gaziantep Şehrinde yaşayan suriyeli mültecilerin sosyo-ekonomik etkileri.pdf

Gaziantep Şehrinde Yaşayan Suriyeli Mültecilerin

Sosyo-Ekonomik Etkileri: Bir İlk Değerlendirme

Ekim 2013

Bu yayınherhangi bir üçüncü taraf seyirciler talebi üzerine değil, Suriye Araştırma ve Değerlendirme Organizasyonu tarafından bir örnek olarak üretildi. Bu yayında ifade edilen görüşler okumacıların görüşlerini yansıtmaz.

DOĞRULAMALAR

Bu rapor, Gaziantep kent merkezinde Suriye mülteci varlığının sosyo-ekonomik etkileriyle ilgili

bir ön araştırma amacıyla SREO tarafından yaptırılmıştır.

SREO bu çalışmada emeği geçen tüm yetkililere, sivil toplum liderlerine, işadamlarına, Suriyeli

mültecilere, akademisyenlere ve yerel topluluk üyeleri de dahil olmak üzere bütün katılımcılara

en içten teşekkürlerini sunar.

Syria Research and Evaluation Organization 3

İÇİNDEKİLER

Suriye: Çatışma’ya Giriş

Rapora Giriş

Literatür Taraması

Yöntemler

Bulgular

Konut Piyasası Etkileri

İşçi Piyasasına Olan Etkiler:

Eğitim: Bazı Ön Bulgular

Sonuçlar

İleriye

ARAŞTıRMACıLAR HAKKıNDA BİLGİLER

Bu calışmadan sorumlu SREO ekibi Elliot Ackerman, Kristine Anderson, Heather Hughes,

Megan Northey, Abdulhamid Qabbani, Daniel Seckman, Abdullah Murat Subaşı, ve Matthew

Trevithick’ten oluşur.

SREO HAKKıNDA BİLGİLER

Suriye Araştırma Değerlendirme ve Danışmanlık Ltd. Şti. (SREO) Türkiye’de kurulan, yönetim

merkezi Gaziantep’te olan bağımsız bir araştırma ve değerlendirme merkezidir. SREO’nun

misyonu devam eden çatışma ve insani krize etkili bir şekilde cevap verebilmek adına Suriye’ye

yapılacak olan bağışlar için pratik stratejiler geliştirmektir. SREO’nun diger verdiği hizmetler

Rusça, Farsça, Arapça ve Türkçe çeviri ve proje değerlendirmelerini kapsar.


SREO’nun personeli araştırmalar uygulama ve uluslararası kalkınma konusunda geniş deneyime

sahiptir.

SREO tüm eksiklikler ve hatalar için tam sorumluluk alır.

İletişim: [email protected]

SURIYE: ÇATIŞMA’YA GİRİŞ

Devam eden Suriye çatışması, Orta Doğu ve uluslararası toplum için, çok büyük insani ve

güvenlik sorunu oluşturmaya devam etmektedir. Barışçıl protestolar olarak Mart 2011'de

başlayan ve daha sonra çatışmalara dönen ayaklanmalar, ülkede daha politik ve özgür bir ortam

arayışı olarak devam etmiş ve ülke çapında bir savaşa dönüşmüştür. Çatışmalar 100.000'den

fazla insanın hayatına mal oldu, daha binlerce insan kayıp ve milyonlarcası ise evlerinden

edildi.1

Ülke içinde Suriyeliler için koşullar fenalaşıyor. Birleşmiş Milletlerin rakamlarına göre, Suriye

içinde birçok okul mülteci kampları haline getirilmiştir, ve okul çağındaki çok sayıda çocuk

eğitim haklarından mahrum kalmıştır.2 Ülkenin alt yapısı harap olmuş ve binlerce Suriyeli aile

evlerini, iş ve geçim kapılarını kaybetmiştir.

Yabancı girişimler, rejimi ve muhalefet gruplarını, kendi kaynaklarını katarak mezhep

bölünmelerini ateşleme suretiyle ve kayıpların sürekli büyümesine katkıda bulunarak, çatışma

ortamını daha da kötüleştirdi. İstikrarsızlık, bir insani krizle sonuçlandı. Şu an Birleşmiş

Milletlerin kayıtlarında iki milyon Suriyeli mülteci var ve 2014 yılında dört milyondan fazlasının

ya ülkelerinden kaçması ya da evlerinden olması bekleniyor.3

1 UNHCR Syria Regional Refugee Response. (2013). Regional Overview. Retrieved from http://data.unhcr.org/syrianrefugees/regional.php. 2 Okul çağındaki çocuklar nüfusun yüzde 24.7’ sini oluşturuyor. The Demographic Profile of Syria. United Nations Economic and Social Commision for Western Asia. Retrieved from http://www.escwa.un.org/popin/members/syria.pdf.. 3 UNHCR Syria Regional Refugee Response. (2013). Regional Overview. Retrieved from http://data.unhcr.org/syrianrefugees/regional.php.


Mülteci kampları yerinden olmuş kişilerin ihtiyaçlarını karşılamak için hem komşu ülkelerde

hem de Suriye içinde çokça kurulmuştur. Mültecilerin çoğunluğu Lübnan, Ürdün ve Türkiye’nin

kampları ya da kentsel mültecileri olarak şehirlerin içinde yaşıyor. Bunun yanında, sınırı

geçtikten hemen sonra, binlercesi kayıtsız olarak kamplara kabul edilmeyi beklerken derme

çatma barınaklarda yaşıyor. Ufukta herhangi bir diplomatik çözümün yokluğu ile beraber, insani

kaygılar ve güvenlik kaygıları muhtemelen çok daha karmaşık hale gelecektir.

Uluslararası toplum Suriye çatışmalarına bir çözüm bulmak için çabalarken, mülteciler ve onları

barındıran topluluklar kitlesel göçün birçok etkileri ile mücadele ediyorlar. İç savaşın üçüncü

yılına girmesi ile, çatışmaların ve etkilerinin tarafsız değerlendirme yoluyla eleştirisel anlayışlar

kazanmalarına ihtiyaç duyulması zorunluluk haline gelmiştir.

RAPORA GİRİŞ

Bu konunun aciliyetine rağmen, Suriyeli şehirli mültecilerin (şehirli mülteci tanımı için bu

raporun sayfa 5’ine bakın) Güneydoğu Anadolu bölgesi üzerindeki etkisi hakkındaki bilgilerin az

olması, paydaşların gereken hizmetleri ulaştırmasını zorlaştırıyor. Bu bilgi eksikliği, Gaziantep

kent merkezinde yaşayan mülteci varlığının sosyo-ekonomik etkilerini ilk defa incelemeye

almayı hedefleyen bu raporun ivme kazanmasında en büyük etkidir. Bu ilk değerlendirme

kapsamında, SREO’nun hedefi emlak piyasası, iş imkanları, iş gücü piyasası ve eğitim

konularında ön bulgular sağlamak ve mülteci akının Gaziantep üzerine bir etkisi varsa o etkiyi

incelemektir.

Gaziantep Türkiye’nin 6. büyük kenti olarak sanayi, tekstil ve tarımsal üretim alanlarında

büyüyen bir merkezdir. Bu alanlarda iş olanakları hayli yoğun olduğu ve şehir Suriye sınırına

çok yakın olduğu için, Gaziantep, Suriyeli mültecilerin odak noktası haline gelmiştir. Bir makale

Gaziantep’teki Suriyeli nüfusunun yaklaşık 100.000 olduğunu tahmin etmektedir,4 bununla

4 Songül, H. (2013, October 08). Para suyunu çekti, 100 bin Suriyeli’ye çalışma izni lazim. Milliyet. Retrieved from http://ekonomi.milliyet.com.tr/para-suyunu-cekti-100-bin/ekonomi/detay/1774339/default.htm.


birlikte Gaziantep’in nüfusu 1,799,558 ulaşmıştır, ama Suriyeli şehirli mülteciler hakkında

güvenilir rakamlar bulunmamaktadır.

Resmi kampların dışında yaşayan mülteciler benzersiz zorluklarla karşı karşıyadır. Maddi ve

sosyal kaynakların sınırlı olması nedeniyle hizmetlere erişimde ve geçim kaynağı bulmakta

çeşitli sıkıntılar yaşanmaktadır. Mültecileri misafir eden toplumlarda artmaya devam eden bu

durum, meseleyi daha karmaşık hale getiriyor. Bu vaziyet kaçınılmaz bir şekilde mevcut sosyo-

ekonomik altyapıya baskı yapıyor. Çatışma uzun süreli olduğu için başka zorluklarla da

karşılaşılıyor: BMMYK (BM Mülteciler Yüksek Komiserliği) verileri uzun süreli mülteci misafir

eden hükümetler ve komşu ülkeler arasında uzun vadeli insan hakları endişeleri, siyasi kaygılar

ve güvenlik kaygıları uyandırdığını doğruluyor.5

SREO projesi geniş kapsamlı olmaktan ziyade yol göstericidir. Hem mültecilerle hemde onları

barındıran topluluklarla yapılan görüşmelerden, gayet bilgilendirici ve kilit veriler elde

edilmiştir. Bu çalışmanın amacı Suriyeli mültecilere ve onları misafir eden topluluklara daha iyi

bir hizmet sağlamak amacıyla gelecekteki çalışmalarda daha derin konulara dikkat çekmek ve

Gaziantep'te mevcut mülteci durumuna çok boyutlu ve önyargısız bir bakış göstermektir.

LİTERATÜR TARAMASI

Süriyeli mülteciler üzerinde varolan bilimsel bilgiler yeterli değildir. Buna rağmen, bu mevcut

olan ama artan literatür kaynakları SREO’nun araştırmasına yön verip analizlerini bilgilendirmek

için kullanılmıştır.

Uluslararası yardım kuruluşları operasyon ülkelerinde bazı raporlar yayınladılar;6 ancak Türk

yetkililerin kamplar içinde ve dışında, Suriyeli mülteciler için tüm sorumlulukları almasıyla

birlikte, insani ihtiyaçlar hakkında kapsamlı veriler, tam anlamıyla mevcut bulunamamakta.

5 Betts, A., Chimni, B.S., Cohen, R., Collinson, S., Crisp, J., Gil-Bazo, M., Hall, I., Loescher, G., Milner, J., Schmidt, A., Stigter, E. (2006). “Protracted Refugee Situations: the search for practical solutions,” from The State of the World’s Refugees 2006: Displacement in the New Millenium. Retrieved from http://www.unhcr.org/4444afcb0.html. 6 See CARE (2012). “Care Jordan Baseline Assessment of Community Identified Vulnerabilities among Syrian Refugees living in Amman.” IOM (2013). “Refugee Site and Shelter Assessment.”


Türkiye'deki Suriyeli mültecilerle ilgili bazı genel çalışmalar olmuştur,7 ancak devam eden

göçler ve Türkiye'de ikamet eden mültecilerin uzun vadeli etkilerinin değerlendirilebilmesi için,

hem mülteciler hem de onları misafir eden topluluklar üzerinde daha fazla araştırma yapmak

gereklidir.

Ortadoğuda mülteci konusuyla ilgili olarak çoğunlukla Filistinli mültecilere odaklanılmıştır,

ancak yeni yeni İraklı mülteciler de odak kaynağı olmaya başlamıştır.8 Türkiye, Avrupa ve

Asya'yı birbirine bağladığı için, Avrupa’ya girmek veya başka bir yerde sığınma aramak isteyen

göçmen ve mülteciler için önemli bir geçiş noktasıdır. Türkiye, bundan önce de Avrupa ve

Ortadoğu’dan gelen mülteci ve sığınmacılarla karşılaştı.9 Türkiye’deki göç ile ilgili literatürün

çoğu, Türkiye’nin Avrupa Birliği hukukuna uymasına odaklanmıştır. Bu konuda, AB

standartları, hem güvenlik hem de sığınmacılarin insani haklarını birinci derecede önemser.

Akademisyenler AB’den Türkiye üzerine bir ikili baskı olduğunu vurgulamışlardır. Bir yandan

sınır güvenliği güçlendirilmesi, diğer yandan ise mültecilerin daha çok hak sahibi olmaları

istenmiştir. Literatürde yinelenen bir diğer tema, Avrupa’nın Türkiye’nin Cenevre

Sözleşmesinde Madde 1 (B)’de tanımlanmış olan sadece Avrupalıları mülteci olarak belirleyen

coğrafi sınırlamaları kaldırılmasını taleb eder.10 Bu literatür, geçici koruma rejimi olarak

kategorize edilen Türkiye’nin şimdiki Suriyeli mülteci politakasını anlamak için bize bir kavram

verir.11

7 Özden, Ş. (2013). “Syrian Refugees in Turkey.” Migration Policy Centre. Retrieved from http://www.migrationpolicycentre.eu/docs/MPC-RR-2013-05.pdf. 8 See Stevens, D. (2013). “Legal Status, Labelling, and Protection: the Case of Iraqi ‘Refugees’ in Jordan.” International Journal of Refugee Law: 25 (1). See also Refuge: 28 (1) 2011 for an entire volume devoted to Iraqi refugees. 9 Kirisci, K. (2003). Turkey: A Transformation from Emigration to Immigration. Retrieved from http://migrationinformation.org/Feature/display.cfm?id=176. 10 See Cavlak, H. (2013). “The Impact of the EU on Turkish Asylum and Immigration Policy.” International Anatolia Academic Online Journal: 1(1). Kirisci, K. (2003). “The Question of Asylum and Illegal Migration in European Union-Turkish Relations.” Turkish Studies: 4 (1). Soyaltin, D. (2013). “Good News, Bad News, or No News: Management of Irregular Migration in Turkey.” Research Turkey: 2 (3), Centre for Policy Analysis and Research on Turkey. 11 UNHCR (2013). 2013 UNHCR country operations profile-Turkey. Retrieved from http://www.unhcr.org/pages/49e48e0fa7f.html.


Türkiye’nin mülteci politakası hakkında bilgili olmak, mültecilerin aldığı hizmetleri ve hakları

anlamak için önemlidir. Mülteci hakları da onların ekonomik iyiliği ve yersel ekonomiye katkı

veya yüküne göre şekillenir. Şimdiki sistemin altında, kamplardaki mülteciler yardım alırken,

şehirli mülteciler ne hizmetlerden yararlanabiliyor ne de geçimlerini sürdürmek için hak iddia

edebiliyor. Karen Jacobsen (2005) şehirli mültecileri şöyle tanımlıyor: “kentsel yerlerde oturan -

resmen tanınmış ya da tanınmamış - kendi kendine yerleşmiş mülteciler.”12 Şehirli mülteciler

belirsiz bir durumda. Kamptaki mülteciler gibi hizmetler alamıyorlar, aynı zamanda vatandaşlar

gibi her hangi bir hakları veya yararlanabilecekleri farklı servisler yoktur. Genellikle kamp

mültecileri kadar görünür olmamasına rağmen, şehirli mülteciler daha çok ilgi çekmeye başlamış

ve bu sebeple mülteci çalışmaları alanında bir genişleme olmuştur.13 Sık sık ekonomik

göçmenler ile karıştırılmış olsa da mültecilerin, farklı statüye bağlı ek ihtiyaçları ve sorunları

vardır.

Şehirli mülteciler belirsiz bir durumda omlasına rağmen, işletmeler oluşturması veya ucuz iş

gücü sağlaması ile, yerel ekonomi büyük bir ihtimalle daha da etkilenecektir. Bu nedenle, şehirli

mülteciler ve misafir eden topluluklar arasında sosyal etkileşimin incelenmesi özel bir önem

taşıyor. Literatür, şehirli mültecilerin konut, yasal statü, istihdam ve eğitim konularında

karşılaştıkları engellere işaret etmekte, ve bu Gaziantep'teki SREO bulguları ile doğrulanmakta.

Mülteciler genelde resmi istihdam alamadıkları için, yasadışı ve düzensiz işler yapıp varlıklarını

sürdürmek zorunda kalıyorlar.14 Önceki çalışmalarda şehirli mültecilerin ekonomik aktörler

olarak karakterize edilmesine rağmen, onları bir güvenlik tehdidi olarak gören, mülteci alan

ülkeler, mültecilerin uzun vadeli kalmalarını önlemek istemektedirler.15 Bu tutumlar onları

misafir eden hükümetlerin, kendilerine verdiği hakları ve mültecilerin entegre olmasını

etkilemektedir.

12 P. 40, 2005. The Economic Life of Refugees. Bloomfield, CT: Kumarian Press. 13 See the special issue of Journal of Refugee Studies: 19(3) 2006. 14 See Buscher, D. (2011). “New Approaches to Urban Refugee Livelihoods.” Refuge: 28 (2). Retrieved from http://pi.library.yorku.ca/ojs/index.php/refuge/article/viewFile/36473/33161. 15 See Buscher, Gabos, A. & Kibreab, G. (2007). “Urban Refugees: Introduction.” Refuge: 24 (1). Retrieved from http://roar.uel.ac.uk/264/1/Fabos,%20A.%20H.%20(2007)%20Refuge%2024(1)%201-19.pdf.


Mevcut literatür mültecilerin ekonomi üzerindeki hem olumlu hem de olumsuz etkilerini

tartışmaktadır.16 Mülteciler kendilerine sermaye, üretim fırsatı getirerek iş ihtiyaçlarını kendileri

karşılayabiliyor. Aynı zamanda, işsizlik zaten başlı başına bir sorun olsa da, ucuz iş gücü

olmalarından dolayı yerel işçilerin yerini alabiliyorlar. Göç dışında diğer faktörlerin de mülteci

bulunduran toplulukarın ekonomisi üzerinde bir hayli etkisi vardır. Yardım kuruluşlarının

getirdiği hizmetler ve alt yapı hizmetleri de ekonomiyi etkileyebiliyor.17 Bu çalışma, mülteci

akını başladıktan sonra, bu akının Gaziantep üzerindeki etkisini değerlendirmeyi

hedeflemektedir. Bunun yanısıra, mülteci göçünün, onları misafir eden topluluk üzerine uzun

vadeli etkilerini değerlendirmek için daha derinlemesine bir çalışma gerekli olacaktır.

YÖNTEMLER

SREO’nun Gaziantep şehrinde yaşayan Suriyeli mültecilerin sosyo-ekonomik etkileri üzerine

yaptığı bu çalışması, Gaziantep’te yaşayan Suriyeli mültecilerin bireysel, ekonomik, sosyal ve

çevresel belirleyicilerinin etkisini inceleyen bir sosyal etnografik projedir. Bu ilk değerlendirme

için, SREO kalitatif, anket-tabanlı bir yaklaşım kullanmaktadır. Bu yaklaşım, anlatım analizi ve

etnografya epistemolojik temelleri tarafından bilgilendirilir.

Şehirli mültecilerin yaşadıkları benzersiz zorluklar sadece çok disiplinli ve yorumlayıcı bir

yaklaşım kullanılarak ele alınabilir sorunlardır. Bu çatışmaların karmaşık doğasından dolayı

etkilenen insanların çeşitliliği, etnik ve dini kökenleri, farklı memleketlerden olmaları ve bir çok

başka faktörlerle birlikte sosyo-ekonomik geçmişleri üzerinde belirli yada belirsiz etkileri vardır.

Bu sebeple, SREO araştırmacıları, araştırmalarını yaparken, bu tarz çalışmalarda subjektifliği ve

birey durumlarındaki kültürlerin etkilerini koruyabilmek için en iyi yöntem olan etnografik anlatı

yöntemini kullanarak çalışmalarını yapmış bulunmaktadır. Kalitatif yöntemler kullanımı ampirik

bilimin eksiklerini kabul etmektedir. Bu nüanslar, arastırmaların dogrulugu anlamında önemli

bir rol oynamaktadır. Karmaşık toplumsal sorunların çözümünde zengin anlayışlar sağlayabilir.

Ferrier’in anlattığı gibi (1998): “Bu felsefi görüş bağlamında, çoklu bakış açılarının geçerliliğini

16 UNHCR (1997). Social and economic impact of large refugee populations on host developing countries. Retrieved from http://www.unhcr.org/3ae68d0e10.html. 17 Zetter, R. (2012). “Are refugees an economic burden or benefit?” Forced Migration Review: 41. Retrieved from http://www.fmreview.org/preventing/zetter.


vurgulamaktadır; bilim insanlar ve gruplar tarafından yaratılır; gerçeklik çok yönlü; doğruluk

günlük yaşam ve sosyal ilişkiler temeli üzerine kurulmuş; bilim ve diğer tüm insani faaliyetlerde

değer yüklüdür.”18

Araştırmanın örnekleri bir amaca yönelik, hedef seçim tekniği ile belirlendi, şöyle ki: SREO

araştırmacıları çeşitli örnekler oluşturan katılımcılarla röportaj yaptılar. Yarı yapılandırılmış,

derinlemesine görüşmeler, üç kadın ve 15 erkek olmak üzere toplam 18 katılımcı (n = 18) ile

yapılmıştır. Katılımcılar da etnik ve dilsel gruplara ayrılmış: on Suriyeli ve sekiz Türk dahil.

Büyük çoğunluğunda (18 kişiden 15’ i) görüşmeler katılımcının anadilinde yapılıp yazıya

geçirilmiştir. Veriler anlatım yöntemiyle analiz edilmiş – tekrarlayan temaları belirlemek için

görüşmeler kodlanıp karşılaştırılmıştır. Veriler daha sonra ortak noktaları, farklılıkları gözlemek,

bu konuların kanıta dayalı değerlendirmelerde bulunan önemli boşluklarına dikkat çekebilmek

için, mevcut literatür doğrultusunda değerlendirilmiştir.

BULGULAR

Toplanan verilerden, tutarlı ve önemli bulgular gösteren iki ana konu; konut piyasası ve iş gücü

piyasası. Bunlara ek olarak eğitim konusunda ön bulgular, gözlenen temalarda kendiliğinden

ortaya çıkmıştır.

KONUT PİYASASI ETKİLERİ:

Lübnan ve Ürdün değerlendirmeleri ile uyumlu olarak, SREO araştırmacıları mülteci akının

Gaziantep’teki kentsel konut piyasası üzerine etkide bulunduğunu gözlemlemiştir. Hem Türk

hem Suriyeli katılımcılar, şu iki temel konuya işaret etmektedirler: yüksek talep nedeniyle artan

konut kıtlığı bunlardan biri, ve son 1-2 yıl içerisinde kira fiyatlarındaki belirgin bir artış ise bir

18 Ferrier, J. (1998), An investigation into the diffusion of innovation in technical and further education: Implementing e-mail through action research, Thesis (PhD), Chapter 3.3, Deakin University.


diğeridir. Özellikle, bu iki konu bu çalışmadaki tüm görüşmelerde hem Türkler hem de

Suriyeliler tarafından gündeme getirilmiştir.

Gaziantep’in 2000 yılında başlayan yüksek büyüme oranı, mültecilerin Gaziantep’e gelmesiyle

birlikte yetkililerden alınan açıklamalar doğrultusunda var olan yerleşim yerlerinde emlak

yokluğunu işaret etmekte. Halbuki, bu çalışmada toplanan veriler, yurtlarından olan

Suriyeliler’in 2011 yılında, zaten yüksek olan emlak talebinin en yüksek düzeye getirdiğini

gösteriyor. Yüksek emlak talebi kiraların aşırı artmasına sebep olurken bu durum mülteci

popülasyonunu olumsuz yönde etkiliyor. Tüm Türk yetkililerinin belirttiği gibi kira

fiyatlarındaki artış bundan 1-1.5 yıl önce gözle görülür bir hal almaya başladı. Bir emlak

firmasında çalışan eleman şu örneği veriyor: “600TL ye kiralanan bir apartman dairesi şu anda

1,000TL ye yükselmiş durumda.”19

Benzer gözlemler Suriyeliler için de yapılmakta. Röportaj yapılan iki Suriyeli, ev sahiplerinin

her ay aynı ev için daha fazla para istediklerini, eğer ödeyemezlerse kendilerini ve ailelerini

evden atmakla tehdit ettiklerinden bahsetti. Ev sahiplerinin boş evlerine kiracı bulmakta hiç

sıkıntı yaşamayacağı göz önüne alındığında, bu tip tehditlerle karşılaşılması muhtemel hale

geliyor. Ulaşabildiğimiz hem Türkler hem de Suriyeliler fiyatlardaki artışı Suriyeli mültecilerin

gelmesine bağlıyor. Ancak bu öngörülerin her hangi bir sayısal dayanağı yok, yine de uzun süreli

mülteci durumlarında, mülteci nüfusun yerli kaynaklarla rekabet içine girmesi

gözlemlenebilmekte.20

Çalışmanın katılımcılarının tamamı, ev sahiplerinin şu anki vaziyetten çıkar sağladığına ve boş

emlak sıkıntısından, çok yüksek fiyatlar isteyerek faydalandığına işaret etmekte. Bir Türk iş

sahibi (Emlakçı Ofisi) “Ev sahipleri bize gelmektense evlerinin camına “kiralık” tabelaları asıyor

çünkü komisyon ödemeksizin daha yüksek bir kira bedeliyle kiracı bulabileceklerine inanıyorlar”

diyerek işlerindeki düşüşe sebep olarak mültecilerin gelişini gösteriyor. SREO’nun yaptığı emlak 19 1 USD = ~1.9946 TL. http://www.tcmb.gov.tr/yeni/eng/. TL ISO 4217 standartlarına uygun olarak kullanılır. 20 Betts, A., Chimni, B.S., Cohen, R., Collinson, S., Crisp, J., Gil-Bazo, M., Hall, I., Loescher, G., Milner, J., Schmidt, A., Stigter, E. (2006). “Protracted Refugee Situations: the search for practical solutions,” from The State of the World’s Refugees 2006: Displacement in the New Millenium. Retrieved from http://www.unhcr.org/4444afcb0.html. P. 118.


piyasasındaki bu artış gözlemi 2013 yılında Türkiye’nin güney bölgesinde yapılmış olan bir

çalışmada şu şekilde not edilmiştir: “Emlak sahipleri… Suriyelilerin bu zor durumlarından

faydalanmaya çalıştıkları için eleştrilmelidir.”

Ev sahiplerinin finansal yönden çıkar sağlamalarına ek olarak, ulaştığımız hem Türk hem de

Suriyeli bireyler kiracı seçimlerinde ayrımcılık yapıldığını rapor etmiş bulunmaktadır. Suriyeliler

ev kiralarken, ev sahiplerinin evde olması gerekenden ve söz verilenden çok fazla sayıda kişi

kalması durumları yaşandığından dolayı emlak sahiplerinin kendilerine ev kiralamadıklarını not

etmişlerdir. Bir Türk, bu durumu “beş çocuklu üç aile, yani yaklaşık 15 kişi bir dairede kalıyor”

diye özetlemiş bulunmaktadır. Yine aynı durum, Suriyelilere ev kiralamada tereddüt eden bir kişi

tarafından şöyle anlatılmıştır: “üç kişilik bir apartman dairesi gösteriyorsun, kiralıyorsun, bir

hafta sonra evde 10 kişi kalmaya başlamış oluyorlar.” Diğer taraftan, Türk sakinleri ev

sahiplerinin Türk kiracıları redderek, daha yüksek bir ücret ödemeyi kabullenen çaresiz

Suriyelerilerden yüksek kira geliri elde edebileceği için tercih edildiklerini gözlemlemişlerdir.

Bir Türk vatandaşı, bir ev sahibiyle arasında geçen konuşmayı şöyle özetliyor: “Çoğu Türklere

ev sahibileri size sabit fiyattan evi vereceğime fiyatı ikiye katlayıp Suriyelilere kiralarım derler.”

Kira fiyatlarına ve kiracı seçmekteki ayrımcılığa ek olarak, bazı Suriyeliler evlerin kalitesinin

kötülüğüne de dikkat çekiyor. Bir katılımcı, SREO’ya ailesinin Gaziantep’teki ilk evinde tek bir

oda oldugunu ve banyo bulunmadığını, bu eve bile ev sahibinin 350TL kira alıyor olmasına

rağmen kirayı arttırmaya çalıştığını, sonucunda da evden ayrıldıklarını anlattı. Ulaştığımız başka

bir kişi ise “Suriyedeki evimizde her şeyimiz vardı. Burda sadece bir evimiz var. Ama içinde

yapılabilecek hiç bir şey yok, ev daracık” sözleriyle ev kalitesindeki durumu anlatıyor.

SREO’nunki gibi bulgular Ürdün ve Lübnan'da şehirli mültecilerle ilgili yapılan çalışmalarla

tutarlılık göstermektedir. Bu araştırmadaki kaygıların sürekliliği içinde, diğer devam eden

mülteci olaylarından ziyade açıkça görülüyor ki ev kaygısı, mülteci alan ülkelerdeki en büyük

sorun haline gelmeye başlamıştır. Ev bulma zorlukları, bulundukları ülkelerdeki mültecilerin

başarılı bir şekilde toplumla bütünleşmesinde sorunlar doğurarak onların iyi olmasının ve

güvenliklerinin sağlanmasının önünde bir engel oluşturuyor.


İŞÇİ PİYASASINA OLAN ETKİLER:

Bu çalışmada elde edilen veriler mülteci iş gücünün Gaziantep’te zaten var olan işsizlik

sorununu daha da kötüleştirdiğini göstermektedir. Görüşme yaptığımız üç Türk özellikle

işsizliğin alınan göçler sebebiyle büyük bir sorun haline geldiğini belirtti ve 2009 yılındaki

istatistikler de gösteriyor ki Gaziantep’in işsizlik oranı şehrin çok kuvvetli endüstrisine ve ticari

gücüne rağmen %17.2 bulunmaktadır (ulusal oran %14).21 Türkler ve Suriyeliler iş arama

konusunda farklı sıkıntılardan söz ettiler. Suriyeliler genellikle iş yerlerinde ayrımcılık, fiziki

istismar, dil ve çalışma izni alma konularından şikayetçi.

Çalışmada bizimle konuşan bütün Türkler, Suriyelilerin, Gaziantep’te yaşayan Türklerin yaptığı

işin aynısını çok daha düşük bir ücretle yapmayı kabul ettiğinden dolayı iş gücü piyasasında

haksız rekabet oluşturup, Gaziantep’in yerli işçi halkının işsizlik oranını arttırdığını söylüyor. Bu

durum da iş verenlerin gayrı resmi Suriyeli ucuz iş gücünü, daha pahalı olan Türk iş gücüne

tercih etmesine sebep oluyor. Örnek vermek gerekirse, bir Türk konu hakkında şöyle bir

yorumda bulunuyor: “eğer ben bir fabrika sahibi olsaydım, Türk işçi çalıştırırsam fabrikada

günlük 50TL öderim ama Suriyeli çalıştırırsam 10-15TL öderim. Yani ben de Suriyeli

çalıştırırdım.” Başka bir Türk, yerel işletmeler şu anda Suriyeli çalıştırmayı tercih ederken, bu

durumun işsizlik oranı üzerindeki etkisinin abartıldığını, Suriyelilerin sadece başka bir ucuz iş

gücü olan azınlık gruplarının yerini aldığını belirtip “inşaatlarda önceden Kürtler çalışırdı.

Suriyeliler geldi ve daha düşük ücretlerde çalışmaya başladı böyle olunca da Kürtler gitmek

zorunda kaldı” diyor.

Suriyeliler Gaziantep iş gücü piyasasında sürekli iş bulma zorluğu veya buldukları işlerin

belgesiz ve gayrı resmi olması sebebiyle, çeşitli problemlerle yüz yüze geliyorlar. Bir başka

problemse, Suriyelilerin yasal olarak çalışabilmeleri için çalışma izni çıkartmaları gerektiğinden

21 Lifelong Competition Project: Baseline Analysis Report of the City of Gaziantep with Respect to Tourism and Life-long Learning. (2011). EU and the Republic of Turkey. Retrieved from http://www.gto.org.tr/editorupload/HAYATBOYU_ING.pdf.


ancak bir çok Suriyeli ya bu izin için gereken masrafları karşılayamıyor ya da izni çıkartmak için

çok zahmetli ve uzun süren prosedürlerde takılıyor.22

Çalışmamız sırasında başarılı bir şekilde görüşme yaptığımız Suriyeliler, eğitimlerine ve

mesleklerine bakılmaksızın restorantlarda, fabrikalarda ve oto tamircilerinde, düşük beceri

gerektiren işlerde çalışıyorlardı. Bir Suriyeli, Halep’te yüksek maaşlı profesyonel bir meslek

dalında çalışırken Gaziantep’te günde 12 saat ve günlüğü yalnızca 10TL’ye çalıştığını, çalıştığı

yerde ise duygularıyla oynanıp aşağılandığını ve hor görüldüğünü anlattı.

Bir kaç Suriyeli, çoğu Suriyeli’nin iyi derecede Türkçe bilmediği dil durumunun iş bulmada ve

çalışmada kayda değer bir etkisi olduğunu belirtti. Başka bir Suriyeli “bir dondurma fabrikasında

çalışan, Suriye’de ekonomi bölümünden mezun birini tanıyorum - bütün problemi dil. Üniversite

mezunu olmamızın burada hiç bir anlamı yok” diyor. Bunlara rağmen, Lübnan ve Ürdün de

yapılan araştırmalar gösteriyor ki, Suriyeliler, mülteci oldukları yerlerde düşük ücretli, hizmet

işlerini almaya meyilliler. Bahsedilen dil bariyeri sadece Türkiye’ye özel ve buradaki

mültecilerin Gaziantep’te iş aramalarına köstek olmakta.

Dil bariyerinden başka, Suriyeli iş gücünü çevreleyen yasallık boyutu da bir dizi Türk haber

kaynakları tarafından mevzu bahis edildi. Katılımcılar, yasadışı işçi piyasasının yasallığının,

sorumlu otoriteler tarafından usulüne göre denetlenmediğine dikkat çekti. Yine bir Türk

katılımcı, yasa dışı işçi denetlemelerinin sadece “kazaya sebebiyet verme” durumunda

yapıldığını ve yasa dışı Suriyeli çalışanların tespitlerinin sadece bu şekilde olabildiğini belirtti.

Bu nokta da 2013 Ocak ayında meydana gelen bir fabrikadaki patlamada bir kaç Suriyeli işçinin

yaşamını yitirmesiyle, yukarıda bahsi geçen Mülteci Merkezi çalışmasında hatırlatılmıştır.23

Yasa dışı Suriyeli işçilerin devlet harici çalışma durumları, küçük çaplı iş yerleri için de geçerli:

22 Türkiye'de "misafir" statüsünde oldukları için, Suriyelilerin, Türkiye'de Cenevre Sözleşmesi tarafından mültecilere verilen hakları bulunmamakta. Türk hukuku dahilinde, çalışma izinlerine başvurmak zorundalar, ve bu izinler genelde $700 - $ 1.000 arası bir masrafa mal oluyor. Daha fazla bilgi için bkz: “Turkey: Syrian refugees choosing to work risk exploitation.” (2012, 26 December). IRIN News. Retrieved from http://www.irinnews.org/report/97125/turkey-syrian-refugees-choosing-to-work-risk-exploitation. 23 Özden, Ş. (2013, May). Syrian Refugees in Turkey. Migration Policy Center. Retrieved from http://www.migrationpolicycentre.eu/docs/MPC-RR-2013-05.pdf. P. 7.


bir Türk katılımcı bir çok mültecinin şehirde kendi işini kurduğnu fakat bu iş yerlerinin

Gaziantep Ticaret ve Sanayi Odasında kaydı bulunmadığını belirterek kendi tahminine göre

Suriyelilerin açmış olduğu iş yerlerinin %90’ ının kaydının bulunmadığını söyledi.

Kanunsuz iş gücü Suriyelileri iş yerinde istismara açık hale getirebiliyor. Hem Türk hem de

Suriyeli katılımcıların anlattıklarına göre Suriyeliler çok düşük maaşlarla uzun saatler boyunca

çalışıyor. Bu durum yasa dışı olarak çalışan bütün Suriyeliler tarafından dile getiriliyor. Bir çoğu

aynı işi yapan Türk iş arkadaşlarından daha uzun ve daha ucuz ucretle çalıştıklarına dikkat

çekiyor. Bir restorantta garsonluk yapan Suriyeli bir çalışan “benim gibi garsonluk yapan [Türk]

diğer arkdaşlar günlük 80TL kazanıyor ama bana sadece 40TL veriyorlar. Ben 12 saat

çalışıyorum, çift vardiya yapıyorum ama buna rağmen tek vardiya ücreti alıyorum. Şefler bahşiş

almama izin vermiyorlar. Aldıklarımı bir kutuya koymamı istiyorlar. Kutuyu açtıklarında biriken

paranın çoğunu kendileri alıp bana çok az bir para veriyorlar” diyerek durumu paylaştı. Türk

katılımcılar da Suriyelilerin Türk iş verenlere karşı tamamen savunmasız olduğunun farkında.

Bir Türk şöyle özetliyor: “Türkiye’de çalışabilmek için çalışma izinleri yok. Bu yüzden

çalıştıkları yer berbat bile olsa hiç bir şekilde şikayet edemiyorlar.”

Yine de mültecilerin Gaziantep’teki iş gücü piyasasına etkilerini gösteren sayısal bir veri

bulunmamakta. Çalışmaya katılan kişilerin endişelerinin tutarlılığı bu meselenin önemini

desteklemekte ve ilerde çok daha detaylı ve kapsamlı bir araştırma yapmanın gerekliliğini

göstermekte.

EĞİTİM: BAZI ÖN BULGULAR

Çatışmaların bir sonucu olarak üç milyon Suriyeli, Suriye içinde yerlerinden oldu ve 1.6 milyon

mülteci komşu ülkelere göç etti - yarıdan fazlası çocuk nüfus.24 Sonuç olarak, bütün Suriyeli

genç nesil düzgün bir eğitimden mahrum kaldı. Bu etkiler büyük olasılıkla on yıllar boyu bölgeyi

etkilemekle beraber, eğitim konusundaki etkiler hakkında varla yok arasında bir takım araştırma

mevcut, hatta ve hatta Suriye’yi konu alan çok büyük kapsamlı araştırmalarda bile eğitim

24 UNICEF. (2013, June). Shattered Lives:Challenges and Priorities for Syrian Refugee Children and Women in Jordan. Retrieved from http://www.unicef.org/infobycountry/files/Shattered_Lives_June10.pdf.


durumları hakkındaki bilgiler yalnızca yüzeysel verilerle desteklenmektedir. Bu konuda en

kapsamlı rapor, türünün tek örneği olarak, krizin Suriyeli gençlerin eğitimi üzerindeki etkilerini

belirtiyordu ve bu rapor 9 Eylül 2013 tarihinde yayınlandı ama sadece Lübnan’daki Suriyeli

mülteciler ve mültecilerin Lübnan eğitim sistemine olan uyum ve adaptasyonları hakkındaydı.25

Devam eden çabalar önceki bulgaları kanıtlamalı ve krizin daha nüanslı bir şekilde anaşılmasını

sağlamalıdır. Bu yöntem bütün komşu ülkelerde yapılan araştırmaların, orada yüzleşilen ve yer

alan sorunları detaylı bir şekilde incelemeyi gerektirmektedir. Aslında, Türkiye’deki Suriyeli

mültecilerin genel eğitim ihtiyaçları diğer yerlerdeki Suriyeli mültecilerin eğitim ihtiyaçlarına

benzemektedir ama Türkiyedeki mülteciler daha zorlu şartlarla karşı karşıya kalmakta ve bu

konuda daha derin araştırmalar yapılması gerektirmektedir. Bu durum SREO’nun Gaziantep’teki

şehir mültecileri hakkındaki ilk değerlendirmesinde not edilmiştir.

Buna rağmen bu çalışmanın merkez odağı eğitim değildir. Gaziantep’teki Suriyeli mültecilerin

yaşadığı eğitim sorunları, SREO’nun yaptığı çoğu görüşme sırasında yüzeysel olarak

bahsedilmiştir. Bu görüşmelerin tamamında bulunan, ailelerin çocuklarının eğitimine engel teşkil

eden en büyük ortak sorunları, çocuklarını sadece dil probleminden dolayı değil, aynı zamanda

finansal nedenlerden ötürü Türk devlet okullarına gönderilemedikleri ortaya çıkmıştır.

Dil sorunu ailelerin çocuklarını okula gönderebilmek için cesaretlerini kırmasının yanı sıra,

çocukların yaşlarına uygun eğitime veya eğitim sisteminin tamamına adapte olmasına engel

olmakta. Türkçe konuşabilen Suriyeliler bile çocuklarına rahat ve güvenilir bir okul bulmakta

zorluk çekebiliyorlar. Görüşme yaptığımız Türkçe konuşabilen bir Suriyeli, beş yaşındaki

oğlunu, bir Türk anaokuluna çok uzun süre dil döktükten sonra kabul ettirebilmiş. Görüşme

yaptığımız başka bir Suriyeli ise dört yaşındaki kızını, Gaziantep’te bir okula göndermek istemiş

ancak çocuk Türkçe bilmediği gerekçesiyle kabul edilmemiş.

Dil sorununa ek olarak, finansal bariyerlerin de çocukların eğitim alamamalarında büyük etkisi

olabilmekte. Aileler her zaman eğitim masraflarını karşılayamayabiliyor veya çocuklar aile

gelirine katkı sağlamak için çalışmak zorunda kalabiliyor. SREO’nun yaptığı bu çalışma

sırasında, üç okul çağında çocuk sahibi olan dul bir Suriyeli, çocuklarını okula gönderebilmenin

25Watson, K. (2013, September 9). Education Without Borders.


ne kadar önemli olduğunu bildiğini ancak çocuklarının aile ekonomisine katkı sağlamaları

gerektiği için onları okula gönderememenin üzüntüsünü yaşayıp “çocuklarımı okula

göndermeliyim ama gönderemem, çünkü hepsi çalışmak zorunda” diyerek açıklıyor. Diğer

aileler de Türk okullarına kayıt ücretlerini karşılayamadıklarını belirtiyorlar.

Ancak yapılan bu sohbetlerde bir kanıt eksikliği var ve bu yüzden de Gaziantep’teki Suriyelilerin

eğitim ihtiyaçlarını belirlemek hiç kolay olmuyor. Her şeye rağmen, SREO’nun yaptığı

görüşmeler neticesinde ortaya cikan sonuc gösteriyorki, Suriyeliler çocukları için bir eğitim

fırsatı kovalamakta, ancak aşılması güç engellerle karşılaştıkları kesin. Bu sorunun gelecek

nesillerde oluşturabileceği büyük etkilerden dolayı, SREO eğitim problemlerini müteakip

çalışmalarda daha detaylı incelemek istemektedir.

SONUÇLAR

Suriye’deki çatışmaların değişken ve bir türlü durulmayan doğasıyla beraber, mültecilerin komşu

ülkelere devamlı giriş çıkışlarının bir sonucu olarak, yaşanan olaylar hakkında her hangi bir

sayısal veya istatistiki analiz elde etmek mümkün olmuyor. Bununla beraber, çatışma’larla ilgili

literatür eksikliği, SREO’nun şu anki değerlendirmelerinin en büyük limitlerini oluşturmaktadır.

Yukarıda bahsedilen limitle birlikte, SREO araştırmacıları çalışmalarında, elde olan kaynaklara

ve çalışmaya katılan görüşmecilerin verdiği bilgilerin doğruluğuyla samimiyetine güvenerek

aşağıdaki sonuçlara ulaşmış bulunmaktadır. SREO, Gaziantep’teki artan mülteci varlığının bazı

ana sosyo-ekonomik olgulara olumsuz etkisi olduğunu bulmuş ve bu etkilerin hem mülteci

halkına hem de mültecileri kabul eden toplumda, bireylerin hayat kalitesine olumsuz etkiler

oluşturmaya başladığını gözlemlemiştir. En belirgin etkilerin öncelikle emlak ve işçi

piyasalarında olduğu gözlemlenmiştir ama ileride görülebilecek en olumsuz etkilerin eğitim

sektöründe yaşanacağı anlaşılmaktadır.

SREO’nun emlak piyasasındaki bulguları sonucu değerlendirmesi: mülteci aknıyla birlikte

kiralık ev bulmada sıkıntılar başlamıştır. Bununla beraber, emlak piyasasındaki aşırı fiyat artışı

ve kiracı ararken ev sahiplerinin yaptığı ayrımcılıklar en büyük problemler olarak göze

çarpmaktadır. Bu değerlendirmeler aynı zamanda SREO’nun görüşme yapmış olduğu iş


gücündeki şu gözlemlere de dikkat çekmektedir; işsizlik oranının artması, ayrımcılık ve kişi

istismarıyla birlikte iş yerinin veya işçinin yasallığı ve ciddi dil engelleri en başlı sorunlar olarak

karşımıza çıkmış bulunmaktadır.

Emlak ve iş gücü sektörleri içerisinde bir “aracı” bulundurması en muhtemel olan ve hayati

önem taşıyan sektörler olması itibariyle, mülteciler ve bulundukları toplum arasında her iki

tarafın da hayat kalitesini doğal olarak etkilemektedir. Türk katılımcılar, Türkler arasında,

mültecilerin başlıca kaynaklarda potansiyel bir gerginlik yaratabileceğine dair gittikçe artan bir

bakış açısı içinde olduklarına dikkat çekmektedir. Başka bir veri ise, mülteci popülasyonunun

şehirde zaten yüksek olan işsizlik oranını, belgesiz, yasal olmayan ve ucuz iş gücü bağlamlarında

çalışmayı kabul ederek daha da arttırdığını belirtmektedir. Kırılganlık ve hassasiyet duyguları

Suriyeli katılımcılarda ortak bir duygu olarak gözlemlenmiştir. Bu durumda şehirde yaşayan

mültecilerin bulundukları bölgenin sosyal ortamlarına karışmakta büyük güçlükler çektiklerine

işaret edebilmektedir.

Buna rağmen orjinal olarak düşünülmemiş olsa da, eğitim meselesi bu çalışmaya katkıda

bulunan bütün katılımcıların ortak sorunları olarak karşımıza çıkmıştır. Suriyeli çocuklar için

eğitim, dil ve finansal bariyerlerden ötürü büyük oranda olanaksız durmaktadır, bu da onların

ileride Gaziantep şehrine ayak uydurmalarına başlı başına bir engel teşkil etmektedir. SREO,

Suriyelilerin Gaziatep’teki eğitim kaynaklarıyla beraber bu kaynaklara nasıl ulaşabilecekleri

detaylı bir şekilde belirlemeyi hedeflemektedir.

Emlak piyasası, işçi piyasası ve eğitim, birlikte insanların en kritik ihtiyaçlarını temsil eder.

Mültecileri misafir eden bir toplumda bu kaynaklara haksız ulaşım, her iki topluluğun da düzeni

için belirgin veya belirsiz bir tehdit oluşturur. Bu konular detaylı ve kapsamlı çalışmaları

kesinlikle hak ediyor. Özellikle, Suriye’deki çatışmalar devam ederken ve daha çok mültecinin

Türkiye’ye gelip çatışmalar yüzünden evlerine dönememeleri ihtimali varken, bütün bu

problemlerin en iyi şekilde araştırılmasını gerektiriyor.


İLERİYE

SREO, şehirde yaşayan mülteciler ve Gaziantep halkının mültecilerle olan ilişkisi üzerindeki bu

giriş seviyesindeki ilk çalışmayı bitirirken, Suriyeli mülteci halk sebebiyle oluşan gelişmeleri ve

değişimleri, sağlık ve eğitim konularıyla beraber, çok daha derinden olmak şartıyla

gözlemlemeye devam etmektedir.

Bu ilk bulgular, Gaziantep’teki mülteci popülasyonunun uzun vadeli etkilerini derin bir şekilde

araştırmak için bir temel oluşturmaktadır. SREO aynı zamanda coğrafi alanını genişletip,

Türkiye’nin Güneydoğu bölgesindeki diğer şehirlerinde de Suriyeli mültecilerin etkileşimlerini

inceleyecektir. Türkiye’nin farklı bölgeleri, mülteci akınına, yerel altyapı ve etnik köken farkları

sebebiyle farklı tepkiler verecektir. Belirli bir şehirde yapılan bir araştırma ne kadar değerli

olursa olsun, Türkiye’deki mülteci meselesini araştırmak için daha detaylı araştırmalar ve

çalışmalar yapılmasına ihtiyaç vardır.

SREO’nun amacı, bu araştırmanın hem mülteci toplumuna hem de mültecilerin içinde

yasadıkları yerel topluma daha iyi destek verebilmek için, bu yapılan çalışmanın üzerine devamlı

yeni katkılar sunmaktır.

gaziantep Şehrinde yaşayan suriyeli mültecilerin sosyo-ekonomik etkileri.pdf

Documents