MAJ 2007 NGJALLJA 1

NGJALLJANr. 5 (172) Viti XVI i botimit MAJ 2007 Çmimi 20 lekë

Të Dielën e Thomait, më15 prill, nëkishën “Ungjillëzimi i Hyjlindëses”, nëTiranë, besimtarët e shumtë të mbledhur përLiturgjinë Hyjnore, njëkohësisht morënpjesë edhe në kremtimin e gëzuar e solemnpër 70-vjetorin e Autoqefalisë të Kishës sonëOrthodhokse. 12 prilli i vitit 1937 shënonnë mënyrë thelbësore një ngjarje shumë tërëndësishme, siç u shpreh KryepiskopiAnastas, për vetë jetën e Kishës sonë. Ajoshënon 70-vjetorin e dhënies së Tomosit tëAutoqefalisë nga Patriarkana Ekumenike.

“…Në mbledhjen e Sinodit të Shenjtë, tëmbajtur më 14 prill 2007, e cila ishte njëmbledhje panegjirike,-iu drejtua Fortlumtu-ria e Tij besimtarëve të pranishëm, - vendo-sëm që sot të bëjmë Liturgji të gjithë së ba-shku dhe ta gëzojmë të gjithë së bashku këtëditë…”

Në këtë Liturgji Hyjnore festive dhe sino-dike, që u krye nga anëtarët e Sinodit të Shenjtë,Hirësia e Tij Joani, Mitropolit i Korçës, lexoipara besimtarëve të pranishëm TOMOSIN ePatriarkanës Ekumenike për dhënien eAutoqefalisë Kishës sonë.

“Kisha jonë mori vendin e saj në gjithësistemin organik të Kishës Orthodhokse,- thamë pas Kryepiskopi Anastas. Nëse nuk do tëkishim këtë Tomos, çfarëdo që të thoshim nukdo të ishim të njohur zyrtarisht si kishë autoqe-fale, sikundër ndodh tani me kishën fqinjë meqendër në Shkup, që thonë se janë të pavarur,por deri tani nuk i njeh askush. Termin “Auto-qefal”, nuk e kuptojnë madje edhe disa pseudo-intelektualë, që bëjnë pjesë në disa organizatatë tjera, në komunitete të tjera fetare, ose qënuk janë kund, të cilët mendojnë se kjo do tëthotë të pavarur nga ndonjë fuqi e jashtme. Porfakti është se ne jemi autoqefalë, të pavarur,

70 vjet nga dhënia e Autoqefalisë

“Forcimi i Autoqefalisë së vërtetë dheplotësimi i hierarkisë kishtare është padiskutim vepër e Kryepiskopit Anastas”,- tha Hirësi Joani

nga çdo gjë që ndodhet jashtë Kishës Ortho-dhokse, nga çdo organ shtetëror apo nga kushdoqë kërkon të ndërhyjë në punët e brendshme tëKishës. Kjo ka një rëndësi të veçantë dhe duhetta kuptojmë, sepse shumë njerëz që nuk i kanënjohuritë përkatëse shkruajnë nëpër gazetaartikuj krejt të pavend e të pamend, ku përdorinshumë herë fjalën “Autoqefale”. Tomosi, ështëdokumenti që ndalon çdo ndërhyrje që mund tëbëhet, madje edhe nga parlamenti apo organetë tjera, në punët e brendshme të Kishës sëShqipërisë.”

Më tej, e mori fjalën Hirësi Joani, i cili tha:“Përveç shpalljes, Autoqefalia e dhënë para 70vjetësh nuk pati një jetë të gjatë. Madje vetëmdy vite ishin realisht me një Kishë Autoqefale,sepse më 1939 pushtimin italian dhe më pas re-gjimi komunist, Kisha ndodhej në një presionshumë të madh. Kur u rihap Kisha jonë Patriar-kana Ekumenike mori iniciativën dhe caktoiKryepiskopin tonë të dashur për të ardhur këtu.Dhe ju të gjithë duhet të dini se një nga mbrojtësite Autoqefalisë së Kishës sonë ishte KryepiskopiAnastas, sepse shumë zëra filluan të flisnin senëse Kisha ishte shkatërruar dhe nuk ekziston,atëherë edhe Autoqefalia nuk ekziston më. Enë këta zëra ishin edhe kanonistë të dëgjuar,njerëz të shquar të Kishave Orthodhokse, ndajpër ardhjen këtu Kryepiskopi vendosi tri kushte,një nga të cilat ishte njohja e Autoqefalisë. Dhejo vetëm njohja e Autoqefalisë, por kërkesaduhej të vinte, siç erdhi për Tomosin, nga vetë

Kremtim i gëzuardhe solemn

për këtë ditë historike

(Vijon në faqen 7)

Sinodi i Shenjtë i Kishës Orthodhokse Autoqefale të Shqipërisë duke meshuarnë Liturgjinë Hyjnore për kremtimin e 70-vjetorit të dhënies së Autoqefalisë Kishës sonë

Nuk pranojmë rishpronësime të stilitmonist.

Faqe 2

Tomosi Patriarkal e Sinodiki krijimit të Episkopatëssë Gjirokastrës.

Faqe 3

Himnologjia dhe Muzika Bizantine,brenda adhurimit.

Faqe 5

Hapi dyert kisha e re e Shën Gjergjitnë Fier.

Faqe 7-8

Nën restaurim paraklisi i ShënKozmait dhe pjesa e mbetur e Kishëssë Shën Marisë ngjitur me të.

Faqe 12

2 NGJALLJA MAJ 2007

Ditët e fundit, komuniteti or-thodhoks i Përmetit po për-

ballet edhe një herë me një pa-drejtësi shumëvjeçare. Përmbarimika kërkuar që kisha jonë, e cila fu-nksionon për më shumë se një de-kadë, si dhe veprimtaritë e tjera nëshërbim të qytetarëve, të nxirrennë rrugë...

Eshë ky rikthimi i një shpronë-simi të ri të stilit monist për kishën“Fjetja e së Tërëshenjtës”, që ndo-dhet në qendër të qytetit (e njohursi “Shën Maria e Pazarit”). Nëvitet 30-të ajo ishte rikonstruktuarplotësisht me kontributin e orthodho-ksëve përmetarë, ndërsa monizmie adaptoi në shtëpi kulture, si shu-më godina të tjera kulti (pretendo-het se shtëpia e kulturës u ndërtuanga themelet, por muret e trasha,dritaret me qemere tipike të kishaveapo ajodhima e kthyer në skenë,dëshmojnë të kundërtën…).

Por, ndryshe nga dhjetëra rastetë tjera të ngjashme në të gjithë ven-din, ku ritet fetare kanë një dekadëqë po kryhen përsëri, për këtë ki-shë u kalua dhe vazhdon të përjeto-het një maratonë ligjore e stërzgja-tur e absurde. Kjo e bën këtë rastvërtet unik, sepse ringjall përndjek-jen ateiste në kohën e demokracisë.

Madje në vitin 2000 u duk se mënë fund çdo gjë ishte zgjidhur. Mevendime të të tri shkallëve godina iishte njohur Kishës dhe ishte njëbefasi e dyshimtë kur gjykata eshkallës së parë rihapi një procestjetër, kësaj radhe me palë drejto-rinë e kulturës të qytetit, proces icili në mënyrë të habitshme kon-kludoi që kisha duhej t’i rikthej shte-tit. Ai u zhvillua mbi bazë argume-ntesh të stisura, që nuk merrnin pa-rasysh faktet dhe dokumentet, qëkishte pranuar më parë gjyqësorinë të gjitha shkallët. Kujtojmë këtugjithashtu, se kisha është pronarejo vetëm e truallit ku ngrihet godina,por edhe më gjerë, ndërsa në disaintervista e kronika që deformojnërealitetin shfaqet sikur ka pasurvetëm disa metra katrorë.

Dhe organet e pushtetit të Për-metit, pa mbaruar akoma gjykimi,

Nuk pranojmë rishpronësimetë stilit monist

iu drejtuan përmbarimit, për tënxjerrë forcërisht nga godina e sajkishën. Dhe jo vetëm atë, por edheveprimtaritë e organizuara në ndih-më të qytetarëve përmetarë ngaKisha Orthodhokse Autoqefale eShqipërisë, si: kurse për rininë, njëkopsht me 50 fëmijë, park lojërashetj., ndërkohë që më parë aktivite-tet “kulturore” që zhvilloheshin atyishin vetëm bilardoja e lojërat e fatit(pa përmendur kioskat etj., që kanëzënë truallin)...

Në gjithë këtë histori padrej-tësish, të tërheq faktin qëndrimiabsurd dhe i patolerueshëm i disapunonjësve të administratës publiketë qytetit tonë. Ata jo vetëm kanëluftuar me një zell të egër për ta he-dhur kishën në rrugë, por kanëpërdorur në intervista a shkrime njëgjuhë tepër armiqësore, tendencio-ze kundër komunitetit orthodhoksdhe drejtuesve të tij, gjuhë që do tëpërbënte shkelje penale për njëqytetar të thjeshtë dhe jo më përnjë punonjës shtetëror. Po kështu,edhe disa media kanë mbajtur njëqëndrim tejet tendencioz dhe të një-anshëm, duke injoruar e deformu-

ar zërin dhe të drejtën e orthodho-ksëve dhe duke pasqyruar qëndri-me të paragjykuara, që cënojnë ba-shkëjetesën fetare.

Këto qëndrime apo shtrem-bërime nuk bëhen nga padija, sepsegjithkush që dëshiron e ka të lehtëtë njohë të vërtetën e bazuar mbidokumente dhe mbi kujtesënpopullore. Kujtojmë këtu, se vetëKryeministri Berisha ka thënë se:“Nga ana tjetër nuk duhetharruar se një betejë konstantezhvillohet prapë midis ateizmitdhe besimeve fetare. Se kurmendoj unë historinë e Pallatittë Kulturës në Përmet, ajo ështënjë nga më domethënëset. Aty kaqenë një kishë, për të cilën kanjë memorje i gjithë qyteti. I

gjithë qyteti e di që ka qenë kishëdhe për fatin më të keq tri shka-llët i kanë njohur pallatit pro-nësinë, sepse paska devijuar 5m nga trualli i kishës në një kohëqë e ka përfshirë tërë truallin ekishës.”

Pra, nuk kemi të bëjmë me pa-dije, por me qëndrime të paramen-duara dhe paragjykuara, të cilavebesimtarët e Përmetit do të dinët’u japin përgjigjen që u takon dhenuk do të lejojnë që besimi ortho-dhoks me tradita në qytetin tonë tëdëbohet me dhunë nga qendra e tij,ku ka qenë i pranishëm ndër she-kuj, si pjesë thelbësore e identitetit.

Besimtarët e famullisë së kishës“Fjetja e së Tërëshenjtës”,

Përmet

Në dioqezën e Beratit, ShënGjergji, ky martir i besës dhe guxi-mit, u kremtua me madhështi jovetëm në katedralen e Fierit, ku merastin e përurimit ndodhej dhe Fort-

ni, kini besim e me guxim e frikëPerëndie ejani në strehën time. Kalajame të drejtë mund të quhet djepi iOrthodhoksisë, sepse ajo mban nëgjirin e saj mbi 40 kisha.

Në saje të përkushtimit të besim-tarëve dhe të Imzot Ignatit ajo u bëpërsëri streha e besimit, e lutjes ndajPerëndisë. Besimtarët kujtojnë seedhe kur atë e prishën si faltore atavinin jo vetëm t’i luteshin, por madjefshehurazi ndiznin dhe ndonjë qiri.Liturgjinë e kreu Hirësi Ignati, i cilinë predikimin e tij bëri lidhjen midisNgjalljes, Kryqëzimit dhe jetës sëShën Gjergjit. Shenjti pati si motiva-cion të jetës së Tij dy të parat, Kryqë-zimin dhe Ngjalljen, duke dhënë mësë miri mesazhin për të gjithë të kri-shterët dhe duke u bërë kështu njënga martirët më të madhenj të Kishëssonë Orthodhokse.

Sotiraq Mishaxhi

Një reagim nga komuniteti orthodhoks i Përmetit

Kremtimi i Shën Gjergjit në Beratlumturia e Tij Kryepiskopi Anastas,por edhe në Berat. Kisha e Shën Gjer-gjit ky tempull, strehë e Perëndisëpër vetë pozicionin që ka në kala,duket sikur i thotë besimtarëve lutu-

MAJ 2007 NGJALLJA 3

+VENIAMINI me mëshirë të Perëndisë, Kryepiskop iKonstandinopojës, i Romës së Re dhe Patrik Ekumenik

Kisha ka për detyrë të saj të kujdesohet për drejtimin dhe zgjidhjene të gjitha çështjeve kishtare dhe, duke patur parasysh të drejtën evjetër të krijimit apo të suprimimit të dioqezave, sipas nevojave të çdokohe, të rregullojë pjesërisht apo dhe tërësisht qenien dhe qeverisjen etyre.

Meqenëse edhe në këtë rast, në mbledhjen e tanishme të Sinodhit upa se një pjesë e Mitropolisë fort të shenjtë të Dhrinopojës,Gjirokastrës, pas shpalljes në kohët e fundit të pavarësisë sëmbretërisë shqiptare, përfshihet në territorin e saj, u gjykua se ështëmë e dobishme dhe më e përshtatshme me gjendjen e tanishme dhenevojat, të shkëputet nga pjesa tjetër e dioqezës së shenjtë tëlartpërmendur dhe të nderohet e të ngrihet në dioqezë kishtare mëvete, sot për sot nën vartësi dhe drejtimin nga Froni ynë i Tërëshenjtëpatriarkal, Apostolik dhe ekumenik dhe që në të ardhmen të bëjëpjesë edhe kjo në Kishën Orthodhokse Autoqefale të Shqipërisë qëpo formohet.

Modestia jonë, duke gjykuar bashkë dhe me mitropolitët tanë tëhirshëm, vëllezërit tanë të dashur e bashkëmeshtarë më shpirtin eshenjtë, vendosën dhe caktuan sinodikisht që: pjesa e Mitropolisë

së tërëshenjtë të Dhrinopojës - Gjirokastër, që ndodhet nëMbretërinë e perëndishpëtuar të Shqipërisë, të jetë që tani e tutjedioqezë kishtare më vete, me nderimin dhe vlerësimin e një aspiratedhe me emrin “Episkopatë e hirshme e Gjirokastrës” dhe kryepriftii vendosur në të me zgjedhje kanonike të emërohet: “Episkop ihirshëm i Gjirokastrës” duke gëzuar të gjitha të drejtat që u takojnëkryepriftërinjve në aktivitet.

Prandaj, si dëshmi dhe vërtetim dhe si konfirmim të qëndrueshëmtë atyre që gjykuan dhe vendosën kishëtarisht, u bë dhe ky Tomiynë patriarkal e Sinodik, i regjistruar dhe i nënshkruar në Kodikune Kishës sonë të madhe e të shenjtë të Krishtit.

Në vitin shpëtimtar 1937, muaji mars (30), periudhë e V-të.

Patriku i Konstandinopojës +VENIAMINI

Vërteton Maksimi i Kalqidonës, Joaqim i Dherkonit,Polikarpi i Prusës, Thomai i Prinqiponisës, Gjermanoi iSardës, Gjenadi i Iliopojës dhe Thirës, Leonti i Theodoro-pojës, Konstandini i Irinopojës, Meleti i Kristopojës, Doroteui Laodiqisë, Gjermanoi i Enit.

Pas Tomosit të Autoqefalisë, Patriarkana Ekumenike dha një Tomos të veçantë për Dioqezën e Gjirokastrës, duke zgjidhurpërfundimisht dhe kanonikisht çështjen e përkatësisë dhe administrimit territorial të saj, duke kompletuar kështu definitivishtAutoqefalinë e dhënë me Tomosin e mëparshëm.

Tomosi Patriarkal e Sinodiki krijimit të Episkopatës së Gjirokastrës

Dhe u ngjit në Qiejt dhe rri në të djathtë të Atit

Mbas ngjalljes, Jisui iu shfaq njerëzve për një periudhë prej dyzet ditësh. Pastaj Ai“hipi në qiejt edhe ndenji në të djathtë të Perëndisë” (Marku 16:19; shih gjithashtuLluka 24:50 dhe Veprat 1:9-11).

Ngjitja e Jisu Krishtit është akti final i misionit tokësor të shpëtimit. Biri i Perëndisëzbriti “nga qielli” për të bërë veprën që Ati i dha për të bërë; dhe mbasi kreu gjithçkau kthye tek Ati, duke mbartur përjetësisht njerishmërinë e plagosur dhe të lavdëruar qëAi mori mbi vete (Shih p.sh. Joani 17).

Kuptimi doktrinor i ngjitjes është lavdërimi i natyrës njerëzore, bashkimi i njeriut mePerëndinë. Me të vërtetë, është depërtimi i njeriut në thellësitë hyjnore pambarim.

Tashmë ne kemi parë që “qiejt” janë në Bibël shprehje simbolike për “mbretërinëe Perëndisë” së pakrijuar, jolëndor dhe hyjnor, siç dhe e ka quajtur një nga shenjtorët eKishës. Të thuash që Jisui “u ngrit lart në të djathtë të Perëndisë”, siç tha Petri nëpredikimin e parë të krishterë (Veprat 2:33), do të thotë pikërisht këtë: që njeriu u restauruanë kungimin me Perëndinë, në një bashkim që është sipas doktrinës orthodhokse, më imadh dhe më i përsosur se ai i dhënë njeriut ne krijimin e tij fillestar (Shih Efesianët 1-2).

Ngjitja - Analipsi i Zotit

4 NGJALLJA MAJ 2007

NGJALLJA

Kryeredaktor: Thoma Dhima

Adresa:Kryepiskopata Orthodhokse,

Rruga e Kavajës, Nr. 151Tiranë

Tel: (042) 34-117, 35-095.Fax: 32-109

Shtypur në shtypshkronjën “Ngjallja”

Organ i Kishës OrthodhokseAutoqefale të Shqipërisë

Del nën kujdesine Këshillit Botues

Themelues:Kryepiskopi Anastas

Gëzimi i periudhës së Pashkës ushoqërua me veprimtari të shumtashpirtërore dhe kulturore me të rinj-të dhe të rejat orthodhokse, organi-zuar nga Zyra Kombëtare e Rinisënë bashkëpunim me enoritë e dio-qezave të ndryshme. Këto aktivite-te janë kthyer në një traditë të pa-sur të rinisë. Kisha jonë u jep mu-

ndësinë grupmoshave të reja për tënjohur besimin orthodhoks dhe të bë-hen anëtarë të një komuniteti të madhdashurie, me Krishtin në qendër.

Një aktivitet ditor pikërisht gjatëkësaj periudhe u zhvillua në mana-stirin e Ardenicës, në Kolonjë tëLushnjës. Merrnin pjesë rreth 50të rinj nga Bubullima, Kolonja, Vaj-kani dhe Verria, të cilët ndoqën pre-zantimin e Akademisë Teologjike,fjalën e ndihmësdrejtorit të saj, Epi-skopit Nikolla Hyka, dëshminë enjë prej studentëve për mënyrën sesi u bë pjesëtar i kësaj Akademie,si dhe u njohën me programin dhejetën akademike dhe ftesën që i bë-het gjithsecilit për t’u bërë pjesë e

këtij komuniteti. Pas njohjes dhebisedave mes të rinjve, aktivitetivijoi me programin argëtues dhe njëdrekë të përbashkët.

Një veprimtari e ngjashme u zhvi-llua edhe në fshatin Krutje të Lush-njës, ku morën pjesë rreth 150 të rinjnga Krutja, Libofsha, Bubullima,

Shën Pjetri, Pojani, Topoja etj. Kyaktivitet ishte konceptuar si një ditëspartakiade, ku grupet rinore kon-kuruan me njëri - tjetrin në veprim-tari të ndryshme sportive. Veprim-taria nisi me një lutje të përbashkët,pastaj u bë prezantimi i AkademisëTeologjike “Ngjallja e Krishtit” dhemë pas u zhvilluan ndeshje volejbollie futbolli ndërmjet grupeve pjesë-marrëse. Atmosfera ishte entuzi-aste dhe shumë të rinj përjetuan gë-zimin e njohjes me njëri - tjetrin, du-ke u bashkuar në lutjet dhe adhuri-min e Perëndisë.

Takimi tjetër ditor u zhvillua nëShkodër, ku morën pjesë rreth 60të rinj nga qyteti dhe zona e Vra-

Tempulli i faltores së ShënThomait ngrihet buzë shëtitores sëOsumit dhe kurorës së pishave tëmalit të Goricës. Ndonëse u dogj,u rrënua në kohën e monizmit përnjë montazh filmik, besimtarëtvazhdonin nëpër guvat e shkëmbi-njve të ndiznin qirinj, t’i luteshin, t’ifaleshin këtij simboli të besimit tëNgjalljes. Sot, nën kujdesin e Krye-piskopit Anastas ajo është restau-ruar dhe me ambientet, me tarracatsi ballkon plot gjelbërim të befasonme bukuritë e saj. Shën Thomai,ky apostull i dëshmisë së Ngjalljes,i së vërtetës në besim te Krishti,kremtohet një javë pas Ngjalljes.

Thënia e Zotit: - “Se më pe, be-sove. Lum ata që nuk panë dhe be-suan” dhe e shën Thomait “Zoti imdhe Perëndia im”, janë lajtmotivi ikësaj të kremteje. Më pas përku-shtimi i rrallë e bëri Shën Thomainnjë nga apostujt që me vërtetësinëe dëshmisë së jetës të shkonte përtë predikuar Ungjillin deri në Indi,ku dhe u martirizua nga një goditjeme shtizë në brinjë, duke mbeturmodel i së vërtetës për të thënë dhepër të dhënë triumfin e Ngjalljes.

Liturgjinë e së kremtes, në ki-shën kushtuar apostullit, e drejtoiatë Petraq Simsia.

S.M.

kës. Ky aktivitet filloi me Liturgji-në Hyjnore dhe më pas u mbajt njëreferat nga atë Ilia Mazniku. Temakryesore e tij ishte: “Ngjallja eKrishtit, gëzim për të gjithë”. AtëIlia theksoi se Ngjallja e Krishtitështë ngjarje triumfale për mbarënjerëzimin dhe Ai na hapi rrugën eshpëtimit. Të rinjtë orthodhoksë du-

het të ndjekin rrugën e Krishtit përtë qenë anëtarë të denjë të Kishës.

Pas referatit u organizuan aktivi-tete të ndryshme sportive dhe argë-tuese.

Aktiviteti i fundit u zhvillua në Ma-nastirin e Shën Joan Vladimirit nëElbasan. Shumë grupe rinore në-përmjet pjesëmarrjes së tyre veça-nërisht në kampet verore kanë fitu-ar përvojë në bërjen e punimeve tëndryshme fetare, si ikona druri, ko-mboskinë etj. Duke parë rritjen einteresit të të rinjve lidhur me këtopunime, edhe këtë vit vazhdoi tra-dita në mjediset e manastirit, ku 60të rinj u mblodhën nga 27-29 prill.Ata vinin kryesisht nga Kavaja,Gramshi, Shtërmeni, Kuqani, Elba-sani e Shën Joan Vladimiri. Qëllimii tij ishte që të rinjtë të njiheshin etë rritnin më tepër frymën e bashkë-punimit ndërmjet tyre.

Në qendër të këtij aktiviteti ish-te puna në grup e të rinjve, por gji-thashtu një vend të rëndësishëmzunë edhe veprimtaritë shpirtëroredhe argëtuese. Të ardhurat që dotë mblidhen nga shitja e punimevedo të përdoren veçanërisht për tëndihmuar personat në nevojë.

Jezuela Bardhi

Shën Thomai,dëshmi e së vërtetës tëNgjalljes së Krishtit

Aktivitete shpirtërore dhe kulturore me të rinjtë e të rejat orthodhokse

MAJ 2007 NGJALLJA 5

“Perëndi është Zoti dhe u shfaqndër ne...”, është ky tropar, i cili pa-raprin në Shërbesën e Mëngjesoresdhe me të cilin nis dita e re. Jo paqëllim Kisha e ka vendosur në nisjete saj. Ajo dëshiron që në fillim tëbëjë te ditur mesazhin kryesor, qëPerëndia bëhet njeri, merr mish dhebëhet si ne.

Jo pa qëllim e nisim kështu këtëshkrim, duke dashur brenda Kishës,të bëjmë të ditur që në fillim se, sihimnologjia ashtu dhe muzika bi-zantine në këtë rast, kanë si qëllimtë marrin pjesë në misionin apo-stolik të Kishës në përhapjen e laj-mit të mirë, që Perëndia u bë njeri.

Himnologjia kishtare është njëshprehje e dogmës së Kishës nëmënyrë letrare krijuese. Ajo ështëshkenca që merret me lindjen,zhvillimin dhe me interpretimin ethellë të himneve të Kishës sonë.

Muzika bizantine është e lidhurngushtë me himnologjinë. Muzikabizantine kishtare ka si traditë tëpsalet e pashoqëruar nga veglatmuzikore, jo vetëm sepse ajo për-bëhet nga tone të ndryshme, pordhe se Perëndisë i ofrohet gjithmo-në më e mira: Atëherë kush ështëvegla më e përkryer që ekziston,përveç zërit të njeriut, që vetëMjeshtri i madh e ka krijuar?

Që njerëzit i këndonin Perë-ndisë, që e lavdëronin Atë më kën-gë, kjo ka një zanafillë shumë tëhershme. Mund të gjejmë shumëreferime si nga Dhiata e Vjetërashtu dhe nga Dhiata e re.

Himnologjia e krishterë ndahetnë katër stade zhvillimi.

1) Periudha e parë, (shek I-IV)himnologjia protokristiane. Kjo pe-riudhë karakterizohet nga një dë-shirë për të hapur rrugën e krijim-tarisë së himnologjisë kishtare. Bij-të e Kishës përpiqen të gjejnë zërinpoetik dhe të shprehurit që i për-shtatet në jetën e tyre liturgjikale.Në këtë periudhë marrin formë tro-paret e para.

2) Periudha e dytë (shek. V-VII),sheh si kulm të zhvillimit të saj

Himnologjiadhe MuzikaBizantine,

brendaadhurimit

kryeveprën poetike, Shkurtoren, nëpersonin e Romano Melodit.

3) Periudha e tretë (shek.VIII-XI) e dërgon himnografinë në një tje-tër pikë të lartë, e cila karakterizohetnga krijimi dogmatik i Kanoneve.

4) Periudha e katërt, (shek.XII ederi sot). Në këtë periudhë himno-logjia fillon të perëndojë, sepse shër-besat dhe librat liturgjikë pothuajsei përkasin periudhës së kaluar, porvazhdon krijimi i himneve të reja, se-pse caktohen festa e shërbesa të reja.

Dëshiroj që këtu të ndaloj pakmë gjerë në periudhën e parë, nëatë protokristiane.

Fillimet e himnografisë së kri-shterë, duhet të lidhen historikishtme kryerjen e misterit të Falënde-rimit Hyjnor. Dëshmia e dy ungji-llorëve, Matheut dhe Markut, që

pas traditës së misterit të Falënde-rimit hyjnor me nxënësit “dhe pasikënduan himnin, dolën jashtë tekMali i Ullinjve” vërteton se atëmbrëmje u ruajt prej Zotit e nxënë-sve, tradita e popujve të Lindjes, qëpas një darke familjare ose festivetë falënderonin Perëndinë me anëtë këngës, të të psalurit.

Në periudhën apostolike, Kishae institucionalizoi këtë veprim tëZotit dhe e vendosi si adhurim kish-tar. Kështu fillon të zhvillohet shkë-ndija e parë e himnografisë së krishte-rë me qendër misterin e jetës e të ba-shkimit të Kishës, Falënderimin Hyjnor.

Himnet protokristiane duhenquajtur një lloj i ri krijimi - të pak-tën për sa i përket përmbajtjes - nëkrahasim me atë judaik që para-ekzistonte, pra i përgjigjet nxitjesprofetike të Davidit “këndojiniZotit këngë të re”.

Duhet parë dhe ndryshimi ngaana gjuhësore dhe ajo metrike nëkrahasim me atë që ekzistonte; prahimni i ri i përgjigjej gjuhës së kohësdhe njëkohësisht shpreh fjalën un-gjillore, dogmën dhe karakterin eKishës, me qartësi dhe saktësi, pakufizimet e ashpra metrike të poe-zisë tradicionale.

Himnet protokristiane ishin per-sonale e lokale. Ka shumë mundësiqë nuk u shkruajtën fare, por u më-suan gojarisht nëpërmjet adhurimit,për këtë arsye nuk kemi të ruajturshumë shkrime të asaj periudhe.Fraza e apostull Pavlit “secili prej

jush psalm ka” (1 Kor. 14,26), eforcon mendimin që në këtë peri-udhë kjo ishte hir, talent i disa per-sonave. Besohet se me shfaqjen egnostikëve e herezive të tjera judai-ke, kisha “u detyrua” që të përdor-te librin e Psaltirit në adhurimin e saj,duke krijuar një siguri përballë për-hapjes së himneve heretike, të cilatnga njëra anë shtrembëronin dog-mën dhe nga ana tjetër mashtronin- me muzikën e tyre provokuese -naivët dhe të sëmurët rreth besimit.

Është fat për historinë e him-nografisë protokristiane fakti që shu-më himne të asaj periudhe u shkru-an dhe në Dhiatën e Re. Shumënga ato janë vendosur në adhurimdhe thuhen dhe sot, disa me të psa-lur, disa si tekste uratash priftërore.Po përmendim tekstet e njohura tëshkëputura nga ungjillor Llukai:1)kënga e Elisabetës( Lk.1,42)2)kënga e Hyjlindëses (Lk.1,46-55)3)kënga e Zaharisë (Lk.1.68-79)4)himni dhoksologjik i engjëjve nëlindjen e Zotit (Lk.2,14) dhe5)këngën e Simeonit (Lk.2,29-32).Sigurisht që ekzistojnë dhe shumëhimne të tjera si nga letrat e ap.Pavlit si p.sh. Rom. 11,33-36,16,20, I Kor. 8,6, II Kor. 13,13, IITim. 4,22, Tit. 3,15 dhe nga zbulesae Joanit 4,8. 19,1. 3,4. 6,22-21.

VijonHarallamb TERZIU, pedagog

i Muzikës Bizantine, nëAkademinë Teologjike

I tërëmiri Perëndi na dhuroi shumë gjëra.Por një nga dhuratat e Tij më të mëdha ështëshenja e Kryqit.

Me Kryqin bekojmë misteret e dëlira.Me Kryqin hapim Parajsën.Me Kryqin dëbojmë demonët dhe i djegim.Por, së pari, ne duhet të kemi duart tona të

pastra e të panjollosura nga mëkatet.Dhe vetëm kështu, me bërjen e shenjës së

kryqit, mund të dëbohet dhe të digjet djalli. Por,në qoftë se vetë jemi të ngarkuar me mëkate,atëherë kryqi që bëjmë nuk zihet (nuk ka vlerë).

Pra, vëllezër të mi, qoftë kur hani, qoftë kurpini verë ose ujë, qoftë kur shëtitni ose punoni,kryqi të mos ju mungojë kurrë.

Dëgjoni, o të Krishterë të mi, se si duhet tëbëhet kryqi dhe çfarë domethënie ka. Ungjilli iShenjtë thotë:Trinia e Shenjtë, Perendia,lavdërohet në qiell nga engjëjt. Por ti nuk mundtë ngjitesh në qiell që t’i falesh Atij. Dhe atëherëç’duhet të bësh?

Bashko të tre gishtërinjtë e dorës sate tëdjathtë. Vendose dorën tënde në kokë (në ballë)dhe thuaj:

Ashtu si ju, o engjëj, lavdëroni Trininë eShenjtë në qiell, kështu edhe unë, si shërbëtor ipadenjë, e lavdëroj dhe i falem Trinisë së Shenjtë.Dhe këta tre gishtërinj, siç janë të ndarë janëdhe të bashkuar. Kështu edhe Trinia e Shenjtë -Perëndia. Janë tri fytyra, por vetëm një Perëndi.

Pastaj e zbret dorën tënde nga koka dhe evendos në bark, duke thënë: Të falem dhe tëadhuroj, Zoti im, sepse pranove dhe u trupëzovenë barkun e Hyjlindëses për mëkatet tona:

Vendose pastaj dorën tënde në supin edjathtë, duke thënë: Të lutem, Zoti im, të mëfalësh dhe të më vendosësh në të djathtën Tëndebashkë me të drejtët. Vendose në vazhdim nësupin e majtë, duke thënë: Të lutem, Zoti im,mos më vendos nga e majta ku janë mëkatarët.

Pastaj, duke u përkulur thellë deri në tokë,thuaj: Të lavdëroj, Perëndia im, të lutem dhe tëadhuroj, sepse siç zbrite Ti në varr dhe në ferr,kështu do të zbres edhe unë.

Shenja e kryqit- Nga Shën Kozmai i Etolisë -

6 NGJALLJA MAJ 2007

Në tetor 2001, KryepiskopiAnastas i dhuroi fëmijëve dhe fa-miljeve në nevojë të qytetit veriortë Shkodrës përkujdesjen ditore“Lindja e Krishtit”.

Kjo përkujdesje filloi vetëm, me19 fëmijë, por shpejt emri i saj u bëi njohur në të gjithë zonën e Shkodrës.Sot, kërkesat për pranimin e fëmi-jëve janë në rritje, por mjedisi kakufizuar zgjerimin. Rreth 50 fëmijëjanë të pranishëm në kopsht, 50 fa-milje që shprehin konsiderata dhemirënjohje për bazën materiale, tek-stet e punës, kujdesin e treguar aty.

Në çdo periudhë, aktivitetet,lojërat, shëtitjet nuk mungojnë. Me

fillimin e punës vjetore kopshtiplanifikon aktivitete të thjeshtaartistike të fëmijëve, me praninë eprindërve dhe klerikut që bekon fë-mijët e kopshtit për shëndet dhembarësi.

Pa dashur të bëjmë kronologjinëe aktiviteteve, përmendim festat efundvitit, Krishtlindjet dhe Vitin eRi, festa këto që ngazëllejnë fëmi-jët me dhuratat e bukura që Fort-lumturia e Tij ua dërgon.

Mbresa marrin fëmijët dhe pri-ndërit nga ekspozitat që organi-zohen me punimet e fëmijëve. Çdofëmijë, në këto punime, fiton dë-shirën për punën, për të bukurën,

por edhe mëson të përdorë me kur-sim çdo material që mund të hidhet(shishe plastike, gota, kuti, etj). Ngakëto materiale, ata formojnë obje-kte, figura, piktura, me të cilat uroj-në njëri-tjetrin, prindërit, por bëjnëedhe ekspozita.

Me këto materiale, në ditët emëdha të Pashkëve u formuan150zymbyla, të cilat fëmijët ua dhuruankomuniteteve fetare të Shkodrës,me “vezën e kuqe”, me urimin: “Pa-qe midis nesh”. Këto dhurata mo-deste shoqëroheshin me kartolinënme emrin e fëmijës dhe të përkuj-desjes “Lindja e Krishtit”.

Këto urime në ditën e Pashkëve,nëpërmjet punimeve të tyre, zgjuankuriozitetin e vizitorëve, përfaqë-suesve të pushtetit vendor, komuni-teteve fetare, bizneseve etj., sepseçdonjëri prej tyre dilte nga KishaOrthodhokse e Shkodrës me zym-bylin me vezën e kuqe në dorë dheme urimin që fëmijët e kopshtitpërcillnin tek ata.

Këto forma kanë rritur vlerat ePërkujdesjes, të cilat shprehen jovetëm nga prindërit, por edhe ngaDrejtoria Arsimore në Shkodër.

Luiza Trebicka (Vujoshi)

Gjatë zhvillimit të saj historik, Ki-sha hasi në mjaft vendime të vë-shtira. Por, ajo gjithmonë i zgjidhiproblemet dhe i mori vendimet në-përmjet konsensusit të të gjithë be-simtarëve. Ajo frymëzohej nga Pe-rëndia dhe udhëhiqej nga drejtuesite caktuar të saj, në fillim apostujtdhe pastaj peshkopët.

Sinodi i parë në historinë e Kishësu mbajt në Kishën Apostolike, përtë vendosur për kushtet, në të cilatkombet, d.m.th. jojudenjtë, mund tëhynin në Kishën e Krishterë (Vep-rat 15). Nga ajo kohë e në vazhdim,gjatë gjithë historisë, u mbajtënsinode në çdo nivel të jetës së Ki-

peshkopët e Kishës. Natyrisht, tëgjithë peshkopët nuk ishin në gje-ndje të merrnin pjesë në këto si-node dhe jo të gjithë këto sinode umiratuan dhe u pranuan automa-tikisht nga Kisha në Traditën e sajtë Shenjtë. Në Kishën Orthodhok-se vetëm shtatë sinode të tillë(ndonëse në disa prej tyre morënpjesë një numër i vogël peshko-pësh), morën miratimin universaltë tërë Kishës, në të gjitha kohët evendet. Këto sinode janë emëruarShtatë Sinodet Ekumenike.

Përkufizimet dogmatike (dog-më do të thotë mësim zyrtar) dhekanonet e Sinodeve Ekumenike,Kisha i beson të frymëzuara ngaPerëndia dhe shprehje e vullnetittë Tij për njerëzit. Kështu, ato janëburime esenciale të Doktrinës sëKrishterë Orthodhokse.

Përveç vendimeve të shtatësinodeve ekumenike, edhe vendimetë disa sinodeve të kishave lokale,kanë marrë gjithashtu miratimin etë gjitha Kishave Orthodhokse tëbotës dhe kështu janë parë, si shpre-hje e pastër e besimit dhe jetës or-thodhokse. Vendimet e këtyre sino-deve janë më tepër të karakteritmoral dhe strukturor. Megjithatë,ato gjithashtu përmbajnë mësimine Kishës Orthodhokse.

Shtatë SinodetEkumenike janë:

- Nikea I, 325. Formuloi pjesën eparë të Besores, duke përcaktuarHyjninë e Birit të Perëndisë.- Konstandinopojë I, 381. For-muloi pjesën e dytë të Besores,duke përcaktuar hyjninë e Shpirtittë Shenjtë.- Efes, 431. Përcaktoi Krishtin siFjalën e Perëndisë dhe Marinë siHyjlindëse (Theotokos).- Kalqedoni, 451. Përcaktoi Kri-shtin si: Perëndi të Përsosur dheNjeri të Përsosur në Një Person.- Konstandinopojë II, 553. Ri-konfirmoi doktrinën e Trinisë e tëKrishtit.Konstandinopojë III, 680.Afirmoi Njerishmërinë e Vërtetë tëJisuit, duke insistuar në realitetin eveprimit dhe vullnetit të tij Njerëzor.Nikea II, 787. Afirmoi përdo-rimin e ikonave si shprehje e vërte-të e Besimit të Krishterë.

Vendimet eSinodeve të Kishës- shprehje e pastëre besimit dhe jetës

orthodhokse

Shkodër - Me fëmijët e përkujdesjes ditore “Lindja e Krishtit”

shës, për të marrë vendime të rën-dësishme. Peshkopët takoheshinrregullisht me priftërinjtë e tyre, tëquajtur gjithashtu, presviterë osepleqtë dhe me popullin. Shumë he-rët në historinë e Kishës, u bë njëpraktikë dhe madje një ligj, që pe-

shkopët e një zone të caktuar duhejtë mblidheshin në sinode të mbaj-tur rregullisht (dy herë ose një herënë vit).

Gjatë historisë së Kishës umbajtën sinode, ku u thirrën tërë

Ikonae Etërvetë Sinodittë ParëEkumenik(20 maj)

MAJ 2007 NGJALLJA 7

Të dielën, 22 prill, qindra besim-tarë u mblodhën në kishën e

re të Shën Gjergjit, në qendër tëFierit. 40 vjet pasi ishte shemburdhunshëm kisha e vjetër, në të u kryeLiturgjia e parë Hyjnore. Kishin ar-dhur me këtë rast përfaqësues tëkomuniteteve fetare, kryetari i ba-shkisë, prefekti, autoritete të tjeralokale e deputetë të zonës, si edhebesimtarë nga qytetet e tjera tëDioqezës së Beratit.

Meshuan me këtë rast Kryepi-skopi Anastas, Mitropoliti Ignat,Episkopi i Apollonisë Nikolla dheklerikë nga e gjithë Mitropolia.

Që kur erdhi në vendin tonë,Fortlumturia e Tij Anastasi tregoinjë vëmendje të veçantë për këtëqytet. Madje, një nga kishat e paraparafabrikat, që u ndërtuan për tëplotësuar nevojat urgjente të vitevetë para, u ngrit aty, në një cep tëterritorit të kishës së vjetër. Por,duke parë nevojat e mëdha të këtijqyteti me shumë besimtarë të për-kushtuar orthodhoksë, shpejt u nisnga puna për ringritjen e kishës sëmadhe. Projekti i saj u bë nga njëstudio shqiptare, e drejtuar ngaarkitekti fierak Agron Jano, dukeu përpjekur për të integruar në tëtipare të kishës së vjetër. Kishaështë e tipit bazilikë dhe ka një si-

përfaqe ndërtimi rreth 1200 m2

(më e madhja në vend), me lartësinë kupolë rreth 23 metra dhe nëkambanore 30 metra.

Pas Liturgjisë Hyjnore i pari emori fjalën Hirësia e Tij Ignati, i cilitha:

“Shumë i përndrituri Fortlu-mturi, të nderuar përfaqësues tëinstitucioneve shtetërore, komu-niteteve fetare. Të dashur be-simtarë të pranishëm në këtëceremoni festive.

Jemi mbledhur në këtë ditëfestive për të përuruar këtë kishëmadhështore që mban emrin edëshmorit të madh Shën GjergjTrofeprurësit. Erdhi dita e shumë-pritur nga themelet e këtij tempu-lli, që regjimi ateist e shkatërroi,por nuk e zhduku besimin e nje-rëzve të thjeshtë tek feja jonë endritur e krishterë.

Në këtë moment historik me-ndja drejtohet tek paraardhësit,të cilët që në shekullin e parëpritën të dërguarit e parë, apo-stujt e Zotit. Si shën Pavlin, qëshkeli edhe trojet e vendit tonëpër të mbjellë kudo farën e kri-shterimit. E themi me krenari sezona e Myzeqesë u mbush nga

Hapi dyert kisha e re e Shën Gjergjit në Fier- Liturgjia e parë Hyjnore në të u krye nga Kryepiskopi Anastas i cili bashkëmeshoi me Mitropolitin e Beratit,

Hirësinë e Tij Ignatin dhe me Episkopin e Apollonisë, Hirësinë e Tij Nikollën -

(Vijon në faqen 8)

Kisha këtu. Kështu që ishte Kisha jonë e cila i kërkoi përsëri PatriarkanësEkumenike të themelonte, të rivendoste Sinodin dhe Kryepiskopin.

Kryepiskopi Anastas u tregua gjatë gjithë këtyre viteve mbrojtësi,konsoliduesi dhe forcuesi i kësaj Autoqefalie. Siç e përmendi Kryepiskopi,Autoqefalia nuk është vetëm thjesht të qenit i pavarur nga kishat e tjera,sepse me kishat e tjera orthodhokse ne jemi të lidhur në mënyrë dog-matike, por Autoqefali do të thotë e pavarur nga çdo grupim që ndodhetjashtë apo brenda vendit, siç theksohet edhe te Tomosi, për të cilin shtetishqiptar i asaj kohe i dha garanci Patriarkanës, që nuk do të ndërhyntenë çështjet e brendshme të Kishës. Pikërisht kjo ishte edhe një ngaarsyet që Patriarkana dha Autoqefalinë. Kjo Autoqefali është e njëjtaedhe sot, që shteti duhet të garantojë pavarësinë e brendshme të Kishës.

Unë, meqenëse kam sot rastin, do të shpreh falënderimin për Kryepi-skopin, për veprën e tij të madhe jo vetëm në rindërtimin e Kishës, qëështë gjëja themelore, por edhe në forcimin dhe konsolidimin e kësajAutoqefalie. Perëndia t’i japë jetë të gjatë, t’i japë fuqi për të mirën tonëdhe të mirën e Krishterimit kudo në botë”.

Luljeta Pjetri

Kremtim i gëzuar dhe solemnpër këtë ditë historike

(Vijon nga faqja 1)

Në këtëj Liturgji u bë dorëzimi në dhjak i z. Spiro Kostoli, icili ka mbaruar studimet në Akademinë tonë Teologjike dhe mëpas ka studiuar jashtë për Muzikë Bizantine, lëndë të cilën ejep si pedagog, duke qenë shumë aktiv edhe në koret e Kishës.Ai vjen nga një familje orthodhokse me tradita dhe ka edhe njëmotër murgeshë.

8 NGJALLJA MAJ 2007

të katër anët me kisha, manastiredhe objekte të tjera të shenjta…Të gjitha ato u bënë vatra tëzjarrta të përçuarjes së dritës sëarsimimit fetar dhe laik, të për-hapjes së kulturës dhe edukatësmbarëqytetare dhe të zhvillimit tëpandërprerë të kësaj zone dhemë gjerë në të gjitha fushat.

Pikërisht për të vazhduar dheforcuar këtë traditë të vyer tëorthodhoksisë shqiptare Fortlum-turia e Tij, Kryepiskopi ynë i nde-ruar Anastasi, u përkujdes mevendosmëri të veçantë për të ri-ngjallur këtë tempull të shenjtëmu në qendër të qytetit të Fierit,që është një pikë ndërlidhëse ejugut me veriun, e lindjes me pe-rëndimin. Prandaj të gjithë ne ishprehim mirënjohjen tonë më tësinqertë dhe më të thellë për këtëdhuratë të paçmuar që po na jepme dashamirësinë dhe bamirë-sinë e tij të pafund në këtë ditëtë ngazëllueshme. Ai me perso-nalitetin e tij të fuqishëm e të pa-diskutueshëm duke siguruarndihma të pallogaritshme ngamiqtë e tij të shumtë në mbarëbotën gjatë gjithë këtyre viteveka bërë të mundur edhe lulëzi-min e vendit me gjithë këto veprambresëlënëse kishtare, arsimore,kulturore, mjekësore, zbukuruese.

Me këtë rast të paharruar ipremtojmë solemnisht Kryepi-skopit tonë shumë të dashur sedo të përpiqemi me të gjithaforcat dhe mundësitë tona për t’imirëmbajtur këto dhurata të vye-ra dhe për të dhënë edhe ndih-mesën tonë në ngritjen e obje-kteve të reja kishtare në territo-

rin e dioqezës sonë të shenjtë.Me këtë rast, si simbol të

vogël të mirënjohjes sonë përbamirësitë e tij dhe në veçantipër këtë tempull të shenjtë, iofrojmë një dhuratë simbolike,me kryqin e çmuar, meqenëse meanën e kryqit erdhi gëzimi nëbotë dhe gjithë të mirat me anëne kryqit. Meqë jeta e tij ishte njëkryq dhe një ngjallje me bamirë-sitë e tij dhe kalimi i tij në botëdhe në këtë tokë të Shqipërisëishte kalimi i bekimit dhe i bami-rësisë me anën e kryqit.

Dhe një herë ju falënderoj-më thellësisht nga zemra, tagëzojmë në jetë të jetëve. Amin”

Pastaj të pranishmëve iudrejtua Kryepiskopi Anastas, i cilindër të tjera tha:

“Hirësi të nderuar dhe vëllaIgnat, përfaqësues të komunite-teve fetare, miq shumë të dashurpërfaqësues politikë dhe admi-nistrativë, mendoj që gjëja mëvyer është të them motra dhe vë-llezër të dashur.

Më kujtohet 7 gushti i vitit 1991,kur për herë të parë erdha dhebëra vizitë këtu në qytetin e Fierit.Nuk kishte mbetur asnjë shenjënga kisha e mëparshme dhe e bë-më takimin e parë në shesh, mbinjë podium. Që nga ajo kohë ka-luan mjaft vjet dhe shumë gjërajanë bekuar këtu në Shqipëri. Kurerdha këtu, shumica e kishave ishinshkatërruar dhe meshonim mesgërmadhash ose nën hijen e pemë-ve. Me hirin e Perëndisë dhe medashurinë e sakrificën e shumënjerëzve, Zoti na bëri të denjë këtovite te jetonim një mrekulli të vër-

tetë. Shumë nga kishat e vjetradhe manastiret ne i rindërtuam e iriparuam dhe sot në Shqipëri janëndërtuar 141 kisha të reja dhe 150kisha të tjera janë riparuar. Dhembi të gjitha këto mbizotëron kishae Shën Gjergjit në Fier. Sot nukështë ende ceremonia zyrtare epërurimit, është një shërbesë qëquhet hapja e dyerve që të fun-ksionojë për Liturgjinë Hyjnore,deri sa të bëhet përurimi.

Desha t’u shpreh mirënjo-hjen të njohurve e të panjohurveqë kanë kontribuar për ngritjene kësaj kishe. Dua t’i falënderojtë gjithë, arkitektët, inxhinierëtsipërmarrësit që kanë kontribuarnë ngritjen e saj. Si dhe qindravëllezër nga Evropa, Amerikadhe Greqia që na kanë ndihmuarme dhurimin e shumave të kon-siderueshme. Këto kohët e funditu shtuan edhe shandanët, ikono-stasi etj., që na lehtësuan punëdhe shumë nga ata që kanë kon-tribuar janë të panjohur për ju,por janë të njohur tek Perëndiapër dashurinë dhe sakrificën qëkanë treguar. Mirënjohja jonëndaj tyre do të mbetet e përher-shme dhe e thellë.

Sot, kur jemi në një periudhëdekadence dhe rënieje, kemigëzimin e madh që të çelim edhenjë qendër tjetër shpirtërore, njëkishë të tillë. Eshtë një qendërlutjeje, ngushëllimi, vëllazërimi,dashurie, për më tepër edhe njëqendër komunikimi, me Perëndi-min, me njerëzit e tjerë, me gjithëbotën. Se çdo kishë e re na lidhme mbarë kishat në botë që mbaj-në dhe lavdërojnë emrin e Tij.Eshtë një qendër që na lidh si

me të shkuarën edhe me të tash-men e të ardhmen. Na lidh me mba-rë njerëzimin e të gjitha kohëve.

Por është një fakt që të gjithëduhet ta kemi në mend, se sistemiqë shkoi nuk shkatërroi vetëmkishat materialisht, por shkatë-rroi shpirtrat e njerëzve, besimindhe shpresën brenda tyre. Ndajkemi shumë për të bërë në këtëdrejtim. Gjëja më e rëndësishmejanë ato kisha që duhet të ndërtoj-më brenda nesh. Ka mijëra njerëzqë presin ende që të mund ta njo-hin Perëndinë dhe të bashkohenme Të.

Uroj me gjithë zemër, qëgjithsecili të ketë mundësinë qëtë njohë dhe të dojë sa më shumëPerëndinë. Le të frymëzoheminga shembulli i ndritur i ShënGjergjit, nga durimi, nga zemër-fortësia dhe forca që ai tregoi.Madje të ndriçohemi nga dashu-ria e tij shumë e madhe për Perë-ndinë e njerëzit.

Pra, me më shumë forcë dheguxim në vazhdimin e jetës sonë.Duhet të përpiqemi që mbi vendintonë të vijë bekimi i Perëndisë,që të zhvillohet një shoqëri edrejtësisë dhe vëllazërisë. Jufalënderoj të gjithëve dhe ju lustë përpiqeni që këtu në Fier dhembarë zonën të shkëlqejë dritae Kryqit dhe e Ngjalljes.”

Në fund Kryepiskopi falënde-roi në mënyrë të veçantë Mitropo-litin Ignat për ditën e sotme dhe përgjithë këto vite, si dhe përmendikontributin tij dhe të të gjithë mi-tropolitëve dhe episkopëve të tjerënë mbarëvajtjen e Kishës sonë.

T. D.

Hapi dyert kisha e re e Shën Gjergjit në Fier

(Vijon nga faqja 8)

MAJ 2007 NGJALLJA 9

Para 500-600 vjetësh në zonëntonë ekzistonin gjashtë kisha ortho-dhokse: kisha e Shën e Premtes, eShën Ilias, e Shën Mëhillit, e ShënMartinit, e Shën Kollit dhe kisha eShën Dhimitrit. Por, me ardhjen eturqve këto kisha u shkatërruanplotësisht; arritën të shpëtojnë disaikona, kandilë, enë të shenjta, stolitëe priftërinjve, si dhe kambana - falëkujdesit të banorëve të fshatit Fikas.Ikonat mendohen se janë krijime tëikonografëve me famë, Onufrit eShpatarakut. Ndërsa kambanamban emrin e Thanas Terziut.

Më vonë banorët e fshatit mo-rën iniciativën t’i kërkonin leje auto-riteteve turke, që njëra prej kishavetë rrënuara në atë kohë, të ndërto-hej poshtë në fshat. Pas shumë për-pjekjesh banorët arritën të sigu-ronin lejen për ndërtimin e kishës,me kushtin e vendosur nga turqitqë dyshemeja e kishës të ndërtohejnën kuotën normale të ndërtimit, pranën dhé - për të treguar sipas tyrese “është më poshtë se xhamia.”

Ky kusht nuk ishte aspak shqe-tësues, përkundrazi dha gëzim nëgjithë komunitetin, që më në fundkisha do të ndërtohej, të bindur se

pas kësaj të tjera kisha do të lulëzo-nin. Në këtë atmosferë besimifshatarët fikasiotë me bekimin eZotit dhe Shën Dhimitrit, emrin etë cilit do të merrte kisha, nisën mepërkushtim ndërtimin e saj. Memundim dhe sakrificë gurët, që upërdorën për ndërtim, transporto-heshin me krahë prej banorëve ngapërroi i Muxit, shumë larg vendittë ndërtimit të kishës.

Të moshuarit kujtojnë se në Ki-shën e Shën Dhimitrit kanë meshu-ar papa Petri, papa Spiro, papaNikolla, ndërsa shërbimi në kishëbëhej vullnetarisht prej burrave dhedjemve të fshatit, disa prej të cilëvekujtojnë me nostalgji ndezjen ekandilit të kishës çdo mbrëmje.

Në shkurt të 1967-ës, ku e gji-thë Shqipëria u përfshi nga një pri-shje masive e kishave, ajo e Fikasitnuk pati fatin e shkatërrimit, pasibesimtarët luftuan që kazma të mosi vihej kishës së tyre. Ata mundënta ruanin nga shkatërrimi, por jo ngandryshimi i funksionit të saj nëhambar duhani, drithërash dhe mëkeq akoma për bagëti.

Në vitet 1988-89, nga pushtetiateist, u shndërrua në një vatër kul-

turore, ku organizoheshin mbrëmjefestive dhe shfaqje filmash. Gjatëkësaj kohe ikonat, kambanat dhetë tjera ruheshin në fshehtësi nganjë familje, pasi tentuan t’ua vidh-nin disa herë. Me ardhjen e demo-kracisë ato u dorëzuan në Tiranënë vitin 1990. Në këtë kohë kishae Shën Dhimitrit u rikonstruktua plo-tësisht, fondacionet e së cilës u dha-në nga Fortlumturia e Tij, Anastasi.Kisha mori pamjen e re, që mbanedhe sot; por përsëri me problemine çatisë dhe mureve. Më parë çatiaështë rikonstruktuar për herë tëparë diku nga vitet 1960 - 1965.

Në tetor të 2005, për festën eShën Dhimitrit meshoi për herë tëparë episkopi i Filomilit, Ilia.

* * *Përmendëm sa dimë dhe sa mbaj-

më mend për historinë e kishës, pordo ta pasuronim atë me një ndërmrekullitë që ka ndodhur në të:

Shumë kohë më parë në fshat

bëhej një dasmë, dhe një nga krush-qit, banor i fshatit Kuqan qëlloi mepushkë dritaren e kishës. Menjë-herë u sëmur fizikisht dhe mendë-risht. Familjarët u munduan më kotta shëronin në doktorë dhe në ho-xhë. Dikush tha se duhet të dër-gonin rrobat e tij në kishë, ku kishteqëlluar me pushkë; dhe sapo hyjnërrobat e tij në Kishën e Shën Dhi-mitrit, ky person që në atë momentndodhej në shtëpinë e tij, u shëruaplotësisht.

E themi këtë për të treguar setë gjitha mundimet dhe sakrificatqë janë bërë shekuj me radhë,vërtetojnë se kjo kishë, bashkë metë tjerat do të jenë gjithmonë vendetë shenjta për ata që besojnë dheluftojnë pa u trembur nga askush.

(Ky material u përgatit nga tërinjtë e grupit të katekizmit të kishëssë Shën Dhimitrit, Fikas-Elbasan,bazuar në dëshmitë e besimtarëve tëmoshuar të kishës së tyre.)

Historiku i kishës së Shën Dhimitrit

Fikas – Elbasan

Adresat e faqeve në Internet dhe ajoe E-mailit, të Kishës Orthodhokse Autoqefale

të Shqipërisë, janë:Internet: www.orthodoxalbania.org

E-mail: orthchal@orthodoxalbania.org

Një ndjenjë e thellë mallëngjimi dhe meditimi të pushtonmenjëherë sa shikon këtë fotografi të rrallë, të ruajtur meaq kujdes e dashuri nga besimtarë orthodhoksë tëpërkushtuar.

Me një kënaqësi të lartë shpirtërore syri i shpresëtaritkap figurat e ndritura të klerikëve, që kanë shërbyer medashuri në kishat e shumta, të vendosura në lagje tëndryshme të Beratit historik.

Në qendër spikat personaliteti i fuqishëm i të ndjeritMitropolit të Beratit, Imzot Visarion Xhuvanit, që drej-tonte këtë procesion ditën e 6 janarit 1944, kur do të zhvi-llohej Liturgjia Hyjnore në kishën e Shën Spiridhonit tëlagjes Goricë dhe kur do të hidhej Kryqi i Nderuar ngaura e famshme në ujërat e ftohta të Osumit, dëshmitarittë kaq e kaq riteve të tilla mbresëlënëse.

Një foto dhe disa kujtime të paharruara

(Vijon në faqen 10)

10 NGJALLJA MAJ 2007

Kalendarii Liturgjive Hyjnore,

QERSHOR 20071 E Premte Dësh. Justinfilozofi. Ep. Pirro. (Hahen tëgjitha.)2 E shtunë † Mbyllja ePentikostisë. Niqifori i Kon/pojës. Dësh. Leandri.

3 E DIEL † 1 MATEUT. EGJITHË SHENJTORËVE.Dësh. Lukiliani.4 E Hënë Mitrofani. Martae Maria, motrat e Llazarit.(J. Vladimiri) (FillonKreshma.)9 E Shtunë † Qirili iAleksandrisë. Dëshg. Thekla,Mariamna.

10 Diel † 2 MATEUT.Dësh. Aleksandri, Andonina.Osh. Theofani.16 E Shtunë † Tihoni iAmathundës. Dëshg. Neonila.

17 E diel † 3 MATEUT.Dësh. Isavri, Feliksi etj.Dësh. i ri Ismaili etj.23 E Shtunë † Dësh.Agripina. Dësh. Aristokliu,Dhimitriani, Athanasi.

24 E Diel † # LINDJA EJOAN PAGËZORIT. Dësh.i ri Panajoti.29 E Premte † # Apostujt eShenjtë Petro dhe Pavli.30 E Shtunë † Mbledhjae 12 Apostujve. Ap. Figjelinga të 70-t.

Hirësi Visarioni shoqërohejnga të ndjerët priftërinj të nderuar:papa Theodhor Lako, që shërbentenë kishën e Shën Dhimitrit të lagjes“Uzgur”, sot lagjja “10 Korriku”,papa Grigor Qyrana, famullitar ikishës së Shën Spiridhonit të Gor-icës, papa Mihal Heqimi, meshtarnë katedralen e Shën Marisë sëKalasë beratase, papa Sotir Kondi,që zhvillonte ceremonitë fetare nëkishën e Shën Mëhillit të lagjes Man-galem dhe papa Milto Ilia, që kry-ente Liturgjitë Hyjnore në kishëne Shën Spiridhonit të Goricës.

Pranë klerikëve të respektuarshohim tre djelmosha që mbajnë mekrenari elbezetë, këto simbolekishtare që i paraqiten popullit nëçdo festë orthodhokse. Besimtarëtë shumtë ndjekin nga pas, dukekënduar me entuziazëm dheharmonikisht këngën melodioze tëUngjillit: “Në Jordan kur pagë-

zoheshe, o Zot, falja e Trinisë ushfaq...”.

Ndërmjet besimtarëve dallojmëshumë mirë z. Kostaq Bumbli, i cilinë atë kohë kishte moshën rreth 20vjeç dhe qysh atëherë e deri mësot psal me devotshmëri në kishatë ndryshme të Beratit. Në foto-grafi ky duket qartë, sepse ështëmënjanuar djathtas nga turma dheështë pikërisht ky besimtar i thje-shtë që na ka dhuruar këtë fotografidhe na ka shpjeguar mënyrën ekryerjes së ceremonisë në fjalë.Mbrapa figurës së papa Grigoritdallohet qartë i ndjeri Pilo Çapi, qëshërbente me devotshmëri si kish-tar në kishat e shumta të Kalasësë Beratit. Nga ana tjetër, midisfigurës së Imzot Visarionit dhefigurës së papa Sotirit, shohim tëndjerin Andrea Papa, që ishte ipranishëm në çdo ceremoni të tillë.Të na falin familjarët e personavetë tjerë, që kanë marrë pjesë në

këtë kremtim, që nuk po i për-mendim me emër për mungesë tëkujtesës sonë.

Procesioni në fjalë, sipas tradi-tës së asaj kohe, nis nga kisha eShën Marisë që ndodhet në rrëzëtë kodrës së Kalasë, nga ana jugo-re e saj, buzë rrugës kryesore, që ipërket enorisë së lagjes Mangalem.

Pikërisht, kështu është vepruaredhe në këtë rast. Procesioni, prejnga duken kisha e Shën Marisë dheshtëpitë e lagjes Mangalem, idrejtohet Urës së vjetër të Goricëspër të mbërritur në kishën e ShënSpiridhonit, ku do të zhvillohej Litu-rgjia Hyjnore e më pas do të kthehejtek Ura, nga do hidhej kryqi, që dotë kapej nga ndonjë besimtar, izhytur në lumë që më pas do tëshkonte shtëpi më shtëpi për tëbërë ritin tradicional.

Duke e këqyrur me vëmendjekëtë fotografi të hershme dhe dukemedituar rreth saj, na vjen mirë të

E Diela e gjashtë përkujton shërimin e një njeriuqë kishte lindur i verbër (Joani 9). Ne jemi tëidentifikuar me këtë njeri, i cili arriti të shohë dhe tanjohë Jisuin si Birin e Perëndisë. Zoti i ka lyer sytë

E Diela e të Verbrit, 13 maj

Një foto dhe disa kujtime të paharruara(Vijon nga faqja 9)

tanë me dorën e tij hyjnore dhe i ka larë ato me ujin epagëzimit (Joani 9:6-11).

Jisui përdori baltë me pështymë dhe i tha të verbrit tëshkonte e të lahej në pellgun e Siloamit. Ai e bëri këtënë ditën e Sabatit, ditë në të cilën, të pështyrët,baltëbërja dhe larja ishin të ndaluara. Duke i shkelurkëto ligje rituale të Judenjve, Jisui tregoi që Ai ështëme të vërtetë Zoti i Sabatit dhe, si i tillë, Ai është ibarabartë me Perëndinë Atë, i Cili, sipas traditësJudaike, është i vetmi që punon në ditën e Sabatit,duke drejtuar botën e tij.Pati një skandal në shërimin e të verbrit në ditën eSabatit. Ai u nda nga sinagoga për shkak të besës sëtij në Krishtin. E tërë Kisha e ndoqi këtë njeri në rrugëne saj, duke e ditur se ata që nuk e shohin Jisuin si Zot,janë me të vërtetë të verbër dhe mbeten në mëkatet etyre (Joani 9:41). Të tjerët kanë dritën e jetës dhe mundta shohin dhe ta njohin Birin e Perëndisë, sepse “ti eke parë; është pikërisht ai që po të flet” (Joani9:37).

I verbuar plotësisht, nga sytë e shpirtit, tek tyvij, o Krishti im, porsi i verbri në Ungjill dhe ipenduar thërras me lot: Ndritmë në të errët, o dritëe qiellit!

(Shkurtorja)

theksojmë se në kishat e shumtatë Beratit dhe të fshatrave përrethshërbente nga një prift dhe në disaraste edhe nga dy priftërinj sot, kurjanë krijuar të gjitha mundësitë, ubëjmë thirrje dashamirëse familjeveorthodhokse beratase që të bëjnëpërpjekje të vazhdueshme për tënxjerrë nga gjiri i tyre klerikë të rinjpër të shërbyer me dinjitet në kishate shumta të qytetit tonë me traditaorthodhokse.

Ilia Mihal Zaka

MAJ 2007 NGJALLJA 11

Prifti nuk është veçse “rojë iPerëndisë” që e fut birin në praninëhyjnore. Sipas një metafore mjekë-sore, ai është recepsionisti në sallëne pritjes. I rrëfehemi Krishtit dhejo priftit: “Krishti është i pranishëmpadukurisht e pret rrëfimin tënd”;falja vjen nga Krishti dhe jo ngaprifti. Që nga momenti që e shikoj-më rrëfimin thellësisht si një veprimtë Krishtit dhe jo tonin misteri naduket pozitiv. Nuk përjetojmë ve-tëm dezintegrimin dhe dobësinëtonë, por dashurinë dhe faljen ku-ruese të Perëndisë. Do të shikojmëjo vetëm birin plangprishës, që ecënngadalë dhe me një rëndesë nërrugën e gjatë të kthimit në shtëpi,por dhe të atit që e shikon nga largdhe që vrapon ta takojë. Siç nashkruan edhe Tito Koliandër: “Në-se bëjmë një hap drejt Perëndisë,Ai do të bëjë dhjetë drejt nesh.”Pikërisht këtë përjetojmë në rrëfim.Si gjithë misteret e tjera, rrëfimiështë një veprim hyjnor-njerëzor, nëtë cilin ka një “kooperim” mes hirittë Perëndisë dhe vullnetit tonë tëlirë. Të dy janë të nevojshëm, por

ajo që bën Perëndia është më e rë-ndësishme. Pendimi dhe rrëfimiështë diçka që Perëndia bën me nedhe në ne. Ashtu siç thotë dhe shënJoan Gojarti: “Le ta administrojmëilaçin shpëtues të pendimit; le të pra-nojmë nga Perëndia pendimin që nashëron. Nuk jemi ne ata që ia ofroj-më Atij, por është Ai që na i jep.”

Vlen të kujtojmë këtu se në gre-qisht fjala exomologesis do të thotënë të njëjtën kohë rrëfim i mëka-teve dhe veprim i hirit për dhuratate marra. Por cila është specifikishtpjesa e priftit? Të gjithë ata që kanëpatur bekim të kenë si rrëfyes njëperson që ka dhuntinë e atësisëshpirtërore, do të dëshmojnë për rë-ndësinë që ka roli i priftit. Funksionii tij nuk është vetëm të japë këshilla.Falja e mëkateve nuk ka të bëjë mediçka automatike. Ashtu si mund tëlidhë ashtu edhe mund të zgjidhë.Ai mund ta refuzojë faljen e mëka-teve - megjithëse ndodh rrallë - apot’i caktojë birit një kanon, për she-mbull t’i ndalojë kungimin për njëkohë të caktuar apo t’i japë tëkryejë një punë, dhe prifti e zotëronkëtë të drejtë. Në kishat e shekuj-

ve të parë kanonet ishin zakonishttë rënda. Për imoralitetin, shën Va-sili i Madh cakton shtatë vjet largkungatës dhe shën Grigori i Nisësjep nëntë vjet; në legjislacioninkanonik më të fundit nga shën JoanKreshmuesi, dënimi u reduktua nëdy vjet shoqëruar nga një kreshmëe ashpër. Për një vrasje të pavull-netshme - për shembull - sot, tëvrasësh dikë në një aksident memakinë - shën Vasili jepte dhjetëderi në njëmbëdhjetë vjet pa marrëkungatën dhe shën Grigori nëntëvjet, ndërsa shën Joan Kreshmuesie reduktoi deri në tre vjet. Sa përprindërit fëmijët e të cilëve vdisninpa pagëzuar, privoheshin ngakungata për tre vjet. Megjithatëprifti e modifikonte dënimin sipasgjendjes së veçantë të secilit, sipasparimeve të “ekonomisë” dhe ela-sticitetit baritor. Sot nuk aplikohengjithë këto kanone, prifti ështëpërgjegjës para Perëndisë sa përmënyrën e administrimit të misteritdhe ruan të drejtën të vendosëdënime që përfshijnë një periudhëlargimi nga kungimi. Për shembullzakonisht sot në kishë një grua që

Mbi Misterin e Rrëfimitka kryer abort dënohet me një vitpa marrë kungatën - kanonet e vje-tra caktonin një periudhë shumë mëtë gjatë. Në një rast të tillë, priftigjithashtu mund të propozojë njëformë aktive të pendimit: “përde-risa keni shkatërruar një embrion,mund të punoni vullnetarisht për njëvit në një qendër fëmijësh të para-lizuar për disa orë.”

Kanoni nuk duhet marrë si njëdënim, por si një shërim. Shpëtimiështë një dhuratë e lirë e hirit.Vetëm me përpjekjet tona nuk mundtë fshijmë gabimin tonë. Krishtiështë korrigjimi ynë; ose na fal fa-las, ose nuk jemi aspak të falur. Nukmarrim merita duke përmbushurkanonin, pasi në marrëdhënien mePerëndinë njeriu kurrë nuk mund tëkërkojë një meritë vetjake. Nëserrëfimi i vërtetë është një operacion,kanoni është fortifikuesi që i jepshëndet pacientit gjatë shërimit. Pra,kjo disiplinë e dhënë është pozitivenë qëllimin e saj: ajo nuk vendos njëbarrierë mes mëkatarit dhe Perë-ndisë, por shërben si urë mes tyre.

(vijon)Përktheu: Eleni Pani

(Vijon nga numri i kaluar)

Gjeorgji, pamje emanastirit Davi Gareji.I vendosur në lartësi,mbi një shkëmb, aindodhet në një zonë tëthellë, në kufirin ediskutueshëm e plot mekonflikte me fqinjët.

30 mars. Qyteti i Omskut, nëSiberi. Një vinç ngre njëkupolë të artë mbi kishën erindërtuar afër monumentit tëLeninit. Vendosja e kupolës30-tonëshe plotësonringritjen e katedralesUspenski, që u shkatërruanga bolshevikët më 1935.

Para disa ditësh u nënshkrua njëmarrëveshje midis një delegacioni tëUniversitetit të Harvardit dhepërfaqësuesve të Kishës OrthodhokseRuse, për rikthimin e kambanave tëManastirit Danilovskij. Ato ishin tëvendosura për dekada në mjedise të këtijuniversiteti dhe tashmë është vendosur tëkthehen në kambanoren e manastirit.

12 NGJALLJA MAJ 2007

Kompleksi i manastirit përbëhejnga kisha (katholikoni), ko-

nakët e manastirit që mbyllnin anënveriore dhe lindore të oborrit, kishëssë Shën Marisë në anën jugore tëkatholikonit (ndërtim i vitit 1782) njëparaklis ndërmjet dy kishave, ku uvendosën reliket e Shën Kozmaitdhe një qenotaf, ku ishin vendosureshtrat e tij.

Në fillim të shekullit XX, ngavërshimi i lumit të Semanit u për-mbyt i gjithë manastiri: kisha umbush me aluvione deri në lartësinë2,5 m nga dyshemeja, konakët emanastirit funksiononin vetëm mekatin e sipërm të tyre, ndërsa ngakisha e Shën Marisë mbeti muriverior dhe një pjesë e murit lindor.Gjatë periudhës së diktaturëskomuniste manastiri u braktis dheato pak pjesë të konakëve që kishinmbetur u shkatërruan në vitin 1986.

Gërmimet arkeologjike, që ukryen gjatë viteve 1995-1996, sollëntë dhëna me shumë interes përparaklisin e Shën Kozmait, për tipo-logjinë e konakëve të manastirit dhepër elementet e kishës së ShënKozmait dhe atë të Shën Marisë.

Në paraklisin e Shën Kozmait,që ndodhet ndërmjet kotholikonit tëmanastirit dhe kishës së Shën Ma-risë, në murin jugor të tij, u zbuluanjë afresk që paraqiste Shën Koz-main në këmbë. Gjendja e afreskut

NËN RESTAURIM PARAKLISI I SHËN KOZMAIT DHE PJESA E MBETURE KISHËS SË SHËN MARISË NGJITUR ME TË

• Konsolidimi dhe fugatimi i muraturës i të dy ndërtesave.

• Drenazhimi i ujërave nëntokësore dhe atyre sipërfaqësore.

• Plotësimi i muraturës veriore të kishës së Shën Marisë.

• Ndërtimi i çatisë së paraklisit të Shën Kozmait dhe të hajatit të kishëssë Shën Marisë.

• Suvatime të brendshme.

• Dysheme me pllaka guri.

• Vendosje dyersh e dritaresh.

• Restaurimi i varrit të Shën Kozmait.

• Rivendosja e afreskut të Shën Kozmait.

• Konservimi i pikturës murale të kishës së Shën Marisë.

• Ndërtimi i një strehe në murin verior të kishës së Shën Marisë, e cilado të mbrojë nga lagështia jo vetëm muraturën dhe pikturën e kishës sëShën Marisë, por dhe murin jugor të paraklisit të Shën Kozmait, ku dotë rivendoset afresku me përfytyrimin e shenjtit.

Ndërhyrjet që do të bëhen janë:

Paraklisi i Shën Kozmait dhe afresku i shenjtorit

Meqenëse paraklisi i ShënKozmait dhe kisha e Shën Marisëlidhen ndërmjet tyre jo vetëm histo-rikisht dhe tipologjikisht, por dhe ngaana konstruktive, ndërhyrjet në tëdy ndërtesat po kryhen njëkohë-sisht.

Ndërhyrjet restauruese filluannë muajin prill. Këto ndërhyrje kanëpër qëllim konsolidimin e struk-turave, konservimin e elementëvearkitektonike, si dhe konservimin epikturës murale (afresk). Sipasgrafikut të punimeve do të vazhdojëkonsolidimi i mëtejshëm i mureve,si dhe mbulimi i çatisë duke arrituredhe synimin e ndërhyrjes përvlerësimin dhe evidentimin e tyre.Më pas do të vazhdohet me konser-vimin e plotë të pikturës murale.Punimet sipas grafikut parashikohettë përfundojnë në muajin shtator2007.

Edhe ky investim i radhës ështënë kuadrin e kontributit të Krye-piskopit +Anastas për ruajtjen e tra-shëgimisë kulturore në Shqipëri, sidhe të ringjalljes së pasurisë shpir-tërore.

Për Bërthamën e TrashëgimisëKulturore

Përgatiti: Ark. Rest. JoanStratobërdha

Manastiri është ngritur në kujtim të murgut shenjtor Kozma nga Etolia, i cili i përshkoi dy herë këtokrahina, më 1777 dhe 1779, për të ushtruar veprimtarinë e tij fetare dhe arsimore. Sundimtari i Beratit,Ahmet Kurt Pasha, dha urdhër të vrisnin murgun Kozma. Vrasja u krye më 24 gusht 1779 dhe trupi i tiju hodh në lumin e Semanit, i cili e nxori pranë fshatit Kolkondas, ku u varros në narteksin e kishës sëShën Marisë dhe më vonë, për nder të tij, pranë kishës së Shën Marisë, u ngrit manastiri (12 maj 1814).

ishte e keqe dhe, përveç kësaj ku-shtet e ruajtjes, në prani të theksuarlagështie, ishin të papërshtatshme.U vendos që ky afresk të shkëputejdhe të rivendosej kur të merreshinmasa për të krijuar një ambient tëpërshtatshëm.

Kati përdhe i konakëve të mana-stirit përmban një harkadë të gurtë,që zhvillohet gjatë gjithë gjatësisë sëndërtesës.

Gërmimet në kishën e Shën Ma-risë zbuluan gjithë faqen veriore tësaj, e cila është e veshur me pikturëmurale. U zbulua gjithashtu dhe njëpjesë e mirë e dyshemesë, e shtru-ar me pllaka guri e mermeri. Ngaana tipologjike kisha e Shën Marisëka qenë një bazilikë e mbuluar metavan druri, tip ky tepër i përhapurnë krahinën e Myzeqesë gjatëshek. 18-19.

Për sa i përket katholikonit tëmanastirit, gërmimet arritën deri nëdyshemenë fillestare të tij, dukenxjerrë në dritë të gjithë volumin evërtetë të ndërtesës. Kisha i përkettipit bazilikal me kupolë dhe meapsida anësore, tipar ky i kishavemonastike.

Gjatë viteve 1996-2000 u kryenjë vëllim i madh punimesh konso-liduese dhe restauruese në komplek-sin e manastirit. Këto punime u për-qendruan në restaurimin e kotholiko-nit dhe në ndërtimin e një sistemidrenazhimi të thellë për grumbullimindhe largimin e ujërave nëntokësoredhe sipërfaqësore jashtë territorit tëmanastirit nëpërmjet një sistemipompimi. Punimet e restaurimit nuku shtrinë edhe në pjesët e tjera tëmanastirit: paraklisin e Shën Koz-mait dhe në kishën e Shën Marisë,të konakëve etj.