geÇmİŞten gÜnÜmÜze uluslararasi dİnÎ mÛsİkÎ...

GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE ULUSLARARASI DİNÎ MÛSİKÎ SEMPOZYUMU

FROM PAST TO PRESENT INTERNATIONAL RELIGIOUS MUSIC

SYMPOSIUM

03-04 KASIM 2017 ● AMASYA

BİLDİRİLER KİTABI

Bu sempozyum T. C. Amasya Üniversitesi Rektörlüğü Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatörlüğü tarafından desteklenmiştir.

AMASYA ● 2017

İLAHİYAT FAKÜLTELERİNDE

MÜZİKAL İŞİTME, OKUMA VE YAZMA ÇALIŞMALARI

M. Safa YEPREM

Özet

Bilindiği üzere Ġlahiyat Fakülteleri, ÖSYM tarafından yapılan genel sınavda, alanına uygun olarak aldığı

baĢarı puanına göre öğrenci kabul etmektedir. Kabul edildiği fakültelerin kiminde “mecburi”, kimisinde

de “seçmeli” statüde “Dini Musiki” derslerini seçen bu öğrencilerin çoğu, müzikal yatkınlık ve belli

ölçüde pratik yetkinlik gerektiren bu derslerin “kültürel kısımları” dıĢında baĢarılı olamıyorlar. Çünkü

üniversite sınavından bu alanın yetenek kriterlerine göre seçilmediler. Bu durumun doğal sonucu

olarak, ilahiyat fakültelerindeki mevcut öğrenci profili içinde ancak “özel yeteneğe sahip, müzikal

yatkınlığı olan” küçük bir grup ile usulüne uygun bir müzik dersi yapılabiliyor.

Ġlahiyat Fakültesi genelinde uygulamalı müzik çalıĢmaların yaygınlaĢtırılması için elbette bir Ģeyler

yapmak mümkündür. Hareket stratejisini; mecburi statüdeki derslerden baĢlamak koĢuluyla yetenekli-

yatkın öğrencilerin tespiti-yönlendirilmesi, daha sonraki dönemlerde eklenen seçmeli solfej, nazariyat

ve repertuvar dersleri ile bu alana iliĢkin pratik tecrübenin arttırılması Ģeklinde özetleyebiliriz.

Kulak eğitimi üzerinde takip edilmesi gereken yöntemi Ģu Ģekilde özetlemek mümkündür. Mecburi

“Türk Din Musikisi Nazariyatı” dersi bünyesinde temel müzik teorisi kavramları üzerinde durulmalı.

Daha sonraki dönemde devreye girecek “Türk Din Musikisinde Solfej” dersi ile önce aralık kavramı (2,

3, 4, 5, 6, 7, 8‟li aralıklara kadar) inici ve çıkıcı nota kombinasyonları ile çalıĢtırılmalı. Bu sırada Türk

Müziği içindeki transpozisyon ihtiyacını karĢılayacak nazari alt yapıyı oluĢturmak amacı ile çalıĢtırılan

egzersizlerin rast, dügah, çargah vb. karar perdelerinde transpoze okunması sağlanmalı ve daha sonra

yapılan aralık çalıĢmalarının her biri makamsal çeĢnilere uyarlanmalı. Yani bir egzersiz kalıbı önce,

rastta, sonra uĢĢakta, hicazda vs değiĢik makamsal yapılar içinde uygulanmalı.

Bunun yanı sıra Türk din musikisinin uluslararası müzik dünyasında da görünürlüğünün sağlanması ve

uluslararası ilahiyat bölümlerinde okuyan yabancı uyruklu öğrencilerinde konuya rahat entegre

olabilmeleri adına “solmizasyon” yaklaĢımının yanında (do, re, mi…) “harf” (c, d, e…) ve “rakam” (1, 2,

3…) sistemleri de öğretilmeli. Yani icra edilecek bir dini musiki eseri, hem latin nota isimleri, hem

harflerle, hem de Türk müziği geleneğinde eski dönemlerde de uygulanmıĢ olan “derece sistemi” ile

okunmalı. Böylece akademik eğitimini tamamlamıĢ olan bir ilahiyat fakültesi mezunu, dünyanın

neresine giderse gitsin o bölgenin müzikal anlayıĢına uygun bir okuma - yazma anlayıĢıyla dini

müziğimizi öğretebileceği düĢünülmektedir. Bu anlayıĢla yapılacak uygulamalara iliĢkin yazılı nazari

çalıĢmalar ülkemizde mevcuttur.

Ayrıca, müzikal yazma anlayıĢının da bu ders kapsamında dünyanın her noktasında “doğru”

anlaĢılabilecek bir üslupta oluĢturulması gerekmektedir. Müzikal yazma konusunda da yukarıda

bahsedilen Latin-standart nota sisteminin, transpoze, numerik yaklaĢım hattı ve grafik notasyon ile

desteklenerek vokale iliĢkin bütün teknik detayın ortaya konabilmesi için gerekli hazırlıklar yapılmalı.

Bahsi geçen çalıĢmaların en azından giriĢ düzeyindeki uygulamalarına “Türk Din Musikisinde Solfej”

dersi bünyesinde yer verilmelidir. Hali hazırda Marmara Üniversitesi Ġlahiyat Fakültesi‟ndeki lisans

programında bu dersler mevcuttur.

Anahtar Kelimeler: Dini Musiki, Kulak Eğitimi, Dikte, Transkripsiyon, Solfej.

Musıcal Earing Reading and Writing Studies in Faculties of Theology

Abstract

As generally known, students are accepted with the general examination including the related points

of area by OSYM in Theology Faculties. Most of them takes the “Religious Music” lessons in obligatory

Prof. Dr., Marmara Üniversitesi Ġlahiyat Fakültesi, [email protected].

mailto:[email protected]

400 | Geçmişten Günümüze Uluslararası Dini Mûsiki Sempozyumu

or optional status. But they can achieve only cultural and historic parts of the lesson generally.

Because they weren‟t choosen for the points of their musical abilities by OSYM. As a natural result of

the situation, Religious Music Lessons and lecutures can be possible for only seperated group that is

special musical talented.

Of course there is somethink to do for the generalization of practical musical studies in faculties of

theology. Main strategy can be based on these steps; seperation of musical talented students,opening

the optional music lessons in faculty program. The steps of ear training period can be summerized like

this. Basic musical concepts should be examined in Turkish Religious Music theory lesson. Later,

intervals and tetracords-pentacords should be practiced in ascending and descending style.

Transposition studies should be based on rast, dügâh and çargâh degrees etc.

Different reading styles like solmiation (do, re, mi etc) , alphabet (a, b, c, etc.) and numeric reading

(1, 2, 3, etc.) should be followed for an integration of foreigner students to our music culture and our

students to foreign musical cultures easily. There are some written documents about this approach in

our country.

In addition to this, musical writing styles should be based on constant and correct understanding

level. In this approach, “transcription methodology should include the solmization style in traditional

turkish music notation and original western version with seperated staffs, numeric reading staff and

digital graphic notation staff at the same paper” can be said. All of these theoric and practical

approaches can be seen in education programs of Marmara University Faculty of Theology.

Keywords: Religious music, ear training, dictation, transcription, solfege.

İlahiyat Fakültesi Dini Müzik Eğitimcilerinin ve Öğrencilerinin Profilleri

Bilindiği üzere ilahiyat fakültelerinin Lisans programları merkezi YerleĢtirme Sınavı ile öğrenci

kabul eden bir programdır. Dolayısıyla bu programa kabul edilen öğrencilerin akademik baĢarı kriteri

sınırı ÖSYM tarafından yapılan merkezi sınav kriterlerinden ibarettir.

Hali hazırda ilahiyat fakültelerinde dini müzikle ilgili eğitim ve öğretim faaliyetini yürüten

öğretim elemanlarının eğitimsel geçmiĢleri son derece geniĢ bir yelpazede karĢımıza çıkıyor. AĢağıdaki

tablolarda 12 Mayıs 2017 tarihi itibariyle Türkiye‟deki Ġlahiyat Fakültelerindeki “Türk Dini Musikisi”

öğretim elemanlarının akademik unvan, lisans, yüksek lisans ve doktora alanları hakkındaki istatistiki

bilgiler yer almaktadır.1

1 Bu istatistikler, 12.05.2017 tarihinde Marmara Üniversitesi Ġlahiyat Fakültesi‟nde yapılan Türk Din Musikisi Anabilim Dalı 1.

Koordinasyon Toplantısı kitapçığından derlenen bilgilere göre oluĢturulmuĢtur.

Geçmişten Günümüze Uluslararası Dini Mûsiki Sempozyumu | 401


Bu durum, doğal olarak sahip olunan akademik geçmiĢin izlerinin Türk Din Musikisi Eğitimi

alanında "pratik manada" ciddi yansımalarının olmasıdır. Kimi öğretim üyesi veya öğretim elemanı

alana iliĢkin pratik olarak tecrübe sahibi olduğu bu alanın örneklerini bizzat kendisi vermekte, kimisi de

eğitim ve öğretim materyali olarak tarihi sesli, görüntülü ve yazılı kaynakları referans alarak bu

faaliyetleri teorik yönü daha ağırlıklı olarak devam ettirmektedir. ġüphesiz ki atasözünün de iĢaret

ettiği üzere 'her yiğidin bir yoğurt yiyiĢ tarzı vardır'. Ancak bu çeĢitliliğin bir “zenginliğe”

dönüĢebilmesi için en azından uygulanan programın içeriği ve yöntemi üzerinde asgari müĢterek

noktalarda mutabakat sağlanması, alanın akademik istikrarı ve geleceği için önemli olduğu

düĢünülebilir. Bu sebeple dini musiki anabilim dalları arasında koordinasyon toplantıları baĢta olmak

üzere spesifik sorunsal baĢlıklar tespit edilerek organize edecek sempozyum kongre ve benzeri bilimsel

etkinliklerin daha yoğunlaĢtırılarak artırılması gerekmektedir.

- Zorluklar

Bu noktada, öğretim elemanı profilinin çeĢitliliğinin avantajları ve dezavantajlarının yanı sıra,

öğrencilerin eğitimsel geçmiĢlerini ve ön yargılarının zikredilmesinde fayda vardır. Üniversite aĢamasına

belirli gelenek -görenek, ideoloji, teolojik ve siyasal eğilimlerin tohumları atılmıĢ olarak gelen

öğrenciler, bu alanla ilgili sağlam bir akademik altyapının ve dolayısıyla düĢünsel anlamda 'kavrayıcı-

elastik bir bakıĢ açısının oluĢması gerekliliği' yaklaĢımına çoğunlukla tepki göstererek bu sürece

baĢlamaktadır. Bu sebeple, genellikle “müziğin haramlığı veya helalliği” konusunda tezahür eden

tartıĢmaları izale etme çabası ile akademik yıla baĢlanmakta… Ayrıca ilahiyat fakültesine kabul edilen

öğrencilerin 'hepsinin' bu dersi alma zorunluluğu, alanın pratik manada 'yeteneği - yatkınlığı seçilerek'

kabul edilmiĢ öğrencilerle yapılması gereken çalıĢmaları, ön yargılarında katkıları ile bir kat daha

zorlaĢtırmakta. Bu durumda alanın ihtiyaç duyduğu müzikal iĢitme okuma ve yazma faaliyetleri ancak

aralarından seçilmiş olan bir grup öğrenci üzerinden yürümesi mümkün olabileceği söylenebilir. Bu

bildiride önerilecek olan yöntem, kapsam ve benzeri teknik detaylar, yukarıda bahsedildiği üzere

yetenekli olduğu düĢünülerek “seçilmiş” olan öğrenci grubu için geçerlidir. Lisans programı içinde

mecburi ders statüsünde olan Türk din musikisi nazariyatı dersi kapsamında bu çalıĢmalara bütünüyle

yer verilmesi mümkün değil. Çünkü bu dersin muhteviyatı göz önünde bulundurulduğunda; temel

müzik kültürü müzik tarihi müzik formları gibi daha genel bir bakıĢ açısı ile bütün ilahiyat fakültesi

öğrencilerini bu kültürün temel yapıtaĢlarının kazandırılmasının hedeflenmektedir.

- İlahiyat fakültesi lisans öğrencilerinin ne kadar “solfej” birikimine ihtiyacı var

Nasıl ki tasavvuf edebiyatını anlamak için Türkçe, Osmanlıca, Farsça ve dahi Arapçanın belli bir

düzeyde okunabilir ve yazılabilir olarak kullanılması gerekiyor ise, bunlarla eĢdeğer seviyede olmak

koĢuluyla müzikal anlamda da okur ve yazarlık seviyesine eriĢmek icap etmektedir. Bu noktaları,

mabetlerimizdeki mimari anlamda en önemli yapısal taĢıyıcı unsuru olan “fil ayaklarına” benzetmek

mümkündür. Ayaklardan biri eksikse veya sakatsa yapı çöker. Konuyu Ģu örnekle somutlaĢtırabiliriz.

Nota okuma ve yazma konusunda hiçbir varlık gösteremeyen bir kiĢi, "eserleri üstadımdan duyduğum

üzere ezberden söylerim ama ne anlama geldiğini bilmem - anlamam, ayrıca bunları yazamam çünkü

yazmayı da bilmem, buna ek olarak yazılmıĢ olan herhangi bir eseri de okuyamam çünkü okumayı

bilmem" diyen bir kiĢinin durumuna benzemektedir. Bu noktada Ģöyle bir soruyla karĢı karĢıya

kalıyoruz. “Yukarıda bahsedilen sorunları gidermek adına ilahiyat fakültelerinde müziksel iĢitme okuma

yazma çalıĢmaları kaç yarıyıl olmalıdır?” Hali hazırda (2017 yılı Ekim ayı itibariyle) ilahiyat fakülteleri

içinde müziksel iĢitme okuma ve yazma çalıĢmalarını lisans programında tek uygulayan fakülte,

Marmara Üniversitesi Ġlahiyat Fakültesi‟dir. Ve bu kurumda “solfej” dersleri lisans 2.sınıf öğrencilerinin

seçmeli statüde haftada 3 saat olarak faydalanabilecekleri Ģekilde tasarlanmıĢtır. Tamamen

“uygulamalı” olarak gerçekleĢen bu ders, ilk kez 2016-2017 öğretim yılı içinde güz yarıyılında (sadece

1 yarıyıl) eğitim-öğretim programında yer almıĢtır. Bu dersin programı dâhilinde müzikal iĢitme okuma

ve yazma faaliyetlerinde ihtiyaç duyulacak olan temel kavramlar üzerinden hareketle 14 haftalık

kapsamlı bir müzikal algı alt yapısı oluĢturulması hedeflenmiĢtir. Program dâhilinde üzerinde durulan

konu baĢlıklarını Ģöyle ifade etmek mümkündür.


1- Temel Semboller

Nota, Dizek, Anahtar, Sus ĠĢaretleri, Ölçü kavramı, Ölçü numarası, Ölçü çizgisi,

2- Nota okuma yöntemleri

Solmizasyon2 (latin kökenli nota isimleri), harfle okuma, rakamsal derecelerle okuma, Türk

müziği perde isimleri.

Bu program içinde yapılan bütün nota okuma ve yazma çalıĢmaları, Latin kökenli uzun nota

isimleri harfler ve rakamsal dereceler ard arda değiĢtirilerek yapılmaktadır. Böylelikle dünyanın büyük

kesiminde kullanımı tercih edilen uluslararası kimlik kazanmıĢ okuma sistemlerine de kolaylıkla

entegrasyon sağlanabileceği düĢünülmektedir.

3- Tek ses üzerinde okuma çalışmaları

Kaba çargah ve rast kararlı örnekler.

Birlik, ikilik ve dörtlük notalar ve bunların muadili olan sus iĢaretleri.

4- İkili aralıklar Üzerinde okuma çalışmaları

Birlik, ikilik ve dörtlük notalar ve bunların muadili olan sus iĢaretleri.

Kaba çargah ve rast kararlı örnekler.

5- Üçlü aralıklar üzerinde okuma çalışmaları.

Birlik, ikilik, dörtlük, sekizlik notalar ve bunların muadili olan sus iĢaretlerinin kullanıldığı

egzersizler. Kaba çargah ve rast kararlı örnekler.

6- Nota yazma çalışmalarına giriş.

Bildirinin ilerleyen bölümlerinde anlatılacaktır.

7- Dörtlü aralıklar üzerinde okuma çalışmaları.

Birlik, ikilik, dörtlük, sekizlik notalar ve bunların muadili olan sus iĢaretlerinin kullanıldığı

egzersizler. Senkop, kaba çargah ve rast kararlı örnekler.

8- Beşli aralıklar üzerine okuma çalışmaları.

Birlik, ikilik, dörtlük ve sekizlik notalar ve bunların muadili olan suslar üzerinde, simetrik ve

senkoplu yapıları içeren ritmik çalıĢmalar. Noktalı notalar. Tekrar iĢareti. Kaba çargah ve rast kararlı

örnekler.

BeĢli aralıklara iliĢkin algı yerleĢtiği ölçüde müziksel yazma faaliyeti olarak, ezan

transkripsiyonları üzerinde yoğunlaĢmak mümkündür. Bilindiği üzere ana omurga itibariyle (Ġstisnai

durumlar dıĢında) ezanlar hemen hemen bir beĢli aralık içinde tınlamaktadır.

9- Altılı aralıklar üzerinde okuma çalışmaları.

Birlik, ikilik, dörtlük, sekizlik ve onaltılık notalar ve bunların muadili olan sus iĢaretleri ile

egzersizler, Noktalı notalar, senkoplar, kaba çargah, yegah, acemaĢiran, rast ve dügah kararlı

örnekler. Dolap iĢareti.

10- Yedili aradıkları üzerinde okuma çalışmaları.

Birlik, ikilik, dörtlük, sekizlik, on altılık notalar ve bunların muadili olan sus iĢaretleri ile ilgili

egzersizler. Noktalı notalar, senkoplar. Atlamalı aralık çalıĢmaları. Rast ve dügah kararlı örnekler

11- Sekizli aralık (oktav) üzerine okuma çalışmaları.

Birlik, ikilik, dörtlük, sekizlik, on altılık notalar ve bunların sus karĢılıkları ile ilgili egzersizler.

Programın baĢından bu yana görülen bütün nota türlerinin ritmik kombinasyonları. BitiĢik ve atlamalı

aralık çalıĢmaları. Rast ve dügah kararlı örnekler.

Sekizli aralığın sonuna kadar çalıĢılan bütün egzersizler, Arel sistemine göre “Çargah” makamı

(batı müziğindeki majör dizi) aralıklarının yanı sıra, Türk müziğindeki “Rast Makamı” çerçevesinde de

yapılmalıdır. Farklı perdeler üzerinde yapılan transpozisyon çalıĢmaları da, o perdeler üzerinden

gerçekleĢecek olan ilgili makam özelliklerini ihtiva etmelidir. (Kaba çargahta rast, yegahta rast,

2 Solmizasyon hk. detaylı bilgi için bkz. Solfege Vol 1 - DSA Edition 2014, Segment IV - Solmization (8.10.2017)

https://youtu.be/Q3loX4nbuhY



dügahta rast gibi) dolayısıyla öğrenci gerçek perde isimleriyle okuma alıĢkanlığını baĢlangıç

aĢamasından itibaren kazanmaktadır.

- Solfej eğitiminin süresi ne kadar olmalı? Mevcut ve ideal takvimin

değerlendirilmesi

Yukarıda Çizilen çerçeve dâhilinde sağlam bir altyapı oluĢturulabilmesi için bu dersin en az

dört yarıyıl olması gerektiği düĢünülebilir. Hali hazırda Marmara Üniversitesi Ġlahiyat Fakültesi‟nde bu

ders bir yarıyıl olarak okutulmaktadır. BaĢlangıç düzeyindeki okuma ve yazma yetisi üzerindeki

çalıĢmalar tamamlandıktan sonra programlı Ģekilde Türk müziğinde makam ve usul bilgisi çalıĢmalarına

geçmek gerekiyor. Bu noktada yeniden vurgulamakta yarar var ki bütün bu çalıĢmaları Latin nota

isimleri harf karĢılıkları ve rakamsal Semboller ile elastik ve kontrollü olarak değiĢtirilebilir okuma stilleri

ile desteklemek gerekiyor. Marmara Üniversitesi Ġlahiyat Fakültesi lisans programında bu dersler

sırasıyla seçmeli statüde yer almaktadır.

- Yöntemi nasıl olmalı

SeçilmiĢ bir öğrenci grubu üzerinde; baĢta kulaktan öğretim yöntemi ve müzik özel öğretim

yöntemlerinden biri olan Kodally yöntemindekine BENZER, “notaların el sembolleri ile ifade

edildiği” yeni bir yöntem üzerinde yoğunlaĢılabilir.3 Ayrıca numerik algı yöntemi4 de Türk

müziğindeki aralıkların ve çeĢnilerin rahat algılanması ve transpoze icra üslubuna göre rahatça

seslendirilebilmesi için oldukça uygundur. Bahsettiğimiz yeni yaklaĢımda, her bir perde adı ve akabinde

derecesi rakamsal olarak aĢağıdaki sembollerdeki gibi bir sırayla ifade edilebilir. AĢağıdaki örnekte, Arel

sistemine göre “Çargah” dizisinin seslerini, harf karĢılıları ve ilgili el sembolleri mevcuttur.

Yukarıda belirtilen nota isimleri ve dereceler, diğer makamlar içinde uygulanabilir. Nitekim

Türk müziği içindeki çeĢnilerin algılanması için doğrudan rakamsal algı üzerine yoğunlaĢılmasının,

3 Kodaly yönteminde uygulanan hareketlere bağlı nota uygulaması için bkz.

Sol-fa Hand Signs (7.10.2017) https://www.youtube.com/watch?v=B16qGA2PE9M&feature=youtu.be. Bu yöntemle yapılan diğer bir uygulama örneği için bkz. Pentatonic Patchwork-Introduction to solfa and hand signs https://www.youtube.com/watch?v=6_U-W_SU5ek&feature=youtu.be.

4 Numerik algı üzerine kurulan çalıĢmalar için bkz. Nail Yavuzoğlu, Rölatif Absolut Kulak Eğitimi-1, Ġnkılâp Yayınları, Ġstanbul, 2014; Dalcroze yöntemindeki solfej uygulamaları hakkında detaylı bilgiler için bkz. Presentation Solfege Vol 1 Web Version3a (8.10.2017) https://youtu.be/tqSjUqiBI_I.

https://www.youtube.com/watch?v=B16qGA2PE9M&feature=youtu.be

https://www.youtube.com/watch?v=6_U-W_SU5ek&feature=youtu.be

https://youtu.be/tqSjUqiBI_I

Geçmişten Günümüze Uluslararası Dini Mûsiki Sempozyumu | 405 öğrenme ve öğretme süreçlerini olumlu yönde etkileyeceğini düĢünüyorum.5 Türk müziğindeki

makamlarda uygulanabilecek derece anlayıĢına ise aĢağıdaki yaklaĢımlar örnek gösterilebilir.6

Ders esnasında, tahtaya yansıtılacak olan egzersizlerde veya basılı dokümanlarda aĢağıdaki

örnekte olduğu gibi aynı anda standart nota ve rakamsal algı hattının görülmesi sağlanmalı.

Öğrencinin okuma seviyesine uygun repertuvar bu düzeyi uygulanabilir olmalıdır. Gerekiyorsa, öğretim

elemanı tarafından, seviyeye uygun olan repertuarın yeniden bir transkribe edilmesi de düĢünülebilir.

AĢağıdaki egzersizi önce rast donanımıyla, sonra hicaz, kürdi, segâh ve hüseyni donanımlarıyla

okuyunuz. Bu uygulamayı yaparken numerik algıyı ön plana çıkarınız.

5 Bahsi geçen yöntem Marmara Üniversitesi Ġlahiyat Fakültesi‟nde lisans programında; hem Türkçe hem Ġngilizce ilahiyat

bölümlerindeki Türk Din Musikisi Nazariyatı ve Türk Din Musikisinde Solfej dersleri bünyesinde 2013 yılından bu yana (Ekim 2017) uygulanmaktadır.

6 Salat-ı Ümmiye Nota Örneği - BaĢak Ġlhan Harmancı, Türk Din Musikisi‟nde Sala (Salat) Formu ve Sala Besteleri, Rast Müzikoloji Dergisi, c. 1, sayı: 1, 2013, s. 159


Öğrencilerin, egzersizler okunurken, öğretim elemanı tarafından uygulanan ve yukarıda

örnekleri verilen “el iĢaret sembollerinin” taklit yoluyla tekrar etmesi, aralıkların daha iyi kavranması

bakımından önemlidir.

Bu yaklaĢımdaki nihai hedefi aĢağıdaki maddelerle ifade edebiliriz:

1- Okunulan parçanın yerinden ve istenilen perde üzerinden gerçek perde adları kullanılarak

transpoze okunması

2- Bunun yanı sıra ilgili makamın derecelerinin rakamsal olarak kontrollü Ģekilde okunabilmesi

3- Uluslararası camiada çok yaygın olan, harf okuma yönteminin de aynı repertuar veya

egzersiz grubuna uyarlanabilir olması

- Yazma çalışmalarının sınırı, üslubu ve içeriği nasıl olmalı?

Müziksel yazma (dikte) hususundaki çalıĢmalar için, okuma çalıĢmaları ile eĢ zamanlı

tasarlanacak egzersizleri önermek mümkündür. Dini musiki alanının “sözlü” özelliğinin ön planda

olması nedeniyle “yazı” kavramının nasıl olması gerektiğini ana hatları ile Ģöyle belirtebiliriz.

1. Önce yazıya alınacak eserin makamsal yapısını tespit edilmeli.

2. Makam içinde geçen çeĢniler doğru olarak tespit edilmeli.

3. Ses geniĢliği (En tiz ve en pest perdeler) tespit edilmeli.

4. Notaya alırken en kısa zamanlı nota birimi aĢağıda belirtilen üslupta tespit edilmeli.

5. Notaya alırken serbest – usulsüz bir yapı için herhangi bir ölçü numarası veya benzer bir

referans kullanılmamalı.

6. Serbest – usulsüz olarak icra edilmiĢ bir eser için ölçü çizgisi kullanmamalı.

7. Mümkünse orijinal melodik hat, icra edildiği frekans dikkate alınarak notaya alınmalı, daha

sonra makamın olması gereken orijinal perdesi üzerine ayrıca göçürülerek tekrar yazılmalı. Ayrıca

numerik derece anlayıĢı ve dijital ses analizinden geçirildikten sonra oluĢturulacak grafik notası ile de

desteklenmeli. Bu nokta transpozisyon alanının ve vokale ait bütün teknik detayların okuyucu

tarafından doğru kavranabilmesi adına gereklidir.

8. Mümkünse icradan icraya fark eden irticali uygulamalar ayrı ayrı tespit edilmeli. Bu

farklılıklar ya aynı nota üzerinde alternatif bir dizek ile veya dipnot gibi bir uygulama ile sayfa sonunda

veya metnin sonunda belirtilmeli. Bu yaklaĢım, serbest olarak icra edilen eserlerdeki bazı bölümler için,

icracının meĢru melodi çeĢitleme alanının algılanması bakımından önemlidir.

9. Notalama esnasında kullanılacak anahtara dikkat edilmeli. Erkek vokale dayalı olan icralarda

sol anahtarı kullanılıyorsa mutlaka oktavlık pest icra edilmesini sağlayacak bir sembolün (Sol

anahtarının altına eklenecek 8 sembolü veya 8vb gibi) kullanımı veya doğrudan fa anahtarı tercih

edilmeli.

Bahsi geçen konuyu aĢağıdaki örneklerle açıklığa kavuĢturabiliriz.

AĢağıda metni yazılı olan tekbiri alıĢtığınız biçimde ağır bir tempoda okuyunuz. Okurken her bir

heceye denk gelecek Ģekilde el çırparak veya kalemle masaya vurarak, okuduğunuz hecelerin ritmik

figürünü oluĢturunuz. AĢağıdaki örnekteki hecelerin zamanlaması Itri‟nin segah tekbirinde okunduğu

gibidir.


Yukarıda metnin altında belirtilen “.” Düzenli olarak iĢleyen en kısa süreli zaman değeri için

kullanılmıĢtır. Bu zaman birimi okunan metnin en kısa tınlayan hecesi için bir adet nokta olarak

belirlenir. Diğer hecelerin zaman taksimatı, en kısa tınlayan heceye nispet edilerek oluĢturulur. Bu

durumda yukarıdaki örnekte en kısa tınlayan hece „hu‟ hecesidir. Yukarıdaki örneği, nokta cinsinden

düzenli aralıklarla ritim vururken metnin altında belirtilen nokta sayısı kadar uzatınız.

Konuyu tekbirin geri kalan kısmında da örnekleyerek izah etmeye çalıĢalım;

Bu örnekleri çoğaltmak mümkündür. Mesela;

Yukarıdaki örnekte in kısa tınlayan hece “i”, “he”,“mu”,”me”ve “lah” heceleridir. Dolayısıyla

bir noktalık (yani bir birim) süre ile ifade edilmelerinin uygun olduğu düĢünülmektedir. Bu durumda,

diğer hecelerin sürelerini aynı önceki örnekte olduğu gibi bu hecelere göre oranlayarak yukarıdaki gibi

taksim etmek mümkündür. Dikkat edilmesi gereken en önemli nokta, metnin içindeki en kısa

hecenin belirlenmesidir. Daha sonra gerçekleĢecek olan ritmik taksimat, her kelime grubu ve hatta

dil için değiĢkendir. (Arapça, Türkçe vs.) Yukarıda bahsedilen yaklaĢıma göre “Kelime-i Tevhid”

metninin ritmik dokusu aĢağıdaki gibi notaya alınmıĢ olacaktır.

KELĠME-Ġ TEVHĠD NOTA ÖRNEĞĠ (Ritmik Doku Tespiti)


Önemli not: bu tip notalama çalıĢmaları için ölçü sayısı ve numarası yazılmaz. Yazılması

durumunda o ölçünün gerektirdiği güçlü ve zayıf zaman uygulamalarının da yapılması gerekir. Bu tip

metinlerin okunuĢunda tamamen metnin (kelimelerin) içerdiği doğal vurgu Ģekilleri kullanılmasından

ötürü bu yapıların değiĢtirilmemesi gerekmektedir. Benzer uygulamaları, egzersiz olarak, her çeĢit

konuĢma metnine ve dini musiki formları içinde ezan, kamet, sala, kaside gibi formalara uygulamak

mümkündür. Ritmik dokusu net olarak ortaya konduktan sonra bu değerleri melodik seyir ile

(makamsal ve melodik inici çıkıcı hareketler) birleĢtirerek baĢarılı transcription çalıĢmalarının ortaya

konulması mümkündür.

Eğitim öğretim faaliyetleri esnasında bu tip dikte çalıĢmalarına yer verilecekse, öncelikle

öğrencilerin konuĢtuğu ana dil dikkate alınarak (ki değiĢkendir…) kolay kontrol edebilecekleri sözel

kalıpların ritmik dokusunun tespit edilmesiyle baĢlanmalı. Daha sonra solfej okumaları esnasındaki

aralık çalıĢmaları ile eĢ zamanı olarak, nota süre ve aralıkları kontrol etmesini sağlayacak küçük dikte

çalıĢmaları yapılmalı. Nota değerleri ve aralıklar üzerinde makamlardaki çeĢnileri anlayabilecek - ayırt

edebilecek seviyeye gelmiĢ öğrencilerde ise, en yaygın makamlarda okunan ezanlar üzerinde

transcription çalıĢmaları yapılabilir. Bu çalıĢmaların kademe kademe sağlıklı bir Ģekilde ilerlemesi adına,

resmi öğretim ortamlarındaki ölçme değerlendirme kayıtlarının (notlar ve öğrenci iĢlerinden veya BYS‟

den alınacak ilgili istatistikler) düzenli olarak gözlenmesi ve sonuçlarının program geliĢtirme süreçlerine

etkin olarak dahil edilmesi hususu, zaman ve enerji kaybının önüne geçilmesi bakımından önemli

olduğu söylenebilir.

Transcription çalıĢmaları esnasında ise özellikle yazının dünyanın her bölgesinde aynı Ģekilde

algılanmasını sağlayacak (ve bir anlamda tarihe sağlam bir not düĢecek) Ģekilde tasarlanmasında fayda

olduğu düĢünülmektedir. Bilindiği üzere Türk müziği transpozisyon uygulamasının icrada çok aktif

olarak yer aldığı bir müzik türü. Dolayısıyla notaya alınan herhangi bir eserde veya müzikal yapıdaki

icra alanındaki bu elastik anlayıĢın nota üzerinde belirtilmemesi durumu, bu kültüre yabancı olan

insanlar için (akademik çalıĢma yapanlarda dâhil) meselenin doğru ve bütün boyutlarıyla algılanmasını

güçleĢtirmektedir. Bu noktada bırakılacak boĢluk ise, yapılan transcription çalıĢmalarının maalesef

hedefine tam olarak ulaĢmaması sonucunu doğuruyor. Halbuki notanın - yazının amacı, yazıya dökülen

yapının “olduğu gibi anlaşılması ve geleceğe aktarılması” değil midir? ĠĢte bu durumda öneri

olarak eĢ zamanlı iĢleyen çok satırlı bir yazı anlayıĢını ön plana çıkarmamız mümkündür. Bu anlayıĢa

göre;

1- ilk satır Türk müziğinde günümüzde kullanılan yazı üslubu ile,

2- ikinci satır aynı yapının batı müziği akordu ile (A=440Hz) transpoze tınısını içeren Ģekli

ile,

3- üçüncü satırı numerik dereceleri belirtecek Ģekilde,

4- dördüncü satır ise dijital ses analiz programlarından geçirilerek bütün titreĢim özelliklerinin

titreĢim (Hertz veya Sent biriminden) - Zaman (Saniye biriminden) düzleminde grafiğe çevirilmesi

Ģeklinde olacaktır.

Grafik hattında tespit edilen teknik detayların (vibrasyon payı, sürtone veya detone perdeler

vs.), Türk müziğinde hali hazırda kullanılan notalama yöntemleri ile tespit edilmesi mümkün olmadığı

için, notaya alınan özellikle vokal kayıtlarındaki ses özelliklerini çok daha detaylı olarak tespit etmek,

incelemek ve karakteri ortaya koymak mümkün olmaktadır. Bütün bu yaklaĢımların sonunda, bütün

olarak yapılan transcriptionun incelenmesiyle, ortaya konulan icra için, geleneksel nota

transcriptionlarına göre çok daha net bir algı oluĢturacağı düĢünülmektedir.

Geçmişten Günümüze Uluslararası Dini Mûsiki Sempozyumu | 409 Örnek:7

Kaynakça

Harmancı, BaĢak Ġlhan, Türk Din Musikisi‟nde Sala (Salat) Formu ve Sala Besteleri, Rast Müzikoloji

Dergisi, c. 1, sayı: 1, 2013.

Yavuzoğlu, Nail, Rölatif Absolut Kulak Eğitimi-1, Ġnkılâp Yayınları, Ġstanbul, 2014.

Pentatonic Patchwork - Introduction to solfa and hand signs.

https://www.youtube.com/watch?v=6_U-W_SU5ek&feature=youtu.be.

Presentation Solfege Vol 1 Web Version3a.

https://www.youtube.com/watch?v=tqSjUqiBI_I&feature=youtu.be.

Solfege Vol 1 - DSA Edition 2014, Segment IV – Solmization.

(8.10.2017) https://youtu.be/Q3loX4nbuhY.

Sol-fa Hand Signs (7.10.2017).

https://www.youtube.com/watch?v=B16qGA2PE9M&feature=youtu.be.

Türk Din Musikisi Anabilim Dalı 1. Koordinasyon Toplantısı Kitapçığı.

7 Transkripsiyon örneği; yukarıda bahsedilen algı yöntemi doğrultusunda, Marmara Üniversitesi Ġlahiyat Fakültesi Türk Din

Musikisi Ana Bilim Dalı‟nda görevli ArĢ. Gör. Turgut YahĢi‟ye doktora tezinde kullanması için tez danıĢmanı Prof. Dr. M. Safa YEPREM tarafından önerilmiĢtir. Örnek nüsha, Turgut YahĢi tarafından bu üslupla hazırlanmıĢ olup, kendisinden alınmıĢtır. (2017)

https://www.youtube.com/watch?v=tqSjUqiBI_I&feature=youtu.be


https://www.youtube.com/watch?v=B16qGA2PE9M&feature=youtu.be

geÇmİŞten gÜnÜmÜze uluslararasi dİnÎ mÛsİkÎ...

Documents