g rid e lectricity 7rpruurz¶v businessplan seece · 2020. 2. 21. · businessplan seece*...

Businessplan SEECE*

Sustainable Electrical Energy Centre of Expertise

Een samenwerking met en voor het energiegerelateerde bedrijfsleven

Tomorrow’sElectricity

Grid

Met dank aan TUDelft, Prof. Van der Meijden

Expertise Centrum Duurzame Elektrische Energie Datum: 11 januari 2013 Contactpersonen: Tinus Hammink, programmamanager [email protected] Leon Verhoeven, staf [email protected] * Openbare versie

mailto:[email protected]

130111 SEECE PAGINA I

BUS INESS P LAN SEECE

Executive Summary

Sustainable Electrical Energy Centre of Expertise (SEECE)

Wereldwijd wordt onderkend dat onze energievoorziening drastisch gaat veranderen in de nabije toekomst: fossiele brandstoffen raken op en de wereldregio’s waar een groot deel van de fossiele brandstoffen zich bevinden zijn politiek instabiel. Daarnaast heeft het gebruik van fossiele brandstoffen allerlei klimaateffecten, zoals bijvoorbeeld CO2 en fijnstof. Een wereldwijde transitie naar duurzame, c.q. hernieuwbare, energie is noodzaak. Verduurzaming van de energievoorziening begint met besparen van energie, daarna het inzetten van duurzame (onbeperkte) energie bronnen en als laatste het zo optimaal mogelijk omgaan met de nog aanwezige fossiele bronnen. Onze focus op elektrische energie is ingegeven door onze omgeving, het beroepenveld waarvoor wij opleiden en vanwege de dominante trend naar elektrificering van de maatschappij. Denk bijvoorbeeld aan de ontwikkeling van “elektrische voertuigen” en “all electric houses” in de westerse wereld en de toenemende behoefte aan elektriciteit in opkomende economieën en ontwikkelingslanden. Energie is door het kabinet aangemerkt als een van de economische topsectoren. De energietransitie moet economisch voordeel opleveren voor het land: groen én groei. De provincie Gelderland heeft Energie- en MilieuTechnologie (EMT) aangemerkt als speerpunt en Arnhem is vanouds Nederlands elektriciteitsstad. De HAN is binnen het hbo toonaangevend en uniek op dit thema. Als één van de eerste hogescholen heeft de HAN op strategisch, bestuurlijk en operationeel niveau vorm en inhoud gegeven aan duurzame ontwikkeling. Vanaf 2009 is het HAN programma “Duurzame ontwikkeling” in uitvoering waarvoor geheel uit eigen middelen tien miljoen euro is vrijgemaakt. Hieruit zijn tientallen projecten gefinancierd waardoor onderwijs, onderzoek en de eigen bedrijfsvoering een enorme duurzaamheidimpuls hebben gekregen. Veel van deze projecten betroffen het verduurzamen van de energievoorziening. HAN legt de focus op Elektrische Energie. Wat de HAN daarbij uniek maakt is dat het aan de gehele elektrische energieketen (besparing, opwekking, opslag en netten) waarde weet toe te voegen. Met en ten behoeve van het energiegerelateerde bedrijfsleven gaat de HAN nu focus en massa aanbrengen op dit speerpunt. Hiervoor is een publiekprivate samenwerking ingericht in de vorm van het Sustainable Electrical Energy Centre of Expertise . Dit expertisecentrum geeft invulling aan het innovatiecontract en de human capital agenda van de topsector Energie. Het onderzoek focust op de innovatieve decentrale elektriciteitopwekking, decentrale energieopslag en de effecten op het smart grid. Het centrum richt zich via kwalitatief hoogstaand onderzoek op kennisontwikkeling met een spin-off naar het onderwijs. Door een structurele toename van het aantal afgestudeerden met up to date en excellente competenties op het gebied van duurzame energie draagt het centrum bij aan het terugdringen van de arbeidstekorten in de sector. Het bedrijfsleven en toonaangevende kennisinstellingen hebben inbreng en zeggenschap via de stuurgroep, de programmaraad en via de verschillende programmalijnen en projecten. De stuurgroep heeft op 18 december jl. dit businessplan goedgekeurd. De gezamenlijke belangen vertalen zich in de ambities van het expertisecentrum: meer en beter opgeleide voltijd- en deeltijdstudenten met een baanperspectief en ambities in het energiegerelateerde bedrijfsleven. Niet alleen studenten energietechniek maar ook studenten van andere disciplines met competenties op het gebied van duurzame energietransitie. Vanuit deze ambities hebben we de volgende doelstellingen opgesteld:

Een groei van 250 % (van 110 nu naar 280 in 2016) van de uitstroom van studenten die substantieel aan beroepstaken en vraagstukken uit de energie gerelateerde sector gewerkt hebben en die voldoende toegerust zijn om direct in die sector te kunnen gaan werken

Een instroomgroei van de energieopleidingen (E en W) van 50% (van 161 naar 235 in 2016)

Betere afgestudeerden die toegerust zijn voor de energievoorziening van morgen via het TOPtalentenprogramma; concreet: deelname van 10% van de energiegerelateerde studenten in 2016

Cursusomzet stijgend van 100 k€ nu naar 250k€ in 2016

Onderzoeksomzet stijgend van 300k€ nu naar 450k€ in 2016

Kennisvalorisatie: startup’s, innovaties in het MKB en aan het thema gerelateerde afstudeerprojecten Dit vertaalt zich in concrete onderwijsproducten en diensten voor bachelor en masterstudenten, voor docenten en voor medewerkers van bedrijven en resultaten uit onderzoek en valorisatie voor het nationale en internationale bedrijfsleven, instellingen en overheden.

130111 SEECE PAGINA II


130111 SEECE PAGINA III


Inhoudsopgave 1 Inleiding .......................................................................................................................................................... 1 2 Wie: het team ................................................................................................................................................. 1

2.1 Samenstelling ............................................................................................................................................ 1 2.2 Toegevoegde waarde voor en rollen van de partners .............................................................................. 2 2.3 Groei in partnership .................................................................................................................................. 2 2.4 Trackrecord van de partners ..................................................................................................................... 2

3 Het Centre of Expertise .................................................................................................................................. 4 3.1 Visie missie en focus ................................................................................................................................. 4 3.2 Ambities en doelen ................................................................................................................................... 4

4 Het business model ........................................................................................................................................ 6 4.1 Het canvas................................................................................................................................................. 6 4.2 Klantsegmenten en hun behoeften .......................................................................................................... 6 4.3 Propositie en productportfolio ................................................................................................................. 7 4.4 Verdienmodellen ...................................................................................................................................... 9 4.5 Marketingplan .......................................................................................................................................... 9

5 Financiële analyse ........................................................................................................................................ 10 5.1 Exploitatiebegroting .......................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 5.2 Bijdragen van partners....................................................................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.

6 Omgevingsanalyse en risicoanalyse ............................................................................................................. 12 6.1 De verbinding met de (regionale) topsectoren en de maatschappelijke uitdagingen ........................... 12 6.2 De verbinding met werkveld en regio..................................................................................................... 13 6.3 Risicoanalyse ........................................................................................................................................... 14

7 Organisatie en governance........................................................................................................................... 16 7.1 Publiek private samenwerking ................................................................................................................ 16 7.2 Intellectueel en fysiek eigendom ............................................................................................................ 17 7.3 Verantwoording ...................................................................................................................................... 18

8 Uitvoering ..................................................................................................................................................... 18 8.1 Activiteiten in 2013 ................................................................................................................................. 18 8.2 Planning .................................................................................................................................................. 20

BIJLAGE 1. Toelichting bij de beoogde groei van in- en uitstroom .................................................................... 21 BIJLAGE 2. Trackrecord van de partners ........................................................................................................... 22 BIJLAGE 3. Trackrecord van de HAN .................................................................................................................. 25 BIJLAGE 4. Projectenoverzicht van SEECE ......................................................................................................... 28 BIJLAGE 5. Begroting in HAN format ................................................................................................................. 37 BIJLAGE 6. Gebruikte documenten ................................................................................................................... 38

130111 SEECE PAGINA IV


130111 SEECE PAGINA 1


1 Inleiding

Dit document gaat uit van het speerpunt Duurzame Elektrische Energie uit het HAN instellingsplan 2012-2016 [18]. Aan dit speerpunt wordt invulling gegeven door het samen met bedrijven opzetten en inrichten van een Expertisecentrum (of in overheidstermen een Centre of Expertise) Duurzame Elektrische Energie. We hebben gekozen voor de Engelse vertaling en afkorting: Sustainable Electrical Energy Centre of Expertise, SEECE. De HAN is binnen het hbo toonaangevend en uniek op dit thema. Als één van de eerste hogescholen heeft de HAN op strategisch, bestuurlijk en operationeel niveau vorm en inhoud gegeven aan duurzame ontwikkeling. Vanaf 2009 is het HAN programma “Duurzame ontwikkeling” in uitvoering waarvoor geheel uit eigen middelen tien miljoen euro is vrijgemaakt. Hieruit zijn tientallen projecten gefinancierd waardoor onderwijs, onderzoek en de eigen bedrijfsvoering een enorme duurzaamheidimpuls hebben gekregen. Veel van deze projecten betroffen het verduurzamen van de energievoorziening. In SEECE zullen die resultaten van dit HAN programma, dat in 2013 afloopt, worden geborgd en gecontinueerd. Wat SEECE uniek maakt is dat het aan de gehele elektrische energieketen waarde weet toe te voegen:

Door expertise over het terugbrengen van het energieverbruik en de CO2 uitstoot door energieneutraal bouwen, productie en bedrijfsvoering en elektrisch vervoer.

Door samen met de regionale netbedrijven en MKB, onderwijs en onderzoek uit te voeren naar intelligente netten en opslag van energie.

En door aan het begin van die hele energieketen een transitie op gang te brengen naar elektriciteitopwekking uit zon en wind die betrouwbaar en betaalbaar is.

Duurzame Elektrische Energie Wereldwijd wordt onderkend dat onze energievoorziening drastisch gaat veranderen in de nabije toekomst: fossiele brandstoffen raken op en de wereldregio’s waar een groot deel van de fossiele brandstoffen zich bevinden zijn politiek instabiel. Daarnaast heeft het gebruik van fossiele brandstoffen allerlei klimaateffecten, zoals bijvoorbeeld CO2 en fijnstof. Dit maakt een wereldwijde transitie noodzakelijk naar duurzame, c.q. hernieuwbare, energie. Duurzaam betekent dat de energievoorziening voorziet in de behoeftes van de huidige generatie zonder de behoeftes voor toekomstige generaties in gevaar te brengen. Verduurzaming van de energievoorziening begint met besparen van energie, daarna het inzetten van duurzame (onbeperkte) energie bronnen en als laatste het zo optimaal mogelijk omgaan met de nog aanwezige fossiele bronnen. Onze focus op elektrische energie is ingegeven door onze omgeving, het beroepenveld waarvoor wij opleiden en vanwege de dominante trend naar elektrificering van de maatschappij. Denk bijvoorbeeld aan de ontwikkeling van “elektrische voertuigen”en “all electric houses” in de westerse wereld en de toenemende behoefte aan elektriciteit in opkomende economieën en ontwikkelingslanden.

2 Wie: het team

2.1 Samenstelling

Het team bestaat uit:

De programmamanager, dhr. Tinus Hammink

Partners vanuit de HAN: Vanuit de Faculteit Techniek (FT) o Instituut Engineering o Instituut Built Environment o Lectoraat Duurzame Energie o Lectoraat Meet- en regeltechniek o Lectoraat Voertuigmechanica o Cursussen Post-hbo en maatwerkopleidingen (CPM) Vanuit de Faculteit Economie en Management (FEM) o Lectoraat Total Quality Management (TQM) in organisatienetwerken o HAN Smart Business Centre (SBC) o HAN centrum voor Ondernemerschap (CvO)

Primaire partners vanuit het bedrijfsleven o TenneT



o Aliander o DNV KEMA o Alfen bv o Stichting KiEMT (Kennis en innovatie EMT Oost Nederland) vertegenwoordigt 300 bedrijven uit de

energie- en milieutechnologie sector

Overige relevante stakeholders o MKB bedrijven en hun regionale centra’s voor technologie (RCT’s) o Partner hogescholen, Hochschulen en Universities. o Regionale overheden zoals de provincie Gelderland en gemeentes (met name Arnhem, Nijmegen

en Doetinchem/regio Achterhoek) o OCW (is geen formele partner maar treedt op als founding father / investeerder die zich tzt

terugtrekt)

2.2 Toegevoegde waarde voor en rollen van de partners

Voor de grotere bedrijven is de Human Capital Agenda van de topsector energie dominant en urgent. Zij hebben en verwachten een groot tekort aan (energie)technisch opgeleiden. Vanwege de energietransitie zal ook de inhoud van de functies (en daarmee de opleidingen) sterk gaan veranderen. Samen met bedrijven ontwikkelen wij nieuwe leerroutes. Er zijn nieuwe doelgroepen waarvoor duale leerroutes elektrotechniek worden opgezet. Bedrijven investeren hier aanzienlijk in zowel inhoudelijk (in uren) als in eigen middelen. De kleinere instellingen en MKB bedrijven hebben vooral behoefte aan ondersteuning bij hun innovaties en aan (nieuw) personeel dat die innovaties in het kader van de energietransitie vorm en inhoud kan geven. Zij investeren vooral in tijd en middelen, onder andere ook via het programma Gelderland Valoriseert (GV) waarvan het energie en milieutechnologie (EMT) deel integraal door SEECE wordt meegenomen. De projectleider hiervan Christiaan Holland heeft zitting in de programmaraad. De programma en accountmanager van SEECE (Tinus Hammink) is lid van het EMT kernteam en de HAN “expertgroep” van Gelderland Valoriseert. Via deze lijn zijn ook KIEMT en het HAN Smart Business Center (met hun energiegerelateerde bedrijven) aangesloten bij SEECE. Ook heeft SBC de lector Duurzame Energie opgenomen in haar bestuur. Daar waar bedrijven en instellingen meerjarig nauw met ons samenwerken in energieprojecten maken zij deel uit van de programmaraad van SEECE. Een selectie uit de programmaraad fungeert als formele klankbordcommissie voor het lectoraat Duurzame Energie.

2.3 Groei in partnership

In bovenstaande beschrijving is impliciet de dynamiek van het partnerschap weergegeven. Het aantal partners zal groeien en vooral ook in de “integrale benadering” vanuit de HAN naar die bedrijven. Dat wil zeggen dat er één loket wordt gevormd voor bedrijven en instellingen. Daar waar we op continue basis onderwijs samen met bedrijven verzorgen (zoals nu al met TenneT) wordt de samenwerking intensiever. Met individuele MKB bedrijven wordt gestreefd naar langdurige relaties, over de grenzen van een project of opdracht heen. We kijken vooral ook naar samenwerking tussen (ketens van) bedrijven om die te stimuleren en te faciliteren. Het SEECE relatiebestand zal over langere termijn zeker in- en uitstroom kennen. De inhoud van het partnerschap ontwikkelt zich gaandeweg in concrete gezamenlijke activiteiten. Werkende weg zal blijken waar en hoe partners nog meer samen kunnen doen en de samenwerking kunnen versterken. SEECE gaat de partners en geïnteresseerde partijen informeren via een digitale nieuwsbrief, een SEECE community website en andere kanalen. Er worden regelmatig partnerbijeenkomsten en inhoudelijke bijeenkomsten rondom thema’s georganiseerd.

2.4 Trackrecord van de partners

Het trackrecord van de partners staat in BIJLAGE 2. De HAN heeft structurele relaties met het bedrijfsleven en is hofleverancier van stagiaires en afstudeerders aan de bedrijven in de brede regio. Daarnaast is er met de energiebedrijven in de regio al jarenlang een goede relatie op het gebied van de post hbo opleidingen van HAN CPM. Er zijn verschillende opleidingen op het gebied van (duurzame) energie die vaak worden gegeven voor deelnemers uit de sector.



Naast goede contacten met de bedrijven heeft de HAN goede relaties met de omliggende ROC’s in het zogenaamde RxH

1 verband. Naast overleg op bestuurlijk niveau is er samenwerking op sectoraal niveau die

vooral voor de sector Techniek hele concrete vormen heeft. Zo zijn er doorlopende leerlijnen voor alle instituten van de Faculteit Techniek. Ook op het gebied van Duurzame Elektrische Energie worden doorlopende leerlijnen vormgegeven. EMT Oost is het Centrum voor Innovatief Vakmanschap van de Gelderse ROC’s dat op 13 december 2012 een toekenning heeft gekregen. Hiermee gaat intensief samengewerkt worden. Er zijn duurzame relaties met andere kennisinstellingen zoals de Hanze Hogeschool en verschillende Hochschüle in de Euregio. Ook met de wetenschappelijke kennisinstellingen 3TU’s, Radboud Universiteit Nijmegen, TNO en Wageningen Universiteit en Researchcentrum wordt samengewerkt in projecten. Voorbeelden daarvan staan in BIJLAGE 3. In BIJLAGE 3 zijn de belangrijkste huidige activiteiten van de HAN samen met partners op het speerpunt duurzame energie weergegeven. Deze activiteiten worden positief gewaardeerd en moeten nog beter worden georganiseerd en gefocust op het speerpunt. De betrokken bachelor opleidingen hebben allemaal goede NVAO accreditaties en de beide masters zelfs een excellent oordeel. In BIJLAGE 4 staat een overzicht van de verschillende projecten die vanaf 2013 vanuit SEECE opgestart zullen gaan worden.

1 RxH bestaat uit de HAN en de ROC’s: Graafschap College, Rijn IJssel, ROC A12, ROC De Leijgraaf en ROC Nijmegen.



3 Het Centre of Expertise

3.1 Visie missie en focus

Binnen SEECE zullen onderzoek, opleiden en valorisatie de pijlers zijn waarop het centrum staat.

Focus Het onderzoek focust op de innovatieve decentrale elektriciteitopwekking, decentrale energieopslag en de effecten op het smart grid. Het expertisecentrum richt zich via kwalitatief hoogstaand onderzoek op kennisontwikkeling met een spin-off naar het onderwijs. Het verduurzamen van de energieketen begint bij besparing van het energieverbruik. Onze focus ligt daarbij op energiebesparing in de gebouwde omgeving, in voertuigen en in de industrie. De focus voor duurzame energiebronnen ligt op zon en wind en op gebruik van (afval)warmte voor het opwekken van elektriciteit. De decentraal opgewekte energie moet worden opgeslagen en worden ingepast in smart grids en off grid (c.q. mini grid) toepassingen [16]. Onze focus sluit nauw aan bij vier van de zeven thema´s van het innovatiecontract van de topsector energie [6], het meest expliciet bij de thema´s solar energy en smart grid. Maar ook bij energiebesparing in de industrie en in de gebouwde omgeving. De HAN is uniek in haar focus specifiek op Elektrische Energie. Andere hbo instellingen focussen bijvoorbeeld op verduurzaming van de gebouwde omgeving of op de biobased economy. Het Kenniscentrum Energie van de Hanzehogeschool Groningen heeft de grootste verwantschap. Zij richten zich vooral op (bio)gas, de effecten van warmtekrachtkoppeling op duurzame elektriciteitsvoorziening en smart grids. Hierdoor zijn beide centra zeer complementair met een gezonde overlap op het gebied van smart grids. Daarom hebben de lectoraten van Hanzehogeschool en HAN besloten tot een structurele samenwerking. In het Flexinet programma doen we als Hanzehogeschool en HAN samen met het relevante bedrijfsleven onderzoek naar congestiemanagement van elektriciteitsnetten door decentrale opwekking en opslag van energie. Naast onderzoek en valorisatie zien wij ook goede mogelijkheden voor samenwerking in het onderwijs; bijv. doorstroom van HAN bachelors naar de European Master of Renewable Energy in Groningen, studentuitwisseling (projecten, minoren), docentuitwisseling en professionalisering in de wederzijdse kenniskringen. Omdat het een structurele samenwerking betreft op instellingen nivo willen we die inbedden in het expertisecentrum.

3.2 Ambities en doelen

De belangen van partijen uit overheid en bedrijfsleven vertalen zich in de ambities van het expertisecentrum: meer instroom (en minder uitval) van voltijd- en deeltijdstudenten (energie)techniek en het toerusten van studenten van andere disciplines met competenties op het gebied van (de transitie naar) een duurzame energievoorziening. Daarom ligt er een gezamenlijk belang van ondernemingen, overheden en kennisinstellingen bij het interesseren van jongeren voor (energie)techniek en het verbeteren van de

MISSIE SEECE is hét samenwerkingsverband vanuit het hbo met en voor het

energiegerelateerde bedrijfsleven dat structureel invulling geeft aan de elektrische energie gerelateerde transitievraagstukken uit het innovatiecontract van de topsector

energie. De Human Capital Agenda Energie is daarin leidend.

VISIE SEECE is hét expertisecentrum voor toegepast onderzoek en gespecialiseerd hbo onderwijs op het gebied

van duurzame energie en de transitie naar duurzame energievoorzieningen. In SEECE werken hbo, ondernemingen, onderzoeksinstellingen en overheden structureel samen aan meer en beter toegeruste

beroepsbeoefenaren voor deze transitie. e Het Centre is een Europese topspeler op een aantal selecte gebieden en geniet wereldwijde bekendheid.



doorstroom van mbo en vo naar de relevante hbo opleidingen. Het verminderen van de uitval en het stimuleren van (top)talenten en internationale instroom maken ook deel uit van het gezamenlijk belang. Vanuit deze ambitie hebben we de volgende doelstellingen opgesteld:

Een groei van 250 % (van 110 nu naar 280 in 2016) van de uitstroom van HAN studenten (en dus van arbeidscapaciteit) die tijdens hun studie substantieel aan beroepstaken en vraagstukken uit de energie gerelateerde sector gewerkt hebben en die voldoende zijn toegerust om direct in die sector te kunnen gaan werken. Deze profielen en beroepstaken ontwikkelen wij in nauw overleg met de bedrijfspartners van SEECE. Deze substantiële en blijvende groei realiseren wij (zie ook BIJLAGE 1): a. doordat de instroom van de opleidingen Elektrotechniek en Werktuigbouwkunde tussen 2013 en

2016 met 50% gaat groeien (van 161 naar 235). In beide opleidingen is “energietechniek” een belangrijke kern van de opleiding. De groei wordt vooral gerealiseerd door voor nieuwe doelgroepen deeltijd opleidingen bij elektrotechniek en werktuigbouwkunde samen met bedrijven aan te bieden.

b. door bij alle opleidingen van het instituut Engineering structureel en substantieel aandacht te besteden aan (de transitie naar) duurzame energie. Dit doen we in de onderwijscasuïstiek, bij stages en afstuderen en in de minoren.

c. door studenten van andere opleidingen van de Faculteit Techniek en van de andere faculteiten van de HAN te ondersteunen met onderwijscasuïstiek, minoren en stage- en afstudeer opdrachten binnen het thema duurzame energietransitie.

Het gaat dus deels om nieuwe studenten en deels om studenten die ‘meer energie’ in hun curriculum krijgen.

Betere afgestudeerden die toegerust zijn voor de energievoorziening van morgen via het TOPtalentenprogramma; concreet: deelname van 10% van de energiegerelateerde studenten in 2016. Dit maatwerk programma focust met name op transdisciplinaire vraagstukken van de energietransitie aan de hand van concrete casussen van bedrijven en instellingen. Via de lectoraten kunnen extra onderzoekscompetenties verworven worden, bijvoorbeeld ten behoeve van doorstroom naar een aansluitende master opleiding of ondernemerscompetenties in samenwerking met het Centrum voor Ondernemerschap. Voor studenten komt dit programma boven op de reguliere “studielast” en zal zoveel mogelijk parallel lopen met en een verzwaring zijn van minor, stage en afstudeeropdrachten.

Cursusomzet stijgend van 150k€ nu naar 300k€ in 2016

Ontwikkeling van nieuwe kennis op het gebied van Duurzame Elektrische energie, resulterend in nieuwe producten, patenteerbare kennis en ondersteuning van het bedrijfsleven op dit gebied

Onderzoeksomzet van het lectoraat Duurzame energie (incl. Energieneutraal bouwen) stijgend van 300 k€ nu (in de opstartfase) naar 450 k€ in 2016

Kennisvalorisatie: startup’s, innovaties in het MKB, aan het thema gerelateerde afstudeerprojecten; hierbij wordt nauw aangesloten bij het programma Gelderland Valoriseert.



4 Het business model

4.1 Het canvas

Voor SEECE is het onderstaande business model ontwikkeld via de Business Model Generation aanpak. In de volgende hoofdstukken volgt een toelichting op dit business model.

OFFER

ScholingTOP ow-employability

Onderzoek en kennishoogwaardig-professioneel

Garantie/risico per categrorie

Ontwikkeling–InnovatieVolledig traject idee->prototype

en start productie

FaciliteitenExcellent en relatiefgoedkoop

DISTRIBUTION CHANNELS

CUSTOMER RELATIONSHIPS

CUSTOMERSEGMENTS

REVENUE STREAMS

en

COST STRUCTURE

Faciliteiten up-to-date houden

KEYACTIVITIES

PARTNERNETWORK

TenneTAlliander

DNV KEMAAlfen

KiEMT

HAN

OverheidGemeente Arnhem

Provincie Gelderland

KEYRESOURCES

Business Model SEECE

1. Bedrijven in de sector Energie

MKB en GBInstellingen

Overheid

2. Studenten

EmployabilityNieuwe medewerkers

Opgeleide medewerkers

Valorisatie(Open) Innovatie

KennisdelingEMT Broedplaats

ExpertiseOnderzoek en kennis

Persoonlijke netwerkenWebsite

Fysieke locaties SEECEEén Loket

B2BPersoonlijke relaties

Key account management

R&D / S&OKenniscreatie en –deling

netwerkmanagement

OpleidenCurriculum ontwikkeling

Beleving en PassieDuurzame Energie

TOPtalentenprogrammaBedrijfsopdrachten

Aansluiting naar mastersModerne faciliteiten

LabsProfessionals

Studenten

LabsProfessionals

Bedrijven

Fysieke locaties SEECEIncompany

Direct contactVirtual Community

Kwaliteitsbewaking

Trainingen, cursussen, onderzoeksopdrachten, valorisatie

Collegegeld en OCW bekostiging

Projectsubsidies (SIA-RAAK, Europees, topsector)O&O fondsen, Intelectual Property Rights (IPR)

Investeringen: labsVaste kosten: facilities, salarissen, beheerVariabel: materialen, foutkosten, scholing

PR en marketing

3. Opleidingen en docenten

Werving

Uitstraling - wervingProfessionalisering

Figuur 1 - Business Model Canvas SEECE

4.2 Klantsegmenten en hun behoeften

SEECE kent verschillende klantsegmenten: 1. bedrijven en instellingen uit de (top)sector energie, in onze omgeving zijn dat:

Energieproductie en/of leveringsbedrijven (NUON, ESSENT, ENECO, Greenchoice, maar vooral ook lokale duurzame energiebedrijven zoals AGEM (Achterhoekse Groene Energie Maatschappij))

De energie transport en distributiebedrijven (TenneT, Alliander, Enexis etc)

De energiegerelateerde bedrijven: leveranciers van producten, apparaten en diensten, incl. onderzoek en engineering diensten (zoals bijvoorbeeld DNV KEMA)

Regionale en lokale overheden die energietransitie en EMT tot speerpunt hebben verklaard in hun meerjarenbeleid.

Bedrijven hebben behoefte aan meer en beter gekwalificeerde medewerkers die zijn toegerust om de energietransitie invulling te geven. Daartoe willen zij invloed uitoefenen op en bijdragen aan de curricula van opleidingen. Daarnaast hebben bedrijven er behoefte aan om hun huidige medewerkers bij te scholen op nieuwe kennisgebieden en employabel te houden. Bedrijven en overheid hebben behoefte aan expertise via toegepast onderzoek en valorisatie. De behoefte van grote bedrijven ligt enerzijds bij fundamenteel en wetenschappelijk onderzoek en anderzijds bij toegepast onderzoek om tot nieuwe producten en diensten te komen. Middelgrote en kleine bedrijven hebben vooral behoefte aan toegepast onderzoek en valorisatie.



Inzet van studenten in het bedrijf wordt als een belangrijke behoefte en succesfactor gezien, enerzijds vanwege de kennis en frisse denkkracht die studenten meebrengen, anderzijds vanwege extra capaciteit tegen lage kosten.

2. Studenten en potentiële studenten die willen gaan werken in de energiesector. Dit zijn zowel voltijd als deeltijd studenten die hun opleiding combineren met een baan in de branche. Zij hebben behoefte aan een aansprekende, herkenbare en uitdagende opleiding waarin zij met passie aan de slag kunnen. Een goed studie- en baanperspectief is een belangrijk keuzemotief. Ook de mogelijkheid om door te stromen naar een goed aansluitende masteropleiding of om zelf een onderneming te kunnen starten rondom een innovatief product is voor een deel van de studenten een belangrijke behoefte.

3. Opleidingen (m.n. van de Instituten Engineering en Built Environment) die meer en betere studenten willen opleiden met interesse in en kennis van duurzame energie. Docenten van deze opleidingen zijn een belangrijke klantgroep omdat zij enerzijds meewerken in het centrum en daardoor anderzijds zichzelf ontwikkelen op het gebied van onderzoek en op inhoudelijke innovatieve thema’s. De opleidingen waar zij werkzaam zijn hebben behoefte aan goed en up-to-date opgeleide docenten.

4.3 Propositie en productportfolio

Voor bedrijven SEECE biedt aan bedrijven mogelijkheid om invloed uit te oefenen op het curriculum en zelf mee te werken in het onderwijsprogramma. Daardoor wordt het onderwijs aantrekkelijker en gaat er wervingskracht van uit. Via opdrachten die met en door studenten worden uitgevoerd komen bedrijven in contact met duurzame energie studenten en zij kunnen dit inzetten als een werving en selectie instrument. SEECE biedt door middel van de verschillende lectoraten zowel kennis als toegepast onderzoek om samen met de klant innovatieve oplossingen te bedenken. Hierbij worden studenten ingezet die worden begeleid door deskundige docenten, lectoren en professionals uit de bedrijven. Concrete onderzoeksproducten zijn:

Resultaten van toegepast onderzoek naar innovatieve duurzame elektriciteitopwekking

Duurzame ontwerpen van energiegerelateerde producten en diensten

Bouwen en testen van prototypes

Testen, meten, monitoren en valideren van duurzame energiesystemen en producten: de technische performance, de economische (haalbaarheid, terugverdientijd) en de sociale, belevings-, gebruiks-, comfort- en acceptatieaspecten.

Kennisvalorisatie op het gebied van duurzame energie, o.a. via het programma “Gelderland Valoriseert”. Deze wordt verankerd in de valorisatie-infrastructuur van de HAN.

Resultaten van toegepast onderzoek op het gebied van ketensamenwerking aan duurzame innovaties

Nieuwe verdienmodellen binnen duurzame samenwerkingsverbanden Daarnaast biedt SEECE na- en bijscholing voor medewerkers van bedrijven:

Master classes verzorgd door de beste docenten van de HAN en uit het bedrijfsleven

Post hbo opleidingen van topkwaliteit

Deeltijd bachelor en master opleidingen

Voor studenten en potentiële studenten Voor studenten en aankomende studenten die op zoek zijn naar een bèta opleiding met passie, beleving en maatschappelijke relevantie biedt SEECE zeer hoogwaardige opleidingen met uitdagende praktijkcasuïstiek zowel in het innovatieve onderzoek van SEECE als bij de bekende energiebedrijven in de regio. Tevens biedt SEECE al een aantrekkelijk baanperspectief in de Energie sector. Voor excellente studenten:

Een toptalentenprogramma Duurzame Energie toegankelijk voor de groep van 10% beste HAN studenten en voor de toppers uit het hele land; studenten worden geselecteerd op basis van resultaten en motivatie. Studenten volgen dit programma naast het reguliere programma. Het topprogramma bevat substantieel extra inhoud en vormt een goede aansluiting naar relevante master



opleidingen. Ook biedt het programma een goede basis om zelf een onderneming te starten. Het onderwijs is van topkwaliteit en wordt gegeven door topdocenten uit onderwijs en bedrijfsleven.

HAN professional master opleidingen die qua thematiek en casuïstiek aangepast zijn op (duurzame) elektrische energie, zoals de Master Control Systems Engineering en de Master in International Business.

Voor alle studenten:

Tenminste 10% duurzame energietransitie casuïstiek in de opleidingen van de instituten Built Environment en Engineering. Door de hele opleiding heen van 1e tot en met 4e jaar is er gericht aandacht voor duurzame energie

Plus een aanbod van minoren gericht op duurzame elektrische energie en ontwikkeld in samenwerking met de bedrijfspartners

Afstuderen bij SEECE, waarbij voor de toppers speciale masterclasses worden georganiseerd met topdocenten van universiteiten en uit het bedrijfsleven.

Master Sustainable Energy Vooralsnog wordt niet ingezet op een nieuwe HAN master over Sustainable (Electrical) Energy. De reden hiervoor is dat er al goed toegankelijke masters bestaan op dit specifieke thema in Nederland (van de Hanzehogeschool en en van de 3TU’s). De energiesector heeft aangegeven voldoende aanbod van master afgestudeerden bij vacatures te hebben (ook uit het buitenland). Daardoor zullen zij niet snel mee investeren en hun medewerkers hier naartoe sturen. De behoefte ligt vooral bij hbo en mbo opgeleiden. Met de Hanzehogeschool is verkennend gesproken over doorstroom van onze studenten naar hun master en over een pre-master traject daarvoor bij de HAN. Ook de afstudeeropdracht van deze master kan bij (een lectoraat van) de HAN plaatsvinden. Bètamentality [13] Studenten krijgen in de (top)opleiding een transdisciplinaire leerroute aangereikt waarin zij met bedrijven en instellingen werken aan de energievraagstukken van de toekomst. Dit is aansprekend en uitdagend voor concrete bèta’s. Doordat de maatschappelijke transitie naar duurzame energie centraal staat is er ook een duidelijke en aansprekende wervingskracht naar de maatschappelijk gemotiveerde beta’s, de mensgerichte generalisten. Daarnaast vraagt de energietransitie om carrière bèta’s die de businesskansen willen en kunnen verzilveren die deze energietransitie biedt. Vanuit het valorisatieprogramma en de EMT broedplaats “duurzame energie” worden ondernemende studenten ondersteund om al tijdens hun studie te starten met kansrijke energiegerelateerde innovaties. Door de energie leerroutes en toptalentprogramma’s geven we deze studenten niet alleen meer beleving en passie tijdens de studie maar ook de gelegenheid zich op een unieke manier te onderscheiden op de arbeidsmarkt. Instroom nieuwe doelgroepen (mensen met een slecht baanperspectief). Er zijn relatief veel jongeren die een opleiding hebben voor een branche met weinig arbeidsmarktperspectief of een vooropleiding die niet aansluit op onze energieopleidingen. Zij worden middels een uniek en gericht schakeltraject voorbereid op een deeltijdopleiding met een duaal karakter. Het schakeltraject wordt onder andere met en bij de Gelderse ROC’s uitgevoerd. Ook het pakket aan commerciële cursussen wordt hierop aangepast en uitgebreid. Het deeltijdtraject bestaat uit drie dagen betaald werk in de energiesector en twee dagen opleiding bij de HAN. Tenslotte bieden we aan buitenlandse bachelor studenten toegang tot een baan in de (NL) energiebranche via onze Engelstalige masters Control Systems Engineering en International Business.

Voor opleidingen en docenten SEECE biedt verschillende activiteiten aan in het instroomprogramma van FT. Hierbij zijn de bedrijfs- en overheidspartners nadrukkelijk betrokken omdat zij als geen ander aan scholieren (en hun ouders) kunnen laten zien hoe interessant en uitdagend een baan in de energiesector is en wordt de komende jaren. Daardoor stromen er meer nationale en internationale studenten in en op termijn uit. Dat geldt voor alle vormen: voltijd, deeltijd, post-hbo en master. Doordat er vanaf het begin van de studie een concrete verbinding is met een zeer maatschappelijk relevante en innovatieve beroepspraktijk neemt de studiemotivatie en daarmee het



rendement toe. Dit wordt versterkt door het landelijk unieke karakter van dit speerpunt waardoor ook studenten van buiten de regio hier op af komen. SEECE biedt voor docenten mogelijkheden om zich verder te ontwikkelen en te professionaliseren:

Docenttraining en uitwisseling van methoden, technieken, lesmateriaal en ervaring. Onder andere in de landelijke kenniskring van het project “Duurzame energie in de beroepskolom” en samen met de bedrijfspartners.

Ontwikkeling van onderzoeksvaardigheden door deelname aan onderzoek (inclusief promotietrajecten)

Deelname aan SEECE Master classes

4.4 Verdienmodellen

Er is een toenemend structureel tekort aan hoger opgeleiden in de topsector Energie. Bedrijven waaronder de SEECE partners en hun Opleidings- en Onwikkelingsfondsen (O&O fondsen) willen de komende jaren investeren in een structurele groei van deze arbeidscapaciteit. In SEECE gaan HAN en de energiesector zich gezamenlijk inspannen voor meer en betere afgestudeerden. Inzet van bedrijven zal vooral bestaan uit (expert)uren en hardware (apparatuur en materiaal). Ook zullen bedrijven opdrachten voor studenten en onderzoeksopdrachten voor het lectoraat inbrengen. Het centrum genereert meerwaarde dat in de begroting is uitgedrukt in geld. Het “verdient” vooral ook geld met het opleiden van meer en betere energiegerelateerde studenten en het toeleiden van studenten naar de energiesector. Dit geld wordt door reguliere bekostiging en collegegeld via de opleidingen ingebracht maar ook door in kind bijdragen vanuit het bedrijfsleven. Verder wordt meerwaarde gecreëerd door cursussen en het uitvoeren van onderzoek en valorisatieprojecten voor bedrijven. Ook subsidies zullen zowel voor onderzoek en valorisatie als voor het werken aan de human capitalagenda een belangrijke bron van inkomsten zijn. Concurrentie De HAN is binnen het HBO uniek met het speerpunt Duurzame Elektrische Energie en de HAN bevindt zich in de onmiddellijke en regionale nabijheid van veel relevante en unieke bedrijven die partner van SEECE zijn of worden. Daardoor is er geen “concurrentie” van andere hogescholen. Door samenwerking met o.a. Hanzehogeschool, Saxion, Hogeschool van Amsterdam en de 3 TU’s wordt het aanbod completer en krachtiger. Voor opleidingen en lectoraten van de HAN is SEECE een uniek centrum van waaruit zij structureel effectief en low cost (efficiënt) hun marketing en relatiemanagement kunnen uitvoeren. Bovendien kunnen zij door de samenwerking hun productportfolio versterken. Zelfvoorzienend SEECE zal over 4 jaar zelfvoorzienend kunnen zijn omdat:

1. Extra instroom van (energie)studenten zowel voor de instituten als voor bedrijven van levensbelang blijft het komend decennium

2. Het verbindende karakter van het expertisecentrum zo veel meerwaarde creëert die ieder afzonderlijk nooit kan realiseren. SEECE vormt een boegbeeld op dit thema en fungeert als aanspreekpunt voor bedrijven en instellingen

3. De opgebouwde kennis, labfaciliteiten en patenten genereren extra omzet door samenwerking met bedrijven.

4. Het een projectorganisatie is en een hele lage overhead heeft van ca. 100k€ / jaar aan bureaumanagement

5. De projecten uitgevoerd worden door bestaande entiteiten: lectoraten, instituten, CIA, CPM en SBC en de valorisatie infrastructuur die de HAN opzet

4.5 Marketingplan

De communicatie en marketingstrategie voor initiële studentwerving zal naadloos aansluiten bij het Instroomplan van de Faculteit Techniek. In nauwe samenwerking met de VO scholen komen havo en vwo leerlingen al vroeg in hun middelbare school periode bij de HAN om kennis te maken met het speerpunt (zie BIJLAGE 4). Hiervoor brengt SEECE casuïstiek in waarbij ook de beroepspraktijk uit de energiesector wordt betrokken.



Samen met de Gelderse ROC’s uit RxH worden doorlopende leerwegen ontwikkeld met casuïstiek op het gebied van duurzame energie. Dit geldt voor de reguliere BOL 4 opleidingen die aansluiten op de voltijd en voor speciale trajecten om mensen met een andere vooropleiding toch naar de energiebranche te leiden via een deeltijd of duale opleiding. De internationale marketing zal op HAN niveau worden opgezet. De werving van bedrijfsopdrachten gebeurt

door het Smart Business Center en via Gelderland Valoriseert

door de deelnemende lectoraten, instituten (o.a. via de stagecoördinatoren) en CPM

door key accountmanagement en acquisitie van het programmabureau van SEECE. De coördinatie vindt plaats door het SEECE programmamanagement. Hierbij wordt ook samengewerkt met KiEMT, de Regionale Centra voor Technologie (RCT’s) en de HAN vertegenwoordigers in de regio (zoals in de Achterhoek, Rivierenland en de Vallei).

5 Financiële analyse

Dit deel van het Businessplan is niet openbaar.



6 Omgevingsanalyse en risicoanalyse

6.1 De verbinding met de (regionale) topsectoren en de maatschappelijke uitdagingen

Energie is door het kabinet aangemerkt als een van de economische topsectoren. De energietransitie moet economisch voordeel opleveren voor het land: groen én groei [2]. De provincie Gelderland heeft Energie- en MilieuTechnologie (EMT) aangemerkt als speerpunt en er ligt een zeer recent voorstel aan Provinciale Staten voor het prioritaire programma Energietransitie[4] voor de jaren 2012 - 2015. Arnhem is vanouds Nederlands elektriciteitsstad en de regio Arnhem – Nijmegen heeft relatief erg veel bedrijvigheid van grote bedrijven en MKB in de energiesector. De energievoorziening in Nederland moet schoner, slimmer en gevarieerder [3]. Nederland zit (net als de rest van de wereld) in een historisch energietransitietraject. De uitdaging is om onze volledige energievoorziening te vernieuwen. Volgens o.a. de Algemene Energieraad zijn er 5 trends: een stijgende vraag naar (elektrische) energie, nieuwe energietechnologieën (opwekking), nieuwe locaties, meer decentrale productie en het einde van de technologische levensduur van het huidige elektriciteitsnetwerk. Zowel de landelijke als de regionale overheden en de bedrijven benoemen de arbeidsmarkt in de energiesector als krap tot zeer krap [7]. Landelijk gezien is de arbeidsmarkt krap”: er is een groeiende vraag van 4,7% van de huidige werkgelegenheid per jaar. De vervangingsvraag door uitstroom van oudere werknemers is in deze sector groot. Gezien het relatief grote aantal energiegerelateerde bedrijven in onze regio is de kwantitatieve vraag hier groter dan in de rest van het land. In Oost Nederland (Gelderland en Overijssel) zijn 800 bedrijven actief in de energiesector en er werken 60.000 personen. De grote energiebedrijven in de regio noemen tientallen langdurig openstaande vacatures. De behoefte richt zich vooral op afgestudeerden op het gebied van energietechniek c.q. de energievoorziening van de toekomst. De foto van de topsector Energie [12] laat een duidelijk zwaartepunt zien qua R&D uitgaven in de Provincie Gelderland. Ook de werkgelegenheid in deze regio wordt als goed gekwalificeerd [11]. Zie hiervoor de figuur op de volgende pagina. De Commissie Veerman [8] en de Commissie De Boer [9] geven beide aan dat de ontwikkeling van Centres of Expertse belangrijke instrumenten zijn om te komen tot meer en betere hbo ingenieurs. Het Innovatiecontract [6] en de Human Capital Agenda (HCA) [7] van de Topsector Energie sluiten direct aan bij de belangen en ambities van stakeholders. Zij nemen de adviezen van Veerman en De Boer over voor Centres of Expertise in het hbo. Ook het onlangs verschenen Masterplan Bèta en Techniek [5] focust hierop.

Het EMT beleid van provincie, regio’s en gemeenten De doelstelling van het Gelderse prioritaire programma Energietransitie [4] is drieledig:

1. De Energie Milieu Technologie (EMT) sector in Gelderland is een belangrijke (en groeiende) economische drager die bijdraagt aan de energietransitie en een biobased economy.

2. Bijdragen aan meer energiebesparing in Gelderland volgens de Europese doelstelling van 20% energiebesparing in 2020 (t.o.v. 2010). Het streven is 2% per jaar.

3. Bijdragen aan meer hernieuwbare energie in Gelderland volgens de Europese doelstelling van 14% in 2020. Het streven is 8% hernieuwbare energie in 2015 in Gelderland.

De keuze voor de EMT sector is onder andere gebaseerd op een keuze voor innovatie en werkgelegenheid. De provincie zet zwaar in op valorisatie en op human capital. Er is een regionale Human Capital Agenda opgesteld in samenspraak met partners van SEECE. Gelderland ziet haar rol als regievoerder en als facilitator vanuit haar opdracht een aantrekkelijk vestigingsklimaat te creëren en scheefgroei op de arbeidsmarkt tegen te gaan. Eén van de doelstellingen van de provincie is om naast Food Valley en Health Valley een EMT Valley te vormen in Oost Nederland. De Gelderse prioritaire gebieden Food Valley (biobased economy) en EMT Valley (duurzame energie) zijn nauw met elkaar verbonden. In de agrofood industrie wordt veel elektrische energie verbruikt, denk bijvoorbeeld aan bakkerijen, zuivelindustrie, koffiebranders en kassen. Dat energieverbruik zal de komende jaren drastisch verlaagd moeten worden om de kostprijs concurrerend te houden en om als bedrijf een duurzaam imago te krijgen. Naast energiebesparing wordt in de agrofoodsector ook (duurzame) energie opgewekt. Bijvoorbeeld in de energieproducerende kas waar het directe zonlicht wordt omgezet in elektriciteit met



solarconcentratietechnieken en bij de verwerking van food reststromen tot energie zoals in GFT vergisters en productie van bio-olie met algen of gistcellen. Hier ligt binnen de HAN de verbinding en samenwerking met het speerpunt Bio-discovery.

Figuur 2 - Foto van de topsector Energie (Bron Platform Bèta Techniek [12])

De gemeente Arnhem heeft het programma Energie [made in arnhem] energiestad. Zij zet daarbij in op duurzaamheid, energiebesparing, opwekking van duurzame energie en de ontwikkeling en stimulering van innovaties en werkgelegenheid in de energie- en milieutechnologie. Op 24 juni 2011 hebben tachtig organisaties, bedrijven en instellingen, waaronder de HAN het convenant Energie made in [Arnhem] getekend. De directeur van de Faculteit Techniek, dr. Janneke Hoekstra, is lid van de Energieraad Arnhem. De gemeente Nijmegen heeft de ambitie om in 2045 zelfvoorzienend te zijn in zijn energieverbruik. Daarom is de gemeente gestart met het co-creatieproces ‘Power2Nijmegen’, samen met bedrijven, organisaties, kennisinstellingen (HAN) en andere deskundigen in de stad. De gemeente vraagt de partijen om op zoek te gaan naar manieren om er voor te zorgen dat Nijmegen in 2045 ongeveer 50 procent minder energie gebruikt en de rest van zijn energie uit duurzame bronnen opwekt. De regio Achterhoek heeft het “Akkoord van Groenlo” opgesteld dat wordt onderschreven door ondernemers, vertegenwoordigers van kennisinstituten (HAN), maatschappelijke organisaties en overheden uit de Achterhoek. Het belangrijkste doel is te komen tot 50 procent CO2-reductie voor 2020. Op den duur moet de regio zelf energie opwekken. De leden komen met initiatieven, geven voorzetten en leggen verbanden dwars door alle Achterhoekse lagen heen.

6.2 De verbinding met werkveld en regio

Netwerk Het thema Duurzame Elektrische Energie is diep geworteld in het DNA van de 4 O’s (ondernemers, onderzoek, onderwijs, overheid) in de regio. Dit wordt zichtbaar door het sterke netwerk “kiEMT”. Stichting kiEMT (kennis en innovatie in Energie- en MilieuTechnologie) is een netwerk van EMT-gerelateerde bedrijven, overheden en kennisinstellingen in Oost-Nederland. Via nauwe samenwerking en kennisuitwisseling bevorderen we samen met kiEMT innovaties en new business op het gebied van energie- en milieutechnologie. Zoals in het kader van



het project Gelderland Valoriseert, waarvan de HAN penvoerder is. Daarin worden kansrijke innovaties en nieuwe levensvatbare EMT initiatieven in de regio gescout, gescreend en ondersteund. De HAN is hoofdparticipant van kiEMT, faculteitsdirecteur van de Faculteit Techniek van de HAN, mw. Janneke Hoekstra, heeft zitting in het bestuur van kiEMT en Collegelid mw. Kristel Baele heeft zitting in de Raad van Advies. kiEMT is founding partner van SEECE en heeft zitting in de stuurgroep. Kennisvalorisatie door toegepast onderzoek en “dienstverlening”-projecten met lectoraten en studenten worden ook door de regionale overheden van groot belang geacht vanuit de ambitie de regio te profileren op het gebied van duurzame energie. Dit stimuleert het vestigingsklimaat en tempert verdere krimp (zoals bijvoorbeeld de Achterhoek). Bovendien helpt het overheden bij het realiseren van hun klimaatdoelstellingen.

Internationale en Euregionale samenwerking De transitie naar duurzame energie is een mondiaal thema. Daarom wordt internationale samenwerking benut, gezocht en uitgebreid. Belangrijk daarin is de samenwerking met Duitse partners in het NL-D Euregiogebied Rhein-Waal resp. de deelstaat Nordrhein-Westfalen (NRW). Het Nederlandse Topsectorenbeleid kent zijn tegenhanger in het NRW Clusterbeleid. De relevantie van het thema blijkt uit het bestaan van twee Clusters rondom Energie en één Cluster rondom EMT. Voor het speerpunt liggen allereerst interessante en ruime samenwerkingsmogelijkheden en -partners binnen het NRW Cluster 'EnergieForschung NRW' met zijn 3 regionale Clusters en netwerken. Daarnaast liggen binnen het NRW Cluster uitdagende samenwerwerkingsmogelijkheden en -partners. Ook de Hochschule Rhein-Waal is een belangrijke partner van de HAN op dit thema [19]. Met de Westfälische Hochschule (vestiging Bocholt) en de Fachhochschule Münster wordt nauw samengewerkt in het euregio project EnergieKlima2020 [20]. Verder richt SEECE zich expliciet op bedrijven die actief zijn in ontwikkelings- en BRIC landen, omdat daar betrouwbare en betaalbare elektriciteit van doorslaggevend belang is voor duurzame maatschappelijke ontwikkeling. Veel regionale bedrijven hebben businessmodellen (mvo) die zich richten op off-grid installaties in deze regio’s. Samen met Nuffic en de Hanzehogeschool wordt samenwerking met Russische Universiteiten gezocht in het kader van Living Lab Energy [21].

6.3 Risicoanalyse

Hieronder staan de belangrijkste risicofactoren en kritische succesfactoren en de maatregelen die wij in de opzet van SEECE al genomen hebben om deze risico’s beheersbaar te houden. Risico’s zijn:

Beëindiging van bekostiging van deeltijdopleidingen; in de politiek wordt dit item genoemd. Als deeltijdopleidingen niet meer worden bekostigd en studenten of bedrijven de hele studie zelf moeten bekostigen dan zal het aantal deeltijd studenten fors kunnen afnemen. De huidige regering lijkt geen plannen te hebben om de deeltijdbekostiging af te schaffen. Doordat wij onze (nieuwe) deeltijdklassen in het kader van SEECE een duaal karakter geven waarin

het langjarig commitment en de bijdragen van de netbedrijven en ingenieursbureaus is verzekerd is het risico aanzienlijk afgezwakt.

Onvoldoende commitment en bijdragen van bedrijven. Door het aanhouden van de crisis kunnen bedrijven onvoldoende hun commitment met en bijdrage aan het SEECE programma leveren. Of door de aanhoudende crisis krijgt SEECE onvoldoende opdrachten vanuit het bedrijfsleven. Doordat onze founders vooral grote net(infra)bedrijven zijn die nauwelijks conjunctuur- en

marktgevoelig zijn is dit risico voor een belangrijk deel afgedekt. Daarnaast zullen we door het aangaan van internationale contacten op dit wereldwijde thema ook minder afhankelijk worden van de Nederlandse economie en arbeidsmarktsituatie. Het beleid van onze partnerbedrijven is er op gericht om juist tijdens de crisis te investeren (middels SEECE) in hun lange termijn arbeidscapaciteit. Het 4-jarige deeltijdtraject is hier een goed voorbeeld van. Zij hebben dan een toevoerlijn aan arbeidscapaciteit gecreëerd voor de periode na de crisis en als de tekorten aan bètatechnici echt nijpend gaan worden. De founders zijn vertegenwoordigd in de stuurgroep van SEECE en zij hebben op de eerste stuurgroepvergadering hun expliciete langjarig commitment uitgesproken.



Om de bijdragen van MKB bedrijven structureler in te bedden in SEECE zetten we bij verschillende bedrijven (of clusters van bedrijven) innovatiecentra op waar onze studenten en lectoraten heel nauw en structureel verbonden zijn met de business van die bedrijven. In 2013 gaan al tenminste twee van deze EMT innovatiecentra van start.

Uitblijvende groei van de reguliere instroom van voltijd studenten. De instroom van studenten in technische opleidingen blijft een aandachtspunt dat moeilijk is te sturen. Daarom hebben we een meer sporen beleid ingezet vanuit SEECE om de uitstroom naar de

energiesector te vergroten: 1. Gericht op maatschappelijk geïnteresseerde bèta’s (generalisten) door structureel in de

energieopleidingen aandacht te besteden aan de maatschappelijke transitie naar duurzame energie

2. Gericht op talentvolle studenten (m.n. vwo-ers) die meer uitdaging willen in hun studie en een goede doorstroom naar een masteropleiding

3. Gericht op de carrière bèta’s door valorisatie en ondernemerschap expliciet aan het thema en de opleidingen te verbinden

4. Gericht op studenten met een vooropleiding waarvoor weinig baanperspectief is. Hiervoor bieden we unieke leer-werktrajecten (deeltijd) voor studenten die hun studie moeten of willen koppelen aan een betaalde baan (in de energiesector).

5. Gericht op internationale Engelstalige studenten. De deelnemende instituten hebben hier nog geen ervaring mee, terwijl er wel internationale vraag is naar opleidingen gericht op energietransitie, vooral in opkomende economieën.

Onvoldoende belangstelling van studenten voor het topprogramma. Er wordt een flinke extra tijdsinvestering gevraagd van de topstudenten. Dit risico denken wij voldoende af te dekken door niet alleen te kiezen voor excellente studenten

die door willen naar master, maar het toptalentprogramma ook aan te bieden aan ondernemende studenten die tijdens hun studie al willen beginnen met een zakelijke carrière. Tenslotte stellen we het talentprogramma open voor studenten van andere hogescholen en (buitenlandse) universiteiten.

Wij denken dat met name door ons brede portfolio (onderwijs, onderzoek en valorisatie) en de genoemde risicospreiding SEECE een stabiele en positieve businesscase heeft, zowel in de opbouwfase als over 4 jaar. Wij zijn in staat gebleken om, ondanks de huidige economische crisis, voldoende bedrijven en instellingen te vinden die partner van SEECE willen worden en willen investeren. Daarom hebben we er alle vertrouwen in dat wij na de crisis zakelijk en commercieel gezien nog succesvoller zullen worden.



7 Organisatie en governance

7.1 Publiek private samenwerking

Het publiekprivate samenwerkingsverband SEECE heeft een stuurgroep waarin zowel bedrijfsleven als onderwijs zijn vertegenwoordigd. Daarnaast wordt een Programmaraad ingesteld uit de deelnemende interne en externe partijen. De programmaraad heeft 7 secties (langs de 7 programmalijnen) waarvan de directeuren van betrokken instituten, CPM, SBC en lectoren de programmaleiding hebben. Zij fungeren als opdrachtgever voor de projectleiders in die secties. Dhr. Tinus Hammink is aangesteld als programmamanager voor SEECE. Hij geeft sturing aan de verdere ontwikkeling van het speerpunt en van het expertisecentrum. Zie ook Figuur 3.

Stuurgroep

Programmamanager

Programmalijnen

Vergroten uitstroom DEE

bachelor

Projecten

Verbeteren kwaliteit DEE

uitstroom

Projecten

Toename DEE onderzoek &

valorisatie

ProjectenOpwekking

Opslag en E-mobilitySmart Grids

Toename DEE post HBO en

master

Projecten

Programmaraad

*DEE = Duurzame Elektrische Energie

Figuur 3 - Organogram expertisecentrum Duurzame Elektrische Energie

De programmamanager is tevens key account manager voor de belangrijkste relaties en “coördineert” de acquisitie en het accountmanagement via andere kanalen, zoals Smart Business Centre, KiEMT, Regionale Centra voor Technologie (RCT’s), lectoraten en opleidingen.

Stuurgroep De primaire partners zijn op bestuursniveau vertegenwoordigd in de stuurgroep. In deze stuurgroep zit namens de HAN de faculteitsdirecteur techniek (voorzitter) en de instituutsdirecteur van engineering. Naast de grote (Alliander, TenneT) en onderzoeksbedrijven(KEMA) is het MKB vertegenwoordigd door KIEMT en Alfen bv, een MKB bedrijf waar al intensief mee wordt samengewerkt. De programmamanager rapporteert aan de stuurgroep. Het businessplan en de operationele jaarplannen worden door de programmamanager in samenspraak met de programmaraad opgesteld en ter goedkeuring voorgelegd aan de stuurgroep. In de stuurgroepvergadering van 18 december 2012 is dit businessplan goedgekeurd. De stuurgroep komt ca. drie keer per jaar bij elkaar, waarvan tenminste 1x samen met de programmaraad en bij voorkeur gecombineerd met een inhoudelijk “event” waar hun acte de presence belangrijk is.



Programmaraad De programmaraad SEECE bestaat uit vertegenwoordigers van de interne partners

o Instituut Engineering o Instituut Built Environment o Lectoraat Duurzame Energie o Lectoraat Meet- en regeltechniek o Lectoraat Voertuigmechanica o Cursussen Post-hbo en maatwerkopleidingen (CPM) o Lectoraat Total Quality Management (TQM) in organisatienetwerken o Smart Business Center (SBC) o Centrum voor ondernemerschap (CvO)

en de externe partners waarmee in de projecten van de verschillende programmalijnen (BIJLAGE 4) substantieel en structureel wordt samengewerkt. Onder leiding van de programmamanager stellen zij de operationele jaarplannen op en acteren als “eigenaar” van SEECE. Onderzoeks- en andere kennisinstellingen participeren (en sturen) vooral in de programmalijnen en projecten. Overheden willen vaak niet bestuurlijk vertegenwoordigd zijn in een expertisecentrum vanwege vermenging van belangen (verstrekken en toezien op subsidies versus verantwoordelijkheid voor de uitvoering). Door de programmamanager van SEECE zullen deze partijen echter wel als key-accounts behandeld worden. Hierbij wordt nauw afgestemd en samengewerkt met het overleg op bestuurlijk niveau (via de HAN programmamanager Kennispoort, Noël Maertens). Dit betreft onder andere de partijen: provincie Gelderland, gemeentes Arnhem, Nijmegen en Doetichem (regio Achterhoek).

7.2 Intellectueel en fysiek eigendom

Deelnemende partijen behouden in beginsel de intellectuele eigendomsrechten op door of voor deze partijen ontwikkelde formats, opleidingen, diensten, producten, onderwijsprogramma’s of onderwijsmaterialen. Het gaat dan om intellectuele eigendomsrechten die zijn ontstaan vóór het aangaan van de samenwerking. Indien nodig zal de betreffende partner / intellectueel eigenaar een creative commons licentie verlenen aan het samenwerkingspartners. Daarbij kan de betreffende eigenaar ervoor kiezen om:

SEECE toe te staan het werk waarop het intellectuele eigendomsrecht rust te kopiëren, distribueren, vertonen, en op te voeren, en om afgeleid materiaal te maken dat op daarop gebaseerd is – maar uitsluitend als de eigenaar vermeld wordt als maker; (optie ‘naamsvermelding’) of

SEECE toe te staan het (afgeleide) werk waarop het intellectuele eigendomsrecht te kopiëren, vertonen, distribueren en opvoeren, mits niet voor commerciële doeleinden, (optie ‘niet-commercieel’) of

SEECE toe te staan het werk waarop het intellectuele eigendomsrecht te kopiëren, vertonen, distribueren en opvoeren, mits het werk in originele staat blijft. Het is SEECE in dit geval niet toegestaan het werk te gebruiken als basis voor nieuw materiaal, (‘optie geen afgeleid werken’)

SEECE toe te staan van het werk afgeleid materiaal te maken onder de voorwaarde dat SEECE het onder dezelfde licentie vrijgeeft als het originele werk (optie ‘gelijk delen’)

Al hetgeen dat vanaf de ingangsdatum van de samenwerking door één of meerdere partijen bij de samenwerking wordt ontwikkeld in het kader van de doelstelling van de samenwerking, wordt in beginsel (intellectueel) eigendom van SEECE. Aan de partners binnen de samenwerking wordt – gedurende de periode dat zij deel uitmaken van de samenwerkig – een creative commons licentie verleend slechts te gebruiken binnen de samenwerking. Met andere woorden: SEECE behoudt al zijn rechten, maar geeft aan de andere partners toestemming om zijn werk te verspreiden, met anderen te delen of bij sommige licenties ook om het werk te bewerken (de hierboven beschreven optie ‘naamsvermelding’ eventueel gecombineerd met optie ‘gelijk delen’). Bij beëindiging van de samenwerking met betrekking tot een partner - anders dan vanwege een toerekenbare tekortkoming in de nakoming door die partner of het faillissement of de surseance van betaling van die partner - zullen partijen te goeder trouw onderhandelen over voortzetting van de hiervoor bedoelde licenties tegen een marktconforme vergoeding.



7.3 Verantwoording

Via interne rapportages(4 mnd, 8 mnd en 1 jaar) die onderdeel uitmaken van de planning en controlecyclus van de HAN wordt door de programmamanager verantwoording afgelegd aan de stuurgroep. Daarnaast worden de interne viermaandsrapportages ter informatie toegezonden aan de programmaraad. De programmaraad heeft de bevoegdheid om naar aanleiding van de rapportages de programmamanager (ongevraagd) van advies te voorzien. Dit advies kan leiden tot bijsturing van het tot dat moment gevoerde beleid. Jaarlijks wordt een nieuw beleidsplan opgesteld met prestatie-indicatoren en aan het einde van het jaar wordt er een inhoudelijk en financieel “jaarverslag” opgesteld. Dit beleidsplan en jaarverslag dienen te worden goedgekeurd door de stuurgroep. Via de voorzitter van de stuurgroep (de faculteitsdirecteur van FT) vindt verantwoording naar het CvB van de HAN plaats. Naast deze interne rapportage structuur vindt er jaarlijkse verantwoording plaats aan de daarvoor door OCW aangewezen instantie.

8 Uitvoering

8.1 Activiteiten in 2013

De operationalisering van het expertisecentrum vindt plaats langs de zeven programmalijnen (zie BIJLAGE 4) en door middel van professioneel projectmanagement. Deze paragraaf geeft een overzicht van de activiteiten van SEECE die in ieder geval in 2013 al zullen worden uitgevoerd. De resultaten van die activiteiten staan erbij of worden elders in het businessplan genoemd als het meerjarige activiteiten betreft. Het overzicht is zeker niet uitputtend en compleet. De uitwerking van de 7 programmalijnen naar SMART geformuleerde projecten zal in de eerste weken van 2013 plaatsvinden. De belangrijkste activiteiten zullen door de programmamanager aan de (voorzitter van) de stuurgroep SEECE worden voorgelegd voor finaal akkoord. Uiterlijk in maart zullen alle SEECE projecten die in 2013 starten geformuleerd zijn en integraal met de stuurgroep worden besproken. Daarmee is het overzicht tijdig gereed voor het eerste bezoek van de review commissie dat rond de zomer van 2013 zal plaatsvinden. Dan zullen ook de SEECE activiteiten die vanaf 2014 worden gestart concreter beschreven zijn.

ACTIVITEITENOVERZICHT 2013

Opstarten van het programmabureau SEECE en de programmaraad

Opstellen en uitvoeren van het communicatieplan en de communicatie middelen: website in HAN format, interactieve community site, nieuwsbrief, evenementen- en jaarkalender, planning stuurgroep- en programmaraadbijeenkomsten

Vaststellen en uitvoeren accountmanagement, inclusief activiteiten en output

Organiseren van bemensing; met name in samenwerking met het lectoraten Duurzame Energie en Meet & Regeltechniek en het instituut Engineering

Installeren van de programmaraad SEECE: beschrijven van taken en bevoegdheden. Invullen en bemensen van de zeven secties langs de programmalijnen.

Activiteiten in de zeven programmalijnen vanuit de zeven secties van programmaraad SEECE 1. Sectie en programmalijn: Vergroten van de uitstroom (o.l.v. Herman Janssen)

Start in september met 2 nieuwe deeltijdklassen met duaal karakter (E en W)

Start voorbereidingstraject (jaar) voor nieuwe deeltijdklas elektrotechniek (voor netbedrijven)

Campagnes formuleren en starten om VO leerlingen en mbo studenten te interesseren (in samenwerking met de Commissie Instroom en Aansluiting van de faculteit (CIA)

Ontwikkelen van voorlichtings- en wervingsmateriaal en activiteiten voor scholieren waarin zij het thema duurzame energie beleven

Specifieke duurzame energie “voorlichting” op open dagen en havo / vwo dagen bij de HAN

Ondersteunen en toerusten van docenten (professionalisering) van VO en mbo

Starten van een multidisciplinair boegbeeldproject duurzame energie: het HAN Solarboot project; ontwikkelen, bouwen en testen door studenten in 2013



2. Sectie en programmalijn: Verbeteren van de uitstroom (o.l.v. Herman Janssen)

Starten van de minoren New Energy & Me (NEM) en Engineering of Energy Equipment (EEE)

Versterken van de minoren: Power minor en Windminor

Voorbereiden en uitvoeren van de projectweek Duurzame Energie (werken aan bedrijfsopdracht door alle 1e jaars studenten van Engineering)

Specificeren en (bij go) ontwikkelen van en werven voor een nieuwe bouwkunde leerroute “duurzaam en energieneutraal bouwen” (speciale “talent”klas vanaf eerste jaar) [22]

Specificeren, ontwikkelen en starten talentprogramma (in combinatie met bovenstaande)

Met partners werven en “definiëren” van duurzame energie onderzoeken valorisatieopdrachten voor studenten en topstudenten

Onderzoek naar en bijstelling van stage- en afstudeerprocedures (ten minste voor de energieopleidingen). Doelstelling: studenten beter kunnen leiden naar de opdrachten van SEECE partners (incl. lectoren) en vergroten aantal studenten dat tijdens studie aan energievraagstukken werkt

3. Sectie en programmalijn: Toename valorisatie (o.l.v. Jonathan van Deutekom)

Inventarisatie en articulatie van valorisatiebehoeftes van de SEECE partners i.s.m. Gelderland Valoriseert EMT, inclusief scouting en bootcamps

Start van HAN EMT broedplaats duurzame energie (ook voor buitenlandse studenten). Tenminste 25 studenten zijn daarin actief in 2013

Start van tenminste 2 innovatiecentra duurzame energie bij bedrijven (of bedrijvenparken), waar tenminste 10 studenten actief zijn

Start maken in met inventarisatie van de (DE)faciliteiten van de SEECE partners t.b.v. facility sharing

Starten met internationale samenwerking op het thema duurzame energie. Met name in de EUREGIO (HRW) en middels NUFFIC. Concrete en zichtbare start van deze samenwerking door docenten/of studentuitwisseling op gezamenlijk onderzoek- of valorisatieprogramma

4. Sectie en programmalijn: Toename onderzoek decentrale opwekking (o.l.v. Piet Sonneveld)

Realiseren van funding voor ten minste 1 groot onderzoeksproject (bij voorkeur Rewicon en/of Gezoncon) waarin docenten, toptalenten en master studenten kunnen participeren (middels cofinanciering vanuit SEECE).

Start van het project met HRW: Solar Thermal Energy Conversion Devices [19]

Start van tenminste één nieuw project energieneutraal bouwen (bv SETS voorstel)

5. Sectie en programmalijn: Toename onderzoek decentrale opslag en e-mobility (o.l.v. Edwin Tazelaar)

Uitvoeren COMANDO project in het kader van samenwerking met Hanzehogeschool (Flexinet), betrekken van docenten en (top)studenten en realiseren proefopstellingen.

Realiseren van funding voor ten minste 1 vervolg project hierop (bijvoorbeeld in SETS (UT/Saxion) verband waarin docenten, toptalenten en master studenten kunnen participeren (middels cofinanciering vanuit SEECE)

6. Sectie en programmalijn: Toename onderzoek Smart Grids (o.l.v. Aart Jan de Graaf)

Verankeren SOPRA installatie in onderwijs en onderzoek van de HAN en verbinden met vervolg onderzoeksproject CSGrip. (de meeste bedrijven uit dit consortium zijn ook SEECE partner)

Bemensen van HAN aandeel in CSGrip project (komende jaren) met name door docent/onderzoekers, toptalent(bachelor) en master studenten te laten participeren en professionaliseren (middels cofinanciering vanuit SEECE). Maar ook door experts in te huren van de SEECE partners. Het is van groot (en strategisch) belang dat we snel en gericht expertise opbouwen op het nieuwe thema Smart Grid. We kunnen hierin een unieke positie innemen en claimen die veel gevraagd en essentieel is.

Starten concrete samenwerking in het experience center Watt connects (KEMA, Alliander, TenneT)

7. Sectie en programmalijn: Toename (duurzame) energie gerelateerde na- en bijscholing (o.l.v. Bram Steennis)

Ontwikkelen, werven en uitvoeren (met een minimum van 10 kandidaten) van een voorbereidingsjaar voor de nieuwe deeltijdopleiding met en voor de netbedrijven. Toeleiden en toerusten van mensen met een (voor)opleiding met weinig baanperspectief naar dit leer/werk traject bij de netbedrijven. In afstemming met de Gelderse ROC’s die samen ook tenminste 20 kandidaten gaan “voorbereiden”



Ontwikkelen en uitvoeren van de docenttrainingen duurzame energie (voor tenminste 20 mbo, VO en hbo docenten

Ontwikkelen, vermarkten en verzorgen van de nieuwe hbo-cursus Toegepaste (duurzame) energietechniek voor bedrijfsleven voor technische medewerkers op HBO-niveau in bedrijven en organisaties. De ontwikkeling is inmiddels gestart (december 2012); de cursus wordt vanaf augustus 2013 aangeboden.

Aanpassen van bestaande HPBO-docentencursus Duurzame energie naar een algemene docentencursus Duurzame energie (basiscursus) voor docenten in het MBO en HBO. Aanpassen en vermarkten eerste semester 2013, aanbieden vanaf tweede semester 2013

Aanpassen van bestaande HPBO-docentencursus Duurzame energie naar een specifiek technische docentencursus Duurzame energie voor techniekdocenten in het MBO en HBO. Aanpassen en vermarkten eerste semester 2013, aanbieden vanaf tweede semester 2013.

Marktonderzoek, ontwikkelen, vermarkten van nieuwe hbo-(basis)cursus Bedrijfsadviseur duurzame energie. Voor (energie)medewerkers, coördinatoren en adviseurs duurzame energie binnen bedrijven. Marktonderzoek, ontwikkelen en vermarkten tweede semester 2013; aanbieden vanaf eerste semester 2014

8.2 Planning

In onderstaande tabel wordt de planning van activiteiten over de jaren 2013 tot 2016 aangegeven.

Tabel 1 - Planning

Jaar: 2013 2014 2015 2016 2017

Oprichten, ontwikkelen en operationaliseren van het samenwerkingsverband / expertisecentrum

Oprichten samenwerking

Inrichten organisatie

Uitwerken, ontwikkelen en vermarkten van het productportfolio

Werving en communicatie

Regulier onderwijs uitbreiden

Mbo doorstroom

TOPtalentenprogramma

Uitbreiding cursussen

Contract R&D

Uitbreiding lectoraten

Professionalisering

Valorisatie

Starters

Legenda Voorbereiden Ontwikkelen en pilots Afronding/operationeel



BIJLAGE 1. Toelichting bij de beoogde groei van in- en uitstroom

De doelstelling van SEECE is een groei van 250 % (van 110 nu naar 280 in 2016) van de uitstroom van HAN studenten (en dus van arbeidscapaciteit) die tijdens hun studie substantieel aan beroepstaken en vraagstukken uit de energie gerelateerde sector gewerkt hebben en die voldoende zijn toegerust om direct in die sector te kunnen gaan werken. Deze profielen en beroepstaken ontwikkelen wij in nauw overleg met de bedrijfspartners van SEECE. Deze substantiële en blijvende groei realiseren wij:

a. doordat de instroom van de opleidingen Elektrotechniek en Werktuigbouwkunde tussen 2013 en 2016 met 50% gaat groeien (van 161 naar 235). In beide opleidingen is “energietechniek” een belangrijke kern van de opleiding. De groei wordt vooral gerealiseerd bij de deeltijd en duale opleidingen bij elektrotechniek.

b. door bij alle opleidingen van het instituut Engineering structureel en substantieel aandacht te besteden aan (de transitie naar) duurzame energie. Dit doen we in de onderwijscasuïstiek, bij stages en afstuderen en in de minoren.

c. door studenten van andere opleidingen van de Faculteit Techniek en van de andere faculteiten van de HAN te ondersteunen met onderwijscasuïstiek, minoren en stage- en afstudeer opdrachten binnen het thema duurzame energie.

Deze doelstellingen zijn realistisch en haalbaar gekwantificeerd. Onze passie en ambities gaan hier boven uit, zowel kwantitatief als qua nieuwe initiatieven. Zo willen we:

onderzoeken of we een buitenlandse / Engelstalige klas “energietechniek” kunnen starten in 2015 of 2016

ondersteunen bij het structureel toeleiden van meer mbo studenten naar deze sector en die later mogelijk opscholen naar hbo. Dit doen we in RxH verband en samen met de bedrijven. De ROC’s in de regio starten een Centrum voor Innovatief Vakmanschap, EMT Oost.

studenten van andere hogescholen interesseren en toerusten voor een baan in de energiesector middels

- het aanbieden van landelijke minoren die worden ontwikkeld samen met de sector (zoals de power minor),

- studenten van andere hogescholen (en uit het buitenland) een energiegerelateerde stage / afstudeer opdracht aan te bieden vanuit de lectoraten en samen met bedrijven (met name ook via ons talentprogramma duurzame energie).

Het uitgangspunt is dat de instroomgroei van Engineering wordt veroorzaakt door studenten die komen voor het speerpunt “duurzame energie”. Er vindt dus geen kannibalisering plaats. Het speerpunt is juist een enabler voor groei. De instroomtoename vanaf 2012 zal pas vanaf 2016 leiden tot meer uitstroom. Bovendien lijdt de uitstroom van elektrotechniek en werktuigbouw tot 2016 nog onder daling van de instroom in de afgelopen jaren. Dit effect zal getemperd worden door de beoogde studierendementtoename (uitvalvermindering) van engineering studenten.

Energiegerelateerde Instroom

E +wtb Overig eng Overig FT Totaal

2012 161 161 2016 235 235

Energieopgeleide Uitstroom

2012 70 15 25 110 2016 2018

80 100

110 120

90 100

280 320



BIJLAGE 2. Trackrecord van de partners Bedrijven Alliander Netwerkbedrijf Alliander wordt gevormd door Liander, Endinet en Liandon. Samen zorgen zij voor onderhoud, vernieuwing, uitbreiding en aanpassing van het energienetwerk in grote delen van Nederland. Via dit netwerk transporteren zij elektriciteit en gas naar 3,3 miljoen klanten in Nederland. Daarnaast zijn zij dé specialist als het gaat om complexe private energienetten en installaties. Het hoofdkantoor van Alliander is gevestigd in Arnhem. Alliander heeft 6647 medewerkers en een omzet van 1,6 miljard euro (2011). DNV KEMA DNV KEMA Energy & Sustainability werkt wereldwijd op het gebied van energieconsultancy, testen en certificeren, risicomanagement en verificatie. KEMA werkt in meer dan 30 landen en heeft meer dan 2300 werknemers. De netto omzet in 2011 bedroeg 258,1 miljoen euro. Het hoofdkantoor van KEMA is gevestigd in Arnhem. TenneT TenneT is in Europa de eerste net operator voor elektriciteit die over grenzen heen opereert. TenneT is de landelijke netbeheerder en beheert het 110 kV-, 150 kV-, 220 kV- en 380 kV-transportnet. TenneT is door de Energiekamer aangewezen als Transmission System Operator (TSO). Zij beheren ongeveer 20.000 kilometer hoogspanningsleidingen met 35 miljoen eindgebruikers in Nederland en Duitsland. Hun focus is de ontwikkeling van een energiemarkt die geheel Noordwest Europa bestrijkt en om hernieuwbare energie te integreren. Hun belangrijkste taak is het bewaken van de betrouwbaarheid en de continuïteit van de elektriciteitsvoorziening in Nederland en een belangrijk deel van Duitsland: 24 uur per dag, 365 dagen per jaar. TenneT levert diensten en taken die tot doel hebben de elektriciteitsmarkt verder te ontwikkelen en goed te laten functioneren. Ook leveren zij diensten die de marktwerking en de ontwikkeling van een duurzame energievoorziening stimuleren. Het hoofdkantoor van TenneT is gevestigd in Arnhem. TenneT heeft ongeveer 2000 medewerkers en een omzet van 7,3 miljard euro. Watt connects Watt connect is hét netwerk voor professionals en broedplaats voor nieuwe ideeën en startende bedrijven op het gebied van intelligente energiediensten en producten. Er is een demonstratiecentrum op Energy Business Park Arnhems Buiten waar je op inspirerende en interactieve wijze kennis kunt maken met Smart grids, de intelligente energienetwerken. Watt connects is een idee vanuit drie toonaangevende energiebedrijven: DNV KEMA, Liander en TenneT. Watt connects sluit aan bij de ontwikkeling van intelligente energienetten door de aanleg en ingebruikname in praktijksituaties op kleinere schaal te simuleren en te demonstreren. In het centrum worden nieuwe technieken, diensten en applicaties gedemonstreerd, en bezoekers kunnen gebruik maken van simulatietools. Bedrijven HAN Smart Business Center (SBC) Het HAN SBC is een netwerk dat in beweging is en beweging veroorzaakt! HAN SBC wil de concurrentiepositie van het MKB helpen versterken door samen met het regionale bedrijfsleven kennis te ontwikkelen, toe te passen en te delen. SBC brengt vraag en aanbod bijeen en faciliteert in het opzetten van projecten met deelnemers van het netwerk. Het gaat om kennisuitwisseling of ondersteuning bij onderzoek, advies rondom innovatie, ontwikkeling en verbetering van producten, diensten en processen. HAN SBC maakt gebruik van de aanwezige kennis binnen de HAN. Er zijn veel mkb bedrijven uit de regio Arnhem Nijmegen aangesloten bij HAN SBC. ALFEN Alfen levert producten en diensten voor de distributie van elektrische energie. Zij zijn gespecialiseerd in hoog-, midden- en laagspanning en bieden geïntegreerde oplossingen met een duurzaam en hoog innovatief karakter, beproefde veiligheid en optimale bedrijfszekerheid. Alfen is sinds jaar en dag een begrip binnen de Nederlandse elektriciteitsdistributiewereld. Zij zijn specialist op het gebied van transformatorstations, behuizingen en schakelapparatuur. Alfen is uitgegroeid tot een onafhankelijk, sterk oplossingsgericht kenniscentrum voor middenspannings- netwerkaansluitingen en alle bijbehorende activiteiten. Alfen werkt samen met diverse marktpartijen, waaronder netwerkbedrijven, in innovatieve projecten. Alfen is gevestigd in Almere



RenQi RenQi is opgericht in 2008 door KEMA, TNO en Hanzehogeschool Groningen vanuit de overtuiging dat ze gezamenlijk meer kunnen bereiken dan de som van elk van hen afzonderlijk. RenQi is opgericht vanuit het besef dat voor de inpassing van nieuwe energiesystemen een aanpassing nodig is van de energie-infrastructuur. Teams van professionals en studenten voeren toegepast onderzoek uit. Deze combinatie levert vernieuwende en kwalitatief hoogwaardige resultaten op die ondermeer leiden tot nieuwe economische bedrijvigheid. RenQi wil een open innovatieplatform zijn en nodigt iedereen uit om mee te doen. De onderzoeksvelden van RenQi zijn: duurzaamheid van de energie-infrastructuur, integratie van duurzame technologiën, regelgeving, integratie van duurzaam gas, consumentengedrag. CAD2M CAD2M automatiseert en integreert complete ontwerpen productieomgevingen in de ontwerpen maakindustrie. Zij leveren kennis en oplossingen van marktleiders zoals SolidWorks, SolidCAM en Dimension. CAD2M is in 2003 ontstaan uit een strategische alliantie met Care Innovation. Het hoofdkantoor is gevestigd in Doetinchem. CAD2M is gespecialiseerd in het optimaliseren van het ontwerp naar markt proces. CAD2M levert kennis, advies en oplossingen van marktleiders zoals SolidWorks, SolidCAM en Dimension Printing, met systemen voor CAD/CAM & PDM, simulatie, productconfiguratie en 3D printing. Qconcepts Q-concepts ontwikkelt (product)concepten en labels, zowel in opdracht als vanuit eigen initiatief met eigen expertise en kennis van de markt. Alle verschillende labels dragen een eigen identiteit en uitstraling, maar vormen samen het bedrijf Q-concepts. De concepten die Q-concepts ontwikkelt zijn allemaal gericht op techniek in combinatie met land, lucht, water en lucht, of een combinatie van die elementen. Doelgroep van Q-concepts zijn zakelijke partners die geïnteresseerd zijn in het laten ontwikkelen of opzetten van een hoogstaand technisch product dat door de uitvoering en afwerking zich ook duidelijk kenmerkt als een lifestyleproduct. Q-concepts wil de techniek combineren met het gebruikersgevoel en/of –gemak van haar labels. LinQ Boats www.linqboats.com en Aeronamics www.aeronamics.com zijn labels van Q-Concepts. Q Concept is nauw betrokken bij het Solarboot project van de HAN. IPKW IPKW ontwikkelt ruimten om optimaal te ondernemen. In tegenstelling tot de meer gevestigde industrieparken creëert IPKW bedrijfsruimte vanuit het perspectief van de klanten. Dankzij deze strategie is Industriepark Kleefse Waard uitgegroeid tot een succesvol en vooruitstrevend park. Ze bieden alle ondernemers die willen blijven groeien en innoveren de ruimte om optimaal te ondernemen. Groei en innovatie zijn dan dus ook de belangrijkste drijfveren bij de ontwikkeling van het park.

Stichting kiEMT (kennis en innovatie in Energie- en Milieu Technologie) Algemeen KiEMT (kennis en innovatie in Energie- en MilieuTechnologie) is een netwerk van EMT-gerelateerde bedrijven, overheden en kennisinstellingen in Oost-Nederland. KiEMT bevordert innovaties en ‘new business’ via nauwe samenwerking en kennisuitwisseling. Nieuwe levensvatbare initiatieven in de regio worden door kiEMT gescout, gescreend en ondersteund. KiEMT heeft hiervoor een aantal instrumenten en organisatievormen ontwikkeld die ook in andere valorisatieprojecten ingezet gaan worden: het Gelders Transitie Centrum, De EMT Radar en de EMT Innovatiemotor. KiEMT heeft ca. 230 participanten. De speerpunten van kiEMT zijn: duurzame mobiliteit, biobased economy, gebouwde omgeving, zonne-energie, smart energy (o.a. smart grids). Subsidiënten Arnhems Ondernemers Centrum, Europese Unie (EFRO), Gelderland Onderneemt!, Gemeente Arnhem, Gemeente Duiven, Gemeente Enschede, Gemeente Nijmegen, Kamer van Koophandel, Provincie Gelderland, Provincie Overijssel, Regio Achterhoek, Stedendriehoek Onderneemt Hoofdparticipanten ABN AMRO, Akzo Nobel - T&E, Alliander, ARCADIS, Baker Tilly Berk Nijmegen, BASF, DGMR, Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, Industriepark Kleefse Waard, Kamer van Koophandel Oost-Nederland, KEMA Nederland, Kennispark Twente, Loyens & Loeff, Ontwikkelingsmaatschappij Oost NV, Rabobank Arnhem e.o., Radboud Universiteit, ROC Rijn IJssel, Royal Haskoning, Saxion, TenneT TSO, Thomassen Compression Systems, Twence, Ubbink, Ubbink Solar, Universiteit Twente, Vitens, Wageningen UR

http://www.linqboats.com/

http://www.aeronamics.com/



Participanten Alewijnse Industrie & Utiliteit, Algemeen Octrooi- en Merkenbureau, Ballast Nedam, BASF Polyurethanes Benelux, Berko Kompressoren, Biosoil, Bouwonderneming Oude Wolbers, Bredenoord, btg-btl, Colt international, De Stroomplantage, Deltatechniek Veenendaal, Dirkzwager Advocaten & Notarissen, Dorset Green Machines, Elro Dakbedekking, GMB BioEnergie Zutphen, Greenport Arnhem-Nijmegen, Grontmij, Helicon Opleidingen,Hollander Techniek, HoST, IF Technology, Industriewater Eerbeek, Installect Advies, j4b, Kenniscentrum Bèta Techniek, Kiwa Gas Technology, Linde Gas, MaXmo, Mesys, Mott MacDonald NL, MVGM, MWH, Nathan Import/Export, NedStack, Norske Skog Parenco, Novay, Nuon De Kleef, ReewoudEnergietechniek, Remeha, SITA Recycling Services, Solar Total, Stichting Outdoor Gelderland, Stork Technical Services, Syntens, Tauw, TCN Arnhems Buiten, TNO Technical Sciences, Trigger Film, TTE, Unica Installatiegroep, Universiteit Twente, faculteit Management en Bestuur (Venture Lab Twente), Valstar Simonis, Van Beek Ingenieurs, VAR, Vestas Benelux, Vicoma, Waterschap Rijn en IJssel, Willems technisch adviesbureau, Witteveen en Bos

Onderstaande partijen zijn weliswaar (nog) geen formele SEECE partner, maar wel zo belanghebbend dat ze hier toch genoemd worden Bedrijven Achterhoeks Centrum voor Technologie (ACT) Achterhoeks Centrum voor Technologie is bedoeld om ondernemers in de Achterhoek te ondersteunen bij hun zoektocht naar kennis en innovatie. Daartoe is een directeur aangetrokken die de brug slaat tussen een individuele vraag van een bedrijf naar de kennis omtrent dat onderwerp. Hij legt daartoe contacten met bedrijven en de ons omringende kennisinstellingen zoals Hogescholen, Universiteiten en andere kennisdragers. Het bestuur van de stichting bestaat uit vooraanstaande ondernemers uit de Achterhoek en vertegenwoordigers van de kennisinstellingen. Veel technische bedrijven in de Achterhoek zijn aangesloten bij het ACT. Nuon Nuon, onderdeel van Vattenfall, is een energieonderneming die elektriciteit, gas, warmte en koude produceert en levert aan circa 2,3 miljoen consumenten, bedrijven en organisaties in Nederland. Bovendien biedt Nuon zijn klanten een breed scala aan energiebesparende producten en diensten aan. Nuon streeft naar een betrouwbare, betaalbare en een zo duurzaam mogelijke energievoorziening. Nuon heeft circa 5.800 medewerkers en een omzet van 4,3 miljard euro (2011). Vattenfall heeft circa 34.700 medewerkers. Essent Essent is een energiebedrijf dat gas, elektriciteit, warmte en energiediensten levert aan consumenten en bedrijven. Nederland en België zijn de thuismarkten. Een groot deel van de energie die Essent levert, produceert zij zelf. In de productie van duurzame energie zijn zij de grootste van Nederland. Er werken zo’n 3.800 mensen bij Essent en zij heeft een jaaromzet van 5,8 miljard euro (2011). Het hoofdkantoor staat in 's-Hertogenbosch. Essent is onderdeel van het internationale energieconcern RWE. ENEXIS Enexis beheert het energienetwerk in Noord-, Oost- en Zuid-Nederland. In totaal voorziet zij zo’n 2,6 miljoen klanten elke dag van gas en elektriciteit. Zij onderhoudt en vernieuwt het netwerk (stroomkabels, gasleidingen en stations) en zorgt voor een hoge betrouwbaarheid en veiligheid van het netwerk. Enexis zoekt doorlopend naar innovatieve mogelijkheden om de energievoorziening duurzamer te maken. Zij werkt voortdurend aan een beter, slimmer en efficiënter netwerk en ontwikkelen nieuwe mogelijkheden op het gebied van energie: van stroom tanken voor een elektrische auto tot transport van door klanten opgewekte zonne-energie. Er werken ruim 4.100 mensen bij Enexis en zij heeft een jaaromzet van 1,3 miljard euro (2011).

Overheid Provincie Gelderland, gemeente Arnhem Regionale overheden, die de aansluiting onderwijs-arbeidsmarkt tot speerpunt in zowel het provinciale als gemeentelijke beleid hebben verklaard. Voor beide is de sector duurzame energie speerpunt van economisch beleid.



BIJLAGE 3. Trackrecord van de HAN

Aspect Trackrecord

Opleiden Opleidingen Engineering (op weg naar 2 sterren erkenning conform AISHE methodiek)

Het curriculum van de bacheloropleidingen elektrotechniek en werktuigbouwkunde hebben een zwaartepunt op het gebied van energietechniek (de stand van zaken en de (duurzame) ontwikkelingen) (nu 70 afstudeerders per jaar)

Alle opleidingen - Multi disciplinaire projectweek duurzame energie: o.a. Project GFTvreter (winnaar

van de Gasterra jaartransitieprijs 2011; 50k€) - HPBO project: Duurzame energie in de beroepskolom MBO-HBO (budget 1.882 k€)

Elektrotechniek - (Duurzame) energie courses en projecten (bijv.solarboat), vanaf de propedeuse - Minoren: Intelligent power control (met Tennet) - Green Dream District: TV programma voor jongeren op National Geographic over

duurzame energie (70k)

Werktuigbouwkunde - (Duurzame) energie courses en projecten, vanaf de propedeuse - Minor: Design en operation of energy systems

Technische Bedrijfskunde - Minor: New energy & me; transitie naar duurzame energie (i.s.m. FEM, lectoraat

TQM)

Industrieel Productontwerp - Duurzaam ontwerpen, bijv. Project Solarbike

Embedded Systems Engineering: - Intelligentie in energiesystemen: slimme energiemeters, slimme laadpalen ect. (bijv.

SOPRA) Opleidingen Built Environment (op weg van 2 naar 3 duurzaamheids sterren conform AISHE methodiek)

Bouwkunde en Civiele Techniek - In het hele curriculum is expliciet aandacht voor duurzaamheid - Minoren: Wind energy project management (i.s.m. FEM), Bouwtechniek, Zorggericht

bouwen

Bouwkunde - energieneutraal bouwen en duurzame installatietechniek met expliciet aandacht

voor duurzaamheid - Course 3: Het Passiefhuis - ca. 25 afstudeerders per jaar die expliciet te maken hebben met duurzame

energieaspecten in ontwerp of oplossing Opleiding Automotive

- Automotive Center of Expertise (ACE) met onderzoek en TOPtalentenprogramma - SMILE (sustainable mobility innovation; a learning experience (400k) - Minoren: Aandrijftechniek, Lightweight Structural Vehicle Design

Opleiding Life Sciences - Minor: Industrial microbiology (productie van microbiol oil)

Opleidingen Faculteit Economie en Management - Minor: Management van duurzame ontwikkeling; Wind energy project management

(i.s.m. FT) Commerciële cursussen (CPM)

Elektrische Energietechniek (met smart grids en duurzame opwekking) Beveiliging van hoog- en middenspanningsnetten Elektrische machines (met windmolens) Vermogenselektronica Duurzame mobiliteit Duurzaam. Vast goed! Elektronica voor hybride en elektrische voertuigen

- in totaal ca. 200 cursisten per jaar



Applied Research Master Control Systems Engineering (sinds 1995) - jaarlijks ca. 10 afstudeerprojecten rondom duurzame energie (met

accreditatieoordeel excellent).

Applied Research Master of Automotive Systems (sinds 2010) - jaarlijks 5 tot 10 afstudeerprojecten rondom duurzame mobiliteit (met

accreditatieoordeel excellent).

Bij- en nascholing voor docenten van vmbo’s en ROC’s

Maatwerk opleidingen en Incompany trajecten voor bedrijven uit de energiegerelateerde sectoren

Expertise Lectoraat Duurzame Energie: decentrale opwekking (solarconcentratie, Rewicon, SEFE), Opslag (Comando) en Transport c.q. Smart Grids en Mini Grid (SOPRA)

Lectoraat Meet- en regeltechniek: Meet- en regeltechniek van energiestromen en energieomzettingen

Lectoraat Voertuigmechatronica: technische aspecten van duurzame mobiliteit en energiemanagement met een focus op de meest geavanceerde ontwikkelingen in de voertuigaandrijving: batterij-elektrische en hybride aandrijvingen en aandrijvingen gebaseerd op brandstofceltechnologie

Lectoraat Total Quality Management (TQM) in organisatienetwerken: Duurzame energie en besparing in de industrie, ontwikkelen en toepassen DOSIT methodiek. Het lectoraat heeft diverse lezingen en workshops gehouden op het thema duurzaamheid.

Expertisecentrum Energieneutraal Bouwen; Intermediair tussen het bedrijfsleven en de HAN waarin het kennis verzamelt, ontwikkelt en verspreidt. Het expertisecentrum streeft naar een energieneutrale bebouwde omgeving, ontstaan door middel van een unieke combinatie van innovatief, duurzaam en integraal ontwerpen. Het expertisecentrum heeft een docententraining verzorgd voor docenten van mbo en hbo en een presentatie in Arhus, Denemarken over de stand van zaken met betrekking tot energieneutraal bouwen in Nederland. Zie ook www.energieneutraalbouwen.nl

Goede internationale beoordeling van het onderzoek in hbo lectoraten

Centrum voor ondernemerschap in het hbo

HAN Smart Business Centre als kanaal naar de markt

Concrete projecten hbo en bedrijfsleven

Voorbeelden van onderzoeksprojecten (dit overzicht is verre van volledig)

COMANDO Congestie management van elektriciteitsnetten door decentrale opslag (budget: 100k€)

Flexinet programma: samenwerking met Hanze hogeschool (budget 1.059k€)

SOPRA Sustianable off grid powerunit for rural areas (budget: 1,2M€)

CPV Concentrated solar power; energie oogsten m.b.v. thermoacoustische generator

Euregio Klimaat Energie 2020 i.s.m. Fachhochschule Münster, vestiging Steinfurt (Fachbereich Energie-Gebäude-Umwelt) en Westfälische Hochschule vestiging Bocholt (Elektrotechnik-Informatik) (budget 918 k€)

Gelderland Valoriseert (in energie en milieutechnologie); (budget 12.563 k€)

Sustainable new business in a built environment; RAAK project (lectoraat TQM)

Van passiefhuizen tot energieleverende woningen met cradle to cradle materiaalgebruik; RAAK project; het ontwikkelen van zes zeer duurzame sociale huurwoningen (Energieneutraal Bouwen i.s.m. FH Münster); (budget 348 k€)

Groene daken: duurzame proefdaken bij de HAN voor onderwijs en performance monitoring (budget 70k€)

Electric Power train (EPT) project

Regelstrategieën voor brandstofcelgebaseerde energiesystemen; met Nedstack en Hytruck (hbo budget 350 k€)

Hybrid Tuktuk battle (hbo budget 100k€). Dit project is met ondersteuning van het Centrum voor Ondernemerschap uitgemond in een Start Up: Eco Tuk BV

Waterstof en electrificatie voor automotive toepassingen: - Design and realization of an electric Burton - Development, realization and field test of a fuel cell based power pack for mobile

applications, applied in a airport luggage tractor - Control strategies for fuel cell based energy systems (PhD project) - H2ANCAR: Road going vehicle with fuel cell technology

http://www.energieneutraalbouwen.nl/



- Model based Controller development for various electric powertrain applications - RAAK E-mobility: assessment of effectiveness of brake energy recuperation - Hybrid-electric vehicle monitoring projects for various customers

Regeling Koelers voor Friesland Foods (i.s.m. studenten RUG)

Metingen en correlatieberekeningen aan het bakproces; Fuite Bakkerijen Apeldoorn

Diverse (ca. 20) recente afstudeerprojecten van de Master Control Systems Engineering op het thema voor o.a. de bedrijven: STX Wind, KEMA, Tata Steel, HyEt, Corus, De Kleijn Energy Consulting, Corus, NUON, Electrabel, J. en P. Schouten Installatietechniek BV

Lectoraatsproject (Control Systems i.s.m. Automotive) voor Spark Holland

Green Coin Lab; ontwikkelen van een labomgeving ter facilitering van groene co-innovatie

BioBest-programma: evaluatie van co-innovatietrajecten van 11 bedrijvenclusters in Provincie Gelderland rondom biologische grondstoffen

Pilot systeemgericht toezicht Keurmerk Veilig en Schoon; onderzoek en advies

Diverse recente afstudeerprojecten van de Faculteit Economie en Management op het thema duurzaamheid

Diverse recente afstudeerprojecten van het instituut Built Environment (BE); 65% van de afstudeerrapporten verwijzen naar de duurzaamheid van de opdracht, het ontwerp of de oplossing

Samenwerking Samenwerking van HAN met:

Kennisinstellingen: TNO, TU/e, TUT, TUD, Leiden Universiteit, Westfälische Hochschule, vestiging Gelsenkirchen, Hochschule Rhein-Waal

Bedrijven: DTI, Nedstack, Silent Motor Company, Stichting KiEMT, Centurion accu, Spijkstaal, Stichting Waterstofonderneming Gelderland, Hygear, e-Traction, Hytruck, Eneco, Alliander, Alewijnse, KEMA, NXP, etc.

Samenwerkingsverbanden en -projecten, congressen etc.

Olie uit afval; HAN Biocentre; Biodiesel uit fermentatie van cellulosehoudend afval uit de papierindustrie (budget 242k€)

HAN Duurzaamheiddag 2010 (Duurzame mobiliteit) en 2011 (Duurzame energie)

KIVI-Niria Jaarcongres 2010 Thema: Duurzame energie

Duurzaam Hoger Onderwijs (DHO) congres

Eindconferentie ‘Our Common Future 2.0’ Arnhem, mei 2011.

HAN huisvesting: energiemanagement, o.a. aansluiting warmtenet (CO2 besparing met restwarmte WKK, meest duurzame onderwijsgebouw (faculteit Educatie).

Energy Made in Arnhem: Convenant Arnhem Energiestad.

DEMO: duurzaam energiemanagement overheidsgebouwen; Paleis van de toekomst, het groene tandwiel / greenhouse, IJseloord 1, Arnhems Energiediensten Bedrijf

Het project ‘Sustainable new business development’; onderzoek naar alliantievermogen en gebruik en nut van kwaliteitsinstrumenten in organisatienetwerken rondom duurzame innovatie. Samenwerking intern met FT en GGM en samenwerking met: RU Nijmegen, UT Enschede, University of Western Sydney Australië, University of Gothenburg Zweden, Chelyabinsk State University Rusland

De duurzaamheidsacademie; op initiatief van de Regieraad Bouw Oost Nederland is een samenwerkingsverband opgericht, in eerste instantie met de collega-hogescholen in het Oosten van Nederland, Saxion en Windesheim in de zg. duurzaamheidsacademie. De duurzaamheidsacademie wil bijdragen dat zowel de instroom als de beroepspraktijk duurzaamheid in de vingers krijgen

Samenwerkingsprogramma “Duurzame energie in de beroepskolom” (HPBO project): Hogeschool van Amsterdam, Van Hall Larenstein, ROC van Amsterdam, ROC Friese Poort, Koning Willem I College, Hanze Hogeschool

DUPLHO (Duurzaamheidsplatform Hoger Onderwijs); uitwisselingsplatform van hogescholen (nu 16) over drie kernthema’s: onderwijs, onderzoek en bedrijfsvoering

Samenwerkingsverband RxH van HAN en de regionale ROC’s van waaruit veel studenten doorstromen. Momenteel wordt met hen (en Alliander) een traject verkend om MBO-ers van grote opleidingen met weinig arbeidsmarkt perspectief (zoals ICT en Sound&Vision) via een duaal traject naar de energiesector te leiden.Ook is HAN-SEECE partner in hun goedgekeurde Centrum voor Innovatief vakmanschap Energie en Milieu Technologie (EMT-OOST)



BIJLAGE 4. Projectenoverzicht van SEECE

Programmalijn: Vergroten DEE uitstroom 1. Aparte deeltijd elektrotechniek voor en met de netbedrijven

Projectleider Constant Raes

Doelstelling jaarlijks 20 studenten extra

Partners Alliander, TenneT , ROC’s

Bijdrage uit SEECE begroting

Planning september 2013 start voortraject . September 2014 start deeltijdklas

2. Starten deeltijd opleiding elektrotechniek met duaal karakter Projectleider Constant Raes


Partners Dosign


Planning Start september 2013

3. Starten deeltijd opleiding werktuigbouwkunde met duaal karakter Projectleider Peter Lansbergen


Partners Dosign


Planning Start september 2013

4. Extra voorlichting en werving VO scholen over thema DE Projectleider Mieke de Vries

Omschrijving FT kent een Commissie Instroom en Aansluiting (CIA). Hierin zijn alle instituten van de faculteit verenigd om de instroom van VO-scholieren en mbo-studenten te bevorderen. Voor SEECE zijn hier voldoende aanknopingspunten en quick wins om hierbij aan te sluiten om de doelstelling (meer instroom van energiegeïnteresseerde studenten) te realiseren. In 2011 heeft CIA het voorstel “Instroomplan Faculteit Techniek havo 2012 – 2015” geschreven en sindsdien zijn er nieuwe activiteiten gestart en bestaande beter gestructureerd binnen de organisatie. SEECE ziet vooral mogelijkheden om aansluiting te vinden bij de volgende activiteiten: 3 havo

3-Havodag: workshops voor leerlingen waarin op zeer gevarieerde wijze getoond wordt hoe divers en interessant energietechniek kan zijn. Doel: keuze voor een technisch profiel (NT).

Beroepsbeoefenaar voor de klas.

Projecten met Technasia op het gebied van duurzame energie 4 havo

4-Havo-dag: Centraal in deze dag staat de keuze voor een profielwerkstuk en de begeleiding hiervan door medewerkers en/of studenten van de faculteit.

Begeleiding van profielwerkstukken.

Projecten met technasia op het gebied van duurzame energie.

Steunpunt NLT 5 HAVO

Begeleiding van de profielwerkstukken.

Deelname aan een speciale 5-HAVO dag (NT- en NG-profiel) georganiseerd door CIA. Invulling nog niet (geheel) bekend.

Meeloopdagen met HAN-studenten (speciale aandacht voor speerpunt duurzame energie).

Projecten met technasia op het gebied van duurzame energie.

Open dagen (speciale aandacht voor duurzame energie).

Algemeen Aandacht voor het thema duurzame energie tijdens:

o Voorlichting op scholen o Sociale media / website o Techniekbrede ouderavond bij HAN. Ook ouderpagina op website. o Decanendag.

o Samenwerkingscontracten met VO-scholen over deelname aan welke instroomactiviteiten deelgenomen wordt.

Partners CIA, MCV


Planning parallel aan instroomplan FT 2012-2015

5. Betere doorstroming vanuit ROC’s op thema DEE Projectleider Constant Raes

Omschrijving FT heeft samen met de RxH ROC’s doorlopende leerlijnen naar de engineering opleidingen (DOLTENG) Om de instroom aan energiegeïnteresseerde studenten vanuit het mbo te vergroten en rendement te verbeteren zal in eerste instantie aansluiting worden gezocht bij Dolteng. In verband met diverse



ontwikkelingen binnen het ROC (kwalificatiedossiers; van 4 jaar naar 3 jaar MBO) wordt het programma teruggebracht naar 1 jaar. In het vakgedeelte van Dolteng kan ruimte gecreëerd worden voor lessen op het gebied van duurzame energie. Andere mogelijkheden richting mbo-scholen:

Gastlessen / presentaties van projecten door onze studenten.

Practica op locatie.

Samenwerking aan projecten met HAN-studenten.

Partners CIA, RxH


Planning Start 2013

6. PR, events, communicatie op thema DE Projectleider Doreen Tolmeijer

Doelstelling brede naamsbekendheid en imago van HAN met speerpunt duurzame energie

Partners CIA, MCV


Planning Start januari 2013 Bouwen en lanceren van de standaard webpagina: voor maart 2013 af Bouwen en lanceren van een geavanceerde webpagina voor juni 2013 af Ontwikkelen en uitgeven van een nieuwsbrief SEECE (4x per jaar eerste keer in januari) Evenementeen/aktiviteiten kalender 2 a 3 evenementen (congresjes/symposia):

Dag van de Duurzaamheid (DVDD)

rondom bedrijvenbeurs engineering/bouwkunde

Projectweek afsluiting (breder uitnodigen dan alleen deelnemende bedrijven),

presentatie studenten minor DOES (energiesystems)

7. Internationale instroom Engineering dmv DEE Projectleider

Doelstelling

Partners


Planning 2014



Programmalijn Verbeteren van kwaliteit DEE uitstroom 1. Training docenten op thema duurzame energie

Projectleider Mieke de Vries

Doelstelling jaarlijks 20 docenten bijgeschoold

Partners Lectoraat, CPM, alliander, tennet , ROC’s


Planning (vanuit HPBO DEB) 2011-2014

2. starten boegbeeld project(en) voor onderwijs / Solarboat Projectleider Leon Verhoeven

Doelstelling jaarlijks minimaal 20 studenten die aan dit project gewerkt hebben

Partners Qconcepts?, alliander ?,


Planning februari 2013 – juni 2014

3. ontwikkelen organisatie en cultuur instituut Engineering t.a.v. DEE (o.a. DEE als vast deel bij stage en / of afstuderen)

Projectleider Herman Janssen

Doelstelling

Partners DEB project,


Planning

4. Duurzame ontwikkeling als uitstralend kenmerk van instituut engineering (AISHI duurzaamheidssterren) Projectleider Bregatha de Gooijer

Doelstelling Engineering haalt 2 duurzaamheidssterren te beginnen in 2013 met wtb (en IPO?)

Partners DEB project,


Planning 2013

5. Ontwikkelen gezamenlijke DE module engineering Projectleider ?

Doelstelling alle engineering studenten krijgen 1 gezamenlijke DE OWE in curriculum

Partners lectoraten,


Planning

6. 1e jaars projectweek engineering duurzame energie Projectleider Daniëlle Hendriks

Doelstelling alle engineering studenten werken in het 1e jaar een week lang multidisciplinair aan een echte bedrijfsopdracht

Partners lectoraten


Planning januari 2013

7. Versterken minoren engineering tav duurzame energie Projectleider Jan Verbeek (EEE), Eighbert de Jongh (Powerminor), TBK (new energy & me) , BE (windminor)

Doelstelling meer studenten die deelname aan deze minoren (tot volle klas =30). Versterken inhoud minoren

Partners lectoraten


Planning

8. Talentprogramma DE Projectleider ?

Doelstelling studenten die deelname aan dit talentprogramma (tot volle klas =20). Bovenop/als verzwaring van hun studie

Partners lectoraten, broedplaats duurzame energie


Planning

*Wat docenten en studenten betreft ligt een intensievere samenwerking en uitwisseling met de Hochschule Rhein-Waal (HRW) voor de hand. Daarnaast zal het talentprogramma door samenwerking met de HRW een duidelijke internationale (NL-D) dimensie krijgen.



Programmalijn Toename DEE onderzoek en valorisatie

Overall verbindend 1. Duurzame energie in de keten

Achtergrondinfo Projecten geïnitieerd en gecoördineerd vanuit FEM lectoraat TQM in OndernemingsNetwerken): Het lectoraat heeft zich toegelegd op het managen van de driehoek: Engineering, Markt en Financieel in ketens. De praktijk van het samenwerken in innovatie en het gebruik van (nieuwe) businessmodellen staan daarin centraal maar ook het 'in control' laten zijn van de innovatieprocessen door risicobeheersing en kwaliteitsmanagement

Projectleider Gerard Berendsen

Doelstelling ketensamenwerking op het gebied van duurzame (energiegerelateerde) innovaties, alsmede daaraan gekoppeld 'Nieuwe Verdienmodellen' (New Business Models) en de succes bepalende factoren voor een duurzame en succesvolle samenwerking

Partners Rusland , Zweden, Australië


Planning 2012-2017

2. Programma Gelderland valoriseert werkpakket I: Duurzame energie (energie en milieu technologie(EMT))

Projectleider Christiaan Holland

Doelstelling Duurzame valorisatie-infrastructuur bij de HAN opgezet

Toelichting O.a. Organisatie/personeel, HAN-EMT Broedplaats (annex living lab) duurzame energie bij de HAN (vanuit SBC) en satelieten (innovatie HUBS) bij bedrijven (samen met FEM), Procedure en instrumentarium voor Facility sharing EMT; In 5 jaar 40 gestarte bedrijven, 17 gerealiseerde innovaties, 28 octrooien

Partners HAN, ARTEZ, Radboud Universiteit, stichting Kiemt, Oost NV, KCBT, RCT’s e.a.


Planning 2012-2017

3. HAN EMT broedplaats duurzame energie Projectleider Leon Verhoeven (Smart Business Centre)

Doelstelling Opzetten HAN-EMT Broedplaats (annex living lab) duurzame energie bij de HAN (vanuit HAN SBC) en satelieten (innovatie HUBS) bij bedrijven (samen met FEM)

Partners Stichting Kiemt, Oost NV, KCBT, RCT’s e.a.


Planning 2013-2017

4. Euregio project Energieklima 2020 Projectleider Leon Verhoeven

Doelstelling

Partners FH Osnabrück, FH Gelsenkirchen (Bocholt) , HAN, Saxion e.a.


Planning 2012-2017

5. Transnational Living labsEnergie Russia (NUFFIC) Projectleider Jan Jansen (FEM)

Doelstelling Door het doen van real life bedrijfsopdrachten (vanuit lectoraten) op het gebied van duurzame energie (in de keten) internationale studenten geïnteresseerd raken voor een baan in de Nederlandse energiesector en/of er internationale business kansen ontstaan voor die sector (mede doordat onze studenten ook energiebedrijfsopdrachten gaan doen voor buitenlandse bedrijven (in een keten).

Partners Nuffic, Hanze hogeschool, Russische universiteiten


Planning 2013-2017



Programmalijn Toename DEE onderzoek en valorisatie:

Decentrale Opwekking 1. Rewicon

Projectleider Rob van Beek

Doelstelling Ontwikkelen, ontwerpen, prototype bouwen en testen van een hogewind turbine. In deelprojecten worden een aantal onderdelen ontwikkeld. Dit zijn: een opblaasbare vlieger, een zelf startende Darrieus type windturbine, een elektrostatisch opwekkingsprincipe , de besturing en de invertor.

Partners Compositive Works B.V., Eibergen, ACT Doetinchem, Shelter TentenB.V. Doetinchem, Stanmax Electronics Deventer, Tencate Nicolon B.V. Almelo, Twentse Kabel Fabriek Almelo, DNV Kema Arnhem, Teijin Arnhem

Bijdrage uit SEECE begroting Contra financiering EU Aanvraag

Planning 2013 vlieger deel gereed 2014 windturbine gereed 2015 energieopwekkings deel gereed 2016 totale SkyWindTurbine prototype

2. GECOZON Projectleider Rik Catau

Doelstelling Ontwikkelen, ontwerpen, prototype bouwen en testen van een gebouw geïntegreerde solarconcentrator en het ontwerp en bouw van een bewegende kunstzon. Voor dit project is een RAAK PRO aanvraag ingediend voor toepassingen in daglichtsystemen van gebouwen en voor kassen.

Partners Bosman kassenbouw B.V. Aalsmeer, Sika Energie B.V. Mijdrecht, ECN Petten, Rera Systems Nijmegen, Radboud Universiteit Nijmegen, Hakvoort Daglicht Dedemsvaart, Hydro Huisman Bemmel, Deeuwis Bemmel

Bijdrage uit SEECE begroting Contrafinaciering Raak Pro aanvraag

Planning 2013 solar concentratie systeem gereed 2014 testen met kunstzon 2015 opschaling 2016 testen prototype

3. Thermo-akoestische en Thermo-elektrische generator Projectleider Piet Sonneveld

Doelstelling Ontwikkelen, ontwerpen, prototype bouwen en testen van een elektriciteitsgenerator uit (afval)warmte. Mogelijke warmte bronnen zijn: uitlaatwarmte van (vracht) auto’s, warmte van kachels en ovens en warmte van scheepsmotoren en wkk’s.

Partners Hochschule Rhein Waal, Aster Thermo-Akoestische Systemen; E-tracion Apeldoorn, El-tec Hattem, KLEIN Mechaniek Duiven, Lager-verwarming Schoonebeek, Gustav Bioheat Eelde, van Asselt en Alferink Schoonebeek

Bijdrage uit SEECE begroting Piet Sonneveld

Planning Ontwikkelen, ontwerpen, prototype bouwen en testen van een elektriciteitsgenerator uit (afval)warmte. Mogelijke warmte bronnen zijn: uitlaatwarmte van (vracht) auto’s, warmte van kachels en ovens en warmte van scheepsmotoren en wkk’s.


Planning 2013 Optimalisaties warmtewisselaars 2014 Ontwikkeling bidirectionele impuls turbiner 2015 Constructie prototype 2016 test van het prototype

4. Expertise ontwikkeling Projectleider Piet Sonneveld Doelstelling Ontwikkeling van energie monitoring systemen voor bedrijven.

CFD-model ontwikkeling voor windturbines de thermo-akoestische stirling motor. Simulink modelen voor de besturing van CPV en CSP en de inverters voor deze systemen. Analyse van lineaire generatoren bidirectionele()impuls) turbines voor energieomzetting




DECENTRALE OPSLAG EN E-MOBILITY 1. COMANDO /electric Power Train en vervolg daarop tav Energie Opslag

Projectleider Hans Bosma (binnen RaakPro “electric power train”)

Doelstelling systeemidentificatie batterijen; ook op celniveau (NXP)

Partners


Planning 2013 Batterijsimulator/ HIL (voortborduren op EPT) 2014/2015:Recycling Li batterijen (ARN) : Vergroten levensduur/inzetbaarheid van brandstofcelstack of batterijen met supercaps (2014)

2. Energie Conversie DC-DC converter als HAN product (Ter info in dit kader: ik heb voorgesteld het waterstoflab tegen de

Pluto proefstand aan te bouwen. Pluto werkt op een batterijspanning van minimaal 300Volt. Daarom hebben we een nieuwe dc-dc converter nodig (en eigenlijk een stack met meer vermogen (30kW)).) (SMC, Hymove, Nedstack) (2014)

Inductieve resonante energieoverdracht evalueren. (Systeem bouwen/kopen, meten, modelleren) (na 2013)

Wat is de meerwaarde van lokale productie van waterstof (elektrolyse) voor vervoer op lokale netten? Verbetering stuurbaarheid, balancering, beschikbaarheid lokale net en verminderen teruglevering en daarmee stabiliteit globale net (na 2013)

WKK met fuel cells (na 2013)

3. Energiemanagement

Onderzoek naar varianten voor het ontwerp van een elektrische voertuigaandrijving (onderwerp waarover we vroeger nog wel eens spraken, o.a. gebufferd met supercaps) (Heliox) (2014)

Klimaatbeheersingssysteem voor EV (na 2013)

Software pakket voor het verwerken van monitoring data tot presenteerbare en rapporteerbare data. Als voorbeeld http://www.mathworks.nl/products/ML_reportgenerator/examples.html? Relevant voor stationaire en mobiele toepassingen. (2014)

4. Modelleren, simuleren, monitoren Modelidentificatie van energiesystemen (een MATLAB bibliotheek bouwen van motoren,

generatoren, transmissies, batterijen converters inverters, windmolens, CSP, brandstofcellen, usw.) en dit openbaar toegankelijk maken met een mooi HAN logo erop. (Voortborduren op EPT) (2013)

Fysisch modelleren electrochemische waterstofpomp (HyET) (2013)

Lochemenergie gebruiken als HAN proeftuin om technologie uit te proberen en daarover te rapporteren/publiceren. Inclusief elektrische auto’s. (na 2013)

5. Onderwijs Ontwikkeling van up-to-date onderwijs op genoemde gebieden in minors en masters van onder

meer automotive.

Onderwijs via projecten: Bachelorstudenten: 8

Onderwijs via afstudeerprojecten: Masterstudenten: 4, Bachelorstudenten: 4

http://www.mathworks.nl/products/ML_reportgenerator/examples.html

http://www.lochemenergie.net/




Smart Grids Het lectoraat meet- en regeltechniek herkent in de energie netten aanknopingspunten om bij te dragen aan de ontwikkeling van een duurzame en betrouwbare elektriciteitsvoorziening. Het groeiende aandeel van in aanbod van energie door zon en wind en het decentraal opwekken van energie door consument stelt nieuwe eisen aan het elektriciteitsnetwerk. Onderzoeksvragen:

Hoe moeten netwerken gedimensioneerd (capaciteit, lokale opslag) worden om opgewassen te zijn tegen de fluctuerende vraag en aanbod van energie.

Wat is de invloed van moderne vermogenselektronica op de stabiliteit van het netwerk (spanning, stroom, frequentie en fase)

Welke technieken voor buffering van energie lenen zich het best voor het opvangen van fluctuaties van vraag en aanbod van energie Met deze programma lijn verwachten we bovendien verbindingen te leggen met de bachelor opleidingen werktuigbouw, elektrotechniek en embedded systems engineering. Smart Grids (SG) is nog een ‘jong, maar zeer belangrijk thema. Het maakt een onstuimige groei door met initiatieven van bedrijven, kennisinstellingen en overheden in provincies en grote steden en ‘live’ demo’s als PowerMatching City. SG draagt bij aan de zes Topsector doelen met slimme consumentenelektronica en met ICT als ‘platform’ in een flexibele duurzame energievoorziening. Er komt één topconsortium gericht op krachtenbundeling en uitbouw van de top-3 kennispositie en de ontwikkeling van commerciële SG producten en diensten, die ook geëxporteerd gaan worden.

1. Flexinet Achtergrondinformatie Congestiemanagement van elektriciteitsnetwerken door decentrale opwekking en opslag in

combinatie met de inzet van elektrische voertuigen

Hoe kunnen we optimaal gebruikmaken van de bestaande capaciteit van de netaansluiting?

Hoe zorgen we dat het gebruik van elektrische voertuigen inclusief snel-laders mogelijk blijft?

Projectleider Aart Jan de Graaf

Doelstelling Congestiemanagement van elektriciteitsnetten door decentrale opwekking en opslag

Toelichting

Partners Hanzehogeschool, Gasterra, Alliander, TenneT, KEMA etc


Planning gestart in 2012

2. GS Grip Achtergrondinformatie Vraagsturing door frequentiemodulatie en verdere optimalisatie van energiemanagement in de off-

grid situatie

Kan frequentie modulatie een betrouwbaar alternatief vormen voor ICT gebaseerde benaderingen als communicatiemiddel voor vraag en aanbod sturing?

Hoe kan de efficiency van een micro-grid vergroot worden door verbeteringen in het energiemanagement (o.a. efficiëntere inzet van de generator)


Doelstelling implementeren en uitbouwen SOPRA installatie

Partners Alliander , Alfen, KEMA, TU Delft, pficxx


Planning start in 2013

3. SETS Achtergrondinformatie Monitoring, communicatie, regeling en zelfherstel bij fouten.

Energie-autonome smart micro-grids (regeling en stabilisering van spanning en frequentie)

Analyseren en modelleren van stabiliteit en betrouwbaarheid van smart grids. Ontwikkeling van component modellen als basic building blocks.


Doelstelling implementeren en uitbouwen SOPRA installatie

Partners TU Twente , Alliander , Saxion


Planning



Programmalijn TOENAME post HBO OP HET GEBIED VAN (DUURZAME) ELEKTRISCHE ENERGIE Het energiegerelateerde bedrijfsleven is de grootste klant van de HAN (cq CPM) op het gebied van na- en bijscholing van hun personeel. Daarnaast zijn er veel betalende cursisten die een carrièrestap willen maken en/of in die sector willen gaan werken. Vanuit de SEECE partners is expliciet aangegeven deze cursussen te willen blijven afnemen (in toenemende mate), maar dat zij verwachten dat de cursussen komende jaren aangepast en uitgebreid moeten worden vanwege de snelle ontwikkelingen cq de transitie naar duurzame energie en smart grids. CPM is hét instituut binnen de Faculteit Techniek om deze doelstelling te realiseren. CPM garandeert de aanpassing en/of ontwikkeling van hoogwaardige, kwalitatieve (nieuwe) cursussen op MBO++, HBO en Post-HBO in samenwerking met de instituten en haar relaties in het (technische) bedrijfsleven. Op dit moment bevat het cursusaanbod van CPM de volgende energiegerelateerde cursussen ):

- Elektrische Energietechniek (met smart grids en duurzame opwekking) - Beveiliging van hoog- en middenspanningsnetten - Elektrische machines (met windmolens) - Vermogenselektronica - Duurzame mobiliteit - Duurzaam. Vast goed!

Hieronder de beoogde uitbreidingen op dit aanbod waardoor de omzet in 2016 zal zijn verdubbeld tot 300.000 euro.

1. Activiteit 1: marktonderzoek, ontwikkelen, vermarkten en verzorgen van nieuwe hbo-cursus Toegepaste (duurzame) energietechniek voor bedrijfsleven

Projectleider Tom Vermulst

Doelgroep Technische medewerkers op HBO-niveau in bedrijven en organisaties

Doelstelling Aanreiken van kennis en inzichten over diverse machines, apparaten en energiesystemen vanuit de optiek van de toepasser en de gebruiker Aanreiken van kennis en inzichten omtrent principes die aan de winning van duurzame energie ten grondslag liggen.

Toelichting

Partners HAN Instituut Engineering, bedrijven uit netwerk CPM

Planning Start ontwikkeling december 2012, aanbieden vanaf augustus 2013 Jaarlijks 2x aanbieden (voor- en najaar)

2. Activiteit 2: aanpassen, vermarkten en verzorgen van bestaande HPBO-docentencursus Duurzame energie naar een algemene docentencursus Duurzame energie (basiscursus)


Doelgroep Docenten in het MBO en HBO

Doelstelling Algemene HBO/post-hbo bijscholingscursus voor alle docenten in MBO en HBO op het gebied van duurzame energie en beantwoorden van de vraag: wat kan ik met het thema DE in mijn programma’s en lessen?

Partners NDO Interstudie, Instituut Engineering, bedrijven uit netwerk CPM

Planning Aanpassen en vermarkten eerste semester 2013, aanbieden vanaf tweede semester 2013 Jaarlijks 2x aanbieden (voor- en najaar)

3. Activiteit 3: aanpassen, vermarkten en verzorgen van bestaande HPBO-docentencursus Duurzame energie naar een specifiek technische docentencursus Duurzame energie.


Doelgroep Techniekdocenten in het MBO en HBO

Doelstelling Specifieke HBO/post-hbo bijscholingscursus voor techniekdocenten in MBO en HBO op het gebied van duurzame energie en beantwoorden van de vraag: hoe pas ik het thema DE toe in mijn programma’s en lessen?

Partners NDO Interstudie, Instituut Engineering, bedrijven uit netwerk CPM

Planning Aanpassen en vermarkten eerste semester 2013, aanbieden vanaf tweede semester 2013. Jaarlijks 2x aanbieden (voor- en najaar).

4. Activiteit 4: marktonderzoek, ontwikkelen, vermarkten en verzorgen van nieuwe hbo-(basis)cursus Bedrijfsadviseur duurzame energie


Doelgroep (Energie)medewerkers, coördinatoren en adviseurs duurzame energie binnen bedrijven.

Doelstelling Het laten zien van de mogelijkheden voor bedrijven en organisaties om eigen processen duurza(a)m(er) in te richten; Het opleiden van gespecialiseerde medewerkers/adviseurs DE die het management adviseren over duurzaamheidvraagstukken en de toepassing ervan voor de eigen organisatie (“Naast de BHV’er ook een DHV- er’!”).

Partners Instituut Engineering, relatienetwerk CPM.

Planning Marktonderzoek, ontwikkelen en vermarkten tweede semester 2013; aanbieden vanaf eerste semester 2014 Jaarlijks 2x aanbieden (voor- en najaar)



5. Activiteit 5: marktonderzoek, ontwikkelen, vermarkten en verzorgen van nieuwe post-hbo-opleiding (Transitie naar) Duurzame energie (vervolg op basiscursus - zie 4).


Doelgroep Adviseurs bij adviesbureaus, energiecoördinatoren bij bedrijven en overheden, consultants, medewerkers die te maken hebben met beslissers over duurzame energie.

Doelstelling Als vervolg op de basiscursus aanbieden van een grotere en bredere post-hbo-opleiding Adviseur Duurzame Ontwikkeling en Energie voor adviseurs bij adviesbureaus, energiecoördinatoren bij bedrijven en overheden en consultants van financiële instellingen. Ook degenen die dagelijks te maken hebben met de beslissers omtrent duurzame energie of de beslissers adviseren, en behoefte hebben aan toegepaste kennis over duurzame energie.

Partners St. PHOE, Instituut Engineering, Relatienetwerk CPM

Marktonderzoek, ontwikkelen en vermarkten 2014, aanbieden vanaf eerste semester 2015. Na ontwikkeling tweemaal per jaar in februari en september aanbieden.

6. Activiteit 6: marktonderzoek, ontwikkelen, vermarkten en verzorgen van nieuwe reeks seminars/workshops (“teasers’) over Energietransitie


Doelgroep Medewerkers en managers in bedrijven, overheden en (publieke) organisaties

Doelstelling Korte en krachtige teaser om aan de hand van het Energie Transitie Model (ETM) managers en medewerkers de noodzaak van de overgang naar meer duurzamere vormen van energiegebruik te laten inzien en middels het ontwerpen van energiescenario’s te laten ervaren.

Partners Quintel Intelligence

Planning Marktonderzoek, ontwikkelen en vermarkten eerste semester 2015, aanbieden vanaf tweede semester 2015. 4x Per jaar aanbieden.

7. Activiteit 7: Verzamelen, aanpassen/ontwikkelen en ontsluiten van marketingmateriaal opleidingen en cursussen DE (off- en online)


Doelgroep Bedrijven en organisaties, relaties van de HAN

Doelstelling Het verzamelen en publiceren van alles wat er op duurzaamheidsgebied binnen de HAN gebeurt aan cursussen en opleidingen. Dit aanbod offline maar met name online aanbieden op internetplatforms van relaties van de HAN

Partners MCV

Planning Verzamelen en beschrijven 2015, publiceren 2016. Eenmalige ontwikkeling, offline materialen actueel gedurende 3 jaar; online materiaal continu actualiseren.



BIJLAGE 5. Begroting in HAN format



BIJLAGE 6. Gebruikte documenten

[1] KiEMT (2011); Goldmine Gelderland & Overijssel – Leading developmenst in new energies; Stichting kiEMT.

[2] Min. EL&I (2011); Energierapport 2011; Ministerie van Economische Zaken, Landbouw & Innovatie. [3] Nauta, Gielen (2010); Ambities in duurzame energie voor het HAN Kennisvalorisatie-programma. [4] Prov. Gelderland GS (2012); Statenvoorstel Prioritair Programma Energietranisitie; Gedeputeerde

Staten van Gelderland. [5] Topsectoren (2012); Naar 4 op de 10 – meer technologietalent voor Nederland - Masterplan Bèta en

Technologie; Topsectoren van de Nederlandse Economie i.s.m. Platform Bèta Techniek en Groene Kennis Coöperatie.

[6] Topteam Energie (2011); Innovatiecontract Energie; Topsector Energie. [7] Topsector Energie (2012); Human Capital Agenda (HCA) Topsector Energie (versie 2.0, 20120213);

Topsector Energie. [8] Veerman e.a. (2010); Differentiëren in drievoud omwille van kwaliteit en verscheidenheid in het hoger

onderwijs; Commissie Toekomstbestendig Hoger Onderwijs Stelsel. [9] Boer, de e.a. (2009); Sector investeringsplan hbo 2011-2016 – meer studenten hbo techniek via

Centres of Expertise; Platform Bètatechniek. [10] Tönissen, R. (2011); Jaarverslag Duurzaamheid HAN Built Environment Studiejaar 2010-2011; HAN. [11] Kans, K e.a. (2012); Sectoranalyse hbo techniek – De toekomstige arbeidsmarkt en ontwikkelingen in

onderwijs en beleid; Ecorys in opdracht van Min. OC&W. [12] Platform Bèta Techniek (2012); Foto economische zwaartepuntvorming HBO Techniek per 1 maart

2012; Platform bèta Techniek. [13] www.betamentalty.nl [14] HAN Beleidsnota (2010); De HAN op weg naar een University of Applied Sciences. [15] Bakker, Nillesen, Tazelaar (2011); Onderzoekende houding van studenten in de Faculteit Techniek;

HAN rapport. [16] Meijden, M. van der (2012); Een duurzaam en betrouwbaar elektriciteitssysteem: onontkoombaar en

uitdagend; Intreerede als hoogleraar in Delft. [17] Topsector Energie (2012); Human Capital Agenda - Werkplan 2013-2015; Topsector Energie. [18] HAN (2012); HAN Instellingsplan 2012-2016 “Kennis in interactie”. [19] Bastian, G. en Sonneveld, P. (2012); Cooperation between HAN and HRW; Solar Thermal Energy

Conversion Devices. [20] EUREGIO (2011); INTERREG IVA-Project EUREGIO Klimaatenergie 2020 [21] Nuffic (2012); Energy - Global Learning by Developing in Transnational Living Labs [22] HAN Faculteit Techniek (2012); Beleidsplan 2012-2016

http://www.betamentalty.nl/

g rid e lectricity 7rpruurz¶v businessplan seece · 2020. 2. 21. · businessplan seece*...

Documents