
– (Chapter - VI)
।
नए ।
।
’ ’ – मन वश ।
, , ।
मन पर – “ “
समय तक असफल
तक ।
तक असफल असफल
, । वह
और इस
- परम कर
।
– ?
– , ,
, समझकर ,
–
“ ।
स च च न ॥“
–
1. , , , , ।
2. ।
3. कर मन पर कर
- , - , - , - - एक –
“ ।
॥“
AKS University,Satna Study Material of Geeta
14
4. कर वह तरह
। , वह |
---------
1. मन, मन पर
कर और ।
2. पर , ऊन आसन , आसन न न
, मन, वश
, मन एक पर ।
3. , पर । इस
, और
।
4. इस , मन मन इस
अ वह ( )
कर और –
“ ।
॥“
– ?
– जब न और न
, तब वह
, , , ,
–
“ न ।
।।”
– ?
– कर
कर । मन
AKS University,Satna Study Material of Geeta
15
हट य मन और
इस वह और
। वह ,
, ’
’ - ,
मन वश वह -
“ ।
॥“
– (Chapter - VII)
– ?
– और
। ।
–
1.
2.
– आठ –
“ च ।
॥“
, जल, , , , मन, आठ
(Rational) , –
AKS University,Satna Study Material of Geeta
16
(Smell)
जल रस (Taste)
(Image)
(Touch)
(Sound)
मन
आपस
और ।
ऊपर पर आठ
- , जल, ,
- मन, ,
, , ।
।
– उन , इस कर
। यह वह परम । इस तब तक
जब तक यह
न ,
–
“ ।
॥“
इस
और पर इस ,
, ।
AKS University,Satna Study Material of Geeta
17
– ?
- -
! । यह पर ,
पर । , , ,
–
“ ।
॥“
, तप, , ,
बल और ,
और इन , इन । इस
। यह
पर शरण आ , वह
और इस –
“ मम ।
॥“
– ( ) , शरण ?
– , शरण –
“ न ।
॥
–
1. ( ) – - और
, शरण
2. – , । समय
पर पर ।
3. –
, - , , , , कर
, ।
AKS University,Satna Study Material of Geeta
18
4. - , और
, और
सब और
– ( ) , ?
– , –
“ ।
च ॥“
1. – और और
2. – धन
।
3. –
।
4. – परम
और वह ,
और और
, ।
AKS University,Satna Study Material of Geeta
19
– (Chapter - VIII)
– , , , , ?
– –
:- – और ,
एक – ’ ’
– – अलग
और और
– जब ,
– ’ ’
– यह
– ’ ।’
1.
2.
3. समय तक
4.
5. ( )
6.
यह – ’ ’
– , , , ,
यह और
– य परम
और , ,
और – ’
वर ।’
AKS University,Satna Study Material of Geeta
20
– ?
– –
समय , वह
वह
और , , , , सम ,
, –
“ ।
सएव ॥“
समय मन ,
।
कर , वह ।
, सहज और वह इस
–
“ ।
॥“
, , , , जब
, उन इस पर ।
इस ( ) – एक । जब
वह
, वह , तप,
। वह इन कर और
परम –
“ ।
॥“
AKS University,Satna Study Material of Geeta
21
– (Chapter - IX)
– ?
– 9 परम ( )
! यह सब , , परम
और
, और , पर
और समय ,
इन अलग –
“ न च ।
॥“
यह , , चर और अचर
, , , , ,
, । इस । , , र ,
–
“ ।
च ॥“
! , और , ।
, । इस , ,
, , , । , ,
,
–
“ ।
॥“
कर य ,
। मन , , और
, इस तरह पर –
“ म भव ।
॥“
AKS University,Satna Study Material of Geeta
22
– (Chapter - X)
– ?
– ! इस
, , , , , , शम-दम, - ख, - , भय, , , तप, , यश-
अपयश , सब , , , , ,
, ,
–
“ ।
च एव च ॥“
, , , , , मन,
, , , , , , ,
, , , , , और
–
“ च ।
॥“
, , , , , ,
यम , ,
, , , , ,
, । , , , , ,
, , , , बल, ,
, ,
–
“ ।
॥“
! । । चर और अचर ,
रह । ,
एक । ऊपर
।
AKS University,Satna Study Material of Geeta
23
– (Chapter - XI)
– ?
– 11 पर
। अब इस
, , , , , , और
, इस परम
प इन
उस , ,
। यह
उदय , इस कर –
“ ।
॥“
उस , , , , , कमल पर ,
भ यह , न , न
और न , और ,
–
“ ।
॥“
इस और ।
, , , कर
। इस उस न
। तब
, , – ’
भव ॥’ , , ,
और ।
AKS University,Satna Study Material of Geeta
24
– (Chapter - XII)
– ?
तक ।
– तक – और ।
– यह
, और । मन, वश
। -
और कर । इस
, , , , , मन,
, , अचल –
“ ।
च ॥“
इस फल कर
। और परम
, “ ” “ ” । यह कई
इस । यह म
–
“ ।
॥“
- , इस और
और कर । इस
कर , यह
–
“ ।
॥“
AKS University,Satna Study Material of Geeta
25
– ।
– मन
और और ,
। सरल
( ) और
, वह इस तर –
“ ।
न ॥“
मन
, मन परम
। – “ मन जन , कपट छल न
।“ –
“ ।
॥“
इस –
1.
2.
3.
4. और
5.
6. -
7.
8.
9. कर
इस और वह
कर - कर ,
और
म कर
न
AKS University,Satna Study Material of Geeta
26
और -
–
“ ।
॥“
– ।
–
, , ,
, , - , मन पर
। , और मन
, –
“ च ।
स च ॥“
इस पर , और फल
। न और न न । -
कर - , - , - , - , -
कर
घर- और , और –
“ ।
॥“
AKS University,Satna Study Material of Geeta
27
– (Chapter - XIII)
- यह –“ “
इस ।
इस अवयव –
( , जल, , )
( , )
( )
( , , , )
( , , , )
मन ( और )
( , , , रस )
सब इस । , , , ,
, – इन ( ) ।
– इस – “
“ ’ ’ हम और अमर
। – और ।
- – “
मम।“ , , , , , , ,
, , , , , , , , ,
, , , , , जन-
, परम – ,
, वह सब ।
- यह और इस जगत - और वह
, ( ) । , , , ,
, । ।
–
AKS University,Satna Study Material of Geeta
28
“ ।
च ॥“
इस – “ पग , कर
सकल ॥“ और
और , , , ,
और परम ।
– और – “ “
, इस
, इस कथन –
“ स ।
॥“
यह , , यह
ओर कर ।
- – , और - “
“ और
, और
और और –
“ ।
॥“
– इस एक , ,
, परम और और
-
“ च ।
॥“
– इस ड , तरह एक
कण
। इस –
“ । ॥“
AKS University,Satna Study Material of Geeta
29
– (Chapter - XIV)
– आप ? ।
– यह
और और यह
– , और । जब इस वह इन
, इन - –
“ ।
॥“
इस –
– यह और ,
इस ,
और समझ
, जब
वह ,
, -
, फल –
“ ।
॥“
– और
इस ओर , वह
म
,
जब , ,
वह हर समय
इस पर फल
इस –
“ ।
॥“
AKS University,Satna Study Material of Geeta
30
– , ,
, एक कर ।
वह और जब
उस , , और और एक तरह वह तरह
। ,
- , रहन-सहन, - , नरक –
“ एव च ।
॥“
इस ई ,
और जब इन समझ , वह , ,
, परम कर ।
–
?
– ; , –
, पर न और न
पर , इन और यह
, और
, , ,
, और कर
, अ –
“ ।
स ॥“
, वह
और इस तक ।
AKS University,Satna Study Material of Geeta
31
– (Chapter - XV)
।
– ( ), ( ), (
) और ( ) ।
– और । ( ) और
( ) –
“ एव च ।
॥“
– { --- ---- }
{ --- ---- } और इन ।
– ।
– इस
( ) यह और इस
ऊपर ओर, ओर , इस
-
“ ।
स ॥“
इस ऊपर और
, ओर , इस
इस , ,
। इस ,
न और शरण कर ,
आई , ,
पर कर , - परम शरण ,
और , न और और न
वह , , इस
कर । इस और
- , ,
AKS University,Satna Study Material of Geeta
32
- , बनकर -रस ,
( ) , रहकर –
“ ।
॥“
, , ,
। , , अतएव इस
–
“ ।
च ॥“
– (Chapter - XVI)
नरक – , ।
– ।
– इस – (
एव च)। और
, और ,
– –
अभय
और मन
दम मन
– यह ,
AKS University,Satna Study Material of Geeta
33
तप और
सरल
न
-
पर
न
, , , , ,
मन, वचन और
न
न
, । आचरण
न
।
– , मद, , , –
“ च ।
॥“
इस - , न , न आचरण
और न यह , और
। मत यह , इस
, और
,
इस , और
तक अ धन
, वह , , और
भर इस
, बल, ,
और
AKS University,Satna Study Material of Geeta
34
और ए तक
और अधम –
“ ।
॥“
– (Chapter - XVII)
– आप ? ।
– – । यह
रहकर , ।
– , ।
“ ।
॥“
– , । , ,
,
। “ “
– व – “
“
– - ,
– “ ।“
– ।
– –
– , बल, ,
– “ ।
॥“
AKS University,Satna Study Material of Geeta
35
– , , , गरम, , जलन
, इस , –
“ ।
॥“
– , , , ,
–
“ च ।
॥“
– , तप ।
– –
– समझ कर , फल
फल -
, –
“ य ।
स ॥“
– ,
–
“ ।
॥“
– , ,
, , –
“ ।
॥“
तप र – , , मन, , तप –
तप – , , , - और ,
, ।
तप – , , , न और
।
AKS University,Satna Study Material of Geeta
36
तप – , , , - मन ।
तप – न
–
“ ।
॥“
तप – , , , वह
। यह न और न ।
तप – तप
, –
“ ।
॥“
– –
– समझकर, , समय
और , –
“ ।
च च ॥“
– ,
वह ।
– , समय ,
आदर , –
“ ।
॥“
– ’ ’ ’ ’ ’ ’ ।
– :- ॐ
, ’उ’ ’ ’ । अतएव ।
समय
समय । जब ॐ स , बन
, परम , ॐ
AKS University,Satna Study Material of Geeta
37
, यह ’अ’, ’उ’ ’ इन ,
’अ’ - , तप
ॐ –
“ ॐ ।
॥“
– परम और ।
, , तप , परम
’ ’ । , तप , वह । वह
और इस – ।
– दश (Chapter - XVIII)
और – पर और
फल- –
“ ।
॥“
यह इस - ,
। , और फल
कर और पर
समझकर -
, उप ।
– कर
, वह –
“ स ।“
AKS University,Satna Study Material of Geeta
38
–
– जब कर और फल
, वह । न
, न और वह –
“ ।
स ॥“
– समझकर भय ,
। –
“ ।
स ॥“
– जब यत कर ,
।
– –
, मन
, मन - , वह इन ।
– – ,
।
– करण ( ), – ।
:- –
– एक, और ,
।
– - ,
AKS University,Satna Study Material of Geeta
39
– वह , एक , अ , सब ,
, ।
- –
– और , ,
क –
“ ।
॥“
– ,
।
–
,
– –
– ,
और , वह ।
– -फल त ,
, और - , ।
– , , ,
, और , वह
–
“ ।
च ॥“
– –
– यह और ,
और , और , ।
– , कर , वह
– और
, ।
AKS University,Satna Study Material of Geeta
40
– –
– , अचल रहकर और इस मन,
वश , ।
– , , वह ।
– , भय, , ,
।
– –
– और -
, –
“ ।
॥“
– और
, वह ।
– - , तक और
, ह , ।
और – इस –
1. 2. 3. 4.
अलग-अलग । ।
– , और मन , , , , , ,
, – –
“ च ।
॥“
– , , , , , –
– , - और
–
“ ।
॥“
ॐ
AKS University,Satna Study Material of Geeta
41