ÖYKÜ ÇÖZÜMLEMEDE ÖN VE ARKA PLAN BİLGİSİNİN ETKİN ÖĞRENMEYÖNTEMLERİYLE İŞLETİLMESİ

Tuğba ÇELİK

ÖZET

Dil ve edebiyat derslerinde öğrenciler sık sık yazınsal metinlerlekarşılaşmaktadır. Fakat öğrenciler buluştukları yazınsal metinleri yeterincealgılamadıklarında okuma zevkine varamamaktadırlar.

Öykü, dil ve edebiyat derslerinde kullanılan türlerden biridir. Öykü metnininiki bölümü vardır: Ön ve arka plan. Bu iki bölüm, öykünün iki anlam katmanınıgöstermektedir. Bu katmanların farkında olan öğrenci, öykü metnini daha derinliklianlayabilmektedir.

Etkin öğrenme yöntemleri, öğreteni ve öğreneni yeniden tanımlamaktadır. Buyöntemlerde öğrenen de öğreten kadar öğrenmenin sorumluluğunu taşımaktadır. Buçalışmada ön ve arka plan bilgisi öğrencilere etkin öğrenme yöntemleriyleöğretilmektedir. Bu çalışmada aynı zamanda dil ve edebiyat dersleri içinuygulanabilir bir öykü çözümleme yaklaşımı oluşturulmaktadır.

Anahtar Sözcükler: dil ve edebiyat dersleri, ön ve arka plan bilgisi, etkinöğrenme yöntemleri. ,

ABSTRACT

1

Although the students may often come across literary texts at language andliteratature courses, they can not be satisfied in theri reading experience unlessthey understand the mentioned texts.

Story is one of the types which can be used in language and literaturecourses. A story has two parts: front plan and back plan. This two fields depicts the twomeaning levels in the story. The student being aware of this layers can understandthe story much more successfully.

Active learning techniques/methods redefine the teachers and learners. Bythese methods the learner carries the responsibility of learning process as much asthe teacher. In this study the students are taught the knowledge of front plan andback plan by active learning methods. The study also offers a story analysingapproach which may be applicable in language and literature courses.

Keywords: literature and language lessons, front field and back field, activelearning methods.

Key Words: literature and language lessons, front field and back field,active learning methods.

GİRİŞDil ve edebiyat derslerinin en önemli amaçlarından biri olan “okuma

alışkanlığının kazandırılması”yla öğrencilerin yaşam boyu yazılı kültür ürünlerindenyararlanmayı bilmesi ve bu tür bir yararlanmayı önemsemesi sağlanmış olmaktadır.Okuma alışkanlığı edinen bir öğrenci, okul ortamından çıktıktan sonra; kitaplardan vediğer yazılı kültür ürünlerinden destek alarak yaşayacaktır. Bu yaşantı biçimiyle,yaşadıklarının farkında olan, gerek kendisiyle gerekse çevresindekilerle sağlıklıilişkiler kurabilen bir bireye dönüşecektir.

2

Yazınsal metinler, dilin en üst düzeyde kullanıldığı çok anlamlı metinlerdir.Bu metinler, bireyin kullanımsal bilgiye ulaşmasından çok onun düşünmesini ve günlükyaşamda gözden kaçırdığı farkındalıkları edinmesini sağlamaktadır.

Bireyin erken yaşlarda yazınsal metinlerle buluşması ve yazınsal metinlerianlamlandırma becerilerini kazanmış olması gerekmektedir. Çünkü birey yeni metni,ancak o ana kadar okuduklarının ona kazandırdıkları yoluyla, anlamlandırabilmektedir.Bunun dışında başka bir dayanağı yoktur. Okul öğrenmelerinde yer alacak farklıyazınsal metin çözümlemeleri, bireyin okul yaşamından sonra da bir yazınsal metnialgılamasını ve o metne yönelik daha incelikli yorumlar yapmasını sağlamaktadır. Biryazınsal metin ne kadar yoğun biçimde algılanabilirse, onun bireyin yaşamına sunacağıkatkı o kadar artacaktır. Bu nedenle okul öğrenmelerinde yazınsal metin çözümlemelerison derece önemlidir. Farklı yöntemlerle geliştirilen yazınsal metin çözümlemeuygulamaları gerçekleştirilerek okuduğu yazınsal metinleri işlevsel bir biçimdekullanabilecek bireyler yetiştirilebilir.

Bu çalışmanın amacı, ön ve arka plan bilgisinin öğrenciye etkin öğrenmeyöntemleriyle öğretilmesi sonucunda öğrencilerin bir öyküyü daha üst düzeydealgılayıp algılamadıklarını sınamaktır.

KURAMSAL ÇERÇEVEMetindilbilimde öykü, temelde ikiye ayrılmaktadır:a-Prototipik Öykü (Ön Plan Ağırlıklı): Sıralı olaylar dizisinden(ön plan)

oluşan öykü türüdür(Yazıcı 2006:5). Yüzeyde akan olaylar ve okurun öykününilerlediğini gözleyebildiği her türlü aşama ön planı oluşturur. Bu tür öyküde olay,söylemden güçlüdür (Khalil, 2000).

b-Prototipik Olmayan Öykü (Arka Plan Ağırlıklı): Ön planda yer alan olaylarıdestekleyen düşüncelerin, değerlendirmelerin ve zamanda ileri/geri gitmelerinbulunduğu arka plan öğelerinin ağırlıklı olduğu öykülerdir. Bu öykülerde söylemolaydan daha güçlüdür (Yazıcı 2004:6).

3

İki tür öyküyü birbirinden ayırmamıza yardımcı olan ön ve arka plankavramlarını somutlaştırmak için aşağıdaki örneklerden yaralanabiliriz:

1. Örnek: “ Vapur rıhtımından kalkıp ta Marmara’ya doğru uzaklaşmaya başlayınca yolcuyugeçirmeğe gelenler, üzerlerinden ağır bir yük kalkmış gibi ferahladılar.

‘Çocukcağız Arabistan’da rahat eder.’Dediler, hayırlı bir iş yaptıklarına herkesi inandırmış olanların uydurma neşesiyle, fakat gönülleri isli,

evlerine döndüler.Zaten babadan yetim kalan küçük Hasan, anası da ölünce uzak akrabaları ve konu komşusu yardımı ile

halasının yanına, Filistin’in ücra bir kasabasına gönderiliyordu. “ (Eskici-Refik Halit Karay) Yukarıdaki öykü alıntısı, ön planın güçlü olarak sunulduğu bir bölümü

örneklemektedir. Çünkü anlatılanlar ileriye doğru giden bir olayın aşamalarınıgöstermektedir. Bir çocuk, rıhtımda akrabaları tarafından Filistin’euğurlanmaktadır. Fakat “Zaten…” ile başlayan paragrafta ön planda gelişen olaylara,çocuğun anne ve babasını kaybettiğini ve Filistin’e bir zorunluluk nedeniylegittiğini anlatan bir arka plan oluşturulmuştur. Öykünün geri kalan bölümünde Hasanadlı çocuğun Filistin’de duyduğu anadili özlemi, kurgunun içine yerleştirilmiş birolayla anlatılır. “Eskici” öyküsü, metnin tümü düşünüldüğünde ön planın güçlü olduğuprototipik bir öykü, geleneksel anlamda olay öyküsüdür.

2. Örnek: “Bir şehirde senelerce oturulur. Bıkılır. Usanılır o şehirden; her yerini gördüm, tanıdımsanılır. Ama daha ne görülmedik insanları, ne görülmedik sokakları, her gün önünden dört beş defa geçtiğimizhalde iyice göremediğimiz binaları vardır.

Birden kafamızı kaldırır; ben bu binanın, sırtında böyle insan büyüklüğünde heykeller taşıdığınıbilmezdim, deyiverirsiniz.

Bir gece eve geç kalmış, daha doğrusu eve gitmek canım istememiş, sarhoş, hayattan bezgin, Beyoğlucivarında bir otelde yatmıştım. Işığı söndürüp yatmadan evvel pencereyi açtım. Pencere önünde bir cıgaratüttüreyim, dedim. (Bir Bahçe- Sait Faik Abasıyanık)

4

Yukarıdaki öykü alıntısı, arka planın güçlü olarak sunulduğu bir bölümüörneklemektedir. Çünkü metin, anlatıcının değerlendirmelerine, yorumlarına ve bakışaçılarına ağırlık verilerek biçimlendirilmiştir. Anlatıcı, öykünün tümünde okuraçevresinde olan mekanlara veya nesnelere daha dikkatli bakması gerektiği söyleminiiletmeye çalışmaktadır. Bu yönüyle “Bir Bahçe” adlı öykü, arka planın yoğunluklukullanıldığı prototipik olmayan bir öykü, geleneksel ifadeyle “durum öyküsü”dür.

Arka plan ağırlıklı öykülerin, ön plan ağırlıklı öykülere göre daha azanlaşılır olmasının temel nedeni bu tür öykülerin ön plan ağırlıklı öykülere göredaha fazla söylem içermeleridir. Dolayısıyla bu tür öyküler, okuru daha derinliklidüşünmeye zorlamaktadır. İşte bu nedenlerle okul öğrenmelerinde arka plan ağırlıklıöykülerin, öğrenciler tarafından daha zor algılanması beklenmektedir.

Çalışmada ön ve arka plan bilgisinin öğrenciye öğretildiği ve arka planağırlıklı bir öykünün farklı etkin öğrenme yöntemlerinden yararlanarak işlendiği biröğrenme durumu gerçekleştirilecektir. Bu öğrenme durumunun tasarımından önce etkinöğrenmenin tanımını ve kapsamını maddeler halinde açıklayalım:

1-Öğrenenin öğrenme sorumluluğu taşıdığı, öğrenene zihinsel yeteneklerinikullanması konusunda zorlayıcı bir sürecin sunulduğu öğretim süreçlerine aktif/etkinöğrenme denir. (AÇIKGÖZ, 2006 s.17) Bu tanımdan anlaşıldığı üzere öğrenen ve öğreten,etkin öğrenme yöntemlerinde yeniden tanımlanmaktadır. Öğrenen/öğrenci öğrenmesorumluluğunu almakta; öğreten/öğretmen de öğrencinin öğrenmeyi gerçekleştirmesi içinbir yol gösterici, tasarımcı durumuna gelmektedir.

2-Araştırmalara göre bireyin en iyi öğrendiği biçim “diğerlerineöğretme/öğrendiklerini kullanma” biçimidir. (AÇIKGÖZ, 2006 s.17) Çünkü birey biröğrenmeyi kendi sorumluluğunda gerçekleştirdiğinde ve öğrendiğini içselleştiripbaşkasına öğrettiğinde ya da öğrendiği bilgiyi kullanma şansını yakalayıppekiştirdiğinde öğrenmeyi kalıcı duruma getirmektedir. Etkin öğrenme yöntemleri bütünolarak düşünüldüğünde anlatım, okuma, görsel-işitsel, gösterme, tartışma, yaparak

5

öğrenme ve diğerlerine öğretme/öğrendiklerini kullanma biçiminde elde edilen bütünöğrenme biçimlerini aynı anda kullanan yöntemler dizgesidir. Dolayısıyla etkinöğrenme çoklu zeka kuramından destek almaktadır.

3- Etkin öğrenme sürecinde amaç, öğrencinin bilgiyi hem kişisel olarakanlamlandırması hem de kavramsal olarak zihindeki bilgilerle uyumlu durumagetirmesidir (YAVUZ, 2005 s.26). Bu özelliğiyle yapılandırmacılığın temellerindenyararlandığı görülmektedir. Yapılandırmacılık, bilgiyi beyinde işleme ve yerleştirmedizgeleriyle ilgilenmektedir.

4- Etkin öğrenme yöntemlerinin temelinde bilişsel öğrenme anlayışı dayatmaktadır. Bilişsel öğrenmede kalıcı, yaşantı ürünü ve kişide değişiklik yaratanöğrenmeler edindirilmeye çalışılmaktadır.

Yukarıda sayılan yaklaşımlar yoluyla pek çok öğrenme tekniğigeliştirilmiştir. Bu teknikler, belirli bir sayıyla veya niteliklesınırlandırılmamış, öğretmenin/uygulayıcının tasarımına bırakılmıştır. Öğretmen buyöntemlerden, derste işleyeceği konulara uygun olanları seçmekte veya kendisi konuyauygun yöntemler geliştirebilmektedir. Bu çalışmada Açıkgöz (2006)’ün “Aktif Öğrenme”adlı kitabında yer alan öğrenme yöntemlerinden yararlanılacaktır. Çalışmadakullanılacak olan yöntemler şöyle tanımlanmaktadır:

a-Geri Plandaki Düşünceleri Bulma: Öğrencinin işlenen konuda ya da konuylailgili metinde doğrudan söylenmemiş düşünceleri bulmaya çalışmasıdır (Açıkgöz 2006:86)

b-Sonuç Çıkarma: Öğrencin işlenen konuyla ilgili olayları, kişileriinceledikten sonra onlarla ilgili ulaştıkları sonuçları açıklaması, sonuçlarıdeğerlendirmesidir (s.86).

c-Örnek Verme: Öğrencinin işlenen konuyla ilgili olarak o anda düşündüğüörnek olay ya da kavramları sunmasıdır(a.g.e. s. 91).

6

d-Karşılaştırma: Öğrencinin öğrenilen kavramları ya da olayları farklılık yada benzerlik açısından karşılaştırmasıdır (a.g.e. s. 92).

e-Kavram Haritası Oluşturma: Konu ile ilgili kavramların, kişilerin ya daolayların birbiriyle ilişkisini gösterecek bir haritanın oluşturulmasıdır( a.g.e. s.95).

f- Not Alma: Öğrencilerin öğrendikleri bilgileri, genellikle kısaltma yoluylakaydetmeleridir (Açıkgöz 2006:102).

g-Neden-Sonuç İlişkilerini Bulma: Öğrencinin bir olayı, nedenlerini vesonuçlarını ortaya koyacak biçimde sözlü ya da yazılı dile getirmesidir(a.g.e. s.105).

h-Çelişki İnceleme: Öğrencinin bazı kavramların ya da olayların arasıdakiçelişkileri ve bu çelişkilerin nedenlerini sorgulamasıdır( a.g.e. s. 107).

YÖNTEMAraştırma DeseniBu çalışmada ön ve arka plan bilgisinin etkin öğrenme yöntemleriyle

işletildiği bir öykünün öğrenciler tarafından anlaşılma düzeyiyle; aynı öykününgeleneksel biçimde incelendiği bir sınıfta öğrenciler tarafından anlaşılma düzeyininkarşılaştırılması yapılacaktır. Çalışmada “öykü”nün tür olarak seçilme nedeni, okulortamında kolay incelenebilir bir anlatı metni türü olması ve öykünün orta öğretimdüzeyindeki öğrenciler için ilgi çekici bir tür olmasıdır. (Ayyıldız, Bozkurt; Canlı2006:284 )

Çalışmada kullanılacak olan öykünün türü, prototipik olmayan(arka planağırlıklı) geleneksel anlamda tanımlandığı biçimiyle durum öyküsüdür.

Çalışmanın sonuçlarının nesnel ve güvenilir olabilmesi amacıyla deney grubuiçin araştırmacı; kontrol grubu için farklı bir ders öğretmeninin seçilmesi uygungörülmüştür.

Çalışma Grubu

7

Çalışmanın uygulanmasının yapılması için gerekli deney ve kontrol gruplarıAnkara Reha Alemdaroğlu Anadolu Lisesi’nde öğrenim gören 10. sınıf düzeyinde ikisınıftan oluşturulmuştur. İki sınıfın Türk Edebiyatı dersindeki başarı oranlarıaynıdır, sınıfların derse olan ilgileri benzerlik taşımaktadır. 10a ve 10b sınıfınınikisi de 28 kişiliktir ve iki sınıf da fen alanına ait sınıflardır.10a sınıfı deney;10b sınıfı kontrol grubu olarak belirlenmiştir.

SüreçKontrol ve deney grubu için ayrı iki öğrenme durumu tasarlanmıştır. İki grup

için hazırlanan öğrenme durumları, aynı hafta içinde iki saatlik dersin üst üstegeldiği günlerde uygulanmıştır.

Öğrenme durumları için aynı olan öğeler şunlardır: Güdülenme sırasındakullanılan araç-gereçler, sınıfta konu edinilen “Son Kuşlar” adlı öykü metni veöykünün algılanma derecesini belirlemek üzere hazırlanan öyküye yönelik sorulardır.

Ön ve Arka Plan Bilgisinin Etkin Öğrenme Yöntemleriyle İşletildiği ÖğrenmeDurumu

Sınıf: 10aI. 45 dakikaÖğretmen, sınıfa elinde kuş resimleri olan bir dosyayla girmiştir. CD çalara

kuş sesleri efektlerinin olduğu bir CD yerleştirmiştir. Dosya içindeki kuşresimlerini sınıfa dağıtmış ve bu kuşlar hakkında neler bildiklerini sormuştur.Öğrenciler tanıdıkları kuşlar hakkında bilgilerini söylemişler; kuşlardan en çokhangisini beğendiklerini belirtmişlerdir.(güdülenme)

Öğretmen, öğrencilere, bu ders kuşlarla ilgili bir öykü okuyacaklarınısöylemiştir. Fakat ondan önce, bir öyküyü iyi anlayabilmek için gerekli bazı bilgilervereceğini haber vermiştir. Ön plan ve arka plan bilgisini öğrencilere, örneklerleanlatmıştır.(not alma). Anlaşılmayan noktalara yönelik sorulara yanıt vermiştir.Öğretmen, öğrencilere daha önce bir öyküyü okuduklarında ön ve arka plan durumlarına

8

dikkat edip etmediklerini sormuş; bu bilgilerin onlara neler kazandırdığınısormuştur.(anahtar düşünceleri bulma)

Öğretmen, öğrencilere Sait Faik Abasıyanık’ın “Son Kuşlar” adlı öyküsününmetnini dağıtmıştır. Öğretmen metni yüksek sesle, öğrencilerin ilgisini uyandıracakbir biçimde okumuştur. Öykünün sonunda, onlara öyküyü beğenip beğenmediklerinisormuş; öykü üzerine öğrencilerden değerlendirmeler almıştır.

II.45 dakikaÖğretmen, öğrencilerden, öyküde yer alan ön ve arka plan bölümlerini

işaretlemelerini istemiştir. Buna göre, öyküdeki ön planın şu sınırlarda olduğunakarar verilmiştir:

Anlatıcı yazdan kalma bir günde kuş görmek umuduyla yürüyüşe çıkmıştır. Yolkenarlarındaki çimlerin çocuklar tarafından söküldüğünü ve çuvala doldurulduğunugörmüştür. Çimenlerin Mühendis Ahmet Bey tarafından bahçe düzenlemek amacıylasöktürüldüğünü öğrenmiştir. Bunun üzerine belediyeye şikayette bulunmuş; fakatbelediye bu işi yapanlara ceza vermemiştir.

Arka plan bölümlerini de işaretleyen öğrencilerle şu arka plan bölümleribelirlenir:

I-Anlatıcı yazın bitmesine yakın günleri çok sevdiğini ve neden sevdiğinianlatmaktadır.

II- Anlatıcı kahvehanede oturmayı sevmekte ve kahvecilik yapmayıistemektedir.

III- Anlatıcı, kuşları avlayan insanlara nefretini Konstantin Efendimerkezinde anlatmaktadır.

IV- Doğaya karşı duyarsız insanların çok olduğunu, bunların arasındaçocukların da olduğunu vurgulamaktadır.

V- Doğayı yok eden insanların cezalandırılmadığına yakınmaktadır.

9

VI- Anlatıcının, gelecekte çocuklara kalacak güzel bir doğanın olmayacağınadair kaygıları vardır.

Öğretmen, öğrencilerden kahramanlar için bir kavram haritası çıkarmalarınıister. Her kahraman figürü için bir halka çizmelerini ve bu halkaları kahramanlarınortaklık ve ayılıklarına göre düzenlemelerini ister (kavram haritası-çelişkiinceleme, neden-sonuç ilişkilerini bulma) Buna göre şöyle bir şema çıkarılmıştır:

Tablo I Kahramanların özelliklerine göre ilişkilendirilmesiÖğretmen, öğrencilerden ortak mekânları ve hedeflenen mekânı belirlemelerini

istemiştir. Bu mekânlar halkalar biçiminde belirlenecektir. Öğrenciler, ortakmekânları hangi kahramanların ne yönde kullandıklarını belirlemiştir. Hedef mekân dabir halka içinde belirlenmiş ve öğrencilerden kahramanların, hedef mekâna yönelikduyarlıkları ve ilgileri üzerine düşünmeleri istenmiştir (kavram haritası- çelişkiinceleme, neden- sonuç ilişkilerini bulma).

Tablo II Kahramanların ortak mekanlarla ilişkileriTablo III Kahramanların hedef mekanla ilişkileri Öğretmen bu belirlemelerden sonra sınıfa dağıttığı öykü metinlerini

toplamıştır. Öyküye yönelik hazırlanmış neden- sonuç ilişkisine dayalı sorularıöğrencilere yazılı dağıtmıştır. Öğrencilerden bu sorulara yazılı olarak dersin sonunakadar yanıt vermelerini istemiştir. Dersin sonunda yanıtlar toplanmıştır..

Geleneksel Yöntemlerin Kullanıldığı Öğrenme Durumu Sınıf:10bÖğretmen, sınıfa elinde kuş resimleri olan bir dosyayla girmiştir. CD çalara

kuş sesleri efektlerinin olduğu bir CD yerleştirmiştir. Dosya içindeki kuşresimlerini sınıfa dağıtmış ve bu kuşlar hakkında neler bildiklerini sormuştur.Öğrenciler tanıdıkları kuşlar hakkında bilgilerini söylemişler; kuşlardan en çokhangisini beğendiklerini belirtmişlerdir.(güdülenme)

10

Öğretmen, öğrencilere Sait Faik Abasıyanık’ın “Son Kuşlar” adlı öyküsününmetnini dağıtmıştır. Öğretmen metni yüksek sesle, öğrencilerin ilgisini uyandıracakbir biçimde okumuştur.

Öğretmen, öyküyü okuduktan sonra sınıfa dağıttığı öykü metinlerinitoplamıştır.. Öyküye yönelik hazırlanmış neden- sonuç ilişkisine dayalı sorularınıöğrencilere yazılı biçimde dağıtmıştır. Öğrencilerden bu sorulara yazılı olarakdersin sonuna kadar yanıt vermelerini istemiştir. Dersin sonunda yanıt kağıtlarıtoplanmıştır.

Veri Çözümlemesi Kontrol ve deney gruplarının sınanması ve sonuçların değerlendirilmesinde

öğrencilere yöneltilmek üzere dört soru içeren bir ölçek oluşturulmuştur. Hazırlananölçek her iki gruba da uygulanmış, ölçeğe verilen yanıtlar kontrol ve deneygruplarının verdiği yanıtlar olarak karşılaştırılmıştır.

İki ders saatinde konu olarak işlenen “Son Kuşlar” adlı öykünün konrol vedeney gruplarınca anlaşılma düzeyinin sınanması için şu sorular hazırlanmıştır:

1- Anlatıcı, hangi mevsimin hangi dönemini, ada insanlarına göre daha çoksevdiğini söylemektedir? Bu mevsimi neye benzetmektedir?

2- Anlatıcı, kahvehane ve kahvecilik hakkında neler düşünmektedir? 3- Anlatıcıya göre kuşlar artık neden adaya gelmemektedir?4- Çimenlerin sökülmesinde çocuklar ve belediyeciler için neden bir

sakınca yoktur?Belirlenen bu sorulara verilmesi gereken yanıtlar şu biçimde

sınırlandırılmıştır:1. Sorunun Yanıtı: Anlatıcı, yaz mevsiminin bitmesine yakın dönemleri ada

insanlarına göre daha çok sevdiğini söylemektedir. Yaz mevsiminin bu dönemini,pılısını pırtısını toplamış ama gidip gitmemeye tam olarak karar veremeyen bir göçmenkıza benzetmektedir.

11

2. Sorunun Yanıtı: Kahvehaneleri, tatlı bir tembellik içinde yaşayaninsanların sıcak bir mekânı olarak algılamaktadır. Kahvehanedeki durgunluğun vehuzurun kendisini mutlu ettiğini belirtmektedir. Anlatıcı, insanın bulabileceği enhuzurlu mesleğin kahvecilik olacağını iddia etmekte; kendisinin de bu mesleği yapmayıistediğini ama yeterince güzel bir kahve bulamadığı için bu mesleği yapmadığınısöylemektedir.

3. Sorunun Yanıtı: Kuşlar adaya döndüklerinde kendilerini avlayaninsanlarla yani Konstantin Efendi gibi kimselerle karşılaştıkları için artık adayagelmemektedirler.

4. Sorunun Yanıtı: Çünkü çocuklar ve belediyeciler için çimenlerin birdeğeri yoktur. Ne çocuklar ne belediyeciler doğaya karşı duyarlı insanlardır.

Doğru yanıtların seçilmesinde; sorulara verilen yanıtların, yanıtanahtarında sınırlandırılan bilgilerle denklik taşıması ilke edinilmiştir. Budenkliği taşımayan yanıtlar, yanlış olarak kabul edilmiştir.

BULGULAR VE YORUMKontrol ve deney gruplarının bu sorulara verdikleri doğru ve yanlış

yanıtların sayısı ve oranları aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. Tablo 4- Kontrol ve deney gruplarının sorulara verdikleri yanıtların dağılımıKontrol grubu öğrencilerinin verdikleri doğru yanıtlara rastlantısal olarak

şu örnekleri verebiliriz:I.soru: “Anlatıcı artık mevsimin sonbahara dönme safhasını, yazın son

dönemlerini ada insanlarına göre daha çok sevmektedir. Bu dönemi, pılısını pırtısınıtoplamış, elinde pasaport, çıkınında üç beş altın olan bir yolcuya benzetmiştir.Yazar zaten en çok da bu yolcunun gitme hazırlığında olduğu zamanları sevmektedir.”

II.soru: “Anlatıcıya göre bu küçük kahvenin kahvecisi sırf doktorlar onayorulmamasını söylediği için kahveci olmuştur. Oysa kendisi güzel kahveler bulamadığıiçin kahveci olmadığını, bunun iyi bir iş olduğunu, hayata başlamak ve bitirmek için

12

ne güzel bir yol olduğunu söylemektedir. Kahvehane, adada yazın hala etkisinisürdürdüğü bir yerdedir. Etrafında hiç ev yoktur ve ancak bir apartmanın terasıbüyüklüğündedir.”

III.soru:”Her yerde bir Konstantin olduğunu düşünüyor. Kuşların her geçen yılbiraz daha azaldıklarını ve her geçen yıl pek çok Konstantin’in çıktığını hayalediyor.”

IV.soru: Çocuklar ve belediyeciler için de çimenlerin sökülmesi önemsizdir.Çünkü çocuklar için birazcık harçlık, yol kenarında öylece duran çimlerden dahaönemlidir. Belediyeciler içinse zengin biriyle arasını çim açmamalıdır.Önemsememelerinin nedeni çıkar ilişkilerinden kaynaklanmaktadır. Ve doğaya karşıduyarsızlıklarından…”

Örneklerde görüldüğü gibi yanıt anahtarının sınırının çok ötesinde ayrıntıbilgiler bile bazı öğrencilerce hatırlanabilmiştir.

Çalışmanın sonucunda şu bulgu ve yorumlara ulaşılabilmektedir:1- 1. soru, anlatıcının bir mevsime yönelik söylemini fark ettirme amaçlı

bir sorudur. Arka plan biçiminde beliren bu söylemi, öykü incelemenin ilk aşamasındaişaretleyen öğrenciler, bu soruya doğru yanıt verebilmiştir.

2- 2. soruda öğrencilerden, anlatıcının kahvehane ve kahvecilikle ilgiligörüşlerini anlattığı bölümün hatırlanması istenmektedir. Öykünün çözümlenmesindekiilk aşamada; yani ön ve arka plan işaretlemesinde bu bölümü fark eden öğrencilersoruyu doğru yanıtlayabilmişlerdir.

3- Anlatıcının kuşlara yönelik söyleminin ayırt edildiği arka planbölümlerinden yola çıkarak Tablo IIa ve Tablo IIb’ye ulaşan öğrenciler, 3. soruyadoğru yanıt verebilmişlerdir.

4- Çimenlerin çocuklar tarafından söküldüğü ve bu olay karşısındaanlatıcının neler düşünüp duyduğunu anlatmasıyla gelişen söylemi algılayabilenöğrenciler, Tablo III’e ulaşmışlardır. Bu sorunun doğru yanıtında ön ve arka plan

13

bağdaştırmasının yapılmış olması gerekmektedir. Bu bağdaştırmanın yapıldığı Tablo IIIyoluyla öğrenciler, 4. soruya doğru yanıt verebilmişlerdir.

5- Deney grubunun doğru yanıtları, kontrol grubunun doğru yanıtlarınagöre ortalama %25 daha fazladır.

6- Öykü incelemede ön ve arka plan bilgisinin etkin öğrenme yöntemleriyleişletildiği 28 kişilik bir sınıfta, aynı öykünün geleneksel yöntemlerle işlendiği birsınıfa göre 7 öğrenci sorulara daha fazla doğru yanıt vermiştir.

SONUÇBu çalışmada ön ve arka plan bilgisinin öğrencinin prototipik olmayan (durum

öyküsü) öyküye yönelik yaklaşımını değiştirdiği gözlenmektedir. Yazarın okura birsöylemi taşıdığı arka plan bölümlerinin öğrenciler tarafından bilinçli bir biçimdefark edilmesinin olası olduğu, bu çalışmayla kanıtlanmıştır. Ön planın, arka plandayer alan söylemi somutlaştırmak için yaratılan bir kurgu olduğu bilgisinin öğrencidebelirginleşmesi, öykünün daha nitelikli bir biçimde algılanmasını sağlamıştır.Öğrenci bu farkındalıklarla öykünün yalnızca olay bölümüne değil söylem bölümüne deodaklanmaktadır. Yine bu bilinçle öyküyü okuyan öğrenci, yazarın söylemiyle uyumludeğerlendirmelere ve yorumlamalara ulaşabilmektedir.

Bu çalışmada etkin öğrenme yöntemlerinin, derste verilen destek bilgiyiişlemede etkin olduğu gözlenmiştir. Kuramsal bir bilgi olan ön ve plan bilgisi, etkinöğrenme yöntemleriyle öğrencinin uygulayabildiği somut ve anlaşılır bir bilgiyedönüştürülmüştür.

KAYNAKLARAÇIKGÖZ ÜN, KAMİLE (2006) Aktif Öğrenme, Biliş Yayınları, İzmirAYYILDIZ M, BOZKURT Ü, CANLI S. (2006) “Okuma Kültürü Üzerine Bir Araştırma”

Milli Eğitim, sayı: 169, MEB, Ankara, s 277- 285

14

KHALİL, E. N. (2002), Grounding English and Arabic News DiscourseAmsterdam/Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.

YAVUZ, KUDRET EREN (2005) Aktif Öğrenme Yöntemleri, Ceceli Yayınları, Ankara YAZICI, NERMİN (2006) Anlatı Metinlerinde Ön Ve Arka Planı BelirginleştirenDilsel Görünümler: Türkçe Üzerine Gözlemler, Ankara Üniversitesi Dilbilim Bölümü,Yayımlanmamış Doktora Tezi

15

TABLO I

16

Anlatıcı

Mühendis

Ahmet Bey

Belediyeciler

Çocuklar

Konstantin

Efendi

Doğaya karşı duyarlıKuşları korumaya çalışan

Doğaya karşı bilinçsizÇimenleri söken

Doğaya karşı bilinçsizÇimenleri sökenlere ceza vermeyen

Doğaya karşı duyarsızÇimenleri söktüren

Doğaya karşı duyarsızKuşları avlayan

17

18

19

TABLOIIa

Yaşam alanı

Kuşların özgürce uçmasının istendiği bir alan

Avlanma alanı

GÖKYÜZÜKuşlar

Konstantin

Efendi

Anlatıcı

20

TABLO II b

Anlatıcı

YOL

Çocuklar

Belediyeciler

MühendisAhmet Bey

Korunması gerekenalan

Çimlerini söktükleri alan

Dikkate alınmayan alan

Çıkar sağlanan alan

21

Tablo III

22

Doğa

Mühendis Ahmet Bey

Konstantin

Efendi

Belediyeciler

Çocuklar

Anlatıcı

duyarsız

duyarsız

duyarsız

duyarsız

Korunmasına karşı duyarlı

23

Tablo IV

Sorular

I. Soru II. Soru III. Soru IV. Soru

Sınıf Adı

Doğru Yanlış Doğru Yanlı

ş Doğru Yanlış Doğru Yanlı

ş

Deney Grubu 10-a

10

%35

18

%65

16

%57

12

%43

28

%100

0 0 19

%69

9%33

Kontro

4%14

24

%86

11

%39

17

%61

20

%71

8%29

9%32

19

%68

24

l Grubu 10-b

* Deney grubunun doğru yanıt sayısı, kontrol grubuna göre ortalama %25 oranında daha fazladır.

25