K. Levent Zoroğlu’na ArmağanStudies in Honour of K. Levent Zoroğlu

AYRIBASIM / OFFPRINT

K. Levent Zoroğlu’na ArmağanStudies in Honour of K. Levent Zoroğlu

Editör / Edited by Mehmet TEKOCAK

Suna – İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma EnstitüsüSuna & İnan Kıraç Research Institute on Mediterranean Civilizations

Baskı / Printed byMatsis Matbaa Hizmetleri

Sefaköy / İstanbulTel: 0212 624 21 11 www.matbaasistemleri.com

Sertifika No / Certificate No: 20706

Yapım ve Dağıtım / Production and DistributionZero Prod. San. Ltd. Şti.

Abdullah Sokak, No. 17, Taksim 34433 İSTANBUL - TÜRKİYE

Tel: +90 (212) 244 7521 Fax: +90 (212) 244 3209e.mail: info@zerobooksonline.com

www.zerobooksonline.com/eng www.egeyayinlari.com

Armağan Dizisi / Festschrift Series: 3

K. LEVENT ZOROĞLU’NA ARMAĞANSTUDIES IN HONOUR OF K. LEVENT ZOROĞLU

Editör / Edited by Mehmet TEKOCAK

ISBN 978-605-4701-27-8© Suna – İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü, Antalya 2013

Yayıncı Sertifika No / Publisher Certificate No: 25840Bütün hakları saklıdır. / All rights reserved.

Bilim Kurulu / Scientific CommitteeCelal ŞİMŞEK

Nurettin ARSLANBilal SÖĞÜT

Mehmet TEKOCAK

Bu yayındaki bütün makaleler bilim kurulu değerlendirmesinden geçmiştir.All papers have been evaluated by the scientific committee.

Tüm metin ve fotoğrafların yayım hakkı saklıdır. Tanıtım için yapılacak kısa alıntılar dışında yazarların ve yayımcının yazılı izni olmaksızın hiçbir yolla çoğaltılamaz.

Bu eser ile ilgili tüm sorumluluklar yazarlarına aittir.

All rights reserved. No part of this book may be used or reproduced in any manner without written permission from the author and the publisher except in the context of reviews.

Responsibility of the essays in this work rests on its author(s).

Yazışma Adresi / Mailing AddressBarbaros Mah. Kocatepe Sok. No. 25Kaleiçi 07100 ANTALYA - TÜRKİYE

Tel: 0 (242) 243 42 74 • Fax: 0 (242) 243 80 13akmed@akmed.org.tr

www.akmed.org.tr

SUNA – İNAN KIRAÇ AKDENİZ MEDENİYETLERİ ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜSUNA & İNAN KIRAÇ RESEARCH INSTITUTE ON MEDITERRANEAN CIVILIZATIONS

İçindekiler / Contents

Önsöz (Mehmet Tekocak) ............................................................................................................................................................................................................................................................ IX

Sunuş (Ömer Özyiğit) .................................................................................................................................................................................................................................................................. XIII

Selçuk Üniversitesi ve Arkeolojiye Adanmış Bir Ömür (Prof. Dr. Hakkı Gökbel, Rektör) ........................................................ XV

Fakültemizin İlklerinden (Prof. Dr. Âlim Gür, Dekan) ............................................................................................................................................................ XVII

Prof. Dr. K. Levent Zoroğlu’nun Özgeçmişi ve Yayınları ......................................................................................................................................................... XIX

Mustafa BüyükkolancıMüzeci Kökenli Dostum, Bilim İnsanı Levent Zoroğlu’na ............................................................................................................................................................. 1

Celal ŞimşekBir Öğrencisi Olarak Benim Gözümde Levent Zoroğlu Hocam ........................................................................................................................................... 3

Catherine Abadie-ReynalItaly and Zeugma (Ist-IIIrd c. A.D.) ...................................................................................................................................................................................................................................... 5

Işık Adak-AdıbelliTarsus Cumhuriyet Alanı’nda Bulunan İnsan Tasvirli Afrika Kırmızı Astarlıları .................................................................................... 19

Hüseyin AdıbelliTarsus’ta Arkeolojik Mirası Koru(ya)mamanın Yarattığı Sonuçlar ve 2001 Yılı Kanalizasyon Kazılarının Sürpriz Bulguları .................................................................................................................................................................................................................................................. 29

Engin AkdenizKayacık ve Çevresinin Arkeolojik Potansiyeli ................................................................................................................................................................................................ 41

Ali Akın AkyolDünyada ve Türkiye’de Arkeometrinin Dünü ve Bugünü ............................................................................................................................................................ 55

A. Oğuz AlpBurdur Arkeoloji Müzesi’nden Geç Roma-Erken Bizans Dönemi’ne Ait Üç İon Sütun Başlığı ......................................... 63

Melih ArslanYeni Bir Bronz Kybele Heykelciği ..................................................................................................................................................................................................................................... 73

Nurettin ArslanFrank Calvert Koleksiyonu’nda Akhilleus Ressamı’na Ait Bir Nolan Amphora ......................................................................................... 81

Sümer AtasoyKentsel Arkeoloji ve İstanbul .................................................................................................................................................................................................................................................. 89

Mustafa Bilgin – Burcu DerinNif (Olympos) Dağı Karamattepe Yerleşmesi’nde Bulunan Kuşlu Kotyle ve Skyphoslarla İlgili İlk Değerlendirmeler ........................................................................................................................................................................................................................................................................... 97

Emanuela BorgiaBuilding Activities in Roman and Proto-Byzantine Cilicia through Epigraphic Sources ......................................................... 115

İçindekiler / ContentsVI

Aytekin BüyüközerKnidos’un Kent Planlamasında Limanların Yeri ve Kentle İlişkisi .............................................................................................................................. 139

Aynur CivelekSeikilos’un Şarkısı ................................................................................................................................................................................................................................................................................ 155

Mustafa Tolga ÇırakKelenderis Toplumu’nda Element Analiziyle Paleodiyet’in Ortaya Çıkarılması ve Diagenesis ....................................... 161

Ertekin M. Doksanaltı – İbrahim Karaoğlan – L. Ufuk ErdoğanGiresun-Aretias/Khalkeritis Adası 2011-2012 Kazıları Ön Raporu ......................................................................................................................... 175

Bahadır DumanLykos Laodikeiası’nda Bulunan Batı Yamacı Tekniğinde Bezenmiş Seramikler ..................................................................................... 191

Erkan DündarImports from Ionia: A Group of Ionian Ceramics from the Building Complex on the Tepecik Acropolis at Patara ............................................................................................................................................................................................................................................................................. 205

Makbule EkiciLagina ve Çevresi’nde Bulunan Bir Grup Hellenistik Dönem Hanedanlık Sikkesi ............................................................................ 233

Eugenia Equini Schneider – Chiara MorselliElaiussa Sebaste, Rock Tombs between the Theater and the Agora ........................................................................................................................ 245

Adele Federica FerrazzoliLate Hellenistic Stuff from Elaiussa Sebaste ................................................................................................................................................................................................ 257

Zaraza Friedman The Ships Depicted on the Kelenderis Mosaic ........................................................................................................................................................................................ 277

Ian HodderWhy do Pot Styles Change? A Consideration of Culture Change from the Perspective of Çatalhöyük ............. 293

Bilge HürmüzlüIsparta Müzesi’nde Korunan Karia Kökenli Bantlı ve Dalgalı Çizgi Bezekli Oinokhoeler ...................................................... 305

Veronica IaocomiPrivate Architecture and Building Techniques at Elaiussa Sebaste, Isauria (Rough Cilicia) in Late Antiquity and Early Byzantine Period. A Methodological Approach ............................................................................................ 313

İlker IşıkAntik Çağ’da Epikürosçuluk ................................................................................................................................................................................................................................................. 329

Deniz KaplanKorykos’un (Kilikia) Roma İmparatorluk Dönemi Üzerine Yeni Gözlemler ............................................................................................... 335

Haşim Karpuz – Tolga BozkurtIlgın-Beykonak (Tekke) Köyü’nde Halk Mimarisi ............................................................................................................................................................................... 345

Abuzer KızılMilas Akkent Lahit Mezarı .................................................................................................................................................................................................................................................... 361

Asena KızılarslanoğluGözlükule Kazısı’ndan Bir Grup Etütlük Tunç Çağı Seramiği’nin Mikromorfolojisi ...................................................................... 371

Zeynep Koçel ErdemTekirdağ Müzesi’nden Meidias Üslubu’nda Bir Bodur Lekythos .................................................................................................................................. 385

Zafer KorkmazDistribution of Eastern Sigillata A, Eastern Sigillata B and Eastern Sigillata C Potsherds in Sivas ........................... 395

İçindekiler / Contents VII

Taner KorkutOstotheken oder Kindersarkophage? ..................................................................................................................................................................................................................... 405Ergün LaflıFive Early Imperial Lamps from the Museum of Tarsus ............................................................................................................................................................ 415Chris LightfootWrite or Light? Roman Glass Inkwells and Lamps ............................................................................................................................................................................ 425Sina Noei2006 Yılı Kelenderis Kazısı Koruma ve Onarım Çalışmaları – Ön Rapor ....................................................................................................... 433Mehmet OkunakHierapolis 159D Nolu Tümülüs ve Buluntuları ....................................................................................................................................................................................... 441Elif ÖzerOlympos Antik Kenti’nden Bir Grup Rölyefli Lahit ......................................................................................................................................................................... 479İlhame ÖztürkMersin İli, Silifke İlçesi, Yeşilovacık Beldesi, İnönü Mevkii Gözleğentepe Nekropolü Kurtarma Kazısı ........ 499Ömer ÖzyiğitPhokaia’da Cenevizliler Dönemi .................................................................................................................................................................................................................................... 511Jeroen Poblome – Dennis Braekmans – Nalan Fırat – Bert Neyt – Eva Kaptijn – Hannelore Vanhaverbeke Femke Martens – Kim Vyncke – Rinse Willet – Marc Waelkens – Patrick DegryseHow Did Sagalassos Come to Be? A Ceramological Survey ................................................................................................................................................ 527Dalit Regev – Uzi GreenfeldNew Finds from the Samaria-Sebaste Necropolis ............................................................................................................................................................................... 541Susan I. RotroffA Phakos Ostrakinos from the Athenian Agora .................................................................................................................................................................................... 569Barış SalmanKırşehir Müzesi’nden Dextrarum Iunctio Sahneli Bir Mezar Steli ............................................................................................................................. 585Mustafa Hamdi SayarKelenderis’te Antoninus Pius Dönemi’nden Bir Hamam ......................................................................................................................................................... 595Bilal SöğütStratonikeia’da Hellenistik Dönem Öncesi ..................................................................................................................................................................................................... 605Marcello SpanuRoman Honorary Arches in Cilicia? The Cases of Korykos and Diokaisareia ......................................................................................... 625Celal ŞimşekLaodikeia Nekropolü’nden Kremasyon Kapları ...................................................................................................................................................................................... 647Oğuz TekinCalchedon and Lysimachia: Remarks on Two Published Hellenistic Weights ......................................................................................... 705Mehmet TekocakAkşehir Müzesi’nde Bulunan Pişmiş Toprak Kandiller ............................................................................................................................................................... 707Numan Tuna – İlham SakaryaReşadiye ve Burgaz Kazılarında Bulunan Mortarların Tipolojik Gelişimi ...................................................................................................... 729Volkan YıldızMersin Müzesi’nde Bulunan Bir Grup Attik Vazo .............................................................................................................................................................................. 743Candemir ZoroğluAnadolu’dan Bir Grup Zırhlı İmparator Heykeli Üzerindeki Bitkisel Bezeme ve Anlamı ....................................................... 757

ÖNSÖZ

Saygıdeğer hocam Prof. Dr. K. Levent Zoroğlu’nu böyle bir yazıyla kısaca tanıtmak gerçekten çok zor bir gö-revdi benim için. Çalışmaları, yaşantısı, prensipleri ve kişisel özellikleriyle büyük bir değer olan hocamı hâl böyle iken kısa bir yazıyla, sanki çerçeve içerisine sıkıştırılmış bir fotoğraf tadında, nasıl anlatabilirdim ki. Buna rağmen ben de kendisinin her zaman yaptığı gibi zor olanı yapmaya çalışarak bu sınırlı sayfalarda O’nu ve bu zamana kadar geride bıraktıklarını sunmaya gayret ettim.

1971 yılında Side Müzesi’nde başlayan meslek hayatını, 1977 yılında üniversitedeki akademik ortama taşıyan değerli hocam Prof. Dr. K. Levent Zoroğlu’nu ilk kez bundan tam 24 yıl önce tanımıştım. Bu ilk tanışma benim için hiç unutulmayacak bir anıyı da içinde barındırmaktadır. Ben sınıftaki diğer arkadaşlarımdan biraz daha geç başladığım için henüz hiçbir derse girmemiştim. Okula geldiğim ilk hafta bölüm dersliklerimizin bulunduğu ko-ridordaki B1 122 nolu sınıfın önünde Arkeolojiye Giriş adlı dersin başlamasını bekliyordum. Dersin hocasının Doç. Dr. Levent Zoroğlu olduğunu ders programından biliyordum ama kendisini hiç görmemiştim. Tam o sırada oldukça vakur, ciddi ve şık giyimli bir hoca benim önümden geçerek sınıfa giriverdi ve kapıyı kapattı. Haliyle sınıfa ondan sonra girmek zorunda kalmıştım. Hemen derse başladı ve tahtaya bir şeyler yazdı, tahtada yazacak yer kalmadığında ise bana bakarak “Sen cezalısın” dedi ve tahtayı silmemi istedi. Benim tahta silme cezam ders sona erene kadar devam etti. Sonradan öğrendik ki hocamız kendisinden sonra derse girilmesine çok kızar ve bunu bazen sözle, bazen bu tür davranışlarla, kimi zaman da derse almayarak muhakkak cezalandırırdı. Hocamız hak-lıydı çünkü kendisi derslerine gelmemezlik yapmadığı gibi geç de kalmazdı. Bu tutumundan emekli olduğu güne kadar asla taviz vermedi ve bu yönüyle herkesin takdirini kazandı. Bu yüzden de öğrenciliğimiz boyunca kendisi en çekindiğimiz hoca olmuştur. Benimkisi galiba şanslı olduğum bir güne denk gelmişti ve ucuz atlatmıştım. Belki de bu olay hocamla bugüne kadar sürecek olan birlikteliğimizin bir habercisiydi. Çünkü aynı yılın sonunda öğren-ci olarak katıldığım ve beni bu meslek dışında başka hiçbir mesleği yapamam diyecek kadar sabit düşünceli hale getiren, Kelenderis Antik Kenti Kazısı’nın başkanı da yine kendisiydi.

Benim gibi daha birçok kişiyi akademisyenliğe yönlendiren ve bu konuda elinden gelen tüm imkânı bizler için hiç çekinmeden seferber eden hocamız, emeğinin karşılığını da fazlasıyla almıştır. Halen ülkemizdeki pek çok üniversitenin arkeoloji bölümlerinde, Kültür ve Turizm Bakanlığı’nda ve müzelerde O’nun yetiştirdiği, ondan feyz almış olan öğrencileri görev yapmaktadırlar. Bunlardan akademik hayata devam edenler bulundukları üniversite-lerin üretkenliğine önemli katkılar sağladıkları gibi aynı zamanda birçoğu ulusal ve uluslararası alanda ses getiren arkeolojik kazı ve araştırma projelerine başkanlık etmekte, önemli işlere imza atmaktadırlar. Öğrencilerinin ba-şarılı olmalarındaki yegâne ortak nokta hepsinin Levent Zoroğlu hocalarından öğrendiklerini harfiyen uygulama gayretleridir. Levent Zoroğlu hocamız ve Kelenderis Kazısı etrafında filizlenen öğrencileri için bir okul olmuş, bu okulun gayretli öğrencileri feyz aldıkları geleneğin birer temsilcisi ve öğreticisi haline gelmişlerdir. Hocamız ve ekibi tıpkı bir asırlık çınar ağacı gibi ülkemizin akademik hayatına ve arkeolojisine yıkılmamak üzere kök salmış durumdadır. Bu gelenek ülkemiz arkeolojisine yaklaşık 50 yılını adamış olan hocamızın adeta bir ekol haline gel-miş çalışma sistemi ve etik değerler olgusundan meydana gelmektedir. Levent Zoroğlu ekolü; usanmadan çalışkan olmak, ciddi ve disiplinli olmak, titiz olmak, sabırlı olmak, araştıran ve sorgulayan olmak, hoşgörülü olmak, ada-letli olmak, yardımsever olmak, paylaşmak ve her şeyden önemlisi bir bilim insanı olduğunu unutmadan çalışmak üzerine kuruludur.

ÖnsözX

Prof. Dr. Levent Zoroğlu ismi akademik dünyada iki ana disiplinle özdeşleşmiş durumdadır. Bunlardan ilki ar-keolojik kazılarda ve buna bağlı olarak müze koleksiyonlarında en sık gördüğümüz seramiklerdir. Değerli hocam yurt içinde ve yurt dışında hemen her dönemden seramikler üzerine birçok yayın yapmış ve bu yüzden de hem ülkemizde hem de yurt dışında hatırı sayılır bir yer edinmiştir. Daha önceki dönemlerde dikkate değer bulunmayan Hellenistik ve Roma Dönemi seramikleri ile ilgilenerek bu alanda uzmanlaşan Levent Zoroğlu hocamız bu konu-da çalışanların olduğu kadar seramik araştırmaları alanında faaliyet gösteren kurum ve kuruluşların da müracaat ettikleri bir otorite haline gelmiştir. Kendisinin uluslararası seramik komisyonlarına olan üyelikleri ve Corpus Vasorum Antiquorum Türkiye Komitesi’nin başkanlığını yürütüyor olması bunun en açık göstergesidir. Alanında dünyanın en saygın projelerinden birisi olan Corpus Vasorum Antiquorum serisinin Türkiye’deki ilk bandı olan “Silifke Müzesi Corpus’unu” çıkaran Levent Zoroğlu ülkemizde bu alandaki bir ilke imza atmış oldu. Doktora tezi kapsamında tespitini yaptığı “Kızılırmak Havzası Seramikleri” ifadesini literatüre kazandırmıştır.

Levent Zoroğlu ismiyle özdeşleşen ikinci çağrışım ise Kelenderis Antik Kenti ve kentin içinde yer aldığı Ki-likya Bölgesi olmuştur. Hocamızın Kelenderis’le tanışması uzun yıllar çalıştığı Stratonikeia’dan ayrılarak kendi adına çalışmaya karar verdiği 1980’li yıllara kadar uzanır. Özgeçmişinde de görüleceği üzere kendisi, önceki yıllarda Stratonikeia dışında da pek çok projede ekip üyesi olarak görev aldığı gibi, bir bölümünü de bizzat yönet-miştir. Neredeyse arkeoloji ile ilk tanıştığı yıldan itibaren aralıksız kazı ve araştırmalara katılmıştır. Zoroğlu’nun Kelenderis’e yönelmesindeki en önemli etken Silifke Müzesi’nde görmüş olduğu Attik vazolardır. Zamanın müze müdürü olan dostunun bu eserlerin Kelenderis’ten geldiğini söylemesi, burada uzun yıllar sürecek kazı ve araştır-maların da kıvılcımını ateşlemiş oldu. Kentte ve bölgede birkaç yıl sürdürdüğü incelemelerin ardından 1986 yılın-da Anamur Müze Müdürlüğü ile ortak olarak başlattığı Kelenderis Kazıları’nı sonraki yıllarda kendisine verilen Bakanlar Kurulu Kararı ile başkan olarak yürütmeye başlamıştır. Geçmişte çok fazla rağbet görmeyen bu yüzden de oldukça bakir durumda olan Kilikya Bölgesi’ne gelerek oldukça zor şartlarda başarılı ve uzun soluklu çalışma-lar gerçekleştirmiş olması, kendisini Kilikya Bölgesi tarihi coğrafyası ve arkeolojisiyle ilgili de otoritelerden biri haline getirmiştir.

27 yıl önce nerdeyse bir kazma, kürek ve el arabasıyla, çok güç şartlarda başlamış olan Kelenderis Antik Kenti Kazıları, hocamızın sahip olduğu pratik zekâsı, büyük fedakârlıkları ve stratejik planlaması sayesinde her yıl güç-lenen ve kendi ekolünü yaratmış olan kurumsal bir yapı halini almıştır. Bu kurumsal yapı, birçok bilim insanının ve arkeoloğun mesleki gelişimine vesile olduğu gibi etik değerlere duyarlı ve disiplinli bireylerin yetiştirilmesine de büyük katkı sağlamıştır. Kelenderis Kazısı aynı zamanda Selçuk Üniversitesi, Arkeoloji Bölümü’nün de halen devam eden uygulamalı eğitim ve öğretimin verildiği bir kazı laboratuarı olmuştur. Benden önce, benim zama-nımda ve sonrasındaki öğrencilerin Kelenderis kazısı için söyledikleri şu söz; “şayet bir şey öğrenmek istiyorsan kesinlikle Kelenderis Kazısı’na katılmalısın” bu kurumsal yapının değerini gösteren en somut kanıttır. Bu sözün ortaya çıkmasının sebebi pek tabiî ki Levent Zoroğlu hocamızın işine olan ciddi bakışı ve tavizsiz disiplin anlayı-şıydı. 1990 yılından itibaren kazısına katılarak bu duruma en uzun süre tanık olan kişi olma şerefi de bu satırların yazarına nasip olmuştur. Bir gün bile hocamızın bizden sonra kalktığını, kazı alanına gelmediğini ve herhangi bir sorumuzu cevapsız bıraktığını görmedim. Hemen her gün sabahın beş buçuğunda kalkar, gece yatana kadar da büyük bir heyecan ve istekle çalışırdı. İlk zamanlar tükenmek bilmeyen bu gücü nereden bulduğunu şaşkınlıkla karşıladığım hocamı tanıdıkça bunun bir felsefe, bir aşk olduğunu anladım. Aşık olunan ise arkeoloji bilimiydi. Bu felsefe onun biz öğrencilerine tekrarladığı şu cümlelerinde ses bulurdu;

“Kazılarda önemli olan hızlı kazmak değildir. Bizler defineci değil bilim insanlarıyız. Arkeolojik alan kazıları sıradan kazılar değildir. Bizler vurduğunuz her kazmaya ve bulduğumuz her esere çok büyük özen göstermek zo-rundayız. Bu sebeple çalışmaların her aşaması büyük bir titizlikle takip edilmeli ve eksiksiz bir şekilde kayıt altına alınmalıdır”.

Levent Zoroğlu yaptığı tüm çalışmalarında bu etik değerlere bağlı kalmış, bundan da asla taviz vermemiştir. Kazı ve araştırmalarında reklam yaparak popüler olmak gibi bir düşüncesi de asla olmamış, tek gayesi ortaya çıkardığı sonuçları kültürel mirasın korunması ve tanıtılmasına yönelik bir araç olarak kullanmak, yakın çalışma

Önsöz XI

arkadaşlarını da bu yönde teşvik etmektir. Aynı prensiplerle Tarsus Müze Müdürlüğü ile ortak olarak 1994-2003 yılları arasında Tarsus Cumhuriyet Alanı kazılarını yürütmüş, böylece Kilikya Bölgesi’nin hem dağlık hem de ovalık bölümünde kazı yaparak ülkemiz arkeolojisine olan hizmetlerine bir yenisini daha eklemiştir.

Prof. Dr. Levent Zoroğlu akademik ve mesleki hayatındaki saygınlığı ile başarısını, atandığı idari görevlerin yanı sıra yürüttüğü proje ve faaliyetlerde de göstermiştir. Böylece hem bağlı bulunduğu Selçuk Üniversitesi’ni en iyi şekilde temsil etmiş hem de pek çok kurum ve kuruluşun fikrine başvurduğu veya kendisinden istifade etmek istediği değerli bir şahsiyet haline gelerek, başta ailesi olmak üzere tüm dostları ve biz öğrencilerinin gurur kayna-ğı olmuştur. Hocamızın kazılarda ve Kültür Varlıklarını Koruma Kurulları’ndaki görevleri sırasında korumacılık ve kültürel miras yönetimi konularında ortaya koyduğu fikirleri ile gerçekleştirdiği uygulamalar, bu alanda cesa-retle atılan adımlar olarak örnek gösterilen düzenlemelerdir. Bu konuda sahip olduğu bilgi birikimi ve tecrübe-sinden ilgili kurum ve kuruluşların kendisini davet ederek faydalanmak istemiş olmaları, hocamızın korumacılık alanındaki etkinliğinin en büyük ispatıdır. Hocamız tarafından Kelenderis ve çevresindeki kültür varlıklarının ko-runması konusunda alınan kararlar, bölgenin gelecek nesillere aktarılmasında tarihi öneme sahip uygulamalardır. Kendisinin Adana Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu üyeliği dönemindeki çabaları da hep bu doğrul-tuda olmuştur. Bununla birlikte hayatının büyük bir bölümünü geçirdiği Konya’nın kültürel ve kentsel mirasının korunması için yaptıkları, bugün için değeri anlaşılamasa da gelecekte ortaya çıkacak olan kazanımlarla farkına varılabilecek olan önemli birer adımlardır. Bugün Konya kent merkezindeki tüm inşai faaliyetlerde ortaya çıkan kalıntıların tespit edilerek kayıt altına alınmasını tamamen Levent Zoroğlu hocamızın Konya Koruma Kurulu Başkanlığı dönemindeki yılmak bilmeyen mücadelelerine borçlu olduğumuza tarih muhakkak şahitlik edecektir.

Öğrenciliğinden itibaren başlayan kazı ve araştırma tecrübesi, bitmek bilmeyen çalışma arzusu, yetiştirdiği müzeci ve akademisyenler, bilimsel etiğe olan saygısı, çalışkanlığı ve disiplinli tutumu, hocamızın arkeoloji bi-limi konusunda ülkemizin saygı ve sevgi duyulan, aynı zamanda örnek alınan ve her zaman fikrine başvurulan yeri doldurulamayacak nitelikteki bilim insanlarından biri olmasını sağlamıştır. Yurt içinde almış olduğu ödül ve teşviklerin yanı sıra büyük çoğunluğu yurt dışı kurum ve kuruluşlar tarafından verilen burslar kendisinin ne denli önemli bir bilim insanı olduğunun apaçık göstergesidir. Yayınlar listesinde de görülebileceği gibi Prof. Dr. L. Zoroğlu, sahip olduğu bu mesleki bilgi ve becerisini üretime dönüştürmüş olmasıyla da haklı bir saygınlık kazan-mıştır. Başta seramik sanatı olmak üzere yurt içinde ve yurt dışında, arkeolojinin pek çok alanıyla ilgili makaleler yazmış, konferanslar vermiş, seminer ve panellere konuşmacı ve yönetici olarak katılmış ve kitaplar yazmıştır. An-cak kendisi bununla da yetinmemiş arkeolojinin sevdirilmesi, korumacılık zihniyetinin geliştirilebilmesi adına pek çok platformda konuşmalar yapmış, fikirler üretmiş ve de bunları tüm meslektaşlarıyla her ortamda paylaşmıştır.

Bu kitapta Hocamızın hayatındaki iki kişiden bahsetmemek büyük haksızlık olur diye düşünüyorum. Bunlar hocamızın saygıdeğer eşi Handan Zoroğlu Hocam ve sevgili kızı Deniz Zoroğlu’dur. Handan Zoroğlu hocam di-yorum, çünkü kendisi benim üniversite 1. sınıftaki İngilizce dersime girmişti. Onları da hocamla aynı yıl tanıdım. Pek çok kazı sezonunda birlikte kaldık. Zaten her ikisi de kazı ekibinin doğal birer üyesi olmuşlardı. Özellikle Handan Hocam’ın işi çok zordu. Çünkü neredeyse olmayan malzemeyle, derme çatma mutfakta üstüne üstlük çok sıcak bir ortamda bizleri doyurabilmek için yılmadan yemekler yapardı. Sayesinde hiç aç kalmazdık. O’nun Konya’da kendi elleriyle yaptığı ev reçelleri kahvaltı soframızı ayrıca taçlandırırdı. Deniz, yorgun gün sonlarında bizlerin oyun arkadaşı olur, hepimize neşe katardı. Anlayacağınız ailesinden yazın da ayrı kalmak zorunda olan öğrenciler için sıcak bir aile ortamı burada yaratılmıştı. Kazıda gördüğüm bu tabloyu adeta hızlandırılmış bir film karesi gibi şimdi aynen kendim de yaşıyorum.

Saygıdeğer Hocam Prof. Dr. K. Levent Zoroğlu’nun arkeoloji bilimine ve ülkemizin kültürel mirasına yaptığı katkı ve hizmetlerine karşılık minnettarlığımızı sunmak adına kendisi için hazırlanan bu armağan kitabına değerli yazıları ile katkı sağlayan tüm yazarlara çok teşekkür eder, şükranlarımı sunarım. Benim de içerisinde yer aldığım bilim kurulumuzun değerli üyeleri Prof. Dr. Celal Şimşek, Prof. Dr. Nurettin Arslan ve Prof. Dr. Bilal Söğüt’e gelen makalelerin değerlendirilmesi sırasında göstermiş oldukları özen ve harcadıkları değerli emekleri için min-nettarlığımı sunarım. Teşekkürün en büyüğünü de, bir makalesinin yanı sıra, kitabın sunuş bölümünü yazmayı

ÖnsözXII

hiç tereddüt etmeden kabul ederek, geçirdiği büyük bir trafik kazası sonucu vücudundaki kırıklara aldırmadan, hastanedeki hasta yatağında “Sunuş” yazısını kaleme alan değerli hocam Prof. Dr. Ömer Özyiğit’e ayırmak istiyo-rum. Kendisine yakışan bu tavrıyla Ömer Hocam gerçekten vefalı bir dost, iyi bir meslektaş ve etkileyici bir yazar olduğunu hepimize bir kez daha göstermiştir.

Ayrıca ilk teklif götürdüğümde, üniversitemizin kuruluşunda ve sonraki dönemlerinde üniversitemiz için bü-yük emekleri olan böyle değerli bir hocamız için memnuniyetle bir şeyler yazmak isteriz diyerek teklifi kabul eden ve desteklerini esirgemeyen Selçuk Üniversitesi’nin değerli Rektörü Sayın Prof. Dr. Hakkı Gökbel ve Edebiyat Fakültesi’nin Dekanı Sayın Prof. Dr. Âlim Gür hocalarıma da ayrı ayrı teşekkür eder, saygılarımı sunarım.

Bu kitabın meydana gelmesinde, yazarlar ve bilim komitesinin dışında, teşekkürü hak eden birçok kişi var. Onlara teşekkür etmemek büyük haksızlık olurdu. Başta İngilizce metin ve özetlerin büyük çoğunluğunu oku-yarak düzeltme sabrını gösteren sevgili dostum Chris Lihghtfoot’a, aynı şekilde Türkçe metinlerin okunmasın-da göstermiş olduğu sabrı, titizliği ve gayretleri için öğrencim Zehra Ceylancı’ya, İngilizce özetlerin Türkçeye çevrilmesindeki özverili çalışması için Arş. Gör. Dr. Zafer Korkmaz’a, makalelerin yazım kurallarının kontrolü gibi meşakkatli ve bir o kadar da dikkat gerektiren işte göstermiş oldukları hassasiyet, çalışma azmi ve tükenmek bilmeyen enerjileri için Şenol Sevinç’e, Arş. Gör. Dr. Volkan Yıldız’a, bazı makalelerdeki çizimleri yeniden yap-mak durumunda kaldığımızda bu konuda yanımızda olan öğrencim Arkeolog Cüneyt Öz’e ve zaman zaman fikir alışverişinde bulunduğum sevgili Candemir Zoroğlu’na ne kadar teşekkür etsem azdır.

Tüm bunların yanı sıra bu kitabın yayınlanmasına verdikleri maddi destekten dolayı Suna İnan – Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü’ne (AKMED) ve onun değerli müdürü Sayın Kayhan Dörtlük’e çok teşekkür eder, şükranlarımı sunarım. Son olarak da her bir enstrümandan ayrı ayrı çıkan notaların kulağa hoş gelen tınılara dönüşmesini sağlayan bir orkestra şefi gibi, gelen yazıları ustaca biçimlendirerek her birine kimlik kazandıran ve haklı olarak edindiği adına layık bir şekilde, bu kitabın dizgi ve baskısını gerçekleştiren Ege Yayınları’ndan Sayın Ahmet Boratav’a ve bilhassa da çok büyük zahmetlere katlanan kitabın görünmez kahramanlarından Hülya Tokmak’a çok teşekkür etmek istiyorum.

Saygıdeğer hocam Prof. Dr. K. Levent Zoroğlu’na ülkemiz arkeolojisi, bilim dünyası ve biz öğrencileri için yaptıklarından dolayı çok teşekkür eder, ailesi ve tüm sevdikleriyle birlikte daha nice sağlık, başarı ve huzur dolu yıllar dilerim.

En içten saygılarımla…

Mehmet TEKOCAK

İstanbul, Ekim 2013

SUNUŞ

Sevgili Dostum, Sevgili Levent Hoca,

Senin için bu yazıyı Ege Üniversitesi Hastanesi’nin bir odasında, trafik kazası nedeniyle çok sayıda ba-cak, omurga ve kaburga kemiğim kırık olarak yazıyorum. Daha doğrusu ben söylüyorum, bir öğrencim kaleme alıyor. Bana verilen bu görevi daha iyi koşullarda yerine getirmek isterdim. İçinde bulunduğum durum nedeniyle anımsayamadığım üstün niteliklerin için şimdiden eksikliğimi hoş gör. Biliyorsun yarım yüzyıla yakın süre önce seninle tanışmıştık Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesinin dersliklerinde. 1960’lı yılların sonlarına doğruydu. Sen gececiydin ben de gündüzcü; ama kimi zaman ben gece derslerine giriyordum, sen de gündüz derslerine. Daha sonraki yıllarda da yazgılarımız benzedi. Bir süre müzecilik yaptık seninle. Sen Side ve Ankara Anadolu Me-deniyetleri Müzesi’nde, ben ise Bergama Arkeoloji Müzesi’nde çalıştım. Müzecilikten akademisyenlik hayatına geçen ilk arkeologlardandık. Bu müzecilik yaşamımızda da seninle oldukça deneyim kazandık bürokrasi ve kazılar konusunda. O zamanlar mesleğimize bağlanışımız daha bir başkaydı. Müzeciler içerisinde en genç, en idealist kişilerdik. Aynı anda akademisyenlik için uğraş veren müzecilerdik.

Mesleki onurumuzdan ve saygınlığımızdan hiçbir zaman ödün vermedik. Özellikle Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu üyeliklerimiz sırasında. Bu çok önemliydi. Ülkemizin ve bütün insanlığın malı olan kültürel varlıkların korunması konusunda doğru bildiğimizden şaşmadık ve tek bir doğru çizgide yürüdük. Bu yaklaşım bizi birçok güçlükle zaman zaman karşı karşıya bıraktı; ancak mesleki saygınlığımızı her zaman korumuş olmamız bizden sonrakilere ne yazık ki pek örnek olamadı. Bu durum ülkenin kültürel varlıklarının korunması konusunda uygulanan yanlış politikalarla ilgiliydi.

Seninle Yunanistan maceralarımızı da hiç unutmadım. Bende güzel anılar olarak kaldı. Üç dört yılda bir Yu-nanistan Kültür Bakanlığı tarafından düzenlenen Hellenistik Seramik kongrelerine birlikte katılmıştık. 1997’de Girit’in Hanya kentinde, daha sonra 2000 yılında Volos’ta. Atina Havaalanı’nda unuttuğun paltonu almak için uçağa koşarak dalmanı ve arkandan çok sayıda Yunanlı polisin de seninle birlikte uçağa koşturmasını; ayrıca Pire limanında Hanya’ya gitmek üzere gemiye çok sayıdaki bavulumun bir bölümünü taşıman sırasında bana kızmanı ve birlikte kaldığımız otel odalarında seni uyutmamamı unutmadım. Bunlar bende hoş anılar olarak kaldı.

Sevgili Levent Hoca, ülkeye, arkeolojiye, eski eserlere hizmetlerin büyük! Çok sayıda lisans, yüksek lisans ve doktora öğrencileri yetiştirdin. Bilimsel çalışmaların ve yaptığın kazılar, son derece önemli. 1971 yılında Prof. Dr. Yusuf Boysal Hocamız ile Muğla, Yatağan, Turgut’ta başlayan kazı serüvenin, Anadolu Medeniyetleri Müzesi’nin kazı çalışmalarıyla sürdü. Prof. Dr. Nimet Özgüç’ün başkanlığındaki Samosata kazı çalışmaların oldukça önemliy-di. Modern bir yerleşim olan Tarsus’un içinde antik kentin göze çarpan bir bölümünü ortaya çıkarman senin büyük projelerinden biriydi. Böylelikle bugünü yaşayan kentli, antik kentle buluşuyor ve onunla bütünleşmiş oluyordu. Arkeolojik parkların modern yerleşimler içerisinde düzenlenerek sergilemeye açılması, koruma bilincinin de ya-şayan kentliye aşılanması yönünden oldukça önemliydi. En büyük projen ise, 1986 yılından bu yana sürdürdüğün Kelenderis kazılarıydı. Kelenderis ile özdeşleştin ve onu birçok zorluğa karşın yeniden yarattın.

Yazmış olduğun çok sayıda makale ile birçok konuya ışık tuttun. Büyük projen Kelenderis kazılarının üzerine çok sayıda makale ve kitap yazdın. Hellenistik ve özellikle Roma Dönemi seramiği ile Doğu Sigillataları üzerine büyük uzmanlığın tartışma götürmez. Ayrıca Kilikya Bölgesi çalışmalarıyla da ön plana çıktın. Değişik dönemler

SunuşXIV

üzerine seramik uzmanlığın, kazı çalışmalarında ortaya çıkarılan mimarlık eserleri ile kazı katmanlarının tarihlen-mesinde büyük kolaylık sağladı; çünkü her kazı başkanında bulunması gereken bu uzmanlığın sende fazlasıyla olması, seni diğer kazıcılardan öne çıkardı.

Sevgili Levent Hoca, 40 yılı aşkın bir sürede yapmış olduğun bilimsel nitelikli kazılar ve diğer bilimsel çalış-malar, Anadolu Arkeolojisi’ne hatırı sayılır ölçüde katkı sağladı. Gerek üniversitede, gerekse kazılarda yetiştirmiş olduğun öğrencilerinin bir bölümü akademik hayata atıldı, bir bölümü de müzelerde görev aldı. Bayrağı senden devralacak öğrencilerin senin izinde yürüyeceklerdir.

Sevgili Dostum, bundan sonraki yaşamında da sağlık, mutluluk ve başarı dolu yıllar dileğiyle…

Prof. Dr. Ömer ÖZYİĞİT

SELÇUK ÜNİVERSİTESİ VE ARKEOLOJİYE ADANMIŞ BİR ÖMÜR

Yakın zamanda 38. Kuruluş yıldönümü kutlanan Selçuk Üniversitesi’nin kurucu öğretim üyelerinden olan kıymetli Hocamız Prof. Dr. K. Levent Zoroğlu, üniversitemizin akademik ortamına önemli katkılar yapan değerlerimizden birisidir. Akademik yaşantısının büyük bölümünü Selçuk Üniversitesinde sürdüren Prof. Dr. Zoroğlu, mesleki üretkenliğinin yanı sıra idareci veya yürütücü olarak görev aldığı organizasyon ve projelerdeki yetkinliği ve kişisel saygınlığı ile de kurumumuzu en iyi şekilde temsil etmiştir. Meslek ilkelerine ve akademik etik değerlere gösterdiği hassasiyet her türlü takdire şayandır.

1986 yılından beri sürdürülen ve adı hem kendisi hem de üniversitemiz ile birlikte anılan Kelenderis Antik Kenti Kazısı başta olmak üzere, ülkemiz kültür mirasının korunması ve araştırılması için gerçekleştirdiği çalışmalarda gösterdiği gayret ve üstün başarı, Selçuk Üniversitesi’nin haklı gurur kaynaklarından birisi olmuştur.

Mesai arkadaşları ve öğrencileri arasında ciddiyeti ve prensiplerinin yanı sıra nezaketi nedeniyle de büyük saygı ve sevgi gören Prof. Dr. Zoroğlu, bu gibi değerleri yaşatıyor olması ile genç akademisyenlerin örnek alması gereken bir kişiliğe sahiptir. Bununla birlikte, dünya görüşü ve bitmek bilmeyen merakı nedeniyle ülke ve dünya gündemini yakından takip eden biri olarak, yenilik ve gelişime açık olan Prof. Dr. K. Levent Zoroğlu, yakın çevresinin olduğu kadar üniversite yönetimlerinin de görüş aldığı bir fikir adamı olmayı bilmiştir.

Bütün bu özellikleriyle yeri doldurulması zor olan kıymetli Hocamızın dersliklerdeki mesaisi bitmiş olsa da ülkemiz kültür ve sanat hayatına kazandıracağı eserlerin artarak devam edeceği şüphesizdir.

Üniversitemizin akademik yaşantısına, ülkemizin kültürel mirasına ve bilime yaptığı katkılardan dolayı kendi-sine teşekkür eder, Selçuk Üniversitesi Ailesi adına şükranlarımı sunarım.

Prof. Dr. Hakkı GÖKBEL Selçuk Üniversitesi Rektörü

FAKÜLTEMİZİN İLKLERİNDEN

Fakültemizde 31.03.1977 tarihinde göreve başlayıp 17.07.2013’te emekli olana kadar hizmet eden Prof. Dr. Kamil Levent Zoroğlu hocamızla 30 yılı aşkın bir süredir tanışırız. Değerli hocamız mesleki saygınlığının yanında insani ilişkilerine gösterdiği özen sebebi ile de her zaman takdir edilen bir şahsiyet olmuştur.

Sosyal bilimlere verdiği önemi her zaman dile getiren sayın Prof. Dr. Zoroğlu, gerek proje bazında, gerekse şahsi olarak yürüttüğü çalışmalarında etik prensipleri ve yenilikçiliği önde tutmuş, akademik yaşantıya gereken katkıyı sağlamıştır. Prof. Dr. K. Levent Zoroğlu’nun yükseköğrenimin esası olan lisans ve lisans üstü derslerine gösterdiği titizlik, kendisinin mesleki ilkelere ve etik değerlere olan bağlılığından kaynaklanmaktadır.

Prof. Dr. Zoroğlu başta halen devam eden Kelenderis (Mersin/Aydıncık) antik kenti olmak üzere, Türkiye’nin çeşitli yerlerinde yaptığı arkeolojik kazı ve araştırmalarla kendi alanında takdir toplamıştır. Bütün bunların yanı sıra kültürel mirasla ilgili görev aldığı kurumlarda da mesleki ilkeler çerçevesinde hareket eden, söz konusu alan-larda yeni yaklaşımlar getirebilen Prof. Dr. K. Levent Zoroğlu’nun bu çalışmalarına devam etmesi, ülkemiz kültür değerlerinin araştırılması ve korunması bakımından büyük önem arz etmektedir.

Bu açıdan bakıldığında Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi akademik kadrosunun saygın isimlerinden olan Prof. Dr. Zoroğlu’nun emeklilik yıllarında da gerçekleştireceği proje ve yayımlarla akademik üretkenliğinin devam edeceği şüphesizdir.

Sayın Prof. Dr. Kamil Levent Zoroğlu hocamıza fakültemize ve bilim dünyasına yaptığı değerli katkılarından dolayı çok teşekkür eder, bundan sonraki hayatının da sağlıklı, huzurlu ve üretken olarak geçmesini içtenlikle dilerim.

Prof. Dr. Âlim GÜR Selçuk Üniversitesi

Edebiyat Fakültesi Dekanı

PROF. DR. K. LEVENT ZOROĞLU’NUN ÖZGEÇMİŞİ VE YAYINLARI

ÖZGEÇMİŞ

17 Temmuz 1946 Öğretmen Hasan Zoroğlu ve eşi Nezihe Zoroğlu’nun ilk çocuğu olarak Maraş’ta doğdu. İlk ve orta öğrenimini burada tamamladı.

Öğrenim1967-1971 Lisans Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi, Klasik ve Çağdaş Anadolu

Arkeolojisi Bölümü.

1972-1974 Yüksek Lisans Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi, Klasik Arkeoloji Bölümü.

1974-1978 Doktora Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi, Klasik Arkeoloji Bölümü.

Mesleki ve Akademik Geçmişi1971-1972 Müze Uzmanlığı Side Müzesi.

1972-1977 Müze Uzmanlığı Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi.

1977 Araştırma Görevlisi Selçuk Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji ve Sanat Tarihi Bölümü.

1982 Yardımcı Doçent Selçuk Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji ve Sanat Tarihi Bölümü.

1984 Doçent Selçuk Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji ve Sanat Tarihi Bölümü.

1995 Profesör Selçuk Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Klasik Arkeoloji Bölümü.

İdari ve Diğer Görevler1978-1980 Arkeoloji ve Arkeologlar Derneği Genel Başkanlığı.

1984-1989 Konya Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Üyeliği.

1993-1995 Selçuk Üniversitesi, Silifke Taşucu Meslek Yüksek Okulu Müdürlüğü.

1993-1996 Konya Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Üyeliği.

1997-1998 Adana Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Üyeliği.

1997-1999 Arkeoloji ve Arkeologlar Derneği Genel Başkanlığı.

2004-2011 Konya Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Üyeliği.

2007-2013 Selçuk Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Klasik Arkeoloji Anabilim Dalı Başkanlığı.

2013 Selçuk Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Kültür Varlıklarını Koruma ve Onarım Bölümü Başkanlığı.

Üyesi Olduğu Bilimsel KuruluşlarAlman Arkeoloji Enstitüsü.

Avusturya Arkeoloji Enstitüsü.

Rei Cretariae Romanae Fautores (RCRF) (Uluslararası Roma Seramik Komisyonu).

Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü (Turkish Institute of Archaeology).

Corpus Vasorum Antiquorum Türkiye Komitesi (Başkan).

Prof. Dr. K. Levent Zoroğlu’nun Özgeçmişi ve YayınlarıXX

Aldığı Yurt İçi ve Yurt Dışı Burslar ve Hibeler1974-1977 American Research Institute in Turkey (Türkiye’de American İlmi Araştırmalar Derneği) Doktora Bursu.

1979-1980 Selçuk Üniversitesi Yurt Dışı Dil ve Araştırma Bursu (Almanya).

1984 British Council Araştırma Bursu (British Museum ve Ashmolean Museum’da Araştırma).

1986 Fransız Kültür Bakanlığı, Paris Louvre Müzesi’nde Araştırma Bursu.

1991 Alman Arkeoloji Enstitüsü Bursu, Berlin DAI Merkezi’nde Araştırma.

1993 Alman Arkeoloji Enstitüsü Bursu, Yunanistan’da Samos ve ve Atinada Araştırma Bursu.

1998 Alman Arkeoloji Enstitüsü Bursu, Berlin DAI Merkezi’nde Araştırma.

1998 Fransız Kültür Bakanlığı Araştırma Bursu.

1998 Amerikan Arkeoloji Enstitüsü 100. Yıl Kongresine Katılım Bursu.

1999 Viyana Üniversitesi Araştırma Bursu.

2001 Fransız Kültür Bakanlığı Antioch Toplantısı (Lyon) Katılım Bursu.

2008 Amerikan Büyükelçilik Hibesi (Kelenderis Agora Bazilikası Konservasyonu Amaçlı).

Katıldığı Kazılar1971-1982 Stratonikeia Kazıları, Muğla (Prof. Dr. Yusuf Boysal başkanlığındaki).

1972-1974 Alaca-Eskiyapar Kazısı, Çorum (Raci Temizer başkanlığındaki).

1972-1973 Ilgın-Yalburt Kazısı, Konya (Raci Temizer başkanlığındaki).

1982-1985 Samsat Kazısı, Adıyaman (Prof. Dr. Nimet Özgüç başkanlığındaki).

Yürüttüğü Kazılar1974 Mercimektepe Kazısı, Yozgat.

1994-2003 Tarsus Cumhuriyet Alanı Kazıları, Mersin.

1986- Kelenderis Antik Kenti Kazıları, Mersin (halen devam ediyor).

Doktora ve Diğer DanışmanlıklarAsuman Baldıran Selçuk Üniversitesi

Stratonikeia Nekropol Buluntuları (1990).

Hasan Bahar Selçuk Üniversitesi İsauria Bölgesi Tarihi (1991).

Mehmet Taşlıalan Yalvaç Müzesi, Emekli Müze Müdürü Pisidia Antiocheia’sı Augustus Kutsal Alanı ve Tapınağı’nın Rekonstrüksiyonu (1993).

Hatice Çorbacı Adıyaman Üniversitesi Anadolu’da Alabastronlar (1995).

Nurettin Arslan Çanakkale 18 Mart Üniversitesi Kilikya Bölgesi Demir Çağı Seramiği (1998).

Abuzer Kızıl Muğla Üniversitesi Karya Bölgesi Roma Dönemi Anıt Mezarları (1999).

Mehmet Tekocak Selçuk Üniversitesi Kelenderis Roma Çağı Seramiği (2006).

Bahadır Duman Pamukkale Üniversitesi Laodikeia Hellenistik ve Erken Roma Dönemi Seramiği (2010).

Şehnaz Eraslan Kültür ve Turizm Bakanlığı Roma İmparatorluk Dönemi Mozaik Sanatında Okeanos ve Tethys Betimlemelerinin Tipolojik ve İkonografik Açıdan Değerlendirilmesi (2011).

Volkan Yıldız Dicle Üniversitesi Akamenid Dönem’de Kilikya Bölgesi ve Yakın Çevresinde Attika Seramiği (2013).

Prof. Dr. K. Levent Zoroğlu’nun Özgeçmişi ve Yayınları XXI

Zafer Korkmaz Selçuk Üniversitesi Kilikya Demir Çağı Yerleşimleri (2013).

1993 TRT İzmir Televizyonu tarafından hazırlanan “Akdeniz’de Hayat” adlı 12 bölümlük belgesel danışmanlığı.

2008 GAP Bölgesi Turizm Planlama ve Tarihi Çevrenin Korunması ve Sergilenmesi Projesi danışmanlığı.

2013 Yeni Antakya Müzesi Mozaiklerinin Sergilenmesi Danışmanlığı (devam ediyor).

Yürüttüğü DerslerMitoloji

Arkeolojiye Giriş ve Yöntemi

Seramik Sanatına Giriş

Arkaik Devir Figürlü Seramik Sanatı

Klasik Devir Figürlü Seramik Sanatı

Antik Devir Resim Sanatı

Anadolu Tarihi Coğrafyası

Anadolu Antik Kentleri

Eski Anadolu Tarihi - Klasik Çağlar

Antik Kilikya Bölgesi Sanatı (YL)

Attik Figürlü Vazo Sanatı (DR)

YAYINLAR

Kitaplar1994 Kelenderis I. Kaynaklar, Kalıntılar, Buluntular, Ankara.

1995 Tarsus Tarihi ve Tarihsel Anıtları, Adana.

1997 A Guide to Tarsus, Ankara.

2009 Corpus Vasorum Antiquorum, Turkey, Fascicule 1, Silifke Museum 1, İstanbul.

Çeviri2000 W. M. Ramsay, Aziz Pavlus’un Kenti, Tarsus (The Cities of St. Paul, Tarsus, London, 1907), Türk Tarih Kurumu

Yayınları, X. Dizi, Sayı:19, Ankara.

Kitap Eleştirisi1992 H. Hellenkemper – F. Hild, “Neue Forschungen in Kilikien”, Belleten LVI, 307-310.

Makaleler1975 “Kafkasya Uygarlığı”, Kuzey Kafkasya V, İstanbul, 30-35.

1977 “Yozgat-Mercimektepe Sondajı”, Türk Arkeoloji Dergisi XXIV-1, 195-202.

1979 “Eskiyapar’daBulunanKızılırmakHavzası (GalatDenilen)BoyalıSeramikler,VIII. Türk Tarih Kongresi, 346-354,Lev.209-214.

1981 “Kültepe’deBulunanHellenistikÇağaaitbirAmphora”,S.Ü. Edebiyat Fakültesi Dergisi, Sayı:1,239-252.

1983 “İstanbul ve Bonn’da Bulunan iki Skyphos”, S.Ü. Edebiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 2, 135-144.

1984 “Konya Adının Kaynağı Hakkında Dökümanlar”, Konya Kitabı (der. F. Halıcı), Ankara, 137-140.

1986 “KelenderisMezarBuluntuları”,Anadolu Araştırmaları (Prof. Dr. U. Bahadır Alkım Hatıra Sayısı) X,455-469.

1986 “KızılırmakHavzasıKaplarınınBiçimveSüsGelişimineÖrnekler”, IX. Türk Tarih Kongresi,Cilt:1,495-512,Levha:223-227.

1986 “Samsat’daBulunanDoğuSigillataları”,S.Ü. Edebiyat Fakültesi Dergisi, Sayı3,61-100.

Prof. Dr. K. Levent Zoroğlu’nun Özgeçmişi ve YayınlarıXXII

1987 “Kelenderis1986YılıÇalışmaları”,V. Araştırma Sonuçları Toplantısı- I,409-422.

1987 “KızılırmakHavzasıKapları”,Anadolu Demir Çağları Sempozyumu (ed.A.Çilingiroğlu),24-27Nisan1984 İzmir,65-70.

1988 “DoğuDağlıkKilikya1987YılıAraştırması”,VI. Araştırma Sonuçları Toplantısı,393-406.

1988 “Kelenderis, 1987”, Anatolian Studies 38, 200.

1989 “SomeRomanNamesonEasternSigillataAfromSamosata”,The Eastern Frontier of The Roman Empire Proceedings of a Colloquium Held at Ankara,British Institute of Archaeology at Ankara Monograph No. 11, BAR Int. Ser. 553 (ii) (eds.D.French–C.Lightfoot),573-579.

1991 “Kelenderis 1989 Yılı Kazısı”, 12. Kazı Sonuçları Toplantısı-2, 301-322.

1991 “The Iron Age Finds from Kıcıkışla near Karapınar”, Anatolian Iron Ages Colloquium İzmir 4-8 May 1987, British Institute of Archaeology at Ankara Monograph 13 (eds. D. French – A. Çilingiroğlu), Oxford, 149-153.

1992 “Kelenderis 1990 Yılı Kazısı”, 13. Kazı Sonuçları Toplantısı-1, 241-254.

1993 “Antik Kilikya’da Karayolu Ulaşımı”, Mozaik 10, 17-19.

1993 “Eine Terrakotta Athena-Minerva Büste aus Klaudiopolis in Kilikien”, Archäologischer Anzeiger 1993.4, 607-612.

1993 “Göksu Kültürleri”, Atlas Dergisi 8, Kasım, 80-82.

1993 “İçel’in Arkeolojik ve Tarihsel Anatomisi”, Mozaik 13, 24-25.

1993 “İlkçağ’da Hamam Kültürü”, Mozaik 18.9, 18-19.

1993 “Kelenderis 1991 Yılı Kazısı”, 14. Kazı Sonuçları Toplantısı-2, 165-180.

1993 “Kelenderis Kazısı”, Mozaik 16.7, 14-15.

1993 “Kelenderis Mozaiki”, Mozaik 13.4, 26-27.

1993 “Kültür, Korumacılık ve Turizm”, Mozaik 14.5, 8-9.

1993 “Yumuktepe, Bir Kültür Hazinesi”, Mozaik 15.6, 12-13.

1993 “Yakındaki Uzak Komşumuz: Yunanistan”, Mozaik 21.12, 8-9.

1994 “Bir Mozaik Üzerinde Kelenderis Betimlemesi”, 1993 Yılı Anadolu Medeniyetleri Müzesi Konferansları, 31-45.

1994 “Cilicia Tracheia in the Iron Age: The Khilakku Problem” Anatolian Iron Ages 3, The Proceedings of the Third Anatolian Iron Ages Colloquim Held at Van, 6-12 August 1990 (eds. A. Çilingiroğlu – D. H. French), The British Institute of Archaeology at Ankara Monograph No: 16, 301-309.

1994 “Geçmişten Günümüze Taşucu”, Mozaik 24.3, 24-27.

1994 “Kelenderis’in İlk Çağ Tarihi Hakkında Notlar”, XI. Türk Tarih Kongresi, 437-448.

1994 “Krallar ve Filozoflar Kenti Tarsus”, Mozaik 23.2, 18-20.

1994 “Tarsus’ta Bir Cadde”, Atlas 21, 146.

1995 “Kelenderis 1992 Yılı Kazı ve Onarım Çalışmaları”, 15. Kazı Sonuçları Toplantısı-2, 189-211.

1995 “Ritrovata un’antica strada a Tarso”, Eteria, viaggi e cultura nell’oriente cristiano, Ottobre Modena 1995, 9-22.

1996 “1994 Yılı Kelenderis Kazı ve Onarım Çalışmaları”, 17. Kazı Sonuçları Toplantısı-2, 263-276.

1996 “Tarsus Cumhuriyet Alanı 1994 Yılı Çalışmaları”, 17. Kazı Sonuçları Toplantısı-2, 245-262.

1997 “Kelenderis 1995 Yılı Kazı ve Onarım Çalışmaları”. 18. Kazı Sonuçları Toplantısı-2, 383-400.

1997 “TarsusCumhuriyetAlanı1995YılıKazısı”,18. Kazı Sonuçları Toplantısı-2,401-408.

1997 “ZweiZentralanatolischeTonskyphoi”,Akurgal’a Armağan, A.Ü. Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi (Anatolia XXIII),15-25.

1998 “1996 Yılı Kelenderis Kazısı Raporu”, 19. Kazı Sonuçları Toplantısı-2, 483-491.

1998 “Tarsus Cumhuriyet Alanı 1996 Yılı Kazı Çalışmaları Raporu”, 19. Kazı Sonuçları Toplantısı-2, 493-505.

1999 “Kelenderis 1997 Yılı Kazı Çalışmaları”, 20. Kazı Sonuçları Toplantısı-2, 457-468.

1999 “Kelenderis Mozaiği”, Çağlar Boyunca Anadolu’da Yerleşim ve Konut Uluslararası Sempozyumu, 5-7 Haziran 1996 İstanbul, 513-524.

1999 “Kilikya Berenikesi’nin Yeri”, Olba II, 2 (özel sayı), 369-380.

Prof. Dr. K. Levent Zoroğlu’nun Özgeçmişi ve Yayınları XXIII

1999 “New Excavations at Tarsus”, American Journal of Archaeology, Vol. 103, No. 2, 300-301.

1999 “Tarsus Cumhuriyet Alanı 1997”, 20. Kazı Sonuçları Toplantısı-2, 463-473.

1999 “Zwei Lekythoi des Klügmann-Malers aus Kelenderis”, Archäologischer Anzeiger 1999.1, 141-145.

2000 “Problems on the Tarsian Hellenistic and Early Roman Pottery I: Red Glazed Pottery”, E Eristemonike Synanthese Gia Ten Ellenistike Keramike, Praktika 2000, 199-203.

2000 “Samosata. Ausgrabungen in der kommagenischen Hauptstadt”, Gottkönige am Euphrat, Neue Ausgrabungen und Forschungen in Kommagene, Mainz, 75-83.

2000 “1998 Yılı Kelenderis Kazı Çalışmaları”, 21. Kazı Sonuçları Toplantısı-2, 323-336.

2000 “A Roman potter’s workshop at Astra in Rough Cilicia”, Rei Cretariae Romanae Favtorvm Acta 36, 2000, 31-34.

2000 “Kelenderis Nekropolü”, Olba III, 115-133.

2001 (N. Arslan ve M. Tekocak ile birlikte) “Kelenderis Kazısı 1999 Yılı Çalışmaları”, 22. Kazı Sonuçları Toplantısı-2, 311-325.

2001 (A. Çalık-Ross ile birlikte) “Tarsus Terra Cotta Atölyesi”, I. Uluslararası Eskişehir Pişmiş Toprak Sempozyumu Bildi-riler Kitabı, 15 Ağustos-5 Eylül 2001, Eskişehir, 23-28.

2002 “Anadolu’da 1071 Öncesi İlk Türk İzleri”, Yeni Türkiye, Sayı 43 (Ocak-Şubat), 194-197.

2002 “Excavations at Antiocheia on the Cydnus (Tarsus)”, Actes du Ier Congres International sur Antioche de Pisidie (eds. Th. Drew-Bear vd.), 417-422.

2003 “Doğu Sigillatalarının İmalat Yerleri ve Dağılımı Sorunu”, Varia Anatolica XV, 121-123.

2003 “Kelenderis 2002”, ANMED, Anadolu Akdenizi Arkeoloji Haberleri 1, 14-16.

2004 “Antioch on the Cydnus”, TOPOI, 373-379.

2004 “Hellenistic Pottery from Kelenderis”, E Epistemonike Synanthese Gia ten Ellenistike Keramike, Praktika 2004, 299-310.

2004 (A. Çalık-Ross, M. Tekocak ve V. Evrin ile birlikte), “Kelenderis 2002 Yılı Kazısı Raporu”, 25. Kazı Sonuçları Toplantısı-2, 451-467.

2004 “Luwilerden Çukurovalılara Adı Değişmeden Kalan Kent Tarsus”, Sırtı Dağ, Yüzü Deniz: Mersin, İstanbul, 91-109.

2004 “TarsusorAntiocheiaontheKydnus”,Atti del VIII. Simposio Paolino, Paolo tra Tarso e Antiochia, Archeologia/Storia/Religione, Turchia: la Chiesa e la sua storia 18 (ed.L.Padovese),Roma,9-17.

2004 “KelenderisKazısı2003/ExcavationsatKelenderisin2003”,ANMED, Anadolu Akdenizi Arkeoloji Haberleri 2,27-32.

2005 (C.Öztürk–M.A.Kaya ilebirlikte)“KelenderisAgorası’ndaki JeofizikÇalışmalarıveSonuçları”,21. Arkeometri Sonuçları Toplantısı,189-196.

2005 (A. Çalık-Ross, M. Tekocak ve S. Sağlan ile birlikte) “Kelenderis 2003Yılı Kazısı Raporu”, 26. Kazı Sonuçları Toplantısı-I,333-346.

2005 “Kelenderis in Achamenidischer Zeit”, Synergia, Festschrift für Friedrich Krinzinger, Band II (eds. B. Bront – V. Gassner – S. Lädstatter), Wien, 395-400.

2005 “RomanFineWaresinCilicia:AnOverview”,Rei Cretariae Romanae Favtorvm Acta 39,2005,243-248.

2005 “Kelenderis2004YılıKazıları/ExcavationsatKelenderisin2004”,ANMED, Anadolu Akdenizi Arkeoloji Haberleri 3,35-40.

2005 (V.Evrinvd.ilebirlikte)“KilikyaKıyılarıSualtıArkeolojikYüzeyAraştırmaları2004”,ANMED, Anadolu Akdenizi Arkeoloji Haberleri 3,135-140.

2006 (Z.Friedmanilebirlikte)“KelenderisShip–SquareorLateenSail?”,The International Journal of Nautical Archaeology 35.1,108-116.

2006 “TarsusandAntiochduringtheHellenisticAge”,Atti del IX Symposio Paolino, Paolo tra Tarso e Antiochia Archeologia/Storia/Religione,Turchia: la Chiesa e la sua storia XX (ed.L.Padovese),Roma143-150.

2006 “Dağlık Kilikya ve Likya’da Ölü Gömme Gelenekleri ve Mezar Mimarisi İlişkileri Üzerinde Bir Deneme”, III. Uluslararası Likya Sempozyumu, Sempozyum Bildirileri 2(ed.K.Dörtlükvd.),07-10Kasım2005Antalya,917-929.

2006 “Kahramanmaraş’ınİlkÇağdakiYeriveÖnemi”,1. Kahramanmaraş Sempozyumu,6-8Mayıs2004,Kahramanmaraş,303-307.

Prof. Dr. K. Levent Zoroğlu’nun Özgeçmişi ve YayınlarıXXIV

2006 (A. Çalık-Ross, M. Tekocak ve S. Sağlan ile birlikte) “Kelenderis 2004 Yılı Kazısı”, 27. Kazı Sonuçları Toplantısı-2, 241-256.

2006 “Kelenderis 2005 Yılı Kazı ve Onarım Çalışmaları” ANMED, Anadolu Akdenizi Arkeoloji Haberleri 4, 25-30.

2007 “Rovino del periodo protochristiano a Kelenderis”, Atti del IX Symposio Paolino, Paolo tra Tarso e Antiochia Archeologia/ Storia/ Religione, Turchia: la Chiesa e la sua storia XXI (ed. L. Padovese), Roma 149-156.

2007 “Kelenderis’te Bulunan Bir Pişmiş Toprak Figürin ve Düşündürdükleri”, Belkıs Dinçol ve Ali Dinçol’a Armağan; Vita, (eds. M. Alparslan – M. Doğan-Alparslan – H. Peker), İstanbul, 829-834.

2007 “Kelenderis 2006 Yılı Kazı, Onarım ve Sergileme Çalışmaları” ANMED, Anadolu Akdenizi Arkeoloji Haberleri 5, 16-21.

2007 “Kelenderis, a Port between Asia Minor and Cyprus”, Proceedings of the International Symposium on Underwater Research, Famagusta, Cyprus, 2007, 68-73.

2008 (M. Tekocak ile birlikte) “Kelenderis 2006 Yılı Çalışmaları”, 29. Kazı Sonuçları Toplantısı-1, 515-538.

2008 “Kelenderis 2007 Yılı Kazı ve Onarım Çalışmaları” ANMED, Anadolu Akdenizi Arkeoloji Haberleri-6, 29-34.

2008 “Kelenderis ve Karaçallı Nekropolleri: Klasik Çağa Ait İki Mezarlık Hakkında Düşünceler”, Prof. Dr. Haluk Abbasoğlu’na 65. Yaş Armağanı. Euergetes, (eds. İ. Delemen – S. Çokay-Kepçe – A. Özdizbay – Ö. Turak), İstanbul, 1235-1246.

2009 “Tarsus: A Town Where All Cultures Have Met”, Paolo di Tarso, Archeologia/Storia/ Ricezione, (ed. L. Padovese), Roma, 3-19.

2009 (M. Tekocak ile birlikte) “Kelenderis 2007 Yılı Kazı ve Onarım Çalışmaları”, 30. Kazı Sonuçları Toplantısı-3, 343-372.

2009 “The Land of the Cilician Pirates”, Proceedings of the IIIrd International Sifnean Symposium, Sifnos 29 June-2 July 2006, In Memoriam Nikolaos Vernicos-Eugenides, Society for Sifnean Studies, Athen, 127-134.

2009 “Kelenderis 2008 Yılı Kazı ve Onarım Çalışmaları- Excavation and Restoration Works at Kelenderis in 2008”, ANMED, Anadolu Akdenizi Arkeoloji Haberleri-7, 26-31.

2009 (M. Dillon – D. Yakınlar – N. Rauh ile birlikte) “Anamur Arkeoloji Müzesi’ndeki Amfora Araştırmaları Raporu”, 26. Araştırma Sonuçları Toplantısı-2, 33-50.

2010 “Kelenderis 2009 Yılı Kazıları/Excavations at Kelenderis in 2009”, ANMED, Anadolu Akdenizi Arkeoloji Haberleri 8, 31-36.

2010 “Kilikya’da bir Liman Kenti: Kelenderis”, Ufukta Bir Işık, Uluslararası Deniz Fenerleri Sempozyumu, Şile Feneri’nin 150. Yılı Kutlamaları, 12-13 Haziran 2010, İstanbul, 177-184.

2010 (M. Tekocak ile birlikte) “Kelenderis 2008 Yılı Kazı ve Restorasyon Çalışmaları”, 31. Kazı Sonuçları Toplantısı-3, 427-453.

2011 “Alaeddin Tepesi, Eski Kent Merkezindeki Tarihi Tepe”, Konya Ansiklopedisi 1, 168-170.

2011 (M. Tekocak ile birlikte) “Kelenderis 2009 Yılı Kazı ve Onarım Çalışmaları”, 32. Kazı Sonuçları Toplantısı-4, 260-274.

2011 “Kelenderis 2010 Yılı Kazı Çalışmaları/Excavation at Kelenderis in 2010”, ANMED, Anadolu Akdenizi Arkeoloji Haberleri 9, 29-35.

2011 (Baskıda) “Kelenderis’in Limanı ve Kent Dokusu”, Harbors and Harbor Cities in the Eastern Mediterranean from Antiquity to Byzantium. Recent Discoveries and New Approaches, 30 Mayıs – 1 Haziran 2011, İstanbul.

2012 “2010 Yılı Kelenderis Kazı ve Onarım Çalışmaları”, 33. Kazı Sonuçları Toplantısı-4, 93-109.

2012 “Samosata. Ausgrabungen in der kommagenischen Hauptstadt”, Gottkönige am Euphrat, Neue Ausgrabungen und Forschungen in Kommagene, Mainz, 134-145.

2012 “BirSitDavasıSenaryosuveDüşündürdükleri”,Hukab. Hukuk, Kültür, Sanat, Edebiyat Dergisi,(Ekim-Aralık2012), Sayı:3,27.

2013 “Cypriot Basket-handled Amphorae from Kelenderis and its Vicinity”, The Acts of The Athens: Cyprus Amphora Workshop, Kopenhag, 20-29.

2013 “Tarsus: Adı ve Kendisi Dört Bin Yıldır Yaşayan Kent”, Hukab. Hukuk, Kültür, Sanat, Edebiyat Dergisi (Ocak-Mart 2013), Sayı: 4, 56-57.

2013 (M. Tekocak ile birlikte) “Kelenderis’te Bulunan Bir Grup Roma Dönemi Ticari Amphorası ve Düşündür dükleri”, Olba XXI, 109-140.

GİRESUN-ARETİAS/KHALKERİTİS ADASI 2011-2012 KAZILARI ÖN RAPORU

Ertekin M. DOKSANALTI – İbrahim KARAOĞLAN – L. Ufuk ERDOĞAN*

Abstract Preliminary Report of the Excavations at Giresun – Aretias Island,

2011 – 2012 Giresun Island is located 17 kilometres off the city Kerasous (modern Giresun) which was one of the important Greek colony settlements of East Pontus region in ancient times. Its square measure is approximately 40 hectare and shores have a rocky topography. Central part of the island is sufficiently plain as to allow settlements, and accordingly the buildings on the island are located in this central area. During the excavations carried out between 2011 and 2012, a church complex devoted to Eleousa or Saint Phocas and dated between 9 and 11 AD was unearthed. In addition, some detection was made providing data about Hellenistic Temple and Late Roman buildings which are the former phases of the church building. Excavations were focused on the church in the centre and chapels together with narthex which were used as grave yards respecting the church. As a result of studies, ceramic findings shedding light to the classical and latter ages of Giresun Island as well as tombs giving information about interment habits especially in 9th and 11th centuries were detected.

Keywords: Pontus, Black Sea, Kerasous, Giresun, Aretias Island, Church, Chapel.

Giresun Adası1, Antik Dönem’de Doğu Pontus Bölgesi’nin önemli Grek koloni yerleşimlerinden biri olan Kera-sous (modern Giresun) kentinin 1.7 km. açığında yer almaktadır. Yaklaşık 40 hektarlık bir alanı kapsayan adanın kıyıları kayalık bir topografyaya sahipken merkezi kısmı yerleşime uygun olacak şeklide daha düzdür. Bu düz alan ada yüzölçümünün yaklaşık üçte biri kadar olup yoğun bitki örtüsünün de yer aldığı alandır. Ada kıyısında liman işlevi gören küçük doğal bir koy yer alırken, kuzey ve batı rüzgârlarına karşı teknelerin halatlarını bağlayıp demirleyebilecekleri bir de rıhtımı vardır2. Ayrıca ada, Sinope ve Trapezus arasındaki deniz rotasının ortasında bu-lunmaktadır. Ada’da yerleşim Kerasous kenti ile paralel olarak Arkaik ya da Klasik Dönem’den itibaren başlamış3

* Doç. Dr. Ertekin Mustafa Doksanaltı, Selçuk Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü, Kampüs, 42031 Konya/TR. E-posta: ertekin96@selcuk.edu.tr

Öğr.Gör. İbrahim Karaoğlan, Selçuk Üniversitesi Bozkır MYO Mimarlık ve Şehir Planlamacılığı Bölümü Mimari Restorasyon programı, Bozkır-Konya/TR. E-posta: ibrahimkaraoglan_@hotmail.com

L. Ufuk Erdoğan (M.A.), Selçuk Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü, Kampüs, 42031 Konya/TR. E-posta: ufik2584@hotmail.com1 Tarihi süreç içerisinde bu küçük ada, Aretias (Grek Period), Khalkeritis (Roman Period) ve Giresun Adası (modern) gibi isimlerle tanınmıştır:

Plinius, Naturalis Historia, VI.13.32; Doksanaltı – Aslan – Mimiroğlu 2011, 146.2 Delatte 1947, 31.3 Adada sürdürülen kazı çalışmalarında bulunan az sayıdaki Arkaik ve Klasik Dönem’e tarihlenen seramik kaplara ait parçalar yerleşimin başlangıç

aşamasını ispatlamaktadır:

Ertekin M. Doksanaltı – İbrahim Karaoğlan – L. Ufuk Erdoğan176

olup, Karadeniz hâkimiyeti için stratejik önemini Osmanlı Dönemi’ne kadar da sürdürmüştür4. Antik yazarlar tarafından ada ve adanın yerleşim süreci ile ilgili önemli ifadeler günümüze ulaşmıştır5. Bu ifadelere ve yakın dönem araştırmalarına6 göz atıldığında, adanın kültle ilgili kullanımının, Klasik öncesi dönemlerden başlayarak günümüze kadar sürdüğü7 görülmektedir. Yine antik ifadeler doğrultusunda Hellenistik, Roma – Geç Antik ve Bizans Dönemleri’nde de yerleşimin sürdüğü anlaşılmaktadır. Giresun Adası’nda Hellenistik Dönem’de bir Ares Tapınağı, sunağı ve Bizans Dönemi’nde Eleousa ya da Aziz Phokas’a8 adanmış bir manastır yerleşiminin olduğu bilinmektedir.

Ada’da 2011 yılında gerçekleştirilen kazı çalışmalarında adanın merkezinde yer alan ve Eleousa ya da Aziz Phokas’a adanmış manastır kompleksinin 9.-11. yüzyıllara tarihlendirilen ana kilisesi (Katholikon) açığa çıkartıl-mıştır9 (Fig. 1). Kilise, Hellenistik Dönem’e ait bir tapınağın üstüne ve kısmen bu tapınağın naos duvarlarının bir bölümünü temel alarak inşa edilmiştir10 (Fig. 2). Kilisede yapılan kazılarda üç farklı yapı evresi tespit edilmiş olup bu yapı evreleri: Hellenistik Tapınak, Geç Roma Dönemi Yapısı ve Kilise’den oluşmaktadır.

Hellenistik TapınakAdanın tam merkezine inşa edilmiş olan kilisedeki kazı çalışmaları sırasında, kilise duvarlarının altında dörtgen planlı küçük bir yapıya ait temel sıraları açığa çıkartılmıştır. Gerek konumu gerekse planı göz önüne alındığında bu yapının küçük bir tapınak olduğu anlaşılmaktadır. Doğu - batı doğrultusunda inşa edilen tapınağın plan tipi açık olarak anlaşılamamaktadır. Tapınağın batı duvarının ilk sıraları iyi korunmuşken (Fig. 2) güney ve kuzey duvar-lara ait bloklar devşirilmiş halde kısmen korunabilmiş, doğu duvarı ise tamamen tahrip olmuştur. Koruna gelen duvar kalıntılarından anlaşılabildiği kadarıyla burası yaklaşık olarak 6.00 x 9.00 m. ölçülerinde dörtgen planlı kü-çük bir tapınaktır. Kilisenin batı kapısının altında görülen ve 1.20 m. genişliğindeki geniş eşik bloğu aynı zamanda tapınağın girişinin de batıda yer aldığını göstermektedir. Tapınağın temel ve ilk duvar sıraları ile yapı malzemeleri, daha sonra inşa edilen kilisede devşirme malzeme olarak kullanılmıştır (Fig. 3).

Tapınağın yapımında kullanılan büyük konglomera dörtgen blokların inşa tekniği Hellenistik Dönemi işaret et-mektedir. Ancak tarihlendirme ile ilgili kesin verilere henüz ulaşılamamıştır. Kazı çalışmaları sırasında tapınağın temel seviyesinde ve altında bulunan Arkaik Dönem’e ait Batı Anadolu kökenli Greyware kase parçası11 ile Attik siyah glazürlü kase, kantharos, balık tabağı parçaları12 tapınak öncesi yerleşim ile alakalıdır. Benzer şekilde temel seviyesinde bulunan Batı Anadolu kökenli Hellenistik Dönem seramik kap parçaları13 ise tapınağın kullanım süre-ci ile eş zamanlıdır. Ancak bu seramik buluntular ile tapınak arası ilişki açık değildir.

Tapınağın yaklaşık 50.00 m. batısında ana kayaya oyulmuş basamaklı bir altar bulunmaktadır14. Basamaklı altarın düz platform şeklinde düzenlenmiş en üst seviyesi ile tapınak zemini aynı kot üzerinde yer almaktadır. Diğer bir

4 Doksanaltı – Aslan – Mimiroğlu 2011, 146; Doksanaltı – Mimiroğlu 2011, 87.

5 Ada ile ilgili antik kaynakların ifadeleri ve bu ifadelerin değerlendirilmeleri: Doksanaltı – Aslan – Mimiroğlu 2011, 146; Doksanaltı – Mimiroğlu 2011, 87

6 Bryer – Winfield 1985, 133-134; Doksanaltı – Aslan – Mimiroğlu 2011, 145-154; Doksanaltı – Mimiroğlu 2011, 85-101.

7 Bölge halkı tarafından Hamza Taşı olarak adlandırılıp kutsallığına inanılan kayanın etrafında dönülerek yapılan bir ritüel hala devam etmektedir. Her yılın 7 Mayıs’ında Ada etrafında teknelerin dönmeleriyle yapılan bu ritüel halk arasında “Mayıs Yedisi” olarak adlandırılmaktadır.

8 Panaretos, Chronika, 40, 76, 24; Cuinet 1882, 75-76; Bryer – Winfield 1985, 131, footnote 63.

9 Doksanaltı et al. 2011b, 163-168.10 Doksanaltı et al. 2011b, 164, 168, Fig. 4, 6, 9.11 Doksanaltı – Ekici, nr.15.12 Doksanaltı – Ekici, nr. 1-513 Doksanaltı – Ekici, nr. 10-14, 16-2014 Doksanaltı – Aslan – Mimiroğlu 2011, 152-153, Fig.10.

Giresun-Aretias/Khalkeritis Adası 2011-2012 Kazıları Ön Raporu 177

dikkati çeken husus, adayı çevreleyen sur sisteminin batı kapısı, basamaklı altar ve tapınağın, doğu-batı doğrul-tusunda aynı aks üzerinde yer almalarıdır. Bu durum tapınak, altar ve batı kapısının aynı inşa programı içinde düzenlendiğini göstermektedir.

Kilise altında tespit edilen bu tapınak ve kayaya oyulmuş basamaklı altar, Rodoslu Apollonius tarafından dile getirilen, Amazonlar tarafından kurbanların sunulduğu siyah kaya sunağı ve Ares’e adanmış tapınağı akla getir-mektedir15. Bununla birlikte kayaya oyulmuş basamaklı altar büyük olasılıkla Ana Tanrıça veya açık hava kaya kültü ile alakalıdır16. Aynı zamanda girişinin batıda yer alması söz konusu bu küçük tapınağın Ana Tanrıça Kültü bağlantısını da düşündürmektedir.

Geç Roma Dönemi YapısıKilisenin naosunda yürütülen çalışmalarda ortaya çıkarılan ilginç bir ayrıntı da, naosun güneyinde kısmen koruna gelmiş, İn-situ durumdaki mozaik zemindir. Mozaik zemin, kilise zemininden 0.08 m aşağıda ve tapınak zeminin-den 0.25 m yukarıdadır. Kot farkından ve dönemsel farklılıklardan dolayı mozaik, kilise ya da tapınak ile ilişkili gibi görünmemektedir. İnşa teknikleri göz önüne alınırsa tapınaktan geç ve kiliseden daha erken bir yapıya aittir. Hellenistik Dönem tapınağının zemininden (+24.45 m) 0.25 m daha yüksekte olan mozaik (+25.20 m), olasılıkla buraya inşa edilmiş bir Roma İmparatorluk Dönemi ya da Geç Antik Dönem yapısı ile ilgilidir. Ancak geç dönem kilisesinin altında kaldığı ve duvarları tamamen tahrip olduğundan söz konusu yapının planı ya da fonksiyonu ile ilgili verilere henüz ulaşılamamıştır.

Bu mozaik, olasılıkla tapınağın işlevini kaybetmesinden sonra tapınak alanına inşa edilmiş başka bir yapıya aittir. Arda kalan izlerden anlaşıldığı üzere söz konusu mozaik, dörtgen planlı geniş bir mekanın zeminini meydana getirmektedir. Kilisenin güney duvarı mozaiğin üzerine inşa edilmiştir. Hatta kilisenin güney mezar şapelindeki gömülerden biri bu mozaik zemin üzerindedir.

Mozaik yaklaşık 0.06-0.07 m kalınlığında bir harç tabakasına yerleştirilen beyaz, gri, yeşil, kahverengi, siyah, sarı, mavi, kırmızı ve bej renkli 0.07 x 0.07 m’lik tesseralardan oluşmaktadır. Mozaikte yer alan pano üzerindeki kompozisyonun ne olduğu konusunda henüz kesin bir yargıya varılamamıştır. Mozaik üzerinde bir pano ve bu panonun etrafını çevreleyen defne çelenginden17 oluşan girland kuşağı yer almaktadır. Kazı çalışmaları sırasında bulunan ve mozaikten kopmuş parçalarda görülen bitkisel motifler, mozaiğin ana kompozisyonunun bitkisel oldu-ğunu göstermektedir. Bu parçalardan birinde armut olma olasılığı çok yüksek olan bir meyve ve diğer birçok par-çada bu meyve ağacına ait dal ve yaprak betimleri bulunmaktadır. Bitkisel bezemelerin yanı sıra in-situ panonun köşesinde görülen üçgen motif bir gemi pruvasını anımsatmaktadır. Panonun kenarında yer alan birbirine paralel mavi çizgiler ise akarsu ya da deniz betimlemesini anımsatmaktadır.

Mozaiğin tekniği ve stili Geç Antik Dönem’den olduğunu göstermektedir. Hellenistik tapınağın zemin seviyesinin üstünde ve kilisenin zeminin altında kalan bu mozaiğin ait olduğu yapının işlevi şu ana kadar saptanamamakla birlikte, mozaiğin stili, işçiliği ve mekanın genişliği göz önüne alınırsa, olasılıkla bu yapı Geç Antik Dönem’e ait bir villa ya da benzeri bir konut olmalıdır.

Kilise (Katholikon)Adanın merkezinde ve yüksek noktasında tek nefli bir kilise yapısı kazılarla açığa çıkartılmıştır. Yapı, doğu – batı doğrultusundaki naos ve naosun kuzey ve güneyine sonradan eklenmiş doğu uçları apsidal formlu şapeller18 ve

15 Apoll. Rhod. Argonautica II. 1165-1174 ve 1030-1230. 16 Haspels 1971, Fig. 28-31, 230-231.17 Dunbabin 2003, 340.18 Marinis 2010, 297.

Ertekin M. Doksanaltı – İbrahim Karaoğlan – L. Ufuk Erdoğan178

batısına eklenmiş dikdörtgen planlı bir nartheksten (mezarlık alanı) oluşmaktadır (Fig. 1). Naos, şapeller ve nart-heksten oluşan bu yapı gurubu 14.00 x 11.00 m ölçülerindedir. Bu yapı kompleksi, Orta Çağ kaynaklarına19 göre Eleousa ya da Aziz Phokas’a adanmış manastır kompleksinin ana kilisesi (Katholikon) olmalıdır.

Kilise kompleksi Hellenistik Dönem’e ait tapınağın zeminin 0.08 m. üstünde yer almakta ve kısmen tapınağın batı duvarının bir bölümünü temel alarak inşa edilmiştir. Tapınağın temel blokları aynı zamanda kilisenin duvarlarının en alt sırasını meydana getirmektedir.

Kilise kompleksinin ana mekanı olan naos 4.75 m genişliğinde, 9.25 m uzunluğundadır. Naosa ait duvarların inşasında kısmen yine tapınağa ait yapı elemanları devşirme olarak kullanılmıştır. Naosun batı duvarının temel seviyesinde, tapınağın büyük, dörtgen kesme konglomera bloklar kullanılırken (Fig. 2) bu blokların üzerinde daha küçük, dörtgen, sert kireç taşı taşlar kullanılmıştır. Kilisenin duvarları, dış yüzleri düzgün dörtgen, arkada kalan kısımları kaba bırakılmış, taşların karşılıklı yerleştirilmesi ve aralarının daha ufak taşlarla doldurulup harç yardı-mıyla birleştirilmesiyle yapılmıştır (Fig. 4). 0.55 m – 0.70 m arasında değişen kalınlıklarıyla, duvarlarda görülen yapım tekniği, bazı duvarlarda opus quadratum20 bazı duvarlarda ise opus caementicium21 tekniğinin yerel ve eldeki malzemeye göre yapılmış daha basit bir biçimidir.

Naosun güney ve batı duvarları 1.50 m yüksekliğe kadar korunmuştur. Kuzey ve doğu duvarı büyük ölçüde tahrip olmuştur. Kilisenin doğudaki apsisinin duvarı ana kaya üzerine oturtulmuştur. Doğu duvarının temeli ve apsis kıs-mı, arazinin topografyasına bağlı olarak, kilise zemin kotundan daha aşağıdadır (yaklaşık 1.50 m). Kilisenin doğu duvarının inşası için, kotun yükseltilmesi amacıyla apsisin dışına yay şeklinde birbirine paralel iki adet destek duvarı inşa edilmiştir. Düzensiz taşlardan kabaca inşa edilen destek duvarlarının doldurulması ile doğu duvarı ve apsis için zemin kotu yükseltilmiştir. Böylece aşağıda kalan zemin kotu yükseltilerek, doğu duvarı için küçük bir teras meydana getirilmiştir. Ancak kilisenin doğu duvarı ve apsisin büyük bir bölümü bu destek duvarlarının tahrip olması ve terasın bozulması nedeniyle yıkılmıştır.

Kilisenin ana girişi, naosun batı duvarının tam ortasında yer almakta olup, kuzey ve güney uzun duvarlarında da şapellere geçişi sağlayan yan kapılar bulunmaktadır. Yan kapılar, ana giriş kapısının bulunduğu batı duvarından 2.00 m doğuda, kuzey–güney yönünde aynı aks üzerinde karşılıklı olarak yerleştirilmişlerdir. Yapının batıdaki ana giriş kapısı ile Güney Şapel’e geçişi sağlayan kapı 1.20 m, kuzey kapısı ise 1.30 m genişliğindedir.

Naos içerisinde yapılan çalışmalar sonunda mekânın zeminin kayrak taşlarla döşenmiş olduğu anlaşılmıştır. Kul-lanılan bu döşeme taşları 0.06 – 0.12 m kalınlıklarında düzenli bir biçim vermeyen ancak zemine özenle yerleş-tirilmiş kayrak taşlarıdır. Bu döşeme taşları naosun batısında kısmen korunmuşken naosun doğusunda ise tahrip olmuş durumdadır. Bu tahribatın nedeni tam olarak anlaşılamasa da zemin döşemesinde kullanılan kayrak taşların benzerleri, güney şapelde açığa çıkarılan bazı mezarlarda, gömü alanını çevrelemek için kullanılmıştır. Bazı mezarları çevreleyen bu taşlar, naostaki zemin döşemelerinin sonraki dönemlerde sökülerek yeniden kullanılmış olabileceğini düşündürmektedir. Dolayısıyla bu durum naosun fonksiyonunu kaybettikten sonra da kilise mezarlık alanlarına gömülerin yapıldığını akla getirmektedir.

Naos içi, Güney Şapel ve batıdaki mezarlık alanlarında yürütülen çalışmalarda, kalınlıkları 0.02 – 0.08 m ara-sında değişen çok sayıda irili ufaklı fresk parçası bulunmuştur (Fig. 5). Buluntu yoğunluğu naosun duvarlarının orijinalinde fresk kaplı olduğunu göstermektedir. Fresk parçaları, bordo ve kırmızının tonları yanı sıra yeşil, sarı, kahverengi, siyah ve bej renklerini içermektedir. Henüz çalışmalar tamamlanmadığından freskin üzerindeki be-timlemeler tespit edilememiştir.

19 Panaretos, Chronika, 40, 76, 24; Cuinet 1882, 75-76.20 Wright 2005, 191.21 Adam 2005, 248, Fig. 292.

Giresun-Aretias/Khalkeritis Adası 2011-2012 Kazıları Ön Raporu 179

Fresk parçaları kazılar sırasında üç farklı alanda bulunmuş olup bu alanlardan Güney Şapel ve naos içerisinde çok az miktarda ele geçmiştir. Dolayısıyla kilisenin son kullanım aşamasında duvarlarının fresk kaplı olmadığı anla-şılmaktadır. Fresk parçaların çok miktarda ve toplu olarak bulundukları yer ise batıdaki mezarlık alanıdır. Fresk parçaları, batı mezarlık alanına açılan naos ana kapısı dışının 0.30 m güneyinde ve kapı eşiği seviyesinden 0.40 m derinliğe kadar olan 1.50 m²’lik bir alanda bulunmuşlardır. Buluntu durumları, bu fresk parçalarının bu alana fonksiyonlarını kaybettikten sonra topluca doldurulmuş olabileceğine işaret etmektedir.

Kuzey ve Güney Şapeller (Mezar şapelleri)Belirtildiği üzere naosun kuzeyinde ve güneyinde iki şapel açığa çıkartılmıştır. Bu şapeller 11-12. yy.’lara kadar yoğun biçimde devam eden intramural gömü geleneğine22 bağlı mezar alanları olarak planlanmışlardır. Her iki şapel de yaklaşık aynı ölçüde olup simetrik olarak kilise yapısının kuzey ve güneyine sonradan eklenmiştir23. Böylece tek nefli olarak inşa edilen kilise, yapılan eklentilerle üç bölümlü kilise planına dönüştürülmüştür.

Kuzey ŞapelNaosun kuzeyinde yer alan mekân, kilise kompleksinde doğal ve kaçak kazıların neden olduğu tahribatın en yoğun görüldüğü mekândır. Kuzey Şapel olarak adlandırılan bu mekân 350 x 8.75 m ölçülerinde olup Güney Şapel’le aynı ölçülere sahiptir. Mekanın batı ve kuzey duvarının bir bölümü yaklaşık 1.00–1.50 m yüksekliğe ka-dar kısmen korunmuştur. Şapelin apsisinin olduğu doğu bölümü ve kuzey doğu duvarı ise neredeyse tamamen yok olmuştur (Fig. 1). Tıpkı naos bölümünde olduğu gibi, burada da doğu uç nokta ile mekânın batı bölümü arasında belirgin bir kot farkı vardır. Burada da doğu uca mekânın zemin seviyesini yükseltmek üzere düzgün olmayan yay formunda, kısa teras duvarları örülmüştür. Bu teras duvarlarından biri kısmen korunabilmiştir. Burada apsisin yer aldığı anlaşılmaktadır. Şapel ve naos arasındaki bağlantı 1.30 m genişliğindeki kapı ile sağlanmaktadır. Bu kapı kısmen korunabilmiştir.

Bu alan da kiliseye sonradan eklenmiş Güney Şapel ve batıdaki nartheks gibi mezar alanı olarak kullanılmıştır. Tahribatın yoğunluğundan ancak şapelin batı duvarına bitişik gömüler tespit edilebilmiştir. Burada dikkat çeken diğer bir husus, bazı gömülerin şapelin batı duvarının altında kalmasıdır. Bu gömüler, şapelin kilise naosuna ek-lenmesinden önce yapılmıştır. Ancak herhangi bir mezar hediyesi sunmayan bu gömülerdeki iskeletlerin antropo-lojik incelenmesinin ardından tarihlendirme yapılabilecektir.

Güney ŞapelGüney Şapel, naosa sonradan eklenmiş kuzey-güney yönünde 3.50 m genişliğinde, doğu-batı yönünde 8.75 m uzunluğunda bir mekandan oluşmaktadır (Fig. 1). Bu mekan, 1.20 m genişliğindeki kapıyla naosa bağlanmakta-dır. Mezar şapeli olarak kullanılmış olan mekanın temel seviyesinde, güney duvarının en alt sırasını Hellenistik Tapınağa ait konglomera bloklar meydana getirmektedir. Bu blokların üzerine yarı işlenmiş yerel kireç taşı bloklar yerleştirilmiştir. Ancak burada duvar, ikinci sıranın başlangıcına kadar korunabilmiştir. Batı duvarı ise konglome-ra blokların üzerine yapılmış taş blokajın üzerine kilise naosunda da kullanılmış olan daha küçük ölçülü dörtgen, kesme kireç taşı blokların karşılıklı iki sıra örülmesiyle oluşturulmuştur. Ayrıca batı duvarı ile naosun güney duva-rı arasında organik bir bağlantı bulunmamakta bu da Güney Şapel’in naosa sonradan eklendiğini göstermektedir.

Mekanın kuzey duvarı aynı zamanda kilise naosunun da orijinal güney duvarıdır. Burada 1.20 m genişliğindeki kapı yer almaktadır. Aynı zamanda bu duvarın kuzeyine doğru sonradan hazırlanan bir niş içine, zemin seviye-sinde gömü yapılmıştır. Daha önce ifade edildiği üzere bu duvar, Geç Roma yapısına ait olan zemin mozaiğinin

22 Greene 1992, 93.23 Marinis 2011, 297.

Ertekin M. Doksanaltı – İbrahim Karaoğlan – L. Ufuk Erdoğan180

üzerine inşa edilmiştir. Kuzey duvarı içindeki gömü bu mozaiğin üzerine uzanmış olarak duvarın, içinde zemin seviyesinde bulunmuştur.

Bu mekânın doğu duvarı ise büyük ölçüde tahrip olmakla birlikte apsis başlangıcı ve devamı kısmen takip edile-bilmektedir. Apsis duvarının küçük bir kısmı koruna gelmiştir. Bu duvar sırası apsisin güneyinde daha sağlam olup duvarın dönüşü izlenebilmektedir. Arda kalan izlerden anlaşıldığı üzere apsis bölümü, mekanın geri kalanından karşılıklı duvarlara yerleştirilmiş 0.20 m’lik içe sıçrama ile ayırt edilmiştir. Güney duvarında daha iyi korunmuş olan içe doğru, 0.15 m ara ile yapılmış iki sıçrama aracılığıyla apsis daraltılmış ve mekânın kalanından ayrılmıştır.

Kilise naousu ile Güney Şapel’in zemin seviyesi arasında belirgin bir kot farkı oluşturulmuştur. Güney Şapel, naos zemininden yaklaşık 0.15 m daha alçaktır. Naostan şapele geçişte, kapı eşiğinden itibaren, zemine döşenen kayrak taşları ile hafif bir rampa meydana getirilmiştir. Kapı eşiğinden şapele geçişte basamak yerine, hafif bir rampa tercih edilmesi ilginçtir. Kapı ve çevresinde kalan döşeme taşları Güney Şapel’in zeminin döşemeli olduğunu düşündürmektedir. Şapelde gerçekleştirilen gömüler ve zamana bağlı tahribattan dolayı zemin döşemesinin ancak küçük bir bölümü günümüze ulaşabilmiştir. Şapelde apsis haricinde hemen her noktada tek ya da toplu gömüler yapılmıştır. Şapelin batı ucunda ve apsisin hemen başlangıcında taşlar ile sınırlanmış özel mezarlar ve kuzey du-varı içine yerleştirilmiş mezar dışında, şapel zemininin altında aynı mezar alanı içerisine yerleştirilmiş 7 bireye kadar yerleştirilmiş toplu gömüler tespit edilmiştir.

Nartheks (Batı Mezarlık)Kilise kompleksinde mezarların yoğun olduğu alanlardan bir diğeri de naosun batısında kalan ve naosun ana girişinin de açıldığı narthekstir. Bu alan kilise içindeki şapellerin ihtiyacı karşılayamaması ve 1150’li yıllardan itibaren de extramural gömülerin yaygınlaşmasıyla24 planlanmış mezarlık alanıdır. Bu alan kuzey-güney yönünde, 13.60 m uzunluğunda, doğu – batı doğrultusunda 3.90 m genişliğinde dikdörtgen planlıdır (Fig. 6). Alana giriş iki geçişle sağlanmaktadır. Bunlardan ilki naosun batıdaki 1.30 m genişliğindeki ana kapısıdır (Fig. 1). Diğer giriş ise mekânın kuzey duvarının kuzeydoğu köşesindeki 1.70 m’lik bir geçiştir. Alanı çevreleyen kuzey, güney ve batı duvarları, basit ve çok büyük olmayan nehir taşlarıyla kuru duvar tekniğinde özensiz yapılmıştır.

Özensiz inşa tekniğine ve orijinal kilise yapısına sonradan ilave edilmesine karşın Nartheks kilise kompleksinin en geniş mekânıdır. Nartheks duvarlarının inşasında kullanılan nehir taşları kapalı bir mekana temel olamayacak kadar zayıf bir örgü tekniğine sahiptir. Ayrıca bu geniş mekânın çatısını destekleyecek merkezinde hiçbir mimari kalıntının da olmayışı üstü kapalı bir mekan olmadığını veya taş duvarların çok yükselmeyeceğini göstermektedir. Olasılıkla taş duvarlarla çevrelenmiş bu alanın üzeri açık olup, extramural gömülerin yapıldığı benzer örneklerde görüldüğü gibi25 Kilise-bahçe mezarlığıdır26 (Fig. 6). Burada çok sayıda gömü olduğu anlaşılmakla birlikte şu ana dek sadece kuzeyindeki bazı mezarlar açığa çıkartılmıştır. Nartheksin kuzeyinde, naos duvarının kuzeybatı köşe-sinden başlayıp batıya doğru 9.00 m devam eden U planlı kanal benzeri bir yapı açığa çıkartılmıştır27. Kanal ya da trapeza yapısı nartheksin batı duvarının bir bölümünün üzerinde kalmıştır. Olasılıkla kanal ya da trapeza işlevine sahip olan bu yapı nartheksin duvarlarının fonksiyonunu kaybettikten sonra inşa edilmiştir. Kanal ya da trapezanın altında da mezarların bulunması bu durumu ispatlamaktadır.

24 Gilchrist 2012, 204.25 Rabinowitz – Sedikova – Henneberg 2010, 462, Fig. 31.26 Veikou 2012, 66.27 Söz konusu yapının işlevi tam olarak belli olmamakla birlikte kanal yada trapeza fonksiyonuna sahip olabilir: Doksanaltı – Mimiroğlu – Güleç

2011, 167, Res. 17.

Giresun-Aretias/Khalkeritis Adası 2011-2012 Kazıları Ön Raporu 181

Mezarlar Kilise kompleksinde yer alan mezarlar, genel olarak ele alındığında içlerinde çoklu gömüler yapılmasına rağmen bireysel gömü olarak tanımlanabilecek mezar yapıları da mevcuttur. Mezar şapellerinde taş sırası ile yeri belirlen-miş ya da özel olarak gömü alanı hazırlanmış üç mezar tespit edilmiştir. Şapeller ve nartheksteki diğer gömüler ise toplu ya da tek tek olmak üzere farklı uygulamalarla, mezar sınırı belirlenmeksizin, direkt defnedilmişlerdir. Ayrıca kilise kompleksinin hemen dışında, batıda üç farklı mezar daha tespit edilmiştir. Bu mezarlar, olasılıkla daha erken bir evreye ait kil karışımlı harçla düzleştirilmiş bir zeminin oyulmasıyla yapılmışlardır.

Kilise kompleksi içerisindeki yapılardan Güney Şapel, gerek Kuzey Şapel gerekse naosun batısındaki mezarlık alanıyla karşılaştırıldığında, mezar düzenlemesi açısından en fazla niteliğe sahip olan alandır.

Güney Şapel’deki mezarlardan 11.M1, şapelin apsisine 1.50 m mesafede yer almakta olup, gömü sınırı tek sıra taşlarla çevrelenmiştir. Dikdörtgen formda, 2.55 x 1.00 m ölçülerindeki mezar, kilise kompleksi içerisindeki diğer mezarlarla karşılaştırıldığında belirgin biçimde ayırt edilmiştir. Gerek mezar sınırlarının belirlenişi ve şapel içeri-sindeki konumu gerek tek bireye ait oluşu ile diğer gömülerden belirgin olarak ayrılmıştır. Bu mezar sahibi kilise içi gömülerin tümünde olduğu gibi Ortodoks Hıristiyan geleneğine uygun olarak28 kafası batıda kalacak biçimde, doğu-batı yönünde sırtüstü yatırılarak defnedilmiştir. Ense altına yerleştirilen taş yastıkla29, baş hafifçe yükseltil-miş ve yüz doğuya bakar pozisyona getirilmiştir. Bireyin sağ kolu dirsekten kırılıp karın üzerine yerleştirilirken30 sol kol dirsekten kırılarak çapraz biçimde sağ göğüs üzerine uzatılmış ve eline bronz bir hokka – divit takımı tut-turulmuştur. Ayrıca bireyin boynunda gümüş iplikten örgü bir kolye, ayaklarının ucunda, topuk hizasında ayakka-bılarına ait iki adet demir ökse bulunmuştur. Arda kalan izlerden bireyin giysisi ile gömüldüğü anlaşılmaktadır. Bu haliyle gerek mezarın biçimi ve konumu gerek mezar içi buluntuları yanı sıra giysili olarak gömülmesi statüsünün bir göstergesidir31. Tüm bu ayrıntılarla mezar sahibi birey olasılıkla manastırda yüksek statüye sahip bir kişi ve elinde tutmuş olduğu yazı gereci de bu konumunun başka bir belirteci olmalıdır.

Güney Şapel içerisinde sınırları taş sırasıyla belirlenmiş bir diğer mezar, 2011 yılında açığa çıkarılan 11.M5 nu-maralı mezardır. Bu mezar Güney Şapel batı duvarına bitişik olup, mezarın kuzey, güney ve doğusunu çevreleyen taşlar farklı özelliktedir. Mezarın güney sınırını oluşturan taşlar naos zemindeki döşeme taşlarıyla aynı nitelikte-dir. Fakat mezarın kuzey ve doğu sınırları ise kesme taşlarla oluşturup mezar 2.18 x 1.43 m ölçülerindedir. Mezar içerisinde yürütülen çalışmalarda mezarda yan yana iki birey saptanmıştır. Bu bireyler mezar içerisine sonradan eklendiği anlaşılan toprak ve küçük taşlardan oluşan bir setle birbirlerinden ayırt edilmişlerdir. Sırtüstü yatırılan bireyin kafatasının her iki yanında birer destek taşı konularak başı sabitlenmiş ensesinden desteklenerek yüzünün doğuya bakması sağlanmıştır. Yine neredeyse tüm gömülerde karşılaşıldığı gibi bireyin kolları dirseklerden kırı-larak karın üzerinde birleştirilmiştir. Mezardaki diğer bireyle aynı pozisyonda olup farklı olarak bireyin dizlerinin altı kalipter parçasıyla kapatılmıştır.

Güney Şapel içerisindeki mezarlarda sıkça rastlanılan ilginç bir ayrıntıda mezarlarda bulunan istiridye kabuk-larıdır (Fig. 7). Güney Şapel içerisine defnedilmiş bireylere ait iskeletler yanında birçok istiridye kabuğu tespit edilmiştir. Mezarlardaki buluntu durumları dikkate alındığında, istiridye kabukları beslenmeyle ilgili olmayıp ritüelle ilgili olmalıdır. Ancak her ne kadar ritüelle ilişkili oldukları düşünülse de antropolojik değerlendirmeler deniz ürünlerine bağlı yoğun beslenmenin varlığını da ortaya koymuştur. Belki de bu durum Büyük Lavra keşişi

28 Köroğlu 2011, 70.29 Gilchrist 2012, 200.30 Rautman 2006, 10.31 Rautman 2006, 11.

Ertekin M. Doksanaltı – İbrahim Karaoğlan – L. Ufuk Erdoğan182

Athanasius32 tarafından konulan manastır yaşamına ait kurallarda33 bahsedilen manastır beslenmesinden çok da uzak olmayıp34 bunun bir göstergesi olarak mezarlarda yerini almış olmalıdır.

2012 yılı çalışmaları Kuzey Şapel merkezli olarak yürütülmüştür. Bu mekan doğal tahribatının ve kaçak kazıların en yoğun olduğu mekandır. Özellikle Kuzey Şapel’in doğusu neredeyse tamamen tahrip olmuştur (Fig. 1). Olası-lıkla bu tahribattan dolayı şapelin doğusunda belirgin bir mezar ya da gömü tespit edilmemiş, yalnızca az sayıda kemik, dağınık ve parçalar halinde bulunmuştur. Şapelde gömülerin yoğun olduğu alan ise şapelin batı duvarına bitişik kuzey ve güney duvarları arasındaki 2.00 x 3.50 m’lik alandır (Fig. 8). Kilise kompleksine ait mezar alan-larının genelinde görülen gömü biçimi burada da devam etmiştir. Şapelde gömüleri yapılan bireylerin biri (12.M1) dışında (Fig. 9) diğerleri herhangi bir mezar alanı belirlenmeksizin yan yana ve üst üste defnedilmişlerdir. Farklı zamanlarda yapıldıkları düşünülen bu gömülerin bazılarında bireyler birbirlerinden kiremit levhalarla (Stroter) izole edilirken, bireylerin bazıları da direkt olarak bir önceki gömünün üzerine defnedilmiştir. Şapelin bu bölümünde bireylerin üst üste defnedilmesi sonucu gömüler birbirlerinden kiremit levhalarla ayrılmış 3 – 5 kattan oluşmuştur. Bu tabakalaşmaya bağlı olarak Kuzey Şapel’in 2.00 x 3.50 m’lik alanında 3635 birey tespit edilmiştir (Fig. 9).

Burada açığa çıkarılan bireylerden ikisi bulundukları seviyeyi tarihlendirmeleri açısından önemlidir. Bu bireyler-den ilki 12.B3 numaralı bireydir (Fig. 10). Birey, mezar alanlarının tümünde olduğu gibi Ortodoks geleneğinde, başı batıda olacak biçimde doğu-batı yönünde defnedilmiştir. Bireyin göğsü hizasında bir adet sikke tespit edil-miştir. 12.S01 numaralı sikke üzerindeki yoğun korozyondan dolayı kesin tarihi henüz saptanamamıştır. Fakat sikke darp ediliş biçimiyle çukur sikke olarak adlandırılan Orta Bizans Dönemi sikkesi olmalıdır. Bireylerden ikincisi 12.B39 numaralı bireydir (Fig. 11). 12.B39 numaralı birey, başı batıda olacak şekilde doğu- batı yönünde defnedilmiştir. Bireyin kafatası ve vücuduna ait kemikler fazla zarar gördüğü için kısmen sağlam kalabilmiştir. Bireyin ayakları hizasında 1 adet (Fig. 11) (12.S03) kollarının dirsekten kırılıp, karında birleştirildiği noktada da 1 adet (Fig. 11) (12.S04) olmak üzere 2 sikke tespit edilmiştir. Bu sikkeler Bizans İmparatoru Isaak II Angelos’a (1185- 1195) aittir36.

Kuzey Şapel içerisine yapılan gömülerden 12.B38 ve 12.B40 (Fig. 12) numaralı bireylere ait iskeletler üzerinde, diğer gömülerde rastlanılmayan bir durum söz konusudur. Bu bireylere ait iskeletlerin çenesi altında yarım halka formlu demir objeler tespit edilmiştir. Bu objelerden biri yoğun korozyon nedeniyle beş parça halinde ele geçer-ken diğeri tümlenebilir üç parça halinde ele geçmiştir. Tümlenebilen parçadan anlaşıldığı kadarıyla obje, 15 cm. yarıçapındaki yarım halka ve bu halkanın tam orta noktasından halkaya dik olarak birleşen 4 cm. uzunluğunda bir çıkıntıdan oluşmaktadır. Objenin biçimi yanı sıra iskelet üzerinde bulunuş durumu göz önünde bulunduruldu-ğunda, obje çene altı/boyun bölümünü kavrayacak şekilde yerleştirilip başı sabitlemek için kullanılmış kelepçe olmalıdır.

Kuzey Şapel’deki gömülerden bir diğeri yine alanın genelinde yapılan gömülerden farklı olarak bireysel bir mezar içerisine yerleştirilmiştir. 12.M1 olarak adlandırılan bu mezar, şapelin güney duvarını mezarın güney sınırı olarak

32 Athos’lu Athanasius (920-1003) Bazı kaynaklara göre Trabzon bazı kaynaklara göre de Bithynia’lı olarak kabul edilir. 963 yılında İmparator Nicephorus Phocas’ın (912-963-969) ya da John I Tzimiskes’in (925-969-976) de desteğiyle Athos Dağı’ndaki ilk manastır olan Büyük Lavra’nın kurucusudur: Prokurat – Golitzin – Peterson 1996, 45.

33 9. yüzyıldan itibaren manastır kurucuları tarafından konulan kuralları içeren Typikon’lar ortaya çıkmıştır. Bu kuruluş belgelerinin yaklaşık 50’si günümüze gelebilmiştir. Bu belgelerin giriş bölümünde, genellikle kurucunun yeni bir manastır kurma nedenleri açıklanır; ardından keşişler ya da rahibelere yol gösteren kurallar sıralanır. Bu kurallar, manastırda başrahip ya da rahibenin seçimi, yaşama yönelik yasaklar, yemekhanede uyulacak davranış kuralları, bayramlar ve perhiz dönemlerinde yeme-içme konusunda uyulacak kurallar, manastır kıyafetlerine ilişkin kurallar ve yasaklar ile cezalar yer alır: Doğan 2006, 77.

34 Curta 2006, 209.35 Mekandaki bireylere ait kemiklerin doğal tahribat nedeniyle dağılmış olmaları da göz önünde bulundurulduğunda birey sayısının 45-50 bireyi

bulması olasıdır.36 http://www.doaks.org/resources/seals/gods-regents-on-earth-a-thousand-years-of-byzantine-imperial

Giresun-Aretias/Khalkeritis Adası 2011-2012 Kazıları Ön Raporu 183

belirleyecek şekilde kuzeyine yatay 5 adet kesme taşın dikilmesiyle oluşturulmuştur. Mezar, 1.90 m uzunluğunda, 0.30 – 0.40 m genişliğindedir. (Fig. 9) Mezar içerisine sonraki dönemlerde 5 gömü daha yapılmıştır. Mezarın ilk sahibi (12.B42) ise doğu – batı yönünde mezara sırtüstü yatırılmış yine diğer gömülerde olduğu gibi kollar dir-seklerden kırılarak karın üzerinde birleştirilmiştir. Bu mezarın diğer mezarlardan farkı, mezar sahibinin başı altına yerleştirilen taş yastığın biçimidir. Bu yastık taşı37 bireyin kafatasının bir bölümünün yerleştirilmesi amacıyla özenli bir şekilde oyulmuştur. Bu mezarda herhangi bir buluntu ile karşılaşılmamıştır.

Kilise kompleksinin batısındaki nartheks, Kuzey ve Güney şapeller gibi mezarlık alanı olarak kullanılmıştır (Fig. 6) Bireyler şapellerde olduğu gibi doğu-batı yönünde, başları batıda bırakılarak, üst üste ve yan yana ya da birinin başı diğerinin karın hizasına gelecek şekilde gömülmüşlerdir38.

Narthekste, kilisenin ana kapısının hemen sağ yanına gömülen ve 12.B30 numarası ile tanımlanan birey yüzük, sikke ve kolye ile birlikte defnedilmiştir. 12.B30 numaralı birey diğer bireylerle aynı pozisyonda yatırılmış ve başı bir kalipter parçasıyla kapatılmıştır. Kilise kompleksinde açığa çıkarılmış tüm bireylerden farklı olarak bu bireyin alt çenesinin sol azı dişlerinin arasına bir sikke (12.S02) tespit edilmiştir (Fig. 13). Yoğun korozyona uğramış olan bu sikkenin ne yazık ki tarihlendirmesi yapılamamıştır. Bireyin kafatası ve boyun bölümünde gümüş örgü bir kol-ye ve ellerinin birleştirilmiş olduğu karın üzerinde ise gümüş bir yüzük bulunmuştur.

Kilisenin nartheks sınırları dışında hemen batısında kil ve kireç karışımlı bir harçla düzleştirilmiş sağlam bir ze-min ortaya çıkartılmıştır. Arda kalan izlerden bu zeminin bir duvar ile çevrili olduğu ve dörtgen planlı bir mekana ait olduğu anlaşılmaktadır. Ancak mekanın ölçüleri ve işlevi anlaşılamamaktadır. Bununla birlikte zeminin su ge-çirmez özellikte ve oldukça sağlam yapılmış olması, bu mekanın tarımsal işlik ya da benzeri bir fonksiyona sahip atölyenin bir bölümü olduğunu akla getirmektedir.

Bu zemin, fonksiyonunu kaybettikten sonra kilisenin mezarlık alanı olarak kullanılmaya başlanmıştır. Kalın harç tabakası kırılarak bu alanda üç adet dörtgen planlı mezar oluşturulmuştur. Bu zeminde 11.M2 ve 11.M3 numaralı mezarlar yan yana hazırlanmıştır. Diğer mezarlardaki bireyler gibi aynı pozisyonda defnedilmişlerdir. Bu mezar-lardan uzunluğu 1.70 m, genişliği 0.43 m olan 11.M2 numaralı mezarda, özenle yerine yatırılan bireyin (11.B24) boynunda, bronzdan boncukları olan bir kolye, ipi ile birlikte bulunmuştur. Aynı mezarın içindeki bireyin sol ayak parmaklarının ucunda da Constantin IX’a ait M.S. 11.yüzyıl bronz anonim follisi ortaya çıkartılmıştır39 Bu mezarların kuzeyinde yine harçlı zeminin oyulmasıyla yapılmış 11.M4 numaralı mezar diğerlerinden farklı olarak daha derinde yer almaktadır. Bu mezar 1.78 m uzunluğunda, 0.48 m genişliğindedir. Zemin seviyesinden 050 m alta bir gömü (11.B27) yapılmıştır. Bu gömünün altında ise; üstü kiremitlerin üçgen çatı formunda kapatılmasıyla meydana getirilmiş ve derinde başka bir defin (11.B27) daha tespit edilmiştir. Bireyin başının üst kısmını kapatan kiremitlerden birinde 2 satırlık Grekçe bir yazı kazılmıştır40.

Giresun Adası kazılarında elde edilen sonuçlardan gerek mimari ve seramik buluntular gerekse mezarlara yapılan ölü gömme gelenekleri kadar önemli bir diğer araştırma konusu bireylere ait iskeletlerdir. 2011 yılında açılan me-zarlardan alınan 77 bireye ait iskelet üzerinde antropolojik çalışmalar devam etmektedir41. Bu çalışmada Giresun toplumu bireylerinin diş ve çeneleri; aşınma, çürük, diş taşı, periyodontal hastalık, apse, ölüm öncesi diş kaybı ve hipoplazi lezyonları açısından incelenmiştir. Giresun kentinin diş ve çene hastalıklarından elde edilen verilerle,

37 Gilchrist 2012, 200.38 Bu alanda 2011-2012 yıllarında yapılan çalışmalarda toplam 19 adet birey tespit edilmiştir. Diğer mezar alanlarında olduğu gibi antropolojik

incelemeler sonucunda bu sayının artması olasıdır.39 Doksanaltı – Mimiroğlu – Güleç 2011, 16740 Rautman 2006, 11.41 İskeletler üzerinde yapılan Antropolojik çalışmalar Ankara Üniversitesi DTCF Antropoloji bölümünden Dr. Seda Karaöz Arıhan tarafından

sürdürülmektedir. Giresun Adası kazıları ön raporu içinde sunulan antropolojik inceleme sonuçları Arıhan tarafından henüz tamamlanmamış olan çalışmalara ait ön verilerden oluşmaktadır.

Ertekin M. Doksanaltı – İbrahim Karaoğlan – L. Ufuk Erdoğan184

bölgenin coğrafi özellikleri (konum, iklim, su vb.) ve sosyo-ekonomik yapısı (ticaret, finans, siyaset, din vb.) hak-kında literatürdeki mevcut veriler birleştirilerek toplumun ağız sağlığı, beslenme alışkanlıkları ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır.

Karadeniz Bölgesi’nin tarımsal aktivitelerini kısıtlayan coğrafi konum ve topoğrafik yapı Antik Dönem’de olduğu gibi bugün de aynıdır. Bu coğrafi koşullar bölgede yaşayan insanların farklı beslenme alışkanlıklarını beraberinde getirmiş ve beslenme alışkanlıklarına bağlı olarak farklı ağız ve diş sağlığına neden olmuştur. Her ne kadar bölge ve özellikle ada coğrafi izolasyona tabi olsa da gerek kazılar esnasında ele geçen, ithal seramik kaplara ait parçalar gerekse iskeletlere ait antropolojik sonuçlar coğrafi izolasyonun ticari izolasyona dönüşmediğini göstermektedir.

2011 yılı kazılarında çıkarılan iskeletlere ait dişler üzerinde, yapılan incelemeler, ada yerleşimcilerinin sadece yerel gıda kaynaklarıyla beslenmediklerini göstermiştir. Ayrıca adadaki yerleşimcilerin deniz ürünlerine bağımlı olmadığı aynı zamanda bölge dışından ithal edilmiş olan tarımsal ürünlerinde tüketildiği bu incelemelerde tespit edilmiştir. Bu tarımsal ürünlerin başını tahıllar, baklagiller ve diğer işlenmiş gıdalar oluşturmaktadır. Dişler üze-rinde tespit edilen bulgular, yeterli rafine teknikleri olmadan gıdaların tüketildiğini göstermiştir

İskelet Dağılımı N %

Çocuk 8 10,39

Genç 3 3,90

Kadın 31 40,26

Erkek 31 40,26

Tanımlanamayan 4 5,19

TOPLAM 77 100.0

Tablo 1 Giresun Adası Topluluğunun Cinsiyet Dağılımı

İskeletler üzerindeki incelemeler adanın demografik yapısını da ortaya koymuştur. Yapılan çalışmalarda iskeletle-re ait cinsiyetlerin belirlenmesi ve yaşlara42 göre dağılımları tablolar halinde verilmiştir;

Yaş Grupları N %

Fetüs 0 0,00

Bebek (0-2,5 yaş) 0 0,00

Çocuk (3-12 yaş) 8 10,39

Genç (13-19 yaş) 3 3,90

Genç yetişkin (20-34 yaş) 14 18,18

Yetişkin (35-49 yaş) 11 14,29

Yaşlı (50+ yaş) 7 9,09

Erişkin (?) 34 44,15

TOPLAM 77 100,0

Tablo 2 Giresun Adası Topluluğunun Yaş Dağılımı

42 Arıhan’ın devam eden çalışması sırasında, Giresun Adası populasyonunun paleodemografik analizini yapabilmek için bebek ve çocuklarda diş sürmesi ile uzun kemiklerin maksimum uzunluklarının ölçülmesi, genç erişkinlerde epifizyal yaşlandırma ve erişkinlerde symphysis pubis’in yaşa bağlı olarak yüzey ve bu yüzeyin ventral-dorsal kenarlarının değişimlerinin incelenmesi yanı sıra coxa’nın sacrum ile birleşme yüzeyi olan auricular yüzeydeki değişimlerin değerlendirilmesi, sutural yaşlandırma claviculanın gövde ortası kesiti, costae’nin sternal uçlarındaki değişim, humerus ve femur’un proksimal kesitleri, simfizyal yaşlandırma dental aşınma, kompleks yaşlandırma gibi metotlar kullanılmıştır.

Giresun-Aretias/Khalkeritis Adası 2011-2012 Kazıları Ön Raporu 185

SonuçKilise kompleksinin geneli ele alındığında yapılan gömülerin çoğu toplu biçimde gömülmüşçesine birbirleri üze-rine yerleştirilerek defnedilmişlerdir43. Bazı mezarlarda defnedilen bireyler hiçbir izole edici olmaksızın üst üste defnedilirken bazı mezarlarda da bir önceki bireyi örten kiremit levhaların üzerine defnedilmişlerdir. Mezarların bir kısmında bu durum çok fazla tekrar etmiş, bazı mezarlar aralarında kiremit levhalarla ayrılan dört ve daha fazla kattan oluşmuştur.

Şapeller içerisine yapılan defin geleneğinin uzun yıllar devam etmesi sonucu artık şapeller ihtiyacı karşılayamaz hale gelmiş olmalıdır. Öyle ki bunun neticesi olan yeni yer arayışını, kilisenin batısına eklenen mezarlık alanını gerektirmiştir.

Kilisenin Kuzey ve Güney şapelleri ile batısındaki alanda, çok sayıda iskelet açığa çıkarılmıştır. Bu iskeletlerden 3’ü mezar kontexlerine bağlı olarak MS 11. ve 12. yüzyıla tarihlendirilmiş olup bazı mezarların mimariye bağlı değerlendirilmeleriyle daha eskiye gitmesi olasıdır. 2011 yılında çıkarılan iskeletler üzerinde yapılan antropolojik incelemeler sonucu, toplam 77 birey (B1- 77) saptanmıştır. Bu bireylerden 8’i çocuk, 3’ü ergen yaşlardayken, ye-tişkin olarak 31 kadın ve 31 erkek tespit edilmiştir. Ayrıca az sayıdaki kemiklerden cinsiyeti henüz belirlenememiş olan 4 birey daha saptanmıştır. Bu bireylerin büyük bir bölümü intramural gömü olarak kiliseye ait şapellere def-nedilirken bir bölümü de extramural olarak kilise (bahçe) mezarlığına defnedilmiştir44. Ayrıca bu alanlar dışında başka bir mezar alanı ise batı mezarlık duvarı dışıdır.

2012 yılı kazı çalışmaları sonucunda 51 birey tespit edilmiştir. Ancak kaçak kazılar ve sert geçen doğa şartlarına bağlı olarak dağıldıkları ve parçalandıkları da göz önünde bulundurulduğunda bu sayısının daha fazla olması muhtemeldir.

Kazıların yürütüldüğü alanda, farklı zamanlarda yapılan gömülerin buluntu durumuna ve pozisyonuna göre ba-zılarının özenli yapıldığı buna karşın çoğunluğun daha özensiz ancak belirli bir inanç sistemi içerisinde defnedil-dikleri anlaşılmaktadır. Bireylerin tümü doğu – batı yönünde, başları batıda olacak şekilde direkt toprağa gömü –inhumasyon- tarzında defnedilmiştir. Gömülerin bir kısmı bir bireyin başı diğerinin göğüs hizasına gelecek şekilde birbiri üzerine ve sırt üstü yatırılmış şekilde bulunmuştur. Ancak bireylerin büyük çoğunluğu mezar alanı sınırlaması yapılmaksızın üst üste gömülmüşlerdir. Bu gömülerin birçoğunun üzeri kiremit plakalarla (stroter) kapatılmıştır. Yapılan her gömü tekrarında aynı sistem devam etmiştir. Bu şekilde tekrar eden gömülme sonucunda özellikle Kuzey Şapel’in batısında yer alan mezarlar 4-5 farklı kattan oluşmuşlardır. Yine mezarlarda karşılaşı-lan bir başka gelenek ise yapılan gömülerin bu kez stroter kullanılıp vücudun tamamen kapatılması yerine direk toprağa yatırılan vücudun özellikle yüz, kulaklar ve bacaklar gibi uzuvları üzerine kalipter kapatılarak gömülmüş olmalarıdır45. Daha özenli yapılan gömülerde ise mezar, bazen çok büyük olmayan şekillendirilmemiş yerel taş-larla sınırlandırılırken bazen de naosun zemininde kullanılan kayrak taşlara benzer plaka biçimli şekilsiz ve kesme taşlarla sınırlandırılmıştır. Bu mezarlarda da bireyler Ortodoks Hıristiyan geleneğinde, sırtüstü, kolları dirsekten kırılarak karın üzerinde birleştirilmiş pozisyondadır. Bacaklar, genelinde ayak bileklerinden birleştirilmiş, başlar enseden ve iki yanından ya da tek taraftan taşlarla desteklenerek hafifçe kaldırılmış ve yüzün doğuya bakması sağlanarak defnedilmişlerdir.

Kilise kompleksinde açılan mezarlardaki bireylerin Ortodoks Hıristiyan geleneğinde defnedilmelerine rağmen bazı mezarlarda bulunan sikkeler, bulunuş durumlarıyla başka bir geleneğinde devam ettiğini göstermiştir. “Bu gelenekte pagan inanışına bağlı olarak ölünün ağzına ya da eline ölümden sonraki yaşam inanışıyla ilgili olarak

43 Veikou 2012, 73.44 Veikou 2012, 84.45 Gilchrist 2012, 203.

Ertekin M. Doksanaltı – İbrahim Karaoğlan – L. Ufuk Erdoğan186

sikke bırakılırdı”46 Kilise kompleksi içindeki bazı mezarlardaki bireylerin de ağız ya da ellerine yakın bölgelerde sikkeye rastlanılması bu inanışın kısmen de olsa gelenek olarak Ortaçağ’a kadar devam ettirildiğini göstermesi açısından önemlidir (Fig. 13).

Kısaltmalar ve BibliografyaAdam 2005 J. P. Adam, Roman Building Materials and Techniques, (trans. A. Matthews), 2005.

Apoll. Rhod. Argonautica Apollonios Rhodios, Argonautica. Kullanılan metin ve Çeviri; R.C. Seaton, The Argonautica, with an English Trans-

lation, (The Loeb Classical Library) Cambridge, 1967.

Bryer – Winfield 1985 A. Bryer – D. Winfield, The Byzantine Monuments and Topography of the Pontos, Washington, 1985.

Cowell 1961 F. R. Cowell, Life in Ancient Rome, 1961.

Curta 2006 F. Curta, Southeastern Europe in the Middle Ages, 500-1250, 2006.

Delatte 1947 A. Delatte, Les Portulans grecs. Bibliotheque de la Faculty de Philosophie et desnLettres de 1’Universiti de Liege, Fasc. CVII. Paris, Droz 1947.

Doğan 2006 S. Doğan, Ortaçağ Manastır Sistemi: Doğu ve Batı Manastırları, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 20/2, 2003, 73-89.

Doksanaltı – Aslan – Mimiroğlu 2011 E. M. Doksanaltı – E. Aslan – İ. M. Mimiroğlu, “Giresun İli ve Giresun Adası Arkeolojik Yüzey Araştırmaları: 2009”,

28. Araştırma Sonuçları Toplantısı 2, Ankara, 2011, 143-162.

Doksanaltı – Mimiroğlu 2011 E.M. Doksanaltı – İ.M. Mimiroğlu, “Giresun/Aretias - Khalkeritis Island”, Anodos, 10/2011.

Doksanaltı – Mimiroğlu – Güleç 2011 E. M. Doksanaltı – İ. M. Mimiroğlu – H. Güleç, Giresun Adası Kazı Raporu 2011, Giresun (Aretias- Khalkeritis) Adası

Kazısı Ön Rapor: 2011, Anadolu ve Çevresinde Ortaçağ, Sayı: 5, 2012, 163-184.

Dunbain 2003 K.M.D. Dunbain, Mosaic Of The Greek And Roman World, 2003.

Gilchrist 2012 R. Gilchrist, Medieval Life: Archaeology and the Life Course, 2012.

Greene 1992 J. P. Greene, Medieval Monasteries, 1992.

Haspels 1971 C. H. E. Haspels, The Higland of Phrygia. Sites and Monuments, Princeton, 1971.

Köroğlu 2011 G. Köroğlu, 2010 Yılı Sinop Balatlar Kilisesi Kazısı, 33. Kazı Sonuçları Toplantısı 2, 2011, 65-76.

Marinis 2011 V. Marinis, The Byzantine World Defining Liturgical Space, (ed. P. Stephenson), 2011, 284-302.

Prokurat – Golitzin – Peterson 1996 M. Prokurat – A. Golitzin – M.D. Peterson, The A to Z of the Ortodox Church, 1996.

Rabinowitz – Sedikova – Henneberg 2010 A. Rabinowitz – L. Sedikova – R. Henneberg, Daily Life in a Provincial Late Byzantine City: Recent Multidiscipli-

nary Research in the South Region of Tauric Chersonesos (Cherson), Byzanz – das Römerreich im Mittelalter, Teil 2, 1 Schauplätze, 2010, 425-478.

Rautman 2006 M. L. Rautman, Daily life in the Byzantine Empire, 2006.

Veikou 2012 M. Veikou, Byzantine Epirus: A Topography of Transformation. Settlements of the Seventh - Twelfth Centuries in Southern Epirus and Aetoloacarnania, Greece, 2012.

Wright 2005 G. R. H. Wright, Ancient Building Technology, Volume 2 Materials, 2005.

46 Cowell 1961, 91.

Giresun-Aretias/Khalkeritis Adası 2011-2012 Kazıları Ön Raporu 187

Fig. 1Manastır kompleksinin ana

kilisesi (Katholikon)

Fig. 2Kilisenin naos duvarlarının da üzerine inşa edildiği Hellenistik tapınağa ait temel blokları

Ertekin M. Doksanaltı – İbrahim Karaoğlan – L. Ufuk Erdoğan188

Fig. 3 Hellenistik tapınağa ait Güney Şapel’de kullanılmış devşirme bloklar

Fig. 4 Kilise duvarlarının örgü tekniği

Fig.6Kilisenin nartheks bölümü

Fig. 5 Narthekste toplu halde bulunan fresk parçalarının bir bölümü

Giresun-Aretias/Khalkeritis Adası 2011-2012 Kazıları Ön Raporu 189

Fig. 8 Kuzey Şapel mezarlık alanı Fig. 9 Kuzey Şapel’de yer alan mezar

Fig. 7Güney Şapel içerisindeki mezarlarda bulunmuş istiridye kabukları

Fig. 10 Kuzey Şapel’de yer alan defnedilme biçimi

Ertekin M. Doksanaltı – İbrahim Karaoğlan – L. Ufuk Erdoğan190

Fig. 11Bireyin göğsünde ve ayak ucunda bulunan çukur sikkeler

Fig.12Kuzey Şapel içindeki bazı bireylerin çeneleri altında tespit edilen yay formlu demir objeler

Fig. 13Narthekste ortaya çıkarılan birey