UNIVERSITETI I TIRANËSFAKULTETI I DREJTËSISË

DEPARTAMENTI I TË DREJTËS PUBLIKE

DISERTACIONPËR MBROJTJEN E GRADËS SHKENCORE “DOKTOR”

“E DREJTA E TRAKTATEVE”

Kandidati: Udhëheqës shkencor :

Fjorda SHQARRI Prof. Dr. Xhezair ZAGANJORI

Tiranë, 2015

©E drejta e autorit: Fjorda SHQARRI

Ndalohet çdo prodhim, riprodhim, shitje, rishitje, shpërndarje, kopjim, fotokopjim,përkthim, përshtatje, huapërdorje, shfrytëzim, transmetim, regjistrim, ruajtje, depozitim,përdorje dhe/ose çdo formë tjetër qarkullimi tregtar, si dhe çdo veprim cenues me çfarëdolloj mjeti apo forme pa lejen përkatëse me shkrim të autorit.

Familjes dhe Artilit!

i

Falenderime

Falenderoj udhëheqësin tim shkencor Prof. Dr Xhezair Zaganjori, i cili ka qenë njëmbështetje e madhe gjatë punës time si pedagoge në Departamentin e të Drejtës Publikedhe më ka ndihmuar për realizimin e këtij kërkimi me këshilla, sugjerime e kritika, dukemë inkurajuar të bëj një punim sa më cilësor.

Gjej rastin të falenderoj shefen e Departamentit të së Drejtës Publike Prof. Dr. EvisAlimehmeti për të gjithë mirëkuptimin dhe mbështetjen, si edhe kolegët e Departamentittë së Drejtës Publike, të cilët kanë qenë gjithmonë të gatshëm të shkëmbejnë ide emendime rreth temës dhe janë treguar miq të mirë gjatë të gjithë këtij procesi.

Një falenderim të veçantë për Nadian dhe Erindin, të cilët më kanë ndihmuar ta përballojmë mirë profesionalisht e moralisht këtë sfidë duke ndarë me mua çdo diskutim rreth këtijpunimi.

Ky rrugëtim i imi nis dhe mbaron tek familja ime. Dua t’i falenderoj nga zemra përdashurinë e pakushtëzuar, përkushtimin dhe përkujdesjen që kanë ndaj meje! Jenilumturia ime, forca ime, bekimi im!

Në fund dua të falenderoj njeriun që ka ecur përkrah meje në çdo hap e moment tërëndësishëm të kësaj rruge, duke më falur dashuri, mirëkuptim e fjalë të ëmbla! Tështrenjtin tim, Artilin!

Ju falenderoj nga zemra!

ii

Tabela e përmbajtjes

Falenderime...........................................................................................................................i

Shkurtime .............................................................................................................................v

HYRJE ...............................................................................................................................vi

I. Arsyet e zgjedhjes së temës, objektivat e studimit shkencor, shtrirja e tij ...............vi

II. Metodologjia .............................................................................................................x

III. Struktura e punimit ...................................................................................................xi

IV. Literatura ................................................................................................................xiv

KAPITULLI I: KONSIDERATA TË PËRGJITHSHME PËR TË DREJTËN ETRAKTATEVE .................................................................................................................1

1.1 Konsiderata të përgjithshme për të drejtën e traktateve dhe Konventën e Vjenës .....1

1.2 Kuptimi i traktatit ndërkombëtar ................................................................................5

1.3 Ndryshimi mes traktateve dhe akteve të njëanshme...................................................7

1.4 Klasifikimet e ndryshme të traktateve ........................................................................8

1.5 Traktatet sipas emërtimeve .........................................................................................9

1.6 Traktati si burim i së drejtës ndërkombëtare dhe raporti me zakonin ndërkombëtardhe normat jus cogens ....................................................................................................11

1.7 Parimet kryesore të së drejtës së traktateve. .............................................................13

1.8 Aftësia për të lidhur traktate dhe subjektet që mund të jenë palë në një traktat .......16

1.9 Statusi i marrëveshjeve ndërkombëtare në legjislacionin shqiptar..........................20

1.10 Evolucioni i organeve shtetërore me kompetencën për të lidhur traktate sipaslegjislacionit shqiptar ndër vite.......................................................................................25

KAPITULLI II: PROCEDURA E LIDHJES SË TRAKTATIT, ZBATIMI DHEEFEKTET NDAJ PALËVE TË TRETA .......................................................................32

2.1 Procedura e lidhjes së traktatit ..................................................................................32

2.1.1 Zhvillimi i bisedimeve .................................................................................32

2.1.2 Shprehja e pëlqimit për të qenë i lidhur me një traktat ................................40

2.1.3 Hyrja në fuqi e traktateve ndërkombëtare ....................................................51

2.1.4 Regjistrimi dhe publikimi.............................................................................54

2.2 Zbatimi i traktateve...................................................................................................55

2.2.1 Konfliktet midis traktateve ................................................................................61

2.2.2 Zbatimi territorial i traktateve ............................................................................68

2.3 Efektet e traktatit ndaj palëve të treta .......................................................................69

iii

KAPITULLI III: REZERVAT NË TRAKTATET NDËRKOMBËTARE................73

3.1 Kuptimi i rezervave .................................................................................................73

3.2 Llojet e rezervave ....................................................................................................74

3.3 Deklaratat interpretuese ose akte të tjera të ngjashme me rezervat .........................76

3.4 Rezervat e ndaluara ..................................................................................................78

3.5 Pranimi dhe kundërshtimi i rezervave, marrëdhëniet mes shteteve ne këtë rast. .....81

3.6 Efektet e pranimit dhe kundërshtimit të rezervave ..................................................86

3.6.1 Reagimi ndaj rezervave......................................................................................86

3.6.2 Reagimi ndaj deklaratave interpretuese .............................................................87

3.7 Procedura e rezervave dhe deklaratave ....................................................................88

3.8 Tërheqja e rezervave dhe tërheqja e kundërshtimeve ndaj rezervave ......................90

3.9 Efektet ligjore te rezervave dhe te deklaratave interpretuese ..................................92

3.10 Rezervat në traktatet për mbrojtjen e të drejtave të njeriut.....................................94

3.11 Rezervat në traktatet për të drejtën e mjedisit ........................................................98

3.12 Probleme aktuale lidhur me rezervat ......................................................................99

3.13 Rezervat dhe kundërshtimet e bëra në Konventën e Vjenës.................................100

3.13. a Rezervat në Konventën e Vjenës ..................................................................100

3.13.b Deklaratat në Konventën e Vjenës.................................................................101

3.13. c Kundërshtimet ndaj rezervave në Konventën e Vjenës ................................101

3.14 Praktika e rezervave ndjekur nga shteti shqiptar .................................................103

KAPITULLI IV: PUSHIMI I FUQISË JURIDIKE TË TRAKTATIT,PAVLEFSHMËRIA .......................................................................................................109

4.1. Kohëzgjatja e traktatit............................................................................................109

4.2 Amendimi dhe modifikimi i traktatit......................................................................110

4.2.a Modifikimi i traktatit ........................................................................................115

4.3 Pezullimi i veprimit të traktatit ...............................................................................116

4.4. Pushimi i fuqisë juridike të traktatit ......................................................................117

4.4.a Denoncimi ose tërheqja e njëanshme ...............................................................118

4.4.b. pushimi duke nënshkruar një marrëveshje të re..............................................122

4.4c Pamundësia e përmbushjes ...............................................................................126

4.4.d Pushimi i fuqisë juridike për shkak të shkeljes së traktatit ..............................128

4.4.e Rebus sic stantibus ...........................................................................................133

4.4.f Dalja e një norme të re jus cogens ....................................................................136

4.5 Pavlefshmëria e traktatit ndërkombëtar ..................................................................137

4.5.a Pavlefshmëria e lidhur me cenimin e një norme të së drejtës së brendshme ...138

iv

4.5.b Gabimi si shkak i pavlefshmërisë ....................................................................141

4.5.c Mashtrimi si shkak i pavlefshmërisë ................................................................143

4.5.d Korruptimi si shkak i pavlefshmërisë ..............................................................143

4.5.e Shtrëngimi si shkak i pavlefshmërisë...............................................................144

4.5.f Konflikti me normat jus cogens si shkak i pavlefshmërisë ..............................146

4.6 Procedura e pushimit ose pavlefshmërisë...............................................................147

4.6.1 Procedura që duhet të ndjekin palët për të kërkuar pushimin ose pavlefshmërinë...................................................................................................................................148

4.6.2 Subjektet e legjitimuara për të kërkuar pushimin ose pavlefshmërinë (locusstandi)........................................................................................................................151

4.7 Pasojat e pushimit ose pavlefshmërisë së traktatit..................................................153

KAPITULLI V: INTERPRETIMI I TRAKTATIT NDËRKOMBËTAR ...............158

5.1 Kuptimi dhe rëndësia e interpretimit ......................................................................158

5.2 Llojet e interpretimit të traktateve ..........................................................................159

5.3 Metodat e interpretimit ...........................................................................................163

5.4 Interpretimi i traktateve ndërkombëtare .................................................................166

5.4.1 Rregullat e përgjithshme të interpretimit (sistemi i krijuar nga Konventa eVjenës) ......................................................................................................................166

5.4.2 Mjetet suplementare ose ndihmës të interpretimit ...........................................171

5.4.3 Interpretimi i traktateve që janë të autentifikuar në disa gjuhë të ndryshme ...173

5.4.5 Interpretimi nga gjykatat kombëtare ................................................................175

Rekomandime dhe Konkluzione ...................................................................................177

Bibliografia .....................................................................................................................197

Abstrakt shqip - anglisht ...............................................................................................219

v

Shkurtime

GJND Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë

Kushtetuta Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë 1998

LPTMN Ligji Nr. 8371, datë 9.7.1998 “Për lidhjen e traktateve dhe marrëveshjevendërkombëtare”

KV Konventa e Vjenës “Për të drejtën e Traktateve” 1969

Konventat Konventa e Vjenës “Për të drejtën e Traktateve” 1969 dhe Konventa eVjenës “Për të drejtën e Traktateve me shteteve dhe organizatavendërkombëtare ose mes organizatave ndërkombëtare midis tyre” 1986

GJED Gjykata Europiane e Drejtësisë

GJSHP Gjykata e Shkallës së Parë

GJEDNJ Gjykata Europiane e të Drejtave të Njeriut

KEDNJ Konventa Europiane e të Drejtave të Njeriut

OKB Organizata e Kombeve të Bashkuara

GJK Gjykata Kushtetuese

VKM Vendim i Këshillit të Ministrave

MeM Memorandum Mirëkuptimi

KS Këshilli i Sigurimit të Organizatës së Kombeve të Bashkuara

KDN Komisioni i të Drejtës Ndërkombëtare

BE Bashkimi Europian

KE Këshilli i Europës

OSBE Organizata për Siguri e Bashkëpunim në Europë

AP Asambleja e Përgjithshme

vi

HYRJE

I. ARSYET E ZGJEDHJES SË TEMËS, OBJEKTIVAT E STUDIMITSHKENCOR, SHTRIRJA E TIJ

Traktatet janë burimi kryesor i së drejtës ndërkombëtare me anën e të cilëve shtetet dheorganizatat ndërkombëtare, si subjekte të së drejtës ndërkombëtare, krijojnë marrëdhëniemidis tyre të shprehura në të drejta dhe detyrime reciproke. Traktatet, sot janëinstrumenti më i rëndësishëm mbi bazën e të cilit ndërtohet i gjithë rendi juridikndërkombëtar, mbi të cilët krijohen dhe funksionojnë institucionet ndërkombëtare dhevetë e drejta ndërkombëtare si tërësi normash juridike. E drejta e traktateve si pjesë eshkencës juridike është zhvilluar relativisht vonë në krahasim me degë të tjera të kësaj tëdrejte dhe marrëdhëniet në këtë fushë janë rregulluar më parë nga e drejta zakonore.Zhvillimet më të mëdha në këtë drejtim janë njohur në periudhën e pas Luftës së Dytëbotërore, veçanërisht me krijimin e Organizatës së Kombeve të Bashkuara. Kjo degë e sëdrejtës ndërkombëtare është elaboruar dhe përmirësuar vazhdimisht ndër vite ngaKomisioni i së Drejtës Ndërkombëtare në mënyrë që t’i përshtatet ndryshimeve tëvrullshme të komunitetit ndërkombëtar, por edhe për t’i dhënë zgjidhje paqartësive dheproblematikave të hasura në marrëdhëniet mes shteteve palë në traktate të ndryshme. Kjoe drejtë është e karakterizuar nga fragmentarizimi për shkak të vetë natyrës sëmarrëdhënieve që ajo disiplinon dhe në këtë kuptim krijimi i akteve juridike të cilat tëmund të japin një zgjidhje të uniformizuar për të gjitha situatat që mund të krijohen në tëardhmen ka qenë një proces i vështirë. Konventa e Vjenës është instrumenti bazë qëdisiplinon këtë fushë, i quajtur ndryshe edhe “traktati mbi traktatet”. Praktika ka treguarse edhe kjo konventë, sado e kuruar me kujdes nga hartuesit e saj, pas shumë kohëdiskutimesh, ka treguar që nuk mund t’i japë përgjigje të gjitha problemeve që shfaqen nëpraktikë, të cilat mendoj se e kanë bazën në dy elementë kryesorë : numri i madh itraktateve dhe shumëllojshmëria e natyrës së tyre. E drejta e traktateve është një fushë ecila ndërthur institute të ndërlikuara dhe të ndërvarura mes tyre, shpjegimi e analizimi itë cilave ka një rol të veçantë në zbërthimin e koncepteve përbërës të kësaj të drejte, përta bërë më të prekshme dhe më të kuptueshme. Në këtë kërkim duhet të mbajmë parasyshndarjen konceptuale mes traktateve individuale dhe të drejtës së traktateve si një degë esë drejtës ndërkombëtare dhe duhet të jemi të ndërgjegjshëm se ai është fokusuar nëstudimin e kësaj të fundit, ndërsa traktatet individuale janë përdorur për të kuptuarzbatimin praktik të normave juridike të kësaj fushe. Në vendin tonë e drejta e traktatevenuk ka gjetur trajtimin e duhur, megjithëse traktatet e para të shtetit shqiptar janë shfaqurqë në kohën e qeverisë së Ismail Qemalit dhe ka pasur një aktivitet të vrullshëm në këtëdrejtim në të gjitha etapat e zhvillimit të shtetit shqiptar.

Pse e drejta e traktateve?

Arsyet e përzgjedhjes së kësaj teme kanë qenë të shumta dhe të ndryshme. Së pari, dukeqenë traktatet dhe marrëveshjet ndërkombëtare një element i rëndësishëm në zhvillimin enjë vendi dhe në integrimin e shpejtë të tij në komunitetin ndërkombëtar, kam menduar që

vii

trajtimi i disa prej instituteve kryesore të së drejtës së traktateve do mund të jetë një oguri mirë për të kuptuar bazat e kësaj të drejte dhe për të ndrequr disa nga problematikat eshfaqura në praktikën e institucioneve shtetërore, një pjesë shumë e vogël e të cilave tëevidentuara edhe nga praktika gjyqësore. Së dyti, nga studimi i literaturës lidhur me tëdrejtën e traktateve, kam konstatuar mungesën e punimeve të mirëfillta të cilat të trajtojnëinstitutet kryesore të kësaj të drejte. Punimet në këtë fushë, që janë shumë të limituara,lidhen kryesisht me raportin e së drejtës ndërkombëtare me të drejtën e brendshme dhevendin që traktatet dhe marrëveshjet ndërkombëtare kanë në sistemin tonë normativ, oseme analizimin e traktateve të veçanta. Së treti, angazhimi si Asistent Pedagoge nëDepartamentin e së Drejtës Publike, në lëndën “E drejta ndërkombëtare publike”, më kaimponuar detyrën morale dhe profesionale që të kontribuoj në sjelljen e punimeve të rejanë këtë fushë. Së katërti, duke parë perspektivat e reja që i janë shfaqur vendit tonë qëpas vitit 1992, anëtarësimi në mënyrë të shpejtë në një numër shumë të madh traktatesh einstitucionesh ndërkombëtare mendoj se e bën të nevojshëm studimin e kësaj fushe dheakteve juridike më të rëndësishme ndërkombëtare e kombëtare në këtë drejtim, trajtimin eçështjeve më të debatuara dhe delikate të kësaj të drejtë dhe njohjen më në thellësi tëkësaj fushe. Së pesti, mendoj se një trajtim i gjerë dhe i thelluar i kësaj të drejte do tëshërbejë si një bazë mbi të cilën do të ngrihen punimet e ardhshme në këtë fushë. Sëgjashti, duke qenë e vetëdijshme që traktatet ndërkombëtare dhe zbatimi i tyre nga shtetijonë shërbejnë si përcaktuese të pozicionit të tij në arenën ndërkombëtare dhe nëzhvillimet ndërkombëtare, mendoj se sugjerimet që do të formëzohen në përfundim të këtijkërkimi mund të jenë një ndihmë në ndryshimin dhe përmirësimin e akteve ligjore në fuqi.

Cilat janë qëllimet e punimit dhe çfarë ka ai në fokus?

Ky punim do të ketë si qëllim primar një trajtim të përgjithshëm të së drejtës së traktatevedhe të instituteve të saj kryesore duke u mbështetur kryesisht në Konventën e Vjenës “Përtë drejtën e traktateve” 1969 dhe legjislacion shqiptar në këtë fushë, megjithatë do tëndalet t’i japë përgjigje edhe pyetjeve të tjera kërkimore si:

a) A është Konventa e Vjenës sot një instrument adekuat lidhur me të drejtën etraktateve apo janë shfaqur shenja të nevojës për ndryshime?

b) A i zgjidh ajo sot problematikat më të shpeshta në marrëdhëniet midis shteteve?c) A ka mangësi në parashikimet e konventës së Vjenës dhe si korrigjohen në

praktikë ato?d) Cilat janë problematikat që hasen sot nga zbatimi praktik i traktateve?e) Si funksionon sot e drejta e traktateve në Shqipëri dhe cilat janë problemet

legjislative dhe praktike që shfaqen në këtë drejtim?f) Cilat janë zgjidhjet e ofruara në rastet e kolizionit të tyre?g) A përfshihet reagimi ndaj shkeljeve të traktateve brenda rregullimeve që bën e

drejta e traktateve?h) Cili është roli dhe rëndësia e instrumentit të ratifikimit në hyrjen në fuqi të

traktateve ndërkombëtare?i) Cilat janë metodat kryesore të interpretimit të traktateve ndërkombëtare të

ofruara nga Konventa e Vjenës?

viii

j) A përbën sot interpretimi gjyqësor formën më të rëndësishme të interpretimit tëtraktateve?

k) A janë të mjaftueshme mjetet e ofruara nga konventa e Vjenës për interpretimindhe a kemi një fragmentarizim në këtë aspekt?

l) Cilat janë problematikat e hasura aktualisht sa i përket rezervave në traktate dhecili është burimi i tyre?

m) Cila është marrëdhënia që kanë aktualisht traktatet ndërkombëtare me normat ebrendshme në fuqi?

n) A i referohen traktateve ndërkombëtare Gjykatat Kombëtare gjatë dhënies sëvendimeve dhe a bëjnë ato interpretimin e tyre?

Duke tentuar të zgjidhim të gjitha problemet e diskutuara më lart, qëllimi do të jetë :

a) Dhënia e një tabloje të qartë dhe gjithëpërfshirëse të së drejtës së traktateve;b) Analizimin e zbatimit të normave që lidhen me të drejtën e traktateve nga ana e

shteteve dhe zgjidhja e problematikave që lindin në rastet e kolizionit të tyre;c) Pasqyrimi i akteve kryesore ndërkombëtare lidhur me këtë fushë dhe evidentimi i

mangësive që vihen re në këtë drejtim;d) Analizimi i legjislacionit aktual në Shqipëri lidhur me të drejtën e traktateve dhe

nevojat për ndryshime e përshtatje me akte të tjera kombëtare e ndërkombëtare;e) Paralelisht me shqyrtimin e elementeve kryesore të kësaj fushe të evidentohen

edhe dobësitë e hasura nga praktika e shtetit shqiptar;f) Analizimin e rolit në rritje që ka sot interpretimi në zgjerimin e kuptimit të

normave juridike të parashikuara në traktatet ndërkombëtare;g) Dhënia e sugjerimeve lidhur me përmirësimet që duhen bërë në këtë fushë, si për

sa i përket legjislacionit ashtu si në aspektin kombëtar ashtu edhe në atëndërkombëtar;

Cila është e veçanta dhe rëndësia e punimit?

Rëndësia e këtij kërkimi dhe risia që ai sjell qëndron në zhvillimin e një fushe aspak tëtrajtuar në vendin tonë, por që nuk ndalet vetëm në dhënien e një tabloje të përgjithshme,pasi ai përpiqet të evidentojë dhe t’i japi zgjidhje disa nga çështjeve më delikate dhe më tëdebatuara nga juristët dhe kërkuesit e kësaj fushe. Ky punim është i fokusuar në dydrejtime kryesore, të cilat jemi përpjekur t’i trajtojmë paralelisht : rregullimet ligjorendërkombëtare e trajtimi i përgjithshëm dhe praktika e legjislacioni shqiptar me çështjetmë problematike. Duhet thënë që e drejta e traktateve dhe institutet e saj si interpretimiapo pavlefshmëria kanë qenë larg vëmendjes së studiuesve jo vetëm shqiptarë por edhe tëhuaj. Nga ana tjetër, Konventa e Vjenës, e cila duhet të shërbente si manuali bazë nërregullimin e marrëdhënieve mes shteteve, duket se nuk po i përballon dot kërkesat dheproblematikat në rritje në këtë drejtim, gjë që ka sjellë jo rrallë edhe mosmarrëveshje messhteteve. Ky punim synon gjithashtu të ofrojë konkluzione e sugjerime të përdorshme në tëardhme sa i përket përmirësimeve në legjislacionin dhe praktikën aktuale dhe nëpërmirësimin e strukturave institucionale në këtë drejtim.

ix

Sjellja e një informacioni të zgjeruar në këtë fushë dhe trajtimi i nevojave përpërmirësime, besoj se do të rrisë ndërgjegjësimin si për rëndësinë që kanë elementet e tëdrejtës së traktateve në të gjitha aspektet e jetës së shtetit ashtu edhe për përsosjen ekuadrit ligjor e zbatimin e tij. Është e kuptueshme që si në çdo kërkim tjetër, gjetjet dhezgjidhjet do të transmetojmë qëndrime dhe pikëpamje individuale dhe do të konceptohensi pika që mund të nxisin diskutime e përplasje idesh për të arritur në perfeksionimin emëtejshëm të kësaj fushe në të ardhmen.

Kujt i shërben ky punim?

Kërkimi “ E drejta e traktateve” është realizuar me synimin që ti shërbejë: Të gjithë juristëve të cilët në punën e tyre ndeshen me traktate e marrëveshje

ndërkombëtare apo me zbatimin e tyre Përfaqësuesve të Ministrisë së Punëve të Jashtme dhe Drejtorisë së Traktateve,

gjatë zhvillimit të punës së tyre për lidhjen e traktateve ndërkombëtare Përfaqësuesve të Këshillit të Ministrave, Kuvendit dhe Ministrisë së Jashtme në

nismat e ndërmarra për propozimet për ndryshime në legjislacionin shqiptar Kërkuesve të ardhshëm, të cilët do të kenë dëshirë të zgjerojnë e të thellojnë

studimin e instituteve të së drejtës së traktateve Fakultetit të Drejtësisë, si një kërkim që do të pasurojë literaturën në fushën e të

drejtës ndërkombëtare në përgjithësi e në të drejtën e traktateve në veçanti Studentëve të Fakultetit të Drejtësisë, të cilët do të kenë mundësi të konsultohen

me këtë kërkim, për të zgjeruar njohuritë e tyre e për të marrë një formim më tëplotë në këtë drejtim

Shtrirja e kufizuar e punimit

Disertacioni me temë “E drejta e traktateve” është konceptuar si një punimgjithëpërfshirës që do të trajtojë institutet kryesore të kësaj të drejte. Sigurisht, që jemi tëvetëdijshëm për sfidën që kemi marrë përsipër dhe akoma edhe më shumë për gjerësinë epunimit, prandaj një nga mangësitë e tij mendojmë se do të jetë fakti që ky punim nukmund të jetë shterues, sepse do të ishte e pamundur të ezauronte çdo element të kësaj tëdrejte. Doktrina në fushën e të drejtës së traktateve ka evidentuar si një të metë të kësajfushe pamundësinë për të analizuar traktate të veçanta, prandaj edhe punimi jonë nukmund t’i shmangej këtij problemi që buron nga vetë natyra e të drejtës së traktateve.

Gjithashtu në këtë punim nuk do të gjejnë trajtim traktatet e suksedimit, pasistudimi i tyre nuk ka qenë në qëllimet e këtij punimi. Si kufizim të shtrirjes së këtij punimine shohim edhe pamundësinë për të trajtuar çështje që lidhen me të drejtën e traktateve ,por që në mënyrë të mirëfilltë studiohen nga degë të tjera të së drejtës si : sanksionet nërastet e shkeljes së traktateve, që bëjnë pjesë në një degë tjetër të së drejtësndërkombëtare, që quhet përgjegjësia ndërkombëtare, apo aspekte procedurale tëproceseve kushtetuese si kontrolli i kushtetutshmërisë së marrëveshjeve ndërkombëtare,që trajtohen nga e drejta kushtetuese.

x

II. METODOLOGJIA

Metodologjia e kërkimit shkencor është një pjesë thelbësore e tij, e cila përfshinmetodat e kërkimit të përdorura në studim si edhe lidhjen e tyre me pyetjen kërkimore eobjektivat e kërkimit. Duke qenë se në shkencat juridike mungon një metodologjikërkimore me karakteristika të dallueshme, zakonisht kërkuesit e kësaj fushe përpiqen tëshkrijnë në kërkimet e tyre karakteristikat e kërkimit analitik dhe empirik sipas interesavetë kërkimit. Në këtë punim janë përdorur metoda të ndryshme. Në fillim kemi përzgjedhurliteraturën e nevojshme shqiptare dhe të huaj, të pasqyruar në libra, artikuj shkencor nërevistat juridike, guida e raporte të ndryshme. Gjatë këtij kërkimi kemi evidentuarlegjislacionin kombëtar e ndërkombëtare që do të shërbente si bazë e këtij punimi si edhepraktikën gjyqësore që do ndihmoje në ilustrimin praktik të koncepteve teorike.Konsultimi me fondin e Bibliotekës së Fakultetit të Drejtësisë dhe Fondit të ArkivitHistorik në Ministrinë e Punëve të Jashtme kanë qenë një ndihmesë e madhe në zhvillimine kërkimit. Po në këtë drejtim kanë shërbyer edhe diskutimet me kolegët si edhe intervistate bisedat me stafin e Drejtorisë së Traktateve dhe Drejtorisë së Arkivit Historik tëMinistrisë së Punëve të Jashtme, të cilat krijuan mundësinë e konceptimit të punimit nënjë dimension më bashkëkohor.

Kërkimi ka vazhduar më pas me studimin analitik të materialeve të përzgjedhura,me qëllimin për të nxjerrë në pah elementet më të rëndësishme dhe për të formëzuar mbibazën e një vlerësimi kritik, konkluzione e rekomandime. Ky proces u mbështet kryesishtnë :

Analizën ligjore – e fokusuar kryesisht në analizimin e Konventave të Vjenës,traktate të tjera ndërkombëtare, Kushtetutën e Shqipërisë, Ligjin Nr.8373, Dt.9.7.1998 “Për traktatet e marrëveshjet ndërkombëtare” si edhe akte të tjera tëngjashme.

Praktikën jurisprudenciale të Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë, GjykatësEvropiane të Drejtësisë, Gjykatës Evropiane të të Drejtave Të Njeriut, GjykatësKushtetuese, e Gjykatës së Lartë, të cilat janë parë si një vlerë e shtuar në drejtimtë interpretimit dhe zgjerimit të kuptimit të koncepteve juridike ose në drejtim tëshpjegimeve që kanë qartësuar zgjidhjen e vështirësive të hasura nga paqartësia elegjislacionit

Metoda përshkruese e cila është përdorur në disa aspekte : përshkrimi i aspektevemë kryesore të instituteve të së drejtës së traktateve dhe mënyra e funksionimit tëtyre në marrëdhëniet mes palëve dhe përshkrimi historik i krijimit të Konventës sëVjenës dhe organeve kryesore me aftësi traktatbërëse në vendin tonë.

Përshtatja juridike dhe studimi kritik do të jetë metoda e përdorur sidomos nëkreun e katërt të punimit, për të treguar se si mund të harmonizohet e drejtashqiptare me atë ndërkombëtare në drejtim të së drejtës së traktateve.

xi

Shpjegimi i koncepteve “e drejtë e traktateve” dhe “traktat” të trajtuara gjatë punimit

Dy konceptet kryesore mbi të cilat do të zhvillohet ky punim do të jenë : e drejta etraktateve dhe traktatet. Këto koncepte kanë dallime të rëndësishme midis tyre. E drejta etraktateve është një tërësi normash juridike me anën e të cilave rregullohet mënyra elidhjes së traktateve, zbatimi dhe pushimi i fuqisë juridike të tyre. Ky korpus normashjuridike rregullon edhe çështje të tjera më rëndësi si rezervat në traktate, pavlefshmërinëe traktateve, regjistrimin e depozitimin e tyre etj. Pra, në vetvete kjo e drejtë pasqyronprocedurën e traktatbërjes, funksionimin e traktateve dhe rregullimin e efeteve juridikedhe pasojave në rast se ato pushojnë së vepruari. Më fjalë të tjera, e drejta e traktatevenuk analizon traktate të veçanta dhe përmbajtjen konkrete të një akti të tillë me të drejtatdhe detyrimet që krijon por është një grup normash me karakter të përgjithshëm. Kjo edrejtë ka një ndërthurje mes të drejtës me karakter procedural dhe asaj me karaktermaterial, por duhet thënë se nga ky kërkim kemi konkluduar se më shumë anon nga epara. Ndërsa traktatet janë marrëveshje konkrete, në formën e shkruar, midis subjektevetë së drejtës ndërkombëtare me anën e të cilave këto palë, krijojnë, ndryshojnë oseshuajnë të drejta dhe detyrime midis tyre.

III.STRUKTURA E PUNIMIT

Ky punim është menduar që në çdo ndarje apo kapitull të tij të japi një rregullimapo analizim të aspekteve të përgjithshme të së drejtës së traktateve e më pas aplikimin etyre, të shoqëruara më çështjet më problematike, me qëndrimin kritik dhe sugjerime.Kapitulli i parë është konceptuar si një kapitull hyrës, i cili do të japë informacion bazikpër të drejtën e traktateve dhe për çështjet që trajtohen në kapitujt në vijim. Ai ndalet tëjapë një vështrim të përgjithshëm të krijimit dhe evoluimit të së drejtës së traktateve nëpërgjithësi duke trajtuar llojet e traktateve dhe klasifikimet e tyre sipas emërtimeve, siedhe parimet kryesore mbi të cilat është krijuar dhe funksionon sot e drejta e traktateve.Ky kapitull analizon kapacitetin për të lidhur traktate të subjekteve të së drejtësndërkombëtare dhe diskuton kapacitetin traktatbërës të entiteteve që nuk i kanë të gjithaelementet e një subjekti me personalitet juridik ndërkombëtar. Lidhur ngushtë mekapacitetin për të përfunduar traktate, qëndron edhe klasifikimi i organeve shtetërore qëkanë aftësi të përfaqësojnë shtetin në lidhjen e një traktati, prandaj një pjesë më rëndësido të jetë përshkrimi i këtyre organeve dhe më pas evolucioni i organeve të kësaj natyrenë aktet themelore të shtetit shqiptar që nga momenti i krijimit të tij deri në ditët e sotme.Në këtë pjesë sqarohet raporti që zakoni ndërkombëtar ka me traktatin ndërkombëtar dhevetë roli i këtij të fundit si burim i së drejtës ndërkombëtare. Dihet që traktatindërkombëtar është burimi kryesor i së drejtës ndërkombëtare, por në çfarë marrëdhënieqëndron ai më normat jus cogens? A mund të themi se kemi sot në të drejtënndërkombëtare hierarki të burimeve? Me rëndësi në këtë kapitull është përshkrimi i punëspërgatitore për hartimin e Konventës së Vjenës si edhe detaje dhe elemente ngaanëtarësimi i Shqipërisë në këtë Konventë. Këtu analizohet edhe marrëdhënia që e drejtandërkombëtare dhe marrëveshjet ndërkombëtare kanë me të drejtën tonë të brendshmeduke u bazuar edhe në disa nga aktet më të rëndësishme të legjislacionit tonë.

xii

Në kapitullin e dytë trajtohet procedura e lidhjes së traktateve ndërkombëtare metre fazat e saj kryesore, zhvillimin e bisedimeve, shprehjen e pëlqimit për të qenë i lidhurnga një traktat dhe hyrjen në fuqi. Në fazën e parë, zhvillimin e bisedimeve, me rëndësiështë parë çështja e pajisjes me plotfuqi dhe problematikat e shfaqura në praktikënshqiptare në këtë drejtim si edhe pasojat negative që mund të vijnë nga mosrespektimi iparashikimeve ligjore për këtë institut. Në fazën e dytë, që është konsideruar momenti ishprehjes së pëlqimit për të qenë i lidhur me një traktat, diskutohen ratifikimi, miratimi,aderimi si edhe mjete të tjera të parashikuara nga Konventa e Vjenës, procedura edhënies së pëlqimit dhe rëndësia që ka secili prej tyre. Mjetet e shprehjes së pëlqimit janënë disa raste përcaktuese edhe të momentit të hyrjes në fuqi të traktatit. Sigurisht që nëkëtë pjesë është trajtuar më përparësi shprehja e pëlqimit me anë të ratifikimit duke eparë si në drejtimin juridik-ndërkombëtar ashtu edhe si një proces i të drejtës sëbrendshme. Momenti i tretë konsiderohet ai i hyrjes në fuqi të traktatit ndërkombëtar.Shpesh është trajtuar nga doktrina si momenti përfundimtar ai i ratifikimit të traktatit, porduhet thënë se hyrja në fuqi e tij lidhet më së shumti me dorëzimin ose shkëmbimin einstrumentit të ratifikimit, prandaj në këtë pjesë do të trajtohet gjerësisht përmbajtja dheroli i tij, i ilustruar me raste nga praktika e shteteve të ndryshme dhe nga ajo e vendittonë. Lidhur me ratifikimin dhe instrumentin e ratifikimit e hyrjen në fuqi të traktateve dotë analizojmë dispozitat e legjislacionit shqiptar në fuqi, kontradiktat e paqartësitë qëmbart në vetvete dhe do të shprehim qëndrimin tonë për zgjidhjet e mundshme. Merëndësi të veçantë në këtë kapitull, konsiderohet të jetë pjesa e fundit, që lidhet mezbatimin e traktateve ndërkombëtare. Zbatimi është sot një nga pikat më të debatueshmetë doktrinës dhe një nga problemet më delikate të praktikës, sepse këtu e kanë zanafillënnjë sërë mosmarrëveshjesh mes palëve dhe shpesh ky është momenti kur lind edhepërgjegjësia e shteteve. Në këtë nënçështje diskutohen shkurtimisht marrëveshjetndërkombëtare të vetëzbatueshme e jo të vetëzbatueshme, duke e lidhurpashmangshmërisht me ndryshimet mes civil law e common law në këtë drejtim, si edhezbatimi i traktateve dhe aplikimi i tyre nga organet shtetërore, duke pasur parasyshzbatimin edhe nga gjykatat. Po këtu do të trajtojmë natyrën e sistemit të vendosur ngaKushtetuta e Shqipërisë lidhur me zbatimin e traktateve dhe disa nga rastet kur Gjykata eLartë dhe Gjykatat Kushtetuese janë shprehur për vetëzbatueshmërinë e tyre. Përmbylljae kapitullit bëhet nga konfliktet midis traktateve. Fragmentarizimi i së drejtësndërkombëtare shkakton edhe konfuzion midis të drejtave dhe detyrimeve që palët kanëmarrë përsipër si rezultat i lidhjes së traktateve të ndryshme dypalëshe dhe shumëpalësheqë trajtojnë çështje të njëjta ose të ngjashme. Pyetja e shtruar në këtë rast është se cilinga traktatet do të zbatohet dhe do të ketë përparësi ndaj të tjerëve? A do të ketëpërgjegjësi ndërkombëtare një shtet që zgjedh të zbatojë një traktat dhe nuk zbaton njëtjetër? A i zgjidh Konventa e Vjenës të gjitha problematikat në këtë drejtim? Një pikëdebati do të jetë edhe zgjidhja e konflikteve midis traktateve që trajtojnë çështje tëndryshme por që dispozitat e veçanta të tyre kanë mospërputhje, pasi në këtë drejtimKonventat nuk shprehen.

Në këtë punim, një vlerë e shtuar është kapitulli i tretë që trajton rezervat nëtraktatet ndërkombëtare, llojet e tyre dhe deklaratat interpretuese. Kjo pjesë diskutonmarrëdhëniet e krijuara mes shteteve nënshkruese në rastet e rezervave, si edheprocedurën dhe efektet që ato prodhojnë për palët. Rezervat mendohet se janë një zgjidhjee mirë që traktatet të kenë një përhapje sa më të gjerë e nga ana tjetër shtetet të kenë

xiii

mundësi të kombinojnë ose të krijojnë një bashkëjetesë mes normave të së drejtësndërkombëtare me të drejtën e tyre kombëtare, duke hequr dorë nga zbatimi i disadispozitave të traktatit. Megjithatë e rëndësishme është të diskutojmë në këtë rastmarrëdhënien e krijuar mes shteteve rezervuese dhe atyre jorezervuese dhe nga ana tjetërtë sqarojmë se në cilat raste është e mundur të bëhen rezerva dhe kur nuk mund të lejohenato. Një diskutim me vlerë do të jetë analizimi i rezervave të cilat bien në kundërshtim meobjektin dhe qëllimin e traktatit dhe tekstin e përputhshmërisë që duhet të bëjnë shtetetkur pranojnë apo kundërshtojnë një rezervë. Çështje mjaft e diskutuar në doktrinënndërkombëtare sot është çështja e rezervave në traktatet për të drejtat e njeriut të cilatvendosin të drejta dhe detyrime me karakter të përgjithshëm dhe joreciprok dhe po kështuedhe traktatet që lidhen me çështjet mjedisore. Problemi primar në traktate të tilla, tëcilat janë të një rëndësie të veçantë, shfaqet në faktin se palët duke mos u lidhur me njëra–tjetrën me detyrime të ndërsjella shpesh nuk kanë interes të kundërshtojnë rezervat ebëra në traktat, duke krijuar mundësinë që të hyjnë në fuqi rezerva që mund të jenë edhetë palejuara sipas Konventës së Vjenës. Një vend të veçantë i kemi dedikuar procedurës sëbërjes së rezervave nga shteti shqiptar, rezervave të bëra prej tij në traktatetndërkombëtare, arsyet e bërjes së rezervave si edhe disa raste kur rezervat janëkundërshtuar nga palët e tjera. Ky kapitull përshkruan edhe deklaratat, rezervat dhekundërshtimet e rezervave të bëra në Konventën e Vjenës, duke sjellë edhe njëpërmbledhje të teksteve të këtyre rezervave të paraqitura nga palët dhe argumentimet ebëra prej tyre.

Kapitulli i katërt analizon momentin kur një traktat nuk prodhon më pasojajuridike për palët për shkak të pushimit ose pavlefshmërisë së tij. Ky kapitull ështëkonceptuar si i ndarë në disa pjesë të rëndësishme : kohëzgjatja, pezullimi, amendimi dhemodifikimi i traktateve, mbarimi i traktateve, pavlefshmëria dhe në fund procedura dhepasojat e mbarimit dhe pavlefshmërisë. Kohëzgjatja e traktateve sqaron se cilat janëklauzolat e mundshme që parashikojnë palët në tekstin e traktatit për kohën gjatë së cilësai do të veprojë. Tek amendimi dhe modifikimi i traktateve ndërkombëtare, analizohenmjetet me anën e të cilave mund të realizohet amendimi dhe ndryshimi i këtij instituti memodifikimin e traktateve dhe pasojat juridike që sjellin tek palët. Mbarimi i traktateveështë analizuar në bazë të shkaqeve që sjellin pushimin e fuqisë juridike të traktatit.Kështu, si shkaqe të mundshme janë parë nënshkrimi i një marrëveshje të re mes palëve,ndryshimi thelbësor i rrethanave, denoncimi ose tërheqja e njëanshme nga traktatetndërkombëtare, etj. Denoncimi është parë edhe në drejtim të organeve kompetenteshtetërore shqiptare që e kanë një kompetencë të tillë si edhe procedurën që ndiqet nëvendin tonë për të denoncuar një traktat. Me vëmendje të veçantë është trajtuar pushimisi rezultat i pamundësisë së përmbushjes së një traktati ndërkombëtar nga ana e shtetevedhe pushimi i fuqisë juridike për shkak të shkeljes së traktateve, pasi janë dy mënyra qëhasen shpesh në praktikë dhe që vendosin në lëvizje edhe mekanizmat për përcaktimin epërgjegjësisë ndërkombëtare ose të zgjidhjes së mosmarrëveshjeve. Tek pavlefshmëria etraktateve analizohen shkaqet që mund ta bëjnë të pavlefshëm një traktat ndërkombëtar, sigabimi, mashtrimi, korruptimi, konflikti me normat jus cogens, shtrëngimit,etj. Proceduradhe pasojat që sjellin përfundimi i traktatit dhe pavlefshmëria e tij janë analizuar meinteres të veçantë sepse e gjithë sinteza e këtyre shkaqeve që përmendëm më lartpasqyrohet pikërisht në mënyrën se si palët do të veprojnë lidhur me efektet juridike tëprodhuara nga traktatet në të cilat kanë qenë palë.

xiv

Dukë parë rëndësinë e veçantë që ka marrë interpretimi i traktateve, për shkak tëlidhjes së ngushtë që ka me mënyrën e zbatimit të tyre, kapitulli i pestë i është kushtuarpikërisht kësaj çështje dhe është organizuar në disa nënçështje, ku vendin e parë e zëtrajtimi i llojeve të ndryshme të interpretimeve që njihen aktualisht nga doktrina meveçoritë që ato paraqesin. Më pas kapitulli vazhdon me metodat e interpretimit,përparësitë dhe të metat që ka përdorimi i secilës prej tyre, të ilustruara edhe me rastenga praktika e Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë dhe Gjykatës Permanente tëDrejtësisë Ndërkombëtare. Një analizë e detajuar do t’i kushtohet regjimit të interpretimittë traktateve të krijuar nga konventa e Vjenës, e cila e parashikon interpretimin në një kremë vete. Këtu do të ndalemi tek mjetet e propozuara nga konventa për t’u përdorur gjatëinterpretimit të llojeve të ndryshme të traktateve, duke i ndarë në mjete kryesore dhemjetet ndihmëse. Këtu do të mbajmë edhe qëndrimin kritik ndaj parashikimeve tëmjegullta të konventës të cilat jo gjithmonë i zgjidhin problemet e shfaqura gjatë këtijprocesi. Interpretimi i traktateve është një proces që më së shumti përdoret sot ngagjykatat e të tjera organe gjyqësore kombëtare e ndërkombëtare, prandaj në këtë kapitulldo të sillen edhe raste se si gjykatat kanë interpretuar traktatet duke përdorur rregullat eKonventës por edhe normat e të drejtës zakonore gjatë punës së tyre për zgjidhjen emosmarrëveshjeve ndërkombëtare.

Në pjesën e fundit të punimit paraqiten rekomandimet dhe konkluzionet të cilatjanë krijuar në bazë të një procesi përshkrues e analizues të thellë dhe paraqesin edheqëndrimin kritik të parë nga një këndvështrim personal. Ndër konkluzionet më tërëndësishme mund të përmendim ndjekjen e një praktike në kundërshtim të plotë meKonventën e Vjenës të mospajisjes me plotfuqi në zhvillimin e bisedimeve e cila sjellpasoja edhe në hyrjen në fuqi të traktateve mes shtetit shqiptar dhe shteteve të tjera.Ekzistenca e boshllëqeve ligjore në shumë drejtime të lidhjes së traktateve në ligjin aktualdhe shpeshherë edhe kundërshti të theksuara të këtyre parashikimeve me kushtetutënaktuale duke pasur parasysh që vetë ky ligj është miratuar para hyrjes në fuqi tëkushtetutës. Nga ana tjetër ky ligj ka mungesë të parashikimeve ligjore edhe lidhur meKonventën e Vjenës 1969, ndërsa nuk përfshin risitë që solli Konventa e Vjenës e vitit1986 ndonëse presupozohet se përfshin lidhjen e traktateve nga shteti shqiptar si meshtetet ashtu edhe me organizatat ndërkombëtare. Po kështu, rekomandime dhekonkluzione i referohen çështjeve të pazgjidhura nga Konventa e Vjenës dhe sugjerimevese si mund të rregullohen ato në marrëdhëniet mes palëve.

IV. LITERATURA

Ky kërkim është bazuar kryesisht në përdorimin e një literature të gjerë, e cila kashërbyer si mjeti kryesor i analizës dhe kritikës, por edhe si burimi nga i cili janë krijuarmendimet dhe qëndrimet individuale të shprehura në të. Punimi është mbështetur nëkonsultimin me literaturën e huaj dhe shqiptare të botuar nga autorët më në zë të kësajfushe, në artikujt shkencor të botuar në revista shkencore ose të referuara në konferencashkencore si edhe në oponenca të ndryshme të bëra për punime të kësaj fushe, tëaksesueshme në formate elektronike online ose në formë të printuar. Gjithashtu janëpërdorur gjerësisht raportet dhe opinionet e përgatitura gjatë punimeve paraprake të

xv

zhvilluara në konferencat e mbajtura për hartimin e Konventave të Vjenës, në raportet ebëra nga Komisioni i të Drejtës Ndërkombëtare për çështje të ndryshme të së drejtës sëtraktateve si edhe në guida e manuale të hartuara nga Organizata e Kombeve tëBashkuara për këtë fushë. Një ndihmesë e madhe në drejtim të literaturës ka qenë fondi idosjeve të Arkivit të Drejtorisë së Traktateve në Ministrinë e Jashtme ku kemi marrëtekste marrëveshjesh e materiale të tjera si axhendat e bisedimeve apo instrumentet eratifikimit. Një pjesë e rëndësishme e kërkimit ka qenë konsultimi i vazhdueshëm me aktetjuridike ndërkombëtare (kryesisht Konventat e Vjenës) dhe aktet juridike kombëtare mbibazën e të cilave është krijuar e funksionon e drejta e traktateve. Në këtë punim ka qenë inevojshëm edhe përdorimi i vendimeve gjyqësore të Gjykatave Ndërkombëtare dhegjykatave kombëtare, për të parë interpretimin dhe zbatimin e të drejtës së traktateve nëpraktikë.Një listë e plotë e bibliografisë, e renditur sipas rendit alfabetik dhe burimit nga i ciliështë marrë, do të gjendet në fund të punimit.

1

Kapitulli I

Konsiderata të përgjithshme për të drejtën e traktateve

1.1 Konsiderata të përgjithshme për të drejtën e traktateve dhe Konventën e Vjenës

Traktatet janë sot baza e krijimit të të gjitha marrëdhënieve mes subjekteve të sëdrejtës ndërkombëtare dhe roli i tyre në të drejtën ndërkombëtare ka njohur një rritjeprogresive të ndjeshme. Ato janë sot guri i themelit të krijimit dhe funksionimit tëorganizatave më të rëndësishme botërore.

Gjenezat e traktateve si mënyrë e rregullimit të marrëdhënieve mes shteteve igjejmë që në kohët e lashta. Mjafton të përmendim këtu se traktati më i vjetër i njohurështë traktati i paqes mes faraonit të Egjiptit, Ramsesit II dhe mbretit të Hetëve, Hetushilittë III, në vitin 1278 p.e.s.1 Rreth vitit 1914 ekzistonin më shumë se 8000 traktate në fuqimes shteteve, por një moment më rëndësi në drejtim të rritjes së numrit të traktateveshënoi krijimi i Lidhjes së Kombeve në të cilin u regjistruan 4882 traktate. Pas krijimit tëOrganizatës së Kombeve të Bashkuara, janë regjistruar në këtë organizatë mbi 54000traktate, 70 % e të cilave kanë hyrë në fuqi.2

Rritja e numrit të traktateve mund të shpjegohet me shumë arsye ndër të cilatmund të përmendim krijimin e organizatave ndërkombëtare në fusha të caktuara,zhvillimin teknologjik e zhvillimet e shumta sociale, nevojën e subjekteve të së drejtësndërkombëtare për t’i zgjidhur mosmarrëveshjet e tyre në mënyrë paqësore e dëshirën përtë krijuar e unifikuar standarde të përbashkëta për mbrojtjen e të drejtave të njeriut, nëzhvillimet tregtare dhe ekonomike, në fushën e mjedisit, etj.

E drejta e traktateve, si “shkenca mbi traktatet” është një pjesë e rëndësishme e sëdrejtës ndërkombëtare publike. Ajo është një tërësi normash juridike me anën e të cilaverregullohet mënyra e lidhjes së traktateve, zbatimi dhe pushimi i fuqisë së tyre. Ky korpusnormash rregullon edhe çështje të tjera më rëndësi si rezervat në traktate, pavlefshmërinëe traktateve, regjistrimin e depozitimin e tyre etj. Pra, ajo përfshin normat të cilatrregullojnë marrëdhëniet e shteteve dhe subjekteve të tjera të së drejtës ndërkombëtare përlidhjen, veprimin dhe ndërprerjen e marrëveshjeve ndërkombëtare.3

E drejta e traktateve si një tërësi normash që lidhet ose vepron mbi traktatet, ështënjë e drejtë e cila është zhvilluar relativisht vonë në krahasim me degë të tjera të së drejtësndërkombëtare. Dihet se për shumë kohë traktatet janë lidhur mbi bazën e normave të sëdrejtës zakonore që ka funksionuar në këtë fushë dhe vetëm pas krijimit të OKB nisënpërpjekjet për kodifikimin e të drejtës ndërkombëtare në përgjithësi dhe të drejtës sëtraktateve në veçanti.

Në mbledhjen e saj të parë në vitin 1946, Asambleja e Përgjithshme e OKB, krijoinjë Komitet për Zhvillimin Progresiv të së Drejtës Ndërkombëtare, i përbërë nga 17anëtarë përfaqësues të shteteve palë të OKB. Ky Komitet hartoi Statutin e Komisionit të

1 Arben Puto, E drejta ndërkombëtare publike, fq. 37, Shtëpia Botuese Albin, Tiranë 20082 Anthony Aust, Modern treaty law and practice, fq. 1, Cambridge University Press, 2ed, 20113 Thimi Ccollaku, Shqipëria palë në marrëveshjet ndërkombëtare, fq. 11, Shtëpia Botuese ASD- studio,Tiranë 2013

2

së Drejtës Ndërkombëtare, i cili do të ishte një organ ndihmës i AP, në drejtim tëkodifikimit të së drejtës ndërkombëtare, si një nga detyrat e vendosura nga neni 13 iKartës së OKB-së.4

Në sesionin e parë të KDN, e drejta e traktateve u zgjodh si një nga fushat qëkishte nevojë për kodifikim. Në këto kushte u caktua një Raportues Special, James L.Brierly, i cili do të merrej me hartimin e projekt- Konventës “Për të Drejtën e Traktateve”.Të tria draftet e propozuara prej tij nuk ishin të suksesshme dhe pas tërheqjes së tij nga kyfunksion vendin e zuri Sir Hersch Lauterpacht.5 Puna e tij në hartimin e draft- konventësishte e shkurtër dhe nuk arriti të konkludonte në një draft përfundimtar, pasi ai u zgjodh sianëtar i Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë dhe këtë detyrë ia kaloi GeraldFitzmaurice.

Koncepti i këtij të fundit për draft-konventën ishte që të hartonte një kod parimeshtë përgjithshme lidhur me të drejtën e traktateve, dhe jo një konventë të detajuar për këtëçështje, pasi vetë e drejta e traktateve nuk mund të udhëhiqej nga një traktat i vetëm pornga normat e së drejtës zakonore.6 Fitzmaurice përpunoi gjithsej 6 raporte lidhur me këtëçështje, por ato nuk arritën të diskutoheshin të gjitha në mbledhjet e Komitetit të 6 të APpasi ai u largua nga kjo detyrë për të njëjtën arsye si edhe Lauterpacht.

Raportuesi Special i cili bëri punën bazike dhe ndërtoi themelet e Konventës sëVjenës ishte Sir Humpey Waldock. Ai hartoi 6 raporte për dispozitat që do të përmbanteKonventa, të cilat u miratuan nga viti 1961-1966 në mbledhjet e Komitetit të 6 të AP, përt’iu paraqitur më pas Konferencave të Vjenës për të Drejtën e traktateve.7 Sipas Villiger,puna për hartimin e KV ishte një nga më të gjatat deri në atë kohë të KDN, e cila morirreth 18 vite, në të cilat u zhvilluan 292 takime për këtë temë dhe u hartuan 17 raporte nga4 Raportuesit specialë. Në dy Konferencat e Vjenës të mars-maj 1968-1969, morën pjesë103 shtete, të cilat me 79 vota pro, një kundër dhe 19 abstenime adoptuan tekstin me 85nene të Konventës së Vjenës “Për të drejtën e traktateve”.8

Konventa e Vjenës e adoptuar më 22 maj 1969, hyri në fuqi në 27 janar 1980 pasdorëzimit të instrumentit të 35 të ratifikimit dhe numëron rreth 114 shtete anëtare.9

Konventa nuk është ndryshuar që nga koha e hyrjes në fuqi dhe për më se 35 vite ështëpërdorur nga shtetet. Ajo ka krijuar një sistem elastik që ka gjetur një ekuilibër mesinteresave kombëtare të secilit shtet dhe rregullimit të përbashkët me karakterndërkombëtar. Kjo konventë siguron një hapësirë të mjaftueshme lirie për shtetet brendatë cilës mund të vendosin të bëhen pjesë e traktateve, por ndërkohë siguron edherespektimin e standardeve të përbashkëta në traktatbërje. Kjo është quajtur nga doktrinaedhe si pika e fortë e kësaj Konvente, sepse mund të lejojë përdorimin e praktikave tëzakonshme të shteteve10 dhe nga ana tjetër t’i përmbahen rregullave të Konventës.

4 Shabtai Rosenne, Codification of international law, fq, 41, në Encyclopedia of Public International law ,7/1985, Max Planck Institute, ELSEVIER SCIENCE PUBLISHERS, Nethelands5 Yearbook of International Law Comission, Fq 506 Mark Villiger, Comentary of Vienna Convention on the law of treaties 1969, fq. 31, Martinus NijhoffPublisher7 Po aty, fq. 358 Po aty, fq. 389https://treaties.un.org/Pages/ViewDetailsIII.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXIII1&chapter=23&Temp=mtdsg3&lang=en10 Anthony Aust, sipërcit.

3

Konventa rregullon traktatet e lidhura nga shtetet, por ndërkohe një subjekt shumëi rëndësishëm i të drejtës ndërkombëtare janë organizatat ndërkombëtare. Ato janë sotqendra të zhvillimit të normave dhe marrëdhënieve ndërkombëtare, prandaj duke parërolin e tyre në rritje, me propozim të delegacionit suedez, gjatë Konferencës së Vjenës,bashkë me nenin 1 u miratua dhe një rezolutë11 e cila i sugjeronte Asamblesë sëPërgjithshme t’i kërkonte KDN nisjen e studimit për hartimin e një Konvente për traktatetmes shteteve e organizatave ndërkombëtare ose midis organizatave mes tyre.

Teksti i kësaj konvente është konceptuar si një tekst paralel i Konventës së vitit1969, dhe përmban mutatis mutandis parashikimet e saj duke bërë ndryshimet enevojshme për veçoritë qe kanë organizatat ndërkombëtare dhe organet e tyre. Kjokonventë u adoptua në vitin 1986 dhe u nënshkrua nga 39 shtete por akoma nuk ka hyrënë fuqi për shkak se nuk janë dorëzuar ende 35 instrumente ratifikimi. Traktatet ku janëpalë organizatat ndërkombëtare sot rregullohen nga konventa e vitit 1969, si norma të sëdrejtës zakonore12. Për këtë arsye më poshtë i referohemi kësaj konvente dhe shpesh nëvend të fjalës subjekte përdorim fjalën “shtete” duke marrë si të mirëqenë se të njëjtatrregulla funksionojnë dhe zbatohen edhe për organizatat ndërkombëtare.

Megjithatë, vetë Konventa është shprehur se fakti që ajo rregullon vetëmmarrëdhëniet mes shteteve, nuk paragjykon fuqinë juridike që do të kenë marrëveshjet qështetet lidhin me subjektet e tjera të së drejtës ndërkombëtare.13 Po kështu nuk kërkohetnë mënyrë detyruese zbatimi i normave të Konventës nga shtete që janë palë të saj, nërastet kur ato lidhin traktate me shtete që nuk janë palë të saj, pasi këto të fundit nuk mundtë detyrohen të zbatojnë detyrime të cilat nuk i kanë marrë përsipër me vullnetin e tyre tëlirë14, ndërsa shtetet anëtare midis tyre duhet të zbatojnë Konventën. Në rastet kur nëKonventë janë përfshirë rregulla të cilat kanë qenë edhe rregulla sipas të drejtësndërkombëtare, atëherë ato duhen zbatuar pavarësisht nga fakti që janë të parashikuaraedhe në këtë Konventë.

Sikundër e përmendëm më lart traktatet kanë ekzistuar shumë kohë përparakrijimit të Konventës së Vjenës dhe duhet thënë se puna për hartimin e kësaj konventeështë mbështetur edhe tek praktikat më të mira të realizuara deri në atë kohë mbi bazën esë drejtës zakonore. Kjo e fundit përbëhet nga dy elemente kryesore që janë : praktika epërsëritur e shteteve dhe opinio juris (pra ndërgjegjësimi që kjo praktikë ështëmjaftueshmërisht e konsoliduar për të qenë një detyrim juridiko-ndërkombëtar).

11Teksti i rezolutës : “Konferenca e Kombeve të Bashkuara mbi të Drejtën e Traktateve, duke kujtuar seAsambleja e Përgjithshme e Kombeve të Bashkuara, me Rezolutën e saj 2166 (XXI) të 5 dhjetorit 1966, tëpërmendur në Konferencën për draft artikujt që përmbahen në kapitullin II të raportit të Komisionit ët sëDrejtës Ndërkombëtare , në punën e sesionit të tij të tetëmbëdhjetë, duke marrë parasysh se draft Artikujt eKomisionit merren vetëm me traktatet e lidhura ndërmjet shteteve, duke njohur rëndësinë e çështjes sëtraktateve lidhur ndërmjet shteteve dhe organizatave ndërkombëtare ose ndërmjet dy ose më shumëorganizatave ndërkombëtare, e ndërgjegjshme për praktikat e ndryshme të organizatave ndërkombëtare nëkëtë drejtim, si duke dëshiruar të sigurojë se përvoja e gjerë e organizatave ndërkombëtare në këtë fushë dotë përdoret në mënyrën më të mirë, i rekomandon Asamblesë së Përgjithshme të Kombeve të Bashkuara qët’i kërkojë Komisionit të drejtës ndërkombëtare, në konsultim me organizatat kryesore ndërkombëtare,studimin e çështjes së traktateve lidhur ndërmjet shteteve dhe organizatave ndërkombëtare ose ndërmjet dyose më shumë organizatave ndërkombëtare.12 Më poshtë do të sqarohet lidhja e kësaj konvente me të drejtën zakonore13 Neni 3 i KV14 Sigurisht që edhe në bazë të konceptit të sovranitetit dhe barazisë, një gjë e tillë nuk mund të lejohet.

4

Si zakoni edhe traktati ndërkombëtar janë burime të rëndësishme të së drejtënndërkombëtare, por që nuk janë tërësisht të ndara për sa kohë që kanë një ndikim dhelidhje të ndërsjellë me njëra- tjetrën. E drejta e traktateve dhe vetë traktatet kodifikojnëdhe shkruajnë normat mbi bazën e të cilave janë rregulluar çështje të caktuara më parëdhe që janë përdorur si të detyrueshme nga palët. Po kështu nëse një traktat disiplinon njëfushë të re dhe zbatohet edhe nga një shtet që nuk është palë të në, për këtë shtet normat etraktatit kanë vlerën e normave zakonore, pra krijojnë një zakon të ri.15

Faktin që Konventa e Vjenës ka pasqyruar të drejtën zakonore që ka funksionuarmë parë në këtë drejtim, e ka konfirmuar disa herë edhe Gjykata Ndërkombëtare eDrejtësisë në disa vendime e mendime këshillimore.

Kështu gjykata është shprehur se Konventa do të zbatohet edhe ndajmarrëveshjeve që janë lidhur përpara hyrjes së saj në fuqi dhe që zbatohen pas kësaj kohe,sepse ajo pasqyron të drejtën zakonore. Një mendim të tillë e gjejmë tek Kasekili/Sedudu/ Island16 Case dhe në Gabcikovo Nagymaro Project Case, ku gjykata ka vendosurtë zbatojë normat e Konventës edhe pse marrëveshjet ishin lidhur në një kohë tëmëparshme.

Kështu në Kasekili/Sedudu Island Case17, gjykata arsyeton se “Gjykata fillon dukeanalizuar se ligji i zbatueshëm në rastin në fjalë e ka burimin e vet të parë në Traktatin1890, të cilin Botswana dhe Namibia pranojnë të jetë i detyrueshëm për ta. Për sa i përketinterpretimit të kësaj Marrëveshjeje, Gjykata vëren se as Botswana as Namibia nuk janëpalë të Konventës së Vjenës për të Drejtën e Traktateve të 23 majit 1969, por të dyjakonsiderojnë se neni 31 i Konventës së Vjenës është i zbatueshëm për aq sa të pasqyron tëdrejtën ndërkombëtare zakonore.”18.

Ndërsa në Gabcikovo Nagymaro Project Case19 arsyeton se “Gjykata vëren se ajonuk ka nevojë që të diskutojë mbi çështjen e zbatueshmërisë ose jo-zbatueshmërisë nërastin konkret, të Konventës së Vjenës të vitit 1969 mbi të Drejtën e Traktateve, siçargumentohet nga Palët. Ajo ka nevojë vetëm të jenë të ndërgjegjshëm për faktin se ajodisa herë kishte mbajtur qëndrimin se disa nga rregullat e përcaktuara në këtë Konventëmund të konsiderohen si një kodifikimin të së drejtës zakonore ekzistuese. Gjykatamendon se në shumë aspekte kjo vlen edhe për dispozitat e Konventës së Vjenës lidhur mendërprerjen dhe pezullimin e veprimit të traktateve, të përcaktuara në nenet 60 deri 62.Gjykata nuk e ka humbur vëmendjen nga fakti se Konventa e Vjenës ishte në fuqi nëProtokollin e 6 shkurtit 1989, ku Hungaria dhe Çekosllovakia rënë dakord për tëpërshpejtuar përfundimin e punimeve në lidhje me Projektin e Gabckovo-Nagymaros.”

15 Anthony Aust, sipërcit., fq. 1116 Për mënyrën se si ka arsyetuar gjykata në këtë çështje, shih kapitullin 5 më poshtë17 Për më gjerë lidhur më këtë çështje, shih kapitullin V18 ICJ, Case concerning Kasikili/Sedudu Island (Botswana/Namibia), Summary of the Judgment of 13December 1999, prg 18-2019 Për më gjerësisht për këtë çështje shih kapitullin IV

5

1.2 Kuptimi i traktatit ndërkombëtar

Konventa e Vjenës bën përcaktimin e konceptit të traktatit, si pikënisje përstudimin e rregullave mbi funksionimin tyre. Neni 2/a parashikon se traktat "nënkuptonnjë marrëveshje ndërkombëtare të lidhur midis Shteteve në formë shkresore dhe tëudhëhequr nga e drejta ndërkombëtare, i cili, pavarësisht nga emërtimi i tij i veçantë,është i materializuar në një dokument të vetëm apo dy ose më shumë dokumente që lidhenme njëri-tjetrin”. Ky parashikim duket i thjeshtë dhe i kuptueshëm në pamje të parë, porproblemi qëndron kur këto elemente duhet të gjenden në praktikë tek traktate konkrete.Pra, në cilat raste një marrëveshje mes shteteve do të quhet se i plotëson kushtet për tëqenë një traktat? Për këtë nevojitet që të analizojmë të gjitha elementet e përmendura nganeni 2/a i KV dhe më pas në mënyrë paralele t’i gjemë ato në një marrëveshje të veçantë.

Nga përkufizimi i bërë nga Konventa dallojmë se një traktat është një marrëveshjeqë duhet të ketë në vetvete gjithmonë elementin “ndërkombëtarë”. Kjo do të thotë qëgjithmonë duhet të jetë e lidhur nga subjektet e së drejtës ndërkombëtare, në këtë rastshtetet.20 Lidhja e marrëveshjeve mes disa njësive territoriale të cilat juridikisht janë pjesëe të njëjtit shtet nuk përbën në vetvete një traktat sepse ato nuk kanë karakterndërkombëtar. Po kështu, nuk mund të ketë karakter ndërkombëtarë një marrëveshje elidhur nga entitete që nuk kanë cilësinë subjektit apo nuk përmbushin kushtet për të qenështetet.

Në përcaktimin e karakterit ndërkombëtar nuk ka rëndësi se cili është individi apopërfaqësuesi që e shpreh pëlqimin, e rëndësishme është që ai të përfaqësojë një shtet dhejo veten e tij dhe nga ana tjetër nuk ka rëndësi kategoria apo lloji i marrëveshjes.Konventa ka përjashtuar nga koncepti i traktatit edhe marrëveshjet që mund të rregullohennga traktatet apo norma ndërkombëtare, por që janë mes një shteti dhe një personi juridikprivat. Të tilla mund të jenë marrëdhëniet e krijuara në fushën e investimeve, mes njështeti dhe një kompanie apo një personi juridik privat i cili nuk ka shtetësinë e atij shteti.

Gjithashtu, duhet që këto palë të jenë dakord të lidhin një marrëveshje që do tëkrijojë të drejta dhe detyrime për to. Pra, të kemi shprehjen e lirë të vullneteve të palëveqë përputhen në një pikë të përbashkët që është qëllimi për të lidhur një marrëveshjendërkombëtare, që është edhe një element dallues nga lloje të tjera aktesh si janëMemorandumet e Mirëkuptimit (MeM) tek të cilat mungon qëllimi i krijimit të të drejtavedhe detyrimeve të përbashkëta. Nga ana tjetër, vullneti për të bashkëvepruar me subjektetë tjera e dallon edhe nga aktet e njëanshme apo deklaratat individuale që bëhen nga njështet i veçantë.

Në kategorinë e traktateve do të përfshihen edhe marrëveshjet e formës sëthjeshtëzuar, edhe ato të cilat janë marrëveshje të cilat palët i kanë konsideruar tëdetyrueshme dhe i kanë zbatuar, sepse vetë konventa shprehet për traktatet si“marrëveshje të lidhur” dhe jo “të përfunduara” nga palët.21 Nëse i referohemijurisprudencës së GJND, ajo ka argumentuar se që të vlerësohet nëse një marrëveshje kaqenë lidhur, ajo duhet të analizohet mbi bazën e rrethanave dhe kohës në të cilën është

20 Për kapacitetin për të lidhur traktate shih më poshte21 Mark Villiger, sipërcit. Sqaron se nënshkrimi dhe ratifikimi janë koncepte që lidhen me përfundimin etraktatit por jo me hyrjen e tij në fuqi, prandaj edhe marrëveshjet të lidhura jo duke përdorur këto mënyra tëshprehjes së pëlqimit, por që kanë hyrë në fuqi dhe zbatohen për palët mund të quhen traktate.

6

lidhur. Në çështjen e Qatar vs Bahrein22 GJND ka analizuar Regjistrimet dheprocesverbalet e Mbledhjes Vjetore të Këshillit për Bashkëpunimin e vendeve Arabe ( tëquajtura 1990 Minutes), në të cilat Ministri i Jashtëm i Barheinit dhe i Katarit kishinnënshkruar se kishin rënë dakord për formulën e propozuar mbi zgjidhjen emosmarrëveshjeve.

Katari pretendonte se palët kishin një marrëveshje ndërkombëtare të detyrueshmepër palët ndërsa Bahreini pretendonte se ky akt nuk ishte i detyrueshëm. Sipas Barheinitkjo nuk ishte një marrëveshje ndërkombëtare e regjistruar në Sekretariatin e Kombeve tëBashkuara dhe as nuk ishte lidhur kritereve që parashikonte Kushtetuta e Bahreinit.Gjykata arsyetoi “...procesverbali nuk është regjistrim i thjeshtë i një mbledhje.......por airendit angazhimet e palëve duke krijuar të drejtat dhe detyrime për palët. Ato krijojnë njëmarrëveshje ndërkombëtare”. 23

Një traktat duhet të jetë në formën e shkruar, pasi konventa nuk zbatohet nëmarrëveshjet orale. Pra, traktatet e mbështetura në këtë konventë, nëpërmjet shteteve palëtë saj duhet të jenë patjetër të trupëzuara në një akt i cili të jetë i shkruar. Mund të jetë njëakt i bërë me shkrim dore apo një akt i bërë nëpërmjet makinerive apo kompjuterëve, porqë më së paku duhet të jetë i printueshëm.

Normat mbi të cilat duhet të jetë e bazuar marrëveshja midis palëve duhet të jenëgjithmonë normat e së drejtës ndërkombëtare. Logjikisht një marrëveshje midis dy apo mëshumë shteteve do të ishte e pamundur t’i nënshtrohej një legjislacioni kombëtar. Që njëmarrëveshje të udhëhiqet nga e drejta ndërkombëtare, duhet që palët të kenë qëllimin që tëkrijojnë midis tyre të drejta dhe detyrime ndërkombëtare. Qëllimi nuk është ajo çka palëtdeklarojnë, por ajo që kuptohet nga veprimet e tyre, nga përmbajtja e aktit dhe ngarrethanat e lidhjes së traktatit.

Në çështjen e sipërpërmendur mes Qatar dhe Bahrein, Gjykata bën edhe njëarsyetim interesant lidhur me qëllimin që kanë pasur palët në këtë rast dhe arsyeton se nukështë e nevojshme të ndalemi tek gjetja e qëllimit për sa kohë vetë veprimet e palëve etregojnë atë: “Gjykata nuk e sheh të nevojshme të marri në konsideratë se çfarë mund tëkenë qenë qëllimet e Ministrit të Jashtëm të Bahreinit për këtë çështje, ose ato të ministrittë Jashtëm të Katarit. Të dy ministrat nënshkruan një procesverbal me angazhimet epranuara nga qeveritë e tyre, disa prej të cilave i kishin dhënë aplikim të menjëhershëm.Nëse ka nënshkruar një tekst të tillë, ministri i jashtëm i Bahreinit nuk është në pozitë mëpas për të thënë se ai synonte të nënshkruante vetëm për një "deklaratë të regjistrimit(procesverbal) në një kuptim politik", dhe jo për një marrëveshjendërkombëtare............Gjykata konkludon se procesverbali i 25 dhjetor 1990, si dheshkëmbimet e letrave të dhjetorit 1987, përbëjnë një marrëveshje ndërkombëtare dukekrijuar të drejta dhe detyrime për palët.”24

Sikundër e përmendëm edhe më lart, pikërisht ky qëllim për të krijuar të drejta dhedetyrime ndërkombëtare e dallon traktatin nga të gjitha aktet e tjera me karakter politikose që kanë qëllimin të vendosin ura bashkëpunimi apo parime të përgjithshme, por jo tëdrejta e detyrime mes palëve.25

22 Për më gjerë për këtë cështje, shih kapitullin 523 ICJ Repport 1994, fq. 12024 ICJ Repport 1994, fq. 121-122, prg. 27-3025 Për ndryshimet mes traktateve MeM dhe akteve unilaterale shih pikën 1.3

7

Një traktat mund të jetë i materializuar në një apo më shumë dokumente nëse palëte kanë vendosur kështu gjatë zhvillimit të bisedimeve. Materializimi në më shumë se njëdokument nuk prek fuqinë juridike të këtyre dokumenteve apo të vetë traktatit. Të tillamund të jenë rastet kur palët vendosin që traktati të jetë i materializuar në një numërparalel shkëmbimesh notash.26 Të gjitha këto dokumente kanë vlerën e traktatit origjinaldhe nuk duhet të ngatërrojmë kopjet e traktatit me materializimin e tij në më shumë se njëdokument.

Emërtimi i një traktati nuk ka rëndësi për statusin e tij juridiko-ndërkombëtar.27

Pavarësisht nëse ai quhet konventë, kartë, marrëveshje, ai mbetet njëlloj traktatndërkombëtar dhe prodhon pasoja juridike për palët si i tillë. Nëse në një traktatekzistojnë në mënyrë kumulative të gjithë komponentët e lartpërmendur, emërtimi i tijnuk luan kurrfarë roli në përcaktimin e tij si traktat. Duhet të theksojmë që të gjithë këtokomponentë janë komplementar më njëri-tjetrin dhe nuk mund të qëndrojnë të ndarë.

1.3 Ndryshimi mes traktateve dhe akteve të njëanshme

Përpara se të sqarojmë klasifikimet e traktateve ndërkombëtare mendojmë se ështëmë vlerë të diskutojmë ndryshimet mes tij dhe akteve të tjera me karakter të njëanshëm.Akt juridik i njëanshëm konsiderohet shprehja e vullnetit të një subjekti të së drejtësndërkombëtare, me qëllim që të shkaktohet ndonjë pasojë juridike, ose në raste të caktuarakrijohet, ndryshon apo shuhet një gjendje juridike.28 Duke qenë se edhe këto akte tënjëanshme shkaktojnë pasoja juridike në disa raste, mund të ndodhi që të ngatërrohen menjëra – tjetrën.

Aktet e njëanshme të pastra janë ato të cilat prodhojnë pasoja vetëm për shtetet qëi deklarojnë ose i hartojnë. Në disa raste aktet e njëanshme, pavarësisht se janë shprehje evullnetit të një palë, kërkojnë edhe pëlqimin ose pranimin e një palë tjetër, si mund të jenërezervat në një traktat, këto quhen akte të njëanshme të përziera. Këto të fundit nuk mundtë kenë statusin e traktatit edhe pse kërkojnë përgjigje ose provokojnë përgjigje ngasubjektet e tjera sepse në këtë rast mungon qëllimi për të krijuar të drejta dhe detyrimereciproke me karakter ndërkombëtar.

Sipas Grudës, aktet e njëanshme ndahen në 4 lloje kryesore : njoftimet, njohja,protesta dhe heqja dorë.29 Njoftimet janë akte të cilat njoftojnë ndryshime apo ngjarje tëndryshme të ndodhura në një shtet dhe janë akte të një rutine të zakonshme tëmarrëdhënieve ndërkombëtare të mbajtura nga shtetet e organizatat. Njohja e një shteti tëri është një akt me karakter diskrecional shumë të rëndësishëm sepse është çelësi ivendosjes në të ardhmen të marrëdhënieve diplomatike e traktatore midis palëve, hapsiparin e bashkëpunimit midis tyre. Protestat janë shprehje të një qëndrimi kundërshtuesndaj veprimeve të ndërmarra nga një shtet tjetër apo organizatë, ndërsa heqja dorë do tëthotë se një shtet heq dorë me dëshirë nga një e drejtë që ai ka në marrëdhënie me shtetete tjera.

26 Anthony Aust, sipërcit. Fq.2327 Për më gjerë shih pikën 1.428 Zejnullah Gruda, E drejta ndërkombëtare publike, fq. 283, Shtëpia Botuese Furkan- ISM - Shkup29 Po aty.

8

1.4 Klasifikimet e ndryshme të traktateve

Për traktatet ndërkombëtare doktrina ka bërë disa lloj klasifikimesh në varësi tëkriterit që ka përdorur për të bërë klasifikimin. Dy klasifikimet bazë mendojmë se janëklasifikimi sipas përmbajtjes ose të drejtave dhe detyrimeve që vendos dhe sipas numrit tëpalëve në një traktat.

Klasifikimi që ndjek përmbajtjen e traktatit i ndan ato në traktate kontrata dhetraktate ligje. Sipas këtij klasifikimi traktatet kontrata disiplinojnë një çështje të caktuarduke vendosur të drejta dhe detyrime të ndërsjella dhe reciproke midis palëve. Në këtolloj traktatesh, të drejtës së njërës palë i përgjigjet detyrimi i palës tjetër. Ndërsa traktatetligje janë më së shumti traktate që vendosin norma me karakter të përgjithshëm osestandarte të përbashkëta, por të drejtat dhe detyrimet që ato zakonisht krijojnë, janë menatyrë jo-reciproke, pra shtetet duhet t’i zbatojnë këto lloj detyrimesh në territorin e tyreose ndaj shtetasve të tyre më shumë se ndaj shteteve të tjera palë në këto traktate.

Klasifikimi tjetër, sipas numrit të palëve në traktat, i ndan ato në traktatedypalëshe dhe traktate shumëpalëshe. Traktet janë dypalëshe kur në to bëjnë pjesë dyshtete ose një shtet dhe një organizatë ndërkombëtare, ndërsa janë shumëpalëshe kur në tobëjnë pjesë më shumë se dy shtete ose organizata. Zakonisht traktatet dypalëshe janëtraktatet kontrata ndërsa ato shumëpalëshe janë traktate ligje, megjithatë nuk ka asgjë tëpërcaktuar një herë e përgjithmonë në këtë drejtim.

Përveç këtyre klasifikimeve, të cilat janë bazike, doktrina na ofron edhe lloje tëtjera klasifikimesh të mbështetura në fushën e marrëdhënieve që disiplinon traktati,shtrirjen territoriale të veprimit të traktatit, kohëzgjatjen e tij, etj. Kështu sipas Grudëstraktatet mund të ndahen në traktate me karakter universal dhe traktate me karakterrajonal.30 Traktatet e përgjithshme, universale kanë një shtrirje të gjerë në të gjithë globin,të tilla mund të jenë Karta e Kombeve të Bashkuara, ndërsa ato rajonale kanë fuqi juridikevetëm në një rajon të veçantë, si traktatet e KE.

Megjithatë jemi të mendimit se në një kohë kur edhe shtete të cilat nuk i takojnënjë rajoni brenda të cilit vepron një traktat, janë anëtarësuar në këto traktate, ky klasifikimmerr një natyre jo objektive. Kështu p.sh në Këshillin e Europës kanë statusin evëzhguesit disa shtetet jashtë kontinentit evropian si Kanadaja, ose në Organizatën përSiguri dhe Bashkëpunim në Europë,31 përveç shteteve evropiane, marrin pjesë edhe shtetenga Amerika e Veriut dhe Azia Qendrore si Kanada apo Uzbekistani.32

Në bazë të fushës që disiplinojnë traktatet mund të ishin politike, ekonomike,kulturore, etj. Kjo ndarje nuk na duket e saktë sepse paraqet dy probleme : së pari ështëshumë e vështirë të përcaktosh natyrën e një traktati duke qenë se për këtë nuk ka rregullatë sakta as nga praktika dhe as nga teoria dhe së dyti sepse është shumë e vështirë të gjeshtraktate të cilat t’i përkasin në mënyrë të mirëfilltë vetëm një fushe. Zakonisht traktatetpolitike mund të jenë të ndërthurura me ato ekonomike ose një traktat në fushën ebujqësisë mund të ketë edhe aspektin financiar të inkorporuar, etj.

Klasifikime të tjera janë traktatet e hapura e të mbyllura në varësi të mundësisë sëaderimit33 në to apo në traktate me kohëzgjatje të përcaktuara e të papërcaktuar34, por këto

30 Sipërcit.31 Në fakt aktin e Helsinkit e klasifikojmë MeM, por gjithsesi vlen si ilustrim në këtë rast32 http://www.osce.org/states33 Për me gjerë për këtë ccështje shih kap 2

9

lloj klasifikimesh përfshihen tek përmbajtja e përcaktimet që bëhen brenda tekstit tëtraktatit.

1.5 Traktatet sipas emërtimeve

Klasifikimi i traktateve sipas emërtimit të tyre ka qenë një çështje tepër e diskutuarnga doktrina, e cila herë pas here ka tentuar të bëjë një lloj sistemimi të tillë. Të gjithakëto përpjekje kanë dështuar, pasi vetë konventa e shpjegon se emërtimi nuk ka rëndësi nëpërcaktimin e statusit si traktat apo jo. Çështja e emërtimit të një traktati është një çështjee vullnetit të palëve, e vendosin ato se si duan ta emërtojnë traktatin midis tyre dhe kjonuk ndikon në fuqinë juridike që ka traktati.

Emërtimi më i përgjithshëm dhe më i saktë që palët do të duhet të përdorin kurlidhin marrëveshje që prodhojnë të drejta dhe detyrime mes tyre do të ishte termi traktat.Megjithatë shpesh palët duke mos dashur t’i japin një karakter kaq të përgjithshëm dhesolemn i quajnë me termin marrëveshje.

Një emërtim tjetër që e gjejmë shpesh është Pakti, i cili më parë është përdorur përtraktatet e aleancës ose për çështje me një rëndësi të veçantë politike për palët që elidhnin. Megjithatë, gjejmë më këtë emërtim edhe traktate të cilat vendosin të drejta dhedetyrime më karakter të përgjithshëm.

Karta është një tjetër emërtim që zakonisht iu vendoset traktateve që krijojnëorgane të caktuara me karakter ndërkombëtar, ose atyre që vendosin parime tëpërgjithshme ose standarte të përbashkëta në një fushë të rëndësishme. Të tilla mund tëjenë Karta e Kombeve të Bashkuara ose Karta Sociale Europiane. Po kështu edhe Statutetjanë akte që themelojnë institucione me karakter ndërkombëtar dhe përcaktojnë mënyrëne funksionimit të tyre.

Konventat zakonisht përdoren për marrëveshjet shumëpalëshe që disiplinojnë njëfushë të caktuar të së drejtës ndërkombëtare dhe zakonisht krijojnë të drejta dhe detyrimeme karakter të përgjithshëm, shpesh edhe joreciprok. Konventat sot janë të hartuara nëkuadër të organizatave ndërkombëtare dhe synojnë kodifikimin e fushave të së drejtësndërkombëtare.

Deklaratat janë po kështu traktate, megjithëse nga emërtimi duket sikur janë tënjëanshme dhe nuk i implikojnë palët në të drejta dhe detyrime të ndërsjellta. Ajo mund tëjetë një akt që vendos parime ose standarde të përgjithshme që duhen zbatuar nga palët,mund të jetë një akt që i prodhon efektet edhe për palë të treta ose mund të ketëpërmbajtjen e një traktati tipik me të drejta e detyrime reciproke.

Nga sa shihet, emërtimi nuk mund të përbëjë kriter për klasifikimin sistemik tëtraktateve sepse të gjitha emërtimet e përdorura kanë mbivendosje midis tyre dhe veçoritëdalluese nuk janë të qarta dhe të gjitha bashkohen në një pikë të vetme : janë traktate tëdetyrueshme për palët.

Shohim me vlerë të ndalemi shkurtimisht tek disa akte të veçanta që paraqesinelemente të traktateve por që nuk mund të qëndrojnë më vete si të tilla. Këtu përmendimprotokollet, modus vivendi dhe pactum de contrahendo.

34 Për më gjerë shih kapitullin 4, pika 4.1

10

Protokollet janë traktate plotësuese të një traktati kryesor ose amenduese të tij,duke krijuar mundësinë e përshtatjes me ndryshimet sociale e politike e ekonomike qëmund të kenë pësuar palët apo korrigjimin e problematikave që mund të ketë sjellë nëpraktikë zbatimi i traktatit kryesor. Ato nuk mund të qëndrojnë më vete pasi të drejtat dhedetyrimet që ato prodhojnë janë të lidhura me ato të krijuara nga traktati i parë. Zakonishtprotokolle të tilla i bashkëngjiten teksteve të traktatit bazë. Një lloj i veçantë iprotokolleve janë protokollet opsionale të cilat kanë veçorinë se i krijojnë palëvemundësinë që të jenë pjesë e traktatit kryesor pa u bërë pjesë e tyre.

Modus vivendi është një marrëveshje e përkohshme që i jep zgjidhje një problemimes palëve dhe që në një periudhë të mëvonshme do të rregullohet nga një traktat midistyre. 35 Pactum de contrahendo është një marrëveshje e lidhur mes palëve, me anën e tëcilës ato bien dakord që të zhvillojnë bisedime dhe të lidhin një traktat në të ardhmen përnjë çështje të veçantë. 36

Ka disa raste kur palët vendosin për traktatet emërtime të cilat korrespondojnë meakte të cilat nuk janë traktate të mirëfillta ose janë akte që i bashkëngjiten apoinkorporohen një traktati bazë. Kështu në disa raste kemi parë që palët i kanë emërtuarmarrëveshjet e tyre Memorandume Mirëkuptimi dhe kjo rrjedh nga mungesa einformacionit që mund të kenë ato lidhur me specifikat që paraqesin këto lloj aktesh.

Kështu, mund të jemi përpara dy situatave të mundshme : palët kanë krijuar njëtraktat me të drejta e detyrime po gabimisht i kanë vënë emrin MeM, ose palët kanëkrijuar një MeM dhe e kanë emërtuar gabimisht si traktat. Specifika e parë dalluese e njëMeM në krahasim me një traktat është fakti se tek i pari mungon qëllimi i palëve për tëkrijuar të drejta dhe detyrime juridike të ndërsjella, pra palët në këtë rast nuk duan njëmarrëveshje të detyrueshme midis tyre por vetëm përcaktimin e disa parimeve tëpërgjithshme të cilat ato deklarojnë se do t’i ndjekin në veprimtarinë shtetërore në njëfushë të caktuar.

Kriteret e dallimit të një MeM nga një traktat nuk janë të përcaktuara dhe pokështu saktësimi se qëllimi i palëve ishte për të krijuar të drejta dhe detyrime është shpeshi vështirë. Jemi të mendimit se në këtë rast, përveç asaj që palët kanë shprehur, duhetmbajtur parasysh edhe sjellja e tyre dhe praktika e mëparshme e shteteve. Megjithatë jo nëpak raste doktrina e ka konsideruar dallimin mes MeM dhe traktateve vetëm teorik dukepretenduar se në praktikë nuk ka ndonjë diferencë mes këtyre dy akteve për sa kohë kemiarritjen e një marrëveshje37, përmbajtja dhe qëllimi i palëve nuk janë përcaktuese në këtoraste. Duhet të kemi të qartë që ky dallim midis këtyre dy akteve rrjedh nga vetëpërcaktimi i kuptimit të traktatit të bërë nga KV.38

Memorandumet e Mirëkuptimit në disa raste e kanë të përcaktuar se ato nuk janëtë detyrueshme për palët dhe si të tilla nuk është e nevojshme të regjistrohen sipas nenit102 të Kartës së Kombeve të Bashkuar. Megjithatë shumë MeM kanë arritur pranë

35 Arben Puto, sipërcit.36 Ulrich Byerlin, Pactum de contrahendum, pactum de negotiatio, Fq. 372, Encicopedia of internacionallaw,Max Planck Institut, Nr. 7, 1985, ELSEVIER SCIENCE PUBLISHERS37 A. Aust, sipërcit. referuar tek Jan Klabbers , The concept of treaty in internacional law, The Hague, 199638 Për më gjerë shih pikën 1.2 më lart

11

Sekretariatit të kësaj organizate, por kjo nuk e konfirmon statusin si traktat të këtij aktidhe as vullnetin e palëve për këtë çështje.39

Arsyet se përse shtetet zgjedhin të lidhin MeM në vend të traktateve janë nga mëtë ndryshmet. Si më kryesoren mund të përmendim mungesën e detyrueshmërisë së tyreqë nuk e implikon shtetin në aspektin ndërkombëtar si edhe faktin që këto janë akte mëpak formale që nuk kërkojnë ndjekjen e një procedure të përcaktuar si në rastin etraktateve. Mundësia që palët të bien dakord për një MeM është shumë më e lartë dhe ngaana tjetër këto janë akte më konfidenciale pasi si e përmendëm më lart ato nuk janë tëdetyrueshme për t’u regjistruar në OKB.40

Po cili është interesi i shteteve të lidhin traktate kur MeM paskan kaq shumëavantazhe? Sigurisht që dobësia e MeM gjendet në pikën që konsiderohet edhe avantazhi isaj më i madh : mungesën e detyrueshmërisë. Për këtë shkak palët mund ta konsiderojnëmë pak ë rëndësishëm edhe t’i kushtojnë më pak vëmendje si hartimit edhe aplikimit tëtyre. Vështirë se gjejmë në të drejtën e brendshme të shteteve akte të një rëndësie tëveçantë që të parashikojnë detyrueshmërinë e akteve të tilla dhe vetëzbatueshmërinë e tyreapo bërjen të zbatueshme nëpërmjet akteve ligjore, si e gjejmë për traktatet. MegjithatëMeM nuk janë akte të parëndësishme në rendin juridik- ndërkombëtarë. Mjafton tëpërmendim këtu se Akti Final i Helsinkit dhe dokumente të nxjerra nga OSBE janëMemorandume Mirëkuptimi për palët anëtare në të, apo akte të tjera në fushën e mjedisit,etj.

Akte të tjera të cilat shpesh ngatërrohen në funksionet që ato kryejnë janëshkëmbimet e notave. E sqaruam më lart se mund të ketë raste kur shtetet vendosin qëpëlqimin për t’u lidhur nga një traktat t’a shprehin me akte të veçanta si shkëmbimi inotave. Po kështu e diskutuam më lart që traktati mund të jetë i materializuar më disa aktetë cilat mund të jenë edhe shkëmbime notash. Në raste të tjera shkëmbimet e notave mundtë jenë akte të veprimtarisë së përditshme që dikasteret të punëve të jashtme shkëmbejnëme njëra-tjetrën dhe që nuk kanë asnjë qëllimin të krijojnë të drejta e detyrime për palët.

1.6 Traktati si burim i së drejtës ndërkombëtare dhe raporti me zakoninndërkombëtar dhe normat jus cogens

Traktatet sot janë aktet më të rëndësishme me karakter juridiko-ndërkombëtar dhesi të tilla ato janë edhe burimi kryesor i të drejtës ndërkombëtare. Rritja e rolit të traktatitsi burim erdhi në mënyrë paralele me zhvillimin e kodifikimit kur një pjesë e normavezakonore u shndërruan në traktate dhe normalisht vendin e zakonit si burim e zuri traktati.Vendi që kanë traktatet në raport me burimet e tjera të së drejtës ndërkombëtare dheveçanërisht me zakonin është diskutuar shumë, duke pasur parasysh që në të drejtënndërkombëtare nuk kemi një përcaktim të hierarkisë së normave, të ngjashme merenditjen që bëhet në të drejtën e brendshme.41

E vetmja dispozitë në të cilën mund të themi se kemi një renditje hierarkike tëburimeve është neni 38 /1 i Statutit të Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë, sipas të cilit

39 Anthony Aust, sipërcit.40 Po aty.41 Si bën p.sh neni 116 i Kushtetutës sonë, që do të sqarohet më poshtë

12

: “Gjykata, funksioni i të cilës është që të vendosë në përputhje me të drejtënndërkombëtare për mosmarrëveshjet që i janë paraqitur, duhet të zbatojë:1. Traktatet ndërkombëtare, (qoftë të përgjithshme ose të veçantë.....)2. Zakonin ndërkombëtar, si dëshmi e një praktikë e përgjithshme e pranuar si ligj3. Parimet e përgjithshme të së drejtës të njohura nga kombet e qytetëruara;4. Në pajtim me dispozitat e nenit 59/3 vendimet gjyqësore dhe mësimet eautorëve më të kualifikuar të kombeve të ndryshme, si ndihmës për përcaktimin erregullave të së drejtës.”42

Ky parashikim vendos traktatin në vendin e parë dhe më pas zakoninndërkombëtar. Po kështu vetë Konventa e Vjenës duket se e përcaktojnë raportin mes tyreqë në preambulën e saj, ku me fjalinë “Duke pohuar që rregullat e së drejtës zakonorendërkombëtare do të vazhdojnë të drejtojnë çështjet e parregulluara nga dispozitat ekësaj Konvente”, nënkupton se burim i parë janë traktatet e më pas zakoni ndërkombëtar.

Megjithatë nuk ka dyshim se të dyja këto burime kanë ndërveprim me njëra-tjetrën, pasi ashtu si e përmendëm më lart, traktati shërben si normë e re zakonore përsubjektet që nuk janë palë në të por që zbatojnë normat e tij, ashtu sikundër zakonishërben si bazë mbi të cilin mund të hartohen traktate në të ardhmen ose plotësonboshllëqet normative që mund të krijohen nga traktatet.

Diskutimet lidhur me hierarkinë e burimeve të së drejtës ndërkombëtare dheraportin mes traktatit dhe burimeve të tjera e kanë marrë shtysën kryesore nga ekzistencae normave jus cogens me të cilat asnjë normë apo traktat nuk mund të bjerë nëkundërshtim pasi në këtë rast mbi to rëndon “sanksioni” i pavlefshmërisë. Norma të tillajanë të përcaktuara nga neni 53 i KV si norma të njohura dhe të pranuara nga komunitetindërkombëtar i shteteve në përgjithësi si norma të cilat nuk mund të cënohen dhe nukmund të modifikohen përveçse me norma të së njëjtës natyrë. Kjo do të thotë që norma tëtilla qëndrojnë mbi të gjithë të tjerat, qofshin këto të parashikuara në traktate apo nganorma zakonore.Tre momente kryesore të bien në sy nga ky përkufizim i ofruar nga Konventa :

1) Njohja nga komuniteti ndërkombëtar i shteteve në përgjithësi2) Pranimi nga komuniteti ndërkombëtar i shteteve në përgjithësi3) Vetë koncepti i komuniteti ndërkombëtar i shteteve në përgjithësi

Të tria këto momente shfaqen problematike kur një organ ndërkombëtar do të provojënëse një normë është jus cogens apo jo, pasi përpara tij shfaqen dy detyra : të vërtetojëekzistencën e normës si të tillë dhe më pas njohjen e saj nga komuniteti ndërkombëtar ishteteve.43 Po kështu një vështirësi e tjetër në procesin e të provuarit është edhe vërtetimi ipranimit të tyre si norma të detyrueshme dhe të paderogueshme.

Vetë koncepti i komunitetit ndërkombëtarë të shteteve në tërësi është një koncept igjerë dhe i paqartë dhe po kështu edhe listimi se cilat janë norma të paderogueshme. Kanjë sërë traktatesh për të drejtat e njeriut që përcaktojnë një kategori të drejtash si tëpaderogueshme, por parashikimi nga një traktat nuk është një kriter që tregon se njënormë është e tillë është jus cogens.44

42 Statuti i GJND, Neni 3843 Ali Sadat-Akhavi, Methods of Resolving Conflicts Between Treaties, Martinus Nijhoff Publishers, 2003,Leiden/Boston, fq. 5144 Po aty.

13

Një lloj tjetër normash me karakter të përgjithshëm janë ato që përmbajnëdetyrime erga omnes. Këto janë detyrime shumë të rëndësishme dhe për këtë arsye tëgjitha shtetet kanë interes t’i zbatojnë. Një normë jus cogens, si e përmendëm më lart idrejtohet komunitetit të shteteve në tërësi dhe për këtë arsye mund të themi me siguri qëdetyrimet e vendosura prej tyre janë më karakter të përgjithshëm, erga omnes. Tëanasjellën e këtij pohimi nuk e themi dot, sepse jo çdo detyrim erga omnes është njënormë jus cogens, pra jo çdo detyrim erga omnes është aq i rëndësishëm sa të qëndrojëmbi çdo normë tjetër.

1.7 Parimet kryesore të së drejtës së traktateve.

E drejta e traktateve udhëhiqet nga disa parime themelore të cilat palët irespektojnë gjatë zbatimit të traktatit. Ndër këto parime, si me një rëndësi të veçantëtheksojmë parimin pacta sunt servanda, parimin e mirëbesimit, parimi i pëlqimit të lirë,parimin e barazisë, parimin e reciprocitetit, dhe mungesa e fuqisë prapavepruese. Ngakëto parime që qëndrojnë në qendër të procesit traktatbërës, në preambulën e Konventëssë Vjenës gjejmë të shprehur parimin pacta sunt servanda, parimin e mirëbesimit, parimine pëlqimit të lirë dhe parimin e barazisë.45

Parimi pacta sunt servanda (paktet duhen zbatuar) është parimi më i rëndësishëm isë drejtës së traktateve. Ky parim do të thotë se një traktat i lidhur mes palëve, ka efekt tëdetyrueshëm për to dhe duhet zbatuar. Ai parashikohet në nenin 26 të KV“Çdo traktat nëfuqi është detyrues për palët në të dhe duhet të kryhet prej tyre në mirëbesim”.

Parimi pacta sunt servanda zbatohet për ato marrëveshje të cilat kanë hyrë në fuqi,ndërsa për ato që mund të kenë kaluar fazën e nënshkrimit por jo të ratifikimit nuk mundtë përdoret.46 Gjithashtu ky parim është ekskluziv për marrëveshjet e rregulluara nga edrejta ndërkombëtare, ndërkohë që nuk zbatohet për marrëveshje që rregullohen nga edrejta e brendshme e një shteti. Duhet të kemi parasysh se parimi pacta sunt servandaështë një rregull qe ka fleksibilitet, pasi ai zbatohet si për traktatet mes shteteve ashtuedhe për ato mes subjekteve të tjera që nuk rregullohen nga KV dhe po ashtu zbatohetedhe për marrëveshjet të cilat nuk janë në formën e shkruar.47

Parimi pacta sunt servanda nënkupton që traktatet duhen zbatuar pavarësisht nganormat e së drejtës së brendshme apo zhvillimet në shtetet palë dhe këtë e përforcon edhevetë KV me nenin 46 të saj. Po kështu ky parim nënkupton se shtetet nuk duhet të lidhintraktate të ardhshme që bien në kundërshtim me traktatin e lidhur mes tyre dhe se nukmund të pushojnë fuqinë juridike të tij në mënyrë arbitrare,48 pa marrë parasysh dispozitat

45 Preambula e KV shprehet “... Duke theksuar se parimet e pëlqimit të lirë dhe të mirëbesimit dhe rregullipacta sunt servanta janë të njohura universalisht...... Duke mbajtur parasysh parimet e së drejtësndërkombëtare të mishëruara në Kartën e Kombeve të Bashkuara, si parimet e të drejtave të barabarta dhetë vetëvendosjes së popujve, barazisë së sovranitetit dhe të pavarësisë së të gjithë shteteve,”46 Për më gjerë shih kapitullin 2, ku i referohemi vendimit 15/10 të GJK shqiptare47 Manfred Lachs, Pacta sunt servanda, Enciclopedia of public International Law, Encyclopedia of PublicInternational law , 7/1985, Max Planck Institut, ELSEVIER SCIENCE PUBLISHERS, Nethelands, Fq. 36748 Zejnullah Gruda, sipercit. fq. 323

14

e vendosura nga konventa (përveç rasteve kur jemi përpara paaftësisë për të përmbushurdetyrimet49).

Parimi i pëlqimit të lirë të palëve për të qenë të lidhura nga një traktat nënkuptonse procesi i krijimit të vullnetit të shtetit apo organizatës apo përfaqësuesit të tyre duhet tëjetë i lirë dhe i pa ndikuar nga subjekte të tjera apo faktorë të jashtëm dhe po kështu shtetiapo organizata në emër të të cilit zhvillohen bisedimet të mos jetë i/e detyruar nga ndonjësubjekt tjetër. Nga ky parim përshkohet e gjithë konventa por veçanërisht seksioni I iPjesës së Dytë të saj që parashikon procedurën e lidhjes së traktatit.

Parimi i mirëbesimit kërkon për palët që në marrëdhëniet mes tyre të veprojnë mendershmëri dhe drejtësi, të shprehin qëllimet e tyre me vërtetësi dhe të mos marrinpërfitime të padrejta që mund të vijnë nga interpretimet e gabuara të marrëveshjeve mestyre.50 Parimi i mirëbesimit në të drejtën e traktateve gjen zbatim në dy institute,nënshkrimi dhe interpretimi. Sa i përket nënshkrimit, ai nuk është një mënyrëpërfundimtare për shprehjen e pëlqimit të palëve, pasi për marrëveshje të një rëndësie tëveçantë kërkohet edhe ratifikimi nga organet kompetente shtetërore.51

Kështu gjatë kohës nga nënshkrimi deri tek ratifikimi, palët duhet të sillen nëmirëbesim midis tyre dhe të mos kryejnë asnjë veprim i cili bie në kundërshtim meobjektin dhe qëllimin traktatit.52 Kjo bëhet për të mbrojtur palët nënshkruese të traktatitnga veprimet me keqbesim të një shteti, i cili mund të synojë të përfitojë ose të cënojë tëdrejtat që shteteve të tjera do t’i njihen pas hyrjes në fuqi të traktatit.

Ndërsa me interpretimin ky parim lidhet ngushtësisht, sepse mund të themi qëbazat e krijimit të tij vijnë pikërisht nga interpretimi i ngushtë literal i marrëveshjeve qëshpesh sillnin zbatimin e gabuar të tyre, apo abuzimin e njërës nga palët. Për këtë arsye upa e nevojshme që palët të përfshinin në marrëveshjet e tyre detyrimin për ta interpretuardhe zbatuar atë në mirëbesim. Konventa e Vjenës parashikon se traktatet duhet tëinterpretohen në mirëbesim nga palët, duke mbajtur parasysh kuptimin e zakonshëm tëtermave, si edhe kontekstin në të cilin është përcaktuar objekti dhe qëllimi i traktatit.53

Kjo tregon që palët nuk duhet të ndalen vetëm tek kuptimi i fjalës, por tek mënyra epërdorimit të saj midis tyre, si edhe faktorë të tjerë të cilët kanë ndikuar në hartimin etekstit të traktatit. 54

Parimi i reciprocitetit është një parim që qëndron në themel të çdo marrëdhëniejuridike, por në rastin e traktateve rëndësia dhe efekti i këtij parimi është më i dukshëm,sepse pavarësisht nga natyra apo përmbajtja çdo traktat udhëhiqet nga ky parim.55 Parimi i

49 Për më gjerë për këtë çështje, shih kapitullin 450 Anthony D’Amato, Good Faith, Enciclopedia of public International Law, Encyclopedia of PublicInternational law , 7/1985, Max Planck Institute, ELSEVIER SCIENCE PUBLISHERS, Nethelands, Fq.10751 Shih kap 2, pika 2.1.3 a dhe b52 Neni 18 i KV parashikon se “Një Shtet është i detyruar që të mos kryejë akte të cilat do të dëmtoninobjektin dhe qëllimin e një traktati në rastet kur : (a) ai ka nënshkruar traktatin ose ka shkëmbyerinstrumentet që e bëjnë traktatin subjekt të ratifikimit, pranimit ose miratimit, derisa ai të ketë bërë të qartëqëllimin e tij për të mos qenë palë në traktat; (b) ai ka shprehur pëlqimin e tij për të qenë i lidhur ngatraktati, deri në momentin e hyrjes në fuqi të tij dhe me kusht që kjo hyrje në fuqi të mos jetë vonuar pashkaqe të arsyeshme.”53 Neni 31/1 i KV54 Për më gjerë lidhur me inetrpretimin shih kapitullin 555 Bruno Simma, Reciprocity, fq. 400, Enciclopedia of public International Law, Encyclopedia of PublicInternational law , 7/1985, Max Planck Institut, ELSEVIER SCIENCE PUBLISHERS, Nethelands,

15

reciprocitetit do të thotë që palët janë të lidhura në një marrëdhënie të ndërsjellë mes tyreme të drejta e detyrime që zbatohen ndaj njëra-tjetrës. Një pjesë e mirë e instituteve të sëdrejtës së traktateve kërkojnë që shprehjes së vullnetit të njërës palë apo veprimit të tyre,t’i përgjigjet pranimi ose kundërshtimi nga palët e tjera në traktat.56

Parimi i reciprocitetit nuk është një çështje e aspektit formal, pra nuk nevojitetthjesht të jetë i pasqyruar në tekstin e traktatit, por duhet të jetë substancial dhe të shfaqetnë barazpeshimin e përfitimeve të ndërsjellta që palët kanë nga realizimi i marrëdhëniestraktatore.57 Gjithashtu, në zbatim të parimit të reciprocitetit, në traktatet dypalëshe menatyrë kontraktuale zakonisht detyrimit të njërës palë i përgjigjet e drejta e palës tjetër.Reciprociteti nuk është i dukshëm në traktatet shumëpalëshe që krijojnë të drejta dhedetyrime të përgjithshme, sepse zakonisht të drejtat e përfituara nga këto traktate nuksjellin ndonjë përfitim material e konkret ndërsa detyrimet që rrjedhin prej tyre secila ngapalët i zbaton në mënyrë të pavarur në territorin dhe ndaj shtetasve të saj, prandaj nëdoktrinë quhen edhe detyrime joreciproke.

Megjithatë parimi i reciprocitetit qëndron njëlloj edhe në themel të këtyre llojtraktateve, për sa kohë palët janë pjesë e tyre me të drejta dhe detyrime që janë tëdetyrueshme të zbatohen për të arritur një qëllim të përbashkët. Po kështu, përveçmënyrës së zbatimit të detyrimeve, palët në traktate të tilla kanë marrëdhënie reciprocitetilidhur me pushimin e fuqisë juridike, rezervat, zgjidhjen e mosmarrëveshjeve, etj.

Në Konventën e Vjenës nuk gjejmë parashikime për parimin e reciprocitetit edhepse prezenca e tij është kaq e domosdoshme në një traktat. Megjithatë ai lidhet dhe rrjedhnga parimi i barazisë midis palëve, sepse është barazia ajo që synon që palët të lidhennjëlloj me të drejta dhe detyrime. Parimi i barazisë do të thotë se palët kanë të drejta dhedetyrime të njëjta dhe të barabarta në një traktat (dhe kjo rrjedh nga parimi i barazisë sësovranitetit) dhe jo një palë të ketë vetëm të drejta dhe pala tjetër vetëm detyrime ose qënjë palë të ketë më shumë të drejta e përfitime kurse pala tjetër të ketë detyrime më tërënda.58

Traktatet e pabarabarta u zhvilluan shumë gjatë periudhës së kolonive ku shtetet efuqishme lidhnin marrëveshje me kolonitë ndaj të cilave vendosnin kushte rënduese. Njërast i tillë ka qenë Kina e cila ka lidhur një sërë traktatesh me vendet europiane, me anën etë cilave u siguroheshin atyre privilegje të ndryshme. Shumë të përhapura kanë qenëmarrëveshjet me anën e të cilave këto vende i impononin Kinës regjimin ekapitulacioneve.

Kështu Traktati i Miqësisë, Tregtisë dhe Lundrimit i lidhur mes Kinës dheBelgjikës në vitin 1865, i jepte Belgjikës një sërë privilegjesh dhe siguronte për të, tëdrejtën ekskluzive për të ndryshuar traktatin. Në kohën kur Kina pretendoi të ndryshontetraktatin, lindi një mosmarrëveshje mes saj dhe Belgjikës, për të cilën Kina iu drejtuaGJPDN. Në gjykatë Kina pretendoi që në traktat nuk ishin respektuar parimi i barazisëdhe reciprocitetit dhe se do të pranonte këtë gjykim nëse ai do të bëhej mbi bazën eparimit ex aequo et bone dhe jo në bazë të traktatit në të cilin prekej thelbi i parimit të

56 Të tilla mund të jenë raste e pushimit të fuqisë juridike të një traktati, pranimi e kundërshtimi i rezervave,etj. Për më gjerë shih kapitullin 3 dhe 457 Bruno Simma, sipërcit.58 Werner Morvay, Unequal treaties, fq. 514, Enciclopedia of public International Law, Encyclopedia ofPublic International law , 7/1985, Max Planck Institute, ELSEVIER SCIENCE PUBLISHERS, Nethelands

16

barazisë.59Kjo çështje nuk u zgjidh nga gjykata sepse palët kishin nisur bisedimet përlidhjen e një traktati të ri dhe i bënë kërkesë gjykatës për pushimin e çështjes.

Në Konventën e Vjenës, nuk përmenden traktatet e pabarabarta dhe as ndonjë“sanksion” pavlefshmërie lidhur me to (përveçse kur janë lidhur nën shtrëngim), por po tëbëjmë një interpretim tërësor të të gjithë dispozitave të konventës dhe të parashikimit tëkëtij parimi në preambul, kuptojmë që ai përshkon të gjithë të drejtën e traktateve.

Mungesa e fuqisë prapavepruese të traktateve do të thotë që ato rregullojnëmarrëdhëniet që nga momenti i hyrjes së tyre në fuqi e në të ardhmen dhe nuk mund tëpërdoren ndaj marrëdhënieve që kanë nisur përpara hyrjes së tyre në fuqi, përveç se kurpalët bien dakord për këtë gjë. Diskutuam më lart se si traktati mund të konsiderohet sinormë e së drejtës zakonore dhe të zbatohet për shtetet të cilat nuk janë palë në të. Në këtërast normat e traktatit mund të zbatohen edhe me fuqi prapavepruese sepse konsiderohensi norma të së drejtës zakonore. Veçanërisht si të tilla janë trajtuar në disa raste normat ekonventës së Vjenës lidhur me interpretimin e marrëveshjeve në të cilat janë palë shteteqë nuk janë pjesë e konventës.60

1.8 Aftësia për të lidhur traktate dhe subjektet që mund të jenë palë në një traktat

Trajtuam më lart se sipas Konventës së Vjenës 1969 “Për të drejtën e traktateve”,"traktat" nënkupton “një marrëveshje ndërkombëtare të përfunduar midis Shteteve nëformë shkresore dhe të udhëhequr nga e drejta ndërkombëtare, i cili, pavarësisht ngaemërtimi i tij i veçantë, është i materializuar në një dokument të vetëm apo dy ose mëshumë dokumente që lidhen me njëri-tjetrin”61. Nga ky përkufizim kuptohet qartë që sisubjekte me aftësinë për të lidhur traktate kjo Konventë përcakton shtetet.62

Ashtu si e kemi përmendur personaliteti juridik i shteteve përbëhet nga zotësiajuridike dhe zotësia për të vepruar dhe për të realizuar zotësinë për të vepruar subjektetduhet të hyjnë në marrëdhënie me subjekte të tjera të së drejtës ndërkombëtare. Mënyrakryesore e krijimit të marrëdhënieve ndërkombëtare është lidhja e traktatevendërkombëtare, pra rrjedhimisht edhe mënyra kryesore e zbatimit të zotësisë për tëvepruar që tregon se subjekti ka personalitet juridik.

Traktatet mes shteteve shprehin pikërisht aftësinë e tyre traktatbërëse dhe mund tëlidhen nga kryetarët e shteteve, të qeverive ose nga organe të tjera shtetërore në varësi tëfunksionit të tyre dhe llojit të marrëveshjes, kompetencë e cila varet edhe nga rregullimete brendshme të çdo shteti. Pavarësisht nga organi shtetëror që lidh traktatin, kjo nukndikon fuqinë juridike të traktatit dhe detyrueshmërinë e zbatimit të tij.

Me “shtet” kuptohet një entitet që ka një territor, një popullsi, një qeveri, por mbitë gjitha gëzon sovranitet në të dyja aspektet e tij si të brendshëm edhe të jashtëm.Megjithatë historia e të drejtës ndërkombëtare ka njohur dhe njeh raste kur edhe pse nukekzistojnë të plotë këto elemente, disa entitete kanë mundur të jenë pjesë në traktate të

59 Xhezair Zaganjori, Regjimi i kapitulacioneve, Denoncimi i traktatit m eBelgjikën, fq. 206, Jurisprudencëdhe praktikë ndërkombëtare60 Mund të përmendim rastin Kasekili/Sedudu Island ICJ, për më gjerë shih kapitullin 561 Konventa e Vjenës “Për të drejtën e traktateve mes shteteve” 1969, neni 262 Në nenin 1 të Konventës, parashikohet se : “Kjo Konventë zbatohet në traktatet midis shteteve”

17

ndryshme. Ka disa raste nga praktika të trajtuara si entitete me të drejtën për të lidhurtraktate.

Këtu mund të përmendin rastin e Vatikanit, i njohur si mikroshtet me qëllimin embrojtjes dhe mbështetjes së parimeve morale e fetare të Selisë së Shenjtë. Territori i tijshtrihet në qytetin e Vatikanit ku ndodhen ndërtesat ku ushtrojnë veprimtarinëfunksionarët e papatit (të cilët janë dhe popullsia rezidente e shtetit). Selia e Shenjtë ka tëdrejtën të lidhë marrëveshje me shtetet të tjera dhe ka statusin e vëzhguesit në Organizatëne Kombeve të Bashkuara.

Me interes është të analizojmë rastet e shteteve federative, pra të atyre shteteve tëcilat sipas akteve të brendshme kushtetuese janë të ndara në disa njësi autonome.Zakonisht, në rastin e shteteve federative, njësitë e federuara nuk kanë sovranitet, pasi ai itakon federatës. Megjithatë në këtë rast është e rëndësishme ndarja e kompetencave mesfederatës dhe njësive, pasi këto të fundit kanë kompetencat ekskluzive për disa çështje,për çështje të tjera i ndajnë kompetencat me federatën, ndërsa nuk kanë fare kompetencëpër një kategori çështjesh, por gjithsesi kjo varet nga përcaktimet e bëra në aktetkushtetuese të çdo federate.63 Sa i takon aftësisë për të lidhur traktate në parim kjo ështënjë e drejtë e federatës dhe gjithmonë është kjo e fundit që del si subjekt me personalitetjuridik ndërkombëtar.

Megjithatë në praktikë janë parë raste kur njësitë federative kanë pasur aftësi tëlidhin traktate të natyrave ekonomike e kulturore. Në raste të tjera është vetë kushtetutafederale ajo që iu lejon këtyre njësive që me miratimin e federatës të lidhin marrëveshjeqë lidhen me interesat e asaj njësie, këtu mund të përmendim rastin e Zvicrës oseGjermanisë marrëveshjet e njësive të federuara të të cilave kërkojnë miratiminpërfundimtar të federatës.64

Kështu ne nenin 32 të Kushtetutës së Republikës Federale Gjermane parashikohetse “1)Marrëdhëniet me shtete të tjera janë në kompetencë të federatës. 2)Përparapërfundimit të një traktati që lidhet me rrethana të veçanta të një shteti (landi)65, ky shtetduhet të konsultohet në një kohë të shkurtër 3)për aq sa ka fuqi legjislative, një shtet(land) me pëlqimin e qeverisë mund të përfundojë traktate me shtete të tjera”.66 Pra, sishihet njësitë federale ose landet kanë të drejtë të lidhin traktate me miratimin e qeverisedhe vetëm për çështje që lidhen me rrethanat e veçanta (interesat) të çdo shteti.

Ndërsa në Kushtetutën e Konfederatës së Zvicrës i kushtohen 3 nene të veçantamarrëdhënieve me shtetet e tjera. Konkretisht në nenin 5467 parashikohet se e drejta për tëlidhur traktate i takon Konfederatës, e cila duhet të kujdeset për promovimin e të drejtavetë njeriut dhe bashkëjetesës paqësore mes shteteve duke mbrojtur dhe respektuar të drejtate kantoneve.68 Neni 5569 parashikon të drejtën e kantoneve për të marrë pjesë në politikën

63 A. Aust, Modern treaty law and practice, fq. 63, Cambridge University Press, 200764 Po aty,65 “Landi” është njësi federative gjermane66 The Constitution of Federal Republic of Germany May 23, 1949, neni 3267 Contitution of Switzerland Confederation, neni 54 “1. Marrëdhëniet me jashtë janë kompetencë ekonfederatës. 2. Konfederata do të sigurojë që pavarësia e Zvicrës dhe mirëqenia e saj është e garantuar;në mënyrë të veçantë do të ndihmojë në zbutjen e nevojës dhe varfërisë në botë dhe promovimin erespektimit të të drejtave të njeriut dhe demokracisë, bashkëjetesën paqësore të popujve, si dhe konservimine burimeve natyrore. 3. Ajo do të respektojë kompetencat e kantoneve dhe do të mbrojë interesat e tyre.”68 “Kanton” është njësi federative zvicerane

18

e jashtme dhe për tu njoftuar nga Konfederata në rastet kur vendimet e politikës sëjashtme prekin interesat e tyre si edhe të drejtën e tyre në këtë rast për të marrë pjesë nënegociata.

Neni 5670 parashikon se Kantonet kanë të drejtën të lidhin traktate që shtrihenbrenda kompetencave të tyre me kushtin që ato të mos bien në kundërshtim meKushtetutën dhe të njoftohet Konfederata. Kantonet kanë të drejtë të lidhin marrëveshjevetëm të një rëndësie të vogël dhe me funksionarë të jashtëm të nivelit të ulët, sepse tëtjerat i lidh Konfederata.71Mund të ketë edhe raste kur aftësia për të lidhur traktate ndahetnë varësi të natyrës së traktatit mes njësive të federuara dhe federatës, si mund tëpërmendim rastin e Belgjikës.

Gjithsesi, jemi të mendimit që aftësia për të bërë traktate duhet të jetë e federatëspër disa arsye. Së pari, për vetë mënyrën se si funksionon federata, lidhja e traktateve ngaorganet qendrore do të mundësojë një zbatim më uniform të traktatit dhe të përmbushjessë të drejtave dhe detyrimeve që rrjedhin prej tij (megjithëse duhet të pranojmë që ka teorinë të drejtën ndërkombëtare që pretendojnë se ndarja e pushtetit legjislativ mes federatësdhe njësive të federuara e vështirëson zbatimin e traktateve). Së dyti, mbetet gjithmonë epranishme çështja e përgjegjësisë ndërkombëtare dhe mënyrës se si do të zbatohensanksionet në rastet kur traktati i shkelur është nënshkruar nga një njësi e vetme efederatës.

Çështja e aftësisë për të lidhur traktate është diskutuar edhe në rastet e territorevejoautonome që kanë qenë nën administrimin e shteteve të tjera, për të cilat mund të thuhetse nuk kanë qenë subjekte me personalitet juridik ndërkombëtar derisa ato nuk kanëgëzuar sovranitet të plotë. Në raste të tilla traktatet lidheshin gjithmonë nga shtetet të cilati administronin këto territore, ose në rastet kur lidheshin nga personat të cilët ishin në kryetë organeve qeverisëse të këtyre territoreve, kjo bëhej duke marrë pëlqimin e shtetitadministrues. Raste të tilla nga praktika ka pasur mjaft nëse kujtojmë sistemin emandateve apo kujdestarisë si edhe rastet e territoreve joautonome të OKB.

Gjithsesi, aftësia për të lidhur traktate e entiteteve të ndryshme varet shumë edhenga lloji ose natyra, qëllimi i traktateve dhe parashikimet e tyre. Ka traktate të cilat eparashikojnë shprehimisht që palë të tyre mund të jenë shtetet, ndërsa ka të tjera të cilatparashikojnë se pjesë në to mund të bëhen jo vetëm shtetet, por edhe entitete të cilat kanëtë drejtën e vetëqeverisjes.72

Pas Luftës së Dytë Botërore u përhap shumë fenomeni i organizatavendërkombëtare, të cilat u quajtën subjektet e dyta të së drejtës ndërkombëtare, passhteteve. Komisioni i të Drejtës Ndërkombëtare në komentarin e tij shpjegon se vendimi

69 Contitution of Switzerland Confederation, neni 55 “1. Kantonet do të konsultohen në vendimet e politikëssë jashtme që ndikojnë në kompetencat e tyre ose interesat e tyre thelbësore. 2. Konfederata do të informojëkantonet plotësisht dhe në kohën e duhur dhe do të konsultohet me ta. 3. Pikëpamjet e kantoneve janë të njërëndësie të veçantë në qoftë se kompetencat e tyre janë të prekur. Në raste të tilla, kantonet do të marrinpjesë në negociatat ndërkombëtare në mënyrën e duhur.”70 Contitution of Switzerland Confederation, neni 56 “Një Kanton mund të lidhë traktate me shtetet e huajapër çështjet që shtrihen brenda fushës së kompetencave të tij. 2. Traktate të tilla nuk duhet të bien ndesh meligjin apo interesat e Konfederatës, ose me ligjin e çdo kantoni tjetër. Kantoni duhet të informojëKonfederatën para përfundimit të një traktati të tillë. 3. Një Kanton mund të merret direkt me autoritetet ehuaja të rangut më të ulët; në raste të tjera, Konfederata do të zhvillojë marrëdhëniet me shtetet e huaja nëemër të një kantonit.”

72 A. Aust, Modern treaty law and practice, fq. 63, Cambridge University Press, 2007

19

për të mos përfshirë në Konventën e Vjenës 1969, traktatet e lidhura nga organizatatndërkombëtare lidhet me faktin se “traktatet e lidhura nga organizatat ndërkombëtarekanë shumë karakteristika specifike të cilat do ta vononin dhe do ta komplikonin krijimindhe miratimin e Konventës”.

E drejta e organizatave ndërkombëtare për të lidhur traktate u sanksionua më pasnga Konventa e Vjenës e vitit 1986, e cila ka zgjeruar rrethin e subjekteve dukeparashikuar me këtë aftësi edhe organizatat ndërkombëtare.73 Nga vetë përkufizimi isubjekteve të së drejtës ndërkombëtare si “person ndërkombëtar i cili ka të drejta dhedetyrime që rrjedhin nga traktatet ndërkombëtare dhe nga burime të tjera të së drejtësndërkombëtare”74 kuptojmë se aftësia për të lidhur traktate ndërkombëtare nuk është një edrejtë ekskluzive vetëm e shteteve.

Konventa e Vjenës e vitit 1986 pasqyron në pjesën më të madhe normat eKonventës së vitit 1969, sigurisht me adaptimet e nevojshme dhe në paragrafin 11 tëpreambulës parashikon pikërisht aftësinë e organizatave për të lidhur traktate “organizatatndërkombëtare kanë aftësi të lidhin traktate të nevojshme për të ushtruar veprimtarinë etyre dhe për të përmbushur qëllimet e tyre”.

Rëndësia e traktateve sa i përket organizatave ndërkombëtare është e qartë po tëkujtojmë faktin që organizatat ndërkombëtare krijohen nga traktatet mes shteteve. Këtuduhet të kemi parasysh që këto lloj traktatesh që janë traktate shumëpalëshe të cilatkrijojnë një organizatë ndërkombëtare disiplinohen si nga KV e vitit 1969 e cila në nenin5 parashikon se “mund të zbatohet ndaj çdo traktati që përbën instrumentin e themelimittë një organizate ndërkombëtare”, por nuk ndikon në rregullat e brendshme tëorganizatës,75 për rastet kur palë janë vetëm shtetet. Po kështu edhe nga KV 1986 qëparashikon se kur në traktatin që themelon një organizatë ndërkombëtare janë palë sishtete ashtu edhe organizata të tjera paraekzistuese mund të përdoren parashikimet e nenit5 të saj.76

Nga ana tjetër duke qenë subjekte të së drejtës ndërkombëtare është e rëndësishmetë trajtohet aftësia e tyre për të lidhur traktate si pjesë e personalitetit juridikndërkombëtar, për më tepër në një kohë kur këto organizata janë bërë qendra tërëndësishme të hartimit të vetë traktateve, si disiplinohet në Konventën e Vjenës të vitit1986.

Organizatat ndërkombëtare janë subjekte të derivuara nga shtetet, të cilat me anëtë traktateve i krijojnë ato dhe është e kuptueshme që janë po këto shtetet që përcaktojnëkufijtë e personalitetit juridik të organizatave. Personaliteti juridik është i kufizuar ngavetë objekti i veprimtarisë së tyre, pasi të drejtat dhe detyrimet e marra përsipër nga

73 Ne nenin 1 të kësaj Konvente përcaktohet se : “Kjo Konventë zbatohet për:(a) traktatet midis një ose më shumë Shteteve dhe një ose më shumë organizatave ndërkombëtare dhe (b)traktatet midis organizatave ndërkombëtare. Ndërsa në nenin 2/a) përcaktohet se : ““traktat” do të thotënjë marrëveshje ndërkombëtare e rregulluar nga e drejta ndërkombëtare dhe e realizuar në formë tëshkruar: (i) midis një ose më shumë shteteve ose më shumë organizatave ndërkombëtare; ose (ii) midisorganizatave ndërkombëtare,”74 A.Puto, E drejta ndërkombëtare publike, fq 91, Shtëpia Botuese Albin, 201375 Neni 5 I KV 1969 parashikon se : “Kjo Konventë zbatohet ndaj çdo traktati i cili është instrumentithemelues i një organizate ndërkombëtare dhe ndaj çdo traktati të miratuar brenda një organizatendërkombëtare pa cenuar asnjë prej rregullave përkatëse të organizatës.76 Në nenin 5 të KV 1986 parashikohet se : “Kjo Konventë zbatohet për çdo traktat midis një apo më shumëShteteve dhe një apo më shumë organizatave ndërkombëtare që është instrumenti përbëres i një organizatendërkombëtare pa rënë ndesh me ndonjë nga rregullat përkatëse të organizatës.”

20

organizatat nuk mund të shkojnë përtej fushës ku ato ushtrojnë aktivitetin.77 Kjo idembështetet më së miri në KV 1986, ku në nenin 6 parashikohet se “Aftësia e njëorganizate ndërkombëtare për të lidhur traktate drejtohet nga rregullat e asajorganizate.” Gjithashtu personaliteti juridik i organizatave ndërkombëtare kufizohet edheshtrirja që ka organizata, nëse është me shtrirje universale apo rajonale.

Gjithsesi, personaliteti juridik i organizatave ndërkombëtare është i ndarë ngapersonaliteti juridik i shteteve anëtare të tyre. Duke qenë i tillë, traktatet e lidhura ngaorganet kryesore të organizatave ndërkombëtare ngarkojnë me të drejta dhe detyrimeorganizatën si të tillë dhe jo secilin nga shtetet anëtare, ndonëse duhet pranuar që në fundtë fundit organizata funksionon në bazë të përfaqësuesve të shteteve anëtare. Përgjegjësiapër përmbushjen e detyrimeve që rrjedhin nga traktatet është e vetë organizatës dhe ajo dotë përgjigjet në rast mospërmbushje të tyre.

Elemente të tjera të personalitetit juridik ndërkombëtar të organizatavendërkombëtare i gjejmë tek aftësia e tyre për të venë në lëvizje organe me natyrëgjyqësore ndërkombëtare, shkëmbimi i përfaqësuesve diplomatikë, aftësia për të zotëruarpasuri të paluajtshme etj.

Në rastet kur një subjekt ka karakteristikat e sipërpërmendura dhe ka kapacitet përtë lidhur një traktat ndërkombëtar, atëherë kjo realizohet nga organet kompetenteshtetërore të këtij subjekti. Kjo është një çështje për të cilën vetë e drejta ndërkombëtareqëndron indiferente, sepse është çdo shtet që me aktet themeluese të tij e përcaktonpikërisht organin që e ka këtë të drejtë. Sigurisht që ashtu si edhe aftësia për të lidhurtraktate, edhe organet kompetente varen nga organizimi shtetëror dhe mënyra sifunksionon një shtet dhe për ta konkretizuar do të trajtojmë më poshtë një tablo tëshkurtër të këtyre organeve në vendin tonë.

1.9 Statusi i marrëveshjeve ndërkombëtare në legjislacionin shqiptar

Me hyrjen në fuqi të Kushtetutës së vitit 1998, raporti mes normave të së drejtësndërkombëtare dhe normave të së drejtës sonë të brendshme u përvijua dhe u kristalizuanë disa prej dispozitave të saj. Konkretisht, në këtë Kushtetutë i kushtohet një kre më vetemarrëveshjeve ndërkombëtare dhe nenet të cilat trajtojnë raportin me të drejtënndërkombëtare janë nenet 5, 17, 121, 122, 123, dhe 131.

Raportin që normat e të drejtës ndërkombëtare kanë me sistemin tonë tëbrendshëm mund ta shohim në disa plane. Së pari mund të dallojmë marrëdhënien qësistemi jonë ka me normat jus cogens dhe me traktatet e tjera dhe së dyti mund tëdallojmë raportin mes këtij sistemi me traktatet e zakonshme dhe me normat e nxjerra ngaorganizatat ndërkombëtare.

Në nenin 5 të Kushtetutës parashikohet se “Republika e Shqipërisë zbaton tëdrejtën ndërkombëtare të detyrueshme për të.” Sipas Omarit dhe Anastasit, duke gjykuarnga vendi i kësaj dispozite në pjesën e I-rë, duhet të kuptojmë karakterin e saj si parim ipërgjithshëm kushtetues që i paraprin të gjithë rregullimit të mëtejshëm që Kushtetuta i

77 Paragrafi 12 i preambulës së KV 1986 parashikon se : “Duke pranuar që praktika e organizatavendërkombëtare në lidhjen e traktateve me Shtetet ose ndërmjet tyre duhet të jetë në përputhje meinstrumentet e tyre përbërëse.”

21

bën statusit të së drejtës ndërkombëtare dhe raportit të saj me të drejtën e brendshme.78

Lidhur me këtë parashikim dhe interpretimin e tij ka pasur pikëpamje të ndryshme sa itakon konceptit të së drejtës ndërkombëtare të detyrueshme. Një pjesë e autorëve e kanëlidhur këtë me marrëveshjet ndërkombëtare të ratifikuara79 si përmendet në nenet 121 dhe122 të Kushtetutës, duke pasur parasysh se në këtë të fundit nuk ka as dispozita që t’ireferohen normave të tjera të së drejtës ndërkombëtare.80 Mendimi tjetër është se kësajdispozite i duhet dhënë një kuptim më i gjerë, duke përfshirë jo vetëm marrëveshjet eratifikuara të përmendura në nenin 122 por edhe norma të tjera përgjithësisht të pranuaratë së drejtës ndërkombëtare zakonore, ku përfshihen normat me karakter jus cogens dheparimet e përgjithshme të së drejtës81.

Sipas Zaganjorit këtij neni i duhet bërë një interpretim më i gjerë në mënyrë që “tëreflektohet më mirë edhe tendenca e përgjithshme e ndikimit gjithnjë e më shumë të së

78 Luan Omari, Aurela Anastasi, E drejta Kushtetuese, fq. 55, Shtëpia Botuese ABC, Tiranë 201079Në vendimin Nr. 13, datë 12.07.2004, (V – 13/2004) të GJK, në mendimin e pakicës, gjyqtari K.Peçi kaargumentuar se “....mungesa e një marrëveshjeje të lidhur mes shtetit shqiptar dhe atij italian për njohjendhe ekzekutimin e vendimeve penale bën të pamundur njohjen e vendimit penal të huaj.... Neni 5 iKushtetutës është një dispozitë e përgjithshme dhe nuk sqaron se si Republika e Shqipërisë zbaton të drejtënndërkombëtare të detyrueshme për të. Këtë e bëjnë dispozitat e tjera të cilat, siç e përmenda, u referohenvetëm marrëveshjeve ndërkombëtare të ratifikuara. Mund të shtrohet pyetja nëse neni 5 i Kushtetutës meshprehjen: “të drejtën ndërkombëtare të detyrueshme për të”, nënkupton vetëm marrëveshjet e ratifikuaraapo edhe normat përgjithësisht të pranuara të së drejtës ndërkombëtare, sipas parimit të vullnetit të mirëdhe reciprocitetit? Duhet thënë se shprehje të tilla të cilat kanë qenë parashikuar në ligjin “Për dispozitatkryesore kushtetuese”, nuk përmenden më në Kushtetutë, përkundrazi ato zëvendësohen me shprehjen: “tëdrejtën ndërkombëtare të detyrueshme”. Kam mendimin se ky detyrim buron nga ripohimi i parimit tëpërgjithshëm të së drejtës ndërkombëtare pacta sund servanta dhe nuk ka vlerë në parime të tjera tëpërgjithshme të së drejtës ndërkombëtare që nuk lidhen me marrëveshjen. Këtë qëndrim ka mbajtur edheGjykata Kushtetuese në praktikën e saj (vendimi nr.69, viti 1999 – për heqjen e dënimit me vdekje), kupasqyron vlerësimin vetëm të parimit të lartpërmendur, meqënëse Republika e Shqipërisë kishte marrëangazhimin sipas Rezolutës së vitit 1995 për heqjen e dënimit me vdekje.

Neni 5 i Kushtetutës nuk lë shteg për interpretim të zgjeruar, i cili do të arrinte deri aty sa tëpërfshinte në të drejtën ndërkombëtare të detyrueshme për Republikën e Shqipërisë edhe normatndërkombëtare të një karakteri të përgjithshëm me natyrë jus cogens ose detyrimet me karakter ergaomnes. Në një përfundim të tillë, veç sa përmenda, arrihet edhe nga përmbajtja e pikës 3 të nenit 122 tëKushtetutës: “Normat e nxjerra prej një organizate ndërkombëtare kanë epërsi, në rast konflikti mbi tëdrejtën e vendit, kur në marrëveshjen e ratifikuar nga Republika e Shqipërisë për pjesëmarrjen në atëorganizatë, parashikohet shprehimisht zbatimi i drejtpërdrejtë i normave të nxjerra prej saj”. Këtodispozita kushtetuese nxjerrin në dukje jo vetëm epërsinë e marrëveshjeve ndërkombëtare të ratifikuara mbiligjet e vendit, por edhe faktin se shteti shqiptar detyrohet të zbatojë vetëm këto (marrëveshjetndërkombëtare të ratifikuara), të tjerat nuk janë të detyrueshme për të.

Në trajtimin e kësaj çështjeje ka edhe një element tjetër të rëndësishëm, si zbatueshmëria edrejtpërdrejtë e së drejtës ndërkombëtare. Sipas nenit 122/1 të Kushtetutës: “Ajo (marrëveshjandërkombëtare e ratifikuar) zbatohet në mënyrë të drejtpërdrejtë, përveç rasteve kur nuk është evetëzbatueshme dhe zbatimi i saj kërkon nxjerrjen e një ligji”. Kjo dispozitë tregon qartë, se rendi juridikshqiptar pranon zbatimin e drejtpërdrejtë të marrëveshjes ndërkombëtare të ratifikuar, por parashikonnjëkohësisht edhe rezervën: që zbatimi të bëhet me anë të një ligji. Dhe kur për zbatimin e një marrëveshjejetë ratifikuar kërkohet nxjerrja e një ligji, nuk mund të pranohet që në mungesë të marrëveshjes të zbatohennormat e gjithëpranuara ose parimi i reciprocitetit, të cilat nuk gjejnë shprehje në asnjë normë detyruese.80Evis Alimehmeti, Fjoralba Caka, The relationship between International and Domestic Law in theAlbanian Legal System, në International Constitutional law, fq. 4-5 ed. by Luca Mezzeti, G.GiappichelliEditore, Torino 201481 Xhezair Zaganjori, Vendi i të drejtës ndërkombëtare në Kushtetutën e Republikës së Shqipërisë, fq. 31,Revista Shkencore Jeta Juridike, Nr. 2, 2004, Shkolla e Magjitraturës

22

drejtës ndërkombëtare në të drejtën e brendshme të shteteve”82dhe këto norma e parimeduhet të merren parasysh në vendimmarrje e interpretim jo vetëm nga GjykataKushtetuese , por edhe nga gjykatat e zakonshme.

Zbatueshmëria e të drejtës ndërkombëtare të përgjithshme dhe parimet e saj nëkuadër të nenit 5, janë trajtuar disa herë nga Gjykata Kushtetuese në vendimet e saj.Kështu në Vendimin Nr. 65, datë 10.12.1999- Për heqjen e dënimit me vdekje, ajo ështëshprehur se “parimet kryesore të së drejtës ndërkombëtare gjejnë pasqyrim edhe nëKushtetutën e Shqipërisë”83

Ndërsa në vendimin Nr. 186, datë 23.09.2002, në të cilin është shqyrtuarpajtueshmëria me Kushtetutën e Statutit të Romës, GJK është shprehur se “Përderisa nëbazë të Kushtetutës rregullat e gjithëpranuara të së drejtës ndërkombëtare janë pjesë e tëdrejtës së brendshme, atëherë dhe mungesa e imunitetit në proceset penalendërkombëtare për krime të caktuara me rrezikshmëri të lartë bëhet pjesë e sistemitjuridik shqiptar. Nga ana e saj, jurisprudenca ndërkombëtare ka përpunuar një sërëzakonesh të qëndrueshme nisur nga synimi kryesor, që autorëve të këtyre veprave t’uhiqet mundësia që të mbrohen për to duke i konsideruar si akte të kryera në ushtrimin epushtetit (acta iure imperii)”84

Edhe Gjykata e Lartë ka mbajtur të njëjtin qëndrim në Vendimin Unifikues Nr. 1,datë 30.1.2003,85 ku shprehet se në mungesë të marrëveshjeve të ratifikuara mund tëaplikohen parimet e përgjithshme të së drejtës ndërkombëtare. Po të njëjtin qëndrim ndajkësaj çështje e mban dhe GJK, sipas të cilës “Gjykata Kushtetuese çmon se argumentet epërmendura në vendimin e Kolegjeve të Bashkuara të Gjykatës së Lartë nuk vijnë nëkundërshtim me Kushtetutën dhe konventat. Njohja reciproke e vendimeve gjyqësore ishërben qëllimit për forcimin e bashkëpunimit juridik midis shteteve për arritjen eobjektivave të caktuara për lirinë, sigurinë dhe drejtësinë. Parimi i reciprocitetitpresupozon zbatimin e mjeteve ligjore të ndërsjella më marrëdhëniet ndërshtetërore. Nëtë drejtën ndërkombëtare, reciprocitet do të thotë e drejta për barazi dhe respekt tëndërsjellë midis shteteve. Kështu, në bashkëpunimin në fushën penale, doktrina dhepraktika ndërkombëtare kanë konfirmuar që bashkëpunimi i shteteve mund të bëhetedhe në mungesë të traktateve dypalëshe bazuar në parimin e reciprocitetit. Parimi ireciprocitetit, si rregull, zbatohet nëpërmjet instrumenteve ndërkombëtare si traktatet emarrëveshjet, në të cilat parashikohen të drejtat e detyrimet e ndërsjella. Por, në raste tëveçanta, në mungesë të këtyre marrëveshjeve, shtetet nuk pengohen që të zbatojnëdrejtpërdrejt parimin e reciprocitetit, normat e gjithëpranuara të së drejtësndërkombëtare dhe vullnetin e mirë në rastet që u paraqiten. Zbatimi i tyre është nëinteres të forcimit të bashkëpunimit mes shteteve në luftë kundër krimit të organizuar dhekriminalitetit në përgjithësi.”86Këtë arsyetim të të dyja gjykatave nuk ka pranuar më pasGJEDNJ, me argumentimin se në këtë rast është shkelur neni 5/1 i KEDNJ.

82 Po aty83 Xh. Zaganjori, Jursiprudencë dhe Praktikë ndërkombëtare, Heqja e dënimit me vdekje, fq. 76, Shkolla eMagjistraturës, Tiranë 201284 Vendimi Nr. 186, datë 23.09.2002, (V – 186/2002) – Krijimi i GJNP/Statuti i Romës85 E njohur si ceshtja Grori86 Vendimi Nr. 13, datë 12.07.2004, (V – 13/2004)

23

Në nenin 122/3 dhe 123, Kushtetuta na paraqet marrëdhënien e normave tëorganizatave ndërkombëtare në raport me të drejtën tonë. Në nenin 122/387 sanksionohetpërparësia që ka një normë e një organizate, në rast se ajo konflikton me një normë të sëdrejtës së brendshme, nëse në marrëveshjen mes shtetit tonë dhe organizatës ështëparashikuar një gjë e tillë. Në këtë dispozitë bie në sy shprehja “kanë epërsi...mbi tëdrejtën e vendit” çka do të thotë se norma të tilla qëndrojnë mbi të gjithë normat juridikenë vendin tonë, pra edhe mbi Kushtetutën vetë.88 Në nenin 123 parashikohet e drejta eKuvendit që me miratimin e një ligji me shumicën e të gjithë anëtarëve të tij, të mund t’idelegojë organizatave ndërkombëtare kompetenca shtetërore në bazë të një marrëveshjendërkombëtare. Ligji në fjalë që i referohet ratifikimit të një marrëveshje të tillë mund tërealizohet edhe me anë të një referendumi, nëse kërkon të ketë një mbështetje më të gjerëpër një marrëveshje të tillë. Nuk ka raste nga praktika të një miratimi të tillë.

Studiuesit mendojnë se të dyja këto dispozita janë bërë me qëllim përgatitjen përanëtarësimin në BE dhe aktualisht nuk kemi ndonjë rast praktik ku të jetë zbatuar neni122/3.89 Gjithsesi nuk ka asgjë të shprehur me qartësi në këtë drejtim, por dihet se reformae re që po përgatitet do të bëjë ndryshime edhe në dispozitat kushtetuese që lidhen memarrëveshjet ndërkombëtare. Konkretisht, në draftin paraprak që është hedhur përkonsultim publik, vërehet shfuqizimi i nenit 122/3 dhe shtimi i një dispozite të re 122/2.1sipas të cilës “E drejta e Bashkimit Evropian ka epërsi mbi të drejtën e brendshme tëRepublikës së Shqipërisë”.

Shohim që është ruajtur termi i përgjithshëm “e drejtë e brendshme” ndërkohë qënuk është përcaktuar asnjë raport lidhur me Kushtetutën apo ndonjë mënyrë e limitimit tëepërsisë së të drejtës së BE (sikundër e gjejmë në disa vende anëtare të BE). Gjithsesi, përstadin ku jemi, një vend kandidat për anëtarësim, mendoj se do duhej një dispozitë më emenduar, më e qartë dhe më e detajuar lidhur me marrëdhëniet mes legjislacionit tonë dheatij të BE si një e drejtë e një natyre të veçantë brenda të drejtës ndërkombëtare.

Një dispozitë me shumë rëndësi në aspektin e raportit që e drejta ndërkombëtareka me të drejtën tonë është neni 116 i Kushtetutës sipas të cilit “Aktet normative që kanëfuqi në të gjithë territorin e Republikës së Shqipërisë janë : a) Kushtetuta; b)marrëveshjet ndërkombëtare të ratifikuara; c) ligjet; ç) aktet normative të Këshillit tëMinistrave. 2. Aktet që nxirren nga organet e pushtetit vendor kanë fuqi vetëm brendajuridiksionit territorial që ushtrojnë këto organe. 3. Aktet normative të ministrave dhe tëorganeve drejtuese të institucioneve të tjera qendrore kanë fuqi në të gjithë territorin eRepublikës së Shqipërisë brenda sferës së juridiksionit të tyre.” Në pamje të parë duketsikur ky nen bën një renditje hierarkike të akteve me fuqi juridike ku në vendin e parëvendos Kushtetutën ndërsa në vendin e dytë marrëveshjet ndërkombëtare të ratifikuara.

Sigurisht që Kushtetuta është ligji themelor i shtetit e si i tillë qëndron mbi tëgjitha aktet e tjera, por sa i përket marrëveshjeve ndërkombëtare çështja nuk është dhe aqe qartë. Së pari, si e përmendëm më lart Kushtetuta parashikon supremacinë e normave të

87 “Normat e nxjerra prej një organizate ndërkombëtare kanë epërsi, në rast konflikti, mbi të drejtën evendit, kur në marrëveshjen e ratifikuar nga Republika e Shqipërisë për pjesëmarrjen në atë organizatë,parashikohet shprehimisht zbatimi i drejtpërdrejtë i normave të nxjerra prej asaj”.88 Ne nenin 116 behet renditja e akteve me fuqi juridike në RSH dhe marrëveshjet ndërkombëtare tëratifikuara janë të vendosura të dytat pas Kushtetutës, ndërkohë neni 122/3 duket sikur shkon në një drejtimtjetër, duke na sjellë një pyetje të re : a janë norma të tilla mbi marrëveshjet ndërkombëtare, cili është statusii tyre në të drejtën tonë?89 L.Omari, A.Anastasi, sipërcit.

24

nxjerra nga organizatat ndërkombëtare mbi të drejtën e vendit, pra edhe mbi kushtetutën.Së dyti, në nenin 17/290 përcaktohet se kufizimet për të drejtat dhe liritë themelore nukmund të tejkalojnë kufizimet e parashikuara nga KEDNJ, çka do të thotë se kësajkonvente i jepet një status i barabartë me vetë Kushtetutën. Sipas Alimehmetit dhe Cakës,një tendencë e tillë është vërejtur edhe në vendimet e Gjykatës së Lartë, ku si ligj iaplikueshëm paraqitet KEDNJ, Kushtetuta dhe më pas ligjet specifike, ndonëse nëasnjërën prej këtyre vendimeve nuk shprehet për supremacinë e Konventës. 91

Sa i përket supremacisë së marrëveshjeve ndërkombëtare të ratifikuara dhe ligjevee akteve të tjera nënligjore, kjo është e përcaktuar mjaft qartë si nga neni 116 ashtu edhenga neni 122/2. Në çdo rast marrëveshjet ndërkombëtare të ratifikuara qëndrojnë mbiligjet dhe në rast se gjyqtarët gjatë shqyrtimit të një çështje shohin se ligjet bien nëkundërshtim me marrëveshjen, atëherë mund të zbatojnë në mënyrë të drejtpërdrejtë këtëtë fundit. Megjithatë në disa raste është vërejtur një përqasje disi e ngurtë e gjyqtarëve nëdrejtim të zbatimit në mënyrë të drejtpërdrejtë të marrëveshjeve e veçanërisht KEDNJ. Nëdisa çështje GJL nuk ka pranuar të zbatojë në mënyrë të drejtpërdrejtë dispozitat eKEDNJ dhe është shprehur se nuk ka bazë ligjore në Kodin e Procedurës Penale përrihapjen e proceseve penale si rezultat i një vendimi të GJEDNJ.92

Ajo çfarë Kushtetuta nuk sqaron në këtë çështje është statusi që kanë marrëveshjetndërkombëtare që i nënshtrohen miratimit. A kanë ato epërsi mbi ligjet e vendit?Normalisht një marrëveshje ndërqeveritare që lidh qeverinë tonë me të drejta dhedetyrime mund të kishte epërsi mbi ligjet nëse është e një rëndësie të veçantë, por njëmarrëveshje e cila është ndërdikasteriale dhe që nuk mund të ketë për sektorë të tjerërëndësinë që mund të kenë ligje kyçe për funksionimin e veprimtarive apo organeve tëcaktuara shtetërore është e diskutueshme. Mendojmë që një përjashtim i tillë është bërëduke mbajtur parasysh edhe që akti i miratimit (Vendimi) është në shkallë hierarkike më iulët se akti i ratifikimit (Ligji), por kjo ndarje në fakt është e diskutueshme.

Marrëveshjet ndërkombëtare në të cilat shteti shqiptar aspiron të bëhet palë inënshtrohen kontrollit nga ana e Gjykatës Kushtetuese, bazuar në nenin 131/b tëKushtetutës sipas të cilës “Gjykata Kushtetuese vendos për: a) pajtueshmërinë e ligjit meKushtetutën ose me marrëveshjet ndërkombëtare, siç parashikohet në nenin 122; b)pajtueshmërinë e marrëveshjeve ndërkombëtare me Kushtetutën para ratifikimit të tyre;”.Nga kjo dispozitë kuptojmë se kontrolli i kushtetutshmërisë në vendin tonë bëhet a priori,me synimin që në çdo rast të “mbrohet” Kushtetuta dhe pozita e shtetit tonë nëmarrëdhëniet ndërkombëtare në mënyrë që të mos ratifikojë marrëveshje që paraqesinvështirësi në zbatimin e tyre dhe nga ana tjetër të merren masa për ndryshime tëmundshme nëse një marrëveshje e tillë është aq thelbësore për interesat e shtetit sa tëmund të vihet në diskutim ndryshimi i Kushtetutës.

Një proces i tillë mund të realizohet deri në momentin që ligji ratifikues hyn nëfuqi, pasi pas këtij momenti kontrolli quhet a posteriori dhe lejohet vetëm për atomarrëveshje që sipas nenit 180 të Kushtetutës, janë ratifikuar përpara hyrjes në fuqi të

90 “Kufizime të të drejtave dhe lirive të parashikuara në këtë Kushtetutë mund të vendosen vetëm me ligj përnjë interes publik ose për mbrojtjen e të drejtave të të tjerëve. Kufizimi duhet të jetë në përpjesëtim megjendjen që e ka diktuar atë. 2. Këto kufizime nuk mund të cenojnë thelbin e lirive dhe të të drejtave dhe nëasnjë rast nuk mund të tejkalojnë kufizimet e parashikuara në Konventën Europiane për të Drejtat eNjeriut.”91 Evis Alimehmeti, Fjoralba Caka, sipërcit.92 Shih Vendimin Nr. 20 , datë 01.06.2011 të GJK

25

kësaj kushtetute. Në nenin 131 të Kushtetutës shohim një ngushtim të kategorive tëmarrëveshjeve të cilat mund t’i nënshtrohen kontrollit kushtetues. Kështu, në këtë procesmund të jenë objekt vetëm marrëveshjet e ratifikuara me ligj.

Ndërkohë që marrëveshjet që nuk i nënshtrohen ratifikimit, që vetë kjo kushtetutëi përmend në nenin 121/3 nuk mund t’i nënshtrohen këtij kontrolli, por që nga ana tjetërkanë njëlloj zbatueshmëri në të gjithë territorin tonë dhe e implikojnë shtetin me të drejtadhe detyrime. Këto janë marrëveshje të miratuara nga Këshilli i Ministrave me anë të njëvendimi, por që studiuesit mendojnë se një vendim i tillë nuk mund të goditet në GJK përfaktin se i mungon karakteri normativ.

Subjektet që mund t’i drejtohen GJK për një kontroll të tillë janë të gjithasubjektet që parashikon kushtetuta në nenin 134 të Kushtetutës93, pra nuk ka ndonjëndarje dhe mendoj se kjo vjen nga fakti që marrëveshjet ndërkombëtare që mund tënënshkruajë shteti janë të natyrave nga më të ndryshmet dhe secili prej këtyre subjektevemund të ketë interes në këtë proces. Në rastet kur GJK shprehet se marrëveshja bie nëkundërshtim me Kushtetutën, atëherë kjo marrëveshje nuk mund të ratifikohet ngaKuvendi.

1.10 Evolucioni i organeve shtetërore me kompetencën për të lidhur traktate sipaslegjislacionit shqiptar ndër vite

E drejta për të lidhur traktate është një nga të drejtat më të rëndësishme që isigurohet një shteti për të krijuar marrëdhënie ndërkombëtare me subjektet e tjera të sëdrejtës ndërkombëtare, pra të luajnë një rol aktiv në procesin e krijimit të kësaj të drejte.94

Kjo e drejtë mund të kuptohet në dy aspekte : e para si një e drejtë e subjekteve për tëqenë palë në një traktat ndërkombëtar; dhe së dyti si një e drejtë që kanë organet brendanjë shteti për të lidhur traktate.95

Ashtu si e trajtuam më lart, në kuptimin e parë, e drejta e këtyre subjekteve për tëqenë pale në një traktat ndërkombëtar rrjedh nga e drejta ndërkombëtare dhe konkretishtështë e rregulluar në Konventat e Vjenës të vitit 1969 dhe 1986. Pra shteti si subjekti më ilashtë dhe më i plotë dhe me një personalitet juridik ndërkombëtar të kompletuar e gëzonkëtë të drejtë e cila është edhe një provë e shtetshmërisë96.

E drejta për të lidhur traktate në kuptimin e dytë lidhet me organet shtetërore që ekanë një prerogativë të tillë brenda një shteti. Këtë çështje e drejta ndërkombëtare e kalënë në diskrecionin e çdo shteti, që me aktet e tij të brendshme të vendosi se cilët janëorganet e autorizuara për të angazhuar shtetin në një traktat ndërkombëtar.

Zakonisht të drejtën për të lidhur traktate e ka organi më i lartë ose më ipushtetshëm i një shteti. Në kohët e mëparshme një të drejtë të tillë e kishte monarku ose

93 Gjykata Kushtetuese vihet në lëvizje vetëm me kërkesë të: a)Presidentit të Republikës; b)Kryeministrit;c)jo më pak se një së pestës së deputetëve; ç)Kryetarit të Kontrollit të Lartë të Shtetit; d)çdo gjykate sipasrastit të nenit 145 pika 2 të kësaj Kushtetute; dh)Avokatit të Popullit; e)organeve të qeverisjes vendore;ë)organeve të bashkësive fetare; f)partive politike dhe organizatave të tjera; g)individëve. 2.Subjektet eparashikuara nga nënparagrafët dh, e, ë, f dhe g të paragrafit 1 të këtij neni mund të bëjnë kërkesë vetëm përçështje që lidhen me interesat e tyre.94 Encyclopedia of International Law95 A. Puto , E drejta nderkombetare publike, fq. 364, Shtëpia Botuese Albin, Tiranë 201396 D.J.Harris Cases and materials on international law

26

perandori. Mirëpo me kalimin drejt sistemeve parlamentare, është pikërisht organilegjislativ që ushtron kontrollin mbi marrëveshjet e lidhura në emër të shtetit.

Të drejtën për të lidhur traktate mund ta ketë kryetari i shtetit por edhe organe tëtjera si qeveria ose ministra të veçantë, të cilët mund të lidhin marrëveshje ndërqeveritareose ndërdikasteriale që janë gjithashtu një kategori e veçantë e marrëveshjevendërkombëtare, ose edhe komandantët ushtarakë për marrëveshjet me karakter ushtaraknë kohë lufte.97

Shteti shqiptar që nga moment i krijimit të tij ka kaluar nëpër faza të ndryshmehistorike, të cilat sigurisht kanë pasur edhe akte juridike të ndryshme për mënyrën efunksionimit të organeve shtetërore dhe funksioneve të tyre.

Pas shpalljes së pavarësisë në 28 nëntor 1912, kemi krijimin e Qeverisë sëPërkohshme të Vlorës në 4 dhjetor 1912, me kryeministër dhe ministër të jashtëm IsmailQemalin. Gjatë kohës së veprimtarisë së saj nuk ka ndonjë akt të mirëfilltë ligjor që tërregullojë të drejtën e lidhjes së traktateve të organeve të shtetit, por nga veprimtaria ekorrespondencat e mbajtura me organet shtetërore të vendeve të tjera duket se organikompetent me këtë të drejtë ishte qeveria dhe kryetari i saj, gjë që përforcohet më shumëedhe nga fakti se delegacioni shqiptar në Konferencën e Ambasadorëve në Londër ështëdërguar nga qeveria shqiptare.

Pas Konferencës së Ambasadorëve, në Shqipëri erdhi Komisioni Ndërkombëtar iKontrollit, i cili e administroi territorin shqiptar deri në kohën e mbërritjes së PrincVilhelm Vidit. Me miratimin e Statutit Organik të Shqipërisë në 10 prill të vitit 1914,mund të themi se përherë të parë kemi një parashikim të plotë të së drejtës për të lidhurtraktate. Ky statut në pikën 18 të Kapitullit të II-të, parashikon të drejtën e sovranit, pra tëprincit për të lidhur traktate98. Ndonëse ky parashikim është mjaft i shkurtër dhe i thatë enuk jep sqarime të tjera lidhur me këtë çështje, është e kuptueshme që duke pasur këtë tëdrejtë, princi gëzon aftësinë për të pajisur me plotfuqi në emër të tij persona të cilët iautorizon për të lidhur marrëveshje me shtete të tjera.

Duke qenë se në këtë statut parashikohen edhe organe të tjera shtetërore, nëkapitullin e IV përcaktohen kompetencat e Asamblesë Kombëtare si organi legjislativ iprincipatës së Shqipërisë. Në pikën 67 të këtij kapitulli, parashikohet (veç të tjerash) se nëkuadrin e pushtetit legjislativ të Asamblesë hyjnë edhe traktatet e tregtisë dhemarrëveshjet me karakter ekonomik99.

Nga këtu kuptojmë se princi rezervonte për vete të drejtën për të lidhur traktate mekarakter politik e ushtarak, apo traktate të tjera me rëndësi për shtetin dhe traktatet menatyrë ekonomike i kishte në kompetencë pushteti legjislativ. Ndërkohë në Statut nukgjejmë parashikime të tjera që ta kufizojnë pushtetin e princit në këtë aspekt apo që tandajnë atë me organe të tjera, ashtu sikundër nuk gjemë parashikime prej të cilave tekuptohet se kërkohej pëlqimi apo ratifikimi i ndonjë organi të caktuar.

Pas Statutit Organik, si akt themelues i shtetit del Statuti i Zgjeruar i Lushnjes, icili bën një ndarje të pushtetit legjislativ të Parlamentit, pushtetit gjyqësues të gjykatavedhe pushtetit ekzekutiv të Këshillit të Naltë dhe Kabinetit. Për sa i përket të drejtës për të

97 A.Puto, E drejta nderkombetare publike, fq. 364, Shtëpia Botuese Albin, Tiranë 201398 A. Luarasi, Akte juridike për historinë e shtetit dhe të së drejtës në Shqipëri, Statuti Organik i Shqipërisë,neni 18, faqe 355, Shtëpia Botuese OMBRA GVG, 201499 Po aty, faqe 362

27

lidhur traktate, ajo parashikohet në pjesën C pika 60 si e drejtë e Këshillit të Naltë “...bantraktate gjithfarësh, po këto nuk kanë efekt pa u pëlqyem prej Parlamentit.”.

Pra, ky Statut i jep të drejtën Këshillit të Naltë të lidhi traktate të të gjitha llojeve ekaraktereve duke mos bërë një ndarje mes traktateve me karakter tregtar e ekonomik ngaato me natyrë politike e ushtarake dhe duke mos e shpërndarë këtë kompetencë tek organetë tjera. Ndryshe nga Statuti Organik, Statuti i Zgjeruar i Lushnjes nuk i jep kompetencatë lidhjes së marrëveshjeve legjislativit, Parlamentit në këtë rast, por i jep vetëmkompetencën e ratifikimit ose pëlqimit të marrëveshjeve të lidhura nga Këshilli i Naltë.Ndërsa pushteti ekzekutiv, Kabineti është totalisht i përjashtuar nga të drejta të tilla.

Në vitin 1924, pas Revolucionit të Qershorit erdhi në fuqi F.S. Noli, i cili ndryshoibalancat e vendosura nga Statuti i Zgjeruar e Lushnjes, duke marrë në duart e tij të gjithakompetencat e Këshillit të Naltë, dhe rrjedhimisht edhe të drejtën e lidhjes së traktateve.Pra, gjatë kësaj kohe, këtë kompetencë e ka ushtruar kryetari i qeverisë, shtuar këtu edhefaktin që në programin e kësaj qeverie, pika 20 flet pikërisht për marrëdhëniet miqësoreqë ajo do të ndërtonte me shtetet e tjera.

Sikundër dihet qeveria e Nolit nuk pati jetëgjatësi për një sërë arsyesh dhe rënia esaj solli në pushtet Ahmet Zogun i cili ndërtoi 2 periudha të rëndësishme të shtetitshqiptar, periudhën e Republikës dhe periudhën e Monarkisë. Statuti Themeltar iRepublikës parashikonte se “Kryetari i Republikës asht drejtuesi i politikës së shtetit edheka të drejtë me bamë traktate e marrëveshje gjithfarësh me shtete e huej me pëlqimin e dyDhomave, dhe me pranue e akreditue trupa diplomatike”100.

Kjo tregon se vetë kryetari i Republikës, që ishte në atë kohë edhe drejtuesi më ilartë i shtetit, kishte të drejtë për të lidhur të gjitha llojet e traktateve, por në këtë Statut, nëpjesën ku përcaktohen kompetencat dhe përbërja e Senatit dhe Dhomës së Deputetvet nukshikojmë të jenë parashikuar procedura për dhënien e pëlqimit apo efektet ligjore të tij,pra nuk kuptohet qartë nëse pëlqimi kërkohej nga dhomat paraprakisht apo në formim eratifikimit, dhe nuk sqarohet se cilat janë pasojat në rastet kur ky pëlqim nuk merrej.

Gjatë periudhës së monarkisë, Statuti Themeltar i Mbretnis Shqiptare i zgjeronakoma më tej kompetencat e kryetarit të shtetit, mbretit, në këtë drejtim, duke parashikuarnë disa dispozita rolin e mbretit si përfaqësues i shtetit brenda dhe jashtë vendit. Në pikën83 të kapitullit II shprehet se “Mbreti lidh traktate miqësije, aleance e të tjera, dhe përkëto e ven në dijeni parlamentin në nji kohë përsa e përmeton interesi i naltë i shtetit.Traktatet tregtare dhe ato traktate të tjera qi mund të ngarkojnë shtetin ose personalishtshtetasit shqiptarë me barra të reja, nuk kanë vleftë dhe efekt, pa mos me u përlqye edheprej Parlamentit”101.

Duket qartë se për të gjithë kategoritë e traktateve me natyrë politike e ushtarakepushteti i mbretit është i pakufizuar, pasi njoftimi i parlamentit duket se nuk ka një rolbazik në këtë drejtim, kjo për dy arsye : së pari se njoftimi në kohë mund të bëhet nëcilindo moment që mbreti e çmon të arsyeshme, dhe së dyti : bëhet fjalë për vënie nëdijeni dhe jo për marrje mendimi apo pëlqimi nga parlamenti.

Ndërsa për sa u përket traktateve me natyrë ekonomike ose atyre që ngarkojnështetasit shqiptar me detyrime të reja kërkohet patjetër edhe pëlqimi parlamentit, ndonëse

100 A. Luarasi, akte juridike për historinë e shtetit dhe të së drejtës në Shqipëri, Stauti themeltar i republikesneni 75, faqe 433, Shtëpia Botuese OMBRA GVG, 2014101 Po aty, Statuti Themeltar i Mbretnis, neni 83, faqe 458

28

duhet përmendur që nuk ka ndonjë dispozitë që të qartësojë mënyrën e marrjes së këtijpëlqimi apo kuorumin e kërkuar në raste të tilla.

Pas luftës së parë Botërore duket se mbyllet një etapë e rëndësishme e shtetitshqiptar dhe nis një fazë e re për nga mënyra e konceptimit dhe ndërtimit të tij por edhepër nga fryma ligjore që përshkon aktet më të rëndësishme të shtetërore. Gjatë periudhëssë regjimit komunist duket qartë që shkrirja e disa pushteteve në duart e një organi tëcaktuar sigurisht që ka sjellë përzierjen e kompetencave edhe në fushën e lidhjes sëtraktateve ndërkombëtare e më gjerë në lidhjen e marrëdhënieve ndërkombëtare.

Kështu me Kushtetutën e vitit 1946 pushteti shtetëror ndahej mes KuvenditPopullor, Presidiumit të Kuvendit popullor dhe qeverisë, ku dukej se presidiumi ishte dheorgani më i fuqishëm. Për herë të parë që pas kohës së statutit të Zgjeruar të Lushnjeskemi rikthimin e organit kolegjial si organi më i rëndësishëm shtetëror. Në Kushtetutën e1946 nuk del i qartë saktësisht roli i Presidiumit në drejtim të lidhjes së traktateve pasi nëtë parashikohet vetëm se “Presidiumi i Kuvendit Popullor.... ratifikon traktatetndërkombëtare, përveç kur e gjykon me udhë që ratifikimi të bëhet prej KuvenditPopullor”102, duke mos përcaktuar specifikisht ndonjë organ me detyrën e lidhjes sëtraktatit.

Megjithatë, mendoj se kjo është një lapsus në terminologjinë e zgjedhur tëlegjislatorit për të parashikuar kompetencën e presidiumit në këtë drejtim, pasi po tashohim këtë paragraf të lidhur edhe me të gjitha kompetencat e tjera, kuptohet sepresidiumi ka të drejtë të pranojë letrat kredenciale të përfaqësuesve të shteteve të tjera enjëkohësisht të pajisë më letra kredenciale, ka të drejtë të shpalli luftën apo të krijojëmarrëdhënie me organizatat ndërkombëtare, çka tregon se është pikërisht ky organi qëpërfaqëson shtetin në marrëdhënie me shtetet e tjera dhe organizatat ndërkombëtare dherrjedhimisht ka edhe kompetencën e lidhjes së traktateve.

Ajo që është kërkuar të përçohet mes kësaj dispozite mendohet të jetë kompetencae plotë e Presidiumit për të lidhur traktate ndërkombëtare të të gjitha natyrave, dhe kur esheh të arsyeshme të marrë edhe pëlqimin e Kuvendit Popullor. Ndërsa shikojmë që për sai përket kompetencave të Kuvendit Popullor, Kushtetuta nuk ka ndonjë parashikim qëlidhet më aftësinë e tij për të ratifikuar traktatet dhe mënyrën e dhënies së pëlqimit.

Duke qenë se Dispozitat e lartpërmendura të kushtetutës së vitit 1946 nukshpreheshin konkretisht për organet që kishin të drejtë të përfundonin traktate dhemarrëveshje ndërkombëtare, dhe nga ana tjetër nuk ekzistonin në atë kohë rregulla tëcaktuara edhe për dokumentet që përdoreshin për përfundimin dhe hyrjen në fuqi tëtraktateve, marrëveshjeve dhe konventave, si plotfuqitë, instrumentet e ratifikimit,protokollet e shkëmbimit të instrumenteve të ratifikimit, etj, u mendua që ishte inevojshëm hartimi i një rregulloreje që do të rregullonte këto çështje103 dhe me njëvendim të Presidiumit të Kuvendi popullor u aprovua dhe hyri në fuqi “Rregullorja nëlidhje me përgatitjen e dokumenteve që përdoren për përfundimin dhe hyrjen në fuqi tëtraktateve, marrëveshjeve dhe konventave”.

102 A. Luarasi, akte juridike për historinë e shtetit dhe të së drejtës në Shqipëri, Kushtetuta e republikëspopullore të shqipërise, neni 54, faqe 501, Shtëpia Botuese OMBRA GVG, 2014103 Ministri i punëve të jashtme në vitin 1964, Behar Shtylla, Relacion mbi projekt rregulloren në lidhje mepregatitjen e dokumentave që përdoren për përfundimin dhe hyrjen në fuqi të traktateve, marrëveshjeve dhekonventave

29

Kjo rregullore parashikon se të drejtën për të lidhur traktate e konventa dy oseshumëpalëshe e ka Presidiumi i Kuvendit Popullor, Këshilli i Ministrave dhe Ministri iPunëve të Jashtme104, të cilët kanë të drejtë ta ushtrojnë këtë kompetencë në emër tështetit. Pra, nuk kemi në këtë rast ndonjë kategorizim për nga rëndësia e traktateve të cilatmund të lidhi njëri organ shtetëror apo tjetri pasi të tre këto organe mund të lidhninmarrëveshje në emër të Republikës Popullore të Shqipërisë. Për ministritë e tjera dhe përinstitucionet qendrore shtetërore ishte parashikuar se kishin të drejtë të lidhninmarrëveshje dhe konventa me karakter teknik në varësi të fushës së veprimtarisë së tyre,por një gjë e tillë mund të bëhej vetëm me autorizimin e Këshillit të ministrave.

Nëse do të krahasonim parashikimet e Kushtetutës së vitit 1946 me Kushtetutën evitit 1976, do të shikojmë që ka një ndryshim thelbësor pasi kompetencat e presidiumit qëkanë të bëjnë me aftësinë e tij për të lidhur e ratifikuar traktate i shpërndahen KuvenditPopullor dhe Këshillit të Ministrave. Kështu, si organ që ka të drejtë të lidhë marrëveshjedel Këshilli i Ministrave, i cili ka edhe kompetencën e miratimit e denoncimit tëmarrëveshjeve që nuk i nënshtrohen ratifikimit105.

E drejta e ratifikimit të marrëveshjeve më rëndësi të veçantë i takon KuvenditPopullor i cili ruan edhe të drejtën e denoncimit të të gjitha marrëveshjeve që inënshtrohen ratifikimit prej tij.106 Ndërkohë bie në sy në këto parashikime ndryshimi iterminologjisë, pasi në kompetencat e Kuvendit Popullor përmendet termi traktat ndërsanë kompetencat e Këshillit të Ministrave përmendet termi marrëveshje, megjithatë nukështë e qartë nëse legjislatori me këtë ka dashur të bëjë një kategorizim për nga rëndësiaapo natyra e traktateve.

Situatën e krijuar nga parashikimet e kësaj kushtetute që duket se Presidiumin e ka“zhveshur” nga kompetenca e lidhjes së traktateve ndërkombëtare, e rregullon sërishtRregullorja e miratuar me vendim të Presidiumit të Kuvendit Popullor Nr. 243, datë27.1.1978, e ndryshuar me vendimin Nr. 292, datë 21.1.1983. Kjo Rregullore përcaktonse Presidiumi dhe Këshilli i Ministrave kanë të drejtë të lidhin traktate e marrëveshjendërkombëtare dypalëshe dhe shumëpalëshe, dhe këtë të drejtë e kanë edhe ministritë oseinstitucione të tjera që mund të lidhin marrëveshje në bazë të fushës së veprimtarisë, pornë këtë rast ato duhet të marrin autorizimin e Këshillit të Ministrave.107

Presidiumi dhe Këshilli i Ministrave japin pëlqimin në parim për marrëveshjet qëlidhen në emër të tyre, ndërsa ministritë dhe institucionet e tjera qendrore që mund tëlidhin marrëveshje duhet të marrin më parë pëlqimin e ministrisë së punëve të jashtmedhe ministrive të tjera të interesuara përpara se marrëveshja ti propozohej Këshillit tëMinistrave.108 Kjo rregullore vazhdoi të jetë në fuqi deri në momentin që u zëvendësua

104 Vendimi i Presidiumit të Kuvendit Popullor të Republikës Popullore të Shipërsië, Nr, 157, datë 10 guht1964, neni 1, (drejtoria e arkivit historik, ministria e jashtme, dosja nr. 6, viti 1964)105 Kushtetuta e Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë, neni 81 : “Këshilli i Ministrave ka këtokompetenca: ….lidh marrëveshje ndërkombëtare, miraton dhe denoncon ato që nuk i nënshtrohenratifikimit”106 Kushtetuta e Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë, neni 67 : “Kuvendi Popullor ka këtikompetenca:….ratifikon dhe denoncon traktatet ndërkombëtare të një rëndësie të vecantë”107 Përmbledhës I përgjithshëm I legjislacionit në fuqi të Republikës Popullore të Shqipërsië 1945-1985,Rregullore e presidiumit Nr. 243, dt, 27.1.1978, ndryshuar me vendimin Nr. 292, datë 21.1.1983, neni 1,fq.1527108 Po aty

30

nga Ligji “Për lidhjen e traktateve dhe marrëveshjeve ndërkombëtare”, megjithëse duhetthënë se një pjesë e dispozitave të saj u ndryshuan në vitin 1990.

Në vitin 1991 hyn në fuqi Ligji 7491, datë 24.9.1991 “Për dispozitat kryesorekushtetuese” i cili bën një rregullim të ri të organeve shtetërore dhe të drejtën për të lidhurtraktate ndërkombëtare ia kalon Presidentit të Republikës, madje i jep atij edhe të drejtënpër të ratifikuar e denoncuar ato traktate që nuk i shqyrton Kuvendi Popullor. Gjithashtu,të drejtën për të lidhur marrëveshje ndërkombëtare e për të miratuar e denoncuar ato qënuk i ratifikon Kuvendi e ka edhe Këshilli i Ministrave. Në kompetencat e KuvenditPopullor lidhur me ratifikimin e traktateve ndërkombëtare parashikohen shprehimisht menë mënyrë shteruese marrëveshjet ndërkombëtare që mund të ratifikohen nga KuvendiPopullor.

Në mbështetje të këtij ligji me dispozita kushtetuese doli në vitin 1998 edhe LigjiNr. 8371, date 9.7.1998 “Për lidhjen e traktateve dhe marrëveshjeve ndërkombëtare”, i cilibën një zbërthim të kompetencave të organeve të parashikuara nga Ligji “Për dispozitatkryesore kushtetuese” për lidhjen e traktateve.

Në këtë ligj gjithashtu parashikohen si organe me të drejtën për të lidhur traktatePresidenti i Republikës dhe Këshilli i Ministrave, dhe një të drejtë të tillë e kanë edheinstitucionet qendrore ose lokale për marrëveshje që futen në fushën e veprimtarisë sëtyre. E rëndësishme për tu përmendur në këtë ligj është fakti se ai i ndan marrëveshjet nëtë cilat është palë shteti dhe për këto kërkon që të lidhen nga Presidenti i Republikës, dhemarrëveshjet ku palë është qeveria dhe që mund të lidhen nga kryetari i Këshillit tëMinistrave.109

Ligji “Për lidhjen e traktateve dhe marrëveshjeve ndërkombëtare” nuk solli ndonjëndryshim thelbësor në shumë aspekte krahasuar me Rregulloren e presidiumit që ishte nëfuqi përpara saj. Mund t’i referohemi për shembull procedurës që ndiqet për nisjen ebisedimeve, iniciativën për lidhjen e traktatit, si edhe një sërë parashikimesh të tjera tëcilat përveç ndryshimit të termit “Presidiumi i Kuvendit Popullor” me “Presidenti iRepublikës” duket se janë identike.

Në të njëjtin vit me këtë ligj kemi edhe miratimin e Kushtetutës së Republikës sëShqipërisë e cila vazhdon të jetë fuqi ende sot. Kjo Kushtetutë parashikon të drejtën ePresidentit për të lidhur marrëveshje ndërkombëtare sipas ligjit, ndërkohë tekkompetencat e Këshillit të Ministrave nuk përmendet shprehimisht kjo e drejtë, porpresupozohet që pjesa ku parashikohet se kryeministri ka kompetencë të kryejë detyra tëtjera të parashikuara në Kushtetutë e në ligje, përfshin edhe lidhjen e marrëveshjeve.

Në krahasim me të gjitha aktet e tjera rregulluese shtetërore të cilat ne i kemianalizuar me lart, bie në sy fakti që kjo kushtetutë nuk ka përcaktuar vetëm organet qëkanë të drejtë të lidhin marrëveshje ndërkombëtare, si edhe kategoritë e marrëveshjeve që

109Ligji Nr.8371, date 9.7.1998 “Për lidhjen e traktateve dhe marrëveshjeve ndërkombëtare” Neni 4 :“..............Plotfuqitë për përfaqësuesit e shtetit, që marrin pjese ne sesionet e organizatave ndërkombëtareose ne konferencat ndërkombëtare dhe që ngarkohen të zhvillojnë bisedime dhe të nënshkruajnë traktate osemarrëveshje dy ose shumëpalëshe, lëshohen përkatësisht nga Presidenti i Republikës, kur si subjekt itraktatit ose i marrëveshjes është shteti shqiptar dhe nga Kryetari i Këshillit të Ministrave, kur si subjektështë Qeveria shqiptare. Ne çdo rast plotfuqitë e mësipërme kunderfirmohen nga Ministri i Punëve tëJashtme. Plotfuqitë për përfaqësuesit e shtetit, që ngarkohen të shkëmbejnë instrumente ratifikimi apo tëdepozitojnë instrumente ratifikimi a denoncimi pranë një organizate ndërkombëtare, lëshohen nga ministri iPunëve të Jashtme. Ne rastin e nënshkrimit të marrëveshjeve ndërministrore, plotfuqitë lëshohen ngatitullari i dikasterit përkatës.”

31

i nënshtrohen ratifikimit e denoncimit nga Kuvendi, por parashikon një Kapitull më vetepër statusin që kanë marrëveshjet ndërkombëtare në sistemin tonë të brendshëm, mënyrëssë hyrjes në fuqi, etj.

Konventa e Vjenës “Për të Drejtën e Traktateve” 1969 është akti kryesor mbi të cilinngrihet sot e drejta e traktateve. Kjo Konventë plotësohet nga Konventa e Vjenës e vitit1986 e cila përfshin si subjekte me aftësinë për të lidhur traktate edhe organizatatndërkombëtare.

Subjektet të cilat mund të lidhin traktate sipas Konventës së Vjenës janë të gjitha atosubjekte të cilat sipas të drejtës ndërkombëtare kanë personalitet juridik, pra gëzojnëzotësi juridike dhe zotësi për të vepruar në planin ndërkombëtar. Shtetet sot janë subjektime personalitetin juridik më të plotë e për rrjedhojë kanë edhe aftësi traktatbërëse më tëgjera. Organizatat ndërkombëtare e kanë të kufizuar personalitetin e tyre juridik për shkaktë aktit të krijimit të tyre dhe objektit të veprimtarisë dhe një kufizim i tillë pasqyrohetedhe në aftësitë e tyre për të lidhur traktate.

E drejta ndërkombëtare gëzon një status të privilegjuar sot në të drejtën tonë tëbrendshme, pavarësisht disa specifikave të pazgjidhura nga vetë dispozitat e Kushtetutës,nuk ka dyshim që ekziston një marrëdhënie e ngushtë mes këtyre dy sistemeve, ku edrejta ndërkombëtare në disa raste merr prevalencë edhe mbi vetë Kushtetutën.

32

Kapitulli II

Lidhja e traktateve ndërkombëtare

2.1 Procedura e lidhjes së traktatit

Lidhja e traktateve ka një procedurë të caktuar e cila duhet ndjekur nga shtetet oseorganizatat që kërkojnë të hyjnë në një marrëdhënie ndërkombëtare. Procedura e lidhjessë traktateve ka një rëndësi të veçantë sepse nga kjo procedurë formëzohet vetë traktatime të gjitha elementet e tij. Gjatë kësaj procedure secila prej palëve ka mundësi të japimendimin e saj dhe të përcaktohen kushtet e modalitetet mbi bazën e të cilave do tëfunksionojë dhe zbatohet traktati në të ardhmen.

Konventat e Vjenës parashikojnë se për lidhjen duhet të përmbushen tre fazatkryesore të cilat janë : a) zhvillimi i bisedimeve; b) shprehja e pëlqimit për të qenë i lidhurme traktatin dhe c) hyrja në fuqi. Lidhur ngushtë me hartimin e një traktati qëndron edhezbatimi i tij në territorin e shteteve palë dhe çka është me e rëndësishme implementimi itij në legjislacionin e brendshëm duke u bërë i detyrueshëm edhe në të drejtën ebrendshme.

2.1.1 Zhvillimi i bisedimeve

Faza e parë e lidhjes së traktatit është zhvillimi i bisedimeve, megjithatë duhet tëkemi parasysh që lidhja e një traktati karakterizohet nga një procedurë që zhvillohet nëkanalet diplomatike përpara se të nisin bisedimet mes shteteve e organizatave. Zakonishtjanë diplomatët e shteteve ose organizatave që duan të lidhin traktatet, që kontaktojë menjëri- tjetrin dhe bëjnë propozimet e projekt-marrëveshjeve të ardhshme.

Çdo shtet jo vetëm që ka të drejtë të lidhi traktate por mund të ndërmarrë edheiniciativën fillestare për të krijuar një marrëveshje të tillë. Në vendin tonë, sipas Ligjit Nr.8371, datë 9.7.1998 “Për lidhjen e traktateve dhe marrëveshjeve ndërkombëtare” (meposhtë ligji), kur iniciativën për lidhjen e një traktati e ndërmerr shteti ynë, atëherë duhetqë tekstet të hartohen nga ministritë dhe institucionet që lidhen me këtë fushë e më pas tëmarrin pëlqimin e Ministrisë së Drejtësisë dhe Ministrisë së Punëve të Jashtme.110

Në rastet kur shteti tjetër mund të ketë kërkesa për të ndryshuar dispozitat eprojekt-marrëveshjes apo në rastet kur propozon një projekt të ri, atëherë kërkohetmiratimi në parim i Këshillit të Ministrave dhe duhet të merret mendimi i ministrive tëlinjës dhe i Ministrisë së Punëve të Jashtme.111

Në nenin 4 të ligjit parashikohet gjithashtu se “Kur iniciativa për lidhjen etraktateve dhe të marrëveshjeve dypalëshe ose shumëpalëshe merret nga shteti tjetër, i cilii paraqet shtetit shqiptar projektet përkatëse, ministria ose institucioni qendror përkatës e

110 Neni 6111 Ligji Nr.8371, dt 9.07.1998 “Per lidhjen e Traktateve dhe marrëveshjeve ndërkombëtare”,neni 4

33

studion ketë projekt dhe, sipas rastit, bën vërejtjet e saj ose harton kundërprojektin.Projekti i shtetit tjetër, së bashku me vërejtjet e palës shqiptare ose kundërprojekti i palësshqiptare i paraqiten për miratim ne parim Këshillit të Ministrave, pasi të jetë marrë meparë mendimi i Ministrisë së Punëve të Jashtme, i Ministrisë së Drejtësisë dhe i ministriveose institucioneve të tjera të interesuara. Vërejtjet ose kundërprojekti i palës shqiptare,pasi miratohen, i dorëzohen shtetit tjetër ne rrugë diplomatike. 112

E gjitha kjo që përmendëm është një procedurë paraprake e cila duhet të realizohetpërpara se të kalohet në fazën e parë për lidhjen e një traktati që është zhvillimi ibisedimeve. Nëse vendoset që projekt-marrëveshja i intereson shteteve, atëherë parafillimit të bisedimeve, ministria, institucioni qendror ose organi i pushtetit lokal përkatëspropozojnë nivelin e delegacionit të palës shqiptare, kohën dhe vendin ku do te zhvillohenbisedimet, pasi të jetë marrë më parë mendimi i Ministrisë së Punëve të Jashtme.

Niveli i delegacionit përcaktohet nga lloji i traktatit dhe rëndësia që mund të ketëai për shtetin dhe zhvillimin e tij. Personat të cilët bëjnë pjesë në delegacionin që do tëzhvillojë bisedimet pajisen me një akt që quhet plotfuqi.

2.1.1. a Plotfuqia dhe kuptimi i saj

Sipas Konventës së Vjenës, plotfuqia është një dokument i lëshuar nga organikompetent shtetëror që autorizon një ose disa persona për të përfaqësuar shtetin nënegocimin e nënshkrimin e një traktati ndërkombëtar, për të shprehur konsensusin që njështet të jetë pjesë e një traktati si edhe të përmbushë çdo veprim tjetër që lidhet metraktatin113. Me veprime të tjera këtu nënkuptohet se bëhet fjalë për ato raste kur shtetipalë në këtë traktat kërkon pavlefshmërinë, pushimin ose pezullimin e veprimit të traktatitapo tërheqjen prej tij.114

Konventa e Vjenës për të drejtën e traktateve 1969, parashikon se një personkonsiderohet si përfaqësues i një shteti për qëllim të miratimit ose sigurimit të tekstit tënjë traktati, ose për qëllimin e shprehjes së pëlqimit të shtetit për të qenë i lidhur nga njëtraktat, në qoftë se ai paraqet plotfuqinë ose është bërë e qartë nga praktika e shteteve tëinteresuara, ose nga rrethana të tjera, se ato e konsiderojnë atë si përfaqësuesin e tyre përkëtë qëllim dhe si të pajisur me plotfuqi. 115

Megjithatë Konventa parashikon se pajisja me plotfuqi nuk është e nevojshme përKryetarët e shteteve, kryetarët e qeverisë, ministrat e punëve të jashtme, drejtuesit emisioneve diplomatike, me qëllimin e miratimin të tekstit të një traktati midis shtetitakreditues dhe shtetit tek i cili ato janë akredituar, ose përfaqësuesit e akredituar prejshteteve në një konferencë ose organizatë ndërkombëtare ose në ndonjë prej organeve tëtyre, me qëllimin e miratimit të tekstit të një traktati në atë konferencë, organizatë oseorgan.116

Mund të ndodhë shpesh në praktikë që plotfuqitë të ngatërrohen nga anakonceptuale me letrat kredenciale, kjo për shkak se në disa raste të lidhjes së traktateve

112 Po aty,113A. Aust, Modern treaty law and practice fq 76, Cambridge University Press, 2ed, 2007114 Konventa e Vjenës “Për të drejtën e traktateve mes shteteve” 1969, neni 65115 Konventa e Vjenës Për të Drejtën e Traktateve, 1969, neni 7116 Po aty,

34

shumëpalëshe si përfaqësues të shtetit mund të dalin përfaqësuesit e tyre diplomatikë, porduhet të sqarojmë se ato nuk janë e njëjta gjë117. Letrat kredenciale janë dokumente me tëcilat kryetari i shtetit pajis përfaqësuesin diplomatik dhe në të vërtetohet emërimi i tij nërangun e caktuar diplomatik, si përfaqësues diplomatik i shtetit118, ndërsa plotfuqia ka tëbëjë specifikisht me përfaqësimin e shtetit në lidhjen e një traktati ndërkombëtar.

Sigurisht që, si e përmendëm më sipër, një përfaqësues diplomatik mund të marrëpjesë në negocimin e një traktati ndërkombëtar, veçanërisht kur bëhet fjalë për traktateshumëpalëshe të iniciuara nga organizatat ndërkombëtare ku këto përfaqësues janë tëatashuar, ose traktate dypalëshe mes shtetit të tyre dhe shtetit ku ato janë akredituar, pordetyra e tyre është e kufizuar vetëm në adoptimin e tekstit të traktatit dhe nuk mund tëshkojë përtej kësaj119, përveç rasteve kur ato kanë plotfuqi me karakter të përgjithshëm120,dhe gjithmonë duke marrë instruksione të qarta nga shteti i tyre për çështjen përkatëse.Mund të ndodhi që plotfuqia të jetë e shkrirë edhe në tekstin e letrave kredenciale.121

Lidhur me organet e përmendura nga neni 7/2 i Konventës Vjenës, duhet të kemiparasysh që pavarësisht se të tre këto kategori përmenden si persona të cilët nuk kanënevojë për plotfuqi, secili prej tyre nuk mund të kryejë bisedime apo veprime të tjera qëlidhen me traktatet ndërkombëtare, nëse kjo, sipas akteve të brendshme është kompetencëekskluzive e një organi tjetër.

2.1.1.b Organet kompetente për të lidhur marrëveshje dhe për të dhënë plotfuqisipas legjislacionit aktual shqiptar

Organet kompetente shtetërore që janë të afta të shprehin pëlqimin osemospëlqimin për të qenë të lidhur me detyrimet e një traktati ndërkombëtar janë tëparashikuara në Kushtetutën e Republikës së Shqipërisë dhe në Ligjin Nr.8371, dt9.07.1998 “Për lidhjen e Traktateve dhe marrëveshjeve ndërkombëtare”. Në nenin 3 tëkëtij ligji parashikohet se: “Të drejtën për të lidhur traktate dhe marrëveshjendërkombëtare, dypalëshe ose shumëpalëshe, e kane Presidenti i Republikës dhe Këshilli iMinistrave, sipas normave kushtetuese ne fuqi. Ministritë, institucionet qendrore dheorganet e pushtetit lokal kane të drejtë të lidhin marrëveshje me karakter shkencor,kulturor, arsimor, teknik etj. brenda kuadrit të fushës apo juridiksionit të tyre, duke marreme pare mendimin e Ministrisë së Punëve të Jashtme”, ndërsa neni 4 i këtij ligji flet për“të drejtën e këtyre organeve për të lëshuar plotfuqi në ato raste kur nuk kanë mundësi tëmarrin pjesë drejtpërdrejt në bisedimin, nënshkrimin, aderimin apo denoncimin e njëtraktati ndërkombëtar” dhe është interesant fakti që në këtë ligj kategorizohenmarrëveshjet ku palë është shteti shqiptar dhe për këtë autorizohet kryetari i shtetit tëpajisi me plotfuqi dhe për marrëveshjet ku palë është qeveria shqiptare është Këshilli iMinistrave organi që pajis me plotfuqi.

Ndërkohë duhet të mbajmë parasysh që jemi duke analizuar lëshimin e plotfuqivepër zhvillimin e bisedimeve, pasi për sa i përket plotfuqive për përfaqësuesit e shtetit që

117 A.Aust, Modern Treaty law and practice, fq.76, Cambridge Univerity Press, 2ed, 2007118 A.Puto, E drejta ndërkombëtare publike, fq.406, Shtëpia Botuese Albin, 2013119 UN, Comentary of Vienna Convention, 1969120 A.Aust, sipërcit.121 Po aty, fq.79

35

shkëmbejnë apo dorëzojnë instrumente ratifikimi ato lëshohen gjithmonë nga Ministri iPunëve të Jashtme.

Sigurisht që ky ligj është edhe në përputhje të plotë me ndarjen e kompetencave qëvetë kushtetuta jonë parashikon për këto organe. Konkretisht në nenet 92/ë parashikohet edrejta e Presidentit për të lidhur marrëveshje ndërkombëtare, ndërsa sipas GjykatësKushtetuese në nenin 86/1 duke qenë se parashikohet se kryetari i shtetit përfaqësonunitetin e popullit “rezulton se Presidenti i Republikës ka kompetencë të përfaqësojështetin në marrëdhëniet me jashtë122. Ndërsa për Këshillin e Ministrave ajo shprehet se:“Këshillit të Ministrave neni 100/1 i kushtetutës i jep të drejtën të përcaktojë drejtimetkryesore të politikës shtetërore, përfshirë këtu edhe politikën e jashtme dhe marrëdhënietndërkombëtare të krijuara nëpërmjet traktateve, por për marrëveshjet me karakter politik,vullneti shtetëror duhet të shprehet nga presidenti i Republikës, ndërsa për marrëveshjetme karakter ekonomik vullneti shtetëror mund të shprehet nga qeveria.”123

Nëse i referohemi organeve kompetente për të lëshuar plotfuqi si i kemi trajtuarmë lart tek evolucioni i tyre, duhet të përmendim që si Rregullorja e vitit 1964 ashtu edheajo e vitit 1978 nuk bëjnë një ndarje të tillë pasi kompetencën për të lëshuar plotfuqi iajapin Presidiumit të Kuvendit Popullor, Këshillit të Ministrave dhe Ministrit të Punëve tëJashtme.

Ashtu sikurse e përmendëm më lart të drejtën për të nënshkruar marrëveshjendërkombëtare e ka edhe Ministri i Punëve të Jashtme, i cili është drejtuesi i dikasterit kurealisht përpunohet dhe realizohet konkretisht politika e jashtme e çdo shteti, si edhe çdodrejtues i institucioneve të tjera qendrore e vendore, për aq sa e lejon karakteri iveprimtarisë së tyre, por duhet thënë se kur këto persona kryejnë bisedime në emër tështetit apo të qeverisë dhe jo në emër të dikasterit që drejtojnë është e nevojshme që ato tëpajisen me plotfuqi në mënyrë që vullneti i shprehur prej tyre të jetë i vlefshëm.

Në rastin e marrëveshjes mes Shqipërisë dhe Greqisë “Për delimitimin e zonave tëtyre përkatëse, të shelfit kontinental dhe të zonave të tjera që u përkasin në bazë të sëdrejtës ndërkombëtare” të marrë në shqyrtim nga Gjykata Kushtetuese është konstatuar qëndonëse ishte një marrëveshje me karakter politik, marrëveshja është nënshkruar ngaMinistri i Punëve të Jashtme pa qenë i pajisur me plotfuqi nga Presidenti i Republikës, mepretendimin se tashmë kjo ishte një praktikë e përsëritur.

Duhet thënë se në këtë rast, nuk mund të jemi përpara parashikimeve të nenit7/1/a) të Konventës, së pari sepse një praktikë e tillë bie ndesh me aktet e brendshme tështetit dhe veçanërisht Kushtetutën, më konkretisht me nenet 4 e 7, 92/ë të saj124 dhe sëdyti sepse edhe GJK thotë se nga vetë interpretimi literal i këtij neni kuptojmë se“dispozita përjashton vetëm paraqitjen e fuqive të plota ndaj palës tjetër në marrëveshje,por sipas të drejtës së brendshme kombëtare ajo nuk nënkupton edhe mënjanimin apomosrespektimin e kërkesës ligjore të pajisjes me plotfuqi për përfaqësuesin e shtetit”125,prandaj ajo nuk mund të ketë bazë ligjore.126

Të njëjtën gjë mund të themi edhe për zhvillimin e bisedimeve për Marrëveshjen eStabilizim – Asociimit, e cila është një marrëveshje me një rëndësi tepër të veçantë për

122 Vendimi 15/10 GJK123 Xh. Zaganjori, Jurisprudencë dhe praktikë ndërkombëare, fq.50, Shkolla e Magjistraturës,124 Po aty, fq.51125 Vendimi 15/10 I gjk126 Xh. Zaganjori, Jurisprudencë dhe praktikë ndërkombatre, fq.50, Shkolla e Mgjistraturës,

36

shtetin tonë si nga aspekti politik ashtu edhe ekonomik dhe një marrëveshje e tillë duhetpatjetër të lidhet nga Kryetari i Shtetit në përputhje me vetë dispozitat kushtetuese dheligjore te sipërpërmendura.

Dihet që marrëveshje të tilla, për nga vetë natyra e tyre, lidhen nga kryetarët eqeverive dhe kjo ka mjaftuar për të anashkaluar edhe një herë kompetencat e presidentitpër të lëshuar plotfuqi.

Në këtë rast fakti që kërkohet që marrëveshja të lidhet nga kryeministri, nuk do tëthotë që kjo është një marrëveshje ndërqeveritare, përkundrazi kjo është një marrëveshjeqë përfshin drejtpërdrejt shtetin shqiptar, prandaj pavarësisht se mund të zhvilloheshinbisedime nga grupi negociator dhe të nënshkruhej nga Kryeministri, duhej që të ishinpajisur paraprakisht me plotfuqitë përkatëse nga Presidenti i Republikës.

Nga sa diskutuam më lart duhet të theksojmë se vetë Konventa e Vjenës kërkonkryerjen e bisedimeve nga organi kompetent ose personi i autorizuar prej tij me plotfuqi,por ia le në diskrecion të çdo shteti mënyrën e miratimit dhe organet kompetente për tëlidhur marrëveshjet sipas kategorive dhe llojit të tyre.

E rëndësishme është të përmendim që vetë konventa i qëndron neutralepërcaktimit të organeve kombëtare që kanë aftësi të lidhin marrëveshje127 dhe çdo shtetme aktet e tij të brendshme e parashikon këtë kompetencë.

2.3.1.c Përmbajtja e plotfuqisë si akt formal dhe mbrojtja që gëzojnë personat qëmbajnë plotfuqi

Plotfuqia duke qenë një akt formal sigurisht që ka një përmbajtje të caktuar.Konventa e Vjenës nuk parashikon ndonjë formë specifike, megjithatë plotfuqia duhet tëketë së paku emrin e personit të autorizuar për të zhvilluar bisedimet e për të nënshkruartraktatin dhe autoritetin kompetent shtetëror që e ka kompetencën që të lëshojëplotfuqinë128. Gjithashtu teksti i plotfuqisë duhet të përmbajë titullin e traktatit, datën dhevulën shtetërore, ndërsa nuk është i nevojshëm të vendoset edhe vendi i nënshkrimit129.

Neni 24 i ligjit shqiptar parashikon se “Plotfuqitë për përfaqësuesit e shtetit, qëngarkohen të zhvillojnë bisedime dhe te nënshkruajnë traktate ose marrëveshje,përgatiten nga Ministria e Punëve të Jashtme. Të gjitha plotfuqitë hartohen në gjuhënshqipe dhe atyre mund t'u bashkëngjitet kopja e vërtetuar, e përkthyer ne një gjuhe tëhuaj.”

Gjithsesi duhet të theksojmë që plotfuqia ka gjithmonë karakter konkret dhe vlejnëgjithmonë për një rast të veçantë130 (përveç plotfuqisë së përgjithshme) dhe bisedimetduhet të zhvillohen gjithmonë brenda kufijve të vendosura nga organi kompetent. Kyargument është trajtuar edhe nga Gjykata Kushtetuese shqiptare në vendimin elartpërmendur, ku ajo shpjegon se “Qëllimi i plotfuqisë është dhënia e autorizimit ngaorgani kompetent, për të biseduar me palën tjetër çështjet që përcaktohen shprehimisht në

127 Vendimin gjk128UN, Treaty handbook,129A.Aust, Modern Treaty Laë and Practice, pg.82, Cambridge Univerity Press, 2ed, 2007130 A.Puto, E drejta ndërkombëtare publike, fq.366, Shtëpia Botuese Albin, 2013

37

objektin e plotfuqisë. Negocimi dhe lidhja e marrëveshjes duhen bërë brenda kufijve tëpërcaktuar në plotfuqi, duke respektuar parimin e shtetit të së drejtës.”131

Në rastin e marrëveshjes me Greqinë, përpos mungesës së plotfuqive ngaPresidenti i Republikës, duket se grupi negociator i ka zhvilluar bisedimet edhe përtejobjektit të përcaktuar në Urdhrin nr.135, dt.23.08.2007 të Kryeministrit “Për ngritjen egrupit ndërinstitucional të punës për përcaktimin e shelfit kontinental me vendet fqinje”,pasi nëse i referohemi marrëveshjes përfundimtare të lidhur midis Republikës sëShqipërisë dhe Republikës së Greqisë, në titullin e saj, rezulton se objekt i marrëveshjesnuk ka qenë vetëm përcaktimi i shelfit kontinental por edhe “…i zonave të tjera që upërkasin në bazë të së drejtës ndërkombëtare”.

Personat të cilët janë të pajisur me plotfuqi duhet të shprehin vullnetin shtetërorpër të qenë të lidhur me këtë marrëveshje, pra për të respektuar të drejtat dhe zbatuardetyrimet e parashikuara nga traktati. Për këtë arsye, pëlqimi i shprehur për tyre duhet tëjetë i lirë dhe i pa vesuar,132 ndaj këto persona gëzojnë të drejtën e paprekshmërisëpersonale (në fakt ky rregull vjen që nga lashtësia) dhe ndaj tyre nuk duhet të ketë asnjëlloj shtrëngimi133.

Në Konventën e Vjenës parashikohet edhe pavlefshmëria e traktatit ndërkombëtarnëse ai është nënshkruar në rrethanat kur përfaqësuesi i njërit prej shteteve ështështrënguar, kërcënuar apo mashtruar për ta nënshkruar traktatin, si edhe në rastet kur kypërfaqësues në mënyrë direkte ose indirekte është korruptuar për të nënshkruartraktatin.134

2.1.1.d Pasojat e mosmarrjes së plotfuqisë

Ashtu sikurse e përmendëm që në fillim të këtij punimi marrja e plotfuqisë ështënjë element shumë i rëndësishëm për vlefshmërinë e procedurës së lidhjes së traktatin dherrjedhimisht edhe për detyrueshmërinë e te drejtave dhe detyrimeve që ai parashikon. Pra,pavarësisht se dhënia e plotfuqisë është një çështje e brendshme e çdo shteti, në mënyrë tëpaevitueshme efektet e saj pasqyrohen drejtpërdrejt në marrëdhëniet ndërkombëtare që aika me shtetet e tjera palë në traktat.

Konventa e Vjenës parashikon se “një traktat i lidhur nga një person që nuk kaqenë i pajisur me plotfuqi nga organet kompetente, ose që nuk përfshihet ne atë kategoripersonash që s’kanë nevojë për plotfuqi, do të jetë i pavlefshëm e nuk do të mund të sjellëpasoja juridike për palët.”135 Ky akt mund të bëhet i vlefshëm në rast se më pas organetshtetërore miratojnë ose japin konsensusin për të qenë të lidhur me këtë traktat. Ky pëlqimmund të jetë në formën e shprehur, ose me veprime konkrete136, si ratifikimi i mëpasshëmi aktit, të cilat tregojnë se vetë shteti e trajton si të vlefshëm këtë traktat dhe i jep efekteduke e bërë të zbatueshëm.

131 Vendimi 15, dt 15.4.2010, GJK, “Për delimitimin e zonave ujore me Greqinë”132 Për më gjerë shih Kapitullin 1: parimi i pëlqimit të lirë133 A.Puto, E drejtë ndërkombëtare publike, fq.366, Shtëpia Botuese Albin, 2013134 Konventa e Vjenës “Për të drejtën e traktateve mes shteteve” 1969, nenet 50-51, për më gjerë shihKapitullin 4135 Po aty, neni 7136 Yearbook of international Law Commission, 1966, vol II

38

Interesant është parashikimi i nenit 27 dhe 46 të Konventës në të cilët parashikohetse “një shtet nuk mund të pretendojë dispozitat e së drejtës së brendshme si justifikim përmoszbatimin e detyrimeve të traktatit”137 si edhe se një shtet nuk mund të pretendojëpavlefshmërinë e traktatit me justifikimin se “pëlqimi për të qenë i lidhur nga një traktatndërkombëtar është shprehur duke cenuar një dispozitë të së drejtës së tij të brendshmenë lidhje me kompetencën për të përfunduar traktate....në qoftë se ky cënim nuk ishte iqartë dhe të kishte të bënte me një rregull të së drejtës së brendshme të një rëndësiethelbësore.”138

Sa i përket nenit 27, është e qartë që qëllimi i tij duket të jetë detyrueshmëria ezbatimit të marrëveshjeve ndërkombëtare të cilat kanë hyrë në fuqi në shtetet palë tëtraktatit në përputhje edhe me parimin pacta sunt servanda të parashikuar në nenin 26 tëKonventës, sipas të cilit “çdo traktat në fuqi është detyrues për palët dhe duhet të kryhetnë mirëbesim mes tyre.”139 dhe i referohet në përgjithësi rasteve kur mund të duket se vetëpërmbajtja e traktatit bie në kundërshtim me të drejtën e brendshme.

Ndërsa ndryshimi me nenin 46 është se në këtë të fundit nuk parashikohetpamundësia e shteteve palë për të pretenduar moszbatimin e traktatit, por pamundësia etyre për të pretenduar pavlefshmërinë e tij me pretendimin se pëlqimi është shprehur dukecënuar një dispozitë të së drejtës së brendshme, dhe ndryshe nga neni 27 (ku bëhej fjalëpër të drejtën e brendshme në përgjithësi) ky pretendim lidhet pikërisht me ato dispozitaqë në mënyrë specifike përcaktojnë kompetencën e organit shtetëror për të lidhur traktatindhe të drejtën e tij për të dhënë plotfuqi.

Megjithatë edhe në këtë situatë parashikohet përjashtimi për ato raste kur cënimi idispozitave të së drejtës së brendshme ka qenë evident dhe lidhet me shkeljen e aktevejuridike të brendshme me rëndësi thelbësore (si mund të jetë kushtetuta e një shteti dheakte të barazvlefshme me të).

Respektimi i nenit 26, 27 dhe 46 të Konventës është diskutuar edhe në vendimin15/10 të GJK, ku është theksuar fakti që në këtë rast nuk kemi të bëjmë me shkelje tëkëtyre neneve, pasi të tria këto parashikime vlejnë për rastet kur traktati ndërkombëtar kamarrë fuqi juridike dhe ka filluar të japë efekte në shtetet palë të tij, ndërsa në rastin nëfjalë kontrolli i kushtetutshmërisë së bërë nga gjykata është a priori, përpara se ajo tëkalonte procesin e ratifikimit.140

Bazuar në nenin 5 të kushtetutës141 si edhe në nenet 116142, 121143 dhe 122144

kuptojmë se ratifikimi lidhet në mënyrë të drejtpërdrejtë me hyrjen në fuqi, dhe zbatimin e

137 Konventae Vjenës “Për të Drejtën e traktateve mes shteteve” 1969, neni 27138 Po aty, neni 46139 Po aty, neni 26140 Vendimi 15/10 GJK141 Neni 5 i kushtetutës “Republika e Shqipërisë zbaton të drejtën ndërkombëtare të detyrueshme për të”142 Neni 116 i kushtetutës: “Aktet normative që kanë fuqi në të gjithë territorin e Republikës së Shqipërisëjanë: a) Kushtetuta; b) marrëveshjet ndërkombëtare të ratifikuara; c) ligjet; ç) aktet normative të Këshillittë Ministrave....”143 Neni 121 i Kushtetutës “1. Ratifikimi dhe denoncimi i marrëveshjeve ndërkombëtare nga Republika eShqipërisë bëhet me ligj në rastet kur ato kanë të bëjnë me: a) territorin, paqen, aleancat, çështjet politikedhe ushtarake; b) të drejtat dhe liritë e njeriut, si edhe detyrimet e shtetasve, siç parashikohen nëKushtetutë; c) anëtarësimin e Republikës së Shqipërisë në organizatat ndërkombëtare; ç) marrjen përsipërtë detyrimeve financiare nga Republika e Shqipërisë; d) miratimin, ndryshimin, plotësimin ose shfuqizimin eligjeve.”

39

marrëveshjes në territorin shqiptar si edhe me momentin kur ajo fillon të japë efektet dhebëhet pjesë e sistemit juridik të brendshëm. Për këtë arsye gjykata ka arsyetuar që nërastin në fjalë nuk kemi shkelje të parimit pacta sunt servanda pasi marrëveshja nukkishte hyrë në fuqi.

Të plotfuqishmit i zhvillojnë bisedimet në bazë të projekteve të përcaktuaraparaprakisht në rrugë diplomatike, megjithatë bisedimet mund të zhvillohen edhe pa pasurprojekt paraprak. Në këtë rast projekti hartohet gjatë zhvillimit të bisedimeve nga grupet epërbashkëta të krijuara nga shtetet ose organizatat pjesëmarrëse. Në rastin e Shqipërisë,ligji parashikon se çdo ndryshim apo shtesë apo formulim i ri në tekstin e një marrëveshjekërkon mendimin e ministrive përkatëse dhe miratimin në parim të Këshillit tëMinistrave, përpara se teksti përfundimtar i marrëveshjes të nënshkruhet.145

2.1.1.e Autentifikimi dhe adoptimi i tekstit të traktatit

Konventa e Vjenës 1969 parashikon se shtet pjesëmarrës në bisedime quhet ai qëmerr pjesë në përpilimin dhe miratimin e tekstit të një traktati ndërkombëtar, ndërsaKonventa e Vjenës 1986 për të njëjtat funksione shton edhe termin Organizatënegociuese.146 Si shihet nga ky përkufizim, i gjithë procesi i negocimit midis shteteve oseorganizatave ndërkombëtare duhet të finalizohet me miratimin e tekstit të një traktati.

Ndonëse asnjëra nga Konventat nuk e përkufizon qartësisht kuptimin e miratimittë tekstit të traktatit, kuptohet se kjo do të thotë hartimin e një drafti paraprak të traktatitqë do të lidhet midis shteteve dhe kjo sipas nenit 9 të Konventës kërkon miratimin e tëgjitha shteteve pjesëmarrëse në bisedime.

Në rastet kur kemi traktate dypalëshe apo traktate ku numri i shteteve negociueseështë i vogël, pëlqimi i të gjitha palëve për miratimin e tekstit është më i lehtë për tuarritur por nga ana tjetër është edhe i domosdoshëm për të siguruar dhënien e pëlqimit përtë qenë të lidhur nga traktati në fazat e mëvonshme.

Për rastet kur miratimi i tekstit të një traktati bëhet në një konferencëndërkombëtare, ku edhe numri i shteteve ose organizatave negociuese është i madh,Konventat parashikojnë që kjo bëhet me dy të tretat e votave të pjesëmarrësve në votim.Megjithatë kjo shumicë mund të ndryshojë nëse vetë shtetet ose organizatat negociuese evendosin një gjë të tillë.

Në këto raste i rëndësishëm është konsensusi për dispozitat që do të ketë traktati,ndonëse kjo nuk nënkupton domosdoshmërisht se një shtet që ka rënë dakord përmiratimin e tekstit të traktatit do të vendosi të japë pëlqimin për hyrjen në fuqi të tij.Gjithsesi, duhet të kemi parasysh që miratimi i tekstit të një traktati duhet të bëhet sipasrregullave të konferencës të vendosura nga shtetet ose organizatat pjesëmarrëse.147

Përveç miratimit kërkohet edhe autentifikimi (ose vërtetimi si origjinal) i tekstit tëtraktatit, pasi në momentin që shtetet ose organizatat ndërkombëtare do të japin pëlqimin

144 Neni 122/1 i Kushtetutës “Çdo marrëveshje ndërkombëtare e ratifikuar përbën pjesë të sistemit tëbrendshëm juridik pasi botohet në Fletoren Zyrtare të Republikës së Shqipërisë.”145 Ligji Nr.8371, dt 9.07.1998 “Per lidhjen e Traktateve dhe marrëveshjeve nderkombetare”, neni 11146 Konventat e Vjenës, neni 2 (përkatësisht për secilën)147 Konventae Vjenës “Për të Drejtën e traktateve mes shteteve dhe organizatave ndërkombëtare dheorganizatave mes tyre” 1986, neni 2

40

për të qenë të lidhura nga traktati duhet të jenë të qarta që ky është varianti përfundimtar itij. Vetë teksti i traktatit mund të përmbajë të parashikuar edhe procedurën e autentifikimittë tij, ose kjo procedurë mund të jetë përcaktuar nga palët negociuese gjatë zhvillimit tëbisedimeve (neni 10 i Konventave). Nëse nuk kemi një procedurë të tillë, atëherëautentifikimi mund të bëhet edhe me anë të nënshkrimit, nënshkrimit ad referendum,parafimit apo aktit final të konferencës.148

Zakonisht në rastet e traktateve të miratuara nga organizatat ndërkombëtare,autentifikimi i tekstit të traktatit bëhet me miratimin e organeve të vetë organizatës osenga drejtuesit e saj. Ndërsa autentifikimi mund të bëhet edhe nëpërmjet Aktit Final tëkonferencave. Ky nuk përmendet më parë nga konventat as në pjesën e termave tëpërdorur, por gjithsesi duhet të themi se është një akt që përmban përmbledhjen ebisedimeve të zhvilluara gjatë konferencës, propozimet e bëra, pjesëmarrësit nëkonferencë dhe organet e saj, tekstin e miratuar, etj. 149

2.1.2 Shprehja e pëlqimit për të qenë i lidhur me një traktat

Shtetet ose organizatat pjesëmarrëse në bisedime marrin statusin e shteteve oseorganizatave kontraktuese në momentin që ato shprehin pëlqimin për të qenë të lidhuranga një traktat, pavarësisht faktit nëse ai ka hyrë në fuqi për to apo jo.150 Pëlqimi për tëqenë i lidhur nga një traktat ndërkombëtar mund të shprehet në disa forma dhe konkretishtme anë të nënshkrimit, shkëmbimit të instrumenteve që konstituojnë një traktat,ratifikimit, pranimit, miratimit, aderimit, apo nga çdo mjet tjetër nëse shtetet oseorganizatat kontraktuese e kanë përcaktuar kështu. 151

2.1.2.a Shprehja e pëlqimit me nënshkrim

Shprehja e pëlqimit me anë të nënshkrimit nënkupton që përfaqësuesit janë dakortqë subjekti të cilin përfaqësojnë të jetë pjesë e tij, por në disa raste mund të nënkuptojë qëtraktati nuk ka nevojë të miratohet nëpërmjet ndonjë procedure të mëtejshme, prandajkëtu duhet të dallojmë nënshkrimin e thjeshtë dhe nënshkrimin përfundimtar të traktatit,pasi nënshkrimi i thjeshtë nënkupton rastet kur traktati kalon më pas nëpërmjetprocedurave të miratimit ose ratifikimit nga organet përkatëse shtetërore ndërsanënshkrimi përfundimtar nënkupton që kjo është faza përfundimtare e përmbylljes sëtraktatit.152

Nënshkrimi është përfundimtar në rastet kur vetë teksti i traktatit e parashikon njëgjë të tillë ose kur vetë palët gjatë zhvillimit të bisedimeve e kanë përcaktuar si me efektpërfundimtar nënshkrimin apo kur kjo është e qartë nga përmbajtja e plotfuqive tëpersonave që marrin pjesë në bisedime.153

148 Konventae Vjenës “Për të Drejtën e traktateve mes shteteve” 1969, neni 10149 A.Aust, Modern treaty law and practice, fq. 92, Cambridge University Press, 2ed, 2007150 Konventat e Vjenës, neni 2151 Po aty, neni 12152 A.Aust, Modern treaty laë and practice, fq.96153 Konventa e Vjenës “Për të drejtën e traktateve mes shteteve” 1969, neni 12

41

Mund të ketë raste kur vetë traktati nuk shprehet në lidhje me pasojat që do të ketënënshkrimi, pra nëse ai do të jetë i thjeshtë apo përfundimtar dhe i takon vetë shteteve oseorganizatave të përcaktojnë efektin e tij. Zgjidhja më e mirë për situata të tilla mendoj sedo të ishte që nënshkrimi të konsiderohej i thjeshtë dhe më pas traktati të kalontenëpërmjet procesit të ratifikimit ose pranimit, pasi kjo do të shmangte përfundimishtkeqkuptimet dhe do të vendoste nëse traktati do të hynte në fuqi për secilin nga palëtkontraktuese.

Çdo shtet ose organizatë në legjislacionin e vet përcakton se cilat janë kategoritë emarrëveshjeve për të cilat mund të bëhet nënshkrim i thjeshtë dhe për cilat mund të bëhetnënshkrim përfundimtar. Në legjislacionin tonë parashikohet se mënyra për të shprehurpëlqimin për të qenë të lidhur nga një traktat mund të jenë si nënshkrimi ashtu edheratifikimi, miratimi apo aderimi apo edhe shkëmbimi i notave154, ndërsa Kushtetuta nënenin 121 parashikon një sërë marrëveshjesh për të cilat specifikisht kërkohet ratifikimime ligj.

Nëse një shtet e ka nënshkruar një marrëveshje ndërkombëtare dhe më pas përarsye të brendshme nuk është gati të vazhdojë procedurat për hyrjen në fuqi, mund tandreqi këtë situatë dukë shënuar fjalët “ad referendum” pas nënshkrimit për të sqaruar qëkonfirmimi do të bëhet në një kohë të mëvonshme nga shteti. Në një rast të tillë nësenënshkrimi konfirmohet më vonë kjo duhet të bëhet në formë të shkruar nga shteti apoorganizata.155

Një formë tjetër që iu jep shteteve kontraktuese mundësinë që të miratojnë nëparim tekstin e traktatit, por ndërkohë të kenë mundësi për tu menduar dhe për të zgjidhurpaqartësitë që mund të sjelli nënshkrimi i tij, është edhe siglimi (ose parafimi). Kjo bëhetnëpërmjet vendosjes së inicialeve të personave që mbajnë plotfuqitë dhe nënkupton qënënshkrimi do të bëhet në një moment të mëvonshëm pasi të jenë qartësuar të gjithaçështjet.156

Siglimi mund të bëhet jo vetëm për të gjithë tekstin e traktatit por edhe për pjesë tëveçanta të tij.157 Sipas nenit 12 të KV, siglimi nuk mund të ketë efektin e nënshkrimit,përveç rasteve kur vetë shtetet ose organizatat e kanë vendosur se ai do të ketë efektin enënshkrimit gjatë fazës së bisedimeve.

Nënshkrimi ad referendum dhe siglimi mund të ngatërrohen si koncepte me njëra-tjetrën, por ato kanë disa ndryshime të rëndësishme që i dallojnë. Nënshkrimi adreferendum, ashtu sikurse e përmendëm më lart bëhet pasi është nënshkruar traktati dhenuk mund të ketë asnjëherë efektin e nënshkrimit përveçse kur palët e konfirmojnë më pasme shkrim këtë gjë, ndërsa siglimi bëhet përpara nënshkrimit dhe sipas KV mund të ketëefektin e nënshkrimit nëse kështu e vendosin shtetet ose organizatat kontraktuese.

Ligji shqiptar, në paragrafin 4 të nenit 11 parashikon se kur palët vendosin qënënshkrimi të bëhet në një kohë të mëvonshme, mund ta siglojnë marrëveshjen dukevendosur vetëm inicialet e personave që janë kryetarët e grupeve negociatore. Zakonishttraktatet që janë dypalëshe nënshkruhen pasi përfundon zhvillimi i bisedimeve, ndërsa

154 Ligji Nr.8371, dt 9.07.1998 “Per lidhjen e Traktateve dhe marrëveshjeve nderkombetare”, neni 16155 Bradely A. Curtis, Treaty signature, fq. 7, Duncan B. Hollis (ed.), The Oxford Guide To Treaties. OxfordUniversity Press, 2012.156 Neni 2 i ligjit parashikon se “(ë) "parafim" nënkupton aktin me të cilin personat e plotfuqishëm veneinicialet për të treguar se kane rene dakord për tekstin përfundimtar të traktatit a të marrëveshjes;”157 A. Puto, E drejta ndërkombëtare publike, fq. 367

42

traktatet shumëpalëshe, veçanërisht ato që hartohen nga organizatat ndërkombëtareqëndrojnë një periudhë të caktuar të hapura për nënshkrim, në mënyrë që të krijojnëmundësinë për sa më shumë shtete ose organizata që të bëhen palë në traktat.

Koha gjatë së cilës traktatet qëndrojnë të hapura për nënshkrim vendoset nga vetështetet ose organizatat që marrin pjesë në zhvillimin e bisedimeve. Pas përfundimit tëkësaj kohe shtetet ose organizatat nuk kanë mundësi të bëhen palë në traktat nëpërmjetnënshkrimit por vetëm nëpërmjet aderimit ( që do të trajtohet më poshtë në këtë punim).

Vetë KV parashikon se “Kjo Konventë do të jetë e hapur për nënshkrim për tëgjitha Shtetet Anëtare të Kombeve të Bashkuara dhe për çdonjërën prej agjencive tëspecializuara të Agjencisë Ndërkombëtare të Energjisë Atomike ose palët në Statutin eGjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë, dhe për çdo Shtet tjetër të ftuar nga Asambleja ePërgjithshme e Kombeve të Bashkuara, për t'u bërë palë në Konventë, si më poshtë: derimë 30 Nëntor 1969, pranë Ministrisë Federale të Punëve të Jashtme të Republikës sëAustrisë, dhe më pas, deri në 30 Prill 1970, pranë Selisë së Kombeve të Bashkuara, NjuJork”.158 Megjithatë ka traktate që qëndrojnë të hapura për një periudhë të pacaktuarkohe.

Nënshkrimi duhet të ndjekë një renditje të caktuar të firmave të përfaqësuesve tështeteve kontraktuese. Në rastet e traktateve shumëpalëshe renditja e firmave bëhet sipasrendit alfabetik të shteteve që përfaqësojnë përfaqësuesit, ndërsa kur traktatet janëdypalëshe, firmat vendosen në anën e majtë dhe të djathtë të fletës, po gjithmonë duhetpasur parasysh që në anën e majtë që konsiderohet edhe si vendi i parë, të vihen firmat epërfaqësuesve të shtetit ku do të mbetet ajo kopje.

Kjo procedurë quhet ndryshe edhe alternat dhe parashikohet edhe në ligjinshqiptar ku kërkohet që secila palë të shtypi tekstin e traktatit në gjuhën e vet dy herë nëalternatin dhe letrën e vet dhe dy herë në alternatin dhe letrën e shteteve të tjerakontraktuese.159

Përveç nënshkrimit KV, parashikon si mjete për të dhënë pëlqimin edheshkëmbimin e instrumenteve që ligjërojnë ose konfirmojnë një traktat nëse shtetet dheorganizatat e kanë vendosur vetë një gjë të tillë apo kur kjo kuptohet qartë nga teksti ikëtyre instrumenteve.160 Në ligjin shqiptar parashikohet se kjo mund të bëhet nëpërmjetshkëmbimit të notave dhe në këtë rast teksti i traktatit përfshihet në tekstin e notave.161

2.1.2.b Shprehja e pëlqimit me ratifikim dhe miratim

Konventat e Vjenës parashikojnë që pëlqimi mund të jepet nëpërmjet ratifikimit, icili konsiderohet si një fazë përfundimtare për lidhjen e traktatit (por jo për hyrjen e tij nëfuqi), pasi kjo është një procedurë që përdoret edhe pas nënshkrimit. Në fakt shpeshratifikimi interpretohet si një proces i të drejtës së brendshme i cili i jep fuqi juridike dhezbatueshmëri një traktati ndërkombëtar, por ky është një interpretim i gabuar për disaarsye.

158 Konventa e Vjenës “Për të Drejtën e traktateve mes shteteve” 1969, neni 81159 Ligji Nr.8371, dt 9.07.1998 “Per lidhjen e Traktateve dhe marrëveshjeve nderkombetare”, neni 12160 Konventae Vjenës “Për të Drejtën e traktateve mes shteteve” 1969, neni 13161 Ligji Nr.8371, dt 9.07.1998 “Per lidhjen e Traktateve dhe marrëveshjeve nderkombetare”, neni 14

43

Së pari, vetë fakti që ratifikimi parashikohet nga Konventat e Vjenës e nënkuptondomosdoshmërisht karakterin ndërkombëtar të tij. Së dyti, nëse ne i referohemi nenit 2 tëKV, kur parashikohet përdorimi i termave thuhet se “ratifikimi ....... nënkupton në çdo rastaktin ndërkombëtar të emërtuar kështu162 me anën e të cilit një Shtet paraqet në planinndërkombëtar pëlqimin e tij për të qenë i lidhur nga një traktat”.

Ky përkufizim tregon se Konventa nuk e sheh ratifikimin si një proces legjislativpor si një akt juridik ndërkombëtar. Së treti, përkufizimi i mësipërm e përcaktonshprehimisht si një akt me anën e të cilit jepet pëlqimi për të qenë i lidhur me një traktatndërkombëtar dhe nuk përmend në asnjë moment hyrjen në fuqi të tij.

Kjo tregon se aspekti ndërkombëtar i ratifikimit është i ndarë dhe indiferent ndajaspektit të brendshëm kushtetues e legjislativ nëpërmjet të cilit realizohet apo formohetvullneti për të shprehur pëlqimin për qenë i lidhur me një traktat me anë të ratifikimit.

Normalisht pyetja do të ishte se përse nevojitet shprehja e pëlqimit në rastet kurkjo gjë mund të jetë bërë më parë me anën e nënshkrimit? Sigurisht që përgjigja e kësajpyetje nuk është shteruese, mund të kemi raste kur shtetet ose organizatat kërkojnë kohëtë mjaftueshme për të vendosur nëse do të lidhet me traktatin në fjalë apo jo si edhe nësedo të bëjë rezerva. Mund të ketë traktate të cilat kërkojnë paraprakisht që të përshtatetlegjislacioni i vendit përpara se traktati të bëhet i detyrueshëm, ose mund të ketë shtete tëcilat në legjislacionin e tyre parashikojnë që për disa lloj marrëveshjesh mund të kërkohetpëlqimi i një organi të caktuar shtetëror, etj.

Duhet thënë se ratifikimi është një akt diskrecional i një shteti, kjo do të thotë senuk ka ndonjë detyrim që ta ratifikojë domosdoshmërisht një marrëveshje të nënshkruar.Të njëjtin qëndrim mban edhe Gjykata Kushtetuese shqiptare në vendimin 15/10 kuarsyeton se “Në rastet kur legjislacioni i brendshëm e kushtëzon hyrjen në fuqi tëmarrëveshjes me ratifikimin nga parlamenti i secilit shtet, ky proces (ratifikimi) nuk mundtë konsiderohet si akt i thjeshtë formal. Ai përbën një proces esencial të lidhur ngushtë mehyrjen në fuqi të marrëveshjes së nënshkruar. Shteti palë në marrëveshje është i lirë,nëpërmjet organeve të tij legjitime, ta ratifikojë ose jo marrëveshjen.”163.

Nga ana tjetër duhet thënë se nuk ka as sanksione në rast se një traktatndërkombëtar nuk ratifikohet, pasi duke qenë një akt tërësisht me karakter diskrecional,shteti në këtë rast nuk mund të ngarkohet me përgjegjësi dhe kështu arsyeton edhe GJK nëvendimin e sipërpërmendur, kur thotë se “për sa kohë marrëveshja nuk ratifikohet dhenuk hyn në fuqi nuk kemi shmangie nga detyrimet juridike ndërkombëtare”164, pra çkanënkupton se vetë mos ratifikimi nuk përbën shkelje në vetvete.

Sipas Konventave të Vjenës, pëlqimi mund të jepet me anën e ratifikimit, kurtraktati në një nga dispozitat e tij parashikon që duhet të bëhet në këtë formë, nëse vetëpalët kontraktuese e kanë pranuar ose shprehur këtë gjatë zhvillimit të bisedimeve apo në

162 Ky është përkufizimi i dhënë nga Konventa e Vjenës 1969, ndërsa tek Konventa e Vjenës 1986 jepet kypërkufizim “ “ratifikim” do të thotë një akt ndërkombëtar përmes të cilit një Shtet jep në planinndërkombëtar pëlqimin e tij që të jetë i detyruar nga dispozitat e një traktati; (b bis) “akt i konfirmimitformal” do të thotë një akt ndërkombëtar që i korrespondon aktit të ratifikimit nga një Shtet, përmes së cilitnjë organizatë ndërkombëtare jep në planin ndërkombëtar pëlqimin e saj për t’u detyruar nga dispozitat enjë traktati; (b ter) “pranim”, “aprovim” dhe “aderim” do të thotë në çdo rast një akt ndërkombëtar meanë të të cilit një Shtet ose një organizatë jep në planin ndërkombëtar pëlqimin e tij/saj për të qënë idetyruar nga dispozitat e një traktati;”163 Vendimi 15/10 I GJK164 Po aty

44

rastet kur është nënshkruar traktati që do ti nënshtrohet ratifikimit.165 Po kjo dispozitëparashikon se pëlqimi do të shprehet nëpërmjet ratifikimit edhe në rastet kur kjopërcaktohet në përmbajtjen e plotfuqisë, për arsye se mund të jetë një marrëveshje qësipas legjislacionit të brendshëm kërkon edhe konfirmimin e organeve të caktuarashtetërore.166

Ratifikimi i marrëveshjeve ndërkombëtare është parashikuar edhe në aktetkryesore shtetërore të shtetit shqiptar. Në Statutin Organik nuk gjejmë parashikime përkëtë proces, por duke qenë se si e kemi trajtuar më lart, ishte princi që i lidhtemarrëveshjet ndërkombëtare nënkuptohet se edhe të drejtën për të konfirmuarmarrëveshjet e lidhura nga të plotfuqishmit e tij e kishte po princi.

Ndërsa në paragrafin e dytë të pikës 60 të Statutit të Zgjeruar të Lushnjes, nëkompetencat e Këshillit të Naltë parashikohet se “Ban traktate e marrëveshje gjithfarësh,por këto nuk kanë efekt pa u pëlqyem prej Parlamentit”, çka do të thotë se çdomarrëveshje ndërkombëtare duhet të kalonte nëpërmjet ratifikimit të organit legjislativ.

Në Statutin Themeltar të Republikës e drejta e ratifikimit të traktateve emarrëveshjeve ndërkombëtare të lidhura nga Kryetari i Republikës i njihej të dyjaDhomave, pra që të quhej se ishte dhënë pëlqimi për të qenë i lidhur me një traktat duhejqë të pranohej nga Dhoma e Deputetvet dhe nga Senati njëkohësisht.167 Statuti Themeltari Mbretnis Shqiptare parashikon se traktatet me natyrë politike të lidhura nga mbreti nuk inënshtrohen procesit të ratifikimit nga Parlamenti, por ky i fundit vetëm vihet në dijeni,ndërsa traktatet me natyrë ekonomike duhet të kalojnë nëpërmjet ratifikimit të Parlamentitqë të kenë efekt.168

Kushtetuta e Republikës Popullore të Shqipërisë 1946, për herë të parë përmendshprehimisht termin “ratifikim” dhe këtë kompetencë e shohim të ndarë mes Presidiumittë Kuvendit Popullor dhe Kuvendit Popullor. Megjithatë në parim kjo ishte një e Drejtë qëi takonte Presidiumit, por kur ky i fundit e gjykonte të arsyeshme, mund të vendoste qëratifikimi të bëhej nga Kuvendi Popullor.169

Të njëjtin rregullim për procesin e ratifikimit bëjnë edhe aktet e tjera më pas, neni2/1 i Rregullores “Mbi pregatitjen e dokumenteve që përdoren për përfundimin dhe hyrjennë fuqi të traktateve, marrëveshjeve dhe Konventave”, neni 67 dhe 77 i Kushtetutës sëRepublikës Socialiste të Shqipërisë 1976, dhe neni 13 e 14 i Rregullores Nr. 243, datë27.1.197 “Për lidhjen e traktateve dhe të marrëveshjeve ndërkombëtare”.

Ligji për Dispozitat Kryesore Kushtetuese parashikon se të drejtën për të ratifikuartraktatet ose marrëveshjet ndërkombëtare e ka Presidenti i Republikës me anë të dekretevedhe Kuvendi Popullor me anë të ligjeve, por për sa i përket kompetencave të këtij tëfundit parashikon se cilat kategori të marrëveshjeve duhet të ratifikojë “Ratifikon dhedenoncon: Traktatet me karakter politik; Traktatet ose marrëveshjet me karakterushtarak; Traktatet ose marrëveshjet që kanë të bëjnë me kufijtë e Republikës sëShqipërisë; Traktatet ose marrëveshjet që kanë të bëjnë me të drejtat dhe detyratthemelore të shtetasve; Traktatet që kanë si rrjedhim detyrime financiare përshtetin;Traktatet ose marrëveshjet që kanë si rrjedhim ndryshime në

165 Konventa e Vjenës “Për të drejtën e traktateve mes shteteve” 1969, neni 14/1 a)b)c)166 Po aty, neni 14 d)167 Statuti Themeltari i Republikës së Shqipërisë, Pjesa C, Art .75168 Statuti Themeltar i Mbretnis Shqiptare, Pjesa A, Art. 83169 Kushtetuta e Republikës Popullore të Shqipërisë, Art. 54/ 8)

45

legjislacion;Traktatet ose marrëveshjet e tjera në të cilat parashikohet që ratifikimi osedenoncimi i tyre të bëhet nga Kuvendi Popullor.”170. E drejta e këtyre organeve për tëratifikuar traktatet risillet edhe një herë në Ligjin Nr. 8371, date 9.7.1998 “Për lidhjen etraktateve dhe marrëveshjeve ndërkombëtare”. Në këtë pjesë duhet patjetër një ndryshim ikëtij ligji për ta sjellë në një linjë me Kushtetutën, sepse rregullimet ligjore nuk mund tëjenë në kundërshtim me kushtetutën, pavarësisht se jemi të vetëdijshëm që kushtetutaështë akt me vlerë ligjore më të lartë dhe mund të zbatohet në mënyrë të drejtpërdrejtë.Veçanërisht, ndryshime nevojiten në pjesën e organeve të cilat mund të bëjnë ratifikimin,ku përfshihet edhe ratifikimi me Dekret të Presidentit.

Kushtetuta e vitit 1998 bën një rregullim të ri dhe të drejtën e ratifikimit tëmarrëveshjeve nuk e përmend tek Presidenti dhe ia le vetëm Kuvendit. Në nenin 121 tëkësaj Kushtetute parashikohet se ratifikimi i marrëveshjeve bëhet me ligj në të gjitha atoraste kur palë në këto marrëveshje është Republika e Shqipërisë, çka do të thotë se bëhetfjale për marrëveshje ndërshtetërore dhe jo ndërqeveritare (nëse i referohemi ndarjes qëvetë ligji i lartpërmendur bën për këtë çështje) dhe zakonisht marrëveshje të kësaj natyrelidhen nga Presidenti.

Marrëveshjet ndërkombëtare të cilat i nënshtrohet procesit të ratifikimit me ligjnga kuvendi janë marrëveshjet që kanë të bëjnë me“...a) territorin, paqen, aleancat,çështjet politike dhe ushtarake; b) të drejtat dhe liritë e njeriut, si edhe detyrimet eshtetasve, siç parashikohen në Kushtetutë; c) anëtarësimin e Republikës së Shqipërisë nëorganizatat ndërkombëtare; ç) marrjen përsipër të detyrimeve financiare nga Republika eShqipërisë; d) miratimin, ndryshimin, plotësimin ose shfuqizimin e ligjeve.”171 Megjithatëkjo nuk është një listë shteruese, sepse pika 2 e po këtij neni sqaron se Kuvendi mund tëratifikojë edhe marrëveshje ndërkombëtare të cilat nuk janë pjesë parashikimeve tësipërpërmendura.

Kushtetuta gjithashtu parashikon ratifikimin me ligj të marrëveshjevendërkombëtare nga Kuvendi, por nuk specifikon shumicën e kërkuar për marrëveshjet epërmendura më sipër nga pika 1 e nenit 121, ndërsa për marrëveshjet të cilat nukpërfshihen në këto kategori, parashikohet se kërkohet shumica e të gjithë anëtarëve tëKuvendit.172 Në nenin 123 të Kushtetutës parashikohet se “1. Republika e Shqipërisë, nëbazë të marrëveshjeve ndërkombëtare, u delegon organizatave ndërkombëtarekompetenca shtetërore për çështje të caktuara” dhe në këtë rast kuorumi i kërkuar ështëme shumicën e të gjithë anëtarëve të Kuvendit. Për sa i përket ndryshimit, plotësimit aposhfuqizimit të ligjeve me anën e të cilave janë ratifikuar marrëveshjet ndërkombëtare,mund të themi se kërkohet e njëjta shumicë me të cilën janë miratuar këto ligje.173

Lidhur me ratifikimin kjo Kushtetutë bën edhe një parashikim mjaft interesant përmarrëveshjet të cilat u delegojnë kompetenca shtetërore organizatave ndërkombëtare, përtë cilat Kuvendi mund të vendosë që ratifikimi të bëhet me referendum. Megjithatë nukkemi ndonjë parashikim tjetër ligjor ku të specifikohen arsyet për të cilat Kuvendi mundtë ndërmarri një vendim të tillë dhe as ndonjë rast nga praktika kur ratifikimi të jetë bërëme referendum. Ndërkohë shohim që në Ligjin PTMN mungon një parashikim i tillë. Në

170 Ligji Nr. 7492, datë 29.4.1991 “Për Dispozitat Kryesore Kushtetuese”, neni 16/5171 Kushtetuta, neni 121172 Pika 2 e nint 121 “Kuvendi, me shumicën e të gjithë anëtarëve të tij, marrëveshje ndërkombëtare që nukjanë të parashikuara në paragrafin 1 të këtij neni”173 Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë 1998, neni 122/1

46

vend që në ligj të gjenim sqarim më të gjerë se mbi cilat baza mund të kërkohet ratifikimime referendum dhe procedurat paraprake, shohim që kemi një boshllëk në këtë drejtim.

Sa i përket parimeve dhe procedurave që duhet të ndiqen për ratifikimin, neni 121parashikon se duhet të parashikohen me ligj, por ndërsa Kushtetuta është e miratuar nëtetor të vitit 1998, ligji “Për lidhjen e traktateve dhe marrëveshjeve ndërkombëtare” ështëmiratuar në korrik të vitit 1998, pra rreth 3 muaj përpara Kushtetutës dhe më së shumtireflekton parashikimet e Ligjit për Dispozitat Kryesore Kushtetuese, ndërsa ka mangësi tëtheksuara e në disa raste edhe kundërshti me parashikimet e Kushtetutës 1998, prandaj dotë ishte i nevojshëm ndryshimi i tij (kjo çështje do të trajtohet edhe më poshtë në këtëpunim), por për sa kohë kjo nuk bëhet e mundur zbatohen parashikimet e tij.

Konkretisht në nenin 23 të tij parashikohet se “Ministria e Punëve të Jashtme iparaqet Këshillit të Ministrave aktet (relacion, projektligj ose projektvendim) përratifikimin, aderimin ose miratimin e traktateve dhe marrëveshjeve ndërkombëtarebrenda një muaji nga data e depozitimit të këtyre të fundit. Këshilli i Ministrave i paraqetKuvendit Popullor projektligjin, së bashku me relacionin përkatës, për ratifikimin oseaderimin ne traktatet dhe marrëveshjet që përmbajnë klauzolën e ratifikimit a të aderimitdhe miraton marrëveshjet që përmbajnë klauzolën e miratimit. Ratifikimi, aderimi dhemiratimi i traktateve dhe marrëveshjeve i njoftohet me notë palës tjetër dhe, kur kjo efundit njofton zyrtarisht për ratifikimin, aderimin dhe miratimin e saj, Ministria e Punëvetë Jashtme u dërgon ministrive dhe institucione të tjera të interesuara një kopje tëtraktatit a marrëveshjes.”

Ligji në fjalë ka përcaktuar mënyrën e hartimit të instrumenteve të ratifikimit ngaMinistria e Jashtme, e cila është edhe institucioni depozitar për instrumentet e ratifikimi tështeteve/organizatave kontraktuese. Në to zakonisht nuk shënohet teksti por vetëm titulli,në to mund të paraqiten edhe rezervat që mund të bëjë shteti ndaj një apo disa dispozitavetë traktatit dhe përkthehen edhe në gjuhën e shtetit kontraktues.

Në nenin 16 të KV parashikohet se ratifikimi konsiston në përgatitjen e një akti qëquhet instrument i ratifikimit dhe në dorëzimin e tij sipas procedurës së përcaktuar tëparashikuar në traktat.174 Kur bëhet fjale për traktatet dypalëshe shprehja e pëlqimit bëhetme shkëmbimin e instrumentit të ratifikimit.

Zakonisht në këto raste, kur zhvillimi i bisedimeve është bërë në njërin ngashtetet, shkëmbimi bëhet në shtetin tjetër. Nuk ka ndonjë procedurë të veçantë përshkëmbimin e instrumenteve të ratifikimit dhe as nuk kërkohet domosdoshmërisht qëpersoni që dorëzon instrumentin të jetë i pajisur me plotfuqi. Shkëmbimi zakonisht bëhetnga Ministria e Jashtme ose nga përfaqësitë diplomatike të shtetit. Për traktatetshumëpalëshe është e pamundur të realizohet shkëmbimi i instrumenteve të ratifikimitmes secilës nga palët, prandaj për këtë caktohet një shtet depozitar ku depozitoheninstrumentet e ratifikimit. Konventat parashikojnë që nëse palët e kanë vendosurparaprakisht, mjafton thjeshtë njoftimi i shtetit tjetër apo shtetit depozitar për hartimin einstrumentit të ratifikimit dhe konsiderohet se është dhënë pëlqimi me anë të tij.175

Instrumenti i ratifikimit është në formë të shkruar dhe firmoset nga organikompetent për të lidhur traktatin. Zakonisht ai përmban titullin e marrëveshjes, kohën dhevendin e nënshkrimit, një përmbledhje të shkurtër të përmbajtjes së marrëveshjes, tëdhënat dhe nënshkrimin e përfaqësuesit të shtetit e vendin ku është hartuar dhe vulën

174 Po aty, neni 16175 Po aty,

47

përkatëse. Ky proces përcaktohet nga secili shtet/organizatë më vete, në varësi të mënyrëssë organizimit të tij.

Instrumenti i ratifikimit ka një rëndësi të veçantë në shprehjen e pëlqimit për tëqenë i lidhur me një traktat, pasi ai lidhet drejtpërdrejtë me hyrjen në fuqi të traktatit përshtetin që dorëzon instrumentin. Pra, me pak fjalë ezaurimi i ratifikimit si fazë nuknënkupton hyrjen në fuqi të këtij traktati, pasi momenti i hyrjes në fuqi konsiderohet seështë momenti i dorëzimit të instrumentit të ratifikimit.

Mund t’i referohemi këtu rastit të Polonisë dhe Gjermanisë për Traktatin eLisbonës, krerët e shteteve përkatëse duke pretenduar se ky traktat binte në kundërshtimme kushtetutat e këtyre shteteve, nuk pranuan të dorëzonin instrumentet e ratifikimit përkëtë traktat, duke pezulluar përkohësisht hyrjen në fuqi të tij për këto shtete. Pas dhëniessë vendimeve nga Gjykatat Kushtetuese përkatëse se ky traktat nuk ishte në kundërshtimme rendin kushtetues të brendshëm, u dorëzuan instrumentet e ratifikimit dhe Traktati iLisbonës hyri në fuqi për Gjermaninë dhe Poloninë .

Të njëjtën gjë mund të përmendim për vendin tonë lidhur me Statutin e Romës.Dihet se ky statut krijoi GJNP, e cila do të zhvillonte procese gjyqësore penale përfunksionarët shtetëror të cilët kryenin vepra penale ndërkombëtare si krimet kundërnjerëzimit, krimet e luftës, gjenocid, etj.

Në tekstin e këtij statuti ishte parashikuar se do të hynte në fuqi në momentin qëdo të dorëzohej instrumenti i gjashtëdhjetë i ratifikimit. Shqipëria ishte një nga shtetet qëmori pjesë në zhvillimin e bisedimeve dhe nënshkroi statutin dhe për shkak tëndjeshmërisë që kishte në këtë kohë për çështjen e Kosovës, mendohej se do të ishte njënga shtetet që jo vetëm do të dorëzonte në një kohë të shkurtër instrumentin e ratifikimit,por edhe do të jepte kontributin e saj në përmbushjen sa më të shpejte të numrit tënevojshëm duke lobuar që edhe shtete të tjera me të cilat kishte marrëdhënie të mira tëdepozitonin instrumentet e ratifikimit.

Përkundrejt të gjitha pritshmërive, kryeministri i Shqipërisë i paraqiti një kërkesëGjykatës Kushtetuese me objekt “Papajtueshmëria me Kushtetutën e Republikës sëShqipërisë të Statutit të Romës për Gjykatë Ndërkombëtare Penale”176, me anë të të cilëskërkohej mendimi i gjykatës për pajtueshmërinë e këtij statuti me Kushtetutën kryesishtnë aspektin e delegimit të porcioneve të sovranitetit, parimit ne bis in idem dhe imunitetittë funksionarëve të caktuar shtetëror.

Pas shprehjes së Gjykatës Kushtetuese se ky Statut nuk bie në kundërshtim meKushtetutën, ai u ratifikua me Ligjin Nr. 8984, datë 23.12.2002 dhe hyri në fuqi në datë7.02.2003. Pas dorëzimit të instrumentit të ratifikimit Statuti hyri në fuqi për shtetin tonë,ndonëse jo me të njëjtën vlerë e kontribut pasi në këtë kohë ishte kaluar numri 60 iinstrumenteve të ratifikimit, i nevojshëm që Statuti të hynte në Fuqi.

Si mjet për shprehjen e pëlqimit për të qenë i lidhur nga një traktat ndërkombëtarKV parashikojnë edhe miratimin dhe pranimin, të cilat bëhen në kushte të ngjashme meratifikimin.177 Miratimi është akti me anën e të cilit Këshilli i Ministrave ose ekzekutivijep pëlqimin për të qenë i lidhur nga një traktat i nënshkruar më parë, i cili nuk inënshtrohet procesit të ratifikimit. Në nenin 2/d) të Ligjit përcaktohet se “miratim”nënkupton aktin me të cilin Këshilli i Ministrave i Republikës së Shqipërisë miratonpërfundimisht një marrëveshje dypalëshe ose shumëpalëshe të nënshkruar nga Qeveria e

176 Vendimi Nr.186, datë 23.09.2002 i Gjykatës Kushtetuese të Shqipërisë177 Konventa e Vjenës “Për të drejtën e traktateve” 1969, neni 14/2

48

Republikës së Shqipërisë;”. Pra, sipas këtij parashikimi bëhet fjalë për marrëveshje tënënshkruara në emër të qeverisë dhe jo në emër të shtetit. Po në këtë ligj në nenin 17parashikohet se “Këshilli i Ministrave miraton dhe denoncon marrëveshjet që nuk inënshtrohen ratifikimit, por që përmbajnë klauzolën e miratimit” Sipas nenit 121/3 tëKushtetutës parashikohet se Kryeministri duhet të njoftojë Kuvendin në të gjitha rastetkur Këshilli i Ministrave lidh një marrëveshje që nuk i nënshtrohet ratifikimit. SipasOmarit dhe Anastasit, njoftimi i Kuvendit për marrëveshjet e miratuara i shërbenfunksionit kontrollues që Kuvendi ka ndaj veprimtarisë së qeverisë dhe po ashtu garantonsigurinë e vazhdimit të marrëveshjes edhe kur ndryshohen qeveritë dhe nga ana tjetër i jepepërsi vendimeve të Këshillit të Ministrave për të lidhur marrëveshje ndërkombëtare ngavendimet e tjera. 178

Ndoshta këtu mund të përbëjnë dallim rastet e marrëveshjeve të Stabilizim-Asociimit, të cilat për shkak të natyrës së funksionimit duhet të lidhen nga kryetarët eqeverive, por që për nga rëndësia janë marrëveshje ndërshtetërore që duhet të kalojnëprocesin e ratifikimit. Në rastin e vendit tonë MSA-ja është ratifikuar me Ligjin Nr. 9590,datë 27.7.2006 “Për ratifikimin e Marrëveshjes së Stabilizim- Asociimit ndërmjetRepublikës së Shqipërisë dhe Komuniteteve Europiane e shteteve të tyre anëtare”.

Në ligjin “Për lidhjen e Traktateve dhe marrëveshjeve ndërkombëtare” parashikohet seKëshilli i Ministrave ka të drejtë të miratojë ose të denoncojë marrëveshjet të cilat nuk inënshtrohen ratifikimit dhe nga ana tjetër ka të drejtë të japë miratimin për denoncimin emarrëveshjeve nga ministritë e institucionet e tjera qendrore në emër të tij179. Në fakt këtuka një paqartësi se përse ligji kërkon që Këshilli i Ministrave të miratojë vetëmdenoncimin në një kohë kur nuk kërkohet miratimi i tij për lidhjen e marrëveshjeve ngaministritë dhe institucionet qendrore në emër të tij, por jemi të mendimit që mbase këtuprezumhohet që mendimi i KM për lidhjen e marrëveshjes është dhënë nga miratimi nëparim, përpara se ajo të lidhet. Si procedurë, Ministria e Jashtme i dërgon aktet(relacionin) për miratimin e traktatit ose marrëveshjes brenda një muaji nga data edepozitimit të tyre. 180

2.1.2.c Aderimi

Kur trajtuam nënshkrimin si mjet për shprehjen e pëlqimit, përmendëm faktin setraktatet shumëpalëshe qëndrojnë për një periudhë kohe të hapura për nënshkrim nëmënyrë që të krijojnë mundësinë e sa më shumë shteteve për të qenë pjesë e tij. Paskalimit të kësaj periudhe shtetet nuk kanë mundësi që të shprehin pëlqimin e tyre me anëtë nënshkrimit por vetëm me aderimin, që si kuptohet është anëtarësim i një shteti në njëtraktat në një kohë të mëvonshme nga nënshkrimi apo hyrja e tij në fuqi për palët e tjera.

Aderimi është një mjet që përdoret për traktatet shumëpalëshe të cilat zakonishthyjnë në fuqi pas depozitimit të një numri të caktuar instrumentesh ratifikimi.181

Konventat e Vjenës parashikojnë se pëlqimi mund të shprehet me anë të aderimit kur vetëtraktati e parashikon një gjë të tillë. Në fakt pjesa më e mirë e traktateve shumëpalëshe e

178 Aurela Anastasi, Luan Omari, E drejta Kushtetuese, fq. 58, Shtëpia Botuese ABC, Tiranë 2010179 Ligji Nr.8371, dt 9.07.1998 “Per lidhjen e Traktateve dhe marrëveshjeve nderkombetare neni 17180 Po aty, neni 23181 A. Aust, Modern Treaty Law and Practice, fq 111, Cambridge University Press, 2ed, 2007

49

kanë të përcaktuar mundësinë e aderimit në to si edhe kushtet në të cilat mund të bëhet.Lidhur me kushtet mund të themi se kemi kushte që lidhen me pranimin nga shtetet e tjeradhe kushte që lidhen me karakteristikat e subjektit që kërkon të aderojë.

Sa i përket kategorisë së parë mund të themi se ka traktate të hapura, të cilatkërkojnë vetëm pak kushte dhe me plotësimin e tyre shteti mund të bëhet palë në traktat,ka të tjera që quhen traktate të mbyllura në të cilat duhet pëlqimi i të gjithë palëve nëmënyrë që aderimi i një shteti të ri të bëhet i mundur.182 Ndërsa për sa i përketkarakteristikave të subjektit që kërkon të anëtarësohet, zakonisht vetë traktatetparashikojnë se cilat janë konkretisht ato subjekte të cilave iu lejohet aderimi. Mund tëketë traktate të cilat lejojnë vetëm anëtarësimin e shteteve, ose të tjera që lejojnë edheanëtarësimin e organizatave, etj.

Kjo ka qenë një çështje problematike sa i përket entiteteve të cilat nuk ishin tënjohura ndërkombëtarisht apo të atyre që kishin një status të diskutueshëm nëse ishinshtete apo jo dhe zgjidhja për shumë kohë i është dhënë sipas të ashtuquajturës “formula eVjenës” sipas të cilës mund të bëheshin palë në një traktat vetëm ato entitete të cilat ishinpjesë e të paktën një institucioni apo organizate ndërkombëtare183.

Mirëpo kjo zgjidhje nuk është e përshtatshme për sa kohë anëtarësimi nëinstitucionet ndërkombëtare bëhet mbi bazë kriteresh të ndryshme që nuk vërtetojnë dhenuk tregojnë asgjë mbi aftësinë që një entitet mund të ketë për të përmbushur detyrimet enjë traktati ndërkombëtar. Në nenin 83 të Konventës së Vjenës parashikohet se në tëmund të aderojnë vetëm ato kategori shtetesh të cilat janë parashikuar si të mundshme përtë nënshkruar, d.m.th vetëm ato që janë anëtare ose kandidate për tu anëtarësuar në OKB,anëtaret e Statutit të GJND, si edhe shtetet anëtare të agjencive të specializuara tëAgjencisë Ndërkombëtare të Energjisë Atomike.184

Aderimi gjithashtu mund të përdoret si mjet për shprehjen e pëlqimit edhe nërastet kur shtetet gjatë zhvillimit të bisedimeve kanë vendosur mjete të tjera, por për njështet të caktuar të gjitha shtetet palë në traktat kanë pranuar ose bien dakord më pas qëpëlqimi i tij të jepet më anën e aderimit.185

Në KV parashikohet gjithashtu edhe mundësia që shprehja e pëlqimit për të qenë ilidhur me një traktat ndërkombëtar të bëhet me shkëmbimin e instrumenteve që ligjërojnëkëtë traktat në rastet kur mes palëve paraprakisht është vendosur ose pranuar një gjë etillë.186 Mund të jenë akte të tilla notat e ndryshme që shtetet ose qeveritë mund tëshkëmbejnë me njëra-tjetrën, me anë të të cilave pranojnë të jenë të lidhura nga ky traktat.

KV parashikojnë gjithashtu mundësinë që një shtet të shprehë pëlqimin për të qenëi lidhur vetëm nga një pjesë e traktatit, nëse një gjë të tillë e lejon vetë teksti i traktatit përtë cilin shtetet kanë rënë dakord, me kushtin e vetëm që shteti të bëjë të qarta dispozitatpër të cilat shpreh pëlqimin dhe me të cilat e konsideron veten të lidhur.187

Gjithashtu këto konventa parashikojnë se në rastet kur një shtet është nënshkrues injë traktati, por nuk ka kaluar ende procesin e ratifikimit nga organet kombëtare, gjithsesinuk duhet të kryejë veprime të cilat bien në kundërshtim me vetë objektin e qëllimin e

182 Z. Gruda, E drejta ndërkombëtare publike, fq. 313, Shtëpia Botuese Furkan ISM – Shkup, 2007183 Po aty, fq.116184 Konventa e Vjenës “Për të drejtën e traktateve mes shteteve” 1969, neni 83185 Po aty, neni 15/b)c)186 Po aty, neni 13187 Po aty, neni 44

50

traktatit, për sa kohë nuk është shprehur se nuk kërkon të jetë i lidhur nga ky traktat. Injëjti detyrim qëndron edhe mbi shtetet të cilat kanë depozituar instrumentet e ratifikimittë një traktati shumëpalësh, megjithatë ai nuk ka hyrë ende në fuqi, pasi gjatë kësaj koheato janë të detyruar të mos kryejnë asnjë veprim që bie në kundërshtim me objektin etraktatit. 188

Konkretisht neni 18 i KV parashikon se : “Një Shtet është i detyruar që të moskryejë akte të cilat do të dëmtonin objektin dhe qëllimin e një traktati në rastet kur : (a) aika nënshkruar traktatin ose ka shkëmbyer instrumentet që e bëjnë traktatin subjekt tëratifikimit, pranimit ose miratimit, derisa ai të ketë bërë të qartë qëllimin e tij për të mosqenë palë në traktat;(b) ai ka shprehur pëlqimin e tij për të qenë i lidhur nga traktati, derinë momentin e hyrjes në fuqi të tij dhe me kusht që kjo hyrje në fuqi të mos jetë vonuar pashkaqe të arsyeshme.”.

Ka pasur mendime të ndryshme sa i përket efektivitetit dhe qëllimit të kësajdispozite pasi fjala “veprim që dëmton” objektin dhe qëllimin e traktatit nuk është ezhvilluar si koncept se çfarë përfshin, ndërkohë që edhe vetë termat objekt e qëllimmbeten të paqarta e të diskutueshme nga praktika. Është shumë e vështirë për më tepër qënë një traktat të arrish të përcaktosh e të saktësosh qëllimin dhe objektin e traktatit. Në njëvështrim tangencial do të dukej sikur palët mjafton të mos shkelin dispozitat kryesore tënjë traktati dhe për të tjerat mund të kenë liri veprimi.

Pyetja më e saktë në fakt do të ishte : po vetë qëllimi i konventës cili ka qenë nëpërcaktimin e kësaj dispozitë? Kjo pyetje nuk ka një përgjigje të mirëpërcaktuar, por ngastudimet që kanë bërë nga juristë të shumtë mendohet se kjo dispozitë është vendosur përtë krijuar një regjim tranzitor ose të përkohshëm. Kjo është e kuptueshme duke qenë senënshkrimin si proces e kalon nga aspekti formal në atë substancial me efekt tëdetyrueshëm.

Ne e kemi përmendur edhe më herët në këtë punim që nënshkrimi (ndryshe ngakohët e mëparshme të monarkisë189) nuk i jep fuqi juridike dhe detyrueshmëri traktatit.Ndërkohë kjo dispozitë krijon mundësinë që pas nënshkrimit palët të lidhen me detyriminpër të zbatuar objektin dhe qëllimin e traktatit, për sa kohë presin që të vendosin nëse dota realizojnë apo jo procesin e ratifikimit.

Kjo fazë tranzitore mendoj se është krijuar në mënyrë që të mos abuzohet mesituatën para ratifikimit, pra që shtetet nënshkruese të ndërmarrin veprime që traktati indalon të kryhen në të ardhmen, pa u ngarkuar me përgjegjësi. Ndërkohë Jonas dheSaunders sqarojnë se “nëpërmjet këtij regjimi tranzitor arrihen dy qëllime kryesore : sëpari shtetet nuk janë të lidhura plotësisht me traktatin që nga nënshkrimi duke mos pasurmundësinë e rishikimit nga organet e brendshme dhe ndërkohë i krijohet mundësia që tëndërveprojnë me njëri-tjetrin për detyrimet e marra përsipër në traktat. Së dyti : i lejoninstitucionet politike të brendshme për ta shqyrtuar një traktat të nënshkruar, pa pasurrrezikun e një sjellje të papritur në kundërshtim me traktatin të shteteve të tjera, dukezvogëluar pasigurinë dhe rritjen aftësinë e shteteve për të peshuar me saktësi kostot dhepërfitimet e ratifikimit”190

188 Për më gjerë shih kapitullin 1189 Ian Sinclair “The Vienna Convention on the law of treaties” second edition, 1984, fq.71190 David S. Jonas, Thomas N. Saunders, The Object and Purpose of a Treaty: Three Interpretive Methods,Vanderbilt Journal of Transnational Law , Vol 43, May 2010 No. 3, fq. 596

51

2.1.3 Hyrja në fuqi e traktateve ndërkombëtare

Hyrja në fuqi është një nga momentet më të rëndësishëm për një traktat, pasi kyështë momenti kur fillon të krijojë efekte juridike për palët dhe i lidh reciprokisht me tëdrejta dhe detyrime. Ashtu sikundër trajtuam më lart ratifikimi dhe shkëmbimi apodorëzimi i instrumentit të ratifikimit kanë një vlerë të madhe në këtë drejtim. Kështu,mund të ketë traktate të cilat parashikojnë se hyrja në fuqi do të lidhet me shkëmbimin einstrumenteve të ratifikimit në një vend të caktuar, zakonisht këto janë traktate dypalëshedhe nëse bisedimet janë zhvilluar në kryeqytetin e njërës palë, shkëmbimi bëhet nëkryeqytetin e palës tjetër.

Në traktatet shumëpalëshe mund të ketë parashikime të cilat e lidhin hyrjen në fuqime momentin kur të gjitha shtetet nënshkruese të traktatit do të dorëzojnë instrumentet eratifikimit.191 Ky nuk është një rregull që ndiqet gjithmonë, veçanërisht për traktatetshumëpalëshe që kërkojnë të kenë një shtrirje të gjerë në sa më shumë shtete, pasi kushti idorëzimit të të gjitha instrumenteve të ratifikimit mund ta vonojë së tepërmi ose tapezullojë për një kohë të pacaktuar hyrjen në fuqi të traktatit.

Për këtë arsye, një pjesë e madhe e traktateve shumëpalëshe përcaktojnë setraktati do të hyjë në fuqi në momentin e dorëzimit të një numri të caktuar tëinstrumenteve të ratifikimit nga shtetet nënshkruese, si e trajtuam më lart për Statutin eRomës ose edhe vetë Konventat e Vjenës të cilat parashikojnë se do të hyjnë në fuqitridhjetë ditë pas dorëzimit të instrumentit të tridhjetë e pestë të ratifikimit nga shtetetnënshkruese.192

KV është rasti kur traktati jo vetëm parashikon numrin e instrumenteve që kërkonpër hyrjen në fuqi por edhe kohën kur do të fillojë të krijojë efekte juridike. Afati 30 ditorduhet të llogaritet më saktësi dhe nuk ndodh gjithmonë që data e dorëzimit të instrumentittë fundit të ratifikimit të përkojë më datën e hyrjes në fuqi të traktatit në muajin pasardhës.Ndërsa në rastet kur parashikohet se traktati do të hyjë në fuqi një muaj pas dorëzimit tëinstrumentit të fundit të ratifikimit, atëherë data e dorëzimit do të përkojë me datën ehyrjes në fuqi të muajit pasardhës.193

Po kështu “Konventa për të drejtat të fëmijëve” në nenin 49 parashikon se “1. KjoKonventë hyn në fuqi në ditën e tridhjetë pas datës së depozitimit pranë Sekretarit tëPërgjithshëm të Kombeve të Bashkuara të instrumentit të njëzetë të ratifikimit oseaderimit. 2. Për çdo shtet që ratifikon ose aderon në Konventë pas depozitimit tëinstrumentit të njëzetë të ratifikimit ose aderimit, Konventa hyn në fuqi në ditën e tridhjetëpas depozitimit nga ky shtet të instrumentit të tij të ratifikimit ose aderimit.”

Përveç parashikimeve të tilla, është e mundur që palët të kenë përcaktuar në traktatedhe një datë fikse për hyrjen në fuqi të tij, ose një datë kur do të mund të mblidhen sërishpër të vendosur se cila do të jetë data e hyrjes në fuqi të traktatit. Në këtë rast kemizhvillimin e bisedimeve të reja mes palëve të cilat do të konkludojnë me vendosjen e njëdate ose të një mënyre për hyrjen në fuqi të traktatit.

191 Neni 16 i KV parashikon se “Në qoftë se traktati nuk parashikon ndryshe, instrumentet e ratifikimit,pranimit, miratimit ose aderimit vendosin pëlqimin e një Shteti për të qenë i lidhur nga një traktat në bazë të:(a) shkëmbimit të tyre ndërmjet Shteteve kontraktuese;(b) depozitimit të tyre pranë depozituesit; ose (c)njoftimit të tyre te Shtetet kontraktuese ose të depozituesit, në qoftë se bihet dakord për këtë.”192 KV, neni 84193 A. Aust, MTLP, fq. 169

52

Ashtu si trajtuam më lart në mjetet e shprehjes së pëlqimit përmendëm që edhenënshkrimi përfundimtar mund të jetë një mënyrë e hyrjes në fuqi të traktatevendërkombëtare. Hyrja në fuqi e një traktati është gjithmonë çështje e vullnetit të palëvepjesëmarrëse në traktat sepse varet nga parashikimet që ato bëjnë në tekstin përfundimtartë tij.

Mund të ketë raste kur palët pjesëmarrëse në një traktat kanë parashikuar se hyrjanë fuqi e tij varet nga dorëzimi i instrumentit të ratifikimit të disa shteteve apoorganizatave të caktuara, pavarësisht nga numri i palëve nënshkruese të këtij traktati, osemund të ketë raste kur për hyrjen në fuqi të traktatit kërkohet përmbushja e disa kushtevetë caktuara nga palët nënshkruese.194

Traktatet shumëpalëshe të cilat vendosin te drejta dhe detyrime me karakter tëpërgjithshëm, kanë specifikën e parashikimit të dispozitave që mundësojnë aderimin eshteteve të reja në një kohë të mëvonshme nga hyrja në fuqi e traktatit. Në raste të tilla,për shtetet aderuese traktati do të hyjë në fuqi në momentin e dorëzimit të instrumentit tëaderimit. Konventa e Vjenës parashikon që për të gjitha shtetet që aderojnë në një kohë tëmëvonshme, kjo konventë do të hyjë në fuqi 30 ditë pas dorëzimit të instrumentit tëratifikimit.195

Pra, duhet të kemi parasysh që përdoret i njëjti rregull (p.sh. kalimi i një periudhekohore, plotësimi i kushteve të caktuara, etj) që është përdorur për hyrjen në fuqi ngapalët nënshkruese, por tashmë duke e llogaritur këtë kohë që nga momenti i dorëzimit tëinstrumentit të ratifikimit të shtetit aderues.

Nëse traktati parashikon se do të hyjë në fuqi në një periudhë pas plotësimit tënumrit të instrumenteve të ratifikimit të dorëzuara, mund të krijohen probleme kur ndonjënga shtetet që kanë dorëzuar instrumentet i tërheq ato. Në “UN depositary practice” kupërmblidhet praktika e OKB në depozitimin e traktateve, shpjegohet se dallojmë dymomente më rëndësi në këto lloj situatash : rastet kur instrumenti i ratifikimit tërhiqetpërpara se traktati të ketë hyrë në fuqi dhe rastet kur instrumenti tërhiqet pas hyrjes nëfuqi të traktatit.

Në rastin e parë situata është më e qartë sepse kuptohet që përpara se traktati tëhyjë në fuqi palët nuk kanë detyrime ndaj njëra-tjetrës dhe mund të tërhiqen pa krijuarprobleme për palët e tjera ose për zbatimin e traktatit. Arsyet e tërheqjes mund të jenë ngamë të ndryshmet, në varësi të natyrës së traktatit dhe interesave të secilit shtet porzakonisht shtetet tërheqin instrumentet sepse duan të bëjnë rezerva ndaj dispozitave tëtraktatit.196

Në rastin e dytë kur palët tërhiqen pas hyrjes në fuqi të traktatit, duke ulur kështunumrin e instrumenteve të ratifikimit nën minimumin e kërkuar nga traktati për hyrjen nëfuqi, praktika e ndjekur është se kjo nuk do të influencojë në fuqinë juridike që kishtefituar traktati, madje kjo praktikë ndiqet edhe në rast se traktati është parashikuar që tëhyjnë në fuqi pas kalimit të një periudhe kohe të caktuar nga përmbushja e numrit tëkërkuar të instrumentet e ratifikimit dhe instrumenti është tërhequr përpara përmbushjessë këtij afati.197

194 Po aty, fq. 166195 KV, neni 84196 UN Depositary practice, fq. 47197 Po aty,

53

Sigurisht që në sa trajtuam më lart, bëhet fjalë për hyrjen në fuqi të traktateve përshtetet të cilat kanë shprehur pëlqimin për të qenë të lidhura nga traktati, por jo përimplementim e aplikimin konkretisht të traktatit në legjislacionin e tyre të brendshëm,pasi si e kemi trajtuar, kjo është kompetencë e çdo shteti për ta përcaktuar nëlegjislacionin e tij. Në nenin 122 të kushtetutës sonë parashikohet se një marrëveshjevendërkombëtare bëhet pjesë e rendit juridik të brendshëm pas botimit në fletoren zyrtare.Pra, në parim, që marrëveshja të ketë fuqi juridike dhe të jetë e zbatueshme, duhet që ajotë botohet në fletoren zyrtare.

Në këtë nen nuk ka të përcaktuar se sa kohë pas botimit në fletoren zyrtare do tëhyjë në fuqi traktati ndërkombëtar, por po ta shohim lidhur me nenin 117/1 dhe 117/3, përato që i nënshtrohen ratifikimit më ligj nga kuvendi dihet se ky afat kohor është 15 ditë.Ndërsa në ligjin për lidhjen e traktateve e marrëveshjeve ndërkombëtare parashikohet se“Traktatet ose marrëveshjet hyjnë ne fuqi, sipas rastit, ditën e nënshkrimit të tyre ose nenjë datë të caktuar që përmendet shprehimisht ne tekst, pas miratimit ose pas ratifikimit tetyre, ne përputhje me normat ligjore ne fuqi.”198

Po kështu, neni 117/3 i Kushtetutës parashikon se “marrëveshjet ndërkombëtareqë ratifikohen me ligj, shpallen dhe botohen sipas procedurave që parashikohen përligjet. Shpallja dhe botimi i marrëveshjeve të tjera ndërkombëtare bëhet sipas ligjit.”Mendojmë se termi “marrëveshje të tjera” i referohet në mënyrë të veçantë marrëveshjevendërqeveritare dhe ndërinstitucionale dhe pavarësisht se nuk përmendet se sipas cilit ligj,duke arsyetuar mendojmë se bëhet fjalë për ligjin "Për traktatet dhe marrëveshjetndërkombëtare” dhe ligje të tjera që rregullojnë institucionet e veçanta që kanë aftësi tëlidhin marrëveshje të tilla dhe mënyrën e hyrjes në fuqi të akteve të tyre.

Gjithashtu problematika e hyrjes në fuqi të traktateve është diskutuar edhe lidhurme ato që kanë hyrë në fuqi përpara miratimit të kushtetutës së vitit 1998, pasi Ligji përDispozitat Kryesore Kushtetuese nuk shprehej për momentin e hyrjes në fuqi tëtraktateve, por kjo rregullohej në mënyrë të veçantë në ligjin që ratifikonte traktatin,ndërsa për marrëveshjet e miratuar nuk ka pasur ndonjë rregullim të veçantë.

Problematika kryesore është shfaqur për KEDNJ e cila është ratifikuar me ligjinNr. 3187, datë 31.7.1996 “Për ratifikimin e Konventës Europiane për mbrojtjen e tëdrejtave të Njeriut dhe lirive themelore" dhe në nenin 6 të këtij ligji parashikohet se “Kyligj hyn në fuqi menjëherë”. Kjo do të thotë se menjëherë pas shpalljes me dekretinpresidencial konventa do të zbatohej në vendin tonë.

Ndërkohë në nenin 180/ 1 të Kushtetutës parashikohej “marrëveshjetndërkombëtare të ratifikuara nga Republika e Shqipërisë para hyrjes në fuqi të kësajkushtetute konsiderohen të ratifikuara sipas kësaj kushtetute”, duke mos përmendurmomentin se kur marrëveshje të tilla mund të bëheshin pjesë e sistemit ligjor tëbrendshëm e të ishin të vetëzbatueshme. Përpara kësaj situatë mund të paraqiteshin dyzgjidhje të mundshme : Konventa mund të bëhej e zbatueshme nëpërmjet nxjerrjes së njëligji të veçantë, që është karakteristike për sistemet dualiste, ose do të botohej në një kohëtë mëvonshme.199 Është menduar që kjo të zgjidhet duke u botuar me vonesë në fletorenzyrtare të konventës në fjalë. Kjo Konventë është botuar në fletoren zyrtare në korrik tëvitit 2010 bashkë me protokollet shtesë të cilat ishin ratifikuar nga Shqipëria përkatësishtnë vitet 2000, 2004 dhe 2005.

198 Ligji Nr.8371, dt 9.07.1998 “Per lidhjen e Traktateve dhe marrëveshjeve nderkombetare”, neni 16199 Ledi Bianku, sipërcit. Fq.24

54

Kjo zgjidhje nuk na duket e përshtatshme, sepse nuk na zgjidh problemin ezbatimit të kësaj konvente deri në momentin e botimit. Pra për sa kohë efektivisht këtomarrëveshje janë zbatuar, do të konsiderohet se kanë qenë në fuqi dhe botimi është thjeshtçështje procedurale pa ndonjë efekt konkret ligjor, apo në fakt në kemi zbatuar një traktatpa qenë pjesë në legjislacionin e brendshëm?

Për sa kohë kjo nuk jep një zgjidhje të qartë dhe definitive të këtij problemi, kyduket më tepër një proces formal, (ndërsa mund të ishin botuar vetëm protokollet shtesë tëratifikuara pas hyrjes në fuqi të Kushtetutës), por na duket me vlerë në aspektin e pasjessë një teksti të plotë të botuar dhe një përkthimi zyrtar dhe të detyrueshëm të kësajkonvente, që në mënyrë indirekte duket sikur rrjedh edhe nga neni 17/4 i ligjit Nr. 8371,datë 9.7.1998.200

Trajtuam më lart vlerën e dorëzimit të instrumentit të ratifikimit në hyrjen në fuqitë traktatit ndërkohë diskutuam edhe vlerën e botimit në fletoren zyrtare të tij pas procesittë ratifikimit në vendin tonë. Duke qenë se organi shtetëror që realizon si dorëzimin einstrumentit të ratifikimit ashtu edhe dekretimin e ligjit që ratifikon një marrëveshjendërkombëtare, mendojmë se duhet pasur kujdes nga ana e këtij institucioni nëbalancimin e këtyre dy momenteve për të shmangur konfliktimin e hyrjes në fuqi nëplanin e brendshëm dhe atë ndërkombëtar. Bëhet fjalë për rastin kur dekretohet ligji nëfjalë dhe normalisht vijon procedura e botimit të tij në fletoren zyrtare dhe 15 ditë pasbotimit ligji hyn në fuqi dhe traktati bëhet pjesë e legjislacionit të brendshëm.

Ndërkohë dorëzimit i instrumentit të ratifikimit në shtetin depozitar nuk bëhet,duke krijuar një problematikë të re, një marrëveshje ndërkombëtare e cila hyn në fuqi dhebëhet e zbatueshme në planin e brendshëm në një kohë që ende nuk ka marrë fuqi juridikendërkombëtare dhe nuk e lidh ndërkombëtarisht shtetin tonë me asnjë të drejtë e detyrim.Akoma më e ndjeshme mund të jetë kjo çështje kur instrumenti i ratifikimit ështëthelbësor për hyrjen në fuqi të traktatit, pra nëse traktati e ka të përcaktuar se kërkondorëzimin e 30 instrumenteve të ratifikimit dhe instrumenti në fjalë është i tridhjeti, sepsenë këtë rast hyn në fuqi në planin e brendshëm një marrëveshje që nuk ka fuqi juridikendërkombëtare.

2.1.4 Regjistrimi dhe publikimi

Neni 102 i Kartës së Kombeve të Bashkuara kërkon regjistrimin e traktateve tëcilat janë lidhur midis shteteve qe janë pjesë e OKB. Instituti i regjistrimit të trakteve i karrënjët në periudhën pas mbarimit të Luftës së Parë Botërore ku diplomacia e fshehtë dhelidhja e traktateve të fshehta për të ndarë sferat e influencës kishin qenë një fenomen izakonshëm201. Për të zhdukur përfundimisht këtë dukuri, fuqitë e mëdha vendosën që t’ingarkonin Lidhjes së Kombeve detyrën që të regjistronte të gjitha traktatet e lidhura ngashtetet dhe nëse nuk regjistroheshin ato nuk do të kishin vlefshmëri juridike.

Të njëjtën kërkesë gjejmë edhe në Kartën e OKB por tashmë sanksioni nuk ështëpavlefshmëria e një traktati të paregjistruar por pamundësia e palëve në një traktat të tillë

200Ledi Bianku, Report of the compatibility study of the albanina legislation with the requirements of theeuropean convention of human rights, fq.24201 A. Puto, sipërcit. Fq. 18

55

për të vënë në lëvizje dhe për të kërkuar ndihmën e organeve të OKB në rast të shkeljes sëtë drejtave që rrjedhin nga ky traktat.202

Një traktat që të regjistrohet duhet të ketë hyrë në fuqi. Këtij procesi mund t’inënshtrohen edhe traktatet të cilat kanë qenë në fuqi, por kanë mbaruar, sepse procesi iregjistrimit nuk kërkon përmbushjen e ndonjë afati të caktuar dhe as nuk ka një limitkohor se deri kur mund të realizohet.

Sekretariati i OKB gjithashtu është përgjegjës për publikimin e traktatevezakonisht një javë pas regjistrimit të tyre dhe i bën pjesë të Serisë së Traktateve tëKombeve të Bashkuara.

2.2 Zbatimi i traktateve

Hyrja në fuqi e një traktati ndërkombëtar lidhet në mënyrë të pashmangshme edheme zbatimin e traktatit. Kështu zbatimi është njëkohësisht edhe një institut juridik edhenjë proces konkret i realizuar nga puna e përditshme e organeve kombëtare endërkombëtare. Nëse flasim për zbatimin, atë mund ta kuptojmë në disa mënyra osendarje konceptuale.

Së pari, mund të flasim për aplikimin ose zbatimin e traktatit në kohë dhe nëhapësirë. Pra, zbatimin territorial të traktateve duke nënkuptuar se në cilën pjesë tëterritorit të shteteve palë shtrihet efekti i një traktati, si edhe momentin nga nis fuqiajuridike e tij, që si e trajtuam më lart, zbatimi i traktateve ndërkombëtare nis në momentinqë një shtet depoziton ose shkëmben instrumentin e ratifikimit.

Kjo do të thotë që dispozitat e traktatit nuk mund të zbatohen ndaj shteteve anëtarepër periudhën përpara hyrjes së tyre në fuqi, sepse traktatet nuk kanë fuqi prapavepruese.Neni 28 i KV parashikon se “Në qoftë se nuk del një qëllim i ndryshëm nga traktati oseështë vendosur ndryshe, dispozitat e tij nuk janë detyruese për një palë në lidhje me çdoakt ose fakt i cili ka ndodhur ose çdo situatë e cila ka pushuar së ekzistuari përpara datëssë hyrjes në fuqi të traktatit për atë palë.”, ndërsa neni 4 parashikon se “Pa cënuarzbatimin e rregullave të vendosur në këtë Konventë në bazë të të cilave traktatet do t'inënshtroheshin së drejtës ndërkombëtare në mënyrë të pavarur nga Konventa, kjoKonventë zbatohet vetëm në traktatet që janë përfunduar prej Shteteve pas hyrjes në fuqitë kësaj Konvente në lidhje me Shtete të tillë.”

Së dyti, mund të diskutojmë llojet e traktateve nëse janë të vetëzbatueshme apo jo,pra nëse shteti palë në një traktat nevojitet të ndërmarri ndonjë veprim legjislativ për tëbërë të zbatueshëm traktatin apo mjafton thjesht respektimi i normave të tij gjatëveprimtarisë së përditshme shtetërore në mënyrë të drejtpërdrejtë. Një traktat ivetëzbatueshëm prodhon efekte në mënyrë direkte për palët, çka do të thotë që gjykatatdhe institucionet e tjera kombëtare mund t’i drejtohen në mënyrë direkte dhe po kështuindividët mund t’i drejtohen gjykatës për mbrojtjen e të drejtave që mund t’i rrjedhin nga

202 Neni 102 i Kartës së OKB-së : “Të gjitha kontratat dhe marrëveshjet ndërkombëtare të lidhura nga njëanëtar i Kombeve të Bashkuara pas hyrjes në fuqi të kësaj Karte, duhen rregjistruar sa më shpejt të jetë emundur pranë Sekretariatit dhe të publikohen prej tij. (2) Nëse këto kontrata apo marrëveshjendërkombëtare nuk rregjistrohen sipas paragrafit 1, atëherë palët e tyre kontraktore në një organ tëKombeve të Bashkuara nuk mund t’u referohen atyre.”

56

traktati. Kur i referohemi zbatimit, nuk mund të lejmë pa përmendur mënyrën e aplikimittë normave të traktateve nga gjykatat kombëtare e ndërkombëtare.

Vetë zbatimi si institut ka një ndërthurje mes disa çështjeve të cilat duket seqëndrojnë të lidhura në formën e një zinxhiri me njëra- tjetrën dhe si hallkë të parë kanëndarjen mes sistemeve common law e civil law. Kështu, kur themi marrëveshje tëvetëzbatueshme ose jo kjo lidhet me sistemin monist ose dualist që përdor shteti, nga anatjetër kjo lidhet me raportin që e drejta ndërkombëtare ka në sistemin e brendshëm të çdoshteti dhe kjo e fundit deri diku është e ndikuar nga forma e organizimit shtetëror dheparashikimet kushtetuese. Ka shtete të cilat i përkasin tërësisht sistemit dualist, ka shteteqë i përkasin në mënyrë të mirëfilltë sistemit monist dhe midis këtyre ekstremeve variojnëlloje të ndryshme hibridesh me përzierjet e elementeve të të dyjave.203

Dy teoritë kryesore lidhur me raportin e të drejtës ndërkombëtare dhe atë tëbrendshme si edhe zbatimin e traktateve janë teoria moniste dhe teoria dualiste. Teoriamoniste mbështet idenë se normat e së drejtës ndërkombëtare dhe ato të së drejtës sëbrendshme janë pjesë e të njëjtit sistem juridik e për rrjedhojë sistemi monist i zbatimit tëtraktateve që quhet ndryshe edhe sistemi i inkorporimit pretendon se të gjitha traktatetndërkombëtare janë automatikisht pjesë e rendit juridik të brendshëm, direkt tëzbatueshme, pa pasur nevojë për akte të brendshme që mund ta bëjnë atë të zbatueshëm.

Në çdo rast kjo varet nga parashikimet kushtetuese e ligjore të çdo shteti dhe nëkëtë kuptim, sipas Aust tre lloje qëndrimesh janë më të hasura në legjislacionet e shteteveqë i përkasin kësaj rryme: “1) pavarësisht se kushtetuta mund të parashikojë që traktatiduhet të miratohet nga parlamenti, ka disa përjashtime për lloje të veçanta traktatesh; 2)rastet kur bëhet dallim midis traktateve për nga natyra e tyre, disa mund të jenë tëvetëzbatueshme e disa të tjera jo; 3) një traktat i vetëzbatueshëm mund të qëndrojë mbiçdo akt të brendshëm legjislativ të tanishëm apo të ardhshëm qoftë.”204

Një shtet i cili ka tipare karakteristike të sistemit monist të pastër është Zvicra.Neni 184205 i kushtetutës zvicerane parashikon të drejtën e Këshillit Federal për të lidhurtraktate ndërkombëtare dhe për t’ia paraqitur Asamblesë Federale për ta miratuar ndërsanë nenin 166206 parashikohet e drejta e Asamblesë Federale për të miratuar traktatet. Pra,është në diskrecionin e Këshillit të vendosi nëse është e nevojshme apo jo të miratohetnga Asambleja dhe në rast se traktati hyn në fuqi, ai zbatohet menjëherë dhe kaprevalencë mbi legjislacionin zviceran.207

Teoria dualiste mbështet pretendimin se e drejta ndërkombëtare dhe e drejta ebrendshme janë dy rende juridike krejtësisht të ndara nga njëra-tjetra dhe që nukbashkohen në asnjë pikë, prandaj normat juridike ndërkombëtare, traktatet, që të jenë të

203 A.Aust, sipërcit. Fq 182204 A. Aust, sipërcit. Fq. 183205 Constitution of the Swiss Confederation, art 184 “Këshilli Federal është përgjegjës për marrëdhëniet ejashtme, subjekt për të drejtën e pjesëmarrjes së Asamblesw Federale; Ai përfaqëson Zvicrën jashtë vendit.2 Ai firmos dhe ratifikon traktatet ndërkombëtare. Ai ia paraqet Asamblesë Federale për miratim. 3 Kurmbrojtja e interesave të vendit ashtu kërkon, Këshilli Federal mund të nxjerrë dekrete dhe vendime.Dekretet duhet të jetë me kohëzgjatje të kufizuar.”206Constitution of the Swiss Confederation, art. 166 “Asambleja Federale merr pjesë në formësimin epolitikës së jashtme dhe të mbikëqyrë mirëmbajtjen e marrëdhënieve të jashtme. 2. Ajo do të miratojëtraktatet ndërkombëtare, me përjashtim të atyre që janë lidhur nga Këshilli Federal sipas një dispoziteligjore apo një traktati ndërkombëtar ".207 A.Aust, sipërcit. Fq. 187

57

zbatueshme në të drejtën e një shteti duhet patjetër të bëhen të pranueshme nëpërmjet njëakti juridik të brendshëm që i jep fuqi. Ky quhet ndryshe edhe sistemi i transformimit,208

pasi kërkon një akt të brendshëm që të drejtën ndërkombëtare ta transformojë në të drejtëtë brendshme. Në shtetet që e praktikojnë këtë lloj sistemi, normat e së drejtësndërkombëtare kanë një status të barabartë me legjislacionin e brendshëm dhe mund tëndryshohen nga legjislacioni i mëvonshëm.209 Kjo do të përbënte shkelje të parimit pactasunt servanda dhe do të prekte menjëherë të drejtat dhe detyrimet që rrjedhin nga traktati,të cilat nuk mund të amendohen ndryshe përveçse sipas dispozitave të parashikuara ngaKonventa e Vjenës.

Ekziston një pikëpamje në të drejtën ndërkombëtare se vetëzbatueshmëria apo jo etraktateve, nuk është një çështje e përcaktimeve të brendshme kushtetuese, por e vetëinterpretimit të traktatit, pasi ka raste kur këto të fundit e kanë të detyrueshme aplikimin edrejtpërdrejtë në regjimet kombëtare të shteteve anëtare. Një shembull i mirë për këtëështë rasti i legjislacionit të BE, i cili është i vetëzbatueshëm në vendet anëtare.210

Në shtetet me përqasje dualiste, mund të krijohen problematika në rastet kur bëhenpjesë e organizatave apo bashkimeve të ndryshme, të cilat e kanë drejtpërdrejtë tëzbatueshëm legjislacionin e tyre. Rasti tipik është Mbretëria e Bashkuar, e cila kërkondomosdoshmërisht një akt të brendshëm që implementon traktatin dhe e bën tëzbatueshëm, ndërkohë që traktatet e BE parashikojë se janë drejtpërdrejtë të zbatueshëmnë vendet anëtare.

Zgjidhja që i është dhënë kësaj situate është parashikimi në një dispozite tëveçantë për këtë rast në legjislacionin e anglez, por që gjithsesi në zbatimin e këtijlegjislacioni gjykatat nuk mund t’i drejtohen si legjislacion i brendshëm, por silegjislacioni i BE.211

Duhet të kemi të qartë që aktet juridike të brendshme ose ligjet që bëjnë tëzbatueshëm një traktat ndërkombëtarë, ndryshojnë nga aktet e dhënies së pëlqimit për tëqenë pjesë në një traktat. Aktet që e bëjnë të vetëzbatueshëm traktatin hartohen pasitraktati i ka kaluar të tre fazat e lidhjes së tij dhe instrumenti i ratifikimit është dorëzuar,ndërsa shprehja e pëlqimit në formën e ratifikimit apo miratimit bëhet përpara semarrëveshja të hyjë në fuqi.212

Ndërkohë kemi mjaft raste kur shtetet i kanë përzier elementet e sistemit monistdhe dualist për të përftuar një zgjidhje më efikase për nevojat e tyre. Në nenin 5 tëkushtetutës së RSH, parashikohet se “Republika e Shqipërisë zbaton të drejtënndërkombëtare të detyrueshme për të" ndërsa në nenin 122/1 parashikohet se “1. Çdomarrëveshje ndërkombëtare e ratifikuar përbën pjesë të sistemit të brendshëm juridikpasi botohet në Fletoren Zyrtare të Republikës së Shqipërisë. Ajo zbatohet në mënyrë tëdrejtpërdrejtë, përveç rasteve kur nuk është e vetëzbatueshme dhe zbatimi i saj kërkonnxjerrjen e një ligji.........3. Normat e nxjerra prej një organizate ndërkombëtare kanëepërsi, në rast konflikti, mbi të drejtën e vendit, kur në marrëveshjen e ratifikuar nga

208 Asllan Karaj, Konventat ndwrkombwtare dhe kontrolli i tyre, fq. 177, Revista Studime Juridike, Nr.2,2005209 Po aty, fq.188210 Albert Bleckman, Self-executing treaty provision, fq. 414, në Encyclopedia of Public International law ,7/1985, Max Planck Institut, Nethelands211 A. Aust, sipërcit, fq. 194212 David Sloss, Domestic Application of Treaties(2011), fq. 4, Santa Clara Law Digitals, FacultyPublications

58

Republika e Shqipërisë për pjesëmarrjen në atë organizatë, parashikohet shprehimishtzbatimi i drejtpërdrejtë i normave të nxjerra prej asaj.”.

Nga karakteristikat e përgjithshme që paraqet kushtetuta dhe legjislacioni shqiptarsi edhe nga pozicioni që vetë norma juridike ndërkombëtare ka në raport me të drejtën ebrendshme, mund të vërejmë se ai ka tiparet e një sistemi monist. Nga ky parashikim nëkuptojmë se rregulli bazë është që marrëveshjet ndërkombëtare janë të vetëzbatueshmedhe menjëherë pas botimit bëhen pjesë e sistemit tonë të brendshëm, ndërsapërjashtimisht, kur marrëveshja nuk është e vetëzbatueshme mund të nxirret një ligj përzbatimin e saj. Mendoj se qëllimi i kësaj dispozite nuk ka qenë shkrirja e elementeve të tëdy sistemeve se sa eliminimi i një vakumi të mundshëm ligjor nëse shtetit tonë do t’ilindte nevoja që të anëtarësohej në një traktat jo të vetëzbatueshëm.

Organet shtetërore të cilat zbatojnë traktatin varen gjithmonë nga organizimi ibrendshëm i një shteti dhe nga përcaktimet e bëra në aktet kushtetuese të tij, por kryesishtkëto janë organet gjyqësore dhe ato ekzekutive. Në nenin 26 të Ligjit “Për lidhjen etraktateve dhe marrëveshjeve ndërkombëtare” parashikohet se “Në Republikën eShqipërisë përgjegjëse për zbatimin e marrëveshjeve ndërkombëtare janë Ministritë,institucionet qendrore dhe organet e pushtetit lokal, veprimtaria e të cilave lidhet mepërmbajtjen e traktatit dhe më pas bëjnë një raport për ecurinë e zbatimit të marrëveshjespër Këshillin e Ministrave dhe Ministrinë e Punëve të Jashtme.”213 Nuk sqarohet në këtëligj roli që kanë organet gjyqësore në zbatimin e traktateve, duke pasur parasysh seveçanërisht në ato që prodhojnë të drejta individuale, janë pikërisht këto organe që izbatojnë në mënyrë të drejtpërdrejtë.

Gjykata Kushtetuese e Shqipërisë, në vendimin nr 20, datë 01.06.2011, kaarsyetuar se “Me rastin e ratifikimit të KEDNJ-së Kuvendi i Republikës së Shqipërisë, sipërfaqësues i sovranitetit popullor, ka marrë përsipër detyrime të cilat janë të zbatueshmenga të gjitha organet shtetërore të Republikës së Shqipërisë, përfshirë edhe gjykatat e tëgjitha niveleve, pavarësisht llojit të tyre......Posaçërisht për sa i përket vendimeve tëGJEDNJ-së për procedime penale, për legjislativin lind nevoja që të marrë masa për tëharmonizuar legjislacionin e brendshëm me dispozitat e KEDNJ-së. Nëse nuk kaharmonizim pra, nëse jemi në rastet e vakumit legjislativ ose kur parashikimet ligjorebien në kundërshtim me dispozitat e Konventës, atëherë gjyqtarët e çdo niveli zbatojnëdrejtpërdrejtë vendimet e GJEDNJ-së në përputhje me nenin 122 të Kushtetutës dhenenet 19 dhe 46 të KEDNJ-së. Neni 122 i Kushtetutës përcakton shprehimisht sedispozitat e marrëveshjeve ndërkombëtare kanë epërsi mbi ligjet e vendit që nuk pajtohenme të........Gjykata çmon se duke pasur parasysh edhe rolin qendror të Gjykatës së Lartënë sistemin tonë gjyqësor, lipset që kjo gjykatë, në përputhje edhe me nenin 1 të Kodit tëProcedurës Penale, të mos kufizohet vetëm në dispozitat e këtij Kodi, por të zbatojëdrejtpërsëdrejti Kushtetutën dhe KEDNJ-në.”214

Po kështu edhe MSA, e cila ka hyrë në fuqi në vendin tonë është e vetëzbatueshmedhe ka efekt të drejtpërdrejtë, çka do të thotë se ato prodhojnë për shtetasit shqiptar tëdrejta dhe iu japin mundësinë që këto të drejta t’i mbrojnë përpara gjykatave të vendeve

213 Ligji PTMN, sipërcit. Neni 26214 Xh. Zaganjori, A. Vorpsi, D. Biba, Parime Kushetuese dhe të drejta themelore në jurisprudencën eGjykatës Kushtetuese, fq. 98-99, Vendimi i Gjykatës Kushtetuese, nr, 10, datë 01.06.2011

59

anëtare.215 Sigurisht që kjo marrëveshje në plan të parë siguron të drejtën e shtetasveshqiptar që ti drejtohen gjykatave kombëtare duke kërkuar zbatimin e dispozitave të saj.

Kështu në Vendimin nr. 24, datë 24.07.2009, të Gjykatës Kushtetuese, Shoqata eShoqërive të Hidrokarbureve ka kërkuar shfuqizimin e Vendimit të Këshillit të MinistraveNr.52, datë 14.01.2009, si të papajtueshëm me kushtetutën dhe marrëveshjetndërkombëtare, Marrëveshjen e Përgjithshme për Tregtinë dhe Tarifat e OrganizatësBotërore të Tregtisë dhe Marrëveshjen e Stabilizim – Asociimit me Bashkimin Europian.Kërkuesi pretendonte se VKM në fjalë krijonte një diskriminim në favor të produktitDiezel D1 i prodhuar nga vendburimet brenda territorit të Republikës së Shqipërisë,kundrejt atij të importuar nga anëtarët e Shoqatës së Shoqërive të Hidrokarbureve, dukendërhyrë drejtpërdrejtë në fushën e aktivitetit ekonomik dhe duke karakterizuar kështulidhjen e drejtpërdrejtë me lirinë e veprimtarisë ekonomike të anëtarëve të kësaj shoqate.

Në arsyetimin e saj ajo shprehet se “Gjykata vëren se legjislacioni i brendshëmshqiptar ndalon tregtimin e lëndës Diezel D2, ndërsa për lëndën Diezel D1 lejontregtimin e saj në disa kushte cilësie të përcaktuara dhe të zbatueshme njëlloj për të gjithëoperatorët. Vendimi objekt shqyrtimi, përbën një përjashtim ndaj këtij ndalimi duke lejuarvetëm tregtimin e lëndës djegëse Diezel D2 të prodhuar nga rafinimi i naftës bruto tënxjerrë nga vendburimet brenda territorit të Republikës së Shqipërisë si dhe duke lejuartregtimin e lëndës Diezel D1 të prodhuar nga vendburimet brenda territorit të Republikëssë Shqipërisë në kushte cilësie më të favorshme se ajo e importuar. Për rrjedhojë, vendimiobjekt shqyrtimi, nëpërmjet përjashtimit që krijon ndryshon legjislacionin shqiptar, dukekrijuar një situatë ndalimi të importeve për një produkt dhe duke favorizuar prodhimet ebrendshme për një produkt tjetër. Gjykata vëren se vendimi objekt shqyrtimi, dukendryshuar rregullat ligjore mbi importin e lëndës djegëse Diezel D2 dhe tregtimin elëndës djegëse Diezel D1, krijon kufizim total për importet e lëndës Diezel D2 dhevështirëson tregtimin e lëndës djegëse Diezel D1 edhe nëse këto lëndë importohen ngavendet anëtare të Komunitetit Europian, duke kufizuar kështu tregtinë ndërmjetKomunitetit Europian dhe Shqipërisë”216 dhe për këtë arsye ajo e cilëson si nëkundërshtim me nenet 33 dhe 42 të MSA këtë vendim.

Ky vendim tregon edhe një herë epërsinë që vetë Kushtetuta jonë siguron përmarrëveshjet ndërkombëtare përkundrejt ligjeve dhe akteve nënligjore dhevetëzbatueshmërinë e tyre, por nga ana tjetër nuk shprehet për ndonjë pozicion specifik sai takon MSA-së në krahasim me marrëveshje të tjera ndërkombëtare.217

Një pozicion të tillë në mbështetje të zbatimit të drejtpërdrejtë të normave të sëdrejtës ndërkombëtare ka mbajtur edhe Gjykata e Lartë, e cila në vendimin Nr. 1, datë30.1.2003,218 ka argumentuar se jo vetëm normat e marrëveshjeve por edhe parimet epërgjithshme të së drejtës ndërkombëtare, janë direkt të zbatueshme nga gjykatat e vendit.Kështu në arsyetimin e këtij vendimi GJL shprehet se “Duhet të theksojmë gjithashtu senë mungesë të instrumenteve juridike të nënshkruara e të ratifikuara, normatpërgjithësisht të pranuara të së drejtës ndërkombëtare mund të zbatohen sipas parimit të

215 E. Mete, Vetëzbatueshmëria dhe interpretimi i dispozitave të MSA-së, fq. 148, Revista Jus &Justicia Nr.8. 2014, UET Press216 Fq. 9-10217 Evis Alimehmeti, Fjoralba Caka, The relationship between International and Domestic Law in theAlbanian Legal System, fq. 19, në International Constitutional law, ed. by Luca Mezzeti, G.GiappichelliEditore, Torino 2014218 Për më gjerë shih Kapitullin 1

60

vullnetit të mirë dhe të reciprocitetit. Marrëdhëniet juridiksionale me autoritetet e huaja,ndër to edhe me ato italiane, Kodi i Procedurës Penale ia ka ngarkuar Ministrisë sëDrejtësisë”.219

Një shembull i mirë i përzierjes së elementeve të të dy sistemeve janë Shtetet eBashkuara të Amerikës, të cilat i kanë ndarë marrëveshjet në dy kategori: traktatet dhemarrëveshjet ekzekutive. Traktatet janë të gjitha marrëveshjet që kërkojnë aprovimin esenatit përpara se presidenti t’i ratifikojë ato, ndërsa për marrëveshjet ekzekutive vetëmnjoftohet Kongresi 60 ditë përpara hyrjes në fuqi të tyre.

Qëndrimi që mbahet në këtë rast është se traktatet, të cilat janë të një rëndësie tëveçantë për shtetin nuk mund të bëhen pjesë në mënyrë direkte në legjislacionin ebrendshëm dhe duhet një akt tjetër që t’u japë atyre fuqi. Këtë qëndrim kanë mbajtur edhegjykatat kombëtare amerikane në çështjen Medellin. Medellin ishte një qytetar meksikan icili bashkë me 5 shtetas të tjerë meksikanë, abuzuan seksualisht dhe vranë dy adoleshentemeksikane. Gjykata e Teksasit i jep dënimin me vdekje, dënim të cilin e lë në fuqi edheGjykata e Apelit dhe Medellin220 vendoset në radhën e pritjes së ekzekutimit të dënimitme vdekje.

Në këtë moment autoritetet konsullore vijnë në dijeni të kësaj çështje dhepretendojnë se SHBA ka shkelur Konventën e Vjenës për Marrëdhëniet Konsullore të vitit1963, e cila kërkonte të njoftoheshin pa vonese autoritetet konsullore në mënyrë që t’iofronin ndihmën e ligjore të nevojshme.

Për këtë arsye qeveria meksikane e dërgon çështjen në GJND, e cila pas shqyrtimitarrin në konkluzionin që kemi shkelje të konventës së Vjenës dhe urdhëroi që SHBA tëkthente në formën restitutio in integrum reparacionet ndaj Meksikës dhe të vendoste nëstatus quo ante, të gjithë personat për të cilët nuk ishin njoftuar autoritetet konsulloremeksikane. Me pak fjalë, kërkohej rikthimi i procesit nga momenti i fillimit për t’isiguruar mbrojtjen ligjore nga autoritetet konsullore për të gjithë këto shtetas.

Pas dhënies së vendimit të GJND, shtetasit në fjalë iu drejtuan sërish gjykataveamerikane, përqasja e të cilave ndaj këtij vendimi ishte jo shumë “dashamirëse”. Gjykatae apelit të Teksasit arsyetoi se një traktat ndërkombëtar221 mund të krijojë norma të sëdrejtës së brendshme vetëm nëse në tekstin e tij pasqyrohet qartë marrëveshja e presidentitdhe senatit për një gjë të tillë222 dhe se kjo konventë nuk përmban detyrime individuale,ndaj Medellin nuk e ka këtë të drejtë.

Ndërsa Gjykata Supreme e SHBA në refuzimin e kërkesës për rishikim ndajMedellin arsyetoi se vendimi i GJND nuk është i detyrueshëm në të drejtën e brendshme,sepse një traktat ndërkombëtar nuk është i detyrueshëm në të drejtën e brendshme, aibëhet i tillë pas miratimit të një ligji të veçantë nga Kongresi për zbatimin e tij ose nësetraktati e ka të përcaktuar karakterin e tij të vetëzbatueshëm.

Nga sa diskutuam më lart dhe veçanërisht nga çështja e fundit kuptojmë që vetënormat e të drejtës ndërkombëtare mund të zbatohen në dy drejtime: mes subjekteve të sëdrejtës ndërkombëtare mes tyre dhe në të drejtën e brendshme të çdo shteti nga Gjykatatkombëtare. Sipas Zaganjorit zbatimi i të drejtës ndërkombëtare nga gjykatat kombëtare ka

219 Vendimi Unifikues i Kolegjeve të Bashkuara të Gjykatës së Lartë Nr. 1, datë 30.1.2003220 Xh. Zaganjori, Jurisprudencë dhe praktikë ndërkombëtare, fq. 247-257221 Këtu i referohet Konventës së Vjenës për Marrëdhëniet Konsullore 1962222 Kjo çështje ëshët trajtuar mbi bazën e materialeve të librit “Praktikë dhë jurisprudencë ndërkombëtare”sipëcit. Dhe ICJ judgement 31 march 2004, Case concerning Avena and other Mexican nationals

61

një funksion të shumëfishtë sepse “mund të shërbejnë në praktikë për zgjidhjen e njëçështje konkrete..... për plotësimin e një boshllëku ligjor.....për të zëvendësuar nj dispozitëtë brendshme që siguron mbrojtje më të vogël apo edhe për të konstatuar karakterinthemelor të një parimi apo të drejte.”.223

2.2.1 Konfliktet midis traktateve

Zbatimi i traktateve është një nga pjesët më të rëndësishme të vetë kësaj të drejte,pasi kjo realizon në praktikë atë çka palët kanë nënshkruar e ratifikuar në letër. Si epërmendëm më lart, vetë Konventa e Vjenës parashikon mungesën e fuqisë prapavepruesetë traktatit ndërkombëtar, duke nënkuptuar që të drejtat dhe detyrimet e një traktatifillojnë veprimin nga momenti i hyrjes në fuqi e në vazhdim, duke mos paragjykuarmënyrën se si janë disiplinuar apo kanë funksionuar çështjet që rregullon traktati përparahyrjes së tij në fuqi.

E drejta ndërkombëtare për nga vetë karakteristikat që kemi trajtuar në kapitullin eparë bën pjesë në atë që quhet “soft law” dhe nuk ka një organ të mirëfilltë të autorizuarpër të nxjerrë norma me karakter të detyrueshëm për të gjitha subjektet e kësaj të drejte.Duke i shtuar këtij fakti edhe parimin e sovranitetit dhe lirinë e shteteve për të hyrë nëmarrëdhënie me njëra- tjetrën, arrijmë në konkluzionin që vetë kjo e drejtë karakterizohetnga fragmentarizimi i vazhdueshëm, që është një proces që e pengon krijimin e një bllokuunik normash në këtë të drejtë. Rritja e vazhdueshme e numrit të traktateve dypalëshe eshumëpalëshe, të cilat shpesh nuk janë të koordinuara mes tyre, krijojnë një efekt tëpadëshiruar në zbatimin e traktateve, që quhet kolizion apo konflikt midis traktateve dherrjedhimisht shërben si burim për të shtuar numrin e mosmarrëveshjeve mes subjekteve tësë drejtës ndërkombëtare.

Shtetet apo organizatat që marrin pjesë në zhvillimin e bisedimeve për lidhjen enjë traktati ndërkombëtar dhe që janë të ndërgjegjshme për të drejtat dhe detyrimet emarra përsipër në traktatet të tjera, zakonisht përpiqen të shmangin konfliktet e mundshmeme traktate të mëparshme apo të ardhshme, duke parashikuar në tekstin e traktatit njëdispozitë të veçantë që quhet edhe “normë konflikti”.

Parashikime të natyrave të tilla janë të ndryshme dhe kjo varet nga vullneti ipalëve por edhe nga natyra e traktatit. Ka dispozita të cilat parashikojnë se nukparagjykojnë të drejta të fituara nga traktate të tjera ose nga marrëveshje të mëparshmedhe që quhen dispozita komplementare. Një lloj tjetër janë dispozitat të cilat detyrojnëpalët pjesë në traktatin e ri që të heqin dorë nga traktate të mëparshme që bien në konfliktme to, ose dispozita të cilat ndalojnë lidhjen e traktateve të ardhshme të cilat mund tëkonfliktojnë me traktatin në fjalë.

Konventa Europiane Për Parandalimin e Torturës dhe Trajtimit çnjerëzor osePoshtërues në nenin 17 parashikon se “Kjo Konventë nuk cënon dispozitat e së drejtës sëbrendshme ose të marrëveshjeve ndërkombëtare të cilat sigurojnë një mbrojtje më tëmadhe të personave të privuar nga liria. 2. Asnjë dispozitë e kësaj Konvente nuk mund tëinterpretohet si një kufizim ose derogim i kompetencave të organeve të KonventësEuropiane të të Drejtave të Njeriut ose i detyrimeve që merren përsipër nga Palët në bazë

223 Xhezair Zaganjori, E drejta ndërkombëtare në gjykimet dhe gjykatat e vendit, fq. 8, Revista ShkencoreJeta Juridike, Nr. 2, 2005, Shkolla e Magjitraturës

62

të kësaj Konvente.....”. Ky nen rregullon marrëdhëniet me traktatet e mëparshme dukethënë se nuk i cënon dispozitat e tyre nëse ato janë më të zgjeruar duke lënë tënënkuptohet se prevalon mbi ato që janë më të ngushta. Ndërkohë rregullon edhe raportinme KEDNJ për të cilën thotë se prevalon në rast të ndonjë konflikti të mundshëm.

Në Traktatin e Atlantikut të Veriut ka një ndalim për palët pjesëmarrëse që të moslidhin traktate të mëvonshme të cilat mund të konfliktojnë me dispozitat e këtij traktati:“Secila nga Palët deklaron se asnjë nga zotimet ndërkombëtare tashmë në fuqi ndërmjetasaj dhe çdo Palë tjetër apo cilitdo Shtet të tretë nuk është në kundërshtim me dispozitat ekëtij Traktati dhe merr përsipër të mos hyjë në çfarëdo zotimi ndërkombëtar nëkundërshtim me këtë Traktat.”.

Në Konventën e Montego Bay-t “Për të drejtën e detit” 1982 gjithashtuparashikohet marrëdhënia e kësaj konvente me traktatet e mëparshme që mund të kenëlidhur palët pjesëmarrëse në të. Në nenin 311 parashikohet se “1. Kjo Konventë do tëmbizotërojë, ndërmjet Shteteve Palë, mbi Konventën e Gjenevës “Mbi të drejtën e detit”të 29 prillit 1958. 2. Kjo Konventë nuk do të ndryshojë të drejta dhe detyrimet e ShtetevePalë, të cilat ngrihen nga marrëveshje të tjera që përputhen me këtë Konventë dhe e cilanuk ndikon në gëzimin nga Shtete të tjera Palë të të drejtave të tyre ose zbatimit tëdetyrimeve të tyre sipas kësaj Konvente...........5. Ky nen nuk ndikon në marrëveshjetndërkombëtare që janë të pranuara shprehimisht ose që janë siguruar nga nenet e tjerë tëkësaj Konvente.......”

Gjithsesi dispozitat të cilat parashikojnë raportin e një traktati me ato tëmëparshëm apo mëpasshëm mund të zgjidhin një pjesë të konflikteve të mundshme, porpavarësisht kësaj nuk mund të themi se eliminon mundësinë e konflikteve në mënyrëpërfundimtare dhe përgjithmonë. Mjafton të kujtojmë faktin që një pjesë e traktateve nukkanë fare parashikime të tilla duke e lënë të pazgjidhur statusin e tyre në raport metraktatet paraekzistuese e pasekzistuese.

Dihet se negocimi dhe lidhja e traktateve bëhen në momente kohore të ndryshme,dhe personat që janë pjesë e grupeve të punës në këto raste mund të jenë të ndryshëm,duke i zvogëluar mundësitë që gjatë lidhjes së traktateve të shmanget konflikti më ato qëtashmë mund të jenë në fuqi për një shtet.224 Nga ana tjetër, një konflikt midis normave tëtraktateve mund të marri drejtime të ndryshme dhe mund të trajtohet si një ndryshim nëmënyrën e interpretimit mes palëve ose mund të fshihet pas konceptit të modifikimit apoamendimit të traktateve.

Ky problem është disiplinuar edhe nga Konventa e Vjenës në nenin 30 të saj225 ,por sipas studimeve doktrinore nuk mund të thuhet se ka qenë i suksesshëm dhe ka

224 Jan Klabbers, Beyond Vienna Convention : Conflicting treaty provisions, fq. 195, në The law of Treatiesbeyond Vienna Convention, ed by Enzzo Cannizzaro, Oxford University Press, 2011225 “Të drejtat dhe detyrimet e Shteteve palë në traktatet e njëpasnjëshme me të njëjtin objekt, që inënshtrohen dispozitave të nenit 103 të Kartës së Kombeve të Bashkuara, do të caktohen në përputhje meparagrafet e mëposhtëm. 2. Në rastet kur një traktat specifikon se i nënshtrohet, ose nuk duhet tëkonsiderohet si i papajtueshëm me një traktat më të hershëm ose të mëvonshëm, dispozitat e traktatit tjetërdo të mbizotërojnë. 3. Në rastet kur të gjitha palët në një traktat të hershëm janë gjithashtu palë në traktatine mëvonshëm, por traktati më i hershëm nuk ka pushuar ose nuk është pezulluar së vepruari në bazë të nenit59, traktati më i hershëm zbatohet vetëm në atë masë që dispozitat e tij janë në pajtim me ato të traktatit tëmëvonshëm. 4. Në rastet kur në palët e një traktati të mëvonshëm nuk përfshihen në një traktat më tëhershëm: (a) midis Shteteve Palë në të dy traktatet zbatohet i njëjti rregull si në paragrafin 3; (b) midis njëShteti Palë në të dy traktatet dhe një Shtet Palë në vetëm një prej tyre, traktati në të cilin janë palë të dyShtetet do të rregullojë të drejtat dhe detyrimet e tyre reciproke. 5. Paragrafi 4 nuk do të cenojë nenin 41,

63

shmangur paqartësitë në këtë drejtim. Konventa shprehet në titullin e këtij neni sezbatohet për traktatet me përmbajtje të njëjtë226 duke krijuar dy probleme: së pari : si dotë jetë e mundur të evidentohet se traktatet kanë përmbajtje të njëjtë, duke qenë se ngaleximi i konventës nuk gjejmë ndonjë procedurë apo mënyrë të saktë, çka do të thotë sedo na krijohet një problem i ri përtej problemit fillestar. Megjithatë duke përdorur disarregulla të interpretimit pajtues dhe parimet e së drejtës ndërkombëtare, organet ezgjidhjes së mosmarrëveshjeve ndërkombëtare kanë tentuar t’i japin zgjidhje rast pasrasti; së dyti : problematika më e madhe në konfliktet midis trakteve shfaqet në rastet kurkemi traktate që kanë përmbajtje të ndryshme dhe konfliktojnë në dispozita të caktuara tëtyre, duke i vënë shtetet në vështirësi se cilin prej tyre të zbatojnë, kur zbatimi i njërit dotë thotë shkelje e tjetrit.227

Konventa shprehet se në rastet e konflikteve mes traktateve të lidhura messhteteve të OKB dhe vetë Kartës së OKB, kjo e fundit do të ketë gjithmonë përparësi,ashtu si përcaktohet në nenin 103 “Nëse detyrimet e anëtarëve të Kombeve të Bashkuara,që rezultojnë nga kjo Kartë bien ndesh me ato që ata marrin përsipër në kuadër tëmarrëveshjeve të tjera ndërkombëtare, atëherë detyrimet që rrjedhin nga Karta kanëpërparësi.”.

Ky parashikim duket se e përcakton një herë e mirë statusin hierarkik të Kartës nëraport me të gjitha marrëveshjet e tjera dhe është trajtuar nga doktrina si një parim që etejkalon vetë të drejtën e traktateve e i referohen si normë e të drejtës zakonore dhe dukeqenë se vetë neni 103 është i detyrueshëm dhe i paderogueshëm, i afrohet më shumë njënorme jus cogens.228

Konflikti i një traktati me një normë jus cogens, sipas nenit 53, ka si sanksionpavlefshmërinë e traktatit “Një traktat është i pavlefshëm, në kohën e përfundimit të tij, nëqoftë se ai konflikton me një normë urdhëruese të së drejtës së përgjithshmendërkombëtare. Për qëllimet e kësaj Konvente, një normë urdhëruese e së drejtës sëpërgjithshme ndërkombëtare është një normë e pranuar dhe e njohur nga komunitetindërkombëtar i Shteteve në tërësi si një normë e cila nuk duhet të cënohet dhe që mund tëmodifikohet vetëm me një normë të mëvonshme të së drejtës së përgjithshmendërkombëtare që ka të njëjtin karakter.”229

Në kartën e OKB nuk ka ndonjë parashikim që të bëjë të pavlefshëm traktatet tëcilat shkelin nenin 103 ose vetë parashikimet e Kartës dhe presupozohet që traktatet elidhura në këto kushte do të përfundojnë duke respektuar normat që lidhen me mbarimin etraktatit.230

Neni 30/2 përcakton pikërisht normën e konfliktit që ne trajtuam më lart dheshprehet se në rastet kur vetë traktati e përcakton se nuk bie në kundërshtim apo është nëpërputhje me një traktat tjetër, atëherë ky i fundit do të mbizotërojë. Kjo dispozitë mund

ose ndonjë çështje të pushimit ose të pezullimit të një traktati në bazë të nenit 60 ose ndonjë çështje tëpërgjegjësisë e cila mund të ngrihet për një Shtet nga përfundimi ose zbatimi i një traktati, dispozitat e tëcilit janë të papajtueshme me detyrimet e tij kundrejt një Shteti tjetër në bazë të një traktati tjeter”226 Titulli në versionin e gjuhës angleze përmban shprehjen “the same subject mater” por në shqip përkthimimë i saktë na duket “përmbajtje të njëjtë”227 Bennedetto Conforti, Consistency among treaty obligations, fq188, në The law of Treaties beyondVienna Convention, ed by Enzzo Cannizzaro, Oxford University Press, 2011228 Po aty.229 Për pavlefshëmrinë e një traktati që konfliktin me një normë jus cogens shih kap 4 më poshtë230Ali Sadat-Akhavi, Methods of Resolving Conflicts Between Treaties, fq. 61, Martinus Njuhoff Publishers

64

të zbatohet shumë mirë për rastet kur palët e pranojnë përparësinë e traktatit tëmëvonshëm,231 por problemi mund të krijohet nëse palët nuk janë dakord t’i japinprevalencë traktatit të mëvonshëm, pavarësisht se kanë parashikuar në të se nuk bie nëkundërshtim me të parin.

Ndërsa paragrafi pasardhës trajton raportin e traktateve të cilat kanë të njëjtat palëdhe të njëjtën përmbajtje dhe bashkëekzistojnë midis tyre232 duke sqaruar se në këtë rasttraktati i mëparshëm zbatohet vetëm për ato dispozita që përputhen me traktatin emëvonshëm, pra gjen zbatim rregulli lex posteriori derogat priori.

Nëse palët në traktatin e mëvonshëm nuk janë të njëjta me ato të traktatit tëmëparshëm, konventa sugjeron që mes palëve që janë pjesë në të dy traktatet të zbatohettraktati i mëvonshëm, ndërsa mes një pale që është pjesë vetëm në traktatin e mëparshëmdhe një pale që është pjesë në traktatin e mëvonshëm të zbatohen dispozitat e traktatit tëmëparshëm.

Në pamje të parë duket sikur ky paragraf zgjidh të gjitha problemet për traktatetme palë të ndryshme, por në fakt nuk është kështu, sepse po ta analizojmë këtë dispozitëkuptojmë që kjo mund të jetë e përdorshme shumë mirë për marrëveshjet e natyraveteknike ose për marrëveshje të cilat detajojnë apo lidhen mbi bazën e traktateve tëmëparshme233, por kur vjen çështja tek traktatet që krijojnë të drejta dhe detyrime situatandërlikohet, sepse është shumë e vështirë të bësh një ndarje mes të drejtave dhedetyrimeve që rrjedhin nga secili traktat dhe se cilat duhen zbatuar.

Nëse i rikthehemi edhe një herë bisedimeve të realizuara për hartimin dhe lidhjene Konventës së Vjenës shohim se për nenin 30 dhe veçanërisht për paragrafin 4 ka pasurshumë debate të cilat kryesisht fokusoheshin në çështjen e ndarjes së detyrimeve qëprodhojnë traktatet sipas natyrës së tyre në detyrime me karakter reciprok dhejoreciprok.234

Sipas Frizmaurice detyrimet janë reciproke kur zbatohen në mënyrë të ndërsjellëmidis palëve në traktat, ndërsa detyrimet joreciproke janë ato të cilat nuk zbatohen nëmënyrë të ndërsjelltë dhe të drejtpërdrejtë midis secilës prej palëve në traktat dhe këto dotë ndahen në dy grupe.

Në ndarjen e parë bëjnë pjesë detyrimet joreciproke të ndërvarura, të cilat ndonësenuk zbatohen në mënyrë reciproke ndërmjet palëve, zbatimi i detyrimeve që rrjedhin ngatraktati nga secila prej palëve është e domosdoshme për krijimin e standardeve të caktuaradhe për vetë ekzistencën e traktatit.235 Të tilla për shembull mund të jenë traktatet eçarmatimit të cilat ndonëse nuk prodhojnë detyrime reciproke, zbatimi nga të gjitha palëtështë i domosdoshëm për të realizuar objektin dhe qëllimin e traktatit.

Grupi i dytë do të ishin detyrimet joreciproke integrale, të cilat janë detyrime qënuk zbatohen në mënyrë të ndërsjelltë midis palëve dhe mungesa e zbatimin nga njëra ngapalët nuk krijon probleme në ekzistencën e traktatit midis palëve të tjera.236 Detyrime tëkësaj natyre mund të ishin ato që rrjedhin nga traktatet për të drejtat e njeriut. Sipas

231 M. Fitzmaurice, Elias Olufemi, Contemprorary issues on the law of treaties, fq 321232 Mark Villiger, Comentary of Vienna convention, fq 406233 Jan Klabber, sipërcit.234 Yearbook of ILC 1958, vol II, fq 27235 M. Fitzmaurice, Olufemi Elias, sipërcit.236 Po aty

65

Frizmaurice kjo ndarje do të ishte shumë e rëndësishme për të vendosur raportet midistrakteve dhe për të zbatuar dispozitat e konventës që do të zgjidhin konfliktet midis tyre.

Kjo ide u kundërshtua fuqishëm nga Sir Humpey Waldock, sipas të cilit jo në tëgjitha rastet moszbatimi i detyrimeve të ndërsjella e bën inekzistent traktatin dhe madje karaste kur vetëm disa palë duan të rishikojnë traktatin dhe krijojnë marrëveshje të rejamidis tyre, por kjo nuk do të thotë që nuk kanë interes për traktatin e mëparshëm në tëcilin bëjnë pjesë më shumë palë se sa në traktatin e ri. Duket se kjo ide u përkrah nëhartimin e nenit 30 megjithatë nuk mund të themi se nuk janë marrë parasysh edhemendimet e Frizmaurice për nenet 40 e 41 të konventës, ndonëse nuk përmendenshprehimisht.

Nëse do të ishte mbajtur parasysh ndarja në detyrime reciproke dhe joreciproke,ndoshta neni 30 mund të ishte më i qartë dhe do të gjente një zbatim më të gjerë, sepsegjatë hartimit të tij do të ishte evidentuar më së miri fakti se paragrafi i 4 mund të zbatohejshumë mirë për detyrimet reciproke, por kur bëhej fjalë për detyrimet joreciproke ai nukmund të gjente zbatimin. Kjo sepse duke qenë se nuk zbatohen në mënyrë të drejtpërdrejtëdhe reciproke mes palëve, kontrolli i ndërsjelltë do të mungonte dhe secila prej tyre do tëzbatonte dispozitat e traktatit që e kishte më të favorshëm duke krijuar një gjendjepasigurie në zbatimin e traktatit.

Sikundër e përmendëm më lart problematika më e rëndësishme që paraqet neni 30është mungesa e një zgjidhje për traktatet që kanë palë të ndryshme dhe kanë përmbajtjetë ndryshme, por që dispozita të veçanta të tyre mund të konfliktojnë. Duke përjashtuarrastin e normave jus cogens dhe nenin 103 të Kartës së OKB, pjesa tjetër e traktateve janëakte të cilat nuk kanë një lidhje hierarkike midis tyre dhe vlerësimi bëhet vetëm në planinhorizontal. Në këtë drejtim për një shtet do të jetë e vështirë të qartësojë se cilat norma dotë jenë mbizotëruese dhe cilat duhen zbatuar kur është pjesë e dy traktateve dispozitat e tëcilave për të njëjtën çështje kanë parashikime të ndryshme ose të kundërta.

Sugjerimi i parë është përdorimi i parimit se lex priori ka prevalencë, si nëparagrafin e parë të Konventës së Vjenës për traktatet që kanë të njëjtën përmbajtje. Kyrregull nuk mund të bëhet aksiomë e zgjidhjes së konflikteve të tilla, sepse traktati imëvonshëm mund të jetë më i rëndësishëm për palët ose më i leverdishëm për to.

Nga ana tjetër edhe vetë konstatimi se një traktat i mëparshëm konflikton me njëtë ri nuk është gjithmonë i dukshëm dhe mund të ndodhë që kjo të zbulohet pas një kohetë gjatë nga lidhja e traktatit. Përdorimi i lex priori në zgjidhjen e konflikteve mestraktateve pengon edhe zhvillimin e të drejtës ndërkombëtare e cila për nga vetë natyra esaj zhvillohet dhe ndryshon shumë shpejt, prandaj nuk mund të themi se është zgjidhja mëefikase në këtë rast.

Sugjerimi i dytë është përdorimi i parimi lex posteriori derogat priori, i ciligjithashtu është përdorur nga neni 30 i konventës por që në rastin e traktateve mepërmbajtje të ndryshme paraqet vështirësi në zbatim për arsye se jo gjithmonë traktatetjanë të të njëjtës rëndësi për shtetet. Ky parim mund të jetë i përshtatshëm kur kemimarrëveshje dypalëshe, sepse prezumohet se palët e kanë të qartë që nuk do të zbatojnëdispozitat e traktatit të mëparshëm që konfliktojnë më të riun, por për traktatetshumëpalëshe ku palët në traktatin e mëparshëm nuk janë identike me ato të traktatit tëmëvonshëm, ky parim nuk mund të zbatohet.

Sugjerimi i tretë është përdorimi i parimit lex specialis mbizotëron ndaj lexgeneralis, por problemi qëndron tek përcaktimi se cili do të jetë lex specialis dhe cili i

66

përgjithshëm? Doktrina sugjeron mënyra të ndryshme për ta përcaktuar p.sh duke u nisurnga numri i palëve në një traktat apo nga rëndësia e përmbajtjes së traktatit, megjithatënuk ka asgjë të mirëpërcaktuar në këtë drejtim. Kështu normat e traktatit të BE mund tëjenë të përgjithshme në krahasim me marrëveshjet dypalëshe mes shteteve por nuk do tëthotë që janë më pak të rëndësishme, ndërsa po ti shohim po këto norma në raport medispozitat e Kartës së Kombeve të Bashkua a do të quhen ato lex specialis apo tëpërgjithshme? Prandaj edhe ky rregull nuk mund të zbatohet në çdo rast.

Nga sa diskutuam më lart arrijmë në përfundimin se konfliktet e traktateve mepalë të ndryshme dhe me përmbajtje të ndryshme nuk kanë një zgjidhje standarte dhe tëmirëpërcaktuar, prandaj mendojmë se në këtë rast zgjidhja mund të jepet vetëm ngavullneti i palëve i shprehur në zgjedhjen e traktatit që do të ketë prevalencë në zbatim.Sigurisht që kjo zgjedhje shpesh mund të sjelli shkelje të traktateve dhe vënien në lëvizjetë mekanizmave që ngarkojnë shtetet shkelës me përgjegjësi, por kjo është çështje që nukpërfshihet në të drejtën e traktateve.

Mungesa e efiçencës së nenit 30 nuk na sjell vetëm konflikte midis traktateveashtu si e kemi diskutuar më lart por na krijon edhe një problematikë tjetër: mbivendosjene traktateve dhe zbatimin paralel të tyre. Kështu mund të gjendemi përpara situatës kurkemi dy traktate të cilat trajtojnë çështje të ngjashme dhe zbatohen njëkohësisht, si mundtë jetë rasti i KEDNJ dhe Kartës Europiane të të Drejtave të Njeriut, që ka sjellë njëmbivendosje të kompetencave mes GJED dhe GJEDNJ sa i përket respektimit të tëdrejtave të njeriut. Konventa Europiane është një korpus normash të krijuara me qëllimine veçantë të mbrojtjes së të drejtave dhe lirive themelore të individit, ndërsa BashkimiEuropian është krijuar si një bashkim me konotacion ekonomik dhe më pas politik.

Një rast interesant që i përket marrëdhënies mes traktateve është rasti ilegjislacionit të BE dhe raportit që ai ka me kartën e OKB dhe urdhërimet e saj. VetëKarta e OKB (si e trajtuam më lart) në nenin 103 e ndalon lidhjen e traktateve nga shtetetanëtare, të cilat mund të bien në kundërshtim me këtë Kartë. Nga ana tjetër vetë neni 351(ish- neni 307) i TBE shprehet se traktatet nuk prekin të drejtat dhe detyrimet e fituara ngashtetet anëtare nga traktatet e lidhura ndërmjet tyre dhe shteteve të treta, para 1 janarit1958, ose përpara anëtarësimit të tyre në BE.

Në një analizë të shkurtër mund të dalim në përfundimin se vetë BE e respektonKartën e OKB dhe e zbaton atë, për sa kohë vetë shtetet anëtare të saj janë edhe pjesë eOKB dhe për aq sa është i mundur ky zbatim duke pasur parasysh që qëllimet e tyre janëtë ndryshme. Problemi lind në momentin që detyrimet me karakter urdhërues të OKBmund të bien në kundërshtim ose të shkojnë në drejtime të ndryshme me parashikimet etraktateve të BE, cilat urdhëresa do të prevalojnë të mbi tjerat? Kjo çështje është bërë edukshme veçanërisht në rastin e sanksioneve individuale të Rezolutave të Këshillit tëSigurimit të cilat duhet zbatoheshin edhe brenda BE dhe çështja Kadi është një ngaçështjet më të rëndësishme në këtë drejtim.237

Pas sulmeve terroriste të 11 shtatorit 2001, Këshilli i Sigurimit miratoi Rezolutën1267 (1999) sipas të cilës do të krijohej Komiteti i Sanksioneve i cili do të evidentonte

237 Çështjet e Bashkuara C-402/05 P & C-415/05 P, Kadi & Al Barakaat v. Council of the European Union,3 C.M.L.R. 41 (2008). Yasin Abdullah Kadi ishte i pari që iu drejtua GJSHKP për të kontestuar rregullorennë fjalë pastaj dhe Al Barakaat International Foundation dhe Yusuf, por ky i fundit u hoq më pas nga listaqë përmbante Aneksi I dhe u tërhoq nga gjykimi ndërsa çështjet Kadi e Albaraakad u bashkuan në GJED,ndonëse në jurisprudencë dhe doktrinë njihet me emrin Kadi case.

67

fondet dhe asetet financiare të personave që financonin talebanët dhe terrorizmin dhe dotë ndërmerrte masa për ngrirjen e tyre si edhe Rezolutën 1333 (2000) sipas të cilës kyKomitet do të përpilonte një listë me emrat e personave të përfshirë në këto çështje dhe qëdo të ishin subjekte të këtyre sanksioneve.

Në mënyrë që të zbatonte Rezolutën e Këshillit të Sigurimit, Këshilli miratoiRregulloren 881/2002 mbi bazën e neneve 60,301 dhe 308 të Traktatit të Themelimit tëKomunitetit Europian. Kjo Rregullore parashikonte që të gjitha fondet dhe burimetfinanciare që i përkisnin personave fizikë ose juridikë që përfshiheshin në listën e Aneksit1 të Komitetit të Sanksioneve, të ngriheshin menjëherë. 238

Yasin Abdullah Kadi dhe Al-Barakaad International Fuondation ishin në listën ehartuar nga Komiteti i Sanksioneve dhe në bazë të Rregullores në fjalë u bënë subjekt imasave shtrënguese dhe asetet e tyre financiare u ngrinë.239 Në këto kushte ato iu drejtuanGjykatës së Shkallës së Parë, me pretendimin e anullimit të Rregullores 881/2002 pasi ajoshkelte të drejtat themelore të tyre e veçanërisht të drejtën e respektimit të pronës, tëdrejtën për t’u dëgjuar e të drejtën për një rishikim të rregullt gjyqësor.

Gjykata e Shkallës së Parë u shpreh se ajo nuk mund të shqyrtonte ligjshmërinë eakteve komunitare të cilat dilnin në zbatim të Rezolutave të Këshillit të Sigurimit, sepsenë mënyrë indirekte ajo do të shqyrtonte edhe vetë ligjshmërinë e rezolutës dhe “kjo do tëishte në kundërshtim me detyrimet që shtetet anëtare kanë marrë në kuadër të Kartës sëKombeve të Bashkuara, e në mënyrë të veçantë me nenet 25,48 dhe 103”. Ajo arsyetoi senë mënyrë jodirekte ajo mund të shqyrtonte përputhshmërinë e kësaj rezolute me juscogens, por për sa kohë nuk kishte shkelje të tilla ajo vendosi të mos e shqyrtojëçështjen.240

Të ndodhur në këto kushte Kadi dhe Al- Barakaad IF iu drejtuan GjykatësEuropiane të Drejtësisë për të kundërshtuar vendimin e GJSHP dhe për të anulluarRregulloren 881/202. Në ndryshim nga GJSHKP, GJED arsyetoi se “ajo ka juridiksion tëshqyrtojë të gjitha aktet komunitare të cilat prekin te drejtat dhe liritë themelore që janëpjesë e parimeve të përgjithshme të së drejtës komunitare, duke përfshirë edhe aktet qëdalin për t’i dhënë efekt Rezolutave të Këshillit të Sigurimit në kuadër të Kapitullit VII tëKartës së OKB.”

Sipas gjykatës sistemi juridik i BE është autonom dhe nuk mund të udhëhiqet ngaasnjë marrëveshje ndërkombëtare, e çfarëdo rëndësie qoftë ajo dhe se në rastet kur gjykatashqyrton vlefshmërinë e akteve të tilla, ajo nuk shqyrton ligjshmërinë e vetë të drejtësndërkombëtare. Në këtë rast, arsyeton ajo, edhe sikur GJSHP të kishte arritur nëkonkluzionin se kjo rregullore bie në kundërshtim me të drejtën komunitare, kjo nuk do tëkishte ndikuar në supremacinë e kësaj rezolute në aspektin e të drejtës ndërkombëtare.

GJED thekson se një Rregullore e tillë e cila ka sjellë ngrirjen e aseteve financiareështë në kundërshtim me të drejtat themelore të personave në fjalë, pasi Këshilli nuk i kanjoftuar dhe nuk i ka arsyetuar ose justifikuar marrjen e masave të tilla dhe nga ana tjetërnuk i ka dhënë mundësinë të dëgjohen duke shkelur në mënyrë të pajustifikuar të drejtën e

238 Rregullorja 881/2002 e Këshillit, neni 2(1)239A. Posch, The Kadi case :Rethinking about the relationship between the EU Law and International Law?,Kolumbia journal of european law online, Vol 15, 2009, fq.2240 Po aty.

68

pronës të Kadit dhe Al-Barakaat.241 GJED vendosi të anullojë Rregulloren 881/2002 tëKëshillit mbi bazën e këtij arsyetimi.

Ky vendim është një nga më të diskutuarit për sa i përket raportit të Kartës sëOKB me aktet komunitare dhe të drejtën e BE në përgjithësi, e megjithatë duket se edheky nuk jep një zgjidhje përfundimtare në këtë drejtim. Nga sa diskutuam, mund të dalimnë përfundimin se vetë GJED nuk e mohon tërësisht supremacinë e Kartës së Kombeve tëBashkuara dhe Rezolutave të Këshillit të Sigurimit, pasi ajo vetë shprehet se nuk mund tëshqyrtojë ligjshmërinë e tyre, por nga ana tjetër kur shprehet se ka të drejtë të shqyrtojëligjshmërinë e akteve që i japin efekt Rezolutave brenda BE, duket se tenton të krijojë njësistem autonom, i cili shkon në mënyrë paralele me të drejtën ndërkombëtare dhe sebashkëpunimi mes këtyre dy sistemeve mund të realizohet vetëm nëse rezolutat do tëmbajnë parasysh zbatimin e të drejtave dhe lirive që sigurohen brenda hapësirës së BE.

Personalisht jam e mendimit që duhet të arrihet një ekuilibër i përbashkët, pasiduke pasur parasysh që vetë OKB ka si synim ruajtjen e paqes dhe sigurisëndërkombëtare ndërsa BE është një organizatë me karakter sui generis me konotacionkryesisht ekonomik e politik mund të arrihet një konsensus për pikat në të cilatmbivendoset ose kundërshtohen Karta e OKB dhe e drejta komunitare. Kështu, në çështjeqë lidhen me sigurinë e përbashkët dhe me luftën ndaj terrorizmit, mendoj se duhen gjeturmjete të përshtatshme të implementimit të rezolutave të KS duke respektuar të drejtat dheliritë mbi bazën e të cilave ngrihen parimet e përgjithshme të BE dhe gjithmonë duhetpasur parasysh të bëhet një peshim i rëndësisë së interesit që mbrohet nga secili prejkëtyre akteve juridike.

2.2.2 Zbatimi territorial i traktateve

Lidhja e traktateve ndërkombëtare dhe efikasiteti i tyre në zgjidhjen e çështjeve tëndryshme lidhet në mënyrë të pashmangshme me zbatimin territorial, pra territorin në tëcilin do të zbatohen të drejtat dhe detyrimet. Konventa e Vjenës parashikon se territori kuzbatohet një traktat është territori i të gjitha palëve që janë pjesë e traktatit.242 Territori injë shteti përfshin hapësirën tokësore të tij, ujërat e lumenjve dhe liqeneve, ujëratterritoriale deri në 12 milje nga vija bazë si edhe territoret e selive diplomatike të këtijshteti. Në territorin e shtetit përfshihen edhe nëntoka dhe hapësira ajrore që ndodhet mbitokën dhe hapësirën ujore si edhe anijet dhe avionët ushtarakë në çdo rast dhe ato civilevetëm kur ndodhen në ujërat e shtetit në fjalë243.

Në traktatet dypalëshe është më e lehtë të përcaktohet territori në të cilin është nëfuqi traktati, ndërsa në traktatet shumëpalëshe kjo është më e vështirë për shkak të numrittë madh të palëve në të. Ky përcaktim i territorit nuk është gjithmonë kaq i qartë për tëgjitha shtetet dhe për të gjitha llojet e traktateve, pasi ka raste kur një shtet përfaqësonndërkombëtarisht një territor i cili vetëqeveriset dhe traktatet nuk mund të zbatohen përkëtë territor pa pëlqimin e brendshëm.

241 Çështja Kadi, sipërcit. Prag. 370242 Neni 29 : “Në qoftë se nuk del një qëllim i ndryshëm nga traktati ose është vendosur ndryshe, një traktatështë detyrues për secilën palë në tërë territorin e saj.243 A. Puto, sipërcit. Fq. 309

69

Zakonisht për të shmangur këtë traktatet përmbajnë një klauzolë e cila përcaktonshtrirjen territoriale të traktatit. Klauzola të tilla mund të jenë përjashtuese, pra qëshprehen se në shtrirjen territoriale të këtij traktati nuk përfshihen territoret evetëqeverisura, ose zgjeruese, pra që shprehen se traktati do të shtrihet edhe në këtoterritore. Karakteristik është rasti i Mbretërisë së Bashkuar, e cila në një pjesë të traktateveka deklaruar se nuk përfshihen disa territore të saj, si Falkland Islands dhe BritishAntarctic Territory. Nga ana tjetër mund të ndodhi që shtetet të lidhin traktate vetëm përterritoret e vetëqeverisura duke përjashtuar të gjithë pjesën tjetër të territorit ët tyre.

Përjashtimi i territoreve nga zbatimi i traktateve mund të bëhet edhe në formën edeklaratave interpretuese ose në formën e rezervave në një traktat. Në një rast të tillënevojitet pranimi i kësaj rezerve nga palët e tjera në traktat ose kundërshtimi i saj nëse katë tilla.

Në Konventën e Aarusit “Për eksesin në informacion, pjesëmarrjen publike nëvendimmarrje dhe aksesin në drejtësi për çështjet e mjedisit” që hyri në fuqi në 30 tetor2001, Danimarka ka bërë një deklaratë që përjashton Ishujt Faroe dhe Grenlandën ngazbatimi i Konventës “Si Ishujt Faroe dhe Grenlanda janë territore të vetë-qeverisurasipas Aktit për Rregullat e Brendshme, që nënkupton ndër të tjera se çështjet e mjedisit nëpërgjithësi dhe atyre të mbuluara nga konventa rregullohen nga e drejta e vetëvendosjes.Si në Island Faroe dhe Grenlandë Qeveritë e Rregullit të Brendshëm kanë një interes tëmadh për politikat në promovimin e ideve themelore dhe parimet e mishëruara nëKonventën, në masën që kjo është e mundshme. Megjithatë, duke qenë se Konventa ështëpërgatitur me pikëpamje nga vendet europiane me popullsi relativisht të mëdha dhe poashtu me struktura administrative dhe shoqërore të gjera, nuk është e natyrshme qëKonventa të jetë në të gjitha aspektet e përshtatshme për popullsitë e vogla dhe shoqëritëshumë të ndryshme të Ishujve Faroe dhe të Grenlandës. Kështu, zbatimi i plotë iKonventës në këto zona mund të nënkuptojë burokraci të panevojshme dhe tëpapërshtatshme. Autoritetet e Ishujve Faroe dhe Grenlandës do të analizojnë këtë çështjetërësisht.

Nënshkrimi nga Danimarka i Konventës, pra, jo domosdoshmërisht do të thotë seratifikimi danez do të përfshijë Ishujt Faroe dhe Grenlandën.”244

Përcaktimi i një klauzole territoriale është i nevojshëm edhe në shtetet që kanë njëorganizim në formën e federatës dhe organet qendrore të saj konfirmojnë marrëveshjet elidhura nga njëra prej njësive të federuara.

Duhet të kemi parasysh se shpesh ngatërrohen klauzolat e zbatimit territorial tëtraktateve me natyrën universale ose rajonale të tyre. Kështu ka mjaft traktate të cilatfunksionojnë në rajone të ndryshme të globit, por kjo nuk do të thotë që shtetet e tjeraformalisht janë të ndaluara të marrin pjesë në një traktat të tillë nëse gjejnë interes.

2.3 Efektet e traktatit ndaj palëve të treta

Konventa e Vjenës parashikon se shtet i tretë në do të konsiderohet gjithmonë njështet i cili nuk është palë në traktat.245 Pozita e shteteve të treta ndaj një traktati të lidhur

244 UN, The Aarus Convention, An Implementation Guide, fq 247245 Neni 2 I kv

70

midis disa shteteve të tjera është pacta tertiis nec nosent nec prosunt, çka do të thotë qëmarrëveshje nuk mund të sjelli as dëm dhe as dobi ndaj të tretëve.246, ndërsa konventakëtij parimi duket se i shton edhe elementin e pëlqimit, duke parashikuar se “një traktatnuk krijon detyrime dhe as të drejta për një shtet të tretë, pa pëlqimin e tij”247. Pra, parimii dytë që përdoret në këtë rast është se asnjë detyrim apo e drejtë nuk mund t’i drejtohetnjë shteti, nëse ai nuk ka shprehur pëlqimin e tij për këtë.

Parime të tilla e kanë bazën tek koncepti i sovranitetit shtetëror dhe parimi ibarazisë mes shteteve.248 Në çështjen e Arit Monetar, Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisëështë shprehur se “përgjegjësia ndërkombëtare e Shqipërisë pa dhënë ajo më parëpëlqimin e saj, do të ishte në kundërshtim më parimet e mirënjohura të së drejtësndërkombëtare249....e konkretisht me urdhërimin që gjykata të ushtrojë juridiksionin mbinjë shtet më pëlqimin e tij”250, pra pa qenë pjesë Shqipëria në një marrëveshje që njehjuridiksionin e gjykatës (që normalisht më pas pasohet nga detyrueshmëria e zbatimit tëvendimit të saj), mbi të nuk mund të rëndojnë detyrime.

Megjithatë ky rregull ka edhe përjashtimet e veta, sepse praktika ka treguar që katraktate të cilat prodhojnë efekte për shtete të treta. Kështu traktatet të cilat kanë të bëjnëme lirinë e lundrimit në kanalet ndërkombëtare, pavarësisht shteteve bregdetare nëpër tëcilat kalon kanali, krijojnë efekte edhe për shtetet në të cilat nuk janë palë në konventat qëpërcaktojnë statusin e tyre, po kështu edhe traktatet e hapura që lejojnë mundësinë eaderimit të shteteve të tjera në një kohë të mëvonshme nga hyrja e tyre në fuqi251

Në rast se një traktat apo një dispozitë e tij krijon detyrime për shtetet e tjera,atëherë ky detyrim mund të jetë i vlefshëm vetëm nëse ai është pranuar me shkrim ngashteti i tretë ndaj të cilit do të rëndojë. Kështu, edhe pse në një formë të tërthortë, sërishtkonfirmohen parimet e përmendura më sipër. Pëlqimi i shprehur në këtë mënyrë, nuk ebën shtetin e tretë palë në traktatin nga i cili rrjedh detyrimi252 dhe nga kjo kuptojmë qëbëhet fjalë për dispozita të caktuara dhe jo për të gjithë traktatin.

Kur traktati krijon një të drejtë për shtetet e treta, atëherë nëse nuk kundërshtojnënë mënyrë të hapur, prezumohet pëlqimi i shteteve të treta. Ky prezumim na bën tëmendojmë se kemi një devijim nga rregullat e konventës, si e kemi përmendur më lart përshprehjen e pëlqimit kërkohet forma e shkruar. Në raste të tilla, ushtrimi i të drejtave ngashtete e treta duhet bërë në përputhje me modalitet dhe kushtet që parashikon vetë traktati.Zakonisht një gjë e tillë realizohet nëpërmjet një deklarate individuale të bërë nga shtetiose në ndonjë instrument të veçantë të parashikuar në traktat.

Në konventë nuk rregullohen në mënyrë të veçantë traktatet të cilat krijojnë tëdrejta dhe detyrime me karakter erga omnes. Traktatet të tilla si traktatet e neutralitetitapo të demilitarizimit të zonave të caktuara krijojnë efekte për të gjitha shtetet. P.sh përstatusin e kanalit të Panamasë ka një marrëveshje mes USA dhe Panamasë përneutralitetin e tij dhe lirinë e lundrimit për mjetet e të gjitha shteteve në të.253 Zakonisht,

246 M. Dikson E drejta Ndërkombëtare, fq.123, Shtëpia Botuese AiiS, 2010247 Neni 34 I KV248 A. Puto, E drejta ndërkombëtare publike, fq. 377249 Sqarojmë këtu që koha e dhënies së këtij vendimi është përpara hartimin dhe hyrjes në fuqi të KV, porkjo e fundit ka pasqyruar më së miri të drejtën zakonore në këtë drejtim250 Xh. Zaganjori, Jurisprudencë dhe praktikë ndërkombëtare, fq. 111251 A. Puto, sipërcit. Fq. 377252 A. Aust, Modern Treaty Laë and practice, fq.257253 A. Aust, Handbook of international law, fq. 336

71

zbatimi i të drejtave që rrjedhin nga traktatet të tilla bëhen mbi bazën e deklarataveindividuale të shteteve ose instrumenteve shtesë të traktatit.254

Në Kartën e OKB-së është parashikuar e drejta e shteteve që nuk janë anëtare përt’iu drejtuar Këshillit të Sigurimit ose Asamblesë së Përgjithshme për zgjidhjen emosmarrëveshjeve me kusht që të kenë pranuar detyrimet e Kartës për zgjidhjen paqësoretë mosmarrëveshjeve “...Një shtet jo-anëtar i Kombeve të Bashkuara mund të sjellë nëvëmendjen e Këshillit të Sigurimit ose të Asamblesë së Përgjithshme çdo konflikt aposituatë, palë e të cilit/së cilës ai është, nëse ai pranon detyrimet e përcaktuara në këtëKartë në lidhje me zgjidhjen paqësore të këtij konflikti....”255.

Ndërsa në nenin 93/2 parashikon se “Një shtet, që nuk është anëtar i Kombeve tëBashkuara, mund të bëhet palë kontraktore e Statutit të Gjykatës Ndërkombëtare, në rastse plotëson kushtet që vendos Asambleja e Kombeve të Bashkuara me rekomandim tëKëshillit të Sigurimit.”, po kështu vetë Statuti i GJND parashikon se mund të zgjidhëmosmarrëveshje mes shteteve të cilat nuk janë pjesë e Statutit sipas kushteve të vendosuranga Këshilli i Sigurimit.256

Në rast se shtetet palë në një traktat që prodhon të drejta ose detyrime për shtete tëtjera, vendosin t’i revokojnë apo modifikojnë këto parashikime, kjo mund të bëhet vetëmmë pëlqimin e shteteve të treta që i kanë zbatuar këto detyrime apo që kanë përfituar ngakëto të drejta. Çdo shtet i tretë i cili nuk është palë në një traktat por kërkon ta zbatojë atëduke e quajtur ose konsideruar si normë të së drejtës zakonore, mund ta bëjë. Kemiparasysh që traktatet janë më së shumti kodifikim i të drejtës zakonore dhe përfaqësojnënjë pjesë të saj, dhe vetë Konventa e Vjenës (si e kemi përmendur më lart) është njëshembull i mirë për këtë.

Një moment interesant lidhur me traktatet që krijojnë të drejta ose detyrime përshtete të treta do të ishte diskutimi nëse traktatet e lidhura mes disa shteteve që nukprodhojnë të drejta ose detyrime për shtete të treta, por që në mënyrë të tërthortë prekininteresat e tyre ose “kufizojnë” realizimin e të drejtave të tyre, a mund t’i nënshtrohenregjimit të konventës? Ka disa diskutime në doktrinë për këtë problem, veçanërisht sa itakon traktateve të BE të cilat krijojnë hapësira të përbashkëta me karakter ekonomik epolitik, duke imponuar shtetet anëtare të ndjekin një politikë të unifikuar ekonomike, ecila mund të prekë në një mënyrë ose në një tjetër marrëdhëniet e tyre me shtetet jo-anëtare.

Jam e mendimit që në këtë rast regjimi i përmendur nga konventa për shtetet etreta nuk mund të zbatohet në këtë rast për disa arsye : 1) sepse kjo do të ishte një pengesëpër bashkëpunime dhe koordinime me karakter ndërkombëtar mes shteteve,bashkëpunime të cilat janë të domosdoshme për zhvillimin ekonomik e politik; 2) nëse dotë arsyetonim në këtë mënyrë, një pjesë e mirë e traktateve do të krijonin efekte mbi shtetetë treta; 3) kjo bie ndesh me parimin e sovranitetit; 4) duke tentuar të rregullojmë njësituatë e cila mund të ketë prekur në mënyrë të tërthortë interesat e shteteve të tjera nekufizojmë në mënyrë direkte të drejtën e shteteve për të lidhur traktate dhe lirinë evullnetit të tyre.

254 A. Aust, sipërcit. Fq.359255 Neni 35/2 I Kartës së OKB256 Neni 35/2 I Statutit të GJND

72

Zgjidhja më efektive në këtë rast do të ishte krijimi i normave të reja që tërregullojnë mënyrën e lidhjes së këtyre lloj traktatesh me dispozita të qarta lidhur mekufijtë se në cilin moment në themi se preken interesat e shteteve të tjera.

Procedura e lidhjes se traktateve është një nga pjesët më të rëndësishme të vetë tëdrejtës së traktateve e cila kalon nëpër disa faza. Në fazën e zhvillimit të bisedimeve kanjë rol shumë të rëndësishëm pajisja me plotfuqi e personave të cilët do të marrin pjesë nëbisedime. Në fazën e shprehjes së pëlqimit për të qenë i lidhur me një traktat duhet treguarkujdes në përcaktimin e mjeteve të shprehjes së pëlqimit dhe respektimit të rregullave tëKonventës që përcaktohen për të. Gjatë fazës së hyrjes në fuqi ka një rëndësi të veçantëinstrumenti i ratifikimit të traktateve, i cili nuk është thjesht një akt formal, por lidhet nëmënyrë të drejtpërdrejtë me momentin se kur do të fillojë të prodhojë efektet juridiketraktati.

Zbatimi i traktateve ndërkombëtare është një element i rëndësishëm që pasonhyrjen në fuqi të traktatit dhe që varet gjithmonë nga mënyra se si është ndërtuar sistemi ibrendshëm dhe rregullat kushtetuese të çdo shteti. Traktatet mund të jenë tëvetëzbatueshme dhe jo të vetëzbatueshme, por gjithsesi kjo ndarje nuk e ndryshondetyrueshmërinë e tij dhe respektimin e parimit pacta sunt servanda. Një pikë me rëndësinë zbatimin e traktateve është zgjidhja e konflikteve që mund të lindin në rastet kurtraktatet kanë dispozita që rregullojnë çështje të njëjta në mënyra të ndryshme. Për tëgjitha rastet kur Konventa e Vjenës dhe akte të tjera juridike ndërkombëtare heshtin për sai përket zgjidhjes së çështjes, zgjedhja e palëve se cilit traktat do t’i japin prevalencëmbetet mundësia e fundit dhe më optimale.

73

Kapitulli III

Rezervat në një traktat ndërkombëtar

3.1 Kuptimi i rezervave

Sipas Konventës së Vjenës “Për të drejtën e traktateve” 1969 dhe “Konventës sëVjenës për të drejtën e traktateve mes shteteve dhe organizatave ndërkombëtare dhe mesorganizatave ndërkombëtare mes tyre” 1986, "rezervë" nënkupton një deklaratë tënjëanshme, pavarësisht se si është shprehur apo emërtuar, e bërë nga një Shtet, në kohën enënshkrimit, ratifikimit, pranimit, miratimit ose aderimit të një traktati, me anën e të cilitai synon të përjashtojë ose modifikojë efektet ligjore të dispozitave të caktuara të traktatitnë zbatimin e tyre në atë Shtet;257

Konventa e Vjenës e vitit 1986 “Për të drejtën e traktateve midis shteteve dheorganizatave ndërkombëtare”, përfshin si subjekte që kanë të drejtën të bëjnë rezerva edheorganizatat ndërkombëtare (më poshtë kur i referohemi traktateve të lidhura nga shtete dotë kemi parasysh që këtë aftësi e kanë edhe organizatat ndërkombëtare). Nga kypërkufizim kuptojmë se termi ‘deklaratë e njëanshme’ nënkupton se ajo është bërë nëmënyrë individuale nga secila palë dhe jo në marrëveshje me palë të tjera, ndonëse disashtete mund të bëjnë edhe të njëjtën rezervë.258

Me anë të rezervave në një traktat një shtet nuk pranon ta lidhë veten me një osedisa detyrime që rrjedhin prej tij, ndonëse është dakord me pjesën tjetër të parashikimeveqë bën ai. Aftësia e shtetit për të bërë rezerva në një traktat ndërkombëtar ilustron parimine sovranitetit shtetëror, përmes së cilit çdo shtet mund të refuzojë konsensusin për të qenëi lidhur me parashikime të veçanta dhe ato nuk mund të bëhen të detyrueshme për të.

Nëse e shohim nga pikëpamja e dobishmërisë së traktatit, ta ekspozosh atë ndajrezervave të të gjitha shteteve anëtare në të, do të thotë që të vësh në rrezik të gjithëzbatimin e tij259, ose të krijosh mundësi për fragmentarizim të të drejtave dhe detyrimeveqë rrjedhin nga traktati mes vetë palëve të këtij traktati.

Duhet të kemi parasysh se rezervat në një traktat janë gjithmonë deklarata tënjëanshme, dhe fakti që disa shtete mund të bëjnë rezervë për të njëjtin nen oseparashikim, nuk e humb karakterin e saj unilateral, pasi gjithsesi ato do të konsiderohenrezerva individuale dhe jo në grup. 260

Arsyet se pse një shtet kërkon të bëjë rezervë në një traktat ndërkombëtar mund tëjenë të ndryshme në varësi të interesit dhe politikës së çdo shteti, por kjo nuk ka rëndësipër të drejtën ndërkombëtare dhe për palët në traktat, ashtu sikurse nuk ka rëndësi asmënyra se si traktati përthithet në të drejtën e brendshme. Mirëpo lind pyetja se cilatdeklarata konkretisht përbëjnë rezerva dhe çfarë synojnë të përjashtojnë ato? Kjo është njëpyetje e cila nuk mundet asnjëherë të marrë një përgjigje të saktë dhe shteruese pasi si epërmendëm më lart varet gjithmonë nga interesat e çdo pale në traktat.

257 Konventa e Vjenës, neni 2258 Aust. A, Modern Treaty Law and Practice, fq. 131259 Shaw. M, International Law, 6ed, Cambridge University Press, fq. 914260 ILC, Guide to practice, UN, 2002

74

Referuar Guidës Praktike për Rezervat në Traktate të Komisionit të së DrejtësNdërkombëtare pranë OKB-së, “çdo deklaratë e njëanshme e hartuar nga një shtet apoorganizatë ndërkombëtare me anë të së cilës synojnë të kufizojnë detyrimet e vendosuranga traktatet përbën rezervë”. Gjithashtu do të konsiderohet rezervë edhe çdo llojdeklarate e bërë nga palët në traktat në momentin e lidhjes së tij dhe që synon të zbatojëdetyrimet që rrjedhin nga traktati në një mënyrë të ndryshme nga sa parashikohet, por qëkonsiderohen nga autori i deklaratës si të barazvlefshme me ato të përcaktuara nëtraktat.261

3.2 Llojet e rezervave

Rezervat, ashtu si e përmendëm më lart janë deklarata të njëanshme të palëve dhemund të jenë të natyrave të ndryshme, sepse kjo varet nga interesi i palëve por edhe nganatyra që ka traktati në të cilin bëhet rezerva. Megjithatë studiuesit janë përpjekur t’iklasifikojnë sipas disa kritereve : momentit në të cilin bëhen ose natyrës së dispozitës qëprek.

Kështu, sipas natyrës dispozitës së prekur, kemi rezerva materiale dhe rezervaterritoriale. Rezervat materiale janë ato që prekin dispozita përmbajtësore, që krijojnë tëdrejta ose detyrime konkrete për palët, ndërsa rezervat territoriale janë ato që lidhen mezbatimin territorial të traktateve ndërkombëtare, në territorin e shteteve rezervuese.Konkretisht, deklaratat e njëanshme të bëra nga një shtet me anën e të cilave ai synon tëpërjashtojë zbatimin e disa dispozitave të traktatit ose të gjithë traktatit në një pjesë tëterritorit për disa arsye specifike, përbëjnë rezerva. Gjithashtu edhe deklaratat enjëanshme që synojnë të ndryshojnë ose modifikojnë efektin që sjellin disa dispozita tëtraktatit në një pjesë të territorit të shtetit që bën këtë deklaratë, përbën rezervë në traktatinnë fjalë.262

Ndonëse të dyja këto raste mund të duken si shumë të ngjashme, duhet thënë seqëllimi që synon të arrijë shteti që bën rezervën është i ndryshëm, pasi në rastin e parësynimi është që të përjashtohet një pjesë e territorit nga detyrimet që rrjedhin nga traktati,pra që në këtë territor ky traktat të mos zbatohet. Ndërsa në rastin e dytë qëllimi i shtetitështë që të ndryshojë efektet që do të sjelli traktati në një territor të caktuar, pra zbatimi itraktatit mund të jetë tërësor në të gjithë territorin e shtetin rezervues, më përjashtim teterritorit për të cilin është bërë rezerva dhe traktati nuk mund të zbatohet i plotë.

Në varësi të momentit të shprehjes së tyre gjatë procesit të lidhjes së traktatit, kemirezervat në çastin e nënshkrimit, rezervat në çastin e ratifikimit (këtu përfshijmë edhemiratimin e pranimin) dhe rezervat në çastin e aderimit263.

Rezervat në çastin e nënshkrimit janë më të thjeshta për tu pranuar dhe kapërcehenmë lehtë nga palët, pasi në këtë moment ato janë të ndërgjegjshme për detyrimet dhe tëdrejtat që do t’i lidhin reciprokisht nga ky traktat përpara se angazhimi i tyre tëformalizohet me ratifikimin dhe traktati të hyjë në fuqi. Rezervat e formuluara në këtëmoment i njoftohen palëve të tjera përpara se të nënshkruhet traktati dhe shënohen në

261 ILC, Guide to practice on reservations to treaties, UN, 2011262 Po aty263 Puto. A, E drejta ndërkombëtare Publike

75

tekstin origjinal të traktatit dhe nënshkruhen nga përfaqësuesi i palës që e ka bërë këtërezervë.264 Rezerva të tilla përsëriten pastaj në instrumentet e ratifikimit.

Moment i ratifikimit nënkupton që palët nënshkruese të traktatit presin hyrjen nëfuqi të tij në mënyrë që të nisin zbatimin dhe nëse në këtë moment bëhet një rezervë mundtë pengojë, ose në rastin më të mirë të pezullojë ose të shtyjë në kohë hyrjen në fuqi.Rezerva të tilla përfshihen direkt në instrumentet përkatëse të ratifikimit të shtetitrezervues.265 Mund të kemi edhe rezerva të vonuara, të cilat bëhen pas ratifikimit, dhe nëkëtë rast njoftohen të gjitha palët në traktat për rezervën e bërë dhe ajo regjistrohet ngashteti depozitar nëse asnjë shtet tjetër nuk ka paraqitur kundërshtime.266

Rezervat në momentin e aderimit janë rezervat më të zakonshme, të cilat kanëgjetur zbatim në shumë traktate shumëpalëshe. Vetë koncepti i aderimit si akt juridik meanën e të cilit një shtet që nuk është palë në një traktat, anëtarësohet në të në një momenttë mëvonshëm nga hyrja e tij në fuqi267 e bën të kuptueshme që në këtë rast rezerva nukrrezikon fuqinë juridike dhe zbatimin e traktatit. Nga ana tjetër, është normale që rezervatë tilla janë më të shpeshtat, duke pasur parasysh faktin që një shtet i anëtarësuar më vonë,nuk ka marrë pjesë në fazën e negociatave dhe nuk ka pasur mundësi të shprehëmendimin ose qëndrimin e tij për parashikimet që përmban traktati.

Një kategorizim është bërë nga doktrina edhe për rezervat në traktatet dypalëshedhe shumëpalëshe, pasi efektet që ato prodhojnë janë të ndryshme, ndonëse vetëKonventa e Vjenës nuk bën ndonjë dallim për këtë. Në traktatet shumëpalëshe duket senevoja për rezerva rrjedh nga vetë natyra dhe procesi i krijimit të tyre. Zakonisht në këtolloj traktatesh bëjnë pjesë një numër i madh shtetesh, të cilat përfaqësojnë sisteme tëndryshme të së drejtës, rajone gjeografike të ndryshme, dhe çka është më e rëndësishmesisteme ligjore e politika të ndryshme, ndaj është e kuptueshme që mund të mos biendakord me parashikime të veçanta të traktatit të cilat mund të bien ndesh me politikën ebrendshme shtetërore. Pasojat e një rezerve në një traktat të tillë mund të jenë që disa ngadetyrimet e traktatit të mos kenë efekt mes palës rezervuese dhe palëve të tjera.

Ndërsa për traktatet dypalëshe diskutimi kryesor është nëse mund të bëhen rezervanë to apo jo, duke pasur parasysh që një marrëveshje ku kemi dy palë nuk mund quhet seështë përmbyllur deri në momentin që ato bien dakord për të gjitha dispozitat e saj. SipasSamsurit asgjë nuk i pengon palët në traktate dypalëshe të bëjnë rezerva dhe në rast se atopranohen nga pala tjetër ajo shënohet në tekstin e traktatit, dhe nëse kundërshtohet,atëherë vetë teksti i traktatit do të konsiderohet i paqenë.268 Megjithatë, mendoj se njëdispozitë e cila nuk zbatohet mes palëve, pavarësisht nëse shënohet apo jo në traktat ka tënjëjtin efekt sikur të mos ekzistonte fare dhe në këtë kuptim ajo nuk mund të quhetrezervë në kuptimin që konventa i jep sot rezervave.

Në këtë kuptim, edhe Komisioni i të Drejtës Ndërkombëtare të OKB ështëshprehur se një deklaratë shtetërore lidhur me një dispozitë të një traktati dypalësh e bërëpërpara hyrjes në fuqi të traktatit, pavarësisht nga mënyra e formulimit të saj, dhe qëkërkon modifikimin e efektit ligjor të dispozitës, nuk mund të quhet rezervë269. Një

264 Dh. Samsuri, sipërcit. Fq. 62265 Po aty.266 UN, Treaty handbook267 A. Puto, E drejta ndërkombëtare Publike, fq. 376268 Po aty.269 ILC, Guide to practice 2011

76

argumentim i tillë mendohet ta ketë bazën pikërisht në faktin se në një traktat dypalësh, nëmomentin që njëra nga palët nuk pranon një ose disa parashikime të traktatit atëherë nukka marrëveshje270, dhe është e nevojshme rihapja e negociatave që të modifikohenparashikimet e traktatit, në të kundërt traktati nuk do të lidhet.

Në rastin e praktikës së Këshillit të Europës shohim edhe rezervat me afat tëlimituar, të cilat janë rezerva të bëra nga shtetet për një periudhë të caktuar kohore,zakonisht 5 vjeçare, në mënyrë që tu krijohet mundësia që të përshtasin legjislacionin dhekushtet e tyre me traktatet dhe në përfundim të kësaj periudhe nëse shtetet nuk e rinovojnëdeklaratën ose rezervën konsiderohet se ajo nuk ka më fuqi. Një rezervë të tillë ka bërëedhe Shqipëria në nenin 3 për të drejtën e zgjedhjeve të Protokollit Shtesë të KonventësEuropiane të të Drejtave të Njeriut, për një periudhë 5 vjeçare nga momenti i dorëzimit tëinstrumentit të ratifikimit në 2 tetor 1996.

3.3 Deklaratat interpretuese ose akte të tjera të ngjashme me rezervat

Përveç rezervave të mirëfillta në një traktat ndërkombëtar, kemi edhe akte të tjeraqë ngjajnë me rezervat, të cilat sipas rastit mund të kenë ose jo efektin e tyre. Kështudallojmë deklaratat politike dhe deklaratat interpretuese.

Deklaratat politike bëhen nga shtetet në rastet kur ato nënshkruajnë një traktat, pornuk kanë qëllim të sjellin ndonjë efekt konkret lidhur me traktatin në fjalë. Përgjithësishtkëto lloj deklaratash lidhen më së shumti me çështje të politikave të brendshme të njështeti dhe nuk prekin as zbatimin dhe as palët e tjera anëtare në traktat, të tilla janëdeklaratat që shprehin se pavarësisht që ky shtet e ka nënshkruar traktatin kjo nuk do tëthotë se ai njeh shtetet palë në të që nuk i ka njohur individualisht271, ose deklaratat meanë të cilave një shtet bën të njohur qëndrimin e tij për çështje të caktuara që lidhen mepalët e tjera në traktat. Një deklaratë e tillë është p.sh deklarata e Kuvajtit në kohën kur ubë pjesë e Konventës së Vjenës “Për të drejtën e traktateve” 1969, sipas të cilës“Pjesëmarrja e Kuvajtit në këtë Konventë nuk do të thotë në asnjë mënyrë njohjen eIzraelit nga ana e Qeverisë së Shtetit të Kuvajtit dhe që për më tepër, nuk do të lindë ngaky traktat asnjë marrëdhënie mes shtetit të Kuvajtit dhe Izraelit.”272

Deklaratat interpretuese janë deklarata të njëanshme të një shteti apo organizatendërkombëtare palë në një traktat, me anën e të cilave ato synojnë të specifikojnë apoqartësojnë kuptimin apo qëllimin e traktatit apo dispozitave të veçanta të tij.273 Si epërmendëm më lart, fakti që deklarata të tilla mund të bëhen nga disa shtete bashkë, kjos’do të thotë që ato humbin karakterin unilateral që kanë.

Gjithsesi duhet të përmendim që dallimi kryesor mes këtyre deklaratave dherezervave është efekti që sjellin, pasi dihet që rezervat modifikojnë efektin e traktatitndërsa këto lloj deklaratash nuk sjellin efekte për palët e tjera (përveç rasteve të veçanta).Pra, deklaratat nuk e prekin përmbajtjen e traktatit dhe nuk e ndryshojnë atë, ato më tepërkanë karakter shpjegues dhe mund të jenë të përgjithshme ose mund të lidhen me një apo

270 Shaw. M, International law, CU Press 6ed271 Aust. A, Modern Treaty law and practice, fq. 129272 UN Treaty Collection, Status table of Viena Covention273 ILC, Guide to practice on reservations to treaties, 2011

77

disa çështje specifike të trajtuara në tekstin e traktatit.274 Megjithatë interpretimi nëmirëbesim i titullit, tekstit dhe qëllimit të deklaratës është ai që bën dallimin nëse kjoështë një deklaratë interpretuese apo një rezervë.275

Kështu në çështjen e Ndarjes së Shelfit kontinental Francë – Britani e Madhe,gjykata i është referuar Konventës për Shelfin Kontinental 1958, ku të dyja shtetet ishinpalë dhe ku Franca kishte bërë rezervë për zbatimin e nenit 6 të saj.276 Gjykata earbitrazhit hedh poshtë pretendimet e BM se rezerva e Francës është një deklaratë ethjeshtë interpretuese, duke arsyetuar se “pavarësisht se në këtë deklaratë ka elemente tëinterpretimit, synimi i saj është të përjashtojë ose modifikojë efektin ligjor të dispozitavetë caktuara të traktatit, prandaj ajo përbën rezervë.”277

Deklaratat interpretuese ndonëse nuk kanë efekte ligjore për palët e tjera nëtraktat, shpesh “fshehin” në vetvete një rezervë ndaj një dispozite të traktatit, prandajshumë autorë bëjnë dallimin mes deklaratave interpretuese të thjeshta dhe deklarataveinterpretuese kushtëzuese (qualified interpretative declarations), ku këto të fundit nësituata të caktuara mund të sjellin efektet e rezervave.278 Deklaratat interpretuesekushtëzuese synojnë të kushtëzojnë dhënien e pëlqimit për t’u bërë pjesë e një traktati menjë interpretim të caktuar për dispozitat e traktatit. Këto janë karakteristike në traktatet tëcilat kanë të parashikuar në tekstin e tyre se i ndalojnë rezervat për palët pjesëmarrëse,pasi në këtë mënyrë shtetet/organizatat gjejnë një mënyrë për të ndryshuar kuptimin edispozitave të traktatit.

Zakonisht, deklaratat interpretuese nuk mund të quhen rezerva, por në situata tëveçanta kur ato synojnë të përjashtojë zbatimin e një dispozite ose të modifikojnë efektetligjore të tyre, ose të traktatit si një e tërë në lidhje me aspekte të caktuara në aplikimin etyre, mund të përbëjë rezervë. Një deklaratë mund të quhet kushtëzuese nëse bëninterpretim të veçantë të traktatit ose dispozitave të tij dhe në këtë rast përdoren të gjitharregullat që janë në fuqi për rezervat në një traktat ndërkombëtar.279

Në rastet e traktateve dypalëshe mund të themi se deklarata interpretuese e bërënga njëra palë dhe e pranuar nga pala tjetër, përbën edhe interpretimin autentik të kësajdispozite ose të vetë traktatit.

Gjithashtu, mund të kemi raste kur vetë traktati parashikon të drejtën e shtetevepër të bërë deklarata interpretuese, madje në disa traktate parashikohet si e detyrueshmebërja e këtyre deklaratave. Deklaratat interpretuese mund të jenë opsionale kur vetëtraktati parashikon shprehimisht mundësinë për të bërë deklarata por nuk i detyron palëtqë në çdo rast të bëjnë një deklaratë të tillë, ndërsa mund të jenë deklarata interpretuese tëdetyrueshme në ato raste kur vetë traktati e kërkon në domosdoshmërisht një gjë të tillë.P.sh mund të përmendim këtu Konventën e Montego Bay 1982, që parashikon se shtetetpalë në të duhet të bëjnë deklarata për mënyrën se si do të aplikohet kjo konventë nësecilin prej tyre dhe se si do të harmonizohet e drejta e brendshme me të.280 Gjithashtu

274 Dh. Samsuri, Rezervat në traktatet ndërkombëtare, fq.58, Revista Drejtësia Popullore Nr.2, mars-prill1965275 ILC, sipërcit.276 Në këtë rezervë Franca përjashton përdormin e parimit të ekuidistacës në zona ku janë të pranishmerrethana të veçanta.277 Shaw M., International law, 6ed, 2008, fq. 916278 Po aty279 ILC, Guide to practice on reservations to treaties, 2011280 UN, Treaty handbook,

78

mund të përmendim raste kur vetë traktati kërkon të dijë moshën minimale të subjektevetek të cilët do të aplikohen efektet e tij, etj.

Deklaratat interpretuese mund të bëhen si në momentin e nënshkrimit, ratifikimit,aderimit, miratimit ose edhe më vonë dhe nuk ka një formë të përcaktuar në të cilën duhettë hartohet. Në ato raste kur bëhen deklarata interpretuese opsionale të cilat sjellindetyrime për shtetin ose organizatën deklaruese, atëherë ajo duhet të firmoset ngaautoriteti shtetëror kompetent që ka nënshkruar traktatin, ose personi i autorizuar prej tijme plotfuqi.

Zakonisht shteti depozitar njofton të gjitha palët për deklaratat interpretuese që ibëhen një traktati, dhe në rast se palët e tjera dyshojnë se kemi të bëjmë më një rezervëpasi deklarata synon të ndryshojë efektet ligjohet të traktatit, atëherë ka të drejtë tëkundërshtojë këtë deklaratë.

Në rastet kur në një traktat nuk mund të bëhen rezerva, atëherë shtetet mund t’idrejtohen alternativave të tjera që synojnë të shmangin efektin e plotë të traktatit. Të tillamund të jenë klauzolat në traktat që synojnë të kufizojnë fushën e veprimit të tij, oselidhjen e një marrëveshje paralele (marrëveshje që synojnë të modifikojnë traktatin)281 menjë ose më shumë palë të traktatit, në të cilën parashikohet se mes tyre nuk do zbatohennjë ose disa dispozita të traktatit. Gjithashtu, përveç deklaratave interpretuese, shtetet oseorganizatat ndërkombëtare mund të pretendojnë futjen në traktat të klauzolave përinterpretimin e tij ose lidhjen e një marrëveshje të veçantë 282për këtë qëllim.

3.4 Rezervat e ndaluara

Hapësira brenda të cilës lejohen rezervat në një traktat ndërkombëtar është njëçështje që kërkon të ruajë një ekuilibër shumë delikat, pasi nga njëra anë është vullneti përtë ruajtur ‘integritetin’ e një traktati në mënyrë që palët të jenë të lidhura njëlloj me tëdrejta e detyrime, nga ana tjetër është qëllimi për të siguruar një pjesëmarrje sa më tëgjerë të palëve edhe nëse këto të fundit nuk pranojnë çdo detyrim të vendosur nga traktati.Veçanërisht, nevoja për shtrirje sa më të gjerë ndihet për traktatet që vendosin standarte tëcaktuara ose parime të përgjithshme283, megjithatë në të tilla raste ka edhe kufizime në tëdrejtën për të bërë rezerva284.

Konventa e Vjenës, në nenin 19, të saj parashikon se shtetet kanë drejtë të bëjnërezervë në momentin e nënshkrimit, ratifikimit, pranimit, miratimit ose aderimit në njëtraktat, çka do të thotë që së pari kjo e drejtë është e limituar në kohë285 (sikundër e kemipërmendur edhe më lart). Megjithatë, ky nuk është kufizimi i vetëm, pasi po ky nenparashikon se rezervat në një traktat nuk mund të bëhen në rastet kur vetë traktati e ndalonbërjen e rezervave. Pra, kur vetë traktati në një dispozitë të tij parashikon se janë tëndaluara rezervat dhe duhet të hyjë në fuqi i plotë mes palëve ose ato duhet të rishikojnëqëndrimet e tyre lidhur me pjesëmarrjen në traktat.

281 Për më tepër shih kapitullin 4282 ILC, Guide to practice on reservations to treaties.283 Si p.sh Konventa për të drejtën e detit, ose KEDNJ284Dixon. M, McCorquordale. R, Williams. S, Cases and materials on internacional law, 5ed, Oxford press285 UN, 10th report of ILC, Reservations to treaties

79

Me rezerva të ndaluara nga traktati nënkuptohen si rastet kur traktati i ndalon tëgjitha llojet e rezervave, rastet kur traktati i ndalon rezervat lidhur me një ose disaparashikime të caktuara të tij por që rezerva e një shteti mund të lidhet pikërisht me këtoparashikime, ashtu edhe rastet kur rezerva bie në kundërshtim me objektin dhe qëllimin etraktatit.286

Konventa gjithashtu parashikon se nuk mund të bëhen rezerva në rastet kur vetëtraktati lejon vetëm rezervat e posaçme, por rezervat e bërë nga një palë mund të mos jenëtë përfshira në këtë kategori. Me rezerva të posaçme kuptojmë ato rezerva të përmenduraspecifikisht në traktat si të lejueshme, dhe që lidhen me parashikime të caktuara tëtraktatit.

Më konkretisht një traktat mund të përmbajë parashikime se palët mund tëpërjashtojnë nga zbatimi i traktatit (të bëjnë rezervë) disa subjekte ose çështje të caktuara.Gjithashtu mund të parashikojë që rezervat në të lejohen vetëm mbi disa dispozita p.sh.dispozita që lidhen me zgjidhjen e mosmarrëveshjeve ose me interpretimin e traktatit. Njëtraktat mundet gjithashtu të parashikojë që rezervat mund të bëhen vetëm për të drejta edetyrime te caktuara, ose në raste shumë specifike të parashikojë se të drejtën e rezervës eka vetëm një palë287. Kështu, Konventa për Tregtinë Ndërkombëtare të Specieve tëRrezikuara të Florës dhe Faunës Egër, parashikon se janë të ndaluara rezervat epërgjithshme, por mund të bëhen rezerva për Anekset I dhe III të kësaj Konvente.288

Gjithashtu, si e përmendëm më lart, Konventa parashikon se nuk mund të bëhenrezerva të cilat bien në kundërshtim me qëllimin dhe objektin e traktatit. Mund të themi seky parashikim është disi i mjegullt, pasi nuk ka një përcaktim të mirëfilltë të kritereve sekur do të konsiderohet se rezerva lidhet me objektin ose qëllimin e traktatit dheveçanërisht kur traktati hesht lidhur me rezervat, testi i përputhshmërisë bëhet akoma më ivështirë289.

Konventa për ndalimin dhe ndëshkimin e Genocidit, është një nga ato traktate tëcilat nuk shprehen fare nëse i lejojnë apo jo rezervat në to, duke shkaktuar një morimosmarrëveshjesh mes shteteve që kërkonin të bëheshin pjesë e saj. Asambleja ePërgjithshme iu drejtua Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë për dhënien e një mendimikëshillimor lidhur me Rezervat në këtë konventë. GJND shprehet se “Objekti dhe qëllimii Konventës në këtë mënyrë kufizojnë edhe lirinë për të bërë rezervimet dhe për tëkundërshtuar ato dhe se është përputhshmëria e një rezerve me objektin dhe qëllimin eKonventës që duhet të japin kriterin për qëndrimin e një shteti në bërjen rezervës përanëtarësim, si dhe për vlerësimin nga një shtet për të kundërshtuar rezervën. I tillë është

286 UN, Guide to practice287 Aust. A, Modern Treaty law and practice, fq. 136288 Neni 23 I KTNSRFFE parashikon “Dispozitat e kësaj Konvente nuk do të jenë objekt i rezervave tëpërgjithshme. Rezerva specifike mund të lidhet në përputhje me dispozitat e këtij neni dhe Neneve XV dheXVI. 2. Çdo shtet, në kohën e depozitimit të instrumentit të tij të ratifikimit, pranimit, miratimit ose aderimit,të hyjë në një rezervë të caktuar në lidhje me: (a) çfarëdo specieve të përfshira në Shtojcën I, II ose III;ose(b) ndonjë pjesë apo derivatet e specifikuara në lidhje me një specie të përfshirë në Shtojcën III.3. Deri në një Palë të tërheqë rezervën e saj ka hyrë në bazë të dispozitave të këtij neni, do të trajtohet si njështet jo palë në këtë Konventë në lidhje me tregtinë e specieve të veçanta ose pjesëve apo derivateve tëspecifikuara në rezervë të tillë.289 Po aty, fq. 137

80

përcaktimi i sjelljes që duhet të udhëheqë çdo shtet në vlerësimin që ai duhet të bëjë, nëmënyrë individuale dhe nga pikëpamja e vet, i pranueshmërisë së çdo rezerve.290

Megjithatë mund të themi se kjo është një çështje, interpretimi i së cilës duhet bërësipas parimit të mirëbesimit dhe duke pasur parasysh termat e përgjithshëm të traktatit,titullin, preambulën, diskutimet paraprake dhe praktikën e palëve përpara traktatit.Rezerva duhet të formulohet në mënyrë të atillë që përmbajtja e saj të jetë e kuptueshmedhe të lejojë testin e përputhshmërisë.291

Gjithsesi në terma të përgjithshëm një rezervë mund të konsiderohet se nukpërputhet me objektin dhe qëllimin e traktatit nëse prek elementet thelbësore të traktatitose arsyen për të cilën ai është krijuar apo hartuar.

Ndërsa për të vlerësuar përputhshmërinë e një rezerve me qëllimin dhe objektin enjë traktati që përmban shumë të drejta dhe detyrime të ndërvarura, duhet të merretparasysh si ndërvarësia ashtu dhe shkalla e rëndësisë që dispozita ndaj të cilës bëhetrezerva ka në frymën e përgjithshme të traktatit si dhe shkalla e impaktit që rezerva kambi traktatin.292

Çështja e rezervave të cilat nuk janë në përputhje me objektin dhe qëllimin etraktatit është në fakt shumë e debatueshme, veçanërisht kur bëhet fjalë për traktate tëcilat lidhen me të drejtat e njeriut. Në Guidën Praktike të KDN të OKB përmendet se nukmund të bëhet rezervë për një dispozitë të traktatit i cili parashikon të drejta tëpaderogueshme, përveç rasteve kur këto rezerva janë në përputhje me të drejtat dhedetyrimet thelbësore që dalin nga ky traktat.

Nëse një shtet synon që me anë të rezervës të ndryshojë efektin ligjor të traktatitose dispozitave të tij, me justifikimin se kërkon të ruajë integritetin e rregullave tëbrendshme, mund ta bëjë një rezervë të tillë nëse ajo nuk prek elementët thelbësore dhefrymën e përgjithshme të traktatit.293

Ndërkohë nuk mund të konsiderohen si të ndaluara rezervat e bëra mbi dispozita tëtraktatit që mund të reflektojnë norma të së drejtës zakonore ose mbi dispozitat që lidhenme organet mbikëqyrëse për zbatimin e traktatit ose zgjidhjen e mosmarrëveshjeve. Përkëto dy të fundit duhet pasur parasysh që rezerva mos bëhet për arsyen e krijimit tëtraktatit ose për ato raste kur vetë traktati synon të krijojë organe për zgjidhjen emosmarrëveshjeve.

Gjithashtu duhet pasur parasysh që rezerva nuk mund të ketë karakter tëpërgjithshëm, pasi në këtë pikë humbet vlefshmëria e vetë anëtarësimit në një traktat.Konventa Europiane e të Drejtave të Njeriut në nenin 57/1 të saj parashikon se nuklejohen rezervat me karakter të përgjithshëm. Rezerva nuk mund të jetë e mjegullt, epaqartë, ajo duhet patjetër t’i referohet një dispozite të veçantë të traktatit e cila duhetsaktësuar mirë në tekstin e rezervës dhe nga ana tjetër nuk mund të ketë rezervë për tëgjithë tekstin e traktatit ose për parimet e përgjithshme që e përshkojnë atë, pasi në tëkundërt vetë angazhimi i shtetit rezervues për të qenë i lidhur nga ky traktat do të ishte ipakuptimtë në momentin që ai bën rezervë për të gjitha parashikimet e tij në përgjithësi.

290 ICJ, Reservations To The Convention On The Prevention And Punishment Of The Crime Of Genocide,

May 28, 1951 Advisory Opinion291 UN, Guide to practice292 Po aty293 Po aty

81

Natyrshëm lind pyetja se cilët mund të jenë organet të cilët mund ose duhet tëshqyrtojnë ndalueshmërinë e rezervës së bërë në kundërshtim me nenin 19 të Konventëssë Vjenës? Për këtë përgjigja mund të ishte se organet kompetente mund të jenë vetështetet ose organizatat palë në një traktat në të cilin bëhet rezerva, mund të jenë organet ekrijuara nga vetë traktati për të zgjidhur mosmarrëveshjet e lindura prej tij ose organetmonitoruese të zbatimit të traktatit të krijuara prej tij.

Në rastet kur vetë traktati krijon një organ për të zgjidhur mosmarrëveshjet epalëve, dhe në një rast konkret mosmarrëveshja lidhet me lejueshmërinë e rezervës,atëherë një organ i tillë ka të drejtë të shqyrtojë lejueshmërinë dhe vendimi që ai jep ështëi detyrueshëm për palët.294

Duhet të kemi parasysh që një rezervë e bërë në kushtet e ndalueshmërisë si itrajtuam më sipër është e pavlefshme dhe nuk jep efekte ligjore as mes palëve, as për vetëpalën që ka bërë rezervën ndaj detyrimeve që ajo ka në këtë traktat edhe në rast se kjorezervë është pranuar nga ndonjë palë tjetër, megjithëse duhet thënë që Konventa e Vjenësnuk shprehet për këtë çështje. Sigurisht që duhet të kemi parasysh se ky është “sanksioni”i vetëm që pëson një shtet ose organizatë që bën një rezervë të tillë dhe se nuk mbanpërgjegjësi të tjera në arenën ndërkombëtare.

Përveç rezervave të ndaluara në një traktat ndërkombëtar mund të parashikohet senuk lejohen as deklaratat interpretuese. Në një rast të tillë, kur vetë traktati i ndalondeklaratat atëherë ato janë të pavlefshme edhe sikur të bëhen nga shtetet duke injoruar njëparashikim të tillë të traktatit.

3.5 Pranimi dhe kundërshtimi i rezervave, marrëdhëniet mes shteteve ne këtë rast.

Me interes në rastin e rezervave është të trajtojmë efektin që kanë pranimi dhekundërshtimi i tyre nga shtetet e tjera palë në një traktat. Konventa e Vjenës, parashikonnë nenin 20 të saj se një rezervë e parashikuar në një traktat ndërkombëtar si e lejuar nukka nevojë për pranimin e shteteve të tjera palë që të quhet e vlefshme.

Problemi nis në momentin kur jemi përpara një traktati i cili hesht lidhur meçështjen e rezervave dhe kategorizimin e tyre si të lejuara apo ndaluara, pasi në këtëmoment shtrohet pyetja : a është palë në traktat një shtet i cili ka bërë rezervë në të? Aështë e nevojshme që të shprehen lidhur me këtë çështje palët e tjera? Për këtë problem,përpara hartimit të Konventave të Vjenës, dihet që rregulli i unanimitetit ka qenë ipranishëm në pothuajse të gjithat fushat vendimmarrëse të së drejtës ndërkombëtare dherrjedhimisht edhe në këtë rast kërkohej që të kishim pëlqimin e të gjitha shteteve përpranimin e një rezerve në mënyrë që shteti të konsiderohej palë në traktat.

Kjo praktikë ka qenë e pranishme në veprimtarinë e Lidhjes së Kombeve, sipas tëcilës pranimi i rezervave nga të gjitha palët pjesëmarrëse në traktat ishte kushti kryesorpër t’u bërë pjesë e traktatit. Megjithatë, në këtë rregull Lidhja e Kombeve bëri njëpërjashtim sa i përket juridiksionit të GJPDN, rezervat për juridiksionin e të cilës nukishte e nevojshme t’i nënshtroheshin pëlqimit të shteteve të tjera, meqë pranimet e

294 Po aty

82

juridiksionit pa rezerva ishin shumë të pakta dhe kjo u bë me qëllimin që numri i shtetevepjesëmarrësve të rritej.295

Megjithatë është e kuptueshme që duke i dhënë “efekt maksimal” pranimit ngashtetet e tjera do të ketë pasoja të dëmshme tek shtrirja ose përhapja e këtij traktati, sepsenumri i shteteve që mund të anëtarësohen do të reduktohet. Qëllimi i rezervave është qështetet të cilat duan të anëtarësohen në traktat, por që për shkak të sistemit të tyre tëbrendshëm apo politikave kombëtare e kanë të pamundur pranimin e tij në tërësi, të kenëmundësi të përjashtojnë nga zbatimi një ose disa dispozita. Pra vetë qëllimi i rezervaveështë të krijojë mundësinë e anëtarësimit të sa më shumë shteteve të traktat, ndërsapranimi i saj nga të gjitha shtetet redukton pikërisht këtë mundësi, pasi mjaftonkundërshtimi i një shteti dhe shteti rezervues nuk do mund të bëhej palë në traktat.

Kjo problematikë është hasur në mënyrë të veçantë në Konventën për Ndalimindhe Ndëshkimin e Genocidit, e cila nuk parashikon asgjë lidhur me rezervat dhe kjo sollinjë problematikë në marrëdhëniet mes shteteve të cilat kërkonin të bëheshin palë në këtëkonventë. AP u detyrua të kërkonte mendimin e GJND për këtë çështje, duke i drejtuarasaj tre pyetje kryesore : A mund të quhet një shtet rezervues palë në këtë konventë nëserezerva është pranuar nga një apo disa palë por jo nga të gjitha palët? Nëse përgjigja epyetjes së parë është pozitive, cila është marrëdhënia mes palës rezervuese dhe atyre që ekanë pranuar rezervën ose kundërshtuar atë? Cilat janë efektet ligjore nëse kundërshtimete rezervave janë bërë nga shtetet nënshkruese të cilat nuk e kanë ratifikuar ose nuk kanëaderuar akoma në konventë?

Në mendimin këshillimor për Konventën për Ndalimin dhe Ndëshkimin eGenocidit, GJND, është shprehur se “Rezulton nga konsideratat e mësipërme, se përshkak të karakterit të tij abstrakt, nuk mund të jepet një përgjigje absolute (nëse quhetpalë në traktat apo jo një shtet që ka bërë rezervën dhe nuk është pranuar nga të gjithashtetet e tjera të konventës në fjalë). Vlerësimi i një rezerve dhe efekti i kundërshtimeve qëmund të bëhen në të varet nga rrethanat e veçanta të secilit rast individual.”296. Pra, sipasgjykatës efekti që do t’i jepet pranimit do të vendoset rast pas rasti.

Gjithashtu ajo iu përgjigj pyetjes së parë se “....një shtet i cili ka bërë një rezervënë një konventë, e cila është kundërshtuar nga një ose më shumë palë në konventë, por jonga të tjerët, mund të konsiderohet si palë në konventë nëse rezerva e bërë prej tij ështënë përputhje me objektin dhe qëllimin e konventës...........”.

Për pyetjen e dytë Gjykata arsyeton se “....Nëse një palë e Konventës kundërshtonnjë rezervë të cilën ajo e konsideron të papajtueshme me objektin dhe qëllimin eKonventës, ajo mund ta konsiderojë shtetin rezervues si jo palë në Konventë. Nëse, ngaana tjetër një palë pranon një rezervë si në përputhje me objektin dhe qëllimin eKonventës, ajo mund ta konsiderojë shtetin rezervues si palë”. Ndërsa për pyetjen e tretëajo shprehet se “kundërshtimi i një rezerve, i bërë nga një shtet nënshkrues që nuk e karatifikuar konventën apo nuk ka aderuar në të, nuk ka efekt juridik deri në momentin qështeti në fjalë e ratifikon ose aderon në Konventë”.

Ky mendim është dhënë disa vite përpara se Konventa e Vjenës të hynte në fuqi,madje në të gjykata shprehet se vetë AP duhet t’i kushtonte më shumë vëmendje këtyreçështjeve.

295 Dh. Samsuri, sipërcit.296 ICJ, Reservations To The Convention On The Prevention And Punishment Of The Crime Of Genocide,May 28, 1951 Advisory Opinion

83

Konventa e Vjenës jep një zgjidhje më efikase297 (duke e reduktuar rregullin e“unanimitetit”), sipas të cilës mjafton që një rezervë të pranohet nga një shtet palë nëtraktat dhe shteti rezervues bëhet palë në këtë traktat në lidhje me shtetin pranues.Gjithashtu parashikohet që edhe aktet me anën e të cilit një shtet shpreh pëlqimin për tëqenë i lidhur me një traktat por që përmbajnë rezervë (instrumente ratifikimi, aderimi, etj)kanë fuqi në momentin që një shtet tjetër pranon rezervën që përmban këto akte.

Pavarësisht kësaj, konventa nuk i ka “shpëtuar” tërësisht pranimit unanim tështeteve, pasi parashikon mundësinë që rezerva të duhet të pranohet nga të gjitha palët nëtraktat në rastet kur kjo është e nevojshme nga numri i kufizuar i palëve në bisedime, osepër rastet kur objekti dhe qëllimi i një traktati kërkon që ai të zbatohet në mënyrë tërësorenga të gjitha palët.298

Në rastet kur një traktat është një dokument që krijon një organizatëndërkombëtare dhe në qoftë se ai nuk parashikon ndryshe, një rezervë kërkon pranimin eorganit kompetent të kësaj organizate.299 Ky parashikim i referohet rasteve kur vetëtraktati është instrumenti i themelimit të organizatës dhe ai krijon organe të posaçme tëcilat bëjnë vlerësimin e rezervave ose instrumenteve që përmbajnë rezerva, me anën e tëcilave një shtet shpreh pëlqimin për tu bërë pjesë e traktatit.

Një organ i tillë mund të jetë vetëm ai i cili ka kompetencën e pranimit tëanëtarëve të organizatës, ndryshimin dhe interpretimin e instrumentit të themelimit tësaj.300 Në një situatë të tillë nuk është i nevojshëm pranimi individual i palëve të tjera nëkëtë traktat, por sigurisht secila prej tyre mund të mbajë një qëndrim lidhur melejueshmërinë e rezervës së bërë.

Duhet të bëjmë dallimin mes organit të një organizate që ka në kompetencë tëpranojë apo kundërshtojë rezervat si çdo organ homolog i një shteti dhe organeve tëkrijuara nga një organizatë me qëllim që të kryejë funksionin e depozitarit të traktatit, sinë rastin e Sekretarit të Përgjithshëm të OKB-së. Ky i fundit nuk ka në kompetencë të tijtë vlerësojë pranueshmërinë e rezervës apo efektet e saj, pasi ai përcakton vetëm datën ehyrjes në fuqi të traktatit duke ia lënë shteteve të përcaktojnë marrëdhëniet me shtetinrezervues.301 Sekretari i Përgjithshëm i OKB-së i trajton instrumentet e ratifikimit qëpërmbajnë rezerva njëlloj si çdo instrument tjetër dhe i merr në konsideratë po njëlloj nëllogaritjen e përmbushjes së numrit të përgjithshëm të shteteve për hyrjen në fuqi tëtraktatit në fjalë. 302

Konventa e Vjenës në pikën 5 të nenit 20 parashikon gjithashtu që “Për qëllimet eparagrafëve 2 dhe 4 dhe në qoftë se traktati nuk parashikon ndryshe, një rezervëkonsiderohet se ka qenë pranuar nga një shtet në qoftë se ai nuk ka bërë ndonjëkundërshtim ndaj rezervës deri në fund të një periudhe dymbëdhjetë mujore prej datës qëai është njohur me të ose, prej datës në të cilën është shprehur pëlqimi i tij për të qenë ilidhur nga traktati, cilado që të jetë e fundit.” Ky prezumim i referohet rasteve kur palëtnë një traktat ndonëse janë të informuara lidhur me rezervën e bërë nga shteti ose

297 Konventa e Vjenës është hartuar duke mbajtur parasysh të drejtën zakonore dhe praktikën e shteteve nëkëtë fushë298 Konventa e Vjenës “Për të drejtën e Traktateve”, neni 20/2299 Konventa e Vjenës, neni 20/3300 UN, Guide to Practice on Reservations, guideline 2.8.9301 UN, Summary of Practice of the Secretary General as Depositary of Multilateral Treaties, 1999302 Po aty

84

organizata rezervuese, heshtin lidhur me këtë çështje, pra nuk japin pranimin por në tënjëjtën kohë as nuk e kundërshtojnë rezervën.

Nëse do t’i rikthehemi edhe një herë rastit të Sekretarit të Përgjithshëm të OKB-së,mund të themi se praktika e ndjekur prej tij në disa raste duket se e neglizhonparashikimin e nenit 20/4 pika c) në favor të nenit 20/5. Kjo për shkak se duket sikur meskëtyre dy parashikimeve ka një non sens juridik, sepse ndonëse në pikën c) të paragrafit 4kërkohet patjetër pranimi i një shteti ose organizate palë në traktat, në paragrafin 5 kemiprezumimin që edhe kur palët nuk shprehen, rezerva konsiderohet e pranuar kur kalojnë12 muaj nga momenti i dorëzimit të aktit të shprehjes së pëlqimit për tu bërë pjesë nëtraktat. Për këtë arsye edhe Sekretari i Përgjithshëm ndjek praktikën që ndonëse i njoftonpalët për rezervën e bërë, nuk pret domosdoshmërisht pranimin e rezervës qoftë edhe nganjëra nga palët në traktat, por e injoron këtë parashikim duke pritur të përmbushetprezumimi i parashikuar nga paragrafi 5.303

Në rastet kur pranimi i rezervës është i shprehur nga një palë në traktat atëherë aiduhet të bëhet në formën e shkruar dhe zakonisht ndjek procedurën që ndiqet edhe përrezervat. Kur kërkohet pranimi unanim i palëve në traktat, ai mund të bëhet në një akt tëvetëm të përbashkët. Një akt pranimi i një rezerve nuk mund të ndryshohet apo tërhiqetpasi ai është bërë.304

Sigurisht që përveç pranimit të rezervave, Konventa e Vjenës njeh edhemundësinë që shtetet të kundërshtojnë një rezervë të bërë nga një shtet rezervues. Me“kundërshtim” kuptojmë një deklaratë (pavarësisht si është quajtur) e bërë nga një shtetapo organizatë ndërkombëtare në përgjigje të një rezerve të formuluar nga një shtet apoorganizatë tjetër, me anë të së cilës shteti apo organizata formuluese kërkon të pengojësjelljen e efekteve që rezerva ka synuar. 305

Është e kuptueshme që kundërshtimi i një rezerve është e kundërta e pranimit dhepasojat ligjore që ato sjellin janë të ndryshme (si do t’i trajtojmë më poshtë) pasi pranimikrijon marrëdhënie mes shteteve ndërsa për kundërshtimin nuk mund ta themi një gjë tëtillë në çdo rast. Ashtu sikurse e trajtuam në rastin e pranimit të rezervave edhekundërshtimi është një çështje që ka qenë objekt i shumë debateve të cilat më së shumtijanë fokusuar tek pasojat që kundërshtimi i një rezerve sjell për palët e tjera në traktat.

Fillimisht, përpara hartimit të Konventës të Vjenës, ka mbizotëruar ideja (parë kjolidhur ngushtë edhe me parimin e unanimitetit që përdorej më shumti) se kundërshtimi injë rezerve e pengon shtetin rezervues të bëhet palë në traktat, çka do të thotë se njëkundërshtim mund të neutralizojë edhe pranimet e të gjithë palëve të tjera në traktat. Kyndryshe njihet edhe si “efekti maksimal i kundërshtimit”306.

Ndërsa Konventa e Vjenës i jep kundërshtimit një “efekt minimal” lidhur mepozicionin e shtetit rezervues, pasi ajo parashikon që kundërshtimi nga një shtet apoorganizatë palë në një traktat nuk pengon hyrjen në fuqi të traktatit mes shtetit rezervuesdhe kundërshtues me përjashtim të rasteve kur shteti kundërshtues shprehet ndryshe. Kjodo të thotë që kundërshtimi i një rezerve jo vetëm që nuk prek marrëdhënien si shtet palë

303 A. Pellet and Daniell Muller, në The law of treaties beyond the Vienna Convention, faqe 44. Ed ngaEnzo Cannizzaro,304 UN, sipërcit. Paragr. 2.8.13305 Po aty306 Enzo Cannizzaro, The law of treaties beyond the Vienna Convention, faqe 40.

85

në traktat të rezervuesit me shtetet e tjera, por nëse nuk shprehet ndryshe, kundërshtiminuk pengon një marrëdhënie të tillë as mes shtetit kundërshtues e rezervues.

SHBA në Konventën e Vjenës “Për të drejtën e traktateve”, ka kundërshtuarrezervat e bëra nga Republika Arabe e Sirisë dhe nga Tunizia: “Qeveria e Shteteve tëBashkuara të Amerikës kundërshton Rezervimet e instrumentit sirian të pranimit:

“Në pikëpamje të Qeverisë së Shteteve të Bashkuar, rezerva është e papajtueshmeme objektin dhe qëllimin e Konventës dhe minon parimin e zgjidhjes së paanshme tëmosmarrëveshjeve në lidhje me pavlefshmërinë, mbarimin dhe pezullimin e funksionimittë traktateve, i cili ishte objekt i gjerë i negociatave në Konferencën e Vjenës.

Qeveria e Shteteve të Bashkuara ka për qëllim, në kohën kur ajo mund të bëhetpalë në Konventën e Vjenës për të Drejtën e Traktateve, të ripohojë kundërshtimin e sajpër rezervimin e mësipërm dhe për të moszbatuar traktatin në marrëdhënie meRepublikën Arabe të Sirisë sipas të gjitha dispozitave të Pjesës V të Konventës në lidhjeme të cilat Republika Arabe siriane ka refuzuar procedurat e detyrueshme të pajtimit tëpërcaktuara në aneksin e Konventës.

Qeveria e Shteteve të Bashkuara është gjithashtu e shqetësuar për rezervimet edeklaruara se Republika Arabe e Sirisë se nuk e pranon moszbatueshmërinë e parimit tëndryshimit thelbësor të rrethanave në lidhje me traktatet përcaktuese të kufijve, siç thuhetnë nenin 62, 2 (a ), dhe rezervimin sirian në lidhje me interpretimin e shprehjes`kërcënim ose përdorim i forcës” në nenin 52. Megjithatë, në funksion të qëllimit tëQeverisë së Shteteve të Bashkuara për të refuzuar marrëdhëniet mbi bazën e kësajkonvente, me Republikën Arabe të Sirisë në të gjitha dispozitat në Pjesën V, me të cilatrezerva C dhe D kanë të bëjnë, ne nuk e konsiderojmë të nevojshme për të kundërshtuarzyrtarisht për këto rezerva.

Qeveria e Shteteve të Bashkuara do të saktësojë se mungesa e marrëdhënieve midisShteteve të Bashkuara të Amerikës dhe Republikës Arabe të Sirisë në lidhje me dispozitate caktuara në Pjesën V, në asnjë mënyrë nuk do të pengojë detyrën e kësaj të fundit për tëpërmbushur çdo detyrim mishëruar në ato dispozita në të cilat është subjekt sipas tëdrejtës ndërkombëtare në mënyrë të pavarur prej Konventës së Vjenës mbi të Drejtën eTraktateve.

... Shtetet e Bashkuara të Amerikës kundërshtojnë rezervimin nga Tunizia lidhurme paragrafin (a) të nenit 66 të Konventës së Vjenës mbi të drejtën e Traktateve në lidhjeme një mosmarrëveshje për interpretimin ose zbatimin e nenit 53 ose 64. E drejta e njëpale të përdorë dispozitat e nenit 53 ose 64 është e lidhur pazgjidhshmërisht me dispozitate nenit 42 në lidhje me goditjen e vlefshmërisë së një traktati dhe paragrafit (a) të nenit66 në lidhje me të drejtën e ndonjë pale të dorëzojë në Gjykatën Ndërkombëtare eDrejtësisë për vendim çdo mosmarrëveshje në lidhje me zbatimin ose interpretimin e nenit53 ose 64 .

Prandaj, Qeveria e Shteteve të Bashkuara ka për qëllim, në kohën kur ajo të bëhetpalë në Konventë, për të riafirmuar kundërshtimin e saj për rezervimin tunizian dhe tëdeklarojë se nuk do të konsiderojë se neni 53 ose 64 i Konventës është në fuqi në mesShteteve të Bashkuara të Amerikës dhe Tunizisë”

Zakonisht kundërshtimet mund të bëhen nga shtetet ose organizatat palë në traktatose nga shtete ose organizata që presin të bëhen palë dhe në këtë rast kundërshtimi nuk dotë këtë fuqi deri në momentin e anëtarësimit përfundimtar të tyre. Kundërshtimi i njërezerve duhet të bëhet në formë të shkruar dhe duhet të përmbajë mundësisht arsyet e

86

formulimit. Ai duhet të bëhet brenda 12 muajve nga njoftimi për paraqitjen e rezervës pasinjë formulim tej këtij afati nuk i sjell të gjitha efektet ligjore të dëshiruara.307

Ndryshe nga sa përmendëm më lart për pranimin, kundërshtimi i një rezerve mundtë tërhiqet në çdo moment që shteti kundërshtues e shikon të arsyeshme (përveç kurtraktati parashikon ndryshe) dhe kjo mund të bëhet në formë të shkruar dhe në këtëmoment konsiderohet se shteti në fjalë ka pranuar rezervën. Tërheqja e kundërshtimitmerr fuqi juridike në momentin që arrin tek shteti rezervues. Tërheqja mund të jetë edhe epjesshme dhe në këtë rast modifikon efektet e kundërshtimit të parë në marrëdhëniet messhteteve.308

3.6 Efektet e pranimit dhe kundërshtimit të rezervave

3.6.1 Reagimi ndaj rezervave

Ashtu sikurse e përmendëm më lart, pranimi dhe kundërshtimi i rezervave të bëranga shtetet ose organizatat në traktatet ndërkombëtare prodhon efekte të ndryshme, pasipranimi i rezervës qoftë edhe nga njëri nga palët në traktat krijon marrëdhënie mes palëspranuese dhe rezervuese ndërsa kundërshtimi pengon pikërisht lindjen e marrëdhënies dheparë në një kuptim të gjerë mund të themi që pranimi dhe kundërshtimi i rezervave janë tëkundërtat e njëra tjetrës. Pra, me fjalë më të thjeshta pranimi i rezervës e bën shtetin oseorganizatën rezervuese palë në traktat, ndërsa kundërshtimi nuk mund ta prodhojë këtëefekt në mënyrë të drejtpërdrejtë, por kjo varet nga vullneti i palës kundërshtuese.

Referuar Konventave të Vjenës, një rezervë e kundërshtuar nga njëra nga palët nëtraktat nuk pengon hyrjen në fuqi të traktatit mes këtyre dy palëve përveç rasteve kur vetështeti kundërshtues i ka bërë të qarta këto qëllime, ndërsa kërkesat e rezervës e cila ështëkundërshtuar nuk do të hyjnë në fuqi dhe nuk do të zbatohen mes tyre. Në rastin eKëshillit të Europës p.sh megjithëse kundërshtimet nuk janë shumë të shpeshta ka pasuredhe raste kur palët nuk kanë pranuar që traktati të hyjë në fuqi mes tyre. Një rast i tillëështë kundërshtimi i Belgjikës, Hollandës dhe Luksemburgut ndaj rezervës së bërë ngaItalia në “Marrëveshjen për heqjen e vizave ndaj refugjatëve” me anë të së cilës ajokërkonte të përjashtonte nga aplikimi i kësaj konvente, refugjatët të cilët e kishin lënëterritorin italian me qëllime emigrimi diku tjetër. Sipas shteteve kundërshtuese kjo rezervëbinte në kundërshtim me objektin dhe qëllimin e traktatit prandaj ato nuk pranuan qëtraktati të hynte në fuqi mes tyre dhe Italisë.309

Ndërsa në rastin e rezervave të bëra nga Polonia e më pas edhe nga Rumania nëKonventën Europiane të Ekstradimeve, sipas të cilave deklarohej se nuk do të ekstradohejasnjë shtetas i cili kishte përfituar azil, kundërshtuan Gjermania, Austria dhe Turqia pasipretendonin se refuzimi për të ekstraduar shtetasit që kanë përfituar azil mund të përputhetme objektin dhe qëllimin e konventës vetëm nëse bëhet fjalë për shtetin ndaj të cilit ështëpërfituar azili, shtetit persekutues.310

307 UN, Guide to Practice on Reservations, 2011, guideline 2.6.13308 Po aty309 Jorg Polakiewicz, Treaty-making in the Council of Europe, fq 99310 Po aty, fq 101

87

3.6.2 Reagimi ndaj deklaratave interpretuese

Sigurisht që ashtu sikurse e përmendëm më lart, përveç rezervave në një traktatkemi edhe deklaratat interpretuese, të cilat kur janë kushtëzuese ngjajnë së tepërmi merezervat. Ndonëse qëllimi i rezervave është të përjashtojë hyrjen në fuqi të një dispozite tëcaktuar mes palëve në traktat, ndërsa deklaratat interpretuese e kushtëzojnë dhënien epëlqimit për tu bërë palë në traktat me interpretimin e një dispozite të caktuar të tij. Megjithë ngjashmëritë që rezervat dhe deklaratat interpretuese kanë, në Konventat e Vjenësnuk gjejmë ndonjë dispozitë që t’i referohet reagimeve ndaj deklaratave interpretuese,gjithsesi, logjikisht tre mund të jenë reagimet ndaj tyre : reagimi pozitiv ose aprovimi,reagimi negativ që nuk bashkohet ose që nuk pranon ta konsideroje si deklaratëinterpretuese, dhe heshtja që as nuk miraton as nuk kundërshton deklaratën. Përveçkëtyre, kemi dhe riklasifikimin e deklaratave interpretuese.

Aprovimi i deklaratave interpretuese nënkupton një deklaratë të njëanshme të bërënga një shtet ose një organizatë ndërkombëtare në reagim të një deklarate interpretuese tëbërë nga një shtet ose organizatë ndërkombëtare në një traktat, me anën e së cilës pranoninterpretimin e bërë në deklaratë.311

Kundërshtimi i deklaratave interpretuese është një deklaratë e njëanshme e bërënga një shtet ose organizatë, me anën e të cilës nuk pranojnë interpretimin e formuluar nënjë deklaratë të bërë nga një shtet ose organizatë tjetër lidhur me një traktat në të cilin janëpalë.312 Zakonisht ose nuk pranojnë interpretimin e bërë nga një shtet me pretendimin senuk është në frymën e traktatit, ose mund të synojnë të zvogëlojnë efektin oseinterpretimin e bërë në deklaratë.

Megjithatë pavarësisht ngjashmërisë që mund të këtë mes kundërshtimit tërezervave me reagimet negative ndaj deklaratave, duhet thënë se shtet që kundërshtojnëdeklaratat nuk mund të pengojnë hyrjen në fuqi të traktatit mes tyre dhe shtetitdeklarues.313

Riklasifikimi i një deklarate interpretuese nënkupton një deklaratë të njëanshme tënjë shteti ose organizate me anën e të cilës ai reagon ndaj një deklarate interpretuese tëbërë nga një shtet ose organizatë tjetër lidhur me një traktat, me anën e të cilës kërkohet tëtrajtohet deklarata si rezervë. 314

Në praktikë janë hasur mjaft raste kur është kërkuar riklasifikimi i deklaratavedhe trajtimi i tyre si rezerva, duke iu nënshtruar këtij regjimi ligjor, pasi në thelbriklasifikimi kërkon pikërisht ndryshimin e regjimit ligjor të cilit i nënshtrohet deklarata,duke ditur këtu që nëse një deklaratë do të konsiderohej rezervë, do të duhej ti nënshtrohejkushteve të pranueshmërisë dhe përputhshmërisë me objektin dhe qëllimin e traktatit siparashikohet në Konventën e Vjenës si edhe rregullave për kundërshtimin e pranimin erezervave dhe efektet që kanë mes palëve .

I tillë është për shembull rasti i reagimit të Mbretërisë së Hollandës ndajdeklaratës së Algjerisë në “Konventën Ndërkombëtare për të Drejtat Ekonomike, Socialee Kulturore”, sipas së cilës interpretimi i nenit 13 duhet marrë si rezervë dhe është në

311 ILC, Gude to practice on reservations, guideline 2.9.1312 Po aty, guideline 2.9.2313 General Assembly Thirteen report on reservations to treaties, fq.9314 Po aty, guideline 2.9.3

88

kundërshtim me objektin dhe qëllimin e vetë konventës dhe Mbretëria e Hollandës ekundërshtonte këtë rezervë.

Zakonisht shihet në praktikën e shteteve një bashkim i kërkesës për riklasifikim tëdeklaratave interpretuese si rezerva me kundërshtimin e tyre si rezerva, megjithatë duhetthënë se mes riklasifikimit të deklaratave si rezerva dhe kundërshtimit të tyre pasriklasifikimit ka një ndryshim dhe duhet thënë që në këto raste duhen zbatuar rregullat,procedurat dhe afatet kohore që Konventa e Vjenës parashikon.315

Sigurisht që reagimi ndaj deklaratave interpretuese nuk sjell të njëjtat efekte sikundërshtimi i apo pranimi i rezervave (si e përmendëm më lart) megjithatë ai ndikon nënjë masë të madhe në interpretimin dhe zbatimin e traktatit mes palëve dhe në qartësimine të drejtave dhe detyrimeve që i rrjedhin nga traktati.316

Gjithsesi nuk shohim në Konventën e Vjenës të jenë parashikuar rregulla specifikepër mënyrën e reagimit ndaj deklaratave interpretuese, por normale do të jetë që çdo shtetapo organizatë që kërkon të shprehet për qëndrimin e saj në mënyrë të shkruar dhe tënjoftohet qëndrimi i saj, gjithashtu të shpjegojë arsyet e këtij qëndrimi (qoftë aprovimi,kundërshtimi apo riklasifikimi) dhe kjo gjë të bëhet duke u zbatuar procedurat eparashikuara në Konventë për të gjitha llojet e tjera të akteve që lidhen me traktatet.317

Nuk ka një kohë specifike brenda të cilës duhet të bëhet reagimi ndaj deklarataveinterpretuese ndaj mendohet se ato mund të bëhen në çdo kohë (duke qenë se Konventahesht për këtë çështje) dhe procedura do të jetë pak a shumë e njëjtë më kundërshtimin erezervave. Me interes do të ishte të ndaleshim shkurtimisht në deklaratat interpretuesekushtëzuese, si një lloj i veçantë i deklaratave interpretuese, të cilat ndonëse në thelbmbeten deklarata, sjellin efekte të tjera për palët. Kështu duhet të saktësojmë që njëdeklaratë interpretuese kushtëzuese e kushtëzon hyrjen në fuqi të traktatit me palëvepikërisht me pranimin e kësaj deklarate dhe shteti ose organizata që formulon njëdeklaratë të tillë zakonisht shprehet se nëse kjo deklaratë kundërshtohet nga një palë tjetëratëherë traktati nuk hyn në fuqi mes tyre.

Kjo do të thotë që nevojiten rregulla disi më të qarta në këtë rast dhe afate kohoretë përcaktuara si në rastin e pranimit e kundërshtimit të rezervave (afati 12 mujor) pasinga këtu varet statusi ligjor i shtetit deklarues në lidhje me traktatin, pra është apo jo palëdhe mes cilëve palë është në fuqi traktati, prandaj në Guidën Praktike mbi Rezervat tëILC përcaktohet se në këtë rast do të ndiqen mutatis mutandis rregullat për rezervat dheaktet e tjera që lidhen me to.

3.7 Procedura e rezervave dhe deklaratave

Konventa e Vjenës parashikon edhe procedurën që ndiqet për bërjen e rezervavedhe mënyrën e formulimit të tyre. Ajo parashikon se rezervat, pranimi ose kundërshtimi ityre duhet të bëhen gjithmonë në formë të shkruar dhe duhet t’i njoftohen shteteve palë në

315 Thirteen report of Assembly of UN to practice on reservation , fq.14, ndërkohë nënkuptohet që për tëbërë kundërshtimin e një rezervë të riklasifikuar duhet ët zbatohet afati 12 mujor I vendosur nga Konventa eVjenës316 Raporti i GJND, Mendimi këshillimor 11 korrik 1950, Statusi ndërkombëtar i Saharasë Përëndimore317 Sipërcit. fq.19

89

traktat dhe gjithashtu duhet të paraqesë mundësisht edhe arsyet e bërjes së saj. Është ekuptueshme që një rezervë e formuluar në mënyrë të shkruar është shumë më e saktë dhee qartë për palët në traktat dhe i tregon më mirë pretendimet e shtetit rezervues ndaj njëapo disa dispozitave, duke i lënë mundësi palëve të tjera të vendosin në lidhje mepranueshmërinë apo jo të kësaj rezerve.

Sigurisht që si persona të aftë për të paraqitur në emër të shtetit rezervën eformuluar prej tij, do të njihen ato persona të cilët kanë kryer edhe të gjitha veprimet etjera në lidhje me traktatin, zhvillimin e bisedimeve, nënshkrimin, etj, dhe qëparashikohen në nenin 7 të Konventës së Vjenës318. Në Guidën Praktike mbi Rezervat nëTraktate ne shohim që është parashikuar se autoriteti kompetent dhe procedura që duhet tëndiqet në nivel të brendshëm për formulimin e një rezerve janë të përcaktuar me ligjin ebrendshëm të çdo shteti ose rregullat përkatëse të secilës organizatë ndërkombëtare, dukei lënë autonomi çdo pale në traktat për përcaktimin e këtyre çështjeve. Gjithsesi shteti oseorganizata ndërkombëtare nuk mund të pretendojë faktin se një rezervë është formuluar nëshkelje të një dispozite të ligjit të brendshëm të atij shteti apo të rregullave të kësajorganizate lidhur me kompetencën dhe procedurën për formulimin rezerva me qëllimin qëtë kërkojë pavlefshmërinë e rezervës.319

Rezerva e shkruar duhet t’iu komunikohet shteteve ose organizatave palë nëtraktat në mënyrë të drejtpërdrejtë nga shteti rezervues, ose nëse është vendosur një shtetapo organizatë depozitare atëherë rezerva i njoftohet atij dhe është depozitari ai që njoftonpalët e tjera. Në çdo rast që të konsiderohet se është bërë njoftimi nevojitet pranimi ipalëve se e kanë marrë këtë njoftim. Sigurisht që evoluimi i teknologjisë ka sjellë edhemetoda të reja si mund të jenë e-mail-i apo fax-i, po gjithsesi këto metoda kërkojnëkonfirmimin edhe me një njoftim të shkruar të mëvonshëm dhe në këtë rast konsiderohetse janë bërë në momentin e komunikimit fillestar.

Konventat parashikojnë gjithashtu që në rastet kur traktati i nënshkruar do t’inënshtrohet ratifikimit, pranimit apo miratimit sipas procedurave të brendshme të njështeti, atëherë rezerva e formuluar në çastin e nënshkrimit duhet të konfirmohet formalishtnë mënyrë të shkruar në momentin që jepet pëlqimi për të qenë i lidhur me këtë traktat320.Ndërsa kur traktati nuk kalon në ndonjë proces tjetër përveç nënshkrimit ose kur vetëtraktati parashikon që rezervat do të bëhen në kohën e nënshkrimit, atëherë nuk nevojitetnjë konfirmim i mëvonshëm i rezervës.321 Pas dhënies së pëlqimit për të qenë i lidhur nukmund të bëhen rezerva nga palët në traktat, me përjashtim të rasteve kur vetë traktati nënjë dispozitë të tij e lejon një gjë të tillë apo kur vetë palët e tjera në traktat e pranojnë

318 Një person konsiderohet si përfaqësues i një Shteti për qëllimin e miratimit ose sigurimit të tekstit të njëtraktati ose për qëllimin e shprehjes së pëlqimit të Shtetit për të qenë i lidhur nga një traktat në qoftë se: (a)ai paraqet fuqitë e plota përkatëse; ose (b) bëhet e qartë nga praktika e Shteteve të interesuar, ose ngarrethana të tjera, se ato e konsiderojnë atë si përfaqësuesin e tyre për këtë qëllim dhe të pajisur me fuqi tëplota. 2. Konsiderohen si përfaqësues të Shtetit të tyre, në bazë të funksionit që ata kanë dhe pa qenë nevojae paraqitjes së fuqive të plota, personat e mëposhtëm: (a) Kryetarët e Shtetit, Kryetarët e Qeverisë dheMinistrat e Punëve të Jashtme, me qëllimin e kryerjes së të gjithë akteve që lidhen me përfundimin e njëtraktati; (b) drejtuesit e misioneve diplomatike, me qëllimin e miratimit të tekstit të një traktati midis Shtetitakreditues dhe Shtetit tek i cili ato janë akredituar; (c) përfaqësuesit e akredituar prej Shteteve në njëkonferencë ose organizatë ndërkombëtare ose në ndonjë prej organeve të tyre, me qëllimin e miratimit tëtekstit të një traktati në atë konferencë, organizatë ose organ.319 UN, sipërcit. guideline 2.1.4320 Konventa e Vjenës, neni 23321 UN, sipërcit.

90

këtë, ose nuk e kundërshtojnë brenda periudhës 12 mujore. E njëjta procedurë ndiqet edhepër deklaratat interpretuese.

Lidhur me procedurën që ndiqet për formulimin e kundërshtimeve ose pranimevetë rezervave, elementët e formës dhe personat që mund ta paraqesin vullnetin e shtetit nëkëtë rast janë njëjta me rezervat dhe deklaratat interpretuese. Ndryshime ka në disa pjesëqë vijnë si rezultat i vetë natyrës së kundërshtimit të rezervave si institut. Kështu,kundërshtimi i një rezerve jo vetëm që duhet bërë në formë të shkruar dhe të sqarojëarsyet e kundërshtimit por gjithashtu duhet të sqarojë nëse me këtë kundërshtim shtetisynon të pengojë hyrjen në fuqi të traktatit mes tij dhe shtetit apo organizatës rezervuese.Një ndryshim tjetër qëndron në faktin se zakonisht kundërshtimet e rezervave nukkërkojnë konfirmimin e mëpasshëm të shtetit apo organizatës kundërshtuese si edhe kohakur mund të bëhet kundërshtimi është e limituar në afatin 12 mujor pas bërjes së rezervës.

Pranimi i rezervave, përveç pjesës së formulimit me shkrim që është i ngjashëmme aktet e mësipërme, ndryshon në procedurë për faktin se, nëse nuk bëhet brendaperiudhës 12 mujore dhe nëse gjatë kësaj kohe nuk kundërshtohet, atëherë prezumohetpranimi i saj. Nga ana tjetër nëse rezervat dhe kundërshtimet ndaj tyre mund të tërhiqen,një pranim i një rezerve nuk mund të tërhiqet më vonë. Një rregull i tillë duket ilogjikshëm duke pasur parasysh faktin që rezervat, kundërshtimi dhe pranimi i tyre lidhennë mënyrë të drejtpërdrejtë me marrëdhëniet e palëve në traktat. Tërheqja e kundërshtimitose e rezervës vendos marrëdhënie mes palëve në traktat, ndërsa tërheqja e pranimit do tëishte njëlloj si kundërshtimi në një periudhë të mëvonshme se 12 muaj dhe kjo do të silltemungesë qëndrueshmërie e pasiguri në marrëdhëniet mes palëve, por sigurisht edhe nëzbatimin e traktatit si të tillë.

3.8 Tërheqja e rezervave dhe tërheqja e kundërshtimeve ndaj rezervave

Sikurse i trajtuam më lart, rezervat janë deklarata të njëanshme të çdo shteti, i cilipër arsye të ndryshme të vetat i bën lidhur me dispozita të caktuara të traktatit. Sigurishtqë duke pasur karakter të njëanshëm është e kuptueshme që edhe mund të tërhiqen. Arsyetmund të jenë nga më të ndryshmet, nuk është e detyrueshme të shpjegohen, por zakonishttërheqja bëhet për shkak të kundërshtimeve që bëjnë palët e tjera ose sepse arsyet për tëcilat është bërë rezerva zhduken, etj.

Zgjidhja më e mirë do të ishte që çdo shtet që ka bërë rezerva në një traktat, t’irishikojë ato herë pas here për të kontrolluar nëse vazhdojnë të ekzistojnë arsyet për tëcilat është formuluar rezerva apo a ka më dobishmëri ajo për këtë shtet, ose nëse ështëakoma në përputhje me të drejtën e brendshme të këtij shteti322. Tërheqja e rezervavemund të bëhet në çdo kohë dhe nuk kërkon miratimin e shteteve që e kanë pranuarrezervën në kohën kur është bërë323, por sigurisht që duhet bërë në të njëjtën formë si edherezerva që tërhiqet, pra në formën e shkruar. Kështu, Turqia ka tërhequr pjesërishtrezervat e saj në Konventën e Vjenës “Për Imunitetet dhe privilegjet diplomatike” 1961dhe për këtë qëllim duhet njoftuar Sekretari i Përgjithshëm i OKB-së.324

322 UN, Guide to practice on reservations323 Konventa e Vjenës, neni 22324 Po aty

91

Tërheqja e rezervës konsiderohet e bërë në momentin që njoftimi për tërheqjen, ibërë nga shteti ose organizata rezervuese, arrin tek shtetet ose organizatat e tjera palë nëtraktat.325 Sigurisht që tërheqja e rezervës ka rëndësi të veçantë për efektet ose pasojat qësjell në marrëdhëniet mes palëve, së pari : sepse ajo tashmë e bën efektiv dhe tëzbatueshëm traktatin në të gjithë dispozitat e tij mes shtetit që tërheq rezervën dhe palëvetë tjera, dhe së dyti : sepse krijon marrëdhënie si palë në traktat me të drejta dhe detyrimemes shtetit që tërheq rezervën dhe shteteve që e kishin kundërshtuar rezervën dhe nukkishin pranuar më parë që traktati të hynte në fuqi mes tyre.

Në Congo Case326, Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë është shprehur pikërishtpër rëndësinë që ka njoftimi i tërheqjes së një rezerve. Në këtë çështje RepublikaDemokratike e Kongos (RDC) kishte një mosmarrëveshje me Ruandën dhe si një ngapretendimet për juridiksionin e detyrueshëm të Gjykatës kishte sjellë faktin se palët ishinpjesë e Konventës për Parandalimin dhe Ndëshkimin e Genocidit, që kishte edhe njëklauzolë për juridiksionin e detyrueshëm të Gjykatës. Në këtë konventë Ruanda kishtebërë rezervë pikërisht për dispozitën që përcaktonte Gjykatën si mjetin e zgjidhjes sëmosmarrëveshjeve mes palëve, rezervë të cilën pretendohej se e kishte tërhequr.

Gjykata vërejti se palët mbanin qëndrime të ndryshme në dy pika kryesore : nëfaktin që Decret – loi No. 014/01, 15 shkurt 1995 shprehej se tërhiqte të gjitha rezervat qëRepublika e Ruandës kishte bërë në instrumentet ndërkombëtare, ndër të cilat pretendohejtë ishte edhe Konventa në fjalë, dhe në deklaratën që Ministri i Drejtësisë i Ruandëskishte bërë në Sesionin e gjashtëdhjetenjë të Komisionit të të Drejtave të Njeriut tëKombeve të Bashkuara sipas të cilës “rezervat që nuk ishin tërhequr ende do tëtërhiqeshin së shpejti”.

Lidhur me këto pretendime Gjykata u shpreh se sipas vëzhgimeve të saj Decret-loinë fjalë ishte miratuar nga Presidenti i Republikës së Ruandës dhe ishte botuar në fletorenzyrtare sipas të gjitha rregullave të së drejtës së brendshme dhe kishte hyrë në fuqipavarësisht se vetë Ruanda e mohonte një gjë të tillë. Megjithatë Gjykata arsyeton se“sipas mendimit të Gjykatës, çështja e vlefshmërisë dhe efektit të Décret-Loi brenda renditjuridik të brendshëm të Ruandës është e ndryshme nga ajo e efektit të tij në kuadër tërendit juridik ndërkombëtar. Kështu, duhet të bëhet një dallim i qartë në mes një vendimipër të tërhequr një rezervë në një Traktat që merret brenda rendit juridik të brendshëm tënjë shtetit dhe zbatimi i këtij vendimi nga ana e autoriteteve kompetente kombëtare nërendin juridik ndërkombëtar, të cilat mund të kryhen vetëm nga njoftimi i tërheqjes sërezervës Shteteve të tjera Palë të traktatit në fjalë. Ky është një rregull i së drejtësndërkombëtare, që rrjedh nga parimi i sigurisë juridike, i mirëpërcaktuar ngapraktika,..........që tërheqja nga një Shtet Kontraktues e një rezervë në një traktatshumëpalësh hyn në fuqi në lidhje me Shtetet e tjera Palë vetëm kur ata kanë marrënjoftimin e saj. Ky rregull është shprehur në nenin 22, paragrafi 3 (a), i Konventës sëVjenës për të Drejtën e Traktateve”.

Gjykata e vazhdon arsyetimin e saj duke thënë se nuk ka asnjë provë që Ruanda tëketë bërë njoftimin nëpërmjet instrumenteve zyrtare për shtetet anëtare të Konventës dhese nuk ka konstatuar të ketë pasur ndonjë marrëveshje të posaçme sipas të cilës njëtërheqje e tillë të hynte në fuqi pa njoftim – duke na lënë të kuptojmë se palët me

325 Po aty, 22/3 a)326 ICJ, Armed Activities on the Territory of the Congo (New Application: 2002), Jurisdiction of the Courtand Admissibility of the Application, Summary of the Judgment of 3 February 2006, fq. 4-5

92

vullnetin e tyre mund të vendosin që procedura e parashikuar nga KV të mos ndiqet.Gjithashtu Gjykata shprehet se “Në këndvështrimin e Gjykatës, miratimi i këtij Décret-Loidhe botimi i tij në Fletoren Zyrtare të Republikës së Ruandës nuk mund në zëvendësojënjë njoftim të tillë. Në mënyrë që të ketë efekt në të drejtën ndërkombëtare, tërheqja do tëduhet të jetë subjekt i një njoftimi të pranuar në nivel ndërkombëtar. Gjykata vëren se, përsa i përket Konventës së Genocidit, Qeveria e Ruandës nuk ka ndërmarrë asnjë veprim nënivel ndërkombëtar në bazë dhe për zbatim të Décret-Loi. Ajo vëren se kjo Konventë ështënjë traktat shumëpalësh depozitari i të cilit është Sekretari i Përgjithshëm i Kombeve tëBashkuara, dhe se Ruanda duhet të kishte njoftuar tërheqjen tek ky i fundit. Gjykata vërense nuk ka asnjë dëshmi se Ruanda ka dërguar ndonjë njoftim të tillë”.327

Mund të ketë raste kur një shtet ka bërë disa rezerva për disa dispozita të traktatitdhe nuk preferon t’i tërheqë të gjitha por vetëm ato rezerva për të cilat ka humburdobishmëria apo aktualiteti, ose mund të kërkojë që të limitojë efektin juridik të rezervëssë bërë më parë. Në këtë rast mund të bëhet tërheqja e pjesshme e rezervës, e cila kufizonderi në një farë mase efektin e rezervës mes palëve duke e zgjeruar marrëdhënien mestyre. Tërheqja mund të aplikohet gjithashtu edhe për deklaratat interpretuese të bëra ngashtetet dhe në këtë rast ndiqet e njëjta procedurë si për formulimin e saj.

Sigurisht që në momentin që flasim për lirinë e shtetit rezervues për të tërhequrrezervën, është e kuptueshme që në të njëjtat kushte lirie do të jemi edhe nga shtetikundërshtues i rezervës për ta tërhequr këtë kundërshtim. Në fakt duke qenë i ngjashëmme tërheqjen e rezervës, tërheqja e kundërshtimeve të rezervave ndjek pothuajse të njëjtënprocedurë si ajo dhe bëhet në formë të shkruar. Për shkak të karakterit të njëanshëm, kjomund të bëhet në çdo kohë dhe nuk është e nevojshme të sqarohen arsyet apo të këtë arsyetë përcaktuara qartë për këtë çështje.

Në momentin që një shtet apo organizatë tërheq kundërshtimin e një rezerve, këtëia njofton shtetit rezervues. Me marrjen e një njoftimi të tillë nga ky i fundit, konsiderohetse rezerva e bërë prej tij është pranuar tashmë.

3.9 Efektet ligjore të rezervave dhe të deklaratave interpretuese

Ashtu sikurse e kemi trajtuar në mënyrë tangenciale më lart, rezervat dhekundërshtimet ndaj tyre prodhojnë efektet ligjore për palët në traktat dhe për te drejtat dhedetyrimet që rrjedhin mes tyre nga traktati. Në momentin që një rezervë konsiderohet ebërë dhe e pranuar nga të paktën njëri nga shtet në traktat, kjo mjafton që shteti rezervuestë konsiderohet palë, dhe automatikisht të drejtat dhe detyrimet që rrjedhin nga traktati dotë jenë të modifikuara sipas rezervës, pasi marrëdhëniet mes shtetit ose organizatësrezervuese dhe palëve të tjera në traktat do të jenë deri në kufijtë e kësaj rezerve.328

Pranimi i një rezerve i krijon mundësinë shtetit rezervues dhe shtetit pranues tërezervës të jenë të lidhur ndaj njëri-tjetrit me të drejtat dhe detyrimet e detyrimet etraktatit (përveç atyre të rezervuara) ndërkohë kundërshtimi i një rezervë mund të sjellëdisa lloj pasojash të ndryshme për palët në traktate.

327 Po aty.328 Konveta e Vjenës, neni 21

93

Një kundërshtim i një rezerve mund të pengojë hyrjen në fuqi të traktatit mespalës rezervuese e palës kundërshtuese nëse kjo e fundit e shpreh ose kërkon një gjë tëtillë. Në këtë rast në mund të themi që kundërshtimi ka efektin maksimal të mundshëm,megjithatë duhet thënë që ky lloj efekti është tashmë i tejkaluar në kohë dhe jo shumë ishpeshtë në praktikë. Konventa e Vjenës parashikon se kundërshtimi i një rezerve nga njështet ose organizatë, kur këto nuk kanë kundërshtuar hyrjen në fuqi të traktatit, nukpengon zbatimin e tij mes këtyre palëve deri në kufijtë e rezervës, pra dispozitat erezervës nuk do të zbatohen mes tyre.

Në këtë rast mund të themi që kundërshtimi ka efekt minimal pasi palët do tëlidhen me të drejtat e detyrimet që sjell traktati. Duhet thënë këtu se mënyra e ndërtimit tënenit 21 të Konventës së Vjenës fsheh në vetvete prezumimin se kur një shtet oseorganizatë që kundërshton një rezervë, hesht në lidhje me hyrjen në fuqi dhe zbatimin etraktatit mes tij dhe palës rezervuese, atëherë do te konsiderohet se traktati hyn në fuqimes tyre, sepse kundërshtimi i hyrjes në fuqi duhet të jetë i shprehur qartësisht. Gjithsesiduhet thënë se rezerva inter se nuk modifikon dispozitat e traktatit për palët e tjera nëtë329, pra çdo shtet ose organizate që nuk ka bërë rezervë do të jetë i lidhur me të gjithadispozitat e traktatit pavarësisht nëse në këtë traktat mund të kenë bërë rezerva shtete tëtjera.

Të njëjtin qëndrim ka mbajtur edhe Gjykata Kushtetuese e Shqipërisë nëVendimin Nr. 23, datë 23.07.2009 “Për transferimin procedimeve penale”. Në këtëçështje pretenduesi A.G pretendonte shfuqizimin e vendimit të Kolegjit Penal të Gjykatëssë Lartë me arsyetimin se provat janë marrë në mënyrë të paligjshme dhe Gjykatat nukkanë respektuar në proces të drejtën ndërkombëtare të detyrueshme për zbatim. Personi nëfjalë pretendonte se Gjykata e Shkallës së Parë i ishte referuar në mënyrë të gabuarKonventës Europiane për Transferimin e Procedimeve, pretendim të cilin e mbështetiGjykata Kushtetuese, por ajo arsyetoi se kjo referencë e gabuar nuk cënon thelbin eçështjes, i cili ka të bërë me mënyrën se si ishin dërguar dhe marrë letër-porositë ngaautoritetet përkatëse gjyqësore330.

Për këtë GJK arsyeton se ky proces është realizuar i bazuar në KonventënEuropiane për Ndihmën e Ndërjelltë Juridike në Fushën Penale dhe Protokolli Shtesë, kutë shtetet ishin palë, por Shqipëria e kishte ratifikuar me rezervë. Sipas saj “GjykataKushtetuese vëren se rezerva që Shqipëria i ka bërë kësaj Konvente parashikon “....Republika e Shqipërisë do të refuzojë dhënien e ndihmës juridike në fushën penale... b)për ato vepra penale të cilat janë në proces hetimi në territorin e Republikës së Shqipërisëapo në një territor tjetër”. Bazuar në të drejtën ndërkombëtare të traktateve, nëse njështet i bën rezervë një traktati ndërkombëtar, atëherë, në bazë të parimit tëreciprocitetit, të gjitha shtetet palë mund të zgjedhin të mos e respektojnë këtë detyrimspecifik të përmbajtur në rezervë, që do të thotë, se teksti i traktatit modifikohet sipasrezervës së parashikimeve të nenit 21 të Konventës së Vjenës Për të Drejtën eTraktateve. Gjykata vëren se, siç shihet edhe nga teksti i rezervës, parashikimi lidhet merefuzimin e ndihmës nga Shqipëria. Në rastin konkret, është Shqipëria shteti që kakërkuar ndihmën dhe jo e anasjella. Nga ky formulim kuptohet qartë se autoritetetshqiptare nuk do ta zbatonin Konventën, nëse çështja për të cilën kërkohet ndihma endërsjellë juridike është në proces hetimi në Shqipëri dhe, për arsye të hetimeve,

329 Po aty330GJK, Vendimin Nr. 23, datë 23.07.2009

94

Shqipëria vendos të mos i transferojë/kalojë provat e mbledhura prej saj në këtëfazë........Për rrjedhojë, Konventa në çështjen objekt shqyrtimi, është ligj i zbatueshëmndërmjet palëve për ndihmën e ndërsjellë juridike.”. Pra, Gjykata në këtë rast kaargumentuar se rezerva e modifikon traktatin për palët, por dispozita për të cilën ështëbërë rezervë nuk mund të përdoret në këtë rast, ndërsa dispozitat e tjera të Konventës po.

3.10 Rezervat në traktatet për mbrojtjen e të drejtave të njeriut

Konventa e Vjenës “Për të drejtën e traktateve mes shteteve” parashikon njëregjim të përgjithshëm të rezervave për të gjitha llojet e traktateve. Në fakt çështjet më tëdiskutuara të rezervave kanë qenë për traktatet që lidhen me të drejtat e njeriut, pasipavarësisht se kanë karakteristikat kryesore të traktateve, ato paraqesin disa veçori që idallojnë nga gama e gjerë e traktateve në përgjithësi.

Kështu traktatet për të drejtat e njeriut janë traktate që ndryshojnë si nga objekti,përmbajtja por edhe nga përftuesit e tyre, pasi këto lloj traktatesh nuk kanë në bazë të tyrevendosjen e të drejtave dhe detyrimeve reciproke ndaj palëve në to, por vendosjen e disadetyrimeve ndaj secilit shtet për njohjen dhe mbrojtjen e të drejtave prej të cilavepërfitojnë individët që jetojnë në territoret e tyre.331

Pra, nga sa shihet, përfituesit e vërtetë të traktateve për të drejtat e njeriut janëindividët të cilët nuk marrin pjesë në lidhjen e traktatit. Ndonëse duket në pamje të parë,se duke mos funksionuar parimi i reciprocitetit, nuk ka ndonjë interes mes palëve nëtraktat, përfitimi më i madh i tyre është fakti që të drejtat e njeriut mbrohen në nivelndërkombëtar mbi bazën e disa parimeve dhe standarteve të përbashkëta.

Një parim i rëndësishëm në rastet e traktateve për të drejtat e njeriut është edheparimi i mosdiskriminimit në zbatimin e tyre, kjo bëhet edhe më interesante në rastet eshtetasve të një shteti i cili ka bërë një rezervë në një traktat për të drejta e njeriut dhe qëshkon në territorin e një shteti i cili nuk ka bërë rezervë në të njëjtin traktat. Në një rast tëtillë, shteti në territorin e të cilit ndodhet ky individ është i detyruar që ti zbatojë detyrimetqë rrjedhin nga traktati ndaj këtij shtetasi njëlloj si për çdo shtetas të tij, pa marrë parasyshse shteti i origjinës ka bërë rezervë dhe nuk i zbaton te drejtat në të njëjtën shkallë por derinë kufijtë e rezervës.332

Po kështu ndodh edhe në rastet kur një shtet ka kundërshtuar rezervën e një shtetitjetër në një traktat për të drejtat e njeriut. Në këtë rast kundërshtimi nuk ndryshon apozvogëlon detyrimet e shtetit kundërshtues dhe ai do t’i njohë shtetasve të shtetit që ka bërërezervën të njëjtat të drejta që i njihte edhe para kundërshtimit të rezervës.333 Megjithatëshpesh ndodh që një shtet kundërshton rezervën sepse pretendon që shtetasve të tij nështetin rezervues do t’i kufizohen garancitë për mbrojtjen e të drejtave të njeriut ose sepse

331 Anderson Niina, Reservations and objections to multilateral treaties on human rights, University of Lunf,Faculty of Law, fq. 29332 Po aty, fq. 30333 Kostandtin Korkelia, New challenges on the regime of reservations nder the ICCPR, European Journal ofInternational Law 13 (2002), fq. 437-477

95

pretendon që mospërmbushja e një të drejte apo mospërmbushja e një parimi ose standartiprek vetë qëllimin ose objektin e këtij traktati.334

Mirëpo fakti që në këto traktate mungon reciprociteti i të drejtave dhe detyrimevemes palëve, shpesh shndërrohet në një dukuri negative, pasi duke mos pasur interes tëdrejtpërdrejtë, palët janë indiferente ndaj rezervave edhe nëse këto janë të papranueshme.Në fakt lidhur me pranueshmërinë e rezervave për traktatet e të drejtave të njeriutekzistojnë dy shkolla kryesore : shkolla e “kundërshtueshmërisë” e cila pranon se njërezervë nuk mund të konsiderohet e pavlefshme nëse nuk kundërshtohet nga një palë nëtraktat brenda 12 muajve (si parashikohet në KV), ndërsa shkolla e “pranueshmërisë”pretendon se rregullat e KV për pranueshmërinë dhe kundërshtimin e rezervave mund tëzbatohen vetëm për rezervat që përputhen me objektin dhe qëllimin e traktatit.335

Sipas kësaj pikëpamjeje, edhe nëse rezerva shqyrtohet nga një organ gjyqësorndërkombëtar edhe shumë vite pas hartimit të saj, ajo mund të konsiderohet e pavlefshmenëse nuk përputhet me qëllimin dhe objektin e traktatit dhe kjo veçanërisht për traktatetpër të drejtat e njeriut të cilat nuk janë me karakter të mirëfilltë reciprok ndaj dhe rezervatndaj tyre nuk kundërshtohen shpesh. Gjithsesi nuk sqarohet a do të konsiderohet më palënë traktat shteti apo organizata që bën një rezeve të tillë dhe cilat janë pasojat e rezervavetë pavlefshme336.

Ekzistojnë disa lloj pasojash të mundshme për një rezervë e cila nuk përputhet meobjektin dhe qëllimin e një traktati për të drejtat e njeriut. Së pari, mundet që shteti tëbëhet palë në traktat duke marrë parasysh edhe rezervën e bërë prej tij. Kjo në fakt nëtraktatet për të drejtat e njeriut është një zgjidhje jo shumë e përshtatshme, duke pasurparasysh rëndësinë e të drejtave që ato vendosin, pranimi i një rezerve që nuk përputhetme objektin dhe qëllimin e traktatit do të ishte një lloj sikur të pranojmë që pjesë tërëndësishme të të drejtave dhe lirive themelore të individit nuk do të zbatohen dhe shtetirezervues nuk do të mbajë asnjë përgjegjësi për këtë.

Mundësia e dytë është që pala që bën një rezervë që nuk përputhet me objektindhe qëllimin e traktatit të mos bëhet palë në të. Kjo në fakt nuk është një zgjidhjeoptimale, pasi traktatet për të drejtat e njeriut që vendosin standarte të përbashkëta në këtëaspekt synojnë të aplikohen në sa më shumë shtete dhe karakteri i tyre të jetë universal.

Ndërsa mundësia e tretë është pranimi i një shteti si palë në traktat pa marrëparasysh rezervën e kundërshtuar si jo në përputhje me objektin dhe qëllimin e traktatit,me idenë që kjo nuk është thelbësore për pëlqimin e dhënë nga shteti për të qenë palë nëtraktat dhe nuk mund të bëjë të pavlefshme të gjithë pjesën tjetër të instrumentit tëratifikimit/ aderimit.

Sigurisht, që kjo është më lehtësisht e mundur për rastet kur vullneti i shtetit oseorganizatës për tu anëtarësuar në traktat nuk është i kushtëzuar me rezervën e bërë. Kjoështë në fakt teoria më e pranuar, pasi përputhet me qëllimin e universalitetit që traktatet etë drejtave të njeriut e mbajnë në vetvete dhe nga ana tjetër ndihmon për krijimin einstitucioneve të shtetit të së drejtës, zhvillimin e demokracisë dhe zhvillimin emarrëdhënieve të shteteve e organizatave për krijimin dhe përsosjen e standardeve emodeleve të mbrojtjes së të drejtave të njeriut.

334 Po aty335Roslyn Moloney, Incopatible reservations on human rights treaties : Severability and the problem of stateconsent, Melburne Journal of Human Rights, fq.3336 Po aty

96

Duke qenë se rezervat në traktatet për të drejtat e njeriut mund të prekin dispozitaqë lidhen drejtpërdrejtë me të drejtat e individëve të një shteti, për më tepër që vetë këto tëdrejta mund të kategorizohen në të derogueshme e të paderogueshme, është e nevojshmeqë të kemi një regjim të përcaktuar për këtë çështje, pavarësisht se në aktet juridikendërkombëtare nuk e gjejmë një gjë të tillë. Në fakt në këtë pikë duhet patjetër të bëjmëdallimin mes derogimit dhe rezervave në një traktat për të drejtat e njeriut.

Derogimi nënkupton të drejtën e një shteti palë në një traktat për të drejtat enjeriut, që në rastet e emergjencave si mund të jenë konfliktet e armatosura, të moszbatojë përkohësisht detyrimet e këtij traktati337, megjithatë duhet sqaruar që kjo bëhetvetëm për ato të drejta338 që konsiderohen të derogueshme, pasi për të drejtat epaderogueshme nuk mund të ketë shmangie. Pra, derogimi është i përkohshëm dhe vetëmpër raste përjashtimore dhe mbi të gjitha bëhet mbi të drejta që rrjedhin nga traktati dhe qështeti i ka pranuar t’i zbatojë dhe i ka zbatuar në fakt. Ndërsa rezervat janë akte tënjëanshme me anën e të cilave shteti nuk pranon të zbatojë një ose disa të drejta qërrjedhin nga traktati që nga momenti kur ai hyn në fuqi për këtë shtet e në vazhdim. Ngaana tjetër rezerva nuk kërkon përmbushjen e ndonjë kushti specifik për tu zbatuar dhenëse shteti nuk e tërheq më vonë ajo mund të jetë edhe e përhershme.

Në traktatet për të drejtat e njeriut zakonisht shtetet bëjnë rezerva për të siguruar seasnjë akt ndërkombëtar nuk do të prevalojë mbi të drejtën e tyre të brendshme339

Gjithashtu duhet kuptuar edhe ndryshimi mes sistemeve të ndryshme të së drejtës, ndarjetmes common law dhe civil law, të cilat në disa raste e bëjnë të pamundur shmangien erezervave në mënyrë që shtetet të përshtaten me dispozitat e traktateve.

Një veçori tjetër e hasur në traktatet për të drejtat e njeriut është ekzistenca etrupave monitorues për zbatimin e tyre, të cilat shpesh kryejnë edhe detyrën e shqyrtimittë përputhshmërisë së rezervave me objektin dhe qëllimin e traktatit, gjë që është njëdevijim nga rregullat e përgjithshme të Konventës së Vjenës e cila parashikon që janëpalët në traktat ato që kanë të drejtën të shprehen për lejueshmërinë e rezervës.

Konventa Europiane e të Drejtave të Njeriut (KEDNJ), parashikon 340 se çdo shtet,kur nënshkruan këtë Konventë apo depoziton instrumentat e ratifikimit ka të drejtë të bëjërezerva lidhur me nene të përcaktuara me justifikimin se ndonjë ligj i brendshëm nukështë në përputhje me konventën, por në këtë rast rezerva duhet të shoqërohet me njëpërmbledhje të shkurtër të ligjit në fjalë. Ndërkohë që nuk lejon rezervat e karakter tëpërgjithshëm.

Çështja e parë në të cilën Komisioni Europian për të Drejtat e Njeriut u ndesh mevlefshmërinë e rezervave në KEDNJ ishte çështja Temeltasch vs. Zvicra në të cilëndiskutohej nëse Zvicra mund të përdorte deklaratën interpretuese për të hequr të drejtën enjë personi që ishte në ndjekje penale dhe nuk kuptonte gjuhën për tu ndihmuar nga njëpërkthyes falas. Pas shqyrtimit të kushteve që vendoste Konventa për rezervat rezultoi sekjo rezervë mund të ishte e vlefshme.

Çështje tjetër me rëndësi, e diskutuar nga GJEDNJ është Belilos vs. Zvicra, në tëcilën Marlene Belilos e akuzuar në Zvicër për demonstrim të paligjshëm ishte gjobitur nga

337 Sun Shiyan, Derogation and reservations on international human rights treaties, fq. 2338 Nënkupton të drejtat e njeriut që mund të vendosen në një ose disa dispozia të traktatit që për shtetin palënë traktat përbëjnë detyrim për tu zbatuar339 Sun Shiyan, sipërcit. fq. 4340 Neni 57 I KEDNJ

97

Bordi i Policisë së Lozanës me 200 franga zvicerane. Pas shterimit të mjeteve tëbrendshme, ajo ngriti ankesë sipas nenit 6 të KEDNJ në Gjykatë, por në parashtrimetpërfundimtare qeveria zvicerane deklaroi se deklarata interpretuese e bërë nga Zvicralidhur me nenin 6/1 ka efektet e një rezerve të vlefshme dhe se në përputhje me rrethanatnuk ka pasur shkelje të kësaj dispozite në mënyrën se si ajo aplikohet në Zvicër. Gjykata ushpreh se do të vlerësonte vlefshmërinë e deklaratës interpretuese njëlloj si përvlefshmërinë e rezervës pasi vetë konventa e lejonte një gjë të tillë dhe pas kësaj ajoarsyetoi se kjo deklaratë nuk përmbushte kushtet e parashikuar nga KEDNJ për të qenënjë rezervë e vlefshme.341

Në çështjen Louizidou vs. Turqia, një shtetase greko-qipriote pretendonte se kishtenjë pronë në Qipro në të cilën forcat turke nuk e lejonin që të shkonte. Gjatë marshimit tërefugjatëve greko-qipriotë për të tokat e tyre, forcat policore e arrestuan shtetasen dhefjalë dhe e burgosën. Ajo pretendoi se arrestimi dhe mbajtja në burg, si edhe ndalimi përtë shkuar në pronën e saj binte në kundërshtim me KENDJ, ndërsa Turqia pretendoi se ajokishte bërë një deklaratë interpretuese ku pranonte juridiksionin e Gjykatës vetëm përterritorin kombëtar turk dhe jo për territoret e Qipros Veriore. Në këtë rast GJEDNJ, ashtusikundër edhe në rastin Belilos arsyetoi se Turqia kishte bërë një rezervë të fshehur e cilabinte në kundërshtim me objektin dhe qëllimin e KEDNJ dhe dobësonte rolin e gjykatësnë mbrojtjen e të drejtave dhe lirive themelore të individit, prandaj e veçoi këtë rezervënga angazhimi i Turqisë për të zbatuar Konventën dhe për të respektuar juridiksionin eGjykatës.342

Në këtë pikë ka rëndësi të theksohet se si Komisioni ashtu edhe GJEDNJ arritënnë përfundimin se këto dy trupa të krijuara nga konventa kanë të drejtë të vendosin përvlefshmërinë e rezervave.

Në Paktin Ndërkombëtar për të Drejtat Civile dhe Politike dhe Komitetin e tëDrejtave të Njeriut (KDNJ), KDNJ hartoi “Komentin e Përgjithshëm NR.24 lidhur meçështjet e rezervave të bëra gjatë ratifikimit ose pranimit në PNDCP dhe ProtokolletOpsionale të tij, ose lidhur me deklaratat e bëra sipas nenit 41 të Paktit”.

Në këtë Koment të Përgjithshëm Komiteti theksoi se “E drejta për të shqyrtuarvlefshmërinë e rezervave dhe përputhshmërinë e tyre me objektin dhe qëllimin e Paktitështë domosdoshmërisht një detyrë e Komitetit, pjesërisht sepse .... ajo është një detyrë epapërshtatshme për shtetet palë në traktatet për të drejtat e njeriut dhe pjesërisht sepsekjo është një detyrë të cilës Komiteti nuk mund t’i shmanget në kryerjen e funksioneve tëtij..... Për shkak të natyrës së veçantë të traktateve për të drejtat e njeriut, përputhshmëriae një rezerve me objektin dhe qëllimin e Paktit duhet të bëhet në mënyrë objektive duke umbështetur në parimet ligjore, prandaj Komiteti është organi më i përshtatshëm për takryer këtë detyrë. Pasojat normale të një rezerve të papranueshme nuk do të jenë që Paktitë mos hyjë në fuqi për këtë palë por që Pakti do të jetë në fuqi për palën rezervuese, pamarrë parasysh rezervën”

Në kontekstin e deklaratave të mësipërme, edhe pse nuk është një organ gjyqësor,Komiteti i të Drejtave të Njeriut pohon se ai ka kompetencë për të përcaktuar nëse njërezervë specifike është në përputhje me objektin dhe qëllimin e Paktit dhe për tëpërcaktuar pasojat normale të një rezerve të papranueshme. Në këtë kontekst Komiteti i

341 Belilos vs. Switzerland (1988) 132 Eur Court HR342 Loizidou vs. Turkey (1995) 310 Eur Court HR (ser A) 7; 20 EHRR 99.

98

referohet karakterit të veçantë të një traktati të drejtave të njeriut dhe e konsideron këtëçështje si një detyrë të cilën ai nuk mund të shmanget për të kryer.

E rëndësishme është se vetë Komiteti jo vetëm i ka njohur vetes të drejtën për tëshqyrtuar pranueshmërinë e rezervës por i ka njohur edhe të drejtën të përcaktojë pasojatnë raste të tilla. Gjithsesi me vend do të ishte të trajtonim edhe mundësinë e modifikimittë rezervave, ndonëse Konventa e Vjenës nuk e njeh si të mundshëm opsionin që të mundtë ndryshohen rezervat, në fakt mundësia që Komiteti t’i kërkojë një shteti të ndryshojënjë rezervë të papranueshme në mënyrë që ajo të përputhet me objektin dhe qëllimin ePaktit 343 do ishte zgjidhje e mirë.

3.11 Rezervat në traktatet për të drejtën e mjedisit

Traktatet që lidhen me çështjet mjedisore janë një lloj i veçantë në morinë e gjerëtë traktateve, për vetë karakteristikat që ato paraqesin. Këto traktate (ashtu si edhetraktatet për të drejtat e njeriut) karakterizohen nga mungesa e reciprocitetit mes tëdrejtave dhe detyrimeve që ato krijojnë për palët. Kështu, në traktatet që lidhen meçështjet mjedisore, palët nuk janë të lidhura në mënyrë të drejtpërdrejtë midis tyre,zbatimi i traktateve ose shkelja e tyre nuk jep efektet tek ndonjëra prej palëve. Në traktatetë tilla palët kanë interesin e arritjes së niveleve të caktuara të mbrojtjes së mjedisit dhepër vendosjen e standarteve të përbashkëta në këtë drejtim. Në këtë kuptim, rezervat nëkëto traktate janë jashtë vëmendjes dhe interesit të shteteve të tjera jorezervuese, sepse njëpjesë e tyre do të jenë të pa interesuara të kundërshtojnë këto rezerva, për sa kohëinteresat e tyre nuk preken në mënyrë të drejtpërdrejtë.

Në dallim nga traktatet për të drejtat e njeriut, në rastin e traktateve për mjedisinpërveç mungesës së reciprocitetit ka edhe një veçori që është fakti se mungesa e zbatimitnga të gjitha palët e traktatit sjell vështirësi në realizimin e objektit dhe qëllimit tëtraktatit, pra prek thelbin e vetë traktatit. Moszbatimi i normave të këtyre traktateve i sjellefektet negative në mjedis dhe në komunitet në përgjithësi, pa dallime kufijsh shtetëror.Kjo karakteristikë ka ndikuar që sot një pjesë e mirë e traktateve të kësaj natyre të moslejojnë rezervat në këto traktate ose të lejojnë vetëm kategori të caktuara të rezervave.Ndalimi i rezervave nga vetë teksti i traktatit nuk është një gjë e mirë lidhur meiniciativën për të qenë palë në traktat sepse mund t’i dekurajojë shtetet dhe organizatat përtë marrë pjese në to.344

Megjithatë, ka ende një sërë traktatesh të cilat i lejojnë rezervat. Duke tentuar tëshmangin mundësinë e rezervave në traktate të tilla, autorë të ndryshëm janë munduar tëjapin zgjidhje alternative të këtij problemi. Një zgjidhje e mundshme është vendosja erezervave të limituara në kohë, të cilat do t’i mundësonin shteteve të përgatisnin bazënligjore në strukturat e brendshme për të implementuar traktatet, sepse ka raste kur rezervatose edhe deklaratat interpretuese i referohen pikërisht kohës së implementimit të këtyretraktateve në të drejtën e brendshme dhe krijimi i organeve të specializuara zbatuese.

Kështu p.sh në Konventën e Aarusit, Gjermania ka bërë pikërisht një deklaratë tëtillë “Teksti i Konventës paraqet një numër çështjesh të vështira për sa i përket

343 Kostantin Korkelia, New challenge on the regime of Reservations under the ICCPR, fq.461344 I. MacLeod, Incompatibility of Multilateral Treaty Reservations with International Environmental Law,

fq. 22, 2010

99

implementimit në sistemin ligjor gjerman të cilat nuk ishte e mundur të zgjidheshin gjatëperiudhës së nënshkrimit të Konventës. Këto çështje kërkojnë vëmendje, duke përfshirëedhe pasojat ligjore, përpara se Konventa të hyjë në fuqi sipas të drejtës ndërkombëtare.Republika Federale Gjermane supozon se implementimi i Konventës nga autoritetetadministrative nuk do lejojë të zhvillime të cilat të sjellin një kundërefekt drejtçrregullimit dhe përshpejtimit të procedurave.”345 Limitimi në kohë i këtyre rezervavemund të krijojë mundësinë që shtetet të bëjnë vazhdimisht rezerva ose t’i përsërisin atoduke mos i dhënë një zgjidhje përfundimtare problemit të rezervave.

Gjithashtu limitimi sasior ose në numër i rezervave të mundshme që lejohet të bëjënjë palë në një traktat nuk e ndreq këtë situatë sepse nëse numri i rezervave të lejuara dotë jetë i ulët shtetet dhe organizata nuk do të jenë të prirura të marrin pjesë në të, ndërsanëse do të ishte i lartë nuk do të sillte efektin e dëshiruar sepse do të ishte njëlloj sikurrezervat të lejoheshin pa limituar numrin.346

Karakteristikë tjetër e traktateve për çështjet mjedisore është ekzistenca e organevetë brendshme të cilat monitorojnë zbatimin e traktateve dhe zakonisht organe të tilla kanënë kompetencë të shqyrtojnë ligjshmërinë e rezervës dhe përputhshmërinë e tyre meobjektin dhe qëllimin e traktatit.

Të gjitha këto veçori që paraqesin traktatet për çështjet e mjedisit pasohen nga disaprobleme sa i përket rezervave, pasi duke mos pasur natyrë reciproke të drejtat dhedetyrimet e tyre, interesi për pranimin ose kundërshtimin e rezervave të bëra nga palët nëkëto traktate është mjaft i ulët dhe kjo rrit mundësinë që të bëhen rezerva që bien nëkundërshtim me objektin dhe qëllimin e traktatit.

3.12 Probleme aktuale lidhur me rezervat

Universaliteti i traktateve shumëpalëshe është një faktor i rëndësishëm për të pasursa më shumë mirëkuptim në të drejtat dhe detyrimet që shtet kanë dhe sa më pakmosmarrëveshje. Gjithsesi duhet pranuar që rezervat reduktojnë efiçencën e traktatevedhe ka shumë diskutime nëse rregulli i përputhjes me objektin dhe qëllimin funksionon,gjithsesi nëse ai interpretohet mbi parimin bona fide në traktatet mes shteteve mund tëmos sjelli problematika në zbatim.

Gjithsesi mbetet e pazgjidhur çështja e hyrjes në fuqi të rezervave, pasi nëse ireferohemi nenit 20/4 të KV aty parashikohet se një rezervë e bërë nga një shtet mund tëquhet si e pranuar nëse është pranuar nga të paktën nga një shtet palë në traktat, si edhe sekundërshtimi nga një shtet tjetër i një rezerve nuk pengon hyrjen në fuqi të traktatit messhteteve kundërshtuese dhe rezervuese përveç kur një gjë e tillë është përcaktuarshprehimisht. Nga ana tjetër ky nen hesht lidhur me natyrën që duhet të ketë rezerva që tëpranohet, pra me pak fjalë nuk sqaron se çfarë do të ndodhi nëse një rezervë do të bëhetnë kundërshtim me nenin 19 dhe do të pranohet nga palët në traktat.

Lidhur me nenin 19, problem të veçantë paraqet neni 19/c pasi konventa heshtedhe për testin e përputhshmërisë dhe objektivitetin e tij. Pra, nuk ka kritere të

345 UN, The Aarus Convention, An Implementation Guide, fq 249346 Po aty, fq.21

100

mirëpërcaktuara në bazë të të cilave të mund të bëhet testi i përputhshmërisë së rezervësme objektin e traktatit, duke e lënë në vlerësimin e palëve këtë çështje.

Gjithashtu e mjegullt ka mbetur edhe zgjidhja e situatës kur një shtet bën njërezervë të ndaluar nga neni 19, a do të trajtohet ai si palë në traktat pa marrë parasyshrezervën dhe cilat do të jenë të drejtat dhe detyrimet përkatëse në këtë rast? Apo nuk do tëkonsiderohet palë në traktat? Veçanërisht kjo situatë është e rëndësishme të sqarohet përrastet kur vetë organet shtetërore e lidhin ratifikimin e traktatit me bërjen e rezervës.

3.13 Rezervat dhe kundërshtimet e bëra në Konventën e Vjenës

Edhe Konventa e Vjenës për të Drejtën e Traktateve, e cila ka përcaktuar rregullatkryesore për rezervat në traktatet ndërkombëtare nuk i ka “shpëtuar” dot rezervave dhedeklaratave interpretuese. Kjo konventë hesht lidhur me lejueshmërinë e rezervave, pranuk ka ndonjë dispozitë që shprehet konkretisht lidhur me rezervat që mund të bëhen nëkëtë konventë, por nga ana tjetër as nuk ndalon në mënyrë të shprehur rezervat në të. Nëkëtë rast, edhe për “traktatin për traktatet” do të përdorim po ashtu dispozitat e nenit 19,mjafton që rezervat të mos jenë në kundërshtim me objektin dhe qëllimin e saj. Në këtëkonventë janë bërë rezervime dhe deklarata inetrpretuese nga rreth 40 shtete palë tëKonevntës si dhe janë bërë kundërshtime të rezervave nga 15 shtete anëtare

3.13. a Rezervat në Konventën e Vjenës

Rezervat dhe deklaratat më të shpeshta i janë referuar nenit 66 të Konventës i ciliparashikon se “Në bazë të paragrafit 3 të nenit 65, në qoftë se nuk është arritur asnjëzgjidhje brenda një periudhe 12-mujore nga data e bërjes së kundërshtimit, atëherë do tëndiqet procedura e mëposhtme: çdo njëra prej palëve në konflikt, që ka të bëjë mezbatimin ose interpretimin e neneve 53 ose 64, me anë të një kërkese të shkruar, mund t'iadorëzojë atë Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë, për një vendim me përjashtim tërasteve kur palët në marrëveshje midis tyre bien dakord që t'ia paraqesin konfliktinarbitrazhit;çdonjëra prej palëve në konflikt, që ka të bëjë me zbatimin ose interpretimin enjë prej neneve në Pjesën V të kësaj Konvente mund të vërë në lëvizje procedurën especifikuar në Aneksin e Konventës nëpërmjet dorëzimit të një kërkese për këtë qëllimSekretarit të Përgjithshëm të Kombeve të Bashkuara.”.

Sigurisht që arsyetimet kanë qenë të ndryshme dhe mund t’i jenë referuar edheparagrafëve të ndryshme të nenit 66 por gjithsesi pjesa më e madhe e rezervave e kanëprekur. Kështu p.sh Mbretëria e bashkuar pas ratifikimit është shprehur se “Ky ështëvlerësimi i Mbretërisë së Bashkuar se asgjë në nenin 66 të Konventës nuk ka qëlliminpër të shmangur juridiksionin e Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë, kur njëjuridiksioni i tillë ekziston për çfarëdo dispozite me fuqi detyruese për palët në lidhje mezgjidhjen e mosmarrëveshjeve. Në veçanti, dhe në raport me shtetet palë të Konventës sëVjenës të cilat pranojnë si të detyrueshëm juridiksionin e Gjykatës Ndërkombëtare,Mbretëria e Bashkuar nuk do të konsiderojnë dispozitat e nën-paragrafit (b) të nenit 66 tëKonventës së Vjenës mbi të Drejtën e Traktatet si duke siguruar ‘ndonjë metodë tjetër tëzgjidhjes paqësore, brenda kuptimit të nënparagrafit (i) (a) të Deklaratës së Qeverisë së

101

Mbretërisë së Bashkuar i cili është depozituar pranë Sekretarit të Përgjithshëm tëKombeve të Bashkuara më 1 janar 1969.”

3.13.b Deklaratat në Konventën e Vjenës

Në konventë nuk mungojnë edhe deklaratat e ndryshme që lidhen kryesisht memosnjohjen e shteteve të tjera pjesëmarrëse në traktat. Algjeria p.sh ka bërë një deklaratëtë tillë “Anëtarësimi i Republikës Demokratike Popullore të Algjerisë në këtë Konventënuk do të thotë në asnjë mënyrë njohjen e Izraelit. Ky aderim nuk duhet të interpretohetsi përfshirje në vendosjen e marrëdhënieve të çdo çfarëdo lloji me Izraelin.”

Po kështu një deklaratë inetresante është ajo e Bullgarisë që kërkon që Konventatë mos jetë kufizuese ndaj shteteve që mund të aderojnë në të “Republika Popullore eBullgarisë konsideron të nevojshme të theksojë se nenet 81 dhe 83 të Konventës, të cilatpërjashtojnë një numër shtetesh për t’u bërë palë në të, janë të një karakteri të kufizues tëpajustifikueshëm. Këto dispozita janë të papajtueshme me natyrën e Konventës, e cilaështë e një karakteri universal dhe duhet të jetë e hapur për aderim nga të gjitha shtetet.”Ndërsa në deklaratën e qeverisë kineze shohim se ajo hedh idenë e pavlefshmërisë sënënshkrimit të traktatit në rastet kur ai është lidhur nga subjekte që nuk kanë sipas sajaftësinë për të lidhur traktate “Nënshkrimi i Konventës në fjalë nga ana e autoriteteve tëTajvanit më 27 prill 1970, në emër të "Kinës" është i paligjshëm dhe për këtë arsyeabsolutisht i pavlefshëm”.

Deklaratat si e kemi përmendur, jo vetëm që interpretojnë traktatin, por në disaraste gjejmë edhe trajtime apo zgjidhje që shtetet i japin disa çështjeve të pazgjidhura ngakonventa, si p.sh raportin që e drejta e traktateve ka me zakonin. E tillë është deklarata eKubës sipas të cilës “Qeveria e Republikës së Kubës deklaron se Konventa e Vjenës për tëDrejtën e Traktateve në thelb ka kodifikuar dhe sistematizuar normat që janë themeluarnga zakonet dhe burime të tjera të së drejtës ndërkombëtare në lidhje me negocimin,nënshkrimin, ratifikimin, hyrjen në fuqi,mbarimin dhe dispozita të tjera që lidhen metraktatet ndërkombëtare; kështu, këto dispozita, për shkak të karakterit të tyre tëdetyrueshëm, për shkak se janë themeluar nga burimet e njohura universale të së drejtësndërkombëtare, veçanërisht ato që lidhen me pavlefshmërinë, mbarimin dhe pezullimin ezbatimit të traktateve, dhe janë të zbatueshme në ndonjë traktat të negociuar ngaRepublika e Kubës, kanë përparësi ndaj konventës së sipërpërmendur, veçanërisht ndaj,traktateve, konventave dhe koncesioneve të cilat janë negociuar nën kushtet e pabarazisëapo të cilat nuk respektojnë ose zvogëlojnë sovranitetin dhe integritetin e saj territorial”

3.13. c Kundërshtimet ndaj rezervave në Konventën e Vjenës

Sipas parashikimeve të vetë kësaj Konvente, ndaj rezervave të bëra për dispoziattë ndryshme të saj mund të bëhen edhe kundërshtime. Ajo që bie në sy në kundërshtimet ebëra nga rreth 15 shtete ndaj rezervave, një pjesë e mirë janë të argumentuara dhe në disaraste shtetet kanë bërë më shumë se një kundërshtim.

102

Ndër këto kundërshtime mund të përmendim ratsin e Austrisë në 16 shtator 1998sipas të cilës“Austria është e mendimit se rezervimet e Guatemalës i referohen pothuajseekskluzivisht rregullave të përgjithshme të Konventës shumë prej të cilave janë të bazuaranë të drejtën zakonore ndërkombëtare. Këto rezerva mund të vendosin në diskutim normatmirëpërcaktuara dhe universalisht të pranuara. Austria është e pikëpamjës se rezervimetgjithashtu ngrenë dyshime për përputhshmërinë e tyre me objektin dhe qëllimin [eKonventës. Austria, pra kundërshton këto rezerva. Ky kundërshtim nuk përjashton hyrjennë fuqi të Konventës mes Austrisë dhe Guatemalës." Të njëjtin kundërshtim me të njëjtinarsyetim ndaj Guatemalës bën edhe Danimarka dhe Finlanda dhe Suedia.

Kundërshtimi i Kilit gjitashtu ka një veçori : ai nuk i drejtohet shteteve të veçanta,por shprehet se kundërshton të gjitha rezervat e bëra ose që mund të bëhen mbi nenin62/2.347 Për të njëjtin nen Algjeria ka kundërshtuar rezervën e Marokut.

Një pjesë e mirë e kundërshtimeve vijnë si rezultat i rezervimeve të bëra ndaj nenit66 të KV, të cilat synojnë që të përjashtojnë efektin rezervave mes shtetit rezerues dheshtetit kundërshtues. Megjithatë ka edhe kunëdërshtime si ato të Mbretërisë së Bashkuartë cilat marrin masa drastike duke parashikuar moshyrjen në fuqi të traktatit mes saj dheSirisë e Tunizisë për shkak të rezervave që ato kishin bërë “Mbretëria e Bashkuar nukpranon se interpretimi i nenit 52 i paraqitur nga Qeveria e Sirisë pasqyron saktëkonkluzionet e arritura në Konferencën e Vjenës mbi subjektin e shtrëngimit; Konferencamerret me këtë çështje duke miratuar një Deklaratë mbi këtë temë që është pjesë e AktitFinal; Mbretëria e Bashkuar kundërshton rezervimin e bërë nga Qeveria e Sirisë në lidhjeme aneksin e Konventës dhe nuk pranon hyrjen në fuqi të Konventës, si midis Mbretërisësë Bashkuar dhe Sirisë;” dhe po kështu "... Mbretëria e Bashkuar kundërshton rezerviminhyrë nga Qeveria e Tunizisë në lidhje me nenin 66 (a) të Konventës dhe nuk pranonhyrjen në fuqi të Konventës, si midis Mbretërisë së Bashkuar dhe Tunizisë."348 Efektet ekëtyre kunëdrshtimeve u tërhoqën disa kohë më vonë.349

Në konventë nuk mungojnë as reagimet apo kundërshtimet e bëra ndaj deklarataveinetrpretuese të thjeshta apo kushtëzuese që shtetet kanë bërë për dispozitat e saj. KështuJaponia është shprehur se “Qeveria e Japonisë nuk pranon interpretimin e nenit 52 tëparaqitur nga Qeveria e Republikës Arabe të Sirisë, pasi interpretimi nuk pasqyron nëmënyrë korrekte konkluzionet e arritura në Konferencën e Vjenës mbi temën eshtrëngimit", ndërsa Mbretëria e Bashkuar është shprehur për deklaratën e Finlandës"Qeveria e Mbretërisë së Bashkuar të Britanisë së Madhe dhe Irlandës së Veriut vëren seinstrumenti i ratifikimit të Qeverisë së Finlandës, i cili ishte depozituar pranë Sekretarit tëPërgjithshëm më 19 gusht 1977, përmban një deklaratë në lidhje me paragrafin 2 të nenit7 të Konventës. Qeveria e Mbretërisë së Bashkuar dëshiron të informojmë Sekretarin ePërgjithshëm se ajo nuk e konsideron këtë deklaratë në asnjë mënyrë sikur ndikon nëinterpretimin ose zbatimin e nenit 7.”

347 “Republika e Kilit formulon një kundërshtim ndaj rezervave, të cilat janë bërë ose mund të bëhen në tëardhmen në lidhje me nenin 62, paragrafi 2, të Konventës.”348 Mbreteria e Bashkuar ka bërë kundërshtime edhe lidhru me rezervimet e Guatemales dhe BashkimitSovjetik, Algjerisë, Kubes, finlades e Vietnamit349 Joe Verhoeven, Fq. 200

103

3.14 Praktika e rezervave e ndjekur nga shteti shqiptar

Shqipëria është një shtet i cili është anëtarësuar në Organizatën e Kombeve tëBashkuara që në dhjetor të vitit 1955 dhe gjatë kësaj kohe ka nënshkruar dhe ratifikuar njëpjese të mirë të traktateve e konventave të hartuara nga kjo organizatë, ndonëse në njëpjesë të tyre ishte bërë pjesë kohë përpara anëtarësimit në të. Aktualisht Shqipëria ështëpjesë e mbi 832 traktateve, nga të cilat 160 konventa të Organizatës së Kombeve tëBashkuara dhe sigurisht që në një pjesë të tyre ka bërë edhe rezerva ose deklarata tëndryshme.

Në Ligjin PLTMN nuk sqarohet si mund të bëhen rezervat apo se cili është organiqë i propozon ato. Mendojmë se rezervat mund të propozohen në relacionin që zakonishtshoqëron projektligjin për ratifikimin e traktatit. Propozimet mund të bëhen si ngaMinistria e Punëve të Jashtme edhe nga Ministritë e linjës në mendimet që japin nërelacionin shoqërues që i drejtojnë Këshillit të Ministrave ose nga vetë ky i fundit.Rezerva gjithashtu mund të propozohen të bëhen edhe gjatë miratimit të projektligjit përratifikimin e traktatit. Më pas rezervat përfshihen në tekstin e instrumentit të ratifikimit siështë përcaktuar edhe në nenin 19 “Në instrumentet e ratifikimit ose të aderimitpërfshihen edhe rezervat ose deklaratat qe bëhen eventualisht për nene të caktuara.”

Në vitin 1957 Shqipëria është bërë pjesë e Konventës Mbi Privilegjet dheImunitetet e Organizatës së Kombeve ët Bashkuara, në të cilën bëri edhe rezervë përnenin 30, i cili parashikonte juridiksionin e GJND në të gjitha rastet e mosmarrëveshjevetë palëve lidhur me këtë konventë dhe detyrueshmërinë e vendimit të GJND në këtë rast.Në këtë rezervë refuzohet juridiksioni i detyrueshëm të kësaj gjykate, duke kërkuar në çdorast pëlqimin e vendit tonë, përpara se çështja të shqyrtohej prej saj.

Në Instrumentin e Aderimit350 të datës 7.01.1957 shprehet se “RepublikaPopullore e Shqipërisë nuk konsiderohet e lidhur me dispozitat e seksionit 30 qëparashikojnë se çdo kontestim që ka të bëjë me interpretimin ose zbatimin e kësajkonvente do t’i paraqitet Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë, mendimi i të cilës do tëpranohet, si vendimtar nga palët; për sa u takon kompetencave të Gjykatës për çështjet emosmarrëveshjeve lidhur me interpretimin ose zbatimin e Konventës, Republika eShqipërisë do të vazhdojë t’i përmbahet qëndrimit siç ka bërë deri më sot, se për çdo rasttë veçantë është i nevojshëm pëlqimi i të gjitha palëve në mosmarrëveshje që GjykataNdërkombëtare e Drejtësisë të shqyrtojë këtë mosmarrëveshje dhe të marrë vendiminpërkatës.”

Sipas Mbretërisë së Bashkuar, në një njoftim drejtuar Sekretarit të Përgjithshëm tëOKB, ajo nuk mund ta pranonte një rezervë të tillë, sepse sipas saj kjo nuk ishte nëkategorinë e rezervave që palët kanë të drejtë të bëjnë.

Të njëjtën rezervë mbi juridiksionin e GJND, Shqipëria e ka bërë edhe nëKonventën mbi Ndalimin dhe Dënimin e krimit të Genocidit, ndërsa ka shtuar edhe njërezervë për nenin 12351 sipas të cilës “Republika Popullore e Shqipërisë deklaron se nuk ipranon dispozitat e nenet XII- të të konventës dhe mendon se të gjitha klauzolat e kësajkonvente duhet të zbatohen edhe për territoret joautonome, duke përfshirë edhe territoretnën kujdestari”. Mendohet se një rezervë e tillë është bërë me qëllim që shtetet kujdestare

350 Dekreti i Presidiumit të Kuvendit Popullor, Nr.2396, datë 7.1.1957, Gazeta zyrtare Nr.2, dt. 10.2.1957351 Gazeta Zyrtare e Republikës Popullore të Shqipërisë, Indeks i vitit 1954, gazeta Nr 17/1954

104

të jenë të detyruara të zbatojnë konventën edhe në territoret e vendosura nën kujdestari,në të cilat krimet e gjenocidit ishin më prezente.”352

Rezervë për juridiksionin e GJND gjejmë gjithashtu edhe në Konventën “Mbishtetësinë e gruas së martuar”353.

Shqipëria ka bërë rezervë gjithashtu edhe në nenin 10354 të Konventës “Mbipërmirësimin e gjendjes së të plagosurve dhe të sëmurëve të forcave të armatosuratokësore në luftë”, sipas të cilës Republika Popullore e Shqipërisë nuk do të njohë si tërregullt kërkesën e bërë nga një fuqi mbajtëse të drejtuar një organi humanitar ose ngashteti neutral për të zëvendësuar fuqinë mbrojtëse, veçse me pëlqimin e fuqisë së cilës ipërkasin si shtetas personat e mbrojtur.355

Të njëjtën rezervë ka bërë edhe në Konventën “Mbi përmirësimin e gjendjes së tëplagosurve, të sëmurëve dhe të lundërthyerve të forcave të armatosura detare”356, ndërsanë Konventën e Gjenevës “Mbi trajtimin e robërve të Luftës” përveç rezervës sësipërpërmendur, ka bërë rezervë edhe për nenin 12 dhe 85. Në Dekretin e Presidiumitshprehet se “për sa i përket nenit 12 Republika Popullore e Shqipërisë konsideron se nërastin kur robërit e luftës, fuqia mbajtëse ia transferon një fuqie tjetër, përgjegjësia ezbatimit të konventës për këta robër luftë do vazhdojë të bjerë mbi fuqinë që i ka kapurata357.

Ndërsa për nenin 85 në dekret shprehet se “Republika Popullore e Shqipërisëkonsideron se personat e dënuar konform legjislacionit të fuqisë mbajtëse, sipasprincipeve të procesit të Nurembergut për krime lufte dhe krime kundrejt njerëzimit, do tëpësojë po atë regjim që pësojnë personat e dënuar në vendin në fjalë. Si rrjedhim,Shqipëria nuk ka lidhje me nenin 85 për sa i përket kategorisë së personave të përmendurnë këtë rezervë”358

352 Dh. Samsuri, sipërcit.353 Shqipëria ka bërë rezervë në nenet 7, 9 të konventës mbi të drejtat politike të gruas. Aderoi me 9.12.1954dhe hyri në fuqi 12.5. 1955. Botuar në volumin 193 të OKB-së,faqe 135, dhe gazetën zyrtare nr.17, datë30.12.1954.354 Sipas këtij neni “Kur të plagosurit dhe të sëmurët, ose personeli mjekësor dhe klerikët nuk përfitojnë osepushojë së përfituari, pa marrë parasysh se për çfarë arsye, nga aktivitetet e një fuqie Mbrojtjëse ose i njëorganizate të parashikuar në paragrafin e parë mësipërm, fuqia ndalues duhet të kërkojë një shtet neutral,ose një organizatë e tillë, për të ndërmarrë funksionet e parashikuara sipas kësaj Konvente nga një fuqiMbrojtëse e caktuar nga palët në një konflikt. Në qoftë se mbrojtja nuk mund të organizohet në përputhjeme rrethanat, fuqia ndaluese duhet të kërkojë ose të pranojë, në përputhje me dispozitat e këtij neni, oferta eshërbimeve të një organizate humanitare, të tilla si Komiteti Ndërkombëtar i Kryqit të Kuq, për të marrëpërsipër funksionet humanitare kryera nga fuqia Mbrojtësse nën kompetencat në bazë të kësaj Konvente.Çdo Fuqi neutrale, ose ndonjë organizatë e ftuar nga Fuqia në fjalë ose duke ofruar veten për këto qëllime,do të kërkohet të veprojë me një ndjenjë të përgjegjësisë ndaj palëve në konflikt, në të cilin personat embrojtur nga kjo Konventë varen dhe do të kërkohet të japin garanci të mjaftueshme se është në gjendje tëndërmarrë funksionet e duhura dhe që të kryejë ato në mënyrë të paanshme. Asnjë derogim nuk lejohet ngadispozitat e mësipërme të bëhet me marrëveshje të veçanta ndërmjet Fuqive të cilat janë kufizuar, edhepërkohësisht, në lirinë e tij për të negociuar me Fuqinë tjetër apo aleatëve të saj për shkak të ngjarjeveushtarake, më veçanërisht kur i gjithë, ose një pjesë e konsiderueshme, e territorit të fuqisë në fjalë është ezënë. Sa herë që, në këtë Konventë, përmendet është bërë nga një fuqi Mbrojtja, përmendja e tillë vlen edhepër të zëvendësuar organizatave në kuptimin e këtij neni.355 Dekreti i Presidiumit të Kuvendit Popullor, Nr.2426, datë 1.4.1957, Gazeta zyrtare Nr.6/1957356 Dekreti i Presidiumit të Kuvendit Popullor, Nr.2427, datë 1.4.1957, Gazeta zyrtare Nr.6/1957357 Dekreti i Presidiumit të Kuvendit Popullor, Nr.2428, datë 1.4.1957, Gazeta zyrtare Nr.6/1957358Dekreti i Presidiumit të Kuvendit Popullor, Nr.2428, datë 1.4.1957, Gazeta zyrtare Nr.6/1957

105

Shqipëria ka bërë deklaratë dhe rezervë në nenin 22 të konventës “Mbi ndalimin eshitjes së njerëzve dhe shfrytëzimin e prostitucionit të të tjerëve”. Aderoi në 10.3.1958dhe hyri në fuqi më 6.11.1958. Botuar në fq 271 të volumit nr 96 të OKB-së dhe nëgazetën zyrtare nr.3, dt 15.4.1958. Instrumenti i aderimit të Shqipërisë në këtë konventë,bërë nga Presidiumi i Kuvendit Popullor të Republikës Popullore të Shqipërisë u shoqëruamë një deklaratë dhe një rezervë. Në deklaratë shprehej se “në sajë të konditave tëkrijuara nga regjimi i demokracisë popullore në Republikën Popullore të Shqipërisë,krimet e parashikuara në këtë konventë nuk gjejnë asnjë terren të favorshëm përzhvillimin e tyre mbasi konditat sociale që shkaktojnë lindjen e këtyre krimeve janëeliminuar.”

Megjithatë, duke marrë parasysh rëndësinë e ndërkombëtare që ka kjo konventëpër ndjekjen e këtyre krimeve, Republika Popullore e Shqipërisë vendosi të aderojë nëkonventën “Mbi ndjekjen dhe zhdukjen e shitjes së njerëzve dhe të shfrytëzimit tëprostitucionit të të tjerëve, adoptuar në sesionin e katërt të Asamblesë së Përgjithshme tëOrganizatës së Kombeve të Bashkuara më 2 dhjetor 1949”. Në këtë deklaratë duken qartëidetë komuniste dhe utopike për krijimin e një shteti dhe shoqërie model në të cilinfenomenet negative ishin zhdukur. Ndërsa në rezervën e paraqitur në këtë instrumentaderimi i referohet refuzimit të juridiksionit të detyrueshëm të GJND.

Në këtë konventë Republika Popullore e Shqipërisë ka bërë rezervë për nenin 7pasi nuk është dakord me frazën e fundit të këtij neni i cili parashikonte “në qoftë se nëkohën e nënshkrimit, të ratifikimit ose të aderimit, një shtet formulon rezervë për një nganenet e kësaj konvente, Sekretari i përgjithshëm do t’i njoftojë tekstin e rezervës të gjithashteteve që janë ose që mund të bien palë në këtë Konventë. Çdo shtet që nuk pranonrezervën në fjalë mundet, brenda nëntëdhjetë ditëve nga data e këtij komunikimi (ose nëdatën në të cilën ai bëhet palë në konventë), t’i njoftojë Sekretarit të Përgjithshëm se nukpranon rezervën. Në këtë rast konventa nuk hyn në fuqi midis këtij shteti dhe shtetit qëformulon rezervën.”

Në këtë rast Shqipëria pretendonte se pasojat juridike të një rezerve bëjnë qëkonventa të jetë në fuqi midis shtetit që e ka formuluar këtë rezervë dhe gjithë shteteve tëtjera palë në Konventë, duke përjashtuar vetëm atë pjesë të konventës të cilës i referohetrezerva. Po në këtë Konventë Shqipëria ka bërë rezervë edhe për nenin 9, sipas të cilitmosmarrëveshjet midis palëve kontraktuese në lidhje me interpretimin dhe zbatimin ekësaj konvente, mbi kërkesën e njërës nga palët në mosmarrëveshje, i parashtrohen përzgjidhje Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë. Shteti shqiptar deklaron në këtë rezervë separaqitja e një mosmarrëveshje në Gjykatën Ndërkombëtare të Drejtësisë kërkon në çdorast pëlqimin e shprehur të të gjitha palëve që të mund të vendoset mbi zgjidhjen e saj.359

Në Konventën “Mbi detin e Hapur” Shqipëria360 deklaroi se nuk ishte dakord mepërkufizimin që kjo konventë i bënte konceptit të piraterisë, sepse në këtë mënyrë nuk ishërbente sigurisë dhe lirisë së lundrimit në det të hapur. Ndërsa për nenin 9 bëri njërezervë, sipas të cilës “Qeveria e Republikës Popullore të Shqipërisë gjykon se, në bazë tëparimeve të mirënjohura të së drejtës ndërkombëtare, të gjitha anijet e Qeverisë nëpronësi ose operuar nga një shtet, pa përjashtim, pavarësisht nga qëllimi për të cilin janëpërdorur, janë subjekt i juridiksionit vetëm i shtetit nën flamurin e të cilit ata lundrojnë.”

359 Gazeta zyrtare e Republikës Popullore të Shqipërisë, Indeks ivitit 1954, Nr16/1954, Dekreti Nr.1961,datë 9.11.1954 I Presidiumit të Kuvendit Popullor të Republikës Popullore të Shqipërisë.360 Aderoi në dt 18.5.1964 dhe hyri në fuqi më dt 7.12.1964

106

Deklarata: “Qeveria e Republikës Popullore të Shqipërisë deklaron se përkufizimi ipiraterisë siç jepet në Konventë nuk është në përputhje me këtë ligj ndërkombëtar dhe nuki shërben për të siguruar lirinë e lundrimit në det të hapur.”

Rezervat e bëra nga Shqipëria nuk i atribuohen vetëm traktateve të hartuara ngaOKB, pasi siç dihet ajo tashmë është pjesë edhe e shumë organizatave të tjera me karakterrajonal si Këshilli i Europës dhe Organizata e Atlantikut të Veriut. Kështu në kuadër tëanëtarësisë në Këshillin e Europës, Shqipëria është pjesë e 87 traktateve e protokolleve tëtyre, 25 prej të cilave i ka ratifikuar me rezerva e deklarata.361

Gjatë gjendjes së jashtëzakonshme të shpallur si rezultat i situatës së trazirave tëvitit 1997, Shqipëria njoftoi Sekretarin e përgjithshëm të KE lidhur me derogime nga tëdrejtat e siguruara nga Konventa Europiane e të Drejtave të Njeriut në përputhje me nenin15362 si rezultat i miratimit të ligjit për gjendjen e jashtëzakonshme në RSH.

Më pas me një Notë Verbale, në 26 korrik 1997, Ministria e Jashtme njoftontërheqjen e derogimeve si rezultat i heqjes së gjendjes së jashtëzakonshme “Ministria ePunëve të Jashtme e Republikës së Shqipërisë...........duke iu referuar përmbajtjes së nenit15.3 të Konventës për Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut dhe Lirive Themelore, ka nderinta informojë se Kuvendi Popullor i Republikës së Shqipërisë, kur miratoi Ligjin Nr. 8225të 24 korrikut 1997 "Për heqjen e gjendjes së jashtëzakonshme publike në Republikën eShqipërisë", vendosi për t'i dhënë fund gjendjes së jashtëzakonshme publike në të gjithëterritorin e vendit. Që nga kjo datë, të gjitha masat e marra në zbatim të gjendjes sëjashtëzakonshme publike kanë pushuar së pasuri efekt.”363

Në Konventën Europiane të Ekstradimeve, në instrumentin e ratifikimit tëdepozituar në 19 maj 1998, Shqipëria bëri 5 deklarata, në të cilat deklaronte që në shtetintonë ekstradimi nuk kishte kufi minimal për afatin e burgimit364, se konsideron shtetas tësaj për efekt të kësaj konvente edhe ato që janë me dyshtetësi por që kanë së paku njërënshqiptare365, për rastet kur nuk ekstradon shtetas shqiptar,366 për personat të cilët vuajnë

361http://www.coe.int/en/web/conventions/search-on-reservations-and-declarations/-/conventions/declarations/search/state362 Neni 15, Derogimi në kohë të jashtëzakonshme “1. Në kohë lufte ose emergjence tjetër publike qëkërcënojnë jetën e kombit, çdo Palë e Lartë Kontraktuese mund të marrë masat e derogimi nga detyrimetsipas kësaj Konvente në masën që kërkohet rigorozisht nga nevojat e situatës, me kusht që këto masa të mosjenë të papajtueshme me detyrimet e tjera sipas të drejtës ndërkombëtare. 2. Asnjë derogim nuk lejohet nganeni 2, me përjashtim të Vdekjeve që rezultojnë nga aktet e ligjshme të luftës ose nga nenet 3, 4 (paragrafi1) dhe 7 do të bëhet në bazë të kësaj dispozite. 3. Çdo Palë e Lartë Kontraktuese, që ushtron këtë të drejtë tëshmangieje mban Sekretarin e Përgjithshëm të Këshillit të Evropës plotësisht të informuar për masat emarra dhe arsyet për këtë. Ajo duhet të informojë Sekretarin e Përgjithshëm e Këshillit të Evropës kur këtomasa kanë pushuar së vepruari dhe dispozitat e Konventës vihen sërish në ekzekutim plotësisht”.363 http://www.coe.int/en/web/conventions/home364 “Lidhur me paragrafin 1 të nenit 2 të Konventës, pala shqiptare nuk ka kufizime minimale për afatin eburgimit për efekt të ekstradimit. Pala shqiptare e konsideron këtë deklaratë si të vlefshme vetëm në kushtete reciprocitetit.”365 “Lidhur me paragrafin 1, nën-paragrafin b, të nenit 6, Partia shqiptare përfshin në termin "shtetasve", tëpersonave me kombësi të dyfishtë, në rast se secila prej tyre është shqiptar. Kjo deklaratë është e vlefshmevetëm në kushtet e reciprocitetit.”366“ Lidhur me paragrafin 1, nën-paragrafi a, të nenit 6, pala shqiptare refuzon ekstradimin e shtetasve tësaj, përveç kur parashikohet ndryshe në marrëveshjet ndërkombëtare në të cilat Shqipëria është palëkontraktuese”

107

dënimin ndërkohë që bëhet kërkesa e ekstradimit367, dhe për rastet kur nuk nevojitetnjoftimi paraprak.368

Po në këtë Konventë Shqipëria ka bërë dhe 2 rezerva për nenet 1 dhe 12 të saj“Lidhur me paragrafin 1 të nenit 7, Pala Shqiptare nuk lejon ekstradimin e personave qëkanë kryer vepra penale ose në territorin shqiptar ose jashtë tij, kur vepra ka prekurinteresat e shtetit ose të shtetasve, përveç nëse për këtë është rënë dakord ndryshe mepalën e interesuar.” dhe “Lidhur me paragrafin 2 të nenit 12, Pala shqiptare paraqetrezervën se kërkesa për ekstradim duhet të shoqërohet gjithmonë nga teksti origjinal osekopje e vërtetuar e ligjit të aplikuar.”

Në instrumentin e ratifikimit të Konventës Evropiane për Ndihmën e ndërsjellë nëçështjet Penale, të dorëzuar në 4 prill 2000, Shqipëria ka bërë rezervë për nenin 5“Ekzekutimi i letërporosive për kërkim ose konfiskimin e pasurisë, do të varet nga kushtete përcaktuara në nenin 5, paragrafi 1, shkronjat “a” dhe “c””, si edhe 3 deklarata.Deklaratë ka bërë edhe në Konventën Europiane për Informimin mbi Ligjin e Jashtëm.369

Rezervë është bërë në Konventën Evropiane për Vlefshmërinë Ndërkombëtare tëVendimeve Penale konkretisht në nenin 61 “Në përputhje me nenin 61, paragrafi 1, tëKonventës, Republika e Shqipërisë rezervon të drejtën: a) të refuzojë ekzekutimin nësekonsideron se dënimi lidhet me një vepër fiskale apo fetare (Shtojca I, a); b) të refuzojëekzekutimin e një sanksioni për një vepër që sipas ligjit të Republikës së Shqipërisë, mundtë ketë qenë trajtuar vetëm nga një autoritet administrativ (Shtojca I, b); c) të refuzojëekzekutimin e një gjykimi penal europian, të cilin autoritetet e shtetit kërkues e kanëdhënë në një datë kur, sipas ligjit të tij, procedura penale në lidhje me veprën penale tëdënuar nga gjykimi do të ishte përjashtuar me kalimin e kohës (Shtojca I, c); d) tërefuzojë zbatimin e dispozitave të nenit 8 kur ky shtet ka një kompetencë origjinale dhe tënjohin në këto raste vetëm ekuivalencën e akteve të ndërprerjes ose kufizimin kohor tëshpenzimeve të cilat janë realizuar në shtetin kërkues (Shtojca I, E)”.

Ndërsa ka deklaruar se “Në përputhje me nenin 19, paragrafi 2, të Konventës,Republika e Shqipërisë rezervon të drejtën të kërkojë që kërkesat dhe dokumentetmbështetëse të shoqërohen nga një përkthim në gjuhën shqipe.”

Rezerva të tjera mund të përmendim në Konventën Europiane për Kompensimin eViktimave të Krimeve të Dhunshme dhe në Konventën Mbi Ndihmën e NdërsjellëAdministrative në çështjet Tatimore, instrumentet e të cilave janë dorëzuar përkatësisht nëvitet 2004 dhe 2003 dhe janë shoqëruar edhe me deklarata. Po kështu me deklarata janëshoqëruar edhe 18 Konventa të tjera ndër të cilat përmendim Kartën Sociale Europiane,Konventën për Ushtrimin e të Drejtave të Fëmijës, etj.

367 “Lidhur me paragrafin 2 të nenit 19, Pala shqiptare deklaron se kur një person që është kërkuar për t'udorëzuar, është duke vuajtur një dënim për një vepër tjetër, ai ose ajo, në rast të ekstradimit, do të lejohenpër të kryer dënimin e plotë në vendin kërkues. Kjo deklaratë është e vlefshme vetëm në kushtet ereciprocitetit.”368 “Lidhur me paragrafin 4, nënparagrafi a, të nenit 21, Pala shqiptare deklaron se njoftimi paraprak nukështë i nevojshëm në rastet e tranzitit ajror që nuk planifikojnë një ulje në territorin shqiptar.”369 “Në përputhje me nenin 2 të Konventës, autoriteti kompetent në Shqipëri është: Drejtoria e traktatevendërkombëtare, dhe marrëdhëniet juridiksionale në Ministrinë e Drejtësisë”

108

Instituti i rezervave është një institut i cili është krijuar për të mundësuar zgjerimine palëve në një traktat dhe për të siguruar përshtatjen e normave të vendosura në traktateme legjislacionet dhe sistemet normative kombëtare.

Regjimi i rezervave i parashikuar nga konventa e Vjenës, disiplinon dhe rregullonmarrëdhëniet midis shteteve rezervuese, por mbetet i paqartë në përcaktueshmërinë erezervave të palejuara dhe në testin e përputhshmërisë së rezervave me objektin dheqëllimin e traktatit.

Gjithashtu mund të themi se mungojnë parashikimet për sistemin e rezervave nëtraktate që paraqesin karakteristika të veçanta, duke lënë të hapur mundësinë e bërjes sërezervave të cilat mund të jenë të palejuara nga Konventa.

109

Kapitulli IV

Kohëzgjatja, ndryshimi dhe përfundimi i traktatit ndërkombëtar

4.1. Kohëzgjatja e traktatit

Kohëzgjatja e një traktati ndërkombëtar nënkupton se në cilën periudhë kohore tëdrejtat dhe detyrimet e krijuara nga ky traktat do të kenë fuqi juridike dhe do të zbatohennga palët në të. Puto në librin e tij,370 e trajton kohëzgjatjen edhe si afati i një traktatindërkombëtar dhe bën një ndarje në traktate pa afat, me afat të pacaktuar dhe me afat tëcaktuar. Ndonëse në fakt, vetë shprehja “afat” nënkupton një periudhë të caktuar kohoredhe nuk është shumë e përshtatshme për sa i përket kategorisë së traktateve të cilat nuk ekanë të përcaktuar kohëzgjatjen e tyre, termi “kohëzgjatje” na përshtatet më shumë edheme konventën, ndërsa ndarja në tre kategoritë e mësipërme nga ana doktrinore është epërshtatshme.

Një pjesë e mirë e traktateve zakonisht lidhen për një kohëzgjatje të pacaktuar,veçanërisht ato që themelojnë organizata ose bashkime për një qëllim të caktuar.Megjithatë nuk ka një ndarje të mirëfilltë në këtë drejtim (pra sa i takon objektit qërregullon traktati apo përmbajtjes së tij), nëse shikojmë Kartën e OKB nuk gjejmë ndonjëdispozitë të veçantë sa i takon afatit, ndërsa traktatet që themeluan komunitetet europianeishin krijuar për një periudhë 50 vjeçare. Pra, pavarësisht se krijonin organizata ato kishinnjë kohëzgjatje të caktuar.

Sa i përket kësaj kategorie traktatesh mund të dallojmë traktatet me kohëzgjatje tëpacaktuar të cilat nuk kanë të parashikuar klauzola të mbarimit, traktate me kohëzgjatje tëpacaktuar të cilat kanë të parashikuar në përmbajtjen e tyre një klauzolë apo formulë tëmënyrës së si mund të mbarojnë si edhe traktate me kohëzgjatje të pacaktuar të cilat kanëtë parashikuar një klauzolë mbarimi por të kushtëzuar nga përmbushja e disa kushteve ngaana e shtetit që tërhiqet.371

Traktatet me kohëzgjatje të caktuar, pra që e kanë të parashikuar në përmbajtjen etyre periudhën kohore gjatë së cilës do të funksionojnë mund të kategorizohen gjithashtunë traktate me kohëzgjatje të caktuar pa të drejtë rinovimi dhe traktate me kohëzgjatje tëcaktuar me të drejtë rinovimi, pra që kanë një klauzolë që mund të shtyjë afatin e tyre.Traktate të tilla mund të përmbajnë parashikime si: nëse asnjë nga palët në një periudhëkohore përpara mbarimit të afatit nuk shpreh dëshirën për ta përfunduar traktatin, atëherëai zgjatet edhe një herë për të njëjtin afat.

Pra, nga kjo kuptojmë që edhe traktatet e lidhura me një afat të caktuar kanëmundësi të rinovohen ose t’i zgjatet afati kur të gjitha palët në këtë traktat janë dakord përnjë gjë të tillë. Këtë mund ta bëjnë qoftë duke nënshkruar një marrëveshje të re që nëdispozitat e saj përmban vetëm zgjatjen e afatit, qoftë sipas mënyrave të parashikuara ngavetë traktati.372

370 A.Puto, E drejta ndërkombëtare publike, sipërcit. q.381371 A.Aust, Modern treaty law and practice, fq.278372 A. Puto, e drejta ndërkombëtare publike, fq. 381

110

Traktatet me afat të pacaktuar janë të një lloji të veçantë373, pasi nuk ndeshenshpesh në praktikë, janë traktate që nuk janë të përhershme, pra lidhen përkohësisht për tërregulluar ose për të funksionuar gjatë një situate të caktuar dhe përfundojnë kur kjosituatë shuhet ose pushon së ekzistuari. Problemi është që kjo kohëzgjatje nuk dihet, p.sh,një traktat i cili lidhet për kohën e luftës, dihet që ajo do të përfundojë, por nuk dihet mesaktësi se kur.374

4.2 Amendimi dhe modifikimi i traktatit

Amendimi i traktateve është një element i rëndësishëm për jetëgjatësinë e njëtraktati, pasi shpeshherë rrethanat ndryshojnë dhe shoqëria evoluon dhe bashkë me to herëpas here kanë nevojë për amendime edhe parashikimet e traktateve, për t’iu përshtaturndryshimeve. Në fakt parashikimi i mundësisë për amendime në një traktat duhet trajtuarme vëmendje të veçantë gjatë zhvillimit të bisedimeve dhe adoptimit të tekstit të traktatit,pasi në të ardhmen kjo mund të krijojë një ngërç të vërtetë në zbatimin e tij.

Zakonisht traktatet dypalëshe nuk janë shumë të vështira për t’u amenduar, pasiedhe në rastet kur palët nuk kanë vënë parashikime për amendime në tekstin e traktatit,mund të bien dakord më pas për këtë çështje. Sigurisht që një klauzolë amenduese nëtekstin e traktatit është një lehtësi më shumë pasi aty përcaktohen dhe mjetet e procedurae amendimit që do të përdoren, megjithatë në mungesë të një parashikimi të tillë, palët nëtraktatet dypalëshe përdorin kryesisht shkëmbimin e notave.

Ndonëse nuk ka një parashikim të saktë për mjetet që përdoren dhe nëse këtoduhet të jenë në formën e shkruar, këto lihen në vullnetin e palëve, por në përgjithësipreferohet forma e shkruar. Në disa raste edhe kur traktati dypalësh ka një klauzolëamendimi, palët vendosin të përdorin mjete e procedura të tjera për ta realizuar këtë gjë.375

Neni 39 i Konventës së Vjenës parashikon se “Një traktat mund të amendohet meanë të marrëveshjes ndërmjet palëve. Rregullat janë të vendosura në Pjesën II për njëmarrëveshje të tillë përveç rasteve kur traktati mund të parashikojë ndryshe”. Pra, në çdomoment palët mund të vendosin të ndryshojnë një apo disa dispozita të traktatit në mënyrëqë t’i përshtaten interesave të tyre.

Nga interpretimi i këtij neni kuptojmë se kërkohet një marrëveshje e re për tëamenduar një traktat ekzistues dhe kjo rrjedh nga parimi pacta sunt servanda, pra qëtraktatet duhen zbatuar gjatë gjithë kohëzgjatjes së tyre376 dhe kjo marrëveshje nuk mundtë ketë fuqi prapavepruese por do t’i japi efektet për të ardhmen mes palëve377. Kjomarrëveshje mund të marri emërtime të ndryshme në varësi të vullnetit të palëve, porzakonisht në traktatet shumëpalëshe përdoren Protokollet.

Gjithashtu nuk shpjegohet nga ky nen ndonjë hollësi apo detaj për kohën apomënyrën se si duhet të bëhet marrëveshja, çka do të thotë se në çdo moment që palëtmund ta shohin të arsyeshme mund të bien dakord për amendimin e traktatit dhe kjo

373 Po aty374 Po aty375 A.Aust, Modern treaty law and practice, fq. 265376 Commentary of Vienna convention on the law of tretaies 1969, fq512377 Po aty

111

marrëveshje mund të bëhet me të gjitha mënyrat e mundshme, pra si me gojë, me shkrimapo në disa raste edhe me heshtje.

Mirëpo, fjalia e dytë e këtij neni udhëzon përdorimin e rregullave të vendosura nëpjesën e dytë të Konventës, të cilat janë rregullat për lidhjen e një traktati ndërkombëtarqë kërkon formën e shkruar, duke përjashtuar marrëveshjen verbale apo të heshtur,ndonëse janë forma të cilat nuk i ndalon shprehimisht.378 Gjithsesi nga sa diskutuam, ngaky nen kuptojmë se mund të jemi përpara dy mundësive ose situatave : 1) traktati nukpërcakton ndonjë mjet të veçantë apo ndonjë procedurë nëpërmjet të cilës të realizohetamendimi dhe 2) vetë traktati në mënyrë të qartë parashikon mundësinë e amendimit.

Nga ana tjetër ky nen nuk mund të shikohet si i ndarë nga parashikimet e tjera tëKonventës së Vjenës për sa i përket amendimit, e konkretisht nga neni 40 që përcaktonrregullat e amendimit të traktateve shumëpalëshe në të dyja situatat e mësipërme. Dikuramendimi i traktateve shumëpalëshe kërkonte unanimitetin e të gjitha palëve që ishinpjesë në traktat dhe shpesh një kompromis i tillë kaq i gjerë ishte shumë i vështirë për tuarritur.

Mund të përmendim rastin e traktateve themeluese të Bashkimit Europian tëlidhura që në vitet 1951-1957, të cilat njohën amendimin e parë në vitin 1987 me AktinUnik Europian. Në fakt ngrehina evropiane vazhdon ta ruajë rregullin e unanimitetit endesot, megjithëse janë nënshkruar tashmë disa marrëveshje që kanë amenduar traktatetthemeluese, por jo çdo rast ka qenë i suksesshëm (mund të kujtojmë këtu rastin e ProjektKushtetutës Europiane). Sa i përket traktateve të BE, ato bëjnë pjesë në atë kategori që eka të parashikuar mundësinë e amendimit ose të rishikimit.

Konkretisht është neni 48 ai që në mënyrë të shprehur ka përcaktuar se traktatetmund të rishikohen dhe procedurën që ndihet në këto raste. Traktati i Lisbonës ka sjellëdisa ndryshime në drejtim të amendimit të traktateve themelore dhe në këtë aspekt ështëquajtur shpesh edhe si traktat që “amendon amendimin”379 pasi vetë ky traktat është njëmarrëveshje që amendon traktatet themelore dhe nga ana tjetër amendon pikërisht neninpër amendimin. Në nenin 48 të traktatit parashikohet se amendimi mund të kalojë nëpërdy procedura : procedura e zakonshme dhe procedura e thjeshtuar.

Sigurisht që procedura e zakonshme nuk do të thotë që është ajo që përdoret mëshpesh380 përkundrazi, ajo do të përdoret në ato raste kur nuk mund të përdoret procedurae thjeshtuar, por procedura e zakonshme i ngjan më tepër procedurës së mëparshme tëamendimit381.

Konkretisht neni 48 parashikon se “1. Traktateve mund t‘u bëhen shtesa dhendryshime në përputhje me procedurën e zakonshme të rishikimit. Atyre mund t‘u bëhenshtesa dhe ndryshime edhe në përputhje me procedurat e thjeshtuara të rishikimit.Procedura e zakonshme e rishikimit: 2. Qeveria e një Shteti Anëtar, Parlamenti Europianose Komisioni mund t’i paraqesë Këshillit propozime për shtesa dhe ndryshime nëTraktate. Ndër të tjera, këto propozime mund të shërbejnë për t’i rritur ose për t’izvogëluar kompetencat që i janë dhënë Bashkimit nga Traktatet. Këto propozime Këshilli

378 Po aty, fq.513379 Bruno Witte, The European treaty amendment for the creation of the financial stability mechanism,European Stability Policies, Swedish Institute for European Policies Studies, fq.3380 Po aty381 Në fakt në traktat e gjejmë me termin “rishikim”/revision, por duke qenë se rishikimi në aspektin e KVka kuptimin e një rishikimi të përgjithshëm të të gjitha dispozitave të traktatit, përdorim termin amendimpasi i përshtatet më tëpër këtij rregullimi që bën neni 48

112

ia paraqet Këshillit Europian ndërsa njoftohen edhe Parlamentet kombëtare. 3. NëseKëshilli Europian, pas konsultimit me Parlamentin Europian dhe Komisionin, miraton meshumicë të thjeshtë një vendim pro shqyrtimit të shtesave dhe ndryshimeve të propozuara,Presidenti i Këshillit Europian thërret një Konventë të përbërë nga përfaqësues tëParlamenteve kombëtare, Krerëve të Shteteve ose Qeverive të Shteteve Anëtare,Parlamentit Europian dhe Komisionit. Konsultohet edhe Banka Qendrore Europiane, nërast të ndryshimeve institucionale në fushën monetare. Konventa shqyrton propozimet përshtesat dhe ndryshimet dhe miraton me konsensus një rekomandim që i drejtohet njëkonference të përfaqësuesve të qeverive të Shteteve Anëtare, siç parashikohet nëparagrafin 4. Këshilli Europian mund të vendosë me shumicë të thjeshtë, pasi merrpëlqimin e Parlamentit Europian, për të mos thirrur një Konventë, nëse nuk e justifikonshkalla e ndryshimeve të propozuara. Në këtë rast, Këshilli Europian përcakton termat ereferencës për një konferencë të përfaqësuesve të qeverive të Shteteve Anëtare. 4.Presidenti i Këshillit mbledh një konferencë të përfaqësuesve të qeverive të ShteteveAnëtare me qëllim vendosjen, me marrëveshje të përbashkët, të ndryshimeve që i duhenbërë Traktateve. Ndryshimet hyjnë në fuqi pasi ratifikohen nga të gjitha Shtetet Anëtare,në përputhje me kërkesat kushtetuese respektive të tyre. 5. Nëse dy vjet pas nënshkrimit tënjë traktati ndryshues të Traktateve e kanë ratifikuar katër të pestat e Shteteve Anëtareose, nëse një apo më shumë Shtete Anëtare kanë pasur vështirësi lidhur me procesin eratifikimit, çështja i përcillet Këshillit Europian.” Të vetmet ndryshime që traktati iLisbonës sjell në procedurën e zakonshme në ndryshim nga ajo e mëparshmja janëpërfshirja e Parlamentit në subjektet me iniciativën për të rishikuar traktatin dhe fakti që epërfshin Konventën si një hallkë normale për rishikimin.

Ndërsa procedura e thjeshtëzuar e parashikuar në paragrafët 6 dhe 7 të traktatitpërdoret për qëllime të përcaktuara dhe konkretisht paragrafi 6 “6. Qeveria e çdo ShtetiAnëtar, Parlamenti Europian ose Komisioni mund t’i paraqesin Këshillit Europianpropozime për rishikimin e të gjithave ose një pjese të dispozitave të Pjesës së Tretë tëTraktatit për Funksionimin e Bashkimit Europian lidhur me politikat dhe veprimin ebrendshëm të Bashkimit. Këshilli Europian mund të miratojë një vendim me ndryshime nëtë gjitha ose një pjesë të dispozitave të Pjesës së Tretë të Traktatit për Funksionimin eBashkimit Europian. Këshilli Europian vepron unanimisht, pasi konsultohet meParlamentit Europian, Komisionin dhe me Bankën Qendrore Europiane, në rast tëndryshimeve institucionale në fushën monetare. Ky vendim nuk hyn në fuqi pa u miratuarmë parë nga Shtetet Anëtare, në përputhje me kërkesat kushtetuese përkatëse të tyre.Vendimi i përmendur në paragrafin e dytë nuk i rrit kompetencat që i janë dhënëBashkimit nga Traktatet.”, synon që të ndryshojë vetëm pjesën e tretë të TFBE, porgjithsesi fakti që vendimet për ndryshime të marra sipas këtij paragrafi nuk mund tëzgjerojnë kompetencat e Bashkimit pasi këto mund të bëhen vetëm sipas procedurës sëzakonshme dhe fakti që duhet të kalojë miratimin sipas procedurave kushtetuese tëvendeve anëtare të krijon idenë se nuk sjell ndonjë ndryshim të mirëfilltë në krahasim meprocedurën e zakonshme.382

Në paragrafin e 7 të nenit 48 të traktatit shohim se kemi një procedurë të re e cila ilejon Këshillit Europian që me unanimitet të autorizojë Këshillin që një pjesë vendimesh eaktesh që miratoheshin me unanimitet, t’i miratojë me shumicë të cilësuar : “Kur Traktati

382 Bruno Witte, The European treaty amendment for the creation of the financial stability mechanism,European Stability Policies, Swedish Institute for European Policies Studies, fq.5

113

për Funksionimin e Bashkimit Europian ose Titulli V i këtij Traktati parashikon qëKëshilli duhet të veprojë unanimisht në një fushë a rast të caktuar, Këshilli Europianmund të miratojë një vendim që e autorizon Këshillin të veprojë me shumicë të cilësuar nëfushën apo rastin në fjalë. Ky paragraf nuk zbatohet për vendimet me rrjedhoja ushtarakeose për vendimet në fushën e mbrojtjes. Kur Traktati për Funksionimin e BashkimitEuropian parashikon miratimin e akteve legjislative nga Këshilli në përputhje me njëprocedurë të posaçme legjislative, Këshilli Europian mund të miratojë një vendim qëlejon miratimin e akteve të tilla në përputhje me procedurën e zakonshme legjislative.Parlamentet kombëtare njoftohen për çdo nismë që merr Këshilli Europian në bazë tëparagrafit të parë ose të dytë. Nëse një Parlament kombëtar bën të ditur kundërshtimin evet brenda gjashtë muajve nga data e një njoftimi të tillë, vendimi i përmendur nëparagrafin e parë ose të dytë nuk miratohet. Nëse nuk ka kundërshtim, Këshilli Europianmund ta miratojë vendimin. Për miratimin e vendimeve të përmendura në nënparagrafin eparë dhe të dytë, Këshilli Europian vepron unanimisht, pasi merr pëlqimin e ParlamentitEuropian, i cili jepet me shumicën e deputetëve që e përbëjnë atë.” Kjo krijon një lehtësidhe shpejtësi më të madhe në ndryshime sepse shmang mbledhjen e KonferencësNdërqeveritare dhe Konventës, duke ia lënë të drejtën e vendimmarrjes vetëm KëshillitEuropian dhe nga ana tjetër shtetet anëtare nuk do të japin më miratimin që kalon nëpërnjë procedurë kushtetuese, por kanë të drejtën e kundërshtimit brenda 6 muajve nëse nukjanë dakord me vendimin.

Sikundër trajtuam edhe më lart, zakonisht traktatet shumëpalëshe të cilat janë tëpajisura me një klauzolë amendimi, kanë të parashikuar në to edhe procedurën që duhetndjekur dhe shumicën e kërkuar për të realizuar amendimet. Për të shmangur ngërçin qësjell unanimiteti, traktatet të cilat krijojnë institucione ndërkombëtare, zakonishtmundësinë e amendimit e lidhin me votimin nga një shumicë e caktuar e anëtarëve, prame fjalë të tjera në rast se shumica voton pro amendimit, ai bëhet i detyrueshëm për tëgjitha palët në traktatin fillestar.

Duket sikur kemi një kundërshti të qartë mes asaj që trajtuam më lart, që një shtetnuk mund të mos zbatojë traktatin në të cilin është pjesë dhe nga ana tjetër nuk mund tëdetyrohet të marrë pjesë në traktatin amendues383, por në rastin në fjalë, shteti e kapranuar të gjithë procedurën e amendimit në momentin që është bërë pjesë e traktatitfillestar. Pavarësisht këtij arsyetimi dhe pavarësisht faktit që kuptohet se qëllimi i këtyrerregullave është arritja e konsensusit sa më shpejt në mënyrë që të mos ketë bllokime nëvendimmarrje, detyrueshmëria e dispozitave të një marrëveshje për të cilat një shtet nukështë dakord, na duket herë pas here sikur shkel parimin e barazisë dhe të sovranitetit.

Në traktate që krijojnë edhe trupa/organe monitoruese ose zbatuese ështëkarakteristikë që zakonisht këto funksionojnë si hallka koordinuese midis palëve në rastete amendimeve të traktatit. Kështu në praktikën e Këshillit të Europës ka ndodhur shpeshtë krijohen organe të posaçme të miratuara nga Komiteti i Ministrave, posaçërisht për tëamenduar traktatin. Propozimet e bëra nga këto organe i kalohen më pas shteteve anëtaredhe këto të fundit njoftojnë Sekretarin e Përgjithshëm për pranimin e tyre.384 Ky ështërasti kur pranimi kërkohet shprehimisht dhe traktati nuk mund të hyjë në fuqiautomatikisht për një shtet nëse pranohet nga një shumicë e caktuar e shteteve palë.

383 Neni 40/4 I KV384 Jorge Polakiewitz, Treaty-making in the council of Europe, fq. 163.

114

Si e përmendëm më lart amendimi mund të bëhet edhe me forma të tjera përveçpjesëmarrjes në një marrëveshje të shkruar, si mund të jetë heshtja ose veprimetkonkludente. Sërish i drejtohemi praktikës së Këshillit të Europës dhe gjejmë në të njësërë shembujsh të traktateve të cilat në klauzolat e amendimit parashikojnë se amendimetdo të hyjnë në fuqi pas kalimit të një periudhe kohe të caktuar nëse asnjëra nga palët nukparaqet kundërshtime,385 kjo quhet ndryshe edhe klauzola “opting-out” ose “tacitconsent”386

Megjithatë edhe në këto traktate ka pasur shtete të cilat kanë dorëzuar instrumentete pranimit të amendimit, ndërsa ka pasur shtete të cilat kanë nisur zbatimin oseimplementimin e ndryshimeve në të drejtën e brendshme, çka do të thotë se me veprimet etyre e kanë pranuar amendimin e traktatit.

Nëse traktati hesht sa i përket amendimit, atëherë mund të krijohen probleme mespalëve pasi jo të gjitha mund të jenë të gatshme të pranojnë propozimet për amendime387.Kjo çështje zgjidhet me parashikimet e nenit 40 të konventës, sipas të cilave çdo palë katë drejtë të propozojë amendime në një traktat dhe në raste të tilla këto propozime duhett’i njoftohen të gjitha palëve të tjera në traktat.

Duke qenë se si e përmendëm më lart bëhet fjalë për një marrëveshje të re mespalëve, atëherë secila prej tyre është e lirë të marrë pjesë në vendimin që do të merretlidhur me propozimin për amendim si edhe në zhvillimin e bisedimeve e përfundimin emarrëveshjes për amendim.388 Kuptohet që në këtë rast shtetet bëhen palë në një traktat tëri dhe pjesëmarrja në traktatin e parë nuk e detyron një palë të jetë pjesë e traktatitamendues.

Në raste të tilla mes shtetit që nuk është pjesë në traktatin amendues dhe palëve tëtjera do të përdoren të gjitha parashikimet e traktatit fillestar pa pasur parasysh amendimete bëra. Edhe ky nen nuk përmend ndonjë procedurë për realizmin e amendimeve kurtraktati hesht sa i takon këtij problemi, por në Treaty Handbook of UN shpjegohetqartësisht se procedura e ndjekur do të jetë fillimisht propozimi i amendimeve dheqarkullimi i tyre mes palëve në traktatin që do amendohet. Pas kësaj bëhet adoptimi itekstit të marrëveshjes amenduese dhe palët japin pëlqimin për të qenë të lidhura ngamarrëveshja që amendon traktatin.

Momenti final sigurisht që është hyrja në fuqi (ashtu sikurse për çdo traktat tjetër)dhe kjo varet nga parashikimet që mund të jenë bërë në marrëveshje se cili do të jetëmomenti i hyrjes në fuqi, dorëzimi i një numri të caktuar instrumentesh, ose kalimi i njëperiudhe kohe nëse asnjëra nga palët nuk kundërshton, etj.389

Konventa gjithashtu parashikon edhe rastet kur një shtet bëhet palë në një traktatpas amendimit të tij dhe arsyeton se në situata të tilla shtetet e reja do të konsiderohenpalë në traktatin e amenduar dhe do të përdorin këto dispozita në marrëdhënie me palët etjera, përveç rasteve që këto shtete kanë shprehur paraprakisht qëndrimin për të qenë pjesëe traktatit fillestar të pa amenduar. Në marrëdhënie me ato shtete të cilat janë pjesë vetëme traktatit fillestar dhe nuk janë pjesë e traktatit amendues, shtetet e reja do të përdorindispozitat e paamenduara të traktatit.

385 Protokolli 8 i KEDNJ386 Jorge Polakiewitz, treaty-makinkg in the Council of Europe387 Malkom Shaw, International law, fq.388 Neni 40/2/a)b)389 Treaty handbook of UN, fq. 25-26

115

4.2.a Modifikimi i traktatit

Një pjesë e rëndësishme sa i përket ndryshimeve të traktatit është edhemodifikimi. Në fakt shpesh termat ngatërrohen me njëri – tjetrin dhe gjejnë përdorim tëgabuar, por amendimi dhe modifikimi janë dy gjera të ndryshme. Vetë konventa ishmanget përdorimit të termave rishikim (të cilin e shikojnë si një ndryshim apo rishikimi përgjithshëm i traktatit390) apo zëvendësim (që e shikojnë si krijimin e një traktati të ri qëe zëvendëson të parin) duke nënkuptuar se këto janë procese të tjera, ndërsa sqaron semodifikimi i traktatit nënkupton se shtetet palë në një traktat mund të vendosin të lidhinnjë marrëveshje midis tyre me anë të së cilës të modifikojnë apo i japin një kuptim të ridispozitave të traktatit fillestar. Vlen të përmendet se palë në një marrëveshje apo traktattë tillë nuk janë të gjitha palët e traktatit të parë, por vetëm një pjesë e tyre.391

Ndërsa shikojmë paragrafin e parë të nenit 41 të konventës, kuptojmë se realizimii marrëveshje për modifikimin e një traktati duhet t’i nënshtrohet 3 kushteve bazë. Së pari,marrëveshjet e modifikimit të traktatit duhet të jenë të lejuara ose të parashikuara nga vetëtraktati, ose më së pakti të mos jenë të ndaluara prej tij, çka do të thotë që mund të ketëtraktate të cilat parashikojnë se nuk mund të modifikohen në të ardhmen dhe se shtetetjanë të detyruara të mbeten pjesë e dispozitave fillestare.

Së dyti : mund të jemi përpara situatave kur vetë traktati mund të ketë përcaktimendaluese, pra që i konsideron si të pamodifikueshme një apo disa dispozita të cilat mundtë jenë të rëndësishme për realizimin e thelbit të traktatit. Në këtë rast, marrëveshja emodifikimit duhet të mbajë parasysh se nuk duhet të prekë gëzimin apo realizimin e tëdrejtave dhe detyrimeve nga palët që janë pjesë e traktatit fillestar.

Pra, fakti që një pjesë e palëve të traktatit bazë do të lidhin një traktat të ri që imodifikon dispozitat e të parit, nuk duhet në asnjë rast të pengojë apo të deformojëzbatimin e dispozitave të traktatit bazë mes shteteve që nuk janë pjesë në traktatinmodifikues dhe atyre që janë pjesë në të. Formulimi i dispozitave të traktatit modifikuesduhet të jenë i tillë që të mos krijojë mundësi për keqinterpretime apo për pengesa eshmangie nga detyrimet fillestare.

Së treti: traktati modifikues nuk duhet në asnjë rast të ketë parashikime që lidhenme dispozitat cënimi i të cilave të prekë qëllimin dhe objektin e vetë traktatit. Në njësituatë të tillë do të ishte i pamundur zbatimi i traktatit fillestar, çka do të krijonte më pasmosmarrëveshje mes palëve në të dhe në fakt nuk do të ishim më përpara modifikimit tëtraktatit, por përpara një traktati të ri që nuk ka lidhje me të parin e madje që bie nëkundërshtim me të. Në këtë rast, do të duhej që shtetet që janë pjesë në traktatin e ri, tëtërhiqen nga traktati i mëparshëm për të sqaruar dhe qartësuar një herë e mirë pozitën etyre ndaj shteteve që janë pjesë vetëm në traktatin e parë.

Kur palët vendosin të krijojnë një traktat që do të modifikojë traktatin fillestar,atëherë duhet të njoftojnë të gjitha palët e tjera për këtë qëllim.392 Një marrëveshje e tillëmund të quhet Marrëveshja e Shengenit, duke pasur parasysh që është krijuar për tëavancuar bashkëpunimin midis shteteve anëtare të Bashkimit Europian në realizimin elëvizjes së lirë brenda kufijve të këtij bashkimi, me kushtin që dispozitat e kësaj

390 Enciclopedy of internacional law, wilhelm G. Grewe, Revision of treaties fq. 501391 Commentary of Vienna convention, fq. 533392 Konventa e Vjenës, neni 41/2

116

marrëveshje të mos bien në kundërshtim me ato të traktateve themeluese dhe të mospengojnë realizimin e të drejtave e detyrimeve të shteteve të tjera.

4.3 Pezullimi i veprimit të traktatit

Pezullimi i veprimit të një traktati ndërkombëtar do të thotë se palët vendosin qëpërkohësisht të mos i zbatojnë dispozitat, të drejtat dhe detyrimet, që rrjedhin nga traktati.Konventa e Vjenës nuk parashikon ndonjë element të veçantë që duhet të përmbushet apondonjë situatë të caktuar se kur mund të bëhet pezullimi i traktatit nga palët, por në nenin57 shpjegon se kushtet e përgjithshme brenda të cilave mund të pezullohet përkohësishtveprimi i një traktati janë : parashikimi në vetë tekstin e traktatit të një dispozitë e cilalejon pezullimin dhe procedurën konkrete në këtë rast ose pëlqimi i palëve pjesëmarrësenë këtë traktat.

Arsyet se pse palët mund të dëshirojnë të pezullojnë veprimin e një traktatindërkombëtar mund të jenë të ndryshme, p.sh mund të jenë përkohësisht të pamundurapër ta zbatuar, mund të kemi një ndryshim të përkohshëm të rrethanave etj. Në këto rastepalët e vendosin pezullimin në mënyrë që të kenë mundësinë në të ardhmen që tërregullojnë situatën që e bën të pamundur veprimin e traktatit ose të marrin kohën enevojshme për tu tërhequr përfundimisht nga traktati. Neni 58 i konventës parashikonmundësinë që me një marrëveshje të veçantë disa nga palët në traktat të kenë mundësinëtë pezullojnë zbatimin e traktatit midis tyre.

Në fakt është e dukshme ngjashmëria mes këtij parashikimi dhe atij të nenit 41 tëtrajtuar më lart sa i takon modifikimit, pasi procedura mbetet e njëjta dhe veçoria kryesoree kësaj lloj marrëveshje është që të bëhet vetëm midis disa palëve të traktatit. Ky nenparashikon gjithashtu se një marrëveshje e tillë mes këtyre palëve do të jetë e mundurvetëm nëse vetë traktati e lejon një gjë të tillë, ose së paku nuk e ndalon atë.

Kushtet e kumulative393 të vendosura për të realizuar marrëveshjen e pezullimitjanë që pezullimi të mos pengojë zbatimin e traktatit nga palët e tjera, pra që përmbushja edetyrimeve dhe përfitimi i të drejtave nga ana e tyre të mbetet e pacënuar si edhe qëpezullimi të mos jetë në kundërshtim me objektin dhe qëllimin e traktatit.

Sa i përket kushtit të parë, konventa në fakt le të pasqaruar marrëdhënien që do tëkrijohet mes palëve që e kanë pezulluar traktatin dhe atyre që nuk bëjnë pjesë nëmarrëveshjen e pezullimit, por logjikisht marrëveshja e re e pezullimit mes disa palëvenuk duhet të prekë zbatimin e të drejtave dhe detyrimeve të krijuara nga traktati mespalëve dhe duhet zbatuar në mënyrë tërësore mes tyre në bazë të parimit pacta suntservanda.

Në kushtin e dytë kuptojmë se një marrëveshje mes palëve për të pezulluarveprimin e traktatit nuk duhet të jetë në kundërshtim me qëllimin dhe objektin e traktatit.Kjo mund ti referohet si rastit kur vetë pezullimi cënon thelbin e traktatit, ashtu edhe rastitkur dispozitat e pezulluara bien në kundërshtim me të p.sh në rastet kur kemi pezullim tëpjesshëm, pra vetëm të disa dispozitave394.

393 Commentary of the 1969 viena convention on the law of treaties, fq.717394 Psh. Pezullimi i zbatimit të nenit 2 të KEDNJ, për të drejtën e jetës, e bën të pamundur zbatimin e tëdrejtave të tjera që rrjedhin prej saj.

117

Konventa nuk shprehet sa i përket pezullimit të një pjese të traktatit, ndonësemendoj që edhe kjo është njëlloj e mundur si edhe pezullimi tërësor, për sa kohë kjo nukprek zbatimin e pjesës tjetër të dispozitave të traktatit dhe po ta shohim këtë të lidhur edheme paragrafin e dy të nenit 58 i cili parashikon se “Në qoftë se traktati nuk parashikonndryshe për një çështje që trajtohet në kuadrin e paragrafit 1 (a), palët në fjalë do tënjoftojnë palët e tjera në lidhje me qëllimin e tyre për të përfunduar marrëveshjen dhe përato dispozita të traktatit të cilat ato kanë si qëllim që t'i pezullojnë”, kuptojmë se shprehja“për ato dispozita” e lë të nënkuptohet se pezullimi mund të jetë edhe i pjesshëm.

Dispozitat të cilat parashikojnë të drejtën e palëve për të pezulluar traktatin duhettë shihen të lidhura ngushtë edhe me nenin 72 të konventës cili parashikon pasojat epezullimit të veprimit të një traktati. Ai parashikon se pezullimi i veprimit të një traktatinë kushtet që ne përmendëm i jep palëve të drejtën për të mos zbatuar asnjë nga detyrimetqë rrjedhin prej tij për sa kohë zgjat pezullimi dhe nuk duhet të ndikojë në marrëdhënienapo raportin juridik të krijuar mes palëve për shkak të traktatit në fjalë.

Pavarësisht se palët nuk janë të detyruara të zbatojnë një traktat të pezulluar, atonuk duhet të ndërmarrin asnjë veprim i cili të ndikojë në mënyrë direkte apo indirekte nërimarrjen e fuqisë juridike të tij, pra nuk duhet të jetë një pengesë për vazhdimin eveprimit të traktatit në të ardhmen.395

4.4. Pushimi i fuqisë juridike të traktatit

Përfundimi i fuqisë juridike të një traktati ndërkombëtar është një çështje e njërëndësie të veçantë sa i përket të drejtës së traktateve, sepse ky është edhe momenti kur tëdrejtat dhe detyrimet midis palëve shuhen dhe marrëdhënia e krijuar nga vetë lidhja etraktatit nuk ekziston më. Megjithatë duhet thënë që pavarësisht rëndësisë që ka mbarimi itraktateve, ai nuk ka pasur rëndësinë që i takon për sa i përket trajtimeve doktrinore dhevendit që zënë në traktate dispozitat lidhur me mbarimin e tyre.

Duhet të jemi të ndërgjegjshëm që në fund të fundit një traktat është njëmarrëveshje e bazuar në vullnetin e palëve dhe ashtu si mund të lidhet edhe mund tëmbarojë me vullnetin e tyre. Me rëndësi sa i përket mbarimit të traktateve janë edheçështjet e shkeljes së traktateve dhe pasojat që shkaktojnë, duke pasur parasysh që shkeljetë traktateve ndodhin shumë shpesh dhe masat e marra ndaj shkeljeve dhe shkelësve janëpjesë e debatit të vazhdueshëm mes juristëve, subjekteve të së drejtës ndërkombëtare dheKomisionit të së Drejtës Ndërkombëtare. Gjithashtu, një problem delikat në këtë drejtimështë kolizioni ose konfliktet që krijohen mes trakteve që lidhin shtetet, që sjell problemenë zbatueshmërinë e tyre dhe që ndonjëherë shkon deri në shkelje të njërit traktat dukezbatuar një tjetër.

Arsyet e mbarimit të një traktati ndërkombëtar mes palëve mund të jenë nga më tëndryshmet, kemi parë kohët e fundit që shtetet të cilat janë në pritje të anëtarësimit në BEapo janë anëtarësuar rishtazi janë detyruar të tërhiqen nga një pjesë të traktatesh të lidhuramë parë sepse duhet që legjislacionin dhe rregullimet e brendshme t’i përshtasin me ato tëBE.

395 Konventa, neni 72

118

Arsyet të tjera mund të jenë humbja e efektivitet të traktatit ose ndryshimi ipolitikave shtetërore të ndonjërës nga palët etj, por duhet thënë që në shumicën e rastevevetë e drejta e traktateve është indiferente ndaj këtyre arsyeve. Nga një studim i bërë396

mbi frekuencën e daljeve nga traktatet për vitet 1945- 2005, në arkivin dhedokumentacionin e depozituar në Organizatën e Kombeve të Bashkuara, ka rezultuar segjatë 50 viteve janë ratifikuar dhe hyrë në fuqi rreth 32021 traktate dhe janë bërë rreth1547 tërheqje ose denoncime.

Mënyrat e mbarimit apo përfundimi i veprimit të trakteve është disiplinuar ngaKonventa e Vjenës në nenet 54- 65 të saj. Konventa na orienton se për mbarimin etraktateve ndërkombëtare mund t’i drejtohemi dy sistemeve kryesore : parashikimeve tëvetë traktateve për këtë çështje ose parashikimeve të kësaj konvente në rastet kur traktatihesht lidhur me mënyrën e mbarimit të tij. Në nenin 54 në gjemë këtë formulim :“Pushimi i veprimit të një traktati ose tërheqja e një pale prej tij mund të bëhet: (a) nëpërputhje me dispozitat e traktatit; ose (b) në çdo kohë nëpërmjet pëlqimit të të gjithapalëve pas konsultimit me Shtetet e tjera kontraktuese.”

4.4.a Denoncimi ose tërheqja e njëanshme

Fillimisht Konventa na ofron rastet e daljes së njëanshme nga traktatetndërkombëtare të quajtura ndryshe edhe denoncimi ose tërheqja e njëanshme nga traktatetndërkombëtare. Në fakt nuk kemi ndonjë përkufizim në konventë apo në fjalorët juridik397

që të na sqarojë kuptimin e termit denoncim (i traktatit), por gjithsesi në Final Caluses ofMultilateral Treaties Handbook398 përkufizohet si një procedurë e nisur në mënyrë tënjëanshme nga një shtet për të përfunduar lidhjen e tij juridike me një traktat.

Traktati në fjalë vazhdon të mbetet në fuqi për palët e tjera kur ai është një traktatshumëpalësh, ndërsa përfundon fuqinë e tij juridike nëse është traktat dypalësh. Po në tënjëjtin material argumentohet se denoncimi dhe tërheqja nga një traktat janë terma tënjëjtë dhe nuk kanë asnjë ndryshim në pasojat juridike që sjellin.

Megjithatë ajo që është reflektuar përgjithësisht nga doktrina është përdorimi itermit denoncim për marrëveshjet dypalëshe dhe termit tërheqje për traktatetshumëpalëshe. Në fakt kjo bën kuptim po të marrim parasysh se vetë konventa dukedashur të bëjë një diferencim i ka përmendur të dy këto terma, ndërsa Aust kaargumentuar që përdorimi i termit denoncim do të ishte i pakuptimtë për traktatetshumëpalëshe, të cilat vazhdojnë të ekzistojnë edhe pas tërheqjes së një pale.399

Denoncimi i traktateve ka qenë në kohët e mëparshme një institut i përdorshëmvetëm për traktatet me kohëzgjatje të pacaktuar, për të cilat normalisht një shtet gjatëjetëgjatësisë së tij mund t’i lindte nevoja për t’u larguar. Mes vetë juristëve ka pasurdebate të vazhdueshme nëse duhet të ekzistojë apo jo një parashikim në traktat apo njëklauzolë e tërheqjes prej tij, ku pjesa pesimiste ishte e mendimit (duke u bazuar edhe tekeksperienca jo e këndshme e Lidhjes së Kombeve) se kjo mund të sillte një anarki nërendin juridik ndërkombëtar duke qenë se shtete mund të gjenin çfarëdolloj preteksti për

396 Laurenc Helfer, Excel Database of Denunciations from Multilateral Treaties (Sept. 5. 2005)397 Këtu i referohemi edhe Oxford Dictionary of Law398 UN Treaty Collection, fq.109399 A.Aust, International Law Handbook, fq.93

119

tu tërhequr nga traktatet duke dobësuar të gjithë strukturën e të drejtës së traktateve.400

Ndërsa pjesa tjetër mendon se parashikimi i klauzolave të tërheqjes nga traktatet krijonnjë regjim të ligjshëm për tu çliruar nga detyrimet e traktatit, pa krijuar shkelje të tij dheduke iu shmangur sanksioneve të mundshme (në rast shkelje).

Parashikimi i klauzolave të cilat lejojnë denoncimin apo tërheqjen nga një traktatnë përmbajtjen e tij mund të interpretohet edhe si një mundësi më shumë për palët që tërishikojnë qëndrimet e tyre gjatë zbatimit të traktatit. Zakonisht parashikimi i një klauzolee cila lejon denoncimin ose tërheqjen mund të jetë një nxitje për të shtuar palët qëratifikojnë traktatin por nga ana tjetër mund të shtojë mundësinë që shtetet përballëvështirësive e sfidave të ndryshme në politikën e tyre të kenë mundësi të largohen ngatraktatet.401 Gjithsesi kjo varet shumë edhe nga lloji i traktatit edhe nga parashikimet etjera të tij. Ka mendime sipas të cilave traktatet që lejojnë rezervat janë më pak tëekspozuar ndaj denoncimit, pasi palët kanë mundësi ta përjashtojnë veten nga detyrimet tëcilat nuk i përmbushin dot.

Klauzolat që parashikojnë tërheqjen ose denoncimin nga traktatet mund të kenëformulime të ndryshme, sepse kjo varet nga natyra e traktatit, nga çështjet që rregullonnga palët anëtare në të, etj. Në një recencë që Helfer i ka bërë Final Clause Handbook, aina i grupon traktatet sipas klauzolave të tërheqjes dhe denoncimit në to, në 6 grupekryesore :

1- Traktate që mund të denoncohen në çdo kohë;2- Traktate që parashikojnë të drejtën e denoncimit për një periudhë të caktuar,

të llogaritur nga koha kur hyn në fuqi apo ratifikohet nga një shtet402;3- Traktate që lejojnë denoncimet vetëm për periudha e intervale të caktuara

kohore;4- Traktate të cilat mund të denoncohen vetëm në raste të veçanta ose për shkak

të ndodhjes së ngjarjeve të veçanta;5- Traktate të cilat denoncohen automatikisht nëse shteti ratifikon një

marrëveshje tjetër;6- Traktate të cilat heshtin sa i përket denoncimit apo tërheqjes. 403

Nëse shikojmë dispozitat e Traktatit të Bashkimit Europian, në nenin 53 parashikohet seai është i lidhur me kohëzgjatje të pacaktuar: “Ky Traktat miratohet për një periudhë tëpakufizuar.”, ndërsa në nenin 50 parashikohet mundësia e tërheqjes nga ky traktat për çdoshtet anëtar, sipas kërkesave të tij kushtetuese : “Çdo Shtet Anëtar mund të vendosë tëdalë nga Bashkimi, në përputhje me kërkesat kushtetuese të veta. 2. Shteti Anëtar qëvendos të dalë nga Bashkimi njofton Këshillin Europian për këtë qëllim. Në dritën eorientimeve të dhëna nga Këshilli Europian, Bashkimi negocion dhe arrin njëmarrëveshje me këtë Shtet, në të cilën përcaktohen masat organizative të daljes, dukepasur parasysh kuadrin për marrëdhënien e tij të ardhshme me Bashkimin. Kjomarrëveshje negociohet në përputhje me nenin 218 (3) të Traktatit për Funksionimin e

400 Laurence R.Helfert, Exiting treaties,Helfer handbook, Virginia Law Review, fq.1585401 Po aty , fq. 1600402 Traktati i Atlantikut të Veriut ka një parashikim të ngjshëm “Pasi Traktati të ketë qenë në fuqi për dhjetëvjet, ose në çdo kohë të mëvonshme, Palët, nëse cilado nga ato kështu kërkon, do të këshillohen së bashkume qëllimin e rishikimit të Traktatit, duke pasur parasysh faktorët që në atë kohë do të preknin paqen dhesigurinë në zonën e Atlantikut të Veriut, duke përfshirë këtu zhvillimin e rregullimeve universale si edherajonale sipas Kartës së Kombeve të Bashkuara për ruajtjen e paqes dhe sigurisë ndërkombëtare”403 Po aty, fq. 1598

120

Bashkimit Europian. Marrëveshja lidhet në emër të Bashkimit nga Këshilli, duke vepruarme shumicë të cilësuar, pasi merret pëlqimi i Parlamentit Europian. 3. Traktatet pushojnësë zbatuari për Shtetin në fjalë duke filluar nga data e hyrjes në fuqi e marrëveshjes sëdaljes ose, nëse nuk arrihet një marrëveshje e tillë, dy vjet pas njoftimit të përmendur nëparagrafin 2, nëse Këshilli Europian në marrëveshje me Shtetin Anëtar në fjalë nukvendos unanimisht ta zgjasë këtë afat. 4. Për qëllimet e paragrafëve 2 dhe 3, anëtari iKëshillit Europian ose i Këshillit, i cili përfaqëson Shtetin Anëtar që del nga Bashkimi,nuk merr pjesë në diskutimet e Këshillit Europian ose të Këshillit që kanë të bëjnë me këtëShtet Anëtar. Shumica e cilësuar përcaktohet në përputhje me nenin 238(3)(b) të Traktatitpër Funksionimin e Bashkimit Europian. 5. Nëse një Shtet i cili ka dalë nga Bashkimikërkon riantarësim, kërkesa e tij i nënshtrohet procedurës së parashikuar në nenin 49”.

Në fakt një çështje që nuk e gjejmë fare të trajtuar në traktate e në doktrinë ështërasti i përjashtimit nga traktati nëse nuk përmbush normat e tij. Sigurisht do të trajtojmëmë poshtë rastin kur një palë kërkon të tërhiqet nga traktati për shkak të pamundësisë përtë përmbushur detyrimet e traktatit, por a mund të ketë raste të përjashtimit nga traktati tënjë shteti pa vullnetin e tij? Duke marrë shkak edhe nga aktualiteti diskutimet mbitraktatet e Bashkimit Europian, nuk gjejmë ndonjë dispozitë që si formë sanksioni tëpërjashtojnë një shtet nga Bashkimi, ndërkohë që jemi duke dëgjuar vazhdimit aludimetpër një përjashtim të mundshëm të Greqisë nga zona Euro e nga vetë Bashkimi. Mundësiae vetme juridike që paraqitet në këtë rast mendojmë se është mundësia që shtetet tëdenoncojnë veç e veç traktatet me shtetin grek.

Kur traktatit i mungojnë parashikime sa i përket mbarimit të veprimit, tërheqja enjërës nga palët mund të bëhet me marrëveshje me të gjitha palët e tjera në çdo kohë. Nërastet e traktateve dypalëshe kuptohet që kjo marrëveshje do të shënojë edhe fundin e vetëtraktatit, ndërsa në rastin e traktateve shumëpalëshe marrëveshja për tërheqjen e njërësnga palët nuk do të thotë mbarim të traktatit, sepse ai do të jetë në fuqi për palët e tjera.

Marrëveshja në fjalë duhet të jetë në formën e shkruar në mënyrë që të ketëmundësi të provojë vullnetin e palëve, ndonëse nuk ka ndonjë kërkesë të tillë tëparashikuar në ndonjë normë juridike. Madje sipas Williger kjo marrëveshje mund të jetëedhe një marrëveshje me gojë ose edhe me një konsensus të heshtur, kur asnjë shtet nukkundërshton ose shpreh mendim edhe pas kërkesës për tërheqje nga traktati të njështeti.404

Mbarimi i një traktati me marrëveshje mes palëve, i parashikuar nga nenin 54/b ikonventës kërkon që kjo marrëveshje të bëhet me pëlqimin e të gjitha palëve dhe mekonsultimin e të gjitha palëve kontraktuese. Në këtë rast palët kontraktuese mund të jenëato shtete që kanë qenë të lidhura me traktatin, por për të cilat traktati nuk është në fuqi nëmomentin kur bëhet kjo marrëveshje405.

Neni 56 i Konventës përjashton nga e drejta për tu denoncuar apo tërhequr ngatraktatet të cilat nuk kanë parashikuar ndonjë mënyrë mbarimi dhe nuk kanë një klauzolëdenoncimi ose tërheqje në përmbajtje të tyre.406 Megjithatë në këtë përkufizim nuk

404M. Villiger, Comentary of VCLT 1969, fq. 687405 A.Aust, Modern Treaty Law and practice, fq. 288406 Të dyja kushtet e kërkuara nga kjo dispozitë duhet të ekzitojnë njëkohëshsit “Një traktat i cili nukpërmban ndonjë dispozitë në lidhje me pushimin e veprimit të tij dhe i cili nuk parashikon denoncimin osetërheqjen nuk i nënshtrohet denoncimit ose tërheqjes përvecc në qoftë se : (a) ai përcakton që palët kanëpasur si qëllim që të pranojnë mundësinë e denoncimit ose të tërheqjes; ose (b) një e drejtë e denoncimitose e tërheqjes mund të nënkuptohet nga natyra e traktatit. 2. Një palë nuk do të japë në më pak se

121

përfshihen rastet kur rezulton se palët kanë pasur si qëllim të pranojnë mundësinë etërheqjes ose denoncimit si edhe kur e drejta e tërheqjes ose e denoncimit rrjedh nga vetënatyra e traktatit. Në praktikë nuk është e qartë se cilat raste do të konsiderohen se palëtkanë pasur si qëllim që ta pranojnë mundësinë e denoncimit apo tërheqjes.

Kjo është një çështje që do ta zgjidhë vetëm interpretimi rast pas rasti i kësajdispozite duke u mbështetur tek natyra e traktatit, tek objekti dhe qëllimi i tij, tek të drejtatdhe detyrimet e palëve etj. Problematik shfaqet edhe parashikimi i dytë sipas të cilit edrejta e denoncimit ose tërheqjes mund të rrjedhë nga vetë natyra e traktatit.

Sipas Helfert diskutimet për hartimin e KV janë karakterizuar nga një debat ivazhdueshëm lidhur me këtë çështje pasi një pjesë e përfaqësuesve, veçanërisht SirHumphrey Waldoc, kërkonte që marrëveshjet të cilave e drejta e denoncimit i rrjedh ngavetë natyra e tyre të jenë të listuara.407 Sipas tij, duke iu referuar praktikës së shteteve,traktate të cilat e kanë të përfshirë në natyrën e tyre të drejtën e denoncimit ose tërheqjesmund të jenë “...(i) traktate tregtie (ii) traktate aleance (iii) traktate bashkëpunimiekonomik, social, kulturor (iv) traktate arbitrazhi etj , ndërsa traktatet të cilat duhet tëvazhdojnë për një kohëzgjatje të pacaktuar (pra që natyra e tyre nuk e përmbandenoncimin ose tërheqjen) janë : (i) traktate që vendosin kufij mes shteteve (ii) ato qëvendosin regjime të veçanta në një territor (iii) traktatet e paqes (iv) traktatet përzgjidhjen e mosmarrëveshjeve (v) traktate shumëpalëshe që ndihmojnë në zhvillimin e tëdrejtës ndërkombëtare”. Megjithatë duket se një propozim i tillë nuk ka arritur të dalëtriumfues mbi atë qe kemi aktualisht, i cili sipas hartuesve është më gjithëpërfshirës dhekufizon të drejtën e denoncimit apo tërheqjes nga një traktat.

Nëse një shtet mendon të tërhiqet nga një traktat, ai duhet të njoftojë 12 muajpërpara palët e tjera në traktat për qëllimin e saj. Nuk mund të lemë pa evidentuar edhefaktin se ka një kundërshti mes parashikimit që trajtuam më lart në nenin 54, sipas të cilitnë rast se traktati nuk ka klauzolë denoncimi ose tërheqje, mbarimi i tij mund të bëhet nëçdo kohë me marrëveshje të palëve dhe parashikimeve të nenit 56 që të drejtën për tutërhequr ose denoncuar traktate të tilla e konsideron si të palejuar dhe nga ky ndalimshpëton vetëm 2 raste përjashtimore.

Një çështje e rëndësishme është gjithashtu trajtimi i rasteve kur traktati për hyrjennë fuqi të tij kërkon një numër të caktuar palësh dhe pas hyrjes së tij në fuqi nga tërheqja endonjë shteti, ky numër bie nën atë të kërkuar nga traktati. Në raste të tilla konventaparashikon se rënia e numrit të palëve pjesëmarrëse nën atë të kërkuar për hyrjen në fuqi,nuk e prek fuqinë juridike të traktatit dhe ai vazhdon të mbetet efektiv mes palëve të cilatjanë akoma pjesë e tij. Sigurisht që asgjë nuk i ndalon palët e mbetura që nëse situataështë bërë tashmë e disfavorshme për to, të tërhiqen apo t’i japin fund traktatit me njëmarrëveshje.408

Gjatë kohës që palët janë të lidhura në mënyrë reciproke nga të drejtat dhedetyrimet që burojnë nga një apo disa traktate, mund të ndodhë që marrëdhëniet e tyre tëprishen apo të acarohen deri në atë pikë sa të ndërpresin marrëdhëniet diplomatike. Në

dymbëdhjetë muaj njoftimin në lidhje me qëllimin e tij për të denoncuar traktatin ose për t'u tërhequr prej tijsipas paragrafit 1”407 Laurenc R. Helfert, Terminating Treaties, fq.638408 Neni 53 i KV parashikon se “Përveç rasteve kur traktati parashikon ndryshe, një traktat shumëpalëshnuk mbaron së vepruari vetëm për shkak të faktit se numri i palëve bie në numrin e nevojshëm për hyrjen etij në fuqi”

122

këtë rast kjo nuk është parashikuar si një shkak i arsyeshëm për mbarimin ipso facto tëtraktatit me palëve, sepse traktati mund të rregullojë çështje të cilat nuk preken aspak ngamarrëdhëniet diplomatike mes palëve.

Nëse kemi parasysh traktatet që lidhen me të drejtat e njeriut, kemi thënë që në toparimi i reciprocitetit nuk është shumë evident, sepse efektet e tyre ato i japin tekindividët që jetojnë në shtetet palë në traktat, prandaj prishja e marrëdhënieve diplomatikemes palëve nuk ka arsye të sjellë mbarimin e traktatit mes tyre.

Megjithatë kjo dispozitë (pavarësisht se nuk ka një përmbajtje të qartë) duket semë së shumti i referohet rasteve të traktateve dypalëshe mes shteteve të cilat kanëndërprerë marrëdhëniet diplomatike, por i njëjti arsyetim mund të jetë i vlefshëm edhe nëkëtë rast. Kur marrëdhëniet diplomatike janë të domosdoshme për zbatimin e traktatit,atëherë palët mund të kërkojnë të përfundojnë traktatin mes tyre ose ta pezullojnë atë përsa kohë do të zgjasë ndërprerja, pra deri në rivendosjen e marrëdhënieve në të ardhmen.

Organet kompetente shtetërore për të realizuar denoncimin vendosen gjithmonënga e drejta e brendshme e një shteti dhe po kështu përcaktohet edhe procedura që duhetndjekur në këtë rast.409 P.sh. në Ligjin “Për lidhjen e traktateve dhe marrëveshjevendërkombëtare”410 përcaktohet se Ministritë apo institucionet zbatuese studiojnëmundësinë e denoncimit të traktatit në rastet kur shohin që ka arsye për ta bërë këtë gjëdhe më pas në bashkëpunim me Ministrinë e Punëve të Jashtme, njoftojnë Këshillin eMinistrave.

Ky i fundit i drejtohet Kuvendit dhe kur merr miratimin e tij, i kërkon Ministrisësë Punëve të Jashtme të njoftojë sipas rregullave palën apo palët e interesuara. Në rastetkur denoncohet nja marrëveshje shumëpalëshe, MPJ ngarkon përfaqësuesin e shtetit nështetin depozitar apo organizatën ndërkombëtare që të dorëzojë instrumentin edenoncimit.

4.4.b. Pushimi i veprimit të traktatit duke nënshkruar një marrëveshje të re

Një nga mënyrat e pushimit të veprimit të një traktati mes palëve është edhe rastikur ato nënshkruajnë një marrëveshje të re mes tyre. Konventa shprehet se një traktatpushon së vepruari kur palët lidhin një traktat të mëvonshëm për të njëjtën çështje411, porqë sigurisht kushti kryesor në këtë rast është që pjesëmarrëse në traktatin e mëvonshëm të

409 Për elemente më të zgjeruar të procedurës së tërheqjes shih më poshtë410 Neni 27 I këtij ligji parashikon jo vetëm procedurën për denoncimin por edhe për zgjatjen e afatit tëtraktatit “Ministritë dhe institucionet e tjera qendrore të interesuara, ne bashkëpunim me Ministrinë ePunëve të Jashtme, studiojnë mundësinë e zgjatjes, të përsëritjes, ndryshimit ose denoncimit të traktatevedhe të marrëveshjeve dypalëshe, para mbarimit të afatit të tyre. Ministritë dhe institucionet e tjera qendroretë interesuara i paraqesin Këshillit të Ministrave propozimet përkatëse për zgjatjen, përsëritjen, ndryshiminose denoncimin e marrëveshjeve dypalëshe. Këshilli i Ministrave i paraqet Kuvendit Popullor osePresidentit të Republikës propozimet përkatëse për zgjatjen, përsëritjen, ndryshimin dhe denoncimin etraktateve. Pasi të jene miratuar propozimet përkatëse, Ministria e Punëve të Jashtme u propozon zyrtarishtpalëve të interesuara zgjatjen, përsëritjen ose ndryshimin e traktateve a të marrëveshjeve dypalëshe. Kurvendoset denoncimi i traktateve ose i marrëveshjeve dypalëshe, Ministria e Punëve të Jashtme njoftonzyrtarisht palën e interesuar. Ne rast denoncimi të një traktati ose të marrëveshje shumëpalëshe, Ministria ePunëve të Jashtme njofton zyrtarisht, sipas rastit, organizatën ndërkombëtare përkatëse ose shtetindepozitar dhe ngarkon përfaqësuesin e vet të depozitoje për ketë qellim instrumentin e denoncimit.“411 Neni 59

123

jenë të gjitha palët e traktatit të mëparshëm. Nga ana tjetër neni 59 i konventës shprehet seduhet patjetër që nëpërmjet traktatit të mëvonshëm apo mjeteve të tjera, të bëhet i qartëqëllimi apo vullneti i palëve që kjo çështje të disiplinohet nga ky traktat.

Ky nen nuk jep ndonjë përcaktim të qartë se nëpërmjet cilave mjete të tjera mundtë bëhet i qartë qëllimi i palëve për të pushuar fuqinë juridike të traktatit të mëparshëm,duke e bërë këtë një çështje të debatueshme dhe që në të ardhmen mund të krijojëprobleme në zbatimin e traktateve. Ky nen duket se prezumon përdorimin e parimit lexposteriori derogat priori për të gjitha ato raste kur kemi të njëjtat palë dhe të njëjtënpërmbajtje të traktatit, por gjithsesi ky konsensus i heshtur nuk duket të jetë i favorshëmpër çfarëdo trupi gjyqësor që mund të shqyrtojë një mosmarrëveshje lidhur memoszbatimin e traktatit më të hershëm midis palëve.412

Kjo për arsyen e thjeshtë se kur palët nuk shprehen në traktatin e ri për statusin etraktatit të mëparshëm, pra kur nuk vendosin një dispozitë që të sqarojë se traktati imëparshëm nuk është në fuqi, mund të interpretohet se lex posteriori derogat priori, pormund të mendohet edhe se ka qenë një zgjedhje e palëve që të mos e pushojnë fuqinëjuridike të traktatit të mëparshëm, pra në fund të fundit mbetet në varësi të interpretimit qëmund t’i bëjnë palët apo trupat gjyqësore, të cilat sigurisht do të shikojnë edhepërputhshmërinë, qëllimin dhe zbatimin nga palët.413

Zakonisht në traktatet e mëvonshme palët kujdesen të vendosin në dispozitatkalimtare edhe statusin e traktateve më të hershme, duke shpjeguar se ato pushojnë fuqinëjuridike dhe se midis tyre do të zbatohet traktati i ri. Ndërsa në rastet kur nuk ka njëpërcaktim të tillë duhet zbatuar për aq sa është e mundur dispozita 30/3 e Konventës sëVjenës sipas të cilës “....Në rastet kur të gjitha palët në një traktat më të hershëm janëgjithashtu palë në traktatin e mëvonshëm, por traktati më i hershëm nuk ka pushuar osenuk është pezulluar së vepruari në bazë të nenit 59, traktati më i hershëm zbatohet vetëmnë atë masë që dispozitat e tij janë në pajtim me ato të traktatit të mëvonshëm...”.

Një parashikim i tillë do të shërbente për të qartësuar pozicionin e të gjitha palëvedhe të drejtat dhe detyrimet që ato kanë ndaj njëra-tjetrës të krijuar në bazë të traktatit mëtë ri. Nëse shohim parashikimet e Konventës Europiane të të Drejtave të Njeriut, vërejmëse në nenin 55 ajo shprehet se “Me përjashtim të ndonjë marrëveshjeje të veçantë, Palët eLarta Kontraktuese heqin dorë reciprokisht nga përfitimi prej traktateve, konventave osedeklaratave në fuqi ndërmjet tyre, për të zgjidhur me anë të ankimit, mosmarrëveshjet qërrjedhin nga interpretimi ose zbatimi i kësaj Konvente, në mënyra të ndryshme nga ato qëparashikon Konventa në fjalë.”. Kjo do të thotë që nëse shtetet anëtare kanë pasur midistyre marrëveshje apo traktate për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve që lidhen me të drejtat enjeriut, nuk mund t’i përdorin më, pra marrëveshje të tilla të mëparshme kanë pushuar sëvepruari pasi palët kanë nënshkruar e ratifikuar KEDNJ.

KEDNJ ka gjithashtu edhe një përcaktim tjetër mjaft interesant në nenin 53, sipastë cilit “Asnjë nga dispozitat e kësaj Konvente nuk duhet të interpretohet sikur kufizon osecënon të drejtat e njeriut dhe liritë themelore që mund të sigurohen nga legjislacioni i çdoPale të Lartë Kontraktuese ose nga çdo marrëveshje tjetër në të cilën kjo Palë e LartëKontraktuese është palë.” Pra, çdo shtet që anëtarësohet në këtë konventë, por qëparaprakisht ka marrë pjesë edhe në traktate të tjera për mbrojtjen e të drejtave dhe lirivethemelore të njeriut, vazhdon ti ruajë këto të drejta e detyrime të marra përsipër në

412 Cornell Law Quaterly, vol 38. Fq. 657413 Po aty, fq.659

124

traktatet më të hershme. P.sh të drejtat e detyrimet e marra përsipër nga traktatet e tjera,shteti jonë i ka ruajtur edhe pas anëtarësimit në KEDNJ.

Sigurisht që në praktikën ndërkombëtare gjejmë edhe traktate të tjera përveç kësajkonvente, të cilat gjithashtu kanë në përmbajtje të tyre klauzola të cilat deklarojnë që nukkonfliktojnë me traktatet e mëparshme dhe as që pushojnë fuqinë juridike të tyre.414 Pokështu nëse arsyetojmë a contrario mund të arrijmë në konkluzionin që edhe traktatet mëtë hershëm mund të kenë dispozita të cilat të shprehin se këto traktate nuk mund tëkonfliktojnë me traktate të ardhshme, ose në rast se një situatë e tillë ndodh atëherëtraktati i mëparshëm do të ketë prevalencë, p.sh Karta e Kombeve të Bashkuara në nenin103 (të cilin e kemi trajtuar edhe më lart) parashikon se “Nëse detyrimet e anëtarëve tëKombeve të Bashkuara, që rezultojnë nga kjo Kartë bien ndesh me ato që ata marrinpërsipër në kuadër të marrëveshjeve të tjera ndërkombëtare, atëherë detyrimet qërrjedhin nga Karta kanë përparësi.”, ndërsa Traktati i Atlantikut të Veriut i ka tëndërthurura të dyja situatat për të cilat po flasim pasi kërkon që palët të deklarojnë se tëgjitha traktat e nënshkruara më parë prej tyre nuk bien në kundërshtim më këtë traktat dhenga ana tjetër që të marrin përsipër të mos nënshkruajnë traktate të cilat konfliktojnë me tënë të ardhmen.415

Përveç kësaj problematik mund të paraqitet ky nen edhe në dy aspekte të tjera, sëpari nuk shpjegon apo nuk bën dallimin e traktateve shumëpalëshe nga ato dy palëshe, siedhe nuk sqaron se deri ku mund të jetë përputhshmëria apo përshtatshmëria e çështjeveqë trajtojnë që të konsiderohet se traktati më i fundit zëvendëson të parin. Ndonëse nëpikën b) të paragrafit 1 të tij ai sqaron se traktati më i hershëm pushon së vepruari kurdispozitat e tij janë të papajtueshme me traktatin më të vonë aq sa është e pamundur tëzbatohen në të njëjtën kohë, mund të ketë dispozita të cilat nuk janë kontradiktore menjëra-tjetrën, por prapë krijojnë pikëpyetje. Një rast mund të jetë për shembull kur traktatii mëvonshëm është me kohëzgjatje të caktuar ndërsa traktati më i hershëm me kohëzgjatjetë pacaktuar.416

Po kështu nuk na tregon konventa ndonjë mënyrë veprimi për rastet kur vetëm njëpjesë e dispozitave janë të njëjta, a mund të kemi pushim të pjesshëm të fuqisë juridike tënjë traktati? Nuk kemi një përgjigje të mbështetur në ndonjë normë juridike, por praktikaka ecur me parimin se një tratat nuk mund të jetë pjesërisht i zëvendësuar nga një traktat imëvonshëm dhe pjesërisht në fuqi, pra zëvendësimi mund të jetë vetëm tërësor.417

Nga sa më lart, shohim se neni 59 është një parashikim shumë i kufizuar dhe se kamangësi të mëdha në sqarimin e shumë problematikave që mund të krijohen në rastet e

414 Për shembull në traktatin e atlantikut të veriut ne shohim në nënin 7 një parashikim të tillë “Ky Traktatnuk prek dhe nuk do të interpretohet sikur prek në çfarëdo lloj mënyre të drejtat dhe detyrimet sipas Kartës,që kanë Palët që janë anëtare të Kombeve të Bashkuara, ose përgjegjësinë parësore të Këshillit të Sigurimitpër ruajtjen e paqes dhe sigurisë ndërkombëtare.” që shprehimisht tregon se nuk është në kundërshtim menjë traktat specifik paraardhës dhe se nuk prek apo shfuqizon dispozitat e tij415 Neni 8 i Traktatit të Atlantikut të Veriut “Secila nga Palët deklaron se asnjë nga zotimet ndërkombëtaretashmë në fuqi ndërmjet asaj dhe çdo Pale tjetër apo cilitdo Shtet të tretë nuk është në kundërshtim medispozitat e këtij Traktati dhe merr përsipër të mos hyjë në çfarëdo zotimi ndërkombëtar në kundërshtim mekëtë Traktat.”416 A.Aust, MTLP, fq. 292417 Hans Aufricht, Supersession of treaties in internacional law, Cornell Law Review, vol.37, issue 2, 1952,fq.662

125

lidhjes së traktateve për reja mes palëve dhe gjithashtu edhe konflikteve që mund të kenëtraktatet me njëra-tjetrin.

Nga ana tjetër shohim se konventa ka mangësi në trajtimin e rasteve kur një pjesëe palëve në një traktat kanë lidhur edhe traktate të tjera për të njëjtën çështje. Pra, nëse njënumër i caktuar palësh në traktatin e hershëm lidhin një traktat të mëvonshëm, cila do tëjetë marrëdhënia e krijuar dhe cilat dispozita do të zbatohen në rast se konfliktojnë menjëra- tjetrën dhe të dy traktatet heshtin lidhur me një situatë të tillë?

Në fakt ne kemi diskutuar më lart rastin e modifikimit të traktatit me njëmarrëveshje të mëvonshme të vetëm disa palëve në traktat, por pyetja e shtuar më lart nuklidhet aspak me modifikimin për të cilin kemi thënë se kërkon përmbushjen e tre kushtevethemelore dhe që është një marrëveshje që synon të ndryshojë disa dispozita të traktatit tëmëparshëm ose interpretimin e zbatimin e tij, dhe jo ta shfuqizojë tërësisht atë (pra nërastin e modifikimit të dy traktatet janë në fuqi).

Pikërisht këtu na shfaqet edhe një problem tjetër të cilit konventa nuk i jepzgjidhje: marrëdhënies mes traktateve të niveleve të ndryshme të cilat mund të rregullojnëçështje të njëjta. Zakonisht kjo mbetet çështje e interpretimit, megjithatë në përgjithësimbetet për tu parë se çfarë niveli kanë traktatet, sepse presupozohet që një traktatndërshtetëror mund të ketë përparësi dhe mund të shfuqizojë një marrëveshjendërqeveritare, por pyetja është po një traktat bilateral me palëve mund të shfuqizojë njëtraktat multilateral?

Disa autorë janë të mendimit se traktatet e në niveli më të lartë mund tëndryshojnë ato të një niveli më të ulët, ndërsa e anasjellta jo, p.sh nëse një traktat është mënatyrë të përgjithshme (pra traktat-ligj), ai mund të këtë prevalencë ndaj traktatevespecifike të lidhura më parë nga palët, pra mund t’i shfuqizojë ato418.

Megjithatë nuk ka ndonjë rregull të shkruar për këtë dhe në fakt nuk ka asnjëpraktikë të unifikuar sa i përket kësaj çështje. Nuk kemi as ndonjë rregull apo normë që tëna përcaktojë rëndësinë dhe nivelin e traktateve për të bërë një ndarje të tillë. Thënë kjo,mund të shtojmë edhe se çdo traktat ka specifikat e veta dhe se nuk mund të arrijmë në njëkonkluzion përgjithësues.

Këtë mund ta ilustrojmë me rastin e shtetit shqiptar në anëtarësimin në Statutin eRomës, me anën e të cilit merr përsipër të dorëzojë para Gjykatës Penale Ndërkombëtareshtetas e funksionarë shqiptarë të cilët kanë kryer veprat e parashikuara në Statut, por përshkak të një marrëveshje që ka për ekstradimet me shtetin amerikan (i cili nuk është palënë këtë Statut) nuk mund të dorëzojë asnjë shtetas të këtij shteti.419 Ky është një rast tipik

418 Si trajtuam më lart ratin e KEDNJ419 Neni 90 i Statutit të Romës parashikon : “Shteti Palë që merr një kërkesë nga Gjykata për dorëzimin epersonit sipas nenit 89, merr një kërkesë tjetër nga cilido Shtet tjetër për ekstradimin e të njëjtit person dhepër të njëjtën sjellje që formon bazën e krimit për të cilin Gjykata kërkon dorëzimin e personit, njofton përkëtë fakt Gjykatën dhe Shtetin dërgues............ . 4. Nëse Shteti dërgues nuk është Shtet Palë në këtë Statut,Shteti pritës, nëse nuk është nën detyrimin ndërkombëtar për të ekstraduar personin në Shtetin dërgues, ijep përparësi kërkesës për dorëzim të bërë nga Gjykata, nëse Gjykata ka përcaktuar se rasti është ipranueshëm. 5. Kur një çështje sipas paragrafit 4 nuk është përcaktuar si e pranueshme nga ana e Gjykatës,Shteti pritës, sipas zgjedhjes së tij, mund të vazhdojë të merret me kërkesën për ekstradim nga Shtetidërgues. 6. Në rastet kur zbatohet paragrafi 4, përveçse kur Shteti pritës është nën detyrimin ekzistuesndërkombëtar për të ekstraduar personin në Shtetin dërgues e që nuk është palë në këtë Statut, Shteti pritësvendos nëse do ta dorëzojë personin në Gjykatë ose do ta ekstradojë atë në Shtetin dërgues. Në marrjen evendimit të tij, Shteti pritës merr parasysh të gjithë faktorët përkatës, përfshirë këtu por jo të kufizuara në:(a) datat përkatëse të kërkesave; (b) interesat e Shtetit dërgues, përfshirë këtu, kur është me rëndësi, nëse

126

kur një marrëveshje dypalëshe merr prevalencë ndaj një traktati shumëpalësh ku njëra ngapalët është pjesë (pra nuk mund të themi që një marrëveshje shumëpalëshe pushon fuqinëjuridike të një marrëveshje dypalëshe).

Një çështje e lënë e mjegullt gjithashtu nga neni 59 është edhe rasti kur nëtraktatin e ri përveç palëve që kanë qenë pjesë e traktatit të mëparshëm, marrin pjesë edhepalë të tjera, a do të konsiderohet një traktat që shfuqizon të parin, duke qene se palëttashmë nuk janë identike? Po nëse në traktatin e mëparshëm merrnin pjesë vetëm shtetendërsa në atë të mëvonshëm marrin pjesë edhe organizata a do të jemi përpara një traktatiqë pushon veprimin e të parit?

Profesor Hans Aufricht420, ka argumentuar se që një traktat të zëvendësojë apo tëshfuqizojë një traktat më të hershëm duhet të përmbushi pesë kushte : 1) të rregullojnë tënjëjtat çështje, 2) të kenë të njëjtat palë, 3) traktati i mëvonshëm të jetë i të njëjtit nivelose i një niveli më të lartë se ai më i hershëm, 4) qëllimi i traktatit të mëvonshëm të jetë itë njëjtit nivel përgjithësimi sa ai i mëparshëm, 5) efektet e prodhuara nga traktati imëvonshëm të jenë të ndryshme nga ai më i hershëm.

Ndërsa po në të njëjtin artikull Aufricht sqaron se nëse këto kushte nuk gjenden tëgjitha bashkë atëherë mbetet çështje e interpretimit nëse traktatet e mëvonshme mund t’ishfuqizojnë më të hershmit. Ndonëse artikulli në fjalë i takon vitit 1952, pra rreth 17 vjetpërpara Konventës së Vjenës, shohim se ai në mënyrë të qartë ka evidentuar dhe ka dhënënjë zgjidhje të arsyeshme për disa nga problematikat për të cilat vetë kjo Konventë nukjep zgjidhje.

Paragrafi i dytë i nenit 59 na sqaron edhe rastin kur traktati i mëvonshëm, ndonësemes të njëjtave palë e për të njëjtin objekt e qëllim, nuk e shfuqizon traktatin emëparshëm, por vetëm e pezullon atë. Në këtë dispozitë kërkohet që qëllimi për tëpezulluar traktatin e mëparshëm të jetë i shprehur nga palët në një parashikim të traktatittë mëvonshëm, ose që të jetë bërë e qartë nëpërmjet mjeteve të tjera që ky ka qenë edheqëllimi i palëve. As në këtë dispozitë nuk gjejmë sqarim e cilat mund të kenë jenë mjetet etjera që mund të vërtetojnë qëllimin e palëve për të pezulluar traktatin e mëparshëm.

Arsyet e një veprimi të tillë mund të jenë të ndryshme, p.sh nëse traktati imëvonshëm është i lidhur për një kohëzgjatje të caktuar, ndërsa ai më i hershëm për njëkohëzgjatje të pacaktuar, palët e pezullojnë traktatin e mëparshëm vetëm për sa kohë do tëzgjasë i mëvonshëm dhe më pas i japin sërish fuqi traktatit të mëparshëm.

4.4c Pamundësia e përmbushjes së detyrimeve që rrjedhin nga traktati

E kemi përmendur tashmë shumë herë gjatë këtij punimi që traktatet janëmarrëveshje që krijojnë mes palëve të drejta e detyrime dhe që nga ana tjetër në bazë tëparimit pacta sunt servanda detyrimet që rrjedhin prej tij duhen zbatuar patjetër. Sigurishtqë gjatë lidhjes së një traktati dhe dhënies së pëlqimit për të qenë i lidhur prej tij, çdo palëshqyrton me kujdes aftësitë konkrete që ka për të përmbushur detyrimet që rrjedhin ngatraktati.

krimi është kryer në territorin e tij, si dhe kombësinë e viktimave dhe të personit të kërkuar; dhe (c)mundësinë e dorëzimit pasues ndërmjet Gjykatës dhe Shtetit dërgues......”420 “Supersession of treaties in internacional law”

127

Problemi qëndron se çfarë ndodh nëse në momentin e dhënies së pëlqimit një palëka mundësi ti përmbushë detyrimet por më pas bëhet e paaftë për t’i përmbushur? Nëraste të tilla, pamundësia për të përmbushur detyrimet mund të shërbejë si një shkak apoarsye që pala e rënë në paaftësi të kërkojë pezullimin ose mbarimin traktatit. Duhet tësqarojmë këtu dy momente kryesore: së pari, pamundësia e përmbushjes së detyrimevenuk sjell automatikisht mbarimin ose pezullimin e traktatit, por duhet që pala e pamundurta kërkojë një gjë të tillë nëse e shikon të arsyeshme dhe së dyti, në rast se pamundësiaështë e përhershme ajo mund të shërbejë si shkak për mbarimin e traktatit, por nëse ajoështë e përkohshme shërben si shkak për pezullimin e traktatit dhe në momentin qëshkaku i pamundësisë së përmbushjes së detyrimeve zhduket traktati mund të nisë sërishveprimin mes palëve.

Diskutimi shtrohet se çfarë mund të quhet një pamundësi për të përmbushurtraktatin nga ana e një pale? Në konventë është konsideruar si pamundësi përpërmbushjen e detyrimeve “shuarja ose prishja e përhershme e një objekti tëdomosdoshëm për zbatimin e traktatit”421, por gjithsesi ky është më tepër një përcaktimabstrakt që nuk na tregon se çfarë do të quajmë pamundësi në rastet e një traktati konkret.Gjithsesi trajtimi i bërë kësaj çështje nga Komisioni i së Drejtës Ndërkombëtare dhe ngaGjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë na vijnë në ndihmë për të kuptuar se kë do të quajmënjë shuarje të një objekti të domosdoshëm?

KDD arsyeton se mund të jemi përpara një situate të tillë kur kemi zhdukjen e njëishulli, tharjen e një lumi apo situata të ngjashme422 ose të forcës madhore, ndonëse nëYearbook of International Law Commission bëhet dallimi mes situatave që sjellinpamundësi në përmbushjen e traktatit dhe forcës madhore.423 Sipas tij forca madhore sjellnjë mospërmbushje të përkohshme të traktatit dhe zakonisht lidhet me një detyrim konkrete të veçantë, ndërsa pamundësia e përmbushjes së detyrimeve të traktatit mund të përbëjëshkak për mbarimin e traktatit dhe lidhet me të gjithë traktatin që është burim i këtyredetyrimeve.

Praktika ndërkombëtare ka treguar se jo gjithmonë traktatet, kryesisht ato tënatyrave ekonomike lidhen për një objekt konkret, por mund të kenë në qendër të tyrerregullimin e disa problematikave komplementare me njëra-tjetrën. Pretendimet përpamundësi në përmbushjen e detyrimeve zakonisht ngrihen mbi bazën e vështirësiveekonomike e financiare. A mund të kemi mbarim të traktateve të tilla për pamundësi tëpërmbushjes së detyrimeve kur njëra prej çështjeve të rëndësishme që rregullon traktatizhduket dhe a mund të jenë gjendja financiare e një shteti një shkak për ta pretenduarmbarimin e traktatit mbi këtë bazë? Konventa nuk jep përgjigje për këto çështje, pormund t’i drejtohemi praktikës së GJND e cila e ka sqaruar një herë e mirë këtë problem nëçështjen Gabcikovo-Nagymaros Project (Sllovakia vs. Hungaria)424.

Çekosllovakia425 dhe Hungaria në vitin 1977 lidhën një traktat mbi bazën e të cilitmerrnin përsipër të ndërtonin përgjatë lumit Danub, konkretisht në krahinën e Gabcikovonë Sllovaki dhe në krahinën e Nagymaros në Hungari, një sistem digash i cili do të

421 Neni 61 I Konventës422 A.Aust, Handbook of internacional law, fq.97423 Yearbook of International Law Commission 2001, vol II, part II, Chapter V parag.4, fq 71424 GabCikovo-Nagymaros Project (HungarylSlovakia), Judgment, 1. C. J. Reports 1997425 Përdoren dhe emrat Cekosllovaki edhe Sllovaki , sepse në fillim marrëveshja lidhet me shtetinCekosllovak pasi daton vitin 1977, me pas në 1 janar 1993 Sllovakia fitoi pavarësinë dhe nënskroi meHungarinë një marrëveshje të përkoshme për menaxhimin e ujrave

128

ndihmonte në prodhimin e energjisë, në lundrim dhe në shfrytëzimin më të mirë tëburimeve të këtij lumi pa dëmtuar ekosistemin e tij. Në 1983 Hungaria kërkonngadalësimin e punimeve dhe në 1989 pretendon se i gjithë ky projekt dhe vetë lidhja etraktatit është një gabim sepse është bërë i pa studiuar dhe po sjell dëmtime të mjedisitdhe lumit Danub. Sllovakia sugjeron edhe një herë zgjidhje nëpërmjet amendimit tëtraktatit me një plan të ri dhe tregon gatishmëri për zhvillimin e negociatave për zgjidhjene çështjes. Me një marrëveshje të përbashkët për pranimin e juridiksionit palët i drejtohenGJND.

Ndër pretendimet e ngritura nga ana e Hungarisë ishte edhe mbarimi i traktatit përshkak pamundësisë së përmbushjes së traktatit duke pasur parasysh se objekti kryesor ikëtij traktati- ndërtimi i një vepre ekonomike në konsistencë me mbrojtjen e mjedisit-ishte zhdukur. Gjykata arsyeton se në këtë rast fjala “objekt” e invokuar nga neni 61 iKonventës së Vjenës nënkupton krijimin e një regjimi normash juridike që rregullojnë siaspektin ekonomik ashtu edhe mbrojtjen e mjedisit, prandaj edhe sikur ky i fundit të jetëzhdukur vazhdon të ekzistojë një pjesë e tij, pra nuk është shuar përfundimisht.

Në bazë të traktatit të 1977 kjo situatë duhej të ishte zgjidhur me negociata midispalëve. Gjykata gjithashtu sqaron se zhvillimi i përbashkët dhe i njëkohshëm ekonomik emjedisor i projektit nuk është bërë i mundur pikërisht për shkak të veprimeve të vetëHungarisë, prandaj ajo nuk mund ta pretendojë mbarimin e traktatit për shkak tëpamundësisë së përmbushjes së tij, kur kjo pamundësi vjen si rezultat i veprimeve të saj.Së fundi, në këtë vendim GJND diskuton edhe nëse pamundësia financiare mund të jetëshkak për mbarimin e traktatit dhe duke u mbështetur edhe në bisedimet e zhvilluara nëKonferencën Diplomatike që adoptoi tekstin e konventës së Vjenës në vitin 1968 arsyetonse kjo nuk mund të jetë shkak për mbarimin e traktatit si rezultat i pamundësisë sëpërmbushjes së tij.426

4.4.d Pushimi i fuqisë juridike për shkak të shkeljes së traktatit

Më lart kur kemi diskutuar zbatueshmërinë por edhe parimet kryesore të vetë tëdrejtës së traktateve, jemi shprehur se parimi kryesor mbi bazën e të cilit funksionon egjithë kjo degë e së drejtës është pacta sunt servanda, pra që traktatet duhen zbatuar.Ndërsa vetë konventa parashikon se nëse ky parim nuk zbatohet dhe traktati shkelet, palëtkanë të drejtë të ndërpresin veprimin e traktatit.

Në fakt vetë shkelja e një traktati ndërkombëtar nuk nënkupton domosdoshmërishtpushimin e fuqisë juridike të tij, sepse kjo është një çështje e vullnetit të palëve tëpërfshira në traktat, por mund të shërbejë si një shkak i ligjshëm që secila prej tyre tapretendojë mbarimin e traktatit. Çështja është se cilat shkelje të traktatit do tëkonsiderohen aq të rëndësishme sa të shërbejnë si një shkak i arsyeshëm për të pretenduarmbarimin e traktatit? Në një rast të tillë përgjigja është se vetëm shkeljet materiale, sipasKonventës, mund të konsiderohen shkaqe për të cilat mund të pretendohet përfundimi ifuqisë juridike të traktatit.

Shkeljet materiale të traktatit janë ato të cilat lidhen me moszbatimin osedhunimin e dispozitave thelbësore për përmbushjen e qëllimit dhe objektit të traktatit ose

426 Gabcikovo-Nagymaros Project (Hungary vs. Slovakia), Judgment, 1. C. J. Reports 1997, fq. 62-63,parag.102-103

129

refuzimi për të zbatuar traktatin, i paparashikuar në tekstin e traktatit.427 Ashtu sikurse ekemi trajtuar edhe më lart në kapitullin e dytë428, nuk ka ndonjë kriter të caktuar sa i takondispozitave thelbësore shkelja e të cilave pengon përmbushjen e objektit dhe qëllimit tëtraktatit, pra vlerësimi nëse një dispozitë e tillë është e kësaj rëndësie mbetet për tuvlerësuar nga palët rast pas rasti.

Duhet të bëjmë këtu dallimin mes shkeljeve materiale dhe atyre thelbësore(fondamental breach), pasi ndryshe nga shkeljet materiale, shkeljet thelbësore mund tëjenë jo vetëm shkelje ose dhunim i dispozitave që lidhen me objektin apo qëllimin etraktatit, por edhe dispozita që përcaktojnë të drejta e detyrime të rëndësishme mespalëve.429 Të gjitha shkeljet e natyrave të tjera, pra që mund të jenë disi më periferike sa itakon rëndësisë që mund të kenë në traktat nuk konsiderohen si materiale dhe normalishtnuk janë shkak i arsyeshëm për të pretenduar përfundimin e traktatit si rezultat i shkeljessë tij.

Megjithëse në këtë dispozitë më shumti fokusohemi tek dispozita e shkelur, pranëse kjo dispozitë është aq e rëndësishme sa të pengojë përmbushjen e qëllimit dheobjektit të traktatit, nuk duhet të harrojmë edhe llojin e shkeljes në vetvete430, sepse ajoduhet të jetë thelbësore. Pra jo çfarëdo shkelje që lidhet me dispozitat që përcaktojnëobjektin dhe qëllimin e traktatit mund të përbëjnë shkak për kërkuar përfundimin e tij, porvetëm ato që janë të asaj rëndësie sa mund të dëmtojnë zbatimin e të gjitha dispozitave tëlidhura me objektin dhe qëllimin, pra shkeljet e vogla nuk mund të jenë të tilla.

Gjithashtu qëndrimi i shtetit i cili ka dhunuar dispozitat materiale të traktatit nukduket se ka ndonjë rëndësi të veçantë sa i përket mbarimit të traktatit mes palëve. Pra, nukkërkohet domosdoshmërisht që shkelja të jetë kryer me dashje apo me ndonjë qëllim tëveçantë që palët e tjera të kenë të drejtë të pretendojnë mbarimin e traktatit, nuk kërkohetfaji dhe nuk kërkohet gjithashtu të jetë shkaktuar ndonjë dëm konkret nga shkelja etraktatit prej shtetit shkelës431.

Neni 60 i Konventës trajton në dispozita të ndryshme shkeljet materiale tëtraktateve dypalëshe dhe shumë palëshe. Arsyeja e këtij diferencimi bëhet e qartë po tëkemi parasysh se në traktatet dypalëshe shkelja nga njëri prej shteteve do ta bënte tëpamundur vazhdimin e ekzistencës së një marrëdhënie mes dy palëve ose më saktë tëpakuptimtë432, ndërsa në rastet e traktateve shumëpalëshe, shkelja nga njëra nga palët nukdo të thotë që palët e tjera nuk do ta zbatojnë midis tyre traktatin, madje në këtë rastkrijohet një situatë që kërkon përcaktim se si do të funksionojë marrëdhënia mes palësshkelëse dhe palëve të tjera.

Sipas nenit 60/1 të konventës një shkelje materiale të një traktati dypalësh nganjëra prej palëve, i jep të drejtën palës tjetër që të konsiderojë shkeljen si arsye për tëpushuar ose për të pezulluar veprimin e traktatit. Pushimi ose pezullimi i traktatit mund tëjetë i plotë ose i pjesshëm në varësi të vullnetit të palës joshkelëse (mund të ketë raste kurkjo palë vendos të pushojë veprimin vetëm të dispozitave të cilat janë shkelur). Pra,

427 Neni 60/3 i KV428 Rezervat dhe testi i përputhshmërisë me objektin dhe qëllimin e traktatit429 Commentary of VCLT, fq. 742430 Kirgis, Frederic L. Jr. (1989) "Some Lingering Questions about Article 60 of the Vienna Convention onthe Law of Treaties,"Cornell International Law Journal: Vol. 22: Iss. 3, Article 14, fq 555431 Christian Dominicue, The internacional responsability of states fot breach of multilateral obligations,EJIL (1999), Vol 2. Fq 359432 Kuptohet që kjo varet edhe nga lloji i traktatit dhe nga vullneti I palës jo shkelëse

130

gjithmonë varet nga gjykimi i kësaj pale nëse kërkon të pushojë apo pezullojë traktatindhe nga ana tjetër të vlerësojë nëse pushimi do të jetë i plotë apo i pjesshëm.

Ndërsa për traktatet shumëpalëshe mund të themi se një shkelje materiale e njërësnga palët, jo domosdoshmërisht sjell pushimin e fuqisë juridike të traktatit në vetvete, pormund të sjelli pushimin e traktatit për palën shkelëse. Në rast se palët e pushojnë fuqinëjuridike të traktatit mes tyre dhe shtetit shkelës, atëherë vendimi duhet të merret meunanimitet.433 Megjithatë Konventa vendos në dispozicion të palëve të tjera disa mundësizgjidhjeje: së pari mund të vendosin që traktati të pushojë vetëm me palën shkelëse,ndërkohë të qëndrojë në fuqi me të gjitha palët e tjera, së dyti që traktati të pushojë mes tëgjitha palëve pra edhe asaj shkelëse edhe palëve që nuk e kanë shkelur traktatin.434

Ndërkohë nëse shkelja e traktatit nga njëra prej palëve të një traktati shumëpalëshka dëmtuar specifikisht vetëm interesat e një pale të caktuar, atëherë kjo e fundit mundetqë të vendosi të pezullojë në mënyrë të pjesshme ose të plotë traktatin në raport me shtetinshkelës.435 Ky parashikim në radhë të parë duket se kërkon deri diku të thjeshtëzojëmarrëdhëniet e krijuara mes shtetit shkelës dhe shteteve të tjera në traktate shumëpalëshe,sepse po ta krahasojmë më paragrafin që trajtuam më lart është evidente që shmangettërësisht vendimmarrja unanime e të gjitha shteteve në ato raste kur shkelja prekveçanërisht një shtet. Nga ana tjetër shohim një specifikë të re që në këtë rast shkelja nukpërbën shkak për pushim të veprimit të traktatit por vetëm për pezullim të tij dhemendojmë që legjislatori në këtë rast ka dashur të eliminojë fragmentarizmin e tepërt tëmarrëdhënieve mes palëve në traktat.

Ajo që na duket se lë vend për diskutim në këtë dispozitë është fakti që parashikonmundësinë për pezullim të plotë ose të pjesshëm duke presupozuar që pezullimi ipjesshëm do të prekë vetëm dispozitat që janë shkelur. Ndërkohë ne dimë që një shkeljemateriale mund të ishte dhunimi i një dispozite që pengon zbatimin e objektit dhe qëllimittë traktatit, si do të ishte i mundur pezullimi i zbatimit të dispozitave që kanë të bëjnë meobjektin dhe qëllimin dhe ndërkohë të vazhdojë të jetë në fuqi për pjesën tjetër?Mendojmë se ndoshta qëllimi i pezullimit të pjesshëm mund ti referohet zbatimit tëparimit të reciprocitetit dhe proporcionalitetit, pra që synon të zbatojë në marrëdhënie mepalën shkelëse vetëm dispozitat që edhe ajo reciprokisht zbaton, ndërkohë që pezullimi tëjetë proporcional, pra ti përshtatet shkeljes dhe masës së saj.436

E anasjellta e kësaj situate, pra pezullimi kur shkelja nuk prek vetëm interesat enjërës palë por prek interesat e çdo pale lidhur me përmbushjen e traktatit, parashikohetnë pikën c të nenit 60 “ ...(c) çdo palë përveç shtetit shkelës për të konsideruar shkeljen sinjë arsye për pezullimin e veprimit të traktatit plotësisht ose pjesërisht në lidhje me të nëqoftë se traktati është i një karakteri të tillë që një shkelje materiale e dispozitave të tijprej njërës palë ndryshon rrënjësisht qëndrimin e çdo pale në lidhje me përmbushjen emëtejshme të detyrimeve të tij sipas traktatit....”. Konventa e Vjenës është ligji iaplikueshëm në përgjithësi për sa i përket rregullimit të marrëdhënieve që rrjedhin nga

433 Neni 60/2/a I Konventës434 Po aty435 Neni 60/2/b parashikon “b) një palë e prekur posaçërisht nga shkelja që ta konsiderojë atë si një arsyepër pezullimin e veprimit të një traktati plotësisht ose pjesërisht në marrëdhëniet midis tyre dhe Shtetitshkelës;”436 Kirgis, Frederic L. Jr. (1989) "Some Lingering Questions about Article 60 of the Vienna Convention onthe Law of Treaties,"Cornell International Law Journal: Vol. 22: Iss. 3, Article 14, fq 558

131

lidhja e traktateve ndërkombëtare mes palëve, por sigurisht që palët janë të lira tëvendosin edhe parashikime të tjera ndryshe nga kjo konventë.

Kështu edhe sa i përket mbarimit apo pezullimit në rast shkeljeje të traktatitkonventa shprehet se dispozitat që përmendëm nuk i kufizojnë palët që të parashikojnë nëtraktate mënyra të tjera sjelljeje në rast të shkeljes së tij nga njëra nga palët (mjafton qëkëto parashikime të mos bien në kundërshtim me normat ndërkombëtare).

Me fjalë të tjera konventa sqaron se dy janë sistemet për t’iu përgjigjur shkeljes sëtraktateve dhe rregullimit të marrëdhënieve mes shteteve jo shkelëse dhe shtetit shkelës :sistemi i krijuar nga vetë traktati ose sistemi i krijuar nga e drejta e traktateve dhekonventa. Sa i përket kësaj çështje duhet thënë se pika 4 e nenit 60 është komplementareme nenin 42/2 të po kësaj konvente e cila në përgjithësi për pushimin ose pezullim etraktatit (pra edhe për arsye të tjera) parashikon se “...2. Pushimi i veprimit të një traktati,denoncimi i tij ose tërheqja e një pale, mund të vendoset vetëm si rezultat i zbatimit tëdispozitave të traktatit ose të kësaj Konvente. I njëjti rregull zbatohet ndaj pezullimit tëveprimit të një traktati.”

Kështu për shembull Karta e OKB ka krijuar një mekanizëm të plotë veprimi nërastet e shkeljes së traktateve : neni 2 “Organizata dhe anëtarët e saj veprojnë në zbatimtë qëllimeve të përcaktuara në nenin 1 sipas parimeve të mëposhtme: ....... 4. Të gjithëanëtarët ndalojnë në marrëdhëniet e tyre ndërkombëtare çdo kërcënim apo përdorimdhune, që drejtohet kundër paprekshmërisë territoriale apo pavarësisë politike të njështeti ose që bie ndesh me qëllimet e Kombeve të Bashkuara.” Krijon detyrime mekarakter të përgjithshëm, ndërsa parashikon në kapitullin e VII të saj se si do të veprohetnë rast se shtetet shkelin parimet e mara përsipër në nenin 2.

Në pikën e fundit neni 60 duket sikur e kufizon të drejtën për të përfunduar apopezulluar një traktat në rastet e shkeljeve të tij, për të gjitha ato traktate të cilat kanë tëbëjnë më mbrojtjen e të drejtave të njeriut dhe ato me karakter humanitar që ndalojnë çdolloj forme të reprezaljeve kundër individit. Pra, ky parashikim pranon edhe një herë sevetë traktatet që kanë të bëjnë me të drejtat e njeriut nuk karakterizohen nga reciprocitetipor i japin efektet e tyre tek individët e shteteve palë, prandaj dhe e kufizon të drejtën përtë pezulluar apo përfunduar traktatin, duke kërkuar domosdoshmërisht që individët t’ishmangen çdo lloj “hakmarrje” apo shtrëngimi nga shteti i cili është prekur nga shkelja etraktatit. Pavarësisht se të drejtat dhe detyrimet e përftuara nga traktatet ndërkombëtarepërshkohen nga parimi i reciprocitetit, konventa nuk pranon t’i verë traktatet për të drejtate njeriut, për të cilat pretendohet se vendosin të drejta me karakter të përgjithshëm nga tëcilat nuk mund të lejohen shmangie, në të njëjtin nivel me traktatet e tjera.

Shkelja e traktateve është sot një nga çështje më të debatuara edhe për pasojat qëshkakton në marrëdhëniet mes palëve, pasi ndonëse mbarimi ose pezullimi si rezultat ishkeljes trajtohet nga e drejta e traktateve, pasojat e shkeljes së traktateve ose reagimindaj shkeljeve rregullohet nga përgjegjësia ndërkombëtare437. Ka pasur teori të ndryshmesa i përket lidhjes mes këtyre dy degëve, disa që e mohojnë tërësisht dhe të tjera që embrojnë fort, por fakti është që një lidhje midis tyre ekziston sepse vetë jeta juridikendërkombëtare ka treguar që ndaj shkeljes së traktateve ekzistojnë dy lloj reagimesh :mbarimi ose pezullimi i traktatit sipas të drejtës së traktateve dhe ngarkimi me përgjegjësi

437 Linos- Alexander Sicilianos, Relationship between reprisals and denunciations or suspension of a treaty,fq. 342

132

juridike ndërkombëtare për shkak të mospërmbushjes së detyrimeve me karakterndërkombëtar.438

Ka një ngjashmëri mes reagimeve ose kundërmasave439 të ndërmarra ndaj njështeti shkelës dhe mbarimit të traktatit për shkak të shkeljes së tij, sepse vetë reagimetmund të jenë të shkaktuara nga shkeljet që i janë bërë detyrimeve që burojnë nga traktati,ndërsa pushimi i veprimit të traktatit ose pezullimi i tij mund të jenë përdorur si një masëmbrojtëse për të balancuar marrëdhënien mes shtetit të cënuar dhe shtetit shkelës.

Megjithatë duhet të kemi parasysh që pavarësisht kësaj ka edhe dallime të mëdhames këtyre dy instituteve, sepse reagimi ose kundërmasat mund të ndërmerren për tëgjitha rastet e shkeljes së normave ndërkombëtare, ndërkohë që mbarimi ose pezullimi ireferohet një traktati të veçantë dhe nga ana tjetër rrethi i subjekteve që mund të realizojnëreagimin apo sanksionet është shumë më i gjerë se ai i shteteve palë në një traktat të cilatjanë të vetmet që kanë mundësi të kërkojnë përfundimin ose pezullimin.440

Qëllimi i reagimeve zakonisht është ose sanksionimi apo ndëshkimi i shteteveshkelëse ose ndërprerja e shkeljes ndërsa qëllimi i mbarimit apo pezullimit të traktateveështë kryesisht ndërprerja e marrëdhënieve të krijuara në bazë të traktatit dhe lirimi ipalëve jo shkelëse nga detyrimi për të zbatuar detyrimet që rrjedhin prej tij dhe balancimideri në një farë mënyre mbi bazë reciprociteti i këtyre të drejtave dhe detyrimeve. BrunoSimma dhe Christian J Tams shprehen se një nga shprehjet më të famshme të së drejtësndërkombëtare është “pothuajse të gjitha shtetet, pothuajse gjatë të gjithë kohës,pretendojnë se të drejtat e tyre që rrjedhin nga një traktat, janë dhunuar” dhe se “gjashtënga çdo nëntë çështje që shkojnë përpara GJND për t’u shqyrtuar përfshijnë nëpërmbajtje të tyre një pretendim për shkelje të traktateve”.441

Në trajtimin e përgjigjeve ndaj shkeljeve të traktatit ato kanë sqaruar se si mbarimiashtu dhe pezullimi i traktatit përbëjnë një reagim ndaj shkeljes, por kufizohen vetëm nëtraktatin që është shkelur dhe nuk mund të përhapen në traktate të tjera, edhe nëse ato janëtë lidhura ngushtësisht me traktatin e shkelur.442

Ndërsa kundërmasat e marra në kuadër të përgjegjësisë së shteteve për shkelje tëtraktateve kanë si karakteristikë të tyre që mund të drejtohen kundrejt çfarëdo shkelje tëtraktatit, pra kundërmasat nuk është e thënë të ndërmerren vetëm në rastet kur kemishkelje materiale, por mund të merren për çfarëdo shkelje të traktatit mes palëve.Kundërmasat nuk kërkojnë domosdoshmërisht që reagimi të lidhet vetëm me traktatin nëfjalë apo t’i kundërpërgjigjet drejtpërdrejt shkeljes së bërë. Kështu në çështjen eAmbasadës së SHBA-së në Teheran, shkeljes së Konventës së Vjenës për marrëdhënietdiplomatike, SHBA iu përgjigj me ngrirje të aseteve të shtetasve iranianë të ndodhura nëSHBA.443

Gjithashtu, shkelja e një traktati nga ana e një shteti mund të sjelli si kundërmasaqë shteti i cënuar të mos zbatojë edhe traktatet ose detyrime të tjera që mund të ketë nëkuadër të së drejtës ndërkombëtare ndaj shtetit shkelës, por duhet mbajtur parasysh qëveprimet e kryera si kundërmasa të jenë deri diku proporcionale me shkeljen e kryer,

438 Bruno Simma dhe Christian J Tams ne “Reacting against breach of treaty breaches”, fq. 580439 Ky na duket përkthimi më i saktë i termit “reprisal”440 Linos- Alexander Sicilianos, Relationship betëeen reprisals and denunciations or suspension of a treaty,fq. 345441 Bruno Simma dhe Christian J Tams ne “Reacting against breach of treaty breaches”, fq. 586442 Po aty443 XH. Zaganjori, Jurisprudencë dhe praktikë ndërkombëtare, fq

133

megjithatë nuk mund të kemi një proporcionalitet absolut për sa kohë vlerësimi ikundërmasave që do të merren mbetet në vullnetin e shtetit të cënuar.

Sipas raportit të Komisionit të së Drejtës Ndërkombëtare duhet mbajtur parasyshqë kundërmasat i nënshtrohen 4 kufizimeve kryesore “ a) mospërdorimin e forcës, b)mbrojtja e të drejtave dhe lirive themelore të individit, c) paprekshmëria e personave qëgëzojnë imunitet diplomatik e konsullor dhe d) nuk mund të bien në kundërshtim menormat jus cogens dhe detyrimet erga omnes” (të sanksionuara dhe nga neni 60/5 iKonventës)444. Reagimi apo kundërmasat e ndërmarra nga një shtet ndaj shkeljes sëtraktatit nuk pengon zgjidhjen me mënyra të tjera të mosmarrëveshjes së krijuar mespalëve për shkak të shkeljes së traktatit.445

Në çështjen e sipërpërmendur mes SHBA dhe Iranit një nga pretendimet e këtij tëfundit ishte fakti që çështja nuk mund të zgjidhej nga gjykata për sa kohë nuk ka pasurbisedime diplomatike mes palëve sepse kjo do të thotë që as mosmarrëveshje ligjore nukka, ndërkohë që as ezaurimi i rrugëve diplomatikë dhe as masat që ishin marrë më parënga shtet nuk e pengonin gjykatën që të jepte një vendim për këtë çështje.

Sa i përket të drejtës së shtetit apo shteteve të cënuara nga një shkelje e traktatitpër të kërkuar përfundimin e tij, një kufizim i vendos edhe neni 45 sipas të cilit “Një Shtetnuk mund të kërkojë me arsye për të bërë të pavlefshëm, pushuar ose pezulluar sëvepruari një traktat apo për t'u tërhequr prej tij në bazë të neneve 46 deri në 50 oseneneve 60 dhe 62, në qoftë se, pas qenies në dijeni të fakteve:(a) ai do të ketë rënë shprehimisht dakord që traktati është i vlefshëm, mbetet në fuqi osevazhdon të veprojë, sipas rastit; ose (b) për shkak të drejtimit të tij ai duhet tëkonsiderohet sikur të ketë pranuar në heshtje vlefshmërinë e traktatit, mbetjen e tij në fuqiose në veprim, sipas rastit.” Kjo do të thotë që nëse një shtet edhe pasi e ka konstatuarshkeljen e traktatit nga shteti shkelës ka rënë në konsensus për të vazhduar traktatin ose kavazhduar ta zbatojë traktatin, atëherë ai e humbet të drejtën për të kërkuar përfundimin etraktatit ose pezullimin e tij.

Gjithsesi duhet të themi se dispozitat e parashikuara nga konventa kanë qenë tëpërdorshme jo vetëm se shtetet i ndjekin në mënyrë rigoroze ato por edhe sepse i japinkuptime dhe zbatime të ndryshme atyre sipas interesave konkrete dhe neni 60 ështëshembulli më i mirë që e pasqyron këtë. Kështu nga sa diskutuam më lart shtetet oseorganet e zgjidhjes së mosmarrëveshjeve kur zbatojnë nenin 60, më shumë se sa tekrëndësia e dispozitës së shkelur ndalen tek rëndësia ose madhësia e vetë shkeljes.446

4.4.e Rebus sic stantibus

Lidhja e traktateve i referohet rregullimit të një situate të caktuar midis palëve tëbazuar në disa rrethana konkrete. Sigurisht që shoqëria gjithmonë në zhvillim mund tësjelli edhe ndryshime të papritura të cilat mund ta bëjnë të pamundur realizimin e traktatitnë praktikë. Në këto kushte, mendimi i parë që të vjen në mendje është e drejta legjitime e

444 Third report on State responsibility, by Mr. Gaetano Arangio-Ruiz, Special Rapporteur, Extract from theYearbook of the International Law Commission(1991) Vol II, parag.96, fq 24445 Bruno Simma dhe Christian J Tams ne “Reacting against breach of treaty breaches”, fq. 599446Jan Klabbers, Beyond Vienna Conventinon: conflicting treaty provisions, fq.192, ed. Enzzo Canizzaro,the law of treaties beyon Vienna Convention

134

çdo pale që të kërkojë të çlirohet nga detyrime të cilat janë bërë të pakuptimta oseinekzistente për shkak të ndryshimit të rrethanave mbi bazën e të cilave ishte lidhurtraktati. Kjo quhet ndryshe edhe klauzola rebus sic stantibus dhe rrënjët e saj i ka tek edrejta romake dhe veçanërisht tek ajo me karakter privat447, më pas e gjejmë edhe në tëdrejtën ndërkombëtare.

Klauzola rebus sic stantibus ka qenë e sanksionuar në nenin 19 të Statutit tëLidhjes së Kombeve sipas të cilit është elaboruar edhe nga Gjykata Permanente eDrejtësisë Ndërkombëtare në disa çështje të saj. Kështu në çështjen e Denoncimit tëTraktatit mes Kinës dhe Belgjikës, kjo e fundit pretendonte se qeveria Kineze nëkundërshtim me parashikimin e bërë në traktatin e Miqësisë, Tregtisë dhe Lundrimit1865, kishte bërë denoncimin e kësaj marrëveshje. Sipas traktatit këtë të drejtë e gëzontevetëm qeveria belge, ndërkohë që qeveria kineze pretendonte që në bazë të nenit 19 tëStatuti të Lidhjes kishte të drejtë të ndryshonte traktatin për shkak të ndryshimit thelbësortë rrethanave.448

Një rast i përdorimit të klauzolës rebus sic stantibus është diskutuar të jetë edhedalja e Shqipërisë nga Traktati i Varshavës në 1968. Puto e ka trajtuar këtë si një rast ianullimit të traktatit449, ndërsa Shwelb e ka trajtuar këtë si një nga rastet kur ndryshimi irrethanave ka qenë shkak për mbarimin e traktatit, duke qenë se Shqipëria e ndërmori këtëveprim pas ndërhyrjes së Bashkimit Sovjetik në Çekosllovaki.450

Në këtë kohë nuk ishte ende në fuqi Konventa e Vjenës, por po ta analizojmë mekujdes në bazën e përcaktimeve që ajo ka bërë për përdorimin e ndryshimit të rrethanavesi shkak për mbarimin e traktatit, jemi të mendimit që ndonëse një nga detyrimet kryesoredhe në fakt edhe qëllimet e Traktatit të Varshavës ishte mbrojtja reciproke dhe mossulmimi i shteteve anëtare, ndërhyrja e BRSS në Çekosllovaki nuk e transformon nëmënyrë radikale shtrirjen e detyrimeve të ardhshme të Shqipërisë në kuadër të këtijtraktati. Shkelja e detyrimeve të traktatit nga ana e shteteve të tjera nuk përbën ndryshimthelbësor të rrethanave, prandaj jemi të mendimit që është tërheqje nga traktati.

Që ky parim i ka bazat e tij fillestare në të drejtën zakonore e ka pranuar edhe vetëGJND në çështjen Fisheries Jurisdiction Case ku shprehet se “Neni 62 i Konventës sëVjenës për të Drejtën e Traktateve... në shumë drejtime mund të konsiderohet edhe si njëkodifikim i të drejtës zakonore lidhur me mbarimin e një marrëdhënie traktatore përshkak të ndryshimit thelbësor të rrethanave”451

Klauzola rebus sic stantibus ka qenë gjithmonë një pikë debati mes juristëve përshkak të karakterit përjashtimor që vetë kjo klauzolë bart, por edhe sepse përdorimi i sajdo të thotë justifikim ose përligje e shkeljes së parimit pacta sunt servanda452, mbi bazën

447 Marc Villiger, Comentary of VCLT 1969, fq 766448 The permanent court of international justice 1922-2012, UN, fq. 155449 A. Puto “Edrejta ndërkombëtare Publike”450 Egon Shwelb, “Fondamental change of circumstances, Notes on Article 59 of the Draft Convention onthe Law of Treaties as recommended for Adoption to the United Nations Conference on the Law of Treatiesby its Committee of the Whole in 1968”, Comments on the 1968 Draft Convention on the Law of Treatiesfq. 44451 I. C. J. Reports 1973, p. 63, para. 36452 Egon Shwelb,” Fondamental cange of circumstances, Notes on Article 59 of the Draft Convention on theLaw of Treaties as recommended for Adoption to the United Nations Conference on the Law of Treaties byits Committee of the Whole in 1968”, Comments on the 1968 Draft Convention on the Law of Treaties fq.43

135

e të cilit është ngritur dhe qëndron në këmbë vetë e drejta e traktateve, prandaj tendencaështë gjithmonë drejt disiplinimit dhe kufizimit të veprimit të saj. Kjo është edhe arsyejaqë vetë Konventa e Vjenës bën një parashikim disi invers të ndryshimit thelbësor tërrethanave si shkak për mbarimin e traktatit, pra ajo ka një formulim në formën negative.Ajo shprehet se parimi bazë është që ndryshimi thelbësor i rrethanave nuk përbën shkakpër mbarimin ose pezullimin e traktatit.453

Megjithatë, këtij rregulli ajo i vendos disa përjashtime, kështu nëse një rrethanë kaqenë thelbësore, pra jo një rrethanë e çfarëdoshme, por e asaj rëndësie sa të ketë ndikuardrejtpërdrejtë në formimin e vullnetit të palëve dhe dhënien e pëlqimit për të qenë tëlidhura nga traktati, ajo mund të shërbejë si bazë për të pretenduar mbarimin osepezullimin e traktatit. Një gjendje e tillë, pra ndryshimi i rrethanave në këtë formë duhettë mos jetë parashikuar nga palët paraprakisht, sepse në këtë rast do të ishim përparatërheqjes ose denoncimit por jo mbarimit për shkak të ndryshimit thelbësor të rrethanave.

Kërkesa e dytë që vendos vetë neni 62 i konventës është që efekti i ndryshimit tërrethanave të ndryshojë radikalisht përmbushjen e detyrimeve në të ardhmen për palët. Mesa duket të dyja kërkesat e përmendura nga kjo dispozitë duhet të jenë kumulative menjëra –tjetrën për sa kohë midis tyre përdoret lidhësa “dhe”.

Në çështjen e sipërpërmendur, Gabcikovo- Nagymaro Project, GJND ka bërë njëinterpretim nëse ndryshimet politike ose ekonomike mund të quhen ndryshime thelbësoretë rrethanave. Në këtë vendim, gjykata shprehet se “Kushtet politike ishin të rëndësishmenë lidhjen e traktatit të vitit 1977, por gjykata kujton se ky traktat është krijuar për njëprogram të përbashkët investimi në prodhimin e energjisë, kontrollin e përmbytjeve dhepërmirësimin e lundrimit në Danub. Në pikëpamjen e Gjykatës, kushtet e mësipërmepolitike nuk janë shumë ngushtësisht të lidhura me objektin dhe qëllimin e traktatit satë përbënin një element thelbësor në dhënien e pëlqimit të palëve dhe të transformoninnë mënyrë radikale shtrirjen e detyrimeve që duhet të përmbusheshin në të ardhmenmidis tyre. E njëjta vlen edhe për sistemin ekonomik në fuqi në kohën e lidhjes së traktatittë 1977. Përveç kësaj, edhe pse rentabiliteti i vlerësuar i projektit mund të jetë shfaqur mëpak në vitin 1992 sesa në vitin 1977, nuk duket nga të dhënat para Gjykatës se ai ishte idetyruar të zvogëlohet në atë masë sa që detyrimet traktatore të palëve tëtransformoheshin rrënjësisht si rezultat i kësaj. Gjykata nuk i konsideron ndryshimet nëgjendjen e njohurive lidhur me mjedisin dhe të drejtën e mjedisit se janë lënë komplet tëpaparashikuara. Për më tepër, formulimi i neneve 15,19 dhe 20, të krijuara për tëpërshtatur ndryshimet, bëjnë të mundur që palët të marrin përsipër zhvillime të tilla dhet’i aplikojnë ato gjatë zbatimit të dispozitave të traktatit. Ndryshimi i rrethanave tëpretenduara nga Hungaria, në pikëpamjen e Gjykatës nuk janë të asaj natyre, asindividualisht as të marra së bashku, sa që efekti i tyre të transformojë në mënyrëradikale shtrirjen e detyrimeve që duhen zbatuar akoma, për tu përmbushur projekti.Një ndryshim thelbësor i rrethanave duhet të jetë i paparashikuar; ekzistenca errethanave në kohën e lidhjes së traktatit duhet të përbëjë elementin kryesor mbi të cilinpalët kanë dhënë pëlqimin për të qenë të lidhura nga traktati. Formulimi negativ dhe ikushtëzuar i nenit 62 të Konventës së Vjenës mbi të Drejtën e Traktateve, është një

453Fjalia e parë e paragrafit të parë të nenit 62 t Konventës shprehet se “Një ndryshim thelbësor irrethanave, të cilat kanë ndodhur në lidhje me ato që ekzistojnë në kohën e përfundimit të një traktati, dheqë nuk ishte parashikuar nga palët nuk mund të konsiderohet si një arsye për pushimin e traktatit osetërheqjen prej tij me përjashtim të rasteve kur...”

136

tregues i qartë se stabiliteti i marrëdhënieve të traktatit kërkon që pranimi i ndryshimitthelbësor të rrethanave të aplikohet vetëm në raste të jashtëzakonshme.”454

Ndërsa në Fihseries Jurisdction Case, Gjykata shprehet se: “Për më tepër, qëndryshimi i rrethanave të përbëjë shkak për mbarimin e traktatit, është e nevojshme qëtë ketë sjellë një transformim radikal të shtrirjes së detyrimeve që janë akoma për tupërmbushur. Ndryshimi duhet të ketë rritur barrën e detyrimeve që do të përmbushennë atë masë sa detyrimet që do zbatojnë traktatin të jenë të ndryshme nga ato që kanëmarrë përsipër palët në traktat. Në lidhje me detyrimin që Gjykata po shqyrton, ky kushtnuk është përmbushur, sepse ndryshimi i rrethanave të pretenduara nga Islanda nukmund të thuhet se ka ndryshuar në mënyrë radikale detyrimet e vendosura në Shkëmbimine Notave të vitit 1961..... Parashtruesi, në procesin oral, ka zgjeruar përmbajtjen, dukethënë se ndryshimi i rrethanave, nuk e liron shtetin ipso facto nga detyrimet e traktatit,përveç se kur është vendosur më marrëveshje, me mënyra të tjera apo nga mjete të tjerajuridike ose jo, se ndryshimi i rrethanave është i asaj natyre sa që e shkarkon palën ngadetyrimet e traktatit.”455

Neni 62 i Konventës paraqet dy ndalime për përdorimin e ndryshimit thelbësor tërrethanave si shkak për mbarimin e traktatit ose për pezullimin e tij : “në qoftë se traktativendos kufij; ose në qoftë se ndryshimi thelbësor është rezultat i një shkeljeje nga pala qëe paraqet atë ose në lidhje me një detyrim në bazë të traktatit ose në lidhje me çdodetyrim tjetër ndërkombëtar ndaj ndonjë pale tjetër të traktatit.”.

Konferenca Diplomatike për adoptimin e Konventës së Vjenës u karakterizuar ngadiskutime të vazhdueshme sa i takon marrëveshjeve për përcaktimin e kufijve, pasipretendohej se ky ishte një kufizim jo thjesht me një tendencë pacifiste që mbronte kufijtështetëror, por mund të përbënte një kufizim edhe të së drejtës së vetëmbrojtjes së shtetevenë situata të caktuara. Gjithsesi hartuesit e konventës preferuan të mbesin tek përkufizimii parë. Sa i përket kufizimit të dytë i referohet shkeljeve të traktatit të cilat nuk mund tëpërdoren nga shteti shkelës për tu çliruar nga detyrimet e traktatit.

Sa i takon nenit 62 të Konventës, Afganistani ka bërë një rezervë pas nënshkrimittë Konventës, sipas të cilës “Kuptimi i nenit 62 (ndryshim thelbësor i rrethanave) përAfganistanin është si vijon: “Nën-paragrafi 2 (a) të këtij neni, nuk mbulon traktate tëpabarabarta dhe të paligjshme, apo ndonjë traktat i cili është në kundërshtim me parimine vetëvendosjes.”

4.4.f Dalja e një norme të re jus cogens

Një mënyrë e veçantë e mbarimit të traktatit është dalja e një norme të re juscogens. Normë jus cogens është “një normë e pranuar dhe e njohur nga komunitetindërkombëtar i Shteteve në tërësi si një normë e cila nuk duhet të cënohet dhe që nukmund të modifikohet përveçse me një normë të mëvonshme të së drejtës së përgjithshmendërkombëtare që ka të njëjtin karakter”456.

454 GabCikovo-Nagymaros Project (HungarylSlovakia), Judgment, 1. C. J. Reports 1997, fq. 62-63,parag.104455 Fisheries Jurisdiction (United Kingdom/Iceland) Case, ICJ Reports 1973, fq.65, para. 43456 Neni 53 I KV

137

Karakteristikat e normave jus cogens si janë trajtuar edhe më lart janë : njohja ngakomuniteti ndërkombëtar dhe pranimi si të detyrueshme i tyre. Vërtetimi i këtyre dyelementeve ka vështirësitë e veta por në aspektin e pushimit të një traktati merr njërëndësi të veçantë, pasi kjo prek vazhdimësinë e traktatit.

Nuk ka në të drejtën ndërkombëtare ndonjë organ të posaçëm që të konstatojëekzistencën e një norme të re jus cogens apo që të njoftojë ekzistencën e saj, por nëse njëpalë e pretendon daljen e një norme të tillë dhe i drejtohet procedurës së parashikuar ngaKV për këtë çështje, atëherë një organ gjyqësor mund ta konstatojë një gjë të tillë.

Në çështjen Gabickovo- Nagymaros Project të trajtuar më lart, një ngapretendimet e Hollandës ishte pikërisht pushimi i traktatit të vitit 1977 si rezultat i daljessë normave të reja në fushën e mbrojtjes së mjedisit, pretendim të cilin e kundërshtonteSllovakia me arsyetimin se këto nuk kanë statusin e normave jus cogens dhe nuk ecënojnë vlefshmërinë dhe fuqinë e traktatit.

Gjykata nuk u ndal të arsyetonte nenin 64 të KV që e parashikon pushimin sirezultat i daljes se një norme të re jus cogens më të cilin traktati bie në konflikt pasiasnjëra nga palët nuk e pretendoi se normat e reja kishin karakterin e jus cogens,megjithatë, arsyetoi se “traktatet nuk kanë natyrë statike dhe mund të përshtaten mendryshimet dhe zhvillimet e të drejtës ndërkombëtare”457

Ajo që është me interes në këtë vendim, është fakti se jo çdo normë mund tëkonsiderohet jus cogens pavarësisht nga rëndësia që mund të ketë, ajo duhet të plotësojëkushtet e lartpërmendura, por karakteri subjektiv dhe jo statik i tyre vështirëson edhekonstatimin e rasteve kur një traktat duhet të pushojë për shkak të konfliktit më normat ereja.

4.5 Pavlefshmëria e traktatit ndërkombëtar

Pavlefshmëria e traktateve është një institut kompleks dhe jo shumë i trajtuar nga edrejta ndërkombëtare dhe e drejta e traktateve, për arsye se nuk është një institut normat etë cilit gjejnë zbatim praktik të shpeshtë. Megjithatë nuk është aspak i parëndësishëm,sepse pamundësia e palëve për të zbatuar traktatin në rastet e prezencës së një shkaku tëpavlefshmërisë është e justifikuar, ndërsa në mungesë të parashikimit të shkaqeve të tillapalëve do t’i lindte përgjegjësia e moszbatimit të traktatit.

Gjithsesi KV, duke qenë një instrument që kërkon të paraprijë çdo situatë që mundtë krijohet në të ardhmen, ka parashikuar rastet e pavlefshmërisë së një traktati, pra nëcilat rrethana një traktat i lidhur mes palëve do të konsiderohet se nuk ka ekzistuar. Kjokonventë, bën edhe një ndarje të heshtur midis shkaqeve të pavlefshmërisë së traktateve,kur njëra kategori janë veset e vullnetit të shprehur në momentin e lidhjes së traktatit dhenë kategorinë tjetër është pavlefshmëria e traktatit për shkak të konfliktit me normat juscogens.

Si shkaqe për pavlefshmërinë e traktatit parashikohen: cënimi i një norme të sëdrejtës së brendshme, gabimi, mashtrimi, korruptimi, shtrëngimi i përfaqësuesit të shtetitose kërcënimi për përdorim të forcës ndaj një shteti, si edhe kundërshtimi me një normëjus cogens.

457 A. Ciampi, sipërcit. Fq. 374

138

Schroder argumentonte se vlefshmëria e një traktati lidhet me katër fushakryesore: a) kapaciteti për të lidhur traktate; b) pëlqimi për të qenë i lidhur nga një traktat;c) ligjshmëria e traktatit; d) kërkesat për regjistrimin dhe publikimin;458. Ndërsa në KVnuk i gjejmë të pasqyruara të gjitha këto fusha, shohim si të nevojshme që kapaciteti përtë lidhur traktate të ishte i përfshirë pasi në praktikë mund të ketë raste të tilla dhe është enevojshme që efektet e tyre t’i nënshtrohen regjimit të pavlefshmërisë ab initio.

Sigurisht që të dyja konventat e kanë të parashikuar se cilat janë subjektet që egëzojnë një kapacitet të tillë, por nuk shprehet konkretisht se mungesa e këtij kapacitetishkakton pavlefshmëri.

4.5.a Pavlefshmëria e lidhur me cenimin e një norme të së drejtës sëbrendshme

Një nga rregullat bazë mbi të cilin ngrihet ky institut është se një palë nuk mund tëpretendojë pavlefshmërinë e një traktati ndërkombëtar për shkak se pëlqimi për të qenë ilidhur nga ky traktat ka ardhur si rezultat i shkeljes së një norme të së drejtës sëbrendshme.459 Ky rregull e ka bazën tek shumëllojshmëria e marrëdhënieve që mund tëkrijohen mes palëve nëpërmjet traktateve dhe ndryshimet e mëdha që mund të ketë edrejta e brendshme e çdo shteti me normat e tjera.

Për të shmangur mundësinë që palët të justifikojnë moszbatimin e traktatit memospërputhjen e tij me norma të së drejtës së brendshme apo që të pretendojnëpavlefshmërinë e tij për këtë arsye në çdo rast që e shohin të leverdishme që mos ishlyejnë detyrimet, mendohet të jenë bërë një parashikim i tillë me karakter mohues.

Norma që pretendohet të jetë shkelur në këtë rast nuk është një normë eçfarëdoshme, por një normë që lidhet me kompetencën për të lidhur traktate e marrëveshjendërkombëtare, e parashikuar nga e drejta e brendshme, që përfshin si organet kompetentepër të lidhur traktatet ashtu edhe procedurën që duhet ndjekur dhe pajisjen më plotfuqi.460

Si çdo rregull që ka edhe përjashtimet e veta, edhe rasti në fjalë bën përjashtim përdispozitat e së drejtës së brendshme të cilat kanë qenë të një rëndësie thelbësore.

Që një palë të invokojë pavlefshmërinë si rezultat i shkeljes së një norme tëbrendshme me rëndësi thelbësore për shprehjen e pëlqimit për të qenë i lidhur nga traktati,duhet që një shkelje e tillë të jetë e dukshme, evidente. Sipas konventës një shkelje apodhunim është i dukshëm461 “në qoftë se ai do të ishte objektivisht i dukshëm për çdo Shtet

458 Meinhard Schroder, Treaties, Validity, Fq. 511, në Eciclopedia of Public International Law, 7/ 1985459 Neni 46 parashikon : “1. Një Shtet nuk mund të kërkojë faktin që pëlqimi i tij për të qenë i lidhur nga njëtraktat është shprehur duke cenuar një dispozitë të së drejtës së tij të brendshme në lidhje me kompetencënpër të përfunduar traktate duke bërë të pavlefshëm pëlqimin e tij, në qoftë se ky cenim nuk ishte i qartë dhetë kishte të bënte me një rregull të së drejtës së tij të brendshme të një rëndësie thelbësore.....”460 M. Villiger, sipërcit. Fq. 589461 Në ccështjen Qatar vs Bahrein GJND arsyeton e nuk ka ndonëj manifestim të dukshëm të nj shkelje tëtillë nga përfaqësuesit e Qatarit, sipas saj “As nuk ka ndonjë gjë në materialin përpara Gjykatës që do tëjustifikonte shmangien apo devijimin nga rregullat kushtetuese në lidhje me përfundimin e traktateve ngaKatari, sipas të cilave të shprehej se ai e konsideron ose nuk e konsideron një marrëveshje të tillë si tëlidhur. Dhe as që një inetres i tillë nëse do të ekzistonte do të prevalonte mbi këtë marrëveshje. Prandajargumenti i Bahreinit në këto pika nuk mund të pranohet.” ICJ Judgement 1 july 1994, fq 121

139

që drejtohet në një mënyrë të tillë që është në përputhje me praktikën normale dhemirëbesimin.”.

Një pretendim i tillë është ngritur edhe në çështjen e “Për delimitimin e zonave tëtyre përkatëse, të shelfit kontinental dhe zonave të tjera detare që u përkasin në bazë të sëdrejtës ndërkombëtare” mes shtetit tonë dhe shtetit grek kur u shqyrtua përputhshmëria esaj me Kushtetutën e Republikës së Shqipërisë.

Sipas Gjykatës mospajisja me plotfuqi nga presidenti i Republikës i personave qëkishin zhvilluar bisedimet për lidhjen e marrëveshjes përbën njërën nga aspektet eantikushtetutshmërisë së kësaj marrëveshje. Megjithatë, sa kohë kjo marrëveshje nuk kahyrë në fuqi, ajo nuk ka filluar të prodhojë efekte juridike për shtetin shqiptar, prandaj nukmund të themi se në këtë rast jemi përpara nenit 46462 që e pengon në aspektinndërkombëtar shtetin tonë të pretendojë pavlefshmërinë e marrëveshjes si rezultat ishkeljes së një norme të brendshme.

Nga ky arsyetim i gjykatës mund të reflektojmë edhe për dy aspekte me rëndësi tëkëtij shkaku të pavlefshmërisë : së pari shohim se kjo lloj pavlefshmërie nuk është e tillëqë nga momenti i lidhjes, por duhet të kërkohet nga palët në momentin që konstatojnëshkeljen thelbësore të së drejtës së brendshme. Së dyti, që momenti i hyrjes në fuqi tëtraktatit në fjalë është shumë i rëndësishëm, sepse është ky moment që e lidh palën meparashikimet e neni 46 të KV.

Momenti i hyrjes në fuqi i traktatit dhe pavlefshmëria e tij si rezultat i shkeljes sënormave të brendshme është shqyrtuar nga GJND në çështjen Cameroon vs. Nigeria. Këtody shtete kishin mosmarrëveshje për përcaktimin e kufirit midis tyre, veçanërisht nëGadishullin Bakaasi dhe në disa zona të tjera ujore. Një nga pretendimet e Cameroonitishte se një pjesë e kufirit midis dy shteteve ishte përcaktuar nga Deklarata e Marouas në1 qershor 1975, ndërsa Nigeria kundërshtonte duke thënë që kjo marrëveshje ishtenënshkruar nga kreu i shtetit por nuk ishte ratifikuar.

Gjykata analizoi marrëveshjen në fjalë dhe arsyetoi se kjo ishte një traktat sipaspërcaktimeve të KV dhe se “ajo nuk mund të pranojë argumentin se Deklarata Marouaishte e pavlefshme sipas të drejtës ndërkombëtare për shkak se ajo u nënshkrua nga Kreui Shtetit të Nigerisë në atë kohë por asnjëherë nuk u ratifikua. Ajo vëren se, ndërsa nëpraktikën ndërkombëtare një procedurë me dy hapa të përbërë nga nënshkrimi dheratifikimi është praktikuar shpesh në dispozitat në lidhje me hyrjen në fuqi të një traktati,ka edhe raste kur një traktat hyn në fuqi menjëherë pas nënshkrimit. Sipas mendimit tëGjykatës, Deklarata Maroua hyri në fuqi menjëherë pas nënshkrimit të saj.”463.

Gjykata gjithashtu nuk pranoi as argumentin se dispozita kushtetuese tërëndësishme të kushtetutës nigeriane ishin shkelur në këtë rast. Ajo arsyetoi se kypretendim vinte ndesh me nenin 46 të KV pasi nuk ishim përpara rastit përjashtimor tëshkeljes së një dispozite me karakter thelbësor. Sipas saj “rregullat lidhur me autoritetinqë ka kompetencën për të nënshkruar traktate për një shtet janë rregulla kushtetuese tënjë rëndësie themelore. Megjithatë, një kufizim i kompetencës së kryetarit të shtetit në këtëdrejtim nuk përfshihet në kuptimin e nenit 46, paragrafi 2, përveç nëse është bërë e ditursiç duhet. Kjo është veçanërisht kështu sepse Krerët e Shteteve i përkasin grupit tëpersonave të cilët, në përputhje me nenin 7, paragrafi 2, të Konventës "në sajë të

462 Vendimi 15/10 I GJK, sipërcit, fq 19, prg. 46463 ICJ Judgment of 10 October 2002land And Maritime Boljndary Esetween Cameroon And Nigeria(Cameroon Vs. Nigeria: Equatorial Guinea Intervening), fq 242

140

funksioneve të tyre dhe pa pasur nevojë për tu pajisur me plotfuqi konsiderohen sepërfaqësojnë shtetin e tyre.”. Lidhur me pretendimin nigerian se shteti i Cameroonit kapasur njohuri se kryetari i shtetit të Nigerisë nuk kishte kompetencë që ta lidhte shtetin mekëtë marrëveshje pa pëlqimin e qeverisë nigeriane, Gjykata vëren se nuk është detyrë eshteteve të jenë të informuara për zhvillimet legjislative dh kushtetuese të shteteve të tjera,të cilat janë apo mund të bëhen të rëndësishme për marrëdhëniet ndërkombëtare të tyrenë të ardhmen.”464

Pavlefshmëria e traktateve për shkak të shkeljes së normave të së drejtës sëbrendshme është trajtuar edhe nga KV 1986, me ndryshimin e vetëm se kur bëhet fjalë përnorma që përcaktojnë kompetencën për të shprehur pëlqimin, kuptohen gjithmonë organetë organizatave ndërkombëtare dhe rregullat e saj të brendshme.465

Në këtë drejtim, GJED ka dhënë disa vendime me interes. Në France vs.Commission gjykata ka marrë në shqyrtim një marrëveshje të lidhur nga Komisioni meSHBA, në kundërshtim me rregullat e brendshme të Komunitetit Europian. Gjykata nuk ushpreh se kjo marrëveshje nuk ishte e detyrueshme për KE edhe pse ai nuk është pjesë eKV, ai i nënshtrohet normave të së drejtës zakonore që ajo reflekton.466 Sipas gjykatësKomuniteti Europian nuk mund të pretendojë çështje të së drejtës së tij si justifikim përmoszbatimin e marrëveshjes.467

Në çështjen Commission vs. Mbretëria e Bashkuar468, GJED ka arsyetuar se asnjënga shtetet anëtare nuk mund të lidhë traktate të cilat cënojnë të drejtën e brendshme tëKE, megjithatë nëse marrëveshjet lidhen me shtete jo anëtare, këto të fundit nuk janë tëdetyruara të kenë dijeni për këto rregulla e si rrjedhojë mbi to nuk mund të rëndojësanksioni i pavlefshmërisë së traktatit si rezultat i nenit 46 të KV.

Gjithsesi, zbatimi i nenit 46 së pari ka funksion ndalues për palët, sepse ai është indërtuar në formë negative, çka i mohon atyre mundësinë për të kërkuar pavlefshmërinë.Ndërsa lejimi i pretendimit të pavlefshmërisë në një situatë të tillë është një rastpërjashtimor, vërtetimi i të cilit mendojmë se është i vështirë për shkak të pamundësisëpër të vërtetuar se kur një dispozitë është thelbësore apo jothelbësore dhe nga ana tjetërështë e vështirë të provohet edhe se manifestimi “dukshëm” i kësaj dispozite.

Si shkak për pavlefshmërinë e traktatit nuk mund të pretendohet nga palët astejkalimi i objektit të plotfuqisë nga përfaqësuesi i tyre.469 Kështu nëse një person iautorizuar nga organi kompetent shtetëror me plotfuqi për të zhvilluar bisedimet e për të

464 Po aty465Neni 46 i KV, 1986 parashikon “Një Shtet nuk mund të përdorë faktin që pëlqimi i tij për t’u detyruarnga dispozitat e një traktati është shprehur duke cënuar një dispozitë të së drejtës së tij të brendshme nëlidhje me kompetencën për të lidhur traktate duke bërë të pavlefshëm pëlqimin e tij nëse ai cënim nuk ishte iqartë dhe nuk lidhet me një rregull të së drejtës së brendshme të një rëndësie të madhe. 2. Një organizatëndërkombëtare nuk mund të përdorë faktin që pëlqimi i saj për t’u detyruar nga dispozitat e një traktatiështë shprehur duke cënuar rregullat e organizatës në lidhje me kompetencën për të përfunduar traktatetduke bërë të pavlefshëm pëlqimin e tij nëse ai cënim nuk ishte i qartë dhe nuk lidhet me një rregull të sëdrejtës së brendshme të një rëndësie kryesore. 3. Një cënim është i qartë nëse do të jetë objektivisht idallueshëm për çdo Shtet apo organizatë ndërkombëtare që e drejton veten në këtë çështje në lidhje mepraktikën normale të Shteteve dhe aty ku është e nevojshme edhe të organizatave ndërkombëtare dhe nëmirëbesim."466 A.Aust, sipërcit., fq. 314467 Po aty468 ECJ case C-466/98469 Neni 47 i KV

141

nënshkruar një traktat ka qenë i kufizuar në këtë plotfuqi për të kryer apo mos kryerveprime të caktuara por që ai nuk i zbaton, atëherë kjo nuk mund të jetë shkak përpavlefshmërinë e vetë traktatit. Kufizimet mund të jenë nga më të ndryshmet sinënshkrimi me rezerva apo përmbushja e ndonjë kushti të veçantë etj.

Përjashtimi në këtë rast bëhet vetëm kur kufizimet e vendosura ndaj përfaqësuesittë një shteti janë bërë të njohura për palët përpara se të jepet pëlqimi për të qenë i lidhurme një traktat. Ky përjashtim nuk mund të përdoret nëse bëhet pas shprehjes së pëlqimitpër të qenë i lidhur nga traktati nga ana e përfaqësuesit.470 Nuk ka në KV ndonjëparashikim për mënyrën e dhënies së këtij njoftimi apo bërjen me dije të palëve të tjera,megjithatë kjo mund të realizohet me një komunikatë me shkrim ose me një deklaratëgjatë periudhës së zhvillimit të bisedimeve.

E drejta e shtetit për të kërkuar pavlefshmërinë e një traktati të lidhur në tejkalimtë kufizimeve të vendosura ndaj përfaqësuesit të shtetit është veçanërisht e nevojshme përtraktatet të cilat hyjnë në fuqi menjëherë pas nënshkrimit të tyre, sepse për ato të cilatkalojnë nëpërmjet ratifikimit ose miratimit shteti ka mundësi ta konstatojë tejkalimin ekufizimit gjatë kësaj faze dhe nuk e shpreh pëlqimin përfundimtar për të qenë pjesë etraktatit dhe për pasojë ky traktat nuk do të hyjë në fuqi.

4.5.b Gabimi si shkak i pavlefshmërisë

Konventa e Vjenës si shkak për pavlefshmërinë e një traktati është shprehur semund të jetë edhe gabimi. Në këto parashikime471 gabimi mund të konsiderohet si shkak ipavlefshmërisë vetëm nëse ky gabim ka ekzistuar në kohën e dhënies së pëlqimit ngapalët dhe ka ndikuar në mënyrë të veçantë në dhënien e pëlqimit. Kjo do të thotë që nësegabimi shfaqet në një kohë të mëvonshme, ai nuk mund të pretendohet nga palët si shkak ipavlefshmërisë së traktatit.

Gabimi që mund të shkaktojë pavlefshmëri ka disa karakteristika. Ai duhet të jetëgjithmonë një gabim në fakt ose në një situatë, pra konventa përjashton mundësinë e njëgabimi në ligj, megjithatë mund të jetë e vështirë të dallosh në fushën e traktateve njëgabim mirëfilli faktik. Gabimet që mund të jenë gramatikore ose tekstuale nuk mund tabëjnë traktatin të pavlefshëm. Një karakteristikë tjetër e gabimit është që ky të ketë qenënjë fakt kyç në formimin e vullnetit të palës për shprehjen e pëlqimit për të qenë i lidhurnga traktati.

Nëse shteti që pretendon gabimin, ka pasur mundësi të marrë dijeni lidhur megabimin por nuk e ka bërë për shkak të neglizhencës së tij atëherë ai nuk mund tëpretendojë më pavlefshmërinë e traktatit. Po kështu nuk mund të pretendohetpavlefshmëria e traktatit edhe nëse shteti e ka krijuar vetë situatën apo faktin me veprimete tij, sepse në këtë rast do të dëmtoheshin palët e tjera në traktat të cilat janë nëmirëbesim.

Sikundër e kemi përmendur disa herë, KV reflekton të drejtën zakonore tëpërdorur në këtë fushë përpara hyrjes së saj në fuqi dhe sigurisht edhe jurisprudencën eorganeve ndërkombëtare. Më herët, për çështjen e gabimeve dhe karakteristikave që duhet

470 M. Villiger, sipërcit.471 Neni 48 I KV

142

të përmbajnë ato në mënyrë që të jenë shkak i pavlefshmërisë është shprehur edheGjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë, në Temple Case.

Në çështjen Temple of Preah Vihear, Kamboxhia pretendonte se Tailanda kishteshkelur sovranitetin territorial të saj për shkak të veprimeve të kryera në rajonin eTempullit të Preah Vihear. Ndërsa Tailanda pretendonte se ky rajon shtrihej në pjesëntajlandeze të kufirit midis dy shteteve. Pretendimin e saj për juridiksionin e Gjykatës,Kamboxhia, ndër të tjera, e kishte mbështetur në deklaratën e saj të bërë sipas kushteve tënenin 36 të Statutin të GJND dhe Deklaratës së Tailandës të 20 majit 1950 që sipasKamboxhias pranonte në një farë mënyre juridiksionin e detyrueshëm të Gjykatës. KjoDeklaratë në vetvete rinovonte pranimin e juridiksionin të detyrueshëm të GJPDN qëishte bërë në vitin 1940.

Në këndvështrimin e Tailandës Deklarata e 20 majit 1950 nuk përbënte njëmarrëveshje për pranimin e juridiksionit të detyrueshëm të GJND. Sipas saj, Deklarata nëfjalë ishte bërë me qëllim pranimin e juridiksionit për një çështje të veçantë472, por përshkak të konceptimit të gabuar të statusit të Deklaratës së vitit 1940, gjuha e përdorur nëkëtë të fundit është përsëritur në Deklaratën e vitit 1950.473

GJND u shpreh se “Ndonjë gabim i mundshëm në këtë rast mund të ketë qenë njëgabim që lidhet me ligjin, por gjykata në këtë rast nuk e konsideron problemin në çështjennë fjalë sikur rrjedh nga gabimi. Për më tepër, rëndësia kryesore e gabimit, kur aiekziston, është ndikimi real që ai mund të këtë prekur shprehjen e lirë të pëlqimit. Gjykatanë këtë rast nuk shikon ndonjë faktor që mund të ketë ndikuar, ex post ose në mënyrëprapavepruese, në pëlqimin e shprehur nga Tailanda në vitin 1950. Pavarësisht nësepëlqimi i shprehur lidhet me një organ ligjërisht efektiv apo jo, ai ka qenë një pëlqim realdhe që nuk mund t’i jetë referuar juridiksionit të GJPDN të cilën Tailanda e dinte mirë senuk ekzistonte më. Çështja e vërtetë për Tailandën është së Deklarata e 1950 ishte evesuar për shkak se ajo ishte shprehur për terma të cilat e bëjnë atë pa objekt dhe asgjëmë shumë se një mungesë objekti nuk mund të jetë shkak për nulitetin e Deklaratës.”474

Por sipas gjykatës “kjo mund të vërtetohet vetëm duke analizuar në tërësiDeklaratën në fjalë nën dritën e qëllimit të saj”. Nga analiza që gjykata i bëri Deklaratëssë vitit 1950 duke e parë të lidhur edhe me Deklaratat e viteve 1929 dhe 1940, si edheqëndrimit të Tailandës gjatë viteve, lidhur me vlefshmërinë e kësaj deklarate dhe me rolinqë mund të ketë gabimi në këtë vlefshmëri ajo u shpreh se “...kur një shtet ka shfaqur,sikurse Tailanda, një qëndrim konsistent ndër vite lidhur me qëllimin për t’iu nënshtruarjuridiksionit të detyrueshëm të organit gjyqësor kryesor të kohës, gjykata nuk mund tëpranojë pretendimin se ky qëllim është rrëzuar dhe është bërë i pavlefshëm nga defektet tëcilat nuk kanë ndikuar aspak në pëlqimin e shprehur, përveç nëse ky defekt është aqthelbësor sa ka vesuar të gjithë instrumentin për shkak të shkeljes së normave ligjore tëdetyrueshme. Gjykata nuk e konsideron se ky është rasti në fjalë dhe është detyrë egjykatës të mos lejojë një palë të tërhiqet me arsyen e defekteve të cilat, në kontekstin epërgjithshëm, nuk kanë ndikuar në mënyrë thelbësore në çështje dhe nuk bëjnë qëinstrumenti të jetë në kundërshtim me norma detyruese të së drejtës.”475

472 Bëhej fjalë për Aerial Incident of July 27th, 1955 (Israel v. Bulgaria)473 Gjuha e përdorur, u konsiderua në vendimin Israel vs. Bulgaria si jo e përshtatshme, ICJ Temple case,Preliminary objections, fq. 17474 ICJ Temple case, Preliminary objections, fq. 17475 Po aty

143

4.5.c Mashtrimi si shkak i pavlefshmërisë

Në nenin 49 të KV parashikohet si shkak për të pretenduar pavlefshmërinë etraktatit edhe mashtrimi. Sipas këtij neni “Në qoftë se një Shtet është shtyrë që tëpërfundojë një traktat nëpërmjet veprimit mashtrues të një Shteti tjetër palë në bisedime,Shteti mund të konsiderojë mashtrimin se e bën të pavlefshëm pëlqimin e tij për të qenë ilidhur nga traktati”.

Mashtrimi realizohet me veprime konkludente apo krijimin e situatave të caktuaranga njëra nga palët negociuese, në mënyrë që të krijojë tek një apo disa palë të tjerapërshtypje të gabuar dhe në bazë të këtij veprimi ato të nxiten të nënshkruajnë traktatin.Karakteristikë e mashtrimit është fakti se një palë është aktive dhe ndërmerr veprime përta çuar palën tjetër drejt nënshkrimit të traktatit dhe këto veprime janë të qëllimshme dhesynojnë t’i krijojnë shtetit apo organizatës përfitime.

Veprimi apo sjellja mashtruese duhet të jetë e asaj rëndësie sa po të mos kishteekzistuar, palët nuk do ta ishin nënshkruar traktatin. Dispozita e sipërpërmendur përmendveprimet aktive të ndërmarra nga njëra nga palët, por lind pyetja : po me mosveprimet enjërës palë a mund të kryhet mashtrim në lidhjen e një traktati?

Jemi të mendimit që po, p.sh. nëse lidhet një traktat me natyrë tregtare përprodukte të një cilësie të cilat një shtet nuk i disponon por këtë gjë e mban të fshehur nëmënyrë që të lidhi traktatin sepse ai mund të ketë rëndësi ekonomike për të dhe më pasmendon të gënjejë për cilësinë e produkteve, në këtë jemi përpara mashtrimit, sepse palatjetër po të ishte në dijeni të këtij fakti nuk do ta kishte lidhur traktatin.

Gjithsesi rastet e lidhjes së traktateve me mashtrim si një nga veset e vullnetit nukjanë të ndeshura në praktikë.

4.5.d Korruptimi si shkak i pavlefshmërisë

Korruptimi i një përfaqësuesi të palës të tjetër me të cilën po zhvillohen bisedimegjithashtu përbën një nga burimet ose fushat e pavlefshmërisë së një traktati.476

Korruptimi është një koncept i gjerë dhe i papërcaktuar në të drejtën e traktateve,megjithatë si të tillë mund të shikojmë veprimet e ndërmarra nga një shtet që synojnë t’ikrijojnë privilegje apo përfitime përfaqësuesit të palës tjetër, me kushtin që ky tënënshkruajë traktatin.

Përfitimet mund të jenë nga më të ndryshmet, vlera monetare, pasuri tëpaluajtshme, trajtim i veçantë ose funksione të larta, në favor të përfaqësuesit apo tëafërmëve të tij, kjo nuk ka rëndësi sa i përket pavlefshmërisë. Me rëndësi është që kyprivilegj është bërë në shkëmbim të nënshkrimit të traktatit dhe hamendësohet që teksti itij mund të përmbajë kushte më të favorshme për palën që korrupton. Konventaparashikon se çdo veprim direkt apo indirekt në favor të përfaqësuesit të palës tjetër mund

476 Neni 50 I KV parashikon se “Në qoftë se shprehja e pëlqimit të një Shteti për të qenë i lidhur nga njëtraktat është shkaktuar nëpërmjet korruptimit të një përfaqësuesi të tij direkt ose indirekt nga një shtet tjetërpalë në bisedime, shteti mund të konsiderojë një korruptim të tillë se e bën të pavlefshëm pëlqimin e tij përtë qenë i lidhur nga traktati.”

144

të përbëjë korruptim, por duhet gjithmonë që ky korruptim të dëmtojë interesat e shtetit tëkëtij përfaqësuesi dhe jo të ndonjë pale të tretë.477

4.5.e Shtrëngimi si shkak i pavlefshmërisë

Shtrëngimin si burim i pavlefshmërisë së traktatit, KV e ka ndarë në dy pjesë, nëvarësi të subjektit të shtrëngimit : si rezultat i shtrëngimit të përfaqësuesit që zhvillonbisedimet dhe si rezultat i shtrëngimit të shtetit. Shtrëngimi është parashikuar si burimpavlefshmërie me qëllimin që të mbrojë lirinë e vullnetit të palëve që duan të hyjnë nëmarrëdhënie midis tyre.

Shtrëngimi i përfaqësuesit të shtetit478 (apo organizatës), nënkupton akte dhuneose kërcënimi për përdorim të saj në mënyrë që të detyrohet përfaqësuesi që tënënshkruajë traktatin në emër të shtetit të tij, veprim që nuk do ta kishte kryer në mungesëtë këtyre akteve shtrënguese. Pra, gjithmonë, shtrëngimi duhet të jetë thelbësor nëshprehjen e pëlqimit për të qenë i lidhur nga traktati në mënyrë që të pretendohetpavlefshmëria.

Si shtrëngim mund të konsiderohet edhe dhuna verbale ose kërcënimi i njëpersoni të afërt të përfaqësuesit apo shantazhi se mund të ndërmerren veprime që mund tëshkatërrojnë karrierën e tij.479 Villiger sugjeron se duhet të dallohet rasti kur një person qëështë funksionar shtetëror zhvillon bisedimet si person privat dhe në këtë rast shtrëngiminuk mund të pretendohet si shkak pavlefshmërie dhe rasti kur ai i zhvillon bisedimet sipërfaqësues i shtetit.

Një traktat i cili është lidhur nën shtrëngimin e përfaqësuesit të shtetit nuk sjellpasoja juridike, çka do të thotë që një traktat i tillë është nul që nga momenti i lidhjes sëtij. Konventa nuk sqaron se çfarë ndodh me palët e tjera në një traktat, vullneti i të cilaveështë i pavesuar, por mendojmë që në këtë rast traktati nuk prodhon pasoja vetëm messhtetit përfaqësuesi i të cilit është shtrënguar dhe shtetit shtrëngues, pa prekurvlefshmërinë e tij për palët e tjera.

Neni 52 i KV parashikon se “Një traktat është i pavlefshëm në qoftë se përfundimii tij është shkaktuar nëpërmjet kërcënimit ose përdorimit të forcës, duke dhunuar parimete së drejtës ndërkombëtare të mishëruara në Kartën e Kombeve të Bashkuara”. Ky ështënjë nga burimet më të rëndësishme të pavlefshmërisë pasi e ka burimin në mospërdorimine forcës si një nga parimet më të rëndësishme të së drejtës ndërkombëtare, si edhe nëmbrojtjen e parimeve të tjera të parashikuara në Kartën e Kombeve të Bashkuara.

Ky parashikim ka të ndërthurur disa koncepte me rëndësi. Baza mbi të cilënngrihet pavlefshmëria është neni 2/4 i Kartës së OKB sipas të cilit “Të gjithë anëtarëtndalojnë në marrëdhëniet e tyre ndërkombëtare çdo kërcënim apo përdorim dhune, qëdrejtohet kundër paprekshmërisë territoriale apo pavarësisë politike të një shteti ose qëbie ndesh me qëllimet e Kombeve të Bashkuara”.

477 M. Villiger. Sipërcit.478 Neni 51 i KV, “Shprehja e pëlqimit të një Shteti për të qenë i lidhur nga një traktat, i cili është shkaktuarnga shtrëngimi i përfaqësuesit të tij nëpërmjet akteve ose kërcenimeve të drejtuara kundër tij nuk do të ketëfuqi ligjore.”479 Po aty

145

Ky shtrëngim duhet të jetë arsyeja për të cilën një shtet ka nënshkruar traktatin dheduhet të jetë realizuar gjatë kohës së lidhjes së traktatit. Pra duhet të ketë një lidhje tëdrejtpërdrejtë mes shtrëngimit dhe lidhjes së traktatit. 480

Përdorimi i forcës në këtë rast ose kërcënimi për përdorimin e saj i referohetspecifikisht përdorimit të armëve dhe jo ndonjë forme tjetër shtrëngimi, pasi kjo del ngalogjika e dispozitës në përputhje edhe me Kartën e OKB. Megjithatë në bisedimet përhartimin e konventës pati shumë diskutime që të konsideroheshin edhe veprimet politike eekonomike,481 për këtë arsye KDN, nuk merr një pozicion të qartë në këtë drejtim dukearsyetuar se qëllimi i vërtetë i kësaj dispozite duhet të përcaktohet nga interpretimi iparashikimeve të Kartës në rastet konkrete.482

Në mënyrë që të zgjidhej përfundimisht kjo çështje, gjatë Konferencës së Vjenës1968, u hartua Deklarata për ndalimin e shtrëngimit politik, ekonomik e ushtarak nëlidhjen e Traktateve483, e cila iu bashkëngjit Aktit Final të Konferencës së Vjenës.Deklarata nuk është një instrument detyrues për palët por bën interpretimin e nenit 52 tëKV.

Deklarata dënon përdorimin e forcës, të presioneve politike ose ekonomike qësynojnë ta detyrojnë një shtet të lidhë një traktat, në kundërshtim me parimin e sovranitetitshtetëror. Bie në sy përdorimi i termit “dënon” dhe jo “ndalon”, si edhe koncepti ipresionit që është risi në krahasim me tekstin e nenit 52. Kjo Deklaratë u shoqërua me njërezolutë484 që i kërkonte Sekretarit të përgjithshëm të Kombeve të Bashkuara të sjellë këtëDeklaratë në vëmendjen e të gjitha shteteve anëtare dhe të organeve të OKB, të cilat duhettë përpiqen ta bëjnë publike dhe ta promovojnë atë.

Diskutime të shumta janë zhvilluar rreth vlefshmërisë së traktateve të paqes dherolit të KS në kuadër të masave për ruajtjen e paqes dhe sigurisë ndërkombëtare dhesanksioneve të ndërmarra në këtë drejtim. Traktatet e Paqes të lidhura përpara Konventësnuk diskutohen në këtë pjesë, për sa kohë është parashikuar se ajo nuk do të ketë fuqi

480 Po aty.481 GJND në Fisheries Juristidiction case ka argumentuar se “ekzistojnë presione politike dhe morale të cilatnuk mund të vërtetohen me prova shkresore, por janë reale dhe që në fakt, në histori, kanë ndikuar nëkrijimin e traktateve dhe konventave që është pretenduar se janë lidhur me vullnet të lirë dhe i nënshtohenparimit pacta sunt servanda”, ICJ Reports, 1973482 Malcolm Shaw, Intrenational law, fq. 943, Cambridge University Press, 6ed, 2008483 Teksti i Deklaratës “Konferenca e Kombeve të Bashkuara mbi të Drejtën e Traktateve, mbështetur nëparimin se çdo traktat në fuqi është detyrues për palët në të dhe duhet të zbatohet prej tyre në mirëbesim,duke riafirmuar parimin e barazisë sovrane të shteteve, e bindur se Shtetet e duhet të kenë liri të plotë nëkryerjen e ndonjë veprimi që lidhet me përfundimin e një traktati, duke kritikuar faktin se shtetet kanë qenëndonjëherë detyruara për të përfunduar traktatet nën presion të ushtruar në forma të ndryshme nga shtetete tjera, duke dashur të sigurohet se në të ardhmen i tillë presion nuk do të ushtrohet në asnjë formë ngacilido shtet ne lidhje me përfundimin e një traktati,1. Solemnisht dënon kërcënimin ose përdorimin e presionit në çfarëdo forme, qoftë ushtarake, politike, apoekonomike, nga cilido shtet, në mënyrë për të detyruar një shteti tjetër të kryejë ndonjë akt që lidhet mepërfundimin e një traktati në kundërshtim me parimet e Barazia sovrane e shteteve dhe liria e pëlqimit, 2.Vendos se Deklarata aktuale do të jetë pjesë e Aktit Final të Konferencës mbi të Drejtën e Traktateve.”484 Teksti i kësaj rezolute “Konferenca e Kombeve të Bashkuara mbi të Drejtën e Traktateve, Duke miratuarDeklaratën për ndalimin e shtrëngimit politik, ekonomik e ushtarak në lidhjen e Traktateve, si pjesë e AktitFinal të Konferencës, 1. I kërkon Sekretarit të Përgjithshëm të Kombeve të Bashkuara të sjellë Deklaratënnë vëmendjen e të gjitha shteteve anëtare dhe shteteve të tjera pjesëmarrëse në konferencë, dhe e organevekryesore të Kombeve të Bashkuara; 2. T’i kërkojë shteteve anëtare t’i japin Deklaratës e publicitetin më tëgjerë të mundshëm dhe shpërndarjen e saj.”

146

prapavepruese. Po traktatet e paqes të lidhura pas KV, nën ndikimin e KS apo të ndonjështeti a mund të quhen si të lidhura nën përdorimin e forcës?

Po të mbajmë parasysh që vetë neni 52 shprehet se shtetet gjatë lidhjes së traktatitduhet t’i përmbahen parimeve të mishëruara në Kartën e OKB, kuptojmë se ajo nukpërfshin si raste të përdorimit të forcës situatat ku përdoret e drejta e vetëmbrojtjes apomasat e ndërmarra nga Këshilli i Sigurimit.

Serena Forlati ka trajtuar këtë problem në dritën e disa rasteve praktike që kanëgjetur zbatim në realitetin ndërkombëtar. Sipas saj, KS në kudër të masave të marra nënKapitullin VII të Kartës nuk e limiton veten të mos vendosi kushte për arritjen emarrëveshjes së paqes mes shteteve të interesuara dhe këtë e tregon më së miri rasti iRezolutës 1244(1999) e cila në mënyrë indirekte krijoi edhe Marrëveshjen Tekniko-Ushtarake mes KFOR dhe qeverive të Maqedonisë dhe Serbisë.485

Shtetet ndaj të cilave pretendohet se këto marrëveshje janë imponuar dukepërdorur forcën asnjëherë nuk e kanë pretenduar pavlefshmërinë e këtyre marrëveshjevepër këtë shkak, madje në rastin e Serbisë ajo është shprehur përpara gjykatës se Rezoluta1244 (1999) është guri i themelit mbi të cilin është ngritur regjimi ndërkombëtar iKosovës. Ky qëndrim tregon se shtetet i kanë pranuar me vullnet të lirë marrëveshje tëtilla, ndonëse nuk mund të mohohet se këto marrëveshje nuk do të ishin lidhur nëse nukdo t’i ishin imponuar nga KS apo shtete të tjera.486

Një traktat i lidhur nën efektin e shtrëngimit është i pavlefshëm që nga fillimi dhenuk prodhon pasoja juridike për palët. Pra në këtë rast pavlefshmëria është “absolute” dheme efekt prapaveprues.

4.5.f Konflikti me normat jus cogens si shkak i pavlefshmërisë

Një nga format më të rëndësishme të pavlefshmërisë së një traktati ndërkombëtarështë konflikti i tij me një normë jus cogens. Normat jus cogens (si janë shpjeguar edhe nëkapitullin 1) janë norma të përgjithshme të së drejtës ndërkombëtare me karakter detyruesdhe që janë të pranuara dhe të njohura nga komuniteti ndërkombëtar.

Këto norma janë të paderogueshme, çka do të thotë që shtetet apo organizatat nukmund të shmangen nga zbatimi i tyre as me një marrëveshje të përbashkët. Neni 53 i KVsqaron se një normë e tillë “nuk duhet të cenohet dhe që mund të modifikohet vetëm menjë normë të mëvonshme të së drejtës së përgjithshme ndërkombëtare që ka të njëjtinkarakter.”. Normat jus cogens kanë krijuar një regjim të veçantë juridik që duket seqëndron mbi të gjitha normat e tjera dhe që mund të ndryshohet vetëm me një normë të tënjëjtit karakter.

Elementet kryesore të një norme jus cogens janë : karakteri i përgjithshëm,pranimi nga komuniteti ndërkombëtar dhe njohja prej tij si e detyrueshme. Sa i takonpavlefshmërisë së një traktati ndërkombëtar për shkak të kundërshtimit me një normë juscogens, kjo jo gjithmonë është e thjeshtë për t’u vërtetuar, sepse vetë normat jus cogensnuk janë lehtësisht të verifikueshme.

485 Serena Forlati, Coercion as a ground affecting the validity of peace treaties, fq. 328, në The law ofTreaties beyond Vienna Convention, ed by Enzzo Cannizzaro, Oxford University Press, 2011486 Po aty.

147

Kështu, është e vështirë të vërtetohet se kur një normë është e pranuar apo enjohur nga komuniteti ndërkombëtar si e detyrueshme për tu zbatuar. Ka sot në doktrinëdiskutime nëse normat juridike për mbrojtjen e të drejtave të njeriut janë apo jo juscogens, megjithatë nuk mund të bëhet një përgjithësim i kësaj natyre, sepse një pjesë ekëtyre normave janë të derogueshme në situata të caktuara.

Normat jus cogens duhet të ekzistojnë në momentin e lidhjes së traktatit nëmënyrë që të sjellin pavlefshmërinë e tij, pasi nëse dalin në një kohë të mëvonshme, nukpërdoret më neni 53 i KV, por neni 64 sipas të cilit traktati mbaron sepse bëhet ipavlefshëm487. Ky moment është shumë i rëndësishëm që të evidentohet, sepse pasojat qësjellin këto dy dispozita janë të ndryshme, neni 53 sjell pavlefshmëri ex tunc ndërsa neni64 ex nunc. Kjo do të thotë se neni 53 e konsideron traktatin nul dhe të pavlefshëm që ngamomenti i lidhjes së tij.

4.6 Procedura e pushimit ose pavlefshmërisë

Traktatet janë marrëveshje nëpërmjet të cilave palët jo vetëm krijojnë e ndryshojnëmarrëdhëniet midis tyre, por edhe i shuajnë ato. Në të njëjtën mënyrë si palët kanë lirinëpër t’u përfshirë në një traktat, trajtuam më lart që kanë edhe lirinë për t’u larguar prej tij.Gjithashtu në disa raste, edhe kur pa vullnetin e palëve një traktat bie në një nga kushtet epavlefshmërisë, palët kanë të drejtë të kërkojnë konstatimin e saj. Sigurisht që i gjithë kyproces ka një procedurë të veçantë, ndjekja e të cilës është po aq e rëndësishme sa edhevetë shkaqet e mbarimit apo pavlefshmërisë.

Konventa e Vjenës ka parashikuar një sërë rregullash procedurale për mbariminapo pavlefshmërinë e traktateve, me qëllim që palët të mos justifikojnë me një nga arsyete mbarimit apo pavlefshmërisë, moszbatimin e detyrimeve jo komode për to.488 Vendosjae një procedure dhe detyrimi për t’iu drejtuar mjeteve gjyqësore për zgjidhjen emosmarrëveshjeve, u mendua nga KDN si një nga mënyrat më të mira për të shmangurkëtë dukuri.489Kjo edhe për shkak se gjatë punimeve për hartimin e Konventës, një sërështetesh deklaruan se nuk ishin të gatshme të bënin pjesë në një traktat që nuk jeptezgjidhje për mosmarrëveshjet e paevitueshme që mund të lindnin midis palëve.

Shtetet e zhvilluara perëndimore sugjeronin ndërmjetësimin e detyrueshëm të njëpale të tretë, nëse bisedimet mes palëve do të ishin pa rezultat, por kjo u kundërshtuashumë nga vendet e lindjes dhe më pas u arrit një konsensus për zgjidhjen e sugjeruar nganenet 65-68 që ka sot konventa.490

Procedura për mbarimin apo pavlefshmërinë e traktatit mund të analizohet në dyaspekte kryesore : së pari në drejtim të instrumenteve dhe afateve që do të përdoren dhe sëdyti : në drejtim të subjekteve që kërkojnë një gjë të tillë dhe organeve kompetente përzgjidhjen e mosmarrëveshjeve në këto situata.491

487 Për më gjërë shih më lart pikën 4.4.f488 A.Aust, sipërcit. Fq. 300489 Po aty490 Joe Verhoeven, Jus Coegens and reservations or “Counter-Reservations” to the jurisdiction of theInternational Court of Justice, fq. 197, në International Law: Theory and Practice : Essays in Honour of EricSuy, ed. Eric Suy, Karel Wellens, Martinus Njuhoff Publishers, 1998491 Joe Verhoeven, Invalidity of treaties : Anything new in/ under Vienna Conventions?, fq.309, në Thelaw of Treaties beyond Vienna Convention, ed by Enzzo Cannizzaro, Oxford University Press, 2011

148

4.6.1 Procedura që duhet të ndjekin palët për të kërkuar pushimin osepavlefshmërinë

Lidhur me aspektin e parë, sipas nenit 65 të Konventës, palët në një traktat, të cilatshohin se ka një të metë në shprehjen e pëlqimit për të qenë i lidhur me traktatin apo qëkonstaton se ekzistojnë një apo disa nga shkaqet për mbarimin apo pavlefshmërinëtraktatit, duhet të njoftojë palët e tjera për këtë pretendim. Në këtë njoftim duhet tëargumentohen arsyet e një pretendimi të tillë dhe masat që propozohen të merren në lidhjeme traktatin. Njoftimi duhet të bëhet në formën e shkruar, me anën e një instrumenti tëveçantë, i cili duhet të jetë nënshkruar nga organi kompetent shtetëror, si parashikohet dhenë nenin 67 të Konventës.492

Këto pretendime duhet të marrin përgjigje nga palët e tjera brenda një periudhe tremujore dhe nëse nuk ka pasur ndonjë kundërshtim prej tyre, atëherë pala që e kërkonpushimin ose pavlefshmërinë mund të vazhdojë të gjithë procedurat e tjera, sipasparashikimeve të Konventës. Periudha 3 mujore mund të jetë edhe më e shkurtër ose më egjatë, në rast se ka ndonjë rast urgjence ose nëse palët paraprakisht e kanë vendosur që kjoperiudhë të mos jetë 3 muaj. Raste të urgjencës mund të jenë p.sh. shkaktimi i dëmeve nërast të vazhdimit të traktatit ose humbja e të drejtave nga pala që e kërkon pushimin etraktatit.

Nëse palët e tjera ngrenë kundërshtime ndaj palës kërkuese, atëherë kjo duhet tëzgjidhet midis tyre duke përdorur një nga mjetet paqësore të zgjidhjes sëmosmarrëveshjeve që parashikon Karta e Kombeve të Bashkuara në nenin 33 të saj.493

Gjithsesi, nëse palët kanë një marrëveshje paraprake mbi bazën e së cilës kanë vendosurtë zgjidhin mosmarrëveshjet mes tyre, ose specifikisht një mosmarrëveshje që lidhet mekonventën, atëherë mund të përdoren edhe dispozitat e saj.

Lidhur me procedurën e propozuar nga Konventa në nenin 66 mund të themi se kaedhe një ndarje tjetër: procedura për konfliktin me jus cogens dhe procedura për të gjithashkaqet e tjera të pushimit ose pavlefshmërisë së traktateve.

Një regjim specifik Konventa parashikon për pavlefshmërinë e traktateve osembarimin e tyre për shkak të konfliktit me norma jus cogens. Nëse ekzistojnë shkaqe përnjë pretendim të tillë, dhe brenda 12 muajve palët nuk kanë arritur të zgjidhinmosmarrëveshjen e tyre nëpërmjet mjeteve paqësore, atëherë palët mund t’i drejtohenGjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë ose një gjykate arbitrazhi.

Problemi i parë që shfaqet në këtë parashikim, është që edhe pse Konventa nëvetvete ka synuar që të sigurojë se për shkelje kaq të rëndësishme instrumenti më i mirë

492 Neni 67 i KV “Njoftimi i parashikuar në bazë të nenit 65, paragrafi 1, duhet bërë me shkrim. 2. Çdo aktqë deklaron pavlefshmërinë, pushimin ose pezullimin e veprimit të traktatit apo tërheqjen prej tij nëpërputhje me dispozitat e traktatit ose të paragrafeve 2 ose 3 të nenit 65 do të kryhet nëpërmjet njëinstrumenti që u komunikohet palëve të tjera. Në qoftë se instrumenti nuk është i nënshkruar nga Kryetari iShtetit, Kryetari i Qeverisë ose Ministri i Punëve të Jashtme, përfaqësuesit të Shtetit, që e komunikon atëmund t'i kërkohet që të paraqesë fuqitë e plota.493 Neni 33 i Kartës së Kombeve të Bashkuara parashikon se “(1) Palët e një konflikti, vijimi i të cilit mundtë rrezikojë ruajtjen e paqes dhe sigurisë ndërkombëtare përpiqen fillimisht të arrijnë në një zgjidhje tëkonfliktit me anë bisedimesh, analizash, ndërmjetësimesh, gjykimesh, vendimesh gjyqësore, përfshirjes sëinstitucioneve rajonale ose marrëveshjesh ose përmes mjetesh të tjera paqësore në zgjedhjen e palëve. (2)Këshilli i Sigurimit, në rast se e konsideron të nevojshme, u bën apel palëve, të zgjidhin konfliktet e tyrepërmes mjetesh të tilla.”

149

për zgjidhje të jetë GJND, ky mision nuk mund të realizohet për shkak të një pengeseshumë të madhe që është marrëveshja për pranimin e juridiksionit, për rastet kur njëra osetë dyja palët në traktat nuk janë pjesë e KV. Asnjë shtet nuk mund të detyrohet të pranojëpa vullnetin e tij juridiksionin e GJND, vendimi i të cilës në çdo rast është i detyrueshëm.

Nëse jemi përpara një situate të tillë, cila do të jetë zgjidhja që do t’i jepet çështjesse pushimit apo pavlefshmërisë së traktatit dhe a do të ketë vend për sanksione sipasnormave për përgjegjësinë ndërkombëtare, pasi normat jus cogens janë të një rëndësie tëveçantë në vetë të drejtën ndërkombëtare? Një zgjidhje e propozuar nga doktrina është qëvetë nenet 65-68 të Konventës të konsiderohen si norma të përgjithshme të së drejtësndërkombëtare ose norma zakonore, duke qenë se vetë Konventa pasqyron të drejtënzakonore.

Kjo zgjidhje është kundërshtuar, nga GJND, veçanërisht në Congo Case. Në këtëçështje, Republika Demokratike e Kongos (RDK) kishte paraqitur një kërkesë kundërRepublikës së Ruandës (RR) përpara GJND, me anë të të cilës pretendonte se RR kishtebërë shkelje masive, serioze dhe flagrante të të drejtave të njeriut dhe të drejtëshumanitare ndërkombëtare, dhe si rezultat kishte shkelur “Deklaratën Universale të tëDrejtave të Njeriut” dhe akteve të tjera të Këshillit të Sigurimit.

DRK-ja, si një nga arsyet për të vërtetuar juridiksionin e GJND në zgjidhjen eçështjes, argumentoi se neni 66 i Konventës së Vjenës mbi të Drejtën e Traktateve, 23 maj1969, themeloi juridiksionin e Gjykatës për të zgjidhur mosmarrëveshjet që rrjedhin ngashkelja e normave të detyrueshme (jus cogens) në fushën e të drejtave të njeriut, të cilatjanë reflektuar në një numër instrumentesh ndërkombëtare.

GJND në arsyetimin e saj është shprehur që “Gjykata vëren .... se Konventa eVjenës për të Drejtën e Traktateve ka hyrë në fuqi mes të DRK dhe RR më 3 shkurt 1980,në pajtim me nenin 84.....kështu, në rastin konkret rregullat e përfshira në Konventën eVjenës nuk aplikohen, përveç për aq sa ata janë deklarative të drejtës zakonorendërkombëtare. Gjykata konsideron se rregullat e përfshira në nenin 66 të Konventës sëVjenës nuk janë të këtij karakteri. Asnjëra nga palët nuk ka rënë dakord paraprakisht qënenin 66 të kësaj konvente ta zbatojë ndryshe......Përfundimisht, Gjykata e konsideron tënevojshme të kujtojë faktin se të drejtat dhe detyrimet erga omnes ose normat edetyrueshme e së drejtës së përgjithshme ndërkombëtare (jus cogens) të cilat janë objektnë një mosmarrëveshje, nuk mund të përbëjnë në vetvete një përjashtim nga parimi qëjuridiksioni i saj gjithmonë varet nga pëlqimi i palëve.”494

Gjithashtu, sikundër e shohim nga trajtimi i gjykatës, një problem tjetër nëzbatimin e neneve 65-68 është situata kur palët e kanë lidhur traktatin përpara hyrjes nëfuqi të Konventës së Vjenës ose në rast se palët edhe në momentin e krijimit të shkakut tëpushimit apo pavlefshmërisë apo njoftimit të tij nuk janë palë në KV. Një shtet i tillë nukështë i detyruar të zbatojë as dispozitat e Konventës.

Ndërsa për të gjitha shkaqet e tjera të pavlefshmërisë, konventa sugjeronzgjidhjen sipas Aneksit V të saj, procedurë që nis me një kërkesë drejtuar Sekretarit tëPërgjithshëm të OKB-së. Këtë kërkesë Sekretari i Përgjithshëm ia paraqet një komisioni, icili përbëhet nga 2 përfaqësues të zgjedhur nga secila nga palët, njëri me shtetësinë e tyredhe tjetri jo me shtetësinë e tyre, nga një listë e hartuar më parë për këtë qëllim. Kykomision me katër anëtarë, zgjedh brenda 60 ditëve një anëtar të pestë që do të jetë edhe

494 ICJ judgement of 3 February 2006, ICJ Reports 2006, Armed Activities on the Territory of Congo(Democratic Republic of Congo vc. Rwanda), prg.125

150

kryetari i komisionit dhe nëse nuk arrihet konsensusi për këtë, e përzgjedh Sekretari iPërgjithshëm i OKB-së.495

Komisioni i pajtimit e vendos vetë procedurën që do të ndjeki në zgjidhjen emosmarrëveshjes dhe brenda 12 muajve duhet të dali me një raport që i sugjeron palëvenjë zgjidhje, e cila në asnjë rast nuk është e detyrueshme për palët.496 Gjithsesi, konventanuk sqaron me tej se çfarë do të ndodhë në një situatë kur palët nuk pranojnërekomandimin apo raportin e bërë nga komisioni i pajtimit, si do të zgjidhetmosmarrëveshja e tyre lidhur me pretendimin për pushimin apo pavlefshmërinë e traktatitnë një situatë të tillë.497

Një mundësi e pa marrë parasysh nga konventa është bërja e rezervave lidhur menenet 65 ose 66 të saj, lidhur me procedurën për pushimin ose pavlefshmërinë etraktateve. Konventa e Vjenës nuk ka parashikuar në tekstin e saj rezervat e lejuara apo tëndaluara, prandaj në të përdoren dispozitat e përgjithshme mbi rezervat.498

Pyetja është a mund të bëhet rezervë mbi nenin 65 ose 66 dhe a mund të quhetrezerva si në kundërshtim me objektin dhe qëllimin e konventës në këtë rast? Përgjigjaështë e diskutueshme po të kemi parasysh se neni 65/3 përcakton përdorimin e mjetevepaqësore për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve të përcaktuara nga Karta e OKB ndërsa neni66 përcakton zgjidhjen nga GJND në rastin e konfliktit me normat jus cogens.

Nuk mund të mohohet se rezervat nuk mund të bëhen mbi mjetet paqësore tëzgjidhjes së mosmarrëveshjeve të përcaktuara nga Karta, ashtu sikundër nuk mund tëbëhet rezervë as mbi zbatueshmërinë dhe respektimin e detyrimeve jus cogens që irrjedhin palëve nga vetë e drejta ndërkombëtare. Problemi është së palët detyrimet e nenit33 i kanë marrë përsipër në kuadër të një traktati tjetër (Karta e OKB), ndërsa neni 65është një nen që përcakton zgjidhjen e mosmarrëveshjeve në kuadër të KV dhe në parimnjë rezervë mbi këtë nen nuk e cënon nenin 33 në mënyrë të drejtpërdrejtë.

Po kështu, rezervat mbi nenin 66 i referohen juridiksionit të GJND për zgjidhjen emosmarrëveshjeve në rastet e mbarimit apo pavlefshmërisë së traktateve dhe jomoszbatimit të normave jus cogens, pasi nuk bëhen në mënyrë të drejtpërdrejtë për nenet53 e 64.

Megjithatë, nëse arsyetojmë a contrario, si neni 53 edhe neni 64 shprehinpavlefshmërinë e traktatit ose pushimin e tij nëse bie në kundërshtim me një normë juscogens, nëse palët nuk japin një zgjidhje në këtë rast, një traktat i tillë do të vazhdojë tëzbatohet, pra rezerva në juridiksionin e GJND ose gjykatës së arbitrazhit, në mënyrëindirekte pengon dhënien e një zgjidhje për këtë situatë. Megjithatë nuk mund të themi seka një lidhje direkte mes objektit dhe qëllimit të KV dhe neneve 65- 68 në mënyrë që tëshprehemi në mënyrë definitive se rezervat e bëra për to janë të palejuara sipas nenit 19.

KV e vitit 1986 përmban po të njëjtat parashikime për zgjidhjen emosmarrëveshjeve, por duke qenë se organizatat ndërkombëtare nuk mund t’i drejtohenGJND për shkak të pengesës që paraqet Statuti i kësaj gjykatë në nenin 34 sipas të cilit“vetëm shtetet mund të jenë palë në një çështje përpara gjykatës” ajo ka parashikuar se nërast të mosmarrëveshjeve ku njëra nga palët është organizatë ndërkombëtare, atëherë

495 Aneksi I KV, pikat 1, 2496 Po aty, pika 6497 Annalisa Ciampi, Invalidity and termination of treaties and rules of procedure, fq. 362, në The law ofTreaties beyond Vienna Convention, ed by Enzzo Cannizzaro, Oxford University Press, 2011498 Për më gjerë shih kap. 3 më lart dhe nenin 19 të KV

151

mund t’i drejtohen organeve të OKB për t’i kërkuar GJND dhënien e një mendimikëshillimor, i cili në këtë rast do të ketë natyrë detyruese për palët.499

4.6.2 Subjektet e legjitimuara për të kërkuar pushimin ose pavlefshmërinë(locus standi)

Aspekti i dytë i procedurës janë subjektet që kanë të drejtë të fillojnë njëprocedurë të tillë. Locus standi ose interesi për të vepruar në këtë rast është i të gjithëatyre shteteve ose palëve interesi i të cilave është prekur apo është dëmtuar nga shkaqet epushimit apo të pavlefshmërisë. Ashtu si për procedurën e ndjekur, edhe subjektet të cilatkërkojnë pushimin apo pavlefshmërinë, ndryshojnë vetëm për nenet 52, 53 dhe 64 të KV.

Kështu, subjektet të cilat mund të kërkojnë pavlefshmërinë si rezultat i neneve 46,48-51 dhe pushimin sipas neneve 60-62 janë gjithmonë shtetet interesi i të cilave ështëprekur si rezultat i njërës nga shkaqet e paraqitura në këto dispozita. Ndërsa subjektet tëcilat mund të kërkojnë pavlefshmërinë e një traktati i cili është lidhur duke përdorurforcën apo është në kundërshtim më normat jus cogens ekzistuese apo të dalë rishtazi,janë të dyja palët e një traktati dypalësh apo të gjitha palët në një traktat shumëpalësh500,pavarësisht se kjo nuk thuhet shprehimisht në KV. Kjo ndarje e ka bazën në rëndësinë enormave jus cogens për të gjitha shtetet palë në një traktat dhe shkelja e tyre do t’i silltepasojat mbi të gjithë palët dhe jo vetëm për njërën apo disa prej tyre.

Gjithashtu duhet të kemi të qartë që për ato raste të pushimit të traktateve që nuklidhen me një shkak të veçantë por me një afat të përcaktuar paraprakisht në tekstin etraktatit apo me përmbushjen e një kushti të përcaktuar prej tij, nuk është e nevojshmendjekja e një procedure të veçantë, mjaftonte një njoftim i thjeshtë për palët apo palët etjera. 501

Pyetja do të ishte, për traktatet të cilat prekin normat jus cogens a mund të kenështetet e tjera të cilat nuk janë pjesë në këtë traktat të drejtë të kërkojnë pavlefshmërinë etij? Përgjigja e kësaj pyetje ka qenë e ndryshme dhe ka pasur mendime se vetëm ato shtetetë treta për të cilat ky traktat mund të ketë sjellë pasoja negative mund ta kenë këtë të

499 Neni 66 i KV 1986 parashikon se “......2.Në lidhje me një mosmarrëveshje që ka të bëjë me zbatimin apointerpretimin e nenit 53 ose 64: (a) Nëse një Shtet është palë në mosmarrëveshje me një apo më shumëShtete, ai mund të dorëzojë me anë të një kërkese me shkrim mosmarrëveshjen në Gjykatën Ndërkombëtaretë Drejtësisë për të marrë një vendim; (b) Nëse një Shtet është palë në mosmarrëveshjen në të cilën një apomë shumë organizata ndërkombëtare janë palë, Shteti, përmes një Shteti Anëtar të Kombeve të Bashkuaranëse është e nevojshme, mund t’i kërkojë Asamblesë së Përgjithshme apo Këshillit të Sigurisë apo aty kuështë e përshtatshme organit Kompetent të një organizate ndërkombëtare e cila është palë emosmarrëveshjes dhe është e autorizuar në përputhje me Nenin 96 të Kartës së Kombeve të Bashkuar, njëmendim këshillimor të Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë në përputhje me Nenin65 të statutit të Gjykatës(c) nëse Kombet e Bashkuara apo një organizatë ndërkombëtare që është e autorizuar në përputhje meNenin 96 të Kartës së Kombeve të Bashkuara është një palë në mosmarrëveshje, ajo mund të kërkojë njëmendim këshillimor të Gjykatës Ndërkombëtare të drejtësisë në përputhje me Nenin 65 të Statutit tëGjykatës; (d) nëse një organizatë ndërkombëtare përveç atyre që iu jemi referuar në nënparagrafin(c)është një palë në mosmarrëveshje, ajo përmes një Shteti Anëtar të Kombeve të Bashkuara mund të ndjekëprocedurën e specifikuar në nënparagrafin (b); (e) mendimi këshillimor i dhënë sipas nënparagrafit (b),(c) ose (d) do të pranohet si vendimtar nga të gjitha palët e interesuara për mosmarrëveshjen;....”500 A. Ciampi, sipërcit.501 Po aty.

152

drejtë. Të tjerë autorë kanë menduar që pavarësisht se një shtet nuk është palë në njëtraktat, nëse ai bën pjesë në KV që e lidh me nenet 53 e 64, atëherë ai mund të këtë interestë kërkojë pushimin ose pavlefshmërinë.

Jemi të mendimit që për sa kohë një shtet nuk është pjesë e një traktati, nuk mundtë kërkojë mbi bazën e dispozitave të tij kryerjen e një apo disa veprimeve nga palët nëkëtë traktat, të cilat nuk janë në një marrëdhënie traktatore me shtetin e tretë në fjalë. Vetëpjesëmarrja në KV nuk mund t’i krijojë një shteti një të drejtë të tillë në lidhje me të gjithatraktatet e tjera që mund të lidhen në të ardhmen.

Konventa e Vjenës parashikon shkaqet e pavlefshmërisë si edhe procedurën qëduhet ndjekur, por nuk parashikon momentin se kur duhet nisur një procedurë e tillë dhese çfarë do të ndodhë nëse pavarësisht ekzistencës së këtyre shkaqeve, asnjëra nga palëtnuk e kërkon pushimin ose pavlefshmërinë.502

Veçanërisht më rëndësi do të ishte një zgjidhje për traktate të lidhura nëkundërshtim me jus cogens dhe asnjëra nga palët nuk e konsideron të pavlefshëm këtëtraktat. Sipas Ciampit një zgjidhje e mundshme do të jetë krijimi në kuadër të OKB i njëorgani të posaçëm i cili të shqyrtojë nëse traktatet që regjistrohen janë në kundërshtim mejus cogens apo jo.

Nisja e procedurës për pushimin apo pavlefshmërinë e një traktati është një çështjeqë varet nga vullneti i secilit shtet dhe mund të ketë raste kur një shtet mund të preferojëtë vazhdojë zbatimin e traktatit edhe kur konstaton një shkelje apo sjellje që mund tëpushojë traktatin. Kjo mund të jetë më evidente në traktatet të cilat krijojnë të drejta edetyrime me natyrë joreciproke. Po kështu në vend që të zgjedhin të pushojnë fuqinë etraktatit, palët mund të vendosin që të pezullojnë atë, më shpresën që në një kohë tëmëvonshme të mund të shmangin shkakun që mund të sjelli pushimin. 503

Neni 44/3504 gjithashtu krijon një mundësi që shtetet t’i shmangen procedurës sëpushimit të traktatit, sepse ky nen krijon mundësinë e ndarjes së dispozitave të traktatit.Kështu një palë që mund të pretendojë shkelje të traktatit, në vend që të pretendojëpushimin e traktatit mund të kërkojë të mos zbatojë vetëm dispozitën të cilën pala tjetërnuk e zbaton.

Konventa nuk parashikon ndonjë formë të veçantë për instrumentin me anën e tëcilit bëhet njoftimi për pretendimin e palës, por përcakton se ai duhet të jetë i nënshkruarnga kryetari i shtetit, kryetari i qeverisë ose ministri i punëve të jashtme. Në rast se

502 Po aty503 Po aty504Neni 44 i KV parashikon: “1. Një e drejtë e një pale, e parashikuar në një traktat ose që rrjedh në bazë tënenit 56, për të denoncuar, për t'u tërhequr ose pezulluar veprimin e traktatit mund të ushtrohet vetëm nëlidhje me të gjithë traktatin në qoftë se traktati nuk parashikon, ose palët bien dakord, ndryshe.2. Një arsye për ta bërë të pavlefshëm, pushuar ose pezulluar së vepruari, ose për t'u tërhequr nga njëtraktat i njohur në këtë Konventë mund të kërkohet vetëm në lidhje me të gjithë traktatin përveç rasteve tëparashikuara në paragrafet e mëposhtëm ose në nenin 60. 3. Në qoftë se arsyeja lidhet vetëm me dispozitatë veçanta, ajo mund të kërkohet vetëm në lidhje me ato dispozita aty ku: (a) dispozitat në fjalë janë tëndara nga pjesa tjetër e traktatit në lidhje me zbatimin e tyre; (b) bëhet e qartë nga traktati ose ështëvendosur ndryshe që pranimi i këtyre dispozitave nuk ka qenë një bazë themelore e pëlqimit të palës tjetërose e palëve për të qenë të lidhur nga i gjithë traktati; dhe zbatimi i mëtejshëm i pjesës tjetër të traktatit nukdo të ishte i padrejtë. 4.Në çështjet që hyjnë në kuadrin e neneve 49 dhe 50 Shteti që ka të drejtën tëpretendojë mashtrimin ose korrupsionin mund ta bëjë këtë gjë si në lidhje me traktatin në përgjithësi ose medispozita të veçanta që i nënshtrohen paragrafit 3. 5. Në rastet që hyjnë në kuadrin e nenve 51, 52 dhe 53,nuk lejohet ndarja e dispozitave të traktatit.”

153

mungon ky nënshkrim atëherë personi i cili e bën njoftimin duhet të jetë i pajisur meplotfuqi sipas rregullave të parashikuara nga dispozitat përkatëse të konventës dhe tëligjeve të brendshme.505

Nga ky parashikim ne kuptojmë se personat të cilët kanë të drejtë të bëjnënjoftimin për pushimin ose pavlefshmërinë përcaktohen nga vetë e drejta e brendshmedhe normalisht duhet të jenë të njëjtët persona të cilët kanë në kompetencë të tyre të lidhintraktatin në fjalë. Kështu, për traktatet ndërshtetërore një njoftim të tillë mund ta bëjëkryetari i shtetit, për marrëveshjet ndërqeveritare kryetari i qeverisë dhe për atondërdikasteriale ministri i punëve të jashtme ose edhe çdo person i autorizuar prej tyre.

4.7 Pasojat e pushimit ose pavlefshmërisë së traktatit

Një traktat i cili pushon së vepruari, e ndërpret efektin juridik që kishte prodhuarderi në atë moment. Efektet e pushimit të veprimtarisë së traktatit fillojnë nga momenti itërheqjes ose denoncimit të traktatit e për kohën në vijim, duke i liruar palët nga detyrimipër zbatimin e traktatit për periudhën e mëvonshme.506

Në pasojat e pushimit të traktateve bëhen dy përjashtime : a) kur palët e vendosinme anë të një marrëveshje mes tyre se cilat do të jenë pasojat e mbarimit të traktatit; dheb) kur në vetë tekstin e traktatit është përcaktuar paraprakisht se cilat do të jenë pasojat epushimit të traktatit për dy apo të gjitha palët në të.507

Pushimi i fuqisë juridike të traktatit nuk mund të preki të drejtat e detyrimet efituara nga palët si rezultat i zbatimit të tij, deri në momentin kur njëra nga palët ështëtërhequr prej tij. Nëse njëra nga palët në një traktat dypalësh tërhiqet apo e denoncontraktatin, atëherë kjo do të thotë pushimin e tij për të dyja palët dhe ky traktat nuk do tëekzistojë më në të ardhmen.

Ndërsa tërheqja do të thotë pushimin e traktatit për palën e tërhequr, por jo përpalët e tjera, për të cilat ky traktat mund të jetë në fuqi.508 Pasojat e pushimit nuk kanëefekt prapaveprues dhe nuk pasohen nga ndonjë sanksion apo detyrim për të ndrequrmarrëdhëniet e palëve që janë rregulluar mbi bazën e traktatit të pushuar.

Ndryshe nga mbarimi, pavlefshmëria e traktatit e konsideron atë si nul ose sikurnuk ka ekzistuar fare. Sipas Verhoeven509, pasojat e pavlefshmërisë mund t’i shikojmë nëtre aspekte : ratione personae, ratione materiae dhe ratione temporis.

Pasojat e pavlefshmërisë ratione personae lidhen me subjektet mbi të cilat bienefektet e pavlefshmërisë së një traktati. Kështu pavlefshmëria e një traktati prek vetëmpalët që janë pjesë në një traktat dhe jo palë të tjera, pavarësisht se kjo pavlefshmëri mundtë lidhet në mënyrë të tërthortë edhe me interesat e tyre.510

505 Për më shumë shih kap 2 më lart506 Neni 70 i KV507 M. Villiger. Sipërcit. 371508 Sqaruam më lart që edhe nëse numri I palëve bie nën numrin e kërkuar për hyrjen e traktatit në fuqi, kjonuk do të thotë mabrimin e traktatit509 J. Verhoeven, siëprcit. Fq 315510 Shih më lart shpjegimin pse palët e treat nuk mund të jenë subjekte që mund të kërkojnë apo të trajtojnësit ë pavlefshëm një trakat;

154

Pala e prekur nga pavlefshmëria mund të pretendojë atë për shkak të vetëpërmbajtjes së traktatit ose të pëlqimit që ka dhënë për të qenë e lidhur me këtë traktat. Nëkëtë pikë bëhet një dalim lidhur me pasojat e pavlefshmërisë tek palët e traktatit. Nësetraktati është dypalësh, pavarësisht nëse pala e pretendon pavlefshmërinë për shkak tëpërmbajtjes apo të mënyrës së dhënies së pëlqimit, konkluzioni është që traktati bëhet nulpër të dyja palët.

Nëse traktati është shumëpalësh dhe njëra nga palët pretendon pavlefshmërinë e tijpër shkak të përmbajtjes së tij, kjo e bën të pavlefshëm traktatin për të gjitha palët, pornëse pavlefshmëria pretendohet për shkak të një vesi në shprehjen e pëlqimit për të qenë ilidhur nga ky traktat, ai bëhet i pavlefshëm vetëm për palët pretenduese dhe secilën ngapalët e tjera, ndërsa vazhdon të ekzistojë për këto të fundit mes tyre.

Ratione materiae, pavlefshmëria e traktateve lidhet me natyrën e pretendimit apodispozitën që shkakton këtë pavlefshmëri. Kështu, pavlefshmëria mund të jetë e plotë osee pjesshme dhe gjithmonë kjo varet nga dispozita që pala zgjedh për të kërkuar apojustifikuar pavlefshmërinë e traktatit. Parimi është që pavlefshmëria e traktatit kërkohetose i referohet të gjitha dispozitave të tij, pra kërkohet në tërësi, ndërsa nga ky rregull kaedhe përjashtime dhe ndalime.

Përjashtimet bëhen për rastin kur dispozitat për të cilat kërkohet pavlefshmëriajanë të ndara nga pjesa tjetër e traktatit, ose nëse këto dispozita nuk kanë qenë baza përdhënien e pëlqimit nga palët. Në rastet kur pavlefshmëria pretendohet për shkak se palëtkanë shprehur një vullnet tët vesuar për të qenë të lidhur me traktatin, mund të kërkohetpavlefshmëria vetëm për ato dispozita për të cilat shprehja e pëlqimit ka qenë e vesuar.

Ndërsa ndalimi i vetëm në këtë rast është për rastet e lidhjes së traktatit nënndikimin e shtrëngimit ose kundërshtimit me normat jus cogens, për të cilat nuk lejohetpavlefshmëri e pjesshme edhe sikur vetëm një dispozitë e traktatit të jetë në kundërshtimme këto norma.511

Ratione temporis pavlefshmëria shihet në aspektin e momentit kur traktati quhet ipavlefshëm dhe në mënyrën si rregullohen pasojat në këtë rast. Pavlefshmëria e njëtraktati ndërkombëtar i prodhon efektet e saj ab initio dhe ex tunc,512 çka do të thotë qënjë traktat kur konsiderohet i pavlefshëm, do të konsiderohet sikur nuk ka ekzistuar ngamomenti i lidhjes deri në momentin kur është kërkuar pavlefshmëria apo është vendosurajo. Pra, konstatimi se një traktat është i pavlefshëm ka efekt prapaveprues sepsekonsiderohet nul që nga momenti i lidhjes së tij. Ndërkohë, nëse shohim dispozitat epushimit të traktatit, kuptojmë se efektet e tij janë ex nunc, sepse fillojnë efektin që ngamomenti i pushimit e në të ardhmen.

Cila do të jetë marrëdhënia e palëve në rast se një traktat i lidhur mes tyre është ipavlefshëm dhe çfarë do të ndodhë me veprimet e kryera në mbështetje të tij apo akteve tëdala në zbatim të tij? Përgjigjen për këtë pyetje e gjejmë në parashikimet e KV, sipas tëcilës në një rast të tillë palët duhet t’i kërkojnë njëra-tjetrës që të mbajnë qëndrimin qëduhet të kishin nëse traktati nuk do të ishte lidhur, ose si quhet ndryshe rikthimin në statusquo ante.

Rikthimi në status quo ante kërkon që të përmbushen dy kushte bazë : kjo gjë tëkërkohet nga palët pasi nuk mund të realizohet vetiu dhe aktet të mos jenë kryer apoekzekutuar ende. Ky rregullim i efekteve të pavlefshmërisë ka gjithmonë karakter

511 Neni 44 i KV512 M. Villiger, sipërcit. Fq. 859, ILC Report 1966, YBILC 1966 II fq. 264

155

reciprok dhe i lë palëve hapësirë të mjaftueshme veprimi dhe liri për të vendosur qëpasojat të jenë ex nunc dhe jo ex tunc.

Nëse ndërkohë që traktati ka qenë në funksion, veprimet në zbatim të tij janëekzekutuar, rikthimi në status quo ante do të jetë i pamundur. Zakonisht në traktatet mekarakter tregtar, ekzekutimi i detyrimeve është më i shpejtë dhe veprimet mund të jenë tëpakthyeshme. Në këtë situatë, nëse njëra nga palët e ka zbatuar traktatin dhe këtë gjë e kabërë në mirëbesim, pra pa qenë në dijeni të shkakut të pavlefshmërisë, veprimet e kryeranuk do të jenë të paligjshme. 513

Konventa përdor shprehjen “të paligjshme” dhe jo “të pavlefshme” duke dashur tëmos krijojë konfuzion në raport me traktatin, ai mbetet i pavlefshëm ndërkohë që aktet endërmarra në zbatim të tij nuk do të quhen të paligjshme dhe për këtë nuk do të ketëndonjë sanksion për palët që e kanë zbatuar.

Problemi i provueshmërisë së mirëbesimit përpara organit që e shqyrtonpavlefshmërinë e traktatit është një çështje e pazgjidhur nga konventa, jo vetëm përpavlefshmërinë por edhe për aspekte të tjera të së drejtës së traktateve që i kemi trajtuarmë lart. Konventa gjithashtu nuk na tregon ndonjë mënyrë se si do të rregullohet situata enjë pale e cila mund të ketë dalë e humbur për shkak të ekzekutimit të detyrimeve qërrjedhin nga traktati i pavlefshëm. Jemi të mendimit që në këtë rast kompensimi në vlerëne detyrimit të ekzekutuar do të ishte zgjidhja më e mirë.

Nëse njëra nga palët ka qenë në dijeni të shkakut të pavlefshmërisë apo është venënë dijeni të këtij shkaku por ka vazhduar ta zbatojë traktatin, atëherë nuk mund të quhetnë mirëbesim dhe këto veprime nuk mund të jenë më të ligjshme. Po kështu në keqbesimdo të konsiderohet edhe pala e cila ka mashtruar, ka korruptuar apo ka shtrënguar palëntjetër për të lidhur traktatin dhe çdo veprim i saj nuk mund të quhet i ligjshëm dhe nukmund të kërkojë kompensim për humbjet që mund të pësojë si rezultat i detyrimeve tëekzekutuara, pasi në këtë rast jo vetëm që është në keqbesim por është edhe vetëshkaktarja e pavlefshmërisë. Pra, pavlefshmëria në këtë rast ka formën e një sanksioni përpalën në keqbesim.

Pasojat e pavlefshmërisë së traktatit si rezultat i kundërshtimit me një normë juscogens janë parashikuar nga Konventa në një dispozitë më vete sipas të cilës në këtë rastpavlefshmëria ka gjithmonë efekt ex tunc. Ka një diskutim të vazhdueshëm në doktrinëlidhur me ndarjen në pavlefshmëri absolute dhe relative të traktateve, sipas të cilavepavlefshmëria si rezultat i mashtrimit, gabimit, korruptimit apo shtrëngimit ështëpavlefshmëri relative, pasojat e të cilit mund të jenë edhe ex tunc edhe ex nunc në varësi tëvullnetit të palëve, ndërsa pavlefshmëria si rezultat i kundërshtimit me normat jus cogensështë absolute sepse pasojat e saj janë gjithmonë ex tunc dhe palët nuk kanë liri veprimi.

Konventa vetë nuk shprehet për një ndarje të tillë dhe nga ana tjetër nuk mund tëpranojmë me siguri një gjë të tillë pasi si e kemi trajtuar, subjektet që mund ta kërkojnëpavlefshmërinë edhe në rastin e konfliktit me normat jus cogens, janë vetëm palët dhepasojat e saj vijnë vetëm mes tyre.514 Gjithashtu në dispozitën që flet për këtë llojpavlefshmërie, renditen edhe rastet kur traktati mbaron si rezultat i konfliktit të një normejus cogens të krijuar rishtazi dhe që i sjell pasojat ex nunc.

513 Po aty.514 Alessandra Gianelli, Absolute Invalidity of treaties and their non-recognition by third states, fq. 335, nëThe law of Treaties beyond Vienna Convention, ed by Enzzo Cannizzaro, Oxford University Press, 2011

156

Në rastin kur traktati bie në kundërshtim me një normë jus cogens, palët janë tëdetyruara ta ndërpresin menjëherë zbatimin e traktatit dhe të ndërmarrin masa për tëeliminuar sa më shumë të jetë e mundur pasojat e veprimeve të kryera në zbatim të këtijtraktati. Në fakt vetë neni 53, i cili përcakton pavlefshmërinë e një traktati për shkak tëkonfliktit me një normë jus cogens parashikon se një traktat i tillë është nul që ngamomenti i lidhjes, çka do të thotë se nuk duhet të kenë ardhur pasoja gjatë kohës,megjithatë si e diskutuam më lart, nëse palët nuk e kërkojnë një pavlefshmëri të tillë,ardhja e pasojave nuk përjashtohet.

Palët në një traktat të tillë gjithashtu duhet të marrin masa që të përshtasin këtëtraktat me normat jus cogens në mënyrë që të zhdukin shkakun e pavlefshmërisë. Pra,palëve i krijohet mundësia që t’i kthejnë vlefshmërinë traktatit duke e rregulluar nëmënyrë të tillë që të mos jetë në kundërshtim me normat jus cogens.

Një diskutim tjetër në doktrinë ka qenë neni 52 i KV i cili parashikonpavlefshmërinë si rezultat i përdorimit të forcës a do të quhet indirekt shkelje e një normejus cogens, për sa kohë vetë përdorimi i forcës është i tillë? Qëllimi i nenit 52 mendojmëse ka qenë që të bëjë të pavlefshëm një traktat i cili është lidhur pa pëlqimin e lirë tëpalëve, pra kryesisht me aspektin procedural të lidhjes së traktatit ndërsa neni 53 ka përqëllimi të bëjë të pavlefshëm një traktat përmbajtja e të cilit bie në kundërshtim me njënormë jus cogens. Në këtë kuptim nuk mund të themi se neni 52 mund të konsiderohet sepërcakton pavlefshmërinë si rezultat i shkeljes së një norme jus cogens.

Nëse një norme e re jus cogens krijohet rishtazi dhe një traktat bie në kundërshtimme këtë normë, atëherë ai bëhet i pavlefshëm. Ky është një nga rastet kur pushimi dhepavlefshmëria bashkohen në të njëjtin traktat dhe kanë një pasojë të përbashkët që ështëlirimi i palëve nga detyrimi për të zbatuar traktatin, pra në këtë rast pushon së vepruariparimi pacta sunt servanda.

Pasojat e pushimit të traktatit në këtë rast janë ex nunc dhe jo ex tunc. Të drejtatdhe detyrimet e palëve të realizuara përpara daljes së normës jus cogens do tëkonsiderohen si të vlefshme dhe mund të vazhdojnë të mbahen prej tyre në rast se kjo nukkonflikton në vetvete me ndonjë normë jus cogens.515

Pavlefshmëria si rezultat i konfliktit me një normë ekzistuese jus cogens e bën tëpavlefshëm të gjithë traktatin, ndërsa pushimi dhe bërja i pavlefshëm si rezultat i daljes sënjë norme të re, e bën traktatin pjesërisht të pavlefshëm.516 Në këtë rast palët mjafton tëndreqin pikat e traktatit ku ai konflikton me normën e re jus cogens dhe ai mund tëvazhdojë të qëndrojë në fuqi, pa qenë e nevojshme lidhja e një traktati të ri.

Pushimi i traktateve dhe pavlefshmëria janë institute të rëndësishme për të drejtëne traktateve sepse ato rregullojnë marrëdhëniet midis shteteve të cilat kanë qenë të lidhuranga një traktat dhe pasojat e ndërprerjes së një marrëdhënie të tillë.

Lidhur me pushimin e traktateve mund të themi se mbeten problematike rastet eshkeljes së traktateve dhe të pamundësisë së përmbushjes së detyrimeve, për të cilat vetëKonventa lë një sërë çështjesh të pazgjidhura. Po kështu të paqarta mbeten edhekarakteristikat mbi bazën e të cilave do të konsiderohet se kemi një ndryshim thelbësor tërrethanave dhe mbi këtë bazë edhe përfundimin e traktatit.

515 KV, neni 71516 Ali Sadat- Akhavi, sipërcit. Fq. 54

157

Lidhur me pavlefshmërinë, mund të themi se jo të gjitha shkaqet e parashikuar ngaKonventa gjejnë një zbatim praktik, por me një rëndësi të veçantë në praktikënndërkombëtare gjejmë pavlefshmërinë si rezultat i shtrëngimit dhe konfliktit dhe normatjus cogens. Mekanizmi i krijuar për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve në rastet epavlefshmërisë nuk është gjithëpërfshirës, pasi ai zgjidh vetëm mosmarrëveshjet messubjekteve të kësaj konvente.

158

Kapitulli V

Interpretimi i traktateve ndërkombëtare

5.1 Kuptimi dhe rëndësia e interpretimit

Normat juridike janë rregulla të përgjithshme sjelljeje, të cilat nxirren nga organetë caktuara dhe moszbatimi i tyre pasohet me një sanksion.517 Norma juridikendërkombëtare është një lloj i veçantë i normave juridike dhe ka karakteristika të tjeradalluese në krahasim me normat juridike të brendshme, pasi mënyra e krijimit të tyre dheelementi i sanksionit janë të veçanta.

Normat juridike ndërkombëtare krijohen me pëlqimin e shteteve ose subjekteve tëtjera me kapacitet traktatbërës, zakonisht të shprehur nëpër traktate dhe elementi isanksionit nuk është gjithmonë i pranishëm apo kaq efektiv sa mund të jetë në të drejtën ebrendshme të një shteti.518

Norma juridike ndërkombëtare e shprehur në traktate519 nuk është gjithmonë eqartë dhe lehtësisht e kuptueshme dhe në këto raste jo vetëm që nuk i rregullonmarrëdhëniet mes palëve por mund të prodhojë efektin e kundërt, pra të shkaktojë konfliktmes tyre, pasi secili mund ta zbatojë sipas mënyrës së vet dhe madje ndonjë palë edhemund të gjejë rastin të abuzojë me paqartësinë e normës. Për këtë arsye, na shërbeninterpretimi i normës që të kuptojmë qartë dhe të zbatojmë në mënyrë uniforme atë.

Për konceptin e interpretimit nuk ka një përcaktim të saktë, por të gjithë studiuesitbien dakord në idenë se ai është një proces intelektual nëpërmjet të cilit synohet tëzbulohet ideja kryesore ose qëllimi kryesor që shprehet në tekstin e normës apo tëtraktatit. Sipas Rousseau “Interpretimi është ai operacion mendor i cili ka për qëllim tëcaktojë kuptimin e normës juridike, që t’i precizohet fushëveprimi dhe të ndriçohen pikate paqarta e të dykuptimta”520. Duke qenë një koncept sa i gjerë aq edhe i papërcaktuarpërfundimisht në mënyrë shteruese, edhe llojet dhe metodat e interpretimit janë të shumtadhe të ndryshme, e për to nuk ka një sistem të mirëfilltë të cilin ta ndjekin të gjithëinterpretuesit dhe studiuesit.

Interpretimi i një norme juridike dhe aq më shumë një norme me karakterndërkombëtar është një proces kompleks, dhe deri diku i vështirë e i papërfunduar përdisa arsye : së pari, vetë normat juridike ndryshojnë dhe evoluojnë vazhdimisht, duke ebërë të vështirë qëndrueshmërinë e këtij procesi; së dyti : interpretimi i normave juridikendryshon në varësi të llojit të interpretimit dhe organit interpretues; së treti: vetë mjetetapo metodat ku mbështetemi për të bërë interpretime, mund të jenë subjekte tëinterpretimit, sepse në fund të fundit edhe ato do të jenë të përcaktuara në një normëjuridike, duke krijuar pashmangshmërisht një rreth të mbyllur; së katërti: nëpërmjet këtijprocesi synohet të qartësohet apo të nxirret kuptimi i normës, por asnjëherë nuk është një

517 L. Omari, Parime dhe Institucioen të së drejtës publike, fq 183-186518 A. Puto, E drejta ndërkombëtare publike, fq.519 Sigurisht nuk mohohet edhe e dreja zakonore ndërkombëtare si një burim i rëndësishëm i kësaj të drejte520 Z. Gruda, E drejta Ndërombëtare Publike, fq. 331

159

proces shterues dhe së pesti : nuk është asnjëherë proces nëpërmjet të cilit të jemi të sigurtse kemi nxjerrë kuptimin e vërtetë të normës.

Pavarësisht të gjitha këtyre arsyeve që herë na e vështirësojnë interpretimin e herëna krijojnë pasiguri, mund të themi me bindje të plotë se interpretimi është idomosdoshëm dhe qëndron në themel të çdo marrëdhënie juridike të krijuar mes palëvedhe të punës së çdo institucioni me karakter kombëtar apo ndërkombëtar, por mekanizmatqë e rregullojnë atë dhe që përcaktojnë organet interpretuese duhet të jenë të përcaktuarame kujdes e vëmendje të veçantë nga normëbërësi521.

Teoria objektive arsyeton se interpretimi do të mbështetet vetëm në tekstin etraktatit pasi vullneti i palëve që kanë hartuar normën apo traktatin është i shprehur nëmënyrë strikte në normë. Kjo teori nuk mohon elementet e tjera historike, qëllimin eobjektin, por pretendon se këto janë të shprehura pikërisht në tekstin e traktatit.522 Jemidakord në faktin se hartuesi i normës, në tekst shpreh vullnetin e tij, por jemi tëndërgjegjshëm që në raste të veçanta paqartësia e gjuhës ose pakujdesia edhe më e vogëlmund të deformojë atë që palët kanë pasur për qëllim të krijojnë nëpërmjet normës,prandaj interpretimi strikt i tekstit mund të na orientojë në zbatimin e gabuar të saj.

Teoria subjektive e interpretimit mendon se interpretimi duhet të mbështetet tekqëllimi që palët kanë dëshiruar të shprehin në normën apo traktatin, por kjo është evështirë po të kemi parasysh se asnjëherë nuk mund ta dimë qëllimin apo dëshirat enormëshkruesit, aq më tepër kur ky është një organ kolegjial apo i përbërë.523 Gjithashtunëse i përmbahemi kësaj teorie, atëherë zbatimi i traktatit duhet të mbështetet vetëm tekinterpretimi për gjetjen e qëllimit të palëve dhe jo në vetë atë që është shprehur në normëapo traktat, pra kjo teori bën një zhvendosje konceptuale nga norma apo traktati tekinterpretimi.

Teoria teleologjike thotë se interpretimi i normave apo traktatit duhet tëmbështetet tek kuptimi që buron nga objekti dhe qëllimi i vetë normës. Edhe kjo teoriduket sikur nuk del dot jashtë kornizave të vendosura nga dy të parat, por përpiqet që deridiku të shkrijë elementet më pozitive të tyre, konkretisht përdor objektin dhe qëllimintraktatit të shkruar në tekst për të nxjerrë kuptimin e tij apo atë që kanë pasur si synim tëarrijnë palët. Të tria këto teori mund të na shërbejnë gjatë interpretimit të normave apotraktateve, sepse gjerësia e fushave që mbulojnë dhe disiplinojnë ato është aq e madhe samund të jetë e nevojshme herë përdorimi i njërës e herë i tjetrës ose ndërthurja emendimeve të të tria teorive.

5.2 Llojet e interpretimit të traktateve

Ashtu si e kemi trajtuar edhe më lart, traktatet ndërkombëtare ndryshojnë nganormat e brendshme dhe ato paraqesin veçori gjatë interpretimit të tyre. Kështu një traktatka dy nivele të interpretimit: nivelin ndërkombëtar që lidhet më interpretimin nga organe

521 Themi normëbërësi si term i përgjithshëm, sepse ka organe të ndryshme që hartojnë norma në të drejtën ebrendshme e ndërkombëtare522 Isabelle Van Damme, Treaty interpretation revisted, non revisted, fq. 3, International LabourOrganization Distinguished Scolar Series523 Ken Dhima, Interpretimi I së Drejtës, Revista Jeta Juridike, Shkolla e Magjistraturës, Nr. 3 mars 2003, fq98

160

me karakter ndërshtetëror dhe interpretimin nga organet shtetërore apo kombëtare tështeteve që janë palë në këto traktate. Sipas Omarit llojet e interpretimit mund tëklasifikohen në tre grupe të mëdha : sipas organit interpretues, sipas metodës interpretuesedhe sipas gjerësisë së interpretimit.524 Interpretimi sipas organit interpretues për traktatetndërkombëtare mund të jetë autentik ose jo autentik525.

Interpretimi autentik është interpretimi që i bëjnë traktatit organet që e kanëkrijuar atë. Pra vetë shtetet gjatë fazës së zhvillimit të bisedimeve mund të bien dakord qëterma të veçantë do të interpretohen apo kuptohen në një mënyrë, apo dispozita të caktuardo të zbatohen në mënyrë uniforme. Teksti i çdo traktati, në nenet e para të tij përmbanshpjegimin e temave, që nuk janë gjë tjetër veç se interpretim i koncepteve që janëpërdorur në këtë tekst.

Po kështu kemi parë traktate të cilat përmbajnë anekse shpjeguese oseinterpretuese të cilat janë të detyrueshme të zbatohen nga të gjitha palët pjesë e traktatit.Kështu p.sh Deklarata për ndalimin e shtrëngimit politik, ekonomik e ushtarak në lidhjene Traktateve, e cila i është bashkëngjitur Aktit Final të Konferencës së Vjenës, është njëinterpretim autentik për nenin 52 se çfarë do të kuptohet me shtrëngim për lidhjen e njëtraktati.

Karakteristika dalluese e këtij lloj interpretimi është fakti se ai ka karakter tëdetyrueshëm për të gjitha ato shtete që janë palë, dhe çfarëdo interpretimi të mund tëbëjnë organet kombëtare, sjellja e tyre në raport me traktatin nuk mund të tejkalojë apo tëshkojë përkundrejt këtij interpretimi. 526

Në disa raste interpretimin e bërë nga organet apo autoritetet që nxjerrin aktin ekanë quajtur interpretim legal527, por për efekt të së drejtës së traktateve të cilat janë akteme karakter ndërkombëtar528, me interpretim legal kuptohet përgjithësisht interpretimi içdo norme apo teksti që ka karakter legal apo juridik529. Interpretimi joautentik ështëinterpretimi i traktateve i bërë nga organet e krijuara nga organizatat ndërkombëtare tëcilat gjatë punës së tyre mund të interpretojnë normat e nxjerra kjo organizatë apo organetë posaçme të krijuara nga vetë traktatet me qëllim interpretimin e tyre. Tek interpretimijoautentik mund të përfshijmë edhe interpretimin gjyqësor dhe atë doktrinal.

Interpretimi doktrinal është ai që bëjnë studiuesit e ndryshëm të së drejtës,akademikët ose juristët për normat juridike. Ky është lloj i rëndësishëm për faktin se ështëmë i gjerë dhe i plotë530, por jo i detyrueshëm, ashtu sikurse kemi përmendur se edhe vetëdoktrina nuk është burim kryesor i të drejtës ndërkombëtare.

Interpretimi gjyqësor është një nga llojet më të rëndësishme dhe të përdorshme nërealitetin ndërkombëtar. Ai është interpretimi që i bëjnë gjykatat normave ndërkombëtare,gjatë zgjidhjes së çështjeve të ndryshme apo ushtrimit të veprimtarisë së tyre. Ky

524 Luan Omari, Parime dhe Institucioen të së drejtës publike, fq 341525 Jana Maftei, Varvara Licuta Coman, Interpretation of treaties, Actas Universitatis Danubius, Vol 8, Nr2/2012, fq. 21526 Sqarojmë këtu se në rastin e Deklarata për ndalimin e shtrëngimit politik, ekonomik e ushtarak në lidhjene Traktateve, kjo deklaratë nuk është e detyrueshme në vetvete si akt, por interpretimi që i bëhet nenit 52është i detyrueshëm527 Luan Omari, Parime dhe Institucioen të së drejtës publike, fq 342528 Pasi termi i përdorur përgjithësisht është legal interpretation dhe I referohet interpretimit të normaveligjore në prgjithësi529 Aharon Barac, Purposive interpretation, fq. 3530 Ken Dhima, sipërcit. Fq. 98

161

interpretim është i detyrueshëm për palët në mosmarrëveshje, dhe e veçanta e tij është serealizohet nga organe të cilat kanë për qëllim të zbatojnë normat juridike. Interpretimigjyqësor, zakonisht ndihmon për të dhënë kuptimin e saktë të normave duke pasurparasysh që gjykatat janë organe të specializuara dhe shpesh tenton edhe të zgjerojëkuptimin e normës apo subjektet mbi të cilat zbatohet.

Kështu, në çështjen Irlanda kundër Mbretërisë së Bashkuar, gjykata u shpreh se“Detyrë e saj nuk ishte të zgjidhte çështjen konkrete se sa të qartësonte, mbronte,zhvillonte rregullat e parashikuara nga Konventa.”, pra interpretimi i normave tëkonventës në mënyrë që të saktësonte rregullat e saj. Çështja në fjalë lidhej mepërputhshmërinë me konventën të teknikave të pyetjes të përdorura nga forcat eMbretërisë së Bashkuar në Irlandën e Veriut. Në kohën e gjykimit këto teknika nuk popërdoreshin më dhe Mbretëria e Bashkuar kishte marrë përsipër të hiqte dorë nga to.

Pra ndonëse mosmarrëveshja konkrete kishte pushuar së ekzistuari sërish gjykata,konsideroi se kishte baza për të vazhduar me gjykimin e çështjes për sa kohë që roli i sajnuk kufizohej në zgjidhjen e konfliktit konkret sesa të promovimit të vlera të mbrojturanga Konventa.531 Megjithatë, pavarësisht synimit për të zgjeruar kuptimin e normave aposaktësimin e tyre, roli i gjykatës në këtë aspekt mbetet në kufijtë e interpretimit, pasi ajonuk mund të krijojë norma apo të interpretojë përtej asaj që kuptohet nga vetë traktati aponorma.

Gjykata Permanente e Drejtësisë Ndërkombëtare në çështjen “Punësimi i gravegjatë natës” ka interpretuar se ajo nuk mund të shtojë kuptimin e dispozitave të traktatitnëpërmjet interpretimit, kur vetë ato janë mjaftueshmërisht të sakta. Në këtë çështje ishtekërkuar interpretimi i nenit 3 të “Konventës mbi punësimin e grave gjatë natës” i cilipërjashtonte nga puna e natës të gjitha gratë pavarësisht nëse kryenin punë fizike apointelektuale, duke krijuar një problem praktik për sa i përket atyre grave të cilat punoninnë sektorin e mbikëqyrjes dhe nga ana tjetër i kufizonte gratë të kryenin disa profesione tëcaktuara të cilat mund të kërkonin angazhim edhe gjatë natës.

Ky problem u mendua se mund të tejkalohej përmes interpretimit që GJPND do tëbënte në mendimin këshillimor të saj, mirëpo ajo nuk e merr përsipër këtë kompetencëduke thënë se nuk konstaton të ketë hapësirë për interpretim të zgjeruar dhe se ajo vetënuk mund të shkojë përtej asaj që është parashikuar në konventën në fjalë.532

Ndërsa Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë, në çështjen e Traktateve të Paqes meBullgarinë, Rumaninë dhe Hungarinë, u shpreh se “mangësitë që mund të konstatohen nërregullimet e një traktati ndërkombëtar......nuk mund të rregullohen përmes një vendimi tëgjykatës” dhe se detyra e saj është interpretimi i traktateve por jo plotësimi i tyre.533

Nga sa kuptuam edhe më lart interpretimi mund të jetë i zgjeruar dhe i ngushtuar.Interpretimi i zgjeruar, nuk kufizohet vetëm tek kuptimi i fjalëve të shprehura në tekstin etraktatit apo dispozitës që interpretohet, por e zgjeron kuptimin e saj, kur konsideron sepërmbajtja e normës juridike duhet të jetë më e gjerë nga sa është shprehur. Zakonishtinterpretimi gjyqësor është zgjerues, për aq sa vetë gjykata konsideron se ka dykuptimësiapo paqartësi në tekstin e normës dhe zgjerimi i kuptimit dhe zbatimit të saj do të ishte nëdobi të palëve në traktat.

531 UN handbook on Peaceful Setlement of Disputes,532 Xh. Zaganjori, Jurisprudencë dhe praktikë ndërkombëtare, fq.143533 Xh. Zaganjori, sipërcit. Fq. 156

162

Interpretimi i ngushtë apo kufizues është disi i ngurtë sepse në këtë llojinterpretimi kuptimi i normës i përmbahet ngushtësisht fjalëve të përdorura në tekstin esaj dhe shpesh është edhe më i ngushtë se vetë ajo që shpreh ky tekst.534 Megjithatë kylloj interpretimi mund të jetë i volitshëm në të gjitha ato raste kur interpretimi i normëspërtej asaj që shprehet në tekst mund të humbë qëllimin e saj.

Gjykata Permanente e Drejtësisë Ndërkombëtare, në vendimin “Mbi të drejtën ekalimit paqësor në Kanalin e Kielit” ka bërë një interpretim të tillë kufizues për nenin 380të Traktatit të Versajës i cili përcaktonte se të drejtën e kalimit nëpër kanalin e Kielit ekishin anijet e të gjitha shteteve, me përjashtim të atyre që ishin në luftë me shtetingjerman. Konflikti kishte lindur në momentin që qeveria gjermane nuk kishte lejuar anijenWimbeldon me arsyetimin se kjo binte në kundërshtim me vendimin e saj për shpalljen eneutralitetit për luftën mes Bashkimit Sovjetik dhe Polonisë.

Në këtë rast gjykata thekson se ky është një veprim i gabuar nga ana e Gjermanisë,sepse neni 380 i traktatit është i qartë dhe përjashton vetëm anijet e shteteve të cilat janënë luftë me shtetin Gjerman, pra ky nen mund të interpretohej vetëm në mënyrë tëngushtuar e kufizuese dhe “duhet të ndalojë në pikën përtej së cilës do të binte nëkundërshtim me vetë qëllimin kryesor të këtij neni”535.

Një kategori e rëndësishme e interpretimit është interpretimi statik dhe ai evolutiv.Interpretimi statik është ai interpretim që konsideron se kuptimi i saktë i një norme ështëai që ka pasur në momentin e krijimit të saj. Veçanërisht në marrëdhëniet ndërkombëtare,të cilat karakterizohen nga ndryshime të shpeshta e të vazhdueshme, ky lloj interpretiminuk mund të jetë i favorshëm, pasi ndryshimi i situatave dhe marrëdhënieve mes palëvekërkon përshtatjen e normave me realitetin dhe përdorimi i një kuptimi i cili tashmë kahumbur aktualitetin do të ishte i pakuptimtë.

Gjithsesi, një interpretim i tillë do të ishte i nevojshëm në të gjitha ato raste kurkërkohet të qartësohet një marrëdhënie e nisur në kohën kur është krijuar norma dhe qëmund të ketë prodhuar konflikte në një kohë të mëvonshme. Gjithashtu ai mund tëpërdoret edhe kur marrëdhëniet të cilat rregullon norma nuk kanë ndryshuar me kalimin ekohës dhe madje mund të themi që është një vlerë e shtuar sa i përket qëndrueshmërisëjuridike.

Interpretimi evolutiv është ai që më së shumti gjen përdorim dhe pretendon sekuptimi i vërtetë i normës është ai që gjendet në momentin e interpretimit të saj. Ky llojinterpretimi na zgjidh problemin e kuptimit të normës në rastet kur ky i fundit kandryshuar apo kur marrëdhëniet që rregullon norma kanë pësuar ndryshime. Nuk mund tëmohojmë faktin se fjalët e shprehura në një dispozitë të një traktati, duhen parë në dritën eaktualitetit, pra i duhet dhënë kuptimi i drejtë për momentin në të cilin bëhet interpretimi,sepse në të kundërt një pjesë e mirë e normave do të ishin pa efekt.

Megjithatë ka një balancë mjaft të brishtë mes nevojës për përshtatjen e kuptimittë normave me realitetin momental kur behët interpretimi dhe qëndrueshmërisë apokonsistencës juridike të tyre, sepse një interpretim evolutiv i vazhdueshëm mund tarrezikonte seriozisht atë. Një problem gjithashtu i pretenduar lidhur me përdorimin einterpretimit evolutiv është fakti se gjithçka është në diskrecionin e gjyqtarit dhe

534 L. Omari, sipërcit . fq. 350535 Xh. Zaganjori, sipërcit, fq. 277

163

gjithmonë ekziston frika e një abuzimi me ndryshimin e kuptimit të termave në varësi tëndryshimit të rrethanave në kohën që bëhet interpretimi.536

Çështja e nevojshmërisë së përdorimit të një interpretimi të tillë ka qenë objekt ishumë diskutimeve, por ajo që nuk mund të mohohet është fakti që pavarësisht se tëdrejtat dhe detyrimet e traktatit janë të bazuar në faktin që rrethanat do të jenë konstante,nuk mund të mohohet karakteri dinamik i vetë të drejtës, çka e bën të nevojshëminterpretimin evolutiv.537

Ne çështjen Island of Palmas538, gjyqtari Hubbert argumentonte se “një faktgjyqësor duhet të vlerësohet në dritën e të drejtës aktuale dhe jo të së drejtës në fuqi nëkohën e lindjes së mosmarrëveshjes apo momentin kur krijohet nevoja për zgjidhjen esaj”539

Interpretimi evolutiv përdoret sot nga të gjitha organet gjyqësore me karakterndërkombëtar. Megjithëse tendenca fillestare ka qenë që në interpretimin e traktateve dhemarrëveshjeve mes palëve të merret parasysh vetëm qëllimi që kanë dashur të arrijnëpalët, ka rezultuar se kjo ka qenë një zgjidhje jo efikase. Kështu në jurisprudencën eGJND mund të vëmë re se në disa mendime këshillimore është konstatuar se pavarësishtse interpretimi do të bazohej në qëllimin e palëve në traktat, vihet re se në një pjesë tëdispozitave të traktatit palët kanë bërë parashikime jostatike duke pasur një karakterevolutiv, të hapura ndaj ndryshimeve të mundshme540.

Të njëjtat arsyetime i gjejmë edhe në çështjet gjyqësorë të kësaj gjykate, p.sh nëCosta Rica vs Nicaragua, ajo shprehet se “ndonëse i miratuar në lidhje me interpretimin enjë rezerve të një traktati, arsyetimi i Gjykatës në këtë rast përputhet me qëllimet einterpretimit të termave të vetë traktatit. Ajo është bazuar në idenë se, kur palët kanëpërdorur terma të përgjithshëm në një traktat, duke qenë të vetëdijshëm se kuptimi itermave kishte të ngjarë të zhvillohet me kalimin e kohës, dhe kur ky traktat ka qenë ilidhur për një periudhë shumë të gjatë ose me "kohëzgjatje të pacaktuar" palët duhet tësupozohet, si një rregull i përgjithshëm, që kanë për qëllim që ato terma të kenë njëkuptim evolutiv”541

5.3 Metodat e interpretimit

Studiuesit e të drejtës e veçanërisht ato që merren me çështje të interpretimit të saj,na sjellin mendime apo kategorizime të ndryshme sa i takon llojeve apo mjeteve tëinterpretimit. Si e përmendëm më lart, sipas Omarit një kategorizim i llojeve tëinterpretimit mund të bëhet sipas metodave që përdoren për interpretimin542, ndërsa sipas

536 Piere- Marie Dupuy, Evolutionary Interpretation of Treaties: Between memory and prophecy, fq. 136,nw The law of Treaties beyond Vienna Convention, ed by Enzzo Cannizzaro, Oxford University Press,2011537Po aty, fq. 124538 Island Of Palmas Case, I RIAA (1928), p. 829-845539 Treaty interpretation and 1969 Vienna Convention, 30 years on, fq.60540 ICJ, Legal Consequences for States of the Continued Presence of South Africa in Nammibianothwithstanding SC Regulation 276 (1970), Adviisory Opinion of 21 June 1971, ICJ Reports 1971541 ICJ, Case concerning the Disspute Regarding Navigational and Related Rights, Costa Rica vs Nicaragua,Judgement of 13 july 2009542 L. Omari, sipërcit. Fq. 148

164

Maftei dhe Coman metodat nuk janë gjë tjetër veçse rregullat e interpretimit që duhet tëndiqen nga interpretuesi.

Metodat e interpretimit ndahen mes tyre duke u nisur nga mjetet që ato përdorinpër interpretimin, konkretisht : gjuha, logjika, sistemi juridik, historia e normës dheqëllimi i saj na krijojnë interpretimin gjuhësor, logjik, sistematik, historik dheteleologjik.543

Interpretimi gjuhësor/gramatikor/ literal, është ai interpretim që e nxjerr kuptimine normës duke u mbështetur në mënyrë strikte dhe duke analizuar fjalët e saj sipasrregullave gjuhësore. Kjo metodë jo gjithmonë na jep kuptimin e vërtetë të normës, përarsye se mund të ndodhë që shprehjet gjuhësore nuk janë përdorur të sakta ose mund tëkrijojnë vend për dykuptimësi, duke e bërë të pamundur interpretimin e bazuar nërregullat gramatikore.

Gjykata Permanente e Drejtësisë Ndërkombëtare në mendimin këshillimor që dhalidhur me mosmarrëveshjen mes Turqisë dhe Irakut për përcaktimin e kufirit mbi bazën etraktatit të Lozanës, arsyetoi se “përmes interpretimit të nenit 2/3 të traktatit të Lozanës,që ishte objekt gjykimi, arrihet në konkluzionin se palët duhet të ishin të përgatitura për tëpranuar vendimin e Këshillit të Lidhjes së Kombeve për përcaktimin e kufirit, sipërfundimtar dhe të detyrueshëm”.544

Ky lloj interpretimi së bashku me interpretimin logjik janë përdorur nga GJND nëçështjen “Mbi përbërjen e komitetit të shpëtimit në det”. Ky Komitet u krijua ngaKonventa për krijimin e Organizatës Konsultative Ndërqeveritare”545 dhe përbëhej nga 14anëtarë të zgjedhur nga asambleja e shteteve anëtare përkatësisht 2/3 nga shtetet që kishinflotat më të mëdha detare dhe pjesa tjetër nga shtete të tjera të interesuara. Liberia dhePanamaja të cilat nuk kishin arritur të zgjidheshin në Komitet, pretendonin se kishin flotatë mëdha dhe se zgjedhja nuk ishte bërë sipas rregullave që Konventa (IMCO) kishtepërcaktuar.

Kjo çështje shkaktoi diskutime të mëdha dhe për këtë arsye asambleja e IMCO-sëi kërkoi GJND dhënien e një mendimi këshillimor ku ndër të tjera iu kërkua tëinterpretonte kuptimin e fjalës “zgjedhje”. Sipas Gjykatës “kjo fjalë duhej interpretuar nëkontekstin e përgjithshëm të nenit 28/a.... kuptimi normal dhe më i zakonshëm i të cilitshpinte në konkluzionin që shumicën në këtë komitet duhej ta përbënin shtetet me flotë mëtë madhe, prandaj fjalës “zgjedhje” nuk mund t’i jepej kuptim kufizues apo i nënkuptuarpor vetëm kuptimi normal i kësaj fjale”546.

Interpretimi logjik kërkon kuptimin e normës duke u bazuar në shprehjet epërgjithshme dhe duke përdorur rregullat e përgjithshme të logjikës. Në rastet kur normaka pasaktësi ose kuptime të dyfishta, arsyetimet logjike mund të ndihmojnë të qartësojmëse cila ka qenë fryma ose synimi i kësaj norme në mënyrë që ajo të bëjë kuptim dhe tëketë efektivitet.

Sipas Omarit në rastin e interpretimit logjik, norma ndahet në tre komponentë :hipoteza, dispozita dhe sanksioni dhe këto krahasohen midis tyre dhe gjatë këtij procesishpjegohet karakteri i normës dhe kufijtë e zbatimit të saj. Problemi qëndron se në rastin etraktateve ndërkombëtare ne kemi përmendur se ato bëjnë pjesë në soft law, çka do të

543 Ken Dhima, sipërcit. Fq. 100544 Xh.Zaganjori, Jurisprudencë dhe praktikë ndërkombëtare, Kufiri ndërmjet urqië dhe Irakut, fq. 126545 ICJ Report 1960546 Xh. Zaganjori, Jurisprudencë dhe praktikë ndërkombëtare, fq. 191

165

thotë se jo gjithmonë është prezent elementi i sanksionit dhe jo gjithmonë bëhet i mundurkrahasimi i këtyre komponentëve.

Kjo metodë mund të qëndrojë e lidhur ngushtë me të gjitha metodat e tjera, për sakohë interpretuesi gjatë interpretimit të normave kërkon të mbetet në kufijtë e logjikës dhedobishmërisë së normës. Kështu, në çështjen e lartpërmendur “Mbi komitetin e shpëtimitnë det”, Gjykata me anë të interpretimit literal të kombinuar me interpretimin logjik tënenit 28/a thotë se kjo është e vetmja metodë që mund të sigurojë për palët një zgjidhjepraktike, të sigurt dhe të lehtë për t’u zbatuar.547

Interpretimi sistematik e ka qëllimin në gjetjen e kuptimit të normës duke e parëatë si pjesë e një sistemi të tërë normash e rregullash e duke krahasuar atë me norma tëtjera. Kështu për të interpretuar një dispozitë të një traktati ne shohim vendin që zë ajo nëtekstin e tij, kreun në të cilin është vendosur etj.

Gjithashtu ky interpretim e ka bazën në konceptin e rendit juridik si një zinxhir kunormat kanë një marrëdhënie të caktuar me njëra-tjetrën dhe secila mund të shërbejë përpërcaktimin e kuptimit dhe vendit të tjetrës. Kështu, do të shikojmë se për të shpjeguarapo interpretuar kuptimin e mirëbesimit në do të na shërbejë parimi pacta sunt servanda.Për të shpjeguar kuptimin e nenit 31 të Konventës së Vjenës në përdorim parimetkryesore të përmendura në preambulën dhe nenet e para të saj. Po kështu, për të shpjeguarkuptimin e objektit dhe qëllimit të dispozitës së një traktati ashtu si është përmendur nënenin 31, ne i referohemi përcaktimit të këtyre termave në nene të tjera të konventës.

Interpretimi historik ka të bëjë me gjetjen e kuptimit të normës duke parë rrethanathistorike, faktorët që kanë sjellë krijimin e saj, rrethanat shoqërore etj. Sipas kësaj metodeçdo normë ka një kontekst historik i cili mund të jetë determinant në krijimin e saj,prandaj mund të shërbejë për përcaktimin e kuptimit të saj. Interpretimi historik nukkërkon të mbahen parasysh vetëm rrethanat e krijimit të normës, por edhe zhvillimet qëkanë ndodhur gjatë kohës që kjo normë ka qenë në fuqi, deri në momentin e interpretimit,me pak fjalë në këtë interpretim nuk mbahet parasysh vetëm krijimi por edhetransformimi që pëson zbatimi i saj në kohë.

Interpretimi teleologjik kërkon të gjejë kuptimin e vërtetë të normës duke zbuluarqëllimin e vërtetë të saj. Ky interpretim përdoret rëndom sot në mendimet këshillimoredhe vendimet e gjykatave ndërkombëtare pasi pretendohet se çdo normë ka një synim dhenjë qëllim dhe nëpërmjet këtij interpretimi, gjykata mund të japi interpretimin e saktë përpalët dhe të zgjidhi në mënyrë të drejtë mosmarrëveshjet që mund të kenë lindur sirezultat i paqartësisë në tekstin e normës.

GJPDN, në mendimin këshillimor që ka dhënë lidhur me Marrëveshjen përRegjim doganor të përbashkët mes Austrisë dhe Gjermanisë, nëse binte në kundërshtimme protokollin e Gjenevës apo jo, duke u përpjekur të japë një interpretim të zgjeruar dheteleologjik të parashikimeve të këtyre dy akteve, ka arsyetuar se “bashkimi doganorGjermano-Austriak nuk përbënte në vetvete një veprim që tjetërsonte pavarësinë eAustrisë...por, megjithatë ishte e vështirë të mos thuhej se ky regjim kërcënontepavarësinë ekonomike të saj”548

547 Po aty548 Po aty, Fq. 139

166

5.4 Interpretimi i traktateve ndërkombëtare

Interpretimi i traktateve ndërkombëtare luan një rol të rëndësishëm në mënyrën ezbatimit të tyre dhe nga ana tjetër ka një rëndësi të veçantë sa i përket shmangies sëkonflikteve që mund të lindin mes shteteve palë në këto traktate. Më interpretim do tëkuptojmë dhënien e kuptimit të saktë të normave juridike dhe të parashikimeve të traktatitsi edhe zbatimin e tyre në përputhje me atë që vetë palët në traktat kanë dashur të arrijnënëpërmjet këtyre parashikimeve.

Konventa e Vjenës jep një strukturë të përgjithshme se ku duhet të mbështetetinterpretimi i traktateve, nga palët ose nga organet e ndryshme që interpretojnë osezgjidhin mosmarrëveshjet, megjithatë jo rrallë ka pasur edhe interpretime duke i tejkaluarparashikimet e konventës, duke tentuar gjithmonë që ose të zgjerohet kuptimi i normaveose të përmirësohet zbatimi i tyre.

Një çështje me rëndësi që do të zërë vend në këtë kapitull do të jetë interpretimi itraktateve nga organet ndërkombëtare të cilat zgjidhin mosmarrëveshjet e lindura ngapalët në bazë të traktateve si edhe interpretimi nga gjykatat kombëtare të cilat gjatë punëssë tyre i referohen normave të kësaj të drejte.

5.4.1 Rregullat e përgjithshme të interpretimit (sistemi i krijuar ngaKonventa e Vjenës)

Konventa e Vjenës në nenet 31-32 të saj ofron një kornizë të përgjithshme se kuduhet të mbështetet interpretimi i traktateve ndërkombëtare. Sipas Ian Sinclair, punimetpër hartimin e konventës janë përshkuar ose kanë përplasur tre rryma kryesore tëmendimit “rrymën që përfaqëson mendimin subjektiv (qëllimin e palëve), rrymën qëpërfaqëson qëndrimin objektiv (teksti i traktatit) si edhe rryma teleologjike ( interpretimisipas kuptimit të shprehur në objektin dhe qëllimin e traktatit),”549 të cilat hartuesit e kësajkonvente janë përpjekur t’i sjellin në një rezultante të përbashkët në nenin 31 sipas të cilit“Një traktat do të interpretohet në mirëbesim në përputhje me kuptimin e zakonshëm që ujepet termave të traktatit në kontekstin e tyre në dritën e objektit dhe qëllimit të tij.2. Konteksti për qëllimin e interpretimit të një traktati do të përmbajë, përveç tekstit, dukepërfshirë hyrjen e tij dhe anekset :(a) çdo marrëveshje që ka të bëjë me traktatin i ciliështë bërë ndërmjet të gjitha palëve në lidhje me përfundimin e një traktati;(b) çdoinstrument i cili është bërë nga një ose më shumë palë në lidhje me përfundimin e traktatitdhe i pranuar nga palët e tjera si një instrument që ka të bëjë me traktatin. 3. Do tëmerren parasysh, bashkë me kontekstin:(a) çdo marrëveshje e mëvonshme ndërmjetpalëve për sa i përket interpretimit të traktatit ose zbatimit të dispozitave të tij;(b) çdopraktikë e mëvonshme në zbatimin e traktatit, i cili vendos marrëveshjen e palëve nëlidhje me interpretimin e tij;(c) çdo rregull përkatës i së drejtës ndërkombëtare izbatueshëm në marrëdhëniet midis palëve. 4. Një termi do t'i jepet një kuptim i posaçëmnë qoftë se është vendosur se palët kishin pasur këtë qëllim.”.

549 Ian McTaggart Sinclair, “The Viena Convention on the law of treaties”, snd ed 1984, fq 115, ManchesterUniversity Press

167

Kjo dispozitë përbën rregullin e përgjithshëm të interpretimit, por kur mjetet epërmendura në të nuk janë të mjaftueshme, atëherë interpretuesi mund t’i drejtohet edhenenit 32 për mjetet ndihmëse “Mund të kërkohet ndihma e mjeteve plotësuese tëinterpretimit, duke përfshirë punën përgatitore të traktatit dhe rrethanat e përfundimit tëtij, me qëllimin për të konfirmuar kuptimin që rezulton nga zbatimi i nenit 31, ose për tëpërcaktuar kuptimin kur interpretimi sipas nenit 31 :(a) e le kuptimin të paqartë ose tëpakuptueshëm; ose (b) çon në një rezultat i cili është në mënyrë të qartë absurd ose ipaarsyeshëm”.

5.4.1 a) Mirëbesimi

Nga parashikimi më lart kuptojmë se interpretimi duhet të bazohet në tre konceptekryesore : termat e traktatit, kuptimi i zakonshëm i termave dhe objekti dhe qëllimi itraktatit.550 Këto koncepte tregojnë se vetë ky parashikim i konventës përshkohet nga treparime kryesore : a) mirëbesimi, i cili si do ta shikojmë edhe më poshtë rrjedh nga vetëparimi pacta sunt servanda, b) prezumimi se qëllimi i palëve është ai që duket nga teksti itraktatit dhe c) të dy parimet e mësipërme duhen parë në kontekstin e objektit dheqëllimit551. Megjithatë jam e mendimit se mirëbesimi është parimi i vendosur në qendër tëvetë interpretimit të traktateve pasi të gjitha këto koncepte ku do të mbështetetinterpretimi i traktatit duhet të jenë të përshkuara nga parimi i mirëbesimit.

Sikundër e kemi përmendur edhe në kapitullin e parë të këtij punimi, mirëbesimiështë një parim që lidhet në mënyrë të drejtpërdrejtë me zbatimin e detyrimeve që rrjedhinnga traktati552 në mënyrë të ndershme, të drejtë e të arsyeshme duke mos përfituarpadrejtësisht nga parashikimet e tij553 dhe nuk lidhet specifikisht apo në mënyrë tëdrejtpërdrejtë me interpretimin.

Megjithatë nga ky parashikim që bën konventa ne mund të kuptojmë lidhjen engushtë që vetë zbatimi i traktatit ka me interpretimin e tij, pasi në fund të fundit ështëpikërisht mënyra se si konceptohet apo perceptohet parashikimi i traktatit apo interpretimii tij, ai që kushtëzon apo tregon mënyrën e zbatimit të tij. Më saktësisht, është fakti qëmirëbesimi shoqëron zbatimin e çdo detyrimi të traktatit, arsyeja pse shpesh zbatimi dheinterpretimi ngatërrohen554 në këtë pikë jo vetëm nga juristët e thjeshtë por edhe nga atoqë i përkasin organeve gjyqësore me karakter ndërkombëtar.

Në praktikë është e vështirë të dallohet apo të saktësohet se kur traktati nuk ështëzbatuar apo interpretuar në mirëbesim555, duke qenë se nuk kemi ndonjë procedurë apokriter të qartë e të bazuar për të kuptuar këtë çështje, dhe në fakt këtu prapë biem në“kurthin” e interpretimit që na krijon një rreth vicioz, pasi mirëbesimi që na shërben përinterpretim në fund mbetet edhe vetë për tu interpretuar. Në këtë kuptim ka një ndërthurje

550 David S. Jonas, Thomas N. Sounders, The object and purpose of a treaty, three interpretative methods,Vanderblit journal of international law, vol 43, No 3, 2010, fq 577551 Yearbook of ILC, vol II, 1966, fq 221552 E kemi përmenur më parë që në këtë kontekst ky parim përmendet që në fjalinë e tretë të preambulës sëkonventës së vjenës “Duke theksuar se parimet e pëlqimit të lirë dhe të mirëbesimit dhe rregulli pacta suntservanta janë të njohura universalisht”553 Commentary of Vienna conv. Fq. 425554 Richard Gardiner, Treaty interpretation, fq.148, Oxford University Press, 2008555 Richard Gardiner, sipërcit. fq. 148

168

mjaft interesante mes mjeteve që konventa ofron për interpretim, pasi secila prej tyrelidhet ngushtësisht me tjetrën në formë zinxhiri, aq sa kuptimi i secilës prej tyre mund tëgjendet ose të shpjegohet me të tjerat.

5.4.1. b) Kuptimi i zakonshëm i termave, objekti dhe qëllimi

Koncepti i dytë “kuptimi i zakonshëm” i termave është një përcaktim disi imjegullt pasi duhet të kemi parasysh se çdo term mund të ketë disa kuptime dhe në çdofushë një term mund të ketë një kuptim të zakonshëm. Sërish këtu i rikthehemiinterpretimit duke e parë nën dritën e mirëbesimit dhe qëllimit që palët kanë dashur tëarrijnë që të përcaktojmë edhe kuptimin e zakonshëm të termave. Sigurisht qëinterpretuesi në gjetjen e kuptimit të zakonshëm të termave fillimisht do të konsultohet mefjalorin, ndonëse kjo jo gjithmonë është një punë e thjeshtë, pasi fjalorë të ndryshëmmund ta shpjegojnë një term në mënyra të ndryshme në varësi të objektit që ato mbulojnë.

Sipas Gardiner fjalori shërben për interpretuesin për të shpjeguar kuptimin bazikose kryesor të një termi, me anë të të cilit pastaj të identifikojë kuptimin funksional nëfushën në të cilën është përdorur, si edhe të përcaktojë kuptimin e një termi të përdorur nëgjuhë të ndryshme për ta përshtatur me kontekstin në të cilin e kanë përdorur palët.556

Gjithsesi nuk mund të themi se përdorimi i fjalorit është mjeti i vetëm dhe i duhuri sepseshpesh përcaktimet e bëra nga këto fjalorë janë të ndryshme, janë shumë të përgjithshmeose të ngurta dhe nuk mund të shërbejnë që një interpretues të japi kuptimin e termave.

Një nga çështjet gjyqësore më të diskutuara lidhur me interpretimin e kuptimit tëzakonshëm të termave është Botswana vs Namibia,557 e cila bën fjalë për një marrëveshjetë nënshkruar mes Britanisë së Madhe dhe Gjermanisë në vitin 1980, traktat i cili ndantezonat e influencës së këtyre dy shteteve në ishullin Kasikili/Sedudu.

Sipas tij zonat e influencës së Gjermanisë shkonin deri në kanalin kryesor të lumitChobe, i cili do të përbënte dhe kufirin aktual midis shteteve. Problemi qëndronte nëpërcaktimin e kanalit kryesor, sepse sipas Botswanës kanali kalonte në veri dhe lindje tëlumit Chobe dhe i gjithë ishulli i takonte territorit të saj, ndërsa Namibia pretendonte sekanali kryesor kalonte në jug të ishullit duke e lënë ishullin në territorin e saj.

Ajo që Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë diskuton në këtë çështje ështëpikërisht gjetja e kuptimit të zakonshëm të termit “kanal kryesor” i lumit pasi kishtediskutime për dy kanale njëri që ishte i ngushtë dhe i cekët dhe që përdorej për lundrimme varka dhe tjetri që ishte i gjerë dhe i thellë por që shpesh gjatë kohës së prurjevezhdukej pasi përzihej me ujëra të tjera558 dhe ndërkohë në fjalorë si kanal kryesorë në disaraste shfaqej ai më i gjëri dhe më i thelli, ndërkohë në përkufizime të tjera jepej ai që ishtemë i lundrueshëm559. Për më tepër mes teksteve të trakteve në gjuhën gjermane560 dhe

556 Po aty, fq. 166557 ICJ report 1999, (këtu duhet shtuar numri I sakte I ceshtjes)558 Malcolm Shaw, Malcolm Evans, Decision of International tribunals, case concerning Kasikilu/ SeduduIsland, The International and Comparative Law Quarterly, Vol. 49, No. 4 (Oct., 2000), fq. 965559 Richard Gardiner, Treaty interpretation, fq. 171560 Në tekstin gjerman të traktatit përdorej termi talveg I kanalit kryesor, ndërsa në tekstin anglez përdorejtermi qendra e kanalit kryesor

169

angleze kishte paqartësi sepse ato nuk ishin tamam identike561, ndonëse gjykata vendosise kanali kryesor i lumit do të lidhej në mënyrë të drejtpërdrejtë me lundrueshmërinë e tij.Kështu gjykata vendosi se ishulli i takonte Botswanës por do të përdorej nga varkat eturizmit edhe nga Namibia.562

Kuptimi i zakonshëm i termave të traktatit është i lidhur ngushtë me kontekstin etyre, pasi konteksti është fusha ose korniza brenda të cilit janë përdorur në përgjithësitermat e traktatit, ose materia të cilën traktati përpiqet të disiplinojë. Kështu p.sh. fjala“denoncim” mund të ketë kuptime të ndryshme, por kur bëhet fjalë për të drejtën etraktateve apo Konventën e Vjenës ne jemi të detyruar ta interpretojmë si një nga mënyrate përfundimit të traktatit. Pra, të gjithë termat duhen kuptuar të lidhur me kontekstin në tëcilin zhvillohet dhe qëndron objekti dhe qëllimi i traktatit. Përfshirja e të dy termave“objekt” dhe “qëllim” krijon një konfuzion, pasi nëse ne i referohemi fjalorit shohim senjëra fjalë shpjegohet me tjetrën, çka do të thotë se nuk ka një dallim të qartë as fjalori eas doktrina për këto dy koncepte dhe nga ana tjetër edhe gjykatat ndonëse i përdorin këtokoncepte gjatë interpretimit nuk bëjnë dallimin mes tyre.

Ndonëse konventa mban një qëndrim të qartë në favor teorisë se teksti i traktatitpërmban ose shpreh qëllimin dhe atë çka palët kanë kërkuar të arrijnë (pra përfshin edheteorinë subjektive të qëllimeve dhe të vullnetit të palëve të shprehura në tekst), gjithsesishton se për efekte të interpretimit gjithmonë duhet të mbështetemi edhe tek preambuladhe tek anekset që mund të ketë një traktat.

5.4.1. c) Marrëveshja e palëve për interpretimin në një formë të caktuar

Po në kontekstin e Traktatit interpretuesi ose zbatuesi do të përfshijë ose do të ketëparasysh edhe çdo marrëveshje që palët mund të kenë bërë gjatë përfundimit të traktatit.Marrëveshje të cilat mund të merren si mbështetje për interpretim mund të jenë vetëm atotë cilat janë bërë mes të gjitha palëve të traktatit, ndërsa marrëveshjet të cilat janëpërfunduar vetëm mes disa palëve nuk mund të merren në konsideratë. Për interpretuesin,problematikat shfaqen në momentin kur duhet të analizojë se cilat kategori marrëveshjeshdo të merren në konsideratë, vetëm ato të shkruara apo edhe ato të lidhura në mënyra tëtjera dhe logjikisht ndonëse vetë Konventa e Vjenës nuk zbatohet tek marrëveshjet që nukjanë të shkruara, gjithsesi për efekt interpretimi ato nuk mund të përjashtohen.

Marrëveshje të tilla mund të jenë ato që kanë të bëjnë më dakordësinë e palëvelidhur me zbatimin e traktatit në një formë të caktuar, apo me interpretimin e një termiapo dispozite të traktatit në një mënyrë për të gjitha palët. Nga ana tjetër vështirësi krijonedhe shprehja: në lidhje me përfundimin e traktatit”,563 sepse nuk kuptohet qartë nësebëhet fjalë për marrëveshje të cilat duhet të kalojnë fazat e përmendura nga konventa përlidhjen e një traktati, mund të llogariten edhe marrëveshje të bëra paraprakisht mes palëveapo vetëm ato të lidhura pas hyrjes në fuqi të traktatit që interpretohet? Duke qenë se vetëkonventa nuk shprehet apo nuk saktëson asgjë në këtë drejtim, jemi të mendimit se

561 Alexander, W.J.R. “Science, History and the Kasikili Island Dispute”. South African Journal of Science,Aug 99, Vol. 95 Issue 8.fq.323562 Jan Kbbler, Treaty interpretation , fq. 69 (referuar tek vendimi Botswana vs. Namibia 13 dhjetor 1999,ICJ report563 Ulf Linderfalk, On the interpretation of Treaties, fq 135

170

interpretuesi në një situatë të tillë duhet të mbajë parasysh edhe çdo lloj marrëveshje mespalëve që ka të bëjë më çështje që rregullohen nga traktati, pa qenë nevojadomosdoshmërisht që këto marrëveshje të jenë lidhur sipas mënyrave apo fazave qëparashikon konventa.

Në interpretimin e një traktati gjithashtu duhet mbajtur parasysh edhe çdoinstrument që mund të jetë bërë midis palëve lidhur me traktatin dhe që është i pranuarnga palët e tjera. Në këtë rast i referohemi jo vetëm marrëveshjeve mes të gjitha palëve,por edhe atyre mes disa palëve të traktatit por që janë pranuar nga të tjera, si edhedeklaratave të njëanshme564 që mund të kenë bërë shtetet (pasi fjala “instrument” mund tëpërfshijë në këtë rast si marrëveshjet edhe deklaratat), p.sh mund të jenë deklaratainterpretuese për një dispozitë të një traktati ose një rezervë e bërë nga njëra nga palët nëtraktat por e pranuar nga palët e tjera, etj. Në të njëjtën mënyrë, kur një organ gjyqësor565

interpreton një traktat mes dy palëve, ai i referohet edhe marrëveshjeve të tjera që mund tëkenë lidhur palët dhe që rregullon çështje të afërta me atë të traktatit në fjalë. P.sh nëçështjen e ambasadës së ShBA në Teheran, GJND përveç Konventave të Vjenës përmarrëdhëniet diplomatikë dhe konsullore, i referohet edhe Marrëveshjes për Miqësinë,Tregtinë dhe Lundrimin, të lidhur mes palëve.566

Paragrafi i tretë i nenit 31 të Konventës sugjeron disa elemente të tjera që duhet tëmbahen parasysh gjatë interpretimit të traktateve. Në nënparagrafin a) sugjerohet tëmbahen parasysh marrëveshjet që mund të jenë bërë mes palëve për interpretimin osezbatimin e traktatit. Sipas Linderfalk në këtë rast kërkohet të përmbushen 4 kushtekryesore: “1) duhet të kemi një marrëveshje; 2) marrëveshja të jetë midis të palëve nëtraktat; 3) marrëveshja duhet të jetë bërë pas lidhjes së traktatit; 4) marrëveshja duhet t’ireferohet specifikisht interpretimit ose zbatimit të traktatit;”. Gjithsesi të katërta këtokushte që rrjedhin nga ky nënparagraf kanë problematikat e veta, pasi vetë fjalamarrëveshje nuk është qartësuar nga konventa.

Kështu nëse ne shohim përkufizimin e fjalës traktat në nenin 2 të konventës mundtë hamendësojmë që ky nënparagraf i referohet vetëm marrëveshjeve të shkruara, apoatyre që kanë pasur për qëllim të krijojnë një rregull të caktuar apo një marrëveshje sipastë drejtës ndërkombëtare567, por në këtë rast nuk mund të përjashtojmë edhe marrëveshjete tjera, jo në formë të shkruar, për sa kohë vetë konventa nuk kërkon një formë të caktuar.Kjo marrëveshje kërkohet të jetë bërë pas lidhjes së traktatit, por nuk jepet i qartë kymoment, kemi trajtuar më lart që faza e nënshkrimit dhe ratifikimit nuk nënkuptojnëhyrjen në fuqi dhe bërjen të detyrueshëm të traktatit për palët, për sa kohë nuk ështëdorëzuar instrumenti i ratifikimit, por kjo varet nga përcaktimet e vetë traktatit dhevullnetit të shprehur nga palët gjatë zhvillimit të bisedimeve dhe si rrjedhojë edheinterpretimi i momentit të bërjes së një marrëveshje të tillë do të jetë rast pas rasti.

Sa i përket palëve pjesëmarrëse në këtë marrëveshje, nuk përcaktohet nëse duhettë jenë të gjitha apo mund të jetë edhe mes disa prej tyre, por duke ecur në logjikën edhetë dispozitave të mësipërme mund të themi se në këtë marrëveshje duhet të jenë të gjithapalët, përndryshe nuk do të kishte kuptim interpretimi dhe zbatimi i traktatit në mënyra tëndryshme nga disa palë.

564 M. Villiger, Commentary of Vienna convention , fq 430,565 Për interpretimin gjyqësor shih më poshtë566 M. Shaw, International law, fq 935567 Ulf Linderfalk, On the interpretation of treaties, fq. 162

171

Kjo marrëveshje duhet të jetë e një natyre të veçantë, për interpretimin dhezbatimin e traktatit. Sipas Linderfalk568 dhe Sinclair, një marrëveshje e tillë mund të jetëajo që ka si qëllim të qartësojë kuptimin e normave të traktatit dhe të shërbejë si një guidëpër zbatimin e tyre, ndërsa zbatimi kuptohet si çdo veprim që një aplikues i një traktatindërmerr mbi bazën e traktatit të interpretuar. Në këtë nënparagraf edhe një herë forcohetideja që kemi trajtuar më lart se interpretimi dhe zbatimi i traktatit janë të lidhurangushtësisht me njëra-tjetrën dhe ndikojnë në mënyrë të ndërsjelltë e të pashmangshmetek njëra-tjetra.

Në nënpragrafin b) jemi pothuajse përpara të njëjtave “kushte” me ndryshimin evetëm se marrëveshja e palëve për interpretimin e traktatit duhet të rrjedhë nga njëpraktikë e krijuar prej tyre lidhur me zbatimin e traktatit dhe sigurisht që do të jetë emëvonshme nga momenti i lidhjes së traktatit.

Sa i përket praktikës së palëve, ajo është një mënyrë e caktuar e zbatimit tëtraktatit, e përsëritur mes palëve disa herë dhe që tregon se palët kanë rënë dakord qëdispozitave të traktatit do t’i japin një kuptim (interpretojnë) të caktuar. Sipas Villiger, njëpraktikë apo zbatim i tillë duhet të jetë i përsëritur në një frekuencë të caktuar dhe kjopraktikë duhet të jetë e pranuar nga palët e tjera, të cilat nuk duhet të kenë shfaqurkundërshtime.569

Ka mendime se vetë termi “praktikë” nuk tregon asgjë për interpretimin pasi ajoështë një shumatore e numrit të aplikimeve të traktatit, ajo që ka rëndësi ështëmarrëveshja e krijuar nëpërmjet kësaj praktike.570 Përveç praktikës, konventa lejon edhepërdorimin e rregullave të së drejtës ndërkombëtare që mund të zbatohen mes palëve.Këtu akoma më shumë zgjerohet koncepti i mjeteve të përdorshme gjatë interpretimit, sekur themi “rregulla të së drejtës ndërkombëtare” kemi të drejtë të mendojmë se këtu bëhetfjalë për të gjitha llojet e burimeve të kësaj të drejte.

Kështu, tek këto rregulla të përdorshme mes palëve ne mund të klasifikojmëtraktate të tjera të lidhura mes palëve, normat e së drejtës zakonore, por edhe parimet epërgjithshme të së drejtës dhe burime të tjera ndihmëse, për sa kohë kjo lejohet nga vetëkonventa, por gjithsesi duhet të mbeten brenda kuadrit të logjikës së interpretimit dhe tëkenë patjetër lidhje me traktatin e interpretuar dhe praktikën e ndjekur nga palët apomarrëdhëniet e ndërtuara mes tyre në bazë të traktatit.

Gjithashtu, një term do të interpretohet në një formë të caktuar nëse vetë palëtkanë pasur këtë qëllim. Sërish rikthehemi tek koncepti i qëllimit të palëve, i cili sikundër ethamë është shumë i vështirë për tu përcaktuar dhe nga ana tjetër po ashtu i vështirë ështëpërcaktimi i mënyrës së zbatimit sipas qëllimit të palëve.

5.4.2 Mjetet suplementare ose ndihmës të interpretimit

Konventa e Vjenës, përveç mjeteve kryesore apo rregullave të përgjithshme kaparashikuar edhe mjetet ndihmëse të interpretimit të traktateve571, ku përfshin kryesisht

568 Ulf Linderfalk, sipërcit. fq. 164, Ian Sinclair, fq.344569 M. Villiger, sipërcit. fq. 431570 Ulf Linderfalk, sipërcit., fq. 196571 Neni 32 i konventës parashikon “Mund të kërkohet ndihma e mjeteve plotësuese të interpretimit, dukepërfshirë punën përgatitore të traktatit dhe rrethanat e përfundimit të tij, me qëllimin për të konfirmuar

172

punën përgatitore (travaux preparatoire) dhe rrethana të tjera të përfundimit të traktatit.Puna përgatitore për lidhjen e një traktati përshin të gjithë dokumentacionin e shkruar, tëmbajtur gjatë zhvillimit të negociatave për hartimin e një traktati572. Sipas Villiger nërrethin e gjerë të këtij lloj dokumentacioni, mund të përfshihen memorandumet, deklaratae shpjegime te tjera të bëra nga qeveritë dhe nga grupet e draftimit të traktatit,shkëmbimet e notave diplomatike, draft traktatet, regjistrimet e negociatave dhe materialete ruajtura gjatë sesioneve e konferencave të zhvilluara mes palëve.573

Përqasja e përdorimit edhe të materialeve të tjera përveç tekstit të traktatit përinterpretimin e tij reflekton pikëpamjet e interpretimit teleologjik që kërkon përdorimin etë gjitha mjeteve me qëllim nxjerrjen e kuptimit në përputhje me objektin dhe qëllimin qëkanë dashur të arrijnë palët, veçanërisht kur kjo është një punë disa vjeçare, p.sh mund tëpërmendim këtu që puna përgatitore intensive për hartimin e Konventës së Vjenës ngaKomisioni i të Drejtës Ndërkombëtare zgjati 18 vjet dhe pasqyron të gjitha debatet ezhvilluara mes grupeve të juristëve e përfaqësuesve të shteteve.574

Si mjete ndihmëse në interpretim mund të shërbejnë edhe rrethana të tjera që kanëndikuar në lidhjen e traktatit si faktorët politikë e socialë nën frymën e të cilave mund tëjenë zhvilluar bisedimet. Po ashtu, pavarësisht se në nenin 32 nuk janë të parashikuara, simjete të tjera ndihmëse në interpretimin e një traktati mund të na shërbejnë gjithashtuedhe deklaratat interpretuese që nuk janë konsideruar rezerva në traktat, puna përgatitorepër një variant më të hershëm të traktatit, materiale që nuk mund të përfshihen tek punapërgatitore por që mund të kenë ndikuar, përkthimet e pa autentifikuara të tekstit tëtraktatit, etj.575

Duke qenë se vetë Konventa parashikon rregulla të përgjithshme dhe mjetendihmëse, kuptojmë se përdorimi i rregullave të përgjithshëm është gjithmonë në shkallëne parë të preferencës dhe për sa kohë interpretimi është i qartë nëpërmjet tyre, përdorimi imjeteve ndihmëse nuk bëhet i nevojshëm.

Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë në çështjen Katari kundër Bahreinit kambajtur qëndrimin se teksti kryesor i traktatit kishte një përmbajtje të qartë kuptimore dhenuk kishte nevojë të përdorte punën përgatitore për të konfirmuar pa e kundërshtuar këtëdomethënie kuptimore.576 Në këtë çështje gjykata arsyeton se “fakti që palët mund tëdebatojnë me njëra-tjetrën lidhur me kuptimin e tekstit të traktatit nuk do të thotë se kytekst nuk është i qartë dhe as që gjykata mund të parashtrojë interpretimin e vet dukepretenduar objektivitetin e tij pa marrë parasysh mjete të tjera ndihmëse kur është enevojshme”577

Kufiri i nevojshmërisë së përdorimit të mjeteve ndihmëse ose jo është shumë ihollë dhe i papërkufizuar qartë duke i lënë një diskrecion të gjerë vetë interpretuesit ose

kuptimin që rezulton nga zbatimi i nenit 31, ose për të përcaktuar kuptimin kur interpretimi sipas nenit 31 :(a) e le kuptimin të paqartë ose të pakuptueshëm; ose (b) çon në një rezultat i cili është në mënyrë të qartëabsurd ose i paarsyeshëm.”572 Martin Ris,Treaty Interpretation and ICJ Recourse to Travaux Préparatoires: Toëards a ProposedAmendment of Articles 31 and 32 of the Vienna Convention on the Law of Treaties, 14 B.C. Int'l & Comp.L. Rev. 111 (1991), http://laëdigitalcommons.bc.edu/iclr/vol14/iss1/6573 M. Villiger, sipërcit.574 Martin Ris, sipërcit. fq.117575 M. Villiger, sipërcit.576 Martin Dikson, E drejta Nddërkombëtare, fq.121577 ICJ, Qatar vs. Bahrein, sipwrcit.

173

organit interpretues. Interpretuesi mund t’i drejtohet mjeteve ndihmëse në tre rastespecifike: së pari, nëse kërkon që nëpërmjet këtyre mjeteve të përforcojë ose tëkonfirmojë interpretimin që ka bërë duke përdorur rregullat e përgjithshme të konventëstë parashikuara nga neni 31 i saj. Së dyti: nëse interpretimi i bërë duke zbatuar rregullat epërgjithshme të nenit 31 e le kuptimin e dispozitave të traktatit të paqartë ose tëpakuptueshëm; dhe së treti: kur përdorimi i rregullave të përgjithshme të interpretimit jepnjë rezultat dukshëm absurd ose të paarsyeshëm.

Sipas Ris,578 neni 32 ka nevojë për ndryshime në tre drejtime kryesore: së pari :përdorimi i punës përgatitore duhet të bëhet me kërkesën e palëve duke kufizuar kështulirinë e organit interpretues; së dyti : gjykatat duhet të vendosin se cilin material të punëspërgatitore të përdorin. Villiger mendon ky sugjerim krijon një kontradiktë në vetvetesepse është e vështirë të vendosen paraprakisht dhe in abstractio materialet përgatitore qëduhet të përdoren579 (pasi kjo gjithmonë varet nga specifikat e çështjes). Së treti : punapërgatitore duhet të konsiderohet si pjesë e “kontekstit” duke eliminuar vështirësitë epërcaktimit se kur duhen përdorur mjetet ndihmëse.

5.4.3 Interpretimi i traktateve që janë të autentifikuar në disa gjuhë tëndryshme

Gjuha e një traktati ndërkombëtar e kemi përmendur që është e rëndësishme, pasipalët e traktatit mund të flasin gjuhë të ndryshme dhe ndonjëherë përkthimi në disa gjuhëmund të krijojë deformime të dispozitave të traktatit të cilat pashmangshmërisht do tëpasqyrohen edhe në interpretimin e tij. Mund të sjellim si shembull aktet e BashkimitEuropian, të cilat janë të përkthyera në të gjitha gjuhët e shteteve anëtare e nga ana tjetërzbatohen në të gjitha këto vende dhe një problem i vogël në përkthim mund të silltezbatime të ndryshme të të njëjtit akt në shtetet e BE-së.

Gjuha e përdorur në traktate ka ndryshuar vazhdimisht, nisur kjo nga periudha dhevendi i lindjes së traktatit. Kështu për shumë shekuj me radhë gjuha kryesore në të cilënlidheshin traktatet ka qenë ajo latine, e cila në shekujt XVII dhe XVIII u zëvendësua nëmënyrë graduale nga gjuha franceze, që mbizotëronte në atë kohë diplomacinëbotërore.580 Traktati i Versajës i 28 qershorit 1919 përmend për herë të parë si gjuhëautentike anglishten dhe frëngjishten, pasi pjesëmarrëse në këtë traktat ishte dhe SHBA.Të dyja këto gjuhë u konfirmuan më pas si gjuhë zyrtare të Gjykatës Permanente tëDrejtësisë Ndërkombëtare dhe të Lidhjes së Kombeve.

Epoka e mëvonshme karakterizohet nga një plurilingualizëm në traktatbërje qëmendohet të jetë frymëzuar nga Konferenca ndërkombëtare e Shteteve Amerikane581 poredhe nga fakti se traktatet shumëpalëshe me karakter universal filluan të shtohen.582

Ky fenomen vazhdon ende sot kur për efekt të parimit të barazisë një pjesë e mirëe traktateve shumëpalëshe (sigurisht që edhe dypalëshe) autentifikohen në gjuhët e të

578 Martin Ris, Treaty Interpretation and ICJ Recourse to Travaux Préparatoires: Towards a ProposedAmendment of Articles 31 and 32 of the Vienna Convention on the Law of Treaties, 14 B.C. Int'l &Comp.L. Rev. 111 (1991), fq. 135579 M. Villiger, commentary of Vienna convention, fq.449580 Paul Eden, Plurilingual treaties : aspects of interpretation, fq. 2581 Përkatësisht rreth viteve 1889-1940582 Paul Eden, sipërcit.

174

gjitha shteteve pjesëmarrëse ose në ato gjuhë që vetë palët me konsensus kanë rënëdakord.

Dy problemet kryesore që mendojmë se prodhojnë këto situata janë së pari : kurteksti i autentifikuar përmban fjalë apo shprehje të cilat mund të kenë kuptime tëndryshme në një gjuhë; së dyti : kur termat në dy gjuhë mund të kenë kuptime tëndryshme, njëri nga të cilët është shprehje me karakter detyrues dhe tjetri këshillues; dhesë treti: a ka ndonjë hierarki midis teksteve të autentifikuara mes tyre dhe mes tyre eteksteve të paautentifikuara? Këto problematika sigurisht që janë konstatuar edhe punënpërgatitore për hartimin e Konventës dhe janë zgjidhur nga teksti i saj dhe një pjesë janëzgjidhur nga praktika e organeve gjyqësore ndërkombëtare.

Konventa e Vjenës, në nenin 33 ka parashikuar se tekstet e traktateve tëautentifikuara në disa gjuhë kanë të njëjtën vlerë, përveç kur palët vendosin që do tëmbizotërojë vetëm një variant dhe për efekt të interpretimit, interpretuesi është i detyruart’i trajtojë shprehjet e përdorura në secilin prej tyre si me të njëjtin kuptim.

Në rastet kur tekstet e autentifikuara kanë diferenca apo mospërputhje në kuptimete tyre, atëherë interpretuesi është i detyruar të zbatojë nenet 31 dhe 32 të konventës përinterpretimin e tyre dhe në rast se kjo gjë nuk e zhduk problemin, atëherë interpretuesiduhet t’i japë tekstit kuptimin që përshtatet më shumë me objektin dhe qëllimin etraktatit.583

Në parashikimet e nenit 33 të Konventës vërejmë mungesë vijueshmërie logjikemidis paragrafëve, dhe konkretisht në paragrafin e tretë parashikohet se tekstet etraktateve të autentifikuara në disa gjuhë kanë të njëjtën vlerë ligjore, duke krijuar njëkontradiktë me paragrafin e parë,584 sepse aty parashikohet se mund të mbizotërojë edhevetëm njëri variant i tekstit të autentifikuar në një gjuhë.

Gjithashtu në paragrafin e katër parashikohet se mes disa teksteve të autentifikuaratë të njëjtit traktat mund edhe të ketë dykuptimësi ose keqkuptime, atëherë shtrohetproblemi se si mund të kenë të njëjtën vlerë kur nuk shprehin të njëjta gjëra? Mendojmëse ky paragraf është vendosur për ti dhënë zgjidhje problemeve praktike që mund të lindinnga puna e përditshme me disa tekste të autentifikuara por do të ishte mirë që të ishtespecifikuar vetëm për rastet kur tekstet nuk kanë paqartësi ose ndryshime mes tyre.Sigurisht që një problem delikat si ky nuk mund të mos ishte shpesh objekt imosmarrëveshje të shqyrtuara nga GJDN.

Kështu në çështjen Lidhur me Konventën Mbi marrëdhëniet diplomatike dhekonsullore (ose e quajtur ndryshe LaGrand case)585 mes Gjermanisë dhe SHBA, u shtruapër diskutim nëse masat provizore të marra nga gjykata në kuadër të nenit 41 ishin meefekt detyrues apo sugjerues. Sipas SHBA në tekstin anglisht përdorimi i fjalëve “tregon”dhe “sugjeron” në vend të fjalëve “Vendos” dhe “urdhëron” do të thotë se përjashtohetefekti detyrues. Ndërsa gjykata sheh me vend përdorimin e nenin 33/4 të KV dhe arsyetonse “interpretimi se nenin 41 nuk do të kishte efekt detyrues për palët bie në kundërshtimme vetë qëllimin dhe objektin e këtij statuti” dhe duke iu referuar edhe punës përgatitorepër hartimin e konventës thotë se “është e vërtetë se ka një dallim mes varianteve tëautentifikuara, por përdorimi i fjalës “indiquer” në vend të “ordonner” është sugjeruar

583 Konventa e Vjenës, neni 33584 Mark Villiger, sipërcit. fq. 459585Case Concerning the Vienna Convention on Consular Relations (Germany vs. USA) (Judgment) [2001]ICJ Rep 466 (LaGrand).

175

nga përfaqësuesit francez duke pasur parasysh që gjykata nuk ka mjete për ekzekutimin evendimit, por kjo nuk mohon forcën dhe efektin detyrues të vendimeve të saj”.

Në çështjen Case Concerning the Dispute Regarding Navigational and RelatedRights586 mes Costa Ricas dhe Nicaraguas shtrohej për diskutim interpretimi i Traktatitpër Kufijtë i lidhur mes palëve në vitin 1858 dhe teksti i autentifikuar i të cilit ishte vetëmnë gjuhën spanjolle. Ndërsa gjuhët e gjykatës ishin frëngjishtja dhe anglishtja, palët undanë në interpretimin e shprehjes “con objetos de comercio” në dy variante të ndryshme.

Sipas Nicaraguas “objetos” në anglisht duhet të përkthehej “objects” dhepërfshinte vetëm gjërat materiale, ndërsa sipas Costa Ricas kjo fjalë duhej përkthyer“qëllimet” dhe duhej marrë në një kuptim më të gjerë e abstrakt dhe përfshinte edhenjërëzit edhe shërbimet e kapitalet.

Gjykata në këtë rast arsyetoi se pavarësisht se Nicaragua nuk ishte palë ekonventës, nenet 31 dhe 32 të saj pasqyronin të drejtën zakonore dhe duke përdorur këtody nene arriti në konkluzionin se qëllimi i palëve ishte të vendosnin një regjim ligjor tëzgjeruar mes tyre dhe se fjala më e përshtatshme ishte “purpose” duke i dhënë një kuptimmë të zgjeruar. Teksti origjinal dhe më i rëndësishëm mbetej ai në gjuhën spanjolle dhendoshta aty mund të ketë një gabim apo keqkuptim në fjalët e përdorura dhe se për shtetine Nicaraguas kjo ishte një barrë e tepërt, por kjo mund të korrigjohej nëpërmjet njëndryshimi në traktat dhe jo një interpretimi të Gjykatës.

5.4.5 Interpretimi nga gjykatat kombëtare

Interpretimi i traktateve ndërkombëtare në hallkë të fundit mbetet të bëhet ngaorganet shtetërore dhe nga gjykatat kombëtare. Mënyra se si trajtohet një normë e sëdrejtës ndërkombëtare gjatë zgjidhjes së mosmarrëveshjeve të ndryshme, varet qëndrimiqë vetë legjislacioni shtetëror mban ndaj normave ndërkombëtare. Ashtu sikurse e kemipërmendur (në kapitullin e dytë më lart), ndarja në marrëveshje të vetëzbatueshme apo jotë vetëzbatueshme do të përcaktojë edhe renditjen e normave dhe qëndrimin që një gjyqtardo të mbajë në zgjidhjen e mosmarrëveshjes.

Në sistemin dualist ku traktatet nuk janë të vetëzbatueshme kemi thënë sekërkohet një akt i brendshëm që të mund t’i japi fuqi juridike traktatit dhe ta shndërrojëatë në një normë të brendshme. Kështu gjatë interpretimit të normave, gjyqtarët e këtyreshteteve në radhë të parë interpretojnë legjislacionin i cili e ka bërë të zbatueshëmtraktatin dhe nëse ky legjislacion nuk është i qartë i drejtohen tekstit të vetë traktatit.587

Kur legjislacioni është i paqartë, zakonisht ai interpretohet në mënyrën qëpërputhet më tepër me traktatin e lidhur, ndërsa kur është i paplotë, pjesët e traktatit qënuk janë plotësuar nga legjislacioni, interpretohen mbi bazën e rregullave të parashikuaranga e drejta ndërkombëtare.588 Në sistemet që kanë përzierje të elementeve të sistemitmonist me atë dualist ka specifika të tjera. P.sh në SHBA, që si e kemi trajtuar ka një

586 Case Concerning the Dispute Regarding Navigational and Related Rights (Costa Rica v Nicaragua)(Judgment) 13 July 2009587 Rast tipik është Mbretëria e Bashkuar, A,Aust, sipërcit. Fq. 193588 Zakonisht përderon rregullat e parashikiuara nga konventa e vjenës por nuk përjashtohet as e drejtazakonore

176

sistem të tillë, ne çështjen Medellin Gjykata e apelit të Teksasit arsyetoi se “sipasjurisprudencës së Gjykatës supreme të SHBA-së (çështja Sanchez Lamas), vetëm kjogjykatë ka të drejtë të interpretojë traktatet, në të cilat SHBA-ja është palë.”589

Ndërsa në sistemet moniste ku marrëveshjet janë të vetëzbatueshme, zakonishtgjyqtarët interpretojnë në mënyrë të drejtpërdrejtë duke i dhënë prevalencë normave tëtyre në krahasim me ato të legjislacionit të brendshëm.

E përbashkëta e dy sistemeve në këtë rast është se interpretimi duhet të jetë sa më iplotë dhe i saktë që të sigurojë zbatimin sa më efikas dhe arritjen e qëllimeve të vetëtraktatit, duke pasur parasysh metodat më të përshtatshme të interpretimit dhe elementëtku duhet të mbështetet interpretimi i traktateve ndërkombëtare. Megjithatë, në këtëaspekt, çdo shtet ka lirinë e përzgjedhjes së metodave të interpretimit që duhet të përdoringjykatat kombëtare.590

Interpretimi i një traktati është një institut i lidhur ngushtësisht me zbatimin etraktatit si nga institucionet ndërkombëtare ashtu edhe nga institucionet e organetgjyqësore kombëtare. Ekziston një lidhje e ngushtë mes organit hartues dhe interpretues tëtraktatit, por ndonëse i pari mund t’i kryejë të dy funksionet, një organ me funksion vetëminterpretimin duhet të jetë i kujdesshëm që t’i përmbahet në mënyrë strikte kufijve tëinterpretimit, sepse ai nuk mund të jetë një normëbërës dhe as nuk mund të shtojë apondryshojë traktatin.

Në drejtim të interpretimit të traktateve një rol të veçantë kanë luajtur organetgjyqësore ndërkombëtare, veçanërisht GJND dhe GJEDNJ, të cilat kanë ndihmuar nëqartësimin por edhe në zgjerimin e kuptimit të normave, për të gjetur një zbatim sa më tëgjerë në territoret e shteteve palë.

Mund të themi me bindje të plotë se hartuesit e Konventës së Vjenës kanë arriturtë bashkojnë në tekstin e saj idetë e ndryshme për rolin dhe mënyrën e interpretimit, dukekrijuar një sistem që lejon mundësinë e përdorimit të të gjitha metodave dhe llojeve tëinterpretimeve, kombinimit të tyre duke mundësuar një hapësirë mjaft elastike brenda tëcilës mund të lëvizë interpretuesi.

589 Xh. Zaganjori, sipërcit. Fq. 254, ICJ reports 2004590 Xh. Zaganjori, E drejta ndërkombëtare në gjykimet dhe vendimet e gjykatave kombëtare, fq.8, RevistaJeta Juridike, Nr.1, dhjetor 2005, Shkolla e Magjistraturës

177

Rekomandime dhe Konkluzione

Për Kapitullin 1

E drejta e traktateve, si “shkenca mbi traktatet” është një pjesë e rëndësishme e sëdrejtës ndërkombëtare publike. Ajo është një tërësi normash juridike me anën e tëcilave rregullohet mënyra e lidhjes së traktateve, zbatimi dhe pushimi i fuqisëjuridike të tyre. Ky korpus normash rregullon edhe çështje të tjera më rëndësi sirezervat në traktate, pavlefshmërinë e traktateve, regjistrimin e depozitimin e tyreetj. Pra, ajo përfshin normat të cilat rregullojnë marrëdhëniet e shteteve dhesubjekteve të tjera të së drejtës ndërkombëtare për lidhjen, veprimin dhendërprerjen e marrëveshjeve ndërkombëtare.

Konventa e Vjenës është akti juridik mbi të cilin krijohet e drejta e traktateve.Puna për hartimin e KV ishte një nga më të gjatat deri në atë kohë të KDN, e cilamori rreth 18 vite, në të cilat u zhvilluan 292 takime për këtë temë dhe u hartuan17 raporte nga 4 Raportuesit specialë. Në dy Konferencat e Vjenës të mars-maj1968-1969, morën pjesë 103 shtete, të cilat me 79 vota pro, një kundër dhe 19abstenime adoptuan tekstin me 85 nene të Konventës së Vjenës “Për të drejtën etraktateve”.

Konventa e Vjenës e adoptuar më 22 maj 1969, hyri në fuqi në 27 janar 1980 pasdorëzimit të instrumentit të 35 të ratifikimit dhe numëron rreth 114 shtete anëtare.Konventa nuk është ndryshuar që nga koha e hyrjes në fuqi dhe për më se 35 viteështë përdorur nga shtetet. Ajo ka krijuar një sistem elastik që ka gjetur njëekuilibër mes interesave kombëtare të secilit shtet dhe rregullimit të përbashkët mekarakter ndërkombëtar. Kjo konventë siguron një hapësirë të mjaftueshme lirie përshtetet, brenda të cilës mund të vendosin të bëhen pjesë e traktateve, por ndërkohësiguron edhe respektimin e standardeve të përbashkëta në traktatbërje.

Konventa e Vjenës 1969 plotësohet nga Konventa e Vjenës e vitit 1986 e cilapërfshin si subjekte me aftësinë për të lidhur traktate edhe organizatat. Kjokonventë ende nuk ka hyrë në fuqi, prandaj këto subjekte përdorin Konventën eVjenës 1969 si norma të së drejtës zakonore në lidhjen e traktateve mes tyre osemes tyre dhe shteteve.

Konventa e Vjenës njeh si të detyrueshme normat e përgjithshme të së drejtësndërkombëtare dhe deklaron se nuk pengon zbatimin e tyre. Gjithashtu ajodeklaron se nuk pengon zbatimin e normave të së drejtës zakonore për të gjitha atoraste kur traktatet janë lidhur përpara kohës së hyrjes së saj në fuqi, por që palët etyre janë pjesë e Konventës së Vjenës. Po kështu ajo nuk pengon palët që tëpërdorin norma të së drejtës ndërkombëtare të përgjithshme në të gjitha ato rastekur lidhin marrëveshje me shtete që nuk janë palë në Konventë.

Konventa e Vjenës pasqyron normat e të drejtës zakonore mbi bazën e të cilave kafunksionuar lidhja e traktateve, zbatimi dhe mbarimi i tyre, përpara vitit 1969. Nëkëtë konkluzion ka arritur edhe Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë gjatëshqyrtimit të një sërë çështjesh që kanë të bëjnë me përdorimin e normave të

178

Konventës për marrëveshje të cilat kanë hyrë në fuqi përpara Konventës. Ky faktbëhet akoma më i dukshëm kur lidhet me përdorimin e neneve 31-33 të Konventëspër interpretimin e traktateve.

Traktati është një marrëveshje ndërkombëtare e lidhur midis Shteteve në formëshkresore dhe e udhëhequr nga e drejta ndërkombëtare, i cili, pavarësisht ngaemërtimi i tij i veçantë, është i materializuar në një dokument të vetëm apo dy osemë shumë dokumente që lidhen me njëri-tjetrin. Ky përkufizim në dukje i qartëvështirësohet kur elementet e përcaktuara prej tij si përcaktuese të traktatit, duhett’i analizojmë e gjejmë në traktate konkrete të lidhura mes shteteve. Këto elementemund t’i përcaktojmë si:

a) karakteri ndërkombëtar i traktatit do të thotë që ai duhet të lidhet gjithmonënga subjekte të së drejtës ndërkombëtare dhe në këtë pikë Konventa ështëindiferente ndaj individit që përfaqëson subjektin në fjalë, duke ia lënë këtëzgjedhje të drejtës së brendshme të çdo shteti.

b) Shprehja e vullnetit të lirë të palëve dhe përputhja e tyre në një pikë tëpërbashkët që është qëllimi që kanë palët për të lidhur një marrëveshje, që dotë krijojë të drejta dhe detyrime të ndërsjella midis tyre, sepse është pikërishtky qëllim që i dallon nga marrëveshje të natyrave të tjera;

c) forma e shkruar, pra një traktat duhet të jetë në formën e shkruar, pavarësishtnga mënyra e hartimit të tij; pra, konventa duket se përjashton marrëveshjet ebëra me gojë dhe këtu krijohet një kundërshti mes parashikimit të vetëkonventës se nuk paragjykon marrëveshjet e lidhura më parë të cilat në bazëtë normave të së drejtës zakonore mund të jenë edhe me gojë, dhe kërkesësqë të kemi një marrëveshje të shkruar në mënyrë që të konsiderohet traktat

d) të udhëhiqet nga e drejta ndërkombëtare, pra përmbajtja e marrëveshjes tëjetë e bazuar gjithmonë mbi parimet e së drejtës ndërkombëtare, traktatet tëtjera apo norma të së drejtës ndërkombëtare zakonore dhe jo nga norma të sëdrejtës së brendshme;

e) të jetë i materializuar në një apo më shumë dokumente dhe kjo është kërkesëqë lidhet ngushtë me formën e shkruar të traktatit. Fakti që ai është i hartuarnë më shumë se një dokument nuk cënon fuqinë e tij juridike.

Aktet e njëanshme janë shprehje e vullnetit të një shteti ose organizate, të pavarurnga vullneti i subjekteve të tjera. Këto akte mund të prodhojnë pasoja juridike, pornuk janë traktate, sepse ato kanë karakter deklarativ dhe nuk synojnë krijimin e tëdrejtave dhe detyrimeve mes palëve. Pasojat juridike që mund të shkaktojnë aktete njëanshme, nuk i japin atyre statusin e traktatit në të drejtën ndërkombëtare.

Konventa e Vjenës, duke tentuar të jetë një akt me karakter të përgjithshëm, nukbën ndonjë klasifikim të traktateve dhe as përcakton ndonjë kriter të posaçëm përkëtë. Jemi të mendimit (duke u mbështetur edhe nga kërkimi në doktrinë) që dyndarjet bazë janë : klasifikimi sipas përmbajtjes dhe klasifikimi sipas numrit të

179

palëve. Klasifikimi që ndjek përmbajtjen e traktatit i ndan ato në traktate kontratadhe traktate ligje. Sipas këtij klasifikimi traktatet kontrata disiplinojnë një çështjetë caktuar duke vendosur të drejta dhe detyrime të ndërsjella dhe reciproke midispalëve. Në këto lloj traktatesh, të drejtës së njërës palë i përgjigjet detyrimi i palëstjetër. Ndërsa traktatet ligje janë më së shumti traktate që vendosin norma mekarakter të përgjithshëm ose standarde të përbashkëta, por të drejtat dhe detyrimetqë ato zakonisht krijojnë, janë me natyrë jo-reciproke, pra shtetet duhet t’izbatojnë këto lloj detyrimesh në territorin e tyre ose ndaj shtetasve të tyre mëshumë se ndaj shteteve të tjera palë në këto traktate. Klasifikimi tjetër, sipasnumrit të palëve në traktat, i ndan ato në traktate dypalëshe dhe traktateshumëpalëshe. Traktet janë dypalëshe kur në to bëjnë pjesë dy shtete ose një shtetdhe një organizatë ndërkombëtare, ndërsa janë shumëpalëshe kur në to bëjnë pjesëmë shumë se dy shtete ose organizata. Zakonisht traktatet dypalëshe janë traktatetkontrata ndërsa ato shumëpalëshe janë traktate ligje, megjithatë nuk ka asgjë tëpërcaktuar një herë e përgjithmonë në këtë drejtim. Përveç këtyre klasifikimeve, tëcilat janë bazike, doktrina na ofron edhe lloje të tjera klasifikimesh të mbështeturanë fushën e marrëdhënieve që disiplinon traktati, shtrirjen territoriale të veprimit tëtraktatit, kohëzgjatjen e tij.

Klasifikimi i traktateve sipas emërtimit të tyre është një sipërmarrje e doktrinës ecila ka dështuar, për shkak se vetë përkufizimi i termit traktat nga Konventa nuk ijep rëndësi emërtimit të tij dhe nga ana tjetër emërtimet e ndryshme që marrintraktatet në praktikë kanë përzierje të karakteristikave të ngjashme, që e bën tëvështirë dallimin e ndryshimeve mes tyre. Çështja e emërtimit të një traktati ështënjë çështje e vullnetit të palëve, e vendosin ato se si duan ta emërtojnë traktatinmidis tyre dhe kjo nuk ndikon në fuqinë juridike që ka traktati. Emërtimi më ipërgjithshëm dhe më i saktë që palët do të duhet të përdorin kur lidhinmarrëveshje që prodhojnë të drejta dhe detyrime mes tyre do të ishte termi traktat.

Duhet të jemi të kujdesshëm që kur analizojmë një marrëveshje, të mos nisemi ngaemërtimi i saj, pasi shpesh në mënyrë të gabuar palët i emërtojnë traktatet me emratë cilët në fakt nuk i korrespondojnë marrëveshjeve që kanë karakter tëdetyrueshëm dhe anasjelltas. Prandaj duhet t’i kushtojmë vëmendje qëllimit qëkanë palët për të krijuar të drejta dhe detyrime të ndërsjella mes tyre apo njëmarrëveshje me natyrë politike e cila të ketë natyrë rekomanduese për to, si janëMemorandumet e Mirëkuptimit.

Traktati është sot burimi më i rëndësishëm i të drejtës ndërkombëtare. Nuk ka sotnjë dispozitë përfundimtare për të përcaktuar hierarkinë e normave të së drejtësndërkombëtare, megjithatë neni 38/1 i Statutit të GJND na jep një listim tëburimeve, ku vendin e parë e zë traktati. Po kështu, edhe KV ndonëse nukshprehet saktësisht lidhur me epërsinë e saj ndaj zakonit, në mënyrë indirekte,nëpërmjet dispozitave të saj e jep këtë ide. Megjithatë nuk ka dyshim se të dyjakëto burime kanë ndërveprim me njëra-tjetrën, sepse traktati shërben si normë e rezakonore për subjektet që nuk janë palë në të, ashtu sikundër zakoni shërben sibazë mbi të cilin mund të hartohen traktate në të ardhmen ose plotëson boshllëqetnormative që mund të krijohen nga traktatet.

180

Normat jus cogens janë norma të së drejtës zakonore të një rëndësie të veçantë dhetë njohura e të pranuara nga komuniteti ndërkombëtar i shteteve si të detyrueshme.Norma të tilla qëndrojnë mbi traktatet dhe mbi çdo normë tjetër të së drejtëszakonore. Ato mund të ndryshohen ose modifikohen vetëm me norma të së njëjtësnatyrë. Norma të tilla përmbajnë detyrime me karakter erga omnes.

E drejta e traktateve udhëhiqet nga disa parime themelore, të cilat palët irespektojnë gjatë zbatimit të traktatit. Ndër këto parime, si me një rëndësi tëveçantë theksojmë parimin pacta sunt servanda, parimin e mirëbesimit,parimi ipëlqimit të lirë, parimin e barazisë, parimin e reciprocitetit, dhe mungesa e fuqisëprapavepruese. Nga këto parime që qëndrojnë në qendër të procesit traktatbërës,në preambulën e Konventës së Vjenës gjejmë të shprehur parimin pacta suntservanda, parimin e mirëbesimit dhe parimin e pëlqimit të lirë dhe parimin ebarazisë:

a) Parimi i mirëbesimit kërkon për palët që në marrëdhëniet mes tyre të veprojnë mendershmëri dhe drejtësi, të shprehin qëllimet e tyre me vërtetësi dhe të mos marrinpërfitime të padrejta që mund të vijnë nga interpretimet e gabuara tëmarrëveshjeve mes tyre

b) Parimi pacta sunt servanda (paktet duhen zbatuar) është parimi më i rëndësishëm isë drejtës së traktateve. Ky parim do të thotë se një traktat i lidhur mes palëve, kaefekt të detyrueshëm për to dhe duhet zbatuar

c) Parimi i pëlqimit të lirë të palëve për të qenë të lidhura nga një traktat nënkuptonse procesi i krijimit të vullnetit të shtetit apo organizatës apo përfaqësuesit të tyreduhet të jetë i lirë dhe i pandikuar nga subjekte të tjera apo faktorë të jashtëm dhepo kështu shteti apo organizata në emër të të cilit zhvillohen bisedimet të mos jetëi detyruar nga ndonjë subjekt tjetër për ta lidhur traktatin.

d) Parimi i reciprocitetit do të thotë që palët janë të lidhura në një marrëdhënie tëndërsjelltë mes tyre me të drejta e detyrime që zbatohen ndaj njëra-tjetrës. Njëpjesë e mirë e instituteve të së drejtës së traktateve kërkojnë që shprehjes sëvullnetit të njërës palë apo veprimit ët tyre, t’i përgjigjet pranimi ose kundërshtiminga palët e tjera në traktat. Parimi i reciprocitetit nuk është një çështje e aspektitformal, pra nuk nevojitet thjesht të jetë i pasqyruar në tekstin e traktatit, por duhettë jetë substancial dhe të shfaqet në baraspeshimin e përfitimeve të ndërsjella qëpalët kanë nga realizimi i marrëdhënies traktatore.

e) Parimi i barazisë do të thotë se palët kanë të drejta dhe detyrime të njëjta dhe tëbarabarta në një traktat (dhe kjo rrjedh nga parimi i barazisë së sovranitetit) dhe jonjë palë të ketë vetëm të drejta dhe pala tjetër vetëm detyrime ose që një palë tëketë më shumë të drejta e përfitime kurse pala tjetër të ketë detyrime më të rënda

f) Mungesa e fuqisë prapavepruese të traktateve do të thotë që ato rregullojnëmarrëdhëniet që nga momenti i hyrjes së tyre në fuqi e në të ardhmen dhe nuk

181

mund të përdoren ndaj marrëdhënieve që kanë nisur përpara hyrjes së tyre në fuqi,përveç se kur palët bien dakord për këtë gjë

Aftësia për të lidhur traktate është një nga treguesit më të rëndësishëm tëpersonalitetit juridik ndërkombëtar të një subjekti. Me këtë aftësi janë të pajisurashtetet dhe organizatat ndërkombëtare, të cilat krijojnë, ndryshojnë ose shuajnëmarrëdhënie juridike midis tyre duke zhvilluar normat e të drejtës ndërkombëtare.

Shtetet janë kanë aftësinë të lidhin traktate në rast se ato i plotësojnë elementet përekzistencën e shtetit : popullsinë, territorin, qeverinë dhe sovranitetin. Që të futennë një marrëdhënie konkrete traktatore ato duhet të kenë edhe njohjenndërkombëtare. Kështu aftësia e një shteti për të lidhur traktate tregon edhepersonalitetin juridik të tij me zotësinë juridike dhe zotësinë për të vepruar nëplanin ndërkombëtar.

Aftësia e organizatave për të lidhur traktate ndërkombëtare përcaktohet ngaKonventa e Vjenës e vitit 1986. Kjo aftësi është e kufizuar nga vetë akti ithemelimit të organizatës dhe nga objekti i veprimtarisë së saj, pasi traktatet elidhur nga organizatat duhet të jenë brenda objektit të veprimtarisë së saj.

Aktet themelore të shtetit shqiptar që nga momenti i krijimit të tij e deri në ditët esotme kanë parashikuar në çdo periudhë të ekzistencës së tij organet mekompetencën për të lidhur traktate, çka tregon se kjo ka qenë një çështje erëndësishme që nuk mund të dilte jashtë fokusit të interesit të qeverive pavarësishtshkallës së zhvillimit të organizimit shtetëror. Nga analiza e mësipërme duketqartë se kompetencën kryesore pothuajse në të gjitha periudhat e zhvillimit tështetit e ka pasur kryetari i shtetit. Në disa raste është parashikuar edhe qeveria osepushteti ekzekutiv si organ me të drejtën për të lidhur marrëveshje, por nëperiudhën përpara luftës së parë botërore thuajse është përjashtuar fare.

Me interes është roli i parlamentit në lidhjen e marrëveshjeve ndërkombëtare, pasine periudhën e Statutit Organik të Shqipërisë ai kishte të drejtë të lidhtemarrëveshje me karakter tregtar. Në periudhat e mëvonshme nuk e shohim mëorganin legjislativ si organ më të drejtën e lidhjes së marrëveshjeve po si organ qëjep pëlqimin ose që ratifikon marrëveshjet e lidhura nga kryetari i shtetit.

Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë 1998, është ligji themelor i shtetit më iplotë që nga momenti i krijimit të tij e deri tani për sa i takon parashikimeve qëbën për marrëveshjet ndërkombëtare dhe statusin e tyre në të drejtën e brendshme.Kjo për shkak se I ka parashikuar marrëveshjet ndërkombëtare në një kapitull tëveçantë. Gjithashtu kjo kushtetutë ka një përqasje dashamirëse ndaj të drejtësndërkombëtare duke i përcaktuar një vend të privilegjuar kësaj të drejte në tëdrejtën tonë të brendshme.

Duke u bazuar tek përcaktimet që Kreu II i Pjesës Shtatë të Kushtetutës bën përmarrëveshjet ndërkombëtare, kuptojmë se vendi jonë i përket sistemit monist, i cilipërcakton se e drejta ndërkombëtare dhe e drejta e brendshme janë pjesë e njësistemi juridik të vetëm dhe bashkëveprojnë me njëra-tjetrën.

182

E drejta ndërkombëtare zë një vend të privilegjuar në të drejtën tonë të brendshme.Marrëveshjet ndërkombëtare të ratifikuara janë pjesë e sistemit tonë të brendshëmpasi botohen në Fletoren Zyrtare. Sipas nenit 122/ të Kushtetutës ato kanë epërsimbi të ligjet e vendit që bien në kundërshtim me to. Po kështu, marrëveshjetndërkombëtare të ratifikuara renditen të dytat pas Kushtetutës, si akte me fuqijuridike në të gjithë territorin e Republikës së Shqipërisë. Megjithatë mund tëthemi se në disa raste vetë kushtetuta i jep një status të veçantë, që i barazon atome vetë Kushtetutën, si është rasti i KEDNJ për sa i përket kufizimeve të tëdrejtave dhe lirive themelore.

Në kushtetutën tonë mungon parashikimi i statusit që kanë marrëveshjetndërkombëtare të cilat nuk i nënshtrohen ratifikimit, por miratimit. A qëndrojnëato mbi ligjet e vendit? Nuk dihet nëse qëllimi i hartuesve ka qenë që nga kjokategori të përjashtojë marrëveshjet e miratuara apo marrëveshjet të cilat nuk kanëhyrë ende në fuqi për shtetin tonë. I njëjti përjashtim gjendet edhe tekmarrëveshjet që mund të jenë objekt i kontrollit të kushtetutshmërisë nga ana eGjykatës Kushtetuese. Marrëveshjet të cilat miratohen nga Këshilli i Ministravenuk mund të kontrollohen nga GJK.

Kushtetuta parashikon përparësinë e normave të nxjerra nga organizatatndërkombëtare nëse një gjë e tillë është pranuar paraprakisht nga një marrëveshjendërkombëtare. Norma të tilla kanë epërsi edhe mbi vetë Kushtetutën, ndonësenuk dihet se të cilës natyrë mund të jenë dhe se si mund të zbatohen për shkak senuk ka ndonjë rast praktik të një situate të tillë.

Për Kapitullin 2

Konventat e Vjenës parashikojnë se për lidhjen e duhet të përmbushen tre fazatkryesore të cilat janë : a) zhvillimi i procedurave; b) shprehja e pëlqimit për tëqenë i lidhur me traktatin dhe c) hyrja në fuqi.

Zhvillimi i bisedimeve, është një fazë e rëndësishme, e cila nis me përcaktiminnëpërmjet kanaleve diplomatike të shteteve, të temës së bisedimeve dhe nivelit tëdelegacionit dhe përfundon me adoptimin dhe autentifikimin e tekstit të traktatit.Personat të cilët zhvillojnë bisedime për lidhjen e një traktati duhet të jenë tëpajisur gjithmonë më plotfuqi. Plotfuqia është një dokument i lëshuar nga organikompetent shtetëror që autorizon një ose disa persona për të përfaqësuar shtetinnë negocimin, nënshkrimin e një traktati ndërkombëtar, për të shprehurkonsensusin që një shtet të jetë pjesë e një traktati si edhe të përmbushë çdoveprim tjetër që lidhet me traktatin. Persona të cilët mund të zhvillojnë bisedimepa u pajisur me plotfuqi janë kryetarët e shteteve, kryetarët e qeverisë, ministrat epunëve të jashtme, drejtuesit e misioneve diplomatike, me qëllimin e miratimin tëtekstit të një traktati midis shtetit akreditues dhe shtetit tek i cili ato janëakredituar, ose përfaqësuesit e akredituar prej shteteve në një konferencë oseorganizatë ndërkombëtare ose në ndonjë prej organeve të tyre, me qëllimin emiratimit të tekstit të një traktati në atë konferencë, organizatë ose organ.

183

Megjithatë kur ndonjëri prej tyre zhvillon bisedime për një traktat i cili ështëkompetencë të lidhet nga organet e tjera, atëherë është e nevojshme pajisja e tij meplotfuqi.

Në shtetin praktikën e shtetit shqiptar dhe veçanërisht të Ministrisë së Jashtmeështë vënë re një praktikë jokushtetuese dhe joligjore nëpërmjet të cilës zhvillohenbisedime për marrëveshje në emër të shtetit pa u pajisur me plotfuqinë e kryetarittë shtetit. Ky konstatim është bërë edhe nga Gjykata kushtetuese në procesin përshqyrtimin e kushtetutshmërisë së Marrëveshjes “Për delimitimin e zonave të tyrepërkatëse, të shefit kontinental dhe të zonave të tjera që u përkasin në bazë të sëdrejtës ndërkombëtare” mes Shqipërisë dhe Greqisë. Sipas këtij vendimi ështëkompetencë kushtetuese e kryetarit të shtetit që të lidhi marrëveshje në emër tështetit që kanë të bëjnë me territorin si edhe marrëveshje të tjera të përcaktuara nënenin 121 të Kushtetutës dhe mospajisja me plotfuqi e Ministrit të Jashtëm përbënnjë shkelje të Kushtetutës. Po në këtë marrëveshje është vërejtur edhe praktika egabuar e tejkalimit të kompetencave të grupit negociator, i cili ka zhvilluarbisedime tej objektit për të cilin ishte krijuar. Të njëjtën gjë mund të themi edhepër Marrëveshjen e Stabilizim – Asociimit, e cila pavarësisht se për shkak tënatyrës së saj nënshkruhet nga Kryeministri, për rëndësinë e veçantë që paraqetpër shtetin përfshihet në kompetencën e kryetarit të shtetit, prandaj duhet të ishtemarrë plotfuqia prej tij.

Mosmarrja e plotfuqisë sjell pavlefshmërinë traktatit të lidhur nga palëtnënshkruese dhe për pasojë ai nuk mund të sjelli asnjë pasojë juridike për to. Nërast se një traktat është i pavlefshëm për këtë arsye, mbi palët nuk rëndon detyrimii zbatimit të parimit pacta sunt servanda. Në një rast të tillë nuk përdoret asndalimi i palëve për të pretenduar pavlefshmërinë e traktatit për shkak të njëdispozite të së drejtës së brendshme, pasi ky ndalim vlen për traktatet të cilat kanëhyrë në fuqi dhe po zbatohen. Traktati mund të bëhet i vlefshëm vetëm në rast seorgani kompetent shtetëror që kishte kompetencën të lidhte traktatin e të lëshonteplotfuqinë, e konfirmon atë më vonë.

Zhvillimi i bisedimeve përmbyllet me miratimin e tekstit përfundimtar të traktatitdhe autentifikimin e tij. Miratimi zakonisht bëhet me pranimin nga të gjitha shtetetnegociuese (kur në traktat ka pak palë) ose me 2/3 e shteteve pjesëmarrëse nëbisedime kur bisedimet zhvillohen në formën e një konference. Në konventën eVjenës mungon parashikimi për autentifikimin nëpërmjet Aktit Final tëKonferencës që është një akt që përmban përmbledhjen e bisedimeve të zhvilluaragjatë konferencës, propozimet e bëra, pjesëmarrësit në konferencë dhe organet esaj, tekstin e miratuar, etj.

Mjetet e shprehjes së pëlqimit për të qenë i lidhur me një traktat janë : nënshkrimi,shkëmbimi i instrumenteve që konstituojnë një traktat, ratifikimi, pranimi,miratimi, aderimit, apo nga çdo mjet tjetër nëse shtetet ose organizatatkontraktuese e kanë përcaktuar kështu.

184

a) Nënshkrimi- i cili është i thjeshtë dhe përfundimtar. Kur nënshkrimi është ithjeshtë nevojitet edhe shprehja e pëlqimit me anën e ratifikimit. Kurnënshkrimi është përfundimtar, traktati hyn në fuqi menjëherë pas nënshkrimit.

b) Ratifikimi- është akti me anën e të cilit një shtet konfirmon angazhimin e tijpër të qenë të lidhur me traktatin që është nënshkruar nga përfaqësuesit e tij.Ai ndërthur procesin e brendshëm shtetëror me aktin juridik- ndërkombëtar tëdhënies së pëlqimit. Një shtet nuk është i detyruar të bëjë ratifikimin dhe përkëtë nuk jep shpjegime ndaj palëve të tjera nënshkruese.

c) Miratimi dhe pranimi bëhen në kushte të ngjashme me ratifikimin; Miratimiështë akti me anën e të kryeministri ose kryetari i ekzekutivit jep pëlqimin përtë qenë i lidhur nga një traktat i nënshkruar më parë, i cili nuk i nënshtrohetprocesit të ratifikimit.

d) Aderimi – është dhënia e pëlqimit për të qenë i lidhur nga një traktatshumëpalësh që ka hyrë në fuqi më parë

Konventa e Vjenës e le të pazgjidhur mënyrën se si duhet të bëhet nënshkrimi itraktatit apo nëse nënshkrimi është i domosdoshëm apo mund të zëvendësohet ngamënyra të tjera. Po të bëjmë një paralelizëm me mënyrën e hartimit të traktatit qëduhet të jetë gjithmonë në formën e shkruar mund të dilnim në konkluzionin qëedhe nënshkrimi duhej të ishte në të njëjtën formë. Po mungesa e parashikimevenga Konventa e Vjenës ka krijuar një boshllëk ku palët kanë gjetur mundësi tëbëjnë përshtatje sipas interesave të tyre duke krijuar një sërë praktikash të cilatzëvendësojnë nënshkrimin me pranimin në mënyra të tjera si notat diplomatike.Me zhvillimin e mjeteve teknologjike të komunikimit kur palët mund të marrinpjesë në bisedime nëpërmjet video-konferencave apo të shprehin mendimet eqëndrimet e tyre nëpërmjet e-mail-it apo fax-it, në kohën kur nënshkrimi origjinalmund të bëhet shumë lehtë nëpërmjet programeve kompjuterike, na duket epërshtatshme që konventa tregohet fleksibël në këtë drejtim.

Nëse një shtet e ka nënshkruar një marrëveshje ndërkombëtare dhe më pas përarsye të brendshme nuk është gati të vazhdojë procedurat për hyrjen në fuqi, mundta ndreqi këtë situatë dukë shënuar fjalët “ad referendum” pas nënshkrimit për tësqaruar që konfirmimi do të bëhet në një kohë të mëvonshme nga shteti. Në njërast të tillë nëse nënshkrimi konfirmohet më vonë kjo duhet të bëhet në formë tëshkruar nga shteti apo organizata.

Siglimi i krijon mundësinë përfaqësuesve të shteteve apo organizatave të bëjnënënshkrimin e përkohshëm të traktatit, duke vendosur vetëm inicialet e tyre e mëpas t’i kthehen në një kohë të mëvonshme për ta nënshkruar përfundimisht nëse eshohin të përshtatshme. Nënshkrimi ad referendum dhe siglimi mund tëngatërrohen si koncepte me njëra-tjetrën, por ato kanë disa ndryshime tërëndësishme që i dallojnë. Nënshkrimi ad referendum, ashtu sikurse e përmendëmmë lart bëhet pasi është nënshkruar traktati dhe nuk mund të ketë asnjëherë efektine nënshkrimit përveçse kur palët e konfirmojnë më pas me shkrim këtë gjë, ndërsa

185

siglimi bëhet përpara nënshkrimit dhe sipas KV mund të ketë efektin enënshkrimit nëse kështu e vendosin shtetet ose organizatat kontraktuese

Instrumenti i ratifikimit është në formë të shkruar dhe firmoset nga organikompetent për të lidhur traktatin. Zakonisht ai përmban titullin e marrëveshjes,kohën dhe vendin e nënshkrimit, një përmbledhje të shkurtër të përmbajtjes sëmarrëveshjes, të dhënat dhe nënshkrimin e përfaqësuesit të shtetit e vendin kuështë hartuar dhe vulën përkatëse. Ky proces përcaktohet nga secilishtet/organizatë më vete, në varësi të mënyrës së organizimit të tij. Instrumenti iratifikimit ka një rëndësi të veçantë në shprehjen e pëlqimit për të qenë i lidhur menjë traktat, pasi ai lidhet drejtpërdrejtë me hyrjen në fuqi të traktatit për shtetin qëdorëzon instrumentin. Pra, me pak fjalë ezaurimi i ratifikimit si fazë nuknënkupton hyrjen në fuqi të këtij traktati, pasi momenti i hyrjes në fuqikonsiderohet se është momenti i dorëzimit të instrumentit të ratifikimit. Hyrja nëfuqi është një nga momentet më të rëndësishëm për një traktat, pasi ky ështëmomenti kur fillon të krijojë efekte juridike për palët dhe i lidh reciprokisht me tëdrejta dhe detyrime.

Konventa e Vjenës në nenin 30 parashikon rastet e konflikteve midis normave tëtraktateve, por nuk rregullon rastet e konflikteve mes normave të traktateve dhenormave të së drejtës zakonore. Nuk ka një akt juridikisht të detyrueshëm i cili tëpërcaktojë hierarkinë e burimeve në të drejtën ndërkombëtare e rrjedhimisht të napërcaktojë se cili ka prevalencë në këtë rast. Sigurisht që neni 38/1 i Statutit tëGJND është një indikator i mirë për këtë, sepse i rendit burimet në të cilatmbështetet gjykata në zgjidhjen e mosmarrëveshjeve, por çfarë do të ndodhi mekonflikte të tilla të ndodhura mes shteteve që nuk e kanë pranuar statutin eGjykatës, ose për mosmarrëveshjet që zgjidhen nga institucione të tjerandërkombëtare? Sigurisht që traktatet duke qenë akte me fuqi detyruese do tëzbatohen mes palëve, po cila normë do të zbatohet, nëse norma zakonore është mëe rëndësishme se ajo e parashikuar nga traktati me të cilën bien në kundërshtim?Nëse traktati ka prevalencë mbi normat e të drejtës zakonore, po instrumente tëtjerë si MeM a mund të kenë prevalencë mbi normat e të drejtës zakonore që biennë kundërshtim me to? Duke qenë se nuk ka një zgjidhje të përcaktuar ngaKonventa, këto do të shikohen rast pas rasti në varësi të rëndësisë që kanë normatqë konfliktojnë për shtetet apo organizatat.

E drejta ndërkombëtare dhe vetë e drejta e traktateve karakterizohet ngafragmentarizimi i vazhdueshëm, si e tillë, konflikti mes traktateve të ndryshme tëlidhura nga shtetet ose organizatat do të jetë i pashmangshëm. Një zgjidhje e mirëpër këtë është që vetë traktatet të parashikojnë një normë konflikti, ose një normëe cila të rregullojë marrëdhëniet e këtij traktati me ato të mëparshmet që mund tëkenë lidhur palët ose me traktatet që mund të lidhin në të ardhmen.

Në rastet kur traktatet nuk parashikojnë një normë konflikti situata vështirësohet.Konventa e Vjenës është përpjekur t’i japë zgjidhje kësaj çështje duke parashikuarnë nenin 30 të saj zgjidhjen e konfliktit mes traktateve me përmbajtje të njëjtë.Jemi të mendimit që ky nen mbart dy problematika të mëdha : së pari nuk

186

përcakton kritere mbi bazën e të cilave të përcaktohet se kur dy traktate kanëpërmbajtje të njëjtë dhe së dyti le pa zgjidhur rastin kur traktatet që konfliktojnëkanë përmbajtje të ndryshme. Gjithashtu përcaktimi në paragrafin e dytë dhe tëtretë të maksimës lex posteriori derogat priori, nuk na duket i përdorshëm kurbëhet fjalë për marrëveshje me të drejta e detyrime për palët, kur këto palë nukjanë të njëjta si në traktatin e parë. Konfliktet e traktateve me palë të ndryshmedhe me përmbajtje të ndryshme nuk kanë një zgjidhje standarde dhe tëmirëpërcaktuar, prandaj mendojmë se në këtë rast zgjidhja mund të jepet vetëmnga vullneti i palëve i shprehur në zgjedhjen e traktatit që do të ketë prevalencë nëzbatim. Sigurisht që kjo zgjedhje shpesh mund të sjelli shkelje të traktateve dhevënien në lëvizje të mekanizmave që ngarkojnë shtetet shkelës më përgjegjësi, porkjo është çështje që nuk përfshihet në të drejtën e traktateve.

Një nga çështjet më të diskutuara ka qenë raporti që Karta e OKB dhe Rezolutat eKS kanë me legjislacionin e BE në rastet kur ato kanë mospërputhje dhe kjo ështëshqyrtuar edhe nga GJED në çështjen Kadi. Mund të dalim në përfundimin se vetëGJED në këtë çështje nuk e mohon tërësisht supremacinë e Kartës së Kombeve tëBashkuara dhe Rezolutave të Këshillit të Sigurimit, pasi ajo vetë shprehet se nukmund të shqyrtojë ligjshmërinë e tyre, por nga ana tjetër kur shprehet se ka tëdrejtë të shqyrtojë ligjshmërinë e akteve që i japin efekt Rezolutave brenda BE,duket se tenton të krijojë një sistem autonom, i cili shkon në mënyrë paralele me tëdrejtën ndërkombëtare dhe se bashkëpunimi mes këtyre dy sistemeve mund tërealizohet vetëm nëse rezolutat do të mbajnë parasysh zbatimin e të drejtave dhelirive që sigurohen brenda hapësirës së BE. Jemi të mendimit që duhet të arrihetnjë ekuilibër i përbashkët, pasi duke pasur parasysh që vetë OKB ka si synimruajtjen e paqes dhe sigurisë ndërkombëtare ndërsa BE është një organizatë mekarakter sui generis me konotacion kryesisht ekonomik e politik mund të arrihetnjë konsensus për pikat në të cilat mbivendoset ose kundërshtohen Karta e OKBdhe e drejta komunitare. Kështu, në çështje që lidhen me sigurinë e përbashkët dheme luftën ndaj terrorizmit, mendoj se duhen gjetur mjete të përshtatshme tëimplementimit të rezolutave të KS duke respektuar të drejtat dhe liritë mbi bazën etë cilave ngrihen parimet e përgjithshme të BE dhe gjithmonë duhet pasurparasysh të bëhet një peshim i rëndësisë së interesit që mbrohet nga secili prejkëtyre akteve juridike.

Në legjislacionin tonë mungon aktualisht një përkthim i mirëfilltë profesional dhejuridik i Konventës së Vjenës, gjë që rrezikon të sjelli probleme në drejtim tëinterpretimit dhe zbatimin e gabuar të saj, pasi terma që në tekstin e kësajkonvente janë shprehur në mënyrë të caktuar, janë përkthyer në një kontekst krejttë ndryshëm. Po kështu në përshtatjen që i është bërë kësaj konvente në gjuhënshqipe, dallohet një mungesë përgjegjësie në përkthimin e fjalive me konotacionpohues e mohues, në një kohë kur dihet shumë mirë se në fushën e së drejtës, njëfjalë mund të ndryshojë të gjithë kuptimin e dispozitës.

Ligji Nr. 8371, Dt 9.7.1998 “Për lidhjen e traktateve dhe marrëveshjevendërkombëtare” duhet të ishte ndryshuar dhe përshtatur me risitë e rregullimeve tëbëra nga Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë 1998, ndërsa është i hartuar mbi

187

bazën e Ligjit për Dispozitat Kryesore Kushtetuese, i cili nuk kishte parashikimetë mirëfillta lidhur me marrëveshjet ndërkombëtare.

Në Ligjin Nr. 8371, Dt 9.7.1998 “Për lidhjen e traktateve dhe marrëveshjevendërkombëtare” duhet rregulluar terminologjia, pasi ky ligj i referohet vetëmshteteve dhe nuk i referohet fare rasteve të lidhjes së traktateve me organizatatndërkombëtare. Ndërkohë që dihet se në vitin 2010 Shqipëria është anëtarësuar nëKonventën e Vjenës “Për të drejtën e traktateve mes shteteve dhe organizatave dhemidis organizatave mes tyre”, që pritet të hyjë në fuqi së shpejti. Për këtë arsyeedhe legjislacioni jonë duhet të jetë i përshtatur në mënyrë që të mos krijohenproblematika të reja në momentin e zbatimit të kësaj konvente. Po kështu nevojitetedhe ndryshimi i emërtimeve të organeve shtetërore të cilat kanë kompetencë tëlidhin traktate dhe duhen përshtatur me emërtimin që i bën Kushtetuta sot, p.shKuvendi Popullor duhet të bëhet Kuvendi.

Në ligjin aktual nuk bëhet sqarimi i termave shtet negociues, shtet nënshkrues eshtet palë, dhe më pas në tekstin e ligjit shohim që këto koncepte ngatërrohen menjëra – tjetrën në dispozita të ndryshme. Kjo krijon një problematikë të gjerë po tëkemi parasysh faktin se midis shteteve palë ekzistojnë të drejta e detyrime tëmirëfillta traktatore, mes palëve nënshkruese nuk ka detyrime të tjera përveç atij tëmoscënimit të objektit dhe qëllimit të traktatit, ndërsa mes shteteve negociuesenuk ka detyrime të ndërsjella. Prandaj mënyra se si përdoren këto terma duhetpasur parasysh të trajtohet me kujdes.

Në Ligjin “Për lidhjen e Traktateve e Marrëveshjeve ndërkombëtare”, shohim semungon parashikimi i nënshkrimit “ad referendum” dhe për këtë arsye mungojnëedhe parashikimet lidhur organet shtetërore kompetente dhe me procedurat qëduhet të ndiqen prej tyre për konfirmimin e mëvonshëm të këtij nënshkrimi.

Po kështu në legjislacionin shqiptar mungojnë specifikimet për marrëveshje për tëcialt nënshkrimi do të jetë i thjeshtë dhe kur mund të ketë efekt përfundimtar.Marrëveshje të tilla, kur nënshkrimi ka efekt përfundimtar, hyjnë në fuqimenjëherë, pra e implikojnë shtetin me të drejta dhe detyrime që nga momenti inënshkrimit. Jemi të ndërgjegjshëm që marrëveshje të kategorive të rëndësishme inënshtrohen patjetër ratifikimit, por kjo nuk i heq vlerën ligjore marrëveshjeve tëpapërcaktuara nga nenin 121 i Kushtetutës, prandaj, plotfuqia në këtë rastsugjerojmë të jetë posaçme dhe të specifikojë që personi është i autorizuar tënënshkruajë një marrëveshje të tillë.

Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë parashikon se ratifikimi i marrëveshjendërkombëtare bëhet me ligj për ato marrëveshje që janë të një rëndësie tëveçantë. Kushtetuta nuk shprehet se cili do të jetë kuorumi në këtë rast dhenormalisht prezumohet shumica e thjeshtë, ndërsa për rastet kur ajo vendos tëratifikojë edhe marrëveshje që nuk janë pjesë e atyre të përmendura prej sajkërkohet shumica e cilësuar. Mendojmë se miratimi me shumicë të thjeshtë krijonnjë lehtësi më të madhe në miratimin e marrëveshjeve dhe thjeshtëson këtë proces,por nga ana tjetër krijon rrezikun e ratifikimit edhe të marrëveshjeve që mund të

188

mos jenë të leverdishme për shtetin tonë, ndërkohë që shumica e cilësuar mund tëishte një hallkë më e mirë kontrolli.

Në ligjin PLTMN mungon parashikimi për rastet kur Kuvendi vendos që njëmarrëveshje të ratifikohet me referendum. Mendojmë se specifikimi i rasteve kurdo duhej të realizohej një proces i tillë dhe kushtet e modalitetet mbi të cilatbazohet propozimi dhe vendimmarrja në rastet të tilla do të ndihmonteshndërrimin e dispozitës përkatëse kushtetuese nga një nomrë aktualisht epapërdorshme në një normë kyçe në procesin e anëtarësimit të vendit nëorganizata ndërkombëtare dhe në marrëdhëniet e shtetit tonë me to, duke krijuarnjë mbështetje të gjerë popullore për marrëveshje të tilla

Kushtetuta shprehet se një marrëveshje ndërkombëtare bëhet pjesë e rendit juridiktë brendshëm pas botimit në fletoren zyrtare pa përcaktuar një afat se sa kohë pasbotimit ajo hyn në fuqi. Megjithatë po ta shohim të lidhur me dispozitat e tjerakuptojmë që për marrëveshjet që ratifikohen me ligj ky afat është 15 ditë, ndërsapër ato që miratohen, në momentin që aktet e miratimit e kanë të përcaktuar. Nëligjin PLTMN nuk është specifikuar kjo çështje, duke u shprehur se marrëveshjethyjnë në fuqi në kohën kur hyn në fuqi akti që i miraton ose ratifikon. Sugjerojmëqë ndryshimet e ardhshme që mund të pësojë ky ligj të specifikojnë edhe kohën ehyrjes në fuqi të marrëveshjeve përkatësisht sipas ndarjeve në marrëveshjendërshtetërore, ndërqeveritare apo ndërdiskateriale.

Duke qenë se organi shtetëror që realizon si dorëzimin e instrumentit të ratifikimitashtu edhe dekretimin e ligjit që ratifikon një marrëveshje ndërkombëtare,mendojmë se duhet pasur kujdes nga ana e këtij institucioni në balancimin e këtyredy momenteve për të shmangur konfliktimin e hyrjes në fuqi në planin ebrendshëm dhe atë ndërkombëtar. Bëhet fjalë për rastin kur dekretohet ligji nëfjalë dhe normalisht vijon procedura e botimit të tij në fletoren zyrtare dhe 15 ditëpas botimit ligji hyn në fuqi dhe traktati bëhet pjesë e legjislacionit të brendshëm.Ndërkohë dorëzimit i instrumentit të ratifikimit në shtetin depozitar nuk bëhet,duke krijuar një problematikë të re, një marrëveshje ndërkombëtare e cila hyn nëfuqi dhe bëhet e zbatueshme në planin e brendshëm në një kohë që ende nuk kamarrë fuqi juridike ndërkombëtare dhe nuk e lidh ndërkombëtarisht shtetin tonëme asnjë të drejtë e detyrim. Akoma më e ndjeshme mund të jetë kjo çështje kurinstrumenti i ratifikimit është thelbësor për hyrjen në fuqi të traktatit, sepse në këtërast mund të hyjë në fuqi në planin e brendshëm një marrëveshje që nuk ka fuqijuridike ndërkombëtare.

Zbatimi i traktateve lidhet drejtpërdrejt me sistemin të cilit i përket secili shtet.Shtetet që i përkasin sistemi dualist zakonisht kërkojnë një ligj ose akt tëbrendshëm nëpërmjet të cilit të bëhet i zbatueshëm traktati ndërsa shtetet e sistemitmonist zakonisht i japin zbatim të drejtpërdrejtë traktateve (janë tëvetëzbatueshëm). Midis këtyre sistemeve ka edhe shtete të cilat kanë tipare tëpërziera të të dy sistemeve. Kushtetuta jonë e ka të përcaktuar në nenin 122 semarrëveshjet ndërkombëtare janë të vetëzbatueshme, me përjashtim të atyre që

189

nga vetë natyra kërkojnë një ligj që t’i bëje të zbatueshme. Kjo dispozitë përcaktonedhe përkatësinë e vendit tonë në sistemin monist.

Për Kapitullin 3

Rezervat janë deklaratat të njëanshme të çdo shteti apo organizatë në një traktat,me anën e të cilës ai synon të ndryshojë një apo disa nga dispozitat e traktatit gjatëzbatimit të tij, ose t’i përjashtojë nga zbatimi i tyre në raport me palët e tjera. Nëkonventën e Vjenës mungon një përcaktim i saktë se cilat nga këto deklarata do tëkonsiderohen rezerva në traktat në mënyrë që të zbatohen më saktë kriteret që kjokonventë paraqet për lejueshmërinë dhe efektet e tyre.

Arsyet e bërjes së rezervave nga ana e palëve në një traktat janë gjithmonë njëçështje e të drejtës së brendshme dhe nuk zgjidhen as nga konventa dhe as nganorma të tjera të së drejtës ndërkombëtare, sepse kjo lidhet gjithmonë me interesinindividual që një palë ka për t’u anëtarësuar në një traktat.

Rezervat shprehin diversitetin e sistemeve juridike dhe aftësinë për t’u bashkuarnë një akt të vetëm, traktatin, të palëve më interesa të ndryshme politike eekonomike. Kjo tregon edhe inteligjencën e hartimit të një Konvente fleksibël nëmënyrë që të koordinojë interesat e ndryshme në arritjen e një standardi tëpërbashkët.

Në Konventën e Vjenës mungon një kategorizim i rezervave sipas specifikave tëpërgjithshme që ato paraqesin, duke i ndarë në grupe të veçanta sipas natyrës dhepërmbajtjes se traktateve në të cilat ato vendosen. Po kështu, një kategorizimin dotë ishte i nevojshëm edhe për rezervat e ndaluara dhe veçanërisht për rezervat eposaçme. Gjithashtu në Konventë mungojnë norma të cilat të përcaktojnë nëmënyrë të qartë limitet mes deklaratave interpretuese dhe rezervave, që do tëshërbente të qartësuar pasojat që vijnë prej tyre për secilën nga palët në traktat.

Doktrina kategorizon rezervat duke u mbështetur në dy kritere kryesore :përmbajtja e dispozitës së prekur dhe koha e bërjes së rezervës. Sipas kriterit tëpërmbajtjes rezervat janë material dhe territoriale, ndërsa sipas kohës, dallojmërezervat në çastin e nënshkrimit, ratifikimit dhe aderimit.

Deklaratat politike janë të ndryshme nga rezervat dhe deklaratat interpretuese,pasi ato nuk sjellin pasoja midis palëve, lidhur me traktatin. Deklaratat politikeshprehin qëndrime politike të një shteti, ndaj një apo disa dispozitave oseqëndrime politike lidhur me ndonjë nga palët në traktat. Të tilla zakonisht mund tëquhen deklaratat për mosnjohjen e shteteve të tjera palë në traktat, të cilat nuk janënjohur më parë me akte diskrecioale individuale të një shteti.

Deklaratat interpretuese janë deklarata të bëra nga shtetet, për mënyrën se si do tëzbatohet apo kuptohet një dispozitë e caktuar në këtë shtetet. Deklaratatinterpretuese përbëjnë në disa raste edhe interpretimin autentik të dispozitës sëtraktatit mbi të cilën janë bërë.

190

Konventa e Vjenës nuk shprehet për kriteret që do të ndiqen në shqyrtimin epërputhshmërisë së një rezerve me objektin dhe qëllimin e traktatit, duke lënë tëpaqartë kushtet në të cilat do të bëhet testi i përputhshmërisë. Sugjerojmë se nëkëtë rast për të verifikuar nëse rezervat janë në përputhje me objektin dhe qëllimine traktatit duhet të merren parasysh : rëndësia e dispozitës ndaj të cilës bëhetrezervë, fryma e përgjithshme e traktatit dhe ndikimi që ka rezerva në zbatimin etraktatit në mënyrë efektive.

Nevojitet krijimi i strukturave institucionale permanente ose ad hoc që tëshqyrtojnë pranueshmërinë e rezervave. Sugjerojmë që nga konferencat e mbajturapër hartimin e traktateve të krijohen edhe komisione të posaçme të cilat tëushtrojnë këtë detyrë. Këtë detyrë mund ta ushtrojnë edhe trupa të tjera të krijuaranga traktatet për funksione të tjera.

Pranimi i rezervave të bëra në një traktat, është një element i rëndësishëm, pasianëtarësimi i një shteti apo organizate që bën një rezervë kushtëzohet nga pranimii kësaj rezerve nga minimalisht një nga palët e tjera në traktat, në mënyrë që ai tëfillojë të prodhojë efekte mes palës rezervuese dhe palës pranuese.

Traktatet e të drejtave të njeriut nuk janë traktate shumëpalëshe tradicionale përshkak se ato nuk vendosin të drejta dhe detyrime me karakter reciprok për shtetetanëtare, ndërsa objekti dhe qëllimi i tyre është mbrojtja e të drejtave dhe lirivethemelore të shtetasve të tyre. Prandaj rezervat në këto traktate janë të një rëndësietë veçantë dhe mendojmë se përcaktimi i organeve monitoruese të cilat tëpërcaktojnë vlefshmërinë dhe pasojat e këtyre rezervave është një gjetje e mirë nëmënyrë që të shmangim rezervat që bien në kundërshtim me objektin dhe qëllimine traktatit.

Trajtimi i një pale që ka bërë një rezervë të papranueshme si një palë me detyrimetë plota duke mos e marrë parasysh rezervën, është një mënyrë e mirë për tëruajtur universalitetin e traktateve të të drejtave të njeriut dhe për të siguruarmbrojtjen e këtyre të drejtave në mënyrë të pakushtëzuar në shtetet anëtare.

Rezervat janë karakteristike për traktatet shumëpalëshe, ndërsa në traktatetdypalëshe nuk mund të kemi rezerva, por vetëm propozime për modifikime tëtraktatit, pasi në këtë rast në momentin që njëra palë nuk pranon të zbatojë njëdispozitë të traktatit, atëherë nevojitet rihapja e negociatave.

Deklaratat interpretuese kushtëzuese e kushtëzojnë dhënien e pëlqimit për t’u bërëpjesë e një traktati me një interpretim të veçantë të një apo disa dispozitave tëtraktatit. Ku këto sjellin efekte mbi zbatimin e dispozitave dhe kanë efektet e njërezerve të fshehur, në këtë rast mbi to duhet të përdorën të gjitha kriteret mbipranueshmërinë e rezervave.

Rezervat në një traktat janë të ndaluara në tre raste: kur vetë traktati i ndalon, kurtraktati ndalon një kategori rezervash por ajo kërkon një palë të bëjë përfshihet në

191

këtë kategori dhe rezervat që bien në kundërshtim me objektin dhe qëllimin etraktatit.

Konventa e Vjenës i jep efekt minimal rezervave, sa i takon statusit të palësrezervuese. Mjafton që një rezervë e bërë nga njëra të pranohet nga një palë tjetërdhe konsiderohet se shteti rezervues është palë e traktatit. Në traktati krijon njëorganizatë ndërkombëtare, atëherë nevojitet pranimi nga organi kompetent i kësajorganizate. Pranimi i rezervës do të thotë që shteti pranues krijon një marrëdhënietraktatore me shtetin rezervues duke mos përdorur dispozitat për të cilat është bërërezervë.

Në rastet kur traktati nuk shprehet për rezervat, jemi të mendimit se do tëkonsiderohen të lejuara, brenda kufijve të vendosura nga Konventa. Një rezervënuk kundërshtohet, por njëkohësisht as nuk pranohet me akt të shprehur të shtetit,do të prezumohet se ajo është pranuar në heshtje. Kur numri i palëve në një traktatose kur objekti dhe qëllimi i traktatit kërkon që ai të zbatohet në mënyrë tërësore,atëherë rezerva duhet të pranohet nga të gjitha palët.

Kundërshtimi i një rezerve nuk pengon hyrjen në fuqi të traktatin mes shtetitkundërshtues dhe shtetit rezervues, pa marrë në konsideratë dispozitën mbi të cilënështë bërë rezerva.

Deklaratat interpretuese nuk sjellin pasoja ligjore për palët në një traktat. Ndajdeklaratave interpretuese ekzistojnë tre lloj reagimesh : aprovimi, kundërshtimidhe riklasifikimi. Këto mund të bëhen në çdo kohë, pa ndonjë procedurë tëveçantë. Riklasifikimi i një deklarate do të thotë që ajo të kthehet në nj rezervë dhembi të, të respektohen rregullat e parashikuara nga konventa për rezervat. Ndërsapër deklaratat interpretuese kushtëzuese kërkohet patjetër pranimi i tyre, pasipëlqimi për të qenë i lidhur nga traktati, i shtetit që ka bërë këtë deklaratë,kushtëzohet nga kjo deklaratë.

Rezervat në traktate duhet të jenë në formë të shkruar dhe të bëhen nga organikompetent shtetëror për lidhjen e traktatit. Këto rezerva duhet të njoftohen tekdepozituesi ose tek shtetet e tjera palë, në mënyrë që të bëhen të njohura prej tyredhe t’i krijohet mundësia për kundërshtime nëse kanë. Po kështu edhe tërheqja erezervës duhet të njoftohet për shtetet e tjera nëpërmjet të njëjtës procedurë sirezerva. Vendimi nga organet komente shtetërore për tërheqjen e rezervës nuk kafuqi në të drejtën ndërkombëtare nëse ai nuk njoftohet. Fakti që mund të ketë hyrënë fuqi në të drejtën e brendshme nuk sjell asnjë implikim mes palëve në mungesëtë njoftimit.

Tërheqja e rezervave duhet të ndjekë procedurën e parashikuar nga traktati aponga Konventa dhe t’i njoftohet palëve të tjera. Marrja e vendimit nga organetkompetente shtetërore të një shteti për tërheqjen e një rezerve dhe hyrja në fuqi ekëtij vendimi në të drejtën e brendshme nuk sjellin pasoja në të drejtënndërkombëtare dhe ndaj shteteve të tjera palë në traktatin në të cilin është

192

rezervuar në rast se nuk bëhet njoftimi. Këtë qëndrim ka mbajtur edhe GjykataNdërkombëtare e Drejtësisë në Congo Case, ku ka arsyetuar se hyrja në fuqi edekretit për tërheqjen e rezervës nga autoritetet e Ruandës nuk do të thotë se ajoështë tërhequr për sa kohë që shtetet e tjera nuk kanë marrë njoftimin për këtëveprim, traktati do të vazhdojë të zbatohet e rezervë.

Kështu traktatet për të drejtat e njeriut janë traktate që ndryshojnë si nga objekti,përmbajtja por edhe nga përftuesit e tyre, pasi këto lloj traktatesh nuk kanë në bazëtë tyre vendosjen e të drejtave dhe detyrimeve reciproke ndaj palëve në to, porvendosjen e disa detyrimeve ndaj secilit shtet për njohjen dhe mbrojtjen e disa tëdrejtave prej të cilave përfitojnë individët që jetojnë në territoret e tyre. Në rastetkur një shtet ka kundërshtuar rezervën e një shteti tjetër në një traktat për të drejtate njeriut. Në këtë rast kundërshtimi nuk ndryshon apo zvogëlon detyrimet e shtetitkundërshtues dhe ai do t’i njohë shtetasve të shtetit që ka bërë rezervën të njëjtat tëdrejta që i njihte edhe para kundërshtimit të rezervës. fakti që në këto traktatemungon reciprociteti i të drejtave dhe detyrimeve mes palëve, shpesh shndërrohetnë një dukuri negative, pasi duke mos pasur interes të drejtpërdrejtë palët janëindiferente ndaj rezervave edhe nëse këto janë të papranueshme.

Një veçori tjetër e hasur në traktatet për të drejtat e njeriut është ekzistenca etrupave monitorues për zbatimin e tyre, të cilat shpesh kryejnë edhe detyrën eshqyrtimit të përputhshmërisë së rezervave me objektin dhe qëllimin e traktatit,gjë që është një devijim nga rregullat e përgjithshme të Konventës së Vjenës e cilaparashikon që janë palët në traktat ato që kanë të drejtën të shprehen përlejueshmërinë e rezervës.

Në Konventën e Vjenës janë bërë rezervime dhe deklarata inetrpretuese nga rreth40 shtete palë të Konevntës si dhe janë bërë kundërshtime të rezervave nga 15shtete anëtare. Rezervat e bëra nga Shqipëria nuk i atribuohen vetëm traktateve tëhartuara nga OKB, pasi siç dihet ajo tashmë është pjesë edhe e shumëorganizatave të tjera me karakter rajonal si Këshilli i Europës dhe Organizata eAtlantikut të Veriut. Kështu në kuadër të anëtarësisë në Këshillin e Europës,Shqipëria është pjesë e 87 traktateve e protokolleve të tyre, 25 prej të cilave I karatifikuar me rezerva e deklarata.

Në Ligjin PLTMN nuk sqarohet si mund të bëhen rezervat apo se cili është organiqë i propozon ato. Mendojmë se rezervat mund të propozohen në relacionin qëzakonisht shoqëron projektligjin për ratifikimin e traktatit. Propozimet mund tëbëhen si nga Ministria e Punëve të Jashtme edhe nga Ministritë e linjës nëmendimet që japin në relacionin shoqërues që i drejtojnë Këshillit të Ministraveose nga vetë ky i fundit. Rezerva gjithashtu mund të propozohen të bëhen edhegjatë miratimit të projektligjit për ratifikimin e traktatit.

Për Kapitullin 4

193

Pezullimi i veprimit të një traktati ndërkombëtar do të thotë se palët vendosin qëpërkohësisht të mos i zbatojnë dispozitat, të drejtat dhe detyrimet, që rrjedhin ngatraktati. Konventa e Vjenës nuk parashikon ndonjë element të veçantë që duhet tëpërmbushte apo ndonjë situatë të caktuar se kur mund të bëhet pezullimi i traktatitnga palët, por në nenin 57 shpjegon se kushtet e përgjithshme brenda të cilavemund të pezullohet përkohësisht veprimi i një traktati janë : parashikimi në vetëtekstin e traktatit të një dispozitë e cila lejon pezullimin dhe procedurën konkretenë këtë rast ose pëlqimi i palëve pjesëmarrëse në këtë traktat. Kushtet ekumulative vendosura për të realizuar marrëveshjen e pezullimit janë që pezullimitë mos pengojë zbatimin e traktatit nga palët e tjera, pra që përmbushja edetyrimeve dhe përfitimi i të drejtave nga ana e tyre të mbetet e pacënuar si edheqë pezullimi të mos jetë në kundërshtim me objektin dhe qëllimin e traktatit.

Përfundimi i fuqisë juridike të një traktati ndërkombëtar është një çështje e njërëndësie të veçantë sa i përket të drejtës së traktateve, sepse ky është edhemomenti kur të drejtat dhe detyrimet midis palëve shuhen dhe marrëdhënia ekrijuar nga vetë lidhja e traktatit nuk ekziston më. Arsyet e mbarimit të një traktatindërkombëtar mes palëve mund të jenë nga më të ndryshmet, kemi parë kohët efundit që shtetet të cilat janë në pritje të anëtarësimit në BE apo janë anëtarësuarrishtazi janë detyruar të tërhiqen nga një pjesë të traktatesh të lidhura më parësepse duhet që legjislacionin dhe rregullimet e brendshme t’i përshtatin me ato tëBE. Arsyet të tjera mund të jenë humbja e efektivitet të traktatit ose ndryshimi ipolitikave shtetërore të ndonjërës nga palët etj, por duhet thënë që në shumicën erasteve vetë e drejta e traktateve është indiferente ndaj këtyre arsyeve

Konventa e Vjenës parashikon rastet e tërheqjes apo denoncimit të një traktati,ndonëse nuk jep ndonjë shpjegim për këto terma. Nuk gjejmë në konventë njëdispozitë që të na rregullojë raste kur një shtet mund të përjashtohet ngapjesëmarrja në një traktat shumëpalësh për shkak të një veprimi të kryer. Kjomund të realizohet në formën e një sanksioni kur të gjitha shtetet janë dakord dhemund të denoncojnë deklaratën me shtetin në fjalë. Megjithatë kjo mund tëkrijonte një precedent të rrezikshëm për abuzime ndaj shteteve që nuk kanë njëpërkrahje të madhe politike ose janë të dobëta ekonomikisht sepse mund tëkrijonte një lloj presioni ndaj tyre.

Një nga mënyrat e pushimit të veprimit të një traktati mes palëve është edhe rastikur ato nënshkruajnë një marrëveshje të re mes tyre. Konventa shprehet se njëtraktat pushon së vepruari kur palët lidhin një traktat të mëvonshëm për të njëjtënçështje, por që sigurisht kushti kryesor në këtë rast është që pjesëmarrëse nëtraktatin e mëvonshëm të jenë të gjitha palët e traktatit të mëparshëm. Konventanuk jep ndonjë përcaktim të qartë se nëpërmjet cilave mjete të tjera mund të bëheti qartë qëllimi i palëve për të pushuar fuqinë juridike të traktatit të mëparshëm,duke e bërë këtë një çështje të debatueshme dhe që në të ardhmen mund të krijojëprobleme në zbatimin e traktateve. Kjo Konventë jep zgjidhje për rastet kur palëtlidhin një traktat me të njëjtën përmbajtje por nuk sqaron çfarë do të ndodhë nëse

194

palët lidhin një traktat me përmbajtje të ndryshme por që normat e tyrekonfliktojnë? A do të përdoret në këtë rast parashikimi i kësaj dispozite tëKonventës? Jemi të mendimit që nuk mund të përdoret në çdo rast dhe kjodispozitë nuk mund të ketë karakter të përgjithshëm. Problem tjetër qëkonstatojmë është rasti kur vetëm një pjesë e dispozitave janë të njëjta, a mund tëkemi pushim të pjesshëm të fuqisë juridike të një traktati? Nuk kemi një përgjigjetë mbështetur në ndonjë normë juridike, por praktika ka ecur me parimin se njëtratat nuk mund të jetë pjesërisht i zëvendësuar nga një traktat i mëvonshëm dhepjesërisht në fuqi, pra zëvendësimi mund të jetë vetëm tërësor. Konventa kamangësi në trajtimin e rasteve kur një pjesë e palëve në një traktat kanë lidhuredhe traktate të tjera për të njëjtën çështje. Pra, nëse një numër i caktuar palësh nëtraktatin e hershëm lidhin një traktat të mëvonshëm, cila do të jetë marrëdhënia ekrijuar dhe cilat dispozita do të zbatohen në rast se konfliktojnë me njëra- tjetrëndhe të dy traktatet heshtin lidhur me një situatë të tillë? konventa nuk i jep zgjidhjeas marrëdhënies mes traktateve të niveleve të ndryshme të cilat mund tërregullojnë çështje të njëjta.

Pamundësia për të përmbushur detyrime mund të shërbejë si një shkak apo arsyeqë pala e rënë në paaftësi të kërkojë pezullimin ose mbarimin traktatit.Pamundësia e përmbushjes së detyrimeve nuk sjell automatikisht mbarimin osepezullimin e traktatit, por duhet që pala e pamundur ta kërkojë një gjë të tillë nësee shikon të arsyeshme dhe në rast së pamundësia është e përhershme ajo mund tëshërbejë si shkak për mbarimin e traktatit, por nëse ajo është e përkohshmeshërben si shkak për pezullimin e traktatit dhe në momentin që shkaku ipamundësisë së përmbushjes së detyrimeve zhduket traktati mund të nisë sërishveprimin mes palëve. Ekziston një kufi shumë i hollë mes pamundësisë për tëpërmbushur traktatin dhe abuzimit nga palët me qëllim që të mos zbatojnëdetyrimet që rrjedhin prej tij. Problemi më i madh sot është përcaktimi i kuptimittë pamundësisë sepse vetë konventa nuk e përcakton në mënyrë konkrete këtëkoncept.

Shkelja e traktatit mund të shërbejë si një shkak i ligjshëm që secila prej tyre tapretendojë mbarimin e tij. Përcaktimi i natyrës apo rëndësisë së shkeljes është njëçështje e pazgjidhur nga konventa, por mendojmë që shkeljet materiale (ato qëprekin dispozitat që lidhen me objektin dhe qëllimin e traktatit) mund të bëjnëshkak për pushimin e fuqitë juridike të tij, ndërsa shkeljet e tjera mund të sjellinpasoja më të lehta për palët. Pushimi ose pezullimi i traktatit mund të jetë i plotëose i pjesshme në varësi të vullnetit të palës joshkelëse (mund të ketë raste kur kjopalë vendos të pushojë veprimin vetëm të dispozitave të cilat janë shkelur).Konventa sqaron se dy janë sistemet për t’iu përgjigjur shkeljes së traktateve dherregullimit të marrëdhënieve mes shteteve jo shkelëse dhe shtetit shkelës : sistemii krijuar nga vetë traktati ose sistemi i krijuar nga e drejta e traktateve dhekonventa.

Nëse një rrethanë ka qenë thelbësore, pra jo një rrethanë e çfarëdoshme, por e asajrëndësie sa të ketë ndikuar drejtpërdrejtë në formimin e vullnetit të palëve dhe

195

dhënien e pëlqimit për të qenë të lidhura nga traktati, ka ndryshuar, ajo mund tëshërbejë si bazë për të pretenduar mbarimin ose pezullimin e traktatit. Ndryshimi irrethanave në këtë formë duhet të mos jetë parashikuar nga palët paraprakisht,sepse në këtë rast do të ishim përpara tërheqjes ose denoncimit por jo mbarimit përshkak të ndryshimit thelbësor të rrethanave. Efekti i ndryshimit të rrethanaveduhet të ndryshojë radikalisht përmbushjen e detyrimeve në të ardhmen për palët.Të dyja këto kërkesa duhet të jenë kumulative më njëra –tjetrën.

Gabimi mund të konsiderohet si shkak i pavlefshmërisë vetëm nëse ky gabim kaekzistuar në kohën e dhënies së pëlqimit nga palët dhe ka ndikuar në mënyrë tëveçantë në dhënien e pëlqimit nga palët. Gabimi që mund të shkaktojëpavlefshmëri ka disa karakteristika. Ai duhet të jetë gjithmonë një gabim në faktose në një situatë, pra konventa përjashton mundësinë e një gabimi në ligj,megjithatë mund të jetë e vështirë të dallosh në fushën e traktateve një gabimmirëfilli faktik. Gabimet që mund të jenë gramatikore ose tekstuale nuk mund tabëjnë traktatin të pavlefshëm. Një karakteristikë tjetër e gabimit është që ky të ketëqene një fakt kyç në formimin e vullnetit të palës për shprehjen e pëlqimit për tëqenë i lidhur nga traktati

Mashtrimi realizohet me veprime konkludente apo krijimin e situatave të caktuaranga njëra nga palët negociuese, në mënyrë që të krijojë tek një apo disa palë tëtjera përshtypje të gabuar dhe në bazë të këtij veprimi ato të nxiten tënënshkruajnë traktatin. Karakteristikë e mashtrimit është fakti se një palë ështëaktive dhe ndërmerr veprime për ta çuar palën tjetër drejt nënshkrimit të traktatitdhe këto veprime janë të qëllimshme dhe synojnë t’i krijojnë shtetit apoorganizatës përfitime. Veprimi apo sjellja mashtruese duhet të jetë e asaj rëndësiesa po të mos kishte ekzistuar, palët nuk do ta ishin nënshkruar traktatin.

Pushimi i fuqisë juridike të traktatit nuk mund të preki të drejtat e detyrimet efituara nga palët si rezultat i zbatimit të tij, deri në momentin kur njëra nga palëtështë tërhequr prej tij. Nëse njëra nga palët në një traktat dypalësh tërhiqet apo edenoncon traktatin, atëherë kjo do të thotë pushimin e tij për të dyja palët dhe kytraktat nuk do të ekzistojë më në të ardhmen. Ndërsa tërheqja do të thotë pushimine traktatit për palët e tërhequr, por jo për palët e tjera, për të cilat ky traktat mundtë jetë në fuqi. Pasojat e pushimit nuk kanë efekt prapaveprues dhe nuk pasohennga ndonjë sanksion apo detyrim për të ndrequr marrëdhëniet e palëve që janërregulluar mbi bazën e traktatit të pushuar

Pavlefshmëria e një traktati ndërkombëtar i prodhon efektet e saj ab initio dhe extunc, çka do të thotë që një traktat kur konsiderohet i pavlefshëm, do tëkonsiderohet sikur nuk ka ekzistuar nga momenti i lidhjes deri në momentin kurështë kërkuar pavlefshmëria apo është vendosur ajo. Pra, konstatimi se një traktatështë i pavlefshëm ka efekt prapaveprues sepse konsiderohet nul që nga momenti ilidhjes së tij. Ndërkohë, nëse shohim dispozitat e pushimit të traktatit, kuptojmë se

196

efektet e tij janë ex nunc, sepse fillojnë efektin që nga momenti i pushimit e në tëardhmen.

Për Kapitullin 5

Interpretimit është një proces intelektual nëpërmjet të cilit synohet të zbulohetideja kryesore ose qëllimi kryesor që shprehet në tekstin e normës apo të traktatit.traktatet ndërkombëtare ndryshojnë nga normat e brendshme dhe ato paraqesinveçori gjatë interpretimit të tyre. Kështu një traktat ka dy nivele të interpretimit:nivelin ndërkombëtar që lidhet më interpretimin nga organe me karakterndërshtetëror dhe interpretimin nga organet shtetërore apo kombëtare të shteteveqë janë palë në këto traktate.

Interpretimi i traktateve ndërkombëtare luan një rol të rëndësishëm në mënyrën ezbatimit të tyre dhe nga ana tjetër ka një rëndësi të veçantë sa i përket shmangiessë konflikteve që mund të lindin mes shteteve palë në këto traktate. Më interpretimdo të kuptojmë dhënien e kuptimit të saktë të normave juridike dhe tëparashikimeve të traktatit si edhe zbatimin e tyre në përputhje me atë që vetë palëtnë traktat kanë dashur të arrijnë nëpërmjet këtyre parashikimeve. Konventa eVjenës jep një strukturë të përgjithshme se ku duhet të mbështetet interpretimi Itraktateve, nga palët ose nga organet e ndryshme që interpretojnë ose zgjidhinmosmarrëveshjet, megjithatë jo rrallë ka pasur edhe interpretime duke i tejkaluarparashikimet e konventës, duke tentuar gjithmonë që ose të zgjerohet kuptimi inormave ose të përmirësohet zbatimi i tyre.

197

BIBLIOGRAFIA

Libra :

Aharon Barak : Puposive interpretation, Priceton University Press, 2005

Alastair R. Mowbray , Cases and Materials on the European Convention on HumanRights, Oxford University Press, 2ed, 2007, ISBN – 978-0-19-920674-2

Aleks Luarasi, Akte juridike për historinë e shtetit dhe të së drejtës në Shqipëri, ShtëpiaBotuese OMBRA GVG, Tiranë 2014

Ali Sadat-Akhavi, Methods of Resolving Conflicts Between Treaties, Martinus NijhoffPublishers, 2003, Leiden/Boston, ISBN- 90-411-2031-9

Anthony Arnull, Damian Chalmers, The oxford handbook of european union law, OxfordUniversity Press, 2015, ISBN- 978-0-19-967264-6

Anthony Aust, Handbook of International Law, Cambridge University Press, 2ed, NewYork 2010

Arben Puto, E drejta ndërkombëtare publike, Albin, Tiranë 2013

Arben Puto, Konventa Europiane e Të Drejtave të Njeriut në përqasje me Kushtetutën eShqipërisë, vështrim krahasues, ISBN: 99927-51-25-8, Albin, Tiranë 2002

Argita Malltezi, Koncensionet në Shqipëri nga e drejta private në të drejtën publike,Shtëpia Botuee Mediaprint, ISBN: 978-9928-08-105-6, Shkolla e Magjistraturës

August Reinisch, Challenging acts of international organizations before nacional courts,Oxford University Press Inc. New York, 2010, ISBN 978-0-19-959529-7

Bennedetto Conforti, Diritto Internazionale, Editoriale Scientifica, 7ed, Giugno 2006

Cathleen M. Sullivan, Gerald Gunther, Constitutional Law, 17 ed, Foundation Press 2010

D.J.Harris, Cases and materials on internacional law, 5 ed, Sweet & Maxuell, London1998

Duncan B. Hollis, The Oxford Guide To Treaties, Oxford University Press, 2012, ISBN:9780199601813

Eirik Bjorge, The Evolutionary Interpretation of Treaties, Oxford University Press, 2014

198

Elli Louka, International Environmental Law: Fairness, Effectiveness, and World Order,Cambridge University Press,

Enciclopedia of internacional law,Max Planck Institut, Nr. 7, 1985, ELSEVIERSCIENCE PUBLISHERSEnzo Cannizzaro, The law of treaties beyond the Vienna Convention, Oxford UniversityPress, 2011

Francesco Salern, F.S. (ed.), Sanzioni "individuali" del Consiglio di Sicurezza e garanzieprocessuali fondmentali, CEDAM, Padova 2010, ISBN- 978-88- 13-29910-1

Frederic L. Kirgis, Some Lingering Questions about Article 60 of the Vienna Conventionon the Law of Treaties, Cornell International Law Journal: Vol. 22: Iss. 3, Article 14,1989

Hans Kelsen, The law of the United Nations, Lawbook Exchange Ltd, 2011, ISBN-13-9781616192358

Herbert W. Briggs, Source The Law of Treaties / ed. by J. Scott Davidson, PublisherAldershot , 2004

Iain MacLeod, Incompatibility of Multilateral Treaty Reservations with InternationalEnvironmental Law, 2010

Ian Brownlie, Principles of Public International Law, 6ed. 2003

Ian McTaggart Sinclair, The Vienna Convention on the Law of Treaties, në Yearbook ofthe International Law Commission 2001, Volume 2, Part 2, Manchester University Press,1984, 2ed, ISBN, 0-7190-1480-8

Jan Klabber, Staddling the Fence : The EU and international law, në The oxfordhandbook of european union law, edited by Anthony Arnull, Damian Chalmers, OxfordUniversity Press, 2015, ISBN- 978-0-19-967264-6

Jan Klabbers, Treaty Conflict and the European Union, Cmbridge University Press, 2009,ISBN- 978-0-521-72884-3

Karel Wellens, International Law: Theory and Practice : Essays in Honour of Eric Suy,Martinus Nijhoff Publishers, 1998, ISBN- 90-411- 0582-4

Klaus-Diter Borçard, ABC – ja e të Drejtës të Bashkimit Evropian, ISBN 978-92-9238-041-0, CE Publication Office 2010

Luan Omari, Aurela Anastasi, E drejta Kushtetuese, Shtëpia Botuese ABC, Tiranë 2010,ISBN 978-99956-01-41-6

Luan Omari, Parime dhe Institucione të së drejtës Publike, Shtëpia Botuese “ElenaGjika”, Tiranë 2006, ISBN 99927- 793- 5-7

199

Luan Omari, Shteti i së drejtës, Shtëpia Botuese “Elena Gjika”, Tiranë 2004, ISBN99927- 818-0-7

Luça Mezzetti, International Constitutonal law, G.GIAPPICHELLI EDITORE, Torino2014

Luigi Sbolci, Obblighi di procedura nell'estinzione dei trattati, CEDAM (Casa EditriceDott. Antonio Milani), 2008, ISBN- 978-88- 13- 27284-5

Malcolm Evans, International Law, Oxford University Press, 3rd ed. 2010

Malcolm Shaw, International law, Cambridge University Press, 6 ed, 2008, ISBN 978-0-521-72814-0

Malgosia Fitzmaurice, A. Quast, The law of treaties - Section A: Introduction to the lawof treaties, University of London Press, 2007

Malgosia Fitzmaurice, Olufemi Elias, Contemporary Issues in the Law of Treaties, ElevenInternational Publishing, Netherlands 2005, ISBN- 90-77596-06-2

Malgosia Fitzmaurice, Olufemi Elias, Panos Merkouris, Treaty interpretation and ViennaConvention on the law of treaties : 30 years on, Martinus Nijhoff Publishers,Leiden/Boston 2010

Martin Dixon, Robert Mçorquordale & Sarah Williams, Cases and materials oninternacional law, 5 ed, Oxford University Press, 2011

Martin Dikson E drejta ndërkombëtare, Shtëpia Botuese AiiS, 2010

Mark Villiger, Commentary of Vienna Convention on the law of treaties 1969, MartinusNijhoff Publisher

Olivier Corten, Pierre Klein, The Vienna Conventions on the Law of Treaties: ACommentary, Volume 1, Oxford University Press, 2011, ISBN- 978-0-19-957352-3

Oxford Dictionary of Law, Oxford University Press, seventh ed. 2013

Peter Hipold, the Eu law and UN Law in conflict : the Kadi Case, eds. A.von Bogdandyand R. Wolfrum, Max Planc Yearbook of UN Law, Vol 13, 2009

Philip Leach, Taking a Case to the European Court of Human Rights, Oxford UniversityPress, 3rd ed. 2011

Richard Gardiner, Treaty Interpretation, Oxford University Pres, 2008, ISBN 978-0-19-95904-8

Robert E. Dalton, National Treaty Law and Practice: United States

200

Roland. D. Rotunda, Modern Constitutional Law, 10ed, American Casebook Series, Westpublishing Co.

Ronald St. J. Mac Donald, Douglas M. Johnston, The Structure and Process ofInternational Law: Essays in Legal Philosophy Doctrine and theory, 2 ed, MartinusNijhoff Publishers, Netherlands 1986, ISBN- 90-247- 3273-5

Rudger Wolfrum, Volker Roben, Developments of internacional law in treaty making,Max Planck Institut Springer, 2005, ISBN 0172-4770

Sebastiaan Pompe, The Indonesian Supreme Court: A Study of Institutional Collapse,Sautheast Asia Programe Publications, Sautheast Asia Programe Cornell University,Ithaca, New York, 2005

Shabtai Rosenne “Breach of Treaties” Cambridge, Grotius Publications Limited, 1985

Sinis ˇa Rodin, Tamara Peris, Judicial Application of International Law in SoutheastEurope, Springer-Verlag Berlin Heidelberg, 2015

Ulf Lindrfalk, On the interpretation of treaties, The modern International Law asexpressed in the 1969 Vienna convention on the law of tregtie, Springer 2007, ISBN 978-1-4020-6361-9

Xhezair Zaganjori, Arta Vorpsi, Denar Biba, Parime Kushtetuese dhe të drejta themelorenë jurisprudencën e Gjykatës Kushtetuese, Conrad Adenauer Stifung, Tiranë 2012, Isbn978-999956- 32-28-1

Xhezair Zaganjori, Jurisprudencë dhe praktikë ndërkombëtare, Shkolla e Magjistraturës,Tiranë 2012, ISBN 987- 9928-120-08-3

Artikuj:

Abdulla Azizi, Traktati i Lisbonës dhe Ndryshimet institucionale të Bashkimit Evropian,Revistë Shkencore e Institutit Alb-Shkenca, ISSN 2073-2244

Aimee Craft, Treaty interpretation: A tale of two stories, Re-worked version of a paperprepared in the context of a Graduate Directed Studies Course on Indigenous Perspectiveson Treaties, 2011

Alain Pellet and DanielMüller, Reservations to Treaties: An Objection to Reservation isDefinitely not an Acceptance

Albert Posch, The Kadi case :Rethinking about the relatonship between the EU Law andInternational Law?, Kolumbia journal of european law online, Vol 15, 2009

201

Alexander Olakeashvili, Restrictive Interpretation of human rights treaties in the recentjurisprudence of European Court of Human Rights, European Journal of InternationalLaw, Vol.14, No.3, 2003, Fq. 529-568

Alexander Orakhelashvil, The Interaction between Human Rights and Humanitarian Law:A Case of Fragmentation?, International Law and Justice Colloquium New YorkUniversity (NYU), 26 February 2007

Andreas Paulus, From Dualism to Pluralism: The relationship between international law,European law, and domestic law, Making Transnational Law Work in the GlobalEconomy Essays in Honour of Detlev Vagts, Cambridge: Cambridge University Press2010, Fq. 132-153

Anna Brunzell, Institutional Aspects of EU’s accession to the European Convention onHuman Rights A Normative Approach to Human Rights Protection in Europe

Anne Peters, Supremacy Lost: International Law Meets Domestic Constitutional Law,www.icl-journal.com, Vol 3 3/2009, Fq. 170- 198

Anthony D’ Amato, Treaty and Custom, fq 105- 166,http://anthonydamato.law.northëestern.edu/Concept/Chap-5.pdf

Anthony D’Amato, Good Faith, Enciclopedia of public International Law, Enciclopediaof Public Internatinal law, 7/1985, Max Planck Institut, ELSEVIER SCIENCEPUBLISHERS, Nethelands, Fq. 107-109

Anthony D’Amatto, The concept of custom in international law, Treaties and CustomPages 105-166 of the original edition

Anthony D'Amato, Is International Law Really ‘Law’? Faculty Working Papers.Paper103, 2010

Anthony D'Amato, Treaties As a Source of General Rules of International Law, FacultyWorking Papers, Paper 120, 1962

Anthony D'Amato, Treaties As a Source of General Rules of International Law, FacultyWorking Papers, Paper 120, 1962, Fq. 1- 43

Arnold Pronto, The Effect of war on Law—What happens to their treaties when states goto war?, Cambridge Journal of International and Comparative Law 2013, Fq. 227–241

Asllan Karaj, Konventat ndërkombëtare dhe kontrolli i tyre, fq. 177, Revista StudimeJuridike, Nr.2, 2005

Axelle Reiter-Korkma, Going Global: Individual Rights, Universal Norms and theExistence of an Overarching Normative Hierarchy in International Law, EuropeanJournal of Legal Studies, Vol. 2, No.1, 2008, Fq. 87-115

B. Thompson, Universal Jurisdiction: The Sierra Leone Profile, International CriminalJustice Series 3, DOI 10, Sources of International Law, Fq. 5-13

202

Bahakal Yimer, Nicolas Cisneros, Laura Bisiani, Rahul Donde, Application ofInternational Investimen Agreements by Domestic Courts, Trade Law Clinic (E780),Geneva 2011

Bekker, Pieter H. F. (2005) The World Court’s Ruling regarding Israel’s west BankBarrier and the Primacy of International Law: An Insider’s Perspective, CornellInternational Law Journal: Vol. 38: Iss. 2, Article 6

Benedetto Conforti, Angelo Lobeli, Invalidity and Termination of Treaties: The Role ofNational Courts, European Journal of International Law, Vol. 44, 1990, Fq. 43-66

Bennedetto Conforti, Consistency among treaty obligations, në The law of Treatiesbeyond Vienna Convention, ed by Enzzo Cannizzaro, Oxford University Press, 2011

Bernardini, Qualche riflessione su norme internazionali di jus cogens e giurisdizione dellaConvenzione di Vienna sul diritto dei trattati, in Il processo internazionale, Studi in onoredi G. Morelli, in Rivista Comunicazioni e Studi,1975.

Edwin Borchard, "Relation Between International Law and Municipal Law"(1940).Faculty Scholarship Series.Paper 3498, Virginia Law Review, Vol 27, No. 2,December 1940

Borgen, Christopher J., "Resolving Treaty Conflicts" (2005), Faculty Publications. Paper122.

Borgen, Christopher J., "Resolving Treaty Conflicts" (2005).Faculty Publications.Paper122. The George Washington Law Review, Vol.37, 2005, Fq. 573-648

Bradley Curtis A. and Jack L. Goldsmith, Treaties, Human Rights, and ConditionalConsent, Chicago Public Law and Legal Theory working Paper No. 10

Bradley Curtis A.,Intent, Presumtion and Non- seli-Executing Treaties, The AmericanJournal Of International Law, Vol. 102, 2008, Fq. 540-551

Bruno de Witte, The European Treaty Amendment for the Creation of a FinancialStability Mechanism, European Policy Analysis, June Issue 2011:6epa

Bruno Simma, Reciprocity, Enciclopedia of public International Law, Encyclopedia ofPublic International law, 7/1985, Max Planck Institute, ELSEVIER SCIENCEPUBLISHERS, Nethelands, Fq. 400-404

Burak Gunes, Congo Case, Strategic Outlook, Adequatio intellectu et rei, December 2012

Carws Manuel Vazquez, The Four Doctrines of Self-Executing Treaties, The AmericanJournal of International Law, Vol 98, 1995, Fq. 695-723

Carlos Closa, Betëeen a rock and a hard place: the future of EU treaty revisions,European Policy Analysis, March Issue 2014:2epa

203

Caroline Katona, Case Concerning the Gabčíkovo-Nagymaros Project Hungary versusSlovakia, (1997), Gledon Journal of International Studies

Cbristian Tomuscbat, Admissibility and Legal Effects of Reservations to MultilateralTreaties, Comments on Arts. 16 and 1.7 of the ILCs 1966 Draft Articles on the Law ofTreaties, ILCs 1966 Draft Articles on the Laë of Treaties – Comments, 1967, Max-Planck-Institut für ausländisches öffentliches Recht und Völkerrecht, 464-482

Cedric Ryngaert, Clarifying the Extraterritorial Application of the European Conventionon Human Rights, Merkourios- Utrecht Journal of International and European Law, 2012– Volume 28/Issue 74, Case Note, Fq. 57-60.

Chistoph Schreurer, Sources of International law: Scope and Application, EmiratesLecture Series, The Emirates Center for Strategic Studies and Research

Christian Dominice, Metodologhy of international law, Enciclopedia of PublicInternational Law, 1/1987, Max Planck Institut, Nethelands, 334- 339

Christian Dominice, The intrenational responsibility of status for breach of multilateralobligations, European Journal of International Law, Vol. 10, No.2, 1999, Fq. 353-363

Christopher Greenwood, Sources of International Law: An Introduction

Clifford J. Hynning, Sources of International Law, Chicago-Kent Law Reviw, Vol. 34Issue 2, 1956, Fq. 116- 185

Colin Warbrick, Brownlie’s Principles of Public International Law : An Assessment,European Journal of International Law, Vol. 11, No. 3, 2003, Fq. 621- 636

Curtis A. Bradley & Mitu Gulati, Withdrawing from International Custom, The Yale LawJournal 2010, Fq. 120 - 202

Curtis A. Bradley, Treaty Signature,

David Kennedy, The Sources of International Law, American University InternationalLaë Review Vol. 2, No. 1, 1987, Fq. 1-96

David A. Koploë, Indisputable Violations: Ëhat happens ëhen the United Statesunambiguosly breaches a treaty?,The Fletcher Forum of world Affairs, Vol 37:1, Winter2013, Fq. 53-74

David Kennedy, The Sources of International Law, American University InternationalLaw Review, Vol. 2, No. 1, 1987, Fq. 1-96.

David L. Sloss, Executing Foster v. Neilson: The Two-Step Approach to Analyzing Self-Executing Treaties, Harvard International Law Journal / Vol. 53, 2012, Fq. 302-355

David S. Jonas, Thomas N. Saunders, The objekt and purpouse os a treaty : there methodsof interpretation, Vanderbilt Journal of Transnational Law, Vol. 43, No.3, May 2010

David Sloss, Domestic Application of Treaties(2011), Santa Clara University

204

David Sloss, Domestic Application of Treaties, Santa Clara Law Digitals, FacultyPublications, 2011

David Sloss, Non-Self-Executing Treaties: Exposing a Constitutional Fallacy, U.C DavisLaë Review, Vol.36, 2002, Fq. 3-80

David. Sloss, The Role of Domestic Courts in Treaty Enforcement: A Comparative Study,Cambridge University Press, Germany 2009, Fq. 209-242.

De Sena, P., Sanzioni individuali del Consiglio di Sicurezza, art. 103 della Carta delleNazioni Unite e rapporti fra sistemi normativi, in Francesco Salern, F.S. (ed.), Sanzioni"individuali" del Consiglio di Sicurezza e garanzie processuali fondmentali, CEDAM,Padova 2010

Diane A. Desierto, Colin E. Gillespie, Evolutive Interpretation and Subsequent PracticeInterpretive Communities and Processes in the Optional Protocol to the ICESCR,ZAOERV 2013, Max Plank Institute, Fq. 549- 588

Diane Marie Amann, “Judicial Interpretation of International or Foreign Instruments,” inBenchbook on International Law § IV.A, Amsterdam Society of International Law, ed.,2014

Dinah L. Shelton, Soft Law, in Handbook of international law, Routledge Press, 2008

Duncan B. Hollis, A comparative approach to treaty law and practice

Duncan B. Hollis, Ëhy State Consent Still Matters - Non-State Actors, Treaties, and theChanging Sources of International Law, Berkeley Journal of International Law, Vol 23,Issue 1, 2005 Fq. 137- 174

Duncan B. Hollis, Review Essay, Contemporary Issues in the Law of Treaties, AmericaJournal of International Law, Vol 101- No 3, Fq. 695-701

Walter Sinnott-Armstrong, Word-Meaning in Legal Interpretation (Dartmouth College)

Wayne Sandholtz, Essay : How domestic courts une inetrnational law, FordhamInternational Law Journal, Vol 38, Issue 2, 2015, Fq. 595- 637

Eduardo Baistroçhi, The Use and Interpretation of Tax Treaties in the Emerging World :Theory and Implication, British Tax Review, No. 4. 2008

Eduart T. Swarne, Reservin, The Yale Journal Of International Law, Vol. 31, 2006, Fq.306-366

Egon Scwelb, Fundamental Change of Circumstances, Notes on Article 59 of the DraftConvention on the Law of Treaties as recommended for Adoption to the United NationsConference on the Law of Treaties by its Committee of the Whole in 1968, Comments onthe 1968 Draft Convention on the Law of Treaties, Max Planck Institute, Fq. 39-70

205

Wilhelm Karl Geck&quat, The Conclusion of Treaties in Violation of the Internal Law ofa Party, Comments on Arts. 6 and 43 of the ILC Raports 1966, Draft Articles on the Lawof Treaties, Comments on the 1968 Draft Convention on the Law of Treaties, Max PlanckInstitute, Fq. 429- 450

With Nuno Piccarra, Are there Substantive Limits to the Amendment of the Treaties?

Elena A. Baylis, General Comment 24: Confronting the Problem of Reservations toHuman Rights Treaties, Berkeley Journal of International Law, 17, 1999, Fq. 277- 328

Elisabeth Eid , Interaction between internacional and domestic human rights law : acanadian perspektive, Sino Canadian International Conference On The Ratification andImplementation of Human Rights Convenants: Bejing, China, October 2001

Elizabeth A. Oji, Application of Customary International Law in Nigerian Courts, NIALSLaw and Development Journal 2010, Fq. 151-169

Enzo Cannizzaro, Beatrice Bonafe, Fragmenting International Law throughCompromissory Clauses? Some Remarks on the Decision of the ICJ in the Oil PlatformsCase, The European Journal of International Laë Vol. 16, No.3, 2005

Eric Engle, Third Party Effect of Fundamental Rights (Drittëirkung), Hanse Law Review,(HanseLR), Vol. 5 No. 2, 2009, Fq. 165-173

Eric Neumayer, Qualified Ratification: Explaining Reservations to International HumanRights Treaties, Journal of Legal Studies, 36 (2). Fq. 397-430, London School ofEconomics Research Online: June 2008

Evis Alimehmeti, Fjoralba Caka, The relationship between International and DomesticLaw in the Albanian Legal System, në International Constitutional law, ed. by LucaMezzeti, G.Giappichelli Editore, Torino 2014, Fq. 1-31

Eyed Benvenisti, Judicial Misgivings Regarding the Application of International Laë: AnAnalysis of Attitudes of National Courts, The European Journal of International Law,Vol 4, 1993, Fq. 159-183

Eyed Benvenisti, Judicial Misgivings Regarding the Application of International Law: AnAnalysis of Attitudes of National Courts, European Journal of International Law (1993),Fq. 159-183

Francesco Parisi and Catherine Sevcenko,Treaty Reservations and the Economics ofArticle 21(1) of the Vienna Convention, Berkeley Journal of International Law, Vol. 21,No.1 (2003).

Frederic L. Jr. Kirgis, Some Lingering Questions about Article 60 of the ViennaConvention on the Law of Treaties, Cornell International Law Journal: Vol. 22: Iss. 3,Article 14, 1989, Fq. 549-574

206

Gennady M. Danilenko, International Jus Cogens: Issues of Law-Making, EuropeanJournal of International Law, Vol.2, 1991, Fq. 42-65

Gillespie, A., “Iceland’s Reservation at the International Ëhaling Commission”,European Journal of International Laë 14, 2003, 986

Giuliana Ziçardi Capaldo, Il Principio di buona fede nell’ esecuzione dei traktati. Il casoBattisti : Un esempio emblematico di mala fides

Giuliana Ziçardi Capaldo, Il Principio di buona fides nell’ ezecuzione dei trattati. Il casoBattisti: un esempio di mala fides

Gráinne de Búrca, The European Courts and the Security Council: BetweenDédoublement Fonctionnel and Balancing of Values: Three Replies to Pasquale De Senaand Maria Chiara Vituçi, Oxford Journals, Law, European Journal of International Law,Volume 20, Issue 3, fq. 853-862.

H. Vern Clemons, The Ethos of the International Court of Justice Is Dependent Upon theStatutory Authority Attributed to Its Rhetoric: A Metadiscourse, Fordham InternationalLaw Journal, Vol 20, Issue 4, 1996, Fq. 1479- 1510

Hang Le, The Interpretation of Treaties: Spirit of the Supremacy Clause, University ofCalifornia, Irvine Law Forum Journal Vol. 6, Fall 2008

Hans Aufricht, Supersession of Treaties in International Law, Cornell Law Review 37,1952, Fq. 655- 700

Harlan G. Cohen,Finding International Law: Rethinking the Doctrine of Sources, IowaLaw Review, Vol. 93, 2007, Fq. 65-129

Helmut Philipp Aust, Alejando Rodiles, Peter Staubach, Unity or Uniformity? DomesticCourts and Treaty Interpretation, Leiden Journal of International Law, 27, (2014), Fq. 75-112

Herbert W. Briggs, review of the work “breach of treaties” by Shabtai Rosene, AmericanJournal of International Law, vol.82, No 2, April 1988

Hon. Michael Kirby AC CMG, International law and the common law : conceptualizingthe new relationship, The University of Adelaide, Fourth James Crawford Biennal Lectureon International Law, 14 October 2009

Hunghdh Chiu, Chinese views on the sources of internacional law, Oçassional Papers/Reprint Series in Contemporary Asian Studies, No.2, 1988, Fq. 289-306

Iain MacLeod, Incompatibility of Multilateral Treaty Reservations with InternationalEnvironmental Law, http://works.bepress.com/iain_macleod/1

Irina Buga, Exploring the Treaty Modifying Effect of Subsequent Practice and NewCustom: The Implications of State Practice Going Beyond the Limits of TreatyInterpretation, Utreht University

207

Isabelle Van Damme, Treaty Interpretation Revisited, Not Revised, International LabourOrganization Distinguished Scholar Series, 2008

J. Patrick Kelly, Naturalism in international law adjudication, Duke Journal ofComparative & International Law, Vol. 18, 2008, Fq. 395- 421

J.M Henckaerts – Studim mbi të Drejtën Ndërkombëtare Humanitare Zakonore, ICR

Jack L. Goldsmith and Eric A. Posner, A Theory of Customary International Law, JohnM. Olin Law & Economics working paper No.63

James R. Crawford AC, SC, The Identification and development of costumaryinternacional law, Spring Conference of the ILA British Branch – Foundations andFutures of International Law, 23 May 2014

Jan Wouters, Maarten Vidal, Domestic Courts and Treaty Interpretation, Working PaperNo 103 – December 2006, Instituut voor Internationaal Recht, K.U. Leuve

Jan Klabbers, Beyond Vienna Convention : Conflicting treaty provisions, në The law ofTreaties beyond Vienna Convention, ed by Enzzo Cannizzaro, Oxford University Press,2011

Jana Maftei, Varvara Licuța Coman, Interpretation of Treaties, Acta UniversistatisDanubius, Vol. 8, No.2, 2012, Fq. 16-30

Jared Wessel, Relational contract theory and treaty interpretation: End-Game treaties vs.Dynamic obligations, NYU Annual Survey of American Law 2003–04, Fq. 149-186

Jean D’Aspremont, The systemic integration of international law by domestic courts:domestic judges as architects of the consistency of the international legal order,Amsterdam Center for International Law, 2012

John C. Yoo, Treaty Interpretation and the False Sirens of Delegation, Caifornia LawReview, Vol 9, Issue 4, 2002, Fq. 1305- 1344

John Norton Moore, Enhancing Compliance with International Law: A NeglectedRemedy, Virginia Journal of International Law, Vol. 39, 1999, Fq. 881- 1016

John P. Bullington, International treaties and the clause “rebus sic stantibus”, Universityof Pensilvania Law Review, Fq. 153-177

Joost Pauëelyn and Manfred Elsig The Politics of Treaty Interpretation:Variations andExplanations across International Tribunals

Joseph W. Dellapenna, The Forms of International Law, Villanova University School ofLaw Working Paper Series, Paper 164, 2011

Jürgen Bröhmer, Clauspeter Hill & Marc Spitzkatz Eds., 60 Years German Basic Laë:The German Constitution and its Court, Landmark Decisions of the Federal Constitutional

208

Court of Germany in the Area of Fundamental Rights, The Malaysian Current LawJournal, Sdn Bhd, 2nd Edition

Karen Knop, Michaels, Ralf; and Riles, Annelise, International Law in Domestic Courts:A Conflict of Laws Approach, Cornell Law Faculty Working Papers.Paper 69, 2009

Karin Oellers- Farin, Multiplication of International Courts and Treibunals and conflictingjurisdiction- Problems and possible solutions, Max Planck Yearbook on United NationsBook, Vol.5, 2001, Fq. 67-104

Kathryn Gordon, and Joachin Pohl (2015), “Investment Treaties over Time - TreatyPractice and Interpretation in a Changing World”, OECD Working Papers onInternational Investment, 2015/02, OECD Publishing

Kerstin Mechlem, Treaty Bodies and the Interpretation of Human Rights, VanderbiltJournal of Transnational Law, Vol. 42, 2009

Kostantin Korkelia, New challenge on the regime of Reservations under the ICCPR,European Journal of International Law, 2002, Vol. 13, No 2, fq.437-467

L.Bianku, Report of the compatibility study of the albanina legislation with therequirements of the european convention of human rights

Laura Magdalena Trocan, Nullity of International Treaties in the Light of the Stipulationsof the 1969 Vienna Convention on the Law of the Treaties, Advances in Fiscal, Politicaland Law Science, fq. 122-127

Laurence Boisson de Chazournes, “Subsequent Practice, Practices, and “FamilyResemblance”: Towards Embedding Subsequent Practice in its Operative Milieu – AMulti-Actor Perspective”, IRPA Working Paper GAL Series No. 1/2013 Finalized15/04/2013, Rome, Italy

Laurence R. Helfer, Exiting Treaties, Virginia Law Review, Vol. 91, 2005, Fq. 1579-1648

Laurence R. Helfer, Reservations, Risk and Treaty Design, The Yale Journal OfInternational Law, Vol. 31, 2006, Fq. 367-381

Lea Brilmayer & Isasias Yemane Tesfalidet, Treaty Denunciation and “Withdrawal” fromCustomary International Law: An Erroneous Analogy with Dangerous Consequences,120 Yale Law Journal Online 217 (2011)

Leonie W. Huang,Which Treaties Reign Supreme? The Dormant Supremacy ClauseEffect of Implemented Non-Self-Executing Treaties, 79 Fordham Law Review 2211(2011)

Linos-Alexander Siciliano, The Relationship Between Reprisals and Denunciation orSuspension of a Treaty, European Journal of International Law, Vol. 4, 1993, Fq. 341-359

209

Lorand Bartels, Withdrawing Provisional Application of Treaties: Has the EU Made aMistake?, Cambridge Journal of International and Comparative Law, Vol. 1, 2012, Fq.112–118

Luigi Crema, Investor Rights and Well-Being, Remarks on the Interpretation ofinvestment treaties in light of ther rights

Luan Omari, Aurela Anastasi, E drejta Kushtetuese, Shtëpia Botuese ABC, Tiranë 2010

M.W Janis, Equity in international Law, Enciclopedia of public International Law,Enciclopedia of Public Internatinal law, 7/1985, Max Planck Institut, ELSEVIERSCIENCE PUBLISHERS, Nethelands, Fq. 74-78

Malgosia Fitzmaurice, On the protection of human rights, the Rome Statute andreservations to multilateral treaties, Singapore Year Book of International Law andContributors, 2006/10, 133–173

Malgosia Fitzmaurice, Third parties and the law of treaties, Max Plank UNYB 6 (2002),37- 137

Malgosia Fitzmaurice, Third Parties and the law of treaties, Max Planck United NationsYearbook 6 (2002), Fq. 37-137

Manfred Lachs, Pacta sunt servanda, Enciclopedia of public International Law,Enciclopedia of Public Internatinal Law , 7/1985, Max Planck Institut, ELSEVIERSCIENCE PUBLISHERS, Nethelands, Fq. 364-371

Marija Đorđeska, The process of international law – making : the relationship between theInternational Court of Justice and the International Law, International and ComparativeLaw Review (ICLR), Forthcoming, 2015

Mark Bennett, Nicole Roughan, Rebus sic stantibus and the treaty of Waitangi, 2006 – 37VUWLR, Fq. 505- 546

Marko Milanovic, The ICJ and Evolutionary Treaty Interpretation, July 14, 2009, nëEJIL Talk

Martin Ris,Treaty Interpretation and ICJ Recourse to Travaux Préparatoires: Toëards aProposed Amendment of Articles 31 and 32 of the Vienna Convention on the Law ofTreaties, Boston College International & Comparative Law Review Vol. 14, Issue 1,1991, Fq. 111- 136,

Michael W. Reisman, Procedures for Controlling Unilateral Treaty Termination,(1969).Faculty Scholarship Series.Paper 668, The American Journal of International Law,Vol. 63, 1969, Fq. 544-547

Michael P. Van Alstine, The death of good faith in the treaty jurisprudence and a call forresurrection, The Georgetown Law Journal, Vol. 93, 2005, Fq. 1885-1945

210

Mikko Huttunen, The Drafting (creation) and Interpretation of Treaties, A Brief Look inthe Light of the Arms Trade Treaty, Lecture at University of Lapland

Miles Hogan, What impact do reservations and derogations have on the development ofthe provisions of the IÇPR into customary international law?

Niina Anderson, Reservations and Objections to Multilateral Treaties on Human Rights,Master’s thesis, Faculty of Law, University of Lund, 2001

Nurullah Yamanli, How adequate is the law governing reservations to human rightstreaties?

Okeowo Ademola Oladimeji, An Appraisal of the rules of treaty inetrpretation in the ICJWall Opinion

Oliver J. Lissitzyn, Treaties and Changed Circumstances (Rebus Sic Stantibus), TheAmerican Journal of International Law, Vol. 61, No. 4 (Oct., 1967), Fq. 895-922

Oona A. Hathaway, Philip Levitz, Elizabeth Nielsen, Aileen Nowlan, William Perdue,Chelsea Purvis, Sara Solow, and Julia Spiegel, Human Rights Abroad: When Do HumanRights Treaty Obligations Apply Extraterritorially?, Arizona Satate Law Journal, No. 43

Paul B. Stephan, International law as a source of law, Production of legal rules,Encyclopedia of Law and Economics, Vol.7, 2ed, Fq. 255-271

Paul Eden, Plurilingual Treaties : Aspects of Intrepretation, në 40 Years of the ViennaConvention on the Law of Treaties, p. 155, Alexander Orakhelashvili and Sarah Williams,BIILC, 2010

Peter Hilpold, EU Law and UN Law in conflict : The Kadi case, Max Planck Institut UNYear Book, vol 13, 2009, Fq. 141- 189

Philippe Sands, Treaty, Custom and the Cross-fertilization of International Law, YaleHuman Rights & Development Law Journal, Vol 1, 1998, Fq. 85- 106

Quintin Johnstone, An Evaluation of the Rules of Statutory Interpretation, FacultyScholarship Series, Paper 1908. Kanas Law Review, Vol. 3, 1954

R. P. Schaffer, Current Trends in Treaty Interpretation and the South African Approach,Australian Year Book of International Law, Fq. 129- 173

Rafael Nieto-Navia, International Peremptory Norms (Jus Cogens) and InternationalHumantitarian Law

Roberto Baratta, Should Invalid Reservations to human rights be disregarded?, EuropeanJournal of International Law, 2000, Vol. 11, No 2, fq.413-425

Roozbeh (Rudy) B. Baker, Customary International Law in the 21st Century: OldChallenges and New Debates, The European Journal of International Law, Vol. 21 no.1,2010, Fq. 173-204

211

Roslyn Moloney, Incompatible Reservations to human rights treaties : severability and theploblem of state consent, Melbourne Journal of International Law, Vol. 5, 2004,

Roxana Lupu-Nicolăiţă, Paula Pantelimon-Tătar, Disscutions regarding the invalidit ofstates’ consent in the field of public international law

Ryan Goodman, Human Rights Treaties, Invalid Reservations and State consent, TheAmerican Journal of International Law, Vol 96, 2002, Fq. 530- 560

S. E. Nahlik, The Grounds of Invalidity and Termination of Treaties, The AmericanJournal of International Law, Vol. 65, No. 5 (Oct., 1971), Fq. 736-756

Serena Forlati, Reactions to Non­ Performance of Treaties in International Law, LeidenJournal of International Law, Vol. 25, 2012, Fq. 759­ 770

Sondre Torp Helmersen, Evolutive Treaty Interpretation: Legality, Semantics andDistinctions, European Journal of Legal Studies, Volume 6, Issue 1 (Spring/Summer2013), Fq. 127-148

STEFAN TALMON (2012). Jus Cogens after Germany v. Italy: Substantive and Procedural Rules Distinguished, Leiden Journal of International Law, 25

Sun Shiyan, Derogations and Reservations to International Human Rights Treaties

Thordis Ingadotti, Th çe ICJ Armed Activity Case – Reflections on States’s Obligationto Investigate and Prosecute Individuals for Serious Human Rights Violations and GraveBreaches of the Geneva Conventions, Nordic Journal of International Law Vol. 78, 2010,Fq. 581–598

Tiyanjana Maluwa, The treaty-making capacity of the Holy See in theory and practice: Astudy of the jus tractum of a non-state entity, XX CLISA 1987, Fq. 155-174

Ulf Linderfalk, Maria Hilling, The Use of OECD Commentaries as Interpretative Aids-The Static/Ambulatory Approaches Debate Considered from the Perspective ofInternational Law, Nordic Tax Journal 2015, Fq. 34–59

Ulf Linderfalk, The Creation of Jus Cogens – Making Sense of Article 53 of the ViennaConvention, ZaöRV 71 (2011), Max-Planck-Institut für ausländisches öffentliches Rechtund Völkerrecht, Fq. 359-378

Valbona Bala (Pajo), “Kontrolli kushtetues në Shqipëri. Roli i Gjykatës Kushtetuese sigarante e shtetit të së drejtës dhe të drejtave themelore të njeriut : Sfidat, Arritjet,Perspektiva”, Punim Disertacioni, Tiranë 2014

Xhezair Zaganjori, E drejta ndërkombëtare në gjykimet dhe gjykatat e vendit, RevistaShkencore Jeta Juridike, Nr. 2, 2005, Shkolla e Magjistraturës, Fq. 4-13

Xhezair Zaganjori, Efektiviteti i mjeteve të brendshme të sistemit shqiptar në kuptimin enenit 13 të Konventës Europiane të të Drejtave të Njeriut, Fjala në Konferencën me temë

212

Përmirësimi i cilësisë së zbatimit të KEDNJ nëpërmjet zgjerimit të bashkëpunimitndërmjet institucioneve vendase 26-27 shtator 2007

Xhezair Zaganjori, Vendi i të drejtës ndërkombëtare në Kushtetutën e Republikës sëShqipërisë, Revista Shkencore Jeta Juridike, Nr. 2, 2004, Shkolla e Magjistraturës, Fq. 26-34

Ximena Fuentes Torrijo, International Law and Domestic Law: Definitely an Odd Couple

Ylvi Myrtja, Ekstradimi dhe marrëveshjet ndërkombëtare të lidhura për këtë qëllim ngashteti shqiptar, Revista Shkencore Studime Juridike, Nr.2, 2005, Fq. 153-171

Yoram Z. Haftel, Alexander Thompson, Ëhen Do States Renegotiate InternationalAgreements? The Case of Bilateral Investment Treaties, For presentation at the Universityof Maryland, November 15, 2013

Raporte /Udhëzues/ Manuale

A Guide to the Philip C. Jessup International Law Moot Court Competition, Published by:CIIJC

Collection of Essays by Legal Advisers of States, Legal Advisers of InternationalOrganizations and Practitioners in the Field of International Law, United NationsPublications, New York 1999

Concil of Europe, Report on the implementation of internatioanl human rights treaties indomestic law and the role of courts, Venice Commission at its 100th plenary session(Rome, 10-11 October 2014)

Court of Justice of the European Union, The Court of Justice delivers its opinion on thedraft agreement on the açession of the European Union to the European Convention forthe Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms and identifies problems ëithregard to its compatibility with EU law, Press Release No 180/14 Luxembourg, 18December 2014

Custom as a source of International Humanitarian Law, Proceedings of the Conference toMark the Publication of the ICRC Study “Customary International Humanitarian Law”held in New Delhi, 8–9 December 2005

UN, Draft Articles on the Law of Treaties with commentaries 1966, 2005

UN, Human Rights Committee, General Comment 24 (52), General comment on issuesrelating to reservations made upon ratification or açession to the Covenant or the OptionalProtocols thereto, or in relation to declarations under article 41 of the Covenant, U.N.Doc. ÇPR/C/21/Rev.1/Add.6 (1994)

213

ILA, Preliminary Rapport on the engagement of domestic courts with internationalLaw, Antonios Tzanakopoulos, Co-Rapporteur of the Study Group

International Law Commission, Fragmentarization of internacional law: Difficultiesarising from the siversification and expansion of internacional Law, Report of the StudyGroup of the International Law Commission, Finalized by Martti Koskenniemi, Fifty-eighth session Geneva, 1 May-9 June and 3 July-11 August 2006, A/CN.4/L.682

OECD/G20 Base Erosion and Profit Shifting Project, Developing a MultilateralInstrument to Modify Bilateral TaxTreaties

Practical Guide and Procedures for the Conclusion of Agreements, Department ofInternational Relations and Cooperation, Republic of South Africa, 3ed

Practical Guide and Procedures for the Depositing and Binding of Agreements,Department of International Relations and Cooperation, Republic of South Africa, 3ed

Termination of Treaties, Session of Nice – 1967, Eleventh Commission, Rapporteur : MrShabtaï Rosenne, Justitia Et Pace Institut De Droit International

The George Toën University, A guide to treaty Research, Legal research guide series,Jacob Burns Law Library

The North Atlantic Coast Fisheries Case (Great Britain, United States), Reports ofinernational arbitral awards, UN 2006

Treaty Handbook, Prepared by the Treaty Section of the Office of Legal Affairs, UnitedNations 2002-2012 Revised edition of 2012

UN Conference on The Law of Treaties, Second session Vienna, 9 April-22 May 1969,Official Records, Summary records of the plenary meetings and of the meetings of theCommittee of the Whole, Nwe York 1970

UN Handbook, Final Clauses on multilateral treaties, United Nations Publications 2003

UN, Eleventh report on reservations to treaties, by Mr. Alain Pellet, Special Rapporteur,DOCUMENT A/CN.4/574

UN, Fifteenth report on reservations to treaties, Alain Pellet, Special Rapporteur,Continuation of the fourteenth report (section III), International Law Commission, Sixty-second session Geneva, 3 May-4 June and 5 July-6 August 2010, A/CN.4/624

UN, First report on the law and practice relating to reservations to treaties, by Mr. AlainPellet, Special Rapporteur, Law and practice relating to reservations to treaties, Extractfrom the Yearbook of the International Law Commission:- 1995, vol. II(1), DocA/CN.4/470

214

UN, Fourth report on the Law of Treaties by Mr. G. G. Fitzmaurice, Special Rapporteur,Doc. A/CN.4/120, Extract from the Yearbook of the International Law Commission:-1959 , vol. II

UN, GA, Fourteenth report on reservations to treaties By Alain Pellet, Special RapporteurInternational Law Commission Sixty-first session, Geneva, 4 May-5 June and 6 July-7August 2009, A/CN.4/614

UN, GA, Reservations to treaties in the context of suçession of States, Memorandum bythe Secretariat, International Law Commission Sixty-first session Geneva, 4 May-5 Juneand 6 July-7 August 2009, A/CN.4/616

UN, GA, Reservations to treaties, Eighth report on reservations to treaties, by Mr. AlainPellet, Special Rapporteur, ,Doc A/CN.4/535 and Add.1

UN, GA, Reservations to treaties, Ninth report on reservations to treaties, by Mr. AlainPellet, Special Rapporteur Doc A/CN.4/544

UN, GA, Reservations to treaties, Sixth report on reservations to treaties, by Mr. AlainPellet, Special Rapporteur, Doc A/CN.4/518 and Add.1–3

UN, GA, Reservations to treaties, Twelfth report on reservations to treaties, by mr. AlainPellet, Special Rapporteur, Doc A/CN.4/584

UN, GA, Sixteenth report on reservations to treaties, By Alain Pellet, Special Rapporteur,Status of reservations, açeptances of and objections to reservations and interpretativedeclarations in the case of suçession of States, International Law Commission Sixty-second session Geneva, 3 May-4 June and 5 July-6 August 2010, A/CN.4/626

UN, GA, Thirteenth report on reservations to treaties, By Mr. Alain Pellet, SpecialRapporteur, International Law Commission Sixtieth session Geneva, 5 May-6 June and 7July-8 August 2008, A/CN.4/600

UN, Guide to Practice on Reservations to treaties,2011, A/65/10

UN, Guiding Principles applicable to unilateral declarations of States capable of creatinglegal obligations, with commentaries thereto,

UN, Handbook on the Peaceful Settlement of Disputes between States, Office of LegalAffairs Codification Division, OLA/COD/2394

UN, Reservations to treaties Fifth report on reservations to treaties, by Mr. Alain Pellet,Special Rapporteur Doc A/CN.4/508 and Add.1-4

UN, Second Report on the Law of Treaties by Mr. G.G. Fitzmaurice, Special Rapporteur,Doc. A/CN.4/107, Extract from the Yearbook of the International Law Commission,1957,vol. II

215

UN, Seventeenth report on reservations to treaties, By Alain Pellet, Special Rapporteur,International Law Commission Sixty-third session Geneva, 26 April-3 June and 4 July-12August 2011, A/CN.4/647

UN, Summary of practice of the Secretary –General as depositary of multilateral treaties,UN Publications, Sales No. E.94.V.15, 1999

UN, Tenth report on reservations to treaties by Mr. Alain Pellet, Special Rapporteur,Reservations to treaties, Doc A/CN.4/558 and Add.1–2

UN, Third report on State responsibility, by Mr. Gaetano Arangio-Ruiz, SpecialRapporteur, Doc. A/CN.4/440 and Add.1, Extract from the Yearbook of the InternationalLaw Commission:1991, Vol II

United Nations Conference on the Law of Treaties, march 1968, Doc.A/CONF.39/C.1/SR.16, Extract from the Official Records of the United NationsConference on the Law of Treaties, First Session (Summary records of the plenarymeetings and of the meetings of the Committee of the Whole), sixteen meating of theCommitee of the Whole

Yearbook of ICJ 2004- 2005, No.59, Hague, Nethelands

Yearbook of International Law Commission, Volume II, 1966, United Nations Collection,New York, 1967

Yearbook of International Law Commission, Volume II, 2006, United Nations Collection,New York,

Legjislacion i huaj:

Vienna Convention on Succession of States in respect of Treaties 1978

The Constitution of the Federal Republic of Germany (May 23rd, 1949), The Basic Law(Grundgesetz)

Legjislacion shqiptar:

Karta e Kombeve të Bashkuara, 24 tetor 1945

Konventa e Vjenës për të Drejtën e Traktateve Midis shteteve dhe organizatavendërkombëtare ose midis organizatave ndërkombëtare, 1986 (Ministria e Drejtësisë,Shërbimi i Përkthimit Zyrtar)

Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë, 1998

Ligji Nr. 8371, datë 9.7.1998 “Për lidhjen e traktateve dhe marrëveshjeve ndërkombëtare”

216

Ligji Nr. 8696, datë 23.11.2000 “Për aderimin e Shqipërisë në Konventën e Vjenës për tëDrejtën e Traktateve”

Relacion për projektligjin “Për aderimin e Republikës së Shqipërisë në Konventën eVjenës për të drejtën e traktateve midis shteteve dhe organizatave ndërkombëtare osemidis organizatave ndërkombëtare”, Ministria e Punëve të Jashtme

Dekreti i Presidiumit të Kuvendit Popullor, Nr.2426, datë 1.4.1957, Gazeta zyrtareNr.6/1957

Dekreti i Presidiumit të Kuvendit Popullor, Nr.2427, datë 1.4.1957, Gazeta zyrtareNr.6/1957

Dekreti i Presidiumit të Kuvendit Popullor, Nr.2428, datë 1.4.1957, Gazeta zyrtareNr.6/1957

Vendime të Gjykatave Ndërkombëtare dhe gjykatave të huaja:

Court of Justice of the European Union PRESS RELEASE No 180/14 Luxembourg, 18December 2014 Opinion 2/13 , The Court of Justice delivers its opinion on the draftagreement on the accession of the European Union to the European Convention for theProtection of Human Rights and Fundamental Freedoms and identifies problems ëithregard to its compatibility with EU law

International Court of Justice Case Concerning Kasikili/Sedudu Island (Botswana v.Namibia) ICJ Reports, 1996

International Court of Justice, Case Concerning Kasikili/Sedudu Island (Botswana v.Namibia), Summary of the Judgment of 13 December 1999

International Court of Justice, Case concerning the Gabčíkovo-Nagymaros project(Hungary v. Slovakia), Judgement of 25 September 1997, The Danube Dam Case

International Court of Justice, Case Concerning The Tempe Preah Vihear, (Cambodia vs.Thailand) Preliminary objections, Judgement of 26 may 1961

International Court of Justice, Fisheries Jurisdiction Cases (Germany v. Iceland),Gen. List No. 56, 1973, ICJ Reports 49 (1973)

International Court of Justice, Land and maritime boundary between Cameroon andNigeria, (Camerron vs. Nigeria : Equatorial Guinea intervening) Judgment of 10 October2002

International Court of Justice, Legal consequences for states of the continued presence ofSouth Africa in Namibia (South West Africa) Notwithstanding Security CouncilResolution 276/1970, Advisory Opinion of 21 June 1971

217

International Court of Justice, Reservations To The Convention On The Prevention AndPunishment Of The Crime of Genocide, Advisory Opinion May 28, 1951

International Court of Justice, Submission of Mexico in Response to the writtenobservations of the United States of America Request for Interpretation of the judgementof 31 march 2004, in the Case concerning Avena and other Mexican (United MexicanStates vs. United States ofAmerica), filed in the Registry of the Court on 17 September2008

Vendime të Përzgjedhura Të Gjykatës Kushtetuese Gjermane, Botim Jubilar, KonradAdenauer Stifung, 2010, ISBN: 978-9989-2241-7-1

Vendime të Gjykatës Kushtetuese:

Vendimi Nr. 15, datë 15.04.2010, (V – 15/2010) – Delimitimi i kufirit detar

Vendimi Nr. 23, datë 23.07.2009 (V – 23/2009) – Për transferimin e procedimeve penale

Vendimi Nr. 186, datë 23.09.2002, (V – 186/2002) – Krijimi I GJNP/Statuti i Romës

Vendimi Nr. 20, datë 01.06.2011, (V- 20 -2011) – Rihapja e proceseve gjyqësore si pasojëe vendimit të GJEDNJ

Vendimi nr. 24, datë 24.07.2009 (V – 24/09)

Vendime të Gjykatës së Lartë

Vendimi Nr.1, datë 2.02.2003, i Kolegjeve të Bashkuara të Gjykatës së Lartë

Përmbledhje Vendimesh Unifikuese të Gjykatës së Lartë 2000-2002

Faqe interneti:

http://ejil.oxfordjournals.org/content/20/3/853.full

https://treaties.un.org/Home.aspx?lang=en

https://treaties.un.org/Pages/VieëDetailsIII.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XXIII-1&chapter=23&Temp=mtdsg3&lang=en

http://scholarship.law.cornell.edu/cilj/vol22/iss3/14

http://www.ejiltalk.org/the-icj-and-evolutionary-treaty-interpretation/

http://www.coe.int/en/web/conventions/home

218

http://www.icj-cij.org/homepage/

http://www.un.org/en/index.html

http://legal.un.org/ilc/

http://europa.eu/index_en.htm

http://www.echr.coe.int/Pages/home.aspx?p=home&c=

219

Abstrakt

Ky studim ka për objekt trajtimin e instituteve kryesore të së drejtës së traktateve dheaktet kryesore ndërkombëtare të cilat e disiplinojnë këtë të drejtë si edhe përqasja efunksionimit të këtyre instituteve në të drejtën e vendit tonë. Gjatë këtij kërkimi tentohett’i jepet përgjigje pyetjeve si : Cilat janë problematikat më të hasura sot në të drejtën etraktateve dhe si mund të ndreqen ato? Cilat janë problemet që legjislacioni dhe praktikashqiptare ndesh sot në zbatimin e instituteve të së drejtës ndërkombëtare? Cila ështëmarrëdhënia mes zbatimit dhe interpretimit të traktateve dhe çfarë roli kanë gjykatatkombëtare në këtë drejtim?Punimi ka trajtën e një kërkimi ligjor doktrinar, i mbështetur në analizën ligjore ejurisprundeciale, në përshkrimin historik, vështrimin krahasimor e qëndrimin kritik.Kërkimi është fokusuar në dy drejtime kryesore : trajtimi i instituteve kryesore dheevidentimi i problematikave që shfaq Konventa e Vjenës në zhvillimet aktuale të sëdrejtës së traktateve dhe studimi i praktikës shqiptare në të drejtën e traktateve më qëllimanalizimin e problematikave dhe propozimin e zgjidhjeve në këtë drejtim. Në fund tëkëtij kërkimi do të nxjerrim konkluzione dhe rekomandime të cilat mund të shërbejnë nëtë ardhmen në drejtim të zhvillimit të kësaj fushe në literaturën shqiptare.

Fjalë kyçe : e drejta e traktateve, traktat, palë në traktat, Konventa e Vjenës, Ligji “Përtraktatet dhe marrëveshjet ndërkombëtare”, Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë

Abstract

This study aims to analize the main institutions of the law of treaties and the the main actsthat regulate this field as well as the approach of the functioning of these institutions inour country. During this research is intended to answer questions such as: Which are theproblems encountered today in the Law of Treaties and how can they be fixed? Which arethe problems facing the Albanian legislation and practice today in the implementation ofinstitutes of international treaty law? Which is the relationship between the applicationand interpretation of treaties and which is the role of national courts in this regard?This research is based on a doctrinal legal research, focused on a legal analysis ofjurisprundece, in historical description, comparative overview and the critical attitude.This work is focused on two main areas: the treatment of conditions leading andidentification of issues featuring the Vienna Convention on current developments in thelaw of treaties and the study of the Albanian practice on the Law of Treaties in order toanalyze problems and propose solutions in this direction. At the end of this research wewill make conclusions and recommendations which can be used in the future in terms ofdevelopment of this field in Albanian literature.

Key words: law of treaties, treaty, parties to the treaty, the Vienna Convention, the Law"On treaties and international agreements", the International Court of Justice

220