1

Aleksandra Stróżniak

FUNKCJONOWANIE DZIECKA ZE SPEKTRUM AUTYZMU

W SZKOLE OGÓLNODOSTĘPNEJ

Wstęp

Tematyką autyzmu interesuje się obecnie wielu przedstawicieli naukowych takich

dyscyplin jak: pedagogika, psychologia, socjologia czy medycyna. Mimo, że już sporo wiemy

na temat autyzmu, w dalszym ciągu stanowi ogromne wyzwanie dla nauki jak i osób

mających na co dzień styczność z autyzmem.

Autyzm to zagadkowe zaburzenie, które rozpoczyna się we wczesnym dzieciństwie

i zaburza wiele aspektów rozwoju, czyniąc dziecko niezdolnym do tworzenia więzi

społecznych, czy komunikowania się w prawidłowy sposób.

Na rodzicach spoczywa ogromna odpowiedzialność w doborze placówki

zapewniającej optymalny rozwój na miarę możliwości dziecka z autyzmem. Rodzice

decydują o wyborze placówki, która nie zawsze jest trafna i nie zaspokaja potrzeb dziecka

z autyzmem. Przed ogromnym wyzwaniem postawione zostały szkoły publiczne, które

kompletnie nie są przygotowane do pracy z dziećmi autystycznymi. Wiążę się z tym przede

wszystkim brak odpowiedniego zaplecza i pomocy dydaktycznych potrzebnych w terapii

i edukacji dziecka z autyzmem.

Celem mojej pracy pokazanie jest tego, jak funkcjonuje dziecko z autyzmem

i niepełnosprawnością intelektualną w przeciągu roku w grupie klasowej szkoły publicznej.

Praca została podzielona na trzy rozdziały. Pierwszy rozdział teoretyczny poświęciłam

analizie pojęciowej autyzmu w oparciu o dostępną literaturę, przedstawiłam funkcjonowanie

dziecka z autyzmem w środowisku szkolnym oraz pojawiającymi się z tym faktem

trudnościami edukacyjnymi. Drugi rozdział pracy – metodologiczny zawiera problematykę

badań, metody i techniki badawcze. W trzecim rozdziale przedstawiłam studium przypadku

dziecka z niepełnosprawnością sprzężoną: autyzm, niepełnosprawność intelektualna

w stopniu lekkim.

2

1.1.Autyzm – analiza pojęciowa.

Pomimo wieloletnich badań, jakie odbywają się nad autyzmem, problem ten stanowi

nadal kwestię sporną. Przedstawiciele wielu dyscyplin naukowych chcą poznać zagadkę

autyzmu, aby pomóc dzieciom w pełni funkcjonować w naszym świecie - świecie ludzi

neurotycznych.

Sama definicja budzi w dalszym ciągu wiele kontrowersji i jest tematem wielu

gorących dyskusji. Wiele nieporozumień rodzi się z powodu rozmaitych, niespójnych,

a niekiedy nawet sprzecznych ze sobą założeń, leżących u podstaw przyjmowanej

terminologii i określeń definiujących autyzm.1

Autyzm (ang. autism) - pojęcie wprowadzone do psychiatrii w 1911 r. przez

Eugeniusza Bleulera dla określenia jednego z centralnych objawów schizofrenii; wg Bleulera

autyzm charakteryzuje się rozluźnieniem dyscypliny myślenia logicznego w połączeniu

z zamknięciem się we własnym świecie; dopiero w 1943 r. Leo Kanner wyodrębnił i opisał

zespół chorobowy nazwany autyzmem wczesnodziecięcym (...). Kanner opisując autyzm

wczesnodziecięcy, podał następujące symptomy jako kryteria diagnozy:

1. głęboki brak kontaktu afektywnego z innymi ludźmi, wycofywanie się z kontaktów

społecznych lub niezdolność do ich tworzenia;

2. obsesyjna potrzeba zachowania identyczności otoczenia;

3. fascynacja obiektami (przedmiotami);

4. mutyzm lub taki rodzaj języka, który nie służy do komunikacji interpersonalnej;

5. zachowania inteligentne, które wskazują na potencjalne możliwości intelektualne dziecka

(...)”2

Autyzm sam w sobie nie jest chorobą. Jest to ogólny termin obejmujący „triadę

zaburzeń”. Trzy elementy triady opisują upośledzenia w takich polach jak:

stosunki społeczne

komunikacja

twórcze myślenie3

Znów to podejście zaprzecza poprzedniej definicji, ponieważ postrzega autyzm jako

chorobę, która wywiera wpływ na rozwój mózgu w sferach takich jak rozumowanie, kontakty

socjalne oraz porozumiewanie się. Osoby dotknięte tym schorzeniem mają kłopoty

z komunikacją w grupie. Ciężko jest im wspólnie wykonywać czynności, mają utrudniane

porozumienie się z innymi oraz „inny” stosunek do świata zewnętrznego.4

Fundacja Synapsis podaje definicję autyzmu jako całościowe zaburzenie rozwoju

dziecka. Oznacza to, że u dotkniętych nim dzieci obserwuje się objawy nieprawidłowego

1 T. Gałkowski i E. Pisula, Psychologiczne i genetyczne komponenty charakteryzujące autystyczne spektrum

zaburzeń, „Kosmos. Problemy nauk biologicznych” 2003, nr 2-3, s.217. 2 Kowalska-Kantyka, M., Autyzm [W:] Encyklopedia pedagogiczna XXI w. T. 1, A-F / red. E. Różycka,

Warszawa, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, 2003, s. 26. 3 R. Kessick, Autyzm i dieta. O czym warto wiedzieć. Wydawnictwo Fraszka Edukacyjna, Warszawa 2010, s.9.

4 Słownik medyczny, Autyzm, http://www.slownikmedyczny.edu.pl/autyzm_114.html (dostęp 6.05.2017).

3

funkcjonowania we wszystkich obszarach rozwoju. Pierwsze symptomy autyzmu pojawiają

się bardzo wcześnie, często już u kilkunastomiesięcznych niemowląt, ale zawsze są widoczne

przed ukończeniem przez dziecko 3 roku życia. Choć autyzm można zdiagnozować już

u bardzo małych dzieci, to często diagnozuje się go również u nastolatków, a nawet osób

dorosłych. Nie leczony może prowadzić do bardzo głębokich zaburzeń funkcjonowania

w późniejszym wieku. Warto pamiętać, że zaburzenia autystyczne mają bardzo zróżnicowany

charakter, nie tworzą jednolitego obrazu co do symptomatologii i głębokości zaburzeń.

Dlatego obecnie w literaturze światowej używa się określenia „spektrum zaburzeń

autystycznych”.5

Autyzm jest całościowym zaburzeniem rozwojowym, co oznacza, że odbija się na

wszystkich obszarach funkcjonowania dotkniętego nim dziecka. Charakteryzuje się

trudnościami w kontaktach z innymi ludźmi, zakłóceniami funkcjonowania umysłowego

i motorycznego, nieumiejętnością posługiwania się mową oraz problemami z budowaniem

tożsamości. Większość badaczy żywi przekonanie, że początek autyzmu wiąże się z pewnym

rodzajem defektu wrodzonego, który upośledza funkcjonowanie na poziomie percepcyjno-

poznawczym, a więc zdolności do przetwarzania bodźców i budowania relacji z otoczeniem.6

Współcześni naukowcy problem autyzmu definiują jako: ,,złożony wielopostaciowy

zespół zaburzeń uwarunkowany organicznymi zmianami mózgu, inni jako zespół objawów

klinicznych o wieloczynnikowej etiologii, a także jako zespół symptomów określający

upośledzenie w określonych obszarach funkcjonowania dziecka”.7

Zwykle rodzice w miarę wcześnie odwiedzają pediatrę, zauważając nietypowe

zachowanie dziecka. Zachowania autystyczne mogą uwidocznić się dopiero wtedy, jeżeli

brakuje określonego zachowania w czasie zabawy, jeżeli brakuje mówienia i innych form

kontaktu, których oczekuje się u dziecka zdrowego. Spektrum symptomów autystycznych

zostaje rozszerzone także i przez to, że dzieci autystyczne wykazują znaczne różnice pod

względem osobowości i inteligencji. Ze względu na stopień rozwoju 2/3 dzieci można

zaklasyfikować jako umysłowo niepełnosprawne. U 30% wartości te wynoszą od przeciętnej

do ponadprzeciętnej inteligencji. Aby możliwe było postawienie jednoznacznej i pewnej

diagnozy, konieczne jest dokładne i długofalowe obserwowanie zachowania dziecka, jak

i szczegółowe rozmowy z jego rodzicami. O okresie niemowlęctwa rodzice opowiadają,

że ich dziecko w niewielkim stopniu reagowało na mówienie do niego, często było jakby

apatyczne, nie reagowało na odgłosy i dźwięki lub robiło to odmiennie niż inne dzieci, nie

wyciągało rączek, chcąc by je podnieść. Zdarza się również, że dzieci autystyczne rozwijają

się w pierwszym roku normalnie, wcześnie wypowiadają pierwsze słowa, a potem nagle

następuje stagnacja w rozwoju. Wspólną cechą młodszych dzieci autystycznych jest ich ładny

wygląd, proporcjonalna budowa ciała, zdolności motoryczne najczęściej porównywalne

5 Fundacja Synapsis, Czym jest autyzm, http://synapsis.org.pl/autyzm/czym-jest (dostęp 6.05.2017).

6 Moja Psychologia, Co to jest Autyzm?, https://mojapsychologia.pl/definicje/14,autyzm.html (dostęp

6.05.2017). 7

H. Jaklewicz, Autyzm wczesnodziecięcy - diagnoza, przebieg leczenie., Gdańskie Wydawnictwo

Psychologiczne, Gdańsk 1993, s.25.

4

ze zdolnościami rówieśników oraz poprawna koordynacja ruchów. Dzieci te mało interesują

się innymi ludźmi, prawie nie szukają kontaktu wzrokowego, często bronią się przed

kontaktem cielesnym, a przytulanie przez rodzica nie działa na nie uspokajająco.

Nie wyrażają swoich życzeń, nie szukają u rodziców pociechy i pomocy. Kontakt wzrokowy

jest zazwyczaj krótki i przelotny. Kontakt cielesny i wzrokowy jest dla nich trudny

do zrozumienia, a dialog nie może powstać. Mali autyści nie interesują się innymi dziećmi.

Nie znają, nie używają takich gestów jak przeczenie ruchem głowy, wskazywanie

przedmiotów i osób, podawanie czegoś. Nie używają dźwięków w celu porozumiewania się,

a podczas zabawy zauważa się u nich wyraźną pasywność. Przypatrują się przez długi czas

powierzchniom i strukturom, nie mają orientacji przestrzennej, lecz pojedyncze detale

oglądają z bezpośredniej bliskości albo patrzą obojętnie przed siebie. Skłaniają się

do stereotypii ruchowych. Młodsze dzieci autystyczne mają wiele trudności z odpowiednim

używaniem określonych przedmiotów oraz z nauczeniem się czynności składających się

z wielu etapów. Dzieci autystyczne o wyższym poziomie rozwoju umysłowego w miarę

upływu lat wykształcają własne zdolności do komunikowania się i zabawy. Sygnalizują swoje

życzenia ciągnąc i popychając dorosłego albo coś mu przynoszą. Dzieci prawie nie mówią

w sposób zrozumiały. Rytm snu i aktywności jest u wielu dzieci przez długi czas zakłócony.

W czasie przyjmowania pokarmów i napojów mogą wytworzyć się nietypowe zachowania,

na które rodzic nie ma praktycznie żadnego wpływu. Rozwój potrzeby higieny i czystości jest

znacznie opóźniony. Charakterystyczny dla starszych dzieci autystycznych opór przeciwko

zmianom zauważalny jest nie u wszystkich dzieci młodszych. Niektóre jednak są bardzo

wrażliwe, boją się zmian otoczenia i osób wokół nich. Wymienione cechy małego dziecka

autystycznego wskazują wyraźnie, że w niepełnosprawności tej nie chodzi o generalny brak

rozwoju. Rozwój ma miejsce, lecz przebiega nierównomiernie w rozmaitych zakresach.

Mówimy tu o dysfunkcji autystycznej. Dzieci takie powinny możliwie wcześnie otrzymać

pomoc.8

8 Por., H. Jaklewicz, op.cit., s.57.

5

1.2.Dziecko z autyzmem w środowisku szkolnym.

„Pragnęłabym takiej szkoły, w której mógłby być sobą, w której nie dokuczano by mu

z powodu, że jest inny i gdzie by go zrozumiano. Lecz przede wszystkim pragnęłam szkoły,

gdzie cierpliwie pracowano by, aby do niego dotrzeć. Największym naszym zmartwieniem

było, że gdyby jego edukacja nie powiodła się, nie byłby w stanie żyć samodzielnie, gdy się

zestarzejemy lub gdy opuścimy ten świat”.9

Jednym z nurtujących problemów rodziców dziecka autystycznego jest wybór

odpowiedniego miejsca, w którym będzie mogło być akceptowane, rozumiane i rozwijające

się na miarę swoich możliwości. Wybór szkoły jest istotny, musi być to szkoła, w której

rozumie się istotę problemów wynikających z autyzmu i która jest otwarta na poszukiwanie

nowych metod pracy. U sporej grupy dzieci z autyzmem pojawia się również

niepełnosprawność intelektualna, postęp edukacyjny jest wtedy wolniejszy. Najczęściej dzieci

opanowują podstawowe umiejętności takie jak: proste czytanie, pisanie, posługiwanie się

pieniędzmi i elementarną matematyką.10

Największym problemem, przed jakim staje dziecko autystyczne na początku swojej

edukacyjnej kariery, jest pokonanie oporu w sobie. Opór ten wynika z trudności

adaptacyjnych w nowym środowisku, które napawa lękiem. Dodatkowo trudności te mogą

wynikać ze stopnia zaburzenia i prezentowanych przez dziecko zachowań. Czasem dzieci

autystyczne mają trudności w integracji ze środowiskiem, ponieważ zachowują się

agresywnie, są nadwrażliwe na bodźce smakowe, dźwiękowe, dotykowe, słuchowe czy

wzrokowe, bywają też przypadki samookaleczania się, mają problem z koncentracją

i komunikacją. Ich zachowania bywają dla otoczenia niezrozumiałe, np.: kręcenie różnych

przedmiotów, kręcenie się wokół własnej osi czy kiwanie się w tył i w przód. Nieznajomość

zasad postępowania z dzieckiem autystycznym w tego typu sytuacjach może znacznie

ograniczyć jego integrację z rówieśnikami oraz jego dalszą edukację.11

Podstawę wyzwań czekających na ucznia ze spektrum autyzmu w szkole stanowi fakt,

że nie uczy się on w taki sam sposób jak inne dzieci. Środowisko szkolne przystosowane jest

do „ogółu”, więc pracując z dzieckiem ze spektrum autyzmu potrzeba dodatkowych działań,

żeby mogło przyswajać wiedzę w typowej klasie szkolnej.12

Autyzm dziecięcy jest wciąż przedmiotem gorących dyskusji i kontrowersji.

Nauczyciele i wychowawcy pragnący w pozytywny sposób odpowiedzieć na potrzeby

związane z zapewnieniem tej grupie dzieci niezbędnych form pomocy wychowania

i nauczania, stają wobec trudności administracyjnych, które trudno przezwyciężyć.

Poważnymi przeszkodami są taki czynniki jak : brak doświadczenia, i rozeznania

specyficznych potrzeb rozwojowych dzieci autystycznych, które jeszcze pozostają

9 Dr S. Baron – Cohen, dr P.Bolton, Autyzm Fakty ,Krajowe Towarzystwo Autyzmu, Kraków 1997, s.65.

10 Ibidem,s.69.

11 A. Czupryniak – Fabiniak, Dziecko autystyczne w szkole,15.11.2011,http://dzieci.pl/kat,1024257,

title,Dziecko-autystyczne-w szkole,wid,13987067,wiadomosc.html?smgputicaid=61919c (dostęp 6.05.2017). 12

M. Bowen,L. Plimpey, Włączanie uczniów z autyzmem w środowisko szkolne, 29.07.2015.

https://polskiautyzm.pl/srodowisko-przyjazne-dzieciom-ze-spektrum-autyzmu/, (dostęp 6.05.2017).

6

w większości przypadków dla władz oświatowych grupą mało znaną.13

Każde dziecko z autyzmem jest jedyne w swoim rodzaju, ma własną osobowość,

odmienne uzdolnienia i możliwości funkcjonowania. Z roku na rok rośnie liczba dzieci

ze spektrum autyzmu (autyzmem wczesnodziecięcym, autyzmem wysoko funkcjonującym,

zespołem Aspergera, cechami autyzmu).Część z nich funkcjonuje na tyle sprawnie, że może

uczęszczać do publicznej szkoły masowej. W każdej klasie może znajdować się takie dziecko.

Zdarza się, że nie ma właściwej diagnozy w wieku 7 lat, kiedy rozpoczyna naukę w klasie

pierwszej. Ważne jest, by nauczyciel umiał rozpoznać dziecko z autyzmem w swojej klasie

szkolnej oraz właściwie pokierował jego kształceniem. Również koledzy z klasy muszą nabyć

pewnej wiedzy o zaburzeniach dziecka, żeby zrozumieć jego trudności.

Często konieczne zatrudnienie jest dla dziecka autystycznego nauczyciela

wspomagającego czy też asystenta. Jeżeli szkoła nie może go zatrudnić, trzeba wnioskować

do Urzędu Miasta o skierowanie poprzez Powiatowy Urząd Pracy stażysty – absolwenta

studiów pedagogicznych.

Jednak od 2016 r. sytuacja się zmieniła. W placówkach ogólnodostępnych,

w których uczą się dzieci z autyzmem, zespołem Aspergera i niepełnosprawnością sprzężoną

będą obowiązkowo zatrudniani asystenci lub nauczyciele wspomagający. Rozporządzenie

weszło z dn.1.01.2016 r. wynikało z Nowego Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej

z dn. 24.07.2015 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla

dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych

niedostosowaniem społecznym (Dz.U. 2015 poz. 1113).14

Z początku może wydawać się, że nauczanie dziecka z tak wielkimi komunikacyjnymi

i społecznymi brakami w normalnej klasie wymagać będzie od nauczyciela adaptacji

i modyfikacji metod i programu nauczania. Dzieci autystyczne wolą pracować indywidulanie

niż zespołowo, co nie znaczy, że nie należy im stwarzać warunków do takiej formy pracy.15

Najtrudniejsze jest przełamanie bariery izolacji, w jakiej żyje dziecko autystyczne,

wyeliminowanie zachowań aspołecznych, takich jak: krzyk, odpychanie, wyrywanie różnych

przedmiotów z rąk innych dzieci, burzenie ich konstrukcji, potrącanie.16

W okresie szkolnym, mimo wyraźnych postępów w rozwoju nadal utrzymują się:

zaburzenia w sferze kontaktów społecznych,

zaburzenia w komunikacji,

stereotypowe zabawy lub zainteresowania (zainteresowania ograniczone do wąskiego

wycinka wiedzy, np. dotyczące dinozaurów, pogody, rozkładu jazdy pociągów itp.)

opór przed zmianami, skłonność do zachowania rutyn i rytuałów.17

13

T. Gałkowski, Dziecko autystyczne w środowisku rodzinnym i szkolnym, Wydawnictwa Szkolne

i Pedagogiczne, Warszawa 1995, s.123. 14

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 24 lipca 2015 r. w sprawie warunków organizowania

kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społeczne

i zagrożonych niedostosowaniem społecznym (Dz. U. 2015 poz. 1113) 15

M. Błądek, Autyzm problem wciąż nieznany, „Problemy opiekuńczo – wychowawcze”, 2013, nr 2, s.16-17. 16

M. Sowińska, Kacper – dziecko autystyczne, „Wychowanie w Przedszkolu”, 2006, nr 10, s.43. 17

G. Jagielska, Dziecko z autyzmem i zespołem Aspergera w szkole i przedszkolu, ORE, Warszawa 2010, s.11.

7

Rolą nauczyciela jest takie sterowanie procesem edukacji i wychowania, aby zapewnić

dziecku optymalne warunki rozwoju i uczenia się.18

1.3.Trudności edukacyjne dziecka z autyzmem.

Trudności ucznia z autyzmem mogą dotyczyć kontaktów społecznych i przystosowania

się do zasad ogólnie panujących w grupie:

brak kontaktu wzrokowego, trudności z nawiązaniem i podtrzymaniem relacji,

izolacja,

mylne odczytywanie zachowań i gestów – dziecko nie może zrozumieć oczekiwań

otoczenia,

nie domyśla się intencji na podstawie gestów,

niekiedy gwałtownie, agresywnie zareaguje na zmianę rutynowej sytuacji,

problemy z rozpoznawaniem, właściwym nazywaniem emocji innych osób – trudności

z rozpoznawaniem wyrazu twarzy innych osób, mowy ciała, np. krzykiem, agresją lub

autoagresją próbują wyrazić swój sprzeciw, prośbę.19

Dzieci z autyzmem potrzebują przede wszystkim uwagi, akceptacji w całej ich

odrębności, specyficzności. Trzeba dać im szansę na zbudowanie relacji z innymi, na życie

w społeczeństwie, a nie na jego marginesie. Obecność tych „specjalnych” uczniów w szkole

to niezwykła wartość dla pozostałych osób. To dzięki nim nabywają umiejętności społeczne,

których nie da się przekazać teoretycznie, które będą ich kapitałem w dorosłym życiu.20

Analiza wyników badań nad czynnikami utrudniającymi pracę z uczniami z autyzmem

i zespołem Aspergera wskazuje na trzy główne kategorie problemów, jakie mogą pojawić się

w toku nauczania. Pierwszą kategorię stanowią utrudnienia związane z zaburzeniami

komunikacji werbalnej i niewerbalnej z uczniem. W pracy nauczyciela bardzo ważna jest

umiejętność rozpoznawania stanów emocjonalnych i sygnałów niewerbalnych wysyłanych

przez uczniów oraz dostosowywanie tempa i sposobu przekazywania materiału

dydaktycznego do ich poziomu zrozumienia. Nieumiejętność rozpoznawania oraz ekspresji

bardziej złożonych emocji, takich jak podekscytowanie, duma, czy wstyd, utrudnia

nawiązywanie kontaktów interpersonalnych. Podobnie jest ze zdolnością odczytywania

informacji, jakie niesie ze sobą ton głosu, mimika i proksemika oraz gesty. Trudności

w rozumieniu wyrażeń idiomatycznych czy przenośnych również mogą być odbierane jako

bariera w komunikacji. Jest to szczególnie trudne w szkole ogólnodostępnej, kiedy nauczyciel

kieruje wypowiedzi do licznej klasy i ma ograniczone możliwości indywidualizacji procesu

nauczania. Obecność ucznia z tego typu zaburzeniem wymaga od niego większej ostrożności

18

J. Bałachowicz, A. Szkolak, Z zagadnień profesjonalizacji nauczycieli wczesnej edukacji w dobie zmian,

Kraków 2012, s. 7. 19

A. Wujec – Kaczmarek, Uczeń autystyczny w zespole klasowym, 01.08.2014,

https://www.slideshare.net/alicjawk/ucze-autystyczny-w-zespole-klasowym, (dostęp 7.05.2017) 20

E. Korulska, Funkcjonowanie dzieci z autyzmem w warunkach szkoły ogólnodostępnej, czyli integracja

w szkole nieintegracyjnej, „Konteksty pedagogiczne”, 2013, nr 1, s.166.

8

w doborze słów i poświęcania dodatkowego czasu na wyjaśnienie sensu wypowiedzi, które

dzieci neurotypowe rozumieją od razu.21

Drugą grupę stanowią sytuacje problemowe, które związane są z zaburzeniami

rozwoju społecznego i emocjonalnego.

Nauczyciele niemający doświadczenia w pracy z dziećmi autystycznymi wykazują

sceptycyzm i niewielką gotowość do włączania ich do swojej klasy. Obawiają się głównie

ze względu na deficyty umiejętności społecznych i związane z nimi zachowania trudne.

Nadpobudliwość i impulsywność, która może być sprzężona z zaburzeniem oraz związane

z tym wybuchy złości. Nieprzewidywalność zachowań jest również silnym czynnikiem

stresującym.22

Nauczyciele martwią się również tym, jak obecność dziecka autystycznego

w klasie wpływa na innych uczniów. Podczas lekcji zdarzają się zachowania trudne

dezorganizujące przebieg lekcji. W przypadku, kiedy w klasie nie ma nauczyciela

wspomagającego, nauczyciel postawiony jest w trudnej sytuacji, ponieważ nie zawsze ma

czas na powracanie do przerobionych już zagadnień sprawiających kłopoty jednemu

uczniowi.

Praca z dzieckiem ze spektrum zaburzeń autystycznych w szkole publicznej masowej

jest dla nauczyciela źródłem różnorodnych trudności, z którymi nie poradziłby sobie bez

wsparcia nauczyciela wspomagającego czy też asystenta.

Różnorodne natężenie poszczególnych objawów charakterystycznych dla spektrum

autyzmu powoduje, że uczniowie z tą samą diagnozą stanowią niezwykle różnorodną grupę.

Z jednej strony zatem możemy mieć do czynienia z dziećmi autystycznymi tzw. wysoko

funkcjonującymi w normie intelektualnej, które mogą niezależnie funkcjonować, z drugiej zaś

z dziećmi, u których występują poważne trudności w komunikowaniu się oraz liczne

zachowania zakłócające (np. rutyny, stereotypie), niekiedy także współwystępuje

upośledzenie umysłowe.23

Niezwykle trudnym zadaniem dla dziecka autystycznego, rozpoczynającego naukę

szkolną, jest podjęcie przez nie roli ucznia i partnera w grupie rówieśniczej. Na tym etapie

wychodzenia z autyzmu dąży ono do współdziałania w grupie, natomiast jego nieumiejętność

w doborze środków komunikacji często prowadzi do odrzucenia przez rówieśników.24

Niezmiernie ważne jest w pokonywaniu trudności edukacyjnych dzieci z autyzmem,

porozumienie nauczycieli, zgoda wszystkich członków społeczności szkolnej – na wspólną

pracę.25

21

A. Antonik, Nauczyciel wobec trudności związanych z edukacją uczniów ze spektrum autyzmu w warunkach

szkoły integracyjnej i ogólnodostępnej. Analiza obszarów problemowych, Uniwersytet im. A. Mickiewicza

w Poznaniu, Poznań 2015, s.157. 22

Ibidem, s. 158. 23

M. Rosińska, M. Witkowska, Jak pracować z uczniem ze spektrum autyzmu,

https://www.szkolazklasa.org.pl/wp-content/uploads/2016/12/jak_pracowac_z_uczniem_z_asd.pdf (dostęp

7.05.2017), s.1. 24

H. Jaklewicz, Autyzm wczesnodziecięcy – diagnoza, przebieg, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne,

Gdańsk 1993, s.70. 25

E. Korulska, op.cit. s.174.

9

Czy nauczanie dziecka z autyzmem języka obcego ma sens? Nauczanie języka obcego

wymaga skutecznego porozumiewania się i komunikowania się, co jest podstawą opanowania

obcojęzycznej leksyki. Wprowadzenie języka obcego do programów szkół specjalnych

wzbudziło wiele emocji i obaw. Nauczanie osób z niepełnosprawnością intelektualną, a taką

jest Oktawian, jest bardzo trudne z wielu powodów. Dokonując selekcji materiału dla

uczniów z niepełnosprawnością intelektualną, należy odrzucić wszelkie programy kładące

nacisk na gramatykę. Podejmowanie nauczania języka obcego, np. języka angielskiego dzieci

z autyzmem może wydawać się pomysłem kontrowersyjnym, nawet wśród osób na co dzień

pracujących z takimi dziećmi, ponieważ to właśnie funkcje językowe są szczególnie

zaburzone w tej grupie dzieci. Problemy komunikacji stanowią przecież istotny objaw

autyzmu. Wykorzystywanie elementów różnych metod terapeutycznych sprzyja procesowi

uczenia się języka obcego przez dzieci z autyzmem, co nie zmienia faktu, iż temat

obligatoryjnego języka obcego jest wciąż tematem wielu debat.26

Dosyć częstym problemem są specyficzne trudności występujące na lekcji

wychowania fizycznego.

Tabela nr 1 Specyficzne trudności ucznia z autyzmem na lekcji w-f

NAJCZĘSTSZE

PROBLEMY

DZIECKA Z AUTYZMEM

PROBLEMY

POJAWIAJĄCE SIĘ NA

LEKCJI W -F

PROPOZYCJE

ROZWIĄZAŃ

rzadki lub krótkotrwały

kontakt wzrokowy

uczeń nie naśladuje ćwiczeń

prezentowanych przez

nauczyciela

uczeń powinien być zawsze

skierowany naprzeciwko

nauczyciela

trudności z rozumieniem

metafor, języka

abstrakcyjnego

uczeń nie rozumie lub bierze

dosłownie niektóre pojęcia

sportowe

wyjaśnianie nowych pojęć

trudności z rozumieniem

mowy ciała

nie odczytuje mowy ciała:

gestów, mimiki

wydawanie prostych, jasnych

pokleceń, komunikatów

brak bliskich kolegów,

przyjaciół

dziecko z autyzmem jest

niechętnie wybierane przez

inne dzieci do swoich drużyn

wzmacnianie innych za

pomoc dziecku z autyzmem

preferowanie samotnej

aktywności, nad którą ma

pełną kontrolę

unika gier i zabaw

z rówieśnikami

proponowane zabawy

powinny być zrozumiałe dla

ucznia i mieć jasną strukturę

trudności z radzeniem sobie

z przegraną

uczeń niechętnie bierze

udział w grach, zabawach

wzmacnianie ucznia za każde

wzięcie udziału w zabawie

26

M. Zaorska, J. Trajdowska, Czy nauczanie dzieci z autyzmem języka angielskiego ma sens?, „Konteksty

pedagogiczne”, 2013, nr 1, s.157.

10

o charakterze

rywalizacyjnym, często

wybiega wściekły z sali,

krzyczy

o takim charakterze

nietypowe zachowania

sensoryczne np. nadmierna

koncentracja na bodźcach

wzrokowych,

słuchowych, smakowych

lub zapachowych

uczeń źle reaguje na hałas

o wysokim natężeniu np.

okrzyki, wiwaty dzieci na

sali sportowej

pomieszczenie do ćwiczeń

powinno być w stonowanych

kolorach

trudności

z koncentracją uwagi

podczas ćwiczeń

wymagających dużej

aktywności ruchowej, uczeń

jest bardzo pobudzony

częste przerwy

w ćwiczeniach, w których

uczeń może pomagać

nauczycielowi

poziom rozwoju

motorycznego poniżej wieku

biologicznego

dziecko nie jest w stanie

wykonać wszystkich ćwiczeń

ułatwić wykonanie

ćwiczenia, dopasować

ćwiczenie do możliwości

dziecka

Źródło: opracowanie własne w oparciu o własną obserwację ucznia z autyzmem.

1.4.Realizacja zajęć edukacyjnych w pracy z dzieckiem autystycznym

Obecnie dzieci z autyzmem w coraz większym stopniu mają szansę korzystać z nauki

w szkołach integracyjnych i ogólnodostępnych. Są to nie tylko dzieci, które określa się jako

„dobrze funkcjonujące”. Coraz częściej znajdują zrozumienie również dzieci, które mają

większe problemy rozwojowe.27

Dziecko z autyzmem lub całościowymi zaburzeniami rozwojowymi może realizować

obowiązek szkolny w szkole ogólnodostępnej, integracyjnej, w oddziale integracyjnym,

szkole specjalnej, w oddziale specjalnym oraz innych alternatywnych formach

dopuszczalnych przez polskie prawo (Ustawa z dn. 7 września 1991r. o systemie oświaty,

tekst jednolity Dz. U. z 1996 r. Nr 67, poz. 329 z późn. zm.)

Oktawian korzysta w pełni z zajęć przewidzianych podstawą programowa w klasie

pierwszej szkoły ogólnodostępnej. Dodatkowo przysługują mu dwie godziny zajęć

rewalidacyjnych oraz dwie dodatkowe (bezpłatne) wynikające z Karty Nauczyciela. Zajęcia

prowadzę w oparciu o IPET – Indywidualny Program Terapeutyczny oraz program zajęć

rewalidacyjnych. Jedna z tych godzin została przeznaczona na zajęcia ruchowe i relaksacyjne.

27

U. Gałkowska, E. Pęczkowska, One są wśród nas, Dziecko z autyzmem w szkole i przedszkolu, Centrum

Metodyczne Pomocy Psychologiczno – Pedagogicznej, Warszawa 2009, s.15.

11

Dodatkowo szkoła, w której uczy się powinna zapewnić kontynuację terapii logopedycznej

zgodnie z zaleceniami miejscowej Poradni Psychologiczno – Pedagogicznej.

W przypadku dziecka z autyzmem ważna jest praca nad poziomem motywacji

i budowania z nim relacji. Zależnie od stopnia nasilenia problemów, dzieci autystyczne

potrzebują zindywidualizowanego podejścia zarówno jeżeli chodzi o dobór treści nauczania,

jak i sposób ich przekazu i sposób sprawdzania nabytych umiejętności.28

Proces edukacyjny w przypadku dzieci autystycznych jest niezwykle żmudny

i długotrwały, wymagający intensywnego treningu poszczególnych umiejętności. Ważne jest,

aby nowe umiejętności społeczne wyuczone przez dziecko w kontakcie indywidulanym

przenieść z pomocą nauczyciela wspomagającego na naturalne sytuacje w klasie.29

1.5.Organizacja procesu edukacji ucznia z autyzmem.

Konieczne jest, aby każda szkoła była przystosowana do efektywnego kształcenia

uczniów o zróżnicowanych potrzebach edukacyjnych i możliwościach psychofizycznych.

W sytuacji ograniczonych niepełnosprawnością możliwości ucznia, szczególnie

ważne zadanie staje przed nauczycielem. Ma on zadbać o możliwie pełne i racjonalne

wykorzystanie potencjału rozwojowego dziecka przez odpowiednie dostosowanie treści

i sposobów ich przekazywania. Nie ulega wątpliwości, że w sytuacji edukacyjnej wspólnego

nauczania dzieci sprawnych i dzieci o zróżnicowanym stopniu i rodzaju niepełnosprawności

jest to wyzwanie wymagające kompetentnego, refleksyjnego i odpowiedzialnego działania.

Aby rozpoznanie sił i ograniczeń dziecka było możliwe, konieczne jest zgromadzenie

o nim rzetelnej wiedzy, z wykorzystaniem różnych źródeł:

informacji i zaleceń zawartych w opinii/orzeczeniu – właściwe rozumienie

zaleceń jest podstawą do prawidłowego organizowania procesu dydaktycznego;

informacji przekazywanych przez rodziców – oni mają najpełniejszą wiedzę dotyczącą

rozwoju dziecka (od okresu płodowego zaczynając, poprzez narodziny, proces

ewentualnego leczenia czy rehabilitacji, znają przebieg jego rozwoju

i funkcjonowania, możliwości, to co lubi a czego nie lubi, sposoby reagowania

w różnych sytuacjach, itp.), potrzebnego oprotezowania, używanego sprzętu

specjalistycznego oraz udogodnień potrzebnych w codziennym życiu;

informacji specjalistów – cenna może być wiedza pochodząca zarówno od

psychologa, pedagoga, w tym pedagoga specjalnego, logopedy, lekarza (pediatry bądź

innego specjalisty), rehabilitanta, itp.30

Co można zrobić, aby umożliwić dziecku z autyzmem zaistnienie w środowisku

szkolnym?

28

Ibidem, s.34. 29

Por. U. Gałkowska, E.Pęczkowska, s.38. 30

Ministerstwo Edukacji Narodowej, Jak organizować edukację uczniów ze specjalnymi potrzebami

edukacyjnymi?, Przewodnik, Warszawa 2010, s.9 – 10.

12

1. Zapewnić w największym stopniu, stałe: rozkład zajęć szkolnych, niezmienność

pomieszczeń, w których one się odbywają, stałość osób je prowadzących.

Umożliwi to dziecku z autyzmem lepsze przewidywanie wydarzeń, co stanowi

podstawowy warunek poczucia bezpieczeństwa.

2. Zapewnić optymalną ilość kadry pedagogicznej i personelu pomocniczego.

Niektóre dzieci będą potrzebowały obecności dodatkowej osoby (nauczyciela

wspomagającego bądź asystenta osoby niepełnosprawnej), udzielającej im pomocy

w trakcie zajęć i podczas poruszania się po szkole.

3. Wyeliminować lub zminimalizować nadmiar bodźców, które mogą rozpraszać dziecko

lub wywoływać jego dyskomfort.

Znając problemy sensoryczne dziecka nauczyciel powinien zgłosić potrzebę

specjalnego wyposażenia oraz zorganizowania przestrzeni klasowej.

W każdej klasie, w której uczy się dziecko z autyzmem powinno być wydzielone

specjalne miejsce, w którym mogłoby się wyciszyć i zrelaksować, kiedy odczuwa niepokój,

źle się czuje lub gdy wystąpią zachowania zakłócające pracę w klasie.31

Kolejnym ważnym aspektem jest tworzenie prawidłowych warunków edukacyjnych.

Nauczyciel powinien dostosować metody i formy pracy z dzieckiem do jego możliwości,

uwarunkowanych dysfunkcjami czy sytuacją społeczną. Wiąże się to na przykład

z następującymi działaniami:

minimalizm w dekorowaniu otoczenia,

stonowane kolory ścian,

zadbanie o stałe miejsce spożywania posiłków, zajęć specjalistycznych, wychowania –

fizycznego,

wydzielone miejsce z planem dnia, planem aktywności,

przekazywanie najważniejszych informacji,

unikanie języka abstrakcyjnego, metafor,

podpowiadanie manualne lub werbalne w czasie wykonywania zadań,

krótkie, zwięzłe polecenia,

wspieranie w relacjach z rówieśnikami32

wydłużeniem czasu pracy,

dzielenie materiału nauczania na mniejsze partie, zmniejszenie liczby zadań

do wykonania,

częste odwoływanie się do konkretu,

dostosowanie pomocy dydaktycznych używanych na lekcji,

powtarzanie reguł obowiązujących w klasie oraz jasne wyznaczanie granic

i egzekwowanie ich przestrzegania.33

31

U. Gałkowska, E. Pęczkowska, op.cit., s.28 -29. 32

A. Olechowska, Specjalne potrzeby edukacyjne, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 2016, s.289. 33

Ministerstwo Edukacji Narodowej, op.cit., s.11.

13

Rozdział II

2.1. Studium przypadku dziecka autystycznego z niepełnosprawnością intelektualną

w stopniu lekkim.

Oktawian urodził się w listopadzie 2009 roku. Niedawno skończył 7 lat. Zespół

Orzekający Powiatowej Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej w lipcu 2016 roku

zdiagnozował u chłopca niepełnosprawność sprężoną: autyzm i niepełnosprawność

intelektualną w stopniu lekkim.

Oktawian jest jedynakiem. Jego rodzice żyją w związku konkubenckim. Z moich

obserwacji wynika, że większość czasu Oktawianowi poświęca matka. Ojciec odsunął się na

bok, skupiając się głównie na pracy. Jest osobą trudną w kontakcie. Nigdy nie nawiązywał ze

mną dłuższej spontanicznej rozmowy na temat osiągnięć Oktawiana. Mama, żeby zająć się

synem musiała zrezygnować z pracy, choć po części przyczyniła się do tego wycofana

postawa ojca. Matka dosyć często ma wyraźny słowotok, zdarza się, że nie rozumie, co do

niej mówię. Czasem ma dni, że unika wyraźnie ze mną kontaktu. Mama chłopca sprawia

wrażenie osoby mającej lekko obniżony poziom rozwoju intelektualnego.

Z rozmów z mamą wynika ,że miał dwukrotnie zmieniane przedszkole i rok był

odroczony na poziomie nauczania przedszkolnego. Podczas uczęszczania do przedszkola

mama nie korzystała w pełni z oferty zajęć, jaką proponowało przedszkole integracyjne.

Z wywiadu z poprzednią wychowawczynią Oktawiana wynika, że również była dosyć trudna

współpraca między przedszkolem, a rodzicami. Wychowawczyni było ciężko przeprowadzić

jakiekolwiek zajęcia – w grupie miała 4 autystyków (oddział integracyjny) nawet pomimo

obecności drugiego nauczyciela. Oktawian często miał wybuchy złości, uciekał.

W innym przedszkolu pracownicy kompletnie nie radzili sobie z zaistniałą sytuacją,

najczęstszym rozwiązaniem był telefon do mamy. Mama zmuszona była go zabierać

do domu, a rozwój Oktawiana stał w miejscu lub następował regres.

Podczas licznych rozmów z mamą dowiedziałam się, że tak naprawdę Oktawian nie

miał zajęć przysługujących mu w ramach wczesnej interwencji. Przez rok korzystał tylko

z udziału w jakimś projekcie unijnym przy Centrum Edukacyjno-Leczniczo-Rehabilitacyjnym

dla Dzieci i Młodzieży „Zameczek” w Rudołtowicach. Mama została pokierowana w to

miejsce przez osobę, którą spotkała na swej drodze. Przez cały okres nauczania

przedszkolnego nie znalazła się osoba, która mogłaby odpowiednio pokierować rodzicami

Oktawiana, aby uskutecznić jego terapię.

Być może cała sytuacja wynika z tego, że rodzice tak naprawdę nie pogodzili się

z diagnozą, że ich dziecko ma autyzm. Brak akceptacji i pogodzenia się z sytuacją utrudnia im

efektywne pomaganie swojemu dziecku.

Wybierając studium przypadku jako metodę badawczą, chciałam pokazać w jaki

sposób funkcjonował Oktawian w momencie rozpoczęcia nauki w klasie pierwszej szkoły

14

publicznej, a jak po upływie 1 roku szkolnego i z jakimi trudnościami borykał się podczas

realizacji procesu edukacyjnego.

W celu podsumowania funkcjonowania ucznia sporządziłam wielospecjalistyczną

ocenę funkcjonowania Oktawiana posiłkując się diagnozami cząstkowymi.

2.2. Relacje chłopca z autyzmem z rówieśnikami w grupie klasowej oraz

z nauczycielami.

Dosyć istotnym czynnikiem w relacjach z rówieśnikami jest stopień komunikacji.

Zdiagnozowany u chłopca autyzm w znacznym stopniu ogranicza możliwości dobrej

komunikacji z rówieśnikami. Bardzo wyraźne są różnice między Oktawianem, a jego

rówieśnikami. Dotyczą zaburzeń w komunikowaniu się, nieumiejętności w nawiązywaniu

przyjaźni bądź stałych relacji z inną osobą. Zabawa pozbawiona jest wyobraźni, chłopiec jest

sztywny w swoich zainteresowaniach i zachowaniu. Narzuca często zabawę innym dzieciom.

Jeśli ktoś chce się z nim pobawić to tylko w układanie klocków.

Dzieci są świetnymi psychologami, wychwytują w mig jakieś różnice czy niuanse

w zachowaniu. Czasem bywają okrutne. Oktawian na początku akceptował najbardziej

jednego kolegę, który mieszka w jego najbliższym sąsiedztwie. Chłopak był wyrozumiały

dla różnych dziwacznych zachowań Oktawiana, bo znał go z podwórka. Zdarzało się,

że jakieś pojedyncze jednostki próbowały zbliżyć się do Oktawiana, wówczas wzmacniałam

takie zachowanie pochwałą lub naklejką. Były na początku dwie osoby: Rafał i Maja, które

zgadzały się na zabawę z Oktawianem na jego warunkach. Z czasem Oktawian szukał

jakiegoś bliższego kontaktu, co nie zawsze przekładało się na poprawne relacje uznawane

za akceptowane prze inne dzieci. Chcąc się bawić, czy gonić popychał kogoś używając

do tego dużej siły, nad którą nie miał kontroli. Dzieci do końca tego nie rozumiały.

Podczas zajęć z w-f, kiedy to kapitanowie drużyn mają wybrać swoich zawodników,

Oktawian był najczęściej wybierany jako ostatni, a właściwie dokładany z przymusu,

bo nikogo już nie było. Po prawie roku czasu (rok szkolny) nastąpił przełom, bo nie był

ostatni wybrała go inna dziewczynka. Takie zachowanie zostało również wzmocnione przez

pochwałę.

Obecnie Oktawian wychodzi na przerwy na korytarz wraz z innymi dziećmi. Przerwa

na korytarzu i w hałasie powoduje u niego pobudzenie, ale i zadowolenie. Biega za dziećmi

i wchodzi w głębsze relacje z rówieśnikami podczas spontanicznych zabaw. Dzieciaki często

wykorzystują łatwowierność Oktawiana i jego dużą chęć naśladownictwa tego, co robią inne

dzieci. W przypadku dzieci z autyzmem to jest umiejętność, która ułatwia mu rozwój

i przyswajanie nowych umiejętności.

Zdarzało się, że w początkowym okresie pracy z Oktawianem, prosił mnie często

o pomoc czy pośrednictwo w zabawie z innym dzieckiem.

Dosyć dużym problemem od samego początku jest relacja Oktawiana z chłopcem,

15

u którego podejrzewam zespół Aspergera. Nie jest zdiagnozowany do tej pory. Oboje

przyciągają się do siebie jak magnes. Oboje funkcjonowali na początku roku na tym samym

poziomie emocjonalnym. Chłopiec jest płaczliwy, ma zmiany nastrojów, nie potrafi

dostosować się do zasad panujących w klasie, występują u niego stereotypowe

zainteresowania klockami Lego. U Oktawiana natomiast zmniejszyła się labilność

emocjonalna. Wie, że jest lekcja i musi pracować przy stole dzięki wsparciu nauczyciela

wspomagającego. Na przerwach to Olaf prowokuje najczęściej Oktawiana, dokuczając mu

i zabierając klocki z wieży. Czasem są sytuacje, że potrafią usiąść obok siebie i nic się nie

dzieje. Oktawian wtedy denerwuje się lub wścieka na niego.

Zdarzyło się, że raz otrzymałam pytanie od jednego z uczniów „Czy Oktawian

wyzdrowieje, czy tak cały czas będzie zachowywał?”. Uczeń był trochę skrępowany tym

pytaniem. Udzieliłam mu odpowiedzi na tyle, ile potrafiłam. Trzeba rozmawiać z dziećmi

i wykorzystywać różne sytuacje, aby wyjaśnić im istotę funkcjonowania dziecka

z autyzmem.

Chłopiec podczas przerw w ogóle nie zauważa innych nauczycieli. Osobą, na którą

najbardziej reaguje jest nauczyciel wspomagający. Nauczyciele trzymają się sztywno

przepisów oświatowych, że chłopiec na koniec roku szkolnego powinien mieć opanowane

takie, a nie inne umiejętności. Dla mnie jako nauczyciela wspomagającego liczą się inne

umiejętności, które nabywa Oktawian w trakcie edukacji w klasie pierwszej. Najważniejsza

jest poprawa umiejętności aspołecznych i komunikacyjnych z innymi dziećmi. Kamieniem

milowym w jego rozwoju jest to, że po moim wejściu do klasy mówi mi „Dzień dobry pani

Olu” i szuka ze mną kontaktu wzrokowego.

Chłopiec postrzegany jest przez innych nauczycieli - zwłaszcza tych, co mają spore

doświadczenie w pracy nauczycielskiej – jako niegrzeczne dziecko będące wynikiem

zaniedbań wychowawczych rodziców. Młodzi nauczyciele są bardziej otwarci na „innych”

uczniów, choć to dla nich też bywa trudne. Bardzo ważna jest tutaj świadoma edukacja

wszystkich nauczycieli i uczniów odnośnie autyzmu. Trzeba uczyć, uświadamiać, budzić

wrażliwość i zdolność emaptii.34

Trudno oceniać innych, bo dla każdego nauczyciela, który nie pracował do tej pory

z dzieckiem z autyzmem, jest to sytuacja trudna i stresująca. Kluczem w tej sytuacji jest

rozmowa i otwartość na „inność”.

2.3 Trudności Oktawiana podczas procesu edukacyjnego.

Oktawian jest chłopcem dość wysokim o silnej posturze, wyraźnie odznacza się

budową fizyczną na tle klasy. Rozpoczął naukę w klasie pierwszej 1.09.2016 roku. Jego start

był niezwykle trudny, ponieważ przyszedł do szkoły nie mając wykształconych żadnych

podstawowych umiejętności jak : pisanie – nie potrafił trzymać narzędzia pisarskiego, nie

rozpoznawał jakichkolwiek liter, nie przeliczał nawet na konkrecie.

34

E. Korulska, Funkcjonowanie dzieci z autyzmem w warunkach szkoły ogólnodostępnej, czyli integracja

w szkole nieintegracyjnej, „Konteksty pedagogiczne”, 2013, nr 1, s.176.

16

Pierwsze dwa miesiące były nieustanną walką o pozycję dominującą w tzw. „naszym

związku” czyli ja – nauczyciel wspomagający i Oktawian. Każda aktywność wymagająca

pisania powodowała u niego histerię, złość, krzyk i dalszą niechęć do pracy. Każdy

najmniejszy sukces doceniałam i nagradzałam w postaci słownej bądź jakiejś drobnej

nagrody. Została wprowadzona nakładka, która ułatwiała Oktawianowi utrzymanie ołówka

czy kredki. Początkowo chłopiec pisał dużo mniej niż pozostałe dzieci, ponieważ szybko

męczył się i denerwował. Trwały nieustanne negocjacje ile i do jakiego momentu ma pisać.

Oczywiście przystawałam na to, ponieważ wiedziałam, że tylko małymi krokami możemy coś

osiągnąć. Praca z autystą jest niezwykle żmudna, momentami stresująca, ale przynosi

satysfakcjonujące efekty. W momencie, kiedy coś go przerastało lub wściekał się z jakiegoś

powodu wychodził z ławki, obrażał się, krzyczał, szukał izolacji w ciasnym kącie w klasie.

Początki polegały na ciągłym wzmacnianiu go, że da radę i potrafi to zrobić. Praca polegała

również na wyciszaniu jego emocji, z którymi kompletnie sobie nie radził.

Moją przygodę z chłopcem z autyzmem zaczęłam od wprowadzenia komunikacji

alternatywnej w postaci czarno – białych piktogramów. Stworzyłam mu tzw. plan dnia

stworzony z piktogramów naklejonych na ławce. Po wprowadzeniu ich zobaczyłam

nieznaczną poprawę w jego zachowaniu, stał się spokojniejszy, wiedział, co po czym nastąpi.

Zadbałam o jego poczucie bezpieczeństwa w nowym dla niego otoczeniu. Po jakimś czasie

sam już pytał się i patrzył na piktogramy „Będziemy mieć teraz pani Olu w-f?”. Wiedziałam,

że to było dobre rozwiązanie dla niego. Próbowałam przekonać mamę do wprowadzeniu

takiego planu dnia w domu, podałam strony, skąd można pobrać darmowe piktogramy, sama

chciałam jej udostępnić swoje, aby mogła sobie powielić we własnym zakresie. Niestety

mama nie zastosowała się do moich próśb i zaleceń. Wprowadzenie takiego planu dnia

wymaga trochę nakładu pracy, ale daje pozytywne efekty.

Istotnym elementem w momencie rozpoczęcia terapii i edukacji Oktawiana było

wprowadzenie systemu żetonowego w postaci tabliczki, na której znalazły się zachowania

Oktawiana sprawiające najwięcej trudności podczas przeprowadzania lekcji. System polegał

na wzmacnianiu pozytywnych zachowań np. mówię dzień dobry i patrzę w oczy, praca przy

stole, pisanie literek, podnoszenie ręki, gdy chcę coś powiedzieć itp., wygaszaniu

negatywnych jak np. krzyki podczas przerw, wchodzenie pod stół, głośne rozmawianie

podczas lekcji. Za każde pozytywne zachowanie chłopiec dostawał naklejkę w postaci

uśmiechniętej buzi zaraz po zaistniałej sytuacji, nie później. Często denerwował się, jak nie

dostał żadnej naklejki. W późniejszym czasie zaakceptował zaistniały stan rzeczy. Po upływie

tygodnia, jak nazbierał sporo naklejek dostawał symboliczną nagrodę. W pewnym momencie

system przestał działać, jakoś tak sam naturalnie wygasł. Zaczął lepiej funkcjonować w klasie

i podczas lekcji, słuchał moich poleceń.

W trakcie lekcji często głośno mówił, odpowiedzi były nieadekwatne do zadanego

pytania. Dość istotnym problemem była złość, frustracja wynikająca z tego, że nie jest

pierwszy zapytany, nie jest pierwszy w szeregu itp. Wychowawczyni starała się go pytać

w miarę na samym początku, aby nie dopuścić do eskalacji złości i braku chęci do pracy.

17

W chwili obecnej Oktawian wie, że nie zawsze będzie odpowiadać pierwszy i nie zawsze

będzie pierwszy w rzędzie.

Ogromnie trudności powodowała również lekcja w-f. Oktawian nie może zrozumieć

zabaw, gier opartych na rywalizacji, kiedy to musi zejść z boiska, bo jest dotknięty piłką lub

dotknięty przez inne dziecko podczas zabawy w murarza. Zabawa w murarza polega na tym,

że dzieci są po jednej stronie sali, na środku stoi murarz. Murarz ma za zadanie łapać dzieci,

które będą tworzyć mur. To dla niego było nie do przejścia. W momencie, gdy został

dotknięty, wściekał się, wybiegał często z sali. Były to żmudne rozmowy, tłumaczenia, że na

tym polega zabawa. Pod koniec drugiego semestru można powiedzieć, że coraz częściej udaje

mu się zejść bez krzyku, owszem grymas niezadowolenia pojawia się na jego twarzy. Takie

zachowanie zawsze wzmacniam pochwałą bądź żetonem. Zajęcia z wychowania fizycznego

to duże natężenie ruchu, hałas, bieganie itp. Te czynności powodują zawsze u niego

pobudzenie i jest z nim utrudniony kontakt. Poprawiło się naśladownictwo podczas

wykonywanych ćwiczeń. Wprawdzie ćwiczenia są wykonywane niedbale, ale staram się

zawsze kierować go na właściwy tor i stymulować jego koncentrację uwagi. Podczas takich

ćwiczeń pilnuję, by stał przodem do prowadzącej zajęcia. Problem rywalizacji pojawia się

znów po skończonych zajęciach, gdy dzieci ustawiają się przed drzwiami sali, a on koniecznie

musi być pierwszy.

Zajęcia komputerowe nie sprawiają mu większych problemów, jest obeznany

z komputerem i jego obsługą. Lubi malować w programie paint.

Udział w lekcji z języka angielskiego opiera się głównie na jego zaangażowaniu

i wykonywaniu prostych ćwiczeń bez używania języka angielskiego .Opanował do tej pory

jeden kolor : orange i to raczej na zasadzie mowy echolalicznej. Czas ten mógłby być

spożytkowany o wiele korzystniej, ale niestety przepisy są jakie są, bezduszne dla takich

dzieci.

Oktawian posiada głęboką wadę wymowy w postaci dyslalii złożonej. Jego

wypowiedzi są niegramatyczne, zmienia końcówki wyrazów. Z wywiadu z mamą

dowiedziałam się, że zaczął mówić w wieku 4 lat. Powinien mieć kontynuowaną terapię

logopedyczną. Mama uczęszcza z nim do tutejszej Poradni Psychologiczno – Pedagogicznej,

jednak częstotliwość tych zajęć nie przynosi oczekiwanych skutków. Mama przyznała się, że

dostaje ćwiczenia do domu, jednak Oktawian nie chce ćwiczyć. Zauważyłam, że mowa stała

się wyraźniejsza i zrozumiała dzięki naśladownictwu mowy zdrowych dzieci.

Koncentracja uwagi u chłopca kształtowała się na początku na bardzo niskim

poziomie. Podatny był na każde bodźce zakłócające jego pracę przy stole. Nie słuchał poleceń

i miał problem z ich zrozumieniem. Obecność nauczyciela wspomagającego pomaga

Oktawianowi wrócić na odpowiedni tor i skupić się na tym, co potrzeba. Wymaga

wielokrotnych powtórzeń prostych poleceń. Polecenia muszą mieć formę prostego i jasnego

dla niego komunikatu typu :”Oktawian wypakuj książki z plecaka”, „Wyciągnij piórnik”,

„zanieś książkę do półki” itp. Na początku czynności musiały być podawane krok po kroku.

18

Na początku prowadzenia Oktawiana wprowadziłam mu również tzw. kodeks

zachowania w postaci kolorowych obrazków. Cały czas jego negatywne zachowania muszą

być wygaszane jak np. popychanie innych dzieci, krzyki, zachowania agresywne w stosunku

nauczyciela wspomagającego. Za każde niepożądane zachowanie zabieram mu żeton,

w momencie pojawienia się pożądanego zachowania dostaje żeton. Chłopiec musi

funkcjonować w ściśle określonych normach i wytyczonych granicach, wtedy on sam czuje

się pewnie i bezpiecznie. Podczas licznych rozmów na temat emocji opartych na materiale

konkretnym – zdjęcia, obrazki rozróżniał podstawowe emocje. Dawałam mu także propozycję

rozwiązania w momencie, gdy wybuchał złością – pójście na salę gimnastyczną i poskakanie

na dużej gumowej piłce. To poskutkowało. Wiedział, że jest takie miejsce w którym może

wyciszyć się i ukoić nerwy. Sam często domagał się, aby pójść z nim na salę. Początek roku

szkolnego obfitował w takie wyjścia, ponieważ nauczycielka nie mogłaby przeprowadzić

lekcji. Dlatego pojawienie się nauczyciela wspomagającego jest dobrym rozwiązaniem dla

dzieci z autyzmem czy zespołem Aspergera jak i dla samego nauczyciela prowadzącego

zajęcia. Nauczyciel wspomagający skupia się na dziecku i pomaga mu przejść trudne chwile

związane z napadami złości.

Chłopiec cierpi również na nadwrażliwość słuchową. Początkowy każdy najcichszy

dźwięk powodował u niego dyskomfort i głośno o tym komunikował. Choć później zadziwiły

mnie niektóre sytuacje, w których natężenie hałasu było wysokie i nie odczuwał jakiegoś

dyskomfortu np. udział w koncercie umuzykalniającym, kiedy to zasiadł blisko głośników.

Dałam mu wyraźny komunikat, że jak będzie za głośno, to możemy wyjść. Zdecydował się na

wyjście pod koniec koncertu. Udział w balu również sprawiło mu ogrom frajdy i przy tak

głośnej muzyce nawet nie pisnął, że jest za głośno. Oktawian wciąż jest dla mnie zagadką…

Oktawian unikał jak każdy autystyk kontaktu wzrokowego, tak jakby go to bolało.

Na początku drogi i budowania więzi z chłopcem szukałam też prostych ćwiczeń jak zachęcić

go do kontaktu wzrokowego. To była prosta zabawa w puszczanie autka i szukanie wzroku

drugiej osoby. Oktawian dalej ma z tym problem. Najczęściej kontaktu wzrokowego szuka ze

mną. W trakcie wypowiedzi w klasie unika kontaktu z nauczycielem prowadzącym, czasem

po mojej sugestii popatrzy się na panią. Gdy czegoś potrzebuje – sam poszukuje ze mną

kontaktu wzrokowego, nawet w momentach eskalacji emocji takich jak złość szukał i wodził

za mną wzrokiem próbując wymusić to, co chciałby osiągnąć.

Jestem za łamaniem zachowań stereotypowych u autystyków. Występuje u niego

duże nasilenie zabaw stereotypowych: budowanie wieży z klocków. Problem pojawiał się

wówczas, gdy jakiegoś dziecko zabrało mu chociaż jeden klocek z wieży, a on to zauważył.

Wpadał we wściekłość, trudno było z nim nawiązać jakiś racjonalny kontakt. Zagarniał

większość klocków dla siebie. Postanowiłam coś z tym zrobić. Dałam mu skrzynkę opisaną

tylko dla niego. Nie pomogło, dalej zabierał większość klocków niż pozwalał mu na to

przydział. Jedna sytuacja wyzwoliła u niego takie pokłady złości i agresji, że aż

przestraszyłam się. Miał posprzątać klocki lub przesunąć je pod kaloryfer, zdał sobie sprawę,

że nawet jak je przesunie to jego budowla się zawali. Kilkakrotnie dostał wybór posprzątania

19

lub przesunięcia klocków pod kaloryfer. Nie posłuchał polecenia. Postanowiłam po raz

pierwszy złamać mu zachowanie stereotypowe. Wzięłam i zaczęłam sprzątać klocki. Wpadł

w taką furię, zaczął krzyczeć, machać rękami. Nie było innego wyjścia jak wyjść z nim

z klasy. Sam wybiegł do łazienki. Jego emocje, a raczej bezsilność poradzenia sobie z nimi

była ogromna. Wiedziałam, że muszę mu pomóc przebrnąć przez tę sytuację. Nie mógł

w ogóle patrzeć na mnie taki był wściekły. Dałam mu jasny komunikat : „Jak uspokoisz się,

możemy wrócić do sali” .Trwało to ok.10 minut jak postanowił wrócić na lekcję. Dla niego

była to wieczność…

Praca rewalidacyjna w pierwszym semestrze polegała głównie na usprawnianiu jego

ręki i sprawności manualnej. Zajęcia zaczęłam nie od szlaczków i kart pracy, bo przyniosłoby

to odwrotny skutek. Zaczęłam z Oktawianem od mas przekształcalnych typu: budyń, kisiel,

galaretka, mokry piasek wykonany z mąki, ryż itp. Świetnie przy tym bawił się, widziałam, że

po takich zajęciach był rozluźniony. Zauważyłam też, że szybko nudził się danym

ćwiczeniem, więc wachlarz ćwiczeń na takich zajęciach musiał być różnorodny. Również

prowadziłam w miarę możliwości stymulację zmysłu węchu i smaku. To drugie nie powiodło

się, był oporny na nowe smaki, choć smak cytryny trochę zaakceptował.

Po okresie ok. dwóch miesięcy, wprowadziłam ćwiczenia z zakresu grafomotoryki

i kaligrafii. Ćwiczenia kaligraficzne wykonywał niechętnie. Jego rysunek jest na poziomie

fazy przedschematycznej – rysunki są bardzo proste, stanowią już źródło komunikacji

z dorosłymi.

W chwili obecnej u chłopca na dość wysokim poziomie kształtują się umiejętności

naśladownictwa podczas różnych sytuacji w klasie. Wykonuje ćwiczenia na równi

z pozostałymi dziećmi. Jednak umiejętność przepisywania jest na zasadzie odwzorowania, nie

rozumie, co przepisuje. Pismo jest w miarę czytelne, litery są duże – często brakuje mu

miejsca, żeby dokończyć przepisywać jakieś zdanie. Zdarza się mu wychodzić poza liniaturę.

Przelicza na konkrecie w zakresie 10, porównuje zbiory. Zapamiętał obraz graficzny

cyfr 0 – 6, z pozostałymi ma już problem, posiłkuje się często tablicą lub prosi mnie o pomoc,

jak zapisać daną cyfrę. Rozpoznaje kolory, z tym na początku też miał ogromny problem.

Relacje czasowe są dla niego niezrozumiałe. Nie rozumie, co to jest poniedziałek czy

wtorek. W związku z krótkotrwała pamięcią mechaniczną ma ogromne trudności z nauką

prostego wierszyka, dni tygodnia czy pór roku. Rzutuje na to również zaburzony słuch

fonematyczny i wada wymowy.

Chłopiec dość dobrze orientuje się w zakresie schematu własnego ciała, czasem myli

stronę prawą i lewą. Stosunki przestrzenne dalej wymagają systematycznych ćwiczeń.

Na konkrecie opanował stosunki przestrzenne: na, pod.

Jego najmocniejszą stroną od samego początku była percepcja wzrokowa – świetnie

radził sobie z dobieraniem par tych samych obrazków, wyszukiwał różnice w obrazkach itp.

Kolejną trudnością, jaką napotkał Oktawian była nauka liter i czytania. Metodami

stosowanymi podczas lekcji nie opanował na koniec I semestru żadnej litery.

20

Po konsultacjach z osobami pracującymi z autystami, zaczęłam wprowadzać mu najpierw

samogłoski drukowane, pisane czcionką Arial, bez żadnych zawijasków. Szablony liter

wykleiłam różnymi fakturami. Nastąpiła żmudna droga w ich zapamiętywaniu i odtwarzaniu

czy też nazywaniu. Samo wprowadzanie samogłosek sensorycznie – uruchamiając zmysł

dotyku, a później wzroku trwało ok. 1,5 miesiąca. W żaden sposób nie potrafi zapamiętać

do tej pory samogłoski „Y”. Później przeszłam do metody symultaniczno – sekwencyjnej

opracowanej przez prof. J. Cieszyńską. Pojawiły się ćwiczenia utrwalające poznane

samogłoski, potem zaczęliśmy pracować na sylabach otwartych ze spółgłoską „P”. Do tej

pory opanował sylaby: PA, PO, PU, PI, PE, PU; z sylabą PY ma problem, bo nie opanował

samogłoski Y. Są momenty, że czyta sylabę PY, a są takie, że kompletnie jej nie rozpoznaje.

Warunkiem skuteczności tej metody są systematyczne ćwiczenia w domu, o czym mama

został poinformowana. Sama widzę, że sprawia mu ogromną satysfakcję, jak potrafi

przeczytać na forum klasy proponowane przeze mnie ćwiczenia. Są też takie momenty, że

mówi o sobie „jestem głupi”. Wtedy też okazuję mu moje wsparcie i pokazuję jego sukcesy.

W związku z tym, że zajęcia rewalidacyjne w II semestrze poświęciłam głównie ćwiczeniom

przygotowującym do nauki czytania, inne umiejętności nie są utrwalane.

Mama po licznych rozmowach ze mną i wychowawcą, zastanawia się nad zmianą

placówki dla Oktawiana. Ważne jest to, aby chłopiec miał różnorodną terapię (SI – integracja

sensomotoryczna, logopeda, psycholog), którą może mieć na miejscu w jednej placówce.

Szkoła publiczna jest kompletnie nieprzygotowana na objęcie efektywną terapią dzieci

z autyzmem, brak zaplecza i pomocy dydaktycznych utrudnia całkowicie pracę.

21

2.4 Analiza funkcjonowania chłopca z autyzmem na podstawie diagnoz cząstkowych.

W celu podsumowania funkcjonowanie ucznia sporządzono wielospecjalistyczną

ocenę funkcjonowania Oktawiana posiłkując się diagnozami cząstkowymi.

OCENA FUNKCJONOWANIA UCZNIA

na podstawie diagnoz cząstkowych

Obszar

funkcjonowania

Opis funkcjonowania dziecka w danym

obszarze

Potrzeby wynikające

z diagnozy dziecka

w danym obszarze Mocne strony Słabe strony

Ogólna

sprawność

fizyczna ucznia

(motoryka duża)

Biega

Zmienia kierunki

biegu na zasadzie

naśladownictwa

Podciągnie się po

pochylni z niewielką

pomocą nauczyciela

Potrafi przejść po

ławce z niewielką

pomocą nauczyciela

Manipuluję piłką

Potrafi rzucić

woreczkiem, piłeczką

do celu z niewielkiej

odległości

kopie piłką

Dziecko

charakteryzuje się

sztywnością ruchów

Przejawia

zachowania

z grupy zespołu

nadpobudliwości

psychoruchowej

Przejawia

niekontrolowane

ruchy

Praca z terapeutą,

pedagogiem,

oligofrenopedagogiem

ćwiczenia ruchowe,

ogólnousprawniające

motorykę dużą

ćwiczenia

relaksacyjne

Sprawność rąk

ucznia

(motoryka mała)

chłopiec potrafi

chwytać piłkę,

tworzyć budowle

z klocków.

Niewykształcony

prawidłowy chwyt

narzędzia

pisarskiego

Poziom

grafomotoryczny

chłopca jest znacznie

obniżony w stosunku

do rówieśników,

choć od czasu

rozpoczęcia nauki

w szkole u chłopca

w znacznym stopniu

Zajęcia

rewalidacyjne z

oligofrenopedagogiem

Zajęcia korekcyjno-

kompensacyjne:

ćwiczenia

grafomotoryczne

22

poprawiała się

umiejętność

grafomotoryczna –

są momenty, że nie

wykracza poza

obszar liniatury,

konturów.

Zmysły

(wzrok, słuch,

czucie, węch,

równowaga)

oraz integracja

sensoryczna

Percepcja wzrokowa

chłopca utrzymuje się

na dobrym poziomie

Chłopiec przejawia

nadwrażliwość

słuchową

oraz nadwrażliwość

dotykową

Utrwalenia

wymaga orientacja

w czasie

i przestrzeni oraz

schemat własnego

ciała.

Na niskim

poziomie

kształtują się

u chłopca funkcje

wzrokowo-

przestrzenne

Zajęcia z terapeutą

z zakresu integracji

sensorycznej

Zapewnienie

odpowiedniego miejsca

w sali lekcyjnej.

Komunikowanie

się oraz

artykulacja

Prawidłowy rozwój

mowy czynnej

Zaburzony jest

poziom komunikacji

z chłopcem

Mowa chłopca jest

często

niekomunikatywna

stanowiąca ,,zlepek”

myśli czasem

zupełnie od siebie

niezależnych

Wada wymowy

w postaci dyslalii

złożonej

Ograniczona ilość

Praca z logopedą –

stymulowanie rozwoju

sprawności

artykulacyjnych,

korygowanie

nieprawidłowych

artykulacji,

poszerzanie zasobu

słowno-pojęciowego

mowy, trening

słuchowy.

23

gestów, którymi się

posługuje jako

komunikatem

niewerbalnym

Sfera poznawcza

(opanowanie

technik

szkolnych, zakres

opanowanych

treści

programowych,

osiągnięcia

i trudności,

pamięć, uwaga,

myślenie)

Na wysokim

poziomie kształtują

się u chłopca funkcje

związane z

rozumowaniem

przestrzennym –

składanie form

przestrzennych

z klocków według

wzoru

Na przeciętnym

poziomie kształtuje

się rozumowanie

pamięciowe

Niepełno

-sprawność

intelektualna

w stopniu lekkim,

autyzm

Chłopiec ma

znaczne trudności

z zadaniami

wymagającymi

myślenia werbalnego

Nie radzi sobie

z odtwarzaniem

treści usłyszanego

opowiadania,

pamięta niewiele

szczegółów pomimo

pytań

naprowadzających

Bardzo długo uczy

się kilku linijek

wiersza

Słabą stroną

chłopca

są zdolności do

skupiania uwagi na

określonym zbiorze

elementów

z pominięciem

dystraktów

(czynników

rozpraszających

uwagę)

Na niskim

poziomie kształtują

się również

krótkotrwała pamięć

Dostosowanie treści

do możliwości

percepcyjnych dziecka

- terapia pedagogiczna

stymulująca

poznawczy rozwój

dziecka

24

wzrokowa

i słuchowa

U chłopca niskie

jest rozumienie

wypowiedzi

złożonych, a

zwłaszcza zagadnień

abstrakcyjnych,

które nie odwołują

się do bieżącej

percepcji dziecka

Chłopiec nie

opanował jeszcze

elementów

wiadomości

i umiejętności

matematycznych

Myli się

w przeliczaniu na

konkretach, nie liczy

na zbiorach

zastępczych, (nie ma

utrwalonego obrazu

graficznego cyfr, nie

zna liczebników

porządkowych, nie

potrafi porównywać

zbiorów)

Chłopiec nie ma

jeszcze dojrzałości

do operacyjnego

rozumienia

na poziomie

konkretnym

w zakresach

koniecznych do

rozumienia treści

matematycznych

25

Sfera

emocjonalno-

motywacyjna

(radzenie sobie

z emocjami,

motywacja

do nauki

i pokonywania

trudności itp.)

Chłopiec ma

trudności

z rozpoznawaniem

emocji na podstawie

wyrazu twarzy

Wykazuje brak

motywacji do nauki

Nie widzi

celowości

nauki, nie rozumie

po co musi się uczyć

Ma problemy

z okazywaniem

empatii

Trudności

w kontrolowaniu

emocji-

niezrównoważenie

emocjonalne,

skłonność do

załamań, drażliwość

(na niepowodzenia

reaguje płaczem lub

agresją)

Pomoc

psychologiczna

Sfera społeczna

(kompetencje

społeczne, relacje

z dorosłymi,

relacje

z rówieśnikami

itp.)

Chłopiec przejawia

trudności

z adekwatnym do

wieku

nawiązywaniem

relacji

z rówieśnikami

i podejmowaniem

wspólnych działań

Praca z terapeutą –

trening umiejętności

społecznych.

Pomoc

psychologiczna

Samodzielność Czynności

samoobsługowe

u chłopca dość dobrze

rozwinięte

Sygnalizuje

potrzeby fizjologiczne

Nie potrafi

zasznurować butów

26

(w szkole nie korzysta

w ogóle z toalety)

Potrafi sam się

ubrać (zapina kurtkę

na zamek

samodzielnie)

Samodzielnie

posługuje się łyżka

i widelcem

Szczególne

uzdolnienia

brak

Stan zdrowia

ucznia

( przyjmowane

leki)

Chłopiec na podstawie wywiadu nie

przyjmuje żadnych leków na stałe

Jest pod opieką

neurologa

Wnioski

Analizując funkcjonowanie Oktawiana w momencie rozpoczęcia nauki w klasie

pierwszej szkoły publicznej i po upływie 1 roku szkolnego można stwierdzić, że nastąpił

progres w jego rozwoju. Chłopiec od samego początku buntował się i wykazywał dużo lęku

w zaistniałej dla niego sytuacji. Pierwsze dwa miesiące polegały na wytyczaniu celów i zadań

na miarę jego możliwości oraz stawianie wyraźnych granic odnośnie jego zachowania.

Prawie 10 – miesięczna terapia Oktawiana dowodzi na to, jakie zrobił postępy i ile

wysiłku go to kosztowało w porównaniu ze zdrowymi rówieśnikami. Chłopiec od samego

początku wykazywał chęci w nawiązywaniu relacji z rówieśnikami. Nie zawsze były to

relacje akceptowane przez inne dzieci. Jego ogromna chęć przebywania z dziećmi dawała mu

dużo radości, mógł podczas zabaw czerpać pozytywne wzorce zachowań społecznych. Dzięki

czemu znacznie poprawiła się jego umiejętność naśladownictwa. Konsekwencja i upór

nauczyciela wspomagającego oraz nawiązanie więzi z chłopcem pozwoliły mu na lepsze

funkcjonowanie w klasie wśród zdrowych rówieśników. Brak odpowiedniego wsparcia dla

chłopca i jego rodziców od początku postawienia diagnozy spowodował stagnację w jego

rozwoju i utrudniony start w szkole publicznej. Na dzień dzisiejszy Oktawian nie opanował

wymagań dostosowanych do jego możliwości. Rodzice rozpatrują zmianę placówki na szkołę

specjalną. Przedłużenie etapu edukacyjnego o kolejny rok szkolny nie gwarantuje tego, że

opanuje umiejętności wynikające z podstawy programowej po obniżeniu wymagań

edukacyjnych dostosowanych do jego możliwości psychofizycznych.

27

Pozytywnym aspektem jest to, iż chłopiec przebywając wśród zdrowych rówieśników

mobilizuje się dalszej, wytężonej pracy, naśladuje zachowania społeczne typowe dla

zdrowych dzieci. Uczy się nawiązywać prawidłowe relacje z rówieśnikami. Ucząc się

w pierwszej klasie szkoły publicznej napotykał na wiele trudności, które pomagał mu

rozwiązywać nauczyciel wspomagający. Jest to osoba znajdująca się najbliżej dziecka

z autyzmem. Przez ten rok szkolny Oktawian nabył wiele nowych umiejętności, niektóre

z nich trzeba ciągle i systematycznie utrwalać, co wiąże się z pracą rodziców w domu.

Wsparcie dodatkowych specjalistów jak np. terapeuty SI czy też psychologa oraz

logopedy w większym wymiarze godzin przyniósłby na pewno znacznie korzystniejsze efekty

terapeutyczne i zwiększyłoby to szansę na samodzielne funkcjonowanie Oktawiana

w przyszłości.

Zakończenie

Edukacja dzieci ze spektrum zaburzeń autystycznych wciąż budzi wiele emocji

i gorących dyskusji. W szkołach ogólnodostępnych coraz więcej pojawia się dzieci

z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego. Dzieci z autyzmem mają kłopoty

w nawiązywaniu relacji oraz komunikowaniu się z innymi ludźmi. Trudności te powodują,

że są często odrzucane i nieakceptowane w środowisku szkolnym. Nieharmonijny rozwój

dzieci oraz nieprzewidywalność ich zachowań jest dla nauczycieli ogromnym źródłem stresu.

Niepokój ich budzą tzw. trudne zachowania, które mogą zakłócać przebieg lekcji, mogą

rozpraszać innych uczniów.

W sytuacji dziecka z autyzmem ważne jest określenie jego potrzeb psychofizycznych,

aby uskutecznić jego terapię i edukację. Podstawą do stworzenia optymalnych warunków

rozwojowych jest wiedza na temat autyzmu, a szczególnie specyfiki funkcjonowania dzieci

autystycznych.

Dzieci z autyzmem przebywając wśród zdrowych rówieśników mają szansę

na naturalne przejmowanie prawidłowych wzorców zachowań czy umiejętności społecznych,

co dla nich jest niezwykle ważne, jeśli nie najistotniejsze. To, co istotne jest dla dziecka

autystycznego to akceptacja i otwartość na jego ”inność”.

Od momentu postawienia diagnozy ważne jest, aby dziecko i jego rodzina objęci byli

odpowiednim wsparciem psychologiczno – pedagogicznym. Tylko wczesna i kompleksowa

terapia mogą doprowadzić do stopniowego usamodzielnienia dziecka z autyzmem.

Często rodzice dzieci autystycznych borykają się z wieloma problemami, których nie

rozumieją inni ludzie. Często pozostają na etapie kryzysu emocjonalnego tj. objawia się

depresją, gdyż rodzice nie potrafią wytłumaczyć sobie przyczyn niepełnosprawności dziecka

i się z nią pogodzić. Tak jest w przypadku Oktawiana. Brak akceptacji pogodzenia się

z zaistniałą sytuacją utrudnia efektywne pomaganie ich dziecku i prowadzenia skutecznej

terapii również w domu.

Na koniec rozważań niniejszej pracy należy podkreślić, żeby uskutecznić integrację

28

w placówkach nieintegracyjnych trzeba wprowadzić wiele zmian w szkołach jak i w samej

świadomości i podejściu do dzieci autystycznych.

Trzeba umożliwić dzieciom z autyzmem na rozwój i realizację swoich potencjalnych

możliwości również w szkołach ogólnodostępnych, kształtując w ten sposób u zdrowych

rówieśników empatię, wrażliwość i otwartość na „inność”.