1

2

MHMMD FZUL

SRLR

ALTI CLDD

IV CLD

RQ-QRB BAKI2005

3

Bu kitab Mhmmd Fzuli. srlri. Alt cildd. IV cild (Bak,

Azrbaycan nriyyat, 1996) nri sasnda tkrar nr hazrlanmdr Trtib edni: Hmid Arasl Redaktru: Teymur Krimli 894.3611 - dc 21 AZE Mhmmd Fzuli. srlri. Alt cildd. IV cild. Bak, rq-Qrb, 2005, 344 sh. Dnya dbiyyatnda qzllri, pemalar il hrt qazanan v qlb airi

kimi tannan Fzulinin dbi irsind baqa janrlarla brabr qsid kli d hmiyytli yer tutur. lmz air trkc, rbc v farsca yazd qsidlrini bir divan klind trtib etmi, na ayrca diba yazmdr. Mzmun v frma baxmndan hmin rngarng qsidlri dild yazmasna baxmayaraq, air ana dilin bu sahd d stnlk vermidir.

srlrinin tqdim lunan cildind airin ana dilind qlm ald qsidlri, fars v rb dillrind dini-mnqbvi sciyyli qsidlrinin trcmlri tplanmdr. Mxtlif zamanlarda yazlan v azad fikirli humanist airin dnya, insan, zaman haqqnda dnclrini yrnmk n lav zngin material vern bu qsidlr z bdii qvvti il diqqti clb edir. Mtfkkir air burada da aiq, alim Fzuli laraq qalr.

ISBN 9952-418-67-9

RQ-QRB, 2005

4

5

FZULNN QSDLR Fzulinin srlrinin drdnc cildin airin ana dilind yazd qsidlr,

fars v rb dillrind qsidlrinin trcmlri daxil edilmidir. airin srlrini nr ednlr bu vaxta qdr yanl laraq Fzulinin Divan

il qsidlrini qardrm, nun ana dilind yazd Divan qzl v qsidlrdn ibart bilib ap etmi, farsca Divann da qsid v qzllrdn ibart saymlar. Halbuki dnya kitabxanalarnda mvcud Fzuli Divanlarnn ksriyytind qsidlr ayr yazlmdr. airin 1589-cu ild krlm v Sankt-Peterburq rqnaslq Institutunda saxlanlan nisbtn mkmml klliyyatnda da hr dild yazd qsidlr Divanlarndan ayr yazlm, trcmsi burada nr etdiyimiz mqddim il baqa srlrindn frqlndirilmidir.

Bu mqddimd air znn mxtlif vaxtlarda, mxtlif dillrd qsidlr yazdn, bunlarn hrt tapdn v snralar bu qsidlri tplayb mstqil bir sr kimi klliyyatna daxil etdiyini qeyd edir. Fzulinin bu qeydi Qsaidin air trfindn ayrca bir sr kimi trtib edildiyini gstrir.

Fzuli dnya dbiyyatnda qzllri v pemalar il hrt qazanb qlb airi kimi mhur lsa da, dvrnn tarixi hadislrini ks etdirn qsidlr d yazmdr. Drudur, :

Mndn, Fzuli, istm ari-mdh zm, Mn aiqm, hmi szm aiqandir,

deyrk, z yaradclnn istiqamtini dzgn myynldirmidir. Lakin limizd lan dild yazlm qsidlr airin mdh v zmm xarakterli srlr d qlm aldn aydnladrr. Hm d bu, qsidlrin hcm etibaril az yer tutmadn, byk sntkarn xsusn mdh xarakterli qsidlr, dini mahiyytli mnqblr mhm yer ayrdn aydn gstrir.

airin qsidlr yazm lduu mqddim bu chti aydnladrmaq n x hmiyytlidir.

Mqddimd diqqti clb edn sas msl dahi sz ustadnn eir, snt mnasibti, insana yksk qiymt vermsidir. yazr: yann keyfiyytini thqiq n frast gzm adm, hikmt srlrinin tamaas ln tfkkr qdmi qydum, alm sdfind insandan qiymtli bir gvhr grmdim v insan gvhrind is szdn rfli cvhr tapmadm.

air bdii sz sn drc yksk qiymtlndirir. , szn z qdrtini druluqdan aldn gstrir v yazr ki, szn ykskliyin sz yxdur, sz

6

z-zlynd yax lsa da, yax sz kamal druluqdan alar. Biz burada eyni zamanda Fzulinin erin nvlrin mnasibtini d grrk. Fzuli yazr:

Mlumdur ki, dz sz trifl d, mzmmtl d demk lar. nki sz insanln hqiqtindndir. da gah trif, gah da mzmmt layiqdir.

Fzulinin qsidlrind sn drc maraql tarixi hadislr z ksini tapmdr.

nun mxtlif zamanlarda yazm lduu qsidlr z bdii qvvti il diqqti clb edir. Bu qsidlrd Fzuli x zaman saray airlrindn frqli laraq masirlrini dalt arr. Mqddimd air qsidy masirlrindn baqa bir trzd baxdn bel izah edir:

Nzm fnlrinin hrlrini fth etmk n sz bayran qaldrdm. Allaha kr ki, mxtlif dillrin aarlar il nzm fnninin qaplarn amaa

baladm. Hans qapya ki, atdm, nu nzr sahiblrinin zn adm. Gah msnvi slubunun baasndan gl-ik drdim, gah qzl vadisind mk qxulu ceyranlarn dalnca yyrdm, gah mmma fnnind ad xardm, gah da qsid sehri trzind byk v fazil adamlarn rklrini tsxir etdim:

Msnvi sulu, qzl snti Qazanm lsa da almd hrt, Lakin bir eybi var, ifratla tfrit, N nda dad qymu, n bunda lzzt. Tkc qsiddir hr xeyir id Cilvlr saaraq saylr snt.

Hqiqtd, qsid mbhm ifadlr meydan v mtin mnalar mkandr.

nun stirlrinin sflri padahlara xtb mnbridir. Buradan aydndr ki, Fzuli qsid janrndan da mumi mnafe n, masiri

lduu hkmdarlara nsiht vermk mqsdi il istifad etmidir. Fzuliy gr, z masirlri lan ahlara, sultanlara, xanlara nsiht edib

nlar dalt dvt ets, nlar xalqla yax rftar edr v airin nlara verdiyi siftlri drultmaa alarlar. Bu da lknin daltl idar lunmas n faydal lar.

Drudan da, Fzulinin qsidlrind bu cht xsusi nzr arpr. nun ah Ismayl Xtaiy, Trkiy sultanna v Badadn hakimlrin ithaf etdiyi qsidlr saray airlrinin qsidlrindn sasl surtd frqlnir. Bu qsidlrd mnasz triflr azdr. Burada tbit tsviri v elmi biliklrin tblii sas yer tutur. Qalib glmi hkmdarlar air x zaman dalt, mrhmt tlblri il qarlayr, lknin tarixindn danr, qdim hkmdarlar idealiz edrk nlar masirlrin qar qyur. dur ki, Fzuli qsidlrini airin rta sr elmi-flsfi grlrinin bdii ifadsi adlandrmaq lar. Fzulinin qsidlrind ictimai msllrdn trafl bhs edilir. Mhz buna gr d air zamannn hkm

7

sahiblrindn qdr d rbt grmmidir. Misal n Fzulinin aadak qsidsini nzrdn keirk.

N mvcud lmasa sbabi-dnyadn, degil mkil, Bu mkildir ki, mvcud lmaya bir hakimi-adil...

Bu qsidd xalqnn sadtini arzulayan vtnprvr air lknin daltl

idar lunmas haqqnda dnr. Dnyada taplmayan hr eyi vz etmk lar, lakin hkmdar adil lmayanda, i tindir; drdi hli-dil rh il ynglltmk, xstliyi yax tbib vasitsi il saaltmaq lar; hakim zlmkar lsa, i tindir, nki nda lk aiqlrin qlbi kimi viran qalar, mrhmt evi dalar, cmiyytd nizam pzular, bdxasiyyt ahlarn ehsan bel zhriqatil kimi ldrc lar, ac cavab lmdn betr lar...

air, Mhmmd paaya yazd qsidd hkmdarn lkni daltl bzmy brclu lduundan danr:

Hakim ldur ki, mvafiq la hkmn qdr, Hakim ldur ki, mtabiq la mrin qza. Hakim ldur ki, nun lmaya zatind tm, Hakim ldur ki, nun lmaya felind riya. mdn grs ki, prvany bir zlm yetr, Ks ban, demy zaye lur nfi-ziya. Bulmayan dvlti-tvfiq-inayt hqdn, N rva kim, qla icrayi-hkumt dva!

air daltsizlik nticsind lkd n kimi fitn-fsad trycyini

gstrmkdn d kinmir: Vay l hakim kim, eyly hkmnd xta, Qla mzlumlri mrhmtindn mhrum. Ver zalimlr z nfi n istila...

Fzuli xalqdan xbr tutan, xalqn drdin qalan hakimlri: Rhmt l

hakim kim, lmaya eldn qafil, dey alqlayr. Fzulinin qsidlrinin quruluu da maraqldr. Hr qsidnin giri hisssi

bzn bir yann tsviri il balayr. Bu tsvird hmin yann btn xsusiyytlri gstrilir, snra tsvir trif edilck xsiyytl laqlndirilir. Bu chtdn airin qlm, xncr, su rdifli qsidlri daha sciyyvidir. Fzuli qsidlrind tbit tsviri mhm yer tutur. Bu qsidlrd biz tbitin fsillr byu dyimsinin tsvirin daha x tsadf edirik.

8

Fzulinin bir sra qsidlrind dvrn tarixi hadislri z ifadsini tapmdr. air Sfvi srkrdlrindn birin yazd qsidd rblrin syanndan v xann bu syan yatrmasndan bhs edir. , Rabi adl bir nfrin Mnsur v Hafizl birlikd syan qaldrdn, xann rdusunun is bu syankarlar czalandrarkn kndlri talan etdiyini bir quzunun dili il bel verir:

rdu qart baladqdan snra istirahtim qalmad. Atamdan, anamdan, dstumdan v lkmdn uzaq ddm. Hr kim z tutdumsa, mn qsd etdi. Bu qanin qun mnim qanma susamdr.

airin qsidlrind lun trcmeyi-hal il laqdar msllr d xdur. Fzuli qsidlrind znn vziyytindn bhs etdiyi kimi, yksk mnvi

almini d ab gstrir, yilmz bir insan lduunu qeyd edir. Cfr by tqdim etdiyi qsidd bel yazr:

Zlmti-heyrtd zikrindir mn virdi-zban, Tutiym guya, yemim kkr, yerim Hindustan. Cifeyi-dnyay x meyl etmzsm krks kimi, Bir hmatbm, qida bsdir mn bir stxan. Yz fsaht tutiyi-tbimd mzmrdir, vli Kim tutar ayin kim, izhar edm razi-nihan. Sakinm bir yerd kim, yx etibarm zrrc, Rvni-ryi-visali-himmtim xuridsan.

Bu stirlrd biz Fzulinin mnviyyat almi il daha yaxndan tan luruq.

, mtkbbir, var-dvlt mrur lan adamlarn qarsnda zn vqarla apardn, lakin mrift hlin, elm hlin hmi hrmtkar lduunu da sylyir. Mhmmd Qaziy tqdim etdiyi qsid klind yazlm mktubunda da air z mnviyyatndan bhs edir. Bu qsidd airin csarti v masirlrin, xsusn hakim tbqy mnasibti aq ifad lunmudur.

, yxsul lsa da mrurdur, riyakar deyildir. Zahirn yxsul saylan bu adam, mnviyyatca x zngindir.

Fzuli z qrurunu v mnvi yenilmzliyini bu beytd daha csartl ifad etmidir:

Rifti-qdrim iltifat etmz, Gr Sleyman qlarsa rz ta.

Burada Sleyman ifadsi iki mnaldr. air bir trfdn mhur fsanvi

peymbr Sleyman nzrd tutursa, ikinci trfdn srin hkmdar Sultan Sleymana iar edir. Bununla da masirlrinin qarsnda ba ymdiyini qtiyytl bildirir.

9

Fzulinin srlrindn airin z etirazn, masirlrin deycyi sz bdii byalarla, mhartl ifad ed bilmk bacar hr zaman nzr arpr.

Fzuli, qsidlrind dflrl Badad hrinin tsvirini, trifini vermidir. Sultan Sleymana tqdim etdiyi bir qsidd , rqin qdim hrlrindn biri lan Badad bel tsvir edir:

Mniyi-qdrt ki, kmi xameyi-hikmtnigar, Sfheyi-yyam qlm sbt vsfi-hr diyar. Bqeyi-Badadn etmi knytin Dars-slam Kim, na tslim thsin ed hr kivr ki, var...

Bu stirlrl balayan qsidd Badad hrinin gzlliyindn, tarixindn

danlr. Fzuli Badadda dfn lunmu mqdds xsiyytlri, elm v snt adamlarn xatrlayr, mhur dvlt adamlarnn hr zaman burada hkmran lduundan bhs edir. nun mnvi alminin Leyli v Mcnunlar, Frhad v irinlr yaratdn, dalt hri lduunu gstrrk, burada zlmn bdi davam ed bilmycyini d qeyd edir.

Fzulinin qsidlrind girizgahlar mxtlifdir. Deyildiyi kimi, , qsidlrini bzn baharn, bzn d suyun, xncrin, sbann tsviri il balayr. Bzi qsidlr hikmtamiz, bzisi is xsi vziyytindn bhs edn giril yazlmdr. Lakin bunlarn irisind Ayas paann Bsr syann yatrmaq n Badada rdu kdiyini tsvir edn trcibnd trzind yazlm qsid frqlnir. Burada, x ehtimal ki, 1543-c ild Ayas paann qvvtli rdu il syan yatrmasndan bhs lunur. Fzuli paann mbariz apard Al-Qm eyxini fitnkar, fsad hli adlandrr, nun kndliy zlm etmsini, z xsi mnafeyi urunda mbariz apardn bel tsvir edir:

Qan xirmnsuxt zrin qlsa bir nzr, Bzr n hr nsn kim qysayd, bir ehsan idi. Ba xarmaq istmzdi zr vhmindn nun, Gri fllahn gz ya na baran idi. Hr ev bir gec mehman lsa qvmindn biri, Ad mehmanlq, vli mnid bir talan idi.

Bu stirlrdn aydn lur ki, Fzuli kndlinin kdiyi iztirablar drindn

duymudur. , gstrir ki, eyx hans xrmana atb, kini n bir txumluq qysa, bu, ehsan saylrd. kini tarlasn gz ya il sulasa da, eyxin qrxusundan bitki trpaqdan ba xarmaq istmzdi. nun adamlar qnaq ad il hans ev girslr, evi talayardlar.

10

Fzuli qsidlrinin dili nisbtn ardr. Burada air elmi v tarixi ifadlrdn daha x istifad etmidir. Msln, nun Tvhid adl ilk qsidsinin mnasn anlamaq n rta srin bir x elm sahlrini yax bilmk lazmdr.

nki burada baharn tsviri, tbit gzlliklri il yana tibb, tcvid, mntiq, fiqh v s. elmlrdn alnm anlaylar, elmi-klamdan, flsfdn gln ifadlr d verilmidir.

Bununla brabr, airin tbitin gzlliklrini sn drc real v sntkaran tsvirini vern, insan gzlliyindn bhs edn qsidlri d vardr ki, nlar tkc mzmun chtdn deyil, hm d dilinin sadliyi v mnann anlalmas baxmndan da frqlnirlr.

xd yal prddn, rz eyldi rxsar gl, Sildi mirati-zmiri-pakdn jngar gl. Cam tut saqi ki, glbnlr gl izhar etdilr, Sn dxi bir glbni-rnasn, et izhar gl. Gldi l dm kim, la izhari-hikmt qlmaa, Inirahi-sdr il sdri-sfi-zhar gl. Yetdi il mvsim ki, ama knllr mlkni, la glnd ryahin xeylin srdar gl. Adm isn ba seyrin eyl bu mvsimd kim, Ba rng buy il qld behitasar gl. arsuyi-ba seyran bu gn mrubdir Kim, kuf nda srraf ldu v ttar gl. xm ikn bzmi-glndn yen vd eylyib, Cami-mey andrd hli-tvby tkrar gl. Hbsdn Yusif xb sultani-Misr lmu kimi, ldu, ab qnsin arayii-glzar gl. San Zleyxa xlvtidir qneyi-drbst kim, xd ndan damni-akil Yusifvar gl.

Bu stirlrd gln almas, baharn glii, ey-irt, hyat gzlliklrindn

istifad etmk meyli x qvvtlidir. Eyni zamanda ifadlr aydn, brazl v anlaqldr. airin bel qsidlri lduqca bdii v travtlidir. Fzuli qsid janrnda kli chtdn d yeniliklr yaratmdr. Bu baxmdan airin Sultan Sleymana tqdim etmi lduu bir qsid sn drc maraqldr. Burada trkibbnd birinci bndd drd, ikinci bndd alt, nc bndd skkiz, drdnc bndd n, beinci bndd n iki, altnc bndd n drd, snra n alt, nhayt, n skkiz beytdn ibartdir. airin mtbu nsxlrind yanl qeyd lunan bu trkibbndin quruluu rijinaldr.

11

Fzulinin fars v rb dillrind yazlm qsidlrinin byk hisssi dini mzmundadr. Lakin bu qsidlrd d air dvrnn sn drc mhm ictimai msllrindn, masirlrinin eir, snt mnasibtindn dn-dn bhs ar.

Fzulinin farsca qsidlri srasna nun nis l-qlb sri d daxil edilmidir.

Bu, rta sr tsnifatna uyun lsa da, biz nu z srasndan ayraraq, mstqil bir sr kimi qsidlrdn ayr nr edirik. nki bu sr frma etibaril qsid lsa da, mzmun etibaril mdh sciyyli qsidlrdn tamam frqlndiyi kimi, mnqblrdn d frqlnir; bir d air z d sr xsusi ad vermidir. Mhz buna gr d biz Fzliy nsiht v bu srin trcmsini airin qsidlrindn ayr vermiik.

Fzuli srlri irisind nis l-qlb z ictimai mnas il v dvrn mhm hadislri il ssldiyi n hmiyytli yer tutur. Dahi sntkarn fzlddin Xaqaninin Yaxn rq dbiyyatnda bir x airlr trfindn tnzir edilmi Qsideyi-iniyysin cavab laraq yazlm bu sri uzun mddt qeyri-mtbu qalmdr.

Bu srd yaz insan sznn drin mnas nnd heyrtlnir. Insan hyatnda dilin vzsiz bir nemt lduunu, szn insan mnviyyatn ifad vasitsi lduunu trnnm edn air, sntkarlara mracit edrk sz gzlini mrift libasndan lpaq etmmy, eird kli xsusiyytlr uyaraq mnan unutmamaa arr. , insan vcudunun sirlr xzinsi lduunu gstrib nu yrnmyin lazm gldiyini syldiyi kimi, elm-bilik sahiblrinin bel, btn elmlri, sirlri yrnmk sahsind hl az i grdyn qeyd edir. Byk sntkar, baqa srlrind lduu kimi, burada da riyakar din xadimlrin qar mnasibtini aydn ifad edir; rindl zahidi qarladrr, xucularn xalq aldadan kslr inanmaa arr.

Deyil Allah n zahid edirs mscidi tmir, Txxs satmaa istr i salsn dkkani. evirs barma tsbih, aldanma, riya bil sn, Sayr grsn atrm almaa dnyani, imani.

Maraql cht burasdr ki, , sahibdilan, danayan adlandrd hind v

yunan alimlrinin d kainat sirlrini anlamaqdan aciz qaldqlarna iar edir. air flatunun, Lmann da hqiqti baa d bilmdiklrini gstrdiyi

kimi, pu fsanlr d inanmama, hqiqti tapmaq n axtarlar davam etdirmyi lazm bilir.

Fzuli bir mtfkkir kimi yaradlda lan qanunlar he ksin dyimk qdrtin malik lmadn gstrir v bel yazr:

Gzl, ya irkin lsun hikmtin hr hkm baqidir, Xll yetmz na rxin yerindn qpsa rkani.

12

Bu misralardan aydndr ki, air fitrtd mvcud qanunlarn dyidirilmsinin qeyri-mmkn lduunu drk edir v buradan rmmallarn, mnccimlrin insan taleyini dyi bilck qdrtlrin inananlara glr:

Chaltdir sbb rmmal hr yerd mkan salsa, Btn ilrd hakim znn edr nkis Lhyani. Mnccim qlinin naqisliyindn iddia eylr Ki, hr id mqssir tutmal Brcis Keyvani.

Bu stirlr, airin baqa srlrind d rmmallara, mnccimlr inananlar

tnqid etdiyi stirlrl sslir. Mtfkkir sntkar xalq aldadan, zn bilici qlm vern, frldaqla hyat keirn v z mnafeyi n dindn glir mnbyi kimi istifad edn rta sr frldaqlarn, hr zaman lduu kimi, burada da z qdrtli qlmi il kskin tnqid edir.

air z dvrnd ba vern btn flaktlrin mnbyini hrislikd, acgzlkd v hrtprstlikd grr. , acgz fedallarn mhariblr trdib lklr fth etmsini bu hrislikl izah edir. dur ki, masirlrin mracit edrk deyir: Hris insanlarn dnyada rahatl la bilmz. Hrislik el bir ddur ki, nun la yxdur. Hris adam btn hyat byu vaxtn qzl n iztirabda keirir. Lakin dnyann btn ehtiyaclarn dy bilmk mmkn deyildir. Hrislik el bir yldur ki, nun snu yxdur.

Btn bu xsusiyytlri izah etdikdn snra, air xucuya mracit edib gstrir ki, baqalarnn malna gz tiknlrin, z sfrsinin rk qzartmas il bzmk istmynlrin ciyri yz para lan insanlara yaz glmz. Rhmsiz insanlar ryi yanmlara rk yandra bilmz. Btn bunlardan Fzuli dvlt n ntic xarr. Zalm ahlar qurd adlandrr. Qurddan is ban lmaz, deyir.

Fzuli dvrnn zalm hkmdarlarna mracit edrk yazr: Snin xeyrin n kndli aac kmidir, ey hakim, Ksib txt qurma ndan, eylm myus dehqani. N lazmdr sn bir txt kim, qayq kimi axsn gz ya selind kim, tkr mzlum mjgani. rik tk pay alrsan kndlinin daim qazancndan. Snin brcundur lmaq kndi malnn nighbani. nun mal talandqda, crim kmli snsn, Crim kim kr, indi ki, sn etdin bu talani?

Hmin srin sn beytlrind hkmdarlar zhrli jdaha adlandran air

digr saray yanlarn da nifrtl xatrlayr. nlarn btn ehsanlarn riyakarlq adlandrr. Btn bunlardan snra yxsullar fikirlmy, dnmy, rta sr zalmlarndan z evirmy arr v yazr ki:

13

Fqirin lsa idraki, bu sad mri drk ets Ki, ta sadr, na ruzi verr tyidi-sbhani. Ndn tr grk ffur il xaqan ba ysin? Ndn tr grk trif etsin Keyl Ksrani? Varnsa ql, zn tk qafili mrid qbul etm, Bt anlarm gtirmidir na iman rhbani. Sdaqtl yapma damnindn l ksin, ey dst Ki, qalmdr tllq pncsind z giribani.

Fzuli dnyaya etimadszln, dnyadan uzaqlamaq meylinin d bu

daltsizlikdn, bu zlmdn irli gldiyini gstrib, arif insanlarn qeyrt v sylri n meydann dar lduundan ikaytlnir. Ancaq bu ikayt v etirazlar sn nticd dnyann faniliyinin mlk, mala, var-dvlt arxalanmaman, hyatda qmsiz yaamaq n dnya qmlrindn uzaqlaman, vardvlti trk edib mnvi chtdn ad lman tblii il mumildirilir.

Fzulinin Fzliy nsiht sri is byk sntkarn gncliy vsiyytidir.

* * *

airin ana dilind yazd qsidlri Sankt-Peterburq nsxsi sasnda trtib

lunduundan lyazmann dil xsusiyytlri lifbamzn verdiyi imkan daxilind saxlanlmdr. Fars v rb dillrind qsidlr, nis l-qlb v Fzliy nsiht d Sankt-Peterburq nsxsindn trcm edilmidir. Mtrcimlr srlrin vznini v mmkn qdr qafiylrini saxlamaa, slindn uzaqlamamaa almlar. Xsusn nis l-qlbin trcmsi daha uurludur.

Hmid Arasl

14

15

16

Trif sz sahibin layiqdir ki, mumi surtlrin dili v xsi frdlrin hrflrindn yaranan varln qsidsi nun qdrtinin kmal il nzm edilmidir. Prsti nazim yaraar ki, dvrlr v zamanlar silsilsinin nzmi mtldn mqt qdr, nun hikmt mizannda yxlanlmdr.

QT

yl mnim ki, qza nemtinin kr n, Blbli-natiqni aiq edib sz gln. Zahir etmzdi szn drrn nitqin sdfi, Vsfi-tvhidi grkmzdis insan dilin.**

Saysz salamlar el bir seyyid layiqdir ki, gr , eir hikmtdir dey, sz

nzm kmy rbt etmk qaplarn blat sahiblrinin zn amasayd, mvzun sz (eir) gzli varlq aynasnda sla grn bilmzdi. srvrin verdiyi nemtin haqq hduda smaz ki, gr nun iltifat saqisi rin altnda Allahn xzinlri vardr ki, airlrin dili bu xzinlrin aardr piyalsindn zvq sahiblrin icaz rabn dadzdrmasayd, he bir susuz, nzm bhrlrindn sz aa bilmzdi.

e i r

Vcud nazimi l ah vsf etmk n, Bu kainat nec silsil, nizama salb. lub tslsli-vlad bir qsid nun Ncat rin ulduz kimi birr ucalb.

Allahn slvat na v nun hli-Beytin, nun qanunlarn v ehkamn

hifz edn v klamnn mzmunlarn nql edn shabna lsun. Bundan snra bu saf etiqadl qul, nakam Fzuli z hvaln mxtsrc laraq

bel rh edir v bu minval il sz telinin dynn ar: El ki, mn yann keyfiyytini thqiq n frast gzn adm,

*Dibadki eirlrin trcmsi M.Mbarizindir.

17

hikmt srlrinin tamaas ln tfkkr qdmi qydum, alm sdfind insandan qiymtli bir gvhr grmdim v insan gvhrind is szdn rfli cvhr tapmadm.

NZM

Hr eydn ykskdir szn mqam, Hr yerd sevrlr sahib-klam. Szn vsfi mnim hnrim deyil, Szn qiymtin sz yx, yqin bil. Gzl yaranmdr sz zl badan, Dzlkdr ndak hsn artran. Dzlkl artmdr szn qiymti, Dzlkdr hr eyin ilk mziyyti.

Hqiqtn, insan nslind peymbrlrdn v vliyadan snra airlrdn

sadiq bir tayfa yxdur. Bu iddiann druluuna dlil v ahid budur ki, hqiqi sevgili gizlnmk rtyn zahir lmaq zndn atb, imkan aynasnda z gzlliyini cilvlndirdikd, hr zrrd zn gstrib, bu cilvni tamaa etmk n hr gzdn bir qap amdr.

e i r

Tapd varlq gzgsnd nuri-hq n inikas, Gz bu ksin arxasnda grd hq rxsarn. ks bir gn dil ab gftara gls, bhsiz, Vsf edr muqunu, mlum edr srarn.

Drudan da, air muqun siftlrindn dananda, hqiqi sevgilinin

ehtiyacszlnn kamaln gstrrkn sadiqdir v z haln byan etmk n tfkkr atn apanda z acizliyi v miskinliyi bard ifrata vararkn, sz nun halna uyundur. Drudan da, btn ehtiyaclardan azad lub dnyan camalnn kamal il bzyn bir sevgili, niy grk trif layiq lmasn? Eyni zamanda niansz bir muqy knl verib, imkan thlklri uurumuna dn, n lind vsal ehtimal telinin ucu lan, n d tlb tyini ldn buraxan aiq hr cr mzmmt n n grk mnasib grnmsin?

18

RBA

Niqab ay zndn amad fsus l dildar, Yazq aiqlr rhm etmdi, gstrmdi rxsar. l atdq damnindn tutmaa, bizdn uzaqlad, Mhbbt qald, mhnt qald, eq artdqca drd artar.

Mlumdur ki, dz sz mdhl d, mzmmtl d demk lar. nki sz

insanln hqiqtindndir. da gah triflnir, gah da pislnir. Xilaft rtbsin gr n qdr mdh deslr layiqdir. Al bunu syan, rart halnda da mtbr sayr.

Xlas, ndak eir baasndan druluq qxusu duydum, mslht grdm mn d bu baada el bir aac kim ki, nun klgsind bdi laraq yaaym. Al mnim tdbirimdn xbr tutunca itat kmndindn byun qard ki, heyhat, bu, qanl bir l v sahilsiz bir dryadr.

Bu sdfd deilmmi bir drr tapmaq tindir. Bu ktibd bir sz tapmaq mmkn deyildir ki, deyilmmi lsun. Dylm xrmandan baaq ymaq xsislik lamtidir, dar v xeyirsiz yldan gedibglmk faydaszdr.

Beyt

Ken zamanlarda sz deyn dstlar, Yerd asimann sirrin amlar.

Hrnd bu nsiht mni gzl sz sylmk sntin balamaqda qrxutdu,

lakin x fikirldikdn snra tfkkr syyahm bu yla dd ki, sz sfrsind snra glnlrin ruzisini hikmt sfrisi kemi airlrin nzrindn gizldib, nlara gstrmyibdir. gr sz hlinin xalmas il yeni sz demk mmkn lmasayd, sz gzli bir nfrdn baqa he kim camal gstrmzdi. Bu midl irad kmndini eir eyvanna atdm, nzm fnlrinin hrlrini fth etmk n sz bayran qaldrdm. Allaha kr ki, mxtlif dillrin aarlar il nzm fnninin qaplarn amaa baladqda, hans qapya ki, atdm nu nzr sahiblrinin zn adm.

Gah msnvi slubunun baasndan gl, ik drdim, gah qzl sylmk ksind mk qxulu (ceyranlarn) dalnca yyrdm. Gah

19

mmma fnnind ad xartdm. Gah da qsid sehri trzind byk v fazil adamlarn rklrini tsxir etdim.

Bu mqddimni trtib etmkdn v bu szlri yazmaqdan mqsd budur ki, bu ltif fnn v qiymtli sntl mul lduum zaman mxtlif illrd, hm d mxtlif dillrd bir ne qsid, tvhid, nt, mnqbt v padahlara mdh yazmdm, Allahn kmyi il bunlarn xu mhur lmudu. Bir xu qayszlq nticsind rtadan xm v bzilri is namnasib lduqlarndan gizlind, prdd qalmd. Bu qfltdn yanb bel mslht grdm ki, prian lan bu dediklrimin qalann bir yer cm edim. Bu dvrandan sitm grmlri bir yer tplaym ki, zaye lmaq thlksindn qurtarb, mhur v myyn lsunlar. Madam ki, (qsid) nzmin yax nvdr, heyfdir ki, fvt lub glck nsl zvq vermsinlr.

QT

Msnvi sulu, qzl snti Qazanm lsa da almd hrt, Lakin bir eybi var, ifratla tfrit, N nda dad qymu, n bunda lzzt. Tkc qsiddir hr xeyir id Cilvlr saaraq saylr snt.

Hqiqtd qsid mbhm ifadlr meydan v mtin mnalar mkandr. nun stirlrinin sflri padahlara xtb mnbridir. Qsid zvqndn binsib lanlarn varln al yx hesab edr. Krmli fsaht hlindn v mrhmtli blat sahiblrindn tvqqe

edirm ki, bu qiymtsiz da qrqlarna v dyrsiz danq muncuqlara nzr saldqda, nun nqsanlarn balasnlar. Buradak yax chtlri z zmanlrinin rfi kimi qiymtlndirsinlr. gr xtalar islah etmslr, yersiz etiraz da etmsinlr.

Qayibin ardnca hazrlar mlamt sylmz, Qeybt hli lma, zd syln hr sz grk. Nzm fikrimd lan nqsanlar grdkd sn, Ya zn islah ql, ya ltf zndn prd k.

20

21

* * * Hva rayisi-glzar ldu ehrga, Bahar gln geydirdi hlleyi-xzra. mn yaltin ldu nsb xsrv gl, Hvay brsift hkmn etmy icra. Yazld sbzeyi-nvxizdn xti-ehkam, kildi sayeyi-mtbui-srvdn tura. Sriri-abi-rvan sfiri-mri-mn Nkati-thniyeyi-mqdm etdilr ina. Zbani-susni-azad sbzeyi-nvxiz Snayi-rifti-iclal ldular guya. qayiq aln zminbusdn lub mcruh, Bnv qamti ldu tvaz il dta. Mrttb eyldi bir bzm gln ir bahar Ki, verdi zvqi-tamaas nyi-shba. nadil etdi byani-mratibi-nmat, Qumari ldu trank srudsra. Sdayi-mr buraxd bzrg kuik vq, Srudi-ab il aq hasil ldu nva. Bilindi qnd gl brgi zahir lmaq il Ki, qn bain yadrd jal sngi-cfa. Craht lmasa zad zahir lmaz qan, Trh eylmz lbtt snmadan mina. Hmayv vrqi-yasmin brgi-smn Uub hvay glstan dd zilli-hma.

22

Bahar taciri Misri-mn qnilrin, Buraqd Yusifi-gl rz eylyib qva. Bu zvq sald Zleyxayi-laly bir vq Ki, ll mk tkb, verdi arnca bha. Hdiq txteyi-tlim lub ryahindn, Yazld mhml mcm na hrufi-hca. Mzyyn eyldi vraqi-lalyi bnm, Hrufi-lald lmaz gri nqt rva. Gtrd bnm zhardn hrarti-mehr, kuf nqtlrin gri hkm edr imla. Dbiri-bad verib tifli-ndlib sbq, Gtrd hreyi-zhardn niqabi-xfa. Qamu dirxt bulub rfi-istiqamti-hal, kuf hmli il ksr buldular, illa Nihali-bibdli-srv kim, qalb mnsub, Sbati-hal il nlardan ldu mstsna. Sdayi-seyl kr mddi-mttsil, yni Ki, mddi-mttsil il lur, qirati-ma. Grnd heyti-abi-rvanda kli-hbab, Sbut yetdi sbati-ncum seyri-sma. Xtuti-mxtlif mstqimi nharn mnd sald zvayayi-gunagun bina. Riayti-trqi-mstqimdn, nec kim, lur hsul mqamati-cnntl-mva. Hvayi-baidn etdim bu hikmti mlum Ki, etidalddir sihhti-hvas qva.

23

Fzayi-glni hzar il grb mmlu, Yqinim ldu ki, mmkn degil vcud xla. Nzrd lmaq il sbh am, qnv gl Bdihi ldu kmal hlin hsuli-sfa. Ntic salib lmaq xilafi-adtdir, lunca mvcibi-sray mttfiq kbra. Zmiri-glbn gl rngi sald ati-bim Ki, hmr qan lur nfs evind rahnma. Gl at zr qlr iqdi-zhreyi-bnm, Tdarki-qmr ms edr sbah msa. Bu kimiya sbbindn cbmidir lsa, lind daneyi-rzn msabsind tila. kuf simin frz eyldi xruci-zkat, Mdari-hvl blui-nisabi-istinma. Hquq dfi n niyayi-car, Shayifi-mn ldu yadiyi-fqra. Bhardn tni-glbnd eylyib hycan, Hrarti-dmvi qld ddlr peyda. Byand qan il sfheyi-mn gl-gl, Mgr ki, fsdin hkm eylmi tbibi-hva. Hibali-sehr dnb cnbi-cdavili-ab, Klimi-srv na ksdn buraxd sa. lub trnnmi-blbl zayimi-tsxir, mn prilrin lazm ldu rzi-liqa. Bsati-gln dn eyldim gzr ki, dmi Qlam nzareyi-asari-qdrti-mvla.

24

cb nizad grdm mn zriflrini, Tssb il qamu saliki-triqi-xta. Qamu gman il mstdiyi-triqi-ncat Vli, qamusuna batil dlili-istida. Salb kuf mbadi snuf cari, Qlrd bhs ki, caiz tdddi-qdma. Verib tslsl qvvt tbiti-kci-ab, lurdu nafiyi-isbati-illti-ula. Xyali-mhz sanb kainat nrgisi-mst, Qlrd chl il nfyi-hqayiqi-ya. Edirdi blbli-kafirnihad scdeyi-gl, Tbbdi-snm il tutub ncati rica. Nsim vaqif lub bu fsad mn etdi Ki, ey gruhi-prian, tutun triqi-hda! Bu karixan bir ustaddan degil xali, Grk bu qdrt, lbtt, qadir dana. Qlr dlalti-illt vcudi-hr mvcud Vli, n sud ki, sahibnzr deyil ma. Mkvvinat hdus l qdimdndir kim, Kmali-zatin mmkn degil qbuli-fna. Qdir mqtdir qadir mqddir hyy, lim alim llam lm la. Zhi tkvvni-kamil ki, qdrtindndir, Priliqalr ltfi-tnasbi-za. Mlahti-lbi-meygun lhceyi-irin, Nzakti-qdi-mvzun hreyi-ziyba;

25

Sfayi-cismi-ltif qbuli-cvhri-pak, Ltafti-xti-mikin zlfi-nbrsa. Kmali-qdrti-elmindir vahidi-dl, qudi-silsileyi-karixaneyi-dnya. Bsait rfi-mhrmiyyti-vhdt, Mrkkbat qbuli-trkkbi-cza. Hvayi-mkrmtindn qbuli-feyz qlb Mrbbiyi-mn lmu bhari-ruhfza. Nsibi-mrhmtindn alb ifadeyi-cud, Cahan rki-cinan eylmi nsimi-sba. Sfayi-ltfi-mimi nfuz edib, qlm, Mizaci-namiyyi mstiddi-nv nma. Fzayi-glni-ltfi mrabei-hbab, Hdaiqi-rhi-qhri mhaliki-da. Shay ltfi gr qlsa zrrprvrlik, Yetr mqami-msavati-afitab sha. Vr lsa qhrin mzhr nasir flak, Nikah qdin zr mmhatdan aba. Hesabi-rizqini qlm tmamiyi-brin, Hnuz Adm peyvnd qlmadan Hvva. Byani-halin yetmi cmii-mxluqin Hnuz prdy yani kmdn sma. Kmali-trbiyti nvki-xar vermi rng, Ltif edib, lqbin eylmi gli-rna. Gl atin bir vuc xaki-rhgzar salb, Kl eylyib qmu adn blbli-eyda.

26

Trabi-drghin ittisal vqi il Kfi-tzrri dryad damni-shra. Ziyarti-hrmin qlmamaq czas n Hval xncri-seylab sineyi-drya. Cmii-vqt faxaneyi-tasndan, Cmii-xlq myssr, cmii-drd dva. Rmuzi-hikmtin eylr byan mratib il, Cmii-hali-br, xah fqr xah qina. Mrizi-arizeyi-nqsdir, nfus tamam, Kimin faid prhiz edr, kimin qida. rif zatlr vci-imthanndan, Vsileyi-rfi-qrb lur nzuli-bla. Xsis nfslr gnci-iltifatndan, Mzidi-illti-idbar lur vfuri-ta. Dlili-zillti-syandr trrzi-hal, Triqi-hsni-rizasi cmii-hal riza. Zhi krm ki, nzr qlmayb davtin, Myssr eylmi iblis etibari-bqa. Zhi krim ki, ifrati-ltf ehsani Msihi eyldi mehrabi-scdeyi-trsa. Fqiri-drghin lzzti-rizas il Tllqati-triqi-fnadn istina. siri-mhnti-eqin zvq vqi il Xilafi-qaid meyli-tbib zikri-fa. Zhi hqiqti-zatnda lafi-ql cnun, Qapn mqami-msavati-padiah gda.

27

Nimi-lmyzli nda kim, sn vasil, Mzzbi-bdi l ki, sndn la cda. Tvafi-Kbeyi-vslin thssril mdam, Srudi-seyl sfir xrui-rd sda. Mhymina, smda! Bndeyi-siyhruym, Shifeyi-mlim msiyt xtil qra. Trhhm et ki, mni qamti-ikst il Bnveyi-mni-drd qld bari-ina. Nihali-glni-drdm ki, su yerin verr Mn hmi cigr qani baibani-qza. Diri drd ki, ncam yetdi mr, hnuz Xrabi-badeyi-zrqm, siri-dami-hva. zabi-ruzi-cza vhmi il am shr, Bir iztirab zab irym mni-rsva Kim, l zabi mgr iqtizayi-dl ver zabi-ruzi-cza mnkirin ruzi-cza. gri qss dutar rzi b giribanm, limdn eylmn mmid damnini rha. Mqimi-hcreyi-vqm fzayi-qrbndn, Hmi smi-midimd itiyaqi-sda. Ki, ey fqir, hrimi-vsal bismillah, Tlll etm ki, dmdir mant la da. Shabi-feyz ml glnin qlb siyrab, Gli-murad alb la mstcab dua. mid var ki, ayineyi-zmirimdn Hmi seyqli-ehsann la jngzida.

28

mid var ki, ltfndn lmaya nvmid, Dili-Fzuliyi-afthal bisr pa. Myssr la na ahrahi-eqind Dvami-hsni-qbul sbati-rsmi-vfa.

* * * N kim shifeyi-tdbir ql edr mstur, Saqnman ani lur, lmaz lmayan mqdur. Hvayi-dari-bla umma hr hvayidn Kim, l mqamddir srblnd lan Mnsur. Hrifi-rreyi-qm sanma hr quru aac Ki, yazlur Zkriyya adna l mnur. Dili-prati-aiqdir ahi-srdl x, lur brudt mayil tbayei-mhrur. Fsrd zahid gr aiqi-cigrsuz Rfaqt ets yz il zlmtin dmz nur. Saqnma bir arada ixlilat qlmaq iln, Dutar mizaci-qrnfil tbiti-kafur. Xam ki, eq il risvayi-xas amm mn, Flk bu iyv il eylmi mni mhur. Mdam nqdi-hva xatirimddir mknun, Hmi fikri-mhbbt dilimddir mzkur. Nk hva, n mhbbt? Mvddti-ahi Ki, xlqdir sbbi-feyzi-kirdigari-qfur. Mhi-siphri-nbvvt, Mhmmdi-qri*, irai-ami-bd, afitabi-sbhi-nur.

*Qreyi

29

ahnhi ki, Sleymani-mlki-mni lub, Mti ldu na cinn ins vh tyur. Cahan amaq n taprld hzrtin, Kilidi-mxzni-mhruseyi-vquf ur. Yetirdi silsil tari-hesabi-hicrtin, zlmsin deyibn riteyi-sinin hur: iksti-nqreyi-xalis yari-mh qydu, yari-nqreyi-zatnda ehtimali-ksur. 15 Rx qdidir lan xlvti-cinan ir, irai-mclisi-qilman mi-mhfili-hur. N k ki, axd Bvadid barmandan su, Bu rhdir mtzmmin xtuti-mvci-bhur. Mxalif mrindir bad kim, ya dr, Nqizdir na kim, guimal yeyr tnbur. ya hi ki, gruhi-peymbri-mrsl, Behit basmaz ayaq sndn almadan dstur. gri xamy l urmadn, lind idi, Xti-btalti-Incil hrfi-nsxi-Zbur. N sz ki, nda snin yx rizayi-xddamin, Qalur srayi-tbitd ta bd mhsur. Burax hicab niqabn gzl cmalindn Ki, ta gr sni rtada grmyn ne kur. Bu msnd ir nec msti-xabi-naz lasan, Iridi sbh, gl a imdi nrgisi-mxmur. Fsad hli cahana buraxd yz ftrat, Qiyamt ldu, n yatmaq mcaldr? Dur, tur!

30

Zman mntziri-iqtidayi-mrindir, Szn n is yerit, buyruun n is buyur!

ha, Fzuliyi-dilxstym, bihmdillah Rhi-ritin tabe, mrin mmur. lubdrr szmn nzm nsri ntind, Hmi gvhri-mnzum lli-mnsur. Fsaht hli arasna etibarm var, N etibar, gr lduysa heytim mhqur. zm hqir bqayt, szm mfid, vli, Nk ki, hkm misalnda str beyn stur. mid var ki, dutduqca mlki-ruh nizam, mid var ki, tapdqca hdi-mr mrur. Mruri-mri snayi-Rsul iln kerm, lnd edm nu rmani-hli-qbur. * * * Sama, ey gz, kdn knlmdki dlar su Kim, bu dkl tutuan dlara qlmaz ar su.

31

Abgundur gnbdi-dvvar rngi, bilmzm, Ya mhit lmu gzmdn gnbdi-dvvar su. Zvqi-tiindn cb yx, lsa knlm ak-ak Kim, mrur il buraxr rxnlr divar su. Vhmln sylr dili-mcruh peykann szn, Ehtiyat iln ir hr kimd lsa yar, su. Suya versin baiban glzar, zhmt kmsin, Bir gl almaz zntk, vers min glzar su. xada bilmz qbarini mhrrir xttin, Xamtk baxmaqdan ens gzlrin qar su. Arizin yadil nmnak lsa mjganm, nla, Zaye lmaz gl tmnnasil vermk xar su. Qm gn etm dili-bimardn tiin diri, Xeyrdir vermk qaranqu gecd bimar su. Mn lbin mtaqiym, zhhad Kvsr talibi, Netkim mst mey imk x glir, hyar su. Ist peykann, knl, hicrind vqm sakin et, Susuzam, bir gz bu shrad mnimn ar su. Rvzeyi-kuyin hr dm durmayb eylr gzar, Aiq lmu qaliba, l srvi-xrftar su. Su ylun l kuydn tpraq lub dutsam grk, n rqibimdir, dxi l kuy qyman var su. Dstbusi arizusundan gr lsm, dustlr, Kuz eylin tpram, sunun nunla yar su. Srv srklik qlr qmri niyazndan, mgr, Damnin duta, yain d, yalvar su.

32

Imk istr blbln qann, mgr bir rng il, Gl budann mizacna gir, qurtar su. Tinti-pakini rvn qlm hli-alm, Iqtida qlm triqi-hmdi-Muxtar su. Seyyidi-nvi-br, dryayi-drri-istfa Kim, spibdir mczati ati-rar su. Qlmaq n taz glzari-nbvvt rvnqin, Mczndn eylmi izhar sngi-xar su. Mczi bir bhri-bipayan imi almd kim, Yetmi ndan min-min atxaneyi-kffar su. Heyrt iln barman dilr, kim ets istima, Barmandan verdiyin iddt gn nsar su. Dusti gr zhri-mar is lar abi-hyat, Xsmi su is dnr, lbtt, zhri-mar su. Eylmi hr qtrdn min bhri-rhmt mvcxiz, l sunub urac vzu n gli-rxsar su. Xaki-payin yetm der, mrlrdir mttsil, Ban dadan-daa urub gzr avar su. Zrr-zrr xaki-drgahin istr sala nur, Dnmz l drgahdn, gr lsa par-par su. Zikri-ntin drdin drman bilir hli-xta, Eyl kim, dfi-xumar in ir meyxar su. Ya hbibullah! Ya xeyrl-br! Mtaqinm, Eyl kim, lbtnlr yanb dilr hmvar su. Snsn l bhri-kramt kim, bi-meracd, bnmi-feyzin yetirmi sabit syyar su.

33

emeyi-xuriddn hr dm zlali-feyz enr, Hact lsa, mrqdin tcrid edr memar su. Bimi-duzx nari-qm salm dili-suzanim, Var midim bri-ehsann sp l nar su. Ymni-ntindan ghr lmu Fzuli szlri, bri-nisandan dnntk lli-hvar su. Xabi-qfltd lan bidar landa ruzi-hr, ki-hsrtdn dlanda dideyi-bidar su, Umduum ldur ki, mhrum lmayam didardn, emyi-vslin ver bu tneyi-didar su. * * * kr birhmlr yannda hr sat zban xncr, Gnahm sabit eylr, lmyim xatirnian xncr. Zlali-vslin lbtnym bir trki-bdxuyin Kim, ndan qtreyi-ab istsm dartar rvan xncr. Verir prvan z cann sn n ixtiyar il, N hact ldn, ey m, kmk hr zaman xncr? Hzr ql, gzm x prvasz, ey blbl ki, qtlinn Tikndn damni altnda qlm gl nihan xncr. Mjn qanm tkb, qmzn alr canm, cb sanma, Iidir tks qan x, adtidir alsa can xncr. Qanla gzlrindir hr trf, ya bir niza zr kibdir bir-birin iki srx trkman xncr? Xyali-qmzn il bs ki, raht getdi cismimdn, Sanasan phluyi-akimddir hr stxan xncr.

34

Iltsm xncrin vqini qbr, hr bahar lac, lur sbz yerin xaki-qbrimdn yan xncr. Qucar zrrin kmrl belini, vh bu n taledir Ki, altun qvvtil byl lmu kamiran xncr. Xyali gzddir, kirpiklrin dprtm, ey mrdm, db rti degil mehman kmk mizban xncr. Gz ab busitan xtti-sbzinsiz nzr qlsam, Grnr gzlrim sbzeyi-hr busitan xncr. Dhann yx demilr, syl bu gftar qandandr, Belin peyda degil, de qanda dutmudur mkan xncr? Mhali-qldir kim, la mjgann kimi xuni, gr ustad lindn su yerin is qan xncr. Rxi-zrdim salbdr xncrin gzgusin ksin, V ya simin lind tutduundur zrnian xncr. Zbani-tiz il rtay girmi mttsil guya, lam der madihi-Peymbri-axirzman xncr. hnahi ki, tii-abdari zahir lduqda, lindn sald Xsrv nizv Nuirvan xncr. Ymndn ba knd mheyi-rayati-iqbali, Buraxd tir trpa hi-Hindustan xncr. Sfarayi-msafi-Bdrdir izhari-mcizd, ikafi-prniyani-bdr n qlm nian xncr. duyi-cahinin qti-hyatin kr hr ay, Qilafi-lacivrdidn hilali-asiman xncr. Shr feyzi ki, dntk tir qlmazd dili-safn, Gntk qsdin ksydi min namehriban xncr.

35

Sxi tbi ki, rxsar siprtk in buraxmazd, gr qsdin ksydi qamu hli-zman xncr. lurdu dideyi-bdbin izhari-nbvvtd, nun gndrdiyi hr nameyi-mczbyan xncr. zalrd duayi-cvnind ar qlmazd, zn hr nec qlsa tcrb tir, imthan xncr. ya ahi ki, baxsan xncri-rin nizamin, kibdir min ahnh ti min sahibqiran xncr. gr qamusi-rin lmasayd xlq mstvli, N bir prdil krdi ti n bir phlivan xncr. Nqizi-hkmnn qti-fsadin liflrdn, Klamllah bihd ti kmi, bikran xncr. Mnafiq ed bilmz rin mdxl ki, evrnd Mlaik prr baln grs, div eylr gman xncr. Bihmdillah ki, hala dideyi-bdxah ntind Fzuli nzminin hr stridir bir cansitan xncr. Zbani-xamsi isbati-ecaznda kffar, Ghi dilduz navk gstrir, gh xunfan xncr. fil-mznibina, mhr yyami ki, duzxdn, kr hr lhz mcrim qsdin bir biman xncr. Budur mmid kim, mhfuz lam hisni-pnahind, Qilaf ir nk kim, saxlanr, grmz ziyan xncr. * * * Ab lvhi zr kmi mvcdn mistr sba, Sbzdn nql etmy vsfi-xti-dilbr sba.

36

Almaq in qiymtil sbzdn bnm drin, Yasmndn sim tkm, ya smndn zr sba. Azn srarn dilr fa ed, ab qnyi, Gr n rng il qlr izhar hr mzmr sba. ncmnlr seyr edib nsrin byazn gzdirir, Hsni-xlqind drst etmk dilr mhzr sba. Infial etmi mgr srtd Rxindn snin Kim, gzr mxfi, grnmz kimsy michr sba. Axtarb bulmaq dilr vsfi-rxn kim, mttssil Nsxeyi-glbrg vraqn qlr zbr sba. Abgun tiinc lmaz, bunca daim kim verr Tii-abi-cuyibar mvcdn cvhr sba. Ayan tpran yerdn alr tzim il, Qaliba dzmk dilr bana bir fsr sba. Eidibdir, qaliba, qddinl min bhsini, Hr qaan grdiys eylr m qsdi-sr sba. Asitannda mqim lmaa bulsayd qbul, Hq bilir, lmazd srgrdani-bhr br sba. Asiman qdrl xsa n hasil, n degil na qabil kim, la qapnda xaki-dr sba. Ati-bidad gymdr, lubdur dadxah, Grdy yerd saar bana xakistr sba. Abi-drya zr gh Ilyasv seyran edr, Gah eylr mskn Ibrahimtk azr sba. ddan aft grmz sudan zrr, guya qlr Qanda lsa iqtidai-ri-Peymbr sba.

37

hmdi-mrsl ki, frmanbr Sleymandr na Eyl kim, grd Sleyman ldu frmanbr sba. l ahnh kim, rizasiln gzr hr qanda var, Gr imal gr dbur gr cnub gr sba. Ey gli-bai-rsl, bir taz glndir qapun Kim, dmi-Cibril l glnd tn eylr sba. Istyib bulmaz qapun feyz almaq in, mttsil Qan gln seyrin girs xr mztr sba. Iltir xaki-drini zrr-zrr gln, Qlmaq in tutiyayi-dideyi-bhr sba. Ati-bidad il alm yanar, gr qlmasa dlini aye, gzib hr dm yedi kivr sba. lduin dzdtk pnhan girb gnlr Bisbb rxti-gl nsrin qartgr sba, z gnahin fat istyib, fryad edib izginr xaki-mzarin zr ta mhr sba. Etmzsm trki-tmnnayi-tvafin xsa can, Xak hm lsam qbarimni sn iltr sba. Am mmidi-rhi-vslin dili-prxunimi, Eyl kim sli-bahar aar gli-hmr sba. Eyl incldim, zif ldum ki, xaki-kuyin Qabilm xaaktk lsa mn rhbr sba. Iltimasm bxtdn ldur ki, cari hkm il, Ta ryahin mn mlknddir srvr sba, la ntindn Fzulinin klami dilpzir, Eyl kim, gldn bulur nfasi-canprvr sba.

38

* * * Iridi vqt ki, fsli-xzani-nahmvar, Qla xnk hrkatn mzahimi-car. Sipahi-bhmn dey lalv gl sbabn, Hcum eylyibn qart eyly n ki, var. mn zriflrin rncidxatir eylmg, Nsimdn la zahir sluki-nahmvar. Hva mxaliftindn taplmaya mtlq, Mizaci-namiyd etidaldn asar. Sba ltaft iln gln ir sair ikn, Bula zmani-sba tk tyyri-tvar. Aub trrz lin zmhrir glzar, N brg qala bu qartd busitanda, n bar. X l ki, duta bu mvsimd gueyi-zlt, Trddd etmy mtlq qrar ver qrar. Hzuriln gir bir knc ibtidayi-xzan, Sruriln xa bir ba ibtidayi-bhar. Arada bilmy baran brf bad ndir, Yetirmy sri-dvr xatirin qbar. na rfiq hman bir kitab la, bir saz, na ndim hmin bir qdh la, bir yar. Mnm bunun kimi yyamda srasim, siri-dami-blav sitm, qribi-diyar. N seyr qlmaa prgartk tnimd tvan, N nqttk bir arad turmaa yer var.

39

Hzar qm mtvcceh mn, bu hm bir qm Ki, yxdurur qmi-dil zahir etmy qmxar. N bir rfiq ki, hmdrd lam mni-miskin, N bir tbib ki, drdi-dil eylyim izhar. Xzan iind qalan gl budaiym ki, hva Mn ikst verib qalmam brhnv xar. Kimi ki, dust dedim xd dmni-canm, Kimi ki, yar dedim ldu aqibt yar. Bu fqriln ki, mnim rahtim durur mkl, Bu haliln ki, mnim dirliyim durur dvar, Mgr mdd qla l padiahi-kivri-elm Ki, elmidir qamu yay vaqifi-srar. hi-sriri-Ncf, afitabi-vci-rf, liyyi-aliyi-la, qsimi-cnnt nar. mid var ki, bir mmeyi-inayt iln, Mcdddn ver ltfi tslliyi-mni-zar. Raytimi rc ed pak ntfsin, Yegan Seyyidi-rasitan kuhvqar. Mhi-sipehri-syadt Kmuneyi-sani Ki, surti-Hqdir zati-paki ayindar. Blndmrtbi kim, lvvi-qdrindn Hrimi-drghin Cbril bulmaz bar. ya, blndnzr, mahi-afitabsr Ki, ryi-pakin ilndir mrri-dhr mdar! Sfayi-mrbin etimad eylybn, Bir-iki nkt byan eyliyim mni-fgar.

40

Tnffr eylm kim, biksm mni-biks, zmdr z szm rz eylyn naar. ha, mn istr idim bir zvalsz say Kim, nda lmaya mtlq mzrrti-rar. Sn yetirdi mni hadiyi-rhi-thqiq, Dedi: Budur ki, dilrsn, itirmgil zinhar! Bu gn mid il bir mrdr ki, drghin Buraxmam sri-ixlas sidq leyl nhar. mid var ki, mmidim lmaya hirman, mid var ki, iqbalm lmaya idbar. Cmii-hli-cahana bu nkt rvndir Ki, mslm hli-sadtdir qi kffar. Tmami-zmreyi-islam hm mqrrrdir Ki, cmldn yey lur ali-hmdi-Muxtar. Bu hm mhqqq lubdur cmii sadat Ki, snsn hmdi-Muxtar nslin srdar. Dlili-vazeh iln vazeh ldu kim, snsn Gzini-hli-cahan, mlci-siar kbar. Grk ki, sn lasan cmleyi-cahana pnah, Grk ki, sn lasan hli-fqr istizhar. gr triqi-mrvvt sn hm lmasa rsm, Hqiqtind vfadan taplmaya asar, cb yx eylsm ikrah hli-iymandan, Cmii-zmreyi-islamdan lub bizar, Ncfd balamayam Al xidmtin kmr, Gedib firng diyarin balayam znnar.

41

Blalrin kbn dnmyib triqindn, Dutub triqi-sluki-mhacir nsar. Mni triqin ixlasi-pak sidqi-drst kibdrr ki, sn candan etmim iqrar. gr gnah is ixlasim, eylyim tvb V gr xta is sidqim, qlaym istifar. gr qbul v gr naqbul, xidmtin zm mn sanram bir kmin xidmtkar. gr triqeyi-xidmtd qlmam tqsir V gr qapnda tapb bhr, etmim inkar, Mn hram la raht ki, tapmam sndn V gr n xsm mvkkil mhymini-cbbar. ha, Fzuliyi-ftad xaki-rahindir, Hmi nqdi-hyati snin ylunda nisar. Dem, ki, mlk hvs ed, yxsa mal tm N mlk mal baxar dideyi-lul-bsar. siri-dami-bladr v gr n ziyvr n Tvcch ets, degil na dari-dnya dar. Mdam ta flki-tizgrd dairdir, Hmi ta ki, tapar mri-alm istimrar, Sni ki, cmleyi-almd frdi-kamilsn, Pnahi-mn mannda saxlasn Sttar.

* * *

Qn bar dhr bidadil vvl qan lur, Snra yz ltf il knl alr, xndan lur.

42

Qtreyi-baran ki, bir mddt sdf hbsin kr, Yx ikn qdri, tapb qiymt dri-qltan lur. Dan tpraq ir iddt kdigin ne gn Ba kib xrmnlnir, arayii-bustan lur. Qhrdn ikrah ednlr ltf lmaz msthq, Mstiddi-drd lanlar qabili-drman lur. Mhnt sbr eylyn raht tapar, n Yusif Sltnt txminin vvl paysi zindan lur. Gr riza lsa qzay, mkl lmaz hi hal, Arif, sbr il, hr mkl ki var, asan lur. Feldir sli-rizayi-Hq n kim, sl nsb, Xaki-frmanbr br, asi mlk eytan lur. Sayiri-mxluqdan bir kims lsa pakdil, hli-beytin firqsindn saylr, Slman lur. Xah seyyid, xah ami kam tapmaz bidb, Feli msthsn lan, mstvcibi-ehsan lur. Yz mqqt ks, kami-dil tapar ncami-kar, Hr kimin almd mvlas hi-mrdan lur. Tir lmaz rastrv gr ks bndi-ahnin, Rastrv tir xdngin ziyvri peykan lur. Tabei-frman edr hkmn cml almi, Mrtza hkmn hr kim tabei-frman lur. l hnh kim, gr bir mur qlsa iltifat, Mur hkm eylr Sleyman stn, sultan lur. l imami-din dnya kim, nun dmnliyi Mrikin dinin v dnyasna nqsan lur.

43

Da lur aslan, gr qhr il qlsa bir nzr, Hkm qlsa, dsmnin qsdin da aslan lur. Zrreyi mehri-rxndn tapsa prtv asiman, Asiman zr tamam ncm mhi-taban lur. Feyzi-ltf il gr insan ets trbiyt, Qdr il insan mlknisbt ziman lur. Vr mlk hm tapsa eyni-iltifatndan nzr, qli-kamil ksb edib, lbtt, bir insan lur. Ltf qhrindn tapar mqbil ta, mdbir cza, Qt fsli-hr n l lhz kim, divan lur. Kvsri-cnnt nun hkmnddir l vch il, Cml nslindn hmin Adm na mehman lur. Nuh nun snduqin ktitk aparm pnah, Ehtiyat eylr ki, nagh bir dxi tufan lur. Gri Ismail qurban gydn enmi qdr in, Hq bilir, qdr in Ismail na qurban lur. Mcizi bir glni-pakizdir kim ists, ndlib l gln Davudi-xlhan lur. Hr kim ixlas il xaki-mrqdindn zrreyi Alsa, nunla tbabt eyls Lman lur. Dusti gr msiyt qlsa, lur franpzir, Dmni min tat ets, mvcibi-syan lur. Sayeyi-ltf krm gr salsa xaki-tiry, Cirmi-xaki-tir rki-rvzeyi-rizvan lur. ql kim qvvasi-dryayi-kmali-elmdir, Cvhri-zatn tsvvr eyls, heyran lur.

44

Fhm kim, syyahi-iqlimi-diyari-drkdir, Vadiyi-idrakini seyr ets, srgrdan lur. Dvri nun al shabindn almaz ruzigar, Dvr nundur, devriln hr nec kim, dvran lur. Qsri-vsfinin binasn qlsa memari-xird, Izz cah dvlt iqbal drd rkan lur. l sipehri-dvlt iqbaldn yz dndrr, Dvlt iqbal hr kimdn ki, rugrdan lur. Var midim feyzi-dvltdn, Fzuli, kim, mdam Ta dilimd qvvti-nitq tnimd can lur, Dm uram vsafi-vladi-lidn netkim, Mdhi-vladi-li mstvcibi-qfran lur.

* * * xd yal prddn, rz eyldi rxsar gl, Sildi mirati-zmiri-pakdn jngar gl. Cam dut saqi ki, glbnlr gl izhar etdilr, Sn dxi bir glbni-rnasn, et izhar gl. Gldi l dm kim, la izhari-hikmt qlmaa, Inirahi-sdr il sdri-sfi-zhar gl. Yetdi il mvsim ki, amaa knllr mlkni, la glnd ryahin xeylin srdar gl. Adm isn ba seyrin eyl bu mvsimd kim, Bai rng buy il qld behitasar gl. arsuyi-ba seyran bu gn mrubdir Kim, kuf nda srraf ldu v ttar gl.

45

xm ikn bzmi-glndn yen vd eylyib, Cami-mey andrd hli-tvby tkrar gl. Hbsdn Yusif xb sultan-Misr lmu kimi, ldu, ab qnsin arayii-glzar gl. San Zleyxa xlvtidir qneyi-drbst kim, xd ndan damni-akil Yusifvar gl. ak lub bulmu sfa badi-shrdn sanasan, Baddr Cibril qlbi-hmdi-Muxtar gl. bnmi-glzari-rxsari-rsulllahdr, Nri-tril qlr hrdm na iar gl. Drri-bnm sad rngin brglrdn hr trf, Lli-xndan etdi xublar kimi gvhrbar gl. Surti-halin heyran eyldi aqillri, Ad irfan hlin gncineyi-srar gl. Sbz zr gzdirr badi-sba gl brgini, Sanki sbz asimandr, kvkbi-syyar gl. Qld pnhan qnnin lb il gzdn hqqsin, Bulmaq lmaz hi rng il, zhi yyar gl! Yz evirmi xardn ayrlmaq istr bisbb Mnimi-naks kimi slindn eylr ar gl. Xari-qeyrt nla gr sanclsa glbn barna, Ayrlb ndan lur hmshbti-yar gl. Yeridir dlara yansa hsrt il xar kim, ndan alr ziyb ziynt, qeyr lur yar gl. Bivfalq adtin tutmu nunndr bu kim, mrdn lmaz cahan banda brxurdar gl.

46

Qan blbl qan dutmu bilmzm kim, mttsil Gh siri-xar lur, gh mbtlayi-nar gl. Seyri-ba etdim shr, grdm ab mcmusin, Hifz edib bu mtli eylrdi istehzar gl: Aiq lmu hsnn, ey srvi-xrftar, gl, ak-ak etmi sninn sineyi-fgar gl. Gl n nisbtdir sn, sndn na yz frq var, Sn bti-prdniinsn, ahidi-bazar gl. yl pnhan eylmi kksnd sirri-eqini Kim, yandan asarlar eylmz iqrar gl. Tutiyayi-em n hr sbhdn yllar tutub, Xaki-drgahn sbadn eylr istifsar gl. Seyri-glzar etdigin peyki-sbadan fhm edib, Gnci-zr qlm mhyya, qlmaa iysar gl. Brgi-gl sanman ki, rngin xitlr cm eylmi, kmy l gnci-zr hifzin bir divar gl. Ta sriri-sbzyi dprtmy thriki-bad, Saysindn urdu hr lvhin bir mismar gl. Hr shr glzar lvhind kr yz dair, Qaliba minqari-blbldn alr prgar gl. Ey n gln bistann mnvvr qlmaa, Hr aacdan asd bir qndili-prnvar gl. Bunca qndili fruzan eyldi, mma n sud, Dudi-dildn qld blbl ruzigarn tar gl. Dari-dnyay fzayi-cnnt dndrdi, leyk Qn kimi blbl dnyay qld dar gl. Bir zbani-haldr hr yapra fhm etslr, Prddari-xak lanlardan verir xbar gl.

47

Blbli-zar etdiyi fryadlr tsiridir, Bisbb xabi-dmdn lmam bidar gl. Baiban, sultani-adil dvrdr, tnbih ql, Urmasn glzar at, zlm edib zinhar gl! Cvr lil qnnin pirahnin ak etmsin, Cnbi-namtdildn qlsn istifar gl. Yxsa nagh surti-hali lur sultan rz, Qhr urar mqtzayi-vzi-nahmvar gl. l gli-bai-xilaft kim, bhari-dvlti Almfruz lal grmz cfayi-xar gl. ldu dvrnd hva mhbusi-zindani-hbab, Qaliba grm hvadn mmeyi azar gl. Brgi-gl gzdirmz ldu mhmili-badi-sba, Hddi yx kim, kdir badi-sbay bar gl. Srsri-qhri-chansuzindn agah lal, Amaz ldu busitani-fineyi-rar gl. Xlvti-ltfndir nuri-dili-mmin ira, Glni-qhrindir dai-dili-kffar gl. ahi-din Sultan Sleymani-sadtmnd kim, Ksb edr xlqi-xundan nzhti-tvar gl. Ba salm mehrini ruzi-zldn rxi-pir, yl kim, glrxlr eylr ziynti-dstar gl. Inqilabi-dvrdn bulmazd hrgiz ixtilal, Alsa ndan hkmn frmani-istimrar gl. Zvq bazarnda bulmazd bu rng il rvac, Etmsydi nqi-mhrn sikkeyi-dinar gl. lmaq in mtribi-bzmi, dutub bir dair grnir hr sbh blbldn fni-dvar gl.

48

Mtbxi-cudin kim, dudin snbldr qulam, Xarklik sntin tutmu, degil bikar gl. Qurtulur fth etdigi kivr blayi-fitndn Kim, aldqda tikndn ayrlr naar gl. rh edib susnlr vsafi-xlqn, gzdirir Qndn hr sbh ab glnd yz tumar gl. Qtreyi-bnmmidir, ya l ab sail kimi, Xazini-ltfndn alm lli-hvar gl? Qymayb dvrnd viran kargahi-glbni, Bir aya zr durub lmu na memar gl. dli yyamnda bnm sanmanz kim, blbln Beyzsin qynunda hifz etmi lub qmxar gl. Damni-pakiyl l bhctfzayi-mlkdr, Gr cahan banda cnnt gllrindn var gl. Vzi-almdn flk mqsudi ldu kim, lur Bslmkdn xari mnzuri-ll-bsar gl. Qdrin vermz xll dnyay qlmaq iltifat, Ziyb ziynt verdigin xar lmaz xar gl. Meyv l sultani-adildir nihali-dvlt, Sabiqn glmi slatini-flkmiqdar gl. Nla gr sabiqlr ldis fna, ldur qrz, Meyv gstrdikd tkmk rsmdir car gl. Ql, Fzuli, mdhin l ahn ki, bai-mdhinin Blbl lurdu, bulsa qdrti-gftar gl. Gri yxdur etibarn, mdhin et izhar kim, Adti-dvri-zmandr xar vermk bar gl. Var midim nec kim rsmi-mdari-dhrdir, ld bir gz alm rz eylmk didar gl.

49

50

51

52

* * * Mniyi-qdrt ki, kmi xameyi-hikmtnigar, Sfheyi-yyam qlm sbt vsfi-hr diyar. Bqeyi-Badadn etmi knytin Dars-slam Kim, na tslim thsin ed hr kivr ki, var. vliya brci demi vsfin ki, xaki-rfi Bq-bq vliya-llah lmudur mzar. Hbbza Badadi-xeyrncam cmiyytsr Kim, lubdur mzhri-asari-feyzi-kirdigar. Hm xilaft hkmn, hm sltnt frmann Bundan etmi alm cari-mruri-ruzigar. Bundadr baqi niani-mcizi-xeyrl-br, Taqi-ksra, nsxeyi-mlki-mluki-kamkar. Bundan lmu hccti-hkmi-xilaft mntvi, Bundadr xaki-xilaftxizi-xtmi-ar yar.

53

Bunda balam qza mirini sultani-Rum, Bunda salm sayeyi-iqbal ahi-zlfqar. Bunda qlm sirri-hqq zahir hidi-Krbla, Bundadr thqiqi-sidq kizb n darl-iyar. Bunda lmu mntir feyzi Imami-zmin, Bunda lmu bhreyi-elmi-rit intiar. Bundadr Mruf srmnzil, Cneyd cilvgah, Bundadr Bhlul znciri-cnun, Mnsur dar. Dtin etmi seyr min Hatm kimi shraniin, hrin etmi txt min Nuirvantk hriyar. Bunda lmu seyti-ehsan krm afaqgir, Bundan lmu mdlt rsmi iya itihar. Shni-shrasnda min Leyliy Mcnun cilvgr, Kuhsari zr min irin Xsrv badxar. Hr qrib naznin hr vilayati vtn, Hr mizac mtdil ab hvasi sazikar. Trbti-mqbuli brr facir tsirbx, Xaki-paki-surti hr ziynt ayindar. Bu mcrrbdir ki, bulmaz zlm bunda imtidad, Bu mqrrrdir ki, lmaz bunda zalim payidar. Gri bir qa gn flk xeyli-bla tyin edib Qlmaq istrdi bu mlkn rxti-eyin tarmar, Kfr mstvli lub, qlmd islami zbun, Chl istila bulub etmidi hli-elmi xar. Tutdu dsti-naleyi-mzlum dvran damnin, Sald dudi-ahi-dil ayineyi-rx qbar.

54

rx filhal ldu l ryi-qltdn mnfil, Dvr filfvr ldu l fikri-xtadn rmsar. Ltfi-Iyzd amili-hvali-hli-fqr lub, Qld feyzi-dl il tdbiri-icz inkisar. Bayir lmu mlk tyin etdi memari-xird, Susam glzar irsal etdi bri-nvbahar. Badipayi-zmi-kivrgiri-almgrd il, Khli-yani-cm qldqda xaki-rhgzar, Qld mhuri-rb fthi-cm tarixini, Gldi Brci-vliyay padiahi-namidar. Rvn etdi dldn hr gusind min ira, Cari etdi feyzdn hr mlkin min cuyibar. l hanahi-flktabe ki, vermi dvlti Bhr br hkmnd xirid livayi-zrnigar.

55

Hddi-zati iqtidari-mavrayi-rsmi-ql, Rsmi-feyzi-fitrti mafvqi-hddi-iqtidar. Fevz glzarnda bir srsbz nxli-barvr, Feyz dryasnda bir pakiz drri-ahivar. Hr n kim, alm na mhtac, l ndan qni, Hr n nunla tfaxr xlq, ndan na ar. Mlki-istinad feyzi-nemtindn layzal Xazini-grdun lazim sddi-babi-iftiqar. Cilvgahi-vci-istelad vhmindn mdam, Badipayi-xxrami rx bimi-etibar. Padiahi-bhr br Sultan Sleymani-vli, Srvri-sahibnzr, ahnhi-fqtiar. l nihali-glni-dvlt ki, axi-gl kimi Ltf qhrindn verir hbab gl, day xar. Hr chtdn zati-paki nqteyi-prgari-mlk, Hasil nda hr trf ymni-ymin, ysri-ysar. Baniyi-hikmt ki, rkani-nasirdn mdam, ar divari-srayi-snt eylr stvar. Salmadan kuhi-kuhindn nun sngi-sas, Hr bina zimnind istehkam qlmaz etibar. Yeddi xtr kim, qza mrin srncam etmg Naqtk qdrt biyabannda kmilr qtar, Qti-rahi-Kbeyi-mqsud edrlrs nla, l qzahkm qdrfrman vermilr mhar. Mnqtedir dhrdn srind tdbiri-mur, Mrtfedir rxdn dvrnd tklifi-mdar.

56

Fa sylrlr ki, biz mzuliz mr nhydn, Hakim ldur, ndadr frman, nundur ixtiyar. Ists grdun gzib ruyi-zmini rq qrb, Nsrti-islam in bulmaz nuntk hriyar. r hifzind tmmi-mcizati-Mstfa, Din zhurind riki-cri-shabi-kibar. lmasa mmkn fzayi-rseyi-dlind seyr, Zlm edrdi dari-dnya hlin dnyayi dar. Hq iki adil Sleyman hakim etmi alm, vvl axir qlb sirri-dalt aikar, l Sleymann kuhi div salm rstxiz, Bu Sleyman svlti kffari etmi xakisar. l Sleymana mhlli-zmd mhmil hva, Bu Sleyman zmani-rzmd mhkum nar. Almin vsfin Sleyman mlki derlrs nla, n Sleymandan Sleyman qalbdr yadigar. Almaa qiymt verib yerdn qbari-drghin rx tdbiri-ticart eylmi leyl nhar. Ay gndn keyl edib, xlqi tutub ahid verir, Nurini peyman-peyman, alr ndan iyar. Billah, ey dvlt ki, drgahnda mhrmsn nun, Ds first, halim l drgah rz et zinhar. Qlmam trtib shni-sidq min drri-sna, Bulmazam rxst ki, drgah qlam bir-bir nisar. Mndn l qafil, na mn ruz b hli-dua, Mndn l fariq, na mn mttsil mmidvar.

57

Ya Rb, lmaz lam axir bu drdi-itiyaq, Ya Rb, lmaz lam zail bu rnci-intizar? Buldu alm feyzi-amindn ilaci-drdi-dil, Haalillah kim, qala ancaq Fzuli dilfigar. Var midim kim, na hm la amil mrhmt, Am lur, lbtt, feyzi-sayeyi-prvrdigar. Ta mdari-grdii-grdun bulub imkani-dvr, Dftri-dvran ed hifzi-hesabi-hft ar. Hft xtr ed mri-padiah inqiyad, ar nsr la tbi-padiah sazikar.

* * *

1 N xdur ld glgun cam, bada eq sevdasi, Knld vsl zvqi, canda cananlar tmnnasi, Knl bir qa zaman nduhi-hicran il zar etmk, Yen mmid il ahngi-bzmi-vsli-yar etmk.

2

N xdur l msafir kim, sfr zmini czm eylr, Tutub rahi-tvkkl mnzili-mqsud zm eylr. Bulub sudin sfrdn, ksb edib srmayeyi-irt, Dnb mlkin hr mnzild bir tdbiri-bzm eylr. Frhnak yl kim, bir naznin hbazi-seydfkn Alr seydin, lub xvqt xrrm maili-mskn.

3

N xdur aiyandan dmbdm hbaz prvazi, ikar zr hva tutmaqda lmaq rx hmrazi. Urub minqar, ab ngal, tkmk seydlr qann, Yetirmk kbk drrac tzrv hpr avazi.

58

Alandan snra seydin ad meyli-aiyan etmk, Nk kim, fth edib mlki-Firngi xsrvi-qazi. Sfav zvq il meyli-nigaristani-Rum etmi, Xilaft txtini mstqdmi-feyzi-qdum etmi.

4

Zhi sultani-rvnry, mlkarayi-dryadil Ki, tvfiqi-zfr iqbal qlm cvhrin qabil, Binayi-ehtimamndan dmadm lmasa mhkm, Tilismi-dini-Hq tyani-kfr il lur batil. lvvi-iqtidarndan peyapey bulmasa rvnq, lur nqi-sadt sfheyi-yyamdan zail. hi-dnyav din Sultan Suleyman ahi adildil Rizasin saxlayan hm din, hm dnya qlr hasil. Hvadis dfin almd qadir padiah ldur, Pnah istrs, alm, Xsrvi-almpnah ldur.

5

Hrimi-Hq irai, sltnt mi-bistani, Riyazi-dl srvi, vci-rhmt mahi-tabani, Xilaftd vilayt hlinin himmtli srdari, Vilaytd xilaft txtinin dvltli sultani. Sekndr txtinin iqbal il mqbuli-Darasi, Sleyman mlknn isbat il varisi-Sleymani. Mlazi-mmlkt, mmduhi-millt, mzhri-rhmt, Hr aft dfi, hr qm arsi, hr drd drmani. rit ziyvri, din rvnqi, islam ayini, Mrvvt mnbi, insaf dryasi, krm kani Ki, hr kim hr dil il hr n vsfin qlsa, fzundur, na bnzr hnh grmmi ta dvr grdundur.

6

ahnahi ki, grdun drghi-qdrin akrdir, Cmii mddasi feyzi-dvltdn myssrdir. N frman kim, qlrsa Hq rizasin mtabiqdir, N yan kim zm qlsa, bxtin tvfiq rhbrdir.

59

Fzayi-barigahi-dlinin yani-mqbuli Srasr hr biri dlin bir pakiz mzhrdir. Mqddm cmldn l srvri-sahibsadt kim, zldn tinti insaf dl il mxmmrdir. Nizaml-izz vl-iqbal Sultan Veysi-rvndil Ki, darl-mlki-Rum nvari-dliyl mnvvrdir. Knl, vqt ldu, l qtbi-zman dvrnd izhar et, N mqsd kim, zmanlar batini-pakind mzmrdir. dalt tintinin trzini l pak tndn sr, Nbvvt xirqsinin zvqini Veysl-Qrndn sr.

7

ha, cnnt dilrdim, Hq myssr qld didarin, Umardm nuri-rhmt, ruzi ldu mi-rxsarin. Muradm Kb idi, tvfi-drgahin nsib ldu, krdim ll n hsrt, iridi sm gftarin. Qlrdm arizu Hqdn kilidi-mxzni-mqsud, Grnd dideyi-mmidim dsti-ghrbarin. Sfayi-tltin mhv etdi knlmdn lm nqin, Malic ldu hazir, qalmad tvii bimarin. Triqi-izz iqbali itirmidim lub qafil, Mni qflt yuxusundan yatd bxti-bidarin. N tat cridir, ya n dua tsiridir, ya Rb Ki, mtlbi myssr ldu mhntsiz tlbkarin? Fzuli hsni-tvaril lmu qrbn mail, Budur tsiri almd hmi hsni-tvarin. Sfayi-niyyt il yx dua qlmaqda tqsiri, Dua lsa riyasz, byldir, lbtt, tsiri.

8

Binayi-riftin ta dvri-grdn var, var lsun! Mdar etdikc alm, dvltin almmdar lsun! Mqami-irtifai-qdrin bimi-hvadisdn Hmi dvlti-tvfiqi-hq hisni-hsar lsun!

60

Srayi-himmtin kim, xlq salm sayeyi-rhmt, sas nsrt fth il daim stvar lsun. Tmamiyi-murin hr chtdn mvcibi-thsin, Cmii-xidmtin mnzuri-eyni-etibar lsun! Sn ll rcmndi-mlk, dmn qeydi-qm ksin, Sn ll srblndi-dhr, hasid xar zar lsun! Fzayi-bqeyi-Badad dlindn lub rvn, Mizaci-pakin ab hvasi sazikar lsun! Sriri-hkmi-brci-vliya sndn bulub ziyvr, Sfadn hr gni nvruz hr fsli bhar lsun! Snin vsfinl gn-gndn tapub rvnq mnim nzmim, Mnim nzmiml vsfin virdi-hli-ruzigar lsun! Zban lduqca bir dm getmsin zikrin zbanimdn, Xyali-xidmtin mhv etmsin Hq lvhi-canimdn.

* * * Gldi l sa kim, ndandr hyati-hli-hal, Yxdur nsuz xlq cismind hyat ehtimal. Gldi l Xizri-mbarkpey kim, nsuz bidlil Mztrib qalmd hli-fzl rbabi-kmal. Gldi l Mehdi ki, salmd zmani-qeybti Iqdi-nzmi-kivri-islam bimi-inhilal. Gldi l Asf ki, qndurmudu cndi-vkti Damni-mlki-Sleyman qbari-ixtilal. Srfraz rasthd nikry xubruy Srvri-pakiz tvar psndid xisal. Cvhri-qabil yasi-aqibt Mhmud kim, Xlq gstrmi nu Iyzd flkdn bir misal. Mrhba, ey rvnqfzayi-sriri-izz cah, Mrhba, ey ziybbxi-msndi-cah clal!

61

Srvra, hqqa ki xuridi-cmalindn cda, xtri-iqbalin yetmidi Badadn zval. lmu ikn k seylabiyl ma, kr kim, Buldu emi-mlk xaki-mqdmindn iktihal. Qalmamd feyz, guya kim sn imdad n, vliya qlmd Brci-vliyadn irtihal. Ey x l kim, xirmni-dayi brbad etmy, Canibi-dryay qldn seyr manndi-imal. Xsm mlkin xraman eyldin xzra lm, rri-eytan dfin adn mlkv prr bal. Girdin l iqlim kim, bhr il brrind nun Yx sn bir munis qmxar qeyri-Zlclal. Qlmadn mvaci-dryayi-davtdn hzr, kmdin hvali-asari-hvadisdn mlal. Ksdin vvl fitn ban intizami-mlk in, Ibtidayi-kari-xeyr etdin, mbark ldu fal. Fth qldn l yeri kim, dvri-Admdn bri Qlmamd sahibindn qeyr hrgiz intiqal. Aldn l iqlimi kim, almd yz min padiah Hsrtiyl verdi can, fthin bilb mri-mhal. Adn l mlki ki, yz min sltnt lafn uran ldu cz il nun dvayi-tsxirind lal. ahidi-Bsr prianhal ikn verdin na Xtt xali-lkri-islamdn ziybi-cmal. Minbrin zikri-hmayun il etdin srblnd Kl mqami heyfdir qlmaq razil payimal.

62

Sikksin padiah ismiyl verdin ziyb fr, Heyfdir kim, la l rna siyhru layzal. Ksdin l iqlimdn hli-Firngin rbtin, Aa bilmz ldu kffar l yana emi-xyal. Xlq elan etmg dini-Mhmmd tatin, Eyldin l Mscidi-qsay tyini-Bilal. Srhdi-Hindistan adn, sn yz afrin! Rum rxsarna xeyli ziynt artrd bu xal. Gr sn dmn mqabil durmadiys, vchi var, ldrr xffa snsn afitabi-bizval. Fth yz vermi sn hr qanda kim zm eylsn, Hi ksdn surt glmz xilafi-imtisal. Lkrin zm ets bir satd eylr tarimar, Hr n tdbir tssl qlsa xsmin mah sal. Seyr qlsan himmtin srfin dymaz* bir nzr, Qlsa da cml mrn srfi-zbti-mlki mal. rseyi-cng cidalin qtldn xali qalb, Mttsil ryinl tiindir qlan cng cidal. Tiin isitr rzm ed, qanlar tk, balar ks, Ryin etmz dmnin fthini mhtaci-qital. Byl ki, tvfiqi-Hq nsrt nsib etmi sn, Intisabi-rift iqbal dmdr mcal. Dut cahan mmursin srskri-islam lub Nvcvanlar zuri-bazusuna dymaz pir zal.

*Dzmz

63

Cvhri-zatind n namusi-nzmi-mlkdr, Ltfi ahnahi-islamn sn lsun hlal. ldu rvn kim, sn aazi-riftdir bu fth, Prtvi-xuriddn bdr lacaqdr bu hilal. Var midim kim, mxaliflr arasnda mdam, Asiman qldqca niyrani-davt itial, Mttsil fth la ruzi canibi-Hqdn sn, Fezyi-mdhinl Fzuli xsty hsni-mqal. * * * hrv xttn xyali emimi qlm mqam, Amaa Bhreyni cm lmu sipahi-Rum am. Cilvgah etmi qbari-drghin mjganimi, Sahili-dryay dutmu skri-Darus-slam. Rahi-eqind sirikim gstrir hr dm hbab, zmi-rh etdikc lkr, rsmdir nsbi-xiyam. Cng edrlr bir biriyl tiin in xublr, Rsmdir lkrd sular zr qlmaq izdiham. Srv lafi-hsn edr, gstr qiyamn mn ql, Ba kn srklrin dfin vacibdir qiyam. Qyma zlfn dmy mahi-rxi-rxanin, Ql M mlkinin sahirlr seyrin hram! Knlm gr, diddn gh qan tkr, gh qan ir, Mdd czrini tmaa ql bu dryann mdam. Dil evin rvzn a sinm dlib tiin kim, Mntzirdir fthi-rahi-Kb in xas am.

65

Hr ayi-xncrin brqi-fnadn bir rr, Hr sdayi-navkin mlki-dmdn bir pyam. mrlrdir qtli-dadn cl kmi lin, nu divani-qzadn tiin etmi iltizam. Hq taladan sn fthi-dmadm ltfi-xas, Sndn hli-alm ltfi-peyapey feyzi-am. Rzmgahind mizaci-ti tbi-rmhni, Mxtlif qlm triqi-iftiraq iltiyam. alb hr bir duni tiin etdikc iki, Hr iki bir lmaa rmhn qlr iqdami-tam. Qsdi-fthi-mlk qlmsan, mbarkdir bu ry, zmi-dfi-dmn etmisn, myssrdir bu kam. x zmanlardr ki, seydi-mrdmi-tccar in Rhgzari-hind qurmudur hsari-Bsr dam. nda qanlar yurddurubdurlar trddd hlin, Gldi l dm kim, k tiin lardan intiqam. Dprnn lkrmidir, ya Dcldir Badaddn Eylyib tyan Czayirdn yana qlm xram? Dutma lmaz byl seylabn ylun xaak il, Qlmasnlar mnin hli-Czayir ehtimam. Yel buraxd Hind dryasin zmindn xbr, Titrdi drya, mhabt Hind sbhin qld am. Qld Qtbl-Mlki thrikin yerind mntrif. Getdi xvfnl Nizaml-Mlk mlkndn nizam. Vhmi-tiin eyldi hli-Firngi zrdrng, Qld grdi-lgrin shrayi-Hindi mikfam.

66

Mik sylrsm sipahin grdin, qlman xta n Fzuli xsty ndan mttrdir mam. Ta b ruz ixtilafiyl mqrrrdir mdar, Ta mh xurid dvrannda mmkndr dvam, Var midim, xabi-qfltdn hsudun durmayb, Bxtini bidar ed tvfiqi-Hyyi-laynam. * * * Iridi vqt ki, gl basa busitan qdm, Chani eyly ltfi-bahar rki-Irm. Ver bnf il brgi-rvan mn Sfayi-ziynti-peyvndi-abinus bqm. Hvadn eyly cari br gvhrbar, Shifeyi-mn stnd jalv bnm. Gndn la sipehri-kvakib syyar inar saysi altnda sbzeyi-xrrm. Shifeyi-mn zr trddd ed nsim, Msih cilvghi la damni-Mrym. qudi-bnm il ruz b hrarti-mehr Xtuti-sbzyi gh mhml ed gh mcm. Msavi la ltaftd asiman zmin, Brabr la ygrmkd hb dhm. mndu xuna hkmi-yalti-nvruz, Misali-hkm nisar eyly kuf dirm. Rvacbx la glzar etidali-hva, Nk ki, xtteyi-Badad srvri-zm.

67

Gli-bhari-dalt, nihali-glni-cud, kufeyi-mni-ltf srvi-bai-krm. Mhi-sipehri-yalt yas paa kim, sasi-mlkdr ndisil msthkm. Blnqdr cnabi ki, ryi-rvnin, Degil dqayiqi-adabi-sltnt mbhm. Mrrf eylmmi bir nun kimi kamil, Sriri-sltnti ndan sbq qdm. Vcudi-kamilin yx nzir almd, N ehtiyac ki, mn sylym, bilir alm. ya blndnzr afitabi-vci-rf Ki, xlq rizqindir dsti-himmtin mqsm. Fqiri-sfreyi-namn niyayi-zman, riqi-nemti-ehsann vliyayi-nim. Hrimi-drghin zm edn fqirlr Nisabi-nemt il frz lur tvafi-hrm. Tqrrbn snin l rtbeyi-sadtdir Kim, nda lazm lur qrbi-Hqtala hm. mid il tutal damni-daltini, Irimz ldu giribani-mlk dsti-sitm. Qza yazanda snin ismin bqa mlkn, Qlr dulrini nvki-tiin il qlm. Bu lmasayd qrz, sfheyi-vcud qza Snin dulrin ismini eylmzdi rqm. Fsad tnsin insan eylyn mlki, Gr etmsydi snin hsni-siyrtin mlzm,

68

Fsad qail lub infialdn ban Yuxar qaldra bilmzdi bir bni-adm. Thart vr zhd tqva il mdam Binayi-hsni-slukindir l qdr mhkm Ki, bhri-hiyleyi-Iblis na gr lsa mhit, Tsvvr eylmk lmaz kim, l bina k nm. Glib hzurin grsydi pak mrbini, alard xiclt il cam tvb dana Cm. Girb sipahin lsayd vaqifi-rzmin, Tfaxr etmz idi zrbi-tiil Rstm. Bu nv il ki, zamanind cismi-mlk mdam Bulur hyati-mcddd, zmin-zman, dm-dm, Vcud hifzini ltfn gr edins murad, Binayi-feyz il msdud lurdu rahi-dm. Mqrrr eyldi grdn ki, dhr durduqca, Nihali-qamtini bari-qmdn etmy xm. Zman zr grn sayeyi-daltini Rvamidir ki, ed sayeyi dalti km. ha, Fzuliyi-zarm ki, rxi-bihudgrd, Salbdr ayineyi-tbim qbari-lm. Tnimd zxmi-xdngi-bla, vli adm Ki, ltfn lsa, bulur cml zxmlr mrhm. mid var ki, tsxiri-mlki-alm in Fzayi-rxd kdikc afitab lm, Zaman-zaman yzn bal qaplar ala, Nfs-nfs lub fzun qapnda xeyl hm. Myssr la ki, tvfiqi-fth il tiin la Iraqi-rbd kilidi-slhi-cm.

69

* * * Ey msffa ieyi-cvlaneyi-firuzfam, Mdni-yaquti-shba, glbni-glbrgi-cam! Qneyi-glzari-hikmt, hqqeyi-hdi-sfa, Drci-drri-mrift, meyari-idraki-tmam. Prddari-dxtri-raz, dayeyi-bintl-inb, Mhrmi-sultani-mey, mtbui-bnayi-giram l dutub, dmlri bir-bir ya duruzan, Srf edn varn knllr amaa hr sbh am. Naznin dilbr kimi hbab qanlar yudduran, Drd iln aiq kimi qanlar tkn gzdn mdam. Vh, n cvhrsn ki, bilmz hi kim xasiyytin, czi-vsafndadr tqsir qail qli-tam. Gh glb qh-qh, tr eylrsn diman mclisin, Gh gilb xlq zril qlrsan ehtiram. N duadr bilmzm qlql deyib zikr etdiyin Kl duann hrmtin vacib bilibdir xas am. ql alrsan, can balarsan kmali-sehr il, Divi salb iy, du qlrsan suy ram. Gah durmaq, gah gilmk, gh ya dmgin, Zahir eylr gh scud gh rku gh qiyam. Bir riyayi zahid bnzr slukin kim, la Dras tqva iln ziyba, ii dlu hram. Yx, yx, tvarin mnzzhdir riyadn, bhsiz, Snd mzmrdir xvasi-rbti-yhyl-izam. Qlmasnlar tn, gr meyxanlr seyr eylsn, Sufiyi-safidrunsan, zairi-Beytl-hram.

70

lmant, ey irai-hli-qdr etibar, lmrvvt, ey nizami-hli-izz ehtiam. n sfayi-niyytin tvfiqi-hsni-siyrtin, Qld qrbiln sni by xidmtind adkam. Umduun srmnzili-mqsuduna basdn qdm, Kims mhrm lmayan drgahd dutdun mqam. Xatirindn xmasn mhrum lan ftadlr, Tanrn yadnda tut gr ds tqribi-klam, rz ql mndn dua l mdni-insaf kim, Feyzi-dlil prian mlk tapmdr nizam. Harisi-mmureyi-Badad, qtbi-hli-Rum, Hamiyi-mlki-Hma, msthfizi-srhddi-am, Veys by hzrtlri, xuridi-vci-iqtidar, hriyari-nikry nikbxt niknam. mri-iqbaln mrttb qlmaa lmu na, am bir hindu knizk, sbh bir rumi qulam. l biri tzyini-xlvtgahin iqdam edib, Bu biri trtibi-eyvanna eylr ehtimam. Cam qlm Cm sifarilr ki, yetgc bzmin, p lin, ixlasm rz et, yetir mndn pyam. Bady Cmid mant yuklmi kim, Tanrn, Grgc nu d yain, yetir mndn slam. Ey xuraman srv kim, ta dvr glmidir qdh, Grmyibdir sn kimi bir trf srvi-xxram. Sari-xlqin nsimindn msffadr dima, Badeyi-ltfin mimindn mttrdir mam.

72

Yamanlq, yaxlq keyfiyytin mlum edn aqil, Yamanlq edn yaxlq etmzs, yaman eylr. Flk guya degil hli-frast kim, fna hli Cfasndan nun peyvst fryad fan eylr. Mn ndan istrm tzim tkrim tvanalq, Mni gn-gndn l zar zif natvan eylr. Tnimd zfdn bir stxan qalmdurur, grdun Mdam l stxani qm xdngin nian eylr. Nn kim xakidani-almi-sflid adtdir, Kmandar x atan sat niann stxan eylr. Irimz kimsdn hvalim feyzi-nzr, bs kim Mni zfi-bdn daim nzrlrdn nihan eylr. Knl viransin mmur qlmaq qsdin emim, zarim stn cdvl kib sular rvan eylr. Bieyni yl kim, cdvl kib sular qlb cari, miri-kamiran viran yerlr abadan eylr. Mhi-vci-sxa lvnd bg, kl mdlt pi Ki, dli hr zaman ruhi-Rsuli adman eylr. Zhi saleh ki, daim iqtidayi-mri-mrufun Itat hlini asibi-duzxdn zman eylr. na qlsn itat buyruiyln eylsin tat, Qiyamt vqti hr kim meyli-glzari-cinan eylr. Verir Quran yerin sihhti-tat gr zahid, Nmaz ir duayi-dvlti virdi-zban eylr. gr tlim vers surti-divar hli-dil, Qlb kamil qamu mnidn nu nktdan eylr.

73

ya pakiz xlaq flkqdr mlksiyrt Ki, hr nakam yets iltifatn kamiran eylr. Bhar yyamin gr feyzi-xlaqn sr salsa, Hvasini qlr canbx brin drfan eylr. Xzan fslini gr tbi-ltifin trbiyt qlsa, Tkr altun vrqlr, adn brgi-xzan eylr. Kmali-himmtin n mlk tmirindir sai, Qamu shralri, lbtt, ba busitan eylr. Bu gndn snra qalmaz hi viran mlk, heyranm Ki, cd abad yerdn qasa xanda aiyan eylr? Bu gndn snra shralar lur mrdmniin, ya Rb, gr vhi glib ram lmasa, qanda mkan eylr? Verir tmir mlki-bayir barani-ehsanin, Nk kim, abi-Xzr mvati hyyi-cavidan eylr. Sn tat yetr ancaq bu kim, daim hvadisdn Xlayiq hifzini mhruseyi-mn man eylr. Xudavnda, sn mnsubdur hkami-riyy, Nk grdun mn dvrnd cvri-bikran eylr. N heyf etdim na kim, dn-dn heyf alr mndn, Nsin ldrmm kim, lhz-lhz qsdi-can eylr? Gnahsz barm qan eyldi caizmidir byl? Rizayi-Hqq n bir sr ki, nahq ni qan eylr. Fzulidn gtrm sayeyi-ltaf ehsann, Kmali-dlini zikr il mhuri-chan eylr. midim var kim, ta asimandr dvrln dair, Snin ryinc lsun dvrlr kim, asiman eylr.

74

* * * Bir gn ki, dey lamtin etmidi aikar, Tutmudu z fsrdlig tbi-ruzigar, Badi-xzan yetib hrkati-ni il, Hr yan dirxt rxtini etmidi tarimar. Srsr hcumu qarti-bustan zm edib, slil qymamd aaclarda brg bar. Brgini axi-gl yel vermidi srbsr, Yni, tcmmln chann n etibar?! Tey qlm idi sbz bsatn busitan, Yni ki, mtbr degil sbabi-mstar. Yel byl fsllrd tmnnayi-knc edr, Mn eyldim sba kimi gln yana gzar. Bir ba dd rhgzrim grdm nda cm, Trtibi-ey qlmaa sbab hr n var. Dlmu qdh rab il glmi araya kim, Gr lal getdi is, mnm mi-lalzar. Minayi-sbz ltfl dlmu ya kim, Gr qn fani ldu, mn mri-payidar. Glmi kbab dvr v sylr ki, ey qdh, Hrgiz tutarm xidmti-yaran edn qrar? Hr trf nxl brgi-xzan il balam, Meyli-imart eylyibn taqi-zrnigar. Ym fzayi-ba xzan brgi xitlr, Guya hva hcumin tutmaq dilr hsar.

75

lqiss, l bsatd mn grmi-vq lub, Aldm mtai-zvq, verib nqdi-ixtiyar. ldum tmam qrqeyi-dryayi-vq zvq, Dutdum triqi-rabiteyi-qldn knar. Hr dm bir iltifat fda eyldim xird, Hr lhz bir hvsd nisar eyldim vqar. Hr kim ya sundu mn, mn ayana Cinsi-hvas nqdi-xird eyldim nisar. rvahi-qds bzmi imi, nu bilmdim, Mn mst bixud ldum, lar qald huiyar. Bihu dmm mtyyir mizac il, Qafil ki, leyldirmi ken dvr, ya nhar. lmu hcumi-hadisdn hu mntzim, Qlm sfayi-ql meyi-tirdn frar. Bir lhzeyi ki, seyqli-idraki-mstqim, Nagh gtrd ayineyi-tbdn qbar, Adm gzm grmdim l bzmdn sr, Hqqa budur tbiti-dnyayi-bimdar. Qlmaz qamu qziyyd mrin mstdam, lmaz cmii-mrd bnyadi stvar. Grdm yerim fzayi-bisati-srur ikn, lmu mziqi-mzbleyi-cz inkisar. Hmshbtim cmati-hli-qbul ikn, lmu ndim hmnfsim ne mur mar. Cismim cfayi-iddti-brd il natvan, Bam blayi-hadis daiyl sngsar.

76

hli-cfa tnimd lan kisvtim alb, Qymu mni brhnv lrzan xar zar. N bir rfiq kim, la l dmd dstgir, N bir nis kim, la l qmd qmksar. Iyzd zm balam bvabi-rhmtin, Yni, budur nhayti-syani-badxar. x bad bzmi-dvrd nu etmim, vli, Mn hi meyd grmmim bu sift xumar. Hm zillt il drghi-xaliqd mnfil, Hm heyrt il xlq arasnda rmsar. Dvran eyldim bu msibtd etiraz: Key rxi-bimrvvt bdhdi-nabkar. Bir mrdr ki, mcmi-hli-kmald, Ey niat il iirm cami-xgvar, Hrgiz zm grmmim byl biur, Hrgiz zm grmmim byl xakisar. Meyxanlr mcalstindn alb srur, Mey tbim lurdu frhbx sazikar. Hala n vaqe ldu ki, verdin bu gn mn, Nqsani-irz mal iksti-tni-figar? Dvran cvab verdi mni-natvan kim: Ey xst! Bu msibt sbr eylgil ar! Iyzai-cism can nsihtdrr sn, Idrak hlisn, bu nsihtdn etm ar! Aldanma mey niatin v dem dmbdm Kim, ni byl nu hram etdi Kirdigar?

77

Hr mr nhy ibrt iln etibar ql, Hr id etibari ar eyl zinhar! Df ldu l msibt ndan yan lan, Thqiqi-sirri-hikmti-Hq qald payidar. Gr getdi rxt, nxl kimi qlma iztirab, Sbr et kim, kdurt hm yxdur etibar. Bu rsmdir brhn lub qda hr dirxt, Tcdidi-kisvt eylmk yyami-nvbhar. Sn hm nihali-nvrsi-glzari-eqsn, Gr getdi brg, xatirin yetmsin qbar. Ksm bhari-ltf krmdn midini, Tcdidi-rxti-tazy lgil midvar. Czi xsart il mlul lma, kr ql, Bg xaki-drghin fda byl sd hzar. * * * Yen ald gl qld chani xrrm, mnarayi-vcud ldu gli-bai-dm. Mjdeyi-lal v gl verdi mgr badi-bhar Ki, nisar etdi kuf na dinar dirm. Lal bir rng il kf eyldi srari-drun Ki, dili-xakd qalmad rmuzi-mbhm. mi-gl verdi mn bzmin bir nur srur Ki, ira il bulunmaz sri-zlmti-qm. Baddn qnlr hamil ldu glbn yl kim, Isaya Cibril dmindn Mrym.

78

Dmi-canbxini guya yel vermi Isa Ki, bulur can tni-car dmindn hr dm. Dm bu dmdir, bu dmi x grgr, ey arif, Anma Isa dmini, urma ken dmdn dm! Sbzxiz ldu hvadn llr tpra, Sbz hr lvhi-mzar bu xti qld rqm: Ki, nin qflt il fvt la bir mvsim kim, la ndan dirilr tk llr hm xrrm. Xaki-Cm zr xb lal, dutub camn der Ki: kimin var is bir cam, bu gn ldur Cm. Admi ists tpraqd, lbtt, bulur Bu gn l feyzi ki, tpra edibdir Adm. Sbzdn jng yan eyldi ayineyi-ba Bs ki, kdi dn gn bnmi-barandan nm. Trf kim, sbz il rvnqi-ba ldu ziyad, Gri hr ayindn jng sfa eylr km. Blbl minnt edib dn der idi badi-bhar Ki: mnm vasiteyi-rvnqi-mlki-alm. Dedi blbl na: ey hli-xilaf, eylm laf! Bir hya ql, bu sz sylm, bsm, bsm! Sn gr bilmz isn, cmleyi-afaq bilir Ki, kimindir bu mbark sri-feyzi-qdm. Taz glzari-vzartd alm bir gl, Vermi afaq nsimi-sri ltfi-rm. Qlm ndan bu sfa ksbini glzari-vcud, lmu nunla bu bnyadi-ltaft mhkm.

79

l srfraz kim, nun kimi bir frrx rx Payeyi-qdr qdm basmad ndan qdm. ndan ald zmt mri-vsart, guya Hkm n imdi Sleyman verildi xatm. na xtm ldu rh rsmi-hkumt, guya imdi nsb ldu bu drgah vziri-zm. Hsni-ryil bu gn hkm girir div pri, Zrbi-tiil bu gn fth lur iqlimi-cm, Ki, Sleymani-zman Asfi etdi nayib, ldu srskri-Keyxsrvi-dvran Rstm. l cavanbxt ki, icrayi-daltd mdam, Nsqi-rildir mri-rifi tvm. Prtvi-rhmti-Hq hzrti-Rstm Paa Sri-rbabi-sxa, srvri-pakiziym. Gr sbadn xbri-dlin eits, edmz m prvany mtlq diri lduqca sitm. Mlk nzminj gr hkmn lsa vaqif, Zlfi-mhbubi hva eyly bilmz drhm. Etidal ists rkani-mizac dli, Irir sihhti-am il tibbay lm. Feyzi-nsrt bulur, lbtt, cahangirlig Himmti hr kim xuridsift vers lm. Sfheyi-nam kimi czm dutar hr yer kim, Kilkv ks sturi-siphi xeyl hm. Rifti-qdrini xurid sual etdi zmin, Xaki-drgahin yad eyldi xurid qsm

80

Kim, nun bulmayb hvalna bir zrr vquf, Qalmam daireyi-heyrt iind mn hm. Tati-Xaliqdir hsni-risasi dai, Rizqi-mxluq kfi bhri-nvalimqsm. Bhr kan eylslr dviyi-ehsan sxa, Krm cudini grdkd lurlar mlzm. Qan l rtb ki, cudiyl nun bhs ed bhr, Qan l hvsl kim, kan krmdn ura dm. Hr n tdric il min ild ver bhreyi-kan, Hr n yz ild mrur il lur hasili-ym, Bzl bir dmd edr mclisin xazini-cud, Srf bir gnd qlr bzmin qssami-krm. Billah r grm layd krmi-bibdlin, nu mcz sanb iyman glirdi Hatm. Srvra, cmleyi-afaq yetirmi dlin Vst zr sri-rabiteyi-xani-nim. Nla gr dari-fayi-krmindn yets Bu Fzuliyi-dilfgarin hm bir mrhm. Var midim ki, cahan lmaya xali sndn, Nec kim, var ncum flk lvh qlm, li-alm la tdbirin il rast mdam, Qddi-grdun la pabusin in daim xm. * * * Bihmdillah vl-minn ki, tvfiqati-rbbani Yetirdi mnzili-mqsud brahim sultani.

81

Triqi-Krbla, rahi-Ncf bir rhbr istrdi, Bu ylda grd Hq Xizr lmaa sultani rzani. Vilayt drlrinin mdnidir vliya brci, mini-Hq grb sultana taprd flk ani. ya sultani-ali-himmt srdari-adildil Ki, snsn gvhri-insaf drri-mdlt kani. Mtrrf eyldi zati-rifin xaki-Badadi, Imart qld ryi-gncbxin mlki-virani. Sfa tapd visali-mqdmindn yenl can bai, sas ald binayi-himmtindn dl eyvani. Qdm basdn diyari-rfi-Badad v bir-bir Mzarat bqal-xeyr sndn ldu nurani. Ziyartlr ki, qldn, asitanlar kim, tvaf etdin, Qbul lsun ki, tapdn hr birindn feyzi-Rbbani. Mqami-Qnbr vladi-Fzl bzi hli-beyt Tvaf etdin, cvanmrdan qldn rz ehsani. linin pncsin qldn ziyart kim, mqrrrdir, Yeni grdkd mxdumin l pmk bndfrmani. Ziyayi-riftindn say buldu, seyr vqtind Ghi Bhluli-divan, ghi Mnsuri-hqqani. Hmi xsmini ahi-vilayt da dndrsin Nk kim, grdn etmi mciz iln da arslani. Mqami-mintq tvfin qlb ldun kmrbst, pb vn min drgahn etdin taz imani. Cvad Kazimin ttari-Badad lduun bildin, z urdun, tapdn l ttardn hr drd drmani.

82

Tqiyy skriyy Mehdiy nsar gndrdin Ki, alayili kafr lkrindn saxlaya ani. Frati-paktk Babil diyarna qdm basdn, Br vci-Zhr ldu sndn l Haruti-zindani. Misali-mhdi-ms mzari-Cmcm bir-bir Tmaasiyl grdn mcizati-ahi-mrdani. qiyl ibni-bitalibdn istimdad edb himmt, Triqi-Krblay baladn qran yani. dti-Krblay lkri-islami cm etdin, Yqin ldu ki, ahi-Krblann istnir qan. dayi-tat rzi-niyaz etdin, bihmdillah Ki, mqbul ldu Beytullah Ibrahim qurbani. Yetirdin niyyti-pakil bir-bir cdd abay Slami-rvzeyi-pakizeyi-ahi-Xrasani. Bu gn srmnzili-mqsud yetdin rahi-vhdtd, Rfiq ldu sn tvfiq, tapdn vsli-canani. N canan, cani-mtlq, blk candan fzl rf Ki, drgahind eylr can nisarn insiv cani, Xudann Innma qvlind xlq ir vlihdi, Rsulin lhmk lhmi sri-xannda mehmani. Ghi-mhtac vermi Qnbri tyan edib ltfi Ghi arslandan alm mztrib haltd Slmani. Tfeyli-gvhri-zati-rifi Adm alm, Fdayi-cvhri-cismi-ltifi bhriv kani. mirl-mminin Heydr liyyibni-bitalib Ki, Cibrili-mindir xlvti-vhdtd drbani.

83

Ndir dnyav qba bi-rizayi-Mrtza billah, N l baqi grk sidq hlin, mltq, n bu fani. Mdam l kim, bu drgahin qamu sadat xddamin Srasr cmi-xatir qldn l cmi-priani. Mni-qafildn agah l ki, bir kmtr snaxanm, Grk sntk srfrazn mnimtk bir snaxani. Fzuli, bu hrm ir b ruz gh bigh, Duayi-xeyr ql sutan, trk et rsmi-nisyani. N vrad dua kim, qld sultan asitanlarda, Qbul lsun, budur dilad edn yz min mslmani.

* * * Yen dt srsbzdir, fsl xrrm, Cahan bitkllf, tkllfd alm. Nbatat mvatin vermi ehya Hvayi-Xizrxislt Isvidm. Msihi-kuf zuhurin mtlq Sba tseyi-Adm ax Mrym. Bisati-bsatin bsti-ryahin Biri faricl-hm, biri kaifl-qm. Gl vraqi card eyl mzmr Ki, mniyi-nadir ibartd mdm. Gli-srx suri-rusi-Mqnn, Dirxti-kuf nigari-mmmm. nadil xtibin glbn mnabir, kuf siphin glzar mxyym.

84

Bu gn zlfi-hli-mlahtdn zg, Degil hi ks mztrib-hal drhm. Bu gn br badi-bharidn zg, Degil kims srgtv did prnm. Baharndr, aya, bu tsir bilmm V ya dvlti-feyzi-xaqani-zm. Flk mrtb, qtbi-xurid seyri Ki, nvruzi-dlildir mlk xrrm. Misali-saltd ismil cari zl ta bd hkmi-turav xatm. Hesabi-sxavtd mril mcra Gda adna hasili-mdn ym. gri zmannda mmkndr etmk, Gda gnci-dinar dirhm frahm. Bulunmaz bu mmurd bir xrab Dfin lmaa gnci-dinar dirhm. Nzr feyzi-ruhi sifatnda aciz Xird cvhri cism drkind mlzm. Kmalt ksbin qli-nsr ryt Rxi-mhvi ryti fth prm. Inan br inan fth nsrt rfiqi, N sar ki, qlsa zimt msmmm. Smiyyi-Xlil xtri-brci-hikmt Ki, rxindir aiyk yz dhm. Qzatk zmirin izhar daim, Hm fali-mtqn, hm mali-mbrm.

85

Qdrtk vqufin ina hmi Hm kali-mlt, hm srari-mbhm. Hkumtiara, vilaytpnaha Ki, cahi-hkumt sndir msllm. gr mah mehri-rxn salsa prtv, Mh lmaz dxi mehrdn zrrc km. gr yets prvany hkmn, ey m, Qlr mehr hazr bi-zaci-mzlm. rabi-mzaqnda keyfiyyti-hd, Mizaci-sinannda xasiyyti-sm. Snin paybusin tmnnas birl, Qdimtk qdi-asiman mttsil xm. Zmin paybusinl bir qdr bulmu Kim, l qdr qadir deyil asiman hm. ha, snsn l gvhri-drci-hikmt Ki, sndndir hbtt hr drd bir m. N dilri kim zxm tk ad azn Sn rzi-hal etmy, tapd mrhm.

* * * Vh ndir l tairi-frxndbal tizpr Kim, lur bir trf ayin il hr dm cilvgr? Az aq, xmaz avaz, aya yx, yrr, Can ilndir seyri, mma demk lmaz canvr. Bir dmirdn dal divar il msthkm hsar. Bir sasi-qir iln qaim, binayi-mtbr.

86

Yengi aydr heyti, amma yeni aylar kimi Bdr lmaz, nec kim, gy zr srgrdan gzr. Adti umaqdr, amma qularn ksi mdam, Ua bilmz mttsil bal pri lmasa tr. Gh Zkrya kimi kmi x cfalr bqdan, Gh bti-Azr kimi lmu giriftari-tbr. Bynu bal bir qara quldur hvas qamaa, Bulduun alb qaar, saxlamasan am shr. Bir mbssirdir ki, daim dideyi-heyrt ab, Asiman thqiqi-hvalin salmdr nzr. Saylr phlulrinin stxani zfdn, Byl zf iln ar yklr kr, eylr hnr. Yerd gzmz vhtk, amma yrr ndan rvan, Gyd maz teyrtk, amma uar ndan betr. Gr bklmdr qdi, eyb eylmn, bir pirdir, Nuh dvrndn verr bir-bir, sual etsn, xbr. Ba ab yamurlara, suya batrm kisvtin, Ya uaqdr, lvhi sad, hi bilmz xeyr r. Can yx, lakin rizayi-xlq hasil qlmaa Gh aaa, gh yuxaru ygrb canlar kr. Div bnzr, gzdirr bada Sleyman txtini, Yxsa kandr, saxlanr kksnd qiymtli ghr? Yxsa zvrqdir, nu qlm mrkkb seyr n Veys by hzrtlri, l hriyari-namivr!.. Ey bqayi-izz cahin mvcibi-tmkini-mlk, Vey snayi-ltf qhrin mni-nf zrr.

87

Xaki-payindn gr bir zrr tapsayd sdf, Bslmzdi irtifai-qdr n mtlq ghr. yl mniyytdir yyamnda kim, mnimlrin, Irt israfndan zg malna yxdur xtr. Tieyi-bnnay derdi rreyi-nccar dn: Zlmmzdn hm hcr asud ldu, hm cr. yl kim dln zrr rsmin gtrd mlkdn, Ehtiyat n grkmz kimsy divar dr. Dmnin mlub lub daim zfr bilmz ndir, Sn qaan kim fv qlsan l sanur nu zfr. Yl aparsayd snin ehsanna bir zrrc, Afitabn minntin kmzdi nur n qmr. Zvq n vqn tapb srmst lan ariflr Hact lmaz cami-mey imk, snin vqn yetr. ami-bzmin yl rvndir ki, hr kim mtk Tapsa nun zvqn, qlmaz tmnnayi-shr. Vsfi-zatn hddn fzundur, ha, mzur tut Kim, qlr ibram xvfindn Fzuli mxtsr. Var midim, ta bu drya zr ktiyi-hilal Gah gti-xavr eylr, gah seyri-baxtr. Baxtrdn xavr lsun slayi-svltin, hrtindn lmasn xali fzayi-bhr br. * * * Bu srahi msln bir snmi-rnadr Ki, dmadm trbngiz niatfzadr.

88

Srvtk qamti-dilcu il aqfirib, mtk prtvi-rxsar il bzmaradr. Glbni-bai-trb, qneyi-glzari-frh, Gl kim ndan alr, cami-meyi-shbadr. Rngi-zrd meyi-srxn grn eylr heyrt Ki, xzan ir cb bu n gli-hmradr. Gah hmsilsileyi-aiqi-xunindil lub, Bynu znciri-cnn qeydi kn eydadr. Gah yz aiqi-eyday qlb mst xrab, Eylmz hi trhhm, ii istinadr. Bzm n hr trfin trf igidlr dutmu, Sanasan xlti-zrbft il bir mirzadr. Batini-safil bir sufiy bnzr ki, mdam Scdsind sri-sidq sfa peydadr. Khrbayi dn iln bir bti-srkdir kim, Cilveyi-naz il h mclisin ziybadr. l hnah ki, feyzindn umar kam mdam, Bzmi-vhdtd gr Xizr, gr Isadr. akri-akri ffur il xaqan luban, Bndeyi-bndsi Iskndr il Daradr. Cm Cmid degil bzmd hmtas nun, Srvri-bibdl xsrvi-bihmtadr. Xani-adil hm nun prtvi-iqbalndan Bir sr tapd ki, sahibnzr binadr. Neyi-zvq bulan cami-rizasndan kam, Bzmi-eqind qamu mr qdhpeymadr. Ey Fzuli, dn gn eyl dua sidq il kim, la bu dvlt iqbal il ta dnyadr.

89

* * * Mgr qlr rqmi-vsfi-xtti-yar qlm Ki, xtti-yar kimi ldu mikbar qlm. Mgr dilr sifti-lli-yar ed thrir Ki, lli-yar kimidir ghrnisar qlm. gr cfa k surtnigardn yz il, Demn k sifti-surti-nigar qlm. Yazanda mim lif l qd dhan bih, Kmali-sehrin x qld iftixar qlm. Vli xram tkllm verird aciz lub, Xtin kdi xt ldu rmsar qlm. N yerd kim ygrr naf-naf mik tkr, Tutubdurur rvii-ahuyi-tatar qlm. Xcst Xizrdir abi-hyat imk n, Zman-zman zlmat qlr gzar qlm. N idi mhbrdn bilmzm ki, valeh lub zn eyldi srgtlik iar qlm. Qara ban gtrb daim eldn-el gzr, Tutarlar is, dxi eylmz qrar qlm. Bir z bana ulalm, qrar yx, dlidir, xnca dutmasalar, almi yxar qlm. Siyah bxtlgi yazm alnna tqdir, Nla keirs qara gnd ruzigar qlm. Dilil mttsil z bana bla gtirr Ki, xlq gizli sz eylr aikar qlm. Ticart hlin bnzr, msafirt yluna Xtuti-strlrindn kr qtar qlm.

90

Qaradrr z l vchdn kim, eylr fa zyl yar arasnda hr n var, qlm. ikst namlri yni hli-hsn satar Mtai-mmlkti-hind Zngibar qlm. pr shif yzn vh grn bu talei kim, Bulur vsali-nigari-smnzar qlm. Midad trrsin z srr, zhi dvlt, Dutar hmi sri-zlfi-tabidar qlm. nunn ldn-l gzdirir kabir kim, Tapubdur Asfi-dvrandan etibar qlm. Gli-hdiqeyi-iqbal Mustafa lbi Kim, ldu dvlti-qrbyl kamikar qlm. Smiyyi-hmdi-Mrsl ki, qld na tfeyl Dmi ki, lvh il yaratd kirdigar qlm. Nsimi-xlqnn vsafin etmg thrir, mn lin verir sbz hr bhar qlm. ya blnd cnabi ki, midhtind lur Hmi mtrifi-cz inkisar qlm. Riyazi-qdrd fzlin nihali-riftdir, Nihali-fzlin bir trf axisar qlm. Nihali-dvlt qdrin riyazi-hikmtdir, Riyazi-qdrin bir trf cuyibar qlm. lin almaz imi Mstfa qlm, derlr, Bu zillt il bsi lmuuydu xar qlm. Sn yetirdi zn nisbtil tapmaq in Zmand snin adnla etibar qlm.

91

Klimi-Turi-vfasn ki, hli-xeyr r lind gah sa ldu, gah mar qlm. Buraxd cann dar-fayi-drghin Hcumi-hadisdn xstv nizar qlm. lindn idigi hdi-fayi-hikmtdn Mizaci-nazikin ld sazigar qlm. Bsi zizlrin xidmtin balad bel, Qamunu trk sni qld ixtiyar qlm. Sbati-hdini yyamdn qlb mlum, Sninl eyldi hdini stvar qlm. Arayb hli-hnr varn yetinc sn, Cahan iind bsi kdi intizar qlm. Verib nizami-cahan Asf Nizaml-mlk Gedib, cahanda sn qald yadigar qlm. Snin mtiin gr lmasayd, lmaz idi Svadi-zmi-xtt ir hriyar qlm. Alnm aaniln bir qulundurur mqbil, Ban gr kslr eylmz frar qlm. Szn yeritmg badan ayaq edib ygrr, Kmali-fqtindir midivar qlm. Sipehr mnzilta, l Fzuliyi-zarm Ki, hali-zarimi yaznca ldu zar qlm. Snayi-zatin xdur szm, vli n deyim Ki, sstlk qlban verdi ixtisar qlm. Dedi saqn, sz x etm, saxla rti-db Ki, x szndn lubdur siyahkar qlm.

92

mid var ki, nzmi-nizami-alm n Flkd ta la lvh il payidar qlm, Sn lasan qlm etibar n hami, Sn hkumt n la dstiyar qlm.

* * * Ba lvhin xzan brgi zrfan eylr, Ab l lvhd mqi-xti-reyhan eylr. Ey knl, gldi bahar, eyl mn seyrann, Gr ki, hala n ml amili-dvran eylr. Yen piri-flk tfali-ryahini yb, Feyzi-tlim il bustan dbistan eylr. Su ayan ksib bihud gzmklrdn, Sbzyi hmsbqi-drsi-glstan eylr. Qnyi mtni-mtaled edib qdga, Lalni rhi-tvaled sbqxan eylr. Snbli elmi-ilahid qlb muyikaf, Susni bhsi-riyazid sxndan eylr. Drsi-mntiq xur ikn dililn mri-shr Dutulub, xuduu gllri xndan eylr. Blbl hr ne kim hafizi-xlhceyi-ab grdib hsni-da, qarei-Quran eylr, Gr nzakt ki, glib sbh shfxani na Eybi-tqrir qlb tneyi-lhan eylr, Fsl keyfiyyti-qanuni-tib etmi hasil, Bhsi-txisi-mrz, dviyi-drman eylr.

93

rbti-bad iln x snadm, xstlr Eylr nu ki, n Bqrat n Lman eylr. Bilmzm sehrmi, mczm nsimin ii kim, Hrkati xirdi-xiyrni heyran eylr. Hr mizac ki, dilr yl qlrmdxl kim, nu idrak n rvah n bdan eylr. Hbbza dhr ki, peyvst shabi-feyzin Baisi-trbiyti-ba biyaban eylr. Qnnin grs aar riteyi-tbind gireh, Blbln bils iin, mkln asan eylr. Intizar il da ll qlub rng verr, Ruzigar il suyu lli-qltan eylr. Qtryi mddt iln mttsili-bhr qlr, Zrryi vasili-xuridi-dirxan eylr. Leyk qaytd tccb qlram ki, n n Mni-mhrmi hmin xsteyi-hirman eylr. Qeyr ehsani x ltfi yk, leyk mn Sitmi vafir bidadi firavan eylr. Ka barm qza su ed gz ya n emtk, durmuyuban n mni giryan eylr. Ka cismimi flk da ed, bidad dzm, Mdni-ll kimi n cigrim qan eylr. Yer yzndn gtrlmkd gmanm dxi yx, Bel kim, tn ryb, gz ya tyan eylr. Bixbrlr bilmz ki-rvanm srin, Gri tnbihin dil nalv fqan eylr.

94

hli-tyan sr eylymz giryeyi-Nuh, Gri hrdm lar vaqifi-tufan eylr. Ey flk, bu n rvadr ki, sipahi-sitmin Dili-mmurimi yma il viran eylr. Bir demzsnmi ki, nagh sitmindn bu fqir Qaziyi-skr rhi-qmi-pnhan eylr. l qzahkm ki, rx ets xilafi-rhi-r Qldndan nu zcr il peiman eylr. l qdr nam ki, muri-xtinin mzmuni Ny kim zahir lur, hkmi-Sleyman eylr. rtmkin flkmrtb Qadir lbi Ki, flk tabeidir hr ny frman eylr. rx bir ti kibdir yeni aydan ki, mdam Kimi grdys mxalif, na qurban eylr. Min ilin brhmnin mvizeyi-mrifti Qabili-din qlr, qaili-iyman eylr. rzi-iyman bt gr qlsa dmi-canbxi, Can verib mciz iln ani mslman eylr. Lfzi-canprvr iln rheyi-kilki hnrin N dmi-Isiv n emeyi-heyvan eylr. Ey vrpi ki, daim qdmi-sabitini Rsmi-islam qza qaimi-rkan eylr. Rayizi-tndrv tbi-ltifin dn gn Tvsni-fikrtiln rxd cvlan eylr. Meyl edr xidmtin dvlti-tvfiq tapb Kim ki, hqdn tlbi-rtbeyi-irfan eylr.

95

Sn mqam etmdigin mbd abidrdn Kim ki, mvayi-mlayik des, bhtan eylr. Salmasa sbh zn daireyi-mclisin, Riteyi-qdin zb rx prian eylr. Sn gr durmasa bir lhz mqabil mehrab, Ban da urub aki-giriban eylr. Sndn ayrlsa, msllayi ayaqlar salub Zfi-tale qara tpraq il yeksan eylr. Hr siyhdil ki, qmaz ba xtin xamsift, Qara cahildir gr dviyi-irfan eylr. Gri sultandir islam qiyami mnsub, Sn mnsubdur l sy ki, sultan eylr. Srvra, bnd Fzulini kmanqd grdun Mttsil drd bla xuna qalxan eylr. Eidib tneyi-dmsrdlri hr dm kim, mtk rhi-qmi-klbeyi-hzan eylr, yl kim, fhm edbm hali-dilin snsn bs Sn gr qlmaz isn, na kim ehsan eylr? * * * N mkl lsa qlr rx ruzigaril hl Mruril alr tabi-tari-tuli-ml. Knl muradn tdric il bulur hasil, Thmml lsa yetr damni-mtalib l. Nizami-alm n skik lmaz hli-slah, Qmaz murini alm muttl mxtl.

96

Frast hli km lmaz slahi-millt n Bu nzm silsilsi eylmz qbuli-xill. Chani rx mdbbirdn eylmz xali, Degil msalihi-mstmli-cahan mhml. N ltfdr yen kim, xtteyi-Iraqi-rb Kmali-mrifti-Kirdikar ldu mhl, Niani-rvnqi-Badaddr bu kim, qlm Zhuri-ltfi-mcddd Xudayi-izz v cl. Msvvr eyldi nqi-sadti-bdi, Bisati-bqeyi-Badad nqbndi-zl. Mnvvr eyldi dliyl vliya brcn, Hmayi-vci-hnr, qtbi-dl kml. Mini-ri-rifi-nbi Mhmmd bg Ki, zikridir sbbi-zikri-hmdi-Mrsl. Zhi blndmqami ki, payeyi-qdri lvvi-tarmi-layi gstrir sfl. Smndi-qdri gr salsa mixi-zrrinnl, lur cvahiri-klili-Mtriv Zhl N mlk kim, sri-iltifati-salsa rf, lur xzan bahara, qmi niata bdl. Vcudi-bibdli afitabdur, mma Bir afitab ki, daim mdari la Hml. Blndqdr ha, snsn l sadtmnd Ki, ni-qdrindir ayti-vfa mnzl. Tfhhs eylslr hsni-afiyt hlin, Cmii-xatir snsn xtur edn vvl.

97

Myssr lsa triqi-itatin xlq, Mmalik ir lur rf ixtilafi-mill. hat qlsa cmii-mur tdbirin, Hdudi-mlkd mrfu lur rsumi-cdl. Mvafiq rfi-tltin mmiddi-hyat, Mxalif sri-mqdmin hzuri-cl. Degil zmand mxfi dbiri-ryindn Hesabi-dftri-dani, mfssl mcml. Hkimi-mriftin slh mltfit lal Pzuldu mrkeyi-fitnv bsati-hiyl. Sarald hdi-klamindn hli-mkr yz, Mzidi-illti-sfra lur fayi-sl. Gedirdi hiddti-qhrin fsad tyann, Qlr mzrrti-blm izalsin hnzl. ha, Fziliyi-bidil duayi-dvltini Bilibdir hsni-mali-xeyr hsni-ml. Hmi cah clal il mstdam l kim, Mdari-mn mansan, nizami-din dvl. * * * N ltfdr yen kim, buldu sbzdn glzar? N feyzdir yen kim, sald baa badi-bahar? Mzyyn ldu xti-sbz il ruyi-zmin, Ltafti-xti-sbz il yl kim, rxi-yar. Hicabi-qeybd hr feyzi-Hq ki, mxfi idi, Chan eyldi ltfi-nsimi gl izhar.

98

Sfayi-alm n ahidi-inayti-Hq Riyazi-dhrd rz eyldi gli-rxsar. Shifeyi-mn yazd xameyi-sbz, Xti-dlayili-isbati-Iyzdi-cbbar. Mzahiri-sri-rhmt etdi hr trfi Kmali-qdrti-Hq fnzuru luc-bsar. Grns xlq rizasi zmandn, n cb, Zman surti-iqbal ldu ayindar. Sipehr minnti altnda lsa dhr nla, Gtrd ayineyi-dhrdn sipehr qbar. irai-br qlb mi-lalyi rvn, Sdayi-rd qlb emi-nrgisi bidar. Tutudu heyrt il sineyi-zvil-fham, Ald ibrt il dideyi-lul-bsar. Dima etdi mttr hvayi-aliybuy, Hvayi qld mnbr shabi-gvhrbar. Zmir zvq verib mjdeyi-tvcchi-gl, Cahana sald sfa mqdmi-nsimi-bhar. nun kimi ki, bu iqlim ymni-mqdm il Buraxd zvq sfa srvri-sipehrvqar. Gli-hdiqeyi-iqbal srvi-bai-hnr, Mhi-sipehri-db, hriyari-ltf-iar. Mhiti-mrkzi-dvlt yas paa kim, Mdari-mlkdir iqbali nqteyi-prgar. Sipehrmnzilti kim, buraxsa xak nzr, Qlr xvas il xaki zri-tmamyar.

99

Mhithvslyi kim, gr ets qtry meyl Tvcch il qlr qtryi dri-hvar. Sdaqtind sbati-sadt iqbal, Siyastind svabi-mhacir nsar. Slah hlin helmil valiyi-mfiq, Fsad dfin dlil hakimi-qhhar. Vcdi-kamilin padahi-almdn Sirayt eylmi asari-sltnt n ki var. Chanfruzi grn l mhi-tmami bilir Ki, afitabi-cahantabdndir l nvar. ya buludnzr afitabi-vci-hnr Ki, rsmdir sn hsni-xsail tvar, Kmali-mdlti verdi istiqamti-mlk, Tbibi-haziq san kim, iridi bir bimar. Mnvvr eyldi iqbaln vliya brcin, Livayi-dlin lub vliyay mi-mzar. Rvacbxi-triqi-Imami-zm lub, Binayi-r il verdin muri-mlk qrar. irai-tlt il Krblay saldn nur, l asitand qldn dri-niyaz nisar. Tmamiyi-mradn sn msllmdir Riayti-nsb ri-hmdi-Muxtar. Yetr bu cr sn l zaman ki, rz lunur Cza n Hq bir-bir sadti-brar. Xilafi-qeyr nsib ldu heyni-hkm sn Ziyarti-hrmi-paki-Heydri-Krrar.

100

Kim, l xlifeyi-rabedr mnasibdir Sn kim, hakimi-rabesn na qrbi-civar. ha, sadti-iqbalnadr hli-dua, Cmii-hli-cahan, kmtrin Fzuliyi-zar. * * * Yen qld sba glzar dvt blbli-zari, Yen qmri mqam etdi fzayi-shni-glzari. Yen dd h