HAREKET İLETİM VE KONTROL DERSİ FREN YARDIMCI SİSTEMLERİ MODÜLÜ ÇALIŞMA SORULARI

1.Şekilde görülen basınç oranlayıcı valfin görevi nedir? Yazınız.

Özellikle önden çekişli araçlarda ön taraf arka tarafa oranla daha ağırdır ve frenleme anında araç ağırlık merkezi öne doğru hareket eder. Bu hareketin sonucu olarak ön tarafın ağırlığı artarken arka tarafı ağırlığının azalmasına neden olacak ve ön tarafın frenleme gücü artarken arka tarafın frenleme gücü azalacaktır. Ön ve arka lastiklerin aynı frenleme gücüne sahip olduğunu düşünülürse arka lastikler yükün azlığı nedeniyle erken frenleme yapacaktır. Bu nedenle arka lastikler kayar. Kayma sonucu lastiklerin yola tutunması zayıflar ve araç düz bir istikamette hareket etmez. Bu riski ortadan kaldırmak amacıyla arka lastiklerin ön lastiklerden önce devreye girmemesi için arka tekerleklere giden sistem üzerine bir oranlayıcı valf yerleştirilmiştir.

2. Şekilde görülen basınç oranlayıcı valfin çalışmasını kısaca açıklayınız.

İki yüzeyi farklı olan bir pistondan yararlanılmıştır. Normal çalışma esnasında piston, A ve B bölmelerine bakan yüzlerinin yüzey farkı nedeniyle piston C valfini kapatıncaya kadar sola hareket eder. Eğer A odasındaki basınç yükselirse piston sağa itilir ve C valfi açılır. B odasındaki basınç artarak yüzey farkından dolayı piston sola hareket eder ve C valfi kapanır. Bu işlem basınç belirli bir seviyede tutulana kadar tekrar eder ve basınç düşürülmüş haliyle tekerleklere uygulanır.

3. Fren sistemlerinde kullanılan yüke göre basınç oranlayıcı valfin kullanım alanlarını ve görevini yazınız. Genellikle kamyonet, kamyon gibi araçlarda kullanılır. Arka tekerlekler üzerinde oluşan yük değişimlerine göre arka tekerleklere uygulanan hidrolik basıncı otomatik olarak ayarlar. 4. Fren sistemlerinde kullanılan yüke göre basınç oranlıyıcı valfin çalışmasını kısaca açıklayınız.

Araç yüksüz durumda iken arka tekerleklere gelen yük azdır ve arka tekerlekler kolayca kilitlenebilir. Bu nedenle arka tekerleklere uygulanan fren basıncı düşürülmelidir. Ancak, araç yüklendiği zaman arka tekerleklere gelen yük artacağı için daha büyük bir frenlemeye ihtiyaç duyulacaktır. Bu nedenle arka frenlere uygulanan basınç düşürme işleminin en aza indirgenmesi gerekir. Yük, arka dingil ile gövde arasına yerleştirilmiş olan bir algılama yayı tarafından hissedilir. Yük arttığında bu yay eğilerek basınç oranlayıcı valfin pistonunu hareket ettirir. Yükün miktarına bağlı olarak pistonda o oranda hareket eder. Pistonun hareket etmesine bağlı olarak geçiş yolu kesiti arttırılarak basıncın düşmesi engellenmiş olur.

TEKERLEKLERİN KİLİTLENMESİNİ ÖNLEYİCİ SİSTEM (ABS) 5.ABS nedir? Açıklayınız. ABS, acil frenleme durumlarında kullanıldığı taşıtın kararlılığını,manevra ve durma yeteneğini arttırabilen bir fren sistemidir.ABS sistemi her tekerleğin yakınında tekerlek dönme hızını algılayarak tekerleklerin çekiş kaybettiği ve kilitlenmek üzere olduğunu algılayan sensörlere sahiptir.Elektronik kontrol ünitesi (ECU) bu sinyalleri değerlendirerek fren basıncını değiştirmek suretiyle tekerleklerin kilitlenmesini önleyen hidrolik kontrol ünitesine(HCU) komutlar gönderir. 6.Şekilde görülen ABS fren sistemde bulunan parçaların görevlerini yazınız.

ECU, aracın içinde yer almaktadır. Bu devrede sensörlerden gelen sinyalleri alarak analiz eder ve analiz verilerine göre yolun tekerleklerdeki fren basıncını kontrol eder.

Hidrolik modülatörün yeri üreticiden üreticiye değişebilir.Fren yapmak için ya da serbest bırakmak için ECU dan sinyaller alır.

Güç yükseltici ve ana silindir sürücü fren pedalına basınca devreye girerek frenleme sırasında gerekli olan güç yardımını sağlar.

Tekerlek sensörü ünitesi Bağlı olduğu tekerlek poryasının hızını ölçerek ECU’ya sinyal gönderir.

7. Otomobillerde kullanılan ABS’de klasik fren sisteminde yer alan elemanlara ilave olarak kullanılan üniteler nelerdir? Yazınız. 1.Tekerlek hız sensörü 2.Elektro-valflerden oluşan hidrolik modülatör. 3.Elektronik kontrol ünitesi. 8.Şekilde verilen tekerlek hız sensörü nasıl çalışır yazınız.

Değişik manyetik alan algılama prensibine göre çalışır. Değişken manyetik alan içerisinde sabit duran bobin üzerinde gerilim indüklenir. Tekerlekle beraber tambur dönerken daimi mıknatıs tarafından oluşturulan manyetik alan ,tamburun girinti ve çıkıntılarından etkilenerek bobin üzerinde tamburun hızına bağlı olarak değişen farklı voltaj üretir. Bu gerilim, frenlemeye bağlı kalmaksızın tekerlek döndükçe ECU ‘ye iletilir.

9.Şekilde görülen ABS fren sistemi elektronik kontrol ünitesi (ECU) nasıl çalışır? Açıklayınız.

Elektronik kontrol ünitesi, hız sensörü sinyalini alarak yükseltir, işlemden geçirerek selenoid valfe enerji sağlar ve çalıştırır. Tekerlek hız sensörlerinden gelen sinyaller, elektronik kontrol ünitesinde değerlendirilir. ECU her bir tekerlekten gelen sinyallere göre ortalama taşıt hızını hesaplar ve referans hız belirler. Bu referans hız ile her tekerleğin çevresel hızı karşılaştırılarak kayma oranını belirler. Kaymanın belirlenen değerinin üzerine çıkması halinde, ilgili tekerleğin sistem basıncına kumanda eden selenoid valfi uyarır. Bu uyarma tekerleğe intikal eden basıncın sabit tutulmasını veya basıncın tamamen düşürülmesini sağlar. Bu basınç kontrolü, tekerlek kayma oranı ve çevresel ivmenin değişimine bağlı olarak saniyede birkaç kere tekrar edebilir.

10.Şekilde görülen hidrolik modülatörün (hidrolik kontrol ünitesi) çalışması nasıldır? Açıklayınız.

Elektronik Kontrol Ünitesi (ECU)’nin kontrolü ile çalışan hidrolik modülatör tekerleklere iletilen hidroliğin yönlendirdiği selenoid valflar, motor, hidrolik pompa, basınç düşürme ünitesi ve hidrolik akümülatörden oluşur. Sistemin diğer üniteleriyle bütünlük içerisindedir. Frenleme ve zemin şartlarının değişmesi durumunda ,tekerlek kayma oranı belirlenen sınıra yaklaştığında ECU hidrolik modülatörün selenoid valfine 2 A akım gönderir. Selenoid valfin enerjilenerek hareket etmesiyle basınçlı hidroliğin tekerlek silindirine geçişi kapatılır. Aynı zamanda valf basınçlı hidroliğin akümülatöre geçişinede izin vermez. Tekerlek kayma oranı referans değerin üzerine çıktığını algılayan ECU bu defa kilitlenmek üzere olan tekerleğin hidrolik devre basıncını kontrol etmek üzere selenoid valfe 5 A akım gönderir. Aynı anda hidrolik modülatörün motor ve pompası da çalıştırılarak hidrolik tamamen fren devresinden boşaltılır.

11. ABS fren sistemi bulunan araçlarda dikkat edilmesi gereken hususlar nelerdir? Yazınız. 1.Elektrikli kaynak makinaları kullanarak kaynak işlemlerine başlamadan önce, elektronik kontrol ünitesi elektriki bağlantısı sökülmelidir. 2.Elektro-hidrolik kontrol ünitesi sökülürken akünün (-) negatif kutup başı sökülmelidir. 3.Boyama işleme esnasında unutulmamalıdır ki, elektronik ünite en çok 80° C sıcaklığa dayanabilir. 4.Borular üzerindeki koruyucunun zarar görmemesi ve ABS fren sisteminin çalışması esnasında gürültünün iletilmesini önlemek için tüm boruların gövde ile temas etmemesi sağlanır. 5. Tüm contalar zarar göreceğinden dolayı, sisteme mineral yağ doldurmayınız. Üretici firma tarafından tavsiye edilen hidrolik yağını kullanınız. 12. Giriş ve çıkış kanal sayısına göre hidrolik modülatörler kaç şekilde sınıflandırılırlar? Yazınız. 2 Kanallı: Bu tür modülatörler ağır vasıtalarda veya kamyonet gibi araçlarda kullanılmaktadır. Sadece arka iki tekerleğe kumanda edilir. 3 Kanallı: Bu tür uygulamalarda ön sağ ve sol tekerleklere ayrı ayrı, arka iki tekerleğe beraber kumanda edilir. 4 Kanallı: Bu sistemde her tekerleğe ayrı ayrı kumanda edilir. 13. Dört tekerlek ve iki arka tekerlek ABS'lerin farkı nedir? Yazınız. Dört-tekerlek ABS, acil durma koşullarında taşıt kararlılık ve geliştirilmiş manevra yeteneğini sürdürmek için tasarlanmıştır. Dört tekerleğin her birinde tekerlek kilitlenmesini önleyerek, sürücüye geliştirilmiş yönlendirme kontrolü sağlamak için frenleme basıncını düzenler. Arka-tekerlek ABS ise, daha çok kamyonet, minibüs ve spor taşıtlarda görülmekte ve sadece arka tekerleklerin tekerlek kilitlenmesini önlemek için kullanılmaktadır. Bu sistem sürücüye doğrultu kararlılığını sürdürmek ve taşıtın arkasının yanlara kaymasını önlemekte yardımcı olmaktadır. Arka-tekerlek ABS sistemlerinde ön tekerleklerin hâlâ tıpkı geleneksel frenlerdeki gibi kilitlenme eğilimi vardır. Eğer kilitlenme olursa, sürücü fren pedal basıncını ön tekerleklerin tekrar dönmeye başlamasına yetecek kadar azaltmalıdır. Böylece sürücü taşıtı yönlendirebilir. 14. Beraber çalıştığı parçalara göre modülatörler kaç şekilde sınıflandırılırlar? Yazınız. 1.Standart: Hidrolik modülatör ile fren merkezi ayrı parçalardan oluşur. Maliyetleri düşüktür. 2.Entegre: Merkez pompası ile hidrolik modülatör birleşiktir. Daha küçük ve kullanışlı olmalarına rağmen maliyetleri yüksek ve bakımı zordur. 15. Hidrolik modülatör ünitesinden biri olan basınç düşürme ünitesinin çalışması nasıldır? Açıklayınız.

Fren silindirinden geri dönen fren hidroliği için rezervuar (depo) ve rezervuardaki hidroliğin fren ana merkezine gönderilmesini sağlayan bir pompadan ibarettir. Elektronik kontrol ünitesinden gelen sinyallere göre basınç düşürme, tutma veya yükseltme konumlarından birini seçer. Rezervuar ve pompa ise basıncın düşürülmesi ile fren hidroliği fren silindirinden geri döner ve pompa tarafından fren ana merkezine gönderilir ve kumanda rezervuarını doldurur. Pompa motor tahrikli ve plancır tip bir pompadır.

16.Dört tekerlekten tahrikli araçlarda bulunan yavaşlama sensörünün araçtaki yerini, görevini ve çalışmasını yazınız. Dört tekerlekten tahrikli araçlarda frenleme sırasında aracın yavaşlama oranını algılar ve bu sinyalleri ECU’ya gönderir. ECU bu sinyalleri kullanarak hassasiyetle yol yüzey koşullarına karar verir ve gerekli kontrol ölçümlerini yapar. Yavaşlama sensörü, iki çift LED (ışık yayan diyot) ve foto transistor ile bir kanallı plaka ve bir sinyal dönüşüm devresinden meydana gelmiştir. Binek araçlarda bagaj kısmına diğer araçlarda ise motor bölmesine yerleştirilir. ÇALIŞMASI: Aracın yavaşlama oranı değiştiği zaman kanallı plaka yavaşlama oranına uygun olarak aracın boylamsal yönü boyunca sallanır. Kanallı plaka üzerindeki kanallar LED’lerden foto transistöre gelen ışığı keserek foto transistörü açar ve kapatırlar. Bu transistörlerin açıp kapanmasıyla yavaşlama oranı dört ayrı seviyeye bölünür ve bu ECU’ya sinyal olarak gönderilir. 17.ABS fren sisteminin avantajları nelerdir? Yazınız. 1.Fren sırasında yön istikrarı, 2.Fren sırasında direksiyon hakimiyeti, 3.Optimum fren mesafesi, 4.Lastiklerin ömrünü uzatır 5.Acil durumlarda ani fren de sürücü direksiyon hakimiyeti üzerinde tam olarak yoğunlaşabilir. 18. ABS fren sisteminin yetersizlikleri nelerdir? Yazınız. 1.Virajlara çok süratli girilmesinden kaynaklanan savrulma ve sürüklenmelerde normal fren sistemi gibi ABS fren sistemi de etkili olmaz. 2.Çok ıslak yolda çok süratli gidilirse ABS etkisiz kalabilir. 19.ABS fren sisteminin çalıştığı nasıl anlaşılır? Yazınız. Sürücü mekanik bir ses duyar ve bazı basınç dalgalanmalarını veya fren pedalının sertliğinin daha da arttığını hisseder. Gürültü işitildiğinde veya basınç dalgalanmaları hissedildiğinde, ayağın fren pedalında tutulması önemlidir. Sert basınç uygulamasına devam edilmelidir. 20. Elektronik kontrol ünitesinden alınan sinyal ile tekerleklerin kilitlenmesi durumunda frenlere giden basıncı sınırlayan veya tamamen kesen tekerleklerde kilitlenmeyi engelleyen sistem elemanı aşağıdakilerden hangisidir? A) Tekerlek hız sensörü B) Hidrolik modülatör C) Yavaşlama sensörü D) Kaliper 21. ECU’ya giden sinyal sisteminde bir arıza meydana gelirse ECU’dan kumanda grubuna giden elektrik akımı kesilerek ve fren sisteminin normal görevine devam etmesini sağlayan fonksiyon aşağıdakilerden hangisidir? A) Başlangıç kontrol fonksiyonu B) Arıza saklama fonksiyonu C) Diagnostik kontrol D) Basınç düşürme fonksiyonu 22.ABS/ASR/ESP sistemlerinde diyagnostig cihazı ile yapılan testler nelerdir? Yazınız. 1.Hata kodu okuma, silme 2.Parametreleri okuma ve izleme (Teker hızı, direksiyon açısı, fren pedal basıncı, motor torku vs gibi) 3.Direksiyon açı ayar durumu, pompa röle durumu, 4.ASR durumu fren hidrolik seviyesi, 5.Fren pedal durumu, 6.Teker dönüş sensör durumu 7.Solenoid valf aktivasyonu, 8.pompa motoru, 9.Anahtar valfi aktivasyonu 10.Fren hidrolik sıvısı boşaltma 23.ABS fren sistemi hata kodları nelerdir? Yazınız.

KOD HATA KOD HATA KOD HATA 011B DEVİR SAYISI ÖLÇER SOL ÖN 0101 ÖN SOL GİRİŞ VALFİ 0109 ÖN SOL ÇIKIŞ VALFİ 011D DEVİR SAYISI ÖLÇER SAĞ ÖN 0103 ÖN SAĞ GİRİŞ VALFİ 010B ÖN SAĞ ÇIKIŞ VALFİ 011F DEVİR SAYISI ÖLÇER SAĞ ARKA 0111 ARKA SAĞ GİRİŞ VALFİ 020E FREN LAMBASI ŞALTERİ 0122 DEVİR SAYISI ÖLÇER SOL ARKA 0112 ARKA SOL GİRİŞ VALFİ 0255 DİŞLİ ÇERÇEVESİ FFFF BEYİN 0113 ARKA SAĞ ÇIKIŞ VALFİ 029C AKÜ GERİLİMİ 04FC HİDROLİK POMPA 0114 ARKA SOL ÇIKIŞ VALFİ 046A ABS KONUMU 0414 KUMANDA CİHAZI YANLIŞ KODLANDI

24.Şekilde araç üzerinde devre şeması görülen ABS fren sisteminin parçalarını yazınız.

1.Elektrohidrolik kontrol ünitesi 2. Fren silindiri 3. Servo fren ünitesi 4.Fren hidrolik deposu 5.Ön tekerlek devir sensörü 6.Ön fren diskleri 7.ABS arıza uyarı lambası

8.Fren lambaları anahtarı 9. El freni kolu 10.Fren regülatörü 11.Arka tekerlek devir sensörü 12.Arka fren kampanaları 13.Arka fren diskleri 14.Test soketi

26.ABS uyarı ışığı yanıyorsa nerede arıza aranmalıdır? Yazınız. 1.Elektronik modülün voltajının kontrolü 2.Rezervuar uyarı anahtarı ve basınç uyarı anahtarının işleyip işlemediğinin kontrolü 3.Sensör direnç kontrolü 4.Ana valf işlerliği kontrolü 5.Giriş ve çıkış valfleri direnç kontrolü 6.Elektronik modülün değiştirilmesi 25.Motor çalıştıktan sonra ABS uyarı ışığı yanıyorsa nerede arıza aranmalıdır? Yazınız.(fren uyarı sönük) Sistemdeki parçaların teker teker kontrol edilir. ARIZA GİDERİLMEMİŞSE Sistemdeki tüm sensör kabloları ve bunların izolasyonları teker teker kontrol edilir. 26.Araç harekete geçtikten sonra ABS uyarı ışığı yanıyorsa nerede arıza aranmalıdır? Yazınız. 1.Sistemdeki parçaların teker teker kontrol edilir. 2. Sensör kablolarının ve bunların izolasyonlarının kontrol edilir. ARIZA GİDERİLMEMİŞSE (1.sensör direnç kontrolü 2.tekerlek sensör çalışması ve sensör çarkı kontrolü 3.box kontrolü) yapılır. 27.ABS ve fren uyarı lambaları yanıyor yada pompa 1 dk uzun çalışıyor nerede arıza aranmalıdır? Yazınız. Sistemdeki parçaların teker teker kontrol edilir. ARIZA GİDERİLMEMİŞSE 1.dıştan sızıntı kontrolü 2.pompa motor kontrolü 3.basınç yükseltme zaman kontrolü 4.basınç küresinin çalışması 5.basınç uyarı müşiri çalışma kontrolü 6.hidrolik merkez ünitesinin iç sızıntı kontrolü 7.box kontrolü

28. ABS uyarı ışığı ara ara yanıyorsa nerede arıza aranmalıdır? Yazınız. Sistemdeki parçaların teker teker kontrol edilir. ARIZA GİDERİLMEMİŞSE 1.Tesisat uç fişlerinde hatalı bağlantı kontrolü 2.Hidrolik rezervuar kapak müşiri ve basınç uyarı müşiri çalışma kontrolü 3.Sensör direnç kontrolü 4.Box kontrolü 29.Yalnız fren uyarı ışığı yanıyorsa nerede arıza aranmalıdır? Yazınız. Sistemdeki parçaların teker teker kontrol edilir. ARIZA GİDERİLMEMİŞSE 1.Park fren lambası çalışması kontrol edilir 2.Fren hidrolik seviye uyarı lambası çalışması kontrol edilir 3.Dış sızıntılar kontrol edilir 4.Rezervuar ve basınç uyarı ışıkları çalışmaları kontrol edilir 30.Park fren lambasının çalışma kontrolü nasıl yapılır? Yazınız. Kontak kapatılır, fren pedalı en az 20 kez pompalanır ve kontak açılır, motor duruncaya kadar beklenir. El freni serbest bırakılır; eğer ışık yanık kalıyorsa el fren kolu müşir ayarları kontrol edilir. 31.Hidrolik seviye uyarı lambasının çalışma kontrolü nasıl yapılır? Yazınız. Kontak kapatılır, pedal en az 20 kez pompalanır. Kontak açılır ve motor çalışması durunca hemen hidrolik seviyesine bakılır; ‘max’ ile ‘min’ çizgileri arasında olmalıdır. 32.ABS fren sisteminde dıştan sızıntı kontrolü nasıl yapılır? Yazınız. 1.Fren hidrolik boruları kontrol edilir, 2.Merkez pompası alçak ve yüksek basınçlı hidrolik boruları kontrol edilir, 3.Rezervuar civarında keçeler ve birleşimlerde sızıntı kontrolü yapılır, 4.Fren pedalı itme çubuğunun merkez pompaya girişinde halı altına sızıntı kontrolü yapılır, 5.Gerekli işlemler yapılır ve arıza düzeltilir. 33.ABS uyarı ışığı hiç yanmıyorsa nerede arıza aranmalıdır? Yazınız. Sistemdeki tüm parçaların teker teker test edilebilmesi için önerilen tüm işlemler yerine getirilir. Eğer ABS uyarı ışığı hiç yanmıyorsa bu durumda; sigortalar, ampul ve kablo tesisatları kontrolü yapılmalıdır. 34.ABS uyarı ışığı yanmıyor fakat fren pedalı fazla dibe gidiyorsa nerede arıza aranmalıdır? Yazınız. Sistemdeki tüm parçaların gerekli kontrolleri yapıldıktan sonra sistemde dış sızıntılar kontrol edilir ve sistemden hava alınır. Merkez pompa iç hidrolik sızıntıları kontrolleri de yapılarak gerekli işlemler ve değişmeler yerine getirilir. 35.ABS sistemi çalıştığı zaman fren pedal gezintisi artıyorsa nerede arıza aranmalıdır? Yazınız. Eğer ABS sistemi devreye girdiğinde pedal gezintisi artıyor ise ilk olarak sistemde tüm parçaların ayrı ayrı testi yapılır daha sonra sistemde dıştan sızıntı olup olmadığı kontrol edilir ve fren sisteminden hava alınır. Bu işlemin ardından ana valfe elektriki çalışma kontrolü yapılır. Elektriki çalışma kontrolünün ardından ana valfe hidrolik çalışma yönünden de kontrol yapılarak gerekli işlemler gerçekleştirilir. 36.ABS nin görevi zayıfsa nerede arıza aranmalıdır? Yazınız. Sistemde tüm elemanlar kontrol edildikten sonra diod çalışma kontrolü yapılır. Bundan sonra dış sızıntı kontrolü yapılır ve sistemin havası alınır. Daha sonra giriş ve çıkış valflerinin direnç kontrolleri yaparak giriş ve çıkış valfleri hidrolik görev kontrolleri de gerçekleştirilir. Yapılan kontroller sonucunda gerekli işlemler yapılır.

38.Aşağıda devre şeması görülen ASR sisteminin parçalarını yazınız.

1.TRC OF Gösterge ışığı 2. TRC Gösterge ışığı 3. TRC Kapatma düğmesi 4.ABS ve TRC ECU’su 5.Motor ve ECT ECU’su

6.ABS Kumandası 7.TRC Fren kumanda grubu 8.Yardımcı kelebek konum müşiri 9.Ana kelebek konum müşiri 10. Yardımcı kelebek kumandası

39.Aşağıda devre şeması görülen ASR sisteminin çalışmasını açıklayınız.

Arka tekerleklerden biri patinaj yapmaya başlarsa bunu algılayan ECU selenoid valflere akım uygularak selenoidleri hareket ettirir. Fren ana merkezi kesme selenoid valfi kapanarak fren ana merkezinden gelen basınçlı hidroliği keser. Akümülatör, kesme selenoid valfi açılarak akümülatördeki basınçlı hidrolik ABS kumanda grubu üzerinden arka fren silindirlerine gönderilir. Daha önce de açıklandığı gibi basınç yükseltme, tutma ve düşürme modlarının tekrarlanması ile ABS kumanda grubu frenlemeyi kontrol eder. Bu şekilde tekerleğin patinaj yapması engellenmiş ve uygun sürüş kuvveti sağlanmış olur. Arka fren silindirlerindeki hidrolik basıncın düşürülmesi gerektiğinde fren hidroliği, rezervuar kesme selenoid valfi üzerinden fren ana merkezine geri döner. ASR kumanda anahtarı kapatıldığı zaman ASR devre dışı bırakılabilir.

40.ASR sisteminin görevi nedir? Açıklayınız. Patinaj Önleme Sistemi, harekete geçme ve hızlanma sırasında döndürülen tekerleklerin patinaj yaparak dönmesini engeller. Bu şekilde ASR, ABS'nin hızın yavaşlaması sırasındaki yapmış olduğu görevi hız artarken yapar. Her iki emniyet sistemi lastik tekerlekler ve zemin (otoyol) yüzeyi arasında en ideal bir tutunma durumunun sürekliliğini sağlarlar. 41. ASR sistemi olan araçlarda ABS' deki temel yapı elemanlarına ek olarak hangi üniteler eklenir? Yazınız. 1-Ek bir hidrolik ünite 2-Daha kapsamlı elektronik ünite 3-Elektronik gaz kumanda sistemi 42.ABS ECU’su ile ASR ECU’sunun yapısını açıklayınız. ABS’nin ECU’su ile patinaj kontrol ECU’su tek bir ünitedir. Torpido kısmının alt gözüne, motor ve şanzıman ECU’sunun sağ tarafına yerleştirilmiştir. 3 adet röle kullanılmıştır. Bunlar ana röle, motor rölesi ve kelebek rölesidir. 43.ASR Sisteminde kullanılan sensör ve anahtarlar nelerdir? Yazınız. Sensörler: 1.Tekerlek hız sensörleri 2.Ana kelebek sensörleridir. 3.yardımcı kelebek sensörleridir. Anahtarlar: 1.Boşta çalıştırma anahtarı, 2.Fren hidrolik seviye anahtarı 3.Stop lamba anahtarıdır. 44.Aşağıdaki resimlerde görülen yardımcı kelebek kumandasının yapısını ve çalışmasını yazınız.

Bu kumanda, kelebek grubu üzerine takılarak yardımcı gaz kelebeğine bağlanmıştır. Yardımcı kelebek kumandasının içinde ABS ve ASR ECU’sundan gelen bir sinyalle döndürülen bir adet kademeli motor kullanılmıştır. Bu motor daimi mıknatıs, bir bobin ve bir rotor milinden meydana gelir. Rotor milinin ucuna bir pinyon dişli takılır ve yardımcı gaz kelebek miline takılı kam dişlisini döndürerek böylece yardımcı gaz kelebek açıklığını kontrol eder. Diğer taraftan böyle bir kontrolün hızlı bir şekilde yapılabilmesi için iki adet gaz kelebek konum sensörü sürekli olarak gaz kelebeklerinin açılma açısını algılar ve bu bilgi motor ve şanzıman ECU’su aracılığıyla ABS ve ASR ECU’suna gönderilir. ABS ve ASR’nin elektronik kontrol ünitesinden gelen sinyallere bağlı olarak yardımcı gaz kelebeğinin açılma açısını kontrol edilir ve böylece motor çıkış gücü kontrol edilmiş olur. Arka tekerlekler kaymaya başladığında sürücü gaz pedalına basarak ana gaz kelebeğini açsa bile yardımcı kelebek kumandası yardımcı gaz kelebeğini kapatarak motor torkunu düşürür. 45. Yardımcı gaz kelebek konum sensörlerinin görevi nedir? Yazınız. Bu sensörler devamlı olarak gaz kelebeğin konumunu algılayarak ABS ve ASR ECU’suna bilgi gönderir. 46.ASR patinaj önleme sisteminde bulunan kumanda grupları nelerdir? Yazınız. İki gruba ayrılır.Birinci grup motor torkunu, İkinci grup ise frenleri kontrol eder. Motor torkunu kontrol eden kumanda grubuna kelebek kumandası denir.

47. Şekilde görülen ASR(TRC) Kumanda Grubunun yapısını ve çalışmasını yazınız.

ASR kumanda grubu, hidrolik basınç üreten bir pompa grubu ve disk fren silindirlerine hidrolik basıncı gönderen ve boşaltan bir fren kumandasından meydana gelir. Sağ ve sol arka tekerleklerin disk fren silindirlerindeki hidrolik basınç, ABS ve TRC ECU’ sundan gelen sinyallere bağlı olarak, ABS kumanda grubu tarafından ayrı ayrı kontrol edilir. Pompa grubu aşağıdaki iki kısımdan oluşur 1.Pompa:Fren ana merkez rezervuarından fren hidroliğini çeker, basıncını yüseltir ve akümülatöre gönderir. 2.Akümülatör:Basınçlı fren hidroliğini depolar ve ASR sisteminin çalışması sırasında disk fren silindirlerine bu basıncı gönderir. Akümülatör aynı zamanda, fren hidrolik hacmindeki değişiklikleri sönümlemek için yüksek basınçlı nitrojen gazı ile doludur.

Fren kumanda grubu aşağıdaki dört kısımdan oluşur. Akümülatör Kesme Selenoid Valfi ASR sisteminin çalışması sırasında hidrolik basıncını akümülatörden disk fren silindirlerine aktarır. Fren Ana Merkezi Kesme Selenoid Valfi Akümülatördeki hidrolik basınç disk fren silindirlerine nakledilirken, bu selenoid valfi fren hidroliğinin fren ana merkezine dönmesini engeller. Rezervuar Kesme Selenoid Valfi ASR sisteminin çalışması sırasında bu selenoid valfi fren hidroliğini disk fren silindirinden fren ana merkezi rezervuarına geri döndürür. Basınç Anahtarı veya Basınç Sensörü Akümülatördeki basıncı gösterir ve bu bilgileri ABS ve ASR ECU’ suna gönderir. ECU bu veriye dayanarak pompa çalışmasını kontrol eder.

48.ASR sisteminin temel çalışma özellikleri nelerdir? Yazınız. 1. Eğer tahrik tekerleklerinin birisi patinajda ise bu tekerleğin otomatik olarak frenlenmesi. 2. Eğer tahrik tekerleklerinin her ikisi birden patinajda ise gaz kelebeğini kısarak motora kumanda etmek. 49. Eğer kaygan bir yolda gaz pedalına ani olarak basılırsa ASR sistemi nasıl çalışır? Yazınız. ECU devamlı olarak dört adet tekerlek hız sensöründen sinyal alır ve her tekerleğin hızını sürekli hesaplar. Aynı zamanda, ön tekerleklerin hızını dikkate alarak araç hızını tahmin eder ve bir hedef kontrol hızı belirler. Eğer kaygan bir yolda gaz pedalına ani olarak basılır ve arka tekerlekler ( tahrik tekerlekleri ) patinaja başlarsa, arka tekerlek hızı, hedef kontrol hızını geçecektir. ECU böylece yardımcı kelebek kumandasına, bir yardımcı gaz kelebeği kapatma sinyali gönderir. Aynı zamanda, arka disk fren silindirlerine basınçlı fren hidroliği beslemesine neden olur. ABS kumanda grubunun üç konumlu selenoid valfi, arka tekerlek silindir basıncını kontrol etmek için yer değiştirir ve böylece tekerleklerin patinajını önler.

50.Eğer kalkış veya ani hızlanma sırasında arka tekerlekler patinaj yaparsa ASR sistemi nasıl çalışır? Yazınız. Eğer kalkış veya ani hızlanma sırasında arka tekerlekler patinaj yaparsa, tekerlek hızları ön tekerlek hızlarıyla eş olmayacaktır. ABS ve ASR ECU’ su bu durumu hisseder ve ASR sistemini devreye sokar. ABS ve ASR ECU’ su, yardımcı gaz kelebeğini kapatarak giriş hava hacmini azaltır ve böylece motor torkunu düşürür. Aynı zamanda, ASR fren kumanda grubu selenoid valflerini çalıştırır ve ABS kumanda grubunu “basınç yükseltme” moduna getirir. Bu noktaya kadar ASR akümülatöründe fren hidroliğinde depolanan basınç, frenlemeyi etkili kılmak için fren silindirlerine yeterli basıncı uygular. Frenler uygulanmaya başladığı zaman arka tekerleklerin hızlanması azalır ve ABS ve ASR ECU’ su, ABS üç konumlu selenoid valflerini “tutma” moduna geçirir. Eğer arka tekerleklerin hızlanması çok fazla düşerse, “basınç düşürme” moduna geçerek, fren silindirlerindeki hidrolik basıncı düşürür ve arka tekerleklerin tekrar hızlanmasını sağlar. Bu tip çalışmanın sürekli tekrarlanmasıyla ABS ve ASR ECU’ su hızı, hedef kontrol hızına yakın tutar. 49. Şekilde görülen ASR/ABS birleşik düzeneğinin parçalarını yazınız.

1.ABS kumanda grubu 2.TRC fren kumanda grubu 3.Ana ve yardımcı kelebek konum müşirleri 4.Yardımcı kelebek kumandası 5.ABS ve TRC ECU’su 6.Motor ve ECT ECU’su 7.Arka hız müşiri 8.Arka hız müşir rotoru

9.Stop lamba anahtarı(fren müşiri) 10.Boşta çalıştırma anahtarı 11.TRC fren pompa grubu 12.TRC motor rölesi 13.TRC kelebek rölesi 14.Ön hız müşir rotoru 15.TRC fren ana rölesi 16.Ön hız müşiri

51.ASR sistemi devrede değilken ABS ve ASR ECU’ su tarafından bir arıza algılandığı zaman hangi olaylar gerçekleşir? Yazınız. ECU vakit kaybetmeden ASR kelebek rolesini, ASR motor rolesini ve ASR fren ana rolesini devre dışı bırakır böylece ASR sisteminin çalışmasını engeller. 52. Eğer ASR sistemi devredeyken ECU tarafından bir arıza algılanacak olursa hangi olaylar gerçekleşir? Yazınız. ECU ,ASR motor rolesinin ve ASR fren ana rolesinin kontrolünü durdurur ve devre dışı bırakır. ECU, ASR sisteminin çalışmasını önlediği zaman bile; motor ve fren sistemi, ASR sistemi bulunmayan modellerde olduğu gibi çalışmasına devam eder. 53.ABS,ASR,ESP ile ilgili aşağıdaki eşleştirmeleri yapınız. ABS Frenleme güvenliği elemanı Frene basıldığında devreye girer. ASR Hızlanma kontrol donanımı Gaza basılmasıyla devreye girer. ESP Yönlenme kontrol sistemi Her an aktiftir ve sürekli sürücü hareketleriyle aracın tepkisini ölçer. 54.ESP sisteminin görevi nedir? Yazınız. Arac ani girilen bir virajda hızı, bu virajı dönmenize uygun değilse ani yapılan direksiyon hareketlerinde kayarak kontrolden çıkması ve sürücünün istediği yönden ayrılması (savrulma) ve kayması durumunda ESP derhal devreye girerek fren sistemine hükmeder ve her tekerleğe ayrı ayrı basınç gönderilmesini, ayrı şiddetlerde fren yapılmasını sağlar. Böylece araç, hızlı girilen bir virajda savrulmaz. Ani engelden kaçma hareketlerinde yine kolayca çizgisine kavuşur. 55.Aşağıdaki resimde görülen ESP sisteminde kullanılan sensörler nelerdir? Yazınız.

1.KONTROL ÜNİTESİ 2.DÜZ HIZLANMA SENSÖRÜ (YALNIZ DÖRT ÇEKER) 3.DİREKSİYON AÇI SENSÖRÜ 4.ÖN ARKA HIZ SENSÖRLERİ 5.DİKEY EKSEDEN SAVRULMA SENSÖRÜ 6.YANAL KAYMA SENSÖRÜ 7.HİDROLİK ÜNİTE 8.ÖN BASINÇ POMPASI 9.FREN KUVVETİ SENSÖRÜ 10.AKTİV FREN SERVOSU

56. Direksiyon açı sensörünün yerini ve görevini yazınız.

Bu sensör direksiyon konumunu algılar ve direksiyon simidi ile direksiyon mili arasındadır. Hava yastığı kablo makarası direksiyon açı sensörünün içinde ve alt kısımdadır. Direksiyon açı sensöründen bilgi gelmeden ESP hangi yöne gideceğini anlayamaz. ESP fonksiyonu devreden çıkar.

57. Yanal hızlanma sensörünün yerini ve görevini yazınız.

Aracın yana kayma hız miktarını tespit eder. Fiziksel nedenlerden dolayı bu sensör mümkün olduğu kadar aracın ağırlık merkezine yakın olmalıdır. Bu nedenle sürücü koltuğunun altında ayak boşluğundadır.Yanal hızlanma etkenleri ölçülmeden kontrol ünitesi tarafından aracın içinde bulunduğu durum hesaplanamaz, ESP devre dışı kalır.

58. Yanal kayma sensörü

Basitleştirilmiş olarak hareket edebilen kondansatör plakasının her iki tarafa da sallanabilecek şekilde asılı olduğunu düşünebiliriz. Diğer iki hareket etmeyen kondansatör plakaları arka arkaya bağlanmış, K1 ve K2 kondansatörleri şekildeki hareketli plakaya bağlantıdadır. Bu kondansatörlerin alabilecekleri enerji miktarı elektrodlar vasıtasıyla ölçülebilir. Bu miktar C kapasitesi olarak adlandırılır. Bu sistem üzerine yanal bir hızlanma etki etmedikçe her iki kondansatörde ölçülecek Q1 ve Q2 enerji miktarı aynı yüksekliktedir. Yanal bir hızlanma etkisinde orta plakadaki hareketli ağırlığın atalet anı neticesinde sabit plakalara göre yanal hızlanma yönünün aksine hareket eder. Böylece plakaların birbirine olan uzaklıkları ve kondansatörlerin enerji yük miktarı değişir. K1 kondansatöründeki plakaların mesafesi büyür bununla ilgili c1 kapasitesi küçülür. K2 plakalarının mesafesi küçülür bununla c2 kapasitesi yükselir.

59. Fren basınç sensörünün yerini yapısını ve görevini yazınız.

Fren basınç sensörü, ESP’li fren sistemlerinde direk olarak hidrolik birime monte edilmiştir ve fren sistemindeki güncel fren basınç değerini tespit eder. Sensörün çekirdeği piezo elektrik bir elemandır. Eleman içerisinde değişken yük dağılımı basınç değişlikliğine tepki göstererek ölçülebilen gerilim değişlikliği oluşturur. Sensörün gerilim değişikliği kumanda cihazı tarafından alınır ve değerlendirilir.

60. Geri besleme pompasının görevini ve çalışma konumlarını yazınız.

Geri besleme pompası fren pedalı ve fren takviyesi üzerindeki basınca karşı oluşturulan fren hidroliği miktarının geri beslenmesini sağlar. ABS kumandası tarafından çalıştırılan geri besleme pompasının iki çalışma konumu vardır. Bunlar her bir piston hareketinde emme ve basma konumlarıdır. Pistonun önünde ve arkasında iki bölme bulunur.

61. Frenleme esnasında aracın ön kısmının dışa kayması durumu nasıldır? Açıklayınız.

İç arka tekerlek üzerinde ilk frenleme etkisi oluşturulur. Bu şekilde dönme ekseni çevresinde aracın dönmesine yardım edecek bir dönme torku yaratacaktır. Aracın bir miktar içeri yönde dönmesi direksiyonda bir tepki oluşturur. Ön iç tekerlek üzerine ikinci bir etki uygulanarak direksiyondaki önemli tepkiler önlenir ve açısal dönme hızını yine arttırır. Etki, direksiyondaki etkileri sınırlamak için arka dingil üzerinde başlar. Bu tepkiler sürücüyü şaşırtabilir ve uygun olmayan bir manevra gerçekleştirmesine neden olabilir.

62. Frenleme esnasında aracın arka kısmının dışa kayması durumu nasıldır? Açıklayınız.

Üst veya dışa kayma koşulları frenleme aşaması sırasında da ortaya çıkabilir. Hatta en sık karşılaşılan durumlardan biridir. Örneğin, bir eğime çok hızlı giren ve geçemediğini gören bir sürücü ani bir fren yapar. Bu durumda, lastik tutuş potansiyelinin çoğunluğu aracı frenlemek için kullanılır ve aracı çevirmek için çok az tutuş mevcut olacaktır.

63. Ani bir manevrada arabanın burnu düz doğrultuda kayarsa ESP nasıl çalışır? Açıklayınız.

Ani bir manevrada arabanın burnu düz doğrultuda kayarsa (Understeer): Hızla giderken önünüze ani bir engel çıkarsa veya keskin bir viraja girerseniz, arabanın burnu düz bir doğrultuda kaymaya başlayacaktır. Direksiyonu çevirdiğiniz yöne araba gitmeyecektir. Bu durumda teker hız algılayıcıları ön tekerlerin kontrolden çıktığını algılar. ESP algılayıcılar sayesinde sürücünün gitmek istediği yön ile aracın gittiği yön arasında farklılık olduğunu algılar. Sürücü sola gitmek istiyorsa sol arka tekere, sağa gitmek istiyorsa sağ arka tekere ESP fren uygular. Bu sayede aracın burnu gitmek istenen yöne doğru düzelir.

64. Ani bir manevra esnasında arabanın arkası savrulursa ESP nasıl çalışır? Açıklayınız.

Ani bir manevra esnasında arabanın arkası savrulursa (Oversteer): Arabanızın arkası sağa veya sola savrulma eğilimi gösterdiği zaman yanal hız algılayıcısı aracın rotasından saptığını anlar. Teker hız algılayıcıları arka tekerin kaymaya başladığını, fren basıncı algılayıcısı da ön ve arka tekerler arasında bir dengesizlik olduğunu algılar. Bütün bu bilgileri değerlendiren ESP kontrol ünitesi, araç sola savruluyorsa sol ön tekere, sağa savruluyorsa sağ ön tekere fren uygular. Bu fren uygulama motor gücünü kesme (TCS sayesinde) şeklinde de olabilir. Bu sayede arabanın arkasının savrulması önlenir.

65. Araçta ESP varsa, ABS de var mıdır? Açıklayınız. Evet vardır.ESP, ABS ile birlikte koordineli olarak çalışır. 66.ESP hangi durumlarda hangi tekere fren uygular? Yazınız. Birinci durum: Aracın ileriye doğru yanal olarak düz bir çizgi ¸üzerinde kaydığı zamanlar, arka tekere fren uygulanır. Araç sola gitmek istiyorsa sol arka tekere, sağa gitmek istiyorsa sağ arka tekere fren uygulanır. İkinci durum: Araç arkası savrulacak şekilde dönme hareketi yapmaya başlarsa, ön tekerlere fren uygulanır. Bu tekerler savrulmanın dış tarafında olan ön tekerlerdir.

67.EBD (Elektronik Fren Kuvveti Dağıtım Sistemi) görevi nedir? Yazınız.

EBD (Elektronik Fren Kuvveti Dağıtım Sistemi) ifadesinin kısaltılmasıdır. Frenleme esnasında araç üzerinde ileri yönde bir kuvvet oluşmaktadır. Süspansiyon sistemi üzerine etki eden bu kuvvet, aracın ön kısmının yere oturmasına ve arkasının ise havaya kalkmasına neden olmakta, yani ön lastikler üzerindeki yük artarken arka lastikler üzerindeki yük azalmaktadır. Frenleme ne kadar sert olursa ön / arka tekerlekler arasındaki bu yük farkı da o nispette artacaktır. Bu da, fren basıncı her iki aksa aynı oranda dağıtıldığında- arka tekerlekler, üzerlerindeki düşük yük nedeniyle ön frenlerden daha önce kızaklayacaklar; ya da arka aks ABS donanımı daha erken devreye girecek demektir. İşte EBD sistemi fren basıncını, bu yük dengesizliğini giderecek şekilde ön ve arka akslara dağıtmaktadır. Yani sert frenleme durumunda ön aksa daha çok arka aksa daha az fren gücü yollamaktadır. Bu sayede arka tekerleklerin kızaklama ihtimali azaltılmış olmaktadır. 68.Şekildeki görülen elektronik kumandalı havalı fren (EBS/EPB) sisteminin çalışmasını açıklayınız.

Fren pedalı vasıtasıyla belirtilen yavaşlama isteğine göre yavaşlamanın elde edileceği gerekli fren basıncını hesaplar. EBS tamamen pnömatik çalışan iki devreli sistem bölümünden ve bunun üzerindeki tek devreli elektro pnömatik bir sistem bölümünden oluşur. Tek devreli elektro sistem bölümü merkezi bir elektronik kumanda cihazından, arka aks modülatöründen iki adet ABS valfi, fren değer vericisi ön aks için oransal röleden oluşur. Fren değer vericisi fren pedalına basma miktarını belirleyerek kontrol ünitesine bilgi gönderir. Ayrıca fren pedal konumuna göre havanın geçişine izin verir.

69.Elektronik kumandalı havalı fren sisteminde bulunan elektronik kontrol ünitesinin görevi nedir? Yazınız. Sensörler, arka aks modülatörü ve fren değer vericisinden almış olduğu sinyaller ile gerekli bilgiyi toplayarak her teker manyetik valfine sinyaller göndererek frenlemeyi kontrol eder. 70. ……..ORANSAL RÖLE VALFİ………….elektronik kumandalı havalı fren sisteminde ön aksta uygulanan fren basıncını ölçerek elektronik kontrol ünitesine bildirir. 71. …….ABS MANYETİK VALFLERİ………..elektronik kumandalı havalı fren sisteminde ECU tarafından belirlenen uygun tekerlek basınç sinyalini alarak basınçlı havanın geçişini arttırır veya azaltır. 72. ……..REDUNDANS VALFİ…………….elektronik kumandalı havalı fren sisteminde pnömatik sistemde bir arıza oluştuğu zaman basıncın sabit bir değerde tutulmasını sağlar. 73. Elektronik kumandalı havalı fren sisteminde bulunan aks modülatörünün görevi nedir? Yazınız. Arka aks tekerlek fren basınçlarını ölçer ve kontrol eder. Ayrıca arka tekerleklerde bulunan fren balataları aşınma sensörlerinden almış olduğu bilgiyi kontrol ünitesine gönderir. 74. Elektronik kumandalı havalı fren sisteminde EBS kumandası patinaj önleme ve yavaşlama işlemini nasıl yapar? Yazınız. EBS kumandası patinajın ve yavaşlamanın ölçülmesi ve değerlendirilmesi esasına göre çalışır. Patinaj ve yavaşlama, ölçülen tekerlek devir sayılarındaki değişmeler ile belirlenir. Yavaşlama, akslar arasında patinaj farkına yol açan bir aks yükü değişimine neden olur. EBS bu farkları algılayarak farklı basınçlarda fren uygulamasına müsaade eder. Böylece patinaj önlenmiş olur.

75. Kompresör tarafından üretilen basınçlı havanın fren tekerlek mekanizmalarına iletilerek frenlemenin sağlandığı fren sistemi çeşidi aşağıdakilerden hangisidir? A) Hidrolik fren sistemi B) Mekanik fren sistemi C) Havalı fren sistemi D) Elektrikli fren sistemi 76. Havalı fren sisteminde havanın önceden belirlenmiş değerde kontrol altında tutulmasını sağlayan devre elemanı aşağıdakilerden hangisidir? A) Basınç regülatörü: B) Fren körükleri: C) Hava tahliye valfleri D) Fren pedal valfleri 77. Aşağıdakilerden hangisi fren hava körüğünün parçalarından değildir? A) Piston B) Yay C) Silindir D) Pistona bağlı itici kol 78. Frenlemenin sona ermesinden sonra tekerleklerin serbest kalmasını kısa sürede sağlamak amacıyla kullanılan havalı fren sistemi parçası aşağıdakilerden hangisidir? A) Fren körükleri B) Hava tahliye valfi C) Fren pedal valfi D) Basınç regülatörü 79. Fren devresini aşırı basınçtan korumak amacıyla kullanılan valf aşağıdakilerden hangisidir? A) El fren valfi B) Fren pedal valfi C) Hava tahliye valfi D) Basınç emniyet valfi 80. Ön aksta uygulanan fren basıncını ölçerek elektronik kontrol ünitesine bildiren valf aşağıdakilerden hangisidir? A) Fren pedal valfi B) Hava tahliye valfi C) Basınç emniyet valfi D) Oransal role valf 81. Pnomatik sistemde bir arıza oluştuğu zaman basıncın sabit bir değerde tutulması temin eden EBS valfi aşağıdakilerden hangisidir? A) Hava tahliye valfi B) Oransal röle valf C) Redundans valf D) Çek valf 82.Hava geçiş hattına yerleştirilen ve havanın tek yönde geçişinin gerekli olduğu durumlarda kullanılan supaba…….ÇEK VALF………… adı verilir. 83. Retarder nedir? Yazınız. Retarder ağır vasıtaları güvenli ve etkin bir şekilde yavaşlatan yüksek verimli hidrolik veya elektrikli sistem ile çalışan, sürtünmesiz, aşınmasız bir fren sistemidir. 84.Şekildeki Retarderin yapısını kısaca açıklayınız.

İki özel açıya sahip döner kanatlı disk birbirlerinin karşısına yerleştirilmiştir. Rotor (kırmızı çark) ve stator (mavi çark) arasında yer alan odacıkta ise yağ bulunur. Rotor aracın kardan miline bağlıdır. Stator ise retarderin gövdesine sabitlenmiştir.

85Aşağıdaki resimde görülen parçaları üzerlerine yazınız.

1.MARŞ KİLİTLEME ŞALTERİ 2.TAKOMETRE SENSÖRÜ 3.ŞANZUMAN YAĞI BOŞALTMA TAPASI 4. ŞANZUMAN YAĞI DOLDURMA TAPASI 5.YAG FİLTRESİ TESPİT CİCATASI 6.GERİ VİTES LAMBASI ŞALTERİ 7.AŞIRI DEVİR KORUMASI SENSÖRÜ 8.ŞANZIMAN YAĞI SICAKLIK SENSÖRÜ 9.SÜZGEÇLİ TAPA 10.RETARDER KUMANDASI İÇİN ORANSAL VANA

86. Şekilde görülen Retarderin çalışmasını açıklayınız.

Retarder, şaft ile birlikte dönen rotorun hızını keserek frenleme etkisi yapar. Rotor ve stator arasına basılan yağ, rotorun kinetik enerjisini stator vasıtasıyla ısı enerjisine dönüştürdüğünden bu frenleme sırasında herhangi bir aşınma olmaz. rotor dönmeye başlayınca odacıkta bulunan yağı harekete geçirir. Yağın hareketi stator tarafından geciktirilir. Bu geciktirme işlemi de rotorun dönüşünü yavaşlatır. Bu yavaşlatma sırasında sürtünmeden dolayı ısı oluşur. Bu ısıyı atabilmek için sürekli olarak retarder içindeki yağın bir kısmı rotor tarafından bir eşanjöre (yağ soğutucusuna) pompalanır ve eşanjörden geçip soğuyan yağ retarder devresine geri gönderilir. Yağdaki ısı eşanjörde aracın soğutma suyuna iletilir ve dış havaya atılır.

Soğutma suyu sıcaklığı ve yağ sıcaklığı, sıcaklık sensörleri ile sürekli izlenir ve retarder kumanda cihazına iletilir. Bu şekilde yağ ve soğutma suyu sıcaklıklarının müsaade edilen azami değerleri aşmamaları sağlanır. Retarderin fiziksel randıman kapasitesi ancak soğutma sisteminin kapasitesi ile sınırlıdır. Soğutma sistemindeki aşırı ısınma, retarderin kumanda elektroniği ile kontrol edilir. Aşırı ısınma durumunda retarder kendini devre dışı bırakır ve motoru korumaya alır. Rotor ve stator arasına basılan yağın basıncı ve miktarıyla doğru orantılı artan kademeli frenleme gücü ile frenleme sağlanır. Retarderli aracın balatalarının kullanımı azaldığı için tekerlekler ısınmaz. Bu sayede balataların, kampanaların ve lastiklerin ömrü uzar. 87.Panik fren destek sistemlerinin görevi nedir? Yazınız. Bu sistemin görevi, acil durumlarda (tehlike içeren ve ani olarak frene basılması gereken) şoförün uygulamış olduğu fren kuvvetine yardımcı olmak, fren kuvvetini en üst seviyede tutmaya yardımcı olmaktır. 88. Panik fren destek sistemleri kaç çeşittir? Yazınız. Hidrolik ve mekanik destek sistemleri olarak ikiye ayrılır. 89.Şekilde görülen mekanik panik fren destek ünitesinin çalışmasını açıklayınız.

Bu sistemin temelini fren hidrovağına yerleştirilmiş olan bir mekanik bağlantı grubu oluşturur. Fren servosu bir vakum ve bir güçlendirme odası vardır. Frene basılmadığında her iki odada da emme manifoldu tarafından alçak basınç oluşturulur. Frene basılması ile güçlendirme odasına atmosfer basıncı etkiyerek fren kuvveti güçlendirmesi meydana gelir. Bundan dolayı güçlendirici ve basınç odası arasında dış hava basıncının fren hareketini desteklemesi için basınç farkı oluşur. Mekanik bağlantı grubu yaylı kilitleme kovanı,emici piston,bilyalı kovan ve bilyalı kafesden oluşur. Sistemin devreye girmesi pedala basma kuvveti ve pedala basma hızı orantısına bağlıdır. Kilitleme işlemi ile dış hava valfi açık tutulur ve güçlendirme odasına atmosfer basıncının girişi sağlanır. Fren pedalına belirli bir kuvvet ve hızla basılırsa bağlantı grubu kilitlenir ve panik fren fonksiyonu yerine gelir. Bu durumda ventil pistonu itilir ve bilyalı kovan içindeki bilyalar içeri doğru itilir. Bundan dolayı yaylı kilitleme kovanı dayama takozuna kadar hareket eder ve bağlantı grubu kilitlenir.

90. Arka tekerlekler üzerinde oluşan yük değişimlerine göre arka tekerleklere uygulanan hidrolik basıncı otomatik olarak ayarlayan valf aşağıdakilerden hangisidir? A) Redundans valf B) Hava tahliye valfi C) Çek valf D) Basınç oranlayıcı valf 91. ASR’de motor çıkış gücünü kontrol eden sensör aşağıdakilerden hangisidir? A) Tekerlek hız sensörü B) Ü.Ö.N sensörü C) Yardımcı kelebek sensörü D) Sıcaklık sensörü 92. Aşağıdakilerden hangisi yanal hızlanma sensörü parçalarından değildir? A) Ana mıknatıs B) Yavaşlatıcı plaka C) Hall sensörü D) Diyafram

93.Şekilde görülen Hidrolik panik fren ünitesinin parçalarını yazınız.

1.FREN SERVOSU 2.FREN LAMBASI ANAHTARI 3.FREN BASINÇ SENSÖRÜ 4.GERİ BESLEME POMPASI 5.KUMANDA BİRİMİ 6.HİDROLİK BİRİM 7.FREN SİLİNDİRLERİ 8.HIZ SENSÖRLERİ

94. Şekilde görülen Hidrolik panik fren ünitesinin çalışmasını açıklayınız.

Panik fren destek sisteminin temel parçası ABS kontrol ünitesi ile birleştirilmiş hidrolik birim(6) ve geri besleme pompasıdır(4). Hidrolik birimdeki fren basınç sensörü(3), tekerlek hız sensörleri(8) ve fren lamba anahtarı(2) acil durumların algılanması için fren destek sistemine sinyaller yollar. Tekerlek fren silindirindeki(7) basınç artışı hidrolik birimdeki(6) belirli bir silindirin ve ABS / ESP geri besleme pompasının(4) kontrolünü sağlar. Fren destek sistemi olmayan araç fren destek sistemi (asistanı) olan araca göre ABS ayar bölgesine daha geç ulaşır ve bu yüzden frenleme mesafesi uzar.

95. Fren destek sistemi hangi durumlarda devreye girer? Yazınız. 1-Fren lamba anahtarında frene basıldığına dair sinyal. 2-Tekerlek hız sensörlerinden aracın ne kadar hızlı gitiğini belirten sinyal. 3-Fren basınç sensörünün sürücünün ne kadar hızla frene bastığını belirten sinyal. Bu sinyaller acil durum olarak algılandığında fren destek sistemi devreye girer.