LEB-MMMÑ
IN REGIA NEAPOLITANA ACADEMIA ‘ H'
ANTECESSORIS
ELEMENTORUA/I g
-ARTlS LOGICOCRITICXE ¿z
LIBRI v._
EDITIO NOVISSÏMA
AD IIOSTREMAM NEAPOLITANAM
Wa::
Ab Auctore ?lo-vi: ctm*: recognímm , demo emendamm , C9'
plus ter-tia parte ump/ificatam diligente-r exacta , atque
a mEçdILL M‘ÏÚHJ‘ ¡¡cauſará/ſima expurgam .
BASSANI, MDCCLXXIX.
~ffi __._ y…
ª¡ a*** ***v-*n* *tk-*1:* **JER-7*
SED PROSTA‘NT
VENETIIS APUD REMONDINLº
SUPERIORUM PERMISSU.
MMMMÜMW
WWWWWWÏWÜSÜEW
FAE-:Dr &Waz-'U
, .Apex debamus imitan', ?me -Uagantur, (9ª _fiam- ad
mel facíendum ¡damas {az-punt, deínde quidquid attulere
dlſponunt, ac perfa'vos dlgemnt, C" , ut Vírgilius noſlerait,
liquentia mella
Stipam , Ó' dulci dj/Zeqdunſ neéïare cel/as.
Concoguamus ergo ¡lla , alroqum m v MEMORIAM
¡bum, non in INGENIUM. Scneca epxst. 84.
iii
MONITUM
EDITORIS NEAPOLITANI .
› Uoniam ea eſ‘t :etatis , in qua
Ñ verſamur, conditio, ut Philoſo
1 {c3 phari Omnibus placear; Commu
nibus me studiis facturum ſatis
putavi , ſi praaclaríffimi Antonii Genuen-x
o ſis Am’m Logica-Criricam politius lima
tam in vulgus emítterem . Quod ſane
meum in lítteratorum Republica demeren
da qualecunque fludíum eo facilíus univer
ſiS probandum eſſe confido, quo jucundior
laudati viri memoria, .deſideríumque dulcíus
tener omnes, 8( quo príOríBuS longíus an
tecellít numerís Omnibus abſoluta praaſens
editio.…Harum autem ſuſcepti conſilii mei
rationum alteram publica-3 op'inioní *fidens
lubenſque permitto: alteram vero ex iis ,
quaª: praeflanda Curavi , judícandam V010 .
Nam ubí ad hujuſmodi recudendum opus
anímum adpuli , nihíl amiquíus habui ,
quam ut univerſas retro Cuſas editioncs in
a z ſpice
¡v
ſpícerem, eaſque ſimul conſerrem , quo ſe
dulitate quanta maxima typographorum er
rata abstergerentur . Tum 8( illud potiffi
mum mihi cura: ſuit, nimirum ut ſuis qua:
que locís nonnulla ab Auctore cónſcripta.
additamenta adnecterentur. Huic enim mos
ſuit, ea, qua: aliquando ſcripſerat, non in
termittere, ſed accuratius tractare , nec de
manibus umquam deponere . Factum est
autem, ut hujus operís exemplar (quod ve
luti Cimelíum auro contra non carum penes
me ſervatur) mihí ſors Obtulerit , in quo
nulla ſere pagina est , cujus ora Auctorís
manu illita non ſit: adeo quidem , ut hu
juſmodí hac illac adſutís laciniis quaſi plus
tertía parte liber intumuerít . Tantq igitur
curarum ſecundarum auctarío cumulata pro
dit prxſens editio, quaº: 8( nitore & elegan
t~ía ceteras omnes longo ſuperat íntervallo.
Nihil autem ſupcrest , niſi ut Philoſopho
, rum natio , qua: 8( frequens est , 8( Ge
nuenſis nomínis studioſa, laboribus meís fa
veat, eorumque uberrimos me fructus re
ferre jubcat.
PRIE
y ,Ñ___…——-... 'wv
\
PRfflFATIò
AUCTORIS
LECTOR! PHILOSOPHO.
UID altera. hac cdíriane Prceflirc
wm, pzmm [ICCIPG' , bene-vale le
ramm mmdis , quee ¡WEP/emm
PIM-ima dem-ſi: 10m eriam gmc
dzzm [MMM reflitui : ſed C9” mens non
pzmcas ánllucinationes emmdavi : gmedam
all/bum ¿ilustra-vi .* plum adjeci exam
pla, longa cxercitiº expertas , En, quippe
gmc Inductíonis lòca ſum , generalioribmpm’ceptis intelligendzcts, non idonea tmzmm,
ſed effe neceſaria. ſam przzcepm quee miói
Im: lectiane, aut mcdimtionc ſupperierum,
gua’que e tiranum re fare cen/ui, multa ad
didi. Niki! de integrar-um czzpitum dCL‘BfflÏO
ne diczzm , quam m ex Indice magno com
Pendio perez-e pares. !mella-xx' autcm eſſe Plu
res, qui Cape-rent, non omm'no Peripatc‘ticw
Logic@ aporten' obliviſci, quod ſim* in illa
gmedam , quee faire , ſi non {Id pez-mairen
dum, ad diffcrendum ſaltem ſit 'nace-fic: iza
gue marc-m gcffl, ac ſclectiom ¡Ippo/¿zi . Nam
&ſi ne ſpera-verim quidem futuros, qui Elemcmºis bz'ſcc noflris in tirozmm inflitunſione
uterem‘ur ; mmm Pastquam mié¡ cffet alla
tum, uſurpar¡ ca a guibuſdam, ("F 'Uh-is gui
dem doctis In‘que cruditis, nullim utilizan' ,
ª 3 ſª
&Or . Primam editionem al¡ ope- Ï
v1
ſi qua: ¿tinc derivar¡ pote/Z , deeffc -volui :
guamqurzm 'verter-is Graecorum .mph/forum L0
giae Prceccpta rama per/?imitan (9' elegannſia Pflï’UO libella camplexus eſt -vir clarifli
musſzzcobm Frzcciolzztus, m* non -videzzm gm'd
Bac in parte dcstdc’rzzri Pofflt. [nde ego plu
rzz dcſcrípſi, ac tanta rcligione, ut ne 'ver
bxz guidem immumri ſim paffus. ſam 'vera
eamdem ob rem avidífflme ndmomtiones -Ui
rorum quorumdam arripui ; quaſdzzm criam
pra-vaczwi, ut it's in turzm utilizara-m profice
Tem. Nec 'vero al¡ fia’c nliud grati ¡mimi te
flimorzium exp-ero, ni/i ut Ó” m Proficias ,
nan meme nmmm (9” ran'am’ , ſed (9" in
Public/Im felicitzztcm amore . .S‘Ciro id mié¡
maximum cffc laborum mcorum prcemium, ac
'varorum quoque, ſi mié) Perſuadere Poflim,guidquüm ¡ſin cammum’m Patria: milimrem
comuliflb. b
Vidas [ria, Lector, api/lolas 'dl-MS Beatiffi
mi Patri¡ noflri ac Pamzficis Summi BENE
DICTI X1v. nlteram, qua primix rm’is line
ris ‘, quilms ¿llum bumillime oraveram , ut
liccret tanto NOMlNl Mempbyſimm jcribere,
bonoràïcemiſſimc (mn-nit: nltcrzzm , qua libra
rum meorum mzmuſculis acceptis, Pro ſummaejus ¡ſin litterarum studio/bs bum/mirate Ó'
mrmtficc’rzſia, graſias quoqm’ Izgit, (ZC gra-Urſ
mum de Logia¡ nostra inttrſerit judicium .
Vc’lim tibi Per/Modem, me quidem , in boa
Pmj/Z’rtim UPM/¿M10, quod Ego pri-vam Schola
muſa edidcrim , m'bil honoris cupiditrztc fe
crffa, ſed jblis rirarmm plailoſapáarum milita
tI limffe; ſed ( mr drflímulem? ) impcjnſc
ſ11
V11
Mmm fuijſe delectatum doctor-um bominum
approbatione, quam ego 'Uix optaflcïm, in pri
mis autcm Pontzficis Maximi, quem non ſ0
lum ut Patrem (9' Ecclcstw Magzstrum, qua
pic-rate Pm- efl, -veneror , ſed ut -virum (9"
omnigenm crudztzoms, (9" ¡udzm exgurſitzÓ‘
¡¡C775 mngnopc‘re -vereor. Quad ego quum ex
aliis ejux multi: (9' Pmdaws libris, mm 'UB'
To pmcipuc‘ ex pene ¡zm-eo opere De Synodo
nuper intellexi. E Peniïiflïmi: illud divina
rum scriptumrum, Conciliorum ‘, [1C Parfum
fom‘ibux ,cxpréffum ¿st, rama Ter-um utilium
uberrate, mmoque orationis nitºre C9” 'U1', utmelioribus Patrum monumcmzſis confidente-r
¿equipara-amén?. Cuu igitur ego tam‘i hominis
f judicium ?ni/¡i maximo honor¡ non tribuiſſc’m?
Cm* 77072 c0 ſuperlziffcm? mſi ſi aut omnia
ſupcrbiflïme contcmnercm, aurflupidus m'bil
¿eſiimareſcircm . Tu interim ut lubctjudicara :
negue enim judicium tuum impedir; -valo.
Prius verb quam tibi diczzm vale,- est Cm'
me form/fis cauſam diccre impedir/s. Ecquid!
N072 tu, inquis, vereriy, m- Menk-cnia non
par-wz appendix ;med/IS? .Tertía Metaphyſi
cae pars brevi ſequetur: Elementa Theolo
gia: premuntur: paratur Ethica. Nempe in
quem tzmdem Imnum?
Aut quia non ſentis, quod damas , rectí‘us eſſe,
Aut quia non firmus rectum deſendís;& hçrcs,
Nequicquam como çupiens evellere Plantam.
Atqui ego te rerum /mm/marum peritiorem
babebam . Non tu /JOC' ctiam mcmoriter ‘mc~.
maz-¡Ibis,
Carmina provenjunt animo deducta ſereno 2_
a 4 ' Nam,
v
vií‘i
Nam ego Ó' ProPo/itum in/Zo, @'fidem, ita
me Deus adjumt, [Ibex-0170. Sed tu humanas
non es, qm tetris. jactatum & alto, urge-S.
v .S‘cíto mmm, me Ita libc'mrurum fidem , up'
tem/zm tamum Mcff/ÏPbjf/ÏCN paz-tem ſim edi
tums: regard mi/ai exaptzzrifflimum otmm crit.
Cm* ira? ſcilicet ego ne illzzm ? qua: me?
9M' non? m- fi uſurpare , guidcm linear ,
procul O procul este profani. Ne m quidem
'Unida guwſierix, 01-0:
Hoz-m'. . . . . . . miſer quibus
' Intentata nitet! Me tabula ſacer
Votiva paries indicar, uvida
Suſpendiffe potenti
Vestimenta Maris Deo .
_Quid , ihquis, bm' …WWII-M? Nimis es ma
nogmmmus. Ncmpe P/aacionis gra'vijfimi 'ver
bi recordar , oportere philoſophorum non
verba tantum , ſed (vllabas eſſe breves .
' ,Quid quad tez-tia ipſa 'Mc-tapéy/im pm-S erir
monogramma? 'verem- ne (9' anonvma . Ca
'Ue tu illam nomines, ſi 'vis eſſe *ſapiens .
Ñ Vldes ne me etmm 10mm? [toque
Quid ſit futurúm eras, ſuge quem-ere, 8(
Quem fors dierum cumque dabít, lucro
Appone . . . . . Valc- .
Dabam Neapolí anno Epochae Christi-ana:
CII. Io. cc. xxxXvIIII. Kalend. Nov.
PRI
_¡‘_,.zAÑ.___ÑA4,
ix
PRIMA SUMM! PONTlFlClS AC BBATISSÏMI
PATRIS NOSTRI
BENEDICTI XIV.
AD AUCTORZEM EPISTOLA .
DlLECTO FlLIO ANTONIO GENOVESI.
Benedictus PP. XIV. Dilccte fili,ſalmem , Ó' flpoflohſimm
Benedictioncm .
Bbiamo ricevuta una ſua lettera degli
8. ed abbiamo anche letra la lettera
Dedicatoría dell’Opera, ch’ ella vuole flam~‘
pare e dedícarci. ln ſenſo di pura verità le
diremo , riconoſcerci immeritevoli e della
dedica, e delle lodi, quando elſe non ſoſ
ſero appoggíate a ſincero affetto e stima ,
che facciamo delle Lettere 'e Letterati, fra'
qual¡ ella ha un posto tanto riguardevole .
Accettiamo intanto la Dedica, e la ringra
ziamo , dandole con pienezza di cuore l’
Apostolíca Benedizione. Datum Roma: apud
Sanctam Mariam Majorem die 14. Juli¡
1747. Pomificatus nostri anno ſeptimo.
EPT
EPISTOLA AIiTERA.
DILECTO FILIO ANTONIO GENOVESI.
tenedi-fius PP. XIV. Dile-&e fili ,
falutem, (9' Apoflolicam.
Benediéìionem .
ABbiamº ricei/uto il regalo de’ (noi li
‘ bri, abbiamo letta la Dedicatoria , e
la ringraziamo del regalo , e dell’ onore ,
che ci ha fatto . Abbiamo ſcorſa qualche
coſa appartenente alla Logica , ed‘ abbiamo
ammirato il ſuo ingegno, e ’l ſuo giudizio,
nè punto dubitíamo, che tutto il rimanen
te non ſia per cffet-e uniforme . La pren
diamo in parola, di quanto accenna di vo
ler fare per le materie {acre (a) . Ci con
fervi il fuo affetto , e faccia capitale d¡
Noi. Ed abbracciandola le diamo l’ Apo
stolica Benedizione . Datum Romae apud
Sanctam Maríam Majorem die 2.9. August¡
1747. Pontificatus nostri anno octavo.
CA
›-——~——______——-_.——__—_
(a) Promlferat ei Auflor Institutions") Tbeologicam
propediem jhmma e/u: nommt ſacramrum. Quam cur dece
inde fuppreflèrir, longa ej¡ fili mole-fix¡ bzfim’n .
CAPITUM
CAP; IV. De' erro‘ribus, gui- ex affectilms
INDEX.
PR-OLEGO'MENA.
De artis Logico-criticae natura,
ongme, & Progreffu. i pag. I
LIBER P'RIMUS.
De natura 8C operatíonibus mentís, de mor
bis íntellectus , deque caufis errorum, at
que de huiuf-cemodi morborum & erro
rum remediis 8c curatione. I 24
CAP. I. De natura Ó' operationilms mentis
" lmmanæ . 2.
CAP. II. De animi morbis, #que eau/iz"
ignorantiæ o* errorum gene-Mmm . ' 33
CAP. IILDe ctm/is errorum .mimo mi/t'is, ac
primum de dua/ms prim-ibm, mentis bre-vi
rare, o animi inconflantia. ‘ .39
naſcunmr . 4.?
CAP. V. De erroribusa gm' ex corpore orty
gmem durum. ' 6o
CAP. VI. Dc oxta-nis errorum muffs. 74-'
~'_'.'_; LI-v
Xi¡
LIBER SECUNDUS.
De ideis , idearumque objectís 8C ſignis . 84
CAP. I. De idem-um natura Ó' origine. ib.
CAP. Il. De idearum generibus. ' 9o
CAP. III. Obſervaciones Logicoe Circa natu
mm (9ª uffectioms ide/1mm. 99
CAP. IV. Tbeoremaz‘zz paulo ſubtilioru mi
Mmmm (9' uſum earum idem-um , guns
ſuperiorilms Partitiqnibus complex¡ ſumus,
pertiueurizz . 104.
CAP. V. Prima (9' generic/z divifia objectºo
rum idearum nostmrum , zum ſapienriw
bum/ma: . 108
CAP.VI. De studio Mcmpbyfim’, C9' Theo
lagize. III
CAP. VII. Destudio Péyſicae O' Mutfieſeos . I 18
CAP. VlII. De studio Etóicce. Izz
CAP. IX. De vocabulorum natura genera
tim. 17.8 '
CAP. X. De *vocabulis idearum ſimplicium
(9' notiouum compoſimrum. 135
CAP. X1. De -vambulis ſubſhmriarum (9' ma- '
darum. 138
CAP. XI]. De 'vocabulis Tahiti-vis . 145CAP. XIII, De -voczzbuhſis notionum abflm—
ctarum. 148
CAP. XIV. De vocèzbulorum fine , imperfe
ctiºne, uſu, Ó' abuſu. 153
CAP. XV. De enuuciatiouióus ſim' propqfi
' tiouibus . 16 I
CAP.
xiií
.\
CAP. XVI. De reliquis cnuuciationum pre
priemtibus. ‘ 157
-MF-r‘* ï ‘ª,
KSK-;SM .
LIBER TERTIUS.
De'vero 8C falſo, deque criteriis veri gene
ratlm . 171
CAP. I. De 'vero O' ſalſa, deque 'Um-ii: uni
mi bumzmi flatibus , quod ud 'verimtem
artinet. ibid.
CAP. ll. De ſcienria C9* fide. ~ 178
CAP. Ill. De 'ven' (9' fulſi rcffem. 184.
, CAP. IV. De Probabilitute. 194
CAP._V..QM 'Dice ſim /mmini popa/im nd
ſnpzemmm comgarandum , ene-gue «me cx
plzczzm genewmm. 7.02.
LIBER QUARTUS.
De uſu auctorítatis , 8( arte critica. 2.06
CAP. I. DE recto ſenſuum uſu, deque ſm
ſuum provincia , (9' de experimemis atque
obſervationibus rita inſlitucndis . ibid.
CAP. ll. De auctorimre [zum/mn. 213
CAP. Ill. De zzuctorirate divina. *v 2.2.8
CAP. IV. _Qu/17217772 rat-¡one dignoſci Po/fit'
gumzum ſim DEI' 'verb/1. 234
CAP.
4 Z
xiv -
CAP. V. De Libromm divinorum interpre
rations. 239
CAP. VI. De librorum mendis. 24.7
CAP. VII._ ‘Quad veteres quum Librarii ,
tum (Irma,
depravare , aut fuppanere canfueverint ,
(9” quad quædam fint indicia, quibus in
tegri a corrupris, genuini a jpuriis diſcer
ni poflim. 2 53
CAP. VIII. De arte Hermmcutim . 259
LIBER QUINTUS.
De iis quæ ad ratiocinium pertinent. 266
CAP. I. De. dimetienda Ó' augenda mentis
magnitudme. _ _ ibíd.
CAP. II. quanta fit eogmtzonis bumanae cx
ten/io. _ 2.77
CAP. III. De attentrone intendencia. 2.84.
CAP. IV. De ratiocinii natum Ü“ generi
bus.290
CAP. V. De argumenta ab Analogia. 297
CAP. VI. De ratiocinandt flzrmis veteribus
ufurpatis. 306
CAP. VII. De ¡nc-:boda gener-atimj tum de
iis method¡ ratiocinandi regulis , quæ utri
que merbodo , compo/irionis fcilicet , C9'
refolutionis, funt communes . 310
CAP. VIII. De metfiodi amb/tim regu
lis. i 316
CAP. IX. De merbodo Symbmm . gzr
Ap
aliique impq/Iorc’s, libros aut ‘
\
XV
Appendix Christi/mi Wqlfii.
De 'metboda Marbemnzim bre-ws commenta
no. 32.3
CAP. X. De diſputzztione dialectim , Ó” ar
te ſyllagiſiica. º 334
CAP. XI. Diſputzmdi regulze. 34.1
CAP. XII. .ſapéiſmamm‘ genera. 34.5
Not'
Xvi
NOI RIFORMATORI
DELLO STUDIO DI PADOVA.
‘Vendo veduto per la fede di reviſione , ed
approvazione del P. F. Gio: ~Tºmmaſ0 Ma
fcherom Inquiſitor Generale del ſanto Officio di
Venezia nel Libro intitolato: Antoni¡ Genuen/ì:
.Artis Login-Critica' Lib. V. .ſtamp. non vi elſe:
coſa alcuna contro la ſanta Fede cattolica , e pa
rìmente per attestato del Segretario nostro, niente
contro Principi , e buoni costum¡ , concediamo
licenza a Giuſeppe Remondìni Stampator di Vene
zia, che poſſa eſ’ſcre stampato, offervando gli or
dini in materia di Stampe, e preſentando le ſo
lite copie alle pubbliche Librerie di Venezia, o_
di Padova.
Dat. li 7. Decembre 1778.
( Piero Barbarìgo Rìf.
( Francefco Moroſini 2.º Cav. Procur. Rif.
( Girolamo Grimani Rif.
Rçgistrato in libro a carte 393. al num. 1401.
Davidde Marc/Jefini Segr.
Add¡ II. Decembre 1778.
Registrate nel Magil’crato Eccellenriflìmo contro
la Bestemmia.
Gia. Pietro Dolfin S'egr.
PROQ
_ ?BEE-"AERO
X
‘ ' +++++++R 9E+++~H~~l~++ſi e
' ++~H~++ÏR vai-MMA
AM4: Ñ,, MR "¿ES ?E-M* \y M4,-,\Hª-x- WW* Í 9MB »HMQªld-&Ѫª-!Wïª èê-H- @SM-&Q
'++++++% , M++++++èèírªffl--Hºè-lz‘ &MMM-.L
;Y »DEMORA‘
PROLEGOMENA;
Ñ Ï' 'De @ſti-S Logicocritiece natura¡ origine,
› (9' Progreffu .
S. x. ÑÃJERZM N E s homines amare beªtltudinem , Hum-'nn
atque 'ad eam vehemenriffimo pex-pee "dé-ª"
' \uoque deſiderio ferri , notius est,
quam ut demonstratione egeat . Quip
~ pe ſenſu natura: ipſo perceptum, nec
, A arte, nec flupidít’ate delebile. AC vc..
ro num omnes homines natura ipſa duce voluptatem
per equantur, dolorem autem averſentur, pihilque 3.
gant, niſi voluptate, aut do'lqre mou ,-' beamudo vero
ſita .-ſil’.. in *perfecta , azquablli , &e certa. conſciemia. vo
uptatis, miſeria, dolor1s_, quem nnlla conſequltur vo
luptas, cuigue elſe perſpxcquni potest, hqmmes natura
ipſa beatitu inem ſegui, nuſerxam averſarl , dum volu
ptatem natura. appetunt, dolore@ natura horrent.
S, 2-. Potro perfecta , zquabllxs , &c certª VOÏUPϪSI‘ m4.…
¿:ujus conſcientia beatltudo _contmetur ( ex 5. I. ) ex IBI-MIR.
pofſeſſione ſummi bom naſcuur¡ nempç quemgdçnodum
qúodlibet bonum volupmrem allquam m nobis mgene
rat ,- ita zquabilem , çertam , Perſectam efficere nequit,
hifi ſummum . Voco autem perſectam, aaguabilem, 8:
cel-tam voluptatem ,» qua. nulla. eſſe aut major, aut ſecu
Jrior, &c magis duratura. Forest, quamque nullus metus,
bulla ſuſpicio, nullª. zgmudo, nullus dolor interturbat,
am inficm, Quicumque ergo perfectam hanc beatimdi
_nem ſequi & adipiſci,vult, is ſludgre debet, ut (una
.r \Gm los. A mum
2 AR’LLOGICIE
mum hoc 81 optixnum bonum inveniat, eoque i'm-¿turconstanter . ª -‘-"ª" ' ſi' ª' Í
;zum-m5- S. g. Quum in preſente vita ſummum hoc bonum
Y; 5:7": poffidere, eoque frm nequeamus', ne perfectam quídemª en - I , I . ,
panſ!. ſelxcuatem , quoad vmmus, habere poſſumus . Sum:
quinímmo in natura. nostra doloris, 8( miſeria neceſſa
ríz quaedam cauſar: , idest tales, quas nulla v¡ , neque
arte evellere, aut evitare queamus. Ergo quoniàr’n dum
vivimus undequaque beati elſe non poſl’umus , danda est
opera, ut ſaltem quam mínimis malis urgèamur, quam
mªximis vero boms fmamur: ideſt ut res, qua: in no*
bis dolorem, aut voluptatem creare poílſunt, cognofòa
mus, iiſque recte utí & ſm¡ diſcamus, quo vitam tran
quillam, 8( liberam, eoque beatam, vivero poſlïmus.
Ad tm S. 4. Jam nec perfecta illa ſelicitas, nec przſens iſla
Z’fj’ffffi_ -tranquillitas fine ſapient'n obtineri potest: nam nec , ſi
7 mu. ¡gnoremus, .quie nos conſervan: & perficiunt ( ez enim
ſunt bona. ) aut quz deflruunt , 8¡ ínſelícitan‘t ( hzc
ſunt mala ) appetere, aut fugere pofl'umus; nec fine
ſapientía direé’mce, etíam ſi ſcïamls, recta constamer
que ſequi, aut ſugere. Neceſaria ergo homini ſapien
!ia est, ſeu illªm peffectam beatítudíncm ſequï velit,
ſeu hanc przſemis vitae uanqiúllímem fib¡ conciliare
ſervarcque. Y. UU '
¡zum ſa. -S. 5. Est ªutem fizpíem‘ín rerum :eternarum , facta
pie'ntía , mm , ac poffibilium , earumque cauſaruçn z finïªm 9 Lºn‘
ÏÍJ‘Ï 'ª’ nexuum, uſuum cimn'a: aut,,quod alli maluntſicxen
tia bonorum ma, orumque diſcemendorum , ¡dest earum
;emm omníum, qua: nos ſelícitare ( uz ſunt bona ),
aut inſelicitare ( qua: ſunt mala ) po unt. Scientia ve
roucognitio non quzcumque, ſed cerca, evidens, in
dobia , & uſu rationis noflrz, ac recta, comparan :
Ratio autem vis computatrix , ſeu viopercí iendi , ín
tellígendí, cogitandi , judlcªndí, atque exponis princi
pils ratiocinandi . Et recta quidem rana, verague.,
,7… .T qua'. veris principiis nititur, & via ac ratione ranocl
No namr, ſeu qua: nihil Era princípiis ªdſciſcit, niſi quod
certum verumque, ni ilque ex verís princípiis conclp»
dit, niſil quod in illis continetur, & ex ¡is necefſarxp
proficiſcitur : corrupta , -& ſalſa, qua: aut not). ven:
rincipiis ntitur, ſed vulgo adſcítis , tametfi_dubus,.vel
Falfis, aut ex veris non justa inſert conſequemlª. Sapxeq
tiam ergo hanc, 8: hanc rectam rªtíonem , qua nihxl
est nec przstantius, nec optabiliustut Omni labore fibl
comparent homines qui natura bean eſſe cupiunz, . m¡
gnum Proſecto opera Pxetmm ost. l 3¡ \T
'-"~'r-_ªz_'y\'s› 6o
PROLISOMENI; g
L.
S. 6. ld .autem fit Pèiſofizpbia aliqua , ſeu studio ſa- ¡zum
pientiae: nempc fi- mlxbet studeat l. ut ammum apbrjlºſu
mbrbis five natura, ¡ve conſuemdinis purget: 2.. ut ra- P… '
tionem veris e nªturaqúe ipſa expromtis rerum ſormis
ac n’otiriis augeat: 3. ut regulis certis , velut oculum in
flrumemis, regar; 4.4: rationis fic auctaz , formara ,
Pur atz ope -ſcien‘tiam rerum ztemarum , factarum , 8C
poffébilium, earum uſuum , 8( finium ,‘ qgoad pqtcst,
acquirat: 7. ut ªhanc \cientíàm ad uſum vitae reierat,
idest, ut diſcat rebu: mi , C9' frui, :mimoque pacato,
erecto, 8L libero vivere , quod est vitam, non ex affe
ctibus, 8! ſenſibus, ut,bruta, ſed ex recta ratione, 8(
natura convenienrer, inflituere, quemadmodum vetei'es
loguebantur Philoſophi . m
. 7. Et ad ſªpientiam quidem hanc comparandamº‘A-mm4d .ſapi
natura ípſa. nos incitar , I. Deſiderío ſapientiae , & ſcien
di curioſitate: z. ratiº’nix munere, qua ornati naſcimur,qnaque etiam barbari in vita. ducenda qualicumque u- ml" ~
mmm*: g. studio commodi: 4. studio voluptatis : 5. age
state, unde illud, qm’d non explora: egeflm? ó. rerum
pulcherrimarum , quas ſenſibus objicit , apparatu . Itaque
barbarie ¡pſ3 nationes milla aliorum instirutione erudi
taa, his caufis ſubagitatz , pedetemim ad plurímam ſa
pient‘iam pervenerunt‘, &, ſi non ſublimes, at ue abſ
tractas, practicas faltem veritates, idest vita: rc e tran
figenda: raecepta, & artes , acquiſiverunt .
S. 8. ged fatendum est ingenue, fine Arte aliqua, 8¡ Nenffa.
n’a MmmInfiimrione r. ſei-o tandem, qui pe per longas amba- A Pl". . 'I *
ges., adſapienïiam pervenm: 2. alſam plerum ue ſcien
ziam acqulri : 3. eam hand magnam , 4. con ¡ſam et-¿ü .
íam, 8( obſcuram. &un qui arte philoſophandi , &’
majorum diſciplina utitur, l. citius , 2. ſacilius , 3. rectio
re via, ad maiorem, dariorem, 8L finceriorem, atquc
ntiliorem ſcientiam pervenit. Ars igitur haze, institu
tiº, diſcigina, pratcipue cum hominum vita breviffl
ma ſit, plun'mis mcommodis distracta, intellectus,
ſupra brevitatem & imbecillitatem , impatieiis, 8: in-A
constªns , ſapientiae amatori neceſſaria est , nedum
utilis . º LW* **11ª- «N vz
5. 9. Vocari áufe‘m hac Ars ſolet Logica', Dianoe- 4ª,-, La.
tica , Ars cogí'tà'iªídï,1 Dialectica , aliiſque ~n0minibus . ¿ie-1 .
Nos artem Logicocriticam appellamus. Est enim AU ,
qq@ rat’iºnem , Ó' iudicinm acm’t , ſºrmatque , atque re
gtt_in ſap-'mie Itague quod ea diſcamus, &
viribus inteilectus nostrí uti m pervestiganda, &díſcer'~‘
_ rienda vetime, 8C rice ratiocinari , ac diſſerere , 8C re
'ªº‘ A Z &6,
[Caſal-¡mm,
-l 4.
Und: na
'Se
¡EMMY
\WP-'3.' by
aii-'Kj- P
.(\Ïil›
U.
-l0(,'
l ,
En¡ cia:
¡fei- K
4 ARENA-culpa.:
fieyperſïªctüque de alien-'um cº'gixatls judicarez Logic:
"est, Crl’t ca, &l Diªkcti'cauEa. non ¡mis Logicªï'ln
fiitut'ionibu's Cºfltl’ªhitllf‘jl‘ñdy ºmñibusx omn'mo st’udií's ,q‘uz 'ration'ªliª dicumur , "'in-v primis Arithrhexica, &J
Georñ’e'tña¡ 'K2 - , ww: 2-2'. 2;¡ Á,...
- 5.710. Conſeé’ca autemzestarsubogicocrítica x.,e'x ,ipfo
uaturavlpminç,~ 8¡ pmdentiaªz. ſédulo studjo ¡experi
mentis, exercnio , 3:.qnod mireris, exAí ſis aberr'ªuoní
nibus , *teu 'erroribus \Principio omnes
ritatis'investigation‘e naturali quadam rudentia & ſo.
-lertiª. regi ſolevc , \qua primas philo ophandi regula-s
fuppeditac. Est praeterea ¡n Omnibus hominibus natura.
lis T'Izdam' intellectus reétitudo , qua- regula ad verum
a fa ſo diſcernendum utuntur omnes, etiam barbari, '1d
quod inde inrelligere poſſumus , quod nemo est tam stieS , qui maníſeflas ſalſikates non videat, ct nemo tam
vfarm¡ Aqui manifeflis ver-imihus non capíátizr . Deinde
‘ exercinum, studium, loggique zevi experxmentª vias
veritªtis inquirendz plumpas pªteſecerunt z aut quia.
humanamm menttum caſpac-uªtem adauxerunt; autvquza.
errores', 6! errorum can as, ac Fontes, detexeruut; aut
uía inſtrumema ,
are objxce'retur, repeiarunt ,- aut tanvclem gota. vtam 8:
to. hom‘mum genereratihºnem. invenere , ua cum,, \9 _
commumcªretur . Tan em errores 'cum vahoru‘m , \umo
nostr¡ , ubi animadvertuntur, mtrifice nos veras ſapien
tiz adipiſcenda: vias docant , -
S. 11,. Ex his vero patet, .ªrtem hanc non eſſe artem
…aut pompa!, & victoria: amore rixandi atque altercandi ,
aut de rebus minima ad.nos pertinentibus inutiliter
garriendi", qualiïs "olim apúdſirfflços Philoſoghos , uorum
anís' Principio-rn ſuijſe id , -quad- --wſum .m di‘put’an
n' , oflïcím *vero pantemiºveptz firme: wictºríarr'x ,› ſcríbit;
Clemens Alexandrínus (f4) :_ deinde apud l’qripateticos,
quorum‘ avs', inquit Baconus- (la ) , diſpntatiom: alit,
Ó' ÍJWflªfiª' ::mmm mana-m valer, zm¡ ad ?Mmmm
detegmdamªzª Ó' arm- Prºmªvmda: humano gener¡ util:: .
Tam para: ,‘ ªrtem ;iſlam nfflgflequarumdam tanturq di
ſciplinarum Peculiarem , ſed generalem, «Se ad omnes ſelen
tias ſacilïus , brevius , ordinarias diſcçndgs , aut tcªdençlqs
comparatam : idest artem , qua visrcqrçyzçatríx ,,quapthxl
est in rebls creatís dívinius, Perficutur., vm: omma‘ ad
*Hª ſi* A** . › Ec) - › tcal
r ‘--. ›‘ … ’v:T l 4 'v «_- . . 4
Ñ. - . .Ñ, m. .. J "". ""."'firmaron lifi. y. › ' :3 I' .L'- .xl,
Pmfnionc HI novym g‘fifflªfll .
Y
C“(4)
(y):
ines ,in ve- _
quibus- Veritas hqmanaqíuqtqllectui(
pkoiecoutniz 5
rW"Il-”-*_r.'-'
èÃlCulum expr’o‘mte &recta adducere-pofiïtª Ióªquelqnige _
hberrant_ii,‘ qui ſolum Geometría: studium pro aus
Logic:: ſatis elſe arbitrantur. E0 carte ſtudioa mens ita
in 'véritàtis inquifitione juvatur, atque capacior, per
ſpícaeior, 8': in ratíocihando, computandoque dexterior
effièi'tur, ut nullum fit aliud aptius , 6L utilius; ſed ad
om’ni’um diſciplinarum ſlüdlum, quod Logica: officium
est mínima prïzparatur -. .
' . I'2-. l’raererea pam, lmem hanc non eſſe commen
dam lis terminís, q‘uibus in ſcholis coerceri ſolet, ní
mífum ſolo in abllractis uzflïunculis diſputandi, &ra
'tiocina‘ndi studio, ita \lt a arte Crítica ſeparetur, › ſeu
àrte alioï-um Cogítata i" ellªigendi, &e perpendendi , at
qü’e ad vita: uſumxadd cendi': quum enim ſapientiam
aut ratioeínio nostro &l experimentis, aut al¡ mm ſeu
ſu, 8( 'auctoritate ªcqulramusz iulgenda. e D¡ª.le-,
º!"- fio
Ill' o
Clica, qua: ratioclnium formatí, cum Critica, que nos '
de aliorum aúctoritate, 8: ſen u indicate, iiſque ſapienq
ter utï doeet. Imperfectz ſunt . \fim- Logicae_ omnes,
in quibus Critica defideratur, qua es bona eamm pal-s,
que hucuſque ſunt edita. Sed ut quid in ble arte 0
mníumºcerte utiliffima --przstitum huc’uſque ſit , 603x10
ſcat‘ur; paulo altius de ejus origine ,e 8¡ Progrçſſu diſ
feremus.'-‘ - ‘ _
_5. Ig. Hístoríam Logieà, pflefer alíos, :tribus …Li-t
bris nuper complexus est- Vilª eruditos GeofgiusWalª
ehms (c). Vel mlnutiffima qaazque magna* industriaſiſivir doctus eollegit ; Nos pàu‘caz_ que tlronib’us ſexis
E5115 interſeremus¡ nèèTvero'ni'fi quie ipfi ſª‘tís n‘o
viffe opïnemur, diíudicabímus. Vetus'e'st Liuemomm
mos; ug qq‘um orígínem alicuius Artis quzrunt , ab
Adamò mmum ſaciant,'quí mos elegamer ¡¡mr-mmm
-borm voeatur a 'Vicó 'vostro (5'); Him: Logieam’Adaª
mitícam _paffim ªudias_ memorarl . Ego non negaverim ,
rIçno's_.m6rtales, Deò @Mgmt-U magna fuíſre ab …o
'apientla ornatòs, uſa ratíon'is plurimum-valuiſſe, idest
egregios fililſe Logicos: ſed an ll regulas recte ray'pci
navndí, & \jes haturáé -perquirendi in jnllam artem ¿:ol-_
lectas filios’ ſilos; Se nepotes docueri’ntz id v’ero estme-ig'norare profiteok. Hzc-verº ars ell, eui‘us origï*
nemzquaerimus, que -ſcilieet Trzeeptis cnnfiet, qu‘àquª
Per manus tradatur cel-ta diſc plina..oc_ ..,e…. e o... ..A S_ ¡4.
( ª) Ext-am la :jm- Panrgíi Acddtmíflſit 'Jill-l HMC m0 mr
( b) Lib. n .ſkin-ip mvn- I-rl. Inº. ;I . ~' Ñ - ~
Arh’: La.
¿ice fila
.ſlot-0ª¡
Í
Luke?
Adm"
m4 .
.6 ART-Lacie;
E: alía. ' !4.7 Idem dictum-volo de ceteri_s.anti uiſfimis ho
'ª'º W- mlmbus, 8: natxombus. Non mdem ublto, qum'num I I I o I I o
M…. hommes antedlluvxªmy ut & xluvlªm Flores ad
0mm. Grzcos uſque , ſcholas, ſapientiam , artes coluermt , 8(
plurima acute perviderint, derexeríntque ſeliciter , ra
tione mentes , idest Logica natural¡ ,- at ante Grzcorum
Philoſophorum :etªtem Logi‘cam in artem collatam fuiſ
ſe, ſªltem quod ſcíamus, nego: ui pe ui ex veterum
monumemis, qua? ſuperſunt, nihi taeſu picar¡ pofl'um.
Conjecturas vero leves ro factis obtrndere, ejus est,
qui garrire puerililer ve it .
Etc-nn- S. 15. Conſentiunt ígitur Erudití , prima anís hujus
fi!" Lº- rudimenta Eleatenfibus Philoſophis deberï, in primis
3"" Zenoni Eleaoenfi, qui primus dialecticz inventor au
dit (a), quique 45º. círciter annis epochamflhristía
mm amevertit, 8: Democrico , qui artem geoxnetrica
rum demonstrationmn quaſi íure fibi adrogabat prz ce.
teris (b). Reapſe cum ,8( in tota. ſchola ltalica, 8C
pmſettim in Eleatcnfi, \India geometrica, floruerint,
dubitari vix potest, quin apud eos ar: ami ¡im, ſeu a.
oompoſitis fimplicia derivandi 8C abllrªhen i, & ſyn
thet’icz, idest a fimplicibus deducendi compoſite¡ , ac
propterea ab univerſalibus ſingulariªz adeoque ars dia
noè‘tica, Ó' Lºgim obtinuerit. Intenm ex ¡is, uz de
, Eleatenſium Logica. ſludioſe collègerunt Pen-us aſſen
z* ~dus (e), 8( Iacobus Brukerus (d), apparet ad Sophi
Ï flicen , idest artem comentíonum , 8: revincendi mªgis ,
quam docengli, llorum Philoſophorum Logia-¡m, ſero
hzltem , declmafl'ezp nimirum, ªatatis, ur ego puto, vi
tIo,_ 'qua Sophistz in popularibus Rebuſp. contendere
magIs, quam aut docere, aut ſcientiam' rerum naturz
, _ promovere nitebanmr, adeo ut przclaros quoque Ph¡
‘: loſophos in idem vitium adducexent, quo audítoribus
_ ſuis obſecundarent .
mm¡- 5. 16. Chrístianus Thomaſius (e) opinaturl Soma.
*ª- tem tandem, germana illum Philoſoïhiz Parentem, e
juſqpe diſcipulum Plªtonem Philoſop 0mm ſacíle Prin
cipem , veram Logicam docuiſle 8: longe lateque pro
\
moviffe. Ex ſcriptis ſave Xenop ontis2 & Platoms di- .
ſcjrpns ſcholamsocraticam , &e Platomcam acute defiq
mvxfl'e, dwxſiíſe accurate, opportnneflublxaſſe, diligen’z
*ní- ¿nug major.” ref 7
Vila cum. Alex. ¡ü, 1. .mm.( a)
ſ b) Lan. lib. 9.
( c ) De avis. (9' var. log. up. 3.'
( d )
( e)
la hill. Pbilqſ; Mu. 1.-* - . ‘
la¡ Pbilªſ. Amici up. 4- ^ - z ;-. _
P'R’OLEGOMENA. 7
¡¡¡lun-v
ter , 8C ordine pervestigaſi'e, argumentorum vim , & pon
dus folerter perpendiſſe, adeoque lurimum ratìone, &e
judicio valuiſſe: præterea in Arir meticis Sz Geometrí
cis ſuiſi'e exercitatiffimam. Tria autem ſunt, quæ po
tiflïmum Socraricæ , 8: Platonicæ (chela: , ad banc rem
quod attinet. ſi quid efl: in me jndicii, debemos, 1.
artem recte definiendi vocabula, 8L statum quzstionis
constituendí , qua nihil est utilius , feu doceas , feu per
quiras veritatem ,- 2. artem dubitandi opportune, quæ
totius Philofophiæ principium est, rum argumentorum
vim examinandì, fine qua. nemo eſſe Philoſophus por
est: nam nec qui dubitare neſcit, præjudicia Mª, a:
errores unquam pernoſcet; nec- qui lance ponderando
rum argumentorum caret, verum a falſo ullo modo diſ.
carnet; '3. lnductíonem analyticam , qua nihil validíus‘“
ad ventaus inquiſitionem _eſſe cenſet, Se iure uidem
cenfet Franciſcus Baconus: ſingularium enim do tina,
non SyllogíſmuS, in natura: cognitionem nos ducitr Syl
lºgxſmw, inquit ille, qflènfum conflringit, mm re: (a),
me par efl nature 'marie-tati , ſuſitilimti .
S. x7. Sed nondum tamen in ¡ustam artem Logica ,Di/rm
redacta ab ullo fuerat . Aristoteles prímus id conatus “V
est. Is fuit maximus fcholæ Plaronicæ alumnas, vir
acuto magnopere ingenio, 8C ſystematíco. Teflìs est
Franciſcus Patricíus, ab eo 123. libros Logicos, 5C
Dialectïcos ſcriptos fuifl'e,‘ quorum magna hodie pars
deſideratur: qua de re Conſul¡ potefl joannes Gcrardus
Voffius de origine, C9' conflifutione Logim’ Mp. lo. Mi
I rari autem non debemus, virum doctum, &l Geome
tria perirum , totam ferme Logicam in adotnando fyl
logiſmo, atque fophifiicis captionibus contexendis po
ſuifle , omifl'a arte analytica, quæ a ſenſibus, Sc parri
cularibus excitat axiomata, _& continenter, ac grada.
\tim aſceudit, ut‘ultimo loco perveniatur ad generalia ,
quæ vera detegeq‘darum milium veritatum via est: ſae
culo enìm, & moribus ſeſe aptavit: nam quum id rem
poris ſophística hæc Diªlectica regnaret , ut abunde ex
Plaronis libris constar, & in ea auditores fuos instru
ctos voluit vir doctus (c) . optandum eſſet ,ut veritati
magìs, quam fama: , 8: philautiæ confuluiffet . Verum
funt in logicis ejus lìbrìs, praefertim in rhetoricis ,
plura quantivis pretii ,' qu: nec (chela: alumni, graeci
4 - er.
.- _ _
t a) ln me mmm Iiá. ª. Apbariſmº n.
( b) mam Apboriſmº u. l _
(º) Obſervar-Im id ſwap' m blfl. Eme/ſil_
8 AnénLoºxczé
ſer'mònís ímperítí, noſcere potuere : (Se a noflrïs cínz
dis imperire contemnuntur. Qui minutiora huius artis
Aristotelíca: przrcepta quzrat, is haber in Stanlejo , IS(
Brukero. Sed Aristotelis Logicam a ſcholxe tr’í‘c'ís ex
pedítam, elegantem, Se lectu dignam, dedít nuper vir
polítiffimus Jacobus Facciolatus . -
mico* S. ¡8ª Convertamus nunc nos ad Stoicorum ſectam ,
""ª" cuius auctor fertur Zeno CítticuS, &e in qua Logicaº:
studia floruerunt maxima: quippe quod Stoici fine hac
ggbfª’j‘ª'darte neminem eſſe ſapíenrem arlgítrentpr (*) i EX hac
Iiü.I.T¿p.ſchola emerſit Chryſippus, qm acuns diſputationíbus
Pffi'ſ‘ªª ínclaruit :5o. circiter aun-is ante Epocham Christianam .
2;,,- Is libros Logicos gn. ſcnpſit, ut Laertius narrar (a) .
¡¡¡mhz-u Lepídiffime autem Jupiter apud Lucianum (b) Chryfip
ffifif’fl pi ſyllogiſmos frigidos vocat. Kekermandus *Se in hac
ídque’- Stoicorum Logica eadem vitia., que in tota Graecorum
:KEY: ſophistice notar. ltaque contendjt¡ .Stoicorpm Logiuczm
pbílaſg_ ſulſſe Chaos confuſum' ex ſyllog1st1c1S_ſorm1S, & mmfi
El"; I":- ciS argumenrarjm ſpecxebus_ a Ego Se 1_n hoc'notavenm
,-,zªº‘zzº‘ multa. Negªrx emm neqmt, mſi ſiclceronçm, :fut Se
" i110- necam, Epictetum; Arnanum, M. Amomum lgnore
{fjïᑪ‘ mus, Stoicos accurate díviſifl'e , defiIjiviflÏe perſpecte ,
pbílºfa- atque acute, 8: ſolida ratiocípatos fiuſſez quod probar
plmr 'LM germanam Logícam ,_ſa1tem m rebus metaphyſicís, 81
moral’ibus, adhibere non ignor'aviſſe. Certe acuriſſimi
m. Dialectici fuere Stoici, & PeripatetiCis ipſis , ſi Tullio
credimus, (optimo autem judici) ſubtilioresª wsv sb
EpI'cm-í. 5. \9. Accedamus ací Epícurur‘n. Eum/ in hac arte
nudum, & ínermem ſuiſi'e cenſuit Cicero (c). Sed ní
mium! fuiffe in Epicurum Ciceronem apertum ejus li
bri de fim’bu: faciunt (d) . Nímirum contempſit Epica
rus Stoicorum, 8: Peripateticorum Díalectice’n, Sophi
flicen, 8: Eristícen ,* artes contendendo aptiores , quam
inquirendz veritatí : at artem Logicocriticam impenſe
comic, ut ex ejus Canonica, cujus Epíromen nobis ſera
vavít La'e‘rtíus (e), 8( quam docte commentatus est
Gaſſendus (f), apparet . Quinímmo ego quoque cum Waki
Cl‘llºy ~- v › ' l l a l ‘ '4 .-.
( l) Lib. 7. ſexo». 46.
( b ) Tom. i. 01mm pag. aos.
( e) De fim‘bm 15$. x. up. í. . _
( d) M ſom-Ft dudar ex :mI/f: ; I. quad Academic: , Ó' ſtoíc:
Pfllofªph'n , quita: ªdverſªhmr Epwurm , m‘mí¡ fauna,- I. quad ui
dtm’ kimi! MZ- ſtctm Rm: ſupere , Pal-riega: cubrió-U* memcm‘:
emm Mim Epic-mi o' ¡um' Dtomm Cuſtom, (9- ¡Iliriumm val-!pzz
mm [baſam- . Vid¡- Eh’mnm ¡o HI1. zm'. dit. 9. up. n. J ‘\
( a) Lib. ¡_º. _ſi-gm. ¡o,
( f ) Dc ang‘lrn , 0 vm’rm'¡ Lm‘u en?. 7. , ,
f,,
PROLEGOMENA. (9
u_s anís
e10 , 8:
'cís ex
tper vir
'ectam,
Loglcz
¡ne hac
Ex hac
Ïonibus
anam.
1 (a).
zryfip- ben/¡9 au: ore
'chic cenſeo, ex V'eteribus neminem' Epicuro mellus de
re logica meritpmeſl'e… _ . , _ _
. zo. Cenſutt autem Epxcurus omnem m Pluloſophxa quzstionem instimi Poſſe ,ſiaut de rebu: , aut de
y- vocabulix. In quzstlonibus'd'e rebus *duo momenta_ vo
lui’t ut obſervarentur, mmm, 8( veritatis criterium.
Véritatem .aliam elſe dicebat efflmize, aliªm judícii , ſeu
nmnciatiom’:a Veritatem elſe'nti‘ce vocªbat I'd, qu‘o uma
«quzeque re; ¡n ipjh rerum'rmtura e'xiflem' ſit id ipſum,
quod ej!, níbil ¡¡¡ind . Objectivam nunc vocªre ſolemos .
Quo modo dicimu's .verum anrum , verum argentum ,
uum his metallis nihil alieni- admixtum est, adeogue
?um id, quod natura' ſua eſſe debent. Veritas judlcii
dicebamr Epicuro canſºrmim: indicii aut mente compre
Moi-::iz tum ipſa -Ueritate Bflèïltifi .
I-Izc a nobis dlcitur Veritas Logiea, de qua loco ſuo
comm
lglcam
lverim
Lu Se
;nore
Ecte ‘,
›robªt
\s ,
iffimi
l'ullío
arte
u'cuſi
¡¡al
il
vr
commodíus . ›
S. 2.]. Quod 'ad veritatïs criterium attínet, , animad
vertlt tem , cujus Veritas quazritur, aut ad ſolam con-ª
templa'tlonem, aút ad vitfz qu'oque actionem ſpectare .
Prioris generis elſet ea quazstio, Sol ne Circa Tellurem,
an Tellus Circa Solemmovèátur? Alt'e'rius vero hze,
Summum bonum in voluptate :mimi , an corporis poſi
tum ſit? atque'quaestiones omnes -ad bona, 8C mala.
pertinentes . Res natura: , quee ad contemplationem ſpe
ctant, percipi docuit, -aut ſeufu, aut meme: res vero
vitae & morales , ſeu bona, ſeu mala, ipſo affectu ,
ſeu a petitu. Itªque \ria veritatís criteria , ſeu Indices
tres ami!: ex parte ſenſus dai-am jèn/ïºnem: ex parte
menús Pmmtiºnem, itidem claram : -ex› parte affectus
ipſam affectiºnem , ſeu ipſum ſenſum voluptatis , 8(
doloris. Singulis autem crlteriis ſnos puefixit canones ,
unde ejus Logica canam’m, idest regulatrix est ªppella
1a. Opera: retium fiierit pancis hos cationes explicare.
S. 22. A ſenſionem canones retulit'qu'afuor. 1.'Sen
ſu: (idest organum ſenſus, ut ocnl-i, ac proinde impreſ
fio in ſenſibus ſacta) mmquam ſallitur (quia non judi
cat): no prºptèrm ºmñir ſien/io, ºmniſèue ¡vb-:maſia ,
f?:- apparemie perceprio ( ſimplex Perceptio ) ,vera
E A
2. Opím'º , ſm ¡udicium ej¡ canſe-quem [PF/m , ſen/¡o
m'que ſuperad/'e-Ba, in quam *zm-¡tax, aut ¿al/ita: cadit.
Et veritas quidem ſi judicium rei fit conforme , falfilas
ſi a re diſcrepet . Ñ
3. opinio illa vera efl, cui -Uel ſuffragamr, vel mm n03
fmgmur flnſux wide-mia . E. g. judicoacorpºrsç ,eſſe
" gravlªs
:o AR‘LLOGICE
graviª ,- l-Iuic indicio ſenſus evidentia ſuffragamr : ve
rum eſt igítur . Judico eſſe vacuum , non reſragªmr ſer/iſos:
-vemm igitur. Hic canon ex neutra parte ſemper verus
est: alioquin oporteret & Sole'm non eſſe mªjorem pe
dal¡ magnitudine, qua videtur; 8( omnia inſomma,
dum iis non reſragetur ſenſus evidentia, vera eſſe . Scio
E icurum pleraque *ob eum canonem his ſimilia dixiſſe,
ſes ridicule tamen.
4. 'opimïº illa falſa el?, aii 'val r’e ragªtur, *vel mm
fuffrªgamr ſen/m evidencia, E. g. Ju ico nivem elſe ni
gram ; ſenſus evídentia. refragatur: falſum ergo. Judi
'co eſe Centauws, non ſuki'ragatur ſenſus evidemia.
Sed- 6C hic canon ex utraque parte plerumque ſalſus
est. Solem indico Tellure maiorem: reſragatur ſen
-ſus, nec \amen falſo indico . Mentem eſſe incorpo
rſeam judico: non ſuffi'agamr ſenſus, neque idcirco ſal
um . ' v
S. 23. Sequuntu: canones prznotionis, ſeu anticipa
tionis, & ipfi duo. ~
x. Amiciparíº efl ipſª rei nºtiº, five definido , jim
qm¡ qm'dquam queme , duóitm , opinar¡ , I'ma' (9'
mmirmre non [I'm, Nos ideam, 8: notionem dicimus…
2. 0mm), que in' meme efl anticipado , ſeu pmmºtio ,
depende: a ſmfióus‘, idque 'vel incurſiona, *vel proponie
m, m1 ſimilítudine, vel pºmpofitione . Incurſione , ut
in rebus , quas videmus, audimus, tangimus &c. Pro
portione , quo modo ex just¡ hominis idea gigantem, ex
idea collis altiſiimum imaginamur momem . Similitud¡
ne veluti ex unins' Elephantis idea. Elephzmum agmen
imaginamur. Com oſitione, quum notio per partes ,
licet non tota fimu , aſenfibus depender, qualis est idea
monris aurei , aut fimiles . Potuic addere, & abjiraflio
m, quales ſunt idea geometricaz , que omnes ab idea
mªgnitudinis, hac a. ſenſu, pendent.,
S. 14. Addit canones affectionis quatuor.
l. Ea voluptar, que ¡ml/am babe: adnexªm mqleflim,
amp/Manda - ' '
z. Ea molestia, que; nullam babe: ,adnexam 12011117M
tem , fugienda . ª.
g. Ea voluptax, quee aut majarem -uºluptatem ¡mpe
dir, aut gra-¡¡¡0mm malefiiam parir , ſugiena'ª. b'
4. Ea mole-[iia, quee aut majarem mºlefliªm_ ¡tv-mit,
m uóeriºrem crea! voluptatem , amplectendª.
d S. 25. His ſubjungit canones ad quaastiones de voce
nos.
I. Dam lºquer'y, delige *vom comun, <9' ped'pi
aux,
-PROLEGO-B’LENA. .u
'ª- am, m aut ignºretm' quod -UeliI, aut interpretando tem.
S ² 'pm fmflm queen.: . -
?us ::Dr/,m audit, id em'títar, u: -Uim -Uºciàm' ſubjectam
Pe- te-aeay, m- te aut pm obſcurimte [meant , am Pm am
la , bigm'mte deludªm .
cio Cu¡ tertium addíderím , Primitiva") *00mm -Uim cdi-ª,
Te , ſce , quid-ve iiÑr, eundº, mumtiom'x noritiarum acciderit:
ſET/Lz Mmm omnia 'vol-ve. Nam binc exzfiunt I'm-::trim
nou [Ii e¡ lite-.r, ,nec ſand¡ mom . Atque haªc est quaſi epi
ni- tome Epicureª: canonícz . De qua, qui plura cupít ,
Idí- adeat Gaſſendum loco ſuperïus laudato.
ía. S- 26. Quamquam vero ex veteribus Philoſophís plu- MI q.
ſus ' res res dialecticas , 8a logica¡ tractaffent; contigit ta- '"E‘ ""ª
m- men , oflquam’ Chrifliana religio 'm orbem illuxit, ut ,Tim-Í;
›o- - ſolius iªrme Ariſiotclís per plura, ſaecula in his rebus :Im/¡w,
'al- ratio haberetur. Nam etſi primi Chriſïíani Philoſophi
v Eclectic¡ ſere omnes videntur fuiſſe (a); tªmen Armo
ya_ telis Dialecticam elegiſſe prz Omnibus , qui his fludiis' operam navabant, vix dubitari potest . Hinc iſiolius A
¡ª, ristotelis libri Logici, non omnes licet , ad nos perve
Ó- * nerunt. Jam vero Arabes in fludíís Meraphyſicís ver
ſatiffimi , ſola Ariflotelis (cripta in deliciis habuerunt.
| IDs, Quqmqpe barbarorum incurſione omnia _per Europam
,'º_ fiudla lxçerarmn pene eſſent extincta, qu¡ Illa Post de
…z cimum íxculunj instaurare coeperunt, Monachí potiffi
º_ mum, una Arlstot‘elis ſcripta excoluerunt , quzj magna
ex ex parte ab Arabibus male cenſura 8: interpolatg _acce
u_ peſan!. Hinc ad deçimum quiqtum uſgue Chnfhamſ
en mlfaeculurp ſola Arlstotelis Loglca ab 11s, qu1 Schqla
, fllekvocau ſunt, promota est, nec Pura \amen , ſedgn
ea 'fimns v0cab.ul9rum.,_& fictarum notxonum ac quaefllo
º_ Hum monstrxs xmphcltg. (b). . r; _
e¡ S. 27. ln Scholaſhcomm Logxca plura jamdudum !fit-¡41.0
notarunt virí docti IS( erud‘ui (c) , quaz ego , quorumïjfijf‘*
non parva pars fui, ad pauca reſeram .' '
n' l. Quum in Ariſiotelis- verba juraſſent , nullgque
Phi
!- ' _ç
(a) Vid: CIM!. Alex. ¡a r. flnm.
(b) Foxl'mj pag. 17:. de Phil. flud. mt. [varón-a1_ , inquit, illa; Ú
’ ¡mm-In ſap/IMM, qm' pro dialefiícz 12ml \amm-alas, m ¡pſi vamo",
Pomar-11ª: alía liórªmm ſyanibíliª nal-¡I reliqmrum , ;cague magna
,Dei &emi-'cio (dique a dºffl'r amm’áu: cxpx’ºſ: amimm', m: digna: (mi
I dfmjutiicª, qui ami-'emm'. Camas lili. 8. de [Mi: m1'. x. No» ¡mel
¡Uª, .irzquit , gw'd cauſe fuer-'r vivi: 40m5, «e juú dialectícz nomin
e “PM-bala, ºbh'gniºnu, inſalubíln , reflexiva!, Eliane I'd- ¿mm
/ Man/?m ¡II ſal-ola: ¡mal-vine.' ( C) Eraſmo¡ ¡n Mari: :momia . Ludºvitu¡ Vive¡ de tau/¡5 carry
Pt'mmç amm , Tvíhmviu¡ de Dccton‘òm .ſcbolaflicis, ¡mom-mm' .
Mmmm , Caimán¡ , aliiqm.
iz ARLLOCIC-E'*
philoſophªndi fiber-take uterentur , artem hanc nulſ‘o módò
firºmovere potueruut; ,ſcopulo adhzſerunt tamquam 0-*
rea: . '
'2. Eorum ;rs logicà gennïnas regulas kecte dogitandï,
& ſcientías, atque artes nobis utiles pfomovendj , no‘ri
attingit, ſed tota est in ſophisticis ſol-mis; 6( *arguta‘a
tionibus’, ſubtillius \amen , quàm u‘t dici pomt, oc’cupáª
ta. Ars, inqmt’ Bgconus przfàtione in novum òrgaª
num, que dlſputmtmn ali!, Ó' ad pmſtfl‘oriá Mmm?)
mmm-ª valer, no» ad Mmmm detegendz‘zm, Ó' dm:
promo-vendas* humana gener¡ mile: ¡ U ' ,4 "
J. Perſequít'urineptias, St uáestiodes de_ ſor
malitatibus ecceítatxbus‘, qui ditatibus', inçentionibus‘,
ſu poſition¡ us, exponlbilibus, redu licdtivi's, partícula-z
riſgtionibus, ſuppoſitiè, mediatís , ixniñediatïs,comª
lexis & incomplexïs, festrictionibus 8C amplificationiª
us, de inſel‘t &e definir', de inſert' & infimto,v de' ita.
&c fitut, de aſcenſu & deſcenſu , at ue infinitas 'alia‘s
non parvz opera nugas; in quibus m il est boni ſucci',
-& da’mni plurimum ad mentem dbſcur'ª'mdam, Dmnemü
que ſapientiz guflum obtundendum. Non ego nega'veª
nm , iis femporibus, in quibus tota hom'ïnum ſcien‘tïá
era! vitilitlga’cio, excuſari han:: artem potuiiſez’ nunc in
tanta artium , 8! ſcientiarurn luce adhuc à pleriſqu‘e red
tineri; id vero eſſe ajo,›ïnventis fmgibus, glámdïbut
- veſci(a). ' x o ’, - ‘
LDA-¡M 5. 28. Primi Láürèn‘tiu‘s Valla,,Rudolphús Agrícola
Lïſffl‘ª‘ Ludovícus Vives', Petrus Rama, ali¡ ue decimiquinthá' decimiſextí ſzculiScriptoI-eªs, viri dock¡ , auque acuti,ad
verſus eam :gratis barbariem' declamare’ceperunt, jagque
Grazco'rum doctiſfimis, qui capti‘Grzzc'ïa ad ltàſiam ac'
currebant, aemulatione ſui ªcuen'tïbus Ãudíá, Gtztce‘ ſa
pere, ~& meſiora‘, quam mejores, dare . Sécutu‘s m0):
est ſub initíum decimi ſeprimí ſzculi Baconns Baro' de
Verulamio, c‘ui instaumtaa per Eüropam literz gravio
res magna ex parte deben'tur. Is novam Logic-.eſa
ciem induxit, de qua paulo diffufius nunc dicendum est.
m_ S. 29. Edidit Verulamíus an‘no '1620. n‘ovum‘ Diga'
num, quo nomine Logicam, Arïstoteiem imitatus, de
fignav'lt ; efenim Ariflotele's Logícam ªppellabgt ¡py-¿voy
I! . . la]
<~._'_—_
—-——'——I
(a)1n veeeribus ſcholz theologis Ieperícs hanc theſim : Umm
Dem pmmit ¡¡¡aya/¡nm mmm- , ver diabolum , w! 417mm , vá
¡¡¡item , vel cucurfitm; (9' [í ſuppofimfftl cmmbimm , quemajmºdm
fuerí: cªnthrumm ,~ edímm mir-Mala, (9' 411mm modo ſªsffer fin
nun' . Ea en¡ ¡lloran-I ::ml-0mm dialeaíca . Nuno fi quís h:: ínternª¡
mío puma", ¡¡cmo fit. qui non cum velut cucuſbimm fumo actua.
PROLEGOMENA. Ig
riò‘dò
n 0ª
ancll,_
nod
guia'
:upaª
Órgaª
mn)
::rm
for
bus' ',
tula,ª
omª
oniª
it
Llia's t
Icci,
em*
lveª
'."MÜIRH
Mi xcl'px @IA/Momia; , i7¡_rume7ztum , C9' mauum Philoſo
p/¡i-e. Organum autem llluçl novum Bacon¡ ad doctri
nam maxima rerum natural-mm instructum est, 8L qui
dem tribus rationibus_ a~ vulgal‘lbus .Logicis divetſum,
fine, inquirendi imtizs, C9' ordme _aleman/inutil', ‘
5. zo. Finis ei propofitus est, ur artes vita: human:
utiles inveniantur, &augeanzur ,‘ Geametrice, Afirma
mim, Play/¡ne, Mec'bqnIÍte (9T. ut rerum natura dele.
gatur, non argumenta ad qurestiones inanes perpetuar¡
bdas , atque ad intellectum veluti magico quodam circuç
lo 'continenter circumducendum. Ininquirendi vero ini
tiis omnium primum' in' dubium você… prªeçipit princiç
pia quzzdam , &- przejudlela cummumter recepta , quz
.ido/a appellªt; nam ea vlm omnem ingenii ad naturam
,invelligandam prazpedíunt, 8( retundum: compedes taÑtioni injíciunc . ,anticipatiene.:,v ínq‘uit (a),‘ſa’ti: firme,
ſum ad cauſen/_um : quandoquidem ſt bominex' 07mm in¡
ſanirent ad unum modum , Ó' coufizrmiterª' ill/i ſi.
:ix bene inter ſeÑEOugTue’re Pºflent : ſed i112 ni‘hil valere
Poſl’unt ad terum naturam, cujus uſu_vivimus, dete
gendam . Itaque cum in iis tantum tciemiis, quz inhominum opiníonibus, &l lacitís iſiundatze ſunt, va
leant anticipatíones ad aſſenFum ſubjugandum , non ad
verítatem expediendam: in ſçientiis nature: accurate ex
aminando? ſunt: hujulïnodi enlm ſcientiz Geometría ,
qua Natura lingua dicitur , &e experimentis, qua Perten
tatur , innituntur, quod Gflilzus nofler przdicare ſolebat .
Se 31. ldola autem hzcfin quatuor claſſes distribuir.
Prima. vocat ídalu tribu” idest przzjudícia univerſe na
lurzt humana: in ſe ſpectatz: ſunt enim quzedam, in
quibus tota natura. humana in ſlatu infamia: vel-ſalut ,¡deſigna accipit, .non judieat ;ſi‘eoque ſacilius, quo im
permor. Altera Ido/a jpecm, \En Prajudzcxa naturje
fingularis': ſcilicet Przter yrarjudicta quzedam 0mm
bus communia , ſunt ¿Si \ua cuique, quz perpen
dendª ſunt. g. Ido/a fim’, ſeu pratjudicia Orta ex com
mercio cum plebe. 4. Tandem Ido/a Tkefllfl' , «zummil-um ex Plzilcjòpbamm doòln‘nix, aut diſclplims , _
er-Uer ;I démºuflmtionum /egióus originem haben: . Niſi
ace omnia accurate examinentur, 8: inventa falſa te
vellantur ex animis, in natura: ſcientiis ne latum quí
dem unguem proñcere poffumus . o)
S. zz. Ad Drdinem vero demonstrandi quod attinet ,
non vult adhiberl ſylloglſi‘num, ſed inductionern analy
ttcam ,
l
_d
,e ç ) Luny* mana, m.). ªpbariſ. pr.; z
\- ,'..ª
M
q" ARTQL'OCIClE'ctZ
fiîhh’fquz a fingularibus gradatim ac pedetentim-w pro-
tr cedat ad generalias atque in haeanalyfi perficienda to
tum quafi opus il‘lud occupatur. Sed quum duæ fint in
ductionís f cies , altera a ſenſu' & particuiaribus statim
advolans a maxime univerſalia, atque ex iis deinceps
perquirens axiomata media: altera a fenfibus‘, & particularibus lexcitans axiomata media, atque aſcendens con
tinenter, Gt ñradªlim , donec ultimo loco .perven-íªtnr ad
generalia; po eríorem adhibenda-praecipiti non prio
rem (a) . syllogifmum autem “qmníno inventaxis inqui
fitione evitandum przcìph’E Enimve'ro fyllogifmus in
telleéìum detinet-in generalibusp atque veritatem emen
timn, non præfiat . Prætetea tirones ideas habent par
tìculares, iique difficiflïme ad univerfalia ftatim elevan
tur: ïnd'uctione vero facillime a ſingular-¡bus Progredíun
tur ad unì‘verfalìa. Quum autem in natura cognitione
omnes timus tirones, omnibus inductio adhibenda eſt,
mſm¡ cum difcere volumus. , a ' l º v
’ ‘ S. 33. Post Baconum Inter recentiores Phxlofophiæ
iusta'uratores ma ni nominis extitit Pen-us Gaſſendus
Gallicanus Sacer os. Ejus merita in artem logïcám non
mediocria ſunt. Scripfit rimum opus de angina , Ó‘
vien-¡entre Logic@ , quo hi oriam difciplinæ hujus‘a. prí
ma i fius ætate ufque ad Car‘teſium diligenter perfequutuse 'e .‘ vadit deinde librum de Logica: fine , quo exponit
¿Tim-ia veritazir, atque ex antiquis monumentis illufirat
hiftoriam scepticifmi . Prem' hos libros, ipfi quoquedebemus instituciones Logica: quatuor in partes vtributas
fecundum vulgarem mcthodum: quarum prima dif-ferit
de fimplici rerum ¡magia-¡tiene, z. de' poſiciona¡ 3.119
f llogìfma, 4. de metbodo. Habent i proprii Gafl'en
' i o ra, ut Sz perſ ¡cue fluant omnìn,v& non medio
cri eegamia, Se eru itione pertìfa (int. Verum intel'
dum quo meat Clarins, eomìnus rerum fondos attingir.
fiumi,‘ S. ;4. Gaſſendo adiungi poteft Thomas_ Hobbeſius
Anglus, qui eodem tempore 'Logicªm ſub mſcrïptione’
computationum fcripfit: nimirum omnes ille mentis o
rationes instar com utationis arithmeticæ eſſe ce’n uit
(ſi). continet ea ex capita., ‘1". de Phì‘lofophìa, ipfiustme, militare, ſubiecto, artibusla z. de vocabu'lîs, 3.
de propoſitione, 4. de vllogiſmo, 5. de erratione ,
ſalſitate, 8: captionihus, ,ſeu fallacìis, 6. de methodo .‘
sunt in eo opere plura magui in philofophia uſas. Et
i ls
-__.Á—'—-—d-—
.- ~ Ñ(av ) IQ’ . aptari/1 ¡9.
cn Hm: mima-1m Cìtemu' m Arm-mira, ~ DREAM. ¡l
W»... ..VÑÑ ,Ñ
PFOLEGOMENÃ- Is
I
1 Pro- írni‘tíd’uª* ac Yerſpïcum , quod admodum -in Anglis im
,la !º- geniis !amm . ~ u _mt ¿n- 5. gs. Dicªmus nun: dc Carreño. Returns Cartefius ª‘m'ª"
stamu mms est Hagm Turonum anno 1596. Is ad Verulamii
ínceps aimitªtionem, ut obſervar Gaſſendus, novam Philoſo- .
Pªrtí- Phiam excitaturus, omne_ omnino praziudicium exuere
1Sc0n- m primïs conatusl est ,' edlxerat enim Baconus, ad anti
zmrad cipationes, qua: id temporis ferebantur, extirpandas ,
x prio- necefl'aríam effeinstaurªuonem ſcientiarum a. ſuis funda
ínquï- mentis (a): quia emm Nidia-akii", Ó in prima di
!S ín- geflime mami: ban-mex, ab excellmn'ªmí remediomm ſe
:men- 7 quemium mm cur‘amur (b)- Enim vero ubi prime men
par- !i humana nonones ſunt erronez , id' quod id tem-z
levan- P ris in Omnibus fèrme ſcientiis obtmebat , 8L i
=.-diun- yſas ſcíentías ſczdas erroribus oportet eſſe . Sed
itione non eandem tamen viam , quam Verulamius, in
a est, flitït ª Nam quum ille auxilia a rebus ad perficiendum
íntellectum petenda praace‘pit, quia perſectio intellectus
bphíz poſitª est in ejus conſormxtate cum rerum natura; hic
"ando: in ¡pſs, cogitatïone ſatis eſſe praaſidii cenſuit, quo intel
l non lectus vi ſua poffit in omnium reru’m , etiam abstmfiſ
, (9- fimªrçm, hoc non modo corpoſum z ſed De¡ etiam
l pri. & ammae, potlugm Pçrſectam verme', m quo ¡lle pau
34m¡- lo confidentlor fulſſe vzdetuy (e) . Scnpíjt dlfferçanoqem
Panic de metbºdº "e-&e utendt Mmm, (9' -uematem m ſeten
Istm mi: inwfligandz, qua: egregia multa ad artem Lo ico
ºque critícam ttinentiª ſqppeditabit. Primus enim po Ba
,um conum arteſius Loglcam a. vocabulorum ludo, & ab
(ſexi: ineptà Sophiflïe‘e ad res ipſas traduxit . Ei quoque debe
‘_ e tur joflhuma quedan, 8( imperfecta tractatio, de men
rſen. n’: ire-Siam, que Gallice & latina edita est, quzque,
dio- me ſaltem indice, illnflres quaſdam philoſophandi regu
(er. las comploctitur .. '
gi,, ª 5. ;6. Quar: in hac philoſo handi arçe debemos C?:
,ſiuz tefio, _ſunt : I. 1:1bñl’tª8 phioſophandl 5_ primus emm
one tylzanmcum auctontªtis Peri ateticaa imperxum quaçn va
_PÑ hdxffime ezccuffit , ªtque p iloſophos , ut ex rauone,
¡¡¡z non ex ulhus przjudicata auctoritate fine rationea Ph¡
ïus loſopharentur, przceptis, 8¡ exemplo induxit: 2. _Ars
3 , " - -——.- ~ dub¡
B I
º . . . .c 2:;33.:,::ººz3wººsª. ( 5:) Amb: Im: I'n pam repnhend-'mr . 11mm en ;muy :Ii/1L
’ Mayen-n ad »mmm ae Beam "ſand-4m m'bil :ſe m‘c Ihr-'m' un fa
—-' dim: :ºnflfcnn'a fºgillliºnh , agnldique facultad: : :ſi- çng'm ªP'm"
*mmm Him-M «Kim-c a7 pnl-mn: , a quo prim mmm» men
1:¡ traba-¡r .
\6 A-RLLOGXCE
dubitandï : prímus ſcilicet veteres MRW-..U
Petipateticos univerſalem du itationem phíloſophís pm
ſcripſit, cnjus ope przjudicia:- aut popull , aut magi
strorum , aut ſenſuum , pemoſcere , & diſcutere poſq
ſent (a): g. Critica, &c delectus idearum , 8,: judicia
rum: nímirum quum antea per ideas obſcuras, & con.
fuſas Plerique omnes philoſophgrentur, Carteſius exemz
plo (no, 8: exhortarionibus efiecit, ut claras, , 8( - di'
stinctas amarent, &t vestigarent , atque qualitates illa.:
occultas , ¿Sc vocabula. nihili , ſeu quibus nuuz ſunt_
ſubjects: notiones, Cane pejus, &l angue horrerent : 4..,
Methodus Geometrica ,y qua ille omnia Pertractªxi opor
\ere ſanxit'. 1 -‘ *- .
S. 37. Quz \amen in Cªrteſio arguí poſſunt , dilo
ſunt Potíffima; l. quod nimium ingenii human¡ víribus
dede…, parum experimentis ,- &quum deber-et rei- meu
tis mmfitram ſacere , quemadmodum Verulamius edixe
rat,, m’entem contra rerum ſecit-menſurªm. Inde nata.
Phyſica illa hypothetica, & fabuloſa . Id enim, good
Baeonus docuerat , efl ¡walk-&m bum-mus_ inflar [pe-_mii
imequa/i: ad radio: rerum, qui ſuam Mmmm-natura ce
rum immiſcet , camque dtflºrquee. Ó' infiel": , non .ſuis
cªvit . Hinç ¡n quibnſdam Carteſianz ſcholz ªinmms
portentoſus Fanatiſmus obtinuit , in Omnibus vero ar-z
rogªntia qusedam philoſopho indigna,- z. quod non accu
rate diſiinxerit inter artem .natura ooculta Perquirendi,
8L Mathematical, ſeu abstracta, 8L arbitraria , demon
(Prandi: neque enim eadem-viª iu utriſque tuto tener¡
potefl , docentque errores magnorum caetetoquin Philo
ſo horum, periculo erroris non-careta diſcurſus a purís
athematícls, hypotheticis nempe, ad natutalia, qqa;
nequeunt, niſi manu, armata licet' Geometría, detegt …
Hinc recentiores experimentalem viam 'm naturz rebus
tenere coacti ſunt. › ' - -
A,, ,9_ S. 38. Incredibile est, Quantum incrementum ,- ut lit
gimd¡ . tene aliaz, ira Logica poſt Verulamium , &l Carteſium
acceperít : ínfiniti propemodum viri docti in ratiºqe
perficienda ſymbolam contulere. Inter Carteſianoz elmi" - \3 :un uent .;
l _P_.__I.
( a ) Dªlendum :JI , velez-em Au‘dmitm diſn'ph'aam Citerºn¡ ran
rªpne lainlamm aman-n10: omnia pro , (F contra diſpumndi , e mflríl
fcbºlix fm'ſ: rlimirutªm , muy:: ¡¡¡gm-'i ¡mn-III¡ , (9' anium ¡actora ;
0pm 'mila alía ru el! O' mszgnis ¡¡¡gn-ii: eflicimdil, (9' 'wm/Pi; :rm
nbª: ſfignoſundirlprinr ::unitaria , quam de robo¡ ama-¡6m , quod 1M
un¡ ng mini; Plata , .(9! Tallin; , egngie- facina: , ¡II mmmqm Par,
[em dlſpuundi . ¿NnF-ſera: Mim 'vera in bum: diſciplina-n nejcia ſus
:nuria-nm, (T vnílírizniº : .ſed,mmdari #a vitia pmum , en r@
mmI i _ * ' 1
—Ï__
fll"'
mm
pſ1 Z
¿m7
d W'
pali
PROLEGOMENAI ty
nem Auctor am*: cogitandia Malebranchius , Sylvanns
.Regis, Le Grand, Lamy, aro Auctor artis cogitandi
est Antonius Amaldus , aliís Nicolius , aliis Trogny ,
aliis plures e Portu Regio scriptores (ª) . Hoc opus\
Gallice primum editum est ſub infcriptionebz Logique,
au l' art de penſar . Verſa inde est plures in linguas .
Verſionum Latinarum ea walchio probatur, quæ edi
ta est. Hals: Magdeburgicæ anno 1704. à recuſa anno
I7x8. interprete Joanne Conrado Braunio. Habemus at
‘ nos ltalam, quam illis legendam auctor ſum , qui lin
suam Gallicªm ignorant. Sed omnibus Gallica antepo
nenda. Vix ego ullam verſionem vidi, quæ non im
:mane ab auctoris fæpe mente diste! .
S. 39. Est hæc Ars in quatuor partes distributa ,
iuxta quatuorl ut putat , operationes menIis, ſeu co
gitandi modos . In prima enim examinat perception” y
O idem: ln altera judíciª, dr propoſition:: z in tertia
ratiºsinium, iir ſy/ͺgzſmo:: in uarta metbadum. Pe
Irus Sylvanus Regis cenſuít nihíl geri Poſſe hac Arte a@
curatiusz quocirca eam compendifactam dedit , perpul~
chram, limpidamque, velut cetera Auctoris , 'quo ego
nullum alium limpidius fluere cenſuerím (b ) . Revem
negare non poflumus omnium Logicarum , quæ hucuſ
que editæ ſunt, earn lon e eſſe probatiffimam , ac uti
llstimam. Sed ego ficcen eo, quartam ejus Artis partem
optima: eſſe frugis plenam , omnique pretio cariorem .
› s. qm HTC autem mihi videntur in Arte ista argui
Poſſe: I. Nimis promovet cartelianum ſystemª de ideis
mnatisa quo plurimorum inquirendi ardor rest‘ingui poſ
íït: 2. plurima libro rimo veteri ex fchola circa ideas
diſputar, ut &a libro ecundo , et tertio circa propofi
tiones, Szfyllogifmosa quæ aut funt nullius pretii , :mt
quorum verum ufum non fatis demonstrat: g. Artem
-cntícam non tradit , etfi multa huc illuc fparfim ad
critican pertinentia attingat :-4. nimis est in arte fyllo
glstica explicanda , ut videatur ex more fcholæ argu
mentantem instmere velle . Adeo difficile vel magnis
ingeniis femel lacita deſerere! Que vero in illa potifo
íïmum laudo, um: 1. Cuncta clare ¿e distincte tradit,
lectoremque ad clare , at distincte cogitandum aſſueſacít r
r 2. verum Logic:: finem ubique íntuetur; qui efl men
Tem in studio fapientiæ infiituendo forman-_ez quamquam
eas fcientias praecipue ſpectat , quæ ratiocmio abstracto , .
Gen. Log. &l
.
M-izlcbíu: bi!. Luiſa 'in pam-¿7: ¡ug, GSI.
s re
(
t com de philofophia .
a)
b)
f
1-8 AR’LLOGICE
8( auctorítate comparantur, naturales parum: ;.- Schola
flícorum barbariem, quaestioneſque inutiles, 8L vocabu
la inania vitat: 4. Exemïla addit magna ex parte Ethi
ca, que dum przecepta il ustrant, eadem opera aſſueſª
cáiunt tirones ad veram , 8( ſolidam ſcientiam aman
am .
LªSiª S. 4!. Longe, ut ego opínor , ſelícíus artem inqui
nflªlb, b . - º .
mmm; rendI ventatem perſ uutus est Nlcolaus Malebrªnchxus
Sacerdos Orarorii Gal icani Domíni Jeſu. Is anno167z.
edidit opus De la rec/:arabe de la write' . Ejus autem
operís editio Pariſina annï x713. 4. volumínibus in Iz.
Omnibus praaſerenda est . Latine vertít L’ Enfarzt, ve
rum ſzpe minor, \Lepe major auctorc , quod hiſce in
nebus, qua: longe ſunt a ſen’ſibus , accídere ſole( . In
ſex libros distributum est . In prímís uínque errorum
cauſas diligenziffime perſcrutatur: ín exto methodum
',' verítatis inquirendz \radit , perſpecte intellígens , in
tanta ſalſarum anticípationum eolluvïe , quibus genus
humanum ducitur, nihil prodeſi'e regulas ver¡ inquiren
dí, niſi anticipationes ſalſaç validíffime excuriantur, nc
nec incipíemes morentur , nec in progreſſu recurrant ,
omniaque turbent . Primo ¡taque libro difſerit de er
roribus ſenſuum: ſecundo de imagïnatione, qui ¡¡ber 0
mnium est Optimus: tercio de intellectu puro : quatro
de propenſionibus, ſeu inclinationíbus aními: quinto de
ªfl'ectibus :\ ſexto de methodo quum anªlytica, \um et
iam ſynthetica . Quum Malebranchius in his libris plu
ríma‘ metaphyfica paffim attingat , de Ideís , de D’eo,
de Mente humana; factum est ut opus pro Metaphvſi
ca ímperitiffime haberetur, quum non fit níſi -mere L0
gícum .
S. 42. Non dubito, quin hoc opus pïurimum valeat‘
ad mentem formandam . Sed nec pro abſoluta arte Lo
gícocrítícª. , ut ego quidem exiflimo , haberi potest ;
nec est ab Omni errore immune S & paulo íntricatius
est, quam ut tirones mannducere ad ſapïemiam Poffit .
Caaterum nulla doctis utilior lectio . Hzc poflunt in
eo reprehendi : 1. Quamquam prae‘cepta quxdam crítica.
adſpergit , artem ipſam criticam propríe díctam non,
tradit, quaz Logico efficiendo perneceffaria est: 2. que
Circa ſenſus docet, azquo justíus provehit: nitítur emm
ostendere, nullam omnino certírud'mem ope ſenſuum ha
bere nos Poſſe, uod est eff'raznem ſcep‘tíciſmum induce
re, ſciemïas ph ſicas atque ethicas omnes Eeſſumdare :
-g. contendit omnia nos ¡n Deo , ui aſuma nostre
ª’cíws (ejſemiüliter, (9' ſuóflzmtialirer unicas ſit, Vide
‘ , re ;
'l
PROLEG’OME‘NAZ 19
¡¡¡r-.
re; itaque Patentiſiïmam Fanatiſmoòc Enthufiaſmo , rem
homini cognatam , viam aperuit: 4. quum omnes cogi
tationes, 6: motiones ¡¡ostras immediate a Deo repetir,
libertatem nostram , fi quid [apio, labeſáctat…
S. 4g. Fuerunt quoque, qui przcepta Logica ex prin- Wu'nª
cipiis 'mathematicís deduxerunc , eaque exemplis ad 1"¡ -
Mathefim ſpectantibus illustrarunt, in eam adducti op¡
nionem, Matheſin optima atque promptiffima remedia
ad excolendum intellectum humanum , eum ue ad verí
tatís cognitionem aptum reddendum', a erre , quod
veritate non caret . Huc pertinet Herchardus Weince
lius , cujus opera prodiit Analyſi: ArIstote/ica ex Eu- ‘
clide reflimta genuinum ſciendi modum , C9' mati-vam re
flªuratee Pbiloſºpbic ſaciem per omnes* _di cipl‘imu Ó*
ſem/late: imïnºgmpbice depingem Jenz 165 . in 4. Ve
rum operis titulos ſazpe ementitur opus, nod non ra
ro eius temporis Germanis accidit. Ehren ried Walter
a Tſchimaus cujus fludio prodíit medicina mentir ,Ml-h
cum medicina corporis Amſlelazdami annò 1687. 8: Li- mm.
{fix anno I69ç. in 4. Opus utilius , quam ſuperius .' \
llustri Auctori propoſitum ſuit tradere ſcientiam gene
ralem , qua quis probe inflructus , omne ¡ncognitum ,
quod adſequi potest ſuis viribus íntellectus humanos,
certa constante methodo ínveniat. Ceterum in phy
ficis potius diſciplinis &L Geometricis occupatur . Ad
calcem operis adiecit przcepta guaedam de corporis ſa
nitate tuenda, qm: philoſopho m primisest ueceſſaria.
Hinc factum est, ut librum praeſcripſerír de medicina
mentir Ó' coo-parir . Fuit autem Tſchimaus Cartefianx
ſcholze philoſophus, ac Pariſinae Academia: ſocius . ’
S. 44. Tempus -est ut de Johanne Lockio dicamus ,
celeberrímo Angliz Philoſopho, qui anno 1704. extin
ctus est, viro in primis uſu mentis , 8( me'ditatiçne ac
curatiffimo . Scripfit libros logici & metaphyfici argu
ment¡ quatuor , qui Gallice & Latine ex Anglo vepſi
ſunt ſub inſcriptione de ¡mI/eau humana (a). . ln his
llbſls omnium operationum mentís humana: or¡ inem ,
ſeriem, fines, çertitudínem , tum & mentis umanz
capacitatem , acutiſſime veflígat . Libro I. oſiend'it.,
nullas eſſe -in nobis ideas innatas, ne principíºrum qui
z dem
Loc-ki¡ -
( ª) Ex_ edítianibm Galilei: :a , que prodíír Amfleltdzmi amm
\735- P'g‘ª‘ffl" el?, (9' mm'r ¡merprnü auffiºr . Edíeionum Latina-um
Wdª'ſª', gq: caſa el¡ LFP/b anna n41. in 8- Extªl (9' aim ºpen'r
EP’ZWZ: Galhre in’m ¡A anſia!: ¡pſ0 'Maguire , quem :ga mmm [Ia-4d
¿lun-rm fear-im,
.ª
Cbn'flía
m' Tho
w/ïi .
l
Pºím¡ .
¿o AR-n'LoGtcE
flem ipſorum ſapíentiz humana, ſed omnia. nos cogno"'
ſcere ſenſuum, ratiocinii , 8L conjeflura: ope. Libro z'
idem argumentum deducir ad fingula quzque idearum
nostrarum objecta, eamque ob rem plurima diſſerit ſub
tiliter_ & copioſe . Libro g. de ſermone, vocabulomm
que roprietate , 8( effectibus Cate docteque prazcipit -
ls liger pene totus ad critican pertinet : ex eo Cleri~
cus in amm críticam bonam partem derivavit , In 4.
tandem de cognirione humana , diverſis ejus gradibus,,
de veritate, probabilitate, ratione, fide, 8( alíís ejuſ
modi agit , Plurimum hoc opus artem Philoſophandi
promovit. Sed nulla in parte utilius, quam in vocum
ànalyſi : nulla enim copioſior est errorum ſcatebra ,
quam voces : nulla uberior inanium contentionum
càuſa.
S. 45. Ex recentioríbus, qui hanc artem illustrarunt,
commemorandi etiam ſunt 'Thomaſius , Poiretus , Rudigo
ſus, Wolfius . Chriflianus Thomaſius edidit introductio.
mm ad Pbi/ºſop/:iam aulicam , ſeu linea¡ prima: libre'
de prudemia mgz'tandi , quo in opere viam tradere co
natur inveniendí veritatem , quee ſit media. inter pra:
judicia Carteſxanorum. & ineptias ſophistarum. Edi
!a est Lipfiae armo 1688. 8L Hale: anno 1702. Comple
ctitur capita XVl. I. de Pbilofipbºrum ſectjr, z. de Pla¡
lºfizpbia ir¡ genere, g. de bomine (9' human:: ment:: ejſi,
ſentia, 4. de prudemia cºgitandi , Ó' ratiocinmdi , 5. de
-veritare Ó' ein: críterii’, 6. de prejudiciix -veritaris in
quiſirionem impediemibm , eºrumquo extirpatiºne , C9'
Primix cºgnºſcendi prim-¡pik , 7. de objecto ratiocinaticmit,
8. de mºdí: mtíºcinandi , 9. de medii.: ratiacirmndi , 1o. de*
mnbodº Ó' ordim'mtiacimmdi , ll. de Prudentía medi
ttmdi , lz. d.- prudmtia cºgitªta propºm‘ndi , P. de PNP
demi:: a/iorum memem ínteI/igendi, 14.. de prada-mia ju
dimndi , 15. de Prudmtia contradice-n41', 16. de pedamíſſi'
ma . Sunt autem in eo opere Omnia mediocria , nec
Auctoris nomini ſatis reſpondent .
5. 46. Petrus Poiretus ſcripſic -Ueram meIboa'um I'm-UI..
m’mdi ver-um , diviſam in tres partes; r. exhibe! ſex
methodi invenienda: veritatís leges. Nihil ea opera pre-'
tium complpctitur. Alrera exhibe! varias quzestiones 8C
difficultates de intellectus im entia, quieta, pajfi-uitata , de Dei in i110 actions ¿nc/mmm , deque :ju: [Pam
divim’m, (9' medio ad z‘lÏum proximo . Parte tertia o..
flendít ob neglectum ſuperíorum regularum Carteſium
cum ſuisiin multa íncidiſſe errata . Mirum quam horri
çlo, Fanaaſmo cunctª ſoçdet auctor non mediocriter ſanaq
tipus¡
PROLEGÓMÉNA: It
tïcus, ut quum artem regendz menús tradere velle vi
dearur , omnem potius rationem de loco ſuo moveát ,
totamque turbet¡ _ _ _ d Ñ
S. 47. Plurima ſunt Andrea-z kudlgen menta ul Lo
gïcz arter‘n, five aliorum errores , quos conſutavit, ſi
Ve acceffiones, quíbus diſcíplinam hanc auxit, & nova,
prope ratíone produxit , ſpectçmus . ls praeler alía an
no \707. edidit Philoſogſhiam ſj'ntlmicam, qua muito
mm Logícorum vicia o ervar, & emendat . Anno vero
1709. emiſit librum'plurimis quidem laudatum , ſed'
quem ego ſcientiarum perturbatorem dixerim, de ſènfil
-izm' Ó* ſa ſi . Multa quidem in eo ſunt egregía ,
quantivis pretii; ſed novandi_ indoles, qua: m roto re
gnat opere , non ſoIum inaudlta plurima prqgenuit, ſed
minus probabllia . In primis clamores ſcomcos tollit ,
omnes Logicºs exagitatx, quod diſcrimen inter katioci
nationem mathematicam 61 philoſophicam , quod don
gïum est , ut putat, non animadverterint. Me quod at
tinez, vel nunc quoque reſugít animus legiffe.
S. 48. Tandem Christianus Wolfius vir Zn matbema
flcis, 8: meraphyficis medírationibus atmtus ,v quum
inſiituiff'et univerſam Philoſophiam motbºdo ſciemzjfim
pertractare, omnium primum logicam dedit tomo
4. ex editione Veronenſi . Duabus partibus ¿Ham ab ol
vít, theoretica nempe, & Practica . Que m eo ſunt
egregia , hac ſerme ſunt .ª I. exactz 8L accurate 'vocabula
,rum définitíones; amar enim philoſopbarí per ideas
claras 8L dïflinctas: 2ª methodus mathematíca, qua cd
gimriones ſuas connectit: g¡ verimes lurímz acute deu
ſecta:: 4. vel minutíffimamm rerum i emonflrationes.
5. 49¡ Sed in Logica reprehendms 1. quod ab ea
drtem inveniend¡ abstraxerit , ut & logica”, probabi
líum, quªs ſeparatïm promiſit, nec, quod .ſclam , de
dit: z. quod artem crlticam yarum, cu'ravenç: g. quod
prolíxus nímíe fuel-ic , & mmutíffima , emm vllía,
conſectatus fit: quod exemplís ſublimium diſciplínªrum
regalas logicas ¿tſcuraverit potius tironibus _, bquam il
]nstrªverit : ¡raque mathemªtícis tamum , & conſuma
matís phíloſophis illam ſcripſiſſe videtur: 5. qu‘od ni
mium uſum fecer'rí vocabulo‘rum barbarorum z 8( infi
nïta alía. ¡pſc barbarum in modum aut- invexeríf , aut'
flexerit: 6. quod nimium fit abstracta, àmetaphyficaf 7.
quod in judiciis, & demonstrationibus non¡ tam co íta'ª
tíonum, uam verborum rationem habuerlt, ut i cír
co ad di erendnm potins , quam ad inve‘niendum tots
ejus Logic-1 videªmr eſſe compakatª‘.
B 3 S- 5º
{Rodillo
"o
mw .
Martino,
.ſoria , 'I
Grave
jò-d: ,
Muſſ
:lumb
Elm".
Mmm a0.
flramm
fim's,O pa,
pitt:: .
22 ART-LOGlCE
5. 5o. Non ego plures alias inflímtiane: logica: com-Ñ'
memorabo, qua: postremis hiſce temporibus prodie'runtzª
eſſe: enim operis immenſi. Sed instizuti ratio exigir, ut
eas ſaltem indicem, quas ego non fine ſructu tirones
legere Poſſe existimo. Nam & apud nos Elementa 1o
gicz promulgavit Nicolau: de Martino, ſummus Geo
metra, & in hac Academia primarios Matheſeos pro
feſſor, ac olim meus przceptor, brevia illa quidem ,.
ac, ut in ceteris ſolet, dilucida ,- in quibus inveniendi
raeſertim artem geometricis exemplis, non illis tamen
fiblimioribus, ſed in medio poſitis, &tironum captui
accommodatis, mirifice illustrat . Perutilem quoque lo
icam , eamque Latinam prinmm, mox Italam, edidit
Soria in Studio Piſano Doctor, vír .in ſublimibus con
templationibus ſumma laude verſatus . His ego addi ve
]im Introductiºnem ad Pbilªſa Liam 's Graveſande, &l
Institution:: logica: Mnffèhem roeckii ,* atque hanc p0
tiffimum . Nam ut is res criticas omiſit, at artem ju
dicandi , ratiocinandi, díſ utandi ſumma cum utilitate
ſcholarum pertractat, nihi que prztcrit ,~ id quod & ’s
Graveſande egerat, quod ad artem ſyllogisticam perti
nere poste Yideatur. _
S. 51. Hrs addxmus elementa hzec nostra ams Logh
cocritlcz, qua: partim ex optimorum obſervationibus,
rtim ex studio 6: meditatione nostra, naturam rerum
ſequuti, contexuimus . Nam nec quz erant prazclare a
veteribus przcepta, amore novandi, prxeterire ſas eſſe
existimaví; nec ſi qua: minus eran: accurate dicta,
venerari; 8( qnoniam deerant multa, ínvestiganda eſſe,
ac jungenda vetustis, hujus aztatis philoſophía expostu
labat. In bis conámur adoleſcentes instituere, 8C in rea
cte ratíocinando , 8C in aliorum cogítationibus rire in
telligendis, recteque auctoritate, qua: Philoſophiaa jam
castra. perrupit , utendo, idque non ut acute 8C ad
ompam difl'erant, ſed ut in ſcientiis fibi, 8C gener¡
Humano utilibus proficíant. Earn quinque in libros par
timur.
1. Diſſeremus de natura memis humana:
cauſis , de ue iis cavendis .
2. De 1 ers, earumque objectrs , 8! ſigms .
.g. De vero 8C falſo, -deque criteriis veri, \um de.
viis veritatis inquirendae gener-Mim.
4. De recto ſenſuurn uſu, de uſu auctoritatis huma
nz 6: divina, deque arte critica
ç‘. De uſu ratio‘cinii , deque ratiocinandi generibus,
& methodo.
, de errorum.
S. 5:.
com- ſi PROLEGOMENA. 2;'
erunt
gt, ut
irones
z. Sed antequam ad rem aggrediamur, unum ut Monica
adgleſzemes moneam , opera: pretium est. Nempe tbeo- 4*'
retícam artis Logicocriticæ non efficere hominem redea j,,
atque accurate cogítantejn, quemadmodum ars Rheto
rum oratorem non efhcit: efficitur enim logico: &e
criticus fludio, meditationeva & uſu, ut exerciratione
dicendi oraror. itaque plures ſcio, qui lectis plurimïs
hujus artis opuſculis, nec ratiocinari tamen recte no
runts nec aliorum fcriptis 8( auctoritate rite uti , ut
lcgentibus aut ¡ram, aut nauſeam moveant . Aiios e
contrario ex rtus ſum, qui fine ulla arte, ſola medi
tatíone, auditu uſu , logicocritici munus magna cum
dignitate przstan't. Ars ergo hoc efficita ut facilius re
cte ratíocinandi habitum contrahamusg at fine exerci
tatione miſera est & sterilis. Qui ergo nunquam exer
cirio fuo veritatem ullam detegere conatur , is nulla
arte logicus evadere potest: et docet plus unius veritas
tis inventio propria meditatione curateque facta , quam
regulæ omnes etiam dºctíffimorum Logicorum . Quo
circa nunquam Logicos dixerim , qui etfi hanc artem
docent, nihil tamen ipſi artibus humanis adjumentiad
ferre conantur ,ſed inerti diſciplina content¡ ſunt. qua
in ,re illud veteris comici a poſitum est z
Ego odi bomirm pbilo/op a ſente-mia ¿tkm-zm opera.~
Earn ob rem Auditores , qui in Logica instituendi
ſunt, partim Geometría, :mim phyſicis at criticis
quæiiionibus exercendos cen eo, proboque, ut dixis ve
terum Academicorum exercitariones , nec , poflquam
ſu . iori ſciól'a ſczdarae' fuere', .hifi emendationis egere
ju ¡co, Ñ_
e "YF VEO “Y” ª?
gzszazmmmzmn *
/
B a \A Re
log-'ca
Enm
24,..
W Ñ
Y; «x»
_ 'LOGICOCMMCM
L I/B E R I.
De natura Ó' ºperatiºnibm "mm": , de mºrbi: ¡mi/10ª
¿ïm, deque cam/i: eri-0mm, atque de bujuſcemodí
mºrbºrum, Ó' errºrum "medir":
Ó‘ cnrªtíºne. '
Y ‘M\ O'rms; de qua agimus, diſciplina: pár
. tes ego príncipes duas eſſe ajo , :manda
\
tm‘em nmºni: , Ó' n84- eflZ-&ricem .
Quare contendentibus ad veritatem, atque
K W hzc_log.ica_st.udia auſpicantibus ab emen
A damce incipiendum eſſe autumo; qmppe
impedimenta omnium primum ſunt avertenda , ne
qua in rogreſſu motentur; mox addiſcendz regul'z,
quibus utra progredi liceat. Nam niſi ignorantiz Se
errorum cauſas pervideamus acute, atque praejudicia ſal
ſa internoſcere aſſueſcamus, difficile est verítatem in
tuerí, aut, postquam aſſequuti ſuerímus, constªnter re
tinere. Ea igitur ratio est , eur ab emendªtriceparre ex
ordiamur. Sed dictuti de errorum cauſis , diſciplina ra
tio poſcit, ut de natura & operationibus mentis hu
mana, deque medi¡ cogitandi, pauca primum preci
Pumus . '
i\
2 q CAP.
m '
11:-
CAP. I.\
De Natura 'Ó' operatíonibm mami¡ bum-tu."
S. 1. UAMQUAM qua: ad naturam, pro rietates, & 1ª,-,
modos cogitandi menús humana: pectant Me- ¡Saiz-Nª
- taphyficí & Ethici jure quodambſuo fibï vin- Pm"
diran!, ſunt \amen quzdam, qua: Logic¡ ſunt propría ,
& que hoc in loco explicara, .laltem 'per ſumma capi- r
ta, magnum eſſe opel-F pretmm puto, ne 8¡ horum
ignorántla ultra pergenubus impedimento fit . Per ſum*
ma, inquam , capita: nam quum nullz ſint res magis
abditz, ac expedita difficiliores, quam que naturam
humanam ſpectant, ez hujus ¿gratis, intra quam L0
gica diſe¡ ſolet, hand propriz ſunt.
S. z. Quidam fuere Philoſophi, ui anímum, ani-ª'mam, & mentem velut ſecreïas ſub andas, aut ¡Tunel
pm, facultates ejuſdem ſubflamiz dístinguunt . latin¡
ipfi quam uam plerum ue haze confunda-ent , \amen
quum exaé ius loqui vo ebant, ªnimam vocabant -Uim,
q‘ua -Ui-uimm, ſeu Potius ſauguinís motum vitalem, Se
reſpirªtíouem (a): animum -Uim , qua dºlºrn, (9' 'vo
lupmm' ſentimm, Ó' in qua affect…- gignumur (b ) .*
mentem vero 'vl'm Ó' ſªc‘ulmtem intelligendi At
htc ſuit veterum , eflque hodie, probador ſententía,
-Uim ipſam :mie-mii, ſeu Latinorum animum, tam eff
memis facu tatem, quam -uim cagitandi: ſed vim ſen
ziendi per \0mm corpus diffundl, quum vis cogítaudí
in cerebvo ſeſe exerat . Addunt tamen, vim hanc ſen
tiendi roto ſuſam corpore, magna ex parte intelligen
tïae , 8: cogítationi parere . Ñ
S. g. Quidquid ea de re ſit, quum non ſit hic' ejus
diſputandi locus (d ) , id certum estòc exploratum , nos
Plurimorum eſſe conſcios, idest nos cogítare, ſeu Plu
rímas res percípere , & distinguere, connectereque ,
rurſus de iis indicate 8: ratiocinari, cauſas , fines, 8:,
connexus perſpicere, earum antecedentíaòzcouſequentiª
intellígere: est igimr in nobis omnium harum opera
txo
\.;i'
4 -—-—.—Ó——L
*e
( l) Him I'lIud Plant¡ , fate: anima Moris tu: .’ le‘pme ílfinfº P
pt gb) Horn. lila. 1. ep. 1. animun rege , qui nl I pal-et, \me
ra . . . .
(C ) Ter. ¡a And. mala mens , malus nnimus . .ſpílíen ¡ſui 'u'
!Iªl'l , m tm' recta dee/l "tía ( quod tj¡ mala men¡ J afecta: , jm ¡m
mm- . :x regula fine rompo/FI¡ .
(d) Vid: z. Pm. Mmpbylim MM¡ .
26 ART. LOGXCE LIB. I.
tionuma modorumque cogitandi principium aliquod
activum, ſeu efficíens ac actuoſa cauſa. Id vero est,
quod mentem, animam, anímum appellamus ,- quam
qui negar, is'etíam ſe íntellígere, 8: fentire neget ne
ceffe est.
F?: om 5: 4. !irſe vero mentem hanc rem a corpore hoc or-j
¿511;, gamco dxstmctam, &l dwerſam , primum De¡ ipfius re
inarpº- velatione difcimus. quæ quum doceat, animas corpo
mm- ribus fuperflrtes eſſe,- nec, dtffoluto corpore, interire ,
una docet , earum eflentiam ¿Se naturam - ac vitam a
natura & effentia corpori-s longe differre . Deinde idem
traditur rationes quis enim nbiperfuadeantantam vim
cogitandia intelligendi, reminiſcendi, et hanc corporis
mvendi cohibendique liberam ſaculzatem, corpus eſſe,
aut corporis qualitates .ª Nam, quemadmodum confi
cit Plato, quod mover, 8( quod movetur ,- id quod
utiturrat id, quo alterum utitur-g distincta fint necef
ſe est: movetur autem corpus, movet animus: animus
utitnr, corpore utimur ,~ ¿Se quidem prout lubitum fue
rit 5 duæ funt igitur res animos, ac corpus. Que: cum
ſint, diligenter expedienda ſunt, quæ animi, quæ cor
poris fim: propriaa ne ex horum commixtione turpiterposthac erremus . i
ª"? m- 5. 5. In corpore hæc omnia inſunt, exkenſio divi
mupm ſbilis folidit s fi r b'lita rti m bil*: 'pum_ l , l _31,_ gu.a1 s, pa um o las, vi
m .
ſenſiferze, ſeu víres ſenſationes in nobis excitandí, co
lorum, ſªporum, ſonorum, odorum , aliæque . sunt
fortaffis 8( alía multa, quæ ignoramus : neque enim
corporum nifi corticem novimus . itaque quoniam ani
mus res eſt 8: ſubstancia corpore diſtincta ac diverſa.
( ex si 4. ) ea certçpropríetates habebit ab ejuſcerno
di proprietatibus corporeís diverſas : nequeunt ením,
ex Philoſophorum omnium ſcítis, diverſz’ſubstantizz fi
mílibus proprietatibus constare, non magis , quam cir
culus SL triangulum eafdem habere. Etenim quæ res
eafdem habent proprietates , at eandem quoque eflentiam
ac naturam habent .
Mª” (1º- S. 6. Ac primum quidem animus extenfionem divirum in i . n c
mmh fibtlem 8( figurabilem nullam haber: quum emm fit m
corporeus, fimplex est, adeoque nec dividi ac difcerpi
in partes, nec figurari potest. Nihíl tamen prohibet
habere extenfionem quandam J‘uva‘yem virium juarum,
qua in extenſo aliquo operetur, aut _patiatun quod
quam uam minus intelligam , corporis tamen vxta,
quæ a ejus efficacia est, fatis me aperte docet. Prete
rea
res gravitatis , mertiæ , elafiicitatis : tum qualitatesw
\2 -
CAA I. DE NAT. ET OPERAT. MENTIS. 27
ahquºj ‘ rea nécefl? est ut dçstituªtur ynotíonihus internís ,* ſeu
:ro est, ut nullz m eo monçnes pamun) ſien poſfipr , quahs est
: qu… in corpore fermentªno: hzc emm ſimpllcl. in ſubstan- \
zgez ne. _ ti_a locum non hgbet: qqamotgrem .percepuones 8( c0- -
gttat'xones, ceterzque cqgltaxjdl modx eſſe nequeunt mo- l
hoc m.: tlones corporez ,- ut ſibl vEpxcure¡ perſuaſere . Ad haec,
¡num, ſoliditatem , ſeu Yim , qua ſi_bi mutuo corpora reſiſtunt ,
'CUPO gravimtem, inemam,_1eu vlm, qu?: cauſa? motrlci- gd
¡fflire, verſantur , que .corpons ſun; _propna , ha'bere neqult .
1mm¡ Tandem 8C cetqrls qupqge vmbus çorporels, m8( qua
e ¡dem litatíbus ſenfiſerls destltultur . Quocxlrca npn ſenſiblzs , au_t
m vi… phaqtaſia ammus humanos, ſed ammo :pſ0 & \melh
ºrPºñ; Senna, comprehendxd Lotest- _ _ , .
\S eſſe, S. 7_. Qu:: ſunt xgltur qua: :3d aprmum reſerxmuç, dI- a…,
cºnfi_ cet _qmſpxami Nem e I. coguatxones , _2. appemum ,¡ quod g. hpertateng, 4. _vo untatem, y. potentlªm corpus m0
neceſ, vçndl., 6. \mp aplmamem , _7. gffectus 5 .quee npnc ſiq’
…mm 3:11am!) expllcabzmus . _cogztattpnulp hlC qst m rzobgs
m fue, nat\_1ral1s Ordo, ſenfio , 1mag_ma\_10 , mtellectto , rauocl
B cum na_uo , _methodys , ſystems. ſmenufïcum . Senſio est perce- ¡MMM
a; cor_ ptlo'rel orgams 'ſenſu_um_przſe‘nus, _ac C01_‘PUS nqflrum
M_ ¡m quomodocuknque affigenus_,_ut colorxs, ſom., odorls êzc.
P Percepuo autem 8: Idea dlcl ſole: . Sed 6( ¡dear nomme Pm‘_
diví- íntellígirur forma qugdam, & ¡mago, qpz ment¡ rem P-íº
_ v¡_ quamcumêuez ſeu exxflentem , 'ſeu poffibçlem , ſen C01-
’l? !es ~yoream, eu mcorpoream, exhzbet,v SpecIem ſcholae v0
…ªº- cant, ïdque aptiffime. x
,Slim &8. Imaginario \est perceptío rerum corporearum , …wz
. aut mstar corporearum, abſentium tamen, adeoque in mm'º,mu." imaginíbus perceptªrum . Itaque -vz'x imªgínandi, ſeu
[ª ªpſ" flama/¡a, ea est, qua nobis corpora abſentia reprzeſen
É‘Vª ª !are pofl'umus , aut etiam incorporea instar corpomm, '
ªªF’º’ depingere, corporumque ipſorum imagines varie augé
zpxmz \ re, minuere, copulare, intexere. Non ea' igïtur abin
WP' tellígentia, níſi materia, 8: modo differt , u’r vis (cili
'1 ª" cet eadem, quaa in corporeis ímagínatrix , in abstr’actís
&ſe; intel/¡grada dicamr .
1mm 9. Ut ſenſum flatimªexcïpit phamafia, ita phan- Imm
, . la ¡am intellectus . Est autem intellectus vis , qua judi- Bus
ï‘f’" Camus, ratíocinamur, longam judiciomm atque ratio
fffl‘. cinationum ſeriem contexímus, non' in i’deis modophanª
?"P‘ tasticis, ſed etiam in abstract-is, 6L incorporeis ſol-mis.
Alba' )udicium est cla'ra duar'um vel plurium idearum,&con- 1ª,…,
W”, nexu_s conveníentizyel repuguantiz, quz eſt inter eas, Im*
Luºd vel Inter eas & objecta, quz referunt , intelli _entiEU
¡ſ31 veJut quumjntelligimus, Conſerimuſque inter ſe e_‘ ideas ‘
e18* ‘ mªn- .x
a 1
\
28 ART- LOGICA-:Lim L
tltianguli, &e quadrati , earumque convenientiam, ve-i
diſcrepantiam mtuemur clare ,- aut quum ideas externa-g
rum rerum ad ſua objects. reſerimus perſpicue. Quod ſi
cam convenientiam, vel diſconvenientiam minime, aut
- ſaltem non clare intuemur, non illud judicium , ſed aut
ſida, aut dubitatia, ant opinatiº dicetur , qua de re
oco ſuo plenius . _
S. Io. ªuolibet indicio affirmamns aliquid, aut ne
amus: a. rmªtiolautem aut negatio, qua: fit intelle
Éu , non differt ab i ſa clara Perceptione convenientizz
aut diſcon‘venientiz iearum . Quamqnam judicia afir
mati-ua a mgatiw’r distingui ſol‘ent ,~ \amen 'certum est ,
quovis affirmativo contineri negativum , ne ativo veró
çffirmativum : _v3 g. qui affirmat ªerem e e grevem ,
Is negare inteihguur oppofitum_: ut qui vega( eſſe ſpa
Uum omms materia vacuum, ¡s eadem opera affirmat,
omnem extenſionemÑ mundanam materiam eſſe (a) . Qua
re hzc enunciado, qua ſxpe utitur Homerus, band non
mit; tantundem pqllet, atque haze altera , pamir.
inc ſit, ut pugnannu‘m alterum tantum ªpud omnes
verum hªbcatur .
¡¡m-…z i II. RªtiOCſflªtiº‘ est a_ctio mentis , qua olores no
mia. tinas, qnarum una ab alza pende!, eonteximus, ut
1
quod latebat filo idearum detegamus : ſeu est plurium
judiciorum, quorum alteran¡ _ab ªitero pendet, velut
concatenatio quaadam ad id instituto, ut quod primo in
x tuïtu Percipere non ºſſumus, ea tandem quaſ¡ manu
> ducti mtelli amps . ênzritur e. g. utrum aer ſit gravis?
non ſiatim entro: utar ergo ratxocinio. _
Quz corpora deorſum m Tellurem ptemu'nt , ſunt
gravia . i ª . o
Premit autem aªer deorſnm ¡n Teliürem c id experi
mentis, Barometri grzcipue, doceo )',
Ergo aer est Exa… . . í q
Quad ſi uno ſimplici ratiocinio nondum rem de
texi , plura ſimul connecto, atquetam longe progredior,
quoad aut verum video , aut ſalſum . Demus exemg
plum . Scire volumus , quum homiues omnes natgªadi
r1
‘ (ª › Carmina¡ p'Éilo/'Dpbi jªdín't ma ¡me/[UEM, f Miu-.mix ef_
ſe [0:90: , quiza voluntad¡ fit can/'entire aut ¡¡Mſn-tire , a*: pr‘aimſ: af.
firmar: , aut negar: . 200mm ego ¡¡Miri-¡am m mm ſªtí: ¡nte/tigo ,
ha profidre non poffm . Nm qua’mqmm :x ¡adicíís volunus tarlſtnl’iªt,
am* dilſmn’at , ſeu patín: , pet." , vel ªvnſemr; taªſeºſum mmm ¿mw
vel di/Tmſum¡ pmflícum jªdícium pm¡- . ,Quad fl judith¡ 'Darme lle/hi*
nara ex canſa/:afiche ínnlleífmj ctm/¡lia haber: , :a volunmri; een/e'
fm:: . Fi ;nídçm voii-an¡ ( BDSM! Gm¡ dimen- ) tara ie :uſd-Antic…
»e mmm .
\
CAP. I. DE NAT. ET OPERAT- MENTIS . :y
perl
iberi mſcantur , 81 aequaless iit ne Dei optimi Maximi
voluntas , ut a ſummís Imperiis regantur? loquenti u
tar ratiocinio . - l
t- Quicumque aliquid efficlt, vult ut opus ſuum conſer
vetur, quouſque ei placer:
Sunt autem homines Dei opus, et quidem ceteris
Telluris operibus nobilius ,* n
Quin igitur ut conſerventur velit Deus, dubitare non
potfumuss
At conſervari homines fine focietate non poffunt .
societas igitur ut ſancte ferveturz vult ſupremus hoe
minum auctor . .
Porro focietas fine. legibus civilibus stare ncquít;
Ergo si has vult Deus . .
Ad hzc, leges fine ſummis Imperantibus non conRam; r
Ergo a ſn‘mmi lmperantes , qui homines regant ,
vult Deus.
Poterat id argumentum hunc in modum brevius con
cludi. Vult Deus ut homines conſerventur; ii fine ſo_
cietate confervari nequeunt ,- nec focietas fine legibus s
nec leges fine lmperantibus j ſummos ergo lmperantes
vult Deus .. u ‘
5. m EX quibus pare!, in omni ratiocinatione tria ª"? ad
exigig principiay quæ materia nomine veniunt; ordi- ..gLf.-gifg.g
‘ne’m, quæ forma appellari ſole: , &‘in qua tota est az‘- mui/h
gumenn vis; &e amm atque inductíºnem, ſeu vim con- 'ª -
cludendi. Principia funt judicia, quæ per fe patent .
Ordo est judiciorum connexio inſccabilis. Ars est ¡pſ1
ratiocinandi vis, ſeu vis calculatrix, & deductrix , quæ
exercitatione difputandi in habitum abierit . Nullum eſ
ſe poteft ratiociníum, ubi hæc tria non adlint. Nam
ut fine principiis defunt fundamenta, ita iine vi dedu
&rice ex poſitís ªlioqui principiis ratiocinii velut 2di
ficium nullum exurgit: fine ordine vero nihil nifi indict / gesta exstruitur moles .
5. x3. Plerumque ut veritatem aliquam detegamus , lon- Mem
ga ranocinationum 81 pro oiitionum ſerie opus estſ'º‘"
methodus, id est fi ver verbum reddas, ordo di
ci ſolet. quumque is ordo vel a fingularibus excitet
axiomata univerſalia, vel ab axiomatis univerfalibus
confidat ſingularia; rior methodus MAZ/tica, ſeu reſo
Imiºni: , posterior \mhz-tica, ſeu campo/hiatiims appel
latur. Nempe fingularis compofita eſſe exiflimamur;
?enel-alía vero fimplicia , quia abstracta. De utraque inibro quinto commodius . Sad sn integra artes per con- Ma. '
t ~ tmuas
3o ART. LOGICA: LI'B. l.
Iinuas hujufmodi ſeries digeri poſſunt, qualís Geome..
_tría., Phyſics., Ethica, alía: - Ea ſunt ſyflemata fl‘ímti
fica, diſèi line, ſè'imtiz .
Ñ S. 14. Explicandi nunc ſunt quidam alií percipïendí ,
cogirandi , intelli endi modi, velut reflexio, meditatiº,
RMA-¡º, ¡¡¡qui/¡tia , abflra ia , compa/¡tio , remimſcemia . Refle
xio est conſcientiª cogitationís, ſeu cogitatïo cogi
tationis, idest quum animadvertimus nos cogitare .
Medítatïo, (qua: Grzcz oríginis vox) est diu perceptis
notitiís hzrere , volvereque ammo attente curateque , quo
_ſeu plene íntelligamus, ſeu memorix enitus committa
mus g quod eſſe debe: przcipuum phílo ophanrís studium .
Inquífitío vero est ignora, _ aut rjova pervestigare, {eu
A5,…. exquirendo notitías , ſeu quxd Panam \amando . Abstra
Rio.. _ctio est percipere velut ſeparata, quz‘snatura ſunt con
juncta , v. g. Figura corpus \unt natura con
juncta: quum igitur coguo de figura velut a corpore
ſeparan, ea. cogitatïo dicitur abstracta. Ita tota Geo
matriz ſcientia abstracta est. Conſuevimus quoque vo
care cogïtatíoncs abstractas, que de rebus ſunt natura
ſua_ incorporeis; idcirco quod & prima: nostre ideze ſunt
corporum, 8( inter corpora natis atque educatis paulo
Compoſi- inſolentius est de incorporeïs cogitare. Componere au
."'ª- tem est percipere veluc coniuncta, qua: natura ſunt ſe
Parana, velut quum cogíto de monstro illo Horatiano
ſub initíum Epístola: ad Piſones deſcriptp, aut de Iu
nonís curru, quem tam grªphice depingxt Homerus in 7 '
_V. Iliados. Id phantªſize proprium est, utdiximus,
estque in poetis illustre. ‘
Mª…. S. 1;. Inter ceteras hominis dotes eaſque nobilist'
ría, F9' mas ,est memoria, idest facultas ea ad animum revocar¡
di , quz alía.s fueron: pex-capta. , au_t _cogitata . Est ea
habítus menus 8¡ cerebri, quod alxbl demonstrablmus .
Actio ípſa, qua alicujus idea: alias perceptz recorda
mur, remimſcemia nominatur. Inter nobilífflmas animí
humani dotes memoriam poſui, quod ſcilicet nulla ho
minis ſcientia, nulla ªrs; fine memoria eſſe, aut con
cïpí poffit. Hinc animalium ea homíni fimiliora , que .
magls memorioſa. .
5. 16. Quze ſuperíus explicuïnn1s,eam mentis humzmz
vim ſpectaªnt, quze intellectus dicítut . Perſequzamur
nunc reliqua, quz ſuperius ſunt pofita, quo aním¡ ple
niorem efflgíem comprehendamus. Appetitus est animiAPPW" quaedam inclinado erga bonum ſeu ªPPª"ens ſe" Vªmm - ct
m' Pendet igitur a perceptione & intellectu; nam ignan‘
nui/a efl Cupido, 'ut vetus est ,adagíum. Natura aprem
Ita.
. CAF. I. DE NAT. ET OPERAT. MENTIS . 2'!
::5.7a.?SF!
im ſumus comparati, ut & enga qundcumque bo
num Perceptum molinemur, 8( quodeumque cognitum
malum averſemur illico: neque enim ſola ſufficeret per
ceptio fine natura flexibilitate uadam ('9- ſèpſiáilitau.
.Appetitus est a 'uºllmtute diver us_. Nam appetitus na@- mn_
turae impetus est, excuus a fòrmxs ammo mgastxs: vo.- m.
luntas tota in conſultatione rationis poſita est . Igitur
quzdam interdum appetimus ututimperiti ea miſceant,
que \amen nolumus. Ita' vir honèstus divizias quidem
deſiderabit, quas intuetur, ſed nolit, ſi illas niſi fimo
habere nequeat . Przterea appetitus ſae neceſſarius est,
impºflibile efl mm Kang¡ palabra w711?, inquit San
_ctu_s Augustínus : at voluntªs ſemper Libera ſuique
;uns .
S. 17. Libertas,‘ ſeu -uix ¿Jedi-ua est ea, mentis ſacul- '-"ª’ª’ª
las, qua. actiones quaſdam ſeu imernas , ſeu externas,,
quz ex natura nostrm neceſſitate minime fluunt, prou:
lubítum fuel-it, agere', vel omittere poffumus . Volun
ms est qdererminatío menús última, qua libere aliquid
perſequimur , aut fugímus . Scio pleriſque libertatem 8(
voluntatem eandem haberi i'acultatem . Mihi animi na
turam attentius'intuenti voluntas, ſeu decretum rationis
a potentia electtva, ſeu libero‘arbitrio differre videtur ,
atque ad- ratíonem magís acceden-e. Quidfi ambobus hiſ
ce vocabulis, litium jam ſcatebra, abstineamus? Nam
ego ſic loquar, ut ratione homines, & potentia electi~'
va ducl opel-'tere dicam fimplicíus. Verum de vocabulis
decertare non amo , modo res constent .
S. 18. Jam vero haber 8( mens nostra potentiam cor
pus movendi , quod ex intrínſeca experíemia diſcimus,
¡tant putemus‘ ludere Malebranchianos, 8C Leibniçianos,
qui id negant . Saltem hzc controverſia, uz procul
dubio intricatiffima est 8L ſubtiliffima, hic ocum ha
bere non deber. Ponatur id igitur in anteceffum . EX
hac potentia egregium argumentum pro :mimi incorp0~
ralitate, 8( qijnmortalitate deſumebat, ut dixi, Plato ;
guod nempe animus, qui corpus mover, eoque utitur ,
ebeat eſſe distinctus.ab ipſo corpore, quod movetur ,8x quo animus utimr: vide S. 4. x
S. \9. Affectus ſunt varia: hominis commotiones ,
ſeu potius partis animi ſenſitivz (a) , cum dolore
aut
_.——
Í -fl 2 ?em-n pbílaſºph¡ ¡II e:: ªm‘rm’ pam du’º: paraban¡ appníms ,
mncupIſubIlem amp: , C9' imſcibilem .' priori :am vtbmcntíª quªdªm
<9' commatiane am 00-.? ¡ppm-m4: , gm- mdª ova-ſumar ; altera ;sf-m
vs
‘›
Pol-:mí:
mom.T .
Aſeſina
'3: ART_ Loma): Lin. I. ‘" ª
- aut volu te'conjuncta: , qualis amor ira ,, timor , {pa
&¢. Na cuntur ex opinione boni , vei mali . Qui ex o
inione boni proveniunta cum voluptate quadam femper
un: copulati . Qui vero proveniunt ex opinione mali ,
omnes dolorem afferunt, ¿Sc inquietudinem. In affect¡
bus quædam funt mentis , quædam corporis. Animi
funt ercepriones boni vel mali (opiniones vocant Stoi
ci) eſideria autaverſationes, voluntatess dolor, &vo
luptas : corporis vero ſanguinis, fpirituuma 8( aliamm
corporis partium agirationes . ‘
og AM’- S. zo. SupErest ut pauca dicamus de ſede animi . Aní
*"R‘ª- mi ſedem in corde fimpliciores quædam nationes, ut 6t
veteres Graeci pliilofophi (a) statuebant: Hinc illa 12
tinis excardn. vecordn, convertí-EI, quæ animí, non cor
dis ſunt affectioncs. Ac vero primum est in animali
vitæ romanum cor , primumque ºignitur; funtque etiam
-num quibus placet totam anima is machinam cordis eſ
ſe evolutionem , cerebrumque ipſum propagationem eſſe
cordis. Alii animam eſſe totam in toto corpore, &to
tam in qualibet parte totius corporis, opinati ſunt :
etenim toro corpore vitam ſentimos fuſam: quæ an a
lia ab anima? Carteſiani animi ſubstantiam in medio
cerebro fitam efl'e'conjiciunt, eamque ope fpiriruum a
nimalium in toto corpore dominari. Nevnonus ani
mam roti cerebro præfentem videtur poſulſſe: cerebrum
enim alicubi animæ pan/imm vocat. Ac vero e cerebro
est tota. fermo- tela nervoſa, quod primum est ,81 cor
poris stamen , 8K ſenſationum omnium ac cogitationum
organum cien: comitanſque: ac cogitare capite uivis
novel-it. Probabilior videtur Platonis fententia , ſu stan
tiam animi in cerebro locaram eſſe , in quo uno intel
ligar, 8: dnmínetur; ſed vim eius fenfiuvam, 8( vivi
ficam per totum corpus effundi . Res est valde perplexa
a: incerta. Vide quæ a nobis fcripta funt in fecunda
Metaphyficæ parte .
337595_ §. 21. Ex his quæ dicta. ſunt, intelligitura hominem
nam am'- dua
nnn-
2
fm ºb/lann'a anſia' ¡ncllmw‘ . E: ha: posterior¡ magna ¡ſum ingenia :
neque enim fin: imfn'bili , eaque :XI-rompa¡ , 0- vehementi , magnum
ell ullum ingenium . .ſum quién; , quo perimit are/i'm", :a ¡criar n*
tenditur iraftibpilir . Hi ad nue“ funr yuri : ut igna-ui funt illi C9' int.
Pt¡ ( K7", ntum 01mm Gin¡ ) quitar am nullus ej! inſcíáili! ap»
PHI"!!! . aut ¡Quit . Arau: burn: :fiïcflum Enthufiafmum *vom: Plato ,
fin: ¡uo nibil magni inter ¡annalu ficri fniéit. ceterum in temperie
toyparir pby/im Muſa; m uifi ela/¡ici nervi ara-riega‘, nc ‘uc/ax (9 n
fl'ªfll'ill'l jlmguis, mmº fun-¡I , nifi ¡gn-UM. EJ luc- corpori ¡’mafia
no" , ut in hija ¡II/?Mmmm [una: . v
~( ª J Vii: AW?. de pm”. mm. lil‘. a. up. I.
\\
ª . . Q e
, (pa DE CAUSIS ERRORUM CAPJIL 33
ex o- duabus ſubstantiis confiar-2 , anima, & corpore, quaz ín
ſempex ter ſe quidem arctiffime conjunctae ſunt, ſed _longe ta..
mal¡ , men natura distant . Sed 8( lllud qnoque intellígltur , tres
Rffecti- elſe przecipuas aními 'facultares , intellectum , libertatem ,
Animí vim motricem atque anímantem . Omnes unum eundem
t Stoi- que finem ſpectant , hominis felícitatem . 1 lntellectus
&vo enim , ut bona ac mala cognoſcamus , nobis est datus:
¡113mm libertas ut ut¡ ſciamus: vis motríx, ut uªzímellexímus,
aut elegimus, efficiamus. Sine intelle u, libertas czeca.
. Ani- est: ſine potentia. motrice, inutilis . Sed & íntellectus
, mà fine libertate iners , aut cjefixus; fine pptentía. .motri
¡13 L,, ¿e fispervacaneus . l’otentza tandem motnx fine mtelle
m coſ- u ruta..
'mall ' ,
Y…, \ 'C A P. II.
. - r.:un :ſe De Mimi mor-bis, deqm ran/_II ignoramire Ó' erromm
, &to genemnm.
,EL S. I. UUM omnes _natura i_pſa ſcíre _deſiderent_,
“medzº torque quotldxe ad ſC_1endum ammum apph
uu… ª_ ' cent_, hoc przcſertïm llterarum zvo , non fi
us ¿mz, ne ranone_qu_am _Poſſe Yxdçugr , que) ex cauſa fiat , ut
¡¡emm \am pauc¡ 'm 11s .dtſcxplmls , qulbus operam dede
.cerebm nm: , magm , _8C lllpflçes evad_ant _. _Quum_ hzc res
à cor_ accurate perpend1tu_r, {d mde fien qulvls 1nte_ll1gere pot
‘. um est , quod ad ſaplennam contendentes pal-um natura
…ºº-wii les amml human¡ morbi remoremur , partim Civitalſuïíllan- !JS prªziudíeia ae errores ſeu domestic¡ ,. ſeu publici diſ
. nneant. \
’ …F1 5. z. Przcipui anímí humani morbi in Adz filiis ?ng-¡Fuiªívllvn ſunt, 1. Ignorantía, in qua naſcimur; z. intellectus bre- ;3nd
?e15f1dz vitas',3. lmbecillitas, 4. corruptio voluntatís ,_ qua fit , …75).
ut al? mYefïigatione veritatís‘ distrahamur , 5. mers, ac
, A fine lraſclbxh temperamentum. Ac pnmum omnes 110m1
ªm‘nªm nes fine uſu ranoms naſcuntur, ommum ignari , uſ ue
dllª' adeo, ur taóu/ze nude eorum animos affimilaverint P í
-/ loſophí .. Paulatím nſu ſenſuum ínſormes,quaſdam notío
_ ….1 'nos nob1s_comparamus; qnas deincep‘sfenſirn meditatío
:gn- . ne provehxmns. Infantes mſi uſu edoct¡ ſuennt, manum
,,¡N-u- fine ullo tímore flamma: admovenr, lapídes, ſuenum, li
ifºj'z gn‘z frusta in os ingerunt.'Non aporte: igitur eos audirc,
**tf/2,,, qm ſabulalnkur , animas nostras diu ante corpora condi
nmpl'í‘ tas eſſe, mtelligentize, 8L ſapíentiz plenas. Ex hacigno
¿Ki-'Zag - raïma. nemo fine labore emerſerit ; quem quoniam pau
ªï l‘ªïïªnffl y 'ut Par est, durant . inde fit, ut maxi.
Gen. L0 . ‘ ' C ma,
34 - ART. LOGXCE Ll‘B. I.
n1a,_]1ominuriï pªrs in ignorantix cano defixa tota vita
hzreat .
Buw': '5. g. Ac quáfnquam' vis percipiendí , & intellígendimenti:
::pan
ms .
Imán-'1.
lira: .
connàta nobis est :'nempe est ipſa memís ſubstancia, que
\I'ma eademque, nt par est credere, est in infamia, v1ri—
htate; ſenectute: ejus \amen capacitas, ſi cum rerum
numero, quibus circumdamur , comparetur , breviſiimª
est , perſpicacitas item debilis , distractio maxima .
Enim vero_ quae ſciri pofTunt, infiñita ſunt, qua: nedum
homines ſatigaverint , ſed ſolutos quoque ánimos . Ca
pacitas vero mentis non ſolum finita, verum etiam hand
multum patens, ut fi vcum \rerum numero ac varietato
comparetur , eam habere proportionem reperiatur, quanunitas ad numerum infinitum . vQuake Veritas, cujus in
time Conſcii ſumus, cantos nos ſacere deber: r. Ne iís
perquírendis operam demus, qua: ſciri n ueunt 3 2. ut
mentem nostram necefl‘ariis tantum 8C uziibus veritati
bus inquirendís intendamus: veristimum enim est Sene
cz …ud , neceſaria ignoramm', quin ſupnflua dz'dicz'
mu: (a). \
5. 4. Parvx capaci'tati accedit ſaepeimbecillitas , 8C
quldem duplex, intelligendí una, altera recordandir: uz
quamquam non in omnibushominibus aequales ſunt, un!
\amen generatim magna: . Quidam ſunt, qui vïx trium
idcarum concalenatíonem perl‘picere queant : ultra ſi du
xeris, czcuriunt . Hos unius ſyllogiſmi homines appel
late poffis . Ali¡ ſeriem uidem idearum paulo longio
rem intueri pofl‘unt: ſed ¡jurima ſunt, quz miníme aſ
ſequuntur . Perſpicaciffimi ipſi 8: exercitatiffimi in 'res
¡nextrícabiles quandoque incidunt . Ita fit , ut ob‘eam
intelligendi ¿Se perſpiciendi brevitatem infinita propemo
dum ſin!, qua: nec ſcímus, nec ſciemus unquam e( bg .
Quod perpendere quiſquam pro ſe deber accurate ,ſ ut '
cat ,
( a) Potro Plato in V". de legié. studiª aim-»M71 neceſaria id hlc
cauſen , x. Aríthmetícam , z. Geometriam Ñ 3. Afironomínn , 4. Polití
cam , qux omnia studia morªlia cºmpleaitur . Pofiremam ígitur han;
pulir¡ pomImus r. in Phyfiologiam. przſertim mmm! human: , 2. Lçms
De¡ five num-¿lis , five poſitiva , diſeiplinam . 3. Studïum civítalis , em(
que legnm ., 4. azconomiam cum privamm, tnm Reipublicz .
( b) Nibí! Magix 1M cogí: dífiïderc rakion¡ humªmz , 4mm Philoſo
plxomm cumplan' , qm' mªgnirſpnie argument-'r magne barm’qum part¡
per Iongum "MPH: r:: Plane ¡uned-'HIM perſonne power-4m , ¡idem que'
*Inme- rªmmria; “dem cnnfizlmría til-cent . IM veure: jblidinrm Mmmm
tam canfidmnr alv‘m damnum' , quam mm: ¡arme r Mm rºnflamer ºlím
Term' ¡mmo/:ílílnrm , quam Imm- mmm» . .ſed Ó* ſum quedan*: a junio
ribm nizfla, que Mmm fi mªgm‘: ingcm’is puntería: , níam ubí minime
illa ſiói [mſm/'tve , Mmm argumentando" :0pm :ffln’ant probªl'íliu , ur ba
"fue: Slim-0 dofliflímo¡ meant ªlíqusndo dubiran . !Niue ego bm*: Inie
m murio mm ratio": :limón: add-mr.
a
DE CAUSlS ERRORUM CAP. II. 35
ſeat, quatenus ratione ſua mi poſiir’, au_t quibus eam/ad.
miniculis augere, 8C exacuere. _ l ' -_
5. 5. Qui factum est, ut magm m Relrgione errores
inter barbaras nationes, barbªriſque temporibus vigeam?
Tum tot Deorum Dearumque Liber¡ in ſoenªm pro
deunt. Oſiris Dei filius: Hercules Iovis: Manco-Capac
Solis: Genghizkan , 8: :ſimur Bek Dei Blc. Nullibi
non aliquis Dei filias: ſed mter barbaros, ut dixi, bar
bara ue mate . Quz null alter¡ caustie tribuenda ſunt ,
niſL ic, de qua diſpuralnu_s, menús stupidimi, teme
rit’atiqúe de divinis judicanlh: qulbus astuti homines abuſi
Iantªm impiemem propagarunt , ut ſe Deos eſſe perſuª.
derent barbarís .
S. 6. Sed haze íntelligendi brevitas evadir quoque ma
fit robusta, & vivida, ut dum ſecundam ideam intueri
Conor, primam vivacistime exhibeat, 8: ſecundam, dum
:1d tertiam progredior, 8( ita Potro; efflcimr, 'ut nui-
lo Pacto rerum connexus cernere poffim, nec propterea
'indicara , 8C ratiocinari .' quippe quod fine longa indicio»
rum catena nulli conringat. Prazterea niſi memoria ea,
ſcientiarum principia, & quaſi lumina, quaa ſemel didiv
cimus, fideiíí’fime retineat, 8: opportune ſuppeditet, ul
teríus progredi non poſſumus. Prout igirur magis vel
minus robusta, firma , & vivax est memoria, ita longius.
aut brevius rarlocínando pergimus. Nunc autem nihil
inter homines magis inconstans 8( lubricum , quam me- '
moria, nihil quod fiat labotiofius, ſªcilius amittatur, Non
omnes quidem pari memoria ſunt przediti; ſed eze ipſa:
memorix, quee mire multis videntur, angustiffimae‘efl’e
reperiunmr, fi ad res contuleris. Ergo Se hinc admo
nemur, ut quilibet, pro ſe ſua: memoria vim metiatur,
8( ea, quatenus valer, utatur, eamque Omnibus modis
angere curet: fulcrum est enim ſcientiz nostra memo.,
nª. .
S. 7. His Omnibus accedan: morbi , qui ex voiuntate. m
¿Ynaſcuntur. 1. Per varia distractio, 2, propenſio ad Vºé- y”
lupmes, g. averſio a labore, 4. mala. .electio studiorum.
Ac primum quidem veritatis inquiſitio exigit attention-m
àsmedimtiomm, fine_ qua nibil accurate examinari, ni '
probe intelligi potest. At* volantes dum nos' per variad'
Irahit objeéia, 'inconstanu Ec levis, áttemionem ſcimíq
cºm‘iliatrícem averrit ac diflipat . Deinde natura. 1 ſa ra
pimur ad voluptates z ea: &Íattemionem , 8: udium
omne interrumpunt. Dum voluntas fraznum volnpxatum
deíiderio lam, i-n hoc praeſerrim ſzeculo, BL ,his mori
C bz - Wo
I
. . . . . . . M _la
jor, ſi memoria: adſit debilttas. Sc1l1cet mſi memoria M7232”
gó‘ ART. LOGLCE LIB. I.
bus , omnem vitae ordinem evertit , 8( nos pigriores etiam ,‘
quam natura. ſumus, efficit . plzlerea dum averſionem a,
labore, studio & exercitio non conatur depellere, ſed earn
fovet, ignorantïam 8L stupiditarem nostram auget. Tan.
dem dum ea fludia eligimus, quee capacitati, vi intelli
gendi, memoriaz, turn flatui , ¿Si tempori accommodata
eſſe non poffunt, Iempus frustra terimus, & latex-em, ue
ajunt, Crudum lavamus . ' '
'5. 8. PoflremO , quid ſacias ei, qui bruto & ſtu~
pido temperamento natus ſit P, Qui nec concupíſcibíii
vàlde commovetur , nec ullum íraſcibilem perſentiſcit
aiapetïtum P Nam ( quod ego quotidie experíòr ) ſum:
homines quidam ita natura inepri , ut.lªpide ſilice ,
quod ïlle ait , ſiultiores dicere poffis . Interim paren
tes nostri nullo deiectu habito, quaſi- nihil reſerat, uu
quiſque ingenio natus ſir omnes nos promiſcue ad it.
'terarum fludia'impellunt. Sed 8( injufliores quoque ſunt
przzceptores , qui, ut machinas ſulcrís , 'renuentem
ſzpe naturam verberibus propellere iiudem: . 'Utrique
igirur animadvertant, natura vetari , ſapientiz huius,
de qua. agimusa metam omnes perzque hom'mes Comín..
gère poſſe Ñ .
,5. 9. Sed nihil @que voluntatem a verïtate perquiª
rendu', conſectaque \ZP-e avertit , quam ſalſa-opinio ,
gçneljlque humano permciabilis , eſſe vera, qua: ſcire_
aut neſas fit, aut noc-:at . Queritur id Tertullianus in
Apologezièo . Neſas eſſe Ethnici existimabant in Chri
stianz‘ religionis vcritªtem inquirerez pernicioſum habeª
ban: . lmpios ac patria hofles ducebant non modo
qui prazdicabant , verum etiam qui aures commodabantÑ
.Atque hoc illud , opinar, erat propheticum , ut -Uidm
te: nan viderent . Superiori aetate cum omnes ferme di
ſciplina¡ Phyfica, Medicina, Astronomia, juriſprudenª
tia-&m renovarentur,~& ad natura virguiam revocarenç
tur, hic publicus novitatis horror non parum progreſ…
ſum impedivit . Sed hodieque ampla manenr Ueteri:
wfligz'ª rurix, etiam inter eog _populos, qui plus ſapere
ſe'o manzur . Difficile est vma nos nostra aut noſcere ,‘
aut teri. d .
g. lo. Haze gçneranm dxcta volo . 'Sed ſunt ramon
,quzdqm ignpranttae cauſa: externa: , nec vero ubique: in*
ter quas_ illa. prínceps , ſi leges ſap'ere vete-nt, homineſ.
qube flupldos feliciores, quam ſia ¡entes Puçent . Haze
cauſa m culns Europa: popuiis aud , puto, facile io
'çum habebit: ¡1am cum & vera reiigione utamuryêu
ſafienxia, legum xegamur , {Se ar‘tibus delectenzur qmnÍ.
’ ' ' 7 ‘ " - BWS:
~h~-—~
ÜÉ CÃUSÍS ÉRRORUM CAP'.- ÍÍ. 5x7
çzènïs , íñtelligunt, hace vitiarí, aut proïabï in barba¡
Hem, ub¡ vera ſapere vetetur¡ At Id vemum in AfiaíFetiam, , ‘ . - › . -¡Quem ª quo' m¡ loco tam deſpotarum , quam‘Cahſarum_ Interest¡ ~~
(¿d cam ne qulſquam mortalium homo ſit . «_Id Ethel: u‘t ;mex ‘
t_ Tam Turcas,- Perſaſque atque Arabes capltales ¡ſmt philoſoa
me…, Rht . Illud dolendum m Europa quoque mterdum 'hacé
Ñmºdm èldere, ut quo_d bec _pzetas veta!, nee leges , prazpotentes‘
ſem m perſona-i, quo .xmpumpus peccent, ommmodo procurentÑ_
’ Sed hzc declamare ahorum fuem .-* nos cauſas iguoramíz
8¡ no' pendimus; › ’ _, l ¿ _ , _
m-lfflbffi ’ S.- II. Jam acceſſeªre. lmguarum, qu1b_,u_Sv ocçluſa ſapxenü
_ſemiſch txa, lon'gz moraf, duhcultas, mſuperablha faffldxa. Quls‘
) ſum eos labores examlare audeat., ut Hebrajea, Araiblca, Graz-4
ſiii”, ca, Lanna _calle-at.? Sed nobls ¿am Itahs Galhca_ 9 Ge?, .
l Paſen_ maniica, _Brztanmqa crepare'vemF neeeffitasa ¡Qulbus gego*
¡t qm fludns v1x~ longjzvam vxtam parem eſſe exxstmgavenm g.
_ ª’d m_ ~ nc cum proſecens; quod 'campus ſuperest dlſcendxs rebus.?
. e ſum Nam Grammatlcum ego; ac'lmguarum {ruſia eructanª_
¡u tem hand dum phxloſophum dlxerlm a Acçedlt quod fierL
PSUV; vix potest -ut improbo _illo voeum studio ac ſervilí non '
;V35 plurimum vis¡ memiq vitietur, atque hebeſçat. Qua. ex
ª). ’ re fit ut ſervI PGCOl'lS habeas plutzmum , nec raro ſer¡
ªºmm' _ indomltique; ſapientum , qui‘ReípubliCz utilitatïbus conªl. ſulánt¡ admodum parum. ‘ ' ſi
PETIT" ’ S. IL." Quibus ex ~rebus pa't‘et,v Se_ no's òmníu‘fn i-'ª .j,,¡¿,~-'Ñ
IPlm‘ï’ gnaros naſçi¡ 8( yerpet’uos ignoraniiz' comites nobíſ‘ Mz ::m
Y ſu.” cum citcumferre z brevem mentís ea 'Iaèitatem z Íntel- jªªª'iª‘ '
mus '.ª lectus 8( me’morïx -imbecillízatemi ÏOÏUDÍRÚS, inconstanª
n Chu' tiam, & levitatemz adde etiam c‘o‘rporis pondus \8C iuérª1 hªbªª tiam, ſehſuum ſup'mitatem, rerum infiuíram varietatenſiz.
mºdº Quid igitur mirum 'est-g paucifflmos inter bomines ſape
daban!. re , quo: arden! donde ad ſdera -uirtu: ,- &z hos étiam ,
111d"? fi ingenui eſſe velimus , plura ostentar:: mag’is , quám
-me dl* ſcire? Sed dice: quiſpiam,~ qui hzc cum De¡ erga,
prudªª' nos amore conſiſiere poſï'um? nempe przmum non in:
ocarenſ- hac conditíone fact¡ ſumus ',\ ſed in e'a‘m prim-mmm pa
nogſºz‘ Tentum crimine dejecti .› Deïnde earn nobis mente®›
oetffi‘ Deus tribu‘it; eaſque‘ menús dotes,, qua: natura &E uſiè '
tapere bus noſïrí‘s eſſent aptz, iiſque, niſi depra‘vem‘u‘s , pares¡
›[Cere› non quibus unívFrfimiS reru‘m naturam' metirem'ur. lla
¡ud erat nece‘ſſarmmi hoc‘ cmªíoſitatis- magis, ac‘ pleru'm-í
ran’gºfl que etíam libidinis est. lmpend'rm‘us autem in/Ñeuxzl fiª
:_ m- nemz in qu‘e‘m‘ da‘tz nobis ſunt? Qu'm ade‘o non imponí
mneſª dgmus, ut a'cufiores fimns in ¡gn‘orantia‘ & v‘níis tuen‘e
HÍEC dxs_, quam in iisdiſciplinis perpoliendïsª, fine quíbus mí;- ‘
[e Ig; ſer¡ fimus neceſſe est . Pravitati pccalluirrms: ikaqu‘e ad ª‘ -
r . ,m’mi- c z ' kg”, ª ' '
Malum
38 ARS LUGICIE LIB. I.
tegendam , fcientias advocamus; non‘ ergo naturam ac
cuſemus, ſed voluntatis improbitatern .
§. lg. Dubltart non poteft , quin ignorantia , menmm m tis brevitas , intelligentiæ & ’ memoriæ imbecilliras , voerror ,
Mm
guaran
"I I
Errar
;un .
luntatis corrupno, corporis inertia, ſenſuum ſupinítas ,
prava studia, non minimum fint malorum, quibus homi
ties ſubagitanmr. Sed majus ſunt, 8t quo miferia nostra.
mirum in modum augetura ptave accepta, aut adfcita ,
a'c errores prope infiniti , in quibus homines verſamur ,
uum in fcientiis :bem-Erich, tum potiffimum ir¡ prafiiri:
2a) . Errores isti hominum affectus aut foventa aut exci
tant, 8t ſatuos amores, timores anicds', inanes fpes ,
faifa gaudia ,iras ,contemiones, bel a progignunt, unde vi
ta humana continenter afflictatur. quapropter nihil prius
Logicus habere debet , quam ut errorum ſontes, præ
cipuos ſaltem, investiga', & remedia, quæ inveniri poſ
funr ſalubriora, \empestive adhibere conetur.
v§. x4. igitur ignoratione longe pejor est error, qui est
ſalſa cognitio, quæ pro vera habetur, aut vera, quæ ha
betur pro falſa. Est autem vel in ìdeis, vel in judi
eiis, vel in ratiociniis . Ideas ſalſas dícimus, quæ mini
me objectis ſuis reſponden: , ſed interim reſponden: u
tàntur’. Quum ideæ velut ſundamem'a‘fint totíus no ræ
cognitionis , apertum est , nullos‘eſſe errores, qui la
tius provehantur , quam qui in primis ideis & notioni
bus admittumur, ut nulli in corpore morbi graviores ,
quam qui ſanguinem'inſecere: ac proinde veri amato
tem philofophum nihil maiori cura perpendere oporte
re, quam'primas co'gnitítionum fuarum notiones , feu
fenfibus‘hauflas, ſeu'a majoribus acceptas. judicium ve
ro falfum est quum vel de idea affirmanus, quæ illi non
conveniunt, vel negamos, quæ ei tribuenda erant. E.
g.» ram errat , qui affir'mat trianguli rectili’neí angulos
asquales eſſe tribus rectis, quam qui duobus rectis æqua
les elſe negat . Ratiocinatio tandem est falſa, quum con
clufio deducta falfum continet judicium . Id autem fiz
tripliciters aut quia‘ſªlſa’ſunt argumenti principia ,- aut
qua-'falſo applicata‘; aut quia ex‘ veris non rite, nec ne
, ceſſarío I
/
_hu-_u
( a J Plato de Leg; VII. pag. '64º. Edition¡ Lugd. Mar/il. Fìn'm'.
Far-nido :gu'idcm , quod dicit ( ignorantiam ) fcd multo magn en perbar.
"ſeo , gm* ba: doflrina: SII/?amm quidem , ſe# mhſle Ava/Imp”! . Non mira
pali): admodum qui-Mm el' G' durum rerum omnium imperium , mc¿um-ITU aper hamum-imlue , NM' ill/romanum e EMI-¿MON
,uc-m‘ tua»; Abe'.- Z: yI’yNT-II 11am‘ ‘ne-mv ;xr-(ZM iftum/id mul
u prava cxpmum ci: ae* ¡¡¡dir-Iſa, id omnium malorum pejfimum -
í X
De CAUSlS ERRORUM CAP. lll. " ¿9 x
cell'ario concludimusz qua de re loco ſuo comino¡
dins'. ‘ ‘ ' , 4 \.
S. Ig. Cauſas autem' errorum, ſeu cognitionnm ſalſazí’lflízºº*
mm , ua: pro tvçrisl habentur,_ego ad tres ſedes conſervo : pics.- 'nam aiaz m animo ſunt, alrz m corpo‘re, aliaz‘cte'xtm Pª-ª
nos . In animopotiffimz ſunt , I. Brevitas &'imbecillitas
mentis cum infinita ſcimd¡ libídine conjunctaz, z. deſe
ctus voluntatis &e a‘ttentionis cum amore 'proprio copu
[ams, g. affectus dominantes,, mo‘res_. In corpore , l.
ejus pondus quoddam Se prgrma naturalis, 2. tem eries,
a' qua animus plunmum 'pendet, g. phantaſia', 4.. enſus.
Extra nos primariaz ſunt: l. Parent-es &t omnes educa-J
tores nostri: 2. magistri, ac libri’: g.populus. Et bz qui
dem‘ ſunt *cauſa maxime univerſales . Ex his porro fluun’t
infinirz aliz minus univerſales, quas figillatim enumerare
longiffimi eſſe: operis , \8L quarum przccipuas apt nos ,
rout occafio tulerit , indigitabimus, aut studi’oſi adole
lªentes primas illas edocti per ſe ¡pſi ſacile animadver
rent.
~ C _A 11._ ILL_
D.- Mu/¿r errorum animo »Ii/ii; , aa primum ſid¡
duaóm priºríóm, mentir bre-DIMM, (9*
aními inconflamiª.
ſ‘ ' n l- › ›
S. x. Emem nostral’n elſe brevistimam, atqne im- !mí-ª!
ª becillem, Punctoque totius" U‘niver‘ſi cir'cum- ISK_
ſcriptam , ſuperiori capite demonstratum 'est . SolaÏautem Hai-_u
brevitas 8( imbecillitas, niſi ac'cederet infinita illa ſcien- ffflïmj¡
di libido¡ ac* przceps 8: .temeraria o inat'io', qua omnes jm" '
differimur, ignorantia: tantum cana eſſet "non etiar'nſalſa: cogniſitionis , 8( errorum. Sed cum liizidine illa o-_,
rrinia ſciendi, duque Omnibus temere ,oyi’nándi conjnrk"
cta, vix credibile est quot erròrum‘ _fit' cauſa', guotque"inter'homines'mala progign‘at ,'ut beatlbres videantux \
na'tiones, quaz‘v mitnis quidem 'ſciuntªç 'ſed' minus finge#
rúnt, minul’que‘de rebus maximis'wopinantúrdl'dvanti-ini.:
plurimis fit modi's ¡,“Fªlfª opinione púrantes , ta‘mflm'
ſc’iri paſſa , qüa'n’mng gti-gti; adeoque ea_ stu‘dioſe 'ç'z‘erve-ª
stigantes , 'qlíz' aut eïaptum 'nolirum" ſuiverant 5. am qm.;mm ſciendorúnï media** &"via: _deficiunnmaut ad ctu‘a:
ſcienda nondum kite ¡ir 'a'r‘atl ſu‘mus. 2,_ 'Sine 'or ing;
diſc-entes', plurimis ſim ª'o'peram navantes , .atque a’tſi"
tentionem ad 'multa di‘v'ideñt‘es‘; g. lis 'nobis ideis 'ſatis
facientes, quz inadaequata: ſunt ,c obſcura , conſuſzl: 4.
. 4 15 '
4o ART. LOGI-CIE 1418.].
Iis operam danzas, quaº: flatui & ordini nostro non ſunt
neceſſaria, quzque voluptatis plus habent, quam utilita
ti_s,' unde fit, ut i‘n neceſſariis postea deficiamus. 5.
Novitatibus nimium studenres ſi Perpendamus hzcg‘ paulo
, accuratius¡ ,
FSX?: S- 2- Prlmum piurima ſunt, quzz non paucorum taintum ,
per… ſed omn‘xum hommum captum ſuperare videntur, qua-:que
73734;; operoſe mvestigaredupliciter .noxium est, 8L quia tem
‘pus rebus neceſſarils ſciendis ſubtrahit, 8! uia, ne la
borem perdiderimus, opiuandi prurigine, aiſa pro ve
ris plerumque nobis erſuadet, incenditque animos falſa.
cupidine . Ad hanc c aſſem reſerendae ſunt ierzque que*
fliones de poffibiiibus, quibus Scholastici iibros ſuos in
struxerunt, 8C qua: neque iumine natura: , neque divina,
reveiatione ſcirí pofſu'nt : pierzque etiam Phyficorum, 8C
MathematiCor-um quaastiunculz . E. g. In quo medio
Deus futura libera cognoſcat? Qua ratione gratia‘ ,ſit eſ
ficax? Qui nostrum animi arbitrium cum cerca Dei Pree
ſcientia conſentiat? Qu'í Deus 8( immenſus \it &z ubique
totus‘? Quo instrumento animi a çorpore ſoluti corpora
percipiant? Sint in aliis orbibus ammantia, &e que e0
rum vita, quaa ſocietas, qui mores, qua: studia? Quan
:a Mundi extenſio? Quaª. prima: corporum atom¡ , 8(
infinita aiia , in quibus studioſe perquirendis‘ mírum est
" potuiſi'e Philoſophos per Piura_ ſzecuia incumbere , quafi
id eis penſi datum eſſct , ut m otioſa meditatione con-r
tabeſcerent. Vix ſane eſſet credibile, eds tamdiu extra no
,,flrum mundum, veiut fabuiarum gigantes, vagatos, niſi
eorum libri testarentur. Qui ſi totum eum‘ laborem in
artibus humano generi necefſariis aut‘utilibus poſuiſſent ,
Si eo ſelicitatis Civitates evaſiſi'ent, quo ire natura poſ
ſunt, & minus male litterati, tamquam fuci‘ & iners
Teiiuris pondus, audirent . .
?el-gti 5. z. Huc etiam ſpectant investígationes & explicatio-
;ffl’ſ’ª nes nimium elaborataª: mysteriorum fidei Christina, in
quibus 011m diu ſchoia p‘rz quam oponer loquax , occu
pata ſuit . Quod prz‘terquam quod {rustraneum opuç
est, impudentiaa quoque est intoierabiiis, ea veile brev¡ ¿'
humana ratione Circumſcribere, 8( ex ideis rerum noflra- ‘
:um expedire, quee Deus ipſe Optimus Maximus oc
cuita eſſe voluit, quzque infinitate recta ſunt. Huiuſmo
di ſunt expiicationesx ingenio humano remata: Trinita‘ti: ,
Incumatíºnir , Peccati origina/¡Í , 8( (imiiium . De '
his enim rebus ſanctius credimus , quam philoſo’phamunx
ac ubi ioquimur , ſormuiis divinis, & in Eccleſia conſe- \
:mi: Ioqut oportet , non novis, 8C ex rebus nostris de- /
. ſum-E
Í
i \
DE CAUSIS ERRORUM CAP. III. a
ſumptís vocabulis. Incredíbile dictu est quantas likes, er-i
rores, hxreſes', ſchíſma‘ta, odia, bella denique, \hac ma-ª.
leſuada prurigo inter Chriflianos ozxcivits ac quantopereea de relviri boni & generis humani amantes lamentan
tur . Ñ . _
S. 4. Alia autem ſunt, uæ idcirco ſc… nequeunt , me ª
quod media, ac yiæ ad ea cienda nobis nulla fuppetanty ?22:31
quamquam mentisyires non excedanç. zz. quaelibet nem mc
ma-teriæ partio dlvldl phyſice poteft m Infinitum? Sol HHH**
corpus efl metallic‘um, an vitreum igne ſuſum? in centro
Teliurís ignis est, ut placet Carteſio, an maſſa metal
lica, ut Burnetio? an a uz abyfl’us , ut Vodwardo? cir
ca fingulas Stellas ſunt- ua ſ llemata planetaria huic no
stro fimilia .P Cujus figuræ unt primæ corporum mona
des? et alia innumera, in quibus examinandis graviflimi
quandoque homines tempus rdiderunt, quod utilioribus
rebus impendere pcterant. odem ſpectant investigatio
nes hifloriarum amíquiſſimarum nationum temporis ob
ſcuri, quarum ad nos nulla monumenta tranſmiſſa ſunt,
ez in quibus quando ue eruditi homines pretiofas horas
conſumunt. His aniae fludioſas inquifitiones in veterum
m holoviamz in chronologia ordmanda, aut in armisundi fipxandis.
S. 5. Jam vero quædam ſunt, quæ ſciri rede nequeunty !lt-"H1"
nifi ad ea probe præparati accedamuss funt enim quædam
notionesy quædam artes 8: fcientiæ , quæ aliis facem mi pzz.
praef-erunta quafque præmittia ſi recta philofophari veli- le’ſi'ªmª‘
mus, oponer. v. g. 1. Ut Scripturas facras intelligamuss ºº"linguarum orientalium fludium , studinm criticas, nii.v
a historia: veterum Aſia: nationum , neceſſarium e . vz.
lit ad Leges Romanas ríte interpretandas Romana: histo
næ cognitio , plerumque etiam cræcæ . g. juris peritus
Jus naturale 8: gentium nofcat , ac non grammaricus
tantum . quæ malo generis humani fato nuper inter
nos invaluit opinio , ſed philofophus ſit oportet , na
turæ humanæ juriumque focietatis peritus : 4.- canoni
fia Scripturasvg conciliorum flatuta g 8!. hiftoriam Ec
cleſiasticam: 5. Ph‘yficus hilloriam naturae 8! diſciplinasmechanicas .* a Qui cupit recentiorum phctloſophorunz
fyllemata lnofcere , diſciplinas mathematica .- 7. Qui,
librum aliquem efl interpretaturusy auctorís linguamfcientiamz 8. Ethics fludioſus humani corporis Phyſi
cam , Metaphyſicam c a ), psa historiam: 9. Qui acce-k
dit
l
( a )_ non illam Arabicam , fed um qu:v fobrie de Doo, ¡IW,
homine duren¡ .
.42,.- “ ‘ART’. LOGIC!) 143,1..
dit adrMedicinam , præter Phyficam '," Anatomen , Hí
storíam naturalern y etiam Sraticen, Hydròstªti‘cen , alia‘ſï
?ue diſciplinasªPhyſicoMathematicas. Mirto- ceteras ne
1m longior . Qui fine his præfidiis ulterius progreditur
in cmptis, is'conſequentíia'conſectaturſme principiisp at
ue haud‘dubîum ad‘fingulos‘paffus aberret nec‘eſſe est .
reſet-\i'm vero , fine Philofophiæ studio, ſciant tirones ,
ſe nulla in diſciplina præclare verfari - paſſe : nam
nulla est, in qua vis ‘ratîocina’fls diiudicanfque non-perpe
‘tuo adhibenda ſit : nulla quæ non aliquas res mundi át
tingat. Ac ſi est , eam , veiut’ ad nos minime pertinent
tem , eliminare a civili ſocietate o net .
o… ,-,, LS. 6. Præterea uoniarn capacius attentio mentis bre
Rudi-'r m vis est, qui aut me ordine difcere conatm‘, aut ad plu
"’"“" ra attentionem díve'rtit, ne’ceſſarium est in- errores inci
dar. Nam I. qui fine ordine philofophatur , ad mentis\ ſi brevitatem addit notitiarum, 'earumque connexuum con
fixfionem; 2.. qui ad plura artentionem divertir, is nulla
de re claras, distinctas, si adæqnatas ìdeasracquirit, quæ
ſmc continuara actentione, rem "omni ex arte verfando,
x haberi n usum : unde non folum tene ras intellectui
offundit, ed ſuperficiariam quamdam fcientiam , 8: fal
ſam acquirit. Hoc peccatum ii magis peecant, qui_ ma.
gis' funr ſapientiz aut pîercupìdi, ‘aut faltem ªmbmoſi .
Hujuſm ieſTe Philologorum nam partem jamdudum
A -doctis o ſervatum est; ii res li \ſe contenti, ~diſciplina.
rum cortice gaudent, medullªm ligunt : micare' enim
\ volunt, Rue regnent ìngenìa, non ſupere. - \.
v ¡Mª-¡¡Ñ '5.- 7. d hzec, quum iis ut plurimum operam dant
milibus homines, quæ voluptatis magis quam utilitatis , aut ne
’Z‘Îfi'f'" cèffitatis ſunt, utilia si neceifaria fere prætermittunt ,
atque inde in muneribus ſuis fungendis miſere 'pci-:urban
tur, 8: hallucinantur, cujuſmodi‘ ſunt qui Reipublicz,
aut Religion¡ regendæ destinaú pro Legum, Ethiczfl’o
lírica, germanæ Theologîm‘, ' gravis Sloiquentiæ studio ,
tot¡ ſunt aut in vetustis"-inſcri‘ptionibus nummorum, ta
bularum, Ãiatuarum,, tempore magna ex’ parte corroſa
mm, interpretatione occupati; aut .in linguis, quarum
vi_x aliqua ad nos veiiigiar perve’nerunt, - vereri JEgY prra- ›
ca , fEthxopxca,‘ Canbagmienſi coagmentandisz aut m'
Hebrzorum poc-ſi restituenda ,‘ aut in minutiis ineptiſfi
mis veterum-morumg 8( temporumÑ, 'aut in improbo
ſubiimis Geometría studio . Generatim autem Phiiolo
ei m “o: inªpti'is'ingenium \ei-um? Quo: fuerint Jo
ves ? uotxHercules ?‘ Quot Zoroastres? Major ne æta
te fit Homems , an Heſiodus .ª quoto mundi anno ASneas
‘ venerit
/ DE CAusIs ERRORUM \CAR IIL ª 43ct
vene‘ri: m Italiam? Quodnam .Abaris telum, quo inequi~
Tabu? vQuaznam Poeſis forma' priusobtinuerit, rithmica,
an metrica? Lynca, an Epica? Roma dict ne ita ſi:
a Romulo, an a p'a’yn? Quaª. velles, qui ac umbendi .ad
menſam modi, quee armorum forma; apud Veteres? Sun:
hujuſmodi infinita, pro, quibus ingentia ſrepe volumina
cudi .videas ,' ,81 bq‘uilms mirum est_ , Baelium , virum
alioquin ſev'e'ri j'udici: , Dictronartum ſuum reſerfiſ
ſe , lSed & ſunt hujuſmodi vnugz etiam in ſublimes
diſciplinas a levistimis 8C otiofis hominibus inductze , ’
qua: ab utilibus 8( neceſſariis homines avertunt. Quid?
nou attingenda ſunt hzec? Reſpondeo eos in his im
morari aequum est' quos iis ex oñlcio vacare oportet z
nam "8: ii in Rep¡ litteraria eſſe deben:: au: qui nihil
agere maius &utilius poſſunt. Reliquos leges vellem ,
instituta, artes, _humanitatis progreſium , rerum notitias
haurire ab antiquitate ,' reliqua incurioſo oculo p'erlustra- \
're . Legenda est onmino aurea Senecaa epístola 87. ad Lu- ª ›
cilium .› u ,' _ ._ ¡
S. 8.. ªlflovitati quoque dum .azquo zustius stude- 25mm"
mus , ſien non potest 1 u: non m plurimos errores, mi…
& abſurdas ſententias incldamus; inde enim fit ,- ut glo- ª'ªªª‘ª*
ria: ambitioſi ,' dum vetera' ſastidimus , novo: , errores
mcaun- nobis propinemus Tanto autem vehementius/
hoc moneo , quanto Ñdii’ncilius est a ,novitatis studiimmodico ingema' humana cohibere. Irtequies estz, &cd
fastidíoſum humanum ingenium : nunquam iis fibi
ſatisſacit , quze ab aliis ſunt tradit'a : infiniti est avi
dum . Quod dum ſcrutatur, vetera. detutbat , inficeta
& abſurda in ſcenam producir , controverſias 7 atque
idcírco inorantiam anger : .extra intellectus limites ,quo' in oco nihil nifi :enebrazv ſunt , procurrit , 'nul
laque re fibi vehementius adblanditur , quam obſcura
immenſitate . Przeclare enim, obſerva: CarteſiuS , eum
¡gnorantiam hominum augere, Aqui quaªstlºnes quo
que , 8L dubia auge: . Experimento ſcrmus , ex quo
*litteraria res¡ aucta est ,Ñ quzstiones ,ex‘iam andas , 6C
rebus , qua‘s veteres au: traditas ſancte venerabantur,,
aut inventas cerro tenebant , tenebras Dſi‘uſas , .nihi
lo interim meliori advecto . ha ſi u: ccepimus per
gamus , intra unum tau: alterum ſzculum de tota
hominis ſapientia actum eri: , nihilque ſapien: poster
ri nostri , niſi ſe nihil ſcire . Non egozquidem ne
gaverim , non '_;po\'ſe rerum. notitiaS,e’x.creſCere , qu‘ia
guªestiones- quoque aq ‘dubia augmentemur 5 quis *enim
m tanta rerum copia non aliqu‘ando czcutiat‘? Verum
^ r pru
Circa
;n .
dm' d:
44 ART. LÓÓÍCIÉ LÍL'Í.
pruçientia opus est, 8( judicio , ne aut differamur, aut
oprlmarñur . .
'5. 9. Ceterum non is ego ſum , qui Juvenes ab inve’ª
stigatione veritat‘is absterrere cupio : tantum modum 8k
critican adhibendam pra‘zcipio : id moneo , aut ne nid
mium de viribus menus nostra deſperantes, ſe'rvum 3-'
liorum peéus evadamus ,- aut ne dum omnes alios Con
temnimus ut trurlcos, ac infinitum_ metiri cupimus, ine
ptias ipſi Si abſurda proſeramus. Quodfi ingenium' expeª
riri velimus , ſatius est in iis experiri , quzé manu geri
pofſunt , quam qua-z ſolo qintellectu .- in iilis enim , niſi
tes* ex voto ſuccedant, vlres tantum periciir'anturf in his"xVeritas quoque, Ilia’ prazterea, u‘t Phyſica, Mechanic'a ,~
Agricultura, Commercium, Nautica, Arreſque ªiia‘z, 11
tiiia: haze bona. parte omnis uti‘iiratis êxpe‘rtia‘.
5, IÓ. Acc‘edamus nunc ad deſectum Voluntatis , p'rz‘".
.Mz-M130. ſe‘rtim ſi' nimio' amore nostri _instige'mur . Ad ,homme‘n‘t
lwl‘ªffl- v‘ere doctu’m & erudrtum efflciendum‘ hzªc potrffimum re
Und: ¡Í i
maréi
' "ſono-k
1mm; .
l
quiruñtur. l. Nativa quxdam mentis indoliſqu’e perſpica
Citas 6C elatio. 2. Robusta & vivax memoria ¡ g'. O ti-"morum magistror'uml 8: libtoru’m copia. . 4.' Seria vo unª
tas cum‘improbo studio inncta . Horu’m autem omnium
fi priora tria ſint mediocria, po'ſiremum vero t’ena‘x, et
fi ſero ,taudem , pervenim'us famen ad e'rudition'em'
& ſcientiam non ſane' exiguam nec’contemnenda‘m . Sed
ut ptiora tria vel egregia fint , v‘olu’ntas ae studiu‘m vei
ro deficiat , nemo vei latum u'nguem in iitteris preſi-ª
ciet . Seria ergo voiunt'as ad ſapientiam comparandani
omnium est neceffaria 8C prima . 'Ap‘pofite‘ Horatiu‘s‘
noster, '
_Qui mph aptatam' cúrſh coming-ere meti-¡m , ‘
~ Multa tu/I't, fm‘tque puèr, ſuda-vii, (9' ¿il/[t,
› Aóflinuit Venere, Ó* Vino. _ j
S. x1. Provenit autem defectus‘" fludii- ac vòiun'tatisª
Piuribusjex c'auſis : t. Ex quadam animi ip‘ſius 'inertia‘é
que', ut in c'orpotibu's, Vinci niſi ma‘gn‘o çona'tujn’onª po;
test : action¡ enim reſistit . Ea a corpori’s structura’ ma*
nat . Hina ſeptentrionaies p’opu’ſi fard'i _ineptiquez z… Éxï
voluptatib'us çorporei's, quibus distra'himur :’ 3.º opinione‘
nimr‘a: imbecill'ita'ris mer'nie nostre, atq'ne' ex p’rªajudicio ,~
aut nos in qu‘ibuſdam diſcip‘iini‘s profic’e’re‘ non poſie, au't'
nihil p‘ofl'e a nobis ſciri 1 4. ex t'imore amittenda‘: vaſe
tud'mis :'5'. ex eo quod qu'andoque ví quadam c‘ogin‘mr
íis ooeram dare , a quibus anim’us, pauilo abh'orret' :' 6.
ex ſalſa opïnione, ſcient’ian‘a cum ¡Iietate pugnare' : 7. ex
mgiflrorum non raro illiberali , Impiexa, ru‘pta docendï
fama
DE CAUSIS ERRORUM CAP. III. 45
Iatione ac via , His fit , ut'animum a litterïs avena
mus , aut fine attentione studíís frustraneam operam de
mus _,~ ac Proinde_au\ permaneªmus in ignoramja , aut
ſalſas cogmtiones ¡mbibamus ,_ Sed ªgaÑmus horum alíquª.
diligentius . , ,
S. 12. Voluptates corporeze &animum enervant, 8: ob- VM***
jgcto volunratis ita affigupt , ut ostracae ſcopulis , quod EL?”
inquit gravíffime Plato ,- 2. auf'erunt attentionem unam
ſcientíª: conciliatricem ; g. acumen remndunt , potiffi~ctmum nímíus uſus veneris , potus 81. cibi ; ,4. naturalem
;mimi inertiam augent, quía vectíum , quíbus permove
tur, vire‘s debilímnt . Ita fit ut voluptatibus corporeís
irretiti nihil nec cogirare przrclari ac maguanimi, nec 21-,,
gere ſcíamus , niſi quod voluptas ſuaſerit. '
ffiï, 1g. Ex Dimite imbecílíítatís mentis‘ nostre opiníone ¿Mª
'e citur, ut anímum deſpondeªmus, níhil çentemus, nec …wiiquidquarq proficiamus. Hare opinio Plurimum no'cuit Peſi- ¡ZM-*Tª*
xipateticis, ut obſervar Verulamíus : ſcilicet opinabantur "Mm"
nihil ſe excogitarç Poſſe , quod non melïns perſpexerït
ingenii human¡ deſpota Aristoteles . Est autem ea opinío
çmninoſalſa &l perridicula; que ſi Omnibus maioríbus
nostrísl inſedíst‘et animo , glandibus‘ adhuc , filvis gbdizi ,
veſceremur , atque in arundine longa equítaremus . O
porte: igitur , ea etíam pertentªre , que majqres nostri
ſrustra tentaverunc , modo non conste: eſſe ſupra capIum
vireſque humanas , probabiliſque' adſit (pes ínvcmionís .
Ac ſana rerum' natura* immenſus quaſi oceanus est , in
quo ſe‘mper alíquid novi expiſcari lícet , nçvaſque detege
te inſulas , Huícinterim vitio ſi addas ªnímum Scepti~
cíſmo ïmbutum, in quem hodíe video plures, magís na
Lurze pi'gritíax, quam rerum deſperatione, ſeſe projecist'e ,
fªfficies prefecto hominem , qui nihilminus studeat, quam
pere. - v ‘ſi S. 14. Quídam aliſ ſunt ªdeo delícatuli, ut putent víq z, m_
\ze ſpatio_ den-ahi horas omnes, qua: medítatíoni, aut le- ¡md-'m'
ctíoni impenduntur , Quae opinío abſurda est . Prostant 22mm'
ením in historia lítteraría exempla plurima homínum *
medítatione 8C lectione conſumptorum , qu] \amen ad
decrepitam uſque ſenectam pervençrum, cujustpodi Demo
critus, qu‘i centenarius,_Plato , quiA81. anms nªtus le
àïns mortuus est , Sanctus Híeronymus__, qm 91. ,
çwtonus ,' qui Circa 85. vitae annum, aluque Pene in
fiqliïª., Sí’c Enim habeto, cibi potius 6?. potus , vener'xs ,
ahammque rerum íntemperantiam , vitae mollitudinem,quam _urbes ſigenue‘re , alumqueſi non lectipn’eh] &r
medlçauoncm, homines ocçidere , Id i‘ça, mtelhgo ,
‘ ' ' \lt
46 ART. LOGICA LIX. I.
ut tamen fludia recta & temperªnter ínstituantur : nan:
alioquin fludiºmm quaque intempemntia el¡ , ut aít Se
neca .
¡MH-m 5. \5. Pleriquç etiam ſunt, qpifludjorum genus not! eli#
art/Mia gun: , ſed ad lllud _maiorum imperio ac fiªſie adigun
"""ºªªª' tur, ipſi plerumque mv… . Ex eo vero fit, ut quoniam
m, nulla cum attentione genus illud studiomm pet‘ſequunmr,
nihil in eo proficiant , ineptique inde artium deliba
tores proſéſſoreſque; artiumque ip‘ſarum dehoh'eflamenta.
& ſmditates manent . Peccant igit’ür' hac in fe majores
nostri , -qui quum indolem puerorum & adoleſcentium
minime explorant , !um vero etiam eos invitas abhor
renfeſquc ad studía quazdam impellunt . Interea ſi do
mesticz res id quandoque poſcànt, prudentes adoleſcentes
intelligant, officii 'eſſe ſui tota animi conatu ad ea ſeſe
fludia 'èxcitare , quae flatui ac familia ſunt neceíſaria,
quaſi De¡ ad 'ea iuffuuvoccntur‘. .
“¿ſm .S. .16. Tanderr) quidam ſmjt z gm puta‘nt non bone
.fl,,z¡.,,-ſc1enuam cum pietate conſennre ,- ex quo fit ut ratio"ſiªïºflº- nem , qua nullum maius donum a Deo accepimus , exco
LA?: lere negiiganc ,P habeamque in impiis quotquot mente e
minem 8L doctrinis. At ea opinio ſalſa est ,'81 pernicio
ſa (a) . 1. Quid artinuiffet rationem hominibus a Deo
dari -, velut viſa? humana? 'instit’u‘endªa instrumenrum , ſi
lïaec excoli nequ‘eát ſine'pieratis jactura P¡ quippe p'rxflac
eſſe pecudem ,quam cum ratione' impium .< Deinde divi
,nz ipſaº: Scripturs dum docent , Adamu’m diſciplinis in-Ã
tellectus f'uiſſe a Deo inflructum , t’um Salomonem , ac
alias, eadem opera docent, stientias cnm pietate minima
pugnªre: neque enim inter ſeſe pugnªnt Dei dona. Pra#
terea ezdem divina Scripturaz hominem .'adhortamur ad
ſapientiamyòc‘ inzellcctus culturam . Tum quot ſanctiffi
mi Eccleſia: Parres in Omnibus litteris ac diſcipiinis ex
culti ſuerunt ? veluti Clemens Alemndrinus , Gregorio:
Nazi'anzenus, Nyfl‘enus , Bafilius , Hieronymus, Ambro
tſ-ius , Auguflinus, S. Thomas 8( trecenti alií . ltaque'
'ſalſa tantum ſcientia cum pietate pugnare potest, non et
iam vera: nequit em'm Religio a &epic-mia ſeparar¡ , ut
ait Lactantius (b) . 4
mph' 5. 17. His Omnibus adde ineptos artium profeſores .
"2:5 Dici vix potest quantopere indocti ,- ineptique-, 8( illi~
fe', , '- bei-alas Doctores tirones a fludiis absterreant : ſeu enim
K que
(a) VM: (ſem, Alex. ¡n 1. ſtr-1M.
_ ( b_) …ud igimr philoſopho verſandum animo . quod ex Platonc re
petit Cicero l- dc off. .x9. :ſciemíam , que ſit mmm ª ,in/¡¡cia , all/¡din
m pana: , ;mm ſªpnmmm m cpm-Hamm- .
DE CAUSIS ERkORUM CAP. III. -47
:_ mu
lt Se
In eli-‘
digim
loniam
untar,
lelíba
\menu
¡ajores
ntium
¡bhor
i do
rentes
r ſeſe
ſatía ,
bene
ratio
exco
llClO‘
,a
este*
dlVi‘_
; m
lime
'kz
qua: :radun: non intelligunt ,*’ ſeu inſc'ite, indecore, 'fri
gide, & fine ulla alliciendl .arte docent 5 ſeu‘nul'lius mo
menti ſunt , ac prorſus villa , qua tradunt ; ſeu ,.vi._ac
metu ingerunt; neceffe est ut incipientes primum magi
stros istos oder-int; :um artes quoque ipſas , 8! diſcipli
'nas Semel autem ſic absterriti pueri :0to ſerme vita: :em
pore alitteris Omnibus abhorrebun: . Marcus Fabius
Quintilianus virr in rimis. ncerrimi judicii in ſecundo
institutionisoratoriz ibro docexÑ, p'rotinusªoptimoſ'prv
ceptori 8L eminentiffimo pueros tradendos, vehementer
que eos Teprehendiv, qui non continuo melioribus con
fignandos ¡parent , tanquam r-Ñinstituendis artibus magis ſi:
apta medioeritas przcepto’r's. Quis enim ignorat, quan
to fit vdifficilius dedocere q x Prave ſin: accepta, quam
docere? Timotheustclarus in arte tibiarum ídcirc‘o du
plices-ab iis, ¡¡nos alius instituiſſet, exigebat mercedes ,
quam ſiv rudes traderentur .l
S. 18. Vidcamus nunc quibus remediis his occurſum
ire poffimus . Id ut fiat ſequent Canones memoriaa
ſun: infigendi, aeficubi uſu venityÑreligioſe ſervandi .
-'Can. I. Intel/FHM): perfiz‘ito , idque ¡deis -uen'r, nº7¡ cb¡
meríri: , ¡dell mmm* contemplatiºne , mm bomínum 0
piniºnibm (II) : quamiºquidem intel/E814.: perſa-&io efl ejmcºnfbrmita: cum rerum natura . Him: zctnte/Íectm di-Uínur
perſectijfimm, quin mmm cum poflïbilium , mm exiflemium
natura,- Flem- canſormi: . ’
2. _(2,144- canſiat ſupra Mpmm Ímmanum eſſe , ne invefii
gate: /i nan confia: , am'mum qm'dem ne deſpondeto : ſedſi Ñmutilia fimtſi, aut Panam ati/ia , m- diu quier-ita , am'
mumque a neceflízriz's Ó' ati/ibm ne abſimbito. › -,
3. \Ea ne perquiritº ,~ #Hoz-Mm ín-veniendºrum ac intelli
gendorum media nºndum comparafii, (9' .nd quee excipíen
da Probe prim- non e.: initiatm' . - - .
4.. ,Qu-emm amm'zgm capacitatem , ſed tuam Mmum ſu
Pffªªhjtç ¡nquiritº , príuſquam -oppºrtuni: fludii: capaci
tatem n17¡ C9' acumen neceffªrium comparaverir.
'5. Attentiºnem ad Piura ne dividiro: minar fit enim di
-utſa, Ó' m'bilo apta. ,
6. Studiª ºrdinato . Ea premium, que ratianem extri
Mm; Ó' exprªmtiºrem ſae-i147:: , -velutí Aritbmetícee, Geamºïfflº I ~N4tum , quceque a/,zctir lumen [Me/'emm ,
7. Ne perfunctºrie de rebm dijficz‘liàm meditator .ª ?le
.~,,› , Ñ crez. Ñ'Lr
fulªmio .
r a) Vetemm opítüonum cenſurado Faunia ¡po-!M175 dicitur a vc
Cancun
mlſupe
rior:: ar
¡¡mln .
48 ART. LOGICA-3 LI!. l'.
credito ex ó'ºmpflldl'l'l dtſciplinarum animum fierzſi ati: pro
fimdum. Libro¡ [agita qualibet in re pal-rca: qm' em , ſed
optimo¡ , idefl , ¿zz-rato: , exacto: profundos . ,
8. _Quom'am *una firevzs‘efl, ſcurenttam com-paran neceſ
ſm-I'am , (Y mile-m Iz/Iz ntque fimeran . Canoſa (9' 12a
nn, ut mera: idea: fine uI/a rea/¡mts , aut mmquam,
4m e Iimine tanto-m ſalmazo , n07¡ ut illis «liquid bom'
i'm-fli- puta-.r , ſad ut quam m'ljil bon¡ camina-am , ¿Igna
ſcar .
‘ 9. Novitatit rm* nibil , 7m' multum amam- eſia . Pri
mum em'm C9' negligentem ſacir diſpíciememgue , alterno:
arragantem,ac *Dem ſal/ir permiſcemem. _Queerit Plato in
Politica ( pag. 299. tom. 11. Sen-Im¡ ) ecquid in Rep. ſu
tm'um ſit, lata /ege , ut Omni: in Scientiit artibuſque no
vítar, *Ue-Int ¿Je/¡Bum coerceatur? Aimar , inquit, 5T¡ '1rd
caí ?e m' ºri'xvºu Tdi/TEÃÓS ºc'v ¿muii/3" ¡FUJI , na¡ K’J‘E‘
, Gina/&u 7:11am" :iv won, J‘wi *ro‘r ¿womkw‘vm 'rx-ira' CI¡
*nïr ro'uor .
1o. Omni in re ſenſum ſapientum communem , optimum
fi'iendi magzflmm , ctm/Mito ,' tibi ſali m fiditº . Ceterum
ſapiemer dure: babeto, nan domino: .
Il. Ex animo -UerimtiI fludiº incumbito; m'ljil em'mpmclari fine improbo labore ¡ſin Republica littemria fleri
pote/i .
12.. Pbilºſopbm ne ſe in -vºlupmter ingurgim: -vz'x em'm
rape-rin ej) bomim’m vere doéïum , ſimul autem Ó' mal
/em .
lg. Nibil zzggreditor invita Miner-wz: fludia eligitº ,in
do/i, Ó' cºrpori accommodata .
v14. Nui/im* in *vez-ba jurato z ſim Unique mens, ſm: m
tio , ſuum ime/ligendi iudt'candique jm- a Natura tributo-m.
Eclecticºrum [ión-rate plyilºſòpbatar .
15. Doctores e/igz'tº emimmijfimº: : diffia'illime em'm elmmmr, qm* jèmel inſederint, -Uitzſia.
C A P. IV.
De errºribm, qm' ex aflèéïiém mzflumur.
,Lg-EMA. x. SUperest ut tertiam errandi cauſam , ex iis,
mm'. quas in animo poſuimus potíffimas , nempe
wfwaffectus , Perſequamur . Sunt \affectus , elateres natura
humana: , qui nos ad agendum aiacres 8¡ expeditiffimos
efficiunt , ad judicandum ineptos: itaque ubertiffimat
ſunt ignorantiac 8C errorum cauſa: . Nam qui affectu
ſubagitatur , tota quidem natura mica: , at animan¡
m
DE CAUSls ERRORUM CAPO IV. 49
i: p»
z ſ94
v 71m/
9’ 'Ull
quam
id Mi
¡Igno
. Pri
¡11mm
m in
Ep. ſu
me m
n *ni
n‘¡r [II
rimum
21mm
Mim
fieri
,- Mim
mal
a f"
Mm.
investigation¡ veritatis ſerio applicare non potest ,' illam
enim depellit agitado ,ac concuſiio: deinde ea pro veris
8( robabil‘ibus haber, non qua: ratio, -ſed que affectus
ſualªrit (a). Igitur affectus 8C attentionem avertunt, 8L
acumen retundunt, & ideas ac judiciacorrumpunt. Hinc
Plato eos a' pellat nebulm, quibus ſerena mentis regioopacªtur: llzlutarchus -uitra colon perſuſa, quibus rerum
aliamm colores immutantur. o _
› 5. 2. Ut autem intelligçltur Clarins, quid in animo eſ- ºª'ª‘ ªf
ficiant affectus, eorum natura paucis expedienda est. Tria '
ſunt potiflima in ast‘ectibus conſideranda. l. Vaniz -per
ceptiones boni , vel mali , 2. varias commotiones corpo
ris, przcipue cordis , ſanguinis 8C nervulorum: g. volu
ptas, dolor, & inquietudo qnzdam. En his ſecundum
\antum affectm nomine proprie vocatur: nam primum
cauſa ſecundi est, tenium vero effectus . Non omnis autem perceptio añſiectus in nobis excitat, ſed opinio tan
tum boni , vel mali . Perceptio boni pra-:ſentis Leti
tiam , abſentis de/iderium , amorem , flóem, alacritatem ,
audaciam , alioſque : perceptio vero-mali praaſentís dolo
ram , ¡mm , odium : abſentís timºrem , fiI/licítudinem , ſu
ſpicz'anem , deſpemtíanem , 8( ejuſmodi alios . Porro bo
num quod percipitur, vel corpus, vel animum , vel ſa
mam, vel divitias ſpectat. Primi deſiderium ſacit volu
ptuoſos homines, & brutos: alterius & philoſophos 8(
magnªnimos; tertii ambitioſos: quarti avaros.
5. 3,- Omnes ferme affectus tria, ut dixi, mala Philo- ſwf?”
ſopho afferum, 1. Attentionem & studium omnes aver- Jimi” ÏÏ.
tnnt, 2. acumenquandoque retundunt, 3. ideas &e judi- "ll-5ª"
cia .corrumpunt , Itaque qui aut nimia admiratione ,
gestlente laetitia , amore, deſiderio_, ſp_e, ambitione:
.apt graví ſuſpicione, dolore, moestitxa , umore, deſpara
tione, ira, odio laborar, animum nullis studiis , nulli
que ullius rei ſei-ia: inïrestigationi advertere potest. Cujus
ratio est, quod ob leges unionis memís &COl’P0riS, mens
'Ge-72. Log. Dv no
(ª) Egrexíe ceſa' apud .falla/Hum in canjumtíºnc Cªtilíng: omnes
homines , P. C. , qui de rebus dubiis conſultan! . ab odio , amicitia , ira ,
…que miſericordia V3010! elſe deoet . Hand faeilc ªnimus verum provi
de; , ubi illa officiunt : neque quiſquam omnium libidini \imnl 4!: uſni
pªruit . Uhi intcnderis ingcnium , valer : ſi libido poffidct , ea domina
tnr; animus nihil valer. Tacitns Hifi. V. s!. ſed plurim ad fingendum
nedendumque mani-ie: I'n ípſi: Mflri; , odia , mnu , (9' ubi vive: ſua:
*ſpexemrn , ſnmirªr: . Illud ridiculo… magis dicam ¿k flultum , an ca
lanmoſum , quod interdum iidem affectns ipſam remm natnram alio fle
c’lnnt , quo nos affliflcm , opprimªntque . Tacims idem Rheni flnminis
ilïccllªtfl memorata hist. 1V. 26. Apart imperiro¡ prodigíi !0:0 accípfcbªtuz
lpſrxlnquamm pen-¡ria , :am uam no; ¡¡mm-.r quoque (9' ven-m 1mm!"
mummmu defçnrçnt: quod m pau ſon J'çu mmm¡ ,, :un: forum (T mi
De( wnázlur Ñ ’
5o - ART. LOGICIE LIS. IQ
*nostra ſemper a vehemenrioribus ſenſationibus, adeoque a
vehementiori dolore,' vel voluptate impellitur. Vix au
tem reperias hominem, in quo amor veritatis vividiorem
ſenſum gignar, quam affectus ii, quibus corpus vehemen
tius agitarur. ‘ o
Amr/Im 5. 4. Sed 8( quidam affectus acumen retundunt. Nam
Z::- qugmquam ngturz nostra çalcaria affectus ſunt , quo_ve
' locius derermmemur ad ObJªctª conſectanda, aut fugren
da, 8( vectes, quibus nature animantis vires inrendun
tur; \amen ſunt quidam , qui ubi modum exceſſerint,
quod in Adx filiis ſerme ſemper conringir, ad agendum
magis vires ſuppeditant, quam ad recte judicandum: nam
objecto tanrum ſuo, ac prteſentiffimaa ſormae menrem de
figentes, veritatis, qua*: in compªratione rerum ſita est,
contemplationi ineptam efficiunt, atque intellectus vim
8( perſpicaciam obtundunt. Hinc fit, ut ui his vehe
-I'nentius commovenrur, nullo modo , nec \iitrar proſpicere
queanr, nec formarum conuexus ac rationes videre; qua
ex re fit, ut a vero dilabantur . Inter affectus autem
quidam ſunt, qui pene amentem hominem efficiunt, ve
lutí nimia ira , qua: de hominibus ſeras , nimius ti
mor , qui lapides & troncos . Niſi dicere velímus ,
'omnes affectus , quum maxime ſervent , brevem eſie
inſaniam, &l amenriam , quod perſpecte docuere StOici .
¡dm (9, S. 54 Jam affect-us impotentes ideas 8! judicia miris
jodida modis corrumpunt, -‘ur nihil homines magis perridiculo:
;Zfm' ſaciar . Nempe res nobis non prout ſunt ostendunt, ſel
' prout affectu depingunrur. Id quod aliquot exemplis demonstrabimus. Inter aflctectus , quos ego publice uoxios
Dm_ cenſeo (a) : primum exemplum ſit ab admiratiºne: qua'.
Firm-_mx ením miramur, longe mªíora, ſeu minoravidentur, lon
jjz'z'ſ‘" geque alía, quam revera ſunt . Miramur aurem omnia
nobis nova 8: paulo inſolentia . Inde ſunt historicorum
i112 ac viatorum ſzepe fabuloſa rerum deſcriptiones. Hinc
-imp'eritx stupidaeque gentes inſueta quazdam natura: Phre
nomena pro miraculis ducunt . Tacitus lib’. II. An. cap.
- 24.. postquam Romana claffis in Germanico Oceano dis
jacta: ac pene nauſragaz ſata deſcripſifſet alibique alios
appulſos, indeque Germanici cura retra os : ut qnir,
ínquit , ex -lºnginquo Mmm-mt , mimculª narrabat , -vim
tur/zínum, C9' immdita: 'uºlucrer ,* mon/?ra mari: , amb¡
gua: bºminum Ó' bel/Mmm forma:: viſa, ſi-Ue ex metu
;rre-dim. Qui Primos America detectores legat , apudd eos
a -
( a ) !2mm nºx-'os aſma: pvanunçíº , :a: intelligº , qu¡ aut ¡ama/lo:
m, 0m :nen/im: mºdym (Meſtre. Vid: 2. Mmm/3. Parte1» ‘. ‘
DE CAUSIS ERRORUM CAP. 1V. 5x.
*oque a
lix au
diorem
demen
. Nam
[no ve
ſugier
:endur
Terim,
;endum
l: llªm
zm ¿e
:a ell,
S vim
vehe
ſpicere
e; qu¡
autem
admirationis mitacula, ſeu novitate ipſa per ſe’in phan
taſia excitata, ſeu ex levibus fimilitudmibus credíta, paſ
ſim offendi: . Inde Credit¡ immanes illi gigantes: inde
anthropophagi: inde Jamaicaz, ac aliarum inſularum a
mazones, quas Ferdinandus Columbus vulgavit . Jam
nova maris terrzeque monstra steris mox inconſpicua.
Que \amen utcumque incredibi ia, vulgata, atque eo avi-,
dius accepta, quo mirabiliora, veris, neque in miracu
lum corruptis, a multitudine antehabentur , cuius est in
genium , ut iis magis delectetur, qua¡ mejoraz tametſi
ſalſa, ſando audit. Qu'otapud veteres ejuſcemodt ſabellz
annalibus ſacratze !
S. 6. Exemplum aliud est lxetitia grflíem . Ea, quum [ENM
animum occupavit, efficit ut inter ignaviam , ac luxu- fxԻ'fgjj
:iam is nulli rei ſerio intendat, quie ſe tantum est con- tía .wri
tentus: omnes prreterit tamquam nullius momenti, &'ª‘**
paulatim v’elu: ebrius ad errores 8( ſcelera rapitur. Ta
citus hist. ll. 7. Reóm ſecundi.: etíam egregiºx dure: in
_lb/eſpere. I ue viri alioquin ſanctiffimiac justiffimiquum
íncauti hanc ztitiam & voluptatem animo excepiſſent,
in deridicula 8: neſanda lapſi ſun: , qualis Eva, Loth,
David, Salomon, aliique, quos ſacra ipſa memorat hi
storia . Clarum est quod de Alexandre paullo hilariore
ref'ert Curtius: eum nempe, ut meretrici morem gere
r'et, juffiſſe Perſepolim Perſici Imperii caput, magnam
8( magnificam urbem , comburi. Id preterea haber Pro
prium lzetitia gestiens, u: efficia: hominem laboris im
patientem, difficilioribus veritatibus contemplandis ine
ptum , & rerum cortice contentum . Quaproçter ex ejus
temperamenti hominibus nihil cogitati 8( accurati ex
pectari potest: ludunt par impar, equitant in arundine
longa .
S. 7. Amor 8( odium mirum in modum rerum notio- [Enm
nes pervertunt .- ille quidem ampliores efficiens , hoc mi- fxªſiºmí;
nores: ille amatarum rerum deſormitates &l vitia tan-oſadía.
uam pulcl-Iritudines 8! virtutes exhibens ,- hoc pulchritu‘
ines 8C virtutes reſerens velu: dehonestamenta 8: vim ‘
mrumque veraz ſapíentiz obstaculº est, ut quod P. Mi
musde amore dixit ,
’ Amare C9' ſupere -Uix Den cºnceditur,
de odio quoque dictum pura. Est ad manus egregium
Plauti exemplum (a) . Agorastocles adoleſcens deperi:
Adelphaſium Virginem meretriculam : Milphio Agora
floclis ſervus eamdem odit vatiniano odio. Uterque de
D z illa
(ª) la Pam-la acta 1. ſr. I.
;A PART. LOGICE LIB.’I.
iiia (dum iudicium pronuncia: , neuter ſanum ;quippe uter
queÑcorruptus judex .
Agar. DU Immortal" ºmnipºtente: ,’ quid efl apud -uo:
pu/cbrim!
Luzzi babe-tu, qui maga immºrtale: var credzzm eſſe ,
/ quam ego flem ,
_Qui bee tanta neu/i: bom¡ cºncipiº? num Venur non
efl Verne: Ó‘c.
Milphio. PraPuJium! qua/i bel/a ſi!! qua/i eampſe R;
gn duéïi-Imt .’
En mºnflrum mulierir! :mati/7a tanta ver-ba fundi
tllt ?
5. 8. Fatendum \amen est magis ab odio, cui _timorodium _ _ .
cªmfªlſºêt ſaiius zelus conjungantur, quam ab amor ranonem
humanam COUCUU , &l de loco iuo deturbari . acttus de
falſo Nerone hist. II. 8. Indy late terror ( vivere Nero
nem) multi: ad celebn’mtem nominir erectir rerum nova
rum cupidine, ET ODIO PRIESENTIUM. 1nanimiin~
timu Ó' Penitijfima odium (9' timar, ac ze/u: penetrzmc,
igjuít Malebranchius (,11) , variar/¡Em de ſede ſua de'icium :
7' ¡cia errºri: Ó' iniquitati: p/cm'flíma ſuper ii: re m pro
numiam , qua: oder/mt, aut time-nt', I'M inſuníee C9' furo
ri writatem amm-m immolxmt. Affèctuum amm'um 'xml/u:
nec truculemior efi, 7m* perfidior: nec emitan' Ó' civil¡
ſocietati magir adverſa:: ſimul tumor¡ nui/ur nec ma i:ridiculur, m-c ma ir a ſapientí¡ gra-vitara ulienur bg .
Statim haze vir octus exemplo l’hariſzorum illustrat:
in tota enim cauſa , qua Christum Servatorem nostrum
iniquistime vexarunt, pro ratione 8C lege, odium re
gnare videas : eo ſolo ſententiaª, dictantur. Locus le
ctu dignus est. Tacitus de Druſi morte IV. Ann. 11.
Sed quie .Ye/'anar facinªrum omm'um repertor babeóatur ,
ex m'mia ¿mirate in eum Cry/ari¡ (qua: invidiam .conci
verat) (9' èeterorum in utrumque odia, quam-ui: fabuloſaÓ* immam'a, credebuntur, atroczctore ſempar fama erga do
minamíum exitur.
Amd, S. 9. Duo isti affectnsª ſeu Partium studia , histo
ºdiumbi- rias ſerme omnes corruperunt olim, 8( nnnc corrumm
¡Im-I'M
fundan; .
K
¿I ,'Á'j
fl
.“
punt: nam nihil ſanctius historicusſihabere debet , quan¡
Taciti iliud, mcorrupmm fia’cm profe/Ji: rm* amore qm]
~ quam
( a ) Lib. s. de inquire-Ida varita:: MP. 12..
( b ) ln illa Hihemíenſinm adverſus Anglo: colonos an. 164]. *rebel
lionc , odium , ira , ſuperstitío ad 40000. hominum capita deievit , Imma~
n¡ arrocitake , ac barbarie ; nec ſenibus nec t'cminis przgnamibus , ne:
pucrrs , nec dccumbentibus abstinuere mªnus . Hum Eli/Pan": Ang/I'M tm
5. ,1d an. 1641. Accidit idem in Sicuio vcſpcrc. Adeo truculcntum, ªnlmªi
cst homo , ubi affectu¡ incitcnl E ’
\
DSL' cms'xs ERROR… Cn. IV. z;
quam, Ó' ſim_ odia :{icendm eſk Nunc autem vix hí
¡e nter- flori'cnm repenas, qm nec amore, 8: fine odio fcribat:
'neceffitudi'nes Patria' ut nostrarum in nobis rerum ne
Iud w cefï'arium quendam amorem ingenerant , ita ab alienis
averfiohemu Ita. fit, ut tum etiam, quum maxime vo
n e ,-, lumus‘, íngenui eſſe neſciamus.
5.113. Nec in vita tantum morali atque cívili, licet ¿Hum
in ea gravius ¿t periculoſius, ſed &C in literaria ita er- {zz-'1"'t 'S
rare pafflm homines ſolent. Literarum fludioſi unam ræ nana!.
pf, Rf. feliquis habent in delicíis diſciplinam; familiari con ue
tudine ita íllIuS colore animum imbuunt, ut r. nihil eis‘
fungi. ſapiat, quod illam non redolet; 2. quæcumque animo
concipíunt, eius colore ínficíant; ;. fi quid in illa novi
timo, molíuntur, tam eſſe putent antiquum, quam cælum , 8:
Chaos" _. Hinc fit ut diſcordia? & ſeditiones in literaria
tus de Regulyhca pergetqo_ r‘egnent, _non_ fine veritaris, 8: ho
ne ans , ac juflma: prævancatlone . ceterum etfi id
Nero- v . . . .. . . . .mm. omm m dlſclplma .accldat , tamen m nulla acerblus odia de
imiifi_ fævlunt , quam m Theologm . B61121215 emollire poſ
mm [gr:- Thcàologlcas ſequuur perpetua ¡ra ¡nfenſiffima, ac
Mm: m cxa ce ere. t . ' ’
U Pm_ S. II. E15 ilſdem affefflbps efficltur ut tot. veterum 4400"."
, fm, érrqresv , & lmppstur‘as paucr admpdum detexermt ex iis ‘52'73;
nal/ur ponffimum , qut p/ax/ofipéx ſectam d1cI ſolent: nem in mm
¿vm- eorum _au&ores vehemgnu amore & veneratione ſe ato- fm" '
W ¡I rçs rapluntur, uti fzzclhus de ſen-films & ratione fua du
(i). bgrent, quam ut 51hs errorem mbuant. Plato lapſos ſit?
[mi: Placulum v.el_cog1tare . Arlstoteles erraverít? Díctu ne
fimm fa; . Qzcuuent Cajteſius, aut Newtonus ? Incredibile .
n re- F_xt .cjuam, ut vemates_qu:edam,repudmntur, quod præ
s ¡P mmlo erga anctores \Id-10 nunquam ad examen revocan
11. tur:_non poffunt eſſe mfi errata, quæ ab iis ſunt, quos
tu,, odçnmus . Ira_ quædam egregzg ab anqquls dicta hac ſola
om¡- raupne _repudxarunt Qarteſiªm : plurzma Carteſianorum
WM‘ Ar1tQgrel:(cz.)Sed longxusg & ad omnes artes" hu: canon
. per 1 el: a .z do‘
I . D g _ ,5. 12.
x110_ ( a ) Palm: ¡ntc infinitis pm: exemplis ex ' I' 'll -
un:n flmrl . fed illufl :ſl in primit pra/¡¡754m , quyd mm; g:
).1_ v _ "eſq-mr ne amm-:mm altqua ex gun! purer“: . fin: allí: avi: . am fi'á
u¡/_ mln-bm . an- nulla liq: av!“ (9- jemmtóm Natur; pragignat? Nam pull.
n quam. Frmmfm} Red¡ , _mr magnus-g tiam ¡[arg demnnflrafl'er , nulla aab
mine): ex pum granum , :ffeqq: omnia ex avis , 'qua-m _ qu: tlariflímf 9
,,- m vsdzgnuv numam , im ¡¡Mia/&Pine; fl: J, rm- m hbm, ur Galilea:
'IQ/'7: dun: faltan: , fer! m natura , dIffnmn' M72; mmm» pam/t An'.
:ML mt; 1;} 3 u veterum fcbolamm rrqerannq ,_ ut con uſuaria: viri plant,
ml_ n a I o "mſm , a mon/¡‘rafa 1H0. qpmmnc defendenda , ¡nuvo-¡min
nec _ſepa ( \Mmm afi‘eflm pan/l .'_) [E wdrlfe , MIT-¡buſque mighfifui: p quod
fl_ ::mom ¡fl, :ff: non pa]: , mfi m hominum phum/lin
Druida
ri.: judi.
cm Per
venir
Enm
P'wv 4
ex ſupe
ó¡- .
54; ART. LOGICA: LIB.I.
5. r2. Odio juugenda invidentia, quee non minus atque
odium 6C ideas livido colore inficir , 8C pervertit judiè
cia. Quam vix est effugere , niíi ſi ſolus , aut in ſola.
animalium ſocíetate vivas. Est enim ira natura. compara#
mm, ut nemo lztis oculis aiim‘n ſe ibrtunatiorem aſpi
ciar: ſumuſque ſere omnes ea in re adeo injusti, ur qua:
fortuna vírtutem, laborem , meritumque ſequatur , ne a
lium nobis probiorem , aut diligenriorem ſuiſſe credamus',
iniquis artibus ªttribuamus: qua: ubi deſunt, fingunrur :
ac ſi ne ſuis quidem locus, Fortunam ipſum accuſamus ,
que veluti caca. ſua bona indignis largiatur. Nec vero
obtrectatione contenti ſumus, niſi manibus pedibuſque
cum, cui invidemus, perdiderimus. Que cum alibi re
gnat, \um nullibi vehementius quam in Aulis, ubi una
omnium ars , aliens. 8: ſcire, & minuere. Quin fit illud
peffimum , ut interdum magnitudine invidentiz , etiam
bonis justiſque conſiliis , bonoque publico adverſemur ,
Tacitus hist. II. 9. ¡¡¡bil ::que reo prada-rat, quum nimiq
pon-mia accufiztªri: . .’ . . nec pez-rm criminir, ſed u/Ior
dtſ ¡¡ceba .
Í. Ig. Idem efficit ſuperbia, que nihil aliud eflg, niſi
;. nimius nostri amor, ceterorum contemptus. ls affectus ,
aut Potius vitium , ubi auimum occupavit , ita afficir ,
ut nihil nobis ſapiat, niſi nostrum: cazterihomines trun
' ci ſum: 8k, flipites. Quum autem in re literaria unus ſn:
Optimus ſciendi magister, fenſa: doéïomm ºmm'um com
mon-¡ir, ſuperbus homo ex jecinore ſuo tantum ſapiens ,
communem hunc-ſenſum non potest non infectar-i vehe
meurer. Quª ex re fic , ut dum ſuperbit , nou erret tan
mm, ſed ſiulte deliret (a). Bene autem haber , quod
nulii {int 'm Republica literaria homínes magis perl-idi
culi , uam ſuperbi : Dam postquam verus Ariflorelis
Deſpori mus occidit , optimatum vero dominado non
ultra Cartefium valuit , pene populgrís evaſit; ac ut
fua‘cuíque ratio , ita. judicium ac luflragium ([2).
14.
**o
(ª) Plato in IX- de Lºsib- Pªs- CS6. A. Dupliccm ºïymav ¡gnªrmx- \
¡¡Im cum diſbeſcuífl’et , jimplinm unªm, alteran duplica» , han: vaca:
cam , qua tametſi ignore-mus , ſcire :um-n nobis vxdemuy; quod a: pluri
morum & raviſl‘imorum peccatorum cªuſam haber , a; grªviter puniri ju
ber . Atqui . zc en ſuperbil , in ilgmanmn'ª ,ſríemic opím‘ª . Qui igitur vere
cuvit ſcire vera , im animo fflfl‘eflus fit nªªªffe est y ut nui-¡quam ſe pxorfus
. ſcire exinimer , ac ſªpientum in Omnibus ſenſual flydíoſe Perquirat.
ſi( b) Fuel-e nupcr ªpud nos viri duo gioriofi PrlVX ſupientiz 5 quomm
¡ner neminem wz… ſe alium Plªronis dicta ªffequurum inflar: , tªmctfi
Grace¡ ſermoms imperims : alter vix iniriatus Homer¡ priſcam doctrinam
!mi Grzcig Ohm ignotam fuiſte , nec mſl ſe unum nªtum , qui emzclcª~
rn. m 'mm-01.' ‘
DE CRUSIS ERRORUM CAP. IV. 5.;
. . . \S. r4. Defiderrum quoque 8C ſFes plurrbus modis ho- s. E519.
mines deludificantur: nempe cau a ſunt, utdſactle Pro regíme
deſiderata au: ſperata accxpiamus vel quamllbet ſimtlem,
~ vel phantaſmata nostra. Tacitus , perlato Roman] nunciode adverſa valetudine Germanici Cezſaris, incſiredibile di
ctu est quantus luctus civitatem ceperit! Forte :amm ne
gotíatºre: *vi-vente adbuc Germtmico Syria egrejfi leetiºm de
valemdíne e/'I/…r anule-re . Smtim credim , flatim -UuI
gata ſunt . Ut qmſque olruím, quam-ui.: _le-vien audita ,
in alía: , atque. illi in plan-.r cumulam gandia ,
:ram-ſeran: : ejurſam per urbem , mªliumm* templa
mm fare.: . _Eadem~ ſpes , ſi mala premant, fçecun- . …
da imaginauonum manium . Tacitus idem Britannos
rebellare a ſzeva Romanorum dominatioue cupientes ,
magnaque afflictos Eerumna Ann. XlV. 31. ita delirantes
exhibe: . ,Femime ir¡ furor-e :uz-bata ade-[le exitium cane
bam' : externºſque ſremitur ir¡ curia :amm auditor : cam
jonuilſe ululatibu; tbeatrum 5 wgſimque ſpeeiem ir¡ eflua
riº Tame-ſe ſub-puſe colonia: . oceanum crm-n20 ad
ſpect'u , dilabeme ¿ſin, bumammm cºrporum efiïgiex re
IiEZa: , ut Britamzi ad ſpem , im Tem-am' ad memm mz
ljelnmr . Vetus enim proverbium est , quod -uolumm f2:
cile eredz'mu: : ut :arde , que ere-dira leednm. Exempla
ſerme quotidiana habemus in Judzeorum natione , Hzec
Meffam vehementi deſiderio expectat. Hoc deſiderium
impostores Rabini vehementistimum ſaciunt , Perſuaſio_
isthzc publica plures viros astutos adegir, ut ſe Meſiias
{acerent quod quum fecifl'eut , deſidenum & ſpes ma
"eªá‘àera-;PELÍ
jor¡ nauoms pam ſacile perſuaſerunt. ſilnstar omnium
ſi: Sapbatai Sevi Smyrneus , qui nondum Centum ſun:
anni _:mmenſam Iudxorum Aſia: , Aſricz , Se Europze
cogiam ad ſe excivit. Illud iu eo mirum , ut lo uentem
.pro exhedrª. , coramque oculis omnium , non efixerin:
.plurimi qui affirmarent , ſzpe in czelum_ Iaptum, sta.
:imque demiſſum (a) . Eadem cauſa estecit , ut quan
doque impostores reguariut, veluti in Moſcovia Pſeudo
.Demetrii . An non-eademest cauſa, cut leviffima’. ſemel
laz tam ſzpe cum Deo, Angelis , Manibus habere di,
cunt colloquia? nam \deſiderium , vires phantaſiz qua
ſemina: 8: rustici pollen: , ad ſurorem uſque a augere
potest. An non eadem, qua inexperti return polítici
…Primarias deluſi Systematibus Dplerumquº keſpnhlicês
4, eo
\
( a ) Baſnagijus in hill. Jud. Vide 8: Modem Mr: of an Um’verjïfl.
'lv-'BMI w]. X‘Hh '
56' AnnLocxcxÏLtmlct.
E0 ſedius ſubvertunt , quo studioſius ad ſelicitatem eve
¡tere ſe opinantur (11)? An non eadem, qua philoſophí
arbitraria Systemara primum depereunt, mox vera fib¡
perſuadent ?‘ Ea certe cauſa est, quamobrem zgroti , 2r
rumnoſi , ac qui calamitªte quacumque premuntur , 0
mnium maxima ſint creduli , ea ue etiam ſperent, que,
ſi integra ratione pollerent, de perata existimare debe
rent.
*- Exm- S. Ig. Ex ambitlone & avaritia eodem modo rerum
notiones 8: judicia, depravantur . Videre est ambitioſos
de er_ a- omnia , qua: ambitioni ſuz adulantur, credere ſacillima :
wm"- videre est miſerum in modum deludificari ab -Ariolis 8a
Astrologis j‘udiciariis', quod hominum genus pºtemibur ín
fidum , ſpmzmibu: ſal/dx vocat prteclare Tacitus. Viri
alioquin prudentes, nec indocti , ſed ambitioſi tamen ho
noris 8C di itatum, divinationes has fibi perſuaſerunt
veras, 8( ſ derídicdlos ſecerunt. Adeo verum est , ubí
affiam do ¡mmm! , rutionem put-ere , quod Plato dícit
eleganter ( ) ,' verum illud in ambitione stultius, ut haud
credas te beatum, niſi magna in dominatione; cum ni
hil \amen ſit turbulentius , magiſque vitae tranquillitati
adverſum ,* uippe invidiae, odio, machinationibus obje
ctª, magni que agitata tempestatibus . ~
5. 16. Avari autem quam turpiter ab impostoribus
Magis 8L Chemicis deluduntur, dum Perſicos montes ſpe
rant? Dum theſauros & lapidem pbiloſopbicum exqui
Tunt .ª quibns ſi graviffimum illud Enmi inclames,
_Qui aiii: mon/iran: Diem, flái ſemitam non ſz
~ º pium,
non ªudiunt . Affectus enim graviffimus orator, dicit
Contra. Hinc facile creditz liibellze de vi herbarum au'
rifica , de metallorum metamorphoſi , & ſimiles, & ui
dem publice; avaritiae enim , ut ªmbitionis , omnes 110
.mines partem habent. Is affèctus Europam imis a ſedi
bus -excivit , coe itque ignotos orbes pertentar’e, ac vasta
re tellurem . T am aut ſubstratam auro ªrgentoque ere
didimus Americam; auro fluere ilumina; ac vertimus
patriam . Qui fiaror! uz amentia! . .
1._ E…, 5. 17. Jam nullusa ectus hominibus magisllludrt, quam
mm. timor; res enim omnes reſert diverſas, E
t .\
,—-———-——.
’ ( a ) spes , inquít ille apud Thuc. v. {03. \ªºff’ſ’ª’flf Oºffl I ſwlpn
:man e!! detrímemºſª, przſcrtim cum E'T! 'm9 !Omni ſuper res obst‘w
ras , íncertaſque nititur.
( b ) EO ſaªum ut Antologia iudieiaria ne chris quidem hiſce tem
poríbus vacct studio . Ver-um en 8: i_n cultimmis zmibus magna ?leds ,
toque ver: ſapicnti¡ infcfliºſ , que ¡¡minor n ‘
CAP. VI. DE CAUSXS ERRORUM. 5.7
Et ſol'em gqmz’rmm , Ó' duplicey [Y ºfiendere Í’I‘bebm."
Alíi affectus ranonem Paplattm turbant , ¡ra tantum 8¡
tímor ſublto mom excuuunt, atque Illa de homme, ut
. diximus, feram’belluam :_ hic truncum efficír . Quum tl
- mor publice graſſatur, tunc incredíbíle dictu est, quo¡
, impune fingamur , cçedamur . _Przclare Cicero (a) .‘
- Sanguimªm' pluifl‘e, mquxt , &nana renunciamm efl: atratum flu-Umm fluiflcte fango-i719: Dean-Im ſudaffe ſimula
cm . . . . utque bee-c in bellaffllurª Ó' majçm *vida-mm
n
35 Iimentibm: Mdem mm mm anzmad-Uertumur m Pace . Ao
Lz cedit í//ud etiam , quod in metu Ó' perú/41º quam ore-dm¡
& tur ſad/im, mm fingmztur impum'ux. (6) Tacítus': Pro
7,_ dig-ia inſuper :erre-[mm diver/¿r auctaïibm 'vu/gata . 17¡ -Ue
¡ñ flióula capita/ii , omiíſaa* babe-nm Hgm* mi Victoria insti
lº_ ' :era: : eruplſflè ole/la ªſunºní: maiorem humana ſpeM tiem : flatuam div: juli¡ in inſula Tiáeríni ammct: , ſèreno
, ,' (9' immºto die, {15 occidente in oïjiemem cºn-Uerſam: pro
ci¡ locutum in ?Hung bom-m info/nº.: _animalium parta::
mà (9' plum alza rudzbqs ſee-1411: Unam m papa obſervan: y,
n¡_ quee pum: nmmm .175 ME'IZ‘U audiumur. .Tota veterum
m¡ Eghmcorum ſuperflmo ex_ mcomprehenſiblhum timpre. ,
Ue, cul comes aderat zgagum zgnorqno, (9' perpetua admmmo,
magna ex parte ongmem trªxu. 0mm tgnºtum pro ma
Lbus gmfïcº elije). Timor¡ quoque pro maxima parte deben
- tur narranones Spectrorum , aut Lemurum. Eadem cauſa
lá: vulgo perſuafit, Cometas, aut alía ſigns cxlestia, por
ª tendere ali uid mal¡ z quamquªm Scripturee Divina*: cla
ſ‘_ ment; u 23m*: Cel¡ ¡¡Olite mmm?.
5. ¡8. !nvifibilïugn & Incomprehenſibilium quoque tí
didl mor opimonem ſecIt vulgarem de magia nigpz, ſeu de
,m .evgcandorum‘_mal0rum_DaÉmonum-ar}e_, de SmgIbus, La
ui‘ m1_ls,,malefic}orum ſclerma: _que ¡bz gfflſſanzr mjzgls ,
[y uh¡ !mpus xatlone pollent horpmçsh cupxdzne mgenn Im
ſedi‘ mam lzbmnm oóſcyr'a qedendz, ut alt Taçltqs (d); qua:
ªfl? que tam vere Rehglom , quam recta ranom adverſarur.
Nam etfi Damones homimbus illudere, 8( nocere, quo
F‘ª‘ '- cumque tandem modo , poffim ,- nulla. tamen ars , nul
ïfflª‘ la' dlſcíplina effe potest , quà homines cerco evocar
eos, fibíque mancipare Poffint, niſi peccatum: ſub
ªªª Dei enim imperio. ſunt, ut nocere nequeant , niſi
, quarenus Deus permiſerit : at qui credamus Deum per
p _ mit
. ( 2 ) Lib. z. de Divimníçne.
WP" c b ) Em. lib. l. ea.
Ibſtº' ( c) Quid fau’mm Mªnbíolº ., qm' confidmnv ſtn’h’r, qm ¡ª 8ª¡
H: quermum npníuntnr muſm- , ¡zz-llum pon-Md¡ : quam vermu, ſªmfl =
tem- {num ::I-Idem avance, pellix? Ncmpe ex ceden¡ ¡wm ſum' -
:MI ( d J Tacit. vip Agríp. cap. 1º.
;3 ART. LOCJICELLB. I.
mittere, nifi ut transfugas veræ pietatis puniat? In
terim nemo est, qui publicam hanc 8( late noxiam per
ſuaſionem evellere queat ex vulgi animisz qui adeo ea in
re ſuſpícíoſus est, ut nullo impendia viros paulo asturia
res, 6C doctíores, præfertim rerum naturalium , 81 Me
chanicæ peritos, bæmoniacos conciamet (a) .
S. I9- ,Ira præcipitati judicíi, atque plurimorum inde
naſcentíum malorum cau/fa est . Haze bona appa-tentia
e. E: in.
pro veris coutinenter hominibus !pl-opinar ,- &z vera ma-,
la , quæ tamen, quod affef’mï adulentur, bona putantur ,
eligere impellit. Rationem , ut dixi, ſubito obnubilat ,
& opprímlt, ut nulli rei profpiciendæ apta fit. igitur
iratus amens furit ac debacchatur potius, quam videns
prudenfque gerit rem. Lectu digni funt Senecæ libri de
ira ad Novatum fcripti . Eorum in primo cap. I. ſic e
gregie iram defcribitz Qyidam itaque e japientibu: 'viril'
¡mm dixemn: brevem ínfimidm: ceque enim imputan: ſm'
èfl , decora-x oblim, necelfitudinnm immemor, in quad cæ
pi: pertinax Ó* intenta, ratiºni, canfilitfizue ¡¡nec/uſa ,
vam} agimm can/¡I, ad dífpefíum tf ui ver¡ ue ínbabilir,
mini: ſimil/ima , que ſuper id, quo appre ere, frangun
mr. Id foedius , quod nullum est animalium homine ira
cundius , eoque nullum truculentius .
S. 2o. Suſcipío autem efficit, ut nos ea, de quibus
ſuſpicamur, extra nos videre credamusz inficit enim co
lore fuo objecta ferme omnia, quæ in fufcipionem ve
niunt . Egregius est hac in re Plauti locus in Aulularia-.
inducit fenem avarum Euclíonem, qui domi ſuas theſau
rum invenerat, omnes timentem, ne defofl‘as opes fibi
raperent. Haze ſuſpicio cauſa est, ut in aliis ea Obſerver,
quæ ante non obſervaverat, aut ea faltem fibi videre
A, x videatur, quae nullibi ſunt, Sed audiamus ipfum ſenem:fc. z.‘ l Nam mmc quum mia fedulo omnes, m- fcumt,
omm videntur ſpin, Ó' me benigniu:
‘ . 0mm’: fa/utant, quam falutabant prim :
wffi/ideam , confi/ium , copa/4mm dextera: ,
i Rogímm me, ut vale-am , quid agam , quid rerum ge
ram ,
i x M:
9. Ex ſa
fzin'on: .
.ª.
_—__._—_.
Ñ_ (a) Lgpidam bijlon'alam nun: Wºlfim ¡n optica de J‘dm'nnº , quam
víde- Vida (g- Naudmm in ApulagiJ comm, qui Mzgit poſtulan' fum . lllud
guaflwri: aliquis , tur nulliói mm frequentia fun damanum hominumque
:Mmm-c117, quam inuvfilwjirn barbara, [Mpidofgue papales, uelut in Am
‘n'cq, in Africa? Quid ego aliud reſponde-¡m nili nibil I dmºm’bu¡ formi
gdqnwmagir , quam fcientias .ª Cena jim: ii: mm rremmd: , quam ii b0
mm¡ m . ~
l
Ñ-d
CAP. IV. DE CAUSIS ERRORUM . 59*
mi
70'
'E'
…Í
lll]
El,
I\\ª
' Me ſuſpicamur, credo, baba-e aurum dorm'.
Quo: ea ſuſpicio in Republica humana tragmdias exci
tavit, ubi Imperii amor ſuſpicionem aluit? Quo: demi?
reſerta: ſunt exemplorum historiaz: ſcilicen_
Re: ef¡ ſol/¡Citi plena ¡¡morir amor .5. 21. Sed vela contrſiaho. Patet ex ſuperioribus, ho- Gandalf!.
mines ita ab affectibus deludi , ut plura mul_to iudicen: z
odio , aut amore , aut cupzdztate,_ aut mmmdm, aut da
-lore, aut latina, aut ſpa, aut nmore, aut 'alía pez-moria
ne mentir, quam *vent/¡te, quemadmodum perſpecte ob
ſerva: Tullius (a) .~ Philoſophi hac in re przſcribunt, ut,
quo ab erroribus caveamus, nulla de re judicium ſera
mus , quum animus affectu ſubagitatur. Sed id est cane
re ſurdis : affectibus enim ad judicia quaſi inviti rapimur .
Haze igitur mºnenda crediderim .l. Operam dato, m @HE-&ibm amſimm ¡Recuperar, m-ve mmm-ª
proc/¡vá ad-aflèctu: cºncz'piendºs e-Uªdat . . :mm/'m
. . . . . Animum rege, qm' mst paret, ‘Imperat: bum' ſurtir, bum' tu compr-[ce catemz .
2. Principiir obfla: Mm_ ſera medicina Par/¡tur, avia.
,Qgmm mala per ͺnga.: zn-valuere mora! .
g. Ratiºnem cole: minor el¡ em'm aflèctuum ímpetu: ,
minus imperium , aái illa ado/wir: mm affect/4: ignoran
¡¡a almtm‘
4, Fam *vim mtz'ºmm capita , quee [origin: ab afflect'uum
Must: ªbefl: qui Mim oceanum ingrediumur, ii 've/:eman
¡n tempeflmerg‘quí ¿finger-int!
5. Que judicªfli dum affectu agitar-cris, ſerena mente
nd íncudem N'Uºffltº: que ſcripfifli , nonum ſaltem ¡n Im
num Prem-ita: .PIM-ie: re/egitº, atque conſiderara.
S. zz. Et ln quidem -canones generic¡ ſunt,.ac ad o- ¿mm
mnes affectus pemnent.. Sed ſua curque affectur remedial mi_ Pe.
ſunt adh1benda,_quz ſacile ex its, qua: dicta ſunt deri- ª‘l’ªffl‘
ves. E. g. de us ¡udicirs , quz amor ſuaſerit, bonam
artem demendam,-ratio dictar: item de odii judiciis .
ulta ineſſe in deſiderii 8( ſpei judiciis aut perturbata,
¿aut a phantaſia addita, credendum ſemper est. Item non
justas eſſe notiones, quas ambítioêcavaritia ſuppeditant,
adde & timor. Item ira omnia miſceri: omnia ſuſpi
cione atro colore infici: fimilia. Quum hace animo con
coqueris , 8( vclut in ſuccum 8! languinem conver
terrs , ethcies ſortafl'e , ut minus ab afieflíhus
decipiaris. Sed niſi tertius 8C quartus canon generalis
ſervetut, inutilia haec omnia videri poíſunt. Casterum
haud
ª—_____
——————
º( a ) Lib.). amm. Mp., 4p
6o AR-T. LoG'tcE LI'É. l.
hand me later, vim'temperamenti ſequi affectus , .mdbia
lemque phantaſiam ,- qua qui przeditus est,_ magno ¡lle in
perturbationum bello perpetuo ſe'verſari ſciat.
C A P. V.
De E‘mribm, qui ex ¿ct‘ºrpºre originar” dmmtª
09ml: S. l. Agna ignorantiae 8( errorum nostrorum cauſa
::jaj-;ZZ ~ haud dnblum est corpus nostrum .- Nonquod
"mmm animar corporibus, veluti tenebricofis'carceribus, incluſae,
“ªſd- pristinum ſap‘ientiaz lumen amiſerunt, & ineptz ad c0
itandum evaſerunt , ut Platonici ſabulantur (a) ,- ſed cum
ªliis , \um tribus potiſiimum de caufis .' r. -Pigritia 8!
pondere quodam corporls naturalit‘ z. temperamento: 3".
ſenſunm aut paucitate,, aut imperſectimle. QuzE nunc eo
curatius ſunt explicanda , quo latius id malum perve
g‘atur . -
own', S. z; Ac primumquidem , est quzdam ,cotporis ani
l-'g‘rdrzªm malis graYitas., plgrma , ígnavia, èaque naturalis ,_ quee'
m'mw. mſi calcarz allquo perpetuo exstimuletur z mdormlſcrt .
Nempe corpus quoque animals natura .ſua iners est &
laboris , prazſertim methodici , impatiens': laſl‘atur et
iam 8¡ conſumitur vel exiguo labore , ac ipſªr'n mentem
affigit humi . Hinc fit, ut quu‘m mens nititur in egre
gia quzdam ~, corpus eam remoretur , ſalte-m uſquequo
habitus ad laborem non est Contractus (b) . Videmus
eros , 6: adoleſcentes lectionem, meditationem , &a la
giirem ferm‘e omnem averſari , aut magna cum ignaviªª,
. ſuſcipere , & lente ſub initium proſequi . Videmus et
iam maior-em civium Reipublicz litterariaz partem gau
dere compendiolis diſciplinarum, 8! Dictionariis ( in hoc
raeſertim ſzculo ) , qua: laborem diſcendi imminuunt ,
Y: magnam brevi eru’ditionem pollicentur . Ex hoc pro'
venit : l. Ut pauca diſcamus : z. ut paulo difficiliora
ſcitu prªetereamus : g. ut ſuperficie ſcientiarum content’i
fimus: 4. ut ideis magna ex parte obſcuris , confuſis , &
inadazquatis nobis ſatisfaciamus: 5. ut tandem vetera- pra:
lu*
-—~—b-—~ct
( a ) Plato in Menone . Fſinum’ bomím'¡ am'mmn immrªlzm eſe ,
cum-¡ue O' dende" ,juſªf man' ¿Ibn-¡m , Q9' "dir: ínr'ªm , int-:riſe veta
71.74054… . . . . . -rº 'yotp (rm:- a’pat G -ra‘ ¡AMS-:var , arman::
Mº¡ E7" : querer: ¡gim- ai diſn’n , omninºnmiªifl-mtia ej?. Pag. r6.
3k 17. Lugduui , 1:59. Ficini. l _.
, (b)T11ucy_d. lib. l. 2-0. P. ¡6. Ii'Tm ¿Tantra-po: T019 TrDMªÏÉ *1ª
:mm-I; 1”)¡9 DEM-Déu¡ G ¡'TH‘ Tai ?Tema (45m0) -rpE'TJºv-rm , i. e..
Adeº ¡pad plnoſqle ¡pſx veríení: l'rxvlſſígatiº el¡ [abrí: imgniem , 0"
ad u , ¡no ſm» ¡II ¡Im-:Pu- , ¡2mm ſe {am-timo].
r
Zn; DE CAUSÏS ERRÓRUM CAP. V. 6x
!DE
íudicia 8C errores non anímadvertamus , eoſque odio* ha
beamus, qui nos ad diligentem inquifitíonem revocant .
Hinc ignorantia radices jacit, &errorum numerus gemi
natíu* in dies, veteribuſque noví adj-íciuntur.
~' Y. .3. Temperíes quoque corporis aut ignorantiaa no
fire , aut errorum ubertiffima est cauſa. Corporís tempe
ramenta alía ſunt fimplicia, alía mifla , ut filii medicorum docent . Simplicia ſunt quacttuor : l. Flegmaticuml
cmſi'um tardum : 2. ſanguineum 8( hilare: g. cholerícum:
. melancholïcum., ſeu tetrum. Místa ver‘o vel ex horun¡
Zuobus , vel ex pluribus pluríma . Qui temperamento
ſum flegmatïco , Iicet memoria valent, ingenio \amen
& acumine nihil , .judicio parum . Sanguíneí ingeníoſi
ſunt , 'ſed laboris impacientes , &e ínconstrante‘s , Vez-z
tunm‘: iniqm’r nat¡ : judicio quoque- carenr : narant ,modo recta capeflſientes, interdum pravis obnoxïa. Cho
leríci 8C ingeniofi ſunt , 8( acris arque ſolídi judícíi, 8C
laboris parientes . Melancholici mente ſunt confuſi , &l
nunquam fibï aaquales .- rebus magnis 8( obſcurís admO-I
dum delectantur : fibi nunquam ſatisſaciunt . In mistis
temperamentís mores aut ejus quod dominatur , aut iti
dem míxt¡ . Proveniunt autem hzc temperamenta a
corporís structura, vi fibrarum ac nervulorum , cerebro,
corde, natura, &'agitatione ſanguinis &ſpirituum . Cau
ſas vero temperamentorum externas ad cièum ¿Si amm
Iefert Malebranchïus (a) , Nam cibo , Praeſertim primo'
lacte, conficitur ſanguis, in quo przcipua ut nutrimen
-ti , ita. \emperamemi ratio. Ab aere totius machina’. hu
mame motus, tum alimenti nonnihíl , & ſanguïnís agitatio; 8( natura, plurimum pendent . Hinc proct climati
bus varía mortalium corpora , :variique mores . Idem eſ
'ficiunt ſitus , apud Veteres notar¡ ; hinc illud Tullii de
Faro, Alberti: terme CRE/um , ex quo etiam acutiorenpu
tamur Am'ci :'mzflum Tbébis . Craffities Beotíorum
notata Horario, Abderítarum Martiali. Climatis est, ut
Angli ſmc melancholíc¡ :\ Galli ſanguinei: tardi Germa
ní: choleric¡ Hiſpani : inter GaHos Hiſpanoſque medi¡
Italí . Ac Arabes acutí callídigue , ſolis ob ;ciïum m0
bilibus fibris, ac evaporante prtuita . ,
_ 4. Quit¡ igitur temperies haec corporís m animum
m u
Temps
Mmmm.
Ut "D17
fluum HI
at, ſitque plerumque ignoramiz ,- 8: gravíſſimornm ¡mm,
errorum cauſá , .dubitarl non potest .
díta- *t '
m
( a) De ínquír. vam. lil'. z, Lesatur tom: .
EX hac emm Hum,
iemperle pendere ingenium , acumen, phanraſiam , mr
l
62 ART. LOGLCE lots. I.
ditatem , confuſionem, inconstantiam , & pleraſque alias
menús affectiones, apertum est ,- ex quibus e‘naſcuntur o
piniones aflèct_uſque temperamento conformes . Cernere est
¡meros 8: femmas , quum magna ex Parte temperamento
ſin: ſanguíneo , aut flegmatico , ludts delectari, laboris
efſe impatientes , ſomno 8L pigrítiz indulgere , parum
valere indicio ', & 'ſublimibus contemplationibus impares
eſſe .- Melancholicos fanatiſmo omnes addictos & ſero
ciaa .- nihil creparffl, niſi mundos caeteris‘ignotos, lumen
quod mortalium nuHi conſpicitur_, tmagmes magna.; &
miras, ſed tetras, generis human¡ reſormationes. E con
trªrio cholerici medi’tabundi ſunt , iudicii acris & ſolidi :
verum adro‘gantes, nimiurnque fibi attribuentes . Itaque
nt ſenguinei judicia-przcipuªnt, rerum cortice ſunt con~
- tenu 3 melancholici autem conſuſis & obſcuris notic
PIM-nu
fin .‘
Nat-Md¡
:ſin
pbmu.
jm.
nibus , modo aliquid mªgni praeſeſerant , lactantur :
ita flegmatici incerti ſemper ferme ſunt .6: dubii s cho
]erici ingentium animorum-, acuti , circumſpecti , ſe
rii , magnis‘ 'rebus nati . Ab eodem temperamento est
audacia , &l timor; quorum illa ſupra vires eniten~
do , nihil non ſacile ſecta exitiimaverit: hic inſta
decidendo , ’vel ſacillima in arduis haber , eoque o
-mittit . ' .
S. '5. A- temperamento phantaſia vim ſnam accipit ,
_de qua ut Pauca. dicamus , locus monet t Est phantaſia
velut commune quo‘ddam ſenſuum omnium receptaculum ,
in quod ſcilicet omnes confluunt ſenſuum imagines , 8C
in quo ,ſecundum temperamemi naturam , miris modis
augentur, minuuntur, turbantur, copulantur , formas ,
ac colores mutant . Przterea ubi imagines ſenſuum defi
Ciunt, tnm hzc facultas ad miraculum ſerax infinita com'
miniſcitur , ac fibi novum quaſi _mundum crear , pet
quem divagatur , tanto_que eo fibt _vehcmentius ſatisfa
CIt, quanto res nofirre ſmponfius nobis placent, quam a
lienz . Quid 'ea in mentem bumanam 'poſſit , quantam
que etrorum ſegetem ſera: , nemo accuratïus Malebran
Chio explícuit : ea enim de re toto ſecundo diſputar li
br'o, eorum , ui ſunt de ínquirenda veritate przſcrípti .
Eum librum p urimi facio , & ut pluries ab amatoribus
verítatís legatur , auctor ſum . Quod a‘d tem nostram
pertiſlet , hgxe philoſopho errores phantaſiz cavere cu
preuu , prieclplmus . -
5. 6. l- Non alía ratione ſenſationes ab ïmaginationí
bus distinguimus, niſi quod illa: vivídiores ſint 8( Clario
_res ,* minus iſiaz vividaa,, minuſque clara: . Przterea.
minus ab iflis , quam ab illis vehementer animus agitar¡
ſole: . .
DE CAUSLS ERRORUM CAP." V. l «631
ſolet. Érgo ſ1 continua: , ut imaginario aliqua tam ſi:
vivida 6: clara, u: ſenſationis vivacitatem, & claritatem _
exzquet, habetur pro ſenſati'one.. '
. 7. 2. Imagmanonum vivacttas & damas pende: a
ſanguine calidiore & copioſiore , a robustiori cerebri :em
perie , & a ſacilitate irritationts fibrarum . Itaque quo na
'iura humana est robustior ,- &calidior, & irritabilior, eo
'phantaſia est vividíor, for-tio: . Hinc videre licet Po
pulos agrestès 8: r_udes _viyidrffima eſſe phantafia. _
5. 8. g. Quo :mbecrllror esta-afro , _ eo robustior est
phantafia, _Sr vicistim . Hinç _violen-ms m. puetis , idio
'tis , ſemellls , agrestibu‘s ruvrdrſque populrs magnam eſſe
‘phantaſia: vim . ln iis quoque rerpublicaz litrerariz civi
bus , qui memoriam plus colunt , quam intellectum ,
niſi temperamento revocentur , phªntaſia maxima est ,
quie ratio exígua: minima vero in pliiloſoplgis, niſi :em
peramento adigantur. Hmc ist: pra: lllrs minus volupta
:is ex Poetarum lectione capiun: quod minus phantasti-.
ci, minus quoque figmeutis tanguntur . Ea ratio est ,
cur in infamia :Oti ſimus ſenſus & phantaſia: uſus enim
abstracta: & pura: rationis., qua plurlmum phantaſia coer
Cetur, tardius venit, 8( nonniſi plurimo rationis exerci
tio. Qui ergo ſe in ,ſcientiis rationis non exercent, ha
birum judicandi ex ſenſu «Se phantafia , quem teneri didi
cerunt, retinent in Omnibus.
S. 9. 4. Sed illud hic opus est animadvertamus, phanv*taſiam ſere ſemper in ſubſidíum rationis venire. Ubi ín
:elligentia ac ratio deficit , :um ne ignorare *quidquam
Vídeamur , ad imaginationes conſugimus . Ex. g. rat-io
nihil dum nos docuit , quibus legibus mechauicis rerum fiarc
univerſitas primum eſſe capi: . Inde ad vortices, ad come
tas, & trecenta hujuſmodr imaginaria ventum est . Qu?
ſub Deo bono 8: omnipotente miſeri ſumus .P hic- nihil
ſuggeri: ratio , ſed ecce infinita: hypotheſes Valentinia
norum , Manichzorum, philoſophorum . Id fit , quia
nos ſcilicet pude: quidquam ignorare. -
S. 1o. 5. Ex urbus conſequitur, u: in rusticis, idio
lis, & id genus ominibus phantasticis , Phantaſia pro
ratione ſere ſemper habeatur. Rationem puram aſpernan
:ur , vquam minus intelligunt . Quum autem phantaſia
¡no major , eo fuzdius rerum imagines' pervertat , fieri, q
¡equit , quin phan'tastici in graves 8: perridiculos errores
ncrdant . Faclle hmc -judtcari potest de cauſa plurrmomm
rrorum popularium.
5. Ir. 6. 1am vero quum ab mſantta aſſueti fimus
mcta ope ſenſationum 8: imagiuationum piercípefº
nan¡
64 ART. LoGtcE'LtB. I;
S nam inteilectionum 'purarumz ut dixi , uſos ſero tan
- 'em in nobis provenir ) diligenter cavere deber hiloſo
phus, ne phantaſia in rebus incorporeis intelligen is abu
tatur . Errores enim ſerme omnes 'Circa res incorporeas
admiffi huic potiflimum cauſa’.. debent originem , quad
que inte/ligi debe-bum, comti ſim* bamím-s imaginar¡ , ul:
praeclare 'Beato Augnstino obſervatum est . Inde vetus i
dololatria. Deum ac mentem infinitªm , extraque omnem
ſenſuum & hantaſiz campum intelligere rudes populi
nequibant . ecuete igitur m partes , corpuſque ſingulis
tribuerunt , 8C tiva officia . Hinc tot perſonatiDii,
dezque, 8L quo ſzpe pugnare natura: phaenomena credeª
rent , Deos ipſos commiſere; uude nata illa divorum po
pulorumque nefanda bella &l odia. . 7
5. 12. 7. Jam 8C íllud diligentet obſervandum est , ut
femperamentorum , ita phantaſiz naturas diffetre . San
guinei , 8C qui cibos bene concoquunt , hilarem habent
- hantaſiam z conjectare licet ex ſomniis , qua: omnia,
unt eleºantia , amena, lzta : nam quidquid percepere
colore pïrantaſite circumvestiunt . Mala non augent , ſed
extenuant ; nec idcirco ſuſpiciofi ſunt : hinc faciliores 8C
humaniores . Contra melaucholici , in quibus digestio non
bene fit, nec bene ſectetio fluidotum, phantaſiam haben!:
- tristem: eorum [omnia incendia , ruinas, eluviones , pu»
blicas calamitates minantut . His minima mala evadunt
ingentia : tuti etiam timent ,- ſuſpicioſi ſunt , truces ,
8( crudeles : ſocietati graviores , ¿Si difficiliotes . Hinc
partes , ¿Sc ſi privata utilitas ſe admiſceat , civilia.
bella.
5mm-, S. tg. Temperiei addi polſunt corporis morbi , \Sl-ne#
morbi. cestitates, quibns partim a meditauone 6( studio distme
mur; partim ingenium, ſolertiam , memoriam deperdi
mus . Vita enim animalis maiorem a nobis exigir _Cu
ram , quam animi vita. Quumque aztas nostra, qua vivi
mus, vix Pertingat ad 8o. annos , peream ſi ex his de
~cem ſolidi anni in studium ſapientia: impendantur, idest
tres ſolida: quotidie hora: , nullo unquam die excepto .
Qure quum (int , quid mirum est, nos omnes eſſe igno.
rantistimos, omneſque infiuitis erroribus volutari .P nam
ad templum ſapientiaa longa est via 8C ardua:
la¡ dl- 5. 14. Restant ſenſus, quo vocabulo intellrgrmus antes,
,¡ Ñ…, oculos , nares , os, tactum . Qum ſenſus ſint neceſſa
J'nſm. rii ad rerum externarum cognitionem , extra omne du
bium est: earum enim rerum notitiaª: non alia certe via a
nobis comparantur. Non inficior, ſenſus nostros non re
rum natura , ſed vitz nostra ducendz aptatoſsy ef?
ez
DE CAUSIS ERRORUM CAP. V. 65
ſe., rerumque non aníngere niſi cortices: ſed quum en'.
_mz nostre ducendz aptati nequewt, niſi externarum re
rum vitae humana: milium , aut noxmrum repreſentado.
ne; inde conſequitur ad uſum ſªltem hujuſmodi ſcientiz
nobis datos eſſe. Verum evenit Plerumque, ut ſin: igno
rªntiz &l errorum nostrorum ubertiffimz cauſan , 8( id
quidem ob tr ~. rationes . !.'Ob voluptatem , qua .omnes U: A….
perquam vivíïſſime a, ſuis objectis afllcipntur z 2. ob pau- gª'e'rfº_
cítatem: 3. ob ímperſectionem . Paucritatemz autem 8C mm…
impeeſectíonem quum dico; relative ªcclpio, ad rerum-ſªr
nempe naturam, cui ob eius extenfionem, rerum nume
Ium, varietatem, ac ſubtilitatem pares human¡ ſenſus
non ſunt. Alïoquin ſunt naturziàc finibus nostris ſatis,
ſi ſapienter utamur, accommodan . ’ -
S, 15. Et prímum quldem volu lares, que afficíunt ºª 'ºº'ª
ſenſus , prazcipue 4am-, guflum , :4 ummmmum ſunt vi- P'ª‘º’”
vidiffimz; eam ob rem animum totum occupant, ¡ta ut
quum ab ¡¡s demulcemur, nulli alteri rei ſe‘rio intendere
poſfimus (a): ita enim a natura. comparati ſumus , ut
mens nostra vividiori Temper parent cçrporís motioní.
Sic occupatus 81 delinitus ammus, aut mvestigationi ve.
titatís :aptos~ non est, aut pronus in judicial, que volu
ptatibus íllís_ adblandiumur. _lnde est íllud, ›Laudièu; argmſitur 'aim' ªuinpjur Homem: .
Sed &. corporibus aſſueti ſenſus, animuſque cum ſin!,
vix ultra illa evagarí ſcimus, rerumque puras rationes per
videre: m‘bíl dijficiliur, inquit Cic. n. de nat. Deor. 17.
quam a conſuemdim oca/amm aciem mentir abducere. Ea
dificulta: mduxit *pu/go imperixºr, Ó* ſimile: pbilºejòïbox imperitºrum , ut , m‘ſi figun': bºmírmm e‘ºnflzſituti: ,
i ¡I goffam de DIY: ¡rumorea/ibm eggitare. Inde ſcientire
morahs corruptío . Inde quoque fit, ut homines ſenſuum
illecebris illecti in atbeiſmum ut plurimum ruant: cu
Piunt ením hujuſmodi, bruta potíus dixerim, quam ho
11-I_ídne(sà )ut ne eſſe: Deus malºrum vindex , mi doce: Da
v1 .
S. 16. Senſuum Pancita¡ cauſa eſt, cur 8( lurimaigno- al pm),
remos, &c putemus falſa opinione , nulla .a ia elſe extra. 'ª'ª’ªª
nos objects. in hac rerum univerſitate, quam qua: quin
que illís ſenſibus percipímus .\ Sane qui: ſibi perſuadere
Potest in tanta remm univerſitace nulla eſſe alía corpora,
Iúſi qua: auribns, cculisÑ, tacto, gustu, odoratu percipí
.Gm. Log. E mus ,
( l DÍÍ ¡Comex-ici ſumo ſªcI-ificíorum deliniti ſzpe officí: d ſerunc . _
( b )_Pjal, 13. v; l. In SªI-dªnapnh 'ſepulcro perhibcnt ínecríptum ,
him , que Id¡ , ¡unan ;Mmmm IIóIda ¡mom,
*9-7
7.7,' '
0D Imp".
il
66 ART. LOCLCIE LlILÏ. -
mus , qui ſecum reputet De¡ ſapientiam , non minus at
que ejus potentiam, eſe infinítam? mihi Potius perſua
ſum est, in tot Planetis, & St’ellís fixis', ll'l tanta ſpatii
mundani & pene infinita extenſione, eſſe corpora quum
viventia, tum etiam vita destituta, numero infinita, ge
nere & natura varia, quorum idcirco nullas habemus no
tiones , quod nec ſub ſenſus nostros cadunr, nec cum-iis;
qua: hic ſub ſenſus cadunt, connexionem ullam haben: ne
ceſſariam . Veteres plurimi philoſophi¡ in primis Chaldxei (a)
hanc aeris ímmenfitatem infinito ammantium rationeêlli
bertate utentium numero plenam eſſe conjicíebant ,id quod
probatum estêtGrzcis, Latiniſ ue, 8: non abhorret a re
velatione, quz Angelorum 8: xmonum'infinitum pene
numerum eſſe docet. Quot ergo ignoramus palustria & i
'nertia anímantia? Dicere vero hzc nullibi eſſe, aut rebus
nostris ſimilia eſſe, non minus temerarium est, at ue quod
czci dicere ſolent, aut colores nullibi eſſe, aut Onis eſſe
perſimiles . Nempe id omnium primum constiruendum est,
ſenſus nostros apratos eſſe vitae human-ae rranſigenda: , nou
rerum naturz meriendaa, que longe 8L numerorerum , 8:
exilirate vim ſenſuum ſuperar. - 1M' ª-'º‘ª
S. r7. Ad imperſectionem ſenſuum quod attinet, nef‘mºªª'ª' m0 eam accurauus Malebranchio explicuït . Hanc enim per
1. Exzm- ſingulos ſenſus eundo'dlllgentrffime demonstrat. EJUS ig¡
P‘ª’º º* tur rarrocrmum paucls pro elementorum anguſtus exponeqmli: .
mus . lnírium ſacit ab oculis , qui ſenſuum przcipuus
videntur. Ab iis decipimur plurimis modis. ¡.Quod cre
damus res extra nos'videre, quum in imaginibus intra
nos depictis vídeamus. Nempe ex quolibet corpore refie
ctuntur undequaque in modum ſphacrae luminis radii, qui
per corneamêt humores oculi tranſeuntes, in oculi fundo
ejus imaginem depingunr . Quocirca nos non res ipſas,
ſed rerum imagines, veſuri in ſpeculo, videmus: quod
ob inveterata infamia: przjudicia vix credimus, quum
interím níhil in PhYficis evidentius .demonstretur. E0
dem ſpectar, quod ſzpe obiecta ſeparata Pro conjunctis
accipimus , ſi nimirum radii ab utroque objecto prove
nientes ſeſe junxerint . Cum ſol est in orizonte veſperti
no terris aut mari baerere credítuh Inde veteres Luſïtani
perſuaſum habuere ſolem in Oceanum Atlanticum mer
gi, ut retuli! Srrabo in Ill. Geogr. Idem ſibi perſuaſum
habuere Germani, reste Tacito de Morib. Germ. cap. 45
Additaz mox, ut fit, imaginationes , exaudiri ſonum ſe
mergentis ſolis Ñ J uvenalis de Lufiranis 7"' *
,- .AIP I
\Ñ) Fido ¡mu-¡Um p. n. hi1?. Mila/'01MB',
W
AÑ__¡‘
De CAUSLS ERRORUM CAP. V. 67
Audiet Herculeº [irr'dentem gmgite ſºlem .
Ex eadem cauſa creditum mare Germanicum cingere clau.
dereque Ten-amm orbe-m: Caſpium ſinum eſſe Ocean¡ gla
cialis. Sed ſzpe non oculis videmus, ſed imaginatione,\ametſi oculis videre credaſimus . Quª ex re cum plures
aliz ſabellz, tum gigantes illi Magellanici primis, qui
ea maria navigarunt, tam ſaepe viſi , nan proſecto ſunt.
Quid enim iis ſactum dicemus? Nam eorum recentes via
tores nec vestigium, nec volam repererunt. An ¡nde
quo ue est proceritas Germanorum ,quam tantopere ext¡
meſiieban: Caeſar-¡s copias? Opinor; quamquam ſunt ¡n
'junioribus, qu¡ ſibi , verer¡ illa attestatione, perſuaſere.
S. 18. Secundo decipiunt nos Circa obiectorum magní- .Qui Im
ludines , 8( figuras . Nempe ſcimus istis rerum externarum "ïªlº‘ªº"
imaginibus non exhiberi veram magnitudinem corporum .Nam ſi microſcopio granulum arena: intueamur, vide- "ma º'
bimus illud milleplum , quam nunc oculis videmus . Idem fi‘ª‘ª‘ª’*
efficiunt optima teleſcopia cum rebus diſlamibus. Sun:
autem oculi reſpectu anima, quod ſunt microſcopium ,
& teleſcopium reſyectu oculorum . Przterea res exter
nas maíores vel mmores videmus, prou: viciniores no
”bis, aut distaªntiores a' nobis ſuerin:: nam viciniores ſub
major¡ angulo maiores , distantiores -ſub minor¡ angu
lo minores apparent‘. ' Res vicinas etiam parvas , ma
gnas judicamus : distantes grandes putamus arvas .
Muſca prope oculos pervolans instar Aquilze vi er¡ po:
est: bos distans instar arietis. EX quo etiam fit, ut
veras corporum figuras ¡gnoremus . Hinc granula arena:
fine microſcopio rotunda, au: prope rotunda videntur ;
microſcopio autem variarum & irregular-¡um figurarum .
Przterea ſ¡ lumen ſuerit parvum, deſormes rerum figu
ras videmus, ac ſzpe majores. Hinc nocte ſlirpes videri
poſſun: arbores: homines gigantes. Hinc mille monstra:
unde nata tb: ſabellz populares.
5. r 9. Tertio Circa motum . Plerumqueſioculis credimus, EI m.
uae moventur, putamus ſlare‘, moveri vero ua: stant . 'º'º
&ui ſaltan: , mover¡ montium cacumina vi ent ,* qui
currunt, currere; quod :amen creditum verustis barba-'
ris, hªbitumque mirªculum. Quum nav¡ velociter, :Se
mquabil‘iter motaz ¡nſideo , term urbe-ſym- reaedere mihi
videntur, navis vero, cui inſideo, quieſcere. Hunc erroh
rem adhibita' in confilium ratione, aut aliorum ſenſuum\testimoniis , ſacile agnoſcimus , quodxnempe 8( navis par- ſi
vum corpus est, cuius terminos videmus, & ¡n nav¡ nec
nat¡ , nec educat¡ ſumus . A: ſ¡ Tellus nostra mo eretur
\ (quod opinantur Astronomi) ¡n qua nat¡ 6: educ tí ſuz
E 2 WW¡
\
C1'na di
68 ART. LOC-¡CIE LIB.I.
mus , ez cujus extremos fines non intuemur, nullo certe
' confilro ejus motum deprehendere ope ſenſuum poſſemus .
.Ad hzc, abfoiutam corporum velocitatem rgnoramusy
velocitates enim exrelatione ad diflantias, 8: tempora
metiri ſolemos : nunc vero nec distamias abſolutas, nec
tempus abſolutum ſcimus; quæ tamen, ut abſoluta. mo
tus velocitas qognoſcatur, cognitu neceflària firm, ut demonflrant Phyſici. i
S, 20, quarto quum oculi decipiant nos circa extenfio
171M” - nem , ſequítnr & decipere circa drstantias . Hinc ſi A. B.
z
.Fe circa
Colom .
/
Q.. Enm
plum ex
;IM-,qui
no: dni
¡n'r tina
,ſolid-'Mª
m .
C. tria corpora fint paulo diflantiora , verum in tribus
lineis , enamfi non æque distamia, tamen tanquam æque ~
diiiaritizr acclp1o. Luna. e. g._d_1stat a nobis in dista/mia l
media iexagmta, aut 61. ſemldrametrls terrestribus: Sol.
vero in media distantia, fecundum quofdam femidiame-u
tris terreliribus undecim mil1e. interim fi oculis credi
mus , aut z ue, aut prope aeque distare videntur. Sic
Stellæ iixæ , icet non omnes æquex distent a nobis , fpar
fiquc ſin: in Univerſo Soles, tamen æque distare a. paz
rent. Atque hinc ſortaſſis vulgaris nata est opinio, tel
lªs omnes infixas eſſe C3310 Stelliſero, ſeu Firmamento
ſolido, velut tabulæ clavosg quæ opinio tot fæculis in
Philofophorum ſcholis bregnavit .
. 21. Quinto oculi nos decipiunt circa colores , quos
efi’e qualitates reales cor ªoribus inherentes , a velut illi~
tas referunt ,- quum nihil1 aliud ſmt, quam ſenſationes no
str:: a variis rqfraHiom'ám, Ó' reflex-:balón: materia: lu
minoſaa ex corporum ſuperficiebus provenientes . Itaque
extra. nos nec lumen proprie, nec colores ſunt; ſed tan
tum vires quædam corporeae , quibus ita afficimur, ut lumen & colores percipiamus . 1d accidit in ceteris &enfado--v
Dibusr quæ inculri populi ignorantes, primum eas quas
limes corporibus inanimis tribuerat mox ſenſum ipſum i
remo rationem . Hinc Sol, Stella, Planeta: habita. in,
is._ fum arbol-es, fontesj fluvii.
S. zz. Accedamus ad tactum, qui omnium fenfuum
latifiimus est, quippe qui totum occupat corpus. Is du
plex est, internos, at cxtemus . Tactu externo Perci.
pimus l. Soliditatem: zªgmvitatem.: g. durítiem, Iem'-.
tatem , o fluiditatem: at extenſiºmm: ;.figumx: imo
mm Ó' di-uzſiºmm: yl frigus Ó' calorem. Interno vero
i
dolorem (9* vºluptatem. ln omnibus his mirum in mo- .
dum ab hoc ſenſu ludificamur . Er primum quidem circa
ſoliditarem corporum . Est ſoliditas ea corporum quah'tas,
ſeu, potius vis , qua corpora fibi mutuo reſistunt , ut ue
eumdem occupent [002W, ſeu compenetrentur . _Perch
- pimus
De CAÜSÏS ERROÉUM CAP"; V. 69
pimus ergo ſoliditatem ex impenetrabiſitake. Itaque ſi'
Vídeamus corpora ſubti‘liora per alla corporal libere mea**
Íe, veiut lumen per vltrum, nec ullam in illis reſisten-I
t’iam tactu ſentiamus, velu‘t non ſolida habemús . Hinc’
lumen‘habitum inc'orporeum vel ipſis priſcaº. ae'tátis Phi
— loſophis. An hinc primum idea. vacui nata est? Prete
rea quuni reſistentiam hon in Ómnibus c'orporibus expeª
" tiamur ae uálem, hinc ſactum est, ut quidam imáginaª
rentut, oliditatem eſſe quaiitatem', qua: intendi Se re
mitti poffit, ae propterea quandoque natura: viribus Poſſe
étiam Vinci i _
5. 23. Idem dicendum est de gravitate. ,Corporum abª &gm-i:
ſolutàm gràvitatem igricta-r’nbs: est eiiirh vis motrix deor- "'"ª- ‘
film. Earn ex relatíone ad tactum& vires noflras definire
ſolemus. Utimur etiam oculis, eſque ex mutua rela'tione
corporlim inter (eſe,- de eorum gravltªte judicarhus . Sed
quum _aer fit corpus, ſuamque haben: gravítatem , is certe‘
eorporibus decidentibu's, aut appenſis, refistit: ex quofit
\it abſolutam eorum gravi'tatem nullo pa'cto percipere poſe
fimus. Ergo de ¿orp‘orum gravitate ex tactu indicate pe
riculloſum está przcipue quurn ex relatione ad vires nod'
[iras cor ra mªgisz aut minus gravià dicere ſ‘oleàmus.
Idem emm corpus dum &grato; grave j' dum valeo, leve
mihi vidctut'a Vestes, qua: in' frigore, flame borea, ſen
Iiuntur leves, flame austraz aere’ paulo^caiidiore, &e mi-l
nus elaflíco, graviſïimª: hªbentu'r (:IJ;
5. 24.. Pericuioſum quoxxe estÑde urítíé¡ [Mírate, 8a Ej¡ dem*:
fluiditate coi rum ex ta u judicia ſerte. Nam quur‘n "fx-2;'
dhritin, flu‘í I'tai¡ mollirudo, lei-¡tur non ſint qu'álitates ("J-Ñ
cdrporu'm reales, ſed eorum tantum fiºteníim-um effectús
íñ tactu noſiro excitatí; fieri nequitz quin de ialibus pòª
tennis non ex r'elatio'ne àd factura nostrum judicemusz
1ta idem corpus' Ñ’viro e'rit ¡halle, inf‘áníi duriuſculumè
manui delicatae aſperum , ¡ene ruvidz . Prª‘zteiea corpora
ipſa quad tactui ievigatiſfima videntu'r, ut cr* stailus po-ª
¡¡ti ¡ma, 8¡ terſa‘ metailag ſi mictoſéopio o ſervéntury
apparebunt ſc'abro‘ſiffirha .
S. 2;. Circa extenſionem; figu’t‘aiñ z & rñot‘üm f3* fra-¿kh,
&us etiam, ut odúlus; decipere nos Forest . Recoleñda’igitur que ſuperiªus dicta ſunt. Unum addarh exempllímeáfºgſi"
Si quis a’b jnf‘ªnïla ocülis przditus tactil caruifſe’t ,' eum‘- '
que deinde repenteTecuPeraſſet,v is cette figuras corpo-ñ
E g tumÑ . Ñ_ ,. . .Ñ,( ª ) Col-por¡ cuiuſçnmque generis, figura , magnímdinist¡ _lurm
{X- S- - lªPïs , ligm‘m¡ , china , Pluma , in Buyleªin hinchiº: ªqüe cele
Lzſidfiºſºmdm 5 quod inem incredibile ,útil-WI¡ ¡¡ºº 'ª'
7º AR'LLOGÍCELULÏ.
rum oculis distinguere pofſet, tactu non poſſet: quemad
modum ſi cæcus \actu figuras didiciffet , viſum recupe
rans , ſolis oculis nunquam eas diilingueret . Est hæc o
mnium philofophorum doctrina experimentis comproba
ta. Ex ea autem difcimus de extenſione &figuris nos non
alia ratione judicare, quam ex relatione ad imprefliones
ſenſuum, aut ad imagines ope ſenſuum in nobis fadam
Quum autem neſciamus, an imagines ista: figuris realibus
fint conformes , quippe poteft res quadrata, veluti turris
eminus Conſpecta, imaginem in nobis rotundam impri
mero; fequitur ex ſenſibus non tuto de, figuris corporum
judicari . A
am N_ S. zó. In frigore etiam cal@ puerilirer decipimur,
gm Ú’cl- quum has qualitates corporibus meſſe putamus. Nempe
"m" funt fenfationes nostra:: nec ſunt in corporibus nifi paten
n'ee has in nobis excitandi. Nimirum in corporibus cali
dis talis est pªrtium agitarioa quæ valeat in nobis calo
rem, idest partium ſervorem, producere: in frigidis ve
ro talis est vis, quæ valeat fanguinis motum in nobis re
tardare, ignem nostrum attrªhendo, quod estfrigm. Præ
terea major aut minor intenfitas caloris, aut frigoris pro
venit partim ex majori, aut minori inrenfitate potentia
rum corporum, partim etiam ex corporis nostn tempe
rie 8: conſuetudine, quæ ſola. etficit, ut eadem res uni 'calida, alteri icalidion uni fi-igida, alteri frigidior fit, aut
/ eidem nunc calida, nunc fiigida (a).
r; :im 27. Dolores &e voluptates partim animi, partim
corporis effe dic-tintum Primi dolores proveniunt ex cogi
nm, tatiombus ªmmi, nulhs præcedenribus in corpore mon
bus violentisz fecundi ex violentis motibus corporis. EO
dem modo primæ voluptates naſcuntur ex ſolis animi co
gitationibusz fecundas ex placidis motionibus corporis .
in omni tamen dolore, vel voluptatez feu animi fit, ſeu
corporis , conjunctazſunt actiones animi Sz corporis: nam
ut dolores animi apparent in oculis, at vultu ,- ita volu
ptates oculis, 8( vultu dignoſcunmr: ſed ſenſus ipfe vo
luptatis 8( doloris animi est , nec ullo modo ad corpus
pertinere potest. ,Interim vulgo perfuafum ellp bonam
partem dolorum, ac voluptatum ad eas corporis partes
referendam eſſe, in quibus fentiuntur.
'w aab S. 28. Accedamus ad aliºs ſenſus . Naribus odores ,
PFMI" ª gustu ſapores percipimus. Si ſenſjbus_ credendum est, odonantur .
3. Eum- res ,
¡mm . dv
_ ( a ) lis fit erroribus , ut cum legimus effe vgl_ ſub imis feptenttio-.
nibus populostpcne nudos , id velut fabulofum ncupramus i cum nihil ¡ª
men fi: rem-mus .
l
DE CAUSLS ERRORUM CAP, V. 7¡
res, 8( ſapores~ſunt qualitates corporum reales . At ni
hil alíud ſunt prazter \enſariones nostras; ſun: dumtaxar
in rebus externis , -Uirer quzdam, quaa valent m nobis
hujuſmodi ſenſariones excrrare . Quum aurem vires istx a
San: diverſo modo pro ſubjeéiorum drverſítate, ¡nde fit
u: eadem res ¡n uno gratum ,m altero ingrarum odorem›
aut ſa rem excitet… Quam ob rem ex;h¡s uostris ſen
ſarioui us de viribus odorificis , aut ſaporificis corporum
judicare fine errore non poſſumus (a) .
S. 29. Quod ad aures pertinet, cavendum est, ne cre- U, 4
damus, fonos eſſe qualitaces corporum reales. Nempe mia…
ſunt & ¡pſi ſenſationes nostra: a corporibus motu undula- Zzjf‘ª*
torio & :remulo exfistentes. Nam dum motus Cprporum '
tremulus varie modificarus aures nostras pertingit, varios
in ¡¡s excita: fonos. Hinc videmus campanas, au’tſichor- ‘
das tamdiu ſonare, quamdiu ¡n iis tremulus ¡¡ste morus
perdurat. Obſervemus etiam oportet, ne_ decrgiamur ex
loco, unde ſonum provenire putamus. Nrlulemm est fa.
cilius. Ita dummorus ist¡ tremul¡ in turres montes ,
au: cavernas impingunt , ¡ndeque minime diſiipar¡ refle
ctuntur, ex :url-¡bus, montibus, au: cavemis illis fonos
provenire credimus, qua; est Echo (b) . Porest autem
eadem vox , aut ¡dem motus ita ex pluribus caviraribus
re rcut¡ , ut lurirnas voces, plurimoſque fonos reſerat.
O ympiz in 'rzcia porticus ſui: , uam heptaphonon
ap llabant, quoniam pro una ſeptemp 'cem vocem red
-de t. Hinc Lucretius, " '
Se: etiam ac ſept-:m 10M -vidz' reddere voce:
Unam quam fuere: . . . .
S. go. His de erroribus, qui ex corpore proveniunt, ªj'ºf'º‘
adnotatis, veniamus ad remediar , Primam cauſam , quad-…1255:
ést corporis inertia, & gravedo, hi ſpectant canones . :im-Im.
:. Conatºr pau/latin¡ Ó' cªminuata atte-mmm, ac me
dimtiºne ,'fludiºrum ba ¡mm contra/;ere . Etiam/i flcó ini
tium cum pºndere corpºrir, Medio 8; ſrl/¡¡dia col/HHH¡ te
ſemi: ne'ceflatº; [me em'm ¿mpedimema continuara exer
citiº um minera. Nibil ell , inquit Sem-ca, tam difiicíle
("9' arduum , quod mn humana mem pincel, Ó' in famil
E 4. » lia
_,____,—
(a) Plurimi¡ populís nulla: gra:: carnes nifi marceſcentes iam,tabumque
ſpimtcs . lsítur illud de gamba¡ nor¡ en diſputando-n , diuturm¡ experien
tiI confirmatum :fl , ~
( b ) An hinel’an , ae sªryriſci nat¡ Z Certum estª: nunç quoque hoc
phnotnªnº Pcrcun vulgares animos . Gigantes ſub monzibut lgnivomis ſe
pultosvracere ex mugitu montium credidcrim excogitatum , credhnrnquª,
Nam Illam deqmm pugªanl apud Hcſrodum in Theogºnia empripmbªs h
smvomu deben,, fuere qu¡ crediderent .
l
7: AR‘LLÓGLLÏÉLHLL
¡fat-¡inem Perducat’aflïdua meditatiº . . . quodcumq’ue fib‘
impera-ui: am'mm', abtinm't (a) ."‘ "2.. Stilo uttſitor: mſibíl em'm Iza/¡dim efl 'ad biloſòpbaridi
ſaparem excitzmdum, atqmª ad fludíarum ba ¡mm compa
randum. _Quad ſi m nana’um apmx ſi: mmmemandº , ſki*
tem ºptimum ¡¡5mm ſeligito, Ó' dèſm’bito . 1ta judicium
tuum in aptimi auctorí: indicio fbrmabiy, gufiumque opti
mi con trabas .
g. Literatº: -virºr colita: fim‘ em'm nequz't , quin am'
mm tam pulcbri: eorum imaginiám oxcitemr. Literdtorum
ſapientnmqtze *vita: /egitº atte-nte: mmſmeat em'm ex ii:
in am'mum ſapiemixe deſiderium , (9* pbilofl'pèfindi *vigor
Imgetur ( b ) ò _
4¡ _Qu-'e cos-pu: gra-wm, Ó* pigríorem zmimum efl'iciunt,
?neto-3*' cujuſmadi ſunt [mii, qm' attentiºnem a fludíir a
-Uertunf, m'miuéſzmnm (c) , quo :mimi , z‘ºrpºnſque -UI'n-.r
beber-'mmm ſpe acuſa , nimiu: cibm, C9* pam, -uotupta
te: MSM-4, alíreque m'm'i: geflíentsx . y ‘
5. Studíomm baóitum ſème/ contractum he deſuet'udíne
langmsten ſim'tbk amittitur Mim ſªcilím quam acqm'rítur.
lmque equaóí/e vine' genm ſectator. Czetemm pbilqſopbm
comme-Jimmy* plus quam [agar , moremque rumirmnd¡ ac
mmmedítandi induat . -
6. Corporí: fizm'ttmm diligente-r cufiºditb, ídque dm#
ªuiéïu: mediocritate ; Hem-¡tia corpºris aliquº quoridiam ,ſi
(9" :uz-amm quoªd fieri potoſi , -Uacuitate . Animi¡ PMI
cípue perturbªtiºmªr, cam-to, quo trmqui/Iitatem tibz :UTE-¡
m1. A Rep. ¿gitur mpeffmdü abflimto, mſi {mb/ica ſalu1'
iubeat . › i q ' ’
5¡ gr. Circa temperiem’ col-ports haec iñonerí pofſum.
1. _Quiliéet tomar!: ſm' temperiem atte-me perpenditº . Si
ſe pijama/ía m'mi: vivida (9* ¡mm/?ame ſèntiat eſſe, -* m
-war ne de rerum mimi]- ex póantafia judicet, Ixe-Ue ui
ªflêctiorm‘ nature rar-um tribuatz Eamque non qualis k
ſed qualis 'vi-¡Hui, :estime: (d) .
2. Ca-Umt ab I'I'I Omnibus, que? -Uím pbantaſieï majorem
Ó'in
J
“
( a ) De I'm ¡¡5. 2. trip. n.
( b ) WA: !amm Plutafl‘b¡ infignm ¡- Paula \Emilio , pmvmío. [tdi
'lll Alexander !li-:dm ſd cervical" batch! z . .
~( c )l Plata de yLog. vn. Pag. 63s. Ficím' ._ {I'm-vos ya‘p J‘E‘ 70M?: ¿'72
7º:; :mmm-II- , ¿TE *mi: \1411x4175 ¿Lc-Tv, yJ‘W’v-rad‘ç 'Up-'ECW Tau'ç
'-"tpx‘ *m U'TN vrªz'v-m 050,14 67m1 5'71 un' (pu'a-n í. e. Plug-¡mus ſoplo-s
neque çorporibug, nec anímis neque rebus gerendis natura conducmKuS ¡Uh-77ª? "¿ſim *13* E VO** ºïêtíò”. Qui nimís dormíunt nullíus ſunt pretííhomines.
( d ) Quz tamen víx ſnlis monentur . Nam temperamentum 8: phu
\aſia tam neceſrario modifican: fingulªs rerum formas, ut vel nobis impru
dentibus pro rebus commcntitil prop-¡nene . Itaque ſapienter Homem: vel
mami¡ temp-Mmm¡ mom quo¡ ¡¡¡bum viví , nibuit íntªªº! -
‘ \~—d-_L_.
DE CAUSKS ERRORUM CAP¡ V. 7;
(9ª incanflamiºrem ſam":- fizlem, veluti a [pe-&M14113- Ó'
pompir, a leêïiam* POE-mmm , (9' filón/amm Rºmanenfium
a [ac-i: nimium ama-mir, que animum qua/i diluum , a
¡¡y omm'bm, qm'bm animar eequº jufliur exbilareſcir, “ría
imminuitur , C9', quod cºnſèctarium efl, Pbamaſíc vive:
intemiunmr . 4
g. Ajfmſcat lectiºni ¿:ontinuat-e C9' meditatiºni, Ó' :t
quabili vine ºrdim' : ¡ml/e ſm?: exemfla, inquit Sem-M
land-1to 10cc, in qmbu: pertmacia lmpedimenmm 0mm
iranfiendit, ºſienditque, ?Ii/.vil ejſe dzlú‘icile, cuju: ſz‘ài ¡pſ4
mem- pªtimtiam india-ere: . q ’
4. Cama: a ¡'udicii-.r pmcipitatir : in pueriler Mim ine
ptiar prom' ſunt ſanguinei, in qnióm' plus- efl íngenii,
quam fudicz'i. . .
5. 32. Qui vero ſunt temperamento tetro &melancho
lico curanto :
I. Ut remediír tempemmentum iſiud miteſmt: in primir
deleHum cibºmm babemo : indeenimſzmguis' Procreatur ,
qm' in tempemmmtum influit plurimum , Ó' ex quo mem
pende: '- ,
2-. Cavento a [PUB-:mii: tmgicir , aut a zmgczdomm le
ctiºne, izſque omnibm‘l'quibm anima: ima/estic, aut m'
mium mfiªmr .
3¡ Nibil mm btgíc temperamento cºndmibile efl, quem
quecumque Purgam: ea em’m qua/i a fuligine (9' nebula
tere-¿ram elm'mr. Him ej) u: [MU/mie ſin; melambºlicir
mile-.r .
4. Mami: ſunt canſa/'ze~ Melancbºlici :’ quocírca aflue
ſcªnt leéïioni librºrum perſpimº'rum, Z9' metbodicºrum ,
por¡ ¡mum Geºmetricºium , quo ſueſcam‘ *vitare riºtíºnej
con uſa: C9' obſcura: . _ ›
5, CII-vean: a ¡udiciir preecipimti:: in Fanutz'ſmum em'm
prom' fimt, »ul/¡que ſum imei- mortales, qui Magix Ex 4
m'mi fin' calm de rebmj ezterni: jadicem. Itaque puedan
mºmm Politiri, ut a Reip‘uólim regimine animum dijiI'
mant, ne omnia am‘mí illir ihſeriír -turbent (a) ,
-tare:I. Emulatíane eequalium , ſapiemiïè amare, Ie‘Bione li
¿rºrum criticºmm, cºnªuerſatiºne -Ui'rorum perſpimc‘ium ,
srízicarum , Ó' elºquemium .
zi Fugiam loca bumidª , (9* cmfla, Ó' cmfliarn c¡
¿ºj . _ .
.c. g. Ca
( ª_) Nqllibi _(t’rifliores Tragedia: hoc tcmperamentum .excivit , gil-_In
in Anal): ſuperior¡ ſªeculº ; quippe totam Remp. mſſumddlu mk David
M H'flm ªf ¡os-land. un. C. ¡ú ¡mua ¡6,40.
S. gg¡ Qui temperamento ſunt tardo conan’tok ſe exci
74. ARLLOGICELÏXEL
3. CavmmacommErc-I'o cum tardi: ('9‘ tetri: : tianſmeam
emm Converſation more-I, C9' plz-¡maſia ex eºrum ple-rum
"que fingímr genio, quíbuſmm ſep: (9* ſªmiliariter .Eſſa
mur., ‘
4. Sum qm' ¡ram Ó' amorem platºnicum bis precipium:
ſèd i/lud ego Senme ſapienter díctum recolendum puto , n01
ideó vitiª in' uſum recipíenda ſunt , quia aliquando ali
quid boni 'effecerunt . . .. Abominandum remedíi genus
est, ſanitatem debere morbo (a) .
5. 34. Q’uod pertinet ad ſenſus pauca monenda restant.
I. Cawtº ne de nóm- eztemi: ſolo ſenſuum ºjficio judí
m': reedita ſenfiu facto; , mm m mmm effmtia: d:
f'errem, fed emstentiam Óapparemes carmexux: nec rei-um
nature eſſe apzatox , aut infinitze ªm'mi Curia/¡tati , /èd *ui
txe lam-name uſibus. ,
2. Ca-Uetº ne ea rantum eflªe pum, qm ſub jènju: M
dum. _Q-uantilla cm'm efl ſènſuum atmoſpbzera?
3. In ron/¡Hum adbióeta rationem, (9' ſenſum commu
nem, amm' in re ºptimum ſciendi magzflmm . -
4. Curatº , ut ſenſm habeas quº'fieri pºtefl perſa-&IMEI fi
"mato ¡¡los inſlrumentis, (9' quam ºptimix: mm Mim m'
fi‘ macbínir reo-um ntegitur natura.
C‘ A P. Vl.
De ute-mi: error-um ctm/i: .
\ A — — ~ \ .
¿a, Ñ_ x. Xtemas errorum cauſas ad tres potlffimum
mms cr- ’ _claffes referre poffumus . 1. PIM-me:: z. popu
_ 114m: 3. O' magzstrºr, quo nomine etiam_ libroſ indigjta
L y mus . Eas .omnes elegantíffime enarrat C1cero m Tulcu
!anís loco vrqrſus au’reo (ó). Num, inquit, pzz/¿culos i
gniculox no i.: dadit ( natura. ) qua: velez-¡ter malír mori
óm, apinionibuſque depravªtà-ſic reflinguimm, m nuſqmm
'nature Iumm appafeat. San: em'm Inge-nit": noflri: ſemina
yinnamuvirtm’um, que ſi adoleſz‘ere Iiceret, ¡pſa no: ad
[Mmmm viram natura perduran-t. Nunc autem ſimul at
que \editi i» (Mmm , (9' ſuſceptí ſumm- , in _Omni Tomi
'rmº pra-vitara, Ó* indhmmq ºpiniºnum power/?rate -Uerſh
muſ, ut pene cum la e‘ nutrici: errorem fiaijfe -uidmmur .
_Quum -verº parentibm reddit¡ , Ó‘magrstríy mªdití ſumar,
mm ita -varii: ¡màuimur errºribur, ut *uanítati vez-im: ,
(9' opinion¡ confirmar:: natura ipſa ceda: . Accedurgt c2
“ mm
—'———
…M
a)l.ià.j.deimc . .bíLü. I. 0411.!. 'P n
DE CAUSIS ERRORUM CAP. V. 75
¡am poem- , qui quam Magnum daño-int ſapientire
que ſpeciem ¡meſe rule-ram, .audiumur, legumur, ediſcun
rur, Ó* where/Hunt pemtm {n mentibm . Tam -um acco
dír eodem qua/i maximus qutdam mªgifler cpu/ur, atque
ºmm'r ¡indique ad -vitiª canſemíem multi; a : tum plane
inficimur ºpiniºnum pra-vientre, a nana-aque ipſª deſczfli
mm'. Hzec appoſite Cicero: _ _ ,y
- z. Sed has cauſas drstmctrus explicemus oportet. *RMI-'r
Prrmum patentes ignorantiaa &e errorum nostrorum’flf’j’ª"
cauſze duobus modis eſſe Pºfflmt- 1- Nªglªctª W* Ze;- :in
ra , aut mm rite inflitmª, prejertim m'mia indulgemia , mia.
aut m'mia ſeveritate: 2. auóioritate. Et quidem parentes
omníum primum & diligentiſſime natorum infantium ,
atque mox puerorum indolem explorare opone: , ue
perſpecte monet Quinctilianus ( a ) , u: quz cui
committi poſiint (non enim omnes Omnibus apt¡ naſcun
tur) tempestive noſcant. Deinde vultu, gestu , verbis ,
actionibus ni‘hil illis inſpirare debent, nifi magnum, n0
bile, honestum, justum, generoſum , uno verbo virtu
rem , 8( quidquid virtutem efficit, ſed in primís cavendi
adulatores puerprum. Ea prima fceditas. Caligula in cav
flri: gem'mr, .in cºrrtubemiª legiormm edüctm (Tac. An. I.
4x.) etſr egregiis genitus parentibusin pestem vertit . Nam
infantes (Se. pueri ſunt velutimollis cera, in qua ſacile quid
.vis impreſleris . Non igitur doctrina &ſententiis ſormantur,
ut adult¡ ( in quo plures patentes peccant ) , ſed aſpe
ctu, gestu, vocis ſono, actiouibus eorum, quibuſcum v¡
vunt, rerum apparatu: uno verbo, motu corporis inge
stiſque oculis ſormis: quippe in ¡¡s non ratio , ſed ſenſus
& Phantaſia vigent : quare aptiores‘ imitando , quam in
telltgendo ſunt. Appolite Horatius (b) .
fingir equum tem-ra dºe‘ilem cer-vice magifler
Ire -uiam , quam monfimt eque: . Ven/:ricm ex que
Tempore crr‘uimrm pel/em lan-¡wir in aula",
Militar in ſil-ui: Cªmlm. Num* udbibe pura
Pectore *yerba puer- ,,_mme te meliºribm o/fer :
_Quo ſemel efl imbuta rerem- ſervabr‘t ºdorem
Tefladiu..,..
S. 3. A: plerique Parentum’ hanc curam negligunt, m1,,,
aut non rite instituunt . lnſantibus enim & pueris mrlrctª
‘ _ ſi: ¡gno
'ª educa" ram-ic G2'
errmmc
( a ) Lib. I. up. 2. Hippoerates. ln primír mmm 0pm ej! , qua n- Muſa .
pta-¡name irrita ſun: mm’ª . . . . Natura aunque noſtra ªgri ,- daflºrum
preteen¡ ſemlnum nm'ºm bue-n; inflirmia a puero tempestivz ſado
\11 "IPN-det .- Im:: vera diſciplina anmmºdamr , aeri ambienti, e.: *que
»5 ., que a :en: naftnmnr . alimmmm ſuppni:: ¡¡¡ligera ,podium ªgn’
cuftgªra el!) muy… :ur-em !me ad ple-mm nanin'uem confirmar . Libro ,
qm Inſcrzbrtur Lex. ſea. l,
( b ) Her. lib. I. Epífl. a.
Partn
Iwn prc- cu
Indicó¡
!muſeum
in ¡¡bn
n: .
76 ART. LOGICÏE Luz. Í.. ,
cducandïà aut vullam navanr’operam, aut iís humiles &É
ſordidas inclinationes, 8: vitia etiam ſua, ~vel exemplis,
vel verbis ínstillant (a) . Alii nimiaillos indulgentiª ,ha
bent , eoſque mollesz ſomnolentosz arrogantes z & ím-ª
morigeros facíunt. Ali¡ ad alteran-I extremum declinant,
& nimia ſeverítare , marc-¡pue verberibus, igneam Fuero-i
rum indolem retundunt, &aut stupídos ſacíunt, aut.cerª
te a liberalibus fludiís abhorrentes, 8C de ingenuis , vſer-
vos. Sapienter Mirio Teremianus in Adelphis (b) a
Pudore (9' libera/¡rate libero!
Retinere faz-I'm- eſſe credo , quam maru¡
Quínctílíanus inurbanum putat verberibus pueros ad offia
cia adigere . Lockius \um vult ad verbera conſugi opora
tere, quum alía ſrnstra ſuerimus experti . Recte itaque
optabat Chryſippus, ut pueri educarentur a philoſophis .
Sed ſunt hazc vota inanía. . Quum enim fieri nequeªt ,
quin infantes cum matribus ¿SC nutricibus converſentur J
quantum zdificant philoſophi , tantum feminz illa*: ima
belles destruunt . Legendus est aureus Xenophontiàlocus’
(¿e educatione pueromm Spartanorum íu‘ Rzp‘ SPM-:and
c) .
F. 4.. Jam vero quum ut plurímum patentes nmI ſatís
ti ſim , & ſalíorum prziudiciorum vacui , auctoritate
ſua. errores plurimos & prziudicia puerís communicant,
que vix inde dedoceri .poſſunt : nam ſunt & arentum
natura ſua reveremifflmi, quamadmodum par e , &eo-r
rum , que ſemel didicerunt, tenaciffimí¡ Spectant antem
prziudícia hazc vel diſciplina: , vel vitam atque mom,
vel religiamm . Pªuca. exempſi cauſa memorabimus .- I.
Maiorcs nostri ſi paullo urbaniores ſim ,- lítteríſque opa:
ram dederint, inutiles eas reputam diſciplinas, quas ípſi
non didicerinr, eaſque tantum command-aut quas didíce
runt a Hinc etiamnum videre est ſenes díffuadere jovenes
a studio Mathematicarum , Línguarum , nova: Philoſoª
phiz z exhortarique illos ad jèbalaflimrum diſèiplinarum
erudinonem: pmnt enim adhuc,, nee diſputar¡ rescctgoljne
› _. l iÑ- ›..
( a.) …ud ínfandun'¡ , lateque no‘xinm' , quod vïtz mollíkudínc in cul
!ís n'ationibu‘s iayn dudum fieri occcpït , ut nec manes' lactent quds gcnuc‘
rc ( quz immamm .' ) nec Parres cuvem.- Nztos mxtricibus , mcrccnn'r'rf:
.emm ſordflíſquc feminís, committunt , tamqmm non ſuos : pueros edu
enoribus ,- ques' Pamntum loco habent . QumI multa fim canſa: cur O
¡¡¡aim-nm nºſtmnm robar: Ic virtua degenefaverímus , tum est hzc o
mnium maxima . Xd adco a natura diſccmmus , ut vix , opino!, opi: ſm
in ratione, qua. vam-a ¡¡¡sti-tur: rcpctcre paſſlmus .
(b)AR.¡../‘c.). ’
(c) Gm" add: Kong WIFI…
1…
..ª-4Q , Ñ.
DE CAUSIS ERRORUM CAP. VI. 77
scholasticornm Dialectica Poſſe, nec eſſe Theologum fine
PeripatetiCa philoſophia . Przterea opiniones quaſdarn
maníſesto falſas in re Theologica, Medica, Phyſica, Ethi
ca, (Economica, Historica , ques ipſi imberbes didíce
re, quaſque ſenes turpe putant dedíſcere, dum magna ſe
veritare deſendunt, minoribus propinant . Hinc prove
niunt tot ſabeliz, qua vulgo circumſeruntur de ſpectrir,
de ſpirizióur familiar-ibm, de len‘zurióm , de excanmtioni
bm, de virióm beróamm, aut metnllarum , aut etíam -Ua.
cuba/amm, 8C aliís rebus, quas longum eſſet enumerare,
quteque ſupejioribus ſeculis iniquas tragedias exciverunt ,
urbeſque bonorum civium ſanguine impie reſperſerunt .
5. 5. Mores cum ſemine tranſire vulgatum est . Id
autem non tantum de corporis lemperie , 8C phanrafia
( de qua przclare Maleb. lib. 2. cap. 8. ) accipiendum
est, quam de commercio cum majoribus. Cemere est ob
earn cauſan) mores quoſdam este in famíliis hereditarios,
\um 8( varias opiniones, aut ſalſas , aut ridículas , aut
ſuperstitioſas, aut ſuperbas , qua: mores ſpectant . Quo
Circa non abſurdo dictum est a ſapientibus viris , bomzſi
71H', qurmti ſunt , educationi debera, Ó' a/iºrum con
ſuetudini . Hinc mirum non est, ſi quaſdam opiniones
ſalſas inter homines reperiamus, quee nulla arte extirpari
poſſunt : in {uccum enim &Z ſanguinem, idest naturam,
quee diuturna eduçatíone imbibimus , convertuntur . HEEC
cauſa est, qua: duella in Europa perpetuavit ſwlſi honoris
ergo : hzec quz nob’ili loco genitos a commercio , iiſque
artibus, qua: commercio inſerviunt, velut a re vilistima ,
abalienavit, magnoque publicaz rei damno urbes otiofis
hominibus oppreffit : hzc tam ſzpe nationes acri atque
internecino bello committit.
S. 6. Accedamus ad vulgus maximorum atque pluri
morum haud dubium errorum colluviem, & , ut air Ta
citus , fine ſal/i, 'verique a’zſcrz’mine (a) . Quot pra’judicia
Populus foveat, &t ſacrata habeat, vix dic¡ p'otest . Nam
ſeu ſpec’ies mores, ſeu vine rationes, ſeu notitiam earum
rerum, qua-z nos ambiunt , ubique videas errores infini
tos, &bellas aniles , illuſiones ſenſuum , &l phantaſiªï,
pro veritatibus haberi. Quumque opiniones istze ſalſa a
Pud diverſas nationes diverſaa fint , pro diverſitate clima
tum , temperamentorum , morum , inde videre est naſei
nationum odia, 8: bella ¡Eterna,
Inter flhitimos -Uetm ¿mil/.E zmtiqzm ſima/zar,
lmmºrtale odium , C9' nunqutzm ſanabile -Uu/nm .
[nde
‘ (a) Hifi. Il, ye,
Error::
papa-¿1a.
r:: .
Eman
'ART. LOGlGE LIB. Ict.
1nd.? furor -vulfo , quod Numimz vícínorum
Odit uterque om: . . . (a).
quaz bella adeo contra naturam ſunt, ut quoniam ea lit-L
!cris plerumque aluntur, earn quorumdam fecere opinío—'
nem , litteras plus damni, quam utilitatis humano gene
ri attuliſſe. Sunt ªutem populares hujuſmodi errores adeo
¡bi ue gentium cºnſecrati , ut quum vulgus íllos ani
m vertere nequit, turn dedoceri a nullo potest , Phan
tªſiª: mancipatum, rrªtionis imperitum , dementªtum fu
rore . \ \
S. 7. Mentem nostram omnium rerum ignaram corpus
78
'YU-Nª¡- ſubire, ſuperius monuimus. Praeterea nos in infamia ſo—
fiçim .
lum ſenſationem , 8( phantaſiam , fine ullo ratiocinii u
ſu, habere, ad ratiocinii vero uſum gradatim & pedeten
tim progredi, ientando, expcriundo, perf icuum est. Er
go qua: in infamia diſcimus , aut ſola enſatione diſci
mus, ut corporum phznomena ,' aut phantaſia , ut to
tum mundum phantªsticum ; aut auctorit’ate parentum
magistrorum, populi, ut plurima qua: ad honestum , ve
turpe , fas vel nefas , íustum vel iniustum Pertinent . Haze
Prius in nobis fuerunt, quam ullum rationis uſum habe
remus . Ea, postquam adolevimus , ſapientum przece
ptis (b) ad incudem ratíonis effent revocanda , ne , ſi
ſin: fàlfa, pet totam nos vitam perturbent , omneſque
eogitationes 8: actiones nostras atro perverſoque colore
inficiant . Interim ob popul¡ dominantem auctoritatem
vix quiſquam mortalium audet . Ita vitia perpetuªmur,
quze cordati viri querantur potius, quam emendent.
5. 8. Prseterea omnes homínes Prius vocabula linguze,
in qua. naſcuntur, diſcunt, quam vocabulorum potesta
tem . Amara, legm- , dicunt , elºqm', bºminem , am'
mam, mundum, iu/lu’m , bom-[Zum, reliqua, ut pſittaci .
Vocabulis notiones infantiaº: informes 8( prazjudicatas y,
confuſas , plerumque etiam nullas affigunt ex adſpectu
ſenflbilis alicujus qualitatis prime, quee dígito monstra
tur, vel quam ipſi imaginªntur. Quum adoleſcunt , ea
dem verbª cum iiſdem notíonibus uſurpant, pueriliterquc
per totam vitam hallucinantur, aut ineptiunt (c) . Hace
vocabulª, qua: pueri didicimus , horumque vocabulorum
Potestas , adulta ratione , ad examen revocanda eſſent. Sed
uotuſquiſque tantae animi attemionis capa): eſſe potest .ª
ïrazſerrim in iis vocibus, que nobis ab antiquis Latinis
tra
]mmmlí: .ſn. XV.
cam/¡In mdil’l’. I. ¡le prima pbiloſ.
(a)
(b) j
(e) Lazio: m. I. cap xo. S, 4
.l
EE CAUSIS ERRORUM CAP. VI. 7, 'I
tradítae ſunt: illis aſirzcis: GTM-is, a. populís oríentalï
bus : quaz cundo monstroſis notionibus depravatae ſunt .
Quís huíc Canon¡ parere valeat fine Herculeis laboríbus?
5. 9. Porro ea est imperiti vulgi natura, ut eorum e
ventuum , autxphaenomenorum , quorum cauſas immedia
tay ignorat , Deum, quimediamtantum est, immedz'atam
ſaciar cauſan¡ . Quiz natura \um continua cum vulgo ſa.
miliaritate díſcítur, tum in Poetis , qui ſènſm lzºminum
'Uülgflſfl‘ ſèfiantur, maxime ineſſe deprehendirur (a) . ln
utroque Homeri poemate exempla habels infinita . Hinc pau
latím ſactum, ut errores quoque 8( peccatum tranflulerïnt
ad Deos , naturamque divinam ín íniquam verterint .
-Jam eadem vulgi natura res paullo inlplentes, aut raras,
aut in genere ſuo magnas , 'quzrque ammum commoveant
vehementius, Deo Dénia-m tribuït . Hinc Homero Jupi
ter vsprxnycpiªrue , coactor nubz'um (b) . Hinc apud o
mnes nationes ſulmirm tribuna ſom' . Hinc in ípſa. He~
braíca gente , qua: ſola ex vetaíbus divina: ſapíemíz
particeps ſuit, Ventm Dei, Cedrm- Dei , Tempe/¡4: De¡ ,
Granda Dei, \Se fimilia, quz loquendí phraſes res in ge
nere ſuo maximas 8( vehementes ſignificant . Eapropter
philoſophus noster hunc canonem ſervabit:
em rerum ?Mmmm flati¡ legíóm, ('9‘ per Muſas* firm¡
dIzI immutabi/iter gubenmt . Cauſa efl omnium prima t
ſed ſuó M ſerw'unt fecunda . Ergo ni/ºil Deº ímmediute"¿bulto Mm tantum ob ratiºnem , quod id ¡ſimperimm *uu/
gm' magna ſaciar cauſen/¡one : :me parim omnia explora
to, atque perpenditof rationem pluri: , quam "uu/gi mm#
ram facha.
5. 1o. Sed 8( illud inter praajudícía aut vulgaria , aut
popularia non minimum est , quum quaedam non ratiºne
alla, ſed publico aut vulgi , aut ſcholarum indicio , ple
rumque- non ſatis ſolido , contemncre aſſueſcimus . Ita
vulgus nostrum Muhamedanos, 8( Hebreos in bestiarum
numerum cenſet: qua ex re fit, ut aut nullam cum iis
jun': cammuníanem eſſe putet , aut eorum Opera omnia ,
ínvemaque negligar, atque derideat . Qui hodíe Theoio
gicis fludiís operantur, paullatim in ſummum, 8( ſchola
flicorum Doctor-um , & ſcholaſiicaz diſputandí methodí
contemptum inducuntur, ut eos ne nominar¡ qgídem ſe
ram 3 in q_up ita peccant, ut ii peccabant,_ qu¡ eoç nul
lo 011m ¡ud1c10 ſectabamur . Philoſophiz ſiudxoſi hºdlè Pe
ri
( l ) Nçmo ea in re ſcmpulofior Homero.
( b) Nm ſom vam :ju: vocís nom deyezd'ua fit .
\
V015¡
Mmm,
ſºpnſlí
:iªjª .
V101¡
impems .
z.
8o- ART. LOGICA: LIB. 1'.
ripateticos , 8C Carteſianos ita oderunt , ut ſi lis Peripa:
tetici alicujus , aut Carteſiani guidpiam laudes , statim
w nares contrahant , quaſi cererl homines Przterquam
ÑÑ-.Ñ Newtoniani , crudi ſuerint lateres. Cui enim mortalium
*W tota patuit natura? Ecquem non aliquid effugerit? vQuis
' non aliquando lapſus? Nam 8( ſunt quzdam acute a. Pe
ripateticis excogitata , &C a. Cartefianis plurima ſummo
iudicio ſcripta, que idcirco contemnere, quod Newtonia.
na non ſum, est pueriliter defipere: 8L Newtoniani ipſi
non quaſi ex Deoruxjn concilio aliquo demiſli, ſed ut ho
muncmnes , dormitant aliquanclo, 8C natura‘: cedunt.
ªlªªªfl‘- 1. Tu nullim bºmini: cantamnito ingenium: de bumanaq
mm memz'um cogztati; non ex ul/a Pmjudíciº, ſed ex N1
tiene judimtº: librum , opera , inventa ipfiz eequa lance
apzyndito, non _auctºrem : libermtem pbilºstºplmndi , quee
divina quzedam rex eſi , ut ne 'vis cºnſuetudinix, Ó' ſem/i
ſecum abripiat, CII-veto: null¡ -equo justin¡ credito .' nami
mªm fine ratiane averſa’or (zz) .
2. Pra-term cum ¡57mm *valga ne ſemi/imitar *verſator:
przejudicia popa/t' ¿ii/¡gamer perſcmtmnr : 0mm: tua: opi
m'am’ir, quam adulta efl ratio , Ó' ſm' iuri: , 4d examen
revumto: -Uindicam te tibi, ::mz
Hoy. . . . . . . denique te ipſum
Com-ute, num qua ribi vitiorum inſE-Uerir alim
Natur/i , aut etiam conflsetuda mala . Namqne
Neglecti¡ manda ſilix inrmſcitur amix,
g. jam ſi te nº71 rita a paremibm inflz'tI/.mm agnflir,
ſedulo mi [indio comztºr te [Im-gara, Ó' ita -Uitam [inem
ïiam ſuſcipiza , mmqmzm ſi ber¡ aut nadia¡ tenim nata:
ſi¡ . Utere amicix Pê’ïſbitflt‘iºïiblt: O' fincerix, ::tqm ab il.:
(eme/¡enſima [zeta excipitº -vultu . Libro: , quomm ſun:
plural egn’gii , de puerorum educationa, Iegitº, C9' magna
Example: imitutºr . Tu tibi tzmdem 'pm-em @fio : nutrix
VERITAS .
S. 1x. Superest auctoritas magistrorum . Sunt litterarum
,xt-já¡- magistri vqyii . Alii primis ter-um elementis ¿meros _i513
,fflfflz buunt : alu vero paulo provectiores ln ſubllmibus duct
m.E_º- plinís emdiunc . Utrique plurimum nocere poffunt x.
;Fam º" maz-ibm, z. diſciplina , g. auctorimte dºgmamm . Et pri
' mum quidem, quum pueri 8C adoleſcentes magna. reve
rentía magistros colant, fieri nequic , quin eorum mares
imbibant. Itaque magistri aut verboſi, aut tardi ,l aut
g O*
—~—-———-—r
--q~——
t a ) Ego ¡¡a [ibm- legi wlín'a amm.: _, guaji' omnes Many-m' ſign.. Nec
n-egn pluvimum ſu?: ¡avaſt via-.m pndldmflk Auctpris .' ſld piſnl ¡d m7;
mimm pro 0pm: »mira mix-::mſnm . _
'DE causis ERRORUM CAF-'VL gr
gloríoſi, aut nimis abjecti, aut ſuperbió‘aut feri , auriu
xu molles , fibi fimiles faciunt auditores , maxime pueros .
Hínc notatum est in ſectis veteris philofophiæy Heraclí
ticos obfcurosvfuiffey Pythagoreos impostores, se ahi ſx'
lentii , Platonícos graves , Peripateticos molliufculos , Stoi
cos feveros ac truces (a) . Nocent etiam nimia ſeverítate‘,
aut indulg‘entia: quarum illa ilupidos ;1 hæc inertes tizcit .
S. 12. Przteréa¡ primi litterarum magifiri puerorum men
tem corrumpunts dum eorum folam excolunt memoriam
tanta voeabulorumlfarragiueLingenium vero zz iudicium i
neglígum. Dolentèï' dico at irustra: nihil tam puerís nO- . .
cet, quam præfens ufus , eos in linguis exoticis infit-uen
di : hic enim puerorum conatus igneam ingenii vim ,
quæ in pueris eluceta relundit atque hebetatz quippe dum
tori convertuntur in excolenda memoria , ac minutis quif
qniliis , ingenium 8C judicium hehefcit . publicum malum ,
at cui vix ullum est hodie in Europa remedium . Hinc
ego factum femper putaví, quamobrem in Gt-zecía plures
fuerint uno fæculo philofophia quam pluribus in tota Eu
l'ropa: Graeci enim , quum linguas externas difcere non co‘
gerentur, ab ipfainfantia philofophabanturg nec ingeniumSz perfpicacitarem ufu memoria: conterebant. Sibi mentiri
que fuze tempestive tidere affuefcebant : :cum nunc torito
ta vita ab aliorum ore pendentj ut nihil placeat cuique
nifi cil-¡limar, df “7
5. Ig. Satís laudari hac in re nequit præceptum , quod Pub-m
Pythagoræ a veteribus tribuitury ut homines , quod ad 15mm"
litteras Sz fcientias ſpectat, fecundum naturam intiituantun de lit-mis
-id eft ut præceptores puerorum naturam fequanrur , quo º’着‘ª’ª'illa it, eoque gradua quo fefe illa explicar , non ut eam 'm'
cogant. Hominis autem natura talis est, ut primum fen
fus 8C phanmfia obtineata deinde ingeniuma tum intelle
ctus‘, tandem judicium. itaque fic cenſeo, in iis rebus
principio exercendos pue-ros, quæ objects. fenfuum &Phan
raſize effe poſſunt, qualis est Seographiaa Historia natura: i *'
ſ‘uccincte delineata, ſimilia: tum vero ad inveniendum
quoque infiruendosa quod fit partim fiudiis Geometricis ,
partim fyfiemate aliquo philofophico ei rei apto: Carte
fianum aptiſſimum puto: ſed ita tamen ut moneantur adoleſcentes, fe opinari, non ſcírc. Tertio loco ad pura. º in
intelligibilia paulatim manuducendos : tandem Politicaza '-H
lurifprudentiæ , diiconomicæa quibus in rebus ferium 8C
acre judicium valere debet , admovendos , ac civili hifto
ria informandos. Quzrís quem locum Linguarum frudiisGen. Log. i F re~'
( a ) \idealm- lismi In'fl. Phil. liú. 7. up. 12,' o ſer-1.l
82 ART. LOGICE LlB. I.
relinquam? nempe Post excuitos ſenſus, 8( phamañam,
ouum ingeníum & judicium paulo majores vires adopta_
ſunt, ut non tam ſaciie ſuffocari poſſinr. Intelligo autem
hace eſſe vota otíoſi philoſophi ,~ ſed imelligent quoque o
mnes, nihil fieri pro lítteraria ac civili Republica. utilius
Poſſe. Cu¡ ením bono tantam generis humani partem in
iis conterimus, qua: aut naturam vitíanr, aut obflaculo
ſunt ¡is artibus, quibus bene beateque eſſe Poſi'umus?
MMA-M S. 14. Jam vero magistri omnes in dogmatibus ſcien
"f M7”- tiarum plurimum auctc-rítate ſua nocere poſſunt, dum a
Zïíªº' doiefcentes eorum dictar:: accipiunt, 8( venerantur , atque
in eorum verba jurant. Hoc enim modo vel magistrorum
errores mordicus defendum , 8( pro ¡is , tamquam pro arir,
Ó* ſon), concertant; vel putant nihil poſſe ſe accuratíus
8: melius magiflris ſuis reperire, ac ab omni investiga
tiene ceſïànt . Eam ob caufam Philoſophia Peripateticaòt
errores plurimos per Piurima ſzecula promovit, &r ne la
mm quídem unguem profecit: quod 8( nefas pumretur ab
Ariſïotelis auctoritate diſcedere , 8: Ariſioteles ingenii hn
mani finis haberctur, ut ſêepe est a nobis adnotalum . Ob
eªmdem cauram Philoſophia Plamnica vel in ipſa Chri
fliana Religione hzreſes plurímas peperit, quod Plato
ramquam Philoſophorum Deus alíquis quibufdam colere
tur (II) . Eidem caufz debetur, quod Carteſiani plures Car
teſii errores 8C fabulas adoptaverínt. Viros antem magnos
commemoro, non ut quídquam eorum existimationidem
pmm velím, ſed quod ut eorum maxima eſ‘t auctoritas.,
ita magis pericuioſi ſunt errores. infinita ſunt errorum
exempla ex auctorimte hominum in Republica literaria
natornm . Nempe ubique gemium ſunt ingenia quzdam
ſervilia , quee credere malmnt , quamſcíre, queeque nullo exa
mine magistrorum dogmata excipere patata ſum: veluti Del
phica quzdam oracuia . Magistros autem quum dico , libros
quoque intellige: ſun: enim velut mortuiquidam magistri .
canon. 15. Pljilºſopbm' ergo nofler nui/im bºmim'r fic-7mm
reeipz'tº : ECLECTICORUM in mºrem pbiloſbpbatºr: que'
fi-mel Mim in alterím- 'verán jura-ui: ,
Libermte mret, domine-Im 'Ue-¿et ímprºbm, atque
_ Ser-vie¡ zeremum , ingenio quin mſcíi: mi .Dfl‘fl‘ſi’º’ S. x6. Hic canon Clarins intelligetur, ſi pauca de Ecle
{ÏffiL-f: ctícis philoſophis addíderímus (A) . Philoſophía Eclectica ,
ſeu Electiva, ea est , in qua ſapientiªmv rátiane tantum
quzrimus: rationem autem regimus ſenſuum experiment#
Lx. Ó' ob
M
( i ) Açlnotavit s. lïpiphanins. '
( I ) Ville Ch. Tem… ¡n püílºfipfiª dama.
vi
m CAUSIS ERRORUM CAP. VI. 8;
Ó' obfèruatz'oniàm, intima con/tintin, ratz'ocinatione, &
aaaoi-irata in iis, quae alia via fciri nequeunt. In hac
ratione philofophandi non quæritur quis quidpiam dixo
rit, ſed quam refie, idest quam rationi conforme, Hanc
eſſe veram philofophandi rationem docet Arístoteles (a) ,
8L Plato (b), &Clemens Alexandrinus (c) . Omnes cum
veteres, mm recentiores primi nominis philofophi ita
philofophaii ſunt: quod ſi posteriores animadvertiffent,
non ii ſervum evafifl'ent pecus . Ita autem phíloſophan
dum eſſe præclare demonstI-at Lactantius (d). Haac au
tem philofophia in primis Theologo adhibenda est : ſe
ctaríus eſſe Theologus alicuius Philofophorum ſcholx necpotefl, nec deber. _Quid Albani: ( inquit rrertullianus de
præfcriptionibusl (9' Hierojblymz': ? _Quid Academia* ('9'
Iode/Le? Quid Hæreticz': (9' C/Jrzfiiani: e’ rio/ira infiimtio
de particu Sa/omoni: efi. Interim cavendum en, ne li
bertate hac abutamur, aut ad omnium contemptum,‘ in
?nod vitium incidunt adoleſcentes, dum liberi in philo
ophando‘ videri volunt ,- aut ad contemptum divinarum
ſcripturarum, ac eccleſiasticzz aufloritatis, qualem licen
tiam & libidinem potius Deîflæ promovere conantur :
utrumque enim contra rectum rationis ufum est, quod
ſuis locis commodius demonlirabitur . itaque non funt ii
Eclectíci, ſed libidinis fuæ ſerví. Scilicet tam errat is,
qui omnia Platonis, aut Ariflotelis dicta fine ullo exa
mine conſectatur, quam qui item nullo repndiat omnia.
Nam de eo, qui arrogantifiime brevi humana ratione Dei
auctorítati, idest fummæ rationi inſultar, quid ego di
cam aliud, nifi omnem rationem excutere? Quod ui
efflcit, is non philofophus, ſed ne rationalis quidem el .
Recolendum Horatíi illud,
In vitium ducit culpa-,- fuga , fi caret arte - …JL
z AR
(a
(b
(c
(d
) Lib. I. Etbiu uy. 4.
) In Orgía . in (none, in Ghz-milla, Z9' alibi pagina .
) In primo ¡¡ro-ul .
4 ) Laflm’rii locum integrum ponam : eil enim ſecta digaífiïmªſ -
Quake oportet , mnit 5 in ea re maxime , in qua vitæ ratio verfarur . fi
bI quemquam conſidere, moque iudicio , ac fuis ſenfibus niti . . ad inveiii
gai-dam . & perpendendam veritatem , quam credentem alienis erroribus
deum . tanquam ipfum tationis expertem . Dedit omnibus De s pro virili
pol-none faprentiam , ut & malim-ra invenigare poſtear , AUm‘rA
perpcnqere. Nec quia nos ¡lll (mI'Iores noflri ) temporibus antecefferuntg
faprentra quoque autecetferunr ,- quæ fi omnibus zqunliter aa…, occupztl
ab antecedentibus non pour}. lllibabilis cſi , tamquam vlux & claritas So
lIs : ura ut slol oculorum ., fic fapientia lumen est tol-dis humani . Quake
cum avere . xd eit veritatem quzrcre, omnibus fit innatum . fapientianl
mn adtmunt , qui fine ullo iudicio inventa maiorum probant , & ab aliis
pecudum more ducuntur . sed hoc eosfallin ,quod maiorum nomine poſi
ͺ, non putant fieri _Poſſe . ut aut ipli pius fapiant .ª quia minora ‘vacan
tur: aut lu! defipumnt , quia maiores nominum .
\
gá- ct "l" ª i r'ª'ª’i L '
.,
_ o o ,.1
A \
';-"“ De‘I'a’E-I'I, idearumlqpa’ºbiectzkſi, Ó' ſigmſim'. '
) ,
…z
'I
n
¿MH-Ñ_ U E in hoc libro_compl‘exi ſumus, ad quin
gamm- que ſumma 'capúorefªrrL pofluªnr. x. De
'ªª’ - idearum 'ſéu 'notmarum natura', & origine :
2. de idearurn- generibus: g. de erroribu‘s',
quos idearum oc'caſione admittere poſl‘umus :
4. de idearum realitate: ;.de idearum 0b~'
jectis, ſeu de-rebus , 8!. de multiplici re
Eum studio :-6. de'—idearmn ſignis, quibus‘ illa: çum aliis
communicanmr Fred-pue. Reſert hace omnia. intellexiflè
eum, qui-pr‘xcepta veritatis ínvefligandz est nte-docen
dusz'ne'èi‘de‘inceps non ſolum in vocabulis, ſed in uſa
qnoque rerum ipſarum ac doctrinis hrerenclum ſit .
ª 'l''I
u, . :j › C A P. I.
'i' ª; Ï D: ide'amm Mmm, C9' origine .
1 ‘ A Ñ › ,
º… SJ‘Í. ON ego ſubtiles Metaphyſicorum hoc in loco
idea. quzfliones ſeram: historiam tantum ſcribam,
ne tirones ulrerius progredientes vocabulorum ignoramia
moretur. Idea Ó' ¿J‘ºc grazcum vocabulum est, idque a
verbo STE', ídest video, &, quod antiqui dice-ban( Lariª
ni, [De-cia. Latine dicere poflis imaginen] , ſpeciem, ſi
mulacrum, notitias vocat ſmpe Cicero. Phlloſophi v0
cant 'ideam ,ª'Id quod fit ment¡ pra/Em' dum percipit , aut
cogitat , quodque ſèmper rei a mente diſiinctee, C9' quz'dem
aut exiflentis \aut pºjfióilix, imagº- Ó* forma quedan: efl .
Nimirum quum mens nostra res extra ſe poſitas intra ſe
videat,.in quam res ipſaz penetrare nequeunt; in earum
ſormis, imaginibus, ſpeciebus , quocumque tandem id
A” ¡ha fiat modo, videat necefſe _est ,_ _
ª Nm_ S: z. lllnd a Plnloſophxs diſputaron_ !dee , ſeu !emm
¡Im-nz_ ſpecies ac-ſormze , Ipſç ne ſint percepuones concepnoneſ
/ fiin-7k .
ªº‘ d'- que menus, an vero imagines quªºdªm 7 “t ª rºbªª’ i‘ª
, a Per~
De ÏDElS ETVOCAE. CAP¡ I. 8g
a perceptionibus dístinctae? Ea de re haz fel'untul' opinio
nes. l. Quidam opinantur, ideas 8L, perçeptiones unum
ídemque eſſe, perceptiones vero aC cogitanones eſſe mo
tiones organorum ſenſoriorum, & cerebri (a). 2. Ali¡
arbitrautur perceptiones, ac proinde ideas eſſe actiones
'ſolius mentis (b), qua: formz dicantur propter res,quas
reſerun't. g. Alli vero putant distinguendas_ eſſe ideas ma
teriales, guas pbamaſmam vocant, ab idexs intellectuali
bus: &r ¡¡las quidem e’fl'e impreffiones, 8( concufliones
quaſdam in organís ſenſoriig & cerebro factís ; hqs ve-ro
ipſas perceptiones, quibus idea: phantastlcz menu exhi
bentur. Addunt cuilibet idea materiali ſeu phantaſliczj
reſpondere ideam intellectualem , 8( cullibet intellectual¡
materialem, (c) . Scholaflici philoſophi ideam materialem
vocant impreffam ſpecíem , intellectualem Yeroſpecicm ex;
prelſam. Utrumque, quod mireris , pro'pruffime . '
Sed &.ſunr qui ideas ipſas intellectualcs velut formas
a perceptioúibus dístinctªs Concípiunt, ut illſz ſim rerum
imagines, \ſed íntell‘igibiles ,- he memis actíones, quibus
illze comprehendunmr, ac ponferuntur (d) .
Ñ S. 3. Prior opinio mimi incorporalitatem ¡8L ſubstan- Expen
tiam evertit; nam fi ut ideze, ita. percepuonas motus dºfj'ª"
ſunt cerebri ;8: ſenſuum; ſubſlantia ipſa animi aun nulla JM:est, aut totum corpus est. Quum ergo ſupra 4 demonstra- ºPÜUſiº'
\um ſig, animan] rem‘ eſſe, & quidem ¡¡vid-MU a cor- :Shu-Ñ,
pore dxflinctam, omnmo falſa hace ſententia cenſenda est .
S. 4. Altera cum imernis ¡mimi ipſius experimentis :.ºpíniº
pugna!: res enim omnes extra nos poſitasnon percipímus, _ ~
nifi ope im effionum & concuffionum harum in Cerebro
factarum z al’rhis quoque impreffionibus memoria nostra
pendet. Pra-tereamullz in nobis, ne intellectuales qui- [Ñ
dem, naſcuuzur idea, quin \iis excírari in cerebro motus ‘
reljpondeant. ;Tam nullae excitanmr idea: rerum fine ideis , ÑÑ_
vocabulornm, ſeu ſonorum'quorumdam, quibus corpus - Ñ
commovea’mrfi. Que omnia (ati-s demonstram, ideas 8C
perceptioúesfnon eſſe unas eaſdemque mentis actiones Í ita
enim ſi effetyneceffaríum non eſſe: ideas a corpore aut
corporis mptioaibus ¡Rinden-e,~ Ñ ‘ _ …I .
.S. 5. Tandeq fi lpſa: perceptíones ſunt ldez, duo*
mm alterum dxcatur oponer., aut mentem nostram, l; k
que cezuſa est_ .proculdubioºactiva ſuarum' perceptio- «MN-ª
num, ideas ſibl creara, rerumgnempe ignolaxum formas, v' ***m
;is-;3x5 ….¡j , 3 , \ \ " quod.
'TW 'r'
) Hab ' ;ya etim- Loción? z ,
) Ama( ¡¡h-º ¡le vai¡ , (y: ſal/l.: ¡dci!
) H-'olfiur' "S‘tbºlúflítºh *ª ~~ . "º *‘~‘ ..
) Maldita-*dim .
((3
Ñ, b
lrc
(d
86 -An-r. Lomcm Lllla lll
quodrell ineredibiley nifi illa perpetuo divinet :4 aut ideas
¿Se perceptiones fimul ab externis cauſis, bem vel corpo
ribus, excipere , ipſamque in perceçí’ti‘onibusºomnibué
mm- paſſivs_ ſe habere, omnique _ destitui activita
te, ſeu vi percipiendi, quod animi naturam radicitus e-r
ima/mi- vellit. quapropter verifimilior ell Scholallicorum opiniof
:03m opi. præcedere in corpore ideas nmterzzzlers ſe m m mente 171
glfüaï'ªªª-telleóïjuqlex, aut fibi utraſque eſſe_ conjun as, haſque eſſe
. perceptionum formas: nili hocmter ignora, quod ſimi
lius vero est, referre maluerimus.
,mmm S. 6. De idearum origine longior elst.& diffiçilior con
origo. troverlia. Ea de re, quæ feruntur opiniones, funt hujuſ
…m modi. x. Quid-.1m putant ideas eſſe menti innatasz qui ta
apinio. men tibi non confentiunts nam aliiomnes ideas , ut veteres
Platonici, 8( Leibnitius: alii primorum tantum axioma-1
tum univerfalium , ut Carteſiani quídam, notiones in
natas , ſeu potius naturales atque a natura ipfa mentis
prodeuntes eſſe opinantur. i
rgcqnda 2. Alii mentem tali vi præditam faciunt , ut politis
º‘º'ª‘ª motionibus ſenſuum ac cerebri , ipfa ſibi ideas creet re
bus, a quibus illae/producuntura conformes. Ita. Arnaldus,
at WolhuS, licet non eadem ratione moti . ' fr
3. Alii cenfent Deum ex occaſione motionum corporea
rum producere in mente ideas earum rerum, quas eam
percipere oportet : !ta Carreſius ipfe , Sylvanus Regis ,
8( alii plurimi . 42's** iri ª
;zu-.7ra 4. Alii exiliimant mentem nostram neo uniri *MET* ¿cr/av
lpmlº- effentiali-tera Sz in Deo, aut Dei lumíne, omnia videre :
quemadmodum Malebanchius .
Tenia
opinio .
Quinta
mm_ ditauone ſuper ídeis ſenſuum provenire docenta illudque
vulgamm uſurpant, nibil efl in ima/[E814, quod prim' non
opinio fuerit in ſenſia. Qui item non fibi conveniunn Nam Lu
ſfflª- cretius vult ex ipfis rebus avolare idola a: fimulacra quæ
dam , atque per (enſus animum ſubire. Scholastici docent
ideas materiales , ſeuſpeciex ¡mph-1121:, ab objectis in cere
bro imprimi , hinc ab ¿mails-&u agente ſpiritM/izari Ó'
il/mnimzria atque inte/legiti pam-v0 preſentar¡ y fierique
[papis: expulſa: . Lockius ipſas motiones ſenſuum &E ce
l _ rebri eſſe perceptiones- &z ideas .
5._Alii tandem rerum omnium ideas a ſenſibus, ac me- '
infima 6. Alii postremo recentiores philofophia licet fateantur
P 'omnes ideas a. ſenſu ¿St medjratione videri naſci, non du
bitant tamen aſſerere , ſe non intelligerea qua id ratione
fiat. Atque isti , ſi quid ſapiojfa-ue indican: 4-4140-.
¡¡¡emm S. 7. quamquam fentermas ¡stas ad examen revocare
prima ,,. non fit hujus loci ,'*ſactumque a. me fit copioſe in altera
¡¡mm . ausit
~_
DE IDEXS ET VOCAE. CAP. I. 87
Meta hyſicae parte; iuvabir \amen pauca per ſumma ca
pita ehbare.~ Príncíp_i0 qui ideas ¡uni-¿tas conflituunr, ii
çrocu] dubio nom'me \deal-um non ſigmfic-antjmpreffiones
quaſdam in cerebko ſactas ;_ çſſent emmudege ¡the mutabï
les, quemadmodum’cerebrl {pſius constxtçuo ,-81 ſubstan
xia. Nec prefecto fignificannpſas perceptmnes, ſeu actio
nes intelligendi ,*’-quis èr'xim‘, qui fibí non ſit penitus i
gnotus, dixerit, _Ómnes' percepriones pofflbiles ſimul ir¡
animo extítiffe *ab ínïtio ſua: existentia: f est enim ca.
ſolius De¡ pxopríetas . Supyeqrest ergo ut di’cant , ideas in
natas .eſſe r. aut’iñclin‘átiones ,8¡ lege: mechanicas natura:
humana? , quíbus nos erga’ quzdam objects. impellamurç
aut 2. clara 8L distincta'iudicia, quªrum statim ſumus
conſcií,,ac ideas qnaſdam acceperimus, ut notiones axio
matum , ,Totum_, Maim- ſic-{parte z nequit idem' ſimul eflè
Ó' non :1P: aut-g. 'neſcio quas Imagines in animo in
ſculptas , que eum ad perceptio'nemwuarumdam rcrum
excitare valeant ,_ ’ ' 7
S. 8. Jam de: primo diſputare non est neceſſe: nam ha:' ínclinatipnes 8L _propenſiones, ſi quidem ullctz ſint huiuſ
mod¡ omnem vItaz uſum antecedeñtesjidmrum innata-mm
uomíne ap ellare, est tu‘rpiffime vocábulis abut¡ . Alterum'
íuutile est Y!: quzstionem adducere: na’tn íllzideçe, eaque
judícia naturalia quidem dici poſſunt, funtque, non m
nata . Tertiu’mmín’us intelligo; nec video,~ quum Deus
creaverít animu'm in‘telligendi capacemz debuiſſe çtiam 'm ¡U6
res, quas intéfiigefet , creara ; aho in quum oculos videndo
“aptos ſecerit, debuit‘q'uoque ini is Creme colores , quosvideçem \ Acçedït vquod horumr philoſophorum qctuidam
ſunt , 'qui non ideas tantum , ſed iudí’c’xá’ quoqu’e hunc in
modum innata docent',«'dum noxiones primorum prínci
píomm con enitas eſſeÑ ajunx. Quºd est dicere, ſi r‘ecte
accípío, in antes', qui ſingularianondum nomnt, áªxioma‘ª
\a univerſalia cogïzaïº; Nónfiiflz …gel-*ſunt .em-um , qué:\ .
quid diqanr ¡Inox-amy Tr.:- . _ ~ c
5. 9'. Deiuddfwewumªest, 'mentem \ibi primas 8C ſim- !er-cun.
plices'idea's pròcreare non pòfi‘e, niſi dïce’re velimus re*- ª"
rum -ígnotar'um ›fibï, imagine# create Poſſe :-quod nomad¡
potest, quam picter reí, quam¡ orar, picturªmdélínean
re. Quaª. quum ſim, licçt con edatur nokïones compoſiè
las Poſſe fibl"memem efficere lur’es ſimplices copul‘an
do¡ am' exiam’Íx prÏFmïs , ~
jectura deducere: a‘ut .ex tïngularibus elicere univerſales ;
incredibilç’xamenvſuerk ¡¡bi etiam 'primas ideas ſimplices
create ¿QUI-¡une mit‘ºr Wolfium tançum hdr-manía El*
li PmflabctiteÑdare-pomiffey ut conlïituerer, omnium-i.
- F 4 ' eúam
as a‘iunde haber, alias *èon- ‘
m nr
n',- .
179w-, 5. ¡1. \Quan-co,
id .
- mum inducant , unicamque in
88 ART. LOGICA-z LIS. IL
etiam primarum &l fimplicium idearum. mentem ipfam
ſ bi cauſam eſſe. Est hæc harmonia præiiabilita in hoc-P9,
i‘ita, ut mens vi ſua producat libi coutinuatarferie omnes
perceptiones , quæ refpondeant ideis materialibus cerebri,ac ſenſuum , quin uilo modoba corporelin id moveaturz
6C .corpus fibi vi ſua omnes motiones fuas mentis cogita
tionibus Sl voluntatibus refpondentes continuara. ſerie r0
ducata quin ab anima impellatur , aut. regatur. Quo est
non ex certis principiis philoſophªri, ſed divinare, atque
ita , ut naturam deſeras . v
S. 1o. Tertio, qui putam Deum immediate in nobis
omnes ideas producere, ii coguntur fateri: I. Deumyro
duc’ere quoque in nobis immediate ideas earum rerum,
ex quibus adverſus De¡ Legem commovemur; quod qui
cum ejus fapientiaconfenferiti Ñ_
2. Nullam in nobis-vim percipieudi activam ineffej id
est, ſi recte accipiogvnullam animam, ſed Deum eſſe
cunctorum animam ac mentem .
.g. Quid est meum in nobis ideas producere? an enim
est imeilectiones &i perceptiones fuas animæ communica
re? id eſſe nequit : quippe quum intellectio Dei fit ne
ceifaria a immutabilisa ubicumque est, at tota est, at
una, a eadem ſemper, quod contra est in homine. An
est pcrce tiones omnes in illacrearelex nihilo? nec id
eſſe pote g alioqui mens hominis non eſſet principium
fuarum cogitationum activarum, ac fpropterea ne mens
quidem st ſubstantia, res fcilicet per e constans & intel
ligens. An est illam ad cogitandum adjuvare? ſed hoc
non est ideas producere, ſed quidvis potius. An fpecies
incorporeas communicare, gus; res exhiben t? at hoc,
ut acute Beatus Thomas ratiocmatur, nece itatem unipnis mentis &a corporís. diiioivit . ,Quid enim› attinuistſiet
mentem corpori ſenſibus instructç copulare_ P‘ Tan
dem non hoc in loco quaerimus , quid beuswpoiiitrg nam
hoc certe potest s ſed quid fecerit , faciacque: nec vero
hoc. quod aiunt , constar , nili de prophetis . ¡An
vero omnes hómines naturakiter ſum: prophetz? Id unus
dixit Spinoza..ac reliquï, qui fammi appeilamur.l i ui mente \cum neo effentialiter uni
tam ſiciunr, I. vi eant , nelij tiiagorifmum ac Spinozíſ
niverſo mentem, 8( ani
mampmnia pçrmeanterç, ua omnia vivant, &cogitent;
.g. cui legi dicent nobis atos ſenſus? .ad “ji-m wm,
inquit blebranlchiusz nempe ut vitam ſervare ſciamus:
quoniam autem idfflfieri nequit fine cognitione exiiieutiæ
. &z connexſiuum piurimarum rerums huic cognitioni acqui
:ends:
DE Imars TE Vous. CAP: I. 8g
rendae inſerviunt ſenſus . Est autem ea cognitio omnium
nostrarum cognitionum grima ,-.ex ea caeteras derivamus.
Ergo via ſenſuum in no is gignumur prima: idem , in qui
bus deinde alía: ínazdificantur. 5. Cur ſenſus nos decipere
iſli docent, ſi nihil ſenſuum via diſcimus?
5. -n. Quinto qui volunt ,ex rerum ſuperficiebus idola. Et Mª.
indeſinenter avolare, ii concedere debent, haze idola non 'ª
eſſ'e oorporea: alto uinjamdudum mundana corpora ex o‘- '
culis evanuiſſent. Beinde cm: tot idola, nempe ene in
finita , nec inter ſe miſcentur unquam, nec e mutuo
comlmpunt , quum oporteat ut alía per alía tranſ
vez‘ſim pehranſeant .ª Sed demus huiuſmodi imagunculas
a corporibus avolarç, qua ratione dic-emos eas a nobis
Percipi? an percepciones etunt motiones cerebri ab idolis
excitatae? eſſe ne uir. .An integra idola mentem ſubibunt?
nec id fieri potei 5 quandoquidem ea ſunt corporea.
I S. ¡2. Sexto, qui contendunt mociones ſenſuum 8: ce- Paper'.
rebri eſſe ideas 8( perceptiones ſimul, ii przterquam quod #ſurfer
omnem ſubstantiam cogitantem perimunx, aſſerere debent, 'ª'
aut motiones iſlas ſimiles eſſe rebus, quas repreſentan: ,
aut nihil a nobis ceno ſciri. Primum maniſeſio ſalſum
est . Quz enim motiones cerebri colorem repreſentara
poſſunt'? que figuras, que res alias, quibus fimiles nullo‘
pacto eſſe poſſuntPAſſerere veroſi nihil a nobis cerro cogno
ſci', hominis est patientia aliorum abutemis . Qua: quum
fint, ſatebimur ingenua, nos ignorare, qua ratione res
extra nos poſitas. Percipiamus, &e quid _fintídeae 8C perce
ptiones nostra: .
' S. 14. Interim neullum hinc prazíudicium pro ingui
'renda veritate exiſiat , putabimus verum, etiamſi forraſïis
non fit, omnes ideas nostras pax-\im ſenſationi, Parrim &c
meditationi originem debere., Ex quo hos deducemus ca
Dones . Citrato ur ſenſuum experimenta quo plura Pºjfi: ,
habeas: ut mm mundo mmm, Ó* bºminum, quo firm'
pote-fl diutiur, *ver/eri: ,* ut acumen mami: auge-IU: ut ra
ïiacimmdi ſucultatem acquira: . Punto fabula: , etíamſ¡ mm
jim, te pºffz’ *via Mmmm innatªmm , Ó* lumim's Male
finmcbixmi ſapiemiam canſe-qui , m- bm‘ te a-Uefimti: ¡maefiigatiºm dlstzſineªnt. Revomto ad animum , bamine: ex ſbla
comme-mia cum Mundo intelligióili Evade-re fanatico:: tx
commercio cum mundo mmm* Ó' ¿caminan? , [Epic-nm.
4.-...
O1
9o 'Als LOçDlCELILIL
C -A P. Il.
\
De Mmmm genm'lms.
5. l. IDeas, ſeu {emm noticias ex quatuor áſpectibus
5.-… contemplar¡ poſſumus, l. ex earum origine, z.
coo-Mc- ex eat-um natura 8C constitutione, 3. ex relatione ad ob
"‘" jacta, 4. ex relacione ad mentem. Primo modo confide
ratm ſunt, l. vel adventitiz, 2. vel' factitiíi: , g. vel
innata?. Secundo modo ſunt, I. vel phantaflicx , 2. vel
intelligïbiles, g. vel fimplices, 4- vel compoſite. Tertio
mo_do ſunt, r. vel poſitive, z. negativa ,' g. adzquatz ,
4. madazquatae, s. ſingulares, 6. nnivexſales, 7. abſolu
tgr, 8. relativae, 9. abstractªe, lo. concrete, XI. reales,
x2, chimericz. Qnarto tandem modo ſunt, l. clara: ,
z. obſcuraz, g. distinctz, 4,. conſuſzev. Quz noútiarum
- genera. mmc paucis ſupt dçfimenda.
53;;- _ 5. z. Idea: advençmaz dxcuntur ez , quasex ſenſu hau~
a ¡,fflznmus, quales ſunt ¡dee omnes remm corporearum, qms
Ric. res ſenſatione percïpimus . -Factitïz vero dicuntur idezomnesſi, quas ſIbi mens conficit, \ſeu conjecturaà ratjq
cínío, ſeu cáyulando ſimplices, ſeu- proponioncñr ſimil¡
mdine cum ¡Is, qtias ſenſus defierunt, feu quocumque a
lío modo. Oporto: a'utem Perdiligenter’duo hzc idem-um
genera. distinguere ¡'nam pnmz naturales ſunt, Z! fer
me ſemper nales, idest quibus ſua. extra nos object-a re
ſpondent, 8: promde ſemper ferme vera non item ſe
cúndz, quz’ üt plurimum arbitraria: ſunt, &vacna:, id
est, Iibus ñullae extra nos res reſpondenc; qua ex re ſunt
intel-Rm hot-ninas vel' in luce SolIs noctambuli.
nun_ 5… g. Idea ipnatz, ingenitz', intima, ac natura conçli
M. \ze , non eodem modo ab Omnibus 'diclmtur philoſophxs.
Sun; qq¡ ideas ¡matas appellem eas‘rerum notiones , quas
Deus mami, quum‘ Pñmum existere incípít, velut in
ſculpit .. Mªlebranchïus, 8( Lockíus, dum hujuſmodi idea
reſellunt, ,hoc ſenſu ſzpe acçípiunt (a) . Ñ .z
Ven-ſites Platonici, Ja’mblicus, Plotinus; aliique notíos'
,humin‘natarum nomina ¡melligunt lumen quoddam -mio
nïs, Intel-¡us, nod' Deus‘ mentibus humanïs participar, 86 ¡n
quo intelligibi ia. vident . Qua ab opinionehaud longe abſuit
Augustinus , hínc Thomas Aquínas, viringenií acerrimi.
Ambabus vero ulnis amplexus ,est Nicolaus Malebrancèius .
e.
( a ) An ſunt ha:: I'll- Smicorum ſpmpwga. ſemina innata 2 Hau-l
:Piura ab :0mm theolngia: fiquidcm amm¡ ¡¡s human¡ …nada-;e men
ns ſun partícula .
DE InEls ET VOCAB. CAP. II. 9x
Vereres Epicureí ideas innatas vocabant, aut quas pri
mum ſenſus deſerunt, quum anima adhuc velun taba/d
nada est, aut quas nullo studio, nulloque labore ex Uni
verſi hujus contemplatione haurimus: quo ſenſu innata.
dici ſolenr ea vitia, qua: a prima adoleſcentia contraximus'.
Carteſius ideas ínnatas vocªt eas, que neque a ſenſi
bus , neque a libertate nostra, ſed ab ipſa. mente ſu@ ne
ceffitªte natura uafi manant . NM Mim , incluir, Om
quam [Nip/i, *Ue indica-ui, mentem- indigen- idªjl: innatir,
quee ſin: ::liquid diverſum ab ajua- facultatepºggtandi: fi-d
quum ad-Uartarem , quxzſd-zm in me elſe mgxtanone; , que
m7¡ ab. oóject‘i: exec-mis, nec a -Uºlummi: mm determina
n'one prºcedebant, _IE-d a ſola faczjlmte cogz'tandi (necefl‘~
tate quadam natura: ipſius menus) qm m me cſi, ut :'
dear, queſt-»t ¡fiar-um cagimnºnumfonme, nba/ii: adven
n'tiis, Mt factitii: dtflinguerem, illa: innata: -ua'u-ui (a) .
Vocªri ha commodius pofl‘unt naturales. Atque hac ra
tione haze axiomata , Totum Efl majm ſua parte,, Nan
potefi ídem fimul elſe Ó‘ mm eflè, _Quad rió¡ mm. *vi:
altere' uekfècerix , Oporto-n -uirum bonum ojſe omxibm,
amicum, 8( ſimilia, ſunt naturalia, atqueidcirco inter ho
mines cormnunia, ſed non innata: nam contemplando
exiflunt.
Sylvanus Regis negar uídem ideas innatªs eſſe menú
concreatas , aut a Deo in cnlptas , ſed notíonem De¡ ,cor
paris, & aními nªſci Punt/in mente Rakim ac creara
est, &quidem ex ipſius menús naturá; eas vero ideas in
¡mas appellat (b) ,. l ::u . L.
Alli idearum mnatªrum nomina appellªnt aut cas ani
mi nanurzque humana: propenfiones, quibuſcumunaſci
mur, aut ea judicial, que, exceptís ideis fimplicibns ,
flatim « intuemur’. Qu¡ :amen idea: vocabulo. vlonger
a common¡ loquendi conſuetudine abutumury ~idque , ut'
dixi, in controverfiam adducunt, quod nemo ſoi fibi
conſçius negaverit. Quis en'uèn indubium vucer, >h0mines,
statim ac 'm lucom edit¡ ſunt, ſe, naturamque ſuam ,
namr’zque -ſiimulos ſentire? Nec ¡amen eas notitias voca
verim, ſed ſenſus. K . ííl'º-K Ñ, Mp
S. 4. Idea Mama/!ica duplicíter dícitur, .uno modo ut
opponatur imellig-ibi/i, altero ut opponatur natura/i &e PPM"
advontitire. Primo modo omnes idea: remm corporea- M"
rum , aut qua: instar corporearum percípiuntur, pluma»
flme 8: plmtafmam dicuutur- .- Altero modo diáuntur
p an
'*__*"""*"_'**"º' e'
Ñ_ , , Ñ
Reſpmſ. ¡d art. n. Program. Belgica' Mm' ¡647. ‘ ‘a, )
b ) Uſage de la Rviſan Ó' de* IE F0¡ Iii. l. yan. l. Up. 7.
E: fim- .
plÍcs-I (9'
com,1L
' flM.
92 ART._‘LOGIC[E LIB..IL
phantasticz idez mere arbítrariïz, quas non a rebus hau
rimus , ſed ipſixconfingimux. Nos cºmmemítia: dicemus.
Vocamzurinv ſcholís :mia ntizmí: , quod in~ſola \int ra
tione.- Idea vemintelligiói/i: est Forma inem-poſea, qua.
ſci'líce: nec corpus repreſentaron, nec res alía inflar cor
poris. Huiuſmodi ſunt omnes ſerme idea abstracta: emi: ,
pºſemie, legiJ'-, -virtutix, -Uin'i (92.3
5. 5. Ideas ſimplim vocantPhiloſopbi- cas, in quibus
De mente quídem plures Partesdiflinguere poſſumus: com
pojims vero eas, in -quibus plures ſmplices , quie distin
,gui, 8L ſeorſim intefligi poffunt, cemimus . Sum igitur
ídez fimplices , aut qua: Unam, objecti partem , vel qua
Mmmm-exhiben: , aut quz A ſunt abstracta : compoſitz ,
qua: plures ſimul qualitazes reſerunt‘.- Ideas fimplices par
\im M u, partim abflraáïz’am ,in nobis progigni docenc
Philoſophi. Ad primam claſſem reſerunt omnes ſenſatio
nes colorum , ſonorum , odorum , ſaporurn‘, voluptatis ,
doloris, ªextenfionis, moms,›aliarun1que rerum corporea-r
mm . Hz enim formze via ſenſus habentur , &rales ſunt,
ut 'm iis nullas partes distinguerepoſfimus . Ad alteran¡
chffimxflctmtümswflmkzuffimm,efihmk,m
giítationis, voluntatis, nnmerorum., & ſimiles abstractas
( S. 6. Sant qnibus distingueñdum placer inter ideascom
pzz/¡tng 8'; EMC-iman: -ſeu conjunctas: ideas afſociatas ſeu
conjunctas vocant eas , que in ſe conſideratae _ſep-atar::
ſunt aliz ab aliis, ſed qua: ment¡ ſiemper fimu’i preſen
\es fiunt , ita ut ubi exciratur una., alía statim presto ſin
(b) . ldeamm com-atmªtiºnem dicere'poffis . Ego totam
hanc rem ad vocabula pertinere puto. Quum enim plures
fimplices idem uni vocabulo affiguntur , ideam compoſi
tªm vocamús . Si vero plures~aut ſimplíces , i aut compo
ſitas cum pluribns vocabulisz copulemus, ac vocalmla-ipſal
inter fe ita- coniungamus, ¡Ir-'velar concatenatione ſecta.
fimul a mente percipiantur, ſeu ut' :una excitata-,aliz pr::
ſto ſin!, aſſociatas 8! conjunctas idms appella-mus , Iza,
í’dea carporzlr compofitª dicemr, quia. eidem vocabulo pfures
fimplices , veluti idea even/¡Onix, impemtraóilimtír, ,gr-a-v
vimti: &acolſigatz‘ ſunt . ,Idea veto longioris alicuju;
demonstrationis, aut loca-mm &- actionum, actionum 8C
Perſonarum, ſyflematum romm , affºciam ſunt, quum
una omnes-ment¡ reprzeſmumnr. 7
Emm ſsxz-z-¿üsedwxpliçandmn efl Cla'ríuS, que ¡¡tiene alſo¡-~
nuſe .
\ L
cia.:ſifl
( >Lk' I'd. 12.6.. 'LA' Ñ .
KÏL-RÏZÁÍÍÏVÁQÉIÃÍUMMM PSM?. ¡¡¡5.2.54 1.* ,_ Ñ
'DE IDEts ET VOCAB. CAP. Ii. 9g
ciatiónes iſla: idearum , quibus tota humana ſapiemia ,
ſcientiz , artes , ſzpe etíam magni 8: noxii errores,
continentur, fiant . Quantum animo rccolere poſſum , ea
debentur quatuor cauſis: l. ſin atiom‘ , 2. rati'ºcínaziani,
g. libere Pbantaflre , 4. inflitmiqni . Et primum quidem
c'ezrrum est, nos ſenſlbus quaſdaxh ideas ſimplices, vel et
iam compoſiras, inter ſe Conjunctas 8( concatenatas per
cipere, ſeu uno ſucceffive, ſeu pluribus ſimul fiat ſent¡
bus :'PHujuſmodi ſunt idea: iridi: , pugnze , ſpeéïaculi ,
momm alicujus nationis 8( ſimilíum rerum .' ſunt ſcilicet
aſſociationes ſimplicium , vel comſoſitarum ideal-um ſen
ſatione factz . Iraqne ca ratione ſulmina , ſulgura 8( ca'
lum connectimus . Et quia czlum Jovis habita ſedes ,
ſulmina tributa Jovi . Deínde rªtiocinana’o plnres ſnnnl
ideas fimplices ,vel compoſitas conjnngim‘us -,‘~ïunoque vo
cabulo appellamns , ſen **vere , ſen faljò . lt’a"'c‘onficitur
idea Dei: ex Univerſi enim contemplatione perçipimus
existere Tem quandam .-etemam, cogítamem, potemzflímam ,
optimam.- Ratiocinatione quoque ſeries ¿St ſyſlemata idea
rum 8( ſcientiarum conficimus: eadem ratiocinatione
concatenationes ſalſitatum plernmque nobis perſnademns ,
veluri Cometarum &e peſïis , (amis &(7, Indeffextitere
ſaiennle chimericz, vanzque artes Plnres, tamerſi ex ve
ro nano . Tertio pbrmmſia libere varias idca‘rum aſſocia
tiones efflcimns ,'ªquales ſunt aſſbciationes Poe-'amm C9' PI'
&Oflrm ,ªeorumque , qui mrres in aere zdiñcare dícuntur , aut
eorum , qui de rernm natura ex ſuis commentitiis ſyſte
matibus audaciter diſſerunt . Unde illa Caeli ſystemana
Ptolemaicum , Ticonicum Blc. Tandem inflitutiane ms- *tu
iamm , vel magistrorum, aut librorum lectione, varias *"ª**
quçque ídearum aſſociationes ſacere ſolemus, quales ſunt
—è—.
\m y
opmiones , 8C preejudicia , quz aut ex popnlo,-aut ex
Parennbus, aut ex magrſlrlsòc lrbrls exclpnnus, .ſeu -vem,
ſeu Falſa, parum repntantes. ' m' m ,!Mu-ma
S- 8. Idem compofita: , 8( aſſociatze dividi poſi‘unt in ,NÚM
Mmm/e: ;' & arbitrarias . Naturales aſſociarioncs ſunt , tin-ari:
qua? fiunr fenſa, vel neceflêzrizó ratiocinatiºmª. Ea: omnium $2735?"
maxime ſunt rea/Er, minuſque errori ſubjecta: . Inter ideas '
compoſitas neceſſaria ratiocímtione ponencia est idea Dei:
non enim ex arbitrio mentis pender , ſed ex cauſis ſui
neccſſario mana: , ita ſcilicet ut poſt arrenram ratioci~.
nationem intelligamus , non Poſſe rem alírer ſe habere‘.
Unde concludimus , re vera exiflere hnjus idea: exem
Plªſ (ª) - ld autem de arbitrariis aſſociationibus , qnales
m
_..———-—-
(ª) Vida .ſl-¡mmm Res/'s ¡No (il. lib. l. ſlll‘. l. NP- ¡5- , ,
94 ART. LOGLCXZÑLLBÏ If:
in primis funt bypotbefe: pby/im , aó/lrdéîiene: plerzq'ue
mam/omm C9' .mat/»marine , 8! pleraque popu/mtt
leiudicia , concludere nullo pacto poffumus . Hinc tot
thnicorum de Dîis ac Mænibus fabellæ . t
ºbj‘zr. S. 9. quamquam _aurem ideæ fimplìces apud omnes
ºf'ª‘ª. homines fint ezdem ,‘ ideæ tamen compoſite, ceieræque
;',',‘;’,';,._ idearum affoclaitionesz pptifiimum non naturales, ſed vel
prim <9- ex phantafia , vei rauocmio agbitmrio proficifcentes, non
:z'PºF' _apud omnes ſunt eædem . Pnmum enim potest quis ei
' dem vocabulo -, quo nos quatuor ideas fimplices explica
mus, quinque, ſex , decem addere . Itaque e. g. ſubstan
tintum idem, quge omnes funt compoſite, non-aque am
jflz ſunt in ommbus mentibus : tum _ notizia’. virtutum ,
‘vitìorum &(c. Minus quoque ideæ ordinum rerum mun
danarum . Deínde ſeries, ¿Si fyflemata, quae ex compara
tione idearum ſimplicíum naſcunrur, &e ipfa effe poffunt
diverſa: quippe diverſi homines eafdem ideas ex diverfis
aſpectibus contemplar¡ poffunt. Hinc tot diverſa ſystema
\a rerum ad Naturam , ad Polítícam , ad Religìonem
pertinentium , non raro mere arbitraria . Tel-tío ideæ omnes iphantafticæ , aut abstracta , 8! varie effe ſolenr, 8:
non &que amplæ , cum ob diverfam mentium capacita
\em , tum etiam ob Yariam cogitandi liber-tatem , aut
varias easvcqu iendfintemas, aut_ externas occaſiones.
Hìnc varia’, Ñ pcenam oppoſita, inter varias nationes,
aut in-eadem diverfis temporibus, præjudicia , si ex iis
mores ,…&- instituto. diverſa . Interim his notitils , notitia
«rumque f fiematibus res humanae omnes geruntur. .
"n.4. 5. 1º. iam vero ſi idem refemntur ad objecta, primum
«qm eſſe poffunt poſitive, v‘elne drive. lllæ exhihent id quod
"ª" ' l " - ª dò'lrime [in ‘ é? &qmt- res est, ut idea umnm, 0m,‘ o , eae re .e “c,
Hz vero quod res non est, ut xdea: teneémrum, fi/enm,
’ ignoramia, [in-?re cut-ue &c. Deinde eſſepoſſunc , vel adæ
quatæ , vel madæquatæ . Prima: ſunt, quæ exhiben:
clare -, 8: diflíncte omnes object¡ partes , proprìetages,
notas: fecundæ vero, quæ non omnes exhibent . Quum
object-2,. idearum arbizrariarum , Ó' abflraflnrum ut plu
rimum fint ipfæ ¡dm, ideæ hujufmodi funt femper adaº:
qmtz, idest femper ntum exhiben: , quantum cogita
mus, quia fe exhlb t,- cuiuſmodi ſunt idea; Geometri
carum , 8: Arithmeticarum rerum : pbiectª- enim idea
mm Cima/i, _Quadrati , ſunt idea; ipfæ C'Erouli & Qua
-drati . A’: id de ideis ex fenfatione & ratiocinio proſi
.ciſcemibus, quæ ad objecta exrexna_ ,reſeruntur , dici ne
quir; ſunt emm omnes înadmquatz; quìa non ad ſe, ſed
ªdobjectaaſe diltincta reſeruntur, qua: plene non eghibente
. u.
DE IDELS’ ET Vous. CAF. ll. yg
\.
N S. n. Idea fingularis est ,
!Epi-::ſentar , qualis est ideez , quam quifque habet ſui
ipfius . Si vero-pinta individua fingularia inter ſe conſe
ram , atque in iis id tantum conſidero , uod commune
iis est, non etiam id quod est proprium, uz'uſmodi idea
uníverſalí: appellatur-jt itaque tota idearum univeirfalitas
pofita est in_celen perceptione fingulariumusz limxliurn ,
quæ perceptio confuſa exhibet id quod us fingularibus
commune est , veluti ªbstractum a proprietatibus indivi
dualibus. Univerſalia igitur non ſunt extra memem. Ho
mo ¡¡nivel-&Alis non est nifi ideas homines enim , qui exi
flunt , ſingulares ſunt. Ens univerfale idea est: quæ exi
fiunt extra mentem etnia omnia fingularia funt (a) .
S. zz. Scholastic¡ pliilofophi fecundum Porphyrium
quinque univetfalium clafles fecere genus, ¿pen-'em , diffi
rerm'üm ſpecrfimm, proprium, anidan: . uum hæc vo
cabula ufum in omnibus ſerme difciplinis obtinuerint, 0
quæ unam rem individuam m5…
lore: 0
nm'm1
falu .
Unſmr
ſiſi¡ Por*
pluria
ml I
perm pretium erit paucis ea definire . Genus est nodo ºfflª’c
maxime commums, quæ alias nationes minus communes
ab ſe propagates comprehendit , deque illis enuncialur .
A Porpbyrio dicitur notío univerfe/is 1 quæ de PMI-ibm
pma'imtur fpecie di/féremibm , quum quid fit , gum-hair.
E. g. animal hominis & equi genus est , quia notionem
utrique communem deſignar; ¿sc afferri {oler ab eo , qui
reſponder ínterroganti, quid homo , uid equus fit . Ge
nus quaduplex ſaciunt, ſummum , EL medium , remo
tum , 8( proxímum . summum nulli fubjicitur alteri u
niverfaliori notioni , ut em .- medium univerfaliori fub
est, veluti animal, quo genere univerialius est em. Ge
nus Prºximum est , quod proxime adhæret ſpeciei ,ï ut a
nimal, quod statím conſ uitur bomo, ſpecies: remotam ,
quod longius abest, nec peciem attingit , nifi per aliud
genus, ut fuóflantía. In Geometría Figura genus est ſu
Premum : Figura plana genus medium: Trimgulum, ge
nus
( a) 0mm; id:: fen/‘mun ſum- [ingulamr , quia nt exhiben! rum
fui; :inmflamii: indívídualióu: . Quan¡ a6 bujujinndi ini: fingularibus
drtem/haiic individua/cy referamur , ¡tire ill: rondan: indiferente: ad
¡Mmmm communem plurium fingularimn upra/iurandum . Et dim-mn
univerſal:: . Ex. g. idea Pampa-ri¡ ¡¡ng-:lam :B . Ii ab u uſen-Neri: :ir
tmpflnmiar individua/u rovpau': , animi , lan' , "MF-an*: , "mundi! ¡le!
.nm-ani¡ ration: pmdin‘ , que "bbdd-'t Ira-mmm :on-mmm omuiéu: br
mín-'6m , :aque dirnur nniverfalis . illud quen' pam: , utrum mm: In
Ϫſmºd¡ tirtmflamia; individual" njitare a6 idcír fingularibus poflïr .
Id fin¡ dieitur abanaione , gn: nihil ep , :Ii/i' amm-*º »mn-*I a!! ana
am* altemm ni pvopw'eumn .. non ad aſin , ¡Il quod in mun: finita na
tam/e El¡ . currum hujufmodi idea generi-rc non aan omnia illa "¡al!" .
_ quiim ::ppt-'mn' ¡’o/fun: ; ful pol-nt mmm ſucceffivc muito: ill"! UPN-'
m‘n' ..Qu-¡re ::Mim-ſolita: ¡det ¡n ejus ¡Mike-¡ria ad plum, !llull HP*
Plmm pan-fl , pofim ¡[e videtur .
9‘6 Ann-Liceu»: LIB. II.
" ‘his infimum: Triªngulum rectangulum_ ſpecies. Tota na
. ,'._, tu'ra. ſupremi generisesti‘n medio, medii in infimo : infimí
. . - 'in ſpecie. Ita Triangnlum rectàngulum totam habet na’
turam Triang‘uli, 8C Triangulum figurar plana: aa Figura plana’Figurz. ' i p : › L,
mm_ -5. 1g. Speciesest úniverſalis notio , quæ de pluribus
dicitur numero difierentibus , ut' humo , qui anunciara!‘
de Petro, de Pauloia zz aliis humanae natura índividuis.
lndividuum autem , ut ex nomine ipfo patet , est id“,
quod in plura talia ',' quale ipſum est , dividi nequirry
Dxffm‘e autem fpecie dicitur de iis , quæ fub eodem ge,»
nere‘ poſita, & in eo convenientia, efl‘entia 8( definida
ne diſcrepant, ut Inma, 8( equ-u' .- Triangulum “¿fire/e‘.
& Trízmgulum aequi/dierum , Prudentia , C9' ſuflitia . Dif
jam vero numero dicitur de iis , quæ funr individua e¡
t juſdem ſpeciei , 8C per ea diſcregant, quæ numerumbquiy
dem variant y ſed eſſentiam Sc definitionem non variant ,
‘ ‘ «ut'Petrus &e Paulus ,- duo Triangula æquilatera , duo
Quadrara . Individuum constituunt , quæ hoc carmine
continentur , ;
Forma , figura -, 10cm- , flirp: , »amm , pan-iq,~.\
ª ‘ tempm'. - A "
¿gig-m…. S. rar -DIflZ-rqmía-est notio unïyerſalls_ , quæ de plurgª
m- «büs dicitur ſpecle, vel numero dlflerennbns, quum quing
'ñtur, qualis fit alicujus rei eſſential . E. g. matrona/itar
distèrentía est bamim’: & equ¡ , qui differunt fpecies fortima-differentia est Sºcrati: 8C Platini: , qui difierunt-nu
mm. Habere tria latera differentia est Trianguli & cæ
feramm figur-arum planarum : habere duo latera æqualia
differentia lfofcells ab aliis Triangulis . Differentia aut
. _ genus dividitr 8: constituir ſpeciem , ut rationale dividit
i‘ªm'mal, si conftituit bomímm: aut dividit fpeciem ,.7 8C
constituir individuum, ut Plato nomen-dividit ¿eminem,
8! Conſtituir individuum . y
.pm, S'. Is. Proprium quatuor dicitur modis . Primo prd
pri-Im. ~prium est, quod ſali fpcci-ei accidit, ſed non mi, u: efl'e
medicum-accidit ſol¡ homini , neque tamen quilibet lio
'ªmo niedicns est'. Secundo proprium est e converſe, quodnimi fpecíeí ªccidit, ſed non ſali z ur elle bipedemi con
venit quidem omnibus hominibus , non tamen ſolis.
Tertio proprium est, quod fili , 8C tan' fpeciei accidit ,
ſedrnon femper, ut caneſcere convenit quidem omnibus
hominibus, &L folis hominibus, non tamen navis æta
te Quarto proprium est,\quod ſali 8C toti peciei , G:
femper accidit . Hoc modo convenit- hominibus eſſe
nubila Q quod ejus natura?‘ confequítur, tamquam_pro—
. prie-k
DE !DI-:ls ET VOCAB. CAP. II. 9'?‘
prietas necefſaria, 8: cum ea yecip_roca‘tlxr_,'v nam quidquid K
est rationale, est rifibile; quidquid est nfibile , est ra._
iionale , Scilicet ita Scholæ philolbphantur. I . .º.
§. ló. Accideusest notio univerl'alis, quæ pluribus :Ed-N Am_
este potest, incolumi eorum natura, deque ‘iis prædica- Inn.
ri, ut eſſe armatum, elſe coloratum . Part… ſolentg'ut
alterum'ſit categºricum , alterum pmdimbile . Illud ell,‘
quod categorlam constituir' ſubstamia: oppoſitam, ideo-v
que per ſe conſistere nequit , ut figura, mom: . Pra-z
dicabile est attributio quædam logica , qua rei 'adve
nit per eflentiam & íntimas_ proprietates ¡am .consti
tutæ , ut est'e-doctum, eſſe album . Hoc vero vel ſe
parªéile eſt, vel infigqrabile, vel arte-mmm, vel inur
num (a) .
S. 17. Sed perſequamur idearum pqlitas diYiſiones. ldeæ m‘ ª_
abfizlune ſunt, quæ nullam cum alns continent relatio- famam
nem.. ita ut neceſſe non fit ut una ercepta., at altera "WW
flatim pereipiatut, quales ſunt idea is vocabulis afiixae,
homo, curp…, quadrafum &c. Relativa? autem, uæ re
lationem continent, idest qnarum una percepta, alte
ra percipiatur neceſſe est, ut idea: pa‘m‘: &c filii, mari.:
Ó' -víri, motor-¿.5 & mature, vel fimiles . Non ſunt
autem ides relative cum ideis nlan'anum confundendaaz.
nam ide-z¡ çelatíonum ſunt illæ , quæ repreſentan: rela-e.
tiones : e. g. Idea Creªtoris relativa. est; idea vero crea-x
tionis est idea relationis . Diffemnt autem 8L hoc , quod
plerumque idea; relationum reg/ex non ſunt.
S. x8. Idea abstracta est idea (implex ab iis ſeparan, m, …z
cum quibus erat çqniqrxcta ; fi: enim abstractio , quum m!?
ea feparatim pçrclpimus, quæ copulata erant. E. g. dum Sig"
mbum aliquam metalli intueor, 6( tango, nafcitur in me '
idea emis cujuſdam emm/i, jò/idi, figuran' , gra-Dis, co
lumn' &c. Hzc idea compofita est, dicitut-que concreta .
.At ego ſic conari poſſum , ut folam extenfion’em , ſolam
ſoliditªtem ,l ſqlgm gravitatem , folum cQlQrem, velut a
cæteris proprietatibus fejunclh mihi repreſentem . Idea:
extenfionis , ſolídítatis, coloris ¿gc, bum: in modumiforz
mama abstract-e dicuntur. -w
i§. ¡90x quatuor modis fieri abllraclionem doceut- phiv 2m….
lo ophi. Ad primum modum ſpectat oinne examen, quod dir fiin
fix per partes, quas quaſi ſeparatas concipimus, quam- gfv
vis in ſubjecto, quod confideramus, minime ſm: Tepa- i
Gen. Log. G ~ ra
( ª Dſſcrïpfinm by: e¡ Login Pm‘patuiu uiri evuditifl'mi Jacob¡
;guia/¡n , will an firm¡ mimos vambulmm ºtſcurimn dde-“PI ¡MP'ó
I‘mur . 7*;
\
ART, LOGlCE LlB. IIQ ›
ruta: ’. Fit ſecundo modo 'abfiractio, quum modos vçl
accidemia concípimus‘, minima de eorum ſubjectis, ſel-è
x ſubstantiís cogitanteszïzuales ſunt idea: figurarum geome-I
¡ ,1ª tricarurp ab Omni cor'pore abíjractarum . Tertio modo fit,
P jwxquum m uno allquo ſubflantlaa modo unani áffiactíonem
,' velut ab alíis p‘rzciſam ſpectoz veluti quum in mom di
rectionemconfideroz omíſÍI-I velocítare… Quart() tandem
modo fit; quum plura inter ſe eonſero individua¡ atq‘ue"
hine’illud rantum conſidero¡ quod íis commune est: ua
ideas univerſales naſci dixímus a
{df-*3ª* Y. 2o; .Postrema idearum reſpectu objectorum divíſid
ª' z est¡ ut alxaá \int rea/EI; alice cbimerím . Realïtas ¡dead
a. nmí cum duplicï ſenſu accípítur á L‘ockio (h): uno
modo reales díc‘umur idea,- quíbus ár‘cfietypa. extra men
tem -noflram' 'reſpondentz cujuſmodi ſunt idea Salir,
Lumej 8( omnes ſimpl‘ices ::dm-miria- ; Haze dic¡ pot
est reªlitm* exzstemie a , His opponuntur cbímericre, qui
bus nulla. externa. archety à reſp’ondent . Alrero moda
idea: ſunt reales, quum o jacta, que ut poffibília con
c'tpi'untur, vere poffibilia ſunt a Hui'uſmodí ideal-um ob
jecta ſunt ipſzfnet idez . Hzc realïtas díci potest fin**
ma/ij¡ vel' foflílzilz’mti: s Quaª: vero. idee velut pofflbí
Hum cone¡ umfur; Be «ſunt -ímpoffibilíum’z item chime
¡icmſ " *modo àp‘pellamur .- Ut'ríuſque autem geª
nel-is ideas chimerïcas in hominum mentibus infinitas'
propemodum eſſe; vix est-u’t dubitemusz Atque in ed
potiffimum philoſopho danda est opera,- ut chim’e‘ric’as à.
' ’ lwgxrealibus ídeis diſc'ernat 8a ſegreget, non ut,_ quemadmo
,4!" -dum fabularum gigantes; cum chim‘ericís monstrís diglai
. dietura , Ñ Ñ ' .' ſi e
un tla- S. 21. Idea clara est, qua obiectum offer: ita, ut ſi
Hyïj‘* iterum ocçurrat flatím ªgnoſcatur: obſcura vero z' que
objectum 1ta re ert , ut \i iterum occurrat, non ſaclle di
ofèatur‘ e 1ta Lunz q‘uilíbek etiam de plebe daran¡ ha¡
íideam; non item Mar-tir; jºvis’¡ Saturn¡ , niſi ſi aſ
ſuetudine-Planetas istos internoſcere didicit; Ideaé‘ omnesſenſationu‘m clarae ſunt, cujuſmodi ſuní: calm-um¡ lumímſir,
ſapºó-um, odo'rum, caeterarumf ſpiritu‘um vero idea: obſcu
rz- ſunt omnes &e confuſa: , ut 82 omnes ídez‘ ſubstantiaª
rum ſimplicium e › , ,
y,, .3;. _ S. 2‘2. ldea diflhzóïa est, que' nÓn ſolum rem dare¡
mnfleóſed etiam rei raaclpuas notas, uibns ab Omni alía di-Q -'
Fºªſªſ' - stinguitur; re ett: contra vero 1 rem clare, notas au—‘
tem, quibus‘ab aliis rebus distlnguatur, nullo modo re
Ñ fèrat’,
< a › ui. a. cap. ¡o, '
P /b ÜE ÍDEIS‘ET Voeu'. CAP. Ill'. 9g
¿mi, confuſa est. E. g. idea tríanguli est clara &difiína
cta: exhibe: enïm rem clare, reique notas difiincte. A:
idea calm": rubri Clará quidem’ est¡ ſed confuſa: colorís
enim illius notas flullo’ modo exhibet z Item idea', nature
generatim, materia íte’m genera’tim . Ex his' appa'ret ela
ritatem; 8¡ obſcurítatemz distinctionem‘ &l conſufionem
eſſe affectïon‘es non ierum¡ ſed merm': Si ' perception": ,
quod‘lockíus anímadvenit (1:)4 ' ‘
C‘A-p; IIÍ.- l ~
GHz-manſion:: Logic-.e clica Mmmm Ó¡ affrêiíonct
:dem-um a
Ó t.- ETſi obſervationes', nas nunc’ facturí ſumuS¡ ſpe‘ª ¿ma
&ent ideas ex iiſgem quatuor aſpectibus ,~ deſd-AM.
quïbus capife przcedentí 5. I.; egímus : nos \amen ut' 32?";
compendio l uamurz eas confiderabímue ex duplici ' JAM.
tïffimüm aſpªªku mentir/'8L ºbjectòmm .~ Adventiciae i eaº; r:
tría reſerunt' . 1.' Qu-M‘umdam, remm exzfiemiªmá 2; eſ
ſemi-1m: 3,' & Mariana-.ra, Primo' modo acceptzª omnes
ſunt reales & veran' nempe Omnibus ¡deis advemítiis
reſpohdent ºbjecta quzdam extrà nos existehtíaf itaque‘
hoc ſenſu’ es: ideís corporuni, aut' qualitatum Corporum
ádventítííá recte‘ 'e'orum exiflentiª probatur a Ehimvero
?num ex nihilo' prove'nïre‘, nequèant; eſſe del-¡ent eau-ª
z reales, ex quibus' Proficíſéanturz idest corporá¡ e0-é
tumquequalitates, 8( vil-es: At' duobus \àliis m'odis ªcª' -
capta-L ut pl‘urimum ſunt falſe: 'nam nec* veras‘ externa* _
G á ' rum¡- r - ‘
_ ( ª ) !2mm- I'du aſique ¡M ofieflrm ſam exhiben 09.000 _ſm-ü ll¡
fimsºalm‘ ab aiii: ali-nm» ideamm ofijcffír , mm juju/'mod'. ide¡ Muſt-_ſ5
y?. !d prºvem't Em 06 m' "p/lu¡ dificultan», , me 0Q def-Hum Inn-quan'
ms ,_ am !Biz object.: :Slim ¡den-m mm fin día pvp-nl? ſum‘ ,' anzu
mm. 'ex Parte vez/71M'. Mib¡ qm*: mim- duo Auge/Drum admin# cum,
!mg Ó' Rapſmzlem: ea dm: duum !ph-¡¡num idea: :Mſn/Mim: ::bit-m =
goza :amm pum* ggríerimm ſpin‘èm ¡llum m'bíl fame ¡ſind ſcíº’ ._ Re¡
dificulta: bar idea¡ eflïci» confuſa; . Eje-Í generis ſum plan: ¡dB-t Stella
"um 1 aut alia’rum remm miami-'um . .ſed idem eonéíhxero pon/l _DL de
Ícflum Inn/mui: , ut quam dun: Imm'rm’ Caium C9' Seium vela: m Mm;
\7m Eſpía-'º r emm idea adn cºªfufc in me "marine, m non fácil: ª!
urum 46 ºlhrq diflinxgn’m . Qui am'mum' ad plan díflmflnm beben?, [cp]
ab deſectm» ªtnmionit confbfiflimt "mm nan’ªhu haben: . Tandem 1ª:
dam ver ſm: , gmmm diſlinctªr baten 'mi-m:: neqm‘mm‘ fine HIMNO*
díummº examine , quod ab¡ dni¡ , confufc’ Mmm 'emm [inf id!: »W
_ſel-_li . Tiran¡ 5 qui ns geometria: ſum-Ii: [al-ii: deguflavil¡ ¡¡gw-4M n¡
¡WI/muy¡ nomina , tnjur mmkmgulixcqmlzk ſin) 90º. gra-¡¡buy , ¿r figm
mmjgudem manila-:rm tªnrípi¡ cpnflf’c . .Quo ban: figuran¡ dminfid
pçrnpmt 90º. grada: pet xcrmgulºturflo am’n’ deber¡ my» uz» ' . ~
mu figªmm , min¡ omnes- ªnxòfl ,10' rectí¡ ª: :quam . !Ia ue_ PH."
eam m» Inem: PHP!" me; …'{l ..M ¡¡Ii-'u ¡dem-¡¡¡MEM .cz
mm'ípíet, quemadura¡ win-'m0 ¡mſm "Bi/limon) fl?"
lm-mqm , aut #cy-43mm j ' j '
. f ‘ Ñ p
bm
\ª-ï» l? ª l
…\~dfº~ª/
m6 ART. Locrcz LIB. II.
mm remm efſcntias, nec ſemper veras :ela-\iones reſc
runt. Conſer qua-2 dicta ſunt li‘b. l. cap. 4. de error¡
bus ſenſuum. At idéa: factitiz, etiam facundo modo ,
çhímericae quandoque ſunt, ut ea ſcílícet velut cxiflemia
reſerant, que nullibi ſunt , Cujus generis ſunt in homi
num mentibus pene ínfiniraz , quas vetus ignorantia pro
genuit , uzque philoſophizlumine paullatim extabeſcunt.
igeuffº- S. z. ?Lua ratione naſcamur idea: compoſite 8( aſſocia
ªª"'fºº"tz ſuperíus díctum est". Ïllud ſuperest ut obſervemuª ,:un: ex huinſmodi ideís plurimos‘ naſci Poſſe errores . Potiffi
JL*- mus committitur, dum putatur, ideas compoſitas uni
aut pluríbus vÑocabulis ex populi aut ſcholarum uſu ſub
jectas , ada-quórum eſſe , quo caſu eſc-mie nationale: pro rea
libus habentur: aut dum credítur talem eſſe rerum perce
ptarum ordinem , qualis ¡deis affociatis reymſentatur.
Familiªris est hic error ph’iloſophis, przſemm dum ni—'
mis hypothefibus aut ingemo índulgent . Sum bjpatbaſes
6; jj-flemam philoſophica arbitraríſzv ut plurimum idearum
aſſociationes , quibus res univerfi, earumque cauſz, &
Ordo explícantur. Quidam philoſoph¡ primum apud men~
tem ſuam ſystemata condunt , quam univerſum obſcr~
vent; dehinc ex ſyſiematibus íllis cauſa: , ºrdinem , fi
rm, natura: ¡emm univ'erſi tam confidenter deducunt,
quam ſi~auc vidilſent, aut tetigiſſent; quum, ſi ſepe
xent¡ 'déberent' ex bus ipfis ſystemata deduccre. Cre
br’o 1d monet Ve lamius. In nulla \amen ſcientïa ſrc
quenti'ores ſunt hujuſmodi. errores, quam in T/¡eºl ¡a,
idest ſcientía finium, dum aut ii rerum fines univer es
conſiituuntur, qui non ſunt, niſi peculiares; aut qui no]
ſunt níſi arbitrarií . Primo modo peccant ii, qui dïcere
ſolent, 'm immenſa univ'erfi extenfione unius hominis
cauſa omnia ſuiffe creara.; qui deínde ubí quaïdam ſibi
adverſa experti ſuerint, flatim in divinam providentïam,
non minus flulte, quam im ie debacchantur . Secundo
modo ii, ex. g. qui ſibi per uadent, Medicina-x, aut ju
riſprudentiz finem efle divitias, vel impetium , Theolo
oía: contentionem , non hominis ad ſanitatem ',' virtutem ,
3: pietatem inflitutionem 8m.
Puſe"- S. g, Aſſociatíones iflz , de quíbus in ſuperíori '5. egi
'Lm Hª' mus, vocari poſſunt arbitraria: 8( chimericz. Sun: vero
JUEZ; etiam plurium errorum cauſa: affociationes, quas ex con
lffºcſiiªu-ſuetudine ab infamia haurimus: haz enim longius laciuſ‘
gugper totam vitam grafſantur. Quumque víx de iis
ubltare ſciamus , quandoquidem cum iis adolevïmus,
ſunt nobis pluríum ratiocinatíonum nostrarum principia.
Qupd ſi tales aſociaciones -cum affectibus alíqqíbfus ab
.-T w In an*
1
151-: Í‘nms E‘r VotAn. CAP. ÍII. I‘ÓI’
l'nf'amíÉIſ fuel-int lcotpjunáïz , tlllà’l_ wapoſ rlxplla Ops dedocerl.
eas po umus. nans um au lt m o 1ta que am voca
bula a nutrice ¡pronunc’lariyultu tetlrlco,v 8: ſimul repe
bras indicar¡ vldet, (¿um ¡isyocabulzs , ¡atque tenebns,
ideam neſcio cujus re1 terr_lb1hs conjunglt. _Quotleſcgm
que ergo voçabula illa ªudlt‘, .a_u't _tenebras vxdet, eugcua
tur m_eo re¡ _cujuſdªmſ grrlbllls ¡daa, ſimulque umorª
concutltur, emm vu' a us. _
S. 4… .Hoc in loco ªpixnaçlvertendum est , plerum- "2:33"
quç contmgere ., ut opllmombps & raeceptls ceterq- :auf-f5.
quin fàlfis fir'mlratçm ſecundznae qu?: m _xdezç conct- ;ZZ-*"1
lxçntz qualeslſuljt \daa ::5450714-7 mſnm., ſumen-rue, gm- ‘
\zm-m, dlgfltfdtfl', exlfltmatotanu, tz‘mll, -Uztee, Sena_
m, námºmr _Ó‘c-.ſItem ſerblteſntzz lío-gun,.- autzlamzñm
mr, ogmatls uu: aut a um, 1 rl mmm: c. oc
ſazçulo , ut exempll loco dxcam, ſat est Newtonum all
c’ajus Phyſici dogmatxs laudafl’e auê'corem-7 1! fine 'alla
ratíone v‘emm credatur. .Ita {actum eſt 011m, 'ut ſapien
tuſn quorumdarp ettam meptlz, (quarum ltbros ſuos
Dlogenes Laertms referfit) laudarentur. Inde quºque ſaz
Pe fix, u't parvª nobillum virorum , vel_ mztrqngtrum e*
rudmo ad cazlum extollatur uªe 'm alus mſcma effet.6 ,r s q
Cl ¡cet, « ›
_Pzzlcón'ºr efl pulcbrº *venían: a5 ore' lm‘gms-ª c _
' .'lklbrx Tranſffmmani a nostrls cz’cls o‘cuhssçuſcly'lutgrurſ,
'uaI apud Ga os tantum 8'( Anglo: mens rana eee
l‘çrintº nqs brurl ſimus. Hujuſmodi ſecundarize idea v1
zns alloqum docttsgmpçnere quandoque ſolent. _ .
S. 5. Quutn puma ¡dem, que metztlbus nostrxs ob- PRIMA;
veljſotjtur, ſint rerum corporearum z. prima: quo-Lua con-:2127::
fixxanones ſunt ea: , que film: ex \deis corporezs . Ex¡¡una
primís ïllís ideis hoſirls regl ſolemos ad alía entía cbjuſ- mente-Í
veumque enerís concipienda: ne ue ením que ignoraª MNK"
mus, ni¡ iïs notloníbus , quas ha mus, concipere poſe mſm.
ſumas: eode‘m’ modo omnes alias aſſociatíones nostra: ad 'ª' *
normamjprimarum conficímus . Res lpſas igitu'r incor
poreas ideis rerum co'rporearum nobis repreſentara ſole
mus : de illis itaque aſſocíationes ideàrum efficímus eo- -l
dem modo ac de corporeis. Hlnc nat'r ſunt omnes er¡
rores Circa ſubstànfías íncorporeás .ª e. ga Nos cogï'taª"
\iones &C vlm cogitandi non perciplmus z niſi in e01"ªfe ¿Enfibus quibuſdàm instructo, 8( cum corpol’c &ct
enfibus 2 idea: enim potentia: & libertatis naſcuhtür PX
nostri , aut allomm homínum , aut animantinm do»
templatione, 8( 'cu‘m horum naturís ſunt coñjunctz. In
de ens cogítans, potens, liberutn, -ut àorpmmn nobis
G 3 repm-u_
\
\oz -Antrſi. LoGLç'E LIB, Il.
Ïeprzſeçtamus. fam porro ob rem fit, ut omnes alias
fublianuas cogitantesybeum ipſum ac Angelo; non pofli.-.
mus intçlligere, nifi ad noftri formam , ‘Itaque Deo ac
Angelis non veremur omnes virtutes &affectiones huma
nas tribuere, 8¡ de iis non aliter judicaree quam de ho
minibus, uaſi aut ezdem, aut fimiles in illis eſſent,
Quod ravi ¡mm-um in Religione errorum cauſaefſe poteft
Qui) ob- 5. . Si ideæ ſpectantur _ex relatione ad .objecta, quod
,ſmart¿mn-m omnium maxime obfervare Logicus deber, est, ideas ad~/
idmradç-flquªtctlraut nullas eſſe, aut vix mendorum ſimp/icium ali
ªªª’m-ª quas. Primum enim fubfiantiarum incorporearum inade
quaras habemus ideas, obſcuras etiama & confuſas, z.
omnium virium activarum, guæ quid fint ignoramos,
3.~e(ſentiae at nature _corporum', 4. ordinis 8C relationum
rerum huius univerfi, 5. finium remmf Eam ob rem ex
ideis noſiris non rite plerumque, nec reete de hujufmodi
rebus judicamus . Ea est ratio, ob uinam cæteræ diſciplina;
methodo geometrica tractari non poíſunt. Nempe id pro
prium est in Geometría ex ideis figurarum omnes earum
deducere proprietatesz quod feliciter evenit , idcirco quod
in his rebus spemite nationale: eadem mt ac realerg nec
agat-ur de veritate ºffecti-Ua, fed de ormqlzl At in aliis
difcrplinisy quum e entiæ nationale: infinite quafi diflent
a realibus, quippe quæ funt ¡dee inadæquatæ , ut dictan;
est; non-licet ex illis malium proprietates Geometra
nim methodo derivare, nili veritatem formalem cum abje
&iva permiſcçrç velis , putareque non aliud in rebus
AMM inefſe, quam quod tu ideis tuis comprehenfum babes.
uum S. 7.- _Sed_& in idearum abstractarum uſu pallim pecca
rªflªctê- ri ſol-et. Pnmumfunt hujufmodi quædam ideæ adeo con
'ª'ª' fufæ , ut earum nihil præter vocabula intelligas. Interim
pafſim \ro rebns/obtruduntur ab ¡is, qui meliora igno
rant. ucholarum philofo hi ad hæc confugia fe adduce
ban: .quum in difficil imis quæiiionibus verfarentur ,
Hinc natæ tot diliinfiiones níhih. Deinde quemadmodum
idea illæ feparatim conci iuntur. ita feparata iis object;
archetypa reſponde/ke 'faci e judicatur , w Etv quidem ubi
non est'peceſſaria _magna attçntio, ut cognoldatur ideis
abliraclis nulla archetypa 1refpondere. homines-iimili sti;
Pires, non facile errant ,- contra vero ſi maiori _attentio
ne o us ſi; , turpiffunís erroribus hallucinantur , Ita.
non acile reperias , qui [Ibi perfuadeat exfiſiere _mo
tum_ fine re, ua'. movemr: at reperias multos in ho
mimbus phanta icis , qui genera, & ſky-:ie: real-¡Num
habere credunt ; qui aeternitatem (me re aeterna 1 ?x
tenfionem fine re çxtenſa eſſe fibi perfuadent , Inde nata
. exem
DE Inms ET VOCAB. CAP. III. Lío;
Rxemplaria. illa Platonis ante omnia & extra omnia. In
de Ariflotelís illud , materiamprimam unicam eamdem
que numen eſſe in omnibus corporibus. I_nde_ illud Spino
za; , omnia entia ſingulana unam eſſe ¿t individuam ſub
flamíam, quia unum venslabliraaum Ñ v ~ mm"
§. 8. Jam vero ex idels relazivis non pauci naſci ſe» :x M…
lent errores, dum aut relationes non rcipiumur, aq; _QI-¡¡¡vír
non rite accip'iuntur, aut dum idea: re arionum omnium
.pro realibus habentpr. Major pars vocabulorum & idea
rum relativa; ſum. Ita (108m, eruditus-1 ¡¡emm-ax, (¡fix
1m‘, malas, bonus, dim!, potem, magma, par-um, pul
cber, deformix, dulcis, amarm, & infinita alía, ne fim
longior, ex relatione dicuntur ad loca, romper-_0, paſo
am, more: &c. E. g. qui in barbarie Europa: dicebatur
_dºctm ¿l per/picar, nunc audiret ¡guzzi-m8( flupidm (a) .
Quae erant "magna capi@ Romuli temporea nunc eflent
manipula' . Qui inter barbaros est urêanu: & cuina, 1ta
lis, aut Gallis nunc cffet barón-m'. Quum mores depra
vati‘ ſunt, qui minus est corruptus, proba:- at [enam- a
liis .reputatur.. Qua: capacitarem noftram ſuperant , ſi
quidem fieri comingant, omnia, nullo habito diſcrimi
ne, miracula appellªmus, ſin minus impMfibi/ia- . Hinc
negatum aveteribus quædam flan', aut inveniri Poſſe, aut
meliora fieri poffªey quo ſequentium industria plurimum
impedita ſuit. Eodem ſpectat quod ex moríbus, aut opi
nionibus nofiris de moribus a: opinionibus omnium gen_
\ium judicamus (b). - f
S. 9. His generatim pbfervatis ,ſequentes canones \la- swf"!
tuendos cenfemus , w :¡m LC:
I. Ide@ flmplfqq, quar defemm fimfin, ne dofiríïanmr: "3mm?
obſcura-mm- Mim (c) . Definizmtur *pero quam amumnfflme
national: compoſite , (9' idea? …ab/Iruña. _ -
2. Idea: commmtitimr diligenter perfpiaito Ó' p6 Hai:fimplicibm Ó' ad'uemitii: dzfl‘emito. ‘ h ª
3. Ne putate idn': gwnmemjtii: femper obiefla fui gene
ſi¡ reſponde-re, ‘ x - \~ ~ '* G 4 ' v\1 4. ca
‘7-l
\
( a )Liviu: de Ewmdm I. 7. venerabilis vir miraculo literarum . rel
novz inter rudes artium homines . Endem ex can/Z1 Cannon-a di-w'nl qc
_ſal-¡101m :redim , quia paulo a/kwiar , 2'9- inter agp-eſk:: . Quin ,Hncultr.
Grau: ban-º, ampliar 8: auguRior humana form: lmbitu: . Rumano/Prixapud Americanas _avenue : eadem ubique . ' ' l ’
( b ) Per/¡1 no’; mado Pfdfi’? , fed ſpmum profit": , maru mugen,
fncduqmíngmdí gravia turpe fuit . Xuwplum d: lvl/Pit. civi lib. I. N:
nff: jgnur fair in ope/libus hªóm'ffe en; mm" , qui IM: facerem . Ergo
fue‘! {minus urbani ill-is videri debuerum , a quibus Mmm ban-94ml!! \
n :m .
_ (_c ) Nam fi ipfn: ¡imp/iu: idea; definir: ºpamrn , nullur e/fn ¡efi
map!!! fim’r , me ¡”Mover/¡drum terram ullum mmrumquefuridlmlmumo
1m ¡pſc .ſuma Empiricm obſervar. ln Hyper. Pinball.
› .f.
104… Ani'. LOGIC‘ELIÉ, Ii,
'4. Cave-!0,15 I'deix abflmctz’: Ó' univerſalibm, d* ¡IS
.de nóm- ipſi: ne indicate .
. 5. Ob/êruatº mmm idearum qflbciationer mmmemítíe ,
jim ,.-an nazuralex, Ó' inter utmſque acute dijiinguitº.
6. Ex ſyflematibm pbanmflicí: ne pbilºflzpbator: pbilº
pbatºr patín: experimentíx pPrPet'hiI, Ó' ſerlbſu optímarum
cºmmmii . Ne ex jjzflematibm- (Lawn-ſum ti i z‘ºnfingm' .ª
ſed ex Univerfi¡ flude ut ſyjiemam Mſcamur.
7. Nulla: idea¡ putªto adrequata: …ſi quam cer-tm- er m'
bil in re ſupereflè, quod ignore:: ò' ex ¡deis inadetquatí:
me teme-re judía-4to de elſe-¡¡ſiii- ſubflamíarum, de *vip-ibm' a
&i‘m’h de cuaſi¡ Ó' fim'bm rerum .
8. Conatar idea.: obſcurar, config/21:, inadeequatar , _flu
díº , ¿Xperia-mia, meditatione, ſamilíaritate clara!, distin
&111, «Id-:quam: efficere . Idcirco opi-ram data capacitan' ,
perjſvicacimti (9' indicio augmdi: C9' fºrmandis.
9. Ne Patata te a’actum fim' paſſe-ex cammmercio cum ſa
lo mundo intel/¡gibili ,' ſed patín: cum mundo natura Ó'ljºminum , ni/i fi tu recta ¡ſin ſanattſiſmum ire 'Ue/i: z Can
temnita ergo Logícam ¡llum, qua -Uir quidam dºflus (a)
glºn'atur, /ine experiemia C9' lect’íane in mundo intel/¡31'61
Ií omnia ſciri pojfie, deque Omnibus indicar¡ .
C A P. IV.
Tbeºremata paulo ſhótiliom ud Mmmm Ó' uſum‘
mmm tdearum , qua: ſupenºflbu: Parntiºflióm
complex¡ ſumm, pemnemu.
5. I. Ullz ſunt in Omnibus idem adventiíiz fine uſu’
- ſenſuum: ergo plures ſunt in- iis ,- qui Plus
ſenſibus, obſervando, experiendoque, uſi ſum; '
\ S. 2. Idem adventitiz ſunt vere; quum ſunt‘rebus ,
quas referunt, viene conformes. Cuius rei ut cam ſimus,
rñpetitis experimentis accuratiſque & moroſis , opus
e .5. g. Sed quum lſenſus rerum externarum imagines
iurimum aut corrumpere q aut transſormare poſ
mt, paucz earum ſunt, v uibus tuto fidel-e [poffimus , ſi
rerum exrernarum non exi entiam', externa que proprie
rates, ſed eſſentias, &z relationes , ſeu cum rebrus mundi
ceteris ordincm 8( concatenationem , quzrimus .
5-4
—_——_—
x( I ) Dm'¡ i. ¡¡ha , cm' nin-!us , sªggi d' un líb. ¡ne-¡to ke.
.L
ntu-imus ET Vocn. CAP. IV. ió;
l 5. 4. Nullaa ſunt in homine ideæ ſactitiªe, quæ quol- x
no modo ab adventitiis non pendeant: quare,niſï abstra- i
se concipiantur, ac hypotheticep earum veritas eſſe ma- i
jor nequit quam adventitiarumz quia adventiriæ funt velut
fundamenta factíríarum .
S. g. judicia confequuntur ideas aut adventitias, aut
factitias: eorum igitur veritas abia-&iva tutior eſſe ne
quít, quam est Veritas :Ibis-&I'm idearum .
S. a judicia mzturalia omnium maxime cum natura
conſentire putandum est: nam iudicia natur-alia ſunt, quæ
natura in omnibus inſlmt hominibus: quum autem judi
cia ex collatione idearum nafcantur ,' ubi ſunt nàturalia,
neceſſe eſt ideas , unde naſcuntur, eaſdem eſſe in omni
bus: nec vero idem hujufmodi eſſe eædem in omnibus
poſſunt, nifi natura: ipſius, a qua emittuntura vi . Qua
re hujufmodi ideæ omnium maxime fint vel-z neceſſe
est,- ex quo fit ut judicía, quibus naturaiiter copulantur,
omnium maxime fint vera . itaque non fine ratione hu
iui-modi judicia velut fcieutiarum fundamenta adhiberi fo
ent. i
S. 7. ldeæ-negati-me non intelliguntur nifi ex pºfitivi::
nihil enim funt aliud nifi remotibnes poſitivarum ex iis
rebus, quas quomodotumque nofcimus. Ita quum remo
veo rectltudinem ex linea recta , concipio curvaturam.
ita fit ut in quibufcum ne reperitur idea aliqua negativa,
in iís ofitiva fit nece e est. l
Soba ion. Síc conficere quamibrevifiime poffumus ineſ
ſe naturaiiter in hominibus ſe'nfum veri aſiquem, quia
inest in omnibus naturaliter ſalſitatum quarundam cogni
. tio. præterea eſſe in omnibus item naturaliter quemdam
jufiitiæ ſenſum ,- quandoquidem naturaliter injufiitias quaf
dam norunt omnes .
S. 8. Corpora [eſe contingere ne uelmt, nifi aut ſuper
ficiea aut actione: quum ergo ſen us \int corporei , ne-~
ueunt percipere niſi aut ſuperficies , aut actiones corporum .
ed quum quidquid eli corpo'reum, ſit in infinitum divifibi
le; fit ut fint quædam corporeæ ſuperficies &l actiones infi
nite parvæz ez igitur ſenſibiles non funt . ldeas ergo cor
porumz idest adventitias adæquatas nullas habemus .
S. 9. Ne ſactitiz igitur quidem idem ullæ adæquatæg
níſi quum abiit-acie concipiuntur, eſſe poſſnnt: quia ha
rum adventitiæ ſunt fundamenta. qua ex re fit ut ſcien
tia, quam ratione acquirimus, non ſolum exigua lit fi
cum rerum univerfitate'comparetur, ſed admodum im
perfecta, ac cujus magna pars aut incerta est conjecfiurap
aut hypotheuca, aut commentitia . s
. ¡o,
nóct ART. LOCXCIE LllLÏÏ.
S. lo. Idez univerſales ſunt , qua: exhibent id, quod
r plgribus ſingularibqs commune est:e_rgoaſingqlaríum exa
mme naſci deben!. Quum autem prlmz hommum perce
Ptiones ſmt ſenſaciones, atque he ſingularium; nullre ideas
univerſales ſunt naturales . Jam ,conſervre inter ſe ſingula
ria , índeque ideas extrahere univerſales opus est non ſolum
adulta: jam rationis , ſed louge pgovectaz capacitatis .
Quum utrumque hoc deſir in puens , ¡nde intelligitur
quam ob tem pueri diñlculter xegulas nimis genericas con
,eipiªm- ' ’
S. u. Regula genericz ſeu phyſicªr, ſeumorales, ſunt
propoſitiones, ſeu judicia generiçª , quee pertinent ad
omnes .ſpecies ejuſdem generis; velut quum dico , corpo
ra ſpecifice aqmz gra-Dion: aque mergunmr ,ÑÑ ad omnes
ſpecies ſeu caſas lwjus ,gener-is. pertinet , Ergo hujuſmodi
regula: quo maior¡ ſpecierum fimílium copia comprobatz
fuerinr, eo ſunt tutiores; quia. quo pluribus ſpeciebus
çonſenxgneze , eo veriſimilius cum roto earum ſpecierum
fenere conſentire indicate poll‘umus . Ut ſi centies mil
íes corpus _aque ſpecifice gravius in aquam projecerim ,
_ ue constanter ea (est merſum , confidentius de. \0to hu
iu mod¡ ſpecierum genere affirmem .
' -S. 12. Que: regule genetica hunc in modum compro*
bate non ſunt, hypothetice quídem veraz haberi poſſunt,
fed de earum veritate objective .ſubdubitªre poſſumus, aç
' güandoque debemus z -
S. 13. Res ſingulares ad ſcientiªm adducere .nihil est a
liud, quam ex lis ideas, theoremata, 6C regalas generíé
cas extrahere , ac una. concatenªtione comprehendere .
Totum ªutem id eſſe non vulgaris rationis, est per ſe
manifeflnm . Sed nec est minus manifestar:: eos , qui id ef
fçcere, cªererís paribus, rectius in ſingulgribus earurri ſcien
tlarum verſari , quam qui iis fystematibus destítuti ſunt,
ac vivunt ín dies. Iude \inrçlligitur ſyflemata ſcientiarumelſe gener¡ humano utiliffima. ’ . v ,
S. 14. Omnes univerſi partes magna inter ſe concatena
tioneçontinentur; nulla estergo quze nomalïam ſpectet;
Ergo ideas adventítíze eſſe debent omnes relativz.- Ubi
_ cumque igirur ea relatio minus perſpícitur, en: idea'. mancz (lux ncceſſe est.ſi
S. [5. Est axioma vetus reIat-i-varum una cognitò , cague»
ſe( Ó‘altergm… Quícumque igitur Cognoſcat partes omnes
ahemus umverfi poníonis, eargmque part-Zum relationes
Plene tene'ge, ,is _ea in. portione futuros status/omnes Praz
ſclt , przdlcnqne tam cerro; quam omnes futuras eclipſes
Astronomus. ª ' -
5. ¡6,
DE IDEXS ET VOCAB. CAP. IV. x07
-S. !6. Quum ,ídem abstracta ut 8( arbitraria ſeípſas
gxhibeant; mm ſuiipſarum ſunt objecta: _itaque fit pt
_omnes ſin: adaequatz , ac propterea clara: 8L distinctap,
Eammxe‘rgo _convenientía aut repuguantía .clare tum cer:
zútur, Hinc est ut ſcientix ompino abstractzz_ clark ſem
Per ſint, ¿Si evidentes; Judícía igirur, qum ad ideas abſe
vzractas Pertínent, &La 'eſſe nequeunt, ſi przcipitantía ;:9
vitetur, ſcílicet ſijòn judicatur , niſi quum idenrum ¿L
laruin cqnveníemia. ªgt‘repugnantia perſpicue ,inxe‘lligí
mr. e
ſ5. 1-71 Sed ſi ea judicia ad earum rerum proprietates
re erantur , quas Proprietates idea: abstracta: reſerunt, "mm e
non poíſnnt majorem cerxitudínem habere' quam haben¡
idea: ipſa: cum Dbjectis ſuis_ comparan: , Óua ex re ſequí
¿tur ut theoremata Geomemaz put-ae, vel Metaphyſicªz ut
cumque abstracte vera, quum ventum est ad res" ſingula
res,'efſe poſſunt ſalſa 5 quia eſſe potest‘ plus aut minus in
¡deis abstraç’tisíòxàm in _íis xerum proprjetatibus, quasJ
idem …EL reſerunt, ' '
S. 18. Idez reales ſunt, qujbus objects. reſponden: in
terum natura existentía. Ergo .omnes idem, qua haben:
neceſſarizlm cum objectis ſuis connexíonem , reales ſunt-a
nam ſi ea. cºnnexio' inest, fieri nequit ut, alía; fine aliís
existant. _Sed 8! ſunt- quoque' reales omnes ideſie , que' ne
neſſarío conjunctae ſunt cum realíbus , \quemadmodum Per
ſe patet .' Quare realitas idéae cognoſcitur, aut ſ1 .e
jus'cum objecto neceſſaria. counexio de‘prehenditur , aut
g dçprehenditur ªconnexio _item neceſſariaqçum aliis reali
us . ‘ - e
S, ¡9. .'Omnes ideas ſenſuum ſunt reales; guia proficí
ſcí nequeqnt níſi ab objectis realibus, Ergo prima ratio
detegendi idearum realícaxem est experíentia. ‘
' S. 2o. Omnes idea: neçeſſarqio cum ideis ſenſuum con
ªªxzz ſunt reales ,- quia connexze ſum: cum realibus. Esthxc altera ratio idearpm ſirealitatem cognoſcendi. Porto
dico ideas eſſe neceffario çonnexas, quando evidente: con.
flat _non Poſſe alteram fine altera eſſe
S. zx. Qmnes. idçzzjquzz a natura. noſtra. intrínſecas 6C
neceſſa‘río _m nobis progignpnmr, velqti nostraz‘ existen- \1º
'ſiªºªz Cogítationis; dolorls, vóluptatts, Blc. reales ſurjt ;
5ª' ¡.\ºm reales , qua: _cum his ſunt neceſſarío compr!
cta: . Est _ha-.c .tenía. :ratio detegendi idearum reallta
¡em, q , l _ _ ‘
Í- ,22- Quzcumque ,idem nec cum idexs mterm *ſepſus ,
nec cum experientiis, nec cum ideis , que cum 11hs ne
Feſi'ariº ſum: conjunctaz , connexíonem ullam babemg,
’ habendz
'ÍOS ART'. LOÓÍÓE LIS? If. x
habeudæ funt pro chimericis j quouſque ea. conne'xio dé
tééla non fuerit Ñ
§. 2;. Qua ideæ nobis ab eo communicanfur, iu ud
'constar' eas ideas eſſe reales , quique alias quam r'eaes‘
nobis communicafe non pote-st ,- ac præterea eæ omnes,
quæ cum his neceffariam connexionem habent', ſunt lia
benda: reales, etiam quum earum realitatem ratione n0
ftra detegere‘ nequimus . Nam quando ,constar eum.non
Poſſe uobis alias uam reales communicate, 8C ea’s, quas
ïmmunicat , e e reales ; pugnat eas non eſſe \ea
s .
S. 24. ldeæ fictorum a teſlíbus oc’ulatis magna conſen
ſione enarratorum funt reales: item reales, quee' cum his'
ſunt neceirario connexæ . _ y
5- 25. Idem factor-um , riuælfiifia ii effèctu‘s fequuti
ſunt, qui ſi vera finfl'er'l‘t, equi neceirario debire're, rea
les ſunt, & reales quæ cum his' connexz. ‘ , _
S'. 26. Idea: obfituræ familiaritate 'alarm evaderè pof
funt . Nam ideæ clara: ſunt , quarum ídentiras, statir'ú
ac menti obverſantur, prælio est -‘ id vero ſola ionga 8c
amdua meditatlone obtineri potest. Inde item est, ut de
fuetudine ídem ciaræ evad’ant obſcurae.
S. 27. Idea: ſunt difiinfiæa quum earum rerum ~ qua's'
exhibent, notas , quibus ab aliis diflinguuntur, re erunt .
Ergo eo ſunt' difflnctiorcs , quo plures fuerint hujufmodi
note . Qunm autem exe now experímentis* & ratioci
nio dete_ amur , cae via; excolendae , quo ea’rum rerum',
quas no. e noflt'a. interest, distinctas ideas habeamus. Sea'.
quum plures ac diverfis temporibus ac iocis has vias per
colant ,- intelligitur quantopere ad id' neceifaria ſic' accura
ta historia' experimenten-nm & opinionumj
CAP; vd
Prima @ge-nation divi/la OHL-&amm idearum me
fimrum , tum ſizpmm'd human?.
Q“ ,-_ S. ¡. Biefla‘ idearum noflra'rum ſunt eæ res' , quae
tie-_m0 _ ideæ exhibent . V. 'g. obj‘ectum idea' Solis'
gem-tmn Sol ipfe . Idea: autem aliquando exhiben: obj‘ecta‘
ega/maei aliquando ?MH/ia . Quum idem reſemnt obi
ſecta' p‘offibilia, tum i earum objecta‘ ſunt íp’ſazmet idea?
Hide ſi: ut iſliuſmodi idea: femper fim adæqlratæ , qu’o‘d
ahh¡ est a' nobis adnotªtu’m . Qmrm' vero l'dexe rie-ferunt
_externa objeéh, a'ur ea reſerunt‘ , quæ in ſenſus nostros
ipcurrunt, cuiufmodi idea ab Epica-ro per inem/¡0mm z
, ſen
m IBI-:ls ET VOCAÉ. CAP. vt lop
ſenſibus provenire dicuntur: aut ea , quæ in ſenſus non
incurrunt , ſed ex illis conjiciumur , aut demonstraticne
detegumur . Neutra: hæ ideæ ſunt adæquaræ , nifi ſortafl'e,
quum modos rerum externarum fimplices referunt.
S. z. Prima igitur 8C genetica divilio objectorum idea- affii
:mm noflrarum est, ut alia fint exiflentia , alia ºjfibi/ia. ::jr-?zm
secunda divifio item genetica est, ut alía fint jfbflamim, "zm d¡
alia attributa fubflantia/iiz , alia gtmlitalex ejkntiazmmywmmi
alia madifmtioner . E.J m vocabulum corpus' ſignificar
ideam , cujus ſubjectum est ſubstancia corporea. Vocabu
lum gra-vituy , aut fizlidita: ſignificar ideas, quarum ob
jecta ſunt duo attributa ſubstantialia corporis , Vocabu
lum color fignificat ideam , cujus objectum est qualitas
fubllantiæ . vocabulum figura ſignificar ideam , cujus Ob
jectum est modificatio .5. z. Substamia est omnis res , quæ per ſe exſistit , Quid
ut homo, planta , ſ0]. Attributum fubflantiale eflyfjflfmzt
quod pertinet ad eflentiam fubflantiæ , ut foliditas in "ML: '
corpore , intellectus in anima . qualitas est id omnea "mz:
quod determinat eflentiam , ſed ad eflentiam non perIi- lxxiii
net , ut lumínºſum, apart-4m, fel/midum Sac. in corpori
bus , Modus est , quod determinat existentiam, m elſe
quüdramm, elle in loÑcº, in tsmpºre.
S. 4. Subflantiæ dividuntnr in corporeas ., 8( incorpo- vivi/io
reas , corporeæ ſunt extenſa: , folidæ , diviſibiles, ut {753M
ylantæj lapides , aqua, cætera corpora. lncorporeæ ſunt mm'
uextenſaa , non ſolida, non diviſibilés, ut Deus ,, Ange
li , animæ . Præterea aliæ ſunt viventes, ut animamia,
plantæ , aliæ non viventÑes, ut lapidesl metalla , Item
aliæ fentieutes ac rationales , aliæ non fentientes , nec
rationales . Item omnis fubflantia aut est æterna , aut ſ21-.
am aut Pºfflbilis. præterea pertinent ad objects. idearum
noflrarum ctzufæs Ó egets/n ſi
S. . Res hujufmodi ad decem Categorias Aristoteles Arma-'$
contu it . Categorias autem appellat res , quæ prædimri """ª'
poffunt ſeu emmtiarz , quæ Quinctilizmus vocat vocabula
rum elements. sunt autem fubflantia , quantitas-1 qualimx,
relatio , _actiº y pafliº, Hb¡ , quando , film, ljabitm'. Sub
stamia est quod in rerum natura per ſe constar , ut ho
mo. Quantitas menſura. rei, eaque vel continua , ut ma
gnitudo ¿Sl tempus; vel diſcreta, ut numerus . qualitas
est forma quædam fubilantiae , a qua tta/ix dicitur , ut
color in homine . Relatio est Ordo 8C affectio unius ad
aliud, ut patris ad filium . Actío actus agentis : Pafflo
actus agentis in pariente recepms_. Ita caleſactio qua
tcgºri.: ,
, mms cst‘ab igne dicitur actio s quatenus eſt in ligno di
cit-ur
l
lI
l
ha ART. LOGIC’IE Lts. II'.
citur pafiio . Ubi est eſſe in loco: Quando veto in'tempore .ſi' Sims est diſpoſitio partium corporis ratione
fpatii , ut fede”, [lara . Habitus est relatio corporis ad
vestes , ut eſſe togatum,l armat'um .
MH.- S. 6. In his Categoriis expiicandis bona veterun'i L0:
tium d" gicorum pars occupata erat ., Quum autem nullum alium
537%,-, habeant uſum, quam ſophistice diſſe’rendi ; nemo a' me
Bandin hoc in locoj expectet¡ ut fludioſe hæc diſputem.- Præter
quam quod contendentibus ad ſºlídam veritatem noxia
quoque ſunt! nèrnpe, uf perſpecte auctor Arm cºgitandz
anirfiadvettit',` afl'ueƒacíunr adoleſcente: ad I'Iumia' vocabula
pra [I'm-em ſcientia accepfzmda ,v illa igitur mihi y quoad
elementorum ſinunt angustia: ,x est propofitum explicara,
que' fapientiæ humana: partes ,~ qui fines,- quz' studendi
rationes , 8: viæ ; quæ ut a cæteris Logicæ fcriptoribus
omiffa, ita omnium funt maxime neceifaria in juventute'
- instruenda atgue regenda a . . ` e
wide; _ SJ 7.- studium ,- faq‘, perquífitio earum rerum , quas
:If/'1: ª" fummatim enumeravimus, pbilajbpbíø appellatur, & ui
' fic philoſophanturz pbilaflzplji .— Totius autem philoo
phiæ tres partes veteres flatuerunt; rationalem z natura
[em, (y mom/em . Prima' docet recte ratiocinari ac difl
ferere ; ea est ars`` logica & critica .- Altera rerum omnium,V quæ funtƒnamrar, attributdiqualimtcteri Muſa¡ ,
firm, ordines , quoad mens humana capax est t inv‘estí
gat . :Fertia' inquit-it in naturam hominis mora em,` at
que leges perfequnur ,' quibus illa regi poteft . De stud
dio philofophize rationalis non est ,' ut plura loquamur p
fatis enim ſunt quæ diximus in prolegomenis . Natura
lis igitur 8C Moralis partes primum per fumma capita;
dehinc paulo distínctius expiicabimusa , ,
S‘. 8. Naturalis philofophia tres c'ontinet' przcïpuasv
panes Magaly/inn; Pby/icm, & tbc/im.; Mempby4
ſin"; e rimis '8C æternis rerum caufs,` feu de interiorí
mundo Intelligibili: Phyſics de ſecu’ndís rerum cauiis ,
ſeu' de mundo exteriori atque ſenſibus. ſubjecto f Mathe
mdtíce de lineis 8C numeris ,l deque omni magnitudine
abstracta ,« díſſerít é Metaphyfica m tres alias, tribuitur,V
Ontologíam' f Pn‘eum’atalogiam , Tbeologiar'rl. Phyſicà vero'
dividi hodie ſole’t in" genera/wn, 8: particular-em: quarum
illa continet quæcumque gener-atim ad corpora omnia
ſpectant' :` hæc m particularíum' reru'm co‘rpore'arum na'ré-v
ras 8: cauſas inqmrít‘. Matheſís dividi p‘otest’ in Geome
trim, Arítbmeticam; Algebmm . Geometria' conſiderarquantitatem continuam' abiit-adeam :` Ari'thmefica' quanti
mem difcreta'm ſeu_ ſcíeutíam ¿numeral-um a Algebra est
' ven
¡’mitin
philofo
iii: ná
muii: .`
N
DE Tous ET VOCAB. CAP. v1. III'
velut ars generalis totius marhemaricæ , qua quantirates
literis eſpreffaz ad calculum adducuntur. ,
S. 9. Moralis item vel generalis est , vel particularia ,fjgjg'f
illa continet theoriam se enarrationem‘. Jurìs natura;
juris divini pofitiviz juris cahonîci, iuris civilis .- hæc
tractationes de natura hominis,- de affectibu‘s z de mori
bus, de virtutibus a viriisr Logic¡ haud dubium munus
est adoleſcentes instruere, qua ratione hæc fludia rite ac
recte perſa uenda (int, quove modo poffunt ea homini
bus .eſſe uti ia , 81 ad res v tae neceſſarias perquirendas,
& ad/iîs ,recta ſancteq’ue‘ ehdum a Scio Ñpiurea’ quum
generatimz tum particulari de studiorum ordine &e re
gimine ſcripſiſſe . N‘os'pro ‘ unere nostro pauca & mei
liora ſeligemusz libroſ ue indlgitabimus z ex quibus ea¡dem copiofius diſc¡ po mt. v
DE [indio Mempbjſi’m Tbeologi‘e';
5. I. M Etaphyſicáz quæ 8: prim-¿IMM apbia voca'ª Qui¡
v - tur ab Aristorele , est ea iſcip ina¡ qua (9243”?
\ fiatmmtur cauſ ' Ó rì‘ncipia prima Ó'. generica rerum ,WLM
r omnium MME-m , ¡¡Bar-um, o p'oflîbilium, Ó’de’ ſpi- Pª'mª
\ ritilm: atque Dewdijjoùmur. Ea in très parresz\ut dixiª
mus‘, diilribui ſolèt; Prima est ontologia; In ea agi fo-l
let de ente generarim . Ea proprie est prima cv maxime
generice pbilofopbia ‘a Bios muneris est tradere prima 8:
'gen'eralîa prihcipiag uibus cæreræ diſciplina omnes inz
,dificantur (a); Prima 'que rerum omnium cauſas¡ in quo
’ a Phyſics. distat g quæ cauſas immediata: & fecundas ve
stigat z Ontologüs igitur est qui ex rebus peculiaribus 9
earumque pi‘oprietatum ideas abiit-abit genericas a ex
quibus ideis ¿Xiomara ‘item 'genetica derivar¡ in qui-tbus omnium Sciemiarum principia inædificlantur a l-lanc
philofophiæ partem præ cæteris Scholastic¡ colueruntt
maiori tamen acumine, quam indicio .‘ .nam hæc nimis
ſubtilia/minufque idcirco & intelllgibilia z 8! ütiliª¡
fæpe etiam bona parte chimerica 5 non ſecus atque vi
num , degufianda quidem ſunt , iion vero toro pecto
re haurienda . Chustianus Wolfius tom. x. in 4. hanc
fcien
4 i .
I
m
c'. 2 ma lima de m. mm. m. z. m, x. a a.
Pum
tplºgiª .
nz ART. LOCLCIE-LUL II.v
ſciemíam complexus est (a) . Nos in priori Metaphy.._
fica: nostra: parte principio, Datalogic 81 cºſznalogieüdest
ſcientiaz, que de Uni-¡¡agb generatim_ ªgit ) Per ſumma.
capita explícuimus . ªuciffimls eam comprehenderunt'
Buddens 'In pbi/oſap/;ía tbeºretica ,' & Graveſandius in
introductione ad philoſophiampªrte l. Est enim, nt'di-,
&um est , dictionarium idearum maxime genericarum ,
cum ¡nde enatis pauciffimis axiomatibus. Hzvcldiſciplina.
meditatl<›ne,xnagis nazuraº: , quam ulla alía. via dlſcxtur.
lnrerea non levi perſpícªçia &meditªtjone indiget ,' qui¡
ſcilicet tota abflractiºne continetur, _
S. 2. Alterª Metaphyficz pars _est Pmumatºlagia . Ea
diſi’erit de Spiritibus . Spíritus autem nomina intelligí
mus animas humanas, & Angelus, cum bonos, \um et-I
iam maIos . Itaque hace pars in dúas alias distribuí poſa.
ſer , Pjyc/yologium , 8( Dzmºnº/ºgíam , quarum illa de
animi: bumªnir , haze de Dnemºnibm , idest bonismalis Angelís agar .. Ea Deum quoque veteres complexí
ſunt velut nobiliffimum ſpiritum: ſed commodius ca
diſci ina, 'm qua de Deo dlfſeritur , TIngo/aga); dicetur .
Et ſychologiat studium ex intimo nostri ſenſu ſuſci
piendum est : etenim animos noster nemini melina
notus eſſe potest , quam nobis . Iuvat autem obſervar:
aliorum hominum operatíones., quibus animus ſe prodit,l
harumqúc òperatiomxm obſervationes ii: , que in nobis
obſervamús ,, ‘
xeªs 8( natura ſua difficiles, & mfinilis philoſophorum er
ròribus implícitas , quales ſunt incorpora/ita: , lióertªx,
'aire-.r, ¡dm, origo , memoria, babimr, cztera animorurñ ._
Plerique in hoc studio rgvelatione quoque utunmr. Non
inſcíte .' ſatendum enim est horum plura ſqlo natlrz
lumíne ſciri non Poſſe: nam ut caeterarum 'ſubstantiarum
\~ ªſ~7
r a) [dem una pln'lºſªpbw untar 01mm Muay-"fica parm- !UI-Míſ
/imc pcrfzqumu: el! . Nzm prtnr Datalogic!" rom. x. ¡o 4. ſtrip-¡¡p C9'
cªſmülºgiªm tam. I. in 4. Pſnhªlºgiam Empin'mm tom. l. ¡n 4. , in qu:
de natura anim¡ Ex “pjux pbªmºmm'r differir : Pſnhalogiam rationalem
tam. x. ip 4. uh' ſlnrhniu met/mdp , que per ªruljrimm ir¡ empírica do
nxemt , explicar, prat-'pue vera [nte-mat.: de um’ane mçmir C9' carpa
rir expandi:: Primam pªnem Tlnºlogí: ſutura/¡1 , in 1m :x Mundi phe
nºmmi: de natura DE¡ .aX-'l tom. x. in 4. Ha: open,- Ó' ::mm var-'Iran ,
O' ſuálímimn valle deſafiar: ſem-¡4am parten' Tlnolag'c nalunli; , uéi
canal-'mn ¡mir-In; de Du diſputar a priori-5m tom. l. in 4, Hoc in ape
n ah'qmnmlum ,etnia ¡nda/ji! : Primzm parten) pln'lafophi: Mora/¡I , que
11m' r nom¡ Z9' Inn-Inti: prim-¡¡ria :ami-m* . Aſia: Inga ſunt opera meu
pla/ica Wolf¡ , que lil-:eri: ::mm Lau-ini¡ , quaqu: ad M1 devªumm‘ -
ln bi: amm mnibm, prefer queda-n ¡lia , at illud un; ſep-:mimo MR"ej] , Din-m magjmm in {d [mite ímmbuiffe , m- Lfl'bmſilium , ¡¡¡amm juan?
nu m: , expnmm, "wm qnndaque rm Mmm.
'ªcldere . Complçctimr vero hoc st'udium;
DE IDEls ET VOCAB. CAP. VI. n;
PMÏFÍÍ'E, ga gmſimorumz peſrſpicacíam nostram ſngiunt,
ac 01 au or1 uo cogmtaz unt.
S. 3. Plures extant iique egregii libri his de reb‘usícrí
pt¡ , quum ex nostris, tum etiam ex Heterodoxís . Ex no
flrls inflítutiones Pneumatologicas dederunt Hamelius ,
Purchotius, le Grande, Regis, Corfinus, alííque . Ex
Heterodoxis Claubergius , Buddeus , Clericns , Wolfius in
Pſychología empírica C9' Tatiana/i , qui omníum est copio
fifflmus. Plurima quçque de natura. animorum ſparſa re
perías in Malebranchxi libris , &l Lockii deintellectu hu
mano . Selcctiora & nos dedimus in fecunda Metapbyfim
parta.
Y. 4. In hoc fludio duo cavenda ſunt, Fanan'ſmm, (9'
mmeria/Iſmm. Sum duo istí ſcopuli adeo evitatu difficí
les, ut vix reperias Metaphyficum , qui in alterun'um non
illíſerit. Fanatiſmum voco eam ſecta…, in qua. nïmíum
anime 8L phantafiz tribuitur, & omnia, quie cognoſcimus , ex idei: irmanct: ,.unjºne Cum Dea , lumim- Deiſubſhm
tia/i repetunmr . Materlallſmum vero earn , in qua nímíum
amma demittitur, ficque corporis aflectio, idest omnís ſub
:flantia incorporea aufertur. Pertinent ad priorem ſectam Ma
]eb_ranchius, Poíyetus, etiam Leibnirius. 8( Wolfius, &t
qmçumque ldeahſmum profitentur, ſi ullíſunt,quificin
jamon). Ad alteram yero quan) veteres Epicureí , tum
recentlores Hobbefiam, Epncun 8( ípſi de grege pOl‘CÍ .
5, 5. veníamos-af] Theologiam. Ea est diſciplina, in
qua. de DR_O, drum/que roba: dtjflêritur . Id autem fieri
Poteſ‘t , faclendumque est triplici via , via nempe nature, via
traditianix, 8( via. lilzrºmm di-Uínorum . Et primum na
'Iuraz lumíne de Deo ejuſque attríbutis, de origine mun
d’g 8( proYidemía , de relígíone natural-í, 8( przecipuís
cjus capmbus plura dici poſſunt. Hate Theologia voca
tur naturalir. De ea oprime meríti ſunt Beatus Thomas
.Aquinas prima ſummz parte, 8( in librís contra gen
ges, Suaregius in Metaphyfica , CudworthusinSyflemate
Intellectual¡ , Parkerus in díſ utatíoníbus de DeoZSc provi
dentía , Clarkíus in opere eju dem inſcriptíonis , Buddeus de
Atheíſmo ¿Sc ſuperſiítione, Niewentitius de existentiaêc
atmbutís .Dei, Derham in Theologia phyſica, &t quícum~
que recennores Atheos oppugnare conati ſum, ui infini
'to Pene ſunt numero , 8( quorum pleraque opu Cula colle
gït Burner tomis 6. ſub titulo Deſenſio Re/¡gíam’x (a).
ln primis autem hanc Theulogiam profimdiffime, 8( co
Gen. Log. pio.
( ª_ > Vid: Albun-m Fahicíum in BSHiotbtu aªffarum de rclígimº
ruina :mph: .
QR; I‘I’f
e ref-…ſrflſiüxſ
lil-r¡ .
QUI' !ſin
bo:- flmli z
¡¡venda .
Radium
Thu/«r
gi.: (1'
pn'rmmó
'mmm
Iir .
- \
¡H4, ART. LOGICIE Luz. II.
piofiffime perſequutus est Wolfius in Tin-ala ¡a mm
rali mezbodo fiienrifim perzrat'iara .- quod olfii opus
omnium maximi facio . Nos in tertia Metaphyficæbno
stra: parte hanc Theologiam per fumma capita tradi
dirrus.
&mi; §. 6. In hujus, autem audio-lente &_caute inceden
mmm_ dum , nec rationi nostra: aut nimium mbuendum, aut
nihil . Ralionem autem nostram quum dico , intelli
\ ideas, quas a rerum natura. habemus, 8: vim eas con e
rendi, atque ex iis Concludendi, quæ nobis congenita
est. Nempc natura Dei innoteſcit quidem nobis rationis
lumine, ſed per ideas obſcuras, confuſas, inadzquatas.
Quicumque igitur aequo-iunius in his studiis rationi na
tural¡ indulgent, non poffunt non in graviffimos errores
rolabi. in primis autem cavendum est, ne de natura
Bei ex ideis rerum nostramm judicatury Deoque tribuam
tur ea, quæ humana: naturæ conveniunn Ex hoc enim
fonte ridiculi Ethnicorum errores manarum, quibus o
mnes humana: imperſectiones natura: divinæ tribuehan
tur: humana, in uit Cicero, mmfiulerunr ad Dear: di
-vimz ma//emſid amines‘. Nullum est studium hoc peri
cnloſius, fi rite institui neſciatur: nam homines purum
acutos ſuperflitiºſªs', nimium confidentes , impios efhciz.
Exigit etiam studium hoc mentes ab omnibus affectibus
repurgatasz nam qui affectibus agítantur, nec tanræ con
templationi apti ſunt, 8C hac diſciplina ad libidinem ſuam
tuendam abuti (o'ent. Quare in his memorandum illud,
de Deo pam-zz . I I -
Lïnyadi- ' S. 7. Quum via \radítionís The‘ologia Conficiturflmdi
pomi/infi donaria vocari potest. id autem fit confulendo quid. di
mm á- verſa per orbem nationes quum veteres', tum recentiores
angi/yja d_e Deo fenferinga fentiam ue (a). Nam quamquam na
,,_g,-,,_' ' tionum Theologla hand du mm abſurdas , ineptalque ſen
tentías de Ueo 8( rebus divinis tenet : plurima; tamen
ſunt, quæ nationes vera docem, ac bquæ aut nature lu
mine, aut majorum traditione habent, quæque Tfieologo
lurimum prodeffe poſſunn-Ei ¡girar, qui abſolutas Theo
ogus futuras est, Theologíx. gentilis fluclium inutile non
.eric. Est autem Gcntílis Theologia ex Van-Onis partitio
ne triplex ,~ .Panic-Il, Ciw'hlr, Ó' Pbilojbpbica . Prior est ,
quæ reperitur in Poem-um carminibus r altera, quzaPo
pulo uſu c’ouſecrata. est , quaeque haud multum a poetica
dif
( a ) NM bic traditiones Apoflolícas ſae-\7ª , fed Gentium; 'm'J illa
quumnilgjl fin! aliud , quam verbum divinum , non fuipmm , ſed per
mznu¡ traditum/1 s." T11 »:::J revelan-n ,yc-"inem .
DE fonts ET Vocu. CAP¡ VI. n;
Ííffert : mm ,- ut obſervar Amobius , numquam Poem ,
qui fenſa vulgaſiria ſectamur, de Diis ſcripſiſſent quz po
pulo ímprobarí ,vide‘renn Est utraquehzc Theo ogía cor
Iuptiffima'., ut ipfi Gentiles philoſophii agnoſcebant . _In
terim diligens veyitatis invéstigat‘or euam ex hac plunmª
rei theologicz utllia expiſcabitur (a).
S. 8. Philoſophiaa Theologla ea est; quam in ſcholis 'Ph-elogia
ſuis philoſoph¡ docebantz qua: varia est pro ſectarum var-:7,7212:
rietate.- _Sed &t haec depravam est Athelſmoz ut puto . pbiu.
Philoſophi enim ferme omnes 8( materia' atem‘itatem de
den'mt, & Deo ,ademerunt liberta‘tem, inducto Fatozque
dúo Panth’eiſmi ſunt‘capita.- Ut mihi idcirco ſemper pe
riculo‘ſi vifi fintz qm conçordiam zTheologiae Chrifliªna:
\ cum Philoſophíajv Ethnica. per_ omnia perſeclui conati ſunt,
quique eruditionis ſame magls, uam verltáti conſulue
runt~ ut Augustinus_ Eugubmus pemmi plaz'loſºpbia,
Raduï bus CudWorthus in ſyflem'ate intellectuali, PetrusDanielp Huetius 'm Quefliºnibu: Alumni¡
Si 9. Plure‘s ſunt libri , quum veteresx tu'm recentes, uz,,- ,a
èx quibus veterum , aut peregrznaſum genziqm Theolo-:lm m"
gía diſci potest e_ Omnium optxm¡ ſunt llbrtlnationum ""‘"‘*
lpſarumz fi qui ſum: . ‘ Itaque Graec'orum, Latmorumque
Theologla e‘x eot‘um Poetís, \Hístorícis, & Philoſophís
petenda: nam plerumquenostçi ex nimio erga nationes
ídololatras odio; aut-ob myſifteriorum obſcuritatem ,‘ res
non recte áccipíunt 5 lfigypnorum vero, Chaldàeorum ,
lndorumª turn 8( Sabaéorumv at ue Magorum Theolo
giam ex Grazcorum, Arabum , Chr'iflianorum libris
díſcere neceffg esti nulla enim_ e'orumad nos vmonumen
ta pervenere. Veter’um‘ christianokumilíbri ad hac ſpe
ctames ſunt opera Clementis Alexandrmiz Euſebii Caſa
_ ríenſis, Arnobii, Láctantii, Augustini de Civitate Dei,
aliorumque Apologiflarum. QuiÑtamen' non ſin: critica'
legendi; ut qui non ſemper philofophentur, ſed orenc /
alíquando¡ Recen‘tiorúm extat m primis opus elaboratií
ſimum Tbeºlogía GemI‘Iium Gerard¡ Vofſii , Pfanneri SY
flema Theologíªz gentilis putioris , Huetii Demonstrauo- ’
Evangelíca , Burnetii Archazologiz; ,Thºmaa H dz de ve
terum Perſarum religio’ne. Rec‘e‘ntíokes Orbis re ígïones ex'
accuratioríbus viatoribus diſcendaz . Gaſpar Calvorius uno
. volum‘me in 4… veceres 8C recentes religiones luculentiffi
\ me enarravit, ‘ - . 'Mºm'l'B
5. to. Sed moneo Tirones, ut magna acribïa utantur jl'ª'fi'mz"
2 ¡n "dixit
fillm.
( a ) Vi!: f. Baſi!. de ICE). Etbnícomm Pnmmm tam. l. C9' Thoma
l-'mm de lemon: Poem-um .
ns ART. LOGXCE Lrn. IL
in invefliganda, natíonum religiòne ex enel-Drum libris : oJ
mnes enim ſerme , qui de exterorum religione commen
tantur, turpiffime hallucínamur. Id vero provenir: 1.
Quia cum natioue ¡lla diutumam ſamiliarítazem non ha
buerunt; z. qnia a populo , non a peritis religíonem il
lam didicerunt; g. guia de illa ex notionibus religionis
propria’. indicaron! . Hínc factum est, ut quidamfflvíato
res abſurdas , aut ínePras exteris opiniones tribuerim,
aut popularem ſuperstínonem tot¡ genti affixerint. P9¡
maº. post diluvium nationes nulla temple., nullas imagi
nes, nullas statuas Deorum habebant: Deum mente pu-'
ra, & ſub Czlo, idest in magno Natura: templo, cole
bant. Paucas etiªm habebant czremonias, ſeu ritos exter
nos . Hª-.c religionís forma diu Perduravit apud quaſdam
.Afiaa 6C African gentes: ªperte ¡d de Perſis ſcribít He
todotus: de alils ex 'ipſis Sacris libris diſcimus . Inte
n'm Grzci, & [Egyptii , qui undique templis &z ídolis
cïrcumdabantur , quum has gentes prímum noverunt ,
Atheiſmi accuſarunt. Eodem modo priorum Christianiſ
mi ſzculorum Etlmíci cum Chriflianís egerunt, eoſque
Atheos vocaverunt, quod 'ml/a: Dear, 'tu/Ia templaznul
!K ſücnficia babe-m1: (a). Nonne iidem retulere, in fem
lo Hieroſolymitano caput Arietis adorar¡ a Judzis 09)?
lutarchus Bacchum a Judzis cultum ſcribit in Sympoſiª
EI’:: Juvenalís nubes 8( Calum (c) ,
Quidam ſortiti metuªmem Sabbam Pªtrem, -'
Ml pre-ter rmóex Ó' Cali (d ) lumen adºram. "'
Ex quibus mendaciis diſcímus non ſacile credendum hí
storicis, dum exteras enªrram religiones , potiſſlmum ſi
odio adverſus illas agítcntur publico. ‘
mmm, S. II. Que ex librís ſacrls ducitur T_heologia,ravelªta
nvdm.dicíturz ſunt enim libri. ill¡ theopneustl , ſeu divinitus
' inſpirati. Quamquªm libros dívinitus inſpiratos omnes
nationes prxſerunt, Grazci veteres oracula , Mag¡ libro:
Zºraajln'r, Muhammedani Alkon-m, aliique alice; ſacile
\amen est demonstrare ſolos Hebreos, 8( Christianos hu
juſmodi libris donatos eſſe. Interím qua: ſunt obſervatu
necefſaria. Circa revelationem divinam dignoſcendam loco
ſuo commodius examinabimqs. De Theologiz revelaxzfludio inflituendo pro ſuſcepto munere vplanea. addemus:
t z \1am .
—---—-—I~
( a ) MIU-1mm; Felix ¡¡I Octavia , Jujlínu: ¡o Apºlagía 2. Amºúiur ,
nl" e.
"1gb ) Vid: Trm'tum lil'. s. billar-'amm , ¡¡¡ſept-mn camu App-'amm ,
Ó' luflinm Trºgí .
( c ) Luna 14. Dcrſ. 96.
( d ) Vid: ad [nm: lor-:m interprete¡ .7 ſunt enim 1º¡ alim ¡aga-n .
Dé Ivete Í-:T VOCAB. CAP. VI. 117
flam qui plura cu it, adire' pote@ Dupíuum (a), Ma
bíllomum (b), leuríum (c) ªhoſque, qui id ex insti
tuto egerunt o
, S. 12. Studïum Theologíae revelan: [angum ell, & difL ya: pa.
,Fai/É, 8: periculoficms Llmgum uia Theologus nedum 'T335'
Scripturanrm fiméïammz 8( E001? u'zflim blstoriee, Good-'Nin', pe:
liorum pmiffimum, ,tum 8k Patrum doctrmz peritos fit '¡‘ª’º*oponer,- ſed & germanx Philoſophiz¡ 6( Critica, &fm
Línguarum orientalium, &e proſanw e‘tíam Historiaz. Ex
his enim Omnibus ad revelationem interpretandam, con
firmandam, & adverſus ímpios defendendamj non parum
utilitatís’ haurít., Difficile vero¡ quia res capzum noflrum
ſuperantes ita pertractare_ deber, ur¡ nec in Atheiſmum
proruat, nec in ſuperstmonem z qu1_ſunt duo ſcopuli‘ in
re theologica cavendi . Qua en re emm pare: periculoſum
eſſe . Nam ſi quís- in aliïs diſciplínis errat , aut riſum ,
aut,, quod maximum est, aliomm ¡ram incurrere potest:
at in Theologia revelan error in religionem redundaz,
atque ex eo míſeriam, id est mºrtem atemam parere por..
est. Quem ob rem & in hoc quoque paucis ph'rloſophan.
dum eſſe ego cenſeo. Evenír en-im plerumque, ut rerum
harum minus ii ſciant , qui magis contenrioſe lectatiſunt. _ ' ¿ l
F. 13'. Quícumque er'o huic studio animum intendere Rqm’fiu‘
vu t, prímum linguas razcam, & Hebrzam, Arabíeam ª" I'M"
- - - º um Theaenam, ſi commode otest, dxſcat. Eyus rauo est, quod mi, re.
non alíter a‘d ¡mella (I'm aum’grap'horum ſacro’rum perve- vela-c.
nïre poçest; z. &Criticmz’ ſacit enim mramque pagïnam
ar: ::finca ad veterum quorumvis‘, ſácro'rurí¡ poriffimum
líbromm , genuinitatem, integritatem , 8( ſentemiüm adſe
quc‘n’dam; :ſi 8L Chronolog'ram \at'que Hístoriám’ univerſi
lem, fine quibus res Hebrzorum m'teljígí vil(v poſſunt; 4.
8¡ mares atque ¡nſiitula Reipublícae Hebraicafiªòchisto
riam eccleſiasticamf ex qua amante c‘ureL expíſcari eccle
fiasticarum rerum inicia, dogmamm , ~a~liarumque doctri
naru‘m Theoſogïc‘arum ari inn, ſam,- grejſum; &opti
mosç ſed Paucos librosſi i comparet 7 & ordine arque
fiudíoſe Legat; 7. acceda: a‘d hoç studium. animo affectibus*
repmgato, & non fiartium, ſed ver¡ amante; 8. conjun
gat cum hoc studio studium The-elogia: num-MUI, & P0
pulo’m‘m traditímariee. y ,
S. ¡4. Libros- autem Theqlogo cum neceſſarios,. rum y…
\
utiles ego a'd- quinque claffes- reſerre ſoleo , x., textos Thu-olaaa _.nectffaril,
rm: Im
let .
H 3 ſueros
ª..
..
\r
(
l
a ) De .ſtudio Then-'Mp4 v v
b ) !chi/s' MIU/10bit”, e!" ia ¡¡ud-'ir MºnhNm.
s’ ) De dekfi’u Imfiªmm.
.I
,H
Que Ph]
fitª par
te¡ .
\
- u
118 ART. LOGLCE Luz. Il.
ſueros Hebreos , Grazcos, Latinos, eorumque Concor
dªntías, z. Notatores 8( CommentatoreS, 3. Historicos
& Críticos, 4.. maiora Theologorum opera, 8( opuſcula
de rebus ſin ulªÑribus ſelecta, S. Institutiones ad uſum &
tironum 8!. cholarum, Qui, autem ex ſingulis clafflbus
ſint optimi, bibliothecarum Theologicarum ſcriptores do
cebunt . E0 ſpectant opus Mabillonii de ſiudiis monasti
cis, Dupinus de studio Theologico, Buddei lſªgoge, a
liorum ue ſimilia. Tirones in Bernard¡ LamY colloquiis
ſupe: tciemiis ſelectam ~Theologicarum ::emm biblíothe
cam invenient, Qui vero paulo ſunt program non diffi
cile diſcent, unde curioſitatem explere poffint . incipien
tibus hzc studía ego pauciffimos libros przſcripſerim', Ap.
pan-amm Biblicum Lamy , OEPS de ſon": Melchioris Ca
ni, Commentarium Jacob¡ irini in ſcripturas ſacras ,
cujns prolegomena Iironíbus utiliffimª. efiè pofl'unt, Gui
lielmi Eflii Commentarium in Magiflrum ſententiarum ,
Cateçhiſmum Colberti Latinum, quod opus ínstitution'zs
loco eſſe Potest . Sed in primis Camnn &Efiium legat is
ac diurna , nocturnaque manu verſe: , qui Theolo
gus eſſe cupit. His ad ſolidiorcm doctrinam ſacrnm infon
mattus, ipſe per ſe intelliget, qua ſi: porro eundum, ut
prima illa lineafiuenta explere poſiit: Llbri enim Theolo
go necelſarii aut utiles_ vi¡ pluribus voluminibus de
lcribi pqfflmt , "
;Wiz y.) i l‘ ;25ª ‘
~c A vn- º
' De [indio Pbyſt‘m Ó' Matbeſeºx.
S. Res- flatuo Phyſicz partes, biflºricªm, TbecI,
T relicam , Ó* practican¡ . Prima 8: pmzcípua est
¡¡¡flor-ica. Ea colligit haenomena rerum omnium natura.
¡ium, ¡deſk quidquíd enſibus obſervar¡ potest Circa cor
para quum animan, !um etiam inanimata. Phyficz ¡gig
:ur cheoreticz praeponenda est cognitio historia: lapidum ,
metal/0mm, aliorumque mineralium, igm'um, fòrm‘um ,
'plantarum , beróªmmque , animamium, órutarum , bo
mirmm, aerix, Menem-um, afirorum , & omnium earum
return, quee ſenfibus ſubefſe poſſum; ln hac ªutem histo
ria., omn'ium procul dubio & amoeniffima , 8C utilíffimª,
colligenda , notanda ſunt loca, tempºra, rerum pam-r, mu
tutiºrm', effectus¡ idque dilígenti studio¡ inde ením pleª
rumque pende: cauſz alicujus cogn‘uío .
_ 5. 2._ l'ªorest hace historia vel itineribns 8: experimen.
ns collxgl, vel ex aliorum libris hauriri, Prior millor
. ' A est.
\/_
De ID'ms ET VOCAB. CAP. V11. !'19ªestct. Nam Przterquam quod, ſègm'm' irritanr animos da
mifl‘a per aum- , .qrmmfuze (I'm ocn/ir ſub/'acta' 'ſide/ibm: z
ex Posteriore decr’pr fac¡ e poſſumus,‘ quod ſclhcet facrle
fue… ejus conditoríbus quzdam omittere , vel addere ,
ad( ea ex alio aſpectu reſerre, quam qui yverus est . Plu‘
rimbwant libri historia: huius‘phyſicaz, quum recentio- , —
rum , 'tum veterum. Ex veteríbus huiug generis ſuper
ſunt, quae Aristoteles de animantibus ſcrrpſit, ítem que
!Elianus ſuper eodem argumento, Seneca in quzstionibus
naturalibus, Pliníus de rebus ſere Omnibus naturz, Dio
ſcorídes de Plamir, Galenus , &l ali¡ rhedicí de bamine,
& aliis rebus, rerum rusticarum ſcríptores, aliique. Sed
Plin‘ri in pler'xſque ſuſpecta ñdes: non enim omnia ïpſe
obſervavit; & pleraque ex auctoribus ſublesta: fidei hau.
fit ,' itaque ejus narrationes accurate examinandzeſunt . '
Ex recentioribus legantur cum primís ítineraria Tune/'0r
n'i, aliorumque, historízeprzeſentíum -Uiatarum : experi
menta natura/ia Boy/Kei', Rbedi : mºnumenm Academia,
ſciemiarum Puri ¡en/ir, Londinenfir, Petrºpºlitane Ó‘c. _
S. 3, ln con çſſo est Phyſicz studium fine historia na- Ej… M
tural’x ne latum quidem unguem procedere poſſe . Him:Scholasticorum Phyſics. jacuít per plura ſaeculainſiugifèra, :mas
ob historia: potiffimum natura: deſectum, ut recta obrer- PlUſſª’,
va: Verulamíus , qu'r omnium maxíme 6L inter primos
hoc studium romovzt. Quocirca ii mihí díſciplirras phyª \\\ ~
ficas rire tra ere .cenſentur, qui qualibet in re prlmo lo
co obſervationes & experimenta colligunt z ¡nde vero re- '
rum naturas perſcrutªrr rguntx. Ham: fibí methodum '
propoſuít Sturmíus in P y/ÏM Electiva , Sed & eodem
modo phyficam ſuam ſcripſerunt Graveſandíus , Muſ
chembroeckius , Kei] ,~ Deſagulerius , & apud nos Jo: Ma
ria Torres. Christianus Wolfius elements. phyſicaa , quz
Ger'manice dedít, '1ta distribuir , ut prima parte raz
cipua experimenta 8( obſervationes poneret , in atera
¡bem-¡am, ut diſco ex parvis Thumingii ínstituríonibus . ,
S. 4. In' eo autem magna. diligemia opus est , ut ex MMM...
.PM/im biflºrica, tbeoretiw ride ducatur . Est autem phY- Mmm
fica theoretica 8! univerſªlís ea, in qua generatim de cor- ;:'ª‘ª‘
pore, ejuſquevproprietatibus cum primariís, \um ſecun- ' ’
dariis, przſertlm de motu motu-ſque legibus, dilpumtur,
ac principia prima. omnium rerum naturalíum in anteceſ
ſum constituuntur . Sólent hanc phyſicam particular¡ p‘rz
-ponere: quod non place: quibuſdam (a), Naſcitur enim,
4 m
_WW
( a) Cleríro .
inquiunt , theoretica ex historica, univerſalis ex
m ARTCLOGÏCELIB. IL*
particu
laris ergo hæc przponenda. I-linc, addunt, qui phyſïcas
theoreticas fcripferunt , Rohaultius , Newtonus , Graveſan
dius , Muſchembroeckius, alíique, coacti ſunt paffim na
'Turalem ordinem interrumpere , ut experimenta ſparge
rent, ar theorematis ſuis prazponerent. Sed quoniam de
tradenda phyfica, non de conficienda agitur, utilius gene
rica prsèponitur. Nam confici Phyfica non potefl , nifi analy
tica via ea ratione, ac propterea praeponenda est genera
li partícula-.is. Tirone’s vero, qui non ¡pſi invenire, ſed
'inventa difcere debent , ordinarius ducuntur præpofita
generali . ‘
,Mm ts 5. Phyſicam practiçam appello eam, quae in ufum
P'ªffl-ª- vitæ deduciturs quæ artibus constar, ut Mechanic-_11, Agn
Medici'
ac c
cultura, alizque artes vitæ humanse inſervientes, ipfa quo
que Medicina: dubitari enim non potest , quin attente
rerum natura exploran-1 , his omnibus artibus alimenta est
augmentum fuppeditet Phyſics . Reminiſci aurem præci
pio adoleſcentes naturalium rerum fludioſos, non ob unam
animi voluptatem ea ſludia ſe perſequi , ſed dut in publi
9m utilitatem aliquid conſerant, nec in onoſa contem
platione marceſcant. Eºregie id præ-nitere Galli, 8( Ah*
rel-is apud quos his fludiis mirum quam Nam-¡ca, Mer/.m.
mm, 8( artes omnes commercii excultæ & audias ſunt.
S. 6. Medicina pars est pliyſicz, aut Ph \ica practica:
quamquam zz Medicinæ (luz partes, una tieoreticay yalb
tera practica conflitui poffunty quarum illa naturas &vi
res rerum earum , qua: ad medicinam faciendum neceſſa
‘ria‘, ſunt, tum &è hominis partes, morbos , morborumt ue cauſas, veſligat; hæc rebus utitur , ut morbis me
ªearur. Phyſicum debere eſſe Medicum , 8! quidem ſum
mum , ex ſuperior¡ partitione patet . Sed ¡nde quoque
patet difficillimam rem aggredi Medicos. Nam ac later!:
rerum natura!, vires, partes, exiguique motus t morbobrumque cauſz, intimiorque cum Natura? tum corporis
humani mechanical; ex quibns fit, ut incerta admodum
fit medicina theoretica : ac incerta theoretica, certior ef
ſe practica nequit: qui enim nec morbum certo noſcit ,
nec medicamentorum vires mathematice metiri poteft ,
is haud dubium mederi cum certitudine nequit. Medico
rum drainres id non diffitentur; itaque nunc eo redacta
est Medicina, ut Compoſitiora medicamenta ., 8( peregri
na, quibus veteres vim quandam magicam dederanty exo
lcverint, rebuſq'u'e fimpliciffimis S( paucis urantur Me
tiici , natura magis fretij quam arte. Qnínam libri Me
dico potifiiinum legendi fint Medicorum filii docegznt”.
l
l
i
DE \DELS ET VOCAB. CAP. -VU. i ut
Mihi tria videntur medicina? studioſis commendanda efle-g
I. Historia: naturalis improbum findium. 2. Anatomiæ
corporis humani Sz Mechamcæ permam , g. fedulum Se
diuturnum rerum, corporumqne humanorum experimen
tum . Cavendus Medicus , qui tres has dotes non har
beat .
S. ,7. Matheſeos ftudium & Phyficæ neceſſaríum est , fiin-:,5:
8( vitæ atque focietati hominurp. Matheſis est vel Geo- ü….
metrica, vel Aritbmetica: illa lineis , hæc numeris con
tinetur. Addi potest Algebra, quæ mathematicæ potius
ars quædam est generalis, qua problemata brevius 8C fa
cílíus ſolvi queant. Mathematicæ ufus est, x. ut mentem
ad recte ratiocinandum rapes-ionem & aptiorem efficíat, z.
ut demo‘nstmndís theorematis phyficis inrervviara g. ut ar
tes mechanicas promoveat. Sane fine Mathefeos studio
homines alioqui multiiugæ lectionis g at meditationis ,inerte: ſunt at confu/i : perfpicue-mini vero 8¡ perfinctcm' ,
_ ui mathematicis funt innutriti. Præterea verae-demon
stratiºnis leges , &e methodum ratiocinandi difciplinis
omnibus neceſſariam , aut nullæ , aut folæ Mathematicæ ’
fcientiæ docere poffunt . Plato fine Arithmetica ne ratio
nales quidem homines eſſe cenſuít: nam est proculdubio
ratio vis quædam & facultas comgutqtpx. fum judicium
difcernendt inter vera Sc ſalſa principia , 8¡ anticipatas
opiniones detegencli ſake in animo humano ingenerant di
fciplinæ Mathematicæ. Deinde theoremata Static-e, H]
dro atim , Nautica- Optica , Diºpm'm , CaIºpzrim , V1?
A Konami-2, ceºgmpzíe, uſu Geometría ik Tri-gonome
triæ facillime demonstrantur, at intelliguntur : facillime Medieinz
demonstrantur, 8C intelliguntur problemata artium , ac "mm"
. . . . . Opotlffimum ad commercium ſpectanuum uſu Antbmen- nagi-h
m, &e Analyſis . Tandem artes plures mechanicæ vitæ vj-ªtffi- v
Ltp/iemiles , ut- ar.: perſpícil/ºrum, Im borºlagiorum , Nautica , a.. la”.
Arcbitef-zlorzicaa Agnmenflriª , Ba/Istica , Hydmulim ex
Mathefi plurimum incrementum at militatemacceperum,
at accipere etiam post'unt. . r '
_5. 8. ScIentiarum Mathematicarum in primis Granma
tria St Mechanicalstudïofiffime excolendælfunti nam est
Geometría, ut Salilæus noster dicere folebata fola pene
linguaa qua Nature liber, qui geometrice fcriptus est ,
legi potest .- Mechanica vero ea, qua panza labore ac ima
pendio homines mira opera, quibus res ſuas profperents
efficerç queunt. bisi non pot‘est quantopere nobis aqua , _Ñ
algrty ¡gms, plantæ , ceret-aque natura corpora , bruta de
inique Sz homines prodefiie poffunt , ubi mechanica uti
lciamus , ac velimus. Id ex iis , quæ adhibenturi in
~ Nau-'
;qugzm mentí ad difficíllíma formanda: aptgorem:
bmaucos .
¡mii-II
¡¡bin .
\
¡zz ART. Lomcz 1.13.".
Nautica, Archítectura, Bello , Vectura , Hydraulíca. ,
omnibuſque artibus, machinis intelligere poſTumus . Sed
Perfici eorurri plures pofſunt, Plures alía: utilíflimz excogi
tar¡ magno publico bono (a). Nam haben! hoc Machi
na: omnes, ubi excogitatºe ſunt acute , 8: accurate ſa
breſactaa, nt 5! humanas vires juvent, & temporis,qu:2
res est hominibus índuflriis pretiofiffima , magnum faciªnt
compendium , ut vitam humanam du lam , Iriplam ,
uadruplam, quam ſuªpte natura ’est, e cere videªntur.
erre gentes Europz plures his instrumentís id unofz
culo fecere, quod barbara, fi vires junxiſſent, Pene infi
nitis vix effecxfl'ent. . '
5. 9. Controverſum est inter doctos , utrum Geome
tría: flndium ſuſcipiendum \it methodo Euclides, an re
centiorum Gallorum; Euclideam plurími przſerunt,tam—
' Juvat
emm plurimnm ſevera. illa demonstrandi ratio, quam Gal
liaveteribus doctï neſcio Cur posteros ipſi docere nolint.
ltaque vete'ríbus aſſentior. Accedit diutuma ex eríemia,
ex qua. diſclmus, ex illa. ſchola magnos emerſi e mathè
Qua in re numquam ego ſatis lªudaverim vi
rum ſummum Nicolaum de Martino, qui in iis‘Geome
tri:: Elementis, quee nupcr Italice in uſum ſchola: mili
tarís vulgavit ,' utcumque ordinem Euclideum immutave
\it , veterem \amen demºnflrarionum vim , ac robur in
tactum ſervavit'. Primum 'rgitur pueri elementis Tac ue
tianis, aut ſimilibus informandi ſunt, deinde ad ſu l¡
míorª ducendi . De studio Matheſeos copioſe ſcribit Wol
fins in tomo S. Elemental-um Mathematicorum.
C A P. VIII.
De Studio Krkic-t'. '
S. I. NUUa ſql-[t fludïa aut _magis neceſaria, anime
_ l gls utl'llªº aut magls [Manda, aut que a v1
rïs doctlonbus mawn cum laude tractata ſmt , quam
Ethicz. Est enim hace qual¡ czterarum diſciplirèarum
. ru
ffi Í—ÏF——
\
( a) Ut nee , viv nobis ªmr'cíflïmur . ,pub/intra: ºpulemr't Ó' felici
nn’r ( quad mmm :ſi Ó' mªxímum viv¡ 5am' :login-n ) nmamíjfimn; Bar
elznlºmzux !mmm , map" @º limar-mmm tnaximvít . qua fra-mmm
!nº-fica ſuppªfito igne. u , quidqm‘d el¡ , quo nm-umpí ſ0!" , pel!: M
flmnmr, diuqne taurina-;mr intºlumz: Ó' id ¡nflrmmmm , qua-I n0
jPn’ palprcïo cpm/!En ſªlem‘, qug-duflaªdi¡ MMM facilitan »Menu-ª
'ºº-Pons _romper-dm ttgfpm'óus "im ej? tan-¡medias , Pvfrcit , «nm-*1ª*
:ſe: Imlmm [Merlin .
DE Imus _ET VOCAB. CAP. VIII. 1:;
I
frnctus.: fine hac cætera difciglinæ .pondus ſunt iners .
veteres quum totam philofophiam agro frugifero compa
rafl'ent, L ¡cam ſepj 8t maceriæ círcumjecta: , Pby/icªm
plantis , El icªm fruaibus fimilem elle dixerunt. Conti
net nempe hæc totam vitæ Se hominum-ſociecatis ratio
nem . Ad rem Perfius ſatyra 3.
.\Diſçite o mili-ri Ó' qaufiu Cagua/kite rerum ,
,Qmd SUMUS, Óqmdmm vxcrmu cxsmmun,
onno - v
. ' ,Qui: dam: , nut METE qua mollir flexm,
o UNDP:: v
mazim ARGENTO, quid fa: or'rmz, quid
l per l
Util: nummu: Mex, PATRIAS, cnusQuF, mo
PlNQUXS
_Quantum elargiri decent 5 quum te bem eſſe r
jufir , Ó' humana qua pane [oc-m4: er in re (a).
5. z. Sed rite tamen hæc tludia infiituenda ſunt : nam _
ut recta ſuſcepra vitam 8: ſocietatem 8c fervant 6: bea- 3:53:-
tam efficiunt, ita. non rede inllituta perturbanr atque penn
evertum. Ut autem rite infiíruantur, præmittendum est amid
eis, I. fludíum Pbyfime, 2. Merapbyfim, g. Hzflonïe éu
mama, quarum prima: duæ uid, ubi, a quo fimus do
cent: poflrema experimenta uppeditat Practica:: nam 8c
Ethica ex erímentalís eſſe deber. Nempe ex Phyfica &
Metaphyrca diſcímus, univerſum eſſe fafium a fumma
quadam & perſectiffima atque pºtentiffima cauſa, z. ab
eadem fumma ratione Sz providentia regi, 3. nihiladver
ſus illius voluntatem faciendum , . nihxl moliendum ad
verſus univerſi ordinem, & poti unum vitæ &e ſocíeta
tis hominum, s. ei cauſa'. deberi a creatum rªtionªli amo
rem , obſequium ſervitutem, preces, quæ nomine reli
granis veniunt .-- om'mes eſſe natura aequales , nec difier
re niſi iis, quæ natur2\,acceſſere, ac propterea inter ſe
velut inter amicos agere o ortere. Pauca emm_ hæc priu
cipía ſunt totius moralis undamenta . Ex lus accurate
confequentia ad vitam , focietatem , 8( religionem pertinentiaſi deducenda ſunt, Sed in hoc Hiſtoria_ humana lu
men praeferre debet: ea enim copioſe oflendlt, 1. ezr feu
ſu communi, quænam natura verentur , aut praecipuu
tur; impoflïbíle enim est, ut hxzc' ſeſe nou prodant in
tanta. hominum multitudine à varietate, z.. inclinations
natura humane , ex quibus regulæ conficl poſſim: _pro
mon
,
( ª ) _ Les-mm Tallin: fab ím'n'nm lil-r¡ ‘i. de ofliriis , sunt ep. .u.
Bam-Inma: P'Ff- ad Puſo-Marfil' vtv/imum d: Jar. mum Cv' Gear."
\ ftudium
124 ART. LOGIC-ÍE Lu¡
moribus conformandis ac Rerump; formis conliituendis 8!"
legibus , 3. variarum Societatum, Morum , Institutionum ,
ex Legum Civilium originem, 81 _progrefl‘us o iii-v
Se. g. Et primum uidem Moralis lludrum verfari de
jun": M- bet m cognitlone juris nature a Spectat J us naturae , I.
"ll" .
ftudium
Deum, 2. noſmetipſos, g, alios . Primo ergo quæ neo
debemos; deinde quæ nobiſmetipfis . tandem quæ alíis,
diſcenda' funt ,- quæ efficiunt tres Ethicz partes, l. Thea
Iºgíam practicam, z. Marmflicam , g. Polizia/Im, Het
juris nature ſciemía acquiri potefl etiam fine libris, ſo
la contemplatione naturæycum univerfi, tum nollri , id
que tam cerro, quam Seometrlaa ut demonflrat Lockius
(a) ex Barbeiracíus (b). Sunt tamen libri quidam his de
rebus et viris doflifiimisxfcripti . Pro tironibus facti ſunt
Puſendorfii de oficio lzºmim'r Ó' ci-uixj Heineccíi Elemen
m jun*: natum <9- gentium , Burlamachii Elemenm juris
nature, atque Element:: _Il-{ſil pº/itici . lis autem , qui
paulo funt provecti ( femper intelligo dum per Eccleſiam
líceat) commendari poflunt Grouus de jun belli Ó'
Mi: Puſendorfius de jure natum C9* cemam , -Cum
cerlandus de legión: nature ex editione Bªrbeímcii Gallica.
Latinum enim opus incomta dictlone lectores rejicit .
Tum opera Coccejorum t -Wolfii Elementa Juris Nature
ac Genfium methodo ſcientífica pertrªctata , quod opus
hiloſophus cæteris pre-:ſerlo . Perſpecte autem in his li
gris legenda .ſunt quæ de juribus fummorum imperantium
in Eccleſiam traduntur ex ſecta fuæ præjudiciis . TM
554. Studio _ juris naturalis addendum fiudium furl:
¡qrügÍmGefltmm, ſeu eiusy quod inter plures populos , aut Ren
llum.gas naturali honestªte, diuturna conſuetudine , paffioni
bus , at fæderibus invaluitz quod ftudium homini politi
co in primis neceſſarium est. Id docet historia politica:
nam inde tantum fciri potest, quæ populorum mutua: con
ſuetudines, ac officía tempore conſecrata , quæ fædera ,
quæ pacta, quæ Jura populorum in populos , principum
in principes. Plures viri docti ad id funt ag reff' : inde
emerfere opera diplºmatica, quæ dicuntur . uſl'etus In
zeret: de: Puilſam , paucis omnia est vcomplexus . Inci
pientibus co iofiffimum quoque opus videri potefl . Lon
gius progre IS præflo funt innumeri alii libri , ubi leiiio
nem minimefastidiam. Hinc ſequítur fludium Politices ,
ſeu regíminis populorum . Extªmz ſuper ea re octo s qui
- dilu !Ó ¿un?. \ſa
nifi
a) Lib. m en. 3. .
b ) Pm]. pl¡ Pdmdªrfií vtr/¡MM! Gallina# .
\s
De Inns ET Voeu. Cu. VIII. 12;
ſuperſunt; Aristotelis libri Poliricaram : duæ Platonîs
Reſp. 22. libris com rehenfæ t xenophontis Refoub/im:
Plurarchi luraz B0 ini libri 6.: Politica ex Sacris Scri
.pturis hau a Menochii , & Boſſuetii , & libri peculiares‘props infiniti . Opus l’ Eſprit alex Loix , fyilemata
omnia politica longe post ſe relíquit: ſed ſunt in eo ‘plu
ra , in quibus vir doctus ſuſcepto femel ſystemati,
8c natioms genio plus æquo mdulget ‘. optandum effet,
ut hoc iludium inter nostros rnajori cura, quam huc uſque
ſactum est, coleretur.
S. 5. Sed 8: omittendum non est studímmcommercií :
pertinet enim id ad Economic-11m , & Po/iticam . Nam
est at commercii ars quædam , quæ æternis regulis con
flat, non minus., quam aliæ artes . Quin est hæc tanto
cæteris preferencia, uanto &z utiliora 8c generalior , ex
qua cæteræ artes vi ſuam , motum &l perfectionem ac
cipiunt . Inter barbaras ea: nationes haberi debent, qui
bus adhuc est præclariflima hæc ars ignota . Vastifflma
autem ea est , quum compledimur artes prope omnes ,
quæ terra marique exercenrur . Et banc optandum efl‘et
ut noflri & noſcerent accuratius , sc latius longiufque
proveherent . Sed eo defpicitur , quod noilris ingeniis
procul ab ollentatione videaturz in quo ii longe errant,
quum nulla fit, in quo ingeniumSz perfpicaciam nostram,
non cum gloria tantum , fed in primis cum magna rerum
nostrarum utilitate , exercere valeamus . Qui paullo in
studiis profecere, quique historiam , præfertim recentio
Tem , non omnino ignorant, nullum maius opera: pretium
facere poflunt , quam ut fpecimen politicum. commercii
Melom' , ac eius Adverſarii‘ Dutot conſdemtione: Ô'c. le
'Sant (a), idque in fuccumoSzfanguinem convertant- Pro
greffis plures alü ejus rei fcriprores Brítanni , Belgæ,
Galli, Híſpani prælio ſunt.
S. 6. Tum vero danda est o era lurifprudentiæ divinæ EIJu
poſitive . Ea. diſcenda est ex acrarum Scripturarum le
ctione, potiffimum novi testamenti, quo libro vitæ chri
ilianæ regula continetur . Si quis autem a lectione Scri
pturarum incipere nolit ,‘ is incipiat a Catechiſmo Ro
mano, quo nullum librum his de rebus doctiorem ha.
beo: omnibus certe Theologorum Systematibus præliaren
dus est Catechiſmus Romanus . Huíc adde Colberti Ca
tecltillnurn latinæ edirionis . Theologorum unus inflam
mmum erit Beatus Thomas, cujus fecunda fecundæ ſum
mæ
(I) Eſt¡ politique ſur I: comme": p." Manf. Melon, Dunn 04ml¡
drmnan¡ jur lu Firma-7:¡ , Ó' le Com-mr:: o
rij'prq
dorm-f
divin: .
’\
\
nó 'AR-r. LOGIÓE 1.13.11'.mz Theologicae pars omni auro carior efi-el debet. Paulid
progreſfis patrum Sanctor’um lectionem przcipio: inde enim
Christiana Ethics pu'ríus, quam ex rivulis deducitur. In
primis autem Pati-um Sermones legendi .‘ Ex Scripturis,
& doctrina Pan-um conrivata est Mora/i: Cbflstidſlª Flo
n‘on'i . Ea èx Gallica Idiomare‘ in ltalum Interpretan
eft (a); Nullm‘n librum in hoc genere hominibus vere
chriliianisnutiliorem habeo. - I
m W.‘ §. 7.- _Przte'rea studio juris canonici incumbendum .
mm’zimsunt ea de re infiitutiones pro tironibus fcriptæ a. pluri
bus i Ómnibus præferendæ ſunt ínstitmïones Fleurix g 8c
Cªbzfſutii , illa: Eccleſiasticarum rerum origines copio
fins, ha! canonum ufum docent 'c Mejora Canonistarum i
opem tum fequuntur : ex Van-Eſpa!) tirones cetera-di
fcem, Quum autem ius canonicum conste: conciliorum
Canonibus, Romanurum Pontificuffl decretalíbus , Patmm
ſententiis , qui hanc fcientiam áffectaf, is n Hístorïam
Bccleſiastícam legere _deber : 2.- conciliorum gesta atque
canones : 3. Patrum opera , faltem veterum & præci
puorum t 4; pontificum Rom'anorum quæ extant .- Ita
que hoc Radium exigir, hominem lectíonís patien‘tíffi
muni, magnaque memoria, 6c acribia præditum .- In eo
studio philofophus ¡mente notat varios itemporum lo
eommque'riíü, ufusficclc'fiarumáueculianum g &l Cano
nesgedlfcirplinz mutationesg 8t i genus lia z In eam
rem comparan ſunt opera Marteni , & Bïngamí . His
ſzpe utendum est ei, qui aut (uz,- aut aliorum vitæ for
mandæ incumbit ª _ _
1:: ¡mi, S- 8. Ad hæc addendum est studíum juris civilis .- Est
'ii-""1- autem lus civile, quod non totius generis humani , ſed
unius tantum Reip. z aut Regni ,— aut civitatis proprium
est . Sed quum in maiori dliuropæ parte vivamus partim
Romanis' , partim/propriis legibus 8: _confuetudimbus ,
utrumque ftudium )ungendum en, & Roman¡ furit ,' (9'
proprii c lux’ proprium vix ulla est natio quod collectum
non habéaf, auf publicis , aut privatis collectionïbus .
lus Romanum difcimlfs primum ex collectionibus Justi
nianeís g deinde ex infhtutionibus & commenta-iis illu
iii-ium lurifconfultorum , quæ omnia pafiim prostant .
Plurima funt autem Juriſconſu’lro nec’eſſaria; d l. juris
natura: & Gemium fcientia z philofophus enim lurifcon
fultus eſſe debet : 2.-Romani imperii . Romanarumque
antiquitatum Historia., fine quibus Jns Romanurq vix
m
___'-.n_.._
( a) Prºdíít Napoli "En F. Folk: Mnia a Napoli cappzinirinmn
ordinir vírº !inn-'I unutiflimn .
,y
l
DE IDms ET Vocn. CAP. VIII. 121
intellígï porest: 3. Historia prop‘riz reïpublicz, eíuſqus
legum: 4. Scíemía lTheologia: &,Juris Canonici, m:
fciat qua ratione concxliari poffit Sacerdotium cum 1m
pario, &z ne altéríus jura Izdat ,- dum alterius &quo ju
flius pr‘omovet : 5. ¡Ars critica : quandoquídem eſſe Ki
gum interprés debe! : ó. etiam alíatvm Rernmp.- & Re
gnorum Leges , quIbus filcilèªzquitªs dignoſci poffit : 7.
Ars oratoria cum Omnibus hs ,- quª‘º. hanc auf antece
dunt, aut ſequuntur .* quippe orator futuros est . Que
autem oratorl futuro ſunt neceſſariaLCicem'de Omron,
8: Fabius Quinctilianus ſub initium Inſiit‘htíonhm orato
riarum docebunt.- A¡ ¡ , A
S. 9. Cum his studíls èoniungendum est fiudium bom¡
nI'I, ſeu natura: humanz. Ac in primis conflilflnïo‘ homi
nis phyfica intelligenda : non enim aliter natura tempe
ramentomm, ac propuſe¡ mºmm, a ecttmm , prapenflº
num , -Uirzutum, -Uitio'rum , ſciri pm :' fieri enim nequ_ít
ut bºminem moralem quíſquam noſcat g qui play/¡mm 1-*
gnorat. Tum natura mo'ralís infpicienda , idest affectus,
moras,- virtutes, vitía conſiderandª z Id autem fit par
tim meditatione eorum, quªe in unoquoque inſu’nt , par
tim eorum , que aliis contingqnt ,- xdque vel' cum ¡is
converſando, vel historias legendo, vel qua: ſunt a viris
doctis ſuper jis rebusv ſcri-pta conſulendo . Ex Omni ge
nere librorum hc‘eaſpars haurirí potest, Poetiz; q Histori
cis, Philoſophís: Historic¡ autem melior‘es . In hoc‘ ge
nerd' verſa‘ntur memorabilia Socratís a Xenophonte _ſcrípta ,
Platonis bona pars , decem Arifl’otelis libri ad Nicoma
chum ,- & Characteres Theophrafli : \um libri Ciceronib
de afficiz': , Sçneca: , Plutªrchí plures , Epicteti , Ma‘rci An
toninï librï . Sed adoleſcentibus opus de officiíá Ciceronis
nocturna-diumnque manu verſan’dum est .- nihil nec do
ctius ,.Ñ nec utilms antíquíta‘s ad nos tranſmifit.- Recenſi
tiorum‘infiniu (un: eorum opera , qui de his ſcrí'pſere,
Carreſius de affectióm, Claramentius de conjectmdí: Mimi
moribux, la Chªrnbre & le Bruier character”, Tuldenus,
& Lamy de cognitiºhe ſm', Nícolíus ſpecím‘ímt Mora/ia,
& infinitialii ,quos paullo provecti nullo negotio diſcent .
S. lo. Postremo anímadvert‘endqm est ,- eſſe ut Phyſi
cam Experimenta/em ,- ita experímentalem Ethícam ,
.ſtud-'am
Mmm
human .ª
(Ecoúomícam, Politicam. Nam quemadmodum ex pluá '
rÏbuS experímemís phyficis leges phyſic’zz, conficiú‘nfur ,
ira C'anones Ethicí, (Economíci, Polítici collí’gendi ex
hístmxa nl'ltíca . Quake ficut quum PhY‘ficus ab experi
mentís iſcedit, abit in avia & incerta: ita Ethic'us, ſi
a civil¡ historia ſua dogmatz non derivar . s '
.,. . II.
ſei-mía
n.8 ART. Lo'GIcE LH. II.
ſi' S. u. illud hic quan-¡t quifpiam , cur ſzpe meliores
fint-mores agreflium gentium ,' uam cultarum , etiam
inter tot 8L leges, 8: Ethicas, Tìeologiafque? Ego pau
'cìs, fed libere, dicam. Homo res quædam est, quæ nec
'Premi nimis amat , nec fine ullo frame vagari . Leges
igitur &c praecepta morum via naturae incedere debent,
quo bominem formen: . Acqua hoc peccant interdum
cultarum nationum jura , legefque morum . caput Ethi
ca: est, ut naturæ humanae indolem fcruteris : ut e cu
iufque utilitate ducas z ut ne cogas ſceleflos eſſe a: ini-g
pios, aut fiagitiofos quo naturae ſerviunt. Leges publicæi utilitati ſervían: oportet: ſed publica utilitas cum priva
tis confentiat necefie est. Si diffidet,- certus ſis, privatas
1 valíturas, eoque exfifiere improbos. [nde, opinar, Platoin 1v. de legibus non fola iauftoritate vult ac terrore
leges condi, ſed adbibita primum perſuafione. Que igi
tur leges aut gloria cupiditatem , aut venerem , aut pri.:
vates militares cudunt, ez improbos faciunt.
C A P. IX.
De [ſacaba/0mm mmm gener/nin),
"73:5"- S. I. MAgna fapientize humanas_ pars in hoc pofita
est, m al" aliorum cºgxtauone: mtelhgamus:
philªfls- ea enim re fit, ut coníuncta cum nostra aliorum ſcien
mitur-tia , eam mentis capacitatem acquiramus quæ plurimo
* rum efi : non fecus atque ſi omnium hominum oculis
videre poffemus , longe lateque nostra pateret viſi‘o ,
aut ſi ¡'unctis omnium viribus agere , potentifiimi efie
mus (a) . Quum autem id fiat vocabulorum potifiimum
ope , hæc prima ratio efi , qua Logicus de vocabulo
rum natura, «ſu , fine (9- imerpmatione jure’quodam
fuo difrerat . E & alia : nempe Logica etiam ad do
cendum comparatur ; quod quum vocabulorum ufu
fiat, ut de vocabulis Logicus præcipiat necefie est . Ac
cedit tertiaz quod nimirum vocabulorum tractatione, quæ
ad animi-notiones pertinent , clarius explicantur ,- ſunt
enim noxiones nofiræ ab infamia adeo cum vocabulis qua
fi conjunctªr, & colligatæ , ut & difficíllimum fit rerum
ſcientiam habere ‘fine vocabulorum fcientia . Et pluri
. ma úmt , quæ non ob aliam rationem ut vera ſuſci
pimus , niſi quia ea cum infamia publiceque receptis
vo
....
(s). Vid. campan pnl. in díflímnríum artium o friemidrwn -
DE IDEIS ET VOCAB. CAP. IX.‘ 129
vocabulis luufimus , ut ſi deleti , aut commutari ponent
vocabula, obliterarí ¿5: illa. monent , aut tanquam falfa
videri. Ut ecce, ſi vocabulum Cometa: inter homines
obliteretur, atque qui Cometa funt dicti, vocentur Pla
netæ , &l Tellus item planeta appelleturg nec illi amplius
homines terrerent, minufque perridicula vulgo videretur
hypothefis, Tellurem circa Solem circumagi. Nemo his
de rebus accuratius egit , quam Lockius (a ) .
S. I. In hominibus a‹ quum naſcuntur, ac postquam
adoleverunt ,- major femper est indigentia, uam vires .
Inde nati funt ccetus & focietates, ut fci icet junctis
communibus viribus, commodius omnes ac beatius vive
rent. Sed quo in societate alii aliorum ope ac viribus uti
poſſent, neceſſaríum ſuit ut alii aliis explicare pofſent
cogitationes, animi fenſa, affectus, indigentiam deníque,
qua quifque premeretur. Quare ut focietas iniri nequit
inter homines, quorum alii nulla aliorum re, ope, con
filío indígeant z ita confervari nequit fine fignis , quibus
quid cuique opus fit, expediri queat . "
S. 3. Hujuſmodi fignorum duo ſunt genera; nam aut
naturalia ſun!, aut arbitraria. Naturalia certifïima ani
lmorum funt indicia , qualia funt interjeciiones dolentis ,
\vel gaudenns, mutanones vultus, tremores artuum , aut
exultationes &a HTC lingua non ſallít». Sed ea ad omnes
animi cogltatxones, atque ªffectus enuncianda fatis non
est. Ad naturalia ſigna referri poffunt gefhculationesa ve
lut mimorum (b). Sed nec his uidem auctaríís natu¡
talis lingua adeo copioſa eſſe pote , ut homini in Socie
tate paulo cultiori viventi ſufficere poffit .
S. 4.. Signs. arbitraria ſunt, quæ ex horum confenfu ſi
gmficant . ‘Hujufmodi autem plures funt ſ ecies: nam
quædam rebus constant, ut corporibus qui uſdam, aut
corporum qualitatíbus, formis &c. (c) ,- ita ignisa ſo
nus, color, aut forma vellis SIC.: . quædam vero motu
artuum , ut oculorum , capitis , pedum , manuum , digi
torum &c.: alia ſonis aruculatis, ſeu voce . Nulla au
tem funt tam copiofa 8: liquida, quam voces præfertim
in cultis linguis. cæterum hæc arbitraria ſigna quantum
Gen. Log. I ' nu
( a ) Lockíu: rota ¡¡6, 3. de ¡¡¡mima humana , ‘vida Ó' CIM-¡cum in
An: critica p. z. ſcſi. z. ~
&I'm .
( c > qua lingua niam/infru ftit/larum Rex refpondit Da'n'n Rem‘ Per..
[num , fuman: ufus tºrpºribªs. Vid: Hendamm [ib. II.
( b ) !luz lingua Tam‘: ufimtiflïmz: . Vide Rima! de Imperio 'I'm'
:3º ART. LOGLC-E: Luz. ll.
numero & varíetate ſuperan: natal-alía , tantum ªmbïguï
rate ſenſuum illis concedunt: nempe homines ad fallen
dum ſemper apt¡ ſunt, ſepe parati: natura. autem Demi
nem ſallit . Ñ ,,
MMM: S. 5. Ex Omnibus anímantibus ſolus homo multiplici
"º iz*: variqzçe ſermone przdítus est, quo res ſingulas notare
17$… 8: d¡ mgucre poſſet, quo ſenſu quidam díctum putant
ſem-que ps’pºnç ¿ya-Mº.; ítaque is ſolus ad perſectam ſocietatem
mªmmfiactus est , qua fine ſermone state non poteſ‘t. Nam
quamquam ?x cztera animantia ſocíetatem quamdam in
ter ſe inire videntur, 8( vocibus quibuſdam ſe intellige
re, ut inter ſe lo ui videantur; nullas :amen vhalbere ſo
cietatis leges , nu lum ue propríe dictum ſermonem , in
conſeſſo ’est . Hinc oli homini organa ad multiplicem
hunc variumque ſermonem accommodata ſunt ſacta \j
quod magnam De¡ erga nos curam & provídemiam de
_ monstrat .
zw" . S. 6. De ſermonis ?ri-gine díſpptamnt jam olim acer
ª * rlme phtloſophí . Ep'lcurei, qu¡ ſponte ſua homines e
Tellure natos cenſuezunt, in ea ſuerunt opinione , homi
nes ¡llos elingues, paulatim aut externos ſonitus imitatos
eſſe, aut neceffitate ſe ſe explicandí in quoſdam ſonos
prorupiſïe, quos deinde commodº, 6C delectatiºne docti au
.~ xerinr, atque expolíverint (a). Audiendus est Lpcretius
Epicureorum Patronus , .
At *variar lingua- ſºm'm: natura fixbegít
Mittere, (9- milím: exprejfit nomina mmm.
Non alía [auge ratione, atque ¡Pſ4 'vida-tur
Protrabere ad geflm pus-r0: inflmtia lingua ,
,Qgmm ſacít ut dígito, que ſum' pmſemía , mor¡
rem .Prºinlªe putare alz'quem mm nomina dzstríèm'ffe
.Re/7m, (9' binc bomímr didicíflè vomóulª prima,
Deſipeïe efl'. . . . .Si homínes e Tellure genítí effent , níhil dící probabilíus
poſi'et: nam dubítarí non porefl, quin neceffitas aut uti
litas eos ad animí ſui ſenſa quibuſcumque tandem ſignisexplicanda adegíſſet. Itaque pueri poſïquſiam inter ſe con
venere , ac ludere, aut pugnare coaperunt , línguam fibi
communem conficiunt, qua ſeſe intelligant . At quum eao hy_
( a ) Vid: Díadarum ſiculum ¡¡6. l. _
( b ) Lrb. s. de Mmm nrum . Add: lnnim ¡¡5. xo. Ó' Vitruvmm
de Architect. liá. 3. cap. l.
m ſous 'ET VocAn. CAP, IX. ‚15,:
*hy‘pothefis non folum falfa fit, ſed ahfmgdiflimap fruflra,ſe torquet Epicureus ille (a). r q -
5. 7. Alii in ea fuerunt opinioneg primos homines ſua- Drh'nglß
pre natura loquutos, & quidem linguam, cujus vocabula 'mm/ª'
ab ¡pſa rerum natura expreffi eſſemd (b), idest linguam '
quandam naturalemf nec deſunt qui putant, infantes, ſi
nullo hominum commercio educaremu'r, hanc linguam
locuturos, quod Pfammeticus Egypt¡ Rex tibi perſua
ſerat (c). Sed illi mihi deſipere videntura Nam utut
homines natura ſua ad loquendumpermoverenturz uum
nulla eſſe poffint vocabulª, quæ fuapte natura res igni
ficent, lingua hujufmodi hominum aut fortuiræ femper
fuiffent ‚ aut arbitraria :v id quod ex iis , quæ ſum:
nunc in_ uſu, linguis difcimus . Pàucíffima enim ſunt
in omni lingua vocabulag quae aut ex ipfa rerum natura
videantur expreſſa, aut cum rebus ipfis neceifaria-m ,con
nexionem habere, eaque in numero rerum potius haben-ª'
da ſunt, quam vocabulorum (d). Quare funt vocabula
ſom' articular}, ui animi conceptus, ſeu ideas ſignífi-ª
cant , St omnia unt aut ſortuita, aut arbitraria, &bo
m‘num Manitu, ut,loquitur Arnabiur (e). Quad ſi ria
tura nos ad unam quampiam linguam adige‘ret g &e qui
fine ſocíefate educarentur¡ loquaces eſſent, 8c loquerem
tur ſul'di, quorum lingua non est p‘rzpedita; 8t una em?!
omnium lingua : ua: nunc non eveniunt . Itaque nobis
dubitandum non e , quin primi homines a Deo vocabu
la docti fuerint ( f ). Sed ea llingua paucis constaba: 8:
1. ſimM- l
( a ) J‘um Mud dubium in omnibus tinguit wubula quadam , que
¡mmm ſubígit mit'm. Ein/¡mundi fune interim-divus , hei , heu ‚ ab ‚
pap: . Gun' in In’: ſerán-ion: , quad Cºm‘ie‘i o- Tragicí datohmt . Patel
lum illud Suripi/lis O'M-ran-rarm , quod mirijiee vim [inguina- Exprimit.- Ad ¡dm genus pertinent onomarapæja. imitation“ farearum rel
rum . Ari/lopbane: in Rani: verſa¡ Integra; ex bifce confia-UH, ut unn-nm
lunar: "primer-n. V. Lu. BazusxsmE, noui IME, BpEuExEuEE . kon-E
*UME . rum [mia: generis plura in Emu-'Hu linguis a m von: mox plura
o verba (9- nomina pmmwne. ‘a
( b ) E]! Cmr'yli fmrgmia apud Plªt’oruni in' Crªtylo . ª"
f C ) Apud Hand-:ſum lib. 1. . I n
( d ) illud mihi femper mirum' vifum cf}, qu! man-:m mag-u con.
#Magn- populi mmimam , (F mamam appellat/erinr . mani cm und:
falfum Mª; bim- Grail {Mm/‚m5 item Lan-ini!, [Mſi: , An ¡¡I . .ſed A:
marie-ahi Hiſpania!:- ium Mmmm ¡gn-am mmm- . tii/laria alan-¡H cap.
4¡- (9' Peruani Mamma Tella . Gan-51M?.
( e ) Lib. l. adverfurgmlen
ç f ) quum rem arce-ratio: npenlifl'cnl .‚ concedo in Vic¡ :Ia/In' fen
rermam . veterum ¡¡aga/amm pleraque vocabula , a: in primis radices . 4
"bus ip/ir "ninfa-ci; prefecto fui/7:, IMC fen/'14, ue ind: wen-n illi bomi
'1" moti fuerint ad ed vocabula prrmdmvianda. Nrque enim dtd-¡Mndum
lfl . [mom: Ir'nquamm candixorc: atria/icis eau/ir ¡Inem-¡Inox fui/fe , y!
inter m- pomum farm bum potius , quam alium :ſign-rent : ¡ndcftmm Ñ
m.
ve voca
¡gz ART. LOGXCIE LlB. II.‘
iimpliciflimis vocabulîs, quæ primis illis mortalibus fatis
eſſent: confuetudine tandem aué’ca‘ est, atque in infinitas
pene alias propagata ( a) .
S. 8. Quidquid autem fit de Vetusta primorum homi
bulª in- num lingua, de qua ne divinare quìdem aliquid poſſumus;
ma’; certum est, earum linguarum omnium, quæ poft diluvium
obtinuere , fortuita, aut arbitraria effe vocabula, & au
Lam…. ctorítatem a populorum confuetudine habere . Hinc autem
fequiturg non ſignificare, mst notz'one: aut sia: , qui vom
buli: utitur, aut eorum, unde aca-¡pit, ſeu gente, ſeu ſe
8a; aut eorum, quo-mm nomine loquitur ,' adeoque dum
vocabula interpretantura mm ejſe refl-renda ad re: ¡Pſflſ,
ſed ad nvtione: dm logaenti: , 'vel ſcribemix, aut earum,
unde accepit, gemix, vel ſeé't'ze (Mi rempori: (‘5) . Quo
circa errant, qui vocabula ex re atione ad res ipfas inter
retantur, quafi tantum ſignificant, quantum est in re
us, ad quas ſignificandas adhíbentur. E. g. dum quis
pronunciat hoc vocabulum Dem, ego,quíaudio,illucl re
ferre non debeo ad rem ipfam , fed tantum ad motionem
ejus, qui eo utiturs aut ejus gemis, vel ſectas , ex cu
jus fenfu id pronunciat . Non enim idem fignificat fi a
Spinozifia, aut ab Epicureo, atque fi ab homine Chri
fliano pronuncietur . Hoc vocabulum materia prima non
idem Aristoteleo, Newtoníano , Leibnitiano ſignificar.
lit-hoc ¡'uflitia non idem ſonar Stoic0, &Epicureo; irem
hzc, congruenter ad naturam *vi-vere. Eodem modo , Pul
c/Jrum, deforme, boneflum, turpe Ó’c. non idem omnibus
ſignificant .
S. 9. Sequitur ſecundo, iiſdem vocabulis a diverfis ho».Cnmn . . . « . .
mmibus non æque amplas notiones afhgx, fed ab alio
ampliorema ab alio mmus amplam, prout est cujufque
mentis capacitas. E. g. omnes qui Latine loquuntur,ad~
hibent vocabulum Deus ad mundi opificem explicandum .
.At quum non omnes æque de Deo cogitents fed aliialiis
perſectius, eidem vocabulo non eandem notionem tribuit
doctus, atque indoctus . Sunr ejufdemgeneris vocabula
‘uerimn': & rariom'r, quæ affectiones animi ejus, qui lo
\
fenſa: ne pluma/ía :Me-minar , unde parva elieiunmr vambula. III-que ¡ra
prima [mmm língmrnm vombula Ex ip/i: externarum rerum nfiianibu: ,
adſpectiúu; . formis , aliìfque qua/innitat- nam dir¡ ¡¡º/ſum .
( a ) Vide Ridmrdum .ſim. hill'. crir. *vete-*ir TK/LII’LLMPJQ. C9‘ 1:.
( b ) Quín nullum :fl vocabulum . quod ipſum per fc lixam circum-l
ſcriptamquc nmionem ulla in lingua habeat . In cum & Latina lingua
vocabula figniñcationcm . definitumque modum accipiunt a connexionc cum
aliis . Sì quis quid nga fignificet , roger , ignoro: nam ideam ſignificar val.
. de confuſam . Si roger Igor: biflrionem: agere aflum Ó‘c. tum ſcio . Quid
iit Ivo/{m in Grzca lingua non dicam , niſ¡ adjunaa audiam . Paucz ſunt,
voces non humo-in modum confuſas. v
DE IDErs ET VOCAB. CAP. I'X. 133'
quïtur, plerumque ſignificant, cuius id est argumentum ,
quod qua: vera minus intellígentíbus videntur, ea intelli
gentioribus fint falſa: bt aliorum demonjirqtianex fintaliis
paralogxſmi. præterea res non eaſdem im refiiones faciunt
in ommum animís, nec ex eodem adſpe u ab omnibus
cernunturz eam uoque ob rem fit, ut cum iifdem vo- -
cabulis notiones diverfæ colligentur . Hinc alter canon con
ficitur, vocabula ne ex propriis nationibm interpretator,
ſed e: ejus mente, qut ii: umam aut gentia- , apud quam
ſunt illa m uſu. Si firm- famira decip1eru.
5. Io. infinitis erroribus , qui ex auctorum lectione Ein: o..
manant , hoc canone obviam irur. Dic¡ enim vix potest, wffi ª
quot ex alíorum libris ſalſa-z fententiæ hauriantur , quot- n "ª"
ve aliís calumniæ inſerªntur, dum ex notionibus nostrís
eorum verba. accipimus. Est autem hoc ſactu difficilli
mum , idcirco quod ita ab infamia verba accipere affue
fact¡ ſumus, 8L quod notiones nostra? animo ſubdole oc
curſant, dum aliorum libros legimus . Accedit quod ne
mo alterius notiones concipere Potest, nili o e ſuarum:
hinc fit, ut qui nullas habet notiones , nul ius quoque
mentem ali-equi poffit. Ea autem caufa est frequentiſfi
ma , cur aliorum fententias interpretando pervertamus,
dum eas notionibus nostris ællimamus . Quocírca non in
ſcite vir quidam doctus pronunciar, tum demum ſore,
ut libri recte intelſigantur, quum homines ad eos acceffe/
¡int animo nullis notionibus ímbuto, quod tantumdem
est dicerepatque nunquam rite intellecturos. Inde factum
est, ut novorum ſystematum conditores ea in antiquis
fcriptoribus clare viderint, quæ illi ne fomniarunt qui
dem. Ita Burnetus ſystema :bear-ice Tollurix, 8! Cudwor
thus ſystema animes genitricira 8C Huetíus Carte/¡¡1710:1107
tices, atque alii alía, Cielo 8( Chao antiquiora fuiffe no
bis _perſuadere conati ſunt, obtorto collo antiquorum ver-t v
ba m ſuam ſententiam trahentes. . t
S. Il. Quum in omni gente diuturniora ſint ſi-uocabu- :.Crmºm
¿vu/a, quam cogitataa osterioreſque interdum pleniusz
quam vetustí homines uper iifdem rebus philofophatl
fint ,ª índe ſactum est, ut fequentes ætates vocabulis prio
rum faepe aut ampliores , aut diverfas nationes colligave
rint. Putandum igitur non est, veteres cum recentiori
bus eadem ſentire, quod eadem utrique vocabula adhi
bean! . vocabulum e. g. Ajironomiæ ab antiqua !Egy
priorum ætate quovis fæculo ufurpatum -est, ſed non cum
atque ampla notione. Qui igitur ex vocabuli fimilitudi
ne fibi perfuaderet , eamdem rerum cæleflium fcien
mm verustos- ilios habuiſſe, atque nunc habemusz tur-Ñ\
I g ‘ plin-l
1g4 AR’LLOGICIELILÏL
piffime deciperetur . Plurima ſunt huius generis‘ vocabula
in omnibus Artibus , & Scíentiís, quae ex relatione ad
tempora interpretanda ſunt. ltaque illinc ſequitur tertius
canon, muero ne antiquorum vocabula recentiorum notio
7m' trióuax. .
5. Iz. Sed antiqua quædam vocabulq, præfertimad Re
ligionem pertinentia, retinuere populi , ignorata vi 8C
otestnte‘. Talía ſunt in lingua ¡¡¡una Cºnſm , quamvis
omani Confimliq celebrarent. Talefim, aut Tala/¡or in
raptu Sabinorum _, ut ªiunt, priroum uſurpatum , quam
quam ego antiquius Butem. Pzglrlra festa, que' &celebra
bant, 8: quid efl'ent ipli Cult¡ \gnorarunt Lanm erudito
evo. Ejuldem generis est Jupiter Feretrius , qui cur fic
diceretur, neminem, puto, :evo Livii ſcivifl'e, Item car,
menta es; Carmentalia, Quz carmenta? Lupercalia un-v
de? sunt ejus generis fexcenta : ac plura etiam in Grae
ca, quam in Latlna lingua. Nam :evo Platonis , quid
eflent vetera illa Numina 2:05, A'vM’Mm .8to. neſcíebanr,
quod Aristophanes in Nephchs, ¿Se Plato m Cratylo, a:
callimachus in hymno Jovis fatis aperte indigitant. l-linc
Plato’ eodem loci duplicem apud veteres uſurpatam lin
guam docet , deorum vetustiffimªm, uz quid eflet illa ,
ipfe ignorabat, a hominum', atque a Homero exempla
‘ent .Duo-alfa P 5. 1g.- Quicumque autem vulgo loquuntur , aut fcri
?jazz-f_ bum, duo videntur fup‘ponere:_ I. quod qui audiunt ,
;in-,z ;Manr legunr, eaſdem ideas vocabulis g'rfigant, quas ipfi affi
u vara- gunt, z. quod vocabula non tam Ideas, quam allí-mia:
‘m’ ¡’p/a: rea/e: ſignificant . v. g, qui pronunciat Deum, aut
Animam, &e ſupponit eos, qui audiunt , eaſdem 'ideas
his vocabulis jungere', quas ipſe: 8! illis vocabulis Dei
C9- Anime eſſentias exphcuiſſe. At hæc duo falfa ſunt ,
Nam nec reperies duos, qui de eadem re aequales ha
, beant notiones ; nec vocabula rerum armata explicare
poflunt ,-quz homines omnes latent , ſed loquentis tan.ſi tum motiones . Quamobrem &e ab his duobus præju
diciis cavendum est philoſopho , ‘
Quan***- S. 14. Posterius tamen præjudicium diflicillime vita
aim-um - - - . . .
..Ñ-Ñ… tur; quandoquidem confuetudme ipfa vitæ ab mſantxa,
.Immi- ufque confirmatum est. Hinc vídere est philoſophos ipſos,
n‘" * praefertim præteritorum vfæculorum , in deridiculos errores
eam ob rem lapſos . E. g. quæfrtiquidam quid eflet bo- \
mo, reſponderunt'animal “nationale, iir ue duobus voca
cabulis hominis efl’entiam ſe plene ex icuiffe putarunt F
Alii interrogati quid e em Angeli, te ponderum fpirítm ,‘
eoque vocabulo Ange orum naturam ſe cqmplexos credi
“ de~
DE IDEIS ET VOCAE. CAP. 1X. tg;
derunt. Inde nata ſunt vocabula amipatbíc , & ſjzmpzz.
¡bie, 8: alía eius generis c‘affa , quibus antiquiores phi
loſophi rerum proprietates, aut cauſas explicara ſe Poſſe
vel fibi perſuaſere, vel cette aliis im oíuere . Eiuſdem
hodie est generis apud Plurimos vocabuïum ;Im-48h), quo
magnas nature res expllcare fibi perſuadent, inſcii quid
id ſibi velit. Server igitur &e hunc canonem philoſophus:
-uºmbula primario ¡deas-d/igffimnt : remm 'vero effentice
idei: minima cºmpreben um‘uj: ergo ne Patata vocal-ali:
Elſe-mia.: reales aut ¡me/ligan , aut explicara pafl'e : res
potíus, quarum uaturam ſcíre cupís, Anatomicorum in
morem, in partes ſecato, ¿Si fingulas accurate perpendi-I
to .- inde ideas perficito ._
ſiC A P. X.
De -vºcaáuli: Ideamm ſimp/icium, C9'
nommum cºmpoſimrum .
5. r. Ongum est diſcrimen\inter vocabula ídearum ym…,
, fimplicium, & not‘ionum compoſitarum , utflymªlí
longe inter ſe notiones compoſite , & ſim lices ideae diſ- 3:31am
ſel-um. Illorum enim xideae, modo non Inc abstractae , 0 mi.
ſed adventitia: & naturales, pro realibus 8C veris habe- "WW-ª
I-'i poſſunt; non vero horum notíones . Deínde vocabulaidearum ſimplicium ut plurimum claríffima ſunt , non
ſecus atque Idea ¡pſc fimplices: vocabula vero notionum
compoſitarum ut plurimum ſunt obſcura &conſuſa, quod
obſcura & confuſa \int maxima e‘x parte notiones com
poſitx. Qua ex re ſequítur , ut ex Vocabulis fimplicibus
non tam facile quís decipiatur, dum alterum interpreta
,tur, nec tam longe ab auctºris mente aberret: at deci
pimur ſacillime 6! ſzpiſïïme ¡n vocabulorum noúonum
com ¡tarum interpretatione, dum ſcilicet hujuſmodi v9
cabu a aut ex relauone ad res, aut ex nostris 6C rivaus
notionibus , aut ex publicis 8: praeſentihus, in au oribus
przſertim paullo antiquioribus , accipimus . Eam ob
tem recte praecipíunt Logic¡ , -uombula natianum comzxpſftarum amm-¡¡te definiendo-I çflcte kb eo, qm' -Uu/t intel
l l o
85, z. Sed vocªbula fimplicíum ídearum , qua: ſenſatïoe !(005.414
nes noflras ſpectant , ſunt \amen magna. ex parte cºnſu- &Xfx;ſa, licet clara. Exemplís rem illustrabimus . Vocabula. fuJſiJ. 7
cºlºrum quihuſdam ſenſationibus ex certis objectis manan
tibus aptata ſunt. Eodem modo vocabula, qua'. -aliqrum
ſenſuum ſenſationes explicanr, ſºnarum , oa'ºrum , ſaporum
4 &a
136 AR’LLOGLCELILIÏ.
¿cc, Itaque aut ad hujuſmodi ñostri imprefflones reſet-riv
Poſſunt, aut ad qualitates objectorum extemorum, unde
Eroveníunt . Si cum priori ſenſu accipiantur , uoniam
ominum corpora non ſunt eadem in Omnibus, obje
cta externa impreffiones ſuas in hominum corporibus ſa
ciunt diverſas, pro diverſa corporum temperie; certi non
ſumus, abv iiſdem obiectís eodem modo affici omnes ,
ïdkoque intellígere lane non fl'umus, aniiſdem harum
ſenſatíonum vocabu is eaſdem , deſt aeque intenſas ſenſa
_ \iones cuncti homines deſignan; .
"AZ-::'27 S. g. Quod_ſi vocabula ſenſationum ad corpqrum ex
m". temorum quahtates reſeramus, quod vulgus facu , tum
vero maxíme confuſa (Si lurimorum errorum cauſa ſunt.
I. Quiz neſcimus quaïes Em qualitates corporum , que:
in nobis ſenſationes iflas producere valent: z. quïa faciles
fumus ob ínfàmizz praejudicia ad judicandum, in corporí
bus externís , a quibus ſenſus nostri agítantur, eſſe qua
litates ſimiles ſenſatíonibus nostrís, veluti ſonos íninstru
'menús muſicis, colores in rebus coloratis, ſapores in re
bus ſapidis: g. Quia ex magnitudine ſenſationum no
strarum non poſſumus , quod'vulgo fit, judicare de
'magnitudíne qualitatum ſenſiſerarum ,- quippe magnítu~
do ſenſationís pendet plurimum ex noflrl corporis consti
Vanlula tutione . ' * ' ' '
,vol-¿pm S: 4. Ea. .euam vocabula ldearum fimphcmm , ſeu
tiró-da.. potlus ſenſanonum , quee-dolorem 8( voluptatem ſpe
'º'ª- ctant, Iicet clara ſinr, confuſa \amen ſunt . Quum au
dio, aut lego aliquem ſenſiſſe dolorem, aut voluptatem,
generatím quidem quid ſenſerít, intelligo: at quantum
doloris, vel voluptaris ſenſerít , non intelligo . Poffum
hanc confuſionem ex parte minuere, ſi ad examen revo
co hominis illius quoad dolorem , 1. temperiem corpo
ris, 2. anímum rebus adverſis magís aut minus obfirma
tum, g. przſentem ſui flatum, dum dolore invaſus est,
4. dolorïs cauſas, ſeu mali magnítudinem, & alias cir
cumflamías,, S. & przſertim effectus, 'qui dolorem con
ſequuntur. Quod ad voluptatem vero, I. boni magnitu
dinem, 2, expectªtionem, 3. repemínam poſſeſſionem,4. fi
milium volu tatum uſum , S. effectus. Sed non idcirco
omnem con ufionem vitare poíſum , ita ut gradus ¡pſos
voluptatis & dolorís dimetíar exacte; quia ſcilicct data
illa confuſa ſunt, & minus adzquate cognoſcuntur .
"º-MM 5. S. lpſa perceptíoní: &l voluntad: vocabula confuſa
ZLQY'Z; ſunt . I. Perceptiones ſunt alía: alíís velociores , alïz
reptínm'nalüs clariores, aut obſcuriores’. Quum igitur quig di
cn,
DE IDIIſiS ET VOCAB. CAP. X. Ig7
"dt, ſe ?liquid percepiſſe‘, igngramus u_ar)ta cçlerítate
perceperlt, quam claſe, vel oblcure . 1r1 potlffimum
-docti dum cogitationes ſuas aliis communícant, facíle Cre
dunt, ab iis eadem celeritate claritate eas percipi ,
qua ¡pſi eas nzente vohggant , mx_ranturque ſªïpç nqmero,
qui non intelhgantur, uſque ſuhlraſcmjtur, qm mmus ſe
intelligere'reponunt. E contrarlo qm aliquíd a minus
intelligemibus accipïunt , clareque intellígunt, mírantnr,
cur ii, a quibus accipiunt, non eadem inde Conſequen
tia deducant . lI. Voluntas habet inclinatiºni¡ quoſdam
gradmſi‘Quaidam ſunt, que quadam neceffitate volumus,
8( ad quz natura: , aut constítutionis animi vi impelli
mur: alía ad qua: ſumus plane liberi : alía quee non ef'
ficacim volumus, ſed velut perplexe: nempe prout ma
jor vel minor voluptas aut inquietudo ad volendum. nos
ímpulerit. Dum ergo diçjtur alíquem voluifl'e qmdïm ,
non ſemper intelligo, qua voluntate, quantaque 11 rra.
te, ut Poffim in eo tuto conſidere.
S. 6. Quod ſpectat ad ideas fimplices, qua: abſiractio-lldmªª"
ne fium: , videntur ez magis dístinctz, quam que ſenſa- ¿ZX?.
tiene habentur . Hujuſmod¡ ſunt idea ::rifle-mie, Damn ¡º- ªm ab…
m'r pum, temporíx, marm-2 alíaeque ontologicz . Interímqunm ita natura 8( educauone nostra comparatum ſir ,
ut in abstractís hzrere nequeamus , retoma conſuetudine
abflrahendi inter uſum corporearum rerum , paullatim
fit, ut abstracta, qua-:Taro habent realitatem, pro rebus
ipfis habeantur, atque mundus abstractis notioníbus ſimi
hs eſſe ac pergere credatur . Quo fit ut vocabula ipſa
abstractamm idearum confuſa evadant 8( errorum plena ,
dum rebus ipſis aptamur: quod in conceptibus Mathe
matícis 8( Metaphyſicís ad Phyfica ¿praxis ſaepiflïme ob
fervatur. Ita vetus phíloſophía earn ob rem nihil erat
ªliud, quam perpemum znigma vocabulorum & idearum
abstractarum .
S. 7. Ea tantum vocabula ſimplícium ideal-um clara ºz‘lªºº*
ſunt 8C diflincta, quorum ideas Certis & przciſis calculís 3.2,…,
dimetiri pofl'unt, ita ut exacta earum extenſio íntelligae MPH-'ª'
tur, qualia vocabula rerum Aritbmeticarum , ¿Se Geome- zflªdffzfl‘f
tricamm. E. g. nulla. eſſe obſcurítas aut conſuſio potest m.
in ¡deis quanntatum numericarum, linearum, ſu rficie
mm , ſohdorum, fimilium , dummodº in puris a stractís
hzrleamus . Quum dico, bi: duo ſum quamor,/i agua/ibm
..equ-:lia demas , quee remanent ſunt ¿qua/ía, utor ídeis
clare & distinctedefinítís, quarum extenſio plene com
prehendityr, ut nihïl ſit in earum computatione obſcuri;
atque xdclrco níhil dico, quod non ::que ab Omnibus in
telli
Noti-mel
rompa/IM
Quando
¡lar- O'
138 ARÍ. LOGICE 1.13. ll.
!elligï poffit. Ea ratio est cur una ſit Aríthmetícommòt
Geomexrarum lingua, ur ab eadem nutrice omnes lac ſu~
¡iſſe vidcantur. Eandem ob tem res geométrica C9* nit/.I
metio-e .ſy'rrdïeticum ¡n morem tractari po'ſſunt , admit
tunt 'e demonstrationes exactas, 8: ſcientiam paríunt ſi~~
ne u la anxíetate 8: ſcrupulís ; quum res alle aut nullo
modo, aut vix in paucis, ubi Geometrica ratio adhiber¡
porest , ueant ¡La pertractari , ut‘ omnium animo obſcu
rítatem L perplexitarem auferªnt .
Í. 8. Notiones compoſite clara? ut plurimum (und &
dïstinctz, ubi ſimplíces, ex quibus constant , fuerínt &
i ſae clara: 8( diflinctz : contra vero obſcura: ſuntòz con
dilrinctp. uſaz, ſi ſimplíces ſuerint obſcura: &l confuſa . Quum ve
.fué/?Iznnctn 11m4.
Elfen-í:
\gb/km
tu… I
ro idea ſim lices, exceptis rebus marhematicis , alíiſ ue
mete abstraÃís, confuſa: ut plur'imum ſint, ut ſupra 3e
monstratum est; efficitur in czteris rebus, prazter quam
in mathematícís, notiones compoſitas eſſe confuſas . Sed
61 ſunt idez compoſite obſcura & confuſa ctíam ubi ſim-‘
lices, ex uibus'constanc, ſunt clarae & distinctz , ſi
cilicet paulo lures fint, quam ut ea: percipi -ſacillime
ſfim . Ubi ¡5 contingit, ſeparªndaz ſunt, ſingulz ſingu
is ſignis indícanda: , paullatímque aſſueſacienda mens ,
ducendo eam veluti per grados ad compoſitiores huiuſ
mod¡ notiones clare comprehendendas , quemadmodum
In numerorum ſcí'entia, 8! in Analyfi efficitur: ve
mm ením est, totam hominum ſcientiam comp‘umtíºnis
inflar elſe." ratio enim , ut ſxepe dictum , est ídearum cal
culus, neque cum alía notiºne apud Latinos primum
nſurpatª est . ſ
C A P. XL
/D.- vombuli: ſúbfiantiarum Ó' mºdorum . f
S. r. Ocabulo ſubſiªntïz intelligunt Philoſophi pri
mum ſubjeêïum aim quod ej!, am fit, qmſi
ſulcrum aliquad vC9' fimdamemum, quodque per ſe _ſub/¡
jlit, ut homo, planta, aurum. ltaque ſubflanuam non
dicunt, niſi ſubjectum cum relatione ad adjunctad‘uóia
81'. E. g. aurum dicitur ſubſïantia reſpectu adjun orum
emm/¡Onis, ſºlidimtir , gmvitatis, malléabilimtir, colºri:
&0. Homo reſpectu ſuarum proprietarum &l modorum.~
Ut ſequemcs obſervationes ſuper vocabulis ſubflamiamm
plenius intellígi Poſſint', de ejſemii: (ubstamíarum Paucª
prazminemus.
S. z. Eſientíªe ſubstamiarum aut ide-alex (9* nºſminalgx
DE lDEIs !21* VOCAB. CAP. XI. 139
ſunt, aut reader. Illa: ſunt idea: complexae genericx 8!
abstractxe nominibus quibuſdam colligatz: ha: vero ſub
flantiarum ipſarum ¡merma conflitutiomr, ex quibus ſum;
in ſubstantiis proprietates & qualitates omnes . E. g. vo
cabulo ;mmm am-ibuimus ideam complexam metal/i colo
ïi: flaªui , marr’me gra-¡¡¡mtb , malleabilitatix, &c. Voca
bulo [Domo colligamus ideam anima/i: lmim firm-e, ratio
m mentir .Blc. Ha: ſunt effemízz ideales aun' , & [20mi
m's. Hujuſmodi eſſentiz abstracta! ſunt , qula in illis non
exhibentur ea , que individua constituunt , Ada-quam non
ſunt, quia guurn ignora nobis fit interior aut¡ 81 homi
nis constituuo, ſeu effentiee reales auri ¿Se hominis , eſ
ſentiis illis nominalíbus 'tantum complectimur, quantum
auri' & hominis cognoſcimus . Eſſentiaa rea/er generales
este nequeunt, ut eſſentia- idea/EI ,- quia in natura non est
\10m0, & aumm genera/E, {ed hic homo , hoc aurum z
_individua ſcilicet .
S. g. Vocabula ergo ſubstantiarum , ſi eſſentias ſpe- Ue um.
ctam; nominales, postïmt eſſe clara 8( diflincta , \amum ;IZQ-"1
ſi definiatur accurate, quz 8C quot peculiares idea: eſſen- …Ñ ,í,,.
tiis illís comprehendanmr , atque íllis clare íntelligendis rª vt' ºbº
afſueſcamus , Vdcabulum e. g. aurum ell clamm , ſiſ‘ª'ª'
illud reſero ad eſſentiam nominalem , ſimulque explico
uot ideas 6L quales :ſentia illa nomina/i comprehendo.
ontra vero ſi ſubstantiarum vocabula reſero ad eíſentias
reales , uum ez ſin: ignora: , obſcura quqflue \int vo~
cabula‘gc confuſa neceſſe est, Haze ergo distinctio omni
no' est neceſſaria ad infinitas quaestiones , qua: interdnm
ſunt merz l omachiz, definiendas . Quteritur e. g. urmm
torpon' ſit e mtíalí: jºliditm'? Newtoniani affirmant ,
Cªrteſiani negant, Sed rogamus , cui corporis eſſentiae
ſoliditas eſſenrialis , aut minus eſſemínlis dicítur? Si n0
, minali, res redít ad ideam genericam , quam contenden
tes Partes huic vocabulo corporis tribuunt. Si eo voca
bulo ſolam trinam extenficnem intelligunt , ei ſolidítas
non est efſentialis : contra. vero ſi intelligunt extenſionem
impenetrabilem. Si de eſſentia reali agitur , haze nun
uam est genetica. (ex S. 1.); ergo res redit ad indivi
ua, e. g. aer est ſolidos , agua est ſolida , est ſolidus
ignis Blc." ,
*5. 4. Hinc ſequitur , ut quotieſcumque apud veterem U, ,mz
ªllquem ſcriptorem nomen quodpiam ſubstantlz occur- Pit-3da
x1: , ante omnia ſciamus , illi aut ignotum ſuiſſe ſul> “EL”
;ectum illud, cui qualitates quaſdam inefTe intelligebªt , Lam;
aut imperfecto & Conſole cognitum, aut eſſentiam fuam "º féri
nºmínªlºm illo vocabulo explicuiſl'e . Neque ſienim P‘ª'ªª‘
voca~
r
Enam
14o ART. LOGICE LIB. II.
vocabula‚fubflantiarum‚ quæ in auctoribus leguntur , ita
capienda ſunt, quafi integras effentias reales compléctan
¡ur, aut tantum ſignificant, quantum nos earum intelli
gimus-v quod qui faciunt ‚ ii fæpifiime antiquorum ver
bis notiones recentes tribuunt . Sed 8: apud antiquos
uofdam auflores, qui minus folliciti fuere in effentiis
ubflantiarum nominalibus definiendis, horum quoque vo
cabula obfcura funt & confuſa. ,' quia fcilicet ignoramus,
quot ideas in generica illa fubilantiae notione complexi
ſint . quocirca in iis quoque interpretandis magno iudi
cio opus est . Qua ex re ſequitur, ineptos eos eſſe, qui
recentium phyſicorum _ſylemata, 8C dogmata in antiquif
fimis philofophis invenire student .
S. 5. Ignoraxio effentiarum realium ſubstanriarum , 8C
qui ex i- facilis tranfitus ab idealibus ad reales ‘plurimos in omni
gnommia
fub/ian
tiarum
*zz/'run
tur .
¿':JM‘
Mada
mm w
:aún/4 .
philofophia errores produxit . Principio caufa extitit,
cur quibufdam ignotis ſubjectis qualitares tribuerent fictª::
fecundo cur qualitates diverforum ſubjectorum uni tan
tum: tertio cur qualitates unius ſubjecti diverfis attribue
rent . E. g. quum vocabulum Deus ſubstantiam ex licet
hominibus ignotam , quot ei fictas qualitates a xere
Gentiles? quot ei tribuerunt , quæ nonnifi homini con
venire poffuntf ob eamdem quoque caufam iidem Ethnici ,
ma na faltem ex. parte , Deos fecerunt alios bonos ‚ a
qui us bona provenían,, alios malos , a quibus mala 5
quod-nem guaturam De¡ ignorantes, non intelligerent ,
qui ab e m Deo bona Sz mala , quæ dicimus , deri
vari poſſent . Fuerunt quidam , qui quum non poſſent
intelligere ab eadem mente corpus vivum iieri & move
ri , duas ſubflantias animales in homine ilatuerunt ,
mentem , principium cogitationum , & animam princi
pium vitæ 8( motionum . In conſeſſo ergo fit, ex i no
ratione effentiarum realium fubflantiarum , et ex acili
tranſito ab idealibus ad reales ‚ I. Subflamii: fiam- quali
mm tribu¡ , 2. Eidem tribui qualitate: divex/arum [há
flantiarum , g. uniu: fi4bje8i qua/ſtate: pluribus tribu¡ .
Quot ſunt in Phyfica , Historia naturali , Medicina , 8(
Metaphyfica hujufmodi errores? - '
5. 6. veniamus ad vocabula modorum . Modo; in hoc
P. qualimtibm distinguunt , quod illos referant ad exi
flemiam, has ad eflenn'am . Modos dicunt limirationes
exfilientiæ : qualitates limitationes effentiæ . Sed hoc in
loco uno modorum vocabulo utramque rem accipio .
Modorum duo funt genera: alii enim funt pby/foi : alii
momia. Utrique ficóflzmtíiy adhærere intelliguntur. N10
di phylici funt qualitat" pby/im , qua: conſideran?" in
- ub
DE Inms ET VOCAB. CAP. Xl’. 141
ſubstantiis ſeu corporeis, ſeu incorporeís . 'Substantiarum
corporearum modi ſunt motiones , figura: , configuratio
nes, ſimilia, quze fine ſubſlantiis illis intellígi nequeunt.
Modi vero ſubstantiarum incorporearum 'intelligemium
ſunt varia perception-Es, volnntates , deſideria. Sun! qui
dam etiam modi , qui in homin ad corpus fimul &
mentem pertinent, quales ſunt a e m, in q‘uibus Pem
ptiºnes (9* ſen/Z4: dolori: aut voluptati: mentis ſunt & a
nimi, cºmmºriºrm- vero hinc Productz corporis: habita:
omnes, qui Partim animi ſunt , partim corporis . Pra-;
tarea ali¡ ſunt modi, qui ad animum , corpus noflmm,
8C externa, alía corpora fimul pertinent, quales ſunt lu
mm, colon-.r, càlºr, frigm, ſom', ſapºm'; qua. de re le'
gantur, que dicta ſunt libro l. de erroribus ſenſuum .
S. 7. Modi morales ſunt iudicia , aut opinion” , 'aut Mº?"
relaciones , que actiamx, aut ſulzflantia: -imeIIigre-nte': ſcºn- 'ºº'ª "’
ſeqmmtm‘ . Ita actio aliqua dicitur bona, honefla , glo
rioſa, virtuoſa : aut mala , turpis , audaz( , vitioſa :
dicitur justa, aut injusta , variiſque aliis afhcïtur modis
moralibus. ’M0di morales a Puſendorfio vocantur Emi¡
mora/ia. Actiones ſunt reſpecto horum modorum _ſu/?flan
tie, five ſubjecta. Origo entium 15k modorum moralium
eſt aut lex, aut ºpim'º . Ex ènim actiones dicuntur bo
1m, aut male; just-e, aut ¡¡¡ju/lee, -uirmºſze aut -uitíªſe ;'
llºſleflte, aut turper, quaz legibus, vel hominum opinion¡
bus & conſuetudini conformes ſunt, vel difformes.
S. 8. Eadem modorum vocabula modos aut fimplim ¡VW-"Í"
aut-cºmpofim, abflmct‘º: aut com-reto: ſignificant . Sim- ,QT
plicium modorum vocabula ſunt quaª. unum tantum mo- pſi-I'm».
dum ſignificant \,- qualia ſunt, figura, colar, ºa‘ºr . Com- fmflffi'
ſitorum autem vocabula plures fimul .modos comple- aim-ajo.
untur , veluti amor , ºdíum , miſericordia ; Vocahúla "m-'ºº'
modorum abstracto-mm ſignifirant ideam genericam alicu-ª ::3º:
jus modi abflractam &e quaſi ſeparatam a ſubjecto reali,
& aliis modís , aut pro rietatibus . 'ſalia ſunt omnia
Vocabula ſubstantiva appel ativa, velut figura , circular,
uadratum òzc. matar, colar, quorum notiones inflar ſub- /
Zantiarum habentur diverſis propríetatibus, noviſque mo
dis przditarum . Vocabula modorum concretorum ex
Plicant modos, prout ſunt in ipſis ſubstantiis, non prou:
m idea generica exhibentur. Hujuſmodi ſunt omnia no
mina adjectiva, ut figummm, cºloramm , dºfium , per
[picar-¿rc, . v Wamba.
5. 9. Videamus modo , -quae ſin: Logico obſervandaCirca vocabula modorum . Primum vocabula modorum plícium
fimplicium ſeu abstractorum , ſeu concretorum , clariſfi- é; já”
m3 flincta.
70mm¡
144_ ART. LOCICIE Lu!. I'L _
ma ſunt r' ¡ſaque in iis inkelligendis nulla alía' confijſíd
r,,
elſe potest, niſi qua: ex eorum intenſitate naſcitur, quem- ›
ádmodum capita obſervatum est . Sed ea confuſio
nulla etiam est in modís ſimplicibus abstractís‘, niſi quum
ad concreta reſemntur Í nam in his' non ad intenſitatem
referendo ſunt vocabula', ſed ad qaturam modi generícam.
Arque ¡nde fiar¡ diximusl, utGeometraz 8( Arithmetíci,
quoxum diſciplina: Circa modos abstractos figurarum &
numeromm verſamur, nullamoffendant Circa hujuſmodí
voc‘abula obſcurixªtem . ., ' '
5. 1o. At vocabula modorum Compofit'oruII-I, uf plurí
9.
¡a mar-'In mum obſcura ſunt 8( eonſuſá , nec raro in ¡is interpre
z'gzjffw; tandis hªllucinamur d
obſcura
Ü‘cºnfº
ſd¡
I , Exem‘
plum a
Mori: d
es'Ñ; *7.
ſi - ei, quod amat, fecunda accidere: 5. ammus paratus ad
Exemp’la , qua: libro primo de fin
ſationibm’ promlimus, id clare demonstrant; Nunc’ pauca;
de vocabulis affectuum ſubjungemus (11)._ Amor 8: ºdium
ſunt duo-affectus , qui in Historia humani generis , o
mnibuſque ſere omnium ſcripforum librís, ukram’que ſa.
ciunt pagïnam . Amor vix potest ita definíri, ut una de~
finitio -conveniat Omnibus affectibus, .qui eo nomina vo
Cantur, prºptelümaximam eorum va'rletat‘em u constar id
quod dicitur amor , oriri ex re quapiam, qui? nobis 8C
voluptatem , & varias,cfommotíoheslª crea! . Sed is pro
rerum, quaz amamur, varietake, varlus est ,~ neque \eaſ
dem ſemmzcommot‘iones' in nobis *excita: . E.- g. I. A
mm' fi‘gnifigat‘mm: afièéïum z quo maſculus ſertur infe
minam… ,In amore obſervamu‘r , I. totius ſanguinis
x quidªm finger., _8: mºllir, que' ell medalla, flammd f 2.
Mivoloptas animl m adſpectu, coñſnbulatione , cogítatione
I
object?, quod ama‘tut : 3. cupidit'as eo potiundi 9 atqoe
una V112 tranfigendz: 4ªvota, qmbus ¡In-¡ans optar omma
alacre, promptum, ac proſundum auxílium perſona: a‘ma
!2 praestandum : 6- lztítia aut dolor j prou: perſona a-ª
mata rebus ſecundis, aut adverſis agítur: 7. Egregia de
ea opinio, five corporis, fiªve aními dotes ſpectemm‘ 3 8.
animos adquzvis obſequia paratiffimus: 9. varïi gr'ádus
hujus affeflus z Jam‘a‘utem uïs est z qui lecta hac voce
amar, quomodo omma illa e habeant accuratiffime no
riL? itaque fiateamur oponer, non plane aſiè ui narrado
nes, in quíbus hoq vocabulum‘ occurrítf quo quumiple
rumque fit neceſſarlum ad Historiam alíquam intelllgen
dam , aut ad ,íudicium de aliqno ,- aut eíus Factis confi
ciendum ; ſequitur nos nec Hlstoriam plene intelligere ,
8: in his iudiciis errata poffe . ~ S \
' . u.
MW
( a) obſervado tj¡ .70mm. Clarin' in Ant CHI.
\
DE lum ET Vous. CA!. XI. 14; i
S. n. Amor paffim etíam fumitur pro amicitia qua 1. Ext-m
intercedit inter, viros, qualis fuit-inter Ciceronem Ó’JZZÑÏ
Attimm. Nihii autem est in amicitia , quod non ſit in .
amore antea deſcripto, ſi quæ ad voluptatem corpoream
pertinet , exceperis. Haze omnia igitur probe nofcere _0
portet eum , qui de quorundam amicitia judlcare' vell!,
aut qui ingentes ¡Has laudes, gunz amm-iii@ tribui ſalen!
a vereribus, potiffimum ab Anstotele at Cicerone, velit
intelligere . _
5. ¡2. Amor quoque Est parentum erga libero: , bt li- ;.Efx. M
berorum erga parentes : qui amor præter omnia , quæ m
funt in arctifflma amicitia , conjunctlionem ſanguinis habet 9 o- IM.
qua fit vehementior inter eos amicitia , .ita ut parentes 'mm
hberos, liberi parentes omnibus aliis amicis anteponant .
Qui nonanimadverterit quanta ſit conjunctio in hac ami-.
Ciria, ac qui cælibes vitam egeruntg non capiunt , cur
parentes mortem liberorum tam dure ferantr quippe qui
nunquam omnes illas notiones, quas pam-me amicin'ce no
men complectitur g attenderunt . . i
S. Ig. Amor denique fumitur pro qmzví: cupiditates 4, Ez…
ut amar r m' , amor pecuniæ 8ta. quæ ſunt circumlocu- "mir Pm
tiones am iriam‘s , mariti-eva 8L aliorum affectuum , ui- affligi
bus homines permoti in bonum quoddam, aut quod o- diran_
num' videtur , feruntur . Eos non aggrediar deſcribere,ſ“”’P"*
uti nec odium , cuius natura ex defcriptione contrarii fas- -
cil-e intelligi -potest . De omnibus fummatim obſervan
dum g eos folum , qui eorum naturam diligenter inveiii
garunt , 8L varias partes, utïta dicam , quibus constant,diſcriminare didicerunhzaflſiegui Poſſe quæ de illis dicun
tur . studium igitur huius Ethicz partisi quæ de affect¡
bus, eommque charafieribus agit , ſummopere est neceſ
ſarium ,<ut veteres libri intelliganturi præcipue vero Poe
m. Quis igitur ComiCumz Tragicum g Epicum poetam
fine hac notitia recte expoſuerit a' at videntur paffim ſu
percilioſi quidam homines confidente:: ad libros hujufmo
di publice interpretandos adgredí. i A -
5. 14. veniamus iade vocabula modorum moralium . unn….
Sunt hæc vocabula idearum complexarum , quarum ar- pmªn
chetypa partim funt arbitraria, partim realia. Hinc fit ,ut prout homines cogitant , ea vocabula ideas habeant durum
ampliores, aut minus amplas , ac non raro diverſiffimaspro locis, temporibus, perſonis, moribus , 8( aliis hu- '
jus generis . itaque ad haec rite interpretanda duo ſunt in
primisineceffaria ,ª I'. fumma jufli 81 honefli perítia; z
& peritia legum, morum , opinionum quum ſctriptoris,
tum nauonis, aut ex ,qua ſcriptor est, aut de cujus rebus
agi
ART. Loctcnz Lte. mii
gitur ,- præterea temporís, quo auctor vixít, aut ad quod
v ?pactar ,- Secta: deníque, ad quam attinet , aut ex cuius
nomine loquitur. E. g. Quum legimus ſcríptum, virum
aliquem bonum fuiſſe, aut virtutem aliquam egregie geſ
fiſſe, aut vitio aliquo inquinatum fuifle , examinandum
est, I. in qua gente hic vixerit , 2. quo tempore , g.
quales erant mores Sz opiniones ejus gentis & temporis ,
4. qui mares, opiniones ſcríptoris, 5. ex qua norma ju.
fium aut injuflum , turpe aut honestum, vitium Sl vir
tutem ístí definíverint . Nam non eadem ubique honella
funt aut turpia , justa aut injusta , vitia 'aut virtutes .
Apud l-lebræos licebat fænerari extraneiss apud Christia
nos nulli . Perfis licebat forores ducere uxores : id ince
stuoſum Graacïs habebatur. veteribus Romanis Poetæ &c
Muſici inſames: Graecis in honore . Huc ſpectat acuta
Tacíti gnome hist. l. 59. Nºm'um , Donatium , Romi
lium , ca/pumiuma centuriorm' . . . . ºccidi fugit Vi
tèllius), damn-zm- fidei crimine gra-¡¡¡107m0 inter deſci- cen
ze.r. Quocírcª philoſopho , qui his exemplis in oral¡
uti velit, ut quæ natura liceant, aut verentur intelligam
invelligandum est , ex quibus principiis nationes in has
opiniones St judicia devenerint ,~ non tam enim pondus
habet exemplum, uam exempli ratio. Quod vellem fa
ctum Grotio at Pu endotfio , dum dogmata juris natura
ex confenfu vetustorum populorum probant . ~
S. ¡5. Sed quantaeumque ſit harum rerum peritia , eſ
fici tamen numquam potefl , quin magna obſcuritas se
confufio offendªtur in interpretatione vocabulorum modo
rum moralium , officiorum , virtutum , ¿Si vitiorum .
Nem haec omnia non folum variant pro varietate loco
rum temporum ,_ tum opinionum , st morumgmctor'gs,
ut fupra dictum est, ſed etiam I. pro varietate fubje
ctorum. Sic actio non eadem laude, aut vituperio alhcie
tur facta a vito, 8( a. mulieres a puero, &l a viro, vel
ſene z a ducto, 8! ab ignaro ,' a nobilí, 8( a plebejog
ab homine ſcelesto, at a. viro bono. 2. variant pro va
rietate objectorum: E. g. ªliud est auxiliari Patentibus,
vel Patriæ , aut eos prodere ,- alíud extraneis , iautwhos
prodet-ez aliud amico injuriam inſerte, aliud mimico.
3. variant pro varietate clrçumstantlarum _allzrum locis
temporis, perfonaruma medtorurn ,_~ velutealmd est via
torem ſpoliare, aliud templum ſuppllare, aliud folum ſce
lus aliquod perpetrare , aliud alios inducere m idem ſce
lus. 4.. variant pro varia ¡men/¡rata v. -g. adverſa tolera
re fortitudo est : ſed est hæc virtus major, vel minor
prout adverſa ſortius, aut minus fortiter toleranturxlio
dem
DE lonis I-:T VOCAB. CAP. XI. 14;
dem modo caritas erga Deum, vel arentes, eſſe major,
aut minor poteft Idem de aliis affe ibus quum vírtuoſis,
tum vítíoſis diaum puta: habent nimirum virtutesSt vi
tía. íntenſitatix aut remzflïºni: fuæ gradus . Quaz quum ſin!,
quís potis est hæc omnia in his modis mixtis probe diſ
cernere, & dimetiri? quis præterea distincte intelligere
in tanta temporum , ac locorum diflèrentíª, quid his vo
cabulis veteres fcriptores fibi vºluerint? '
S. m Pertinet tandem ad hanc clafl'em modorum com- vacabu
pofitorum & moralium vocabulum Religiº. Ejus vocabuli "f"'."""notio compa/¡ta efli multiple-x, varia . Apud Philoſophos pomi
religio est cultus præcipue internus unius Dei univerſi
creatoris est gubernatoris cum justa ejus notione . Itaque
complectítur l. jufiam Dei nationem, 2. amor-em, g. n'
morem , ap objèquium, 5. exzstimationem , 6. ini/orationem
in adverfis, 7. gratiarum afiionem in proſperis, 8. exter
nam harum actionum coram aliis humilem ue testificatio
nem. Hzc eadem est Religíonís notio in tbris Christia~
norum , in quibus templum Dei ell animar, ſacrzficium
amor, inquit Justínus martyr . At apud Ethmcos longe
diverfa hoc vocabulum ſonaba! ,1). ¡mimi ¡mn-¡0ra non
valde curabant Gentiles; ſi pauculos excipias Philofophos ,
quorum præceptum era_t, Cgpc ad Dear accedito z 2, ita
que totam religionem ut a lbllS externis magna ex par
te deridiculis, &z dbfcænis collocabantg g. neo ea tri
buebant, uæ eius totam evertunt naturam, qualia ſunt,quæ funt ominumvetiam ilultiflimorum propria z qu Re
ligionis partem cenfebant plurimorum numinum cultumi
5,-tota eorum Religio ad vitæ militares magis accom
modata videbatur , quam ad animi integritatcm ſanctita
temque. ltaque quando in eorum fcriptoribus legiturs aliquem fuifle virum re'llzgioſífl'iml-ün,ſi ut quod id vocabu
lum ſignificar, intelligatury perpendendum de quo dicitur,
apud quo: , qua acta/iam (9T.
C A P. XII.
De *Doc-:5141i: Raimi-ui: .
S. I. APpellamus vocabula relativa omnia illa , quæ V b l
- eas res ſignificant, quæ auge-ri, aut mimsia "IK-v2'
eſſe mejores, aut minores poffunt , 8( quæ interpretanda auc
funt ex relatione, aut ad femerp quod ad tempus, vel
locum; aut ex relatione ad alias res ejuſdem, vel diverſi
generis; aut tandem ex relatione ad perſonas . veniunt
igitur in hunc cenſum: I. Nomina modorum corporuma
Gm. Log. ª &l qua
146 ~ ARI-.ſi Looxcz: Luz. II".
& quªlítatumz qua imendi & remim' poſſunt, 2. nomi
na. ſenſmz'ºnum,, gÑnominà virtutum, 4. nomina -uz'tiª
rum , 5. nomina-earum a’m‘m‘i qualimmm, vel etiam ba
óimum , qui eſſe mffljorer, aut mz’rzòm pajſum, 6. nomi
na actionum ªueïóºrum . lllustra’bímus hac exemplís.
Vmªu’ª 5. 2. Quzdam ſunt çorporum quizliiqtex¡ qua: ¡nte-nd¡
::252K aut remítti paſame, cuiuſmodi p‘otiffimum ſun: _qualítates
¡¡Mmm ſenflbílesz cªlºi‘, fligm, lumen, ſom-4xv ºdºfidſªpºr‘. In
"’ª'¡º‘^his, ut alibi díctum’ est, duo ſunt dí ínguen a, corpo
rum Dire: quedam, 8C finflztione: a. viribus íllis in nobis
productz . Utrarumque‘ vocabula, -w'rium nempe, ſeu' qua-'
[it-num ampara-amm, 81 ſei) a’tízmum relativa ſunt .ª ,-quia.
quum 'vires i112; turñ ſen ªtiones istz anger-i 8( mínu‘i ,
majores ‘& minores efl‘e pofl'un’t’; In his igitur vocabulis
interpretandís *àtrenfe ſuní kelationeè perpendendzz, ut,
quoad fieri potest, grados viriur‘n illarum , .8( ſenſatio
num \perſpícíantur . Quod contin‘gït ut.plurímum, I. in
historia natural¡ Plantarum , 2. in historia regior’zum¡ qua
rum qualitates naturales deſcríbunmr, g. in reliqua histo
ría nalú'rz, mpmrum, plantarum , igm'um, ſalium , *ven
zorum, meteºrºrum, 8x ſimilíum return. . ,
zm…. l 5._ g. Nomina quoqLie w'ftutum‘, & pit-'prim relativa'
¡ez-r_- ªc ſunt. Habent Vírtute's & vida ſupe,, ¡gi-ados* &z intenſita
'""'º""" tes, ut dictum' ª.,5.1.15“ſuperioí-ï':GI ‘ ' .‘ Plerumque eadem
nomina zídrkumdïgï'gxfioçqmlad jhquuç z_ Jiaçt notíc
nçz, ¿ir‘o zz-aqçllqçorgrzi vanetªçte vane’nt, 1ra.
mzjjuod apud unam nonozie'm dl' r' vxrtus , ſit apud
,aïíz’mfflvícíum (a): ea de re' dictu‘m est capita ſuperio
ri: ªddà‘m unum exemplum. Scribi; !Estamos (b) in E
\ryce Sicíliz templum Veneris ſuifl'e, quod vocat ,vmïc
amm); me¡ &71º; venerªndum &l ſanctum.- Non alíis e-‘
ïthetïs in ſacrís’zScrip‘turis Te‘mplum Salom’onis VEB()
LEO dicafum deſcribitu’r . Vocabula ſunt eadem: ak niſi
ex relatione in‘t‘elligantur, relígío Cum ſuperstitione finde
míſcebítur. Historia humanalmfinïtam vocabuloru’m co
p’iam ſuppeditar , qua: olim virtutem, nunc vitium¡
vitíum olím , nun‘c virtutem ſonant, u’t , quod Ta
citus eleganter pronunciar, corrumpere 8C corrumpi !180W
[um *vacatur 4 .Ñ
› S. 4.
( a ) Hue pertinet …ud Tullií lib. J. de off. !Lund ¡mel! main¡ :ſe
fielm- , quam mm maria lmminem , ſed "Fam familiarem bnrm‘nem occide
re .º Num ¡girar ſe adflrinït ſul-re ,fi qui¡ :yn-mmm Decidí: . quamvir
famíliarem .’ POPULO qm'dm ROMANO no:: vidnur , qm' Ex omniúur
Ruth-ri: ͪffí: illud pulchern'mum Minima: . At non ita cenſeret Gro
nus , nec quivis alíus vera honeflatis estimate?,
( b -) Variªr. bil!. Iit. x. Mp. zs.
Inms 1:1* VocAB. CAP. XII'. l 1‘4‘7
_ '. Nomina. earum qualitatum aut habituum ªnimi ,ſem 4M*
qu¡ e e maiores, aut minores poſi'unt, ſunt &l ipſa re- ',"ª’ª'"
lativª, adeoque '1mm interpretantur, ad hujuſmodi ree
latíones animus iligenter advertendus est. E¡ g. ſciemia
(um 8( a‘m’um habitus, Geometría, Astronomia, Metá
m‘m¡ ¡
y ?by wa, Muſeu , _Sc‘ulptur‘a , .Nautica , Bel/ica , fimiles ,
uum aulatlm culti fue‘rint Inter mortales, non uni e'
Z210 ati post diluvíum , fuerunt cette majores, aut mi
noreé I. pro temporum rauone,, 2. pro ratíone locorum,
g. pro capac’ítate diſcentium , 4¡ pro exercitationª . Er
go qüum legimus aliquem ſuíſſe in Muſica, & Ajffºnº
mia, Nautim, Bel/ica peritum, 1. cavendum est ne ex
Ierum nofirarum ídeis ea vocabula accipíamus, ícÏest v0
cabulis antíquis notiones afflgamus novas, .z. _Cu‘ran’dum Ñ
\It locorum, temporümï perſonal-um, eri-am ſcriptorís
eruditionis rationem habeamus (a) . ‘ ó
5ª 5. Nomina actionum 8: ipſa ut plurlmum relano- E, º….
hem continent. Nam 8C actíoncs ſum* haben: ~ ¡men/¡Ma óªjª ª~n:,_& remzſiflïorm‘ z ltaque Phyſici ſapienter docent p0
(entmrum , & actíºrmm intenſitates abſoluta dimetiri Mm.
xton Poſſe, ſed relative. E. g. vocabula wlax, tarda:
áctiones ſignificant, que quemas fint nonniſi ex relatio
1'1e aut ad tem us, aut ad ſpatium, aut ad alias res,
que: agunt, ve mover‘uur, ſcIri potestz Actíones verbo
Ïum amare, odiffe [age-re, veré-Eraſe, [aquí , pugna", &e
infinita alía, ſuas Labent ¡men/¡Minh uas quum ex aliís
circumſtamiis,,~ mm ex relatione pon Imum investigue
debemos. .
_ S. 6. Przterea actiones vèrborum ſuos haben: modos,
ques adverbiis explicara ſolent qui ſcribunt , aut loquuntu-r ,
V. g. diſc-rte lo m', ſortiter pugnªre, wáememer imſc‘i.
&o Sed nulla a ia vocabula tam ſunt relativa., quam 2ª,'
quee adverbia dicuntur: illa ením diſem, fbm'ter, w
lzememer &o ſuos haben!: intenſizatis gradus , qui ex aliis
circumstantiís, 81 potiflimum ex relatíone perſonarum,
8: ex effectibus dignoſcen’di ſunt . Id cognitum est in
línguís Graeca &*Latlna-, in quíbns adverbiorum compa
ranva &T ſüpexlauva r’eperta ſunt. Sed ſatendum est ne
iis quïdem omnem obſcuritatem , 8: conſuſionem evitar¡ ,
í- nam
( .l ) Cicero lib. 3. de ofl‘. Nu' una, inquït , qzmm daa Dm'sj ._aut
daa J‘N'PI'DMI , ſon" vivi :ammmammur . am mm Faáríçiu: , _Aſi/hdd'QW ¡ſil-Fu: MMM-ur am tb ¡.lí: fartímdim': z aut ab hu* ¡ll/!mg ::Im
çºm a SAPIENTlBt¡ pm‘mr exmplwn . Nemo mſm [77mm fic ,Lap-en¡
:g z dl' ſªpíeniam *UD/uma: ¡mel/¡gara . Net ii , qu¡ ſapíentu baéin ſum*
nominar¡ , M. cm, Ó' C. Celia: fdpimre: ſnemm . M,- i/lI 1105""
ſep-em ; ſed ex MEDIORUM ºfihiomm _freqmmia SlMlLlTUDlNEM
gundam gmbªru* , SPECLEMQUE ſapíenlum .
x48 ARTÏLoGicE Lu; II.f ſi nam Comparativa ipfa 8( fuperlativa fuos quoque intenti
tatis 8( remiffionis gradusi habent .
[Lu-'din- 5. 7. Cºncludamus nunc verbis Ciceronis: limmza in
¿ª 'ºº' uit, mmm mil/am mb!)- dedit agnirionem fi ¡um, ut ul
:fl‘á‘f’ ,z in re flame-re fungimura QUATENUS : nulla omninoin re minumtim inrerrºganti, dil-vers paz-Per, alarm', ob
ſcmªm, multa', puma, magna, par-ua, langa, bre-via,
lam, nga/laa quanto aut additº, aut demto certum re
[panda-1mm, zum babe-mm. qua ex re ſequitur, ut ju
dicia, quæ his de rebus fiunt, nequeant eſſe geometrice
exacta . Quum enim ideæ certis limitibus definiri neque
ant, ne judicia quidem definita eſſe poffunt . sequitur 8C
alterum , non debere nos ſuper his rebus nimis conten
tiofe ªgere. C A P. XIII.
De Vºcªóuli: nationum aóflmctarum.
º…, w_ 5. x. IN utroque verborum uſu civil¡ ar pbilºfipbícº vo*
mala cabula *abstracta ſunt necefl'aria: nam ſunt voca
fxfgaibula abstracta ſigna idearum genericarum, aut modorum ,
mnfflirn. ut calor, amor, vimma vitium &c. aut ſubstantiarum,
ut ¿vamo, planta, animal am aut modis fimul ac fub
fiantiis communia, ut rea', Em, bonum matum ; uno
verbo, ſigma non rerum individuarum, fed idearum ge
nericarum . Hujuſmodi autem vocabula in utroque , ut di
xi, ¡¡ſuó civili est philoſmhico, mentis 8( memoriæ brevitas eflecere necectſſaria. dirum enim femper major fit re
rum , quam idearum numeros, item maior idearum , quam
vocabulorum; sa necefie est, ut plures res \imiies'una
comprehendamus idea genetica,- &'plures fimiles ideas
uno generico vocabulo. Qui cavere velit ab ideis gene
ricis, eum oportet ſingularum rerum individuarum fingu
las 8( distinctas ideas animo concipere: nulla autem mens
humana huic idearum numero concipiendo ſufficit: nulla
etiam tam perfpicax eſſe potest, ut individuarum rerum
Ñ pr’oprietates &l notas individuales in numerato habeata ut
fingularum distinctas ideas habere poffit . præterea qui
vocabulis genericis uti noiit, is 8( fingulis rebus, se ſin
gulis animi conceptibus ac ſenfis nomina prof-ria tribue
re debetz quod præter quam quod impedit ermonis in
tellePtumy exigit etiam immenfam pene memoriam . Ut
ergo ideæ abstractaz at genericæ compendium faciunt co
¡¡ª-hdi; ita vocabula abstracta 6: generica compendium
oquendi. .Ñ
5.2. -'
DE InEIs ET VOCAL CAP. XIII. !49
S. 2. Prius autem quam, uz Circa vocabulª. idearum 121mm
generlcarum & abllractarum o ſervanda ſunt , praaclpxa- º' WM¡
. . zmus, opera: pretlum est ln eomm orlgmem …Qfflkêſè-ÉZÏÑÉZ;
Facta ſunt vocabula abstracta 6L generalia eodem prorſus mm m"
modo, quo idem genetica: . Inſgntes vocabulo ex. g. ma*- 3ª*
mir ide‘am fingularem ejus ſammaa’, a qua primum !ac
ſugere 1ncipiunt, conjungunt. Vocabulum ergoÑ mams,
non ſecus atque idea matris, inſanti finïulare est_. Si ſe
cunda fix-.mina accedar, quz fimiliter ac przſiet, in
Fàns id in ea tamum animadvertit,, quod ſimile est rio
ri ſaeminae z qualitatibus enim & notis indivlduaibus
nondum est aptus\diſcernendis; quocirca eamdem ideam
81 ad hanc extendit , idemque a plicat yocabulum . ,
Ita inſanti huic 'idea & vocabu um man-i: evadunt '
communia duobus‘ fingularibus , idest generalia . Proutï
autem ejus capacltas 8C cognitio‘ extenditur, xgeneraª
liorª fiunt . Si lingua ab hominibug inventa: ſunt z
prim¡ , qui loqui ccapezrunt , instar mfantium haben
di ſunt , quales ſunt hodie Groelandi . Vocabulum e.
g. animal his hominibus unum fingnlare animal2 Unam
Tue eius ideamfignificabat: ut alía fimilia vòxſ‘a‘. ſunt,
1 li ad communia abttendentes , non ad peculíana, cam
dem ideam , 8( idem vocªbulum ad omnia transtule
run: : ita animal evafit genericum . Nec id in ſub
flantiªrum tantum vocabulís contingit, ſed etiam modo
mm quum Phyſicqmm, zum etiam Moralium; ing enim
gines affectus fimlles amor, aut ¡m5, piures fimlleslaª
tones) pz-udemia aint ¡'uflitia_ ſunt a pellataz . Iraque 11n
ïuz_ mmlegenericxs vçcabuhs abun antes ªdhuc ſunt in
antlles: argumenta emm ſunt nauonis, que paucas ha
bet ideas individuales.
S. z. Ut prima: idea , & prima vocabula infantium , GM"
áut hominum , qui velut infantes_ habentur, ſunt ſin- SLR"
gularia ,- ita. Prima: idea: & vocqbula genetica_ ſunt ſpy¡
cin, ſeu nonones univerſales, &univerſalja vocabuia lu
:ribus individnis eommunia . Sed plures ſpecies po um:
eſſe inter ſe fimiles, no‘n _ſecus ac Piura individua .~ ita
que 8( idea: , 8( vocabula luribus ſpeciebus commu
nía nata. ſunt , cogitandi 8( oquendi compendio . Plu
ÃÏS plant:: e‘ g. pyri quazdam haben: communía in fron
*busº floribus , fructibus ¡ conice , radica &c; binc_
una Idea,, genetica ,- unoque generico vocabnlo pyn'
210m3: ſun; . Sed pyri quaadam ſimilia haben( ¿Tra/z),
fipubur, c flªmiy, uercuóm &e ut quod fimiliter ve
getent,_floreſcant, ¿ondeſcant, frnctificent &o ergo ex
¡ot ſpecwbus factum est genus plant-e,- quo ſignificªntuc
1;?. w'AMLOCICELIILIl.’
quæ ſunt omnibus fpeciebus communia (a) . Species er
go ſignificant ideas, quæ comprebendunt communia ind
dividuisz genera ideas , quæ complectuntur communia
fpeciebus . Quod fi fuerint plura genera habentia quaf
dam proprietates communes , tum ete proprietates com
munes generaliori idea Sz vocabulo complectuntur. Ita
omnia individua mundana, homines,bruta, plantar', astra,
partícula: materiæ habent hæc communia, quad ::c/¡flan,
quod fint ªliquid: ad id ſignificandum adhibetur vocabu
lum em, aut rex. Inde {acta ſunt illa vocabula tranſcen
dentia dicta, rey, em, mmm, bonum, aliquida *Ue-mm,
que ſunt generalifiima . . .
quum S. 4. sedºſunt alza plura vocabula itidem abstracta. ,
gli: abſ- quibus fig‘mficatur Id, quo rex efi quod e ~, ut bzmmmtary
"ª’" id quo homo est homo, perfimalitm , i quo Perſona. estvmum perſona, ¡Dc-miras, id quo Petras est Petrus , ameimx,
{animh meta/¡einer am id quo aurum , ſaxum , metal
um am talia funt potius , quam alía. His vocabulis de
fignantur complexus idearum maxime abstractarum .
Quumque non raro hi comp/Emu omnino ſin: arbitrarii ,
factum est ut plurima hujufmodi vocabula inania fint ,atinihilia de quibus tamen inter philofophus velut de
rebus realibus magna animorum contentione certatur ,
ualia ſunt quæ dicuntur uni-ueZ/ª/ia, rea/ia, antipatbiee,
;Impact/ni@ &C- principia hilare i'm , mam pro
S. 5. Ab antíquxffimis temporibus uſuvemt , ut ab].
tméïa pro cana-mi: ponel'entur, ut di-Uinim: , pro neo ,
humanitasy pro homine . Homerus Méx-º; A’Mno’ma , r0
óur Alcinºi , pro, genero/iu ac patem- Alcinom . In Lati
nis , Maig/ia: Ceſari: , Auctorimr Smatm . Hinc Amor,
Minerva, Diana, Themis, Nemeſis, Cloro , Lacheſis,
.Atropos Blc. a infinita illa turba Deorum Poeticorum ,
qui hunc in modum in phantafiis nat¡ , a posterís in re
bus per ſe .ſubſiflentibus habiti fuerunt . Ejuſcemodi lo
quendi modi emphatici, et canori magis ,‘ quam con..
ereti viri funt. lnterim nugigeruli fophiilæ difputare de
illis mox coaperunt, utrum aliquid per ſe constans eſ
ſent. Deum res omnes intelligere constar inter omnes .
nec minus est notum fua inteuigentia efficere ac regere
,mundum . coepit igitur Dei ſapientia, nomine idearum ,
quas nos ltali made/li dicimus , appellari . Poflmodo
¡dare tamquam ſi res eflent a Deo feparatæ acceptæ .dln
e
—.—__.
( ª) Id tamen tum uſu venire debuit , ut in immenfum angel-emm' ,
cum abflracte , eoque obscure homines difputare cup-;um . eo pertinent
fcholamci .
DE 'IDEIS ET VOCAB. CAP. XIII. Ig¡
, de fiiit barbarïs ſzculis quzstio, an diviníms aligm'd ſi:
a Pam', Filio, (9' Spirit-u 5117180- diflincta, in qua aſ
firmabant quïdam , Natura ( cpu'm; ) vim rerum gigneih
tem ſonar: eandem ob_ cauſam velut ſubstamia ipſa‘ per
\e ſubſistens ſumpta. Epdem, opinor, ſpectant anime
plantarum 6! brutorum , ſi ad veteres populos xeſeravntur ,
Quasi Postea shiloſophí_ ſnbstantías fecerunt .
S. 6A. Quo ' c _
ſervare debemus, est, iis no‘n ſignifican m 1 n‘ªxm , ſeu
cmzzplexm quoſdam idearum abstractªrum ¿SL genericarum,
¡guin- Circa haac' vocahula g neratim ob~ llm'dcír
'FEFE
Zlª ab
prat?:
qm varii ſunt pro varíetate mentium , proque varia li- "ſw-me
bertate cogitandj St aſſociandi , Quinimo
que ea Vocabula a ſectis philoſ'ophorum accipiamus , eo
rum idem & pro va-rietate ſectarum varian: , id quod
in _Omnibus vocabulis idearum complexarum obtinet .
Nulla iis voçabulis archetypa omnino ſimilía extrinſecz¡
teſpondent: nam natura: hujuſmodi univerſales ’ ‘nu_llibi
ſunt, niſi in~ ideis nostris . Proinde cavendum est ', ne
ita de ¡deis 81 vocabulis abstractis ac genericis diſſerav
mus, quaſi de rebus extra nos exſistentíbus , nec creda
mus *ex ¡deis istis rerum_ particulqrium' naturas derivar¡
{eſſe . / '
S, 7.
ſuit, uam ea, que Scholasticorum dicitur . Nam quum
Schola ici Philoſophi experimenta,, 8C analyſim particu
larium negligerent; tot¡ eran! in medítationç 8C abstra
ctione idearum . In eo campo fic ingeníum \exercuerunn
ut nunç Geomexrz 6! Analytici in quantitªtibus abstra
ctis; gaſdem in illis opçratïones instituerunt, compar-Ire,
divide-re , ſubmzbere, multiplican, redimegmre ,~ ídque
ínfinitis modís . Sed- cum hoç diſcrimina, quod Ma
thematici in mundo ,ideali tantum ſe verſari agnoſçant ,z
ist¡ \ibi Perſuaderent in utrqque operar¡ , ideali , 8(
real¡ . Theon'as illas abstractas mundo real¡ applicantes ,'
effecere, ut mundus eſſet canceptm hominum , non id‘
opus , quod a Deo est factum‘. Eng quo & illud quo ue
ſacturp est, ut ſuo mundo çontenn? mundi realís e ent
Ignar¡ . '
quum plelrum- 4”" '
/
Nuïla arcas ſczcunòyor vocabulqnxm hujuſmodi dEl-fax
:0mm
vagabu
[amm
ªpnd
Irbalqjb’
F"?
S, 8: Quam uam non Fui: hoc Metaphyficol‘um tan@ !ma-pm
tun! vltium, ed ,etiam Mathemayicorunj Ethícorum ,,
Pohticorum , idque ex quo philoïpht 'm Republica
Madn
mnlcns ,
Etbiſºl ,
eſſe mperunt . Querebamr Plato ,- Archytam Tax-emi, Pºlitmrznum Geometriam vad corpora tradux¡ è, atque foedaſſe .
Id enim vero nimis ,genetica díctum est: 'utílíflimc
enim in pluribus Geometría Anal ſis applicatur cor
Ponbus , ac ~corporum viribus ,- ed ſacendum est ,
’ K 4 ‘ plc
\
í¡ TIM
losn .
vx52. v ART. LOCICE L¡B. IL
pleraque Mathematicorum tentamina ſrustranea 'idcírcoeſª
ſe, quod -abflmcta venerem-1 quibus illa ad amuſi’im non
reſpondent, adaptare nituntur. Jam uidam Ethíci non
eum homíncm, qui in Adæ fæce na‘icítur, contemplan
tes , ſed abstractum nefcio quem, regulas morum invexe
re, quæ Telluris hominibus nullo pacto convenire poſ
ſunt, ac ita difcordias atroces in republica excitarunt ,
dum ſactiones facerent , animarentque . Quíbus ignoti
Stoicil Nam is Stoicorum ſapiens, in quem nulla animi
perturbatio cadat, mentis quidem opus eſſe potest s na
zuræ certe non est. Simili modo peccarunt Politici Me
taphyfici, qui eas civitatum nobis leges dare voluerunt ,
quas civitates ipfi excogitaverant. Platonem irrifit Dio
nyſius Syracuſanus, ac merito irriſit, dum ſpatiuin con
dendæ civitati ſua: quærebatz Platonica civitas abstracta.erat, nec poterat eſſe ínterſihomínes, quales ex Ada na
ſcuntur. Scilicet Metaphyſica , ut vmum generofum ,
parce de uflata alacriores , at robufiiores animos efficit :
toto pe ore hausta inebriar, efficitque, ut cantheriis ſi*
miles , _aſlantes ſomniemus .
5. 9… Sed &e hic idearum abstractarum abuſos in Theologiamx quoque invafit , idque inter omnes nationes .
Homines de neo ex analogia rerum & cogitationum
fuarum differunt : Ahinc factum est , ut humana apud
omnes gentes transferrentur ad Deum. Et quidem .qui
magis Deum honorare voluerunt , ii qualitates maiume
abstractas a mundanis rebus, atque longifsime ampliatas
ei tribuerunty quæ quandoque non funt , nifi mer; bu
mamÏ conceptam pro quibus acerrime difputatur , velut
qui ruentur, fpatium vacuum ipfam eſſe Dei immçnſita
tem. Jam diverfæ gentes ac homines non æque cogltant,
neque eodem modoyneque eadem bonorum , at malo
rum, virtutum St vitiorum regula utunturz diverfas ita
ue fibi ideas complexas abstractas virtutum a: puſe
y fanum fibi fabricar-¡e ſunt, Deoque tribueruntz hinc non
una notio huic vocabulo Dem- apud omnes , nec eadem
Mentisæternæ attributa.. Accedit quod quandoque vir
tutes 8C perſectiones cum temperamentis noſiris quaii m1
ſcentur: inde prevenit , ut plurimi virtutes Dec tribuen
tes ſuas, vitia quoque tribuamtz avari avaritiam , ira
cundi iran-I¡ diverſis licet nomimbus, aut affectus faltem .
Inde ſªcríficia. humana apud gentes trucesr frugum apud
agri cultrices. Inde Plato ex Homero abradt verliculum
illum przcepit, x
i 'Mann-Í, crede mibi, plan-am bomimſque, Deºſque,
ita fcilicet ſumptum, munvuſculis Deum de ſua imbtzïpta
u- -.l
DE IDEIS ET VOCAB. CAP. XIV. 153
bilitate deturbªri. Alii qui diverſo temperamento ſunt
przediti primos oppugnant, & jure quidem oppugnant:
Sed ſzpe, dum -Uitant [Zu/ti -Uin'a, in contraria currunt .
Hinc atrocia Scholarum bella , quz miſere ipſam ſcin
dunt Rempublicam (a).
C A P. XIV. ª'
, De vocabulºrum fine, ímperfectiºne, uſu , Ó' ¡¡ón/i¡ .
5. I. 'V’Ocabula ſunt idearum nostrarum figna , ideae Ue Um
rerum, ut dictum est. Si cogitationes n0- :3375”
Más, 8( :mimi fenſa. ſola voluntate liquido aliis partici- '
Pare pofl'emus , nec vocabulís, nec aliis fignis , ute v0
cabulorum locum obtinent, utendum efl'et: ſuper uz eſ
ſent linguae, atque artes omnes , quz circa vocabula Se
linguas occupantut. Nunc quando alía via animi conce
tiones 8( motiones explicare nequimus, nifi exterioribus
ª( corporeis fignis, quorum maxima pars ſunt vocabula ;
ſupervacuus is labor non est , quem nos hoc in loco ſuſ
cipimus: nam 8L ad lo uendum ac differendum , & ad
alios intelligendos, & a errores & quzeiiiones inutiles
cavendas est necef'ſarius .
S. 2. In primis autem confiderandi ſunt duo vocabu- ¡on-Ñ…,
lorum uſus, duo fines . Nam aut memoria: inſerviunt , vocabula
aut communication¡ cum aliis . Quum vocabula arctifflmonexu cum ideis colligentur 5 fit ut nunquam ferme ne ta- ſuenan-0
citi quidem cogitemus fine vocabulorum uſu : ac Prius " e
quandoque vocabula ipſa memi ſuppetant, quam vocabu
lorum notiones: quia ſaepe prius vocabula addiſcimus ,
quam eorum potestatem . Scilicet primus vocabulorum
uſus est, ut ldeas memoria figamusz 8C inter ſe connecta
mus. Hmc uſui omnia vocabula mdiſctiminatim inſer
vlre
b ( a) Him' Amalia: negaba! am’mr' mſm' qualitat:: Den tribu¡ P00": :
Sr noſtn , inqm‘r , animi motum non Iecuſatis ªudïl’e, tantum abefi , ut
nos Deo corpotali¡ lineamenta ttibuamus , ut auimo’rum :tiam decora ,
ipſaſque virtutcs , qnibus eminere vix conceffum est paucis , tantz rei ve
Ieamnr adſcrihcre. Quis enim Deum dixerít FORTEM , CONSTANTEM ,
l-'R_UG( . SAPiENTLM Y quis PROBUM? qui: SOBRZUM? quis ¡m0 ali
quid NOSSE? qui; INTELLÏGERE P quis PROVIDERE? quis ad fines of'
ficrorum cerros aflionum ſnarum DECRETA dirigentcm? HUMANA ſunt
hn_ bona , 8x oppofitione vitiorum exiflimationem meruemnt haber: lau
dªbljºm . Quis en autem l‘am obt'uſi pefloris . tam bmti , qui humaníc
bºnjs Denm_eſſe dicat magnum . . . Qnidquid de Deo dixeris , quidquid
!aura menns cogitatiom conceperis, in humanum tranſit , & corrumpitul
fenſum ; _IFC haben PROPRUE SÏGNX‘HCATIONXS NOTAM, quod NO
sTR'ls- dicrtur VERBXS , atque ad negotía humana compoírís . Unu: el!
hominis mtenectus de De¡ natura certimmus ,fi (cias , 8: ſentias , Num.
de ¡¡lo Poſſe MORTAH OMTIONE depmmi .
—— N
!54' AIT- LoGIcE LU.II.
v'ré pofl’unt. Itaque ſat est ea. pro fignis aliquarum no*tíxonum conflituiſſe, ut ¡is recurrentibus , notíonum n0
strarum recordemur. Némpe quum hic uſus ſit mera ar
bítrarius, laborandum nm¡ est de vocabulorum delectu ,
aut proprietate: ªgitur _enim ut nos nobiſcum , non ut
cum alils l uamur. Atque eius generis ſunt-ſigma, qui
bus cºmpen _ti _cauſa utuntur Geometrz , optandumque
- eſſe!, ut in aliis quoque ſcientiis adhiberentur: nam quo
{ninor est vocabulorum ſa'rcina. , eo ſacilius return_ {dez
¡mer ſe comparautur, quia nudius 8: celeríus ç0uc1p1un~
tur .
'Am-Ñ, S., g. Alter vocabulorum uſas est ut aliis animi .Z‘Z'Ñ-ÍM- ſin fenſa partici emus . Hic divídi otest in civilem ,fix
. .qm . . -
item du- pbI/ºſºpbzmm , IT . _
55g; g-utamurª‘ut in _ſgnziliariuus colloquiis , ac tçtxus \fuga
¡MH-Mº_ commercxó ab alus mtelhgamur, ut nempe qmd _ab 11hs
Pbirus. volumus ſcire poſiint. Hiç vero :ost qui in Scíermis ad
hibemr, non uz nociones negligenter 8:' crªſſe , 8! ex
uuíus populi arbitratu, quemadmodum in civil¡ uſu ſace
re ſolemus, ſed premſa , _& dzjïincte explíc’emus , aut
quam veritatem quzrlmus, aut quum tradimus , ídque
efficiamus ſacile, 8( brevíter . Ther/nistocles dicere ſole
bat, ſermonem eſſe instar firatorum Yariís ímaginibus
depíctorum, Eºmt'rªu *Remix-m çpqíyaaw, que niſi pla
ne aperiantur, aut tegunt figuras , aut monſtroſe exhi
ben: ( a ), 'In uſu ergo verborum_ civil¡ nec tanta pm
cxſ‘º, nec tanta attenuo exigitur, quanta in philqſophi
co. In illo notíones opulªres \íocabulís tribuendz ſunt ,
nec ab iis deſciſcere icet: in hoc ex uberiori 8d amplio
rí coguítíone 8( recta. ratione definiendze . lllo concepta:
\int leges oponer, decreta., quaeque omnia ad integrum
opulum ſpectant: hoc ſcieutiarum ſyntaxes condi poſq
un:: ſc'ribuntur ením doctis (b).
rompio. S. 4. Nulli autem hórum finíum & uſuum verba ple
"ç‘gfª' ne‘ſatisſaciunt. Nam ut omittamusffiprimum uſum , quiP' 'nunc ad nos non pevtínet, certe- di cile est vocabula. in
civili, aut philoſophico uſu fic adhibere, ut nec obſcu
ritatem ullam habeant, nec ambíguitatem, utque qui au
diunt idem’omnino cogítent, ac qui l uuutur, quo ple
ne int’elligantur. Quum enim tunc ab aiis plena intelli
gamur, uum iiſdem voçabulís eaſdem nonones, atque
aque ampas iPſi qui loqulmur , &qui audiunt, tribua»
- mus:
( a ) Plmartbus in Them. _ _ - ,
(b) At SolonL ¡¡U9 populum Judlubus devmcïret , muy: OL'TXÓE'TTFPI'I
le in eo poſitus e , ut ita voçabulis
. . . mu‘ ':TCÃÃMF dl/'I'IÃU‘JJHS I'xovnç ſçripſic , ¡4m , MRW" , Mi….
¡ml-¡em . l’kutaxch. in solone Eag- es.
DE \ſous TE vocum CANTU. Ig;
mus: id vero, quemadmodum fuperius obſervatum est ,
aut in nullls, aut in paucistïmis , at fimplicium modo
rum vocabulis haberi poffity ob rationesy quas alibi pro
dux‘imus; fit ut fin¡ fuo minus' vocabula refpondeant ,
utque haberi nequeant pro perfectis cogitationum nostra
rum ſignis . Atquc hæc est maxima vocabulorum imper
fectio, cui vix est ut fuccurrere poflimus . Quautacum
que enim in ſelígeudis vocabulis, íiſque collocandis cura
adhibeatur, fieri non Forest, ut qui audit, aut legit non
ex ſuis potíus, quam nostris nottonibus nostra vocabula
metiatur. contingit id in primis in vocabulis fubflantia
rum, 8: modorum complexorumba quorum totlferme funt
nationes , uot homines ª
S- 5. Se vocabulorum imperſectíonem majorem quo- Prim
que efficit eorum abuſus . IS multiplex est . Primus est , :Hifi:
quum vocabula aut fine ullis præcifrs & definida notioármç
nibus adhibe‘ntur, ſed cum genericis at vagisg aut, quod
majus quoque vitium est, quum fine ulla mente et idea
ufurpantur. Id provenir aut ex ignorantia 8C oſcitantia ,
aut ex vulgi conſuetudine, aut ex malitia. Qui nec in re
bus, de quibus difſerunt, fatis verfati funt , nec antequam
loquantur, res ¿Se vocabula animo volutaverunt, -nec lin
gua: proprietatem didicere, necefie est ut vocabula cum
vagis a: íncert'is notioníbus adhibeanta ut (Ed'rpo inter
prete egeant. Suut autem in litcraria republica hunc in
modum plurimi fcripti ¡ibri, praefertim ab_ .lis, qui aut l
_ perpetuo m mundo intelligibili verfantes , de nolim ,
quem ignorabam , ſcribere auſi ſunt? quemadmodum ve»
/ terum scholarum Metªphyſici; aut in rebus agendis oc
cupati , tamen multa et negligénríffime ſcrípſerunt. Sad-SC
docti interdum viri populi confuetudine abripiuntur. Ci
cero Paradoxo lL quem ( virum virtute ornatum ) ne..
que fortuna teme-rita, neque inimicorum labeſactªrer "in
furia . Quid ſit ea, quæ vulgo dicitur fortuna, utcúm~
que intelligo. Quid vero temeritati .1d temere fit, quod
fine cauſa: an fine cauſa. agit ſqrtuna? Id ait vulgus ,
an etiam philoſophuss’ Horat. Lxb. III. Ode I. v. itp
. . Aqua lege Neceflïms‘Sortlſitur inſigne: o ima: t
' omne capa:: movet uma mmm .
Hic neceffitas est, quod Graacis a'myxn' : hæc vero Par
ca, Fatum. Sortiri latinis est ſom eligen . An vero
" fortitur Neceſſitas ? quin ex ea certum ac fixum est ,
quid .cui ue accidatr At ita vulgo loquebantur .- ita elt
hoc m oeta m’agis, quam m phrlolopho tolerandum .
Plerumque ignorantia fimul at malim id elfisiunt .
- am
film*
*vocabula
nm ab
aſu: , e0
rºm ¡ª
confiar'.
tu .
156,, An-t-;Locxcx LIS. II.
Nam plurími ſunt, qui ne taceant , quod fibi dedecorí
tríbuumr, aut nocumento, verba ut in buccam veniunt,
uſurpant, praecipue ſi apud eos res agntur , qui ſono ma
gís vocís, quam ſcientíª commoventur , cujuſmodi ma.
xima est hominum pars. Ad rem Lucretíus (q) . 1/Omnia emſim ſia/id¡ magix admirªmur amantquª
ln-uerſi.: que ſub veréi; latinmtia cemlmt :
Vemqua confl'I'tuunt, que belle range-re Pajſunt
Aureix , Ó' /epida ques flmt ſunt!: colon.
S. 6. Eodem ſpectant vocabula , quaz diverſa philoſo
Phorum ſecta excogitarunt, quibus dístínguerentur; , aut
manía & caffa, aut neſcio quld fignificamia , que ego
technica dicere ſoleo . Est enim vetus callidorum homi
num conſuemdo, barbara & intellectu vacua confingendi
nomina , ut his teſſeris ſectam ſIbi ſacerent , ut ue ita.
ignorantiam ſuam , aut errores tegerent . Unum nofli
corum exemplum ſatis ſuperque erit. Id Hieronvmi ver
bis exhibebímus (b) . Fidei Fede/DIMM, inquit , :mui:PURITATEM , m-quaquam ſuſcipxctem Armargzl ,‘ Barbe
Iºn , Aómxax, Bai/¡mmm, O' rÍdÍc‘u/um Lau/¡50mm, ce
rmzgue magi: porte-ma, quam nomina, que adimpen'torum
(9' »valieron/amm animo: cºncitando: Eflin um , Ó' qua/i
de bebraici: fbmibm- bauriant , barbara ímplicex quoſque
:erre-nte: fima, ut quod mm intel/¡gunz , magí: mt'remur .
Nullo :Evo hujuſmodi deſuere ímpostokes . Qui ſuperiorís
32v¡ libros chlmícoslegerit, infinítam huíus rei ſupelle
ctilem habebít . Utinam non in gravíores diſciplinas ac
raxes irrepfiff'ent I Ad idem genus ſpectant vocabula in
Znita Grecorum Latínorumque Deorum , uibus qua: eſ
ſent potestates ſubjectaz nec populus, nec oct¡ ſmebant;
ſed a quibus non minus ſperabant, aut metuebant, quam
fi res eſſent , quae mundum moderantur. Quid enim vero
erant Pícus, 8: Faunus, qui Numz ad fontem a'pparue
runt , uoſque ille vino mero delíníros cepit? Quid illí
Lares? &ed ne Conſentes quidem Deºs cognoſcebam niſi
ex vocíbus . Plena est huíuſmodi vocabulorum Etímïca
theologia, que tamen ingentes divítias attulerat mystís.
Hodie Arabes eaſdem in popello ímagínationes nutrlunt .
Est in aere quídam Tmoºm- , qui bona mala diſpen
ſat, quique Mambatix ut vocant, & eíus gentis Prophe
\is loco ditiffimi ſundi est.
5. 7. Alter vocabulorum abuſus est , quum verba‘non
cum
m
(l) Lun. in primo de Mr. m'. ‘ _
(b) Ep. n. all Thªdªnm de Lux-ima.
m Inms ET VOCAB. CAP. XIV. 157
'um eadem femper notione accîpiunrur, fed cum vai-¡à i
& multiplici . Difficile est, ſi Mathemaricos‘ exceperisy
fcriptorem reperire, qui conllanter vocabula cum delini
tis notionibus ufurpet . Quin plerumque ufu venit , ut in
eadem periodo idem vocabulum multipliciter adhibeatur.
Theologiam Homericam atque Hefiodicam nihil æque
erturbat, quam incerta vocabuli Jovis notio, quæ fæpe
istorica est, fæpe Theologica, fæpe mixta . Nihil huic
incommodo plus ſubjectum, quam Gr‘zca lingua , idque
(quod miretur aliquis) non egestate , fed luxurie . TS…
est & fini: , quem fibi aliquis figit : & rei alicujus exi
tm: 8: *victoria: 8L vectigal z 8L impenſtz: & myflerium:
& dignìta: Magistraruum (ut faepe apud Thucvdidem ?z
& legiº militum: at m, notionefque complectítu’r nu la.
inter ſe fimilitudine junctas. Que quem non rurbent? I
tem “un, item xuxºc, .aL-cm, ha‘; vocabula rerum fan
ctistimarum, quæ vertere iuſlitia , pulcber, lex', Dem',
quafi una perpetuo notione ufurpata , imperitiæ fuerit. I
In Hebrza lingua idem vitium , egeliate tamen, at fre
quentius. Provenit autem id aut ex vocabulorum pauci
tate , aut ex imperitia, aut ex troporum abufur Enim
vero infinita rerum at idearum copia est fine nominibus;
neque poflibile est, ut ſupra obſervatum, fingulis rebus,
ideiſque, ſua & propria nomina dare. Hinc factum est,
ut eodem vocabulo cum multi'plici notione uteremur .
Hic defectos, qui non levem difficult-'Item in aliís intel
ligendis limit, extirpar¡ nullo modo potest . Quippe fieri t
non poteft , ut numerus vocabulorum rerum 8( idearum /
numerum æquet . itaque in ipfis divinis Scripturis repe- '
tias hujufmodi plurima diverfi intellectus , veluti Rua/2, ‘
SpI'rI'tm, Elabim, Dei am At quum ex lingua: imperi
‘zia, aut ofcìrantia provenit, ídest quum lingua abuſus
est, non deſectus, una medebítur diligentia in iis‘} qui
fci-ibunt .- fed multus labor in iis , qui legunt , ut
uandoque cæptum deferere cogantur , quod ego femper
iendum prazcípio, quum aut nihil, aut parum interest
ſcriptoris ſenſum tenere. Scilicet inurbanum est eum vel
le pertinaciter intelligere , ui ipfe intelligi non vult .
Cm enim bono improbus ¡lle labor , quem fuperiorum
fæculorum Philofophi in intelligenda Ariflotelis ente/Rabia_
pofuerunt? Nam Hermolaum barba-rum ad llæmonenf
interpretem conſugiſl'e, quafi defperatione actum , eius ſa,
mÍliaris Petrus Criticus In libris de honesta. diſciplina re
tu lt. .
S. 8. Tertius est ara-am obfcuritas , quæ committitur
aut receptis vocabulis novas nationes affigendo, quails-k- ZÎÈÎÎEÎ
'fli
:ISSÑ ;Are-r. LÓGICE i113. II.
flores, aut auditores przmqneantur ,' quod in Auctºrïn
bus, Grzcis lariniſqueinſerioris ztatis occurrit paffim z
u: al'tam linguam loqui videar‘nur‘; aut nova vel oblitera
ta inducentes nomina z eaque fine ulla definition:: adhi
bentes; in quo peccat interdum noster Dante: Aligbe
'im-z ſzpe affectamut znígmatz. , ut ſi quis ,~ ínquir
Cic. de div. II. 64. medicus ae‘groto imperet ut ſu
mar , _ ‘Tejr-_nſigmam , beròigmdam , damipartam , ſangmſine caſi
_ am, . '
potius , quam hominum more, cochleam. Horar. líb. II.
ºde x7- . , . '
. ú te ſom¡ tmfixa
Tutela Saturno reſulgmj
L‘rípuit . . . , ª
znigmatice. Herod. Thalia p. 196. ¡'17 0-9¡ mi toepsupsS-J
-To‘ iá‘mov pinza! -rêq'm, pro péxp¡ 757w , iv un &c.
uſque dum in ¡pſis &0. que lingua: Grzca: familiar-ía ,'
aut vocabulafic copula‘ndp, ut znigmata reſerant 3 aut
ſrequentia elllpfis - quo m genere peccat ſaepe Tacítus ,
ſed ſaepius‘ Thucycíïdes, ut crucem interdum figant lecto
ribus. I-_Iic et‘lam abhſus aut 'ex ígnperítia , aut (ex-degra
vato‘ſcrrbendl ustu, aut 'ex ma‘htíª. e’fflcítur -._ Prmclpío
qui m lmgua ª. ¡qua non admodum ſunt verſatz ſi paffim
prima duo peccªta peccantªſl‘um qul nec cogxtare clara
&t distincte didicerunt¡ nec m ſcribendo occalluerunt , ad
míttunt_ posterius. Itaqueyiri quidam alioquïn eruditifflq
mi , dum memoriam magrs excoluerunt, quam perpolive
run! mentemg in hoc vrtium ſunt delapſi , ut víx intel
ligantur. Nota’tus exzm ob (em est Joannes Seldenusz cui
egocumberlªnd'rum Item _Bntannicur’q adjunxenm . Quªm
quam, .ſi‘vera dlcereyehmus, paucl ſunt Angli ſcnpto
reshqpl ob melánchollcum fortaffis temperamenltu'm , n_on
eo v'mo lahorent ,- quum contra; Galh ob ammmtatem m
genir perſplcul ſin: omnes' , enam dum difficïllima ſcri
bunt. sedvhic abuſus_‘industría áliquando affectatur , ne
quod ſcribitur, intejlzgatur, aut. non intelligatur , nifi _a
Pauciffimis; \um ſclhcet quum mterest , ne que _loqub
mur, in vulgus abeant ,' quod vete’res quoſdam Gracia
hiloſophos effècíſſe constar, priuſquam per populum li
¡eret libere ſcríbere , qua: cogitarent . Him: P‘ytbagorar
arcana dogmata, quz neſcio cur hoc etïªm {evo víròs doctos
fatiº re debeant. Quid enim interest ſcím, quid um'mn’:
Ó' ¡muii nºmine‘l’ythagoras fignïficare voluerit ? uid
illí ſabe .P Platºms uoque ªevo ſactum, quemad ’ um
constar ex Rius episto is ad Dionem . Sed 5L fuere vete
!es
I
Ñ
DE IDEII ET VOCAL-r CAP. XIV. 159
res Eccleſia: Doctores, qui eumdem in modum ſcrïpſe
runt . Nota,, ſunt , qua: de diſciplina amm¡ vetemm
Christianorum diſpütámurª Quid 'nullurh ego zvüm fine
eiuſmodi ſcriptoribus eſſe cé’nſeo' , .ſeu . ólltícà ſcribavt,
ſeu Theològícª; idqúe non fine ratione_ eriarbitkor: ſunt
enim quaedam hom'mum vitia; qua: quum adoleveruntz re
media Pati neqúeuntz ut aparte redzrguer’e res‘ fit pekículi
plena . Hinc -t'actüm'est, ut vewfllffimf mortalium apo
logis, & parabolis uteremur z quo obllque ſaltem nota
xent. , x .
5. 9. Quartus abuſos est, qúum aut qui loquïtur, aut
qm audit, fibi perſuadet, vocabulis non notiones loquen
tisa, ſed rerum eſſentiªs reales ſexi-¡mi . Quod quum ſal
ſum ſir, pr’èzſertím in vocnbulis ubstántiarum , dici non
potest; in q’uo't , &l quantos errores .inducat auditores,
aut lectores, máxime, ſi is qui loquitur , aut ſcribit,
alíóuíús fit aúctori’tàtis . Ad hunc abuſum pertiñènt v0
çabula Syste‘matumz quíbús ui utuntur ſectatores pablla
tim in han: veniunt perſuaxonem , iís eſſentias rerum
reales, 8: non potius arbítraríàs notío'nes, exprimi ª Ex
quo fit, ut pro illis deincep‘s tamquam pro verítatíbns
realibus-pugnent . Igínir híc abuſos in Omnibus ferme
ph'loſophorum ſectís locum haber;
è; 1o; Quin'tus est 5 dum continua'to_ q’uoi‘umdam vo*"cactbulorum‘ uſu in eam _índuc‘ímur opxmonem , quaſdam
notíones non oſſe¡ alíis voca‘bulis çxprimí , ut vïdea»
mm in Unam xm'phéem 8( individua‘m rem vocabula &
nºtïòhes miſcuiſſe . Inde fit; nt quozièſcumque àliis vo
cabulis eádem notio exprimítur , 'minus movéat z \ám
quam non¡eá.dem¡ Inde' \acta illa boni ominis grada ,
Parra, qpra 'non parcït , Promontºh'um ¿amé '
Qum‘ms‘
¡bl-ſm .
¡Zn-¡ams
mſm I
pe¡ qma
mala: ſpet . Immo Parca, quia partir: Caputéonx’ſpeh,
uiá. ſpem ſec‘it ¡jul quod qmeéatur. Fit étiam , ut Cre
angusz ſans eſſe vocabula pronunciarſe , ut ab aliis in
tepzgamür, quippe qui vocªbula pro ideis‘ ipſis hábemus.
Fx: tándem , ut ſubiraſcamur iis, qu'gvocabulorum eo
rum definitíon’es rogant ; quaſi nec'effarmm fit , ut cum
eodem ſono eumdem omnes ſenſum Copulent. A
S. 11ª_ Sexms est abuſu_s , cum pçrmutantnr‘ vocabula,
gulbus ldearum aut ſczdxtas , auf' miquitas , rerumque’
Ipſarum , deleatür.- Ita ſzpe Grzcl non mortuum eſſe a~
¡¡quem diçunt, ſêl晴fiºljvéflflºïz iw‘fl: ir¡ damum ſuam .
Qupd cu'm olim'f‘actum est, ut vetera vítïa novís voca
buhs tpgerentuç , tum fit hodíe in to-ta óſer’me Europ-q.
Açhemenfes, att Plutarc‘hus‘ , solonem Imuatí , -ne's un
Tapices, ¡Tae-'M1, meretrim, amic-n, n"; «ſi oops: ,Edur
ne 0-;
.febril
¡¡b-¿ſur .
\6º ART. LOGICA-Z LIB. II.
'dE-4;, triáuta , ordinatíºnex, MU'ÃÍUMÍ , Tai: ppe'paeç *rc-Tv
wókzm, pre/;dia Civitutum , Station" , amn'pm ¿ſi, fra". .
J‘Ea-Mwºrspm, cam-rex, cuflºdmm, appellabant . Nec du
blum est, quin tunicato popello , ¡mperitíſque aliís , &ª
res miníme conſiderantibus ejuſcemodí blandíoribus v0
cíbus ſucus fiat. Adeo ex more ac strepitu vivimus, nou'
ex ratione. Víde Plut. in Solone pag. 86. C. Dic¡ non
potest, quam id audítorum aut lectorum intellectum tur
bet. Prímutn quum trop¡ ob fimilitudinem rerum adhi
beantur , fimilitudo vero rerum aut in paucís , aut in ,
pluribus pro rietatibus 8( qualitatibus conſistere poſfit 5
obſcutum e quantam fimllitudinem tropus fignificet.
Deinde quum agitur ,-ut ſeriem quamdam idearum per
cígiamus, tropi, nífï ne‘cestarii fuçrint, dum nos a pro
prla verbºrum figmficauone ad lmpropriam traducunt,
efficiunt, ut attentionem divertamus , ac minus , que c
rat neceſi'e, intellígamus. Per ſe quiſque hoc ªnimadver
tere Potest ,- ſi Euclidmm quampiam demonstrationem
tropïcns ver_b1s abſolvat . Jam que orationis dicuntur fi~
guns ad añectus magis concitandos , quam intellectum
illuminandum proprïae ſunt: quocirca in ſim licíbus nar
rªtioníbus , aut in docendo & demonstran o adhíbitz,
dum anímum commovent, rapiunt potius , quam docent .
Intellígunt id, qui_ Zumaia. cauſa verſanrur : nam quum.
docere nequeuut, turh declamant, ut ſ1 non ratione, aſ
ſectu ſaltem auditores , aut Indices pertrahant . Itaque
ego cbaracterem ignorantía: dixerim , in dognza-tibus tra
dendis, nifi cum una 8: affectus concitandi fint, stylo u
ti figurato.
S. Iz. Sed ille graviffimus , nec minus ſrequens, ac
cauſa. perpetua magnorum a veteribus errorum , qui em
pbaſi continetur . Quªe cum duplex fit , ut air Quincti
líanus , alía, quz auget, alía, quee minuit; urraque ſa
milíaris veteribus ſcriptoribus Orientalibus , Poetís vero
omníum natíonum. Inde rima: natíonum orïgines ſa
crz , ſed &e ſeveris alíoquin Eistoricis uſurpatz . Tacitus de
Vitellío hist. III. 68. Nec quíſquum adeo rerum humana
rum immemºr, quem mm comma-ueret illa facies , Roma*
num principe-m , Ó' GENERIS HUMAN¡ ANTE DOMlNUM
Blc. Quis non rideat illud gene-ri: bumum' domirmm : id
\amen perſuaſum Impcratoribus , qui mox mundi Domi
no: dic¡ ſe voluerunt; iique non dic¡ tantum , ſed eſſe,
qui Imperatoribus Romanis ſe ſuccefflfle crediderunt .
S. I . At ue hi ſunt przcípui vocabulorum abuſus.
Copïo e & ubtiliter de iis Lockius diſſeruit i'n 4. libro
de intellectu humano: nos paucis 8¡ preffius, ne ab ele
men
m lotus' ET Vocn. CM’. XV. my. meritorum terminis difcefiifle videamur . juvat autem
plurimum eos i'u‘numerato Babel-e," non folum ut caveamus, verum etiam ut alios rite intelligamus. Quisſi enim
dixerit in uot ſalſas interpretationes aliorum fcriprorum
eunt ui ae’c minime animadvertunt .P Quis ¡¡nor illis
auti ¿las, aut iniguas fententias tribuunt? Scilicet, quod
omnium ego diffic‘xllimum puto , ex verbis , potiflîmufù
ſcriplis, de aliorum ,mente/indicate¡ prælidentec homines
ptde *flames in'uuo efficiunt., "
C A P. ' xv. "
De muiciationiéur, /í-ue propoſitionibm .
g‘. x. Ulgarem Logicorum 'doctrína'm his capitibus , .P,
quz ſequuntur , c'omplexí ſumus , I
quafi indigitanres . Qui hujuſmodiffes 'copioſe pertracta
~ms legere vult, adeat Auctorem a'rti: co inn-¡di parte 2.
Ego vix ullius utilitatis putaverim . nunciatio , ſeu
propóſitio est Omni: ovario , quæ integram‘ refert fin
Ientiam , qua ſeem-mia aflirmetur aliquid, aut negnur. Re
forum autem fmgulæ enunciationes judicia : quæ quum
fint nihil aliud , quam perceptiones claræ & distmctz.
eonveniemiæ áut difcrepantiæ idearum , aut clara, duarum
vel plurium idearum computationes, intelligitura cur a
Stoicis emo-¡cinta appellentur quoque axiomam . Sed uſu
ipvaluit ,_ ut omnis oratio, etiam qua probabiles ſenten
tuas expnmimus z aut nondum demonstrªtas (qua: poſitio
nes veteres latini di'xere, &e'vmïGrzci ) enum-latum &
propofitio appellatur .
E ‘1-3.
0pm.
eamque ¡¡º gain.
-_ 2; Tribu panibus constar Omni: propofitio (a) ſick- ºn e.
.1’a, attributa , [Eu predicate , Ó- verbo , jeupopula,
quam & form-nn nonnulli vocant . Nam quum fit colla
tio idearum , exigit &‘îdeas, ua: conſerumur ,- 8l col'
¡ationem , ſeu calculum . subiegïum‘illud est ,' de quo afi
_firmatur, aut‘ negatur aliquid ó attributum vel prædica
tum est hoc ipſum, quod de fubjedlo aflirmatur vel ' ne**
çatur: utriufque coniundiio verbum est . ita in h'ac pro#
poſitione, 12mm Ej¡ nobllu, virtu fubjedum est : efi ſor
ma.: nobi/i: praedicatum . Tacitus: Sari: clam: a]? a ud
iimemem qui/quir rime-tur . Ubi qu'z‘ qui: n‘memr fugie
ctum dicitur , jèm’: clam- efi præ xcatum-. Plerumque
Cm. Log. L ‘ non
l x.
( a Pam Promo-¡dm in Introduction: ad pbilofvpbinm 5. 37. quin.
que yrnéw ºmmm prom/ninum tfnfian entendi'. Ego nihil dt vulgar¡
dom-ma mmnmnhm ¡mſn, Tu illum vide, fi vu!" .
im par
m* .
\
'iéz A’RT. LOGlCE LIE. II.
non omnia hazc enuncíamur, ſed ſubintellig‘untur \amen ,ª
potest euim attriburum in ipſo verbo contineri , ut ego
jhm, quaſi dicas , ego ſum existens : potest utrumque,
ſubjectum & praedicatum , ut in illis Caeſar-is verbis,,
Dem', vidi , vic¡ , qua: tres ſunt enunciationes . Sed nec
raro verba ſubticentur, velut in hoc Terentii loco (a) , Egomil/am? qmeſi illum? qm- me? que mm? Turín/21]?. I. 56.
1d …Supreme-72mm ¡nam- viſum. v
Mm_ 5. g. Biſariam clividitur enunciado , ratione formar,
¡hi/m?: 8L ratioue materia . Si materia enunciatíonis ſpectetur;
ſe'fp’c’gm_ tres ſunt ejus‘ ſpecies : alla. enim enunciado ſimple-x' est,
pm:: Ó' alia‘ complex-z, alía compa/ita. Simplex dicitur,~ quz fim
jg’f'l'ºfi' plicibus terminis constar ,- nec in alias ſolvi potest pro
e marta/Í!. Complexa vero est, cmus termini complex‘i
unt, ſeu qui alias enunciationes Complectu tur a princi
pal¡ diverſas, que:: incidentes dicunrur, ut ?me apuçl Terenrium in Phormione (b) ,- z'mſique cºmpamtum est, ut
iiſi, qui mífim, babe-nt, ſEmper ¡¡liquid addant divitioribu: :
ubi incidens constat/verbís illís, qm' minm baéent z Li
vius Hb¡ Ï. 8. Ali¡ ab numero aªvium , qm augurio regnum poïtefldemm‘, eum ſe'quutum flumerumctputxzm. Quo
in loco lnclclensrest , me \auguria regnkm amrzdemm.
Compoſite demum ea eſk, qua: multi lici ſu jacta , aut
Pl‘Bd-\Cªtº uno verbo juuctis constar. “ze autem compo
fi’tiò vel ma'niſesta est, qua: fàcit enunciationem exp/ic¡
ta‘m 5 vel àbdita 8L Paullo obſcurior , qua: facit implíci
Mm, ſeu exparzibi/em , ut turba' Logicorum appellar¡
qm…. 'S‘ 4. Pr'opoſitſiones_incidentes duorum ſunt ge’nerum:
P’" º- nam aut ad majorem quandam explication’em Se ornatummantil
,,~,, ¡Mi, adhibentur , &z dícuntur explicativa ; vel extenſionem
!lt-IM ſubject¡ aut przedícati coercent , 8( dicuntur reflrz'ctiwe:
Priorís generis hoc est exem‘plum, Ninlu, qm' ſuit idem
at :49 Bf/BJ‘¡ fundavit Mini-::Em : nam illa incidens , ſuit
¡45m at’que Bel…, ſulrjectum explicar, non coercet, nec
amplificat. Posterioris hoc , _In eox, quo¡ ſpemmu: profu
turor, non dubimmm ºffin’q canjes-re ,' ubi incidens , qupí
flüemmm‘ pxºfiituror , coarctat artributum . hem' ,~ Ea 1m-,
tm, qm; ¿07mm puólicum priwm preferí-mm, ta-rzmmberaim : incidens enim illa ,- qua bonum publicum &a
ſubjectum coercet. ltem lla-c Plautina , Nan mibi bomj
ne: place-m, qm' quando male fècermzt pwgitam ,~ quo .m
loco* iucidens illa est z quando male fecerum‘ , qua: coer
cet.›~3¡-'~—_
..___.I.—__
(ª)lª¡u*lmbºªH.l.ſt-L _ _ a,
(b)Aªl¡'fil!ſ‘ ':-‘_~ -, ' 5, . l
poſitiones, ut -Uirtm _efl nobilír, carpm Eſl grave , Loma ,
Di: Intrs 1:1- VOCAB- CAP. XV. IK;
êe‘t ſubiectum . Snape plures, ſeu coercendi , ſeu explican
di cauſa conglobantur, quod & vitium est ſcriptoris , ¿Se
crucem figit lector¡ .~ Llvius loco chato . Deinds l. m
-vanm'urbi: magnitudo Offer; 2.' adiicimdc multftudíni:
caufiz, g. wtere ¿ari/¡lío condemium urbe:: , 4. qm obſcu
I-ªm at ue bumilem comiendo ad ſe mulmudimrrg n‘amm e
term pro/em memieóamm ; !0mm , 5. qm num,- ſe.
?mm defi-endeñtibm inm- duo: lucas' :fl ,› Aſylum ª'pm't .
In quo, loco princep‘s propoſitio eſt , deinde‘ Aſylum' ape
rin'relí ua: q‘uinqu‘e incidentes. "PTE" ¡- _
S. g., Ïplícime enunciztio‘nís comp‘oſitaº: ſpecies recenü CME:
ſentar ſex z I. c‘ohtihef coniunctar-ſeu copnlativax, un vo-' ffi’fffi
cant . Est enunciado c'onjuncta, cujus membra per par- cmpafi
tículas ('9- vel 7m- in uno veçbo co‘njungunmr.- E. g‘. A- "WT",
flflºtálflª aſi Pbilºſopbm- Ó' Princep: pbiIºflIp/wmm : aut ízï'ím‘
\instan-IE: nec pbilofipbm efl, 7m: princeſa: pbiloſapbomm ,y
illa Virgilií , Nec ¡¡bi Diva pm: gain-i: (w. Taeituv
¡Ir his ferme inimitabilis . _DeCaec‘iua líb. ¡.« hifi. 5g.
Ca‘cirm’ decora inventa, cop-para ingen'r, amm¡ ¡mmºdicm‘z
ciao armani, erecto incejſu ,~ Badía' militòam ¡¡tk-Hut : z.,
cant ne): dis/'W180,- quarum membra disjung‘untur pet
parciculx vel, ¿mt , hiſque fimile‘s: El' g. _Quadlièet mii
mall-aut ma.? eli,- aut fwmina . g. Hypat'beticm, qu'arim¡
membra‘ copulantur er pa-rticulam f¡ f E; g. fi mimdm, _provide-»tia rdgitur; PDem¡ efl : fi triangulum efl tſaſtdt,
baba: angulmxad éaſim equ-ale.? , omn’eſque Geñmerríc‘ªe .
Ea pªrs'¡ qu‘z regztur a pa‘rt’ïcula ſi, dicimr antecede-n.? ;
altea 'Muſee-tkm' ,~ -quocurhqué loco penalm- . Potro nm
per ſolam pªrtícullm s fit ènuncíatum hyáwchetic’um,
ſed et‘íám pdf-4M; ' 5 &lªlías , quz 1 em v'ªlent.
Hujuſmodi est, ¡¡Ind Mártíalis bb. z. Epíg. 64. “ª ›
"ª' Dam, q‘üid ſis,- duóitax, ¡am pote: efle m'bz'l . k5 !NSI
4. CImffa/M, quat‘u’m ¡hembra Collígantur per .partículas
fignificantes cauſam; e. g- -Uiria naflm qm): Mmmm, 'da-ªfendêmui.ª'legx-ctmur, ut (¿ſc-amm' . Hora!. Multa guide-m
dim' , eur Exa-lam- abínm .< Nam finis inter cauſa: Í
Philoſophis. recenſetur: 5. continet diſcreta: , que con-
\inem duo 'udicía de eodem ſubíecto , quorum ¡¡numv
ªjcns est‘, aterum vega-ns, ut hzc Horatii , Cala-n, mm
animum Mutant , qui :ram man- cummt . Haro Tacit¡ ,IT -. _
?om ¡m accultior, nan meliºr. Sed & ſunt diſcretaa con- M…
!un .« Tacitus idem Hist. I. 56. &8am flagin'i ( de ' ª
rebellione Germaníci exercitus agít ) Hªrdeanim Flaccm
cqnſnlàrír-kgmux talent, nan compefl'ere mente¡ , non ro
::pere dubim, mm mbºrtari bono: auſm; fed ſegm': , pa
mela¡ , Ó' ſoººrdiu innocem' . Nam 6( diſcreta ost , GC
, L z tam
\Í I
Emm
daña-m
upon-'bi
In‘ .
Cano-m'
164 ART. Loctcæ Luz. II.
tam ſubíectum, quam prædicatum copulata : 6. relatar;
quarum una pars refertur ad aliam, &ab ea vim ſumit,
ut qua/¡I vita , fini: ita , & hæc iuvenalis , Mmmm
qui/21m- fua nummoru'm ſer-va: ¡n arca , tantum abet C9'
dei . ª, ‘
S. 6. Enuncíatíones latentem compoſitionem habentes
ad quinque claſſes referri folent . sunt enim x. 'Excluſi
-v-e; z. Exceptivze ,' g. Comparative, superlative; 4. 1n
capti-mes 5. be/iti-uæg 6. Reduplicariue . Sic autem ap
pellantur aut a part'rculís quibufdam , quibus connectun
tur: aut a princi io vel fine rerum, quas res ſignificant.
Excluſiva particuæ funt tantum , fizlum , 8C fimiles; ex-'
ceptivæ pram, excepto, fimiles . Explicemus rem exem
plis. Hæc propolitio .- Dem tantum e etenim , duas
cºmplectitur: t. Dem' efl ;ete-mu:: 2. nibil' aliud eo
mm quæ ſum , afl ‘sternum j itaque excluſiva efl . In pro
pofitíonibus exclufivis diligenter perfpiciendum efl , an par
xicula excluſiva afficiat ſubjectum , an vero attributum;
illa enim dicitur de ſubiecto exclufiz j hæc de exclu/o pro
dicazo. Illa: decent attributum nulli alii ſubiecto conve
nire, qualis in exemplo fuperiori : hæ nullum aliud at
tributum ſubject() attribui Poſſe, ut acu/m- -uídet tamum .v
ſenſus est, ita videt , ut nec audiat , nec odoretur Blc.
ExcePti-vc propofitioni: exem_plum _eſ_l, omniaſim! marta/ia,
pmrer fpiiizm, vel exceptu- ſpirmbm. Complectitur has
duas: 1. Spíritus funr-immortales ,- 2. cetera mortalia .
Comparativæ hoc, ira amore ej¡ validz’ºr: folvitur ita; l.
ira Ó' amor ají-&m jim: valid¡ ; 2. im tamen pm- amore *UR
lidiar. Superlativæ ejufdem ſunt naturæ . Lucret. vI. 53.Nec re: ulla magi}, quam PIM-bi Delphi/:4 lam-u: i
Tem'óili ſmim flamma m-pitame crematur.
lnceptivz Sz defirivæ hoc: a comitiis Tridenrim': re: Eu
mpæ'limmria magnum augmentum cepit : quæ fic (olvi
tar,- 1. ame comitia Tridentina liner: jacebant ( quæ
est barbarie¡ de/iti-Ualg ,- 2. post floruerunt ( quæ incepti
va est litterarum ). eduplicativæ duplican: aliquem ter
minorum particula 03:, ut: ita, non valuerunt ſic-m* Deum,
¡dell coluerunt quidem , ſed non ficut Deum'. Flam re
demtu¡ ſuit at pbilofopbu: , idest quia philofophus ,‘ non
quia Athenienfis.. v .
§. 7. Circa. ſuperiora hæc obſervar¡ pofſunte l. Propo
‘f’ ſªPª- titio :animan ut fit vera , omnes eius partes debent ell-enam
8.2m“ .
fPª*veraz: ſi una falſa fueflt, !0ta efl ſalſa . Nam aflimau'o
aut negatio , quæ una est 8c individua , omnes partes
compleflitur; earum igitur ſi una falfa est, tota afhrma
tio aut negado crit falfa .
2. In
- …Ñ
DE IDEIS tr Vocn. CAP. XV.; 16g
2. In dísiunctiva partes debent eſſe repugnantes, alio
quin inepta est z adeoque una tantum par¡ vara. . E. g¡
aut malum eſè Ixe/apta: , aut barmm , aut m ut 50mm
neque malum . In quo exemplo plus uno mcm ro vel-um
eſſe non potest.
3. Hypotbnine ſeu conditionalis Veritas 'mm pendet ex
verimte pnrtíum , ſed ex recta conjunctione , 8C,
conſequutione : nam in hac propoſitione neque antece
dens, neque conſequens affinnarur vel negatur , ſed tan
tum connexio; uz ſi adſir, erit propoſino vera, etiamſi
partes ſin: impo lbíles , ut ſi quadratum offer circulos,
ejus quadrati anguli eſſent SE nales ínfinitis rectis. Ha
bet allquid ſimile locus‘ Cic. e Offi. III. 4. extr. lege.
(Ia-::emm ſunt quzdam propofitiones relative , quas im
períte quis pro reduplicativis acce rit › Livius Lib.
XXXII. 3;. 'Dir', ut inter ¡E0101, Mundua' : h. e. ſunt
¡Etoli dicendi rudes; hic \amen ſacnndus , ſed ita , ut‘
ffltolus, non ut Athenienfis, aut alias quivis diſertz gen
tis. Quo ſpectat & illud Thucydidis Iv. 48. de Brafidª
Spartanorum duce , era: aun-m, ut blade-maní…, band
¡¡cdi/¿nm (a); quod 8( indiſertos Spartanos fuiffe docet,
8: Braſidam inter indiſertos facundum . Eodem reſero il
lud ]oann. l. v. Vidimu: glºriªm aim, gloriam ni; …vc
yes-Fc, ur unigem’ti a/pam, qualem ſcilicet decebat glo
riam unigeniti , 8( ¿70171117E in primir dilecti.
4.. In cauſal¡ duz ſunt partes , uarum una continere
deber finem , ſeu rationem alterius ufficientem . Si haze
ratio deſir, propofitiq aut ſalſa est, autinepta. E. g. R0
manomm lmperium cecidit , quia. C ristianam Religio
nem admifit.~.falſa enim est effectus íl ¡us cauſa ,- Chri
fliana'enim religio non evertit , ſed mirifice conſerva:
ſocietates &e imperia - Cíc¡ u. de nat. Deorum a czp.
'63. ad 64. magnam cauſalium ſalſarum ſegetem ſevxt;
veluti cum diſputa! lªnam ovi datªm ut vestes habere
mus, canibus ſagacítatem, ut procustodia uteremur; u-Ue:
quaſdam Ó' a/ite: . . . . rerum auguran-{drum cauſ- elſe
mm: Ó‘c. ~. I
5. Propoſitionnm exclufivarum Veritas dífficillime pa
tet .' I. ,ut patear Veritas propoſitionum de ſub/'e80 ext/a4'
ſo ſciri- deben: omnia alía fubjecta exſlstçntiª. , aut poffi~
bilia, ſi ad hzc qnoque reſeratur enunciado : z. ur. puc
\eat verítas propofitío‘nnm de predica” excluſa ſcirid de
bet adazquate ſubject¡ cſſamia . LUtrumque autemdzpud
3 . 1'
¡¡¡.,….
( a ) I-Í'r i' U'ÍI‘ ¿Nm-ra: J; mmHg-¡1m ,Jim-7g .
166 ART. LOGICE LlB-Jln
difficillimum est . Itªque non tam fgcile huiuſmodi judí
cia. euuncianda ſunt, Quiz fent ÑhOmmemÑ, qui hac de
ſubjecto excluſo pronunciet: In ſia/a Tellmeſum Human-Ñ
te:: Ego primu¡ ºmw'um Ó' una; [mc excºgziavi . Plato
:Mmm hoc dixit CDT.? Aut hzc de Praedicato excluſo,
Spíritus, materia, plantee, Mim-unía, - jhbflzmtíe dem'que
ali-_e ,jm/la: baóçnt _aliax Prey-jefatu- , quam qua: ¡zo/ei
ma!? - ' - '
6. Omnis propoſitio in 'va continet defitivam , ut
8: deſitivª‘inceptivam . . g.‘_ante -ſzculum ¡4. non
_erat ars Typograpliica : ergo ſuit ſzçulum !4.
- 7, Propoſitioueg, incidentes explicativa non _influunt in
’ veritatem , vel làlſitatem Principa/ium ,- itaque ſeu verz,
ſeu ſallèe ſint , principalium nihil interest ;'.contra. Nero
plurimuru interest Veritas vel falſitas incidentium refiri
ctz'vhum. Przterea quum qui ſcribit de principaulíobus po
tiflimum‘fit ſollicitus , de mcidentibus explicatrvis mi-..
Parodi.) _
enmm'ª- ſm explicemus ,
kimi: m.
:Io-uſar
m‘ .
nus ,- propoſitiones incidentes explicativa: non ſunt ni
mium urgenda: , nec valde pertiuaciter ſcriptºribus im~
putandaz: contra vero restrictiva , que Pattern eſſentialem
ſªciunt Principalium _. ' ‘ \
5. 8. Supçrest ut partitionem enunciationum ratione
De his copioſe Auctor artis cogitan
di: nos paucis . Quemªdmodum materia enunciationis
est przdic‘atum & ſubjectmn , ita forma eíus _est predi
cati cum ſubjecto conjunctio , Porra ratione forma? di
vid-i-tur enunciado in necefllóríam , flzrxm'tam , pºffzbilem,
(9' impaflïbilem . Nace-Favio: el?, cujus termini necefſario
comun untar ,- ut quum dico , Circa/ur :fl ratmdus. For
tm'ta coming-antena vocaut Scholastic¡ ) cuius termini
non .neceſſario cohzerent , u-t quum dico , 120m0 efl 6:0-.
mena , Paffiáilz'r , cuius termini post'unt coaieſcere, ut
quum_ dico, Tu eri: Lºgicm. lmpºflibilis, cujus _termini
comuug; nequeunt, m: ſi dicam_ , circular efl guadmtm. ~
Quamdiu _autem _enunciauones 1ta efferuntur , ut ſuperius_
ſunt ¡roſita, exempla, aáſªlutevocautur : ſi vero modus
ipſe , quo przdicatum ſubjecto convenit , exprimªtur ,
dicuntur in _ſclmlis modales , ut paflïbile efl te _eflè Logi
mm: Ire-N112- efl firm/um elſe !Gundam &C- Sed minutic
ra ſunt ha:: , quam ut in iis immorari opera; ſit Preq¡KPH-¡n r ' l
'{ê\l
DE: IDEIS ET Vocu. CAP. XVI. _ v ¡S7l . ¡.1 _p
C A P, MxVl. ~ . _.
_De reliqqi‘r Enunciuçíonum prop‘rietatióur.¡un A. ' 'Iv-.l ~" *
5. I. Conſiderada nunc ſu’nt quat’uor ¿liz prop‘nfiiiòá ¿Mm-ª.
num proprietates, gamma-r., ºppofigigj, gon-"Hung
verfiº, aquipºllmtía. Rªtione quantítatis omnís Mungia-:WWW
tio dï: I. ’indefiním, 2. uqíve'rſalítz g. pmicjuiªſixz 4. fª"
fingularí: . Emmciationís quamïtas est exxenfio -.*'
Imque ſi ſubiectqm -latiffime patear¡ ſed nullo ªfllctawf
ſigno univerſali, equn’ciatíoerit ¡mi Kira, veloz¡ , @im-*x
efi om nobilitasj r circulo-.r efl’ figura [21mm . ‘-l-’_Iz’ vero
propoütiones univerſalitms ¡equivalent, fi‘ſuerint‘ m mate-J
rm neceſaria, contra vero fi in ſom-¡M , ſçuÑçggtïn en
te, ea nempc, in qua. prázdicªmm non “
jecto prz'dicatur , inox-;Alem Babeñt uníverſalïta‘remüª i
vero ſubjectum fit univerſal: , uk Omni: Inma _èfl‘rjñDrÏá-iï'
lia', nema ej¡ amm' ex parte &emm , ' propóſitío em uní
ver’ſqlis, Si ſubjectum ſuerit particulare , particuiatris', ut , h. Ñ Ñ
fimt quedan¡ lima incommmfltrabiln . Tandem ſi ' …Ñ
ctum fit mmm 5L determinatum, u‘t, (¿qc triangulum ¿fi -a
rectaqgulhm, yro'pofitio ſingulªris dícnur , ª‘ſ‘ºï’
S. 2, Logic¡ intel-im omnes hujuſmodï enmciat'idfle‘s²²º……,
aut univerſales ha‘bent, aut Particulares : que quum claſe; _Gr
ſin: eſſe az‘mm, vel mgamn, índe patet,'omn'es Pro ,_ :22:33,:
fitiones apud Logicos ad quatuor chiles reſerri , I¡ mn- -
verſa-Je¡ ajmru,‘ 2. unipeJa/n mgqme: , 3. panicorlqzat‘
¡Ii-nm, **p-articulan: nes-mm( . ¡las qnªtuor- líttªrïé*
ſymbolíci: complectnñtur , A , 8,1, O . Hüíuſmoiï"
linerarum vim his verſiculís explicanty ' ª-ª *ff-Í?.
_Affefit A, Inga: E , mmm univerfilitér aihbº: ª ª’ª-"ª
¿fica-¡t 1, negar O , fi-a’ partía-Mama* mbo, - " “A
S. z.: Circa quantítatem propoſitionum hzc íI1terpreran-‘U . e
dis aliomm ſcriptis mili: obſervabimuz . Principio ro- …",ſi'í'ª
poſníonum univerſo-[im, vel est Mempbyſim, vel me {ſembr
II':: à in illa quidem nulla eſk _exceptip : in hac vero GLS,,exceptio eſſe aliqna, potest . E. g. 0mm.; bºmqctefl mom-ª]
li:: univçrſalis est metaphyſice_ z nulla ením haber: exce
pcionem potesta At hac, Nm efl qui ſaciar óºmèm,' mn
ej¡ uſque a4 mmm, moralçm haber univerſalimtcm . Ita
qne nec nimium urgenda est , nec ex es propo'fitiones
particulares' indiſcriminatím_ deduce'ndz, tamquam ſi uniÑerſalis efſet Mnqplzyſica. ct ' ' " ſi e
S. 4. In eo autem magna est dífficulkas , ut diſcema- mmm_
¡ur, quandonam propqfitiones mitaphyſice, qqªndo-gerozmlz.
4 m -
\ J.,
¡68 ART. Locrcz LlB.- Il. x
moraliter \int univerſales . Id ínveſligandum est partir
ex auéïari: meme, Ó'Jaquendi Tatiana@ partim ex ¡gía
' rex-um, de quibus agítur, natura . E. g. dicit Paulus ~
flolus, Dem* 'vu/t 0mm.: bomirm- ſal-Un! ' '.: ſunt qui
{gnc propoſitionem non metapby/ice ,- ſ mºraliter uni
verſalem eſſe volunt . . Sed_ ho: non 'kite acci‘ e' &E exipſa. rei natura, &,ex Pauli mente diſcere .poflçxerllm ; I.
guia quum Deus fit zque. omnium _paren , -nulla ,ratio
est; cur ªlïquem , nífi mereatur , rejicere .abeatitndínª,« velítſi.: 2. quia idem Paulus docet, non e‘ſl'ciªpud Deum
'rſonªrum ullam acçeptíouem ,, eodem ue. loco ªpud il
effe Judzos ,'àz'Gçntiles, cultos , barbªros , ſo
lague, operum ſanctitªte'zfiſcerni : g. quin Deus malos
perpetuo ad bonam frugem exhortatur : .4. ;.quia id !Oti
ſcripturarum divinarum (economia , qua duoe ſcripturz
ſacrz recte interpretantut, adverſatur.. r - ,.
Emma. ,15.5, Deinde quaedam ſunt Propoſitíouesv univerſales,
*{ºªªx ª- que ,de generibur ſingular-um, non de ſingulís generum ac
72:2?: cip¡ debent . Veluti quum dicitur , omnia animalia fue
wm 'de run: in arca Noemi , idest omnia animantium ,genera .
""""”“‘ Quum Chríflus dícit de Phariſzígdecimam omne olus,
1m. ita imelligendum , ut decimaverint omne ºleris genns,
uod in uſu apud Hebreos era: . Haec diligentilndagine
um investiganda, quo genuinus auctorum ſenſus eruatur,
przſertim in iis líbris , quorum authenticª ell ªuctori
tas-- 'k .I .- '
0pm. 6. Ogpºſirío est'zpugna duaçum enunciationum , uz
rio. e em ſubjecto, ¡eodemquç przdtcato constant . Qu: ru
plex est . Vel enim enunciationes pugnam quantítªte, ut.
113:, omm': bomo efi ¡lA/MI,, aliqui: bomò Efl ¡LC/fm"; 8( dlcunturct ſubalternz . Vel pugnant qualitate; CUJUS ganen: ,
alía: ſunt univerſales , ut haz, 0mm: /Mmº el¡ iuflm‘, m4/
‘ Im' bom ej! iufim; & dicuntur contraria : ali:: partícu
lares , utv aliquir bomº efl ¡'ufiu: , aliqui: bomò non eſk
iuflus; 8¡ dicunmr ſubcontranz . Vel pugnant qualitate
NS! quantitate fimul, ut bz, Omni: [20m0 efl '241M , ali-qui: bomº nan efl ¡'ufluu &r dicuntur conçradzl oríz. Ad
contraria: revocantur ſingulares, ,~ licet ſmt quantítatis e
x juſdem, quía pugnanr quamum pu nare pofl'unt, nt ha,
Senna ¿xl ſapíem; Sem-ca no» ell. ªpíflu.. Hinc ſacile (01-:
Vi pote problema hoc logicum , data, qua-ui: pmpºſitiºjª
m, op'pºfitam :i ſupere . Nempe fi propofiúbfrt A , et
fiet contraria E, çontrqdictorla O. Datav Eye¡ ſie; Cou
trarïª A , contradictoria l. Data I Bet. ei contradlctorut
E, ſubcontrariaQ@ Damo,ficteicomradictorïa A , ſub
conuªriª'l. k / Ñ -._ ~ -- .
* n ,. Ñ ~ q 5.' 7L
DE IDEM ET VocAB. CAP. XVL Ióç
5. 7. Uſuspgpofitionªm duplex est. Primus ut exten- ÑEm II
fionem en'uncrauonum intelligamus.- ſecunclus ut in dí(
putando adverſaríum contradictionis convmcamus . El'.
primus quidem /uſus magnus est in¡ Le ¡bus, Conciliorum
CanonibuS‘, ªliorumque auctorum dj is interpretandis .
Iis enïm oppoſitas ſacſremus enunciatlones , atque utrªſ
que librantes intellígemus, uanta - fit Legum , Ca
nonum &c. extenſio. E. g. alfa est hzc propoſitio ,1 ‘
in flutu Mmm- lªpſe im‘eriori gran): mmqujzm reſijlitur ,~
quia proſcripta: oppofita ergo ell-vera ..Flat el contra
ria , in flatu natura lapſc Interior: grant femper reſisti
zur: &e hzc est ſalſa: nam ero' reſistitur actu hic acciplo,
non pºtentia ,- 16 vero gratic generatlm :l ſunt enim qua
dam gratiz , uibus reſistimus: aliz, qulbus utut reſiste- v
re poffir’nus ( iberi enim ſumus) \amen non reſistimus .
Vera ergo erit contradictoria¡ in flatu natura.- Iapſe i»
tarz'ori gflltiffl alíquandº re/iflitur, aut , álíq‘m'bnr ,gr-:tii:
inrm‘m‘bm refiflitur. Alter uſus talis est. ,Quum ¡Ippo/¡
tºrum alter-um mntum pºjfit elſe -verum , fi quis contu
max enunciatíonem veram neget, ei oppofitam ſacímus:
quam ſi iterum neget , idem ſimul negar & affirmat .
Adeoq’ue aut ipſe per ſe ad officium redit, aut tanquam
ratioms minime capax , vel meros ſophistª, a nobis de
ſeritur. k f
S38. Converſio enuncïatíonís est mutario ſubject¡ in CMA-ma. \
przdlcatum 7 &c przdlcati in ſubjectum, ſalva enuncíatio- '
nis qualitate, ſed mutªta nonnunquam quantitate . Trí
lex ¡ſell, ſimple: , per accídem, per comrapo/in‘onem .
ic enim appellare Placuit. Simple:: est, in ua fit fim
plex converſio prazdlcati in ſubjectum ; qu accidit in
enuncíatione univerſali negante , 8( particular¡ ajente .
Per maiden: est , in qua z facta converſione , mutatur
quantitas ,- quod fit in uníveçſalí. ajen\e,….& interdum e!
iam in negante. Per mmmfflh’ºmm est e,, in qua post
converſionem extremorum unique ',termino_ przpomtur
partícula non ;.quod fit ïn‘enunclatione particulari negante, & interdum etiam in unïverſali ajerſilte. Leges illa: ,
nímirum ſubtiles ac molesta , comprehenduntur disticho
aque ſrigído. \
E , 1, fimplz’cim Convertite-r. E, A, per .mid.
, , ¿ver mntrap. Si: fit cmI-Uerflo tota .
S¡ 9.'Tam em zquipollemía , qum grace \Uhr-mía , ¿757M
Lannís Par-¡aria , dxci potest, est quum enunciationcs op- ‘º ‘
poſitae inter ſe conciliantur, &r ad eamdem ſignificaría
nen'rcjucuntur per particulam non . Hzc partícula igí’tur
concrlrat contradictoria!, ſi alterius ſubj‘ecto praponamr ,~
› con
I
J'
.170 ART, Locxcæ 1.13.1].
O
conciliar contrarias fi -postponatur ,' _conciliar fubahema: ,ſi
przponatur, & postponatur. Quan-ls cui bono fit carmen
fionix, & aqm'pºllmn'e doctrina? nempe nunc tota ſere
inanis est; olim zamen, quum ſophiſiarum diſputationes
valerent, corum concertationibus aut ªlendis, aut finien
dis, percommpda erat (46%|. Quod utilitatis habet reli
uum, id in aliorum di 's intelligendis appendendiſque
ervat. Omnis protpofitio aut vera est , aut falſa ,- idque
præcipue in própoltionibu's ,conſderandum . Nam pro*
Poſitio est qua affirmamus, aut negamus,
-_—h—__-__
( ª J Beam bonam purum ex Fmialuijudimti: login Iran/m’.
¡um “Moi-Im , ¡lg-e in emm gſm ;III _m nnn ¡¡ſp-¡nn, fair: r4
pm: vnam [dul- arm amant - '
K. .. Ñ ‘ F5"?! ,Li‘ri Sera-Mx',
P J sp A?, .
.. l
, ( ‘I
.l i 'f
/ " . A ‘ _ f l.
- A’RTIS¡
¡7x
LOGICOCRMICM ~ .
LIBER Ill,
,De 'pm ſalſa , Jaque oriterii: ver¡ gener-nin¡ .
ENE haber. Que: mentem aut ab .investigado.
ne veritatís absterrere poff'unt, aut in errores
agere prazcipítem: \um quze idea: , idearum…
que origo, 8( genera ,- que vqcabulorum na,
t‘ura, qui aſus, in duobus prxoribus libris ,
ſatis, niſi {aller , enel-rata , ;aque explicara
habemus, Ea primum,ut _tirones Philoſophi
diſcerent oportebat , Ea ſi probe hªbuerínt perſ &a ,
exercitioque ipſo mentis in ſnccum çonverlerínt ſan
guinem, ſatis grandem ſeciíſe ad Tem lºgimm, atque m'
zicam gradum ſciunto, Nunc major; aggredimur': dicen-.
dum im restar, ¡¡um- ºb m- tantas curas ſuſcipíet phi
loſop us: qua: vernatis 8C ſciemíz inſignia & quaſi teſ
ſerz; quz diſcendi :via 6! ratione:: qui cognitionis ſ10'
flrz gradm', que prºgreflïones: \um que pervefligandi de'
diflèrendi regula, quàe tribus , qui ſequuntur, libris, quod
felix *fortunatungque ſu , porro explicaturi ſun-ms .
c A ,PP I :IÏ'M’ ¡
'ſin-n , ,tz-Q' 173)" _
.‘,’~-d’r'qª.e vana-amm¡ human¡ flat-¡6m ' - -
-E'ÏÏSÏ’WJ nd vetimxem mhz:: . r‘ ÑÑÑÑZÑÑ, fi
ª
. . . . ; .
''ª
5.. 1, STudxorum ommum , ¡dest phxloſophxz ſims ¡ma Ver-'>0
- est ventas, .Sed vocabulo ventas non‘ una ab *Ϻº'ª*.y . . . pl".
que fimplex ſuinecta-efl nouo; est ,emm _ventas aut max*
mln , aut realn _BZ metagby/¡ça , _autſalgzm ( a ) . Geneº
{Eran-n' ventas est concordia. rei cuugſvxs cum _ſua regula. .
entªs moralxs est cºm‘ºrdmſmtemmrum amm: cum lxgnjs, ~
quibus Illa: exprxmi ſolent: qui ¡ta eloquuntur , nt 1m.
tmnt vendxci appellangur, enemſi quz (entmnt _Login
fint fàlſa. Hulc vemati oppomtur mendacwm . Ejus ro
gula est conſçxentla, nmmus nempe ſenſus . Ventas rea-'.
‘ lis
A -7—-__—-ª_
_ (a) Mírifiea IM: mae: definition:: pen-why# ,404m1 Rídigtrm- ¡e
nen de ſexzſu veri 3: ſªlfi , m mmm Ren-p. Pbilqſopbºrum e ſand-mami¡
'emm mmm vom-'ff- vidmm- . Luar ¡ui vam' . -
-¡'
tyz ' ART. LOGICE L1s.11L
‘ lis «Se metaphyfica est quum res est id quod eſſe in natu
ra deber, eaſque habet in natura proprietates , affectío
nes, aut relauones, quas habere natura debet. Huíc ve
o ritati nihil est natura ipfa contrarium ,~ neque enim res
poteft non eſſe id quod est . Sed quum ars res natura:
corrumpere ponita fæpe huic veritati hominum fallaciæ
opponuntur. fius regula est ipſa- rerum natura.
lfm‘m 2. Veritas Lºgica diilribui pote-st in forma/em &c
amat ºbjefii-uam. llla est conſormitas idearum inter ſemet ,
aut judicíorum cum ideís; hæc convenientia idearuma aut
judiciorum nostrorum cum veritatibus ípſis naturalibus &
realibus; quum fcilicet 8C ideæ nostra rebus ipfis conſor
mes ſunt, 8( quod de ideis affirmamus aut negamus, na
tura ipfa tale est, aut non est. Falſitas Logica ( obje
ctivam intelligex vix enim ulla formalis eſſe potefl ſi‘
prazcepsjudicium evítaverimus) est diſcordantía idearum
nostrarum, aut judiciorum a veritatibus naturalibus &
realíbus. vocatur autem hæc veritas Lºgiczz, quia in Lo
\311, idest mentis nostra: conceptibus , ſpectatur . Tota
pliilofophi inquiſitio huc ſpectat, ut nimirum veritazilmr
LºgiciI, at quidem ºbjeEZiUiI, mentem ínstruat, ut bene
beateque eſſe poffit. Nam bene beateque vivimus quum
Naturze convenienter vivimos; nec Natura: convenienter
vivere poſſumus, nifi Natura? convenienter cogitemus ,
idest nifi ideæ ac iudicia nostra rerum Natura conſenta
nea haun Si igitur studía mentem humanam his verita
tibus instruunt, ſummopere utiles ſunt ad bene beateque
vivendum literæ .
S¡ 3. Aním1_hum_aní status quod attinet ad hujufmodi
mmm,, veritatesa omnino ſunt quatuorz I. Ignorzzmue z 2. du
wgm'tio- bit' ,- g. opmzomr ,- qu certttudinir . Principio ea ignorare
fignum dicimurg uorum nullas nec ſenſu , nec conjecftura 8( ra
gmmr’. tíocimo ha emus ideas , quas ad calculum adducere pom
r mus. Sed- 8( hic status in hominibus triplex efle potest .
I. omnigenæ ignorantiær z. meræ fidei t g. ignorantia
cum fcientia conjunctz 8C temperatæ . In primo stan¡
verſantur infantes, dum adhuc in utero ſunt matrís; ſeu
quod nullas vident ullarum rerum ideas homuli isti ,ª ſen
quod nondum exfertam habent 8( expeditam calculi ſa
cultatem. Hunc omnigenæ ignorantiæ statum excipit sta
tus fidem ut ego appello, idest status idearum confuſa
tum atque obſcurarum, in quo nec nihil cernitur , at
clare ac distíncte non cernitur :' omnino vero non judi
catur, ſed aut ſenſuum, aut aliorum vivitur prªzjudicío.
falis est status infantium ante adultam rationem : talis
status stupídorum :è in his vis calculi, ſeu rationis , aut
lv i le, nulla
DE'vE…. twscz. CRI-r. CAP. I. vg
nulla est, aut vix aliquam Hujus status propria funt ¡u
dicia rmmmlias ut vocat Malebranchius , idest præjudi
cia fenfuum & pbanm/iæ , quae in animum irrepunt, no
bis quafi inſciis, minimeque advertentibus . Ad eum
dem fiatum ſpectant pheiudicía conſuemdini: Ó' auctari
, tati:: quandoquidem in eo flatu conflituti, quum ſcire&
calculos inire ipfi nequeamus, aliorum aut exemplas autverba pro ratione habemus . ‘ i
S. 4. Sequitur flatus ignorantiæ cum fcientia conjun- tum
&az &t temperatæ . Is regnat in reliquum vitæ humanæ Í窺'ï;
tempusa idque in hominibus omnibus. Nam ¡pſi illi , ¡ZZ-J…
quos conceptis in adulationem formulis dofflflimo: omnium
eruditfflimo: appellamus , pauca certo fciunt , m pIIm'- ª"
mi: opinantur, aut hærent dubii , infinita ignorant : qui
idcirco li non ex rerum', quas ſciunt, numero , ſed ex
numero ignntarum fint defignandi, *rectíus ignorantíjfimi
Ó‘imperitijfimi appellabuntur. notum autem animus in
iïs', quæ non omnino ignorata aut bere! dubium aut opi
º nana, aut certus efl . Et dnbius quidem ell animus ,’
aut quum neutra ex parte rationes haber, quibus impel
latur ad affenfum , ſeu quibus intelligat , ideae ac ~ judi
cia fua confentanea ne fint , nec ne , rerum Natura ,
quod dubium negati-uum vocantr aut quum ex utra ue
parte habet ªeqúales, quod pofiiit/um nominant . st v
enim ªnimus, quod ad afi'enſum , aut diſſenſum attinet ,_
lam-i: instar,- quæ nifi præponderante ex alterutra parte
momento; nullam in partem declina! , ſed perflat inequilibrio .. Momemum , quo intellectus/ílſixclinatur ,
est rationis , ſeu_ calculi evidentia. Ea ſi neutra ex par
te apparet , is m æquilibrio est ſuapte natura.: fi ex
gtraque æqualis. momentorum æquilibritate fiat immo
1 ls .
vasa g. Status probabílitatis, qui velut medius est inter l, .
ignorantiam &l ſcientiam, is est , in quo animus alte- ¡,,ÑÑ'JZZ’
rutramªquidem in partem fiectimr, ſed lente, perplexim, [it-ti:
timide , nec fine follicitudine . Quod fit aut quum ex
una tantum parte‘çppªrent rationes , quibus winclinatur ,l
quamquam nec evldentes, nec cena:: aut quia ex utra
que adfunt aliquæ , ſed ex alterutra tamen graviores ,
idest minus obſiturz. Quum autem quæ animum com
movere poffunt momentªr, ſim aut mio Mmm , aut'
.Mmm, ſcil. aut noster, aut aliorum calculus , quemfadoptavimus pro noflro : quæ- ex nature ratione nan-v
fcitur probabilius , imn'rffna appellatur; quæ ex au
ctorítate, exzrinſeca . Pro ¡Ibi/ita: 8! opinio pro- eodem
vulgo haberi folentz non recte tamen; nam probabilius
'ª argu
fnru':
¿mim
Iinij .
Cfl’títu
¡inn ap.
pluma'.
174', ART. LOGICIE‘ LIB‘. Ill'.
argum‘entorum momenta, opinio aſſenſum ſpectat. Opiª
nar¡ Latinis est probabilirati tanquam cenítudini aſſentí
vi. Nobis opinio est aſſentirí probabilítati : pr‘obabilitas
vero pondus rationum, quo opinamur' .ª pondus vero a
clªrizate est¡ ' v ,
S.- 6. Quartus jam ſuper-est ¿mimi status', certímdº .
Certus est animos, qui de indicio ſeu calculo-\ho quan
tumvis velít, aut conetur, dubitare nuHo _pacto potest :
nam ſi, vel mínima. ínſit ſuſpícío , aut ſollicítudo, certus
¡ſon est; Certitudínís judex ſui cuílibet est conſcíentía ,
nemini alter. Ego in his judícíísi Nor¡ pºtefl ¡ds-'m ſimul
effe mm elſe; Q5@ :idem ſum eequdlIlz, inter e' ſunt
.tqlm/iª ,' Triangula babentia eandem altitudim-m‘ ſunt 14:
¿mjZ-.r certus ſum . Nam nulla míhi est de e0r_u‘m’ verí
tate ſuſpícío, & qüantumvís Conor¡ de íis dn‘bitare ne
queo. Suam dixi cuique eſſe certitudínis judic‘em con
ſcientiam , quod interio’rcm hunc ahimi statum ,A niſi
Deus, alius intueuír nemo: quamq‘uam id non pr'oh'lbet ,
quin certís is ſi’ánis cognoſcatur , aut auctorís‘ aſſevera
tiene, aut actionibus, uti ex exemplïs , qua-j mox’ ſub
jiciam, ªpatebit; porro hac certitudo ,~ idest intelle
ctus affectío, vel vera, vel falla:: :_potest ením quís" cer
tus eſſe, ínterím‘ crrare: certus quídem, quod nee dubí
¡et de judicío ſuo, nec dubítare ſc‘íat f errare vero , (í
judicium illud minus ſit -Ueritati num-ali conforme. QUE¡
ex re patet non’ idem eſſe w‘mm, 8k_ óer‘tum’ :’ hoc aní
mi constítutíonem ſpectat: illud judíciorum cum rerum
Natura , ſeu' archetypis nostrarum ídearum g conformi
iatem . l , ›
S; 7. Mirum est potuíſſe Philoſophos ſal/ace: ístas. cer
títudines negare, qua: 8( in litteratorum librís proſerun
tur quotídiej 8( in tota humana regnant vita . Nullane
erunt judíc‘ia ſalſa, qua: pro ver/is ha'bentur? mihí P‘otíus
videtur‘ nnHª eſſe ta‘m numeroſa judic’ía 7* quam' isthazc ,
quz Certa habentur, 8( ſallum. Quot ſun't non _ín’ Phi
loſophía modo, ſed in Religione ſecta-z, qua: ſibí adver
ſantur, 8( qu‘amm; nïfi una, nulla eſſe_ alía vera pot
estſiquot ſectarum_ hujuſmodi ſectatores? eorumne uullus
erit, ui certam ſectam ſu'am habeat? mihí contra pau
coS e e , praaſertim' ,\ qui ſuam et-iamſi ſalſam , c'ertam
non habea‘nr ,- vídetur_; quippe qui _vídeo Elfo en ita
ut pro Vita pugnare. Philoſophi ¡pſi Fallaccs [stas certi
tudmes , du'm "rex-um ſuarum amore mcaleſcerent ,Ñ ommu’m
maxima pam ſunt . , Non Poſſe efl’e mundum niſi ater
¡dum, cenſebat Arístot‘eles‘ : at factum eſſe , ídest alí
quando cmpiſſe, docebat Epícuruï. Lactantius riſíc Índ
po as
DE'VERIT. EJUSQ. CMT- Cn. I. 17;
podas (a), qui nunc ipſe ridetur a puerïs . Malebranª
chíus adeo certus era: ſe omnia' in Deo videre , ut ſcri
pſerit, amare e mella¡ Tocar; ſanaiimm, quam de ſen-'temía abire( )ſi: contra Lockius nihilſihabet \aflora
tius, quam omnia ſ-r‘zſu ¿c meditatiºne ſciri. Nihi ma-v
gïs Cgrteſius fibi perſuaſerat a’á‘u’mror quam vacuumf C2¡
cutire eos , u¡ vácuum hodie non videne , ſcribu‘nf
Newtoníani. ua"; quum ſin! contraria, ſimul vera eſſe
nequeunt: uare necefl'e est, ut ex una ,tantum parte fit
-Uem certítu o . Non est igitur quod ſal/ace: ístas. certitu
dines negemus_ : nihil potius inculcandum est philoſdpho,
uam ut ab his caveat, quíppe nihil est VERITATI ,
Y( VÍTIE HUMANAS pemicialius , quam in pravum
indureſcere‘, nec una pernicies major invenirí' otest ,
!mm ¡n, falſimte opinio intelligemize , ur air icero Ñ
avent autem ſi omnia judicia ſua, ſeu idearum ſuarum
calculos, ad ſeverum examen quam ſzpiffime revocentï‘
ſi ea ad ſenſum optimorum Communem reſerant: ſi di
ſcant recte dubitare de humanis opiniohibus’ .
S. 8. Cem'zua’o apparem naſcitur ex Omnibus lis cal- F"?
fis, ex quibus error minar, ſed przſertim ex his qua- ::$2.12tuorf Í. Bru-¡tata mantix; 2. pmiudicilctx z g. pigrinª ;ſa- ,
4. ajfêéïióm. Et primo quidem mentes breves , qmïmpaucís ideís ſunt imbutaz, aut ide S ac res ex uno tan
tum adſpectu imuirae ſunt , uihi ulteríus proſpíciuut ,
putantque níhil ſciri aliud Poſſe, quam quod ipſa: ſciunt:
hinc ſuis íudïciis ita acquieſcunt, ut dubítare de iis ne
que ſcianr, neque poffint. Eos immo instectamur aut
rídem, qui adverſas' eomm errq‘res przdicant., Ïri e ve-.
keres fíſere antipodas: cialculos màgnitudinum, 8¡ distan
- .tíarum, i’lanefárum &a Si idiota: dixeris ¡gm-m _mm eªè
calidmrlz nec ni-Uém frigz'dam, cachinnant‘ur .- Si plebejo
Muheç1medano conarís probare Mulmmmídem ſummum‘
juiflègzpaflorem, qu’umque non pfflçkalia via ſm‘nmum
¡mperíum abere z religlonis ſpecxe aucupaium fuiſi‘e ,
íraſcimr, arqu‘e inſectatur tanquàm verimtis hostem.Uu0
verbo, mentes breves, ídest ſcientiarum lumiue mínime'
ir‘radiat‘z , niſ¡ tu eodem modo, atque i‘pſzxcogíta‘nt, Ñco~
gnaverxs, pertz'naciter vel irridene, vel mïnantur . Que.
\PJ-M ln
1',, ' ' ’ ' _
. i .-u «
d ’l ‘. v e Q
f a 1' LI‘L 3. myſi'u. Ïſi'. I‘nqm't. ¡¡¡ſin-¡ſem "ſi-'repites' qm' e’n- \
y» e e hau-¡¡M9 , (mmm 1): 'gi-1 jim ſªpm'ºrp 9am :ſpin .’ ¡kp‘ol tem
¡me eau negªtiªfªm !ſi : " 4 , ~
, (_ b ) ln "llanur- Id ¡¡bm de ínq'ü. vefiflneum , inqm‘f . ſºlunï nos
lllummªre' , religioní adco conforme mihi videmr , ut …ud ¡¡¡emm-{mm
HE:: emm!: _à demas numens me¡ ras ubjtr‘m Pluma-Qu , :11ª:
ª" ſus o ¡¡Mmm e . . nuncupzri malo Ó’r. M5. 7º. Edu. wm.
176 ART; LOGIC'ÉL‘XE'IIL
ín 'Te' illud est ánímïadv'enendum , magnam Vçrït’atum
humanarum partem imelligentioríbus mentibus «faïſitàtes
videri Poſſe: nam plurima ſunt,, que idcirco tamquam'
vera complectimur, quod mínima! rerum differentiaz ſen
ſuum 8! mtellectus nostri acïem fugiant , que ſi nota
eſſent, minime illa vera haberemus . Mimmªs ex. g.
are’nulas oculo cònſpectas rotundas iudicamusz 8! fimiles,
?nod ſenſqs‘ minimas dífferentias non reſeram: ſi micro-L
copio conſpicíªntur, immane diſſimíies appareant.
Qu!" pal-um oculis aut auribüs'ªvàlem. ,' ens figuras, ma~'
gnit'udines , colores , ſoims babeht ſimivles , qu’i "ſunt
diffimíllimii 8( pleraque ſimília vèlu( díffimília tradu
cunt . lla fit’u‘t non dubïrem’º; p1e’raſqu‘e homínum- ra
tas ſententias Angelïcis’ Spiritibus Víderi ſalſas , quibus
ez rerum proprieta‘tes , eaeque differçn‘tiaz ſunt‘notze ,
quz- homïnes x "nes, etiam acutiffimos larent. Qpa
re nihïl unquaih‘ª 'Ariflotele , philoſopho acris jjudlcii
8( peracut'r ,- ªper'ſpectius ſcriptum est , quam intelle
ctum humanum i'ta eſſe ad Natura: res comparatum ,
,zur luſcorurñ oculï ad lumen . Hzc Cogunt nos ádd’úbita
re de bona humana Philoſo bie 'parte . Eadem docent
cu¡ ſuper veripatibus tanta t ſemper inter homin‘es diſ
ſenſio'. < '~ tu .al -jr.~!y‘¡'ªd¡. A5, 9. Praeivdicia'ctefficiunt & ipſa, ut neque ſcíamu’ªj
e50-, .FF'MWDS de iís dubitare, qua-z tamdiu pro v‘e’rgs
uimus,‘atque flabili connubío ment¡ ſociavimus: P17
5 get enim ſzpe homines calculos ſemel inítos , aut ab
aliis confidenter acceptos , íterum ad- rationes revocar‘e,
ſeu laborem verentes, ſeu rem ſe- inutilem facturos pu
tantes. Sum autem _dúaz ístz cauſa: mentir bre-Dita: &
obflimzta przjudiciïs fides, ſerme ſemper conjunctz. Vido
qua: ſnperius dicta ſunt de am fidei . v
¡¡pin-Ñ' S. 1o. Jam pigritia cana. est , ut primís ideis , 6Lſcientiarum cortice ctfimus cohqtenti; ukeríus inquirere ve
tat. Itaque pigro homini nemo ram est odioſas , quam
qui ad ſeverum atquç improbum studíun‘i , novoſque re
rnm ſuarum calculos adhortatur : flulte ‘vero flomacha
tur, ſi quis ſaniora 'ei predicar . Him: délicatuliistiApok
› ,Xi Á , ,249
. . . . . . fi‘u e: confiamen mm',
Spºnfi' Penelope), m alarm”, Alcinot'que ,
v - In cute :ur/mdd pla.: ¿quo operar-z inventar,
Cm' ulç‘bmrh ſuit m medio: dºrmíre die-.r , (9' ' , Ñ T
Ad epimm citbane cefl'atum duren mmm (E).- >
Post
( II ) Rom. ¡¡6. l. o. 1.
DE NERIT. EÍUSQ-\CRIT-\CML l. ,1,77
çostquam perfimctorie & diaríís ístÏs , ac menstruis libel
ilis, qui magnam fine ullo labore erhditíonem , 3( ſciepª
iiam pollicentur, pauca 8C indigesta didícerunt , ad Her
culis adnarunt column s \Lil ultra est . _Que ignoran:
( ut ffiſopica. olïm vulpeç…. ) &laſpbem-mz. x
'5. ¡¡.'Tandem idipſum efficiunt affectus ,' mentem e- ¡ſI-Bom
nim uni objecto, aut uni object¡ adſpectui defixªm te
….nenc, ita. ut patis non ſi: aliud cogitare . I tu, 8: ijs,
ulq ,Lg-U0 uſaerz/i [Ocular, tªéulamque huerto,,
recinunt p abeja dicta,
‘ O Ciws, civex, queen-nda [m'unia prim-añ cſi,
Virmr pofl nmmo: I . . .
~ſuade veritatis ac virtutis fludíum _: ſuad ei qui _[245 daſi
mina meretrice i'm-Pix (9' ‘ ‘
Excor: -viw'c, Canis ímmundm, -Uel › ica luto ſun'
Eſuade ei, qui_ in ambitione poſo-'vt ſummu ‘bonum, quí-.
, que hoc maxlmum credit malum , Ñzurpem repulſam 5 o
--qioſum ridqbït .philoſophurrj .. Duzªïflz postremaa cauſz
prscipimntmm gxgnun/c ¡udtcandi , quam inter maximus
eſſe errorum humzñomm cauſas , 8C graves Philoſophi
~ jamdiu admonuerúnt , 8( tristi experientía díſçimus .
S. 12. Quazrat autem aliquis , an ſint ulli certitudz’m': Unam
gradas , ſeu, quod eodem redir , fit ne certirudo certitu- ::KIT
\d'me Cartier.? Yideo quoſdam* in.earn pxopendere ſenten- ¿me m¡
- tiam , cemtudmem eſſe cemtudme mayorem (a) . Ipſe mſn
ªucem in Elemencis Metaphyſicaz ſcripſi \Cfflltudl'ſlEm
gradm nui/o: habençc-iſz-v nec ¡is de rebus , in quibus no‘s
‘ certi ſumus , maiorem ve’l ¡pſi Deo eſſe certitudjnem (b)
vidque post Malebranchíum . Sed est quzfl-io Clari ’ expli
,v canda. Nam aut certimdo ſpectatur ut ¿mimiquo qui certus eſt, nec dubitat de indicio , nec ſcit du
~~bitare, & ea nullos haber Sradus ,' quandoquidem ſi gra
dus Ramas, dicªs oportet , minorem Cerrixudinem cum
, -ſollic’uudíne aliqua elſe conjunctam , adeoque qua: minor
' est , ceffïtudin‘em non eſſe . Aux ſpectatur in ſecurimre
judicii ut -um' , 8( quum non omnis cerxitudo ſi: vera ,'*- ut ſupra est. demonlh'atum , eſſe potest Certitudo certituſi
d'me perſectíor . [ta quo mens capacíor est 8C perſectior,
&l certitudmxs ſqndaºentum (de quo mox dlccmus')
¡mmobilius , eo judícxa, que cena haber , ſecurlora, ſunt,
m'muſque erroris ’ ſuſpecta
[XR
Gm. Log. M CAP.
crin'quu.., í E 2 MTL-ghz". ?I'm 7;, J’dn!. PNA I. prim; ¡dig,
—//.
A /
\
- mis.
178 ART. Lo‘cxcz-z LrI.- H1',
C A P. 'IL
De &femſa Ó' Pide.
lſ푺ª'ª 5. x. S Cíemsïaz vocabulo íntel‘lígimus cºgnitimem claſ
ªª'ª- Mm ¿y wide-mom . Dividi ſole( in ſcienti’am
ſimplicix ¡muitíom'x, 61 ſoi'nm'am demonle‘mtiºnis. Illa ſi-I
ne ullo ratiocinio habetm" , fed ſola collatíone ideamm ,
cujuſmodi est- ſcientíª axiomamm íntelligíbflium , Que!!
:idem ſunt ¡equ-Lilia , inter e fimt cequalia : Nan pote-ff
idem confían* ax ii: , que mutua deflmum . Ejuſdem
naturz est ſcíentía. eorum, qua-z intima conſcientïa , ſeu'
íntimo fenſa, _fine ulia ratiocinarione, ſentimus, ut, 7m
elſe , cogitare ,v EEE-&ibm agimri , dolor-em am' vohspmtem‘
ſèntire .- mm &c ſcientia eorum , qua clara ſeuſatione
-percípimus, [ice: minus quam íllae dos: perfecta 8C ſeen
ra, velnti‘ eflªe eztmſionem, elſe filidimtem , :ſe lumen,
motum , caztera . Iraque :ria imuitivvarum cognitionum
genera consthuí ſsum: ,- l.- intellectus; 2. ínteriorís con*
ítíentize ,-' g. ſen arionis exteri’oris , ex qu'rbus- axiomas
item tri-um generum , imelligiéifia ,- muſcle-»ria , 81 e-x-r
perimtiee, naſcuntur. _ _ ~ ' .
,ru-mi, Z. .a. Scientía demonstratxoms fine rattocmê‘o non ac ní
úemqu- rí’um’, ut est ſcfemia theorematum . In tríangulíaº "62m
F’W‘ª* guli: quªdmmm ljypºtbenuſee :mx-ul?" recta' :equal: ?B duobm
ü/iz'I, que: ia¡ reliqui: Ian-ſión: fun: .‘ cºrporum ¡bere M
dmtium -Ut're: :zm: in rutina-e #aplicara -velºcit'atum , &CU
qua: non intel ígunmr , nifi fixerim: demonstrata , ¡deſk,r
uarum Veritas non ſola collàtíone ídem-um , qui'bns con
ant, intelligitur ; ſed opus est adh-ibere ideas medias,
quarum ope , ac ſerie judíciçrum in-tuitivorum detegatur
prímarum illa-ſum convenía-mm, aut repugnamáª'. Vocan~mr praeterea ſclctmtiee diſciplina illa-z , qua constata: ſunt
ex longa ſerie ſcientïarum utriuſque enerís ,. inmíríºni:
nempe, & demºnflmtioníx, ſeu prop ¡tíonum vel ſuapte
natura evidentium , vel ex evidentíbus demonstraramm ,.
quazque dic¡ ſolenr in phíloſophorum ſcholis babitu:ſcimmfici . Qualis Geometría , Aritbmatzſic‘a , Mechanic::
&6.
Um ¡n _ 5._ 3. :Dubüarepon poíſumus ,' quíp ſcí'eqtſa. fimplïcís
¿ſyſt- lrllt‘ultlênls, 8: axtomatuçn , preclpue mtellxgrbllmm , _n0
'ª" blhor ſit 8: perſectíor ſclemia demonstratwms, ſen theo
rematum , fitque prima illa ſecuríor prz ista . Nam
ſcïelnçia theoremarum non acquiritur , niſi ſerie quadamjudxſicunnm z quºrum altemm ex altere pendeat 'neceſſa
rro ,
Ü: Van-1‘. ÉJ'U‘SQ. Clin‘. CAP. II. x7,
‘ ¡H
fio , 6( iri cuius progreffionis ungulis gradibus evidentiai
fimplícis intelligenfíaz &Ordo neceflafrusjcuneaturhPen
det ergo hæc fcientia a mempriæ vivacirate , ſacllltate,
& confiantía, atque a_ rationis perlpicacia , «Sc .attentio
ne,- qua idearum relapones vera; immoto mentis obruta
perfpiciunturr nifi emm memoria vivax Sz facilis ideas
in ſerie illa ſu peditet, eatque conllanter retineat , per-x
fpicacia vero à attemìo ne hilum quidem deflectat, ra- x.
tiociuii nexus fimul_ & claritas evaneſcit . Jam quum
memoria, ut alibi diaum eſk, in bominibus cum rebus,
quæ addifcuntur ,- cofnparata_ , fat'rs magna 8: clara non
ſit, offlmuſque de eius fideht’ate fubdubitare ,~ perſpícaf
'cia à attent'ro vel minimis caufis de loco ſuo dimovean
tur z' effici’tur , fcientiam hanc minus eſſe przflantem,
minufque , quam prima est , fecuram . Qúod'cpnfirmarur
ex eo, quod vdoctíffiml quandoque Mathemauci pro de
monfiranon‘ibus paraloglſmos nobis obtruclere conati
funt ~ idque quum in multis aliis rebus, tum in qua-\lio
ne (fa quadratura circuli perſpicuum est.
__ S. 4.‘ Scîemia: propria est evidmtía , quæ quid ſil: Qu…,
intelligitur meliusg- quam ullis vocabulis explicetur .- Est Pin-_euf
‘tute'm evidentia triplex, Ut quibufdam placet (a) , I. in- d‘ª‘ª'
ſitellige'mize ,» z. Pby/ìm, feu jet-ſum” , z. Mora/ir. Illa.
habetur in axiomatibus , aut demonflrationibus pura: invtelleE-kionís: axiomata autem & demonfirationes pura¡ in
'ellectionïs voco ea’, quæ neque fenſuï, neque phantafiæ
nnìtuntur', qualia ſnr‘nt quæ ſcientiz idcirco aáflrqéïe’ dí
¿lee,- in 'Iïmis Geometría¡ Arithmetica, & Metaphyſi.
ca ſuppeclltañr .- Evîdent'ìa phyſical ea est , quam ſenſus.ſaciunt, aut iſintuitícne, ſeu ſenſatíone , aut quum prim
cipia ſuppedíranf demon‘flratíoni t ad phylicam enim evi-~
demìam pertinent quum claræ ſenſationes , itum demon-I
flrat'iones ſenſatíonibus innixz. Ita quum clare ¿Se dlstll‘H
&e lumen, 8C colores videmus ,e fonos audimus ,’ corpo:
ta tañgí'muS; aut quum ex his ſehſationibus neceirario rai
t'ìocinamur, e'videntia non eil ni‘ſi phyſical . y.;
S. 5. Ut tres ſunt evidentiæ gradus , ita tres certimi
dinis : nam est certitudo Mathematics, pby/iam mºrdli'r.
Mathematics¡ est,- cujus appa/itum efl imn'nſem: imp‘qoïbi
le, veluti in his propoſitionibus , "forum est maius fua
atte, Tres iri-anguli anguli funt :equal-:s duobus rcctíe,
on poteft idem confla’re ex iis , quæ ſe mutuo dez-
fli-uum . Phyſics, Vero, cujus contrarium pugnat cum 'pu
ſente rerum ordine, C9' mundi ſyfiemate ;- ſed non est iv:
" z trin
-|—u‘-——-—— m
( a ) Ragù Uſage de In Rai/zm’ Ó' de In Fa] .
/ ſ‘
\86 'ART'. LQGICIE LlB III.
tríijlſecú‘ç ímpoffibíle, ur gra-via tsndere dºazſum, mima.;
/ 'ſi-z nongigm' mst ex avia' , bamim¡ mm gener-:re nÍ/i bomine: ,
Igmm conſumen cºrpºm Blc. quorum oppoſita dícuntur
imPIIjfiói/I'IE plu- zca . Moralis est, cH/'m ºppºſitum pugna:
cum baminum natura moral¡ , ut Caeſarem necatum ſuiſſe
in Senatu, tot \estes testificantur , ut oppoſit’um fit im
po Ibíle morale . \
(JIM pa- . 6'. Quanta ſit Certitudo phyſica quxrſitum est . Mí
jjjjj-rzdt‘em eam eſſe certitudine geometrica & metaphyſica,
rum . pronuncmnt philoſophí , quod verum est: nam ſumma est
eius proposttionis certímdn , cujus oppofitum intrínſecus
dstſflz abſolutum impoffibile . Contra vero in majore
bêminum parte , qui ad abstracta 8! pura intellígibilia
non peçting-.mt, ſenſuum tantum evidentía 8( certítudo
phyſica‘primas haber partes ; altera illa evidentía deſpi
catui est. Bellum igirur vídeo inter pbi/ufizpbo¡ , 8C pa
pm'um: i… mimi/um dejíciunt ſenſus , horumque eviden
dam prae menús evidentia nihili ſaciunt: iste lympéatº:
i110: , baccbantej , ſarmticox, nnllíne Prctíï homínes ha
be‘t . Vídentur utrique ›eccare , Cjus immemores , ut
m- qm‘d m'mi: ; ſed Cra ms istí , 6L stupidius, qui qua:
non intelligunt , rident: quibus ſ1 …ud , falſe qui
dem -,' ſed vere , 71ª ultra ingrid/zx ſ/Itar , díxerís z ſubí
rqſtuntur .
¿Ugg-“15:7, Evídentía mqrªlis eadem est cur‘r] cer_titudine fi
mm_ eujlñuz non ſalllt, ſeu quaa nec ffl®\, nec fallere
pháſſe, hinc Romae interſectum este, evidens est eviden
‘tia mol-ali: tot enim constar testibus , ut ne ſuſpicari
quídem poffimus, ab ¡is nos falli : nam est id ínſolens;
tot tantoſ'que auctores in mendacíum conſpirast‘e . Futu
ram olim carnis reſurrectiomïïp , divina constar auctorï
fate, que non ſolum non fa \t , ſed nec ſallere potest.
Sed &l ad eamdem evidentiam moralem ſpectant, que
ex mor‘aliter evidemibus demonstranmr; quía conſequen
tia ſi rice deducta fuerint , nequeunt maiorem vim ha
bere quam ea habent principia , ex quibus derivantur .
Evidemiam quoque moralem certítudo comiratur . Sed
ea Terri/tudo, que naſcítur ex auctoritate humana , ſimi
lior est certitudini ¡¡by/ice; utraque enim tcflimania inni
titur: que vero’ex auctoritate dlvína. est , 'matbemmiae
'est zqualis : nemo enim in animum índucere potest
Deum aut ſa…, aut ſalieſe poste . Idqae tam hoc est Deo
I'ºnPo/fibi/e , quam círculum quadratum eflícere impofflóile
ſimªfbematícum . ~
pidas.” S. 8. Fides ig‘itur est aliquíd Pro vero ſevere, 30ª
~ quo
ium Caeſarem de partibus Pomrejtmis \Hum--X
m
K…DE Vmm‘. EjUSQ. CMT. CA?. II. 18|
quod ipſi ìd‘evìdentîa phyſic‘a vel- mathematica percipia
mus, fed quod nobis narretur abeo, cuius quum fcientia ,
tum probitas magna' apud nos\est.- itaque faire, 8: ere
dm‘ in hoc longe dífferunt, quod ea ſcire dicamur, quae
aut ſenſus, aut intima conſcientia , aut pum intellectio,
aut ex iis ratiocinium, exhibent : credere vero dicamur
ea, quæ nec ſenſps, nec intima conſcientia, nec lintelle
dio pura, nec hinc natum ratiocinium, ſed alterius au
ctoritas perſuadet, aut ex auctoritate ratiocinatio… Quum
autem auctorit'as pendeat ab opinione fcientiæ & probita
ti!‘ eius , qui nan-at: quo major hæc est opinio, eo ma
jus habet apud' nos pondus auctoriras , fidemque iirmio
rem gignitg debiliorem vero, quo est minor: _ut certam
facit auctoritas ejus , qui intelligitur a nobis , habeturque
talis , qui nec falli pofiiit , nec fallereg cuiufmodi est
‘Deus . Non itaque ex fcientia & probirate eius, qui
narrat ,ª metiehda est alterius fides , ſed ex perſuaſione,HTM: nobis incliti bonitatisyvel probi'tatis doc-:mis . Quo
circa eidem “au oriialter majorem , alter minorem fi
ciem habere votest. Pluribus hahc rem deducit Olden lib.
i?. Aïlctljl/IJ‘ fidei . Ita ergo Astrolïgo judiciario imperiti
rerum natur-alium tam certo fæpe redunt , quam oculis
fnis ,' quem tamen Phyſicus ridebit .
S, 9. VuIgatum est adagium, fides efl creden- M mn eum
ªuides, ídest quæ minime mente comprehendis . fnviſibi-fffj’zdf
lium effe fidem docet Paulus Apoflolus . Malebranchius n 4m:
ſcripſera't, earum rerum, quæ fide tantum tenentur ,m41-. :3" '"la: no: habere ideas-fab . Quum id crudum eſſe!, fic de- i '
inde interpre’tatus est , ut nullas nos habere creditarum
rerum , praefertim arcanorum fidei , claras ideas , diceret
(b). Revera ſi nullas haberemus earum rerum , quas cre
dímus, ideas, vocabulum credere eſſe: vocabuium m'bili,
ídest qui credere aliquid dicereturg verba effunderet, ní
liil interim ipfe animo verfans, nifi verba 1 ltaque Bea
tus Auguiiinus alicubi credere vocat cogitare mm dmfl/fih/
ne.‘ quod fcilicet qui alicui rei aſſentitur, alteríus motus
auctorítate , qui aſſenſus est fide: , ejus rei informatam
ánimo qualemcumque notionem habeat oporteat .
fl S. Io. At dicet ali‘quis, ſi quæ credimus intelligamus 1ª,,,
~~ [Monet, ſcíemía & fides non diflabunt . Falſo¡ Scientiæ Prat-vi
enim hoc est proprium ut non folum ſubject¡ & medi-{$217
_ cari propofitionis , quam ſciº , claram babeam ideam,
E* ' M …zi- ve:
) 1.:‘6. I. de 1'01. ùm'r. ‘up. 3.
) In ilia/tmn ad mp. 3. lit. I,
(a
(b
/
18:- ART. LOGlCIE LIB. III,
verum etiam clare percipiam eorum Connexionem- , au:
repugnanriam : ar in fide habeam quidem notionem ſub
jecti 8( prædicati oporteta ſed qualemcumque; connexio
nem vero, aut repugnantiam, non ipfe videam , ut in
fcientias ſed eſſe ſupponam, quod alter dicit, quem ſcio
non mentiri , nec falli .' E. g. puer habet ideam laterum
Sz diaganali: paralieiogrammi g habet præterea ideam com
manfuraéilitalis, aut incommenſurabi/itatir: quid fibi hæc
I vocabula volunt intelligit : at forraffis non intelliget, qut
lam: &l diagona/i: parallelogrammi ſint incommanfinabí
lia: ſi id ( quod Geometra dicat ) verum teneat , tum
credit . Eodem modo nos qualemcumque habemus De¡
notionem : habemus porro qualemcumque notionem ho
rum vocabulorum tre: perfizme : ſed id non intelligimus,
qua ratione tre: perſones , C)‘ unm- Dem fin; idem : quo
niam autem id Deus ipfe nos docet, verum id tenemus,
ctiamſi ipfi non intelligimus ,º atque ita credimm . Qua
ex re patet , quod ut credamus habere debeamus qua
lemcumque ſuéicíh ('9' artributi propofitionis notionem ,
non vero eorum connexionis, de qua auctoritate docemur
ejus, cui credimus _. Unde 8( hoc etiam patet, non pof
ſe nos eandem propofitionem faire ('9' crederet qui enim
ſcit, ipfe videtz qui credit , non videt connexionem ideae
rum: quæ duo in eodem intellectu ſe destmunt, .
5mm-, 5. n. Sed quanquam fcientia &l fides eadem de re fi
ide eum mul eſſe in mente nequeunt; id minime prohibet , quin
frgzgfdicamus, aucloritatem atque fidem plerumque pone ſe
'curiorem efficere fcientiam , idell claram evidentemque
perceptionem . Quod ut intelligatur , illud flatuendum
est, credere eſſe uti auctoritate , vel ut fuppleamus ra
tionem noilrarh , ei fubflitnendo præilantiorem 3 vel ut
rationem nostram, de cujus imbecillitate fubdubitare poſ
\ fumus , prællantioris rationis ope confirmemus . Enim ve
ro nemo credit ei , qui eum rei, de quar-agit , ſe igno
rantinrem paſat. Id quum ſit, qui agnoſcit mentis ſus
capacitatem eſſe brevem , quamquam aliquid clare &c evi
denter percipit, potefl tamen ſubdubitare, ſallatur , nec
ne, in ipfa clara 8C distincta perceptione . At ſi audiat
idem ab eo confirmari , qui aut capacinr fit mente, aut
infinite intelligens Sz ſapiens , ſcientiam ſuam aut ſecu
riorem ,iaut ſecuriffimàm efficit z non quidem prazstantio- ~
rem rationem (um ſubstituendo ( quod fit in flatu me
, rm fidei) ſed praeilantiorem ſua: addendº, quo ſuam con
firmen. _
nm ez- Y. 12. Explicemus hoc ipſum exemplis aliquot . Ado
fl‘jzgflïhleſtens Gcometra, daris duabus lineis A, B, videturefibi
rey s
DE vnam EIUSQ. cum CM, II. reg
sreperïíſſe teni-am proportionalem c. De demonstratione
,nomdubirac : at fubdubitare potefl ne brevitate mentis
fuæ fiat y ut nequeat agnofcere qua in re demonllratio ſua
fortaflis laborat . ls ſi audiat prællantiflimos Geometras
.ad unum omnes ratam folidamque eam habere demonftra
tionemy fcientiam ſuam fide confirma.: , non ut intel-li
-gat, Ted ut ſit fecurior ſe intelligere . Eodem modo o
mnes lwmines , qui recta ratione utuntur , agnoſcunt,,
Deum ita eſſe bonum , ut nequeat non amare hominum
beatitudinem . Id ipſum vero quum ª‘ Dee revelatum
.diſcunc , ſcientíam divina auctorítate confirmant , idest
humana: rationi, quæ falli poteft , ſupremam Dei ratio
nem , quæ nequit ſalli, addunt , quo illam cpnfirment.
_5. Ig. Sed quæritur quid hæc tibi velint , fecundum ra.Quid ſe
tzmſlu n
nonem , ſupra mmm-m, contra mtimwoha quæ ideis no- Uriarte-n,
llris , quas a ſenſu at meditartione habemus , compraban-ºani-u fl
.duntur, aut iis demonstrantur , ea fecundum r tionem ?Xfx-Z.
eſſe dicuntur,, quemadmodum, corpora eſſe maI-emance ¡¡MW-
in infinitum fecabiliaz tres trianguli angulos z uales e\ſe\
duobus rectís : in triangulis lineam bali paralle am divi
dere latera proportionaliter SIC. quae vero ideis nostrís
comprehenſa contraria ſum: iis axiomatibus , aut- theore
matis demonflratis , quæ item ideis noftrisæontinentun
ſeu quæ clare intelligimus , ííſque contraria eſſe videmus ,
quæ nostris theoremati-s aut axiomatibus comprebendun
¿tur, rationi dicwnur contraria . E. g. Angulos Iſoſcelis
ad baſim eſſe inæquales , licere alterum ob noflram volun
ptatem necare , extenſa ex inextenſls punctís confiar-i
&a Tandem quæ ideis nostris non continentur , ut eo
rum veritas vel ſalſitas' per eas a nobis cognoſci nequeat.,
ea. ne principiis quidem rationis naturalis perpendi pof
funt , ac propterea ſupra rationem funt , ut Deum eſſe
unum ac trinum , nos in peccato naſci i futuram olim
reſurrectiouem corporum ¿Cc, *Hzc talia ſunt,, ut ex prim-
cipiis natutalibus rationis nostra: nec affirmaripnec nega
ri, nec demonftrati1 nec oppugnarí queant, quia fcilicet
earum rerum fine revelatione nullas haberemus ideas. I
gitur in his, ad quæ ratio noftra non pertingit , iidem
rationi ſubstituimus (a) .
S. 14. quæritur mmm fidei- pagiz ipe principium
fcienule .P principium dico non ordinis , ed demonftrat
tionisz nam illud hominibus est neceſſarium; fcilicet
priufquam intelligant plurima credere necefie est. Ac ne
gamus ,- nam concluſio, quæ nx praemiilis fidei derivatur,
,Y q fidem
W_ m -ª-vª «
ul ¿main m. e My. u. s. zz, Lgíóm'fl'ys nec .y 'i',lmdinúm,
¡‘84. ART.~LoG1c‘É LHJIÏI’.
fidem quidem parere pot'efl, non fcientiam . ltaque in dá
r'nnnflranda ex. XII. propofitíoneÑ libri II. Euclidis
utimur quarta ve ut principio . Si quit quartæ demonfira
tionem non intellexita ne duodecimæ quidem infellilget ,
etiam ubi de quarta ob mathematicorum auctoritatem
non dubitz't. Quare qui theorema phyſicum non a ſe ca
ptis experimentis , fed ab alio acceptis demonfirat, is
non fcientiam fibi parit ,' ſed fidem . E. g. ParaHaxim
ſolis pone eſſe IO. II. ,- hinc demonflro folis magnitudi
nem ad magnitudinem Telluris eſſe uf 1000000. circiter
:1d x; Haec demonstratio fcientíam parit , ſi ipfe llaxim dí'menſus ſim, ac ita ut certus ſim nullibi erraſſi
ſe: ſed ſi accepí , tota fid'es est demonllratio . ¿ed prin
cipia , quæ accipiuntur , diflinguenda funr : alia enim
ſunt, quorum omnes testes oculati eſſe poffunt , veluti
experimenta Phyſical, Aflhmomica, Mechanica &o alia
quorum non omnes e e pnfl‘nnt, veluti veteris ævi facta,
aut eventa . Prima ia ſúnt , ut capta a pluribusa 8C
viris doctis atque accnratís, tanquam nostra haberi poſ
ſunt, quia quotiefcumque libuerity capere poſſi-lmusr at
que hæc fcientiam parium , ut quum experimentis iu
machina Boyleana ab aliis captis ſuper deſcenſu gravium,
concluiiov cauſan] cur corpora diverſa: gravitatis ſpecific2, ac figura?, in aere- reli-da non æquel velociter de
ſcendant, eſſe medii refiflentiam nam hæc experimenta
quilibet , quotiefcumqne’l'rbuerit ,› capere potest. Secuncla
vero uui veterum fidei debemur-g ut idcirco inde nat-:e
concluſiones nou niſi fidei eſſe poflunt
C A P. III.
’ De ver¡ Ó' ſex/ſi refiera.
reg-Hg¡ S. 1. Uid' ſit veritas ., quam Logir‘am dicimus , in
f‘ªr'i’ª‘z'g'_ primo huius libri capite explicatum est .a…, Nunc magna res quæritur ,'fit, ne aliqua veritatis logicæl
teflèrd , 8C quznam? Qucd eodem reddit, quo ndem
argumento tuti eſſe poffimnS’, ea', quæ affirmare judica
mus, fic ſ'e babel-e, ut judicamus, nulloque pacto in iis
nos decipi . Academias hæc erat fentemia', milla elſe ,
quæ m vera afirman‘ pojfimm : efl'e vero multa probabi
/r'a , ide/I que ad mmm quam prom-'me' accedan: , quee
ſèqui facile ſi: (a) . Sed ad furorem ufque aMMIEp/¡am
hanc fuam provexerunt Pyrrhonici , 8: pofitos ab
, _\_ Ac?____.._-
( b ) Legamr Cicero lió. 2. drzritmr'rcmm.
. \ V
DE' vm‘f. …5º. Cm. CAP. un 1x;
Ácàdemicís‘ terminos longe prætergrelli fuerunt , nul
lamque eſſe rationem wn' a fa/fi) dzfi'emendi conten
derunt; id quod in primis efficere conatur Sexms‘ Empi
ricns in hypowpol/ibus Pyrrhonicis (a).
Y. 2. Ego vix mihi perſuaſerim, ſume unquam , aut Quid a
hodie eſſe, qui fic furere vale-am, ut ex animo dicant , WW"?
:vi/;il ,mmm ſm¡ z m'bil comprehendi ;Mae : intima ;LTL
enim confcientiæ id repugnat, cui, quum clare loquìtur,
contriúxe, est humanitatem exuere . At ſi qui revera i
ſunt, eòsÑnon monítorís, nec doctoris , ſed tur is ab s
iudice dati egere cenſeo . Nam nili hæc manife. x fit
phrænelis , fateor ne non ſànum quidem Oreflem furen
tem errafi'e. Interim verum est,- bonam eorum partem,
quæ non vulgus modo, fedqvlerique etiam eorum , qui
ad …m quampizrm nam qua/I' temps/fate deleti j ad
Mm tamquam/ad mmm adbmefrunz , audacter afiirmantl
ſalſam eſſe aut du iam . Quamquam ne Sceptici quidem
'ipſi intelligibilium rerum veritatem negarunt, ſed ſenſi
bilim'ñ tantum, aut eorum , quæ fenlibilibus nituntur ,
uemadmodum obſervar Laertius in-Pyrrhone Segm. VIII.
uum igitur dubitari nequeat, vere a nobis plurima ſc¡ri , illud modo quæriturxa quæ fit hujus veritatis teſſera,
ſeu quod veri a falſo díſcemendi Criterium? _
§. 3. Id autem priuf uam investigemus, animadverta
tur velim, nullam e e Scepticifmi evertendi aptiorem
viam & rationema quam ordo humanarum rerum . Nam
quin fit in ideis humanis Veritas', ídest cum rerum na
tura Conſul-miras, faltem in pleriſque, neminem ego ſe
rio refragari cenfuerim .. Sed ut ea veritas ceruatur , vi
tæque humana utilis eſſe poffit , necefie est ut ideæ no
flræ eo ordi -. collocemnr, qui cum rerum natura con
ſormis quum ſactum-fit in difciplinis Mathemati
cís , /, !Ci non poteft quanta inde veri lux mentibus
noflris affixlſerít. Quin ex quo tempore cæteræ diſciplina
ad Geometricam normam exacta fint, infinita prqpemo
‘ ~ dum
( a) Hi/Inrim .freplizifmi ſtrip/*num Gafl'tndm' . GTI-vias in ſpm'
mine philofophia veteris lib. I. Joanna FTE-mſm: Sudden: in diſſen. de
\Sceptiſmo morali (‘7a. fuprirorum cauſan¡ egerunt ex wn‘rióu: Cia-r0 in
Academia*: qua-fl. Ó' …ſex-nu Empirim: . quum in libri: adverſa: Malbe
mnitor , tum in ¡¡h-i¡ byparypofmn . Ex navi: pbílªſºpbil Hznrimr Cov
nslius Agripps de vanitate ac incrnimdiue lcicntinrum ‘, Frantifru; ſan
dnz dc multum nobili o prima univerfali fcieutia , quod nihil fcìmr,
Lugduni un. 4. Daniel Hunim- in Trafiatu philofopliico de imbecillita
i! human¡ iºtelleflus Gal/ire Amflzlzdzmì ¡713. 8. Pam: Balſas in plu
n'tu: Bit?. (ari: . prcj'ertim Art. Pur/;º , Hitronym. Hinmim . aliique .
'mm amm dofliu: car ran/mam‘: , yum Perra: d: Vii/amend! in sce
pricifmo debellata , Lugdrmi Bat-110mm 169’. a. ſe!! Gr no; advsrfur Fu
¡nim diſputavímns in Muapluflm . e- in Appcndice ad priorcm Meta
phyfica’ pam-m dl'alqgyL/
186 ART. LOGICE L1!, HL,- t
dom nobis vcritazes ¡nnotuere, quas veteres in Democrí..
t¡ puteo merſªs praadicabant. Quare conficïo veritatïbus
?uibuſdam non alíam ob rationem pleroſque tamdíu re
ragatos, niſi quod Perturbatione memís pervidere non
potuerint: nec in dlſciplinís., quíbus evidentía deest ,
tanta eſſe diffidia, quam quod rerum, quas docent, n0
tiones nequeant eo ordine collocari , »fine quo earum re
lationes aut intel: ſeſe, aut cum natura, ac Proínde ve
ritas, non cernitur. ~ 'ª…- fn'- 5. 4. Non una ſuit veterumſi hiloſophorum ſententíª
:3323” ſuper ſcientia & trim-ii: *Ue-ri . P ato vere ac proprie ſ0
PM…- la: idea.: ſcientia comprehendi arbitratur , idest commu..
m- nes quaſdam ztemaſque formas , unde ſingularia hize ,
qua: nos ſenfibus nostris uſurpamus, fluunt 8C Propagan
tur, tamquam umbrz a'ſuís corporibus, Quemadmodum
igítur qui umbras cognoſcere am r, corpora contempla
tur, ex quibus manant ,* ita. qui enfibilía haze cognoſce
re vult, ideas contemplan-i deber, quaz ſolaz ſum, 8: eo
dem ſemper modo ſunt. Uno verbo, nòn homo est , qui
cognoſcitur, ſed bumam'tax; quia ut ſcribit Seneca ( a )
bºmine: quz'dem pere-um, ¡pſ4 autom bumanítax, vad uam
homo eflïngimr , permanet. Itaque Platonïci ſen Ibilia.
opinione tan‘tum flare dicum: , & o ínando‘cogmoſci (la),
intelligibilia ſcç'mria compreheçldi'. st igitur'in Platom
,6ª, idest Mathematicorum -& Meta'phyſicorum ſchola ,
ver¡ criterium, wide-mia intelligibili: .enmarum idearum
memíóm participammm .
mmm_ 5. Epicurus Princepsſciendi fimdamentum í_n flde
du EPLPOmt ſen/¿mm, quos nec ſallere unquam, nec fall¡ Poſſe
ª‘ª'º- puta!. Viſa igítur omnia apud ipſum vera ſunt ,’ ſed opi
niones, que viſorum judicía contínent, aliz ſunt vera,
aliz falſa; . E. g. cum oculi remum infractum in aqua
vident, & infractum eſſe ment¡ nunciant , ita prorſus
vident 8( nunciant, ut eorum poſcit officium. Nam ſpe
cies remi eo modo ad oculos veniunt ,- ac proínde _eo
mòdo recipi ac reprzſentari deben! , Error autem in )u-.
dicio menús est, ſi fibi perſuadeat, remum eſſe revera.
fractum: ueque reputet, ubi ſit , & quomodo fibi res
vexterna ſpectes estundant. Ex his porro perceptionibus
oriuncur Laetitia: , ſeu principia ſcientiarum . Horum
princípíorum evidentia veri est teſſera. Quocirca oppofi
ti e diametro ſun’t Platonicis Epicurei: nam illi ¡mel-li
giéz'lem , ist¡ ſenſibilem evidentiam ver¡ eſſe criterlium ar
ÑÑ bman~
——~——C——-—~—
(ª) EPM. (s. › _
< b) cum m. x. Ámdemn-arum n. mp. I.
-m
x DE VERIT. 'ÏJUSQ‘ “Í' , 4
CMT; CAP. III. 187
bítrantur. Aristoteles medípm tenpït , ac utramque eví.
denuam ,yen tefi’eram p0ſult.,_ ¡Ham m mtelligibí‘libus ,
hanc m us, quaº, ſenſu percxpluntur.
5. 6. Sci_enuam Stoicorum explica: Cicero his verbís mſm…
in Academtcís Lib. l. ca . ¡2. ZerIº Mod era: en u com~ dummi. . P 4 .prebenſum , Id ipſum ſènſum ::ſpell-:bat: C9' ſi mz era: ªª‘ *
comprebenſum , ut con-vell¡ mtt‘om non Poflèt , jcientiam';
ſin aſin-r, inſcienriam nominab‘at: ax qua exſifleret etiam
Dpiriio , que eſſe: imán-illa , C9' cum' falſo incºgm'mgue
commum’: . Scíentía ígitur est firma. cognitio , opmio m;
firma; comprehenſio aure‘m menſura utriuſque . Itaqne
ajebant Stoici , ſcientiam eſſe in ſapientibus , opinionem
_in stulcis: bomprehenfionem neque inter recta, neque in
t‘er prava numerabant, ut íbídem Cicero declarar . Ad'
Epícuri igitur ſententiam , uam ad Platonis , magis
Stoici acceffiſſe vídemur . Vïªe 8: Laertíum in Zenono.
Stoíci , inquit, criterium ver¡ ponunt xªe-Toehmtwxfir
¡pa'vran'av , idefl’. comprebmfióilem [Manta/¡am , eviden
ti m intelli’ge imaginationum .
. y. Recentioresyhjlçſophi ſecundum Carteſium unï- mani-LM
cum veri‘, &z cem judlcmm flatuunt clara-m (9" eli/ii”- camp
íZam perceptmmm: nam nm- …ª efl , ut [mm-m in libra ª” ‘
ponderióm tmpºſitis' deprimi , ſic ammum peïſpz'míx cede..
re (a). Carteſius hoc potífflmum ratíocinio id confir
mat (b) : _Qyoties -vºhmtatem ir¡ judiciir fèrendi: ¡te
contineº, ut ad M Mmmm ſ2- extmdat , me ill¡ dare ('9
difiz'rzcte ab ¡mella-Hu exhibe-71m1', fin¡ am- mm pote/i',
ut errem ,º quin Omni: clara C9' di in a perceptio proc-ul
¡Zubia efl ¡¡liquid , ac proinde a ni ¡lo eflªe non potefi, ſed
neceſario Deum \infiere-m haber: Deum , ínquam , ¡llumſumrm* Perfêêffum, quem fkllacem eflſie repugmzt , ide-aque
prom] duóio efl ‘ -uera. Czterum non ſenſuum , ſed
'íntelligentiaz evidentiam C‘artefius ver¡ characterem po
nit : a ſenſibus enim nos ludificari clamat. Platoni ergo
uodam modo adhzret 3 id quod in Geometra erat con
equens. Interim argumento Carteſiªno (dícam per tran.
ſennam) non omne inefſe pondus cepſuit Huetius (c):
ſacïle enim reponat Academícus , ſans eſſe, ut Deo ſua
'constet bonitas, fi nos ita effecerít, ut multa robabiïí~
ter & veriſiſnilíter ſenſibus c'ognoſcamus, quod is robe
omnia nfhcga presta-re ppflïmus , ac; m intelligibzlibus
"tan’tum cermudo ſit..
5. 8.
( I ) Cir. ¡¡6. z. Acªdamícamm ,
( b ) Medir. 4. prop: firm».
( c ) ll¡ cmſ. Pbílaſ. Cartel'.
.
..,..,...—.
.ſamſun
\88 ART¡ LOCKCE ÏIÏLIÍÏ. \Si. 8. Quidam alii criterium ver? poſuerunt in ea eviª
Mª’ºª’ªª-damia, quam interna animi coactio conſequimr, & quatbium .
Quid LI
' ibnitíln‘ .
Qui] :vii
dnm'.:
.Index .
fit, ut nequeamus evidentibus nou aſſentiri . Itaque Ma
lebmnchius hunc przſcripſit Canonem (a) ,- ne aflerzſum
plc-7mm unquam pruebe-2:, ní/É propºfitiºnilzm ade-º evidenter -uenſis, ut illªm ſim interna quon'xm cruciatu , !Mito
que ratiani: mmm-¿Te non [701]?: denegare , id cſi mſi claſe'intel/¡ſigas, te libertate_ ma papa-mm uſurum, ſi a gnſum
-tuum denegarex. Quid ſi illud regerat quiſpiam : claritas
& evid'entia ſuapte natura menrem ad aſſcnſum impel
lunt, ut nullam habeamus libertatem evidentiz‘rcſragan
di: ſed an idcirco evidentia veritatis est reſſera, ut' quod
ab evidentia meti affirmamus, id ne’ceffarío fit verum Y'
Nihil hzrendum est: est ea evidentia veritaris haud du
bium teffera , idque ſequenti etiam argumento confirma
Ti potest. Hominuu‘¡ actionesz experimenta , artium re
gulaz, qua! evidenua reguntur, rice procedunt: comi-á',
qua: non ſuiciu‘ntur evidemiz, Ergo quaª, evídenzia‘ regim
tur, cum ipſa rerum conveniunc natuxa, iueſt' ſin:: vera.
S. 9. Czeterum quoniam Ïriplicem conflituimus eviden
tiam, ima/[UEM, ſenſm', auctºrirarir; prima in intelli
gibilibus' exigencia est z altera in ſenſibilibus ; tertia in
historicis. Itaque nec' evid'entia iutelligibilis poflulanda est
in rebus ſenfibilibus , nec intelligibilis ſimul 8C ſenfibilís ,
aut alterutra, in rebus historicis, E. g. Ut in Mathema
tícis, quo ne dubiremus de verimte propoſitionis hujus,
quadratum bypmb‘emgſe angu/i nº81' efl @qua/3 duoón; reli
qui: [Im-mm triangn/i reíz’anguli, eñicit evidemia intelle
ctualiS; ita ne dubitemus, corporzz efl'e , move-ri ,Ñ cala-ſu
cere, lucen', efficit evid’emia ſenſus . Ac eodem modò
ne de facto quccumque ſuſpicemur 7 auctoriras , qua: aut
non fallir, aut fallere non potoſi , pleno efficit ,' qu:
quando habeatur, loco fuo commodius. Haze igitur ¡ria
Leibnitius verívcriteria constituir (ó). Ei 81 nos alien
timur .'\atque ita, ut putemus, qui contradicant , rm-r
gnam eos animo ſuo vim inſerte , ſummoſque eſſe aut'
contradictores , aut impoſiores .
S. 1o. …ud videtur explícatu difficilius, quis eſſe te
iïis debeat hujus evidentixe? nam experimento ſcimus ,
quoſdam eſſe, qui, dum patentes errores deſendunt ,_ ab '\
, x evi-' 4 A
l
( ª Li!. l. de ing. 'vn', :1p. 2. 5. y.
-( b ln Tbcodr‘vea ram. I. pag. ¡¡7.
\
\\\K
DE ÏERIT. EJUSQ. CRIT. CAP. III. _18,
evidemïa ſe duci clamant… Ego ad duos"potíffimum Ju<
dices appellaverím ,- I. confliemiam ; 2. fl-nſum 0 timo
rum communem (4D . Appellandum' est .autem con
ſcientiam pacatam ,ç 8( ab Omni affect'u purgatam; facil:
est enim', dum animas affectu turbatur , ſalſa evidentiz
ſpecie decipi , Deinde conſcientia ipſa appellandum est
ad ſenſnm optímorumnfommunem . Tum igítur putaxo,
te ab evidcnt’ia falli rx Poſſe, quum omnes ii, qui ſa.
'm ratíone utunmr , eandem in eadem re evidenriam
agn‘oſcunt. At enim, mens brevís est; adeoque /etiªm
ab evidemïa falli potest, Reſpondeo, brevitatem & im
becillïtatem mentixhcc efficere Poſſe , ut no omnia. ev¡
denter percípiamus , ut ne ſimul plura ,"non vero ut quie
evidenter pcrcipimus fint‘ſalſa. uo modo oculorum breviſis vis eñïcyit quidem, ut ne di antíora object:: vídea.- ~
mus, ut ne m'ªngtiora ,- nqn vero \ut dubitemus ea eſſe,
quze clare &l dlſhncte cermmus.
5. n. Qua doctrina ſemel prazstabilíta, non admodum !1º: Pro
erit difficile judícare, um propoſitiones fi t vera , que Pªffl'ªºªª‘
ſalſa?. . Propoſitionum t e‘oreticarum QT ſunt axíomamJffiç’fºÏ'
aſiz tlzearemam. Illorum Veritas ſimplicí intuítione cer
nïtm‘: horum demonflyaríone. Axiomatum Veritas per
ſpic’itur fimplicí iumiuone , quum uno íntuítu evicſenter '
ímellígïmus, anríbutum conmferi in ſubjecto in propo.
fitionibus ;IÍé'nIibuS : aut attributum &l ſubjectum eſſe
contraria-{in negan‘tibus. ‘Quae Propofitiones fic intelli
guntur , es: ( per ſuperiora ) ſunt verze. Theorematum
Veritas demonſiratione innoteſcit . Ergo tnm dicentur
vera, quum ope ratiocïnii wide-mer percípítur , theore
matum attributa aut _contïneri in ſubjectís, aut iis repugnare . Atque 'hoc qqldem in rebus'intelligi ilibus.‘Eadem Ï ct
dicta puta de ſeflſiblllbllls, aut hlfloricís Scilícet que
, 'clara ſenſatíone percz luntur ab Omnibus , vera. ſunt:vera item quae inde c are 8C neceſſario de ucuntur .ſi Sí
militer quee certa auctoritate confirmantur, ¿ut qua; e¡
iïs neceffario conficiumur_, ceſta. ſunt habenda. Cum-um
_hfflc ita intellige, ut ceortxtuqo, que in his propoſitioni
bus obt'metz par fit evxdentxz , ex qua naſcitur. Confer
dicta in cap' z: ‘>\
5. ¡z, Ex\hzs vexo due ſequentes regule colliguntur, DM y..
gn!: ind¡
qª‘ª daa-.EM .
__ſi..__.
\( à ) CIM. Alex. ¡¡5. s. .ſn-m. fué im‘n’m ad ' ' ' *¡¡¡Sir :OMC-¡ſum emm¡ , 1m' "ſin rarim: mmm-r . Emmy" “ml-“Md- '7/\
.._..~—P
A”
ſ
'nes finis.
'gua agitur-1 mtelligentes ,
inferan
fio nec-efi
ſavia ad
fuprrìom.
‘ tate Objectiva, distingnendum est
;o ART..LOGICÉ LIB. ÍÏÏ.
I.
uae in toto philofophiæ regno locum habere debent ’. Í.
uæ naturalis doctrina intelligitur ab omnibus clare
præferenda est ei, quæ aut a nullo
obſcura inte‘lligirur. E.- g. ex varia
materiæ , quæ diverſa: fint activiratis, confiar¡ varia cor
pora intelligitur ab omnibus, 8( quidem dare: id fieri a'.
formis fubflantialibus cum una ac incorporea materia jun
ctis , aut a nullo, aut a paucis. PUOI‘ ergo doctrina Po;
steriori prefèrenda. Motum corporis a corpore fieri pulª'
tione alterius ab alteroy clare intelligitur ab omnibus ;
attractione ut a Cauſa, a nemine ; prior ergo doctrina
posteriori anteponenda. z. quæ argumenta clariora funt
a’ut omnibus, aut multis rei , de qua. agitur , peritis ,»
quam refponfiones fint , reſpon’fionibus præferenda. Qua:
regulæ nifi obtinezrnta nullus erit difputandi inter homi-r
Addo hic rertiamt quod inter viros , rei de
i'n partes oppofitas difputatur ,
inter incerta referto. De primis corporis elementis ac'
Îubflantii's, de vacuo, de caufis phyficis motuum cælea
fiium magna est inter doctos contentio : non ergo huiuf-1
cemodi res patent. Item in factis difciplinis de Hort'o‘
Hedeni, de tempore diluvii , _de quorumdam Ptopheticos
rum librorum fcriptoribuss de vi 8: efficaci'a divinorum
auxiliorum , ac fexcentis aliis viri doctrina infignes jam
dudum litigantz hæc inter incerta habeto Ñ Ead‘em ratio'
est in fis, quæ non‘ amore, aut Odín, fed fola veri cu'
piditate et magnis viris hinc indedifceptantun Ejufmodî
non funt evide'ntia, fed opinabilia . v
&13. Dí‘ctum est ſuperíus, veritatem Logica-m alíanï-Iª
eſſeſormªlem, aliam azïjecti-uam. Dum igitur evidentiam
veri a falfo difcernendi tefferam ponimus, attente obfer-r
vare debemusa de qua veritate Logica diſſeramns. Nam'
evidentia ad veritatem formalem quod attinet femper ves
r¡ testera est, ira, ut ne cogitari quidem poffit faifitas
fòrmalis; quippe quæ nequeat eſſe in alio pofita , præs
terquam in eo, ut judicia nostra ideiskminime quadrent,»
quod est, non videre quæ-vides . At ubi agitur de veri
inter propofitiones , quæ
ima-am rerum_ exfflentíam; & eas y quæ pertinent ad ez
rumdem eſſentlas & proprietates . ln primis evícfenfia‘
veri est Criterium; non item in posteríoríbus, nifi agatur‘
de modis fimplícíbus . Nam quum fubfiantiarum efTent‘iz'
nobis fint ignora: , propofitiones leffentias ſpectames res
ferri non poffunta mſi ad effentias nominales, ſeu notior
nales , non vero ad‘ i‘eaies .
EodemS. 14.. Adverfus fuperiora abjiciunt Sceptici .
. ~ ’ vul
_ ,i,_aut a paucis Sc
difpofitura partium
UE Vean". EJUSQ. GRIT‘. CAP'. IU. un
Quim plerumque verum & falfum ſeſe nobis ofiert , vc
inti amicitia &e adulatio: pietas & hypocriſis : bona ¡Se
mala.: nam plerumque voluptas tefl'era est boni, fed non
raro man.- 6t dolor tefTera. mali, quandoque boni . Ita.
ſactum m ſzpe homines ignorent quid profit aut noceat.
Quare null:: est ratio veri a falfo diſcemendi . Quibns non
est difficile reſpondere. veritatem eſſe diximus conformi
tatem iudicii cum rerum natura. Non diffiteot plerum
que clare non cerni , urrum natn-rar conformia ſim no
ftra judicia, quod ſuperiora exempla probam: ſed id non
obtinet in omnibus. In quibus non habetur evidentia ,
judicandum non en. Quod ſi facto opus ſi! , opinione
tantum ,z non judicio , regemur . x
S. IS‘ Sed hoc in loco quæritur , quid agendum ſit Quid fl
philofo ho, ſi trium hujufmodi evidcntiarum pugna ill-1105715.131
ter ſe lt, uf ¡mel/35144113" plzyſim , aut alterutri , velm‘ª‘jgj
utrique humana, vel divina auctºritªs refmgemr? nempe mfhm
hos feé’tabium Cañones’. F'
‘ 1-. Si intelligibili evivlemiæ pby/in admi/itur y fallax
'babe-tm- pbyfica ,' efl Mim ¡Mc minar,- cui proinde 'uale di
care, quam de intelligibili fiuádaóimre, que fumma ¡’fl ,
ac matbematimm parit certimdimrm , pm- efl. Fingamus
(quamqua-m id falfum repute) Mathematics¡ evidentia
demonstrari, Terra’m moveri , fi quis ſeuſuum eviden
tiam reponeret , nen efi'eu audiendus , nifi minorem ma
jori evidential! preſerva velímus…
2. A"; intelligi-bilis imectigíbili, pbyfic-e pby/ita eviden
xia adverfari *vida-am, alumbra habeatur fiel/¡zx . Itaqne
quum demonstratio demonstrationi, experimento op i
!ur experimentum , alterutram fallat oportet . Se hic
;ſi cagas, in quo ſenſus optimomm communis conſulen
us e . -
g. Sí intelligibili aut pby/iae ovidemiie ſide: ¿Mmmm
rrpugner, /am'c vale dicite . Nam conferri cum iis nec
ctignitate, nec ſecuritate poteft
4. Si ¡ab/«¡fine evidemiæ wfragemr Dei clam auflon'tm',
fallax habetur fen/14;. Clara enjm Dei auctoritas ipfa est
Dei ratio, quæ omnino ſenſuum noflrorum evidemiæ
præponenda , aut potius fubflituenda est. Clamm dixi Dei
aufloriratem : nam niſi ſit clara, poffimuſqne de genuino
*ias ſenſu ſubdubitare, nondum de evidentia phyfica diſ
.tedcndum (a).
_'\I
l
vmum-munn
5. Im!
r a J m o. n. mamut”;
!,2 ART. LOGICIE L1?... IU.
sf lntelligilzili wide-mie clara Dei ducto-rita: rgſr-zgarí 'Í
nequit . Reſragetur : quum De¡ auctontas fit ſuprema
ratio, adeoque cemffima, omnino erit vera: falſaLergo
intelligibili-nr erit evidentía, nec idcirco veri erit teffera.
Quod quum effe nequeat ( ex fuperioribus ); fequitur
alteram alteri adverfari non Poſſe. J
Si intelligibili evidemiæ adverfari videatur De¡ ducto
vitera aut illa e-uidmtia non est, licet jacta-tm* g aut bras
nan intelligitur . Ergo m illa perpendutura [mſm commu
nis ,' ut I'M-c dare intel/¡ganar, Eccleſia el? canſa/end:: . Nam
ut fenfus communis evidentiæ rationis est judex ; ita di
vinæ aufioritatis interpretandae magistra est licclefiaw Cm'
elºquia Dei concredita ſunt.
mm…, S. usi Eorum nungexaminanda est opiniov qui quum
mn- _ſª_ nullam in humana ratione veri legeram videre putant ,
"md-:M tum folam Dei audoritatem certam eſſe docent , in qua.
numam - - . '.
præter alios , fuit nuper vlr adpume doctus Petrus Da—
niel Huetius (a). fam opinionem 8( falfam reputo ,8C
religioni perniciofam. Quade re quamquam díctum est
paulo uberius in Appmdice ad priorem Metapby/im pnr
tem; hic tamen locus exigit ut paucis faltem differamus . \ e
Quod ea opinio fit falſa, ex fuperioribus patet ; totam
enim humanam rationem fubvertit . Quod fit Religion¡
micioſa, hinq difci potest, quod fublata omni rationis
~ umanæ certitudine, ipfius divinæ revelationis auctoriras
evertítur‘. Nam ſi ratio nihil certi nec de Deo , nec de
Mundi origine docet , qui ad revelationem adpellat,
quum nulla amplius habeat mati-UX: crediáilimtix , ut :1D
pellantur, quibus revelationem constituat, aut ad Judí
cem appellat, quem omnino ignorat ; aut ad pri-Muga
cujufque ſpiritum confugit , & fanauſmum inducit ., quo
nullus est error, qui impune adferi 6C defendi nequeat -
Non nego Prophetas, dum Dei numine erant afllati ,
fæpe nullo alio indiguiffe argumento , 'quo convinceren
tur, fibi Deum loquiz at non omnes erant prophetæ .
Maxima ergo tum hominum pars nihil fciebat : ut ho
die, quum nulli fmt prophetz, faltem quos Eccleſia pro
talibus habeat , omnes in omnium rerum i noratione
vetfentur neceffe'est . quicumque igitur hanc ententiam
tuentur , dum nimium rationem religionis ergo depu
munt, imprudenter lícet, fed evertunr tamen primum
religionis ſulcrum, nofque in fædiflimum pyrrhonifmum
dejiciunt .
.cfaa
X.,
\
S. x7.
y . l
( I) !a Alumni: m. I. e* ¡a apuſr. mp. De minime men.
lis humana .
DE VERIT. EJUSQ. CRM;- CAP. III. x9;
S. 17. Ii nunc restant, quibuſcum congrediamur , qui
non aliam ob rem humanam rationem ver¡ tefferam po
nunt, niſi quod ea fit ipſiffima De¡ ratio, quique in op
pofito ſunt errore . Pythagoreorum ea 8: Stoicorum ſuit
ſententia., mentem noflram Fartçm eſſe mentis div'mae’ :
ex quo non poterat non con equ¡ , quod Cato apud Ln
canum lib. 7. declamat, -
\Níl fízcimm mm ſpame Dei: ¡¡gc vació… alli:
Numen eget : dixitque ſemel Mſcentibu: auctºr
gyicquíd faire ¡ice! . Szerile: m- elegit arena:
t caneret pamir, merſz'zque ¿ac pnl-veſe- *UH-um?
El¡ ne Dei ſedes m7¡ terra, C9' pºntm, (9‘ aer,
l Et Cea/um , C9' virtua-P ſupero: quid querimm ultra?
Jupiter efl quodcumque vida: , quºcumque mom-ri: .
Arrïpuere id recentiores Pantheiflaa, 8! Fanaticí . Spi‘lº
za. La) idcí'rco prophetiam 8C cognitionem naturalem mi
-ſcuit: prop/.mia efl, inquit , rei alicujus carta cognitía a
Deo bomim‘bu: "ve/4ta . Ex Indira, pergit homo nefa
rius , definitione ſèquírur, cºgnítiomm natura/em propbe
tiflm 'vºcarí poffe: mzm ea¡ quee lamina natural¡ cagm‘zſci
mm, a ſola Dei cºgnitíarle , eÍuſque :ete-rm*: decreti: de
pende-m . . . ea img divina *Doom-i Pºtefl , quan-m4: de ez
participamm. Eodem redeum quz Fanatiſmi ille ſrequens
cultor Petrus Poiretus (b) ſcripſit: Dem, inquit, 0mm'
pºtem' ſm' LUMINIS' SUBSTANT/ALIS ſcimillam ali—
quam m tenebroſum bºmini¡ funa’um jaculatu: efl , (9'qua/i eidem incorpora-¡¡it . . . . Efl ¡Rec divimſi Iuminix
ſçímilla ipſum 'il/ud ſubflantiale Dei lumen , memumqua
verbum . . , in centro animes, pro moda/0 aja: , ut ſie
dicam , fixatum . Quaz adeo ſunt portentoſa , ut qui
velít reſellere', is etiam cum ratione inſanire amet ‘.
Nam Dei ratio ſimplex eſt & infinita : partiri ergo ne
quit : ergo ubicumque adest, eadem est . Quod ſi ratio
nostra ipſa est Dei ratio, nulla ignorabimus: infinitz e
nim rationi omnia. apertª ſunt . An quiſquam est adeo
amens, ut hunc in modum ſibi aduletur , perſuadeatque
fibi nihil eſſe, quod ig’noret? .
S. 18. Quidam autem Platonící alía ratione haze explí
cuerunt. Dei radio quodam mentem illumínari ,
Pm]
Ilniflc .
Bejaran
tur .
!amHh-í
¡n eo- (9- Pla
que nos veritates cemere, Ploxínus , 5( Jamblicns ſcri- tin¡ das
bunt. Iis acceffiç B. Auguflínus Plurihus in locís , Praz
ſertim vero in llbro de Magzfiro, *
Gen. Log. N ag:: ,
" ' ( l ) TMB. Tbealºgícºpºl. cap. I. pag. I. (9' z. Vid: Han-'um I'll' .Ill.
v mm”. ¡¡k I.
( b J File: (9' mi¡ rol/,in 5. we. (9' x46."
mu , :um
Mal:
m quo id ex. instituto bnmbíi.
\
¡94', -Ñ, .ART. LoGIçE Luz. 111i_
así!, ut probar, Déum tamum no: Ãocere Unit/¡tem POP
fi, nos'- mtrinſecu: adloquendº, ídque in libris de ren-128m
&ima confirmar, ut fcire poffimus ei ſentemíz 81 ſenem
ajdhzfiſſeª Haze in bonam 'partem ac‘cipi p'ofſunt. At Ní
colai Malebranchií opïnio est , 4Méntèm hºflram a'm’m:
'Dto con'ungi; atque ¡r1 Dei idea Ó" Iumine' omnia perci
Para. 2 ſi de Omnibus omnin’o drebus ínte’lliga'nfür, ac
1ta, ut_ſonant verba ( fieri‘enim potestz ut emphatice
fint dicta, quod ratio De¡ donum est ) ego nímíukh eſſe
exístimo .~ Namfi ita; ut dixí 4 ut ſo'riam , vera ſunt,
non video quíd díſcrimixiis interfit inter mort'a‘líum‘ ,- &
beatomm flatum (a); Piqué cum' tot humanís errorí
bus'¡ iiſque ſa-.pe capitáhbus¡ conciliar¡ fflnt¡ HazcMa
lebranchti ſentemía adeo portentoſa ,Ga lis viſa est ,- ut
publica jªctaverintz mïrüm eſſe Malebranchium omma in
Deo videre, prázterquam hoc z quod ſolemniª inſaniret.
Sed dicam gallice 81 elegantíusz' , Ñ ' .
Lai qm' -im't tout m Dim, n’ y' mi; pdf; Qu" ¡Í el¡
ſou¡ -‘
C A P. . 1V.
De Prºóaóilitate‘ .
"fed-HI1¡- S. 1. Vídentíam c'ert'it’udïnem _mathemptfcamºªfimf'dª ' .vphyficam , ldest veram, qualem *phlloſoplvn ap.
pyºmi. pellant ſnmtmm , ſi a para Mªtbe/ï ,- exlguaqu'e return
'”ª“- haturalium parte diſce‘dar‘nus¡ in relíquís ,º quibu’s cogniª
tio nostra conſtar,- díſcïo’ſinís , a'ut raro', a‘ut numquam
obtinere licet: nec’certïtudo’ moralis ,- níſi in paucís hi¡
flo‘riaa humana-z partibus haberi poteſk . Itáqu‘e Humana;
doctrínae maxima ex parte probabilitate t‘anmm Ñſe‘ com..ª
metïdant.- Phyſici¡ Medici¡ Jurispe’rïrï ,- Etfhiciy Polítíz
ei, Hístorici¡ idest ii omnes 5 qui Circa objecta ext‘ring
ſecus haúfl’a; vet‘ſantur, ſi inge’nui eſſe velínf ,- fafebïm-y
tur,~ ſe paucd evidenter 8( certo comprehendere ,~ in cae-j
terís \ola nïti probabilitate . Ea c'ontentí eſſe debemus¡nbi meliora' n‘on _ſuppet'unt , ne videamur‘ na‘t‘ur’m ſubirá-"ſi
ſei.: Vida Sen.- lib.- 4. de' Ben'eſ. c. gg. Se’d p’rºb'a’bilit'ªrí
cajas ope res noflrvas maxima ex parte re‘gere opo'iªfç't \
cogimte' perpehdendª èst ,- eju‘s momema Éstmar‘ída; éju -'
gue grada: dimetíendi¡ neípecorum‘ instar, non quaf gun-9
um est, camas,- ſed qu:: ¡tun . L'.
Ñ, ª…. … , . . Ñ; 4 Ñ…. ,, .. j . ' "
. ( ª ) Mmmm-ubican nſçllir ex ¡¡miralo lºrlu'm- ¡n examen du Se.
tmen‘t du P. Matçb‘nnchc &tx-'MIL á'. operan :ju: dim-'ſm o
( b Lím- Hardm'pq pag. 4:. _
DE -V'EMT. EJUSQ. CRI-r. CAP. IV. S99'
Ñ *vidat'ur Omnibus, -uel pluribm ,
'. 2. Prínci io autem quam dicamus probabilitatem Quid_
deêníendum eſï.- Aristoteles (a) probdbíle appellat, quod Riff;
-UeI ſapientiaribux ,- Ó‘ mmm.
bis* quidem' *Ue-I Omnibus' , *vel pluribm , *vel máxime?v cele- ” '
óriáus; Extrinſmzm tanrum proba‘bilitate’m com‘ple‘ctitu’r,
qua. ii mi debent; qui acjv‘calculpm ípſt 'res adducére’ ne
queu‘nt; ide'st qui ſua rauone un nçſclqnt_ . Nam ſi èaçn
opinionejm ſectat¡ fuerint, quee ſaplenuorlbus vel- 0mm
busz vel plufibus ,- vel maxíme cel‘ebribus próbatur, et
iamſi errent, quum is error non volu'ntati tribu¡ poffit,
ſed humanas menús imbecillitati z minus turbat , yçluti
cujus ſe paenit'ere‘ nequeat ; Sed quum ea probablht‘as,
ut paulo post ſumus demonstraruri , nullá ſit' ,~ ubz deſit
intrínſeca ,- illud praba'bilium constituít crire‘rium , quod
ſemper ambiguum est¡ ſzpe' falla‘k: nam non-ſem r con
star¡ ſapientesz ea, qu'aé probant , accurate calc‘u affe: &
infinita exempla‘. pr'oferri poſſiínt ,~ quíbus demohstrat'ur,
plu’rima manifestó falſa' diu‘ ,vel Omnibus , vel pluríbus ,
vel ſapientibus ſuiſſe perſuaſa, aut quia‘ rem‘ mínima per
pendiſi'e‘nt; aut q’u’ia‘ me’díïs ſciehdi deflituri eff’entf ut
ecce, Cometa: Elſe metáom, Ste/liſemm \èjſe ſòliz‘ium &c.
Quoteu'm‘ in' modum ſecerant Medici; luríſperíçlz Ethi
ci,~ Politicí; Híſioríci probabília , in quibus aliL alios ut
pecorá ſe’ctabantur, qúu’m \amen ſim: ſalſa? (b)
S.- g. PetruS Gaſſendus id diçí't probabïle,_quòdplm bd- Ex 5-4-,
bei evidentíze’¡ quam' çbſc‘uritam. Qu’um aguur de even- ſe’ªlº- 7/… '
zi: àªstimand'ts,~ ſuperlor doctrina magnum uſum habere
potest.v Certítu’dd even-ti in partes zquales distribuitur:
omnes‘ fimul int‘egram certitúdinem conffltu’unr- :‘ fingulie
fingu‘los’ probabilit’atis grados: plm'es majm‘em pfobabílíta
tem, pauciores midorem. Ex. g. ſc'riba‘ntur Io. mílitum
nomina, A, B',- C, D, E, F,- &c. e'ªque in urnam
conjiciantur. Unus extrahendus est, qui duello cum ho
ste depugnet: quaéritur quanta. fit- Probabilitas ſore ut ex~
trahatur A ad probabïlitatem, uf non extrahatur? n‘em
pe 1. ad 9. Si duo ſin: extrahendi ad pugnam , est pri
ma pro A &L B z. altera 8. Sed in iis rebus , in quí
bus certitudo minim‘e pervídemr, inutilis est : ignora e
nim certítudine ,- quoto gradu dicam opíníonem A ab
ea ldíflare? Potest \amen ea doctrina inverſo ordine adhi
bekl- , ſic ut ignorantía coustímatur veluti punctum fi
N 2 Xum,
…
_.
,Él-"E
ſ¡Ni, ,
( l) Llü. :._Tapii-omn* rap. l‘. l '
(W )' md' RIdign-m de ſcnſu ver¡ 8: ſnlfi’m. z. up. n_
x96 \AIR-r. LOG'ÏCE LII. III.
~ ª num , unde gradus\probabilitatis dimetïamur , ut pofito
Und:
probaH/í&
¿nit- ¡z (nos fan-tes , _ex quibus.tprimipia u Pſtt’ïlºïiçczi.
J‘ciemiu- ¡¡¡Human-¡m, qulbus ¡Hz 8L mmmntur, & romoven- '
rm!- pri
UPI-Ó'. “
A. ignorationís statu , ſit B prímus probabilitatís radus,
C ſecundus ,. D tertius &c. , qnouſque ad evigentiªm
ventum lil: , cujus quílíbet ſibi teflis est. Quaeritur ex. g.
ſmc- , nec ne ,Ñhabitatores in Luna .ª Ignoro . Media.
nou habeo, .quíbus statim ab ignoramia ad certíwdinem
tranſicç pofſzm. Quaaro conjecturas probabiles : primum
reperio id eſſe poffibile : est is primus ,. ſed tenuiffimus
pmbabjlitatis gradus . Mox intelligo, non víderí Veriſi
milè, , ut ex tot globis mundanis ſola Tellus habítçtur .
Hebe-o alterum , eumque majorem probabilitatis gra
dum…, Tum auimadverto non decere , ut De¡ ſapíemia,,
Se banígnitas ſola Tellure ~coarcterur . lta emer’git ter
tius probabilítatis grados . Accedo ad Lunam ¡pſam ,
atque ex ejus paruum contemplatíone Telluri fimilcm
agnoſco,, videoque eſſe in ea , qua: incolarum animan
tium fact@ videantur , ut maria , montes , atmoſ
ram , adeoque Lemos, pluviam , nives , &c.
?uan-tus prol’nbilçmtis gradus . Atqu_e hoc modo plot'
unt to; cumulart , ut me prope cerntudínem ipſam ad
ducant. z i¡
S, 4.. Ex 'principiis ſingulamm diſcipli
dimenenda. est haze probªbilitas . Diſciplina; (ingu.
e
"tu: …Fontes ,ditcxplínamm omnium , unde ac fluum:
principía Artium, & S'ciemiarum , ſum [mſm , :Mſi-¡En
-tia, ratiºcínatiº , ¡MEM-ita: , ut dxcetur .cap. ſequenti .
Ex his ſontibus manant diſciplinarum principía, ſeu na.turªles & Priminſi-me veritates : his .vero princi iis tota
nostra cognitio regimr . Sed illud animadverten um est,
non omnes hos ſonres eſſe cujuſque ſcienti-e proprios. In
ſcientiis naturalibus Matheſi, Metaphyfica, Phyſica , A
flronomía , Medicina , propríi Fontes ſunt tres priores .
In Theología ratio , & revelado, idest auctorita: divina .
In Ethica, Política, Juríſprudentia. I’Theologiª moralí,
ratio, 8( cunºne:: in Juriſprudentia clvili leges, idest aut
Nature , aut Populorum 8( imperamium placita . In
Historia teflium auctorim: ad Critica regalas exacta.. Ita
fit ut non ex Omnibus ¡is ríte in qualibet Facultate ar
gumentari poffimus , velut ex auctorimte in Mathema... ›
ticis, ex mmm Mmm in Theologia revelata . Fit et
. iam íllud, ut probationes deſumptªz ex propriis principíís
izmz'nſeca , .8( quidem came fint , ſi evidenter e prm
ClPllS proficlſcantur : At ſ1 nec evidente: ſim: , nec cer
te, xdcst fi ex prmclpus nec liquido, nec evldenter ma
nent,
hic b
narum cognoſcen- v
DE Velar. nosos Caña CAP- IV. 197
¡ent, ſed evidentiæ aut certitudini ſin!: fimiliores, nafce
tur probabilitas , eritque ea probabilitas , quæ ex proipriis principiis nafcitur , intrinjèm t extrínfem, quæ ex,
«limit principiis hauritur . Quamquam nunquam certitudi
:nem, fed femper probabilitatem faciunt , quæ ex extrin
fecis rei alicujus principiis defumuntur argumenta : cer»
titudo enim non nifi ex propriis naſc¡ potest .
- S. S. Ut nunc intelligatur, quæ dico prºbalzilia, coua ¿eg I'm',
flitnendum est, quæ fint certa . certitudo aut principio- Z333;
-rum est , aut conſequemiarum e principiis deductarum . ánáilín
In fcientiis ratiomx principia certa apud homines haben- ª;
tur : x. quæ quum a ſingulis , tum ab omnibus , qui ,55:23
aullo mentem intendunt , clare 8( distincte pura intel- do. l
lefiione percipiunturp ſeu ez propofitiones , uarum at- ¡¡J/::1.7"tribu:: contineri in ſubject!) , aut illis adver ari , clare cipio- ſi
comprehenditur , ut ggæ eidem ſunt teque/ia , ſunt inter fe .e- m" -
qualia : Non pote/I idem con/iare ex ii: , quæ/l- mutua defit-uum
(9T. z. Quz clare ac diflincte percipiuntur intima co»
ſciemia ad nos pertinencia, ut, me 'variar ¿aber-e idea: ,
Ó cogitandi modo: ,* boa aut illo aflêéïu a iran' t volupta
nm aut dolorem [entire &c. g. Quae clare difl’mcte ſenſi
bus concipiunturs ut existen corpora , moveri , dívídi,
gra-vitara, Mie/21cm- , cantera, quæ experimenta. dicun
tur . -
w 5. 7. In ſcíemiís auctorítatís principia habentur cena, Pimp::
quæ clare a: dístincte ſunt in auctoritate authentica potio {1.353
ta. . Ita quæ clare funt in scriptura divina poſita, ea 'no- ab M80.
bis Chriſiianis ſunt certa principia rei Theologicz, velut '¡"f
Cbriflum pmdícqfle Evangelium : nomine ſuo APoflo/o: {’,-‘,',',.'fi"
miſffe : Demn omnia curant amore Dei, Ó' proximi to
tum Pier-Item Ú‘ vitam Christi-Unam contineri &c- Qua:
cujufque civitatis legibus comprehenduntur funt certa
principia luriiprudentiæ civilis . Quod ad humanam ¡11
ctoritatem attinet , uz clare 8: distincte ab Omnibus,
aut pluribus coævis domeiiicls narrantur hiftorieis ,
qui & ſcire potuerint quod nan-ant, & inrellexerint, at
non ex conlpiratione voluerint mentiri , id certum habe
re debemus . A'tque bunc in modum constituían princi
piorum certitudo . Sed inferius admonebimus , non -o-'
mnia , ua: dicuntur rincipia , eſſe .índiſcriminatím z
& fine ¡31o examine ſ cipienda . Adde , quædam dic’!
a plerifque principia , qua; ab aliis negentur , quaeque ,
c0ggrpendenda ſum' , nec inter certa iiatim lucam
I q 4
F. 8. confequentia certa ſunt , quum clare ¿c díſiín- "mk"?tdo amft
¿iq a certis pnncipiix atque- neceifaria fluere intelligun- mm".
N g - . i tur. y m .
188 .ARTC LOGICA: ÏÏÏLIÍÏ. \
.manda-n S. 8. Quídam alií crite’ríum ver? poſuerunt in ea evíª
xf’ºª'ªª'dentia, quam intema_anín_1í coactio conſeq'uitur, & qua“m' fit, ut nequeamus evldennbus non aſſenurl . Itaque Ma
lebmnchíus hunc przſctípſit canonem
p/Emzm unquam Pï'ttbt’ªl; m'j? prapoſiziºnibm ;Idea Madm
ter -Ueris, ut ¡¡lam /Ïmª interno quod-I'm crm-lam , tácito
gue rationix murmme non P012?: denegaïe, id est mst' clara'
intel/¿gay, te libermte tua pezjpemm uſurum, ſi ajſenſum
mmm denegªm. Quid ſi …ud regerat quiſpíam : clarítas
8C evíd'entía. ſuapte natura mentem ad aſſenſum ímpel
lunt, ut nulïam habeamus libertatem evídcntíſe‘reſragan
d'i: ſed an idcirco evídentía verítatís est reſſera, ut' quod
ab evidemía metí affirmamus, id ne'ceſſarío fit verum ?ſi
Nihil haerendum est: est ea \evidentía veríratís haud du
bíum teſſera , ídque ſequ'entí etíam argumento confirmau
Ti potest. Hominuu‘l actí’ones, experimenta , arríum re
guía?, qua: evidencia reguntur, ríte procedunt: contrèr,
quz non ſulcíu‘ntur evídentizr. Ergo quee evidentia‘ regun
tur, cum ipſa rerum conveníum: nat-.na, ideſt' m… vera.
,UM 1,_ S. 9. Cxeterum quoniam Ïríplícem conflituímus eviden
'iinhi-II. Liam , intel/58m, ſenſm, zmctorimríx; prima ín ínte]lí_—
gíbilibus' exígenda est 3 altera in ſenſibílíbus ; tertía inhistorícís. !ſaque nec‘ evidentía íctntelligíbílis poflulanda est
in rebus ſenſibílibus, nec intellïgíbílís ſimul .8( ſenfibílís‘,
aut alterutra, ín rebus hístorícís, E. g, Ut ín Mat-hamp
tícís, quo ne dubítemus de veritate Propoſitionis hujus,
qumz’mmm bypºtbemffe angu/i reEZI' ¿st @qua/.º duobu; reli
guis lam-um trI’ImgM/i rect’zznguli, eñicít evídentia intelle
ctualis; ita ne dubitemus, [Oz-pam efl‘e , mover¡ ,, calefa
cere, ¡ME-re, efficït evidentía ſenſus . Ac eodem mode
ne de facto quccumque ſuſpícemur , auctoritas ., qua: aut
non falïít, aut ſalieſe non porest , plane efficír ; qua:
quando habeatur, loco fuo commodius. HSBC igitur \ria
Leíbnitius verílcrítería constituir (ó). Ei 81 nos aſien
tímur .' atque ita, ut putemus, qui contradícam , ma~
gnam eos animo ſuo vím inſerte , ſummoſque eſſe aut'
contradíctores , aut ímpoſïores .
DѪ-'nviſi S. Io. …ud videtur explícatu difficílius, quís eſſe te
ÍLZZ‘- flis debeat hujus evidentías? nam expenmento ſcímus y
uoſdam eſſe ul , dum mentes errores deſendunt , ab
7 u
- evi
**h-**q
( a ‘ Lía. I. dei-11. ver, :1p. 2. 5. 4.
(b ln ?broche-a.: nm. 2.. pag. ¡27.
z ¡
" l
… *X " ª-ª‘ \
(a); ne sfletllſum '
DE 'Vi-.KIT. tjusq. CMT. CAP. III. 18, \I
evidemia ſe duci' clamant. Ego ad duos'potiffimum Ju-r
dices appellaverim ,- I. cºnſciemiam ,- 2. [mſnm o timo.
mm Cºmmunem (4D, Appellandum' est autem con
ſcientiam pacatam ,Ñ & ab Omni affect‘u purgatam; facil:
est enim , dum animus affectu_turbatur , ſalſa evidentiz
ſpecíe decipi . Deïnde a conſcientia ipfa appeliandum eſt
ad ſenſum optimorum communem . Tum igitur punto,
te ab evidentia falli n Poſſe, quum omnes ii, qui ſa
‘n:1 rakion: utuntur , eandem in eadem re evidentiam
agn’ºſcunt. At enim, mens brevis est; adeoque ~etiam
ab evidentiª falli potest. Reſpondeo, brevitatem & im
becillitatem mentis,hoc efflcere Poſſe , ut ne omnia evi
denter percipiamus , ut ne fimul pl-ura ,' non vero ut qua
evidenter pcrcigimus fint’ſalſa. (Rio modo oculorum bre
vis vis efiicit quidem, ut ne diiamiora objecta. videaª
mus , ut ne mmuuora ; non vero
’qu2‘2 dare 8!. distincte cermmus .
S. 11. Que. doctrina ſemel prazstabilita, non admodum zac-_Pv
. erit difiicile judicare, una propoſitiones (i t veraz , que Pª’mª'::
ſalſa?, . Propofitionum t e‘oreticarum {a ' ſunt axiomata, ,
ª aiiz tbeoremata. Illorum Veritas ſimplici intuitione cer
nitul‘: horum demonfli'atione. Axiomatum Veritas per
ſpicitur¡ fimplici intuiuone , quum uno intuitu evidenter
inrelligunus, ªmibutum contlvferi in ſubjecto in propo
fitionibus ,ajeñtibus : aut attributum 8L ſubjectum eſſe
contraria( in negan‘tibus. \Quaz propoſitiºnes ſic inteili~
guntur , ez ( per' ſuperiora ) ſunt verz. Theorematum
Veritas demonſtratione innoteſcït . Ergo \um dicentur
vera, quum oye ratiocinii. evidenter percipitur , them-e..
matum attributa aut _contmeri in ſubjectis, aut iis repu.
gnare . Atqne 'hoc quldem in rebus inteiligi ilibus ,‘Eadem
dicta pura de &nfibliibçS, aut historicis Scilicet quz
f clara ſenſatione perci mntur ab onjnibus , vera ſunt:
vera item qua: inde care & neceſſario de ucuntur . Si
militer qux‘cerra auctoritate confirmamur, ¿ut uz e¡
iis neceflàrio conficiuntnr, certa ſunt habenda. emm…
hzcc im intèllige, ut ceytitudo, qua: in his propoſitioni.
' bus obIinet; par ſit evldennz , ex qua naſcitur. Conſer
\ut dubitemus ea eſſe,
’/_\
dicta in cap' z
5, 1;, Ex\his vero duz ſequentes‘ regule colligumur, DM);- ‘uz ;ul-"Ida
q dada-HC.
.du-_q_~—-—~———_—‘
( :i ) 01cm. Alex. h'fi. 8- J'NM- ſub ¡nin-I'm ad pv'a ' ‘ 0.1!"així: canſe-"ſum :Drum , 4m' "¿7ª mtimc mmm-r . l "y" f l “en” 7/\
l
.W——-‘r”’ rifve r
go wAn-rhLorctczt LIB. illi
l
uz in toto philofophiæ regno locum habere debent ‘. Í;v uæ naturalis doctrina intelligitur ab omnibus clare ,~
przeſerenda est ei, quae aut a nullo , aut' a paucis &C
obſcure inte’lligitur. E.- g. ex varia diſpoſitura partium
materiæ , quæ diverſa: fint activítatis, conflari varia cor
pora intelligitur ab Omnibus, ac quidem clare : id fieri a‘
formis fubflantialibus cum una ac incorporea materia jun
ctís, aut a nullo ,- aut a paucis. Prior ergo doctrina pos
fieriori przf'erenda. Morum corporis a corpore fieri pulª'
tione alterius ab alte-roy clarc intelligitur ab omnibus ;
attractione ur a Cauſa, a nemine 5 prior ergo doctrïn í
'posteriori anteponenda. 2. quia argumenta clariora ſunt
aut Omnibus, aut multis rei , de qua agitur , peritis ,~
, quam reſponſiones fint , reſponfionibns preferencia. Que:
regula: nifi obtineanr, nullus erit diſputandi inter homi-r
nes finis. Addo hic rertiam: quod inter viros , rei de
qua agitur, intelligentesa in partes oppoſitas diſputaron
inter incerta reſerto. De primis corporis clementis ac'
fubflantiiss de vacuos de cauſis phyficis motuum cæle
flium magna. est inter doctos comentío: non ergo huiuſª
cemodi res Patent'. Irem in ſacris difciplinis de Hort'o
Hedeni, de tempore diluvii, _de quorumdam Propheticæ
rum librorum fcriptoribusa de vi 8C efficaci‘a divinorum
auxiliorum , ac ſexcemis aliis viri doctrina ínfig'nes jam¡
dudum litigant: hæc inter incerta habeto . Eadem ratio
est in iis, quæ non amore; aut odio, ſed ſola veri cu
'piditate a magnis viris hinc indedifceptantun Ejuſmodi
non ſunt evide'nt'ia, ſed opinabilia . p
obſerva. S. Ig. niiium est ſuªperius, veritatem Logicam aliam‘
fíºfmªf* eſſe_ forma/Em , *aliam oójefíivam . Dum igitur evidentiam
fait-xm veri a falfo-difcernendi teſſeram ponimus, attente obſer
vate debemus, de qua veritate Logica differamus . Namª
evidentia ad veritatem formalem quod attinet ſe per vea
ri teſſera est, ira, ut ne cogitari quidem pofiiit1 ſalſiras
fijrmalis j quippe quæ nequeat eſſe in alio poſita p præa
terquam in eo, ut judicia nostra ídeis_minime quadrentyx quod est, non videre quælvidbes . At ubi agitur de veris
' Late objecfiivaa distingnendum est inter propofitiones , qm:
(peca-an: rerum exiflentiam , 8C eas ,› quæ pertinent ad ea
rumdem eſſentias 8C proprierares . ln primis evidenfia
veri est criterium; non item in poflerioribusa níſi agatur
de modis fimplicibus . Nam quum ſubstantiarum effent‘iïd
nobis fint ignora: , propofitionesMeflentias ſpectanres red
ferri non P‘offiint, niti ad eſſentias nominales, ſeu' notic
nales ,- non vero ad' reales .
_ª . S… 14. Adverſus fuper-iura abjiciunt Scepti-ci . sedem
. t vu.-‘
UE VEN-r'. EIUSQ. CMT. Cn. III. 1;¡
4 ¡los ſectabirur¡ Cañones .
Quim plerum de verum 8C falſum {eſe nobis offert , vcIuti amicitiacàz adulatio: pic-ms 81 hypocríſis : bona ¿Sc
mala: nam plerumque voluptas teſſera est boní, ſed non
raro ma‘lí : & dolor teſſera mali, quandoque bon": '. Ita.
factum ut ſzpe homines ignoran: quid profit aut noceat.
Quare null:: est ratio ver¡ aki-¡lſo- diſcemerrdi . Quibas no!
est difficile reſponden. Veritatem eſſe diximus conformi
tarem judicii cum \emm natura . Non difhteor plerum~
que clare non cerni , mmm nam-ra'. conſormia ſim no
(tra judicial, quod ſupe-rima exempla probant: ſed id non
Obtínet in Omnibus. In quibus non habemr evidentía ,
Íudicandum non est. Quad fi facto opus fit , opinions
tantum , non indicio, regemur . …t x
S. x5¡ Sed hoc in loco quzrítm‘ , quid agendum ſit ¿zm-,4 ¡y
philofopho, ſi trium hujuſmodi evídcntiarum pugna im- paz-Mſn
ter ſe fit, uk intellectua/is Phyſics , :mt alteruzri , velmªjgj
unique humana , vel divina auctoritas re’ímgemr E" nempe mmm
m.
x. Si inte/ligibili evidentize phyſica- adverſztur , fall-zx
babetur p/yyſica ,' aſi ením bee!: minar,- cui prºinde 'vale di
care, quam de intel/igiói/i fiaódubimre, quefl/umma ef) ,
ac matbematímm Puri-t certimdinem, Par e . Fingamns
(quamqua-m id ſalſum reputo) Math-:marica evidenu'z
demonstrari, Terra’m moveri , ſi quis ſenſuum eviden
tíam reponeret , nen eſſe! audiendus , nifi mino-ſem ma
jor¡ evidemiaé praeferrve velimus r
2.-.S'I' intellígibíli: intelligibili, pbyfim ¡My/ica rw'dm
tía adverſari *vida-7km', ¡¡lees-um¡ baómtur fiel/al . Itaquc
quum demonstrªtio demonstrazioni, experimenw op i
tur experimentum , alterutmm falla: aporte( . &Mic
est caſus, in quo ſen-ſus optimorum communis c’onſulen
dus est. o :vs-- Mag'g. Si zſintelligibíli ¡mt- pby/ine widentize fide: bum-ma
'rc-pugna!, bai: vale dime . Nam conferri cum iis nec
dzgmtate , nec ſecuritate potest.
4. Si Phyſics wide-mie? Nfi-agetur Dei clara auEZOríM-I,
ſallax babftur ffinſm. Clara erúm Dei auctoritas ípſa ost
Dei ratio, qure omnïno ſenſuum noflromm evídemíz
prmponenda , aut potius ſubflítuenda eſt. Clamm dixí Dei
auctoritatem .- nam niſi fit cia-ra, poffimuſqne de genuino
*Íus ſenſu ſubdubitare, nondum de evidentia phyfica diſ
eedendum (a).
ff1
…wm-**
j. 171-,
c a › me Ip. n. Mmm-*EM
!9g ART. LOGICE LIB. lll.
' .çi'lmelligiéili evidentiz clara Dei ¿zo-Borda: reſmgpzrz' 'j
Yaaqui: . Refrag‘etur .' quum Dei auctoritas fit ſuprema.
ratio, adeoque certiffima, omnino erit vera: falfa ergo
intelligibz‘lis erit evidentia, nec idcirco veri erit teſſera.
Quod quum eſſe nequeat (ex ſuperioribus ); fequitur l
alteram alteri adverſªrí non Poſſe. __
Si intelligibili evidentiæ adv rſari videatur Dei 41480
rítaJ‘, aut illa evídentia non e , litat jactemr j aut btt
non intel/¡girar, Ergo ut illa perpendatur, [mſm- commu
m1-,- ut Imp clare intel/¡ganar, Eccleſia eli canſa/anda . Nam
ut ſenſus communis evidentiæ rationis est judex ; ita di
vinælauaoritatis initerpretandæ magilira est Eccleſia, cui
I-Iºqma Del concredrta ſunt.
a mmm” S. 16. -Eorum nunc exammanda est opinio , qui quum
'mm' f.. nullam in humana ratione veri tefleram videre putant ,
"md-5”* tum folam Dei auctoritatem certam eſſe decent , in qua.
mmm" prætet alios , ſuit nuper vir adprime doctus Petrus Da
niel Huetius (a) . Eam opinionem & ſalſam reputo , 8C
reli ioni pemicioſam. Qua-Vde re quamquam dictum est
pau o uberius in Appendíce ad priorem lvlempbyflcc par
tem; hic tamen locus exigit ut paucis faltem diſſeramus . \ <
Quod ea opinio fit ſalſa, ex fuperioribus patet ; \Otam
enim humanam rationem fubvertit . Quod ſit Religioni
micioſa, him diſc¡ potest,, quod fublata omni rationis
—- umauªªjeenïtudíne, ipſius divinæ revelationis auctoritas
evertitur-e Nam ſi ratio nihil certi nec de Deo , nec de
-Mundi origine docet ', qui ad revelationem adpellat,
quum nulla amplius habeat motiva credibilimtix , ut ap
pellantur, quibus revelationem constituat, aut ad Judi-z
cem appellats quem omnino ignorat ; aut ad pri-ü m _cujufque fpiritum confugit , ac famm' mum inducitamtsio
nullus est error, qui impune adſeri defendi nequeat ‘
' Non nego Prophetas , dum Dei numine erant afflati ,fæpe nullo alio indiguiflie argumenta , quo convinceren
tur, fibi Deum loqui: ar non omnes erant prophetæ .
Maxi a ergo tum hominum pars nihil fciebat : ut ho
die, ’ um nulli ſint prophetz, faltem quos Eccleſia pro
talibus habeat , omnes- in omnium rerum i noratione
verfentur neceffe‘ ell . Qpicumque igitur hanc ententiarn
tuentur , dum nimium rationem religionis ergo depu
munt, imprudenter licet, ſed evertunt tamen primum
reli ionis fulcrum ,. nofque in fcediffimum pyrrhoniſmumde'figciunt .
S. 17.
.__—__
( ª) III Alumni: Iiú. I. e- ¡ª ºpuſc. amm. De becillitate men.
lis humana . e
DE Vmu'r. EJUSQ. CRIT. CAP. III. r I9;
S. !7. Ii nunc restant, quibuſcum congrediamur , qui
non aliam ob rem humanam rationem veri teneram «po
nunt , nifi quod ea fit ipfiffima De¡ ratio, quique in op
pofito funt errore . pythagoreorum ea 8: Stoicorum fuit
íèntentia, mentem nollratn artem eſſe mentis divina::
ex quo non poterat non con equi , quod Cato apud Lu
canum lib. 7. declamat , -
\Nil faoimm- non ſpºnte Dei: nec 'vocibu: allí:
Numen eget .' dixitque femel nafcemibus auctºr
guit-quid fl‘íre licet . Sterile: ne elegit arena:
t canere-t paucis, mer/&que boo pul-dere mmm?v Efl ne Dei fades‘ nili term, Ó' pontm, ('9‘ aer,
It cælum , Ó' 'virtm? ſupero: quid quærimuy ultra?
jupiter efi quodcumque video , quocumque mo-uen': .
Arripuere id recentiores Pantheíflaa, 8C Fanatíci. Spin.
za. (a) idcirco prophetiam &t cognítíouem naturalem mi
ſcuit: prophetia ej!, inquit , rei alicujux cerm cognitio a
Deo bo'míniám rtve/4ta . Ex Indira, pergit homo nefa
rius , definitione fequitur, cognitionem natura/em propbe
¡¡¡Im vocari polfe : nam ea, quæ lumine naturali cognofei
mm, a ſola Dei cognitione *, ejufque gremio decreti: de
pendent . . . ea iure divina vocari pote/i , quatenu: de ea
fartieipamm. Eoder'n redeunt quæ Fanatiſmí ille frequens
cultor Petrus Poiretus (b) ſcripfit: Deus, inquit, amm'
potem fui LUMINIS’ SUBSTANTIALIS fcinli/lam ali
quam m tenebrofum bominis fundum jam/atu: efi , Ó'
qua/i eidem incorpora-Dir . . . . Ffl ¿(ec divini luminir
fcimi/la ipſum illud fubflamiale Dei lumen , ætemumquo
verbum . . . in centro animæ , pro modulo eju: , ut fl:
dicam , fixamm . quæ adeo ſunt portentoſa ', u: qui
velit refellerej is etiam cum ratione inſanire amet .
1b
PM
Ref-\mn
Nam Dei ratio fimplex est 8: infinita : partiri ergo ne— mr.
quit : ergo ubicumque adest, eadem est . Quod ſi ratio
nostra ipfa est Dei ratio, nulla ignorabimus: infinita: e
nim rationi omnia aperta funt . An quiſquam est adeo
amens , ut hunc in modum fibi aduletur , perfuadeatque
fibi nihil eſſe, quod ig’noret?
§. 18. Quidam autem Platonici alia ratione hæc expli- ¡MMM
m eo. (9' Plo
que nos veritates cemere, Plotinus. , 6C Jamblícus ſcri- ‘¡:5 :10.::g u
cuerunt . Dei radio quodam mentem illuminari ,
m
bunt . Iis accefiit B. Augullinus pluribus in locis , pra:- M…
ſertím vero in libro de Magzfiro, in quo id ex instituto brand-ii.
Gen. Log. N agit ,
… ‘_—‘——.
( a ) ‘I'ma. Tbeºlogícªpol. cap. x. pag. I. (9' 2. Vid: Hum'um in A1. '
A MM". ¡¡h I.
( b ) File¡ º' mío col/en S. ‘un. é’ 146-'
rifle .
Nmm- . I.ur da
l'híme de
Probabi
'\
194'. ',,ÁR-r. LOGICIE LIB. III:ir
agít, ur probe!, Déum tantum nos* doce-re -Um'tatem P0P
ſè, no! intrínſeca: adlºquendo, idque in libris de reflecta
&iom confirmar, ut ſcíre poffimus ei ſententíaz 8!, ſenem
adhzfiſſeª Haze in bonam 'partem ac‘cipí pofſunt. At Ní~
cola¡ Malebranchii opinio eſt , -Méntèm hoflram x'm'wc
'Deº con 'w131', atque in_Dei idea Ó" lumbre* omnia perci
Pere- z fi de Omnibus omníno rebus ínke'l-li'ga‘ntür, ac
1ra, ut ſonant verba ( fiel-ibenim poteflz ¡it emphatice
ſin: dicta, quod ratio Dei donum est ) ego nímiuih eſſe
existímo .~ Nam ſi ita, ut dixí, ut ſonant , vera. ſunt,
non video quid diſcrimiúïs interfit inter mort‘a'líum’ ,* &
beatorum statum (a),- guiquè cum tot humanïs, error¡
bus‘¡ iiſque ſzpe capita’hbus; donciliari mm. Hzc Má
iebranchú ſentemia ádeo portemoſa .Ga lis viſa est _,- m:
publica jactaverintz mïru'm èfl'e Malebranchium omma in
Dec videre, prázt-erquam hoc ,- quod ſolemni; inſanïret.
Sed díc‘am gallice & elegantíus: , ‘ ª' . Ñ
Lu¡ qm' mi: tout e» Dim,, u' y' -uºit pdf; Qu' xl el¡
ſou¡ '(b) .- ' ' ‘
C A P. . -IV.
De Prºóabilitate‘ .
Vídentïam 8( c'erfít'udïnem mathematfcarñ,, ac'
phyſicam , idest veram, qualem philoſophï ap
pellant ſcie'rmam , fi a Pai-a Matbeſi ,- exiguaque return
""ª‘- haturalium parte diſçeqanzugg in reliquis ,- quibu’s cognir‘
tio nostra constar, dIſCID‘I'ImS , a‘ut raro ,, a‘ut numquan't ,
obtinere- licetz’ nec' c‘ertïtudo' moralis ,~ hifi in .paucïs hi9'
flor-¡z humance p‘artibus haberi potest . Itáque- huma‘mg
doctrina? maxima ex parte prºbaóilirate fantum .ſe ç’omz'*
men'dant.- Phyſicï¡ Medici¡ Iurispdrití ,ª Ethici¡ Politik
ei, Hífloríci¡ idest ii omnes z qui Circa objecta ext‘tiñg
focus haufl'a, verſantur, ſi inge‘nui eſſe velinf ,- 'fateb‘fiúïg‘
tur,- ſe pauca’ evídenter 8: cerro comprehendere - in czé
teris {ola nit¡ probabílitate . Ea contenti eſſe Ãebemus¡
nbï meliora' n‘on Aſuppet'unt , ne videamur‘ nat'ur'z ſubíraª'
ſc-i; Vide Sen.- lib; 4. de‘ Ben‘efi c. 3;. Sed pwóaóilit'ar;
cuius ope res nostras maxima ex parte re’gere o'po‘ffç't
cogitate perpehdenda e’st ,- eju’s mºmmta a‘estxmar‘idª; é‘ju -7
gue ¿gm-du: dímetíendi; neípecòrum‘ inflar¡ n‘on qua; eau-U
um est , eamus ,- ſed qpz ¡tur a~ . z.
_ ( I ) Mflfá'filltbïdjn "fell-'r cx Mmmm lackim ¡n examen du Ser
\une-k du P. Makb'nnche‘ O’c. mn'. a'. 0pm-- :ju: ¡¡¡mſm-m .
( b 11m. Hard-¡ng Ame¡ pg. 4;. x
A DE VEN?. EJUSQ; CMT. CAP. 1V. 199'
\ 2. Princi io autem quam diCam-us probabilikatem !lag-'A
de niendumè .* Arifloteles (ª) probablle appellat, quod ,Pl-:Hi:
. ªw'deiuf amm‘bmª; *vel p'lm'ióm g' -vel ſapíenttºribu: ,- C9' Ari/km.
bíj qm'dém' -Uel ºm‘nibm; 'vel P’Wñbtfl , vel ma'xime‘lleeb- ¡º -óriómſi-a Extrinſèc‘am-Íanmm Prºbúbilitqtém com‘ le‘ctI-tmª,
qua ii_ u'ti debçnt; qui adª‘ca’lculpm igſiªkes ad u’cére’ nev
queúnt; icſe‘st qui ſua i-ationeutt nçſciqnt‘ .- _Nam fi earn
opinioném ſectat'r fiierint, qua*: ſapient’ioribus' vel Ómni
bu‘s; vel plu'fibus z vel maxima' celèbribus pròbarur‘¡ et
ia‘m‘fi errent, quum is e‘rror non vblúntat‘i tribui‘ poffit,
ſed humana mentis imbécïllirati 9 minus Íurbat , veluti
CUÍÍÍS ſé pazniiere‘ nequeat ª Sed' quum' ea probabilifas,
ut paulo post ſúmus demonstrª-fu'ri , nullá ſii ,‘ ubi deſit
iutrinſèm z illud praba'bilium constituifi c'rite'riu'm ,- quod
,ſemp‘et ambiguum’ est; ſarpe' fªalla'ic‘f nam 'ricm ſem y cona
stat¡ ſaªpientesz ea , qu‘z’ probant, ac‘c'uraké'c‘aleu' a‘flèé 'à
infinita e’xem‘pla‘. pioſerr't, Pam-int z quibus de‘moñsti‘afur,
plurimá manifestó_ falſa¡ dit¡ ,vel Omnibus ,- vel p'luribus ,
vel ſa'pientibus fuiffe perſuaſa¡ aut quizá rem‘ minime per
pendiſſénfç aut q'úiá médiis ſc’ie’ñdi d'eflitut¡ eff’en‘H ¡¡t
eccez Cometas elſe metéºmj Stelltflr‘um \èjſe ſòlidum &6.
Qúeè eu'm' in’ _ifiodúmſeóekanf Medici; luriſp‘e‘rltiz Ethi
ci; ?clik-ici; Híſiorici Probabiliª,v in _quibus_ àlii: alias ut
pecſiora’. ſe’ctabáhtu’f¡ quum ,tamed- firit ſalſa? (b)
[Mi ¿vid-mine',- quam' olvfiªuñmij. Quu'm agitar de e-uen- ſente.
tir àfflima‘ndisz ſuperior qoct’rinü ma‘gnum- uſum habere
potést; Certikúdd evenri m pia-\E5 zq‘uáles distribuitur:
omnes‘ fimul infegttám cenitüdinèmïc’mffltúunr .ª ſingular:
fing‘úios' prçbabilifgtïs grádu's-è Plüre‘s majdwmªpeobabilím
tem, pauclores mm‘o't‘em. Ex. &Mmm-*10; 'miiiküm
nomjxiaz A,- B-ç C, D,- E; ,- 6ta. é' üekin- uma-m
conjlclántürª Unu‘s extrahendus est¡ _qui uell‘o- cum he
ste depugnek: qu’zrirur qu‘ah’ta- ſitª probabilitas’ ſore utv ez
trahatur A ad wobabifitamn, ut' non extráha'mr? tiem
pe h ad' 9. Si _düo ſim exfrabéndi ad- pugna… , est 'pri
ma pro .A 8! B 2. altera 8.- Sed in iis rebus ,Ñ- in- qui-
bus Cermudq mínime pervidetur, inutilis est : ignora e*
nim'cettitudme; quoto grada dicam opinionem A ab
ea'fiiflare? Potest tªmeú' ea dçctrina inverſo ordine adhi
bffl' I fic ut‘ ignorantia constltuatuk veluti punctum fiſi N 2' xum,
5; z. Pèt-rus- Gaſi'endus id dici‘t‘ pròbabileç.quàdplur bdª Ej¡- 6'41;
W
_
N RI": . ' ,It
.,'um
f I. ) ¡._Tapmrm up. t. '
) Vu!- Rldizmm de ſenſu ver¡ & ſnlſi'lib. I. up. 1._
!96 'Ah-r. LOG’ICB LIS. III.
- xum , unde gradus\probabilitatís dimetiamur , ut pofito
A. ígnorationis statu , fit B prímus probabilitatis grados,
C Íec-undus ,, D tertius &c. , quouſque ad evidentiam
ventum (it , cujus quilibet ſibi testis est. Quzritur ex. g.ſmc_v ,v nec ne , habimores in Luna? Ignoro . Mediact
non habeo, .quibus statim ab ignoramía ad certítudinemct
tranſicç Poffim. Quazro conjecturas probabiles : primum
repetía i’d este poffibile : est is primus , ſed tenuíffimus
pmbabilítatís gradus . Mox intelligo, non viderí Veriſi
mílè , ut ex tot globis mundanis ſola Tellus habitetur .
Hqheo alterum , eumqpe majorem probabilitatís gra
durm .Ñ Tnm auimadverto non decere , ut De¡ ſapíentia.,
8C benignitas ſola. Tellure ~coarctetur . Ita emer‘git ter
tius probabilítatis gradas -. Accedo ad Lunam ¡pſam ,
atque ex ejus partíum contemplatione Telluri fimilcm
agnoſco,, videoque eſſe in ea , qua: incolarum animan
tium- facta_ videantur , ut maria , montes , atmoſ he
ra‘m , adeoque vemos, pluviam , nives , &c. hic’
uartus probabilítatís gradus . Atque hoc modo plof
unt to; cumulari , ut me prope certitudinem ipſum ad
ducant . , Ñ i.. ‘
Um_ .S. 4. EX príncipiis ſingularum díſciplinarum cognoſcen:rat-?171? da. 8L dím‘etienda. est haze probabilitas_ . Díſſiciſglinzj ſingu..
of"; ,' la ſuos haben: fqnt'es , ex quibusfflrmcipàz eu Prwnºtñp
.ſcimfízl- nes‘hauríuntur, quibus íllz ¿Sc innituntur, & romoven
ſlf‘y’fffl’ª'mr . Fontes ditciplinarnm omnium , unde azc fluunt
-zi’a, ranºcmano , auctºrita: , ut dicetur .cap. ſequenn .
Ex hi3 ſomibus manant diſciplinarum príncipia, ſeu na
rurales 8( primiti-uze veritates .- his .vero principiis tota
nostra cognitio regitur . Sed illud animadvertendum est,
non omnes hos ſontes eſſe cujuſque ſal-mire proprios. In
ſcientiis naturalibus Matheſi, Metaphyſica, Phyſica , A
stronomía , Medicina , proprií Fontes ſunt tres priores .
In Theología ratio , 8C revelado, ¡dest ªuctorim: divina .
In Ethica, Política., Juríſprudentía. , [Theologia mol-ali,
ratio, 8: Mmm:: in Juriſprudencia civil¡ leges, videst vaut
Nature , aut Populorum & impemmzſium placíra . In
Historia ufiium auctorim: ad Criticz regulas exacta. Ita.
fit ut. non ex Omnibus iis rite in qualibet Facultate ar
.-_«
› principia Am'um , 8L S'ciemiarum , ſum ſmſm' , cºnfi-im- \
gumentari poffimus , velut ex auctoritate in Mathema- ,
ticxs, ex mmm- mmm in Theoſogia revelata. ſi Fit et~Y- o
a íam illud, ut probatíones deſumptaz ex propriis princlpiís
irgtrz'nflcz , .8a quidem came fint , fi evidenter e pun
CIPHS proficlſcanmr : At ſi nec emdenm \int , nec cen_
tc, ¡dust ſi ex prmclpus nec hqmdo, nec evxdenvter ma.
. nent,
DE VER". Emo.. CRI'Ï. CAP. IV. 197
¡ent, ſed evidentiae aut certitudini ſint ſimiliores, miſce
tur probabilitas , erítque ea probabilïtas , que ex pro
príís principiis naſcítur , intrínſeca : extrinflm, quae ex_
:limit principiis hªurítur . Quamquam nunquam certitudi
nem, ſed ſemper probabílitarem ſacium: , que ex extrin
ſecis rei alicujus principíís deſumuntur argumenta : cer~
titudo enim non niſi ex propriis naſci potest .
5. 5. Ut nunc intelligatur, qua: dico prºbabilia, cone A4 ¡II-Í
flituendum est, quee fint mm . Certitudo aut princiPio- {5:38:35
mm est , aut conſèquentiarum e principiis deductarum ‘ Mm"
In ſcíentiís ratiºnis princípiz cerca apud homínes haben- ".'ªv '"5"
tur : I. Quaz quum a ſingulís , tum ab Omnibus , qui {ÏJZÏZÏ
aullo mentem mtendunt , clare 8( diflíncte pura íntel- dº - '
ectione percipiuntur, ſeu ez propoſitíones , quarum at- A5131'
zributl contíneri in ſubjefii: , aut ilſis adverſari , clare cipiº
comprehenditur , ut _Qgae ez’dem ſunt @qua/ia , ſunt inter ſe e- 'ª'ª -
qua/ia : Nor¡ pote-ſl idem confiere ex ii: , queſe mutuo deſir/Mm:
(9-0. z. Quze clare & diflincte percipiunmr íntima com
ſciemz'a ad nos pertinentia, ut, me varia: babe-re idea.: ,
Ó cºgitazªdi moda: ; boa aut illa aflèéïu a ¡¡mi : -uºlupza
:em :mt dolorem jèntire Blc. ;.Quz clare díflincte ſenſi
bus concípiuntur, ut existe-re corpom , mover¡ , dividi,
gra-vitara, calefimre , cartera, que experimenta dicun
tur .
› 5. 7. In ſcíemíis auctorïratís prïncípia. habentur cena, FHM.:
¡Luz clara-8¡ diflincte ſunt in auctoritate authentica poſi- 9,35;”
ta . Ita quz clare ſunt in Scripturª divina poſita, ea n0- ªa MM.
bis Chriſiianis ſunt certa principia reiTbeologícz, velut '"ªáª
Chi/¡um pmdimlſe Evangelium : nomina jim Apollo/o: {'ÏZJÏ"
mififlè: Damn omnia curan: amor: Dei, Ó' prox-im¡ to*
mm plot-tem Ó' 'uilam cbríflímam caminar¡ &c- Qu::
cujuſque Civitatís legibus comprehenduntur ſunt cena.
principia juriſprudemíz Civilis - Quod ad humanam au
ctoritazem attiner , uz clare 8: diflincte ab Omnibus,
aut pluribus coazvis domefflcis narrantur hístoric‘is ,
qui & ſcíre pozuerínc quod narrant, &e intellexerínt, &
non ex confpiratione voluerint mentiri , id certum habe
re debemus . A’tque hunc ¡vn modum constituitur princiª
piorum cerritndo . Sed ínſerius admon‘ebimus , non o?
mníª , uz dícunkur rincipia , eſſe .índ'lſcrimínatím z
&z fine uIo examine ſ cipienda . Adde , quazdam diu
a pleriſque prin‘eípia , quee ab aliis negamtur , urzque 1
pel-pandemia ſunt , nec ¡mer cel-ka flatim ccñlocan
da J- e
S. 8. Conſequê‘ntía Cel-ta ſunt , quum Claſe 8( díflín- Cm***
cte_ a tenis prínc'rpíi: auque' ncceſſario -fluerc inteffigun- JZÑZÍ'ÉÍÏ
N.; ,_ .tur-.I'M
*198 . ART. Looxcrm LIB. IIL'
zur. Nempe quum & iPſi 9 & omnes rei erití eandem
axxentionem adhibendoz videmus non po e non ex iis
Prinçip‘iis ſequí . Ita TriangIA/um haben* tre¡ angulo; :e
qua/EI ¿aabt/..r "Si: : Triangula @qui/mera eſe zequigm
guía , ¿Sc ſimília Theoremata geometrica e ſuis prín
cipiis clare derivan cernuntur . Item in Phyſicis ex hoc
principio , ut torpon; mwearztur acceſar-¡um eſſe reſisten
:z’am a -pi motriçe ſuperan', neceffario concludo, non poſ
ſe navem, cujus reſistentia ſit Xqualis 4. moveri a vento,
cujus vis ſit zqualis 2. In Astronomia ex majori vel ¡ni-.
nori para/lux¡ Astrorum deduco majorem aut minorem
eorum a Tellure diflantiam . In historia ex facto, quod
ſcio, plurima, que hifloriçus racer, ſed quxe ex ¡llo fa
&o ſequuntur neceffario , Concludo . Narra( Homem:
Grazcos' poflquam ad Phrygiam appulerint, Urbem TÏO’!
jam obſidione Cinxiffe: hmc inſert Thucydides (a), pſx
lio Trojanos víctos, neque enim alias ſe maaniís recepíſ'-.
ſent . Quamquam poterat duorum alterum inſerre , aut
victos przlio Trojanos , aut quie, pauciores , intra. maz
nia abditos . Atque ita ex legibus vel divínís, vel cano
nicis, vel civilibus definimus de justitía. , vel injustitía,
honeſiate, aut ,turpitudine actionum ſingularum .
UH", S, 9. Quibus pofitis , veniamus ad probabilitacem con..
&ia , ¡zu- stituendam . Que: propoſitiones nec in ſuis ſontibus dare
fil'f‘ªªí'rz_ &diflincte contineri’, nec cum princí iís ſuis neceſſariam
¿Mí/¡ª, connexíonem , aut repugnamiam ere mtelliguntur ,
cena: non ſunt, ſed vel dable , vel improbabi/e; , vel
probabilas . Dubix quidem , ſi aut neutra. ex parte adſint
in ſontibus 8C principiis rationes, quibus afflrmenmr vel
negentur ,- aut momenta, quibus affirmari poſſent, &Equa
lia ſum: iis, quibus negari debent . lmprobabíles, ſi al
tera pars gravibus momentis nitatur , ipſz nullís , aut
vix alíquibus : velut qui dicít , mm effe- babimtam in
Luna, improbabilem profert ſententiam ,~ nam nullis earn
confirmare argumemis potest ; quum contraria gravibus
conjecturis innitatur . Probabiles tandem , ſi argumentis
veriſimilibus poffint comprobari, que :amen non omnem
auſerant ab animo ſcrupulum, ut eſſe bªbitmarex in Luna_
25cc. Argumenta autem veríſimilia appello , que not¡
neceſſario concludunt , aut non ex cerris ¿Se neceffariis
principiis . Ex. g. certum fit Lunam elſe corpus terra
queum , Sequitur inde non neceſſario , eſſe in ea habita
tores , ſed probabiliter , quia princípíum illud , & hace
conclufio non_ habent mcejſariam conmxiamm , ut Trian
u
~'
K a ) Lil. 1. (Ich-lla Pela).
navim-iu EJUQ. CRI‘Ï'. CAP. IV. x99
..r .
gulum ac tres anguli æquales duobus rectïs , ſed verifi
milem tanmm . Sed ſi principium illud, Lunam efle cor
pus terraqueum , ſi( non Certum, fed verilimilelg tum r
duabus ex rationibus concluſio est incerta: I. Qula nulla
est principii certitudoz z. Quìa ea concluiio non habet
necgflariam cum fuo principio connexionem . Item quod
Hqmerus narrar t vide S, 8. ) certum haberi nequit j u
nius enim hominis , Poetaz, nec çozjví, auctorítas certi
tudinem facere nequit; ergo nec quod inde concludit
Thucydides certum eſÏe potest .- concluiio enim majorem
vini habete nequit, quam habent Principía, unde conſe
quuntur . 'Sed'ſit illud certum ,‘ id a duabus cauſis iieri
potuiti nc diaum efl ,' quod quum hifioricus non enar
ret , neutra feparatim certa baberi poteſi, ſed utraqueaeque probabilis . ' ‘ l
ſi S. Io, Duplicçm fuperius proliibilitatem yoſuímus, in- Diſm’.
zrinfemma 8; exrriflfecam . Priuſquam ulterius progredia- ;tg-.gm.
mur, obſervandum'est, dici quoque extrinſecam probgói- ,;-‘,';,',’_"’
Iitatem, quæ ex hominum aufloritate fumitur in iis re- "inſec
bus, in quibus ea auctoritas propria principia fuppedim
re nequitg veluti in Matheſi, Phyſica ,‘ omnibufque re
bus, in quibus non agitur de facto , Heec auctoritas lon
ge ab intrínſeca , quæ a fontibus propriis hauritur , dif- MM,
ſer: .‘ l. …a ſecurior est præ ísta, quippe ex fontibus cle {t
ej-us difciplinæ propriis nafcitur . z. l-iæc extrinfeca fine iijf/ff
illa intrínſeca, nulla eſſe poteft Nam nemo a. ſe impe- magnat
trare test, ut aliquid velut probabile habeat, quod '117 ›lud aliia afflrmanr, ſi icit illos ex nullo fonte , tk príne
cipio proprio baurire potuiife . Finge fibi narrati histo
riam a. mille hominibus , certuſque fis eorum nemine ª
ulla ex via eam fcire potuifre , numquam impetrabis a
animo, fi fis rationalis , ut habeas prgbabilem Da cen
tum Mathemªtiços affirmare aliquod , cujus nulla ſit alia
affirmandi rattio , quam quod ipfi ſic volunt , minime ,
id probabile efficietur. Ut ecce, ſi omnes Alironomi do- _,ceant 'Terram' moveri, nec ullam ejus rei vel levem çon- ſi_-ſi--=
jecturam proſerant, probabile nunquam 'fgcient'. "Eodem
modo fi plures lurifperiti , aut Caſuistaz quid iam affiit
ment fine ullo argumento e fontibus Juri( ruSen'tiEe ' vel
fcientiæ moralis propriis hausto, quia dee probabilitas
intrinfeca , ne extrinleca quidem ulla eſſe potefl , Est er
go perfpicuum , extrinfecamhanc probabilitatem nullam eſſe, ubi defit intrínſeca. illa." i '
ſem .
S. II, Qunm ergo extrinfeca probabilitas innitatur in- Emi“
trínſecxe, neç fine ea eſſe poffit ( ex si 9._) ;zſequitur ſem_ ig*
Fam non Poſſe 'elſe maiorem , quain est mtrmſeca . ?Wim
. 4 ha_ mena-(ª:
‘F:
ab ::tri-[- i
zoo… -1,ART. Loc-.ICE LIB. III.,
babile ſit imrinſecus ut 2. hominem fi agat actíoncm B
peccare; mille cafuinæ auctoritate fua efiicere nequeuntj
ut minus vel magis ſic Lmbabile. quum quæritun exſi
fiat necne res alíqua, primus gradus probabtlitatis intrín
ſecaª., ſed hzvifiimusa Sz vix alicuius momenti , est ejus
poffibílítas. Si hinc mille Philofophi calculum ſuum ad
dant , nec interea ullam aliam rationem afferant , nullo
modo rem Probabiliorem, quam est in primo illo gradu,efficient . v .s
U: Mm- 5.12. probabilius autem intrínſeca augetur fingulis
222%; argumentis ptobabiiibus. aut ex eodem , .aut ex diverſis
ím‘n'nſc- principiis deſumptxs: itaque non folum est m ratione tor.
ª- nexionis cum ſuis principiis maiori vel minori ', ſed et
iam in ratione numeri argumentorum . Non ſecus atque
pondus in lance augeſcit in ratione non folum ponderis
grªnulorum, ſed etiam numeri . Hinc efficitur , ut pru
dentiæ docendi fit, quum certitudo deficít, plurima con
globare hujufmodi argumenta. At probabilitas extrínſecª
non poteft augeſcere in ratione numeri Auctorum , ſed
tantum in ratione eorum ca itatis & fcientiæ . 'Quocir
ca plerumque major erit au oritas extrinfeca trium aut
quatuor hominum doctiffimorum , quam mille idiota
rum. Quod ſi in historia numerus hiiioricorum exigitury
id fit ,- quia in historia intrínſeca probabilitas est ab
aufioritattgrtefiiumsp ut ¡ſuperíus monuimus : homines
autem omnes , q'l mas; diti ſunt_ , :eque \estes eſſe
v Wm‘facti‘afitªíusſpubjru 81 ſenfibihs.mmm-- v S. 1g. Ex'hís, quæ dlcta funt , frequentes regulag ge
¿jiji-l?:- -neraleè-deduclmus: quæ propofitlo inter magna inge
dimmmnia non contemnendis argumentis conti-evertitur , inter
dar-Im,, certa haberi nequit . Nam certitudo numquam constanter
mixtim ab iisy qui eiusicapaqes ſum, oppugnatur: necullis ex¡
ceptíoníbus venſimlhbus locum præfiat . Hujuſmod¡
Ïrgo propofitiones inter probabilia ftatim referenciaunt . ' ri '
.ſte-anda S. np II. Ceteris paribus opinio A est probabilior
mªlª- quam B, ſi A pluribus argumentis intrinfecis nitatur ,
quam B. E. g. quæritur utrum in Lunajint animantesP
qui afiirmant pluribus mtuntut' argumentis , ex confhtu
trone Luna: terraquea ex eius atmofphæra aerea , adeo
que ex analogia cum 7Tellure nostra, ex ſapíentia, boni
tate , a potentia De¡ , quæ non funt coarctcmdae uno
Telluris ponam Qui negant vix ullis verifimilibus utun
tur . quocirca illa opinio est hac probabilior . '
rem-d S. 1;. Il]. Ea. opinio , quæ pari numero argu
nzm. meritorum cum altera nititur , ſed aut omnibus invio
' .a _ r¡ us.
v
ne Vnm EJUSQ. CRIT. cape IV. zo¡
ribus, aut uno vel altero, ptobabilior est cenſenda. Por*
:ro unum argumentum altero d_1_cnur.g_rav1us , quum prim
eipiis proximrus est, cumque us magis Connexum, quam
alterum . Ad dignofcendum autem utrum unum argumen
tum altero fit principiis proximiusa cumque ns conjun
,ctiusÑ nulla: regulæ tradi poflunt : utendum est mentis
perfpicacia 8t indicio. Adeoque ad has probabilitatesl di
gnofcendas St dimetiendas oportet mentem me …finge-Ñ
re ad pervidendum & diſcemendum_ , quod fit ſcientus
Mathematicis , 8( Critícis .' .
S. 16. IV. Quz .argumenta. minoribus exceptionibus quam
funt obnoxia , ea ceteris , uz pluribus funt obnoxia 'tc-"º
exceptionibus, probabiliora unto . Emmvero certitudo
argumenti pofita est in'hoc, quod concludat necefratio ,
ut non oflit non ita concludere. Quod ſi_ potefl con
eludere uplicl modo A 8( B, neuter certitudinem ha
bet, ſed probabilitatem , & is concludenldl modus erit
pfrtobabilior , qui paucioribus exceptionibus obnoxius
e . .
S. r7.. V. Quum agitur de probabilitate intrínſeca, qui ºw'ªº'
mente valer, ídest aptus est rationibus examinandis , al- "'ª"'
\eri credere non debet afleveranti , opinionem ſuam 'eſſe
probabìliorem, ſed eius momenta expendere debet , &
bum ſuis conſerre. Nam quæritur hæc probabilitas ut rem
nobis perfuadeamus t perfuademus autem nobis aliquid
momentis rationum uatenus in mentem agunt : nifi ergo ea expendamus , cum aliis conferamus ,ct non 'poſ
funt ea. in mentem agere, nec idcirco eam ad aſſenſum
trahere. Eam ob rem & Cicero probabat peripatetico
rum morem; qualibet de re in uttam ue artem diffe
rendi ,' 8( eumdem egregie tenuerunt Sc ola ici, 8t, me
faltem auctore , ubi certitudo deficit , adhibendus est
ubique. Hinc in primis me mire delectam libri Beati
Thoma, qui fine amore & odio , quos affectus Jong:
habere debet Philoſophus, in utramque partem de 6mmbus'diſſerit, graviflimis etiam rebus. . ſi _
S. 18: principia probabilitatis univerfalia indicavi ,zm-up,,
quibus mdustril adoleſcentes ,un poffint m lis ſcïeiz'tlis -, ¡m, "En:
in quibus aut ſola, aut pene ſola regnat probabîlitàsfDqgf-c'jxf:
probabilitate eventuum non diſſero, quod nimis ea res
xntricata fit, quam ut tirones intelligere queant .› Copia
ſe est ea a Bernulln pertractata in Am canjeñandi fparf
cis a. Graveſandiò in introductione ad Pbz'lafizpbiam . Re.
gulas probabilitatum per omnes diſciplinas dilígentiſfime
perſequutus est Ridigerus in 3. lib. de fen 'ven Ó* ſal
l/ì . Nam postquam primo cap. de probabilitate in gene
N'
~ ~ fluir hominum 'ſcientla ,
zo; ‘ ART. Láctea: LIEJIIL
_re diſſeruïnet, En z. agit de probabilitate historica, in z.
de probabilitªte medica, in 4Ñ de probabllitate Lerma-murie
ca, in 5. de Probabilitate iFly/ſim, in 6. de probabílitate
politica, in 7. de probabihtªte 4d fiºmim-m , ' ut vocat ,
in 8. de probabilítate practica , in 9. de probabilítate
ambigua, Sed miris omnia notíonibus, 8( novís incon
dicíſque doctrinis turba¡ . '
C, AJP- V;.‘ . i ,Que vip ſim bom-ini prºpofitze {dd ſapientiam
" _ comparando-rm , M4145- me ;xp/¡Eme
Bªï’º’ª'i’h e_
,m MS. 1._ QUZnqqe' omninº_ vïdentur homi‘ní viªé ad_ kſa-º
plentiam comparandar‘n p'ropoſita;2 ductmtm,
' experimenta ſenſuum ene-mami”, ¿ri-:img ,can
\ffiemí-z, inteligencia) (9' rªtiççinium‘ : his enim ratio
ſumaria, ſeu vis computatrix innititur :4 nan: ez ri
mas rerum nouones, ac tPropçereª. Ptintipm' ,' ¡¡nde (0ta
_ v ' uppedítªmç. In‘de quoque ma
na; axlomatum intelligentia. ç \1am axiomafu‘m' cómplicehe‘nſio ex collatíone iſideamm fingulqrium_ ullatim confiª
citur ,- & ide.? e15 illís fqntibus‘ manant. ffihïl o‘mnino à
nobis_ ſoii?" 'z quod el; quipq’ue ¡¡lis fontilbus' noi-1 maſs
ª ' Sus nofler ita animo çonformandus est,
pt prom …"flt’atque expeditus, ,licubí ¡¡ſus fuerít , ad,
uinque xllps Fontes ríte Yerſandos, quo' ¡nde argumenta
ad vel-nm mvefligandum, aut confil'niandum ¡dance 3gb,
.litep, dextereque ha‘urire podi; Ñ Atque ad hoc Uliſ
_fimum Logica 'facultas’ comparatur , ‘id ue pra; ertim
Prominunt Logici; Nos p‘riuſ uam philoïophüm in his
qm' vic.
inſxruarnus, atqu’e exerceamus ' bçngillatiym , pauca gene-i
raum. ‘ ' ' ‘ x
5mm_ 5.02, Quzçumque ſcíre pqſſumus ſunt_aut emma, aut
¡iz-(MSM ¡mE-ma, ;. externa‘ vero aut ſen/ibm* {ubjectª , au; ?2071;
"m" Pl‘ªïtffiêª que ſenſibns non‘ſu’nt ſu_ jacta , aut ;apach
'Mp3' ;mis no_ tie ſum accºmmadam, aut earn_ excedunt- ,
Que 'Cuique ¡¡ht intrínſeca., ::mima ,Con/Zientzia', jènſu ,
ipfunturz-cujuſmodt ſunt', no¡ pen-¡pere , cla¡mmm ~ ,
1'*: aút’cïïtfé_ percipere; valle aut a-verſari : dolore-m aut
wluprmïn _ſE-¡¡Zire : amqre‘ aut I'M agitar¡ ; uno verbo
quzcumque ad ,èamim-m, ut Platonici lóquuntur , mn
riarem perxiueut . In his nec externorum ſenſuum ex
perimenta, nec auctorítate‘m conſulcre oportet : eorum
¡¡Unibet fibï tenis est luculemiſiïmus; Sed quam plqrima
m
DEªVEkLT, ÉJÚSQ. CMT, CAP. V, :og
[mima oonſeienria perſyici'amus, que: ab occultís in 2M-.
tura noflm cªuſis proficçſcuntur, in his cauſis investiganz- -
dis recta utímur quum primis açri ratiohis indagine, \um ’~
eriam admonitione’ eorum qui acutius naturam intro
ſpgxçre humanam ,-qui ,e cere poſſunt , ut ea animad
v_e_rta,.mus_, que non facil@ yerſpçxiſſgmus , ¡¡¡ſi admoni
¡L '
'5, 3. Qu? ſun; extem'a_ 6L ſenfibus ſubiefla , ſolis ſem 2040i¡
(num exgerkmenus perdflc‘erxgla ſuçltL In ea ſqvſus inter- wz";
nus provmclam ſuam non extendzt . Auctqmas in his m."
!0Com haber@ nou deber, níſi aut cu‘m ipſi experimenta.
. mstituçrç nçquimus; aut quum_ , qua: ipſi obſç’rvavímus,
communi ªhorum ſenſu confirmare volumus , quod ubi
fieri .cºnzmºde Pºtest, faciendum est ſemper S quiPPe
nulla, in re_ errare homines ſacilips poffunt' 8¡ ſo
lçrèt , quam in ſenſuum experimemxs _, au: pbſçrvªtíon!. us 2 q
S.- 4- Quód ſi hace externa minime 'ſint ſenfibus ſubje- 2m px.
¿la, m: [Piritu, Mim-e, *vim- ¿Bi-U@ atque genítrice: , º'Phenom-00mm Muſee, 8,! fimilïª, \um ad ratíocíniªm .& 1; .Pº.
conjeéïgram, aut ad analogiam, ſi qua: in ilfis locum’ha
bere pqſſunt’, çonſugïendum est , Tandem qua captúm
menús .nostra excedan: , ſola auctorime pervçstigañda
\gm-t, ſi haz; aſicub¡ przfidïum Przstet: mi _enim zhctomarç, est mi pez-ſection' rra-irme,v ::am nostrïz ſubstituen
do, aut çjus ope nostram ad'uvándo, uti ſupra explici
Pum est_. Quad ſi &e hoç au orítatïs deſir przfidium , ín
vçfiigmo tota deſetçndª, quandoquidçm‘ instrumento de
flummur, quo ſciñ poſiïnt, ‘
"5, S. Ut àmem his propofitis homini .ad ſapientiam U, bl.:
vus recteiutamur, !ría potiſſimum came ſervªnda ſunt : mmm,
luz: nonones, ?uns aaçfiorimx, [mſm , mfcierztia 'ſup
Pªduªnt, justz mt _& vera: ; -íaltem ut 'quantaa _finr ,
quedes , '5; quam Émhety is ſimiles juſto indicio zflirhe- ’
tur: II. ut ex his notionfims' pau-Haría¡ excitatz‘ axioma
ta _8; per analogíam !cage late ue provecta , vera ſmt,
non chimeríca, Quod fit, r, 1 non ſiatim ad ilªïa per*
volemus, ſed mínuta ínductione adſcendamus 2. ſ1 ana
]ogíz regalas òbſervemu's, g. ſi eas inter‘ſe "1¡ as conneç
' ctamus, quas claſe cermmus , v4,. ſi_ przçipitaxionèm ju
dicandi evítemns, y. ſi non ex antxcípans opmionibus ,
.ſed nostra uſi rat-Zone utamurz‘- II!. ut ex- iís notionibus
e¡ deducamus conſequentia, que cum illis neceffàriam
habqnt conn'exionçm, ut ex illis neceflàrío ſç‘quí eviden-v
ter vIntelligamus’: IV. aut ſi hanç nçceſſ'aríam' connçxio-I
‘ mm- non videmus , fi‘ncçre ſaltem fateamur, guante Cum
\ Pſ0*
r-I.
204 ART. LOGICA!: LIB. III.
Probªbílïtate ex hujuſmodi principiis conſequentía ista de~
ducantur . .1
Quid :gr- '5. 6. Ac quod (pactar ad primum, notíones auctºrita
ffflªºgº‘ ¿ix, ſenſm', cºnſcientixe eſſe poſſunt au_t clarz, distincte,
¡Mmm adtequatzz aut qbſcur2_, confuſa: , madcequatz . Ergo
gªſº’vªª* quales ſint_ omnlum pumum phlloſophus examínare de
ª'ª‘ bet, perſplcereque quatenus objectís ſuis conformes ſunt,
aut ab iis difibrmes: nam in hac conſormitate tota ve
rítas poſita est . Quod níſi in Omni aut ínveflígatione ,
aut diſputatione efficit , aut ígnorabit ipſe quid índe de
ducendum fit; aut ſalſa plurima , vel dubxa ſaltem &
ambigua velut vera 8( Certa ex notíoníbus hujuſcemodí
concludet. Tum niſi axíomara ex fingularibus excita
ta. vera ſin: , tota in ¡His inzdificata machina falſa.
ent .
g', S. 7. Tandem quamquam ex grizgcipii: -UerI'I m'bil pot
,,- 4…, est ſequí ni/i -Uerum, níſi ars rattocmandi adhibeatur, et
Mw - iam ex verís deducere ſalſa poffumus. Narrat Plutarchus
Sacerdotes lígyptios obſervaſſe lampctdar Templarum @que
“ají-r Elija/.27117: ſingulí¡ anm': majorem ole¡ meçſuram
conſuma-re. Ponamus hoc ſemel , aut bis verum uiſſe ,uamquam non vdubito quin id ab avaritia Sacerdotum
uerít excogïtatum; potuit id ex pluribus cauſis naſci ,
olei craffitie, vel ſubtilitate ,- ellychnii textura ,- aeris
temperie, calore, adeoque majori, vel minor¡ gravita
done . A! !Epyptií rem índe míram concludebant , So
[em nempe in annuo motu tardiorem factum . Ex re ve
ra ſalſum deducere poterantt Quot ſunt hujuſmodi Phan
tastica ſyflemata a recentibus etíam phyſicís ſuper ob
ſervationibus alioquín verís inzxzdificata? Quod autem de
auctoritatis notioníbus dico , id genel‘atím de Omnibus
aliís, 'm primís ſenſuum , dictum putato. Sed ea paucis
comprehendamus przceptís .
Cantv/es 1. Nul/a: babent alía: ſit-'Ii Praga/;tar via¡ diſc-end¡ P5¡-Hfgjïª loſºpbi , plreetqr [jar qllllflqfu’, {tu arimtqn ', .ſin-¡ſm exter
m_ nor, conſczemmm , mtelltgefztmm , mtmcmmm, /Zªu cor¡
" jecturam. Perdiligenter ergo ea: excºitmtº, arqu: 'ver/¡mn
¡a . .Ñ,
z. Horum ne Prenr‘grediumºr província: : ſciumo que'
fenſa, nor¡ ¡me/tiger¡ un que intelligemia, mm ſenſà, que
neutro díſcenda ſin: .' [zmite: pro‘óè ſer-125m0 .. '
3. Nan'one‘x pn'mum , qua: ¡nde IMM-¡um, .pende-minuto,
a'tque metiuntor: 'L'Oſrf (te ſim, ,Im a *una dtflmt , atqua
guns-nm, per-¡¡¡demo .
~4. Arte-m /I‘bi langº exem'tz'º compaíamo, qua ex prim-1
cipii: ſui: ¡'ufla derivar? 'Uªkªm c‘ºnſeguemm , m. mmI l¡ ' '
m
r-~’|
DE VERIT. I-:JUSQ. CRIT. CAP. V. :og
ne ex ſal/Í: wm, ex proóabilibm carta, er ambíguz’¡ ;m0
ſpicua confidenter deducant; utque taz/ia elſe, canſeqª-entíct
ſcir-z dzſcant, qualia ſum , ande nafl'um‘ur , principia .
Uno *verbo , ut ſingula fizo pandora @ſlim/¿re *ua/Mm. Hana
vero amm ſolo [Indio Ark/america Ó' Geomem'ce {zo-quin'
ne ambigunto . I
Í ſi' Fim': Libri Terri¡ .
A R
50$ l Ï _ .'Ñ
- LOGICOCRÏTICMR
L I B E ~R Iv;
, De Uſu Auctafitatix¡ Ó' Am' Cnªnſica.
.._.__..
‘ERSPlCUUM eſt homines" fine 14/24 ¡Mimix,
\eu arte ad calculum res 'adducendi 5 naſc'i :
ſed 'nec minus est pérſpic‘hum; fine Iza' rït‘z‘º
m‘j‘ in io‘tá Tenhe 'verſari infinita; ~ quz
prímum diſcu‘nt; -boti rátione ulla, fed festí
ficationibus ſe’nſuum; & hominum díſceiª'e'j ac
ſen'ſátiomim; & auctorita‘tís imperium o‘ih‘ñem
ªntevertere ratio'nem . Qu’íniiho ne‘queun'i infantes' his ño
uti magistris: Quum enim tecte ratiociriandi hondum
intelligant uſumſſifp'reüs ſenfibu‘s¡ 8L auctoritáteád ka
tiocinium‘ con'fu’gíant, aut qúoniám eo mi heſcíunt; ¡Ser
petu'o ig’nári v'ivunt; ut p'opuli ag‘r’efles; aut qüodljre‘êie
mi neſciuntç id infinitos 'errores praécíp‘ít‘es eünt: Dim'mt‘
igíéur Pro-videncia; llzzfldili Éehéfimiiia' gefl'tm" ( in
' it apgdfité B¡ .Aſo, ) ( a' ) 'am’n’ic medicina ,
'uni au ::Ó-¡mág A; Ó- m’éia‘m‘ Putin-at_ bºm'ir'lem ,
lia ergo grávi nba_ est ratio,- cu‘r otia'nium Primu'm‘ ¡Shi
loſophu’n‘¡ noflrumz quem ad xectám Ñ ſapie'nuz'z irivefflga
tio‘hcm pedetentim ducimüsz in genuino au’cto’ritatis‘; ſen
ſuu‘m¡ aut mágistrbrum üſuex'ercendu’m putemus a Ac
cedit eoderñ u'od homiúes ipſi ádulki [tira ſenſu'un‘] , &aucto‘rít‘atis du; quam meditatione 8p( raiiºòiñio; di
ſcunt: ergo niſi ita'. insti‘uanturz u’t dkite' 8¡ ſenſibus &
àuctoritate ut¡ ſc‘íant; tota ſunt vita; m errore vetſáturi.
Cº A I". - Í.
Üe’ rectºdſenſzſium_ aſiq d'eqm' ſènſtimffi prqvincía,
C9' e experiment!: atque obſeiva’tiºmáu:
nte ¡¡¡jim-end:: .'
335:" S¡ I‘. Lurimá, qua-l ſenſªuu'm uſimi ſ'pectant, in 'prí
,ſn-ſuper. mo horum elementorum libro ſunt expliclta .
tip" º.. Quz
. MU")
. 0-*
L I) 3,_ Áqſ. de vam Religion .
ÍJE USU AUCTOMT. CAP, Ï. 2077
Quz restant, heíc paucís.. Senſibus ::m-ma Ó' .torpon-K
pmz‘pimm, ut ſupra momtum . Ergo his tantum in re
bus ſunt adhibendiè in czkeris coercendi; Sed in 'exter
nís 8( cokp'or'eis quatuor conſiderar¡ poſſuntf ›I. exſiſien
tia: 2.- quálitates: .~ relationes: 4. effemiá . CorPoris
alicniu's eſſe‘mia‘ pi) 1ta; est in unione indivifibíli omñium
effentialíum: Eo’r'umlfi unum‘ ignoretur, , tota ign‘ora’tur
èflentia‘; Quinn ſenſuÍ omnia hzc corporum glſemíaliá
nec referànt, nec reſerre Pofl'm't, quandoquidem iis ne
gatum est, intima corporum ínſpice’rg , plurªqueqfine du
bio ſin: in corpo'ribus ,- que ſenfibus non ſunt ſubjecta;éjflèntſizctaj' torpºrum ſenſus adaequaie deſerre nequeunt. Quo
Circa dúo hinc ſequuntur canones .
I. CII-veto ne de carpºrum elïmtia, intimaque natura ,C9' cºnflituttſione [Z110 ſenfimm testimonio judías'. Futuna/¡
qm'd ſemper elſe í» quin/¡bet coo-poro, quod tu mit perſPicíJ',
mt: perſpicère 14/10 pecto' para: .
2*; Sie* babe-!,09 pòflè a rec’zm' corporal' Ea prodire eflèctn,
q'uòrum tu mal/m* in ii: ceràere muſa: Pºflïx , ia'circo quad
Plum_ in cºrpomm natura* [Im-nt . Nan igitur bzèc flatim
ficp'ernammlia Kappa/[alto . ,Queen- Fatim- abditas in rarp’º
Mm natura cauſa). Pm'terea ne ea: flat’im mago: Ó' de'
inoniªcºx ,oe/¡humo, qm' in' corporíbm* *mira èfliciuht : eſe
bínhium 120mm p'offunt ir¡ natura Muſe .
Nihil Hoc evidehtíus confirmare potest , 'quam vireá
áeris, g'ravifasz elªsticít'as , magnetiſmus 9 electricitasj
vis viíalis planrárüm & ªnimanfl'um .- ſxpe vis Peñíſcra.- Íde‘m dice‘re poflctu‘mus de Omnibus triplicis ilhus na.
i-urz regni corporïbú’s; regni, hefhp’è, anirhàlis g vegetſiabiè
lis ,' 8': míneralis ; 'qua de te' vide cliemícos.- , ,
S. 2; ,In 'corporum e‘kſistenfiá dignoſçênda ſer'lſus proprií Pm…,
ſuht Indices¡ íique’ ce‘rt‘i .- Senſuum' eniin orgar’ía ſunt' men ;x5
cºrªpºrea & necèflaríªf nimírum nor’x l‘novent'ur ,niſi e‘x-’ ſigma-d
trinſecus Óª‘taffu: Lang¡ au'temª corp‘ora. non, pòfl'uht hifi mm…,
a' doi-'pdreísç ergoÑe'x tacto' tuto de c'orydruá¡ exſistem’ia‘.
judíc‘ámu's ; Quocirca eàcorpora". ; á quxbus‘ nullo: modo
t'ªrígi nec lyzmir‘ie, neé ſano',- hec ulla‘ alía vía pofiqmusg
;gn/'Zafra quidem líce_t ve’xſistere¡ ſi e‘o_rum_ ul«li éffectús_ in
51s_ appareant‘ corp’onbus ,ª que ſenſm Patent' ,*' at ſent'm' ,
:,dèst ſenſibus percipi, nequeunt. Non igïtur eos probo¡ſi
qui éx ideíj cºrpºmm eórum exfiflemía'm demonfiràre ,co-ª
naríiur (a): idea enim re‘s au’t Pºflió‘ile: 5 aut éxſIflE‘n-ª
tu;
…Ñ- .,Ñ.,L ' f,, …
Í ª 100mm:: ¡a medir. prim. de prim. Phil.
k
‘ 268 ART-LOGlCE Luz. IV.
m, non neCeſTarío exſiflentes deſerunt. Quamobrem, ſi
poffibilia eſſe poſſunt idearum objecta , non flatim Con
cludi Potest exſiſiere . Porro quum ſenſus nec nímium
pateant, & paullo ſin! cmffiores , efficitur ut plurima
eſſe poſſint corpora , corporumque qualitates , qua: aut
pra: dz’jïamía, aut praz exigm'taze lateant . Id quod vires
electricaz, plantarum aliquarum mirabilíum, anímantium
&c. ſatís aperte docent . NE igitur putatº ea tantum ex
ſijïere corpora , que!? ſentir. Quo Canone 8L prazcedentis S.
canon ſecundus confirmatur. Qua autem ratíone corpo
rum qualitates 8( relatíones ope ſenſuum dignoſcamus ,
ín primo libro dictum est .
,nn-mz, S. 5. Sed ex iís, quz paffim dicta ſunt, patet , ſen~
¡kimi-'I ſus in iis tantum 'Scientiis adhiberí duces , que phyſi
caº: dicuntur , idest quz uníverſum hoc corporeum ſpe
MMM_ ctant. Hz Scientiaa ita ſenſibus nituntur, ut nec pri
4¡- mum ſint nataz, nec deinceps auctaz atque illustratze ,niſi ſenſuum erperímemzſi: C9' obſer-uªtíonibm . In czterís
diſciplinis aut Mempby/¡CÚ , aut Matbemanctci: , au¡
quz ab auctoritare pendent , ut Theo/egin revelan¡ Ó*
juriſprudencia , ſenſus non audiuntur . Cohibendi potius
ſunt, ne aut tumultuantes corporeís imaginibus ſerenam
pura: intellectionis regionem adumbrent , aut ab au
ctorítate nos ſacianx deſciſcere . Jam Philoſophi hoc
flatuunr inter experimenta , 8! obſervationes diſ'crímen ,
ut ea experiri dicamus , quz , niſi operam noflram
adhibeamus , minime ſint roventura; ea vero obſer
van , uz ſuapte natura me ulla opera nostra eveníunt. ci’hznomena ºbſerªvamur , veluti meteora , ecli
pſes, plantarum , brutorumque generationes .* experi
menta , Boy/emm e. g. mac/jim? , electriczſmi , magne
nſmi &a capíuntur. Sed in vulgari loquendí uſu Paffim
miſcentur .
Quid Dó- S. 4. Duo autem ſunt Circa experimentorum , 8(
flïg’g_ obſervationum uſum monenda . 1. Ut accurate inſiítuan
II¡ expnLtur : 2. ut ríte ex iis conſequentía deducantur . NuUa
WWW' in re magis peccari ſacile potest , peccatumque ſaepe ,
obſerva. . . . . . . .
mm_ & a vms quldem acutis 8( doctxs, quam In hlS duobus .
Et primum ut accurate perficíamur experimenta, aut ob
ſervationes, adhibendi ſunt homines rei , de qua agi
tur , periti fimul , 8( apti, facileſque in ínstrumentís
verſandis . Deinde 8! inſirumenta ſumma arte fabreſa
&a ſmt rreceſſe est . Nam qui rei , de qua agitur ,
ſunt _imperiti , aut qui non rite ſabreſactis instru
mentls utuntur , prztermittere queedam Poſſunt , qua:
eran¡
l ;7
DE USU AUCTORIT. CAP. I. 109
Iran: obſervanda, qua-:que nªrrata facíle phaanomeni pate
ſaciunt cauſam , omiſſa aut cccultant, aut falſam pro ve
Ia indicant. Earn ob rem Phyfici, Medici , ªliique na
turalium ſcíentiarum studioſi cávere debçnt , ne nimium
experímentis hujuſmodi 8( ohſervatiombus a 'vaig-ariba:
hominibus , agrefiibus, fimplicllzm', imperizi: flautí: ſactis
credant , eaque accipiam tanqpatq ſuorum Syflemamm
principia . Praererea naturalis (merma: amatores Vetuſta 8C
valgo jactata arque conſecrata experimenta non verebun-.
tur repetcre, ilerumque ad _lancem rçvocace.. Experien.
tia docuit plurima hujuſmodl ſalſa. efle repert_a, aut man
ca, aut interpolata (a). Przçerea reſert plunmum eadem
experimenta a pluribugſacta mter \e .conſçr're, quatenuſ
que convéniant, aut dIſienF ªtrentç dlmetnlrl . Reſet-t &
eadem experimenta 'm plunb_us\ locxs au; iacere ,, aut fa
cta comparªre . Ex his emm ªccuratls obſervationíbus
ſªcilius intelligítur & phaenomeni cauſa , & cauſa varía
zionis experímentorum . ~
5. 5. ]am illud magno ere cavendum est, ne ad expe- I_›I upp
riméma capiehdª , 'aut p anomena obſervanda animo a- zmfeª‘jfl
lienis Syſiematibus opinioníbuſque imbuto '-accedamus . …ÏM'Í
Nihil enim facilius quam Systemata nostra , que deperi- "ª".' 6'"
mus , in quibuſvis experimemis , aut obſervationibus ,',ºflſi'fl’ª'
cemere , cujus rei exemàla habemus patemia in experi
mentis ad naturam inſe orum animantium , ut vocan
tur, pertínenribus Franciſci Redi viri ſummi . Quod eo
vel maxime confirmatur , uod diverfi plerumque Philo
ſophi diverſa( Systemata iiſ em experímemis confirmare
conati ſunt . Nemini ¡gnomm eſſe test‘quidANTICI
PATA OPlNlO in hominibus P0 lt. Exemplo ſin! A~
flrologi . Qui anticipam, e. g. , opinion ſecum flame
runt Conflellationum alias Arietem, alias Tªuru'm , alía;
Leonem reſerre. , dum eas obſervatum eunt , Ariatem,
‘Taurum , Leone-m vident , cornua , caudam , crines
cernunt , etiamſi tam constellatío Arioti: ſimilis fit A.
rien' , quam Tauri constellatio ſimilis est Vzrgim' . Quís
crederet viros non omníno flupidos credidiffe aut ªliis
Perſuadere voluiſſe , Fan' decreta aun-1'¡ &tel/amm lim
n‘: quafi deſcripm legi ab homínibus rerum istarum ſa
gacibus Poſſe? At ecce apud veteres Origenes (ó) ,
Plotinus (c) , Renclinus (d) , Picos Mirandulanus
Gen. Log. O Co- ,
( a ) Mªfl'cbemb. ¡n prtf. expevímtnt. Ó't.
( b ) Hua. ¡n ºn'gm. Hb. 1. cap. 8. S. $
( e ) Ermmde 3. ¡¡6. 1. cap. 6.
( d ) De am* que!. It'b. I.
. Mmmm .
21º ART. LOGICE'LIB. IV.
Comes (a) , Henricus Cornelius Agrippa (b) , Blaſius
Vignerius (c), Athanaſius Kircherus (d) , aut id credi
derunt, aut plures Credídiffe narrarunt . Sunt hujuſmodi
plura in obſervationíbus ſuper inſectís, qua: microſcopio
Cernumur, a Valiſnerio, Levenoekio,~ anticipatione ma
gis credits. , quam viſa . Facit huc loc’us Tacití inſignis
Il. Ann. 73. Extiuctus erat Germanicus non fine ſuſpi
cione veneni a Plancina Piſonis uxore propiñati . Cor
, pm- ,- air , antequam cremaretur nudatum in foro Antia
tbenfium_ . . . . przetulerit ne vemficit' ſigmz parum con
ſiitit .- Nam ut qui: miſericordia in Germamªmm ('9’ pm
ſumpm ſuſpicione, 4m favor-e ¡n Piſanem prºm'ºr,~ diver/i
interpretabzmtm . Neque dubito , quin eadem veneficii
ſuſpicio tot illas ineptias perſuaſit ,~ quas idem narrar
Auctor, emm¡ bum-morim- corpºmm reliquias¡ Carmina,
Ó' de-Uºtioner, (9' nºmer¡ Germanici plumbeix t'abuli: irl
ſculptum, ſemz'uflor cínere: , ac tube oálitos‘¡ all-'aque ma
/eficz'a , queix creditur ¡¡Rimax numinibm inferni¡ ſanar¡ .
Ibíd. cap. 69. ,
U: ind: 5. 6. Nec minus est difficile experimentis , 8C obſer
ªmmºª- vationibus rite argumentar¡ . Plures ſunt qui ex uno aut
altero experimento , aut obſervatione concluſiones dedu
cunt univerſales,v quibus deinde rationem omnium fimi—
lium experimentorumre'ddunt , quod genux‘ fizpbiſmªtirdocuerunt uidem philoſctophi, omnes , pauci evitªarunt.
Vide qua: Se Analogia’ dicturi ſumus . Alii eam experi
menti , aut obſervationis cauſam clederunt, quz prima ſe
illis obtulit . Plerique alii flatuto ſemel generali quodam
Systemate , magna ex parte arbitrario , ulterius inveſiiª
gandi quaſi poſito graviffimo onere, in rebus Omnibus ad
id confugerunt .
ExPl-'M- S. 7. Explicemus hee exemplis . Ex accenſa ſubter
;ªfſi‘fª’ª' ranea fodina A ſuperpoſita plaga tremuit .' ergo quotieſ
cumque Telluris plaga qumlíbet contremit , ex accenſo
in ſodinis igne tremit . At qui ita concludir, certus eſſe
deber , nullas eſſe poſſe‘ alias cauſas, quibus terra. con
tremiſcat . Quum vermís corroſiſſet radicem, aut medui.
lam Plantae B,- exaruit planta ,- ergo quaacumque plan't'z
exareſcunt, eandem ob cauſam exareſc'unt . Nullzne‘ aliz
eſſe poſſuntariditatis huíus cauſa-z? Jam vero exfracto
aere ex fiphone bicmrali , aſcendit aqua. Quid ita? hor
' « ſe!
) Lib. 8. mp. S. :Mm: Aſlroſaqo: .
) De ¡¡CCH/H¡ Phil. Iib. a. up. Il.
) De cifrí: Pag. ¡63.
) Timo z. /Edx’pi Egypt.
DE Usu AUCTORIT. CAP. L_ 21!
l
fet natura vacuum . Ea vero femel pofita cauſa null¡
ſuerunt ſimilia phaanomena, que non horrore vacui .ex
plicarent Peripatetici . Mirum est , naturam , quam o
mnigotentem ist¡ ſeeerunt, tam olim vacuum horrere_
potmfl'e! At mágnes attrahir ſerrum .- ſympathia est:
nullum est ſimile m natura' ,phz'n‘omenon , quod ſympqz
thia haze rioki gignat‘; Expellif ole‘um aqua z _est amipaª
thia : omnia' fimilia efficlet ant'ipathia . Quidaſn omnia
corporal humana ſpiritibus animalibus , velut¡ perpe
tuis \atellitibus , msttuxeru’nt: nullum est in hommez
hznomen'pri, quod non ſpiritus animales efficiant- Ru
I: quiſpiam j expallet , tuffir , flern‘utit ,- pin-it;
molesta est¡ um efficiunt ſpiritns animales ª IEdepOl ne
gotioſam Phyſicam ! Dicere idem poffls de quorumdam
Newto’niànonim attractionibus , quibus ſi; ut nihil ſi;
reli uüm in Natura Mechanic¡ , omniaque magica' ha;
caua peragantur.- Infinita ſunt hujuſmodi in tota. philoç
ſophïa przſertim Phyſics. . Sed & ſunt' in Ethica z êç
Politica¡ ubi peric’nloſius‘ quoque ex commemitiis ſyste
matibus res grav'iffimas liomines , aut Phaníaflici , Mi;
Pigri explicara conati ſunt . ‘
i 5. 8. Ergo philoſophus noster ad ſequentia ammum ¡Egg-*5:3
\dvertefª ‘ , ,ſz-:EM
I. Dan' PB-enqmem cauſe emmax Paflïóíle: inwflíganm', m. ‘
Ó' cum' [mmmmº perdi/¡gritar confèmntºrª
Duz unt in hoc canone militares¡ 1. Philoſpphi mens
-hutjc' iri modum paullatim in profimdªm mmm ,Jamal
mumar'n coqtemplationem devenir ,~ unam’que ver-¡Latam
quum‘ Investigar,- plus detegit, mentemgne facir in dies
capaciorem 8L instructiorem . 2.. Minor¡ cum erro‘ris pee
tículo de Phámomeni cauſa indicar . Itªque numquam
est míhi probare , ut alias dictum est ,- in Phyſicis e
muncta per ſyflemata differendi ratio: qui fic enim hi- 'a
loſophatur ,‘ ſyflemati ſuo , tanquam ſaxo, adhzre Cir,
neeinvestigat aliud , nec ſcit 4 Newtoniana ipſ; Phy
ſica perpetua illa 8( gene'rali attraajºne non minimumadoleſcentes a penitiore natumhſi: nr'um mechaniſmi inf
\vestigatione remover : abutuntur enim ea. pleriquç , 8C
Contenti attractioní: Nocabulo , nihil ultra perquirunt:
açtractionem vero ipſam, que nimirum ſir, 8C quaanam
ejus cauſa, qua: leges, qua*: varietates, ſzpe etiam igno
rant
z. Dan' Phenom-m' A duabm- tantum ratz'onibm- aflïr
matºr eau/21m effe B .‘ I. ſi claſe Ó' evidente-r patear ex
B, A pra-{ire : zi /i con/let ex nulla alía pogïbz'lium cau
ſar-um , mm ex C, mn exD , nan ex E Óc. pſºdifliq{10,073 -
.. 2 am
zu ART. LOGICE Luz. IV.
Nam fi clave C9' euidenter constar A prodire ex B;
æteræ omnes pofiibrles cauſar: excluduntur . E. g. ſi con
flet dari mam: terræ cauſam eſſe aum/ionem fuáterm
fleam, u! in nofiris Veſuvianis terræmotibus , omnes a—'
lisa poffibiles ſunt exclufæ . Si avicula in vacuo Boyiea
no extinguitur defecto aeris , idque fit propter repetita
experimenta fatis maniſeflum , inutile est alias perquirere
cauſas. At fi phænomeni A cauſas omnes pofflbíles ſim:
B , C , D, E, G, clariflimifque rationibus camera,
ræterquam G, excludantur; Gmaníſesto erit 'r8 A cau
a . Quo modo conficimus planetas gyrare circa Solem,
quia gravitant in Solem : omnes enim aliæ Pofflbiles can
ſ2 ineptæ funt & faliie . ,
g. _Si nec claſe (í’qdtſiincte pateat quam-zm ex cau/iz A
proficzſcatur, Ó' com non fimu: 0mm: no: pºjfibi/M mu
ſa: comp/exam, cauſe nulla ej¡ servitude: ne ergo Imdacter
(9‘ zzflirfimte, fed timida Ó' PHP/exe , wm aiii: prefera
tor a . i
4. In Mſn precede-¡¡tir canonim, quum cem'tuda deficit ,
in'vefligator prºbabilimr, ita , m ab ea cau/a probabilius
A pendere ajfirmetur, quamm efl A cºniunctior , ide-fl ab
ea cauſa, in qua major fit 1G A praducendi RATIO SUF
:l-'IclENs 2 rejicianturque cau/it aliæ , in guión.: mmar efiſuffinſiem ratio. P3--- -x
'ff' S1! phænomenon A .' denrur cauſa!, quæ investigar¡
pomenmt', B,'C, D; quum non constet clare 8c distin
fie A ab harum una pendere, & certi non fimus nullam
aliam ſupereſſe ,- ab harum nulla affirmatiffime dicam A‘
Proficiſci . At ſi comparatís his cauſis , attenteque o
mnibus perpenfis reperiatur ratio ſufficiens rn? A eſſe qui
dem in B 2., in C ;5, in D 4. , probabilitas , qua
affinnarur naſci A ex D erit ad probabiiirarem , qua aſ
ſeratur naſci ex C, ut 4 ad g: qua vero aſſeratur prove
nire ex B, ut 4 ad 2.
Hos canones non Phyfici tantum & Medici tenere de
bem, ſed & Politici, quorum curæ ac diligentiæ ſ0
cietatis vim commíſſa est: ii enim eadem ratione , 8c
curatius , pervestigare deben!, quibus ex caufis focietatis
tranquillitas, aut perturbatio contingere poffit . Tum 8c
qui commercia agitan: , quæ unica -ars est , qua publica
opulentia aur fit , aut longe lateque promovetur. Id
quod moneo , quod & in his studiis juvenes philofoplios _
inftrui , atque exerceri maximopere cupio : nos emm ac
fellcltatem nostram propius ſpectant .
' CAP.
( I ) U: ‘m caufa mznetiſmi . Aaron: Bcn-cali: &c.
m usu AUc-roRu'. CAP. I‘L zz;
v . C A P. II'.
De :MEM-¡ute ¿mm-m4 .
l b l A . .
S. t. A Uctomas m narran… aut doc-Mm pondere ii- Qui¡ w
ta. est ,- eo pondere nobis perſuademus, ea ven ªª'i'ª’
. . . o ando
ra eſſe , quæ nec ſenſibus nostns, nec intima nostra con— mm…,
ſcientia., nec ratiocinio ullo aſſequi valemus . Perſuade
mus autem aut in ratione opinionis hiemiæ & prabitatir
narrantis vel docentis feu auf-?Mix s aut numeri . Si ea
nobis inefl auctoris opinio , tanta eſſe eum fcientia præ
d itum , ut falli nequeat , tanta probitate ut nequeat ſal
lere, etiamſi tanta: non fit s auctoritas fidem pariet cer
tam , talem ſcilicet, de qua dubitare nefcimus . At ſi
a ut auctoris ſcientiam non habemus perſpectam , aut de
probitate addubitare poffumus ; auctoritas minus apud
nos pondus habebit . Ita Thucydidi plus credimus z
quam Herodoto : Nicolao Macchiavello , quam Joªnm
Villano . Jam major numerus testíum magis nos q quam
minor movet : 8: maximus trahit indubie . cæfarem
occíſum nemo dubitat .- nemo Annibalem Alpes traria
ſcendiſſe , Alexandrum Macedonem Perſidem ſubjugaffe.
Porro in iis auctoritatem stataimus , qui nos docere
\ſunt . Sunt autem qui docere nos poffunti Dem, (Y
omina quod fciamus . Itaque duplici aufioritate uti
mur, De¡ , 8: hominum . Ut autem recte his philofo
phus utatur, :mente perpendet, la quales illæ funt g za
quantæ , g. unde earum nos copiam habere poflimus q
4. qui earum ufus . Sed instruamus eum in fingulis ,
at ue in primis in humana , qua¡ prima uſu ſe nobis
o ert.
5. 2. Auctorítas humana aut in narrationibus ſpecta- gutta/x
tur, aut in dogmatibus . Auctor narrat quum qm‘dpiamſus , *vel pneter-ito tempo", ªpopularib'mſms, 'vel ab Exoti
cira aut cogitamm y aut diaum ,aut flzctum tradit . Dogma
tizat vero quum aut aliorum ſentemiáxÑ-velm ſua!, aut ſim:
aflirmate docet , ac docendo rationibus-probari ªudltºriám‘
mult . ln dogmatibus tunc auctoritat‘e utimur 9. quum
au! eorum tota probatio anfioritati debetur, ut in teli
gionis arcanís, in legibus &c. in his enim uod Deo ,
aut Legislatori Placuic, id y ubioab eo promu garumio est y
3
214. ART. LomcE Lin. IV.
dogma est , si Dei, aut Legíslatoris promulgatio in
fiar demonflrationis est : aut quum rationibus , unde to
ta res proficiſcitur, præ mentis imbecillitate intelligendis
pares non fumus . ln cæteris , ubi ipfi intelligere quea
mus , auctoritate hominum uti, eius est, qui nec quære
re, nec ſcire velit . E. g. non ideo vacuum ejſe in na
mm mihi perfuadere debeo, quia Epicurus, aut Newto
nus dixit: cle forma: ſubflamz'alu; quia Arifioteles do
cuit : horum rationem exquirere debeo . Nam ſi audo
res isti fine ulla ratione dixerunt , inſani est iis ſme ra
tione credere . Si rationibus innixi , eas potius exqui
mm , quam rationum repertores veluti pecus fequar .
Quo in loco ſubir animum , inter animantia folum ho
minem ſibi Si mente Se moribus pugnare perpetuo;
cum reliqua perpetua naturæ congruenter vivant. Abiit
in proverbium , qui velit ingenio cedere ¡¡u/lu¡ erit :
.Adeo homines omnes fua ratione ac intelligentia ſuperbiunt . ſiAt qui hac confidentia alienis opinionibus ſervi
mus? Hoc haud mirabor in plebe . Litteratores ma
gnæque lectionis viri stomachum fæpe movent . nihil
divinius fuo ingenio habent : nihil magis vilipenduntz
siquidem videas eorum efie neminem , qui aut ſcribere
ſe Poſſe confidat , aut loqui , aut diſſerere , nifi ex
commentariis aliorum . quæ ſi oblíterentur , obmute
fcunt . o czlestium animorum corruptores .' EX ſe quiſ
que fapiat ac natura, hifi vulgus effe velitp oportet ,‘
o hilofophos chartarum,lsit 2,-. Narratio /ufion‘a vocatum atque in ea anctoritas
humana ptaecipue locum habet . Sunt autem historial-um
genera tria omninoz etenim historia aut Polizia: est, aut
natura/ix , aut ¡¡tn-ruſia . Politica res , quæ hominibus
accidunt , enarrat ,* naturalis , quæ pertinent ad re
rum naturam .- litteraria , quæ ad literas , Politicæ
fpecies tres , divina, quæ complectitur res , quas Deus
hominum ergo , at apucLhomines geflit unquam , aut
gerit : religioſa (qua: at Ecclefiastica a nobis appella
tar') quæ eas res narrat , quas homines Dei ergo , at
erga Deum gefſere z prºfarm , in qua res hominum nec
divina, nec facræ narrantur . præterea historia proſana
aut generalis est , qua res tot-ius humani generis, aut
articularis , qua unius nanoms res gefiæ continentur .
EL g. Diodori Siculi , aut juſiini Trogi historia: , ſunt
univerſales , imper-ſectz licet: Thucydídis vero , aut
Livii , particulares : ille enim Peloponnefiaco zL an
norum bello res gestas , hic Romanas , domi bellique ab
Urbe condita ad fua ufque temporao deſcribir. His acce
Quid hi <
Furia C?
guftu
plex .
tw- \ dunt
DE UèU AUCTORLT. CAP. Il. - zi;
dunt Vice, quibus unius hominis acta narrantur , veluti
Vine virºrum illufln'um Pintura/Ii .
5. 4. Historia naturalis infinitas propemodum comple- RMN”
ctitur partes . Ea narrar phznomena quaacumque unquam ,mmm
in rebus corporeis obſervan ſum: , aut uz. 'ulla in re :jr-ſqu
capta. ſunt quandocum ue ª, & a quibu cumque experi~ ª’ª'ª‘*
menta , Ergo comp] itlll' plz-Mamma aut experimenta
Circa amm , mmm , planeta: , aliaque lidera , plan
ta: , bruta , bomine: , aqum , ¡gma- , mineralia , 8(
alias Mmm torpon-ze partes . Vastiſiima est hize histo
ria , 8L rerum varietate, 6( nobilium ſcripcorum copia.
Est etiam studiorum omníum pulcherrima : vita: etiam
8: hominum ſocietaxi utiliffima . Nam quíd' pglchríus
quam êz totius Uníverſi , _in uocl ſenſús nostri pertin
unt , mutationçs atque vIci rtudmes in numerato ha'
re , & ex iis intimam rerum omnium structuram ,
ordinem , fines , cauſas , Deum praecipue 5 cujus tan
tum col’wemplatione , 8L poſſçſiione ſunt mentes beatªe,
quoad ſumus capaces , introſpicere f Quid porro utilius
quam ex hac historia ,- quid in ſerie mundªnamm rerum
aut olim ſuerit , *aut fit ſuturum conjicere , aut 'artes
humana: vitae 'neceffªrias‘ aügere", 8( perpolire .ª Nulla
przeterea ſunt stndia , :quz mejoran mentem humanam
efficiunt, quzque rerum corporearum uſum latius demon
strant, & aut stupidam ªdmirationem, aut horrorem ſui
perstitioſum radicitus ex animis evellunt . Ad rem Hoeratios (a) . ſi
Níl admiran', Prºpe re: efl una, Num-'cz' ,
Solaque, qut poflït fin-ere (9' ſem-Ire beat-um -
Hum* fille-m , Ó' [ie/lar, Ó' decedemia certir
Temper¡ mame-mu, ſum qm' flzrmidine ¡mila
Imbuti ſpa-&em . _Quid 09??: muriera term?
_Quid marir extremos' Am e: ditami: ,x (9' Index?
ºuoJflect-mdq modo, qua ſenſuſrediI-_Ó' ere?
S. '5. istoriam literariani eam dico , m qua aut vi- ;zm-4 ,,¡.
!Drum literatorum opiniones & ſm’pta reèenſemur , aut ¡¡aria-ſin
origines, &t prºgrefl'us artium , &que ſcientiarum nar-*mm*
nmur , veluti historia Pbiloſophomm Laertii , quz
ſola ex Plnribus veteribus ad nos demªndata est , ut urea
cum politica conjuncta , A634 Eruditorum , Bibliothecaa ſe*
lectae , Novellaª. literaríaª, , 5: qqz ejuſdem ſunt' gene
:is . Et hzec historia \pars non voluptuoſa modo est ,
ſed B: miliflima, Nam &l Pulchrgm est atque jucundum
‘ 4 ' ea
( ª ) ISP-"Ii, e, lia. x,,v
- ea noſſe
Umi:
!Ii/*aria:
37d:: .
2x6 ART. LOGLCE LIB¡ IV;
, que de humaniſis ,' divíniſque'rebus omnís
aatatís , omniſque gentis homines opinati ſum: 5.8: ju*
cundiffimum humana: rationis pro reſſum, atque a Pueri
li veterum nationum ſiatu , ad Ïmnc virilerp grªdum’-,
contemplar¡ ; 8: ſenſus hic omníIà-n commums maximus*
est human? ſapientiz dux. &z magister—. Quoci'rca *non
ruflicus modo 8( -impolitus ih Republica {Rei-aria habe
tnr, ui huius historia ornamemo caret , ſed minus et
iam «murus estv doctus . lnfinïta ením ſunt , ad que
virí, ipſi ſummi mente &Ñ indicio , nunquam animum
_advértíff'ent , níſi ab aliïs efl'ent excitati . Est hzc inge
níorum humanorum quafi conjunctio, quam Typographía
8¡ Commerçío debemu/S, ut ſinguli , niſi plane fuerimus
.plumbei , uno concluſi loco , tantum ſcire poffimus,
uantum omnís aztatis , omniumque locorum viri docti .
rzrer quam quod evidentíte 8! claritati: , qua ſola ve
ritarem a falfirare distingo¡ ſupra demonflratum est, non
alius eſſe , ut díxímus , \estis potest , uam communís
hominum doctiffimorum ſenſus . Haze istoriarum ge
nera . Vídeamus rnunc quanta ſi: historícorum aucto
ſitas. ~
S. 6. Historia historíci auctºritate parir fldem , ut ſu
pra dictum est : ergo ut quama debeatur historia*: fides
recte perpendatur , dun? in primis ſunt historicorum do
te: examiuandz ; l. ſcientia: z. probz'tax . Scientia, du
plex , x. quanto mentís acumine, quanmcapacítate ſue
rít híflorícus pratdítus? 2. Potuerit ne ſcire, quod narra
vít, 8L quibus víis ac rationibus? Prímum emm, histo
ricos doctior , mente capacior , perſpícacior non ſacile
paſſus est fibi ímponi . Aptus erat cunctis acri indicio
penſandis , atque vero proxímíoribus elígendis . Prz
terea eam industriam adhibuiſſe , quum perſpicax ſta
tuamr , negarí, niſi aliunde Conflet , fine temeritate
nequït . Contra indoctus , paulo flupidior , facil: cre
dulus , nec ſraudibus detegendis est aptus , & inter
narrationes vafias rumoreſque difflnguere nec ſcit , nec
potest . Ergo decipi, atque deludi potuït : potuit dor
mitare , czcutire , « populares , íticertoſque rumores
pro ſeveris hifloriis ſcribere (a) . Ea hiſtorical-,um
s
-————-———————-—n———~
l( a ) Hoc Turín' Manr-'Num ¡KH/:71'50: mn ſan’: !Judy-Union , acçemt
cqlljde Yulgªtum , .remera creditum . Mimi-¡ſit :ſl Tbucldídí: Mi m n
dllllclfla . ſd njlu Mmm Ó' :atun: . º' ſapo mol-mu .
DE ¡¡Su AUCTORRT. CAP. II. :17
Omni: dos *in Omnibus omnino historicis est e_xígenda , quum
EL ju- proſanis , tum eccleſiasticis ,_ \um naturallbus , tum po
xpueri- tiffimum literariis: índ‘e ennp m-anglt non Parva historia:
radum, ªuctor-itas. Si omnes hxstoricl menus mpªmate , perfiu'.
\axímm mm'rate , indicio praediti ſuiſſent,.nec tot Fabulas políti..
:a non ca &l naxuralís continerent historia: ;'_nec tot puerïlía aut
help ini ua judicia in Actïs eſſent literarus . Atque in his p0
¡us et- ti lmum historic¡ doctrínamòz‘acumep _exlgoz nihil enim
:dqnz reſert , Coztaneus ne ſit hist‘oncus cpm-10mm) ſ _ſie-ma..
limum zum, niſi etiam acutus ſuerxt, 8( erudltus m ns ¡ſupli
Jngp ' nis, quarum histqriam ªeſcrxbendgtm ſunjſit ,_ quçd_ quan,
ªpln'¡ d ue in Laemo, aluſque pl'glloſoyhm hlstorlcxs , 8(
mas Ep emeridum literayiarum_ compllaroylbus deſideraçur:
muy¡ S. 7. Operz pre_trum ent ren) ahquot exempllls Illu- 11;…,
Mi. flrare. Aulus Gelllus (a )_ ubemmam prestar coplªm huª \Ir-m5!:
m. juſmodi iàbuloſarum hiflor1aru_m , guas aut veterum ſim- ¡,fj
Mª plícitas, & credulitas , aut vlatorutp atque mercatorumflariªrm.
…ig (ut est id genus hominum_ad menuendum a natura. com
g, ratum) vaſríries evulgavxt , aut çonfiç‘tas ,a poc-us po
aº. eritas credidit (b). _Quum e 6778014, mquIt , m Ita
liam rediremm, Ó' Brundu/ium-iremm, egrejfique de mz..ſu. 'zz-i ir¡ terram, ¡¡ſin porta ¡llo I'Ïílt'éfiíº ſpatiªremur , fctªſçe: \
;del ¡¡bromm -Uenahum expo/ita: -uzdtmm: , atqm- e50 flanm
(¿W ¡wide pergº ad libras. Eranbamentlj tlf¡ gſmm’rl lzbri Gres:
ci MIRACULORUM FAB LAR MQ_ E pem' . RE
INAUDITÍE, INCREDULÃE . Scriptore: 'vete-rn, mm
par-me auflºn'tati¡ , Ari/luxſi Procºnnefim , Ó* lltſigºrmc
Zïſïêfilſz Ó* Cra/lag, Ó' .Oye/ICA?? _Ó/Bplyfle ¿37:,
ge :a: . . . . ram zgltur m 1 r1; cripta u u mo
Z1'. Scjtbmr illa: penitifflqqbot, bqm* ſich ip/r‘: &Premi-ion#
u: catan-m agan: corpºn u: ºmmum 'Ue ci Ó' 'r30478; nºrſim'nari . ,Item elſe bºmírze: cada-n: 752:::
Cea/i mmm oca/um baóemex ¡ſin flami: medio, qui apps]
lxmtur Ariñmſpi. Alio: item elſe Lamine: apud Mmdem
Cae/i plagam . . . -uefiigiª Pedum babeme: retro porra-Ha .
Pmterea . . . , in ::Inma qúfzdam term , que Albania
dicitur , gigm' bomimª '471 pnèn'na &fine/27,022' Ó* P1…
¿em/mk oculi: per *108m1, uam ¡mer diem . . . . . Elſe
quoque quaſdam in term Africa familia.: bºminum *voce at..
que lingua affaſcinantium, qui ſi imPen/ítrr fime [duda-Un_
mn
-I~—_~ *—*—
( a ) !n nºflíém Ati-¡tir lil'. 9. cap. 4.
( b ) Aum- .ſem-num MI Fmm in Emm ¡nm 0pm Man/fín¡
!m'v #a Emma muii: ¡MINI n. u
l 7 ‘
,218 ART. LOGICE Luz. IV.
rin: pta/CLM: urban-I , ſègete; lzetíorex , infante: ama-mio
reI, egregiºr equor, peru-lex paſlu ¡¡aque cultu opima: ,
emorizmmr repente ¿nec omnia . . , . Item ejſe bºmine; ¡II
'Hb/Title, qui inter-iman: -Uidmda, Eºſque papilla: ir¡ fin
Éu/i: ocn/ix bind: babe-re. Item effe in montiám‘ Terra
mine bomine¡ caniní: capitibm C9* latraribm. Alio: etiªm
apud ultima: Orienti: terra: , qui Mamen' MPH/[amm ,
ſinguli: cruribm 'ſa/tuatim camente: , viv-mmm@ perm'ci
tati: . Fºſdam etiam ejfe w411i; cervicibm', º’culº: in lau
meri: laa ente: . Prats-rea eſſe gemem apud extrema Indie,
earporíbm birth', Ó' a-Uium ritu p/umamibm, ¡ml/0 dba
tu -Ueſcemem, ſèd ſairitu flor-um rmribu: ban/Io víctiïan
tem . Hzjc Gellius, que níſi poetica phantaſia ſin: con
ficta, quemadmodum putat Bzlius (a), non est quod
aliís indigeamus argumentïs, ut garrulam ¿Sc mendacem
Graecíam habeamus. Similia de Pychagora retulít !Elía
nus lib, 4. historia variz ca . \7.'Alia le‘gere poſſumus
¡n recentibus viªtoribus. Vi e obſervªtiones in historíam
naturalem Françíſçi Redí, & itinerarium Philippi Li
bell¡ lib, :.cap, 5.
5. 8. Nihil autem addo de puerilibus judiciis, qua: ob
*QA-inem' huius dotís deſectum a novel/mm _Iiterariarum compila
¿zz/jg- mribus promulgam ſpin,- qui iq his libçis vçl. mediocri
…,~,, @5' ter est verſztus', chas ac Plemus hoc mxelhgxt. Unnm
nlmm. dico.- nullz'jqdlciu‘m, perſpicaçiam, acumenlmº- exigi ' 'º-'ctï i‘storia lïter’aria .compilanda. Sed &
i’dêm iudxcium, eademque perſpicaciª. in Historia Eccle
fiaflica ſcribenda neceſſaría, ſunt : quippe non aliz magis
a. vulgo ſabellae vulgantur , atqueºcreduntur , quas ni
fi diligens historicus internoicac , pro ſeveris 'historiis
fábulas lectori propinandas dabit . Legatur Theologus
graviſſimus Melchíor Canus in Xl. de locis cap. 6. &
Fleuríus in iermonibus pr’zlimínaribps _ad Hístoriam Ec
çlefiasticam . W*- '
Him-¡mr S. 9. Perpenſa Historíci doctrina , capacícate , per
ZÏJZÏ" ſpicacitªte, judicio, tum eo vertendus anímus , ut ín
cv mm- telligatur ſcire ne potuerit 'xd quod narrar . Quantumvis.l’푪‘ - enim ſit ílistoricus açutus 8( doctus, ſ1 ei via 8( ratícto
defuit , qua id ſcire potuerit , quod narrar, poeta mi
hi eri: poſtíus , quam historicus. Coªnoſcitur autem ſci
re potuiíſe, I. ſi fuerir çozvus: 2. (Ï domesticos . Nam
qui
_ ( a ) In Dictionªríº artículo An'fim: . Imen'm Plím'ur Iib. 7. rap. 2.
_ſe-_Io- ea remix:: , qt magna Iza-*emm came/¡aſian fimmvít , m* ¡¡¡dm-mr
mmm» , m ¡lle join , de vmmm fida duámffc .
DE usu AucToRIT. CAP. II. ’ np
qui rei, quam narrar, coævus est. quum recentior eius
adhuc est memoria, ſcire illam nullo negotio potefl : at
ui est domesticus, non facile ab exteris decipitur . Duo
ane ſunt, quæ historias ſerme omnes díluunt, atque ex
tenuann tempus-1 (9- locorum dijiamiaz utrumque enim
res nobis er longam aliorum aliis narrantium feriem
tradita in onga autem aliorum aliis narrantium ſerie aut
additur aliquid, aut demitur, aut immutarur . At qui
coævus est , at domesticas, ſerie ifla non indigetz ipfe
fibi testis locuplerifiimus eſſe potelie interim fieri poteft
ut coævus 8: domefiicus rei, quam narrat , non mter
ſuerir, ſed a popularibus fuis narrari audiverit .- uo ca
ſu minor est ejus fides . Nam infinita: ubique vu gantur
fabellæ , at vera gesta plerumque aut inrerpolantur , aut
incrustantur p
S. lo, E¡ quo patet quale iudicium faciendum fit de {M4 i
iis hifloricis , -qui nec coævi ſuerunt, nec domestici. life/mfi
aut historias fuas ab antiquioribus fcriptoribus accepe- *leida-m',
runt , infcriptionibus fepulchrorum , columnarump mo- fgn
netarum, antiquis fculpturis aut picturis, aliiſque vetu- ‘ .
fiis monumentist aut ex popularibus rumoribus & tra
ditionibus collegerunt. Primi non aliam faciunt fidem ,
quam ea monumenta, ex quibus deſcripſerunt. In eorum
igitur ætatem St pondus inquirendum est . E. g. Livius
veterem liomanæfkeipublicæ historiam collegit ex arma
libus maximír, quorum 8: ipfe paffim, 81 Cicero in ſe
cundo de oratore meminit , at alii fæpe Roman¡ ſcri
Ptores: ex historiis ,Fabii Píflºrir , Ex Originibu: Ca
toni: , ex monumentis -Pifimí: , Fannii s Venonii ,
aliorumque , quorum B( Cicero idem , aliique veteres
Latini auctores mentionem habent . videndum ergo est ,qua ifioi ætate vixerunt , \St qua ratione , qui; narra
runt, ſcire potuerunt . Eodem modo Plutarchus vitas
illullrium virorum , Laertius Philofophonim viſas, ex x
prifcis monumentis hauferunt , quæ paflim citant , Pli
nius quoque pleraque Plifioriæ Naturalis obfervara , aut
experimenta a. vetustioribus accepít. Ergo eorum haben
da ratio: posteriores enim scriptores vetufiis rebus nihil
auctoritatis aut ponderis addere poreranrz contra detrahere
plurimum poterat tempus.
S. II. At ſi populares rumores ſectams est l-listorícus, ,zm-d ,,
qualis Herodorus, historia: idem & fibularum apud cræ- mdin'a
cos parens , tanto minorem meretur fidem , quanto le- immiti
vlora. funt , quæ vaga incertaque maiorum tradirio po- ha.
fretis communicat. Atque hæc est ratio , cur veterum
natio
ºw‘d fi
plures bí
flvrin‘ t-x
uno ªfl'l*
piam .
i¡
:zo ART. LoCIcE LU. IV.
nationum res penitus ignoramus : earum nimirum ſcri
ptores aut nulli fuerunta aut perierunt , aut recentiores 1
fuere, quam ut vetera ſcire poffent. quocirca quidquid
de barbaris Sræci nobis tradíderunt, aut ex vulgaribus
compilatum est rumoribus, aut propria eius gentis gar
vrulitate confictum . Nam Grasci fero tandem animum
vereri historia: addiſcendze applicuerunts quum vel ípſo
Platonis ævo non barbararum modo , ſed etiam Gta-ca
rum antiquitatum egregie eflent ignarí. Eodem loco ha
beri debent, quæ de rebus antediluvianis quidam ex
Egyptiorum, Phoenícum, Rabbinorum traditionibus re
tuleruntz nam qui in tanta antiquitate. ac gentium diſ
Perfione hæc ad polleros demandari potuere? E. g. qua
tandem ratione potuit ſcire Euſebíus , Adamum 5o. ab
orbe condito anno deſignaffe Abelem paflorem ovium ,
Cainum agricultorem? Qui id 4o., aut ay anno ſactum
diceret, æque probabilia narraret. Præterea unde reſci
viii Noachum testamento totam Tellurem in tres partes
filiis distríbuíſſe? Tacet ením ea Moſes . Rabbinís in
quiunt , credidit . Non gotuit ad inteſiabiliores appeïlare.
Nulla ením Poetarum p ant-alia in eriingendis fabulis ſe
racior ſuit. cundias ut mor fèzmee , in main¡ credita .
Tacitus An. III. qm Exemplo fint quæ de Vejorum ob
frdione narrant latini historicí,~& in his Plutarchus in
Camilla. Primum decennalis obfidio ad belli Trojaní ima
ginem expreſſa est.
. lz. Quo in loco obſervando… est, prima nationum
ad uc agrestium facta, legesp ſacra carminibus decantata
fniffe. Primi omnium Gentium ſcriptores fuere poetae .
Hi aut rudi agrestique phantaſia.; aut emphafi poetica
res aut naturales aut parvas mirum in modum auxerunt
ac divinis coloribus depinxerunt. Inde Or ei gesta apud
Sræcos miraculofar Horatius Ode x11. lib r. Aut in
umbrofis SIC.? Sequuti historící ab ea emphaſi ubi non
caverunt. Him: primæ populorum historia: omnino plenæ
miraculis , quæ fcilicet poetica phantaſia conficta eran!.
Ut ab illis vetustis temporibus recedit historia ffigyptía
ca, Phcyeniciay Graeca, Romana, ita illa miracula eva
nefcuntz quia hiliorici res ſui temporis narrant , nonantlquas est a poetis vacceptas . Hujus obſervado
nís primi quinque Díodo‘rí Siculi libri magnum ſunt ar
gumenrum .
S. 1;. Ceterum infiníti Historic¡ , ſi ex uno omnes
rem acceperunt , neque aliunde eam didicerunta non plu
ris funt acstimandi, quam illa, ex quo acccpemnt. Hoc
cano
m USU AUCTORIT. CAP. II. zz!
canone bellum Trojanum quidam Crïtici in dubium vo'
cant. Nimírum quamquam nullum vetus gefium tanta
testium copia conñrmatum est ,Ñ quam bellum Trojanum ,
qui pe quod_ Poeta: omneS_, _Oçatores, Historic¡ , Philo
lopl Graecl , arque Lamm lllud memorant ,- tamen
omnes ex uno Homero , vel ex quodam Syargo -, qui
rimas bellum Trojanum ceciniſſe veteribus' dicebatur
fa), hanc hilioriam deſcripfiſi'e videmur; qui fortaffe
rem totam ad veri fimilitudinem Poetica libertate finxit,
non ſecus atque ſoricum, ranarumque bellum ‚ ſeu Barra
c’homiomachiam, quam etiam fub Homer¡ nomine vete
res librarii ad nos tranfmiferunt (b ) . Qund ſi putemus
HomerLEpopejas, uti nunc ſunt , ex variis Poematiis
vetullioribus collectas, ö: ab Homero, aut alio quocum
que ªuctas, & politas, facilius perſpiciemus, qua ratione
obfcura fortafle fabella in horrentiæ illa Martí: arma ex
creverit. Eadem ratione hifioria verſionis ſeptuagínta in
terpretum in dubium revocatur : omnes enim qui nar
rant, ſub Ptolemæo Philadel/pho !Egypti Rege Scripturas
l-lebræorum sacras in Grazcam linguam interpretans a
. l-lebræorum ſapientíbus, unum videntur Ariliææ li
bellum deſcripſiſſe . At perſonatus ille Arifiæas meras
narrat ſabulas, uti legendo intelligitur (v).
S. 14. Quantam vero probabilimrem faciat unus aut ªªªªmº
alter hiſioricus, non est facile definítu. Unum aut alre
rum historicum non facere certitudinem , non est quod 'mI-um:
dubitemus . Probabilitaris autem , quamfaciunt , gradus jflffizuf"
ex eorum fi'iemia, 8c probitate dímetiendi ſunt . Et ma- '
ximus probabilitatis gradus, quique a. certítudíne morali
parum distat, est, ſi unus hic aut alter historícus probi
fuerint, & rebus, quas narrant, coztaneí, 81 preſentes,
eæque res ſupra eorum captum non fuerint . Auguliinus
de civitate De¡ narrat ſe vidiſſe hominem, qui quotieſ
cumque volebat, comas ad vultum, &’ _a vultu ad occi
pur agitabat, immoro capita. Quam hiftoriam qui ne
gata
( a ) Vido ¡Eli-¡num in XIV. ¡¡¡Bon var. rap. n. 0
( b ) Primus qui dubium fuper Im: r: movi: ſuit Dio Chuy/Manu: m
oratione , quod lliunv’n‘on fit capi um . …ſed Maradona quidam Lzmpſzn
nur alltgºrice flripjíffe Homemm tenfuir ( apud Taxi-1mm; oratione
Graco: ). Ex ran-mioritur idem egit cbriflianm Adam… , Gemrdm Gm
III/'5: ‚ ſtmvius , quitas accedit nuper vir 'taller nudítiflimus Jo: Baptiſt:
¡cul . Ñ
( c )Quum a Plolemai ren-pm ad Joſep/mm aliafqu: ejus cvi _aut
fquenn's fcriptura vix effiuxrrim 30º. J'oilli armi, potuit ex tradita-one
id falfum refciri . .Qu-mirta mm pumverim amm: ‚ Im' bum: Hrßarrm
memorant , unam cxj'cripfifl': Arißum .
eum !Í
in hiſtori
ca Iitfif
probitas .
in Àn'nLoclcaLxa. IV.
gar, vir est perfrictae frontis , nam & coætaneus erat iii
storicus, 8C probus maxime, &qui non facile ſibi im
ni patiebatura Hieronymus Cardarnus ſc'ribit vidiffe ſe 0
minem manibus truncatum , qui mtereá dextro pede ha
flam vibraret, collimare'tque, ſueret ve’stem , ederet, ſcri
beret, in‘ acum filum immitteret
vis , quippe ad portenta fi non fingenda, at ſaltem au
genda phantaflica natura ferebatur a a
Si Lg. Quod ſi unus hic aut alter Histo’rlcus' c'oaakaneus
fuerits ſed aut rei non prazſens, aut res, quam narrat .,
captum ſuum ſuperabat, tunc probabilitas illa vaide mi
nuetur. Scilicet fieri potuit ut vel a i'u‘more' popular¡
fuerit deceptus , vel rem non inteiligens ipfe ſeſe dece
peri: a Infinita ſunt hujuſmodi, in historia politica
& naturali , adde Si in historia opinionum ,~ quas
qui attente legit , affim‘ oflèndit. _Itaque dum le
go in historicis politics vel ipſa principum , plerumque
remotiffimorum, penitiffima arcaria‘, 8c ſecretas conſulta
tioues, temperare mihi a riſu nequeoa Magis etiam ri
deo dum a Phyſicis quibufdam experimenta naturalïa ex
iis Historicis ſum¡ video,- quiv phyſicarum diſciplinarum
penitus imperiti fuerunrf quippe hæc experimenta ut
intelligi non pofſunt, nili ab earum rerum peritis g itanarrari exacte a nullo alio jïoflſiunta sunt etiam ejufdem
generis plurimg iri iis historicis licciefigifiiciss qui fcientix
& judicio defhtuti erant, qua de re vide canum loco ci
tata i A - ’ a ì . a
§.- 16. Vemamus ad probzmrem. Sl probitas m hlfìon
C0 defit, tum vero omnis historia probabilitas funditus
intercidit . Dignºſcitur autem deeſſe probitarem , vel ſi
nobis aliunde hifiorici vita nota (it,- vel ſi in ejus ſcri
ptionibus ſrequentiª‘ mendacia¡ 8L impofiuræ detegantuzg
vel ſi odio, aut amore partium nimium agitatus ſuerit;
ſi per aduiationem', aut naturæ quadam vilitate, aut uti
litatis ergo ,‘ ſcripſerit (b) ; vel tandem fi ſupersticio
ne fuerit corruptus.v ha quum narrat Muhammedes in
Alcoràno miracula quædama conflatque fuiffe illum ſo
lemnem impostorem , nemo ſani judicii illa unquam ve
ra putaverit. Idem judicium ferendum est de gestis Apol
lonii Thiªnaei, quæ magno numero Philostratus retulit ,
quæ
. ,
( a ) D: .ſublilil’. Nat. lib. 7x7'. v ,
( b ) Tacitus An. lll. Ss. ¡lx/'qm' ſure-nin baud injh'mi,‘ m'fl in.
115'". pn bomjhhml1 aut notabili dedecore .- quod maripo-IM mmm:
army/mm ng: , ne vnſmer file-nm" , mgr" Pnvis difli: faflifgn u p
mrmu a m/mm mum lil .
(a ); Teflis minus gra-.'
lw
DE usu ACTORXT. CAP. II. :f3:
quzzque aut ob ſuperstitionem vera putavít , aut quia obGentiliſſimi studíum «Christi fimíam Mundo obtrudere v0
]uit, quo Christianíſmo ſe opponeret , quemadmodum do
Gi plurimi Cen‘ſúerunt;
S. ¡7. Parhum potíſſimum fludia historicos ſerme Paníªm‘
omnes corrumppnt. Hinc fitz .ut dome‘fliéi plerumque !AMM-'
hifloríci ſuſpectt (int. Nam Llvtus e. g. 8L Czſar res(077m
Romanas auguſhores fortafſe, quam filerunt , ſaclunt: ex-ª 1mm*
teras etïám res, Carthaginenſium, Gallorum , Germano-ª
rum , aliarum ue hationumz dáta opera' augent , ut R0
manzglo’tia‘z erviant, non ſecus arque Hectorem Home
rus, ut Áchillis ſortitud'mem‘ celebret. Est ha-.C Poeta
rum 8k Oratorum pervulgata amplifica'ndi ratio . Grzci
vero ſcriptores¡ qui elafo ſupercílío cunctas ſpernebanc
natíoriesz in gentís ſua: laudem Proníffimi & effuſiffimi
fuel-¡int,- atque idcirco omnes ſuas historias ſuſp’ectas ſe
cerunt’. Hinc Grecia mendax, garra/a , Ie-Ui: jure La
tinís dicta . Jam quum nos nostraque naturali &Ñ neceſ
ſario amore amemus, 8C quilíbet historicas naúoni alicui
aut propriz, aut quam delectu fibí propriam ſecit, addi
ctus ſit: eam potiffimum ob rationem vix historícum rè
erías, qui rm- amore, (9' fine odio ſcríbat , quem ver¡
istorici characterempºnït Tªcitus . Sed plerumque ta
lis ést return flatus, ut hifloricus res ſu¡ 22v¡ ſcribere
fincere nequeat, cogaturque aut Príncípí , aut' nationi
ſuz adulan¡ atque Historiam ſoedare . Ad tem Tacitus
ſub inifium,Ahnalïum: tempºrióm' August¡ dícendi: non
deſuere‘ dem-¡jazmin, done: ¡¡ſi-ante adulatiºne detenerm
tur. Tt'ám'i 3 Caiíq‘üe, , ' Cfªudí¡ ac Net-ani: m',- flormª
:ibm- ipſix; ob MET b falſe; pºfiquam ºcciderum RE¡
CENTIBUS' ODIIS' compa/I'M ſim: d _, .~ ¡8. Ex vealdem cauſa Profluunt magna ex parte ſai
bua'e, quas de moribus , luerís¡ politía ,-_ relïgione exe
\ei-amm nationum n’arrant' víat'qres a Eienim' quum aut
ſuarum not'ionibus de e’xtqrarum gemium mokíbus , inflituvtís, rcligione &ajudlcium facerent viri plelrumqnev
imperítí, méndacia infinita ſc‘ripſerunt a Jam do mata
variªrum Chriflianíſmí ſectarum itidem aut amor-'e' no'
tïónibus reru‘m ſuárum¡ aut alíárum odio , mágna‘ex
párt‘e historic¡ lobſcurarunt; aut' corruperu‘nc . HÉretíc‘U
mmiriulm phorpm Eccleſia: ſzcnlorum’ doctrina: tanta
cumrvanetate &e plerumque gypſq‘ 8( _cïñnabarí narrata
habemus_, ut critici ſatïus Putenf ¡u‘dic‘ium ſzpe cohibe
le. Leg¡ potest Epípbanius Petªvii . Poflerorum ſzculo
ramI
PalI‘flÍ-I
mm» ¡a
¿villa-Ii.:
, . . “."ºfi"
ex quxbuſdam exterms rmbus 8: figms’ , aut ex" rerum ""ª‘
2.24 ART. LOG‘KCE LIB. 1V.
rum res recentibus odiis compofitz ſunt. Tu cave quid
quam affirmes, niſi omnia conraſeris monumenta.
Nimia 5. 19. Ad probitatem etiam historic¡ ſpectat, ut con
PNY?” fleta eum hiftoriam ſuam, non exercendi styli gratiaj ſed
iiim veritatis amore ſcrípſiffe. Qui enim exercitio flyli ſcri
ſpectª- bunt, dum res veriſimiles narrant , nihil reliqui curant .
llli vocantur nunc fcriptores Romanenſes. ln horum nu
mero ponit cicero km vrauá‘izy xenophontis. qui liber
cum Romanenſibus, ut vocanta fcriptoribusy ejufdem cſ
ſe characteris videtur-g licet non ita ſentían: recentiores
quidam Historici , qui Xenophontem in rebus Perficis ,
vel ipfi crenæa Sz Herodoto przſerunt. Herodoti mu
ſas hoc etiam nomine quidam accuſant: ita ut non certe
illepide is fecerit, qui Herodoti libros Muſarum nomine
pmſcripr'erit, garrularum nempe puellarum : Livius et
¡am 6L curtius artem declamatoriam aflectaffe clare vi
dentur. Nimiam nempe llyli curam in Historico ſuſpe~
ctam habeo. Sed nimiam dico : ea enim, ſi minus fa
cta, ſupponit, at iis vestimentis ornat, quæ non poffunt
non alias notiones excitare, quæ rem gestam mirum in
modum corrumpanr .
l’fſínqzer S. zo. Ad uſum Historia & ſequentes pertinent Cano
nes.
I. Ex eo quod quidem potuit den'pi, mm ftatim fl-qui
tur fuiffe dece/ntum : ergo bot: tantum argumenta aaaoi-ita
tem bzstorici rejiærey quod fit ſal/Mill); cie/¡pere efli alía
adhibenda ſunt argumenta, ut a!) ea dzſcedar. ":
z. ,Qyze amm-.r, aut p/urer narrant Hzstorici ºculati, m
mine refèªagante, certa ſunt babe-nda t ſi :mI/…r am a/im‘
adverſm ¡dure-.r tisvflzfiæmura bzfloricomm conferendæ dote::
fecundum ea: judicandum .
g. giium coæ-uorum , aut vicinorum narrananem eie
&m ſeqnmi ſum ren/ex , diuque [habiles, cam inn-r cer
tffiimq.: habeto biflorim- . Ut quum legis Romanos tot
iu ltalia præliis victòres fuiffea id verum existímes ne
ceſſe est: neque enim nifi iis victoriis neti potuit , ut
in totam ltaliam Romanum Imperium extenderetur .
Hoc argumento expeditiſiime demonstratur , Christianam
Religionem eſſe a Deo: nam ea a Christi, 8( Apofiolo
mm miraculis primum diffimdi coepit: quæ fi vera fue
re , quum nemo dubitet non potuiſſe illa fieri niſi a
Deo ,- divina est illa doctrina , quæ iis miraculis com
probata est. Vera autem illa fuiffe eo argumento evin
citur, uod ea'miracula, quæ a coævis narrantur frea
les , g( tota ferme Tellure flabiles effectus fequuti
fin! .
/ 4- LM,
DE USU AUCTORXT. CAP. II. 22;
4. ,Qy-e ſªcta wm: aut alter ocular-¡I nan-at bz'flortſicm ,
mmzſine contra ſcribeme, proxima ſum certímdini , ſi \zi
floric‘i ¡sti *vera: [mbmrim blfloricºrum dotes .
5. _Qui ¡¡liquid mcet, i: id non negar : ergo que bi
fiºrici narran: cae-m' , in dubz‘um -vºmnda nor) ſunt ex ¿me
nmmm, quod aIiuI, am ali¡ etiªm cae-m' mmm: (ex
Camus 2. Ó' g. ): qui em'm tapar, aut ºſcirantíee, am
ad ummum mªlitifi accuſar¡ pote-fi . ’
uid fi adſim: tales rationes , propter quas ſilen
tium revíncat mendacii eos , qui narrant? Plutar
chus in Alcibiade ( pag. 7.09. ) negar Alcíbiadem
Bacchantum in mol-em post longum exilium devictoſque
Lacedzmonios Pir‘zum claſſe ſubiviſſe , etſi id narret
Duris Samius ſcriptor coetaneus: 1. quod taceant Theo
ompus, Ephorus, Xenophon ejuſde‘m aetatís hiflorici :
Y]. quod id ªbh0rreret_, qui post tot annos extorris a
patria vellet in grauam Atheníenfium redire . Sed
ſatendum :amen id non abhorruiſſe ab Alcibiadis &
ingenio & przeſente \lam , idque flraragema , exul
tante prz lztitiª Athenienſi opulo , valde e re
ſua eſſe potuiſſe . Itaque me Blurarchus nondum mo
ver. ,
Sed inquiunt, Historiz leges exígebant ut non \ace
ret. Quid ergo? adverſus has peccavít historícus: at ea
negaffe, quie racer, dic¡ nequit: quod ſi non negavit ,
perſiat hiſiorícotum ajentium fides . Mirum est de hoc
argumento, quod negativum vocant, potuiſſe tanta. con
.tentione inter doctos diſputar¡ .
6. _Que fact:: reflex non care-Ut', mque ºculah' magna et
iam canjènfiºne nan-um, in duóium -uºcrm' pofi‘um, ſi ns
mo coa-¿10mm, Ó' ocular-¡um bijiqricorum Memorex, quum
memºrzmdi ºppommita: orar.
Nam unde recemes iſii ea hauſerum? Nihil aliud pro
ferri potest, niſi popularis ſama, que valde quam men
,dax est. Atque hoc, non antecedens illud , ªrgumemum
eſt negnti-Uum , quod maximi femper ponderis viris do
dis est habitum. '
7. Si null¡ ::Item cae-w', Ó' oca-lam' /szflºrici , pºfiero
ſum auct’arita: prºéabilix baóeator, quum nui/a fimt repu
gmmdi argumenta.
8. _Que biflªïifl Clari: ratiºnióm repugmzt , inter falſh
reputatºr.
Item ſi moribus temporum, ad qua: pertínet , adver- «
ſetur; veluti ſi dícat Romanos Bombardis Clufium ex
pugnaſi‘e: aut Camillnm catªtphractario equitatu ¡¡ſum :
Gen. Log. P ' 'v‘el ‘
1
¿26 ART. LOGlCE LIB. IV.
vel iis temporibus apud Graecos , Latinos , Scythas , C0
dicem exarararum legum ſuíſï'e , cum nondum literas no
ſcerent &o
Veluti quum narrant víri alíoqui doctí , ſe Vidíſïe ra
nas , mures &o adeo ex putri rellure Creatas, ut habe
renr adhuc partes uaſdam terreas , necdum carneas, 8(
vita anímatas. Po portenta! Strabo Geog. lII. pag.
258. In Inſula Gadïrana ovium lac ¿Dir a' 7mm) mm ,IE
nemre ſerum . Pcrria'iculum . Varro de re rustica lib. II.
1. In ſuenan: rex incredibili: efl in Hiſpania , ſed efl va
m3 quod in Lu/¡Mnizz ad Ocumum , in ea ïcgione , mii
efl ºppidum O/yjfipº , monte Tag-r0 , queda-m e vento
cerro tc'mpare concipiunt equ-e.; m \aio gIz/lime qüoque ſb
lem, ¿zum-Um ova ljippenemía appellant (9T. Idem nar
rat Plín. lib. IV. 22. 8( VIH. 42. 8C XVI. 2g. vide 8(
Vírgílíum Ill. Georgíces . Has fabulas rerum natura
]ium ignorado ſazpe & progïgnit 8( alit . Quo vero lo
c0 habebímus humanos ac vitales partus , undecïm ,
duodecím, tredecim menſium? De quibus vide Gellium
lib. III. cap. 16. Plinius lib. VlI. cap. g. ſcribít: Maſ
ſurim auéïºï efl, L. Papyrium Pïá’tOïEm, fecunda /Ierede
/ege agente , ¿anar/4m poflêjfiamm contra eum dediflÍ-,ª ,
quam matar ¡Im-mm ſe I‘. men/¡bm !pt/if@ diceret : qm:
m'am nullum certmn tempm ¡¡aria-nd¡ ſz‘ mmm ei 'vident
mr. Hunc ego L. Papyríum Beſiiam nuncupaſſem , flex
phyfica bzredíratem dedit: Míuervínum vero ſi ex p0
liticís ratíonibus.
9. Hi Oria ne -uocetur 'rationi contraria , quod moribm',
C9' opinionibm prffljèmibu: ªdveïſetur : opinions-.v erzim at
que more-x Ó' diver/Í ſum' pro [ací: , Ó' ſ-epe ¡n eozlem
ÏIIMUZÏIÏHT- '
E. g. Eſſe anthropophagos , ſeu homínes qui Carne hu
mana victítant , quod plurímí viatores ſancte afflr
mant, nolim ego hoc rantum argumento repudíarey quod
moríbus Europaeis repugnet: teſïes nculatos exxgam :
nam híc aurítos ne floccí quídem facio . Qui barbari
cam Europa: aEtarem, quzz Imperií Latíni occaſum ſe
quuta est , percurrerit, is pafflm mores 8( fact:: offendet,
que temporíbus nostris íncredibilía vídentur.
IO. Non z'dcirco lyzstoria Més/¡tur fèzlstz , quad idnªrmt,
cuz‘m no¡ mcdum , (9' cauſa: n07¡ inte/ligimm', aut -vim
(9' artem noflmm fizperet .
Ext'mcto Romulo duplex exíít ſama, aít Lívíus . Quí
dam diſcerptum optimatum manibus : alii ſublatum---ín
Ccelum ab oculis evanuiflè. Hazc natura: adverſatur ,- prior
ago vera . Extat apud Plin. lib. IX. cap. 8. &Galpud
e
ÜE USU' ÁUCTORIT.- CAP. lt 227
Üellium‘ lib. VII. 8. mira quædam historia amarum
Delphini 8( Bajan¡ pueri , quem Delphínus dotſo qu’otía
die ad litterarum ludum Puteolos devehebat . Amicitiæ
hominum &l canum exempla ſunt infinita. Dclphinos ſoi
lere pueros amare & Aristoteles ſcribit h’ist. animal. libr
IX. ita ¡¡¡que veteres plures . Historic¡ igitur coævii
totaque talia reste , id nai-tant', quod licet mirum ,~ ta
men extra poffibilia non est.
Hujus Canonis rationem alibi dedimus .
S. 21. Quzri4 potell ,~ utrum hifloriæ alicuius fides
proceſſu temporis extenuatur ita , ut tota tandem eva
hefcat ? Atque dillinguendum est : nam ea aut ſola tra
ditione ad posteros demandatur , aut com/0mm ſcriptio
nibus; Si primum, eundo extenuatur , ac ita , ut tom'
tándem pereata Si poflerius, dum ii hiflorici , a quibus
narratur, fuper-funt íidem, eadem femper est r nam hæcix
est aequalis eorum 1' a uibus fcripta est ,_ auctoritati.,
quare perridiculus e‘st a ot Anglus libri Principz'a nea
ligiam': mat/yemªtlm, qui fupputata quandonam fit fides
Chriflíana integra pel-¡tura,- hoc principio , quod eundo
factorum Apollolicorum auctorít‘as extenuetur a Ea enim
fides libris Apostolorum tribuitur Í qui dum iidem per
stant, eadem ue auctoritate , eandem in pofieris lectorí~~
bus parient dem , quam in iis , qui iis altero fæculo
ſucceffere. Quo modo res August¡ auctoritate ſcn'ptorum
id temporis ſcimus s ea dum integra perſia.: , eadem
certitudine nos ſcimus , qua ii ,' qui altero ab Augusto
ſaz’culo vixere g eademque ,- qui mille ab hinc annis vid
Vent. r
S. 22. Hiſioricqrum leclio hoc cauone fufcipienda 8(
perſequenda. est i Ut uæ (acta hilloricus narrar, ea cre
das , ſi iis dotibus fit illoric-us præditusy de quibus ſu
perius diaum efl , taliſque ſuapt‘e natura res gesta. , ut
ei nolle fidem habere fit cum ratione pugnare , ac nolle
magiS-crederè, quam quod rationes ctedendi deſmt: quae
vero docetv ea tute tibi potius, quam historico, credas¡
ac de ¡ecínore tuo potius , quam de hiftorici auctoritate
fapias 2 præterea ut hilioricus , vel auctor quivis ( nam
ad omnes omnino auctores hæc regula pertinet ) tibi lit
dux in philofophandog non femper magi‘geLz ut perpetua
credere alteri debeªs, ac quandoque foci , quo tu uta
ris ad pervidenda , quæ ſolos non facile pervidiſſes:
Puandºque etiam diſcípulos , ut quæ fcribit ad rationis
ancem perpendas 5 emehdaturns,, ſi minus recta . Uno'
verbo , ſic magni etiam Auctores legendi , ut duces &
occaſio \int philoſophandi ,- non nt damini a “º væ
P 2 ¡mus
QUE fl t.
nffan’a
ut qui:
auctº ri.
tan dim'.
m Im'
mai: .
22.8 ART. LOGICA Luz. IV.
¡¡mus nolímus, invitas traham , aut dormientes rapiªnt (a) .
C A P. III.
De Auctoritate Divina (é) .
S. l. AUctoritas divina constar quum Dem dom* .
Tría autem’ ſunt neceſſaria , mi quís divina.
auctoritate uti poſiït . I. Nam constare ei deber Deum
loquutum eſſe : 8: z. uznam ſin: Dei verba : g. 8C
qui verborum ſenſus . àuorum trium quodcumque igno
retur, omnis divinz auctorítatís uſus perit . Ad primum
quod ſpectat, Deus potest homínes alloqui luríbus viis:
*via mami:: -Uia P/jdntªſiee: 'via ſenſuum, a íiſque , quas
ignoramus . Via mentir ,loquitur quum cogitationes ſuas
mentibus nostris affundit: nam quum Deus ſit pura
mens , nihil vetat , mentyibus nostris ita unir¡ , ut c0
gitationes & voluptates ſuas nobis aperiat, etſi ſortaffis,qua id fiat ratioſine , ignoremus . Via pbanmfize , vel
alícujus rei imagínem in cerebro nostro excítando nobis
vigilantibus , vel fimmia divina immíttendo (e) . Hoc
modo pluries Deus Prophetis Hebrzis loquutus est . Via
tandem ſmſuum pluribus modís , quorum duo ſunt Praz
cipui, per antes, & per oculos .* nempe aut verba. ſeu
fonos articulares roducendo in auribus nostrís , qualís
legitur loquutus ªtríarchis l-lebrzis : aut figna aliquzz
oculís objiciendo, quibus voluntates ſuas explicet , qua
lia. eran: flamma de C210 deſcendens , 8( victimas con
ſumens , lumen in aere aut alibí rutílans , fimilia . Ad
quem autem horum modorlzm pertineat loquutio per U
ſim , 8¡ Thummim , dithcile dictu est . Sunt qui pu
tant Urim & Thummim ſuiíſe lapídes , qui pectoralí
Summi Sacerdotis adfixi erant , in quibus tribuum ju
daicarum nomina erant inſcripta , quorum literís Deus
ſummo Sacerdori ſignificaret , quid vellet . Alii opi
nantur fuiſſe instrumentum finuoſum racional¡ Summí
Sacerdotis ªlligatum , unde Deus conſultus verbad ſun
e
( a ) Tam puſem'm billar-ic¡ a! qucflirmcm adígcndi , :aunque le
,vendi , cum :on-m , que ſui: nmporíbm faEª , :me ufium mtv-.mt , es
im vera/kate muſa: mn'zmeſque expramum : mzm ſape aut dit-¡Mm ,
am ſºmniªnr , me vaig¡ ,taba/ª: fefianrur : Plumvcbm in Camilla ( num
[mc ſubi: ªm'mum ::temp/um) Feſtum ſua tempo!: celebrar¡ ſolitum fic*
deſcribir .
( b ) Htc m'ª, que ſquumur capita , mini ab ¡is poffunt, qm'
Thai-¡gía ªptmm dar-Ir¡ mn ſunt; in :amm wim gmu‘xm ſtrip!!! fm".
_( C {Quad Él' Eibuiti ªgnovemm , qui C9* per ſul-Inem , Ó' PFP ſ0
gmzm wmgmzrí [20minu- credidcmm . Vid: Toll, ¡m'tio de Dívmªuone ,
I‘Iflll Davis ,
m usu AÚCTORIÍ‘. CAP. III. ny
deba: (7%. At aliis placet De‘um per ipſum Sácerdotem,
quem a abat, verba ſudiſi'e (ó) .
S. z. His aut fimilibus rationibus Deus homines allo- aaifi
qui poteft Qui autem fcire vult- loquutus ne fit Deus, ſnif?
is' primum Eccleſia’m conſulere de et, a qua & Dei ver-ª Dm ¡n
bum , a: ſenſus accipienda funt . Deinde qui ea de re ¡Huam
philoſopbari vult , quod efficere Theologi debent , quoi
rum officium est pe'rvídere , quemadmodum fide: più opi
tuletur, (9' advflfiu impio: defindatur,‘ ut Augustinus
docet , ut ne fpecie divina’ doctrina! aut a ſe ipfi , aut
ab aliis decipiantur ,- necefie est utantur 'vel confcienn'a,
vel fan/Z4, vel :inflar-¡mty, vel ſalían!. Utimur confcientia zz ſenſu quum nobis loquitur immediate , vel in-v
trinſecus, vei extrinfecus . Et ad confcientiam quod ſpe
¿’rat ( qua utimur quum Deus loquitur via menti: , aut
-via pbantafie ) tum credendum est , Deum nos alio ui,
quum modo infolito ita mentem nofiram , aut phantazam
afflari, eique cogitationes ínſolitas, divinas , ſanctas af¡
fundi perſentiſcímus, ut ad eas producendas nos nulla o
pera nostra concurramus . itaque ſi quis hac via experiri
velit , utrum a Deo ametat , perpendere debet omnem 'Ñ
nationum fuarum originem & ſeriem, atque tunc flame
re a caufa aliqua ſuperior¡ ſe agitari ,- quum clare agno
ſclc, earum cogitationum , quas' animo volutat, nec ſe,
nec externa‘ una. obiecta cauſam eſſe olle , cavereque ne
aut vegeta phantafia, aut nimio defi io , aut temperan
menu mtemperantia fallatur. _
_ S. gsªsenſu vero ſcíre poffumus Deum nobis l ui 9 ſi lira n
¡S ver ad aures nostras fundat 9 aut alia ſignal! ua: v0- "VW/“"
lnntatis ocuîis‘, álíiſve' ſenſibu‘s obiìcìaz. ita Ada , Cai- I;.,’;°""‘
nus,- Noemus, Abrahamus, Moſes, alîique, qui ore ad 12mm
n cum De'o loquebantur (e) , certi erant de divina lo
quutrone. cæterum quum doc-eant Scripturæ efi-e Damo- amm.
ne's, qui nobis illudere poffunt , fiatque inter ipſos ho- '
mmes piures e diaboiorum feu tentatorum a impostorum '
genere,- adhibenda est in confilium ratio : ut fcilicet diltlgemer_ examinemus co‘mmot'íones a locutione villa in non
bls e_xc1tatas ,› ſententias ipſas ,- quas loquutor nobis coma
mumcat, fcilicet ſanctz ne fint 6x honefla‘a, necne :’ ve
ræ aln falſa:: cum reliqua reveiata divinitus doctrina' con-ª
ſemlgptes, necne: figna‘ porro, quæ loquu‘tor z ut fibi
P 3 cre
W…' '
mp-(Ll ) .ſp-merm- Iii. 3. de legitur Heúrcarum fimlüm dile". 7.
E 2 ›) guisa: in Femafeurhum .
_ 'gm' n ' A I I ' ' ' ' ."m . m lmmi, léª'mdzçſzfliªïi l ng: I 011mm’. Ibn! ni ven/7mm… PI
:go ART. LOGICE Luz. IV.
credatur, prestar . Uno verbo ,‘ quemvis potius creden
dum est nobis loqui , quam Deum , niſi certo constet,
¡llum elſe non Poſſe, niſi Deum . Cantos enim nos hu
mana: , & dzmoniacre imposturaz ſecerunt , reſque est
\anti momemi , ut nullibi gravius erretur . Et hazc qui
Í‘lem, quum judicandum est, num dívinitas nobis loquuta
It .
flllm rm
U: hmm' 4,. At ſi per alíos nobis loquutus Deus dicatur, ad*
au oH . matem fimul 8C rationem conſugiendum est . NiOTI‘JÏG n o I I I I l n
utendªm mirum quum plurimi doctl, perſplcaces , mlmme cxeduli
::dv-;X51 testantqre ſe Prophetam aliquem auqivifl'e , ix) eo_ omnia
¿mmm ſigna dzvxmtatxs obstnyï’ç , 8( ommbqs exammaus com
dis. riiſl’e, nullam fibl imposturªm ſubfluſſe: tunc perſrictz
rontis fuerit aſſenſum’denegare. Sed ratio quoque & cri
tica adhibenda est in ſubſidium . Scilice: primum obſer
vandum , quo tempore hoc ªccidiſſe narramr, & qua. in
gente , qualeſque erant homines ejus temporis , Cult¡ &
perſpicaces, an inculti, ſuperstitioſi , facile creduli .- 2.
an ejus , qui Dei noriiine loquutus est , interſuit aliis
i’mPonere_ , aut a_lias'impoſuei:it : g. gun: ſin: illa qua:
De¡ nommc przdlcavltz 4. quibns ſigms miffionem ſuam
confirmavit . His Omnibus ſalfitªtem Alkorani detegi
mus . Nam Arabes , quos in novam ſuperstitionem in
duxit Muhammedes , inculti erant , 8( ſuperstitioſi :
Muhammedes vero imperii ambitioſus_, magnuſque ſal
laciarum artiſqex , porro fábulas 8( contradictoria pluríma,
docuít, & nullis ſignís miffionem ſuam confirmavít. E
venit hoc ipſum ſzzpe inter ſylvestres homines, quemad~
, modum ex viatoribus diſcere licet (a) .
"J: "f-ff" S. s. Ratio autem , qua; nos cerros ſacere potest, .ali
yrimir quem De¡ ſ \mu loquutum, a Propbetm pouffimum &
PfºP‘ª- mimculi: de umitur , qua: ſunt duo propria Christi ;Bm_ ' Religionís argumenta , 8( fundamenta , ut Origenes-?gi
cer'e ſolebªt . Prophetia: nomine intelligo Pradictiºnè:
rerum fbrtuítarum , qm mmdum :vam-mm, quam predi
czmmr , qeu-gue m-que a tau/ir mmm/ibm , mque a pm
fame mmm flatu pra-uideri polſum . Nam quze aut ex
cauſis naturalibus praeſciri poſſunt , veluti ſuturam Lunz
eclipſim , ubertatem fructuum, zgroti mortem 3 aut ex
przſeme rerum statu , qualis Ciceronis przviſio de
imeritu Reipublica: Romanz civilibus bellis àªïndiu
1a
q—————.——~——- _
9—__——
( a ) .fed ('9' Romo Ó' Alba-n*: , califique , I'n quién: Oncala ex ul.
Hdm'um nm prepa-Mmmm volumªn lºquzbªrmn . 1M a Clement delim
z‘parm .Omara-Im Rex ( Hermann: H1-. Vll. ) z im Iièn’ ¡¡ly/!ini Rome
mi ¡IMM mpnmdª’m ¡Ze-pc ::raſa/n . h
. m usu Aucroum CAP. III. 2;!
diiaceratæ (a) , Prophetiæ nomen non merentur , nili
çonstet, non ita eſſe prævifas . veræ autem prophetiæ cha
racter est, ſi ea opere ſit completa, ita ut prmdicta ſuit.
S. 6. Quoniam igitur vera prophetia ost earum rerum Prqplmiq
praedictio, quæ neque a caufis naturalibusp neque a prz-flzm“ º"
ſente rerum flatu prævideri poflunt ac prævifæ funt .‚ 'ſim'
( S. 9.) 8! vis ilia prævideudi ſolíus Dei est , mi in
Theologia naturali demonſtramus 5 unde fequitur ‚ has
praadíctiones a ſolo Ded fieri paſſe ; adeoque eos homi
nes, qui audacter has przçlictiones facium, quæ adamuf
ſIm implentur, theopneustos eſſe, ſeu divinos. Quo p0
tiffimum argumento probamu’s libros veteris Testamemi
elſe divinos. Qua de re copioſe diſputo in Elementis
Theologiz naturalis parte fecunda. Legi potest 8: Hue
tius in Dem. Evanº. \
S. 7. Illud fortafig dicet aliquisz quum’ in Mundo ni- Anfufu
h il fiat fine cauſa, aut fine ordine 5 omnes cauſaz ,_ j‘ſ-"ª'ª
,omnes effectus Mundi concatenati funt inter ſe : adeo- ;7:25am
que quemadmodum ſunt in natura qui paucarum cauſa- "É 'mm'
rum & effectuum concatenationem prævideut ,' alii qui ;$13 z,
plurium ,- ita etiam efie poſ‘ſunt, qm longifiimam cauſa- ;IU-Mim.
r um 8L effizctuum feriem prazvïdeant, 8! prædicam ,ª qui
tamen theopneusti non ſunt. V
S. 8. Sed ¡ſti in locum difficilem, 8( qui ad hanc di
ſciplinam non pertinet, no_s adigunt . Primum igitur re
ſponſum fit V, inter homines constare jam, capacítatem
:mentis humanz ad ea futura, quæ libera & contingen
tia vocantur, ſe non extendere , adeoque ea non polfe
confidente-r, ac vere praedicare ‚ idque non femel , ſed
constanter. Quod vero pertinet ad alias mentes, ignora
mus fane quoufque earum erfpicacitas extendatur j iraque
non facile credimus eas a miſſas , ex hoc folum ,
quod quædam futura prædlcant ; verum miracula uosque exigimus . Sed, ait ali'quis, fieri pot-Te , ut cL7:
mon aliquis hominem invadat Sz per eum loquatur , ac
miracula ſaciar. Reſpondeo, bonus ne fingetur hic ‚ an
malus? Si bonus, non faciet impofluras, neque idcirco
ejus ope homo nomine Dei loquetur , quum a. Deo non
affiatur . Si malus, I. Ex doctrina 8( moribus homi
nis loquentis facile detegegur : z. non poterit talia mi
racula facere , quæ homines in errores agant ,- id enim
ª . P 4 Dei
.—a~
——_-_.
_ fab-comm Nep. in Anita MP. 16. Tacims hifi. IV. 74. ítem ex du
n; cemſqug quafi prophctans; Nam pul/ir ( quod Di¡ prohíba-m) Rom’:
m: , qmd‘ªliud ‚ quam bella omnium inter fe gentium :IC/¡BME! Si vm.
saeculo fcnp mm ‚ non potuit verius dicere am . '
2;: ART. Lootcnz L1!. IV.
Dei bonitas non ſinir: 3. faltem etiam ſi portenta quæ
dam dare pofflt, non tamen patitur Dei\providentia, ut
hujufmodi impoiiuræ diu lateant, ita utlmagna generis
humani pars in errorem circa religionem inducatur.
S. 9. Jam vero uod de ordine rerum dictum est 5..
7. quamquam, ut ixi , ad ſublimiores diſciplinas pem
net ,- tamen quale ſit ſummatim explicado. Non dubita
mus, quin omnia individua Mundi praateriti, praefentiss
ſuturi, ita inter ſe concatenata ſint, ut perſectam har
moniam & ordinem ſaciant. Sed totus hic ordo univer
ſªlis ex infinitis pene aliis ſeriebus, at ordinibus compa
ctus est, non fecus atque magnus aliquis funis ex pluri
bus aliis funiculis, aut magna catena ex catenulis aliis .
Particulares autem iflæ ſeries etiam ex iimplicioribus aliis
constructz ſunt . præterea 8: totus ordo , si peculiares il
la ſeries ac catenulæ ſpectari poffunt vel in tota Mundi
duratione, vel in parte aliqua huius durationis maiori
vel minoris quo fit ut fint compofitiores a: longiores ,
aut fimpliciores & breviores. Scilicet catenula una quo
longius pergit , eo magis cum aliis & aliis catenulis in
tricatur, ut difficilíus \it eam mente perſequi; ſimplicior
vero est, quo brevior , minuſque univerſalis.
5. 1o. Quibus explicatis, quoniam plus minus capaci
tatem mentium humanarum noverunt jam homiues; ſci
mus \ſe nos in ſerie fimplici cauſal-um Se effectuum
longi ¡me praevidere, veluti Astronomus, qui per plura
fæcula ſupputabit, quoties Luna in umbram Telluris in
cidet . At in ſeriebus ex infinitis aliis compoſitis vix eli:
ut ad tertius effectus procedamus: quo enim impiicatio
res illæ fiunt, eo magis aciem & perſpicaciam intelle
fius humani fugiunt . I-Iujuſmodi autem ſunt actiones hu
mame, uæ cum infinitis caufarum 8! effectuu‘m ſerie
bus impicitæ ſunt. Nam uti variæ &e infinita perce
ptiones naſci poffunt ex variis ac infinitis motionibus ce
Iebri 8( organorum ſenſoriorum ; ita varia: &l infinita',
voluntates St actiones, quarum quaelibet in ſerie ſua ſim
Plici eſt, ex omnibus vero ſeries actionum humanarum
coufiatur, quam perfecta prævidere ſola. potest mens m
fimta, cuius voluntate atque vi hæc omnia creata ſunt,
ac conſervantur, 8¡ moventur.
U'ºªjfª"' _ S. _11. Jam videamus ua ratione ex miraculis loquen
'"º"' ns divinitas probari po it . Locus' ilie celeberrimus ſa
ctus est diſputationibus Lockii , Clarkii , Leibnitii ,
Wolfii , Serges , aliorumque . Quidam vocant mi
raculum id quod fupra vires nature fit . Si isti na
tum nomine intelligant quidquid ad Univerſi vires
Pªl’*
k
ÍIE USU AUCTOR'XT. CAP. III. 23g
pertinet, vereor,_ ut prpbare poffint ulla efl'e míracula
talla, quaha quznmus, ldest a Deo, vel Del v1 ſacta :
nam quum lgrioremus quouſque víres Naturaz ſe exten- sdant 2 diceyre numquam Poflctumus alíquid elſe ſupra. natu
r:: vzres. Hinc aca-talepfia Circa miracula inducetur. Ali¡
rectius miraculum vocant, quod est ſupra earum remm
vires , in quibus, 8¡ per qua: contingít , atque contra.
conſueras nature huiuſmo’di rerum leges . Quum aurem
in Pleriſque rebus naturalibus vïres, &leges mechanicas
ſciamus , veluti leges Staticz , Hydroflatícae , Optica: ,
Astronomía ,ª difficile nou est dijudícare, quz ſin: con
tra hujuſmodi rerum vires, & leges - Potro quum hu
juſmodí leges aDeo ſint pofitz, nequeunt niſi aut abeo,
aut ejus vi immutari , ubi ¡pſx aliz alíís non collidan
tur. Ac proinde quz immutatíones in his legibus pro
veniunt, quas natura earum rerum vires efficere non ſ0
lent, nec poffimt, eas miracula dicimus.
S. ¡2. Interím quum quazdam ſin! leges mechanícte , QUI-bn_
quas coptrariïs vlribus &a machinís hºmínes cohiberepoſſmt , lllud quazri Potest , qui íntellig'emus, eas hujuſ- mirando
modi leg-um mutariones , qua: ab hominibus vnon fiunt ,'ªº'
Dei ví fierí? offunt enim eſſe potentes quzdam in na~
tura toça cguz, a guibus hac fiant'. RÉſpcndeo prí- ~
mum , m ixs pcrſoms, qua: a Deo mxttunturn cqm mi- ‘
raculis coníunctam eſſe verze doctrina przdlcatxonem,
?me argumento est , perſonas mas a Deo eſſe miflàs .
ªrzrterea. qui Dei vi, míracula edunt, tam confidenter‘
cdunt , ut ſacíle infellígatur ab èo fieri, qui imperium in
naturam habeat . Talía ſunt miracula Christi Servatorís
nostri, quie &l in confirmªtionem doctrina: ªmorïs Dei
8: proximi omnia edita ſunt , 8L tanta ſacilitate quaſi
projecta , ut, ſacíle fit imelligere a ſnmmonaturt im
perªtore effeé’ca Fuiſſe. Matthzi 8. verſu 2. acceſſi‘t' ad
Chrfflum lcproſus , eumqüe oravit, Domine, /t‘ -UiI, po
te: me mandare. Jeſus autem confidenter, -uºlº , ínqnít ,
mandare z Et conſeſtïm mundata est lepra éjus . Daemo
nes oranr, ut mïttªt‘ªos in' pm‘cos : Jeſus, ¡te ( ibidem
v. 32. ). Pamlytico alt', ſurge', & abiit ( Matth. 9. v.
6. ) . Ibidem, eadem confidentía puellam reſuſc‘it‘avít‘.
Matth. 147 eadem cnnfidemia juffit turpam diſcumbèrle ,
eamque qumque Paníbus , ac duobus pxſcibns ſaturavlt .
Hoc certum est crírerium 8( mítacu'lorum Christi, &eíus
dïvinitatis . Tale ſcílicet ac tantum in Naturam impe
rïum nemo videtur habere Poſſe, nifi Nature totius mo
derator . Vide Paſchalem (a).
S. 1g.
(a) Pernía.
ve d¡
gnaſnn
da De¡
vell-.z .
2:4' ART.LOCICELLB.\IV.
S. Ig. At ue hæc fcripta funt ex communi Christia
norum philo ophia. Non me autem latet , eos, qui vo
cantur Theiſiae , totum hunc locum, qui est a Dei lo
quutione fupernaturalia deridere, veluti aut callidorum ,
aut ſimaticorum commentum . Ajunt igitur femel eſſe
Deum locutum, atque per ipfam rerum naturam; eadem
que perpetuo uti lingua. Quid “ªdfiflºbªf nova pandere .P
Aut enim ſatis præclare rerum naturam flruxerat , nec
erat opus addere aliud: aut ſi addidit , manca fuit , 8(
im erfecta prima machinatio.¿ª, np quæ difceptare non funtbhuius loci , quare pau
cis me-expediam . Tota igitur illa ratiocinatio mihi ue
tilís videtur . Deus rerum naturam fuo confilio ac vo un
tate ſnpremrperſecit, ut non negant Theifla: s qui igi
tur constar ſemel voluiffe , ac naturæ lege fua coniilia pa
feſacere? Non mutat quæ femel flatuit : ſui tamen juris
est, nihilque vetat per intervalla temporum nobis pate
facerez quæ femel voluit . Quare huc devolvitur cum
Theistis quæflio , neceffe ne fuit fimul ac per folam na
turæ legem Deum loquia quæ voluit homines fcire : an
liberum ei fuit per partes ostendere? Cum Univerſum
fabricatus est , licuit ne ei aliquid fibi fervare post fæcu
la edictandum .P Affirmamus nos z illi negant. Niſi ta
men quod negant demonflrent , qui poffumus temere
communem generis humani perſuaſionem (a) deſerere?
C A P. IV.
c I ~ I \i ,Quamzm mnone dxgnºſcz poflit queman
ſin: DE¡ *verán .
ua ratione dignofci poflit loquutus ne Deus
ſit, nec ne , ſuperiori capite ediſſemimus .
v Nunc qua ratione Dei verba valeamus difcer
nete ab iis , quæ Dei non ſunt, perquirendum eft .
Elſe hæc poffunt vel fcripta ,' vel fine fcriptura a ma
joribus nollris veluti per manus nobis tradita . Quum
de libris fcriptis agitur, hæc funt perpendendar x. Qui
fuerint ílli, a quibus fcripti fuiffe dicunturz z. an libri
fint genuinia idest ab iis ſcripti, quibus tribuuntur ,
vel eo tempore fcripti , quo ferunturs g. an integri
- ſin::
S. 1.
WWW…
( ª l Vid: Citar. initio dt divina!.
DE USU AUCTOÉIT. CAP. IV. 2;;
fin:: 4. quid de illís coaavi homines crediderint , quid
proxima lequuti, 81 reliqui: 5. an potuerit aliqua impo
stura ſubeſſe , 8C an alicujus mtererat imponere: 6. an ,
qua: líbris illís continentur, (int maníſeste ſalſa, aut ím
Pia , aut ſaltem* parum pia, & ſancta: 7.‘ an constet
auctores librorum ¡110mm miraculis doctrinam illam cou
firmçſſe : 8. an in libris illis prophetia’. opere completa::
conuneantur. Que ut particulatim examinem opere Pre
tium est.
S. ó. Quod ad primum adtínet, ſi constet líbrum. alí- Lil-n
quem ſcriptum ſuiſſe a viro tbeopmufio, ſeu divino nu- ſm’Plª‘
mine afflato, fiber divinus habendus eri! . Hac ratione fzezjªºª_
Hebrzí libros Moſis, Davidis, Eſaiz, aliorumque divi- ¡iq el! di
nos habuerunt. Contra vero, ſi conste: librum a. vito """ª'
non theopneusto ſcriptum eſſe, qualia Poemata Heſiodi ,
aut Carmina Orphei, vel Sibyllarum . Qua vero ratione
ſciri Poffit, an vir aliquis ſit, vel ſuerit theopneustus ,
ſupenorí capita demonstratum est.
5. g. Ut autem libri genuinitas, & integritas cogno- Lim 3,.
ſcatur., quod est ſecundum 8( tertium poflulamm (S. I.) ªª‘ªf‘ª’
Artis criticz regulaz adhïbendm ſunt, de quibns Postea . XML?:
Depende: vero a genuínítate &l integritate, libri aucto- veflisªn
ritas. E. g. idcirco Apocalypſim Joannís Apofloli divi- ª"
nam habemus, quod ſciamus a Joanne viro theopneuſio
ſcriptam , 8C eandem eſſe, quam Joannes ſcripfit . At ſi
quis ex. g. evidenter demonstraret, aut ab alío ſcríptam
eſſe, aut _hanc , quam habemns, non elſe Joannis Apo
floli, aut mutilatam, ínterpolatam, & depravatam eſ
ſe, is totam ejus libri auctoritatem labefactaret . Quod
uum demonstrari non poíſit , constetque ex veterum
?Ihriſiíanorum monumemis , hunc Apocalypſis librum
eumdem eſſe, qui temporibus Apostolos ſequutís nomine
Ioannís Iegebatur , constar genuinitas , ac propte’rea di
vmuas.
5. 4.. Ex auctoritate coxvomm, aut proxima ſequuto- qm!: ¡.4
rum , diſcimus an liber ſit genuinus , 8k an auctorfm‘ª'
miffionem ſuam divínam certis argumentís probaverít .
Nam ſi coazvi omnes míffionem Auctoris divinam ſIbí
erſuaſerínt, nec fuerint homines flupídi 8C bardi ’, quí
us ſacile imponï potuerit , ma num arggmentum habe
bímus pro divinitate alicujus li ri. Caererum volo ut ‘
probe examinetm', an coaavi ¡sti affectu aliquo erga au
ç'torem ſuerint agitati: nam ſi cognoſcatur eos voluiſſe ‘
¡lli adulari, eius beneficiís captosſvel nimio erga ¡llum
amore paſſos eſſe fibi imponi : aut etiam ſi ab ¡llo aver
ſI ammo ſuer'mt, eumque injuria exagïmverint; tunc nec
vrºÑ
.Quid pre.
IL‘I'H ab
ſen-Im.
412m1 .
Tam-¡dc ‘ - l
impnflª- nes 'exigir acutos‘
ſlle’ªſm
:caſt .
Print .
!malla .
236 ART. LOGICIE LILIV
ro a &ore nec contra ªuctorem teflimonium dïcere poſ
nnr .Fed 8: hac in re Eccleſia ſemper ªudienda est, nec
ulteríu in uirere ſas est.
Si 5. Il ustremus hac aliquot exemplis . Plato in _forte
obſervar viros phantaflicos, qui magna- ſui commotione
ioquuntur, in iis , a quibus studioſe auſcultantur, eaſdem
commotiones producere; quibus fit, ut auſcultatores in
loquemis opiniones facile trahantur . Quum Quakerus
tanquam Spiritu Dei invaſus aliis predicar , idque ma
gna commotione , quam oculis totoque vultu indicar ,
tum plurimi eorum eodem ſpiritu ſe agitari credunt, ita
ue ſurgunt 5( ipfi ,.atque grzedicant , uti Volraerius te
_ñatur in Epiflolis Philoſophicis de Quakeris . An pure
mus hoc fidem ſacere de ªuctoritate & divinitate aiicujus
Quakeri? Melancthon Credidit facile Lutherum Spiritu
Prophetico agitar¡ mm ob magnam opinionem quam de
illo habebat, magnamque amicitiam, qua ei coniunctus
erat: mm etiam ob inſolitas & vehementes hominis
commotiones, vel ſurorem . E contrario Phariſzi, jura
ti hofles Jeſu Christi, .omnia eius dicta , fªctaque , in
peſiimam artem accipiebanr , 8( criminabamur velu! im
ostorem à maleficum : qui dum de divina. miffione Je
u agitur, audiendi non ſunt. ›
5. ó. Quimum stulatum ut rite examínetur, homi
doctos. Poffunt impoflurz a *diver
rs cauſis proficíſci a Primum ab ambitione honoris . Hinc
-plerique ſe rheopneustoa fimularunr , mi tanquam Pro
phetz haben pofl'ent , _aut ranquam factionum capita ,
qualis Muhammedes ſuit, qui quum morbo comirialiagi
taretur, evulgavit ſe ab Angelo Gabriele corripi , ur és
via ſummum inter ſilos principatum obrinere poffer. Hu
juſmodi impostores fuere & inter Hebraeos, & inter Gen
tiles, Muhammedanos, atque Chriſiianos piurimi , 6C
nunc ſunt. Hincille Sahara¡ Sevi , qui przterito ſecu
lo ſe Meifiam finxit, Judgçoſque omnes Afiz, Afri
c2 , Europa: commovit , nſque exitialis perſecutionis
cauſa filit .
S. 7. Deinde impoflurz etiam ex defiderio libertad: z
cammadi, -Uºluptamm , proveniunt. Apud Turcas qur
Santana: vocantpr , magnam , ut ªiunt , vivendi liber
tatem acquiſivernnt. Huíus libertatis deſiderium piurimos
facït hypocritas. Quo: ſunt hujus generis in 'Omni na
tione, qui virtutem fimulant , ut libere vitiis indulge
re pofflnt? EX hac 8! ſuperiori cauſa OracuIorum Gen
tilium tot imposturae provenerum . Nempe intererat
Myflarum ut crederetur ſe eſſe Deomm interpretestdin
e
DE USU AUCTORIT. CAP. IV. 237
de enim & imperium in animos , 8C aurum , & vita
commoda omnia habebant. Vide fimilem impofluram
.Sacerdomm Aſſyriorum deſcriptam a Daniele Prophera. .
Phariſreorum vita perpetua. erat impoſiura , ut Christus
Servator nofler docet paſſim .
S. 8. Tum quoque proveniunt impostura ex animo Tmïª
nimis religioſo, eaſque vocant gía: fraude: . Ita vere
res quidam ſemi-Christiani li ros quoſdam vulgarunt»
ſub Mercurii Triſmegiſii nomine . Carmina Sibyllina,
que octo nunc libris Greece habemus , ejuſdem eſſe ge
neris Critici putanc . Sane demonstrant in quibuſdam
oraculís Sibyllarum, quz haber Lactantius, nedum Evan
gelicªs ſententias uſurpatas, ſed verba etiam evangelica,
quod magnum est argumentum, auctorem homm Carmi
íiuxp Post ſcripta Evangelia ſuiſſe. Sed res non est hujus
0C]. .
S. 9. Odium etiam im‘goſiurªs in Religione Peperit. ¿Mm,
Hínc in primis Eccleſiae aeculis paflim vulgabantur E
.\ vangelia apocrypha, e istoiz Apostolis adſcnptz , acta.
1- Martyrum fabuloſa ,' i que fiebat Potiffimum per here
e- ticos, 8L rerum ſuarum amore , 8L nostrorum òdio
commotos . Plures testantur in Galiiis , vdum cón
troverſiz acerrimaz agitarenmr Moliniflas inter 8L Janſem
er- nistas, Plurimos libros ſalſatos, 8L interpolatos, id quod
'nc ob eaſdem cauſas fieri Potuit. lmerim quod ſcribit Au
ço- ctor Epiflolarum judaicarum , etiam Janſenii Augufli
z, num ſalſatum a. Molinistis , id meram calumniam puto .
zºí- Qui, enim'fieri potuit , tot exemplªribus undequaque vul;ſia gatis?
:Iu- S. IO. Nimia vis phantastica plurimas plerumque pro- muy….
;gi- y duxit impofluras . Nam primum ſanaticus ſacile credit
a ſe Spiritu Divino ag¡ , quum ſpiritu atrae bilis agatur .
zm- Hinc \amquam Divina ea vulgare potest, qua: ipſe imav
mi. ginatus est. Feminz in primis hoc morbo concitari ſa
…gis cile ſolent, ob eas cauſas, quas docebunt Medici . Poſ~
ſunt eſſe plures aliz irpgoſiurarum cauſan ¡Qujcurpque
¡¡¡H 131m1- hbri ahcujus divimtatem noiſe cupit Is vldeat
q… acute, primum an imposturaçum uliz cauſa: ubeſſe .
ilxp tuerint : deinde an re veia lmpofluraª. facts: ſin: . His
!mms reguiis noſcimus Alkoranum Muhammedanorum eſſe
m. meram imposturam a. pluríbus ſimul hatum czzuſis ; am
…ÑÑ bxtione, ſpiritu voluptatis '8,1 divitiaſuni , OdlO, natam_ .
6;-, Qontra vero, libros A oflolicos omms lmgostqljz ſuſpi
,mi clone carere, uod nula harum cauſarum m uf locum
ſin. habuerit , uti uo loco demonstramus.
de ‘ S. II.
238 ART.LOCIC1‘E LlE. ÍV."
lam-'qe S. \1. Accedamus ad 7. poflulatum . Sunt quxdaifl
Z'QÏSZZQQLVEÚIMES, qua: tam clare 8x distincte ab Omnibus hoz
miníbus intellíguntur, ut ſuſpícari Non poffimus , men*
\es nostras in iis (alli: alioquin credendum eſſe: Deum
ſrustra nobis ſaculta‘tem intellígendi dediff'e, aut voluiſſe
ut nos in Omnibus perceptionibus nostris ſalleremunquod .
est impium… Veritates porro istz ,› quas nemo unquam
ſana: mentis in dubíum vocavit , ſunt varii generísmlítz
ad naturam Dei pcrtinem , veluti Damn exzfl’ere , elſe ſus
piennflïmum , immumbilem , ¡¡ó eo mundum eflê factum (9"
gubermzri, 8C alía: píurímz. Alia: pertinent ad naturam
menús humana: , alía: ad naturam Corpoream , alía: ſpeª
ctant jus Naturale 8: Gentíum , atque conſervªríonem
generis humani, alía: ad alias res pertinent. ’ -
S. [2¡ Quibus poſitis ſequitur canon generalís: .ſi 1¡
ber aliquir :a doce-at, que ::dun-ſumar aut Clari¡ pene
pri: Íumim': natura/1º:' ,' ſèu primir rationis" human-e 've
ritatíbm, aut prº'pa/itionibm bim- demon/!mix , mm pon-fl
IFE divina:: nam nequit Deus doce-*e ea , qua: contra
omnem rationem naturalem ſunt: quíppe ratio naturalis
est qnaſi radíus ípfius .ªcternaz rationis Dei: & Deus ne
quit nos aliud lumine ¡mm-ali docere, aÍíud lu‘mine revela
tíonis, ut diſputar S. Thomas in primo contra Game: e
Sed cante ad hoc judícium eundum est: fieri enim potest
nt aut rªtionem naturalem putemns claram 8L certam- ,~
quum \amen non est, aut librum non ſatis intelligamus ,
ítaque cenſeamus ratíoni naturali adverſarí.
'far bi/i'ª- 5. 1g. Non. ſo_lum autem liber non _erít divinus , ſi
‘ opponatur rauom natural! , verum enam ſi opponamr
- -cuícumque Certimdíni reali ª Itaque ſi liber opponatur
Vem- historíz humana ,- nequít eſſe divinas. Eodem m0
do ſi liber adverſetur aliis libris, quos c‘onfla‘t eſſe dívï-‘
nos, non est ipſe dívïnus. Ratio Canonís‘ ſemper est ea‘
dem, nimirum non Poſſe Deum nos ſalſa doce‘re .- Sed,
u’c dixí, díligemer obſervandnm est, nt probe opproſitioªr
nem iflam cognoſcamns: nam ſacile ob breviratem men
lis decípï pofl'umus. Atque ob earn rationem haze judi-'
cía propríe ſunt Eccleſiz .v Quo ſpectat protritum Augu~
fiin¡ íllud , Ego Evangelio mm onde-mn, mſi Eccleſia ma
còmmºveret afectará-ar.
lliªjïrª- S. 14. ParvIter, quum lí_ber nec pins est , nec borre
,XL-;º us, ¡dest aut parum Rchgioni ſavens , :mt bonos mo
perpen- enervans : divinus haberi non potest: nam quum con
"ªª' fl t Deo- ab hominíbus, alííſque mentibus ckeatís , Re
ligionem deberí; nec haberipotest Religio níſi cum hone—'
\Hs
'A
l DE USU AUC’Ï'ORIT. CAP-flv. » 23.9
flís moribus; ſequïtur, Deum in librís , quos dictar,
non Poſſe aut Religionem evertere, vel elevar'e jgªuf bo
nis .moríbus officere. Qui poſtremus Canon doce/k, ora~
cula Gentiliſmi non potuiſſe aDeo proficiſci, am _ab Arí
gelis; quippe qua ídololatriam Confirmabant , ſc‘ediffi
mamque morum diſciplinam ſovebant, (a) . Que!: vero ad duo
Postrema postulata Pert'ment, quouſque ſcílícet libri di
vinitas ex míraculis &l Prophetiis cognoſci poffit , ſu e-›
riorí_ capite diſſeruimus. Interím legar'urHuetíus in ~
neranís lib. primo, ex quo pluríma hunc ir¡ locum deri.
vari Poſſunt.
CAP, V.
De libro-mm divinºrum ínterpretatióm .
5:1. 4 Orum, quz ad auctorïtarem divinam pertí- c'ªnmríl
nent , priora duo explicara ſunt; tertium nunc "¿17MB
reflat, qua. nimirum racione liber alíquis divinus in’ter- gm'.
pretandus ſit. Ea in re adhibpndaª: ſunt partim regula:
gênerales-ljermeneutím , Partim vero &l ſpeciales . Gene
rales paulo post explícabrmus. Particulares heic comple
ó‘temur, ut iís hoc in loco morem geramus, qui fludia
theologica aut exercent, aut ſpectant. Effi‘ciemus autem
per ſumma capita, ne tractazionem theologícam vhic ad
ſuiſſe quís objíciat. .
2. Omníum- primum conari debemus, quoad poſſu-.LMÑ-¡ª
mus, ut quem finem in eo libro dictando Deus ſibi pro- nin'nim
poſuerit , intelligamusz ex fine enim librí ſaeile Percipï- jfzflf'ª‘
mus eorum , que in eo docentnr, concatengtionem , 8ª ºmnim
oeconomiam , ut vocant 5 deinde doctrinªz concatena- P'Í’M"i
\Zone probe intellecta, ejqs partes Clarins 5L díst'mctius XEM'
cognoícimus: tum vero omnium dogmatum utílitatem
pervidemus, atque ita de tota\ doctrina judicium ſerre
poſſumus. Síc , quum ſcïamus Ïíbrorum theopneuſïomm
veteris &z novi ſGdel‘ÏS finem eſſe , morum irgegrítatem
ſanctitmemque, quo homo ad b‘eatitudinem a D90 duci
tur;
( a ) cam Amin/i: Land-manicura dm: Avxivn ‘ ¡flfi’flo ::mix-II
¡mercy, ea prcſertím :x tau/;Í , quod Argivomm patentiª Emula J‘pamm:
elſe ;wrleyemr ., Ami-m' bel/um vcn'tl de indlm'is age-»llum cen/"uz". AS:
fiPºÍj! Jªvtm Ohmpinm mnſulnít, ¡ur m allí! ªccipere inducir::- ? Ntgªl
.ÏKIP'MY 05M. ju: efl'è . Hzmd :o Oncala Mmmm; , dpallimªm , Javi: m'
mjrym _lil-nm, ªdít .- i: in :andtm ſente’nríªm "Mmm . Deus ígímr , mi
ml‘f' Plªure- pote/P , ni/ï mm-mlium murmu- ¡¡mor , Ó' pax . 5:11am ſtud:: .’
¡f! M57") 711-7! de Dea !MCM-mw- , emm’t . Nm ¡girar a Den elſe :inſumo
1’¡ .ſI/18"” Pºffum . Vid: ,Yer-apt'. lib. IV. bill. Gta'. Pag. $33. Learn-I. Gr.
(2' Lm‘. Rua-"515m fm’¡ :Im/fat, omnia \Inem «rr/Mula cx gem‘a Prem"
mm ſom: amd-.0?. !gin-r impm'i emm . Vid: Hmdm-m .
24o .ART. LOGXCE LIB. IV.
tur ,- eorum dogmata facillime perfpicimus (a). Generar
lis efl hæc regula, & ad libros etiam profanos intelligen
dos adhibenda .
§. 3. Quoniam igitur Deus totam doctrinªm revela
tam ad Relígionís ſanctítatem , & ad morum conforma
tionem adtemperavit (5. 2. ) ; opus ſuit, ut ad homines
loqueretur ea lingua, iifque lingua: phrafibus, quæ con
ſuela: erant iis, ad quos loquebatur : nam fi aut aliena
lingua, aut ignotis lmguæ phrafibus loqui volniffet , re
velatio fua ignota manſiſſet, frustraque {acta ſuíſſet . Ex
quibus ínferimus, in libris veçerís, aut novi fæderis He
braice, aut Graece fcriptis , verba 6( phraſes effe intel
ligendª ex uſu nationis l-lebraicæ , quæ Hebraice , aut
Grace loquebatur; nec eſſe in verbis & phraſibus ſem
per emphaſes, 8: myfleria inveftiganda. Hac in re ve
teres quidam fcripturæ interpretes peccaverunt, qui lin
Lua: aut l-lebraicæ zz Chaldaicaa, am i-lelleniflicæ , ſeu
Gracco-Judaicz, indolem, & genium ignorantes , atque
ubique myfleria venantes , fententias ſuas divinis Scri
ptoribus attribuerunt . - X
S. 4. Ex eadem §. adoflrina. 8: hanc regulam pro
Sacra scriptura interpretanda deducimus , non effe
femper in libris Sacris perveliigandas veritates ſublimes ,
8K a captu opuli longe remotas, Metaphyſicas , Astro
nomicas, yſicas , 8: id genus alias, quae ad Religio
nem & mores non pertinent (b), nili quum fe f onto
ſua nobis offerant . Nam quum Deus his libris Re ¡gio
nem & mores purgare atque formare conflituerits volue
rip-¡ue doctrinam captui totius populi adtemperatam ef
ſe, fini fuo contrarius fuiifet , ſi doctrinam moralem
fententiis ab hominum captu remotiffimis, nec liquido
& intelligibili modo expreffis , obſcuraſſet . Quo circa
deridiculi ii mihi videntur, qui ex scripturis Sacris au
xilia arceſſuut, ut probent ideas innatas, aut magnitu
dinem, & motum Planetarum , aut fpatium vacuum ,
aut ſimilia: quaii Dei interfuerit humanam curioſitatem
fua revelatione explere , 81 non potius moresd emen
are ,
( I Audiendu: amm non :fl Taj/lara: Anglus Epi/tapar , qui in ape
ribux Polemieis pluribux conatur offendere , Ó' ban: regulam , Ó' alias
gu: fegucnrur, nullius effefub/¡díí in‘ interpreta-Ida fcriptura , quo}
Dm: data opem ita um diflaverír , ut videatur valuiff: mentem nel/!nm
:rpnuo enu-eri , argue brevis ſm! “parir-ni; tºnvinci . id enim fuijfee
omim'ém illuden , quod DM indignum el? . Pmrcrquam !quad ¡pm nd
verfatur fcn'pturis, quae ducem , nabi: u: 4 Dan dam ab eruditionem
Mflram .
(b) Vile Vin-m donum Am. Mumterinm «Model-alien IIIKªIíort'zm.
DE usu ſiAn'cToRIT. CAP. V. '2'4r
. J'endisticaz Cartefiana, Newwmana, Leibnitxana’ in libris
-dare, 8¡ dogmata , -legeſgue tradere vitz 'be-ata con-ſe
quendz . Foedant igitur cripturas , qui Syſiemata Gaſ
Chriflianorum Sacris perquirunt. Hoc autemſi ita intelle
ctum velo, -uc ficubi, quemadmodum dixi , :in ſcripruris’
ſacris veritates i‘íiz dare tradantur, SCriptnrarum’ potius
*ſent’enti‘z, quam nike Philoſophorum ratiocïnationes {Int
audiendaa . , * ' ' _
S. 5. Nec vero iſia ita intelligenda ſunt , quaſi in li11"*
'bris Chriflianorum ſacris omnia \int plana &~ſacília, ¡¡ſufrir-ª
'nullá obſcura &'ª‘perplexa:- 'nam ipfi« Commentatorum la- P‘"'_’ª‘l
hores , variaz‘ intergretatio'nes º, lapſus , aperte’ demºrz- {Ti/f"
flrant, piurinía'eſſe m his librïs obſcura &intricam í" Sed !mim
“haec \amen ſme 'ulla ſaeforum ſcriptorum culpa nobis ob- “rz'fljnïdevra_ eſſe potuere; atque id ob duas potiſiimuzſin kanſas, {mſn/¡Ñ '
¡lingua -nempe , &l veteris historias ignorationem . Ete
-nim quum lingua Hebraica‘ interciderit, vetuſque HebraeoTum- h’ifloriaſi, mores~, conſuet'udines , opiniones magna.
ex parte ignoremur- , piurima ~in libris ſacris, . ui ab
Hebraeis , 8L HEbÏſEiS potiffimum ſcript¡ ſunt; *lo ſcura‘
evaſei‘unt ,’ quee quum libri illi ſcribenentur, ciare pate
bmt . Acc it eodem negligent‘ia’ Amanu nſi‘um , qua non
pauca‘ menda irrepere pótuere , poriſii- \m in numeris
annorum , ponderum , menſurarum , ut \pa viri docti
obſervant, osteuduntque variantes veterum co' m le
ctiones, quae nunc crucem figun’t interpretibus, efficiunt
que; ut veiuti'ſabuloſa q‘ugzdam videan'tur , “mi Petavíus
obſervar'. 'Hinc Date infinita? illa: quzflionesch'ronologiole ,"Geographi'cz ', aiiàzque' Plantas ,i animalía bruta, .
'gemmas ,~‘ 'legesſipo‘liti‘c‘ax casremonias , ſpectàntes , quas ï
docti 'magna inter ſe contenti’one agiranz , quazque firpe
\Ïêfiñït‘i‘ nuilo'modo poſſunt. _ - ~ Q
“ºª‘ 5:' 6. 'Est'èüam alía, 'aeque‘ geheralis cauſa; qua iii'jri º‘ſ‘º'"
ſacri obſcuri ſunt', nimirum. Prºpbetice : eténim 'quam ;Lía-Í'
Propheriae vres-au'roiètultas‘, aut futuras ſpectent, 0bſcuri-' N.. ‘
fate' "cj‘uadamª Pêrſunduutur : itaque pierumque ªlzçbo'raur
dumz, ut" perſonis , ſactis ,’ tempori, lccis adªptentuſ ',
Seci-ªſunt \amen aiii!: aliis ~obſcuriores : nempe‘ interduxñ
Ï’rophetaa pauciores , interdum Plures notas rat' pra-dicte
explican! :x illa: igiçur prophetiz his' obſcuri’ores ſunt.
Extant -ín libris ſacris antiquis, 'przter cxteras , dure ce
leberrimaſe de »M’effia -Propheiizz altera Jacobi ( Gene
ſeoe-¿gèſ?xDàniêliéªaltera' (IIÏ :‘ utraque iurima Óbſcuri- - ‘\
me pe uſa ,‘ ſed prior Post'eriºr’e proſecto obſcu'ríor . i ‘”’ '
*ª Gen¡ Log-º -' ‘ - ‘~ ~Q ' 'Frei z
*Tª Balon. IX. v. 14.
¿42 ART. LOGLCE L1B.IV.
Etenim in Daníelís prophetia. unum tÉmtUmÑEst , quod
nbſcurum est , tempus ſcillcet , -uncle ſeptuagínta illa:
hebdomades íncipíant. At in Jacobi Propheria plura ſunt
intricata 8( obſcura,- 1. uíd Sceptri 8( Ducis vocabulis
íntelligatur; 2. quodnam It tempus , ex quo memoraª
tus Judcx Dux , non defuturus , níſi quum venerlt Meſs
fias , regnare incípiat : g. quid vocabulo ſuda: ſignifi
cetur : totane gens Hebrzra , an ſola ſud@ tribus
&o \
/PJNfſu- S. 7. Przterea , vocabula ſunt ſigns. ídearum 8( cogívlzmnate
tationumloquenris : idea vero &cogítationes Perfectio
res ſunt in mentibus magis perſectís z ergo vocabula ea
dem a diverfis mentibus per organa corporea pronuncia
ta non eaſdem ideas explicant: nampronuncíatà a. men
r‘e perfectiori ideas perſectiores ex 'rïmunr , pronuncian
vero a mente' inſeriorí, minus per ectas reſernnt . uum
ig‘xtur vocabulª Scriptura‘rum divínarum a Mente ívína
¿Rama ſuerínt , prefecto ideas Iºnge perſectiffimas exhi
bere debem , quam ſi ab ulla creatura pronuncïa'ta fuiſſent . Atque hïnc allſia cauſa obſcuritátis Scripïurarum
theopneuflz'rum arceffenda . Hinc veteres Eccleſia Pa
tres hanc regulam statuerunt , eoa'em ſei/¡cet ſpirit/4' Scri
pturqx ſacra: intelligendar, qu'º diante ſunt . Atque ed
ſunt, lia: ſzpe MIL/Perſa Divinarum Smpmrarum‘z vocan
tur a anctis Parríbus. l ª ¡Ñ 4 , …Ñ
Egel-Ira S. 8. Ex quo alía. regula. ſcnptíonum ſacrárum inter
IÍÏÃJZÍÏ" Pretandarüm ſequitur .- nímimm , ea: interpre‘tandm eſe
' Nam quum Scri
dar'frimf.
mn… mae:: con 972/24 tatim Ecclefie C/jrifh'Iz-M .
fſjïf'ª‘f’f’ pfiturze Sacra: eodem ſpiritu_ rítejptellíg¡ _pofflnt, quo ſun;
º'ªdlctataa 7.,) , 8( hlC ſpmtus tot¡ Eccleſia: datus
ſit, deturque etíamnum, ut ipſz Scripturaª. docenp; effi
citur, ut ex conſenſo Eccleſiaº: rite inrerpremri Scripturz
ſacrze poffint , quod in Comitiis Tridentinis -ſapiemer
statutum est . ctlskx
_V- 9. Postrema fflíEc regula alía etiam ratïone confirç'
marur . Scriptores theopneufli, potiffimum Evangelíci,
Spiritu & numíne De¡ afflari erant: ,ſacram ergo kevela-x
tïonem primum iís a Jeſu Christo communicatam, del…,
'de quínqu‘agefimo a Christi marte die per ſpiritem.,DeÍ
uberius en’ucleat'am , auctan) , confirmetam, clgrnÑêç’g-diw
flincte pez'ceperunt, eamque pártim icrriptíügibu-ïª Mim
?Mc-rd_ ſermone docuerp‘nt . Itaque ſi in ſc‘riptlor'rihus aliqm_ .nba
,,,L _4, repfiflet obſcumas , eamz vocefflſflabant f Ita Eccleſia
pmjzn'pnChristiane nedum ſcripturas Ev'arigelícas, ſed earum quo
que ſenſum Se ſpírír‘u’m‘ ab Apostolis accepic’: exÑquo re
Sula S. 8. confirmaron
El' tr¡
dum
_. › .. Scu
1)¡ UsU AUcToRl-r. CAP. V.‘ ;4g
' 5.10. Sed ſcripturas veteris \estamenti‘ nihil tam red- Q7!"
’ dit obſcuras , quam‘ratio loquendi per ¡Enigma-.ta , par‘a- Z223?"
bolas, allegorias perpemászmetaphoras, &camchreſes;
quam loquen‘di ration’em qui aſſuetudine lectionis non dí:
dícít, ſcriptura‘s istas iriterpr’etàri no‘h potest . Mos ¡ſie
ſcribendi uſit'arus omhibus Orientalibus n'aiionibus : hp;
die 'Arabes euh‘dem habent flylum . Muhammedis Aike-A
ran eadem ratione ſcriptus est . Sed jfigyptiis in hoc
fcribendi more primas partes lubemer demus .1 Adeaxur
Plutarc'liu‘s ſub initium au’rei libeili de. Iſide & Oſiride .Ñ
Hi enimper aariigmara 8: híeroglyphica res paulo ſubli- ‘_
miores &l diviniores explicaban: .- Idem ¡nde Hebrzís
mos hzfit. Moſes lpraecipue, qui in ffigyptiorum ſapien
tia per-_4o. anños innutí‘i'tus est; hand raro eundem ſiy- u, \
Ium ſectamsÑeſt. Pro hera: quoqu‘e eode'm flylo u‘çun‘türl
cuj’us rei nullum rmªc arius exempium aflè‘rri panel¡ , _quam ,
princ‘i' ium proplïeria Ezechíelis .~ Pſalmi Davidlsu ob
eum ſylum vix intellíguntur; Ipſe Jeſus 'Chriſius ^bon
loquebjatur níſi in Pªraboiis z qu’od‘ nimirum ſciret hnliç ,
flyſo Hebreos adſuetos eſſe .- Veteres quidam Puras, In ’primis‘ 0rígenes',›"eám poriffimum ob c‘auſam , eçſi 11011 l
recte , v allegoriczñs intellig‘ebant quecurñque‘ Moſes de ſex
diebusz Serpenre, 8: Paradiſo terrestri ac \0ta ſermetediluvíána historia ſcripfit (a) -. Sed 8L mïagnam Pªrlem.
poſkdilúviaríz .\ , J, Ñ
S.- Il.- Ca’terum‘ iria heic cávenda ſunt . Pumum-xze'fiaidür.
ªfflegorias etiam ¡bi invei‘tigemus ,zubi nullaz ſunníu ªª 7º:
quo maxime peccávit Origenesêcaliçmt alii veteres ª '
Secundum ne' in akerum extremum deflectamus , .nuſªsffl
aut pdrñodum raras eſſe aſlegorias mas, in quo reeenttog.
res interpretes ſenſus’ lifreraliS zequ‘o ju'flius amames' LTD
rumque peccant . Terriurn neÍ putemu‘svstylo hoc álleggçfſ
rico & tropologico' ſemper my’steria. contineri 5 quod mz
terpretes ſzdulorum Europe ‘ bàrbarornm -fecerunt ,Ñzqgi
in ipfis -idioziſr'nis Hebraica: linguz , ſiquam egregiè ignoy;
Tabant , recondixos‘ ſenſus, ut plurimum paulo frigidiſh
res , reperiebant s « 'ª4 ſ ¡A
, q è - Se !I'M- ;Q
' '1-'——~—'- ' ct r . ., 4 -g-º--vf‘ſ
* ( z ) Vid: , I¡ [im , qua ha: de n _ſn-¡H! Bqmmiw ¡p Arçbgalagíeixz
pbilºſªpbieís . . _
_ (_ b ) Lſſur ¿Mariana mmm- ſde-ram alſegm‘cw interpretando' ª' Cn
nüóm :dps: .‘ NM quam i¡ to: abſurda , qui-fut¡- d: Diis nan-5pm ,
Magnum ayy gaſten¡ , in @llegar-".1: vcmre wm¡ ſum, idqm mm Pla
ta-m- wm. ut ¡¡Im-¡Bm prºéat IDE-I. oler. Prªleg. ad bm. En]. Ú'c. ſeſh
1z cap. l- Them-pam: , de quién: Pbilº ſtrip/kt , ¡dm _ſucum- cm bilia- ’
',13 ¡FF-"Www ¿En , 54mm: ſeed/"Mm: debgnçſhmm, !eq-um' mx Clm‘- ’FP!" 19mm A cxªldnctnc reí-0141 ola-mn', ;in 'inn-?io fort-im: "'Iur'ſiª‘ª‘
dm? quem_ 05125421R., mln» mov-m fafln¡ ſam' , !um ªpinm'om
ctnflmn m .Remiſes-Mat . cm' ¡¡mi afin-¡¡MP e r ,Ñ ’
/x
244' ART. LIOGICIE LIB. IY.
pcſiſgnſu S. [2. Quum dico, non investiganda. mysteria in [Py/o
"V/""- emphatico , Cave ſis putas , me ſenſum , quem vocam:
mysticum , negarc: tantum ut ne extra modum aberretur,
moneo . Qnod vero peninet ad ſenſum mysticum , dici
nequit quanta acríbia opus ſit, ut rite perſpíciatur . De
hac re pauca . Omnium primum ſciendum est , doctri
nam eſſe divinarum Scripturarum , homines propter Adae
peccatum , 8( beatitudinem , 8( vitam ïzªtemam amiſiſ
ſe; vnullamque in ipſis opcm relictam eſſe , ut amiffa
illa bona itei'um conſequi poffint . Ergo Deus eos mi
ſeratus , vel ab Ada: tempore promifit Restauratorem
8( Servªtorem , quem Hebrazi Meffiam appeilant : sta
tuitque , eos omnes nimmortalitarem &L beatítudinem
conſequuturos, qni Meffiz obtemperarent, crederentque.
Sed ut pïomiffi Mestiz memoria coleretur, variis ratio
nibus ¡¡ſus est, quarum potiffimze ſuerpnt allegoriz , cae
remoniaz , 6C prophetiae .
5. 1;. Est :unem Prophetia. aut vocabulis facts. , aut
re (a) . Quum Daniel przzdicit , ſore_ ut post qupddam
'tempus ungatur Ser/¡ctm- Szmctomm , diſertis verbls Pr0~
phetia concepta est . Sed quum Moſes penuria aquz ſa
xum percutit, ex quo aqua: effluunt, Meffias ille adum
bmbatur, ut doce: Paulus; ¡¡cet re, non verbix. Plurimz
ſunt in ſcriptis veteris testamemi alla/¡ones- ad Meffiam;
quarum alía: obſcuriores z quzedam diſertis verbis; alias
rebus ¡¡plis contmen'eur . Hinc Paulus Apostolus ſcribit,
Hebrzls‘ omnia in :figura camigiflè . Et in Epístola ad
Gáiaèas", duos Abrahami filias Iſmaelem de ſerva ſuſce
Ptum muliere, &L Iſaacum ex libera, duo eſſe testamen
ta., verus & novum, intei'pretatur . Non igitur negare
poſſumus cum ſenſu ſcripturm‘um litterali mysticum junctüm plerumq'ue’ſicstſie . Sed non ſatis monere poflctumus ,
ut interpretes ſcrlpturarum caveant, ne ſenſum hunc ipſi'
faciant, non reperiant . Inde enim nataz ſunpſrigída: al
luſiones, & nt vocant, accºmmodatiam¡ , qua: paulatim
apud pleroſque r0\ſen\u1¡]íterali acïtcptz ſunt .
Scriptum est in alomonig Cantica , rom pulcém es, C9'
mom/zz non ej¡ ir¡ te . Eat‘verba Eccleſia. Beatz Nhriz
Virgïni apta! , idque ſapientifflme , quod ea fine ulio
peccato original¡ fit concepta . At quum nihil definiat
de ſenſu ¡llorum litterali , vetereſque Parres. de Eccleſia
Christi , quae 7m* rI/,gam /máei , 8C zmaculam, ,' imelli-.
PMI-betis
Sant , non recte ſaceret aliquis , qui affirmate 81 _(;Onten- -.IN '
›-. ' K 'l W :_WW-ª ' i
. › .- n e u --N K ~~ ~‘›- ~…. " *~\“aunqe, ' m4, ' - A ’ ' &San
ª' ' 'x41
( ª ) Vid! Emil-nina ¿cg-lá¡ de Paula Apu/?alo Act. n. yet. [151. '3
E. g..
J
-J
DE USU JUCLORXT. CAP. V. :245
tioſe ad ¡¡Mmm dç B. M. yfhzç intelligeret _, etſi pie
ſaceret. idem. dtcito de ªlus plurlmrs: nos emm ad ſon
tem dlgitum ¡ntendn’ſe coment¡ ſumus : exempla emm
Proſerimus .
S. 14. Ut igizur ſenſum hunc myſlicum rite perſpicia- ſg‘nſjº'
mus , primumomnium advertendum cenſeo , an recen~ fliru: ü)
tiores ſcriptores divini 'lllumÑ in vetustioribus obſervave- "Minn
rint : 2. an Eccleſia Catholica eum ſenſum agno'verit : dm'
g. an circumstantia: rerum , vel narrationís eum indicent .- 4.
an acuti , & minus przeíudicati interpretes de' illo cogi
taverim: . Quart qui ſpernit , is ridículas ſncrorum libro
rum interpretationes affert , &l ſe miſere in illis intelli- ,
gendis hallucinat , potestque alios plures in' errores ſuos
mducere . "
S. 15. Hzc paſſrm ab aliis obſcrvata ſunt . ſe
quuntur minus ſunt ab lmerpretibus auimadverſa . O- Ñ
mnes cujuſque nationis Scriptores ad quatuor claſſes re*
'ferri poſſunt : nam aut Hzstºrici ſunt , aut Poem- , aut
Pbilºſºpbi , aut Omron-.r : ita apud Grxcos ad primam
claſſem reſeruntur Herodotus , Thucvdides , Diodorus
-Siculus :‘ ads ſecundam Homerus , Pindarus, Sopho- l
/
cles , Menander : ad tertiam Plato , Ariſloteles : ,ad
qual-tam Demoſlhenes, iſocrates .- A ud Hebrazos, per
,ſpecte id post alios , in primis B. Hieronymum, obſer
vame Richardo Simonio , viro nou-Aurum , Moſes ,
Samuel , historicos refèrunt z Davides, lobos, poetas z
Salomon , Sidrac, Philoſophos: Eſaias, Ezechiel , ali¡
que Prophetae, Oratores . Quibus nominibus nolumus quice- -
uªm eorum divinitati detractum : ſcriptionum tantum
c aracteres indigitamus. . -
S. ¡6. Jam quum non idem character, nec idem stylus Gzqm_
ſit Scriptorum quatuor illarum claſl'ium , tu quum librum Hgm?
aliquem ſacrum interprexandum ſuſcipís , id primum in- nz… ,9.
/ uiras oporret , ad quaxn Claſſem pertineat z ſcilicet hi- ſervu
ioricusu aut 'phíloſophus ſrmpliciori flylo utizur ; ele- ªº'º' "
gantiori , gravíori , tropis 8!. ſchematibus abundantiori
Poeta 8C Orator . Phmſes minus ufitaras plerumque ad
hibet Poeta : res novo circuizu verborum exhibet : ma
gis rropólogicus est: proxime ſe uitur Orator. Ergo hi
floricos & philoſophos minus , rophetas 8( Poetas ma
gis allegorice interpretaberis .
S. .17. Sed & hinc cognoſcitur alia regula ſcripturas T’Ϫ‘ª
ſacras interpretandi, omnium utiliffima, &l maxime ge- {:"flffif
neralis: nempe obſervandum eſl, *verán ſcríptm'nrum Ex u 1ª._ _
Mim-Per onª-profèrantur . Nam quamqnam in Omnibus ºª‘ª‘"
/ .
. . R'ſcrípus acns unus ſir narmtor Deus : at Deus non ſem- Lim"
- Q 3 ‘ per y '
l
246 ART. LOGICL LlB. IV.
per ek perſona ſua verba pronunciar , ſed aut ex ſua ,
áut ex ekſona. Angelorum, aut ex perſona dzmonum ;’
-aut ex ominum perſona : qua: veçba non eodem omnia.
modo ſunt examinande. Nam uz Deus proſert ex per
ſona ſua,, nedum‘ verum est ea'ªictª ~elſe , ſed veritaremletiarn continent, & hoffestªſémj idest vera ſum /nfiorioe
81 L'ágice , -veluti qtmm vdiçit apud *Moſem‘ , non efl boZlflm bominem :ff: ſºlum ; no» permamªélſit ſpiripux meu:
ínïbºmim'in ¡mm-m : apud Jeremiam CIS/um {D- ter
Tam egº-impl'eº &C- At que ex perſona aliocnm Profe
runt'ur-', v veran¡ est eſſe dicta ,- Deus enim testamr : a.:
Forme.; temen continuara ut _verit‘acem & honestatem ,M ita
alſitakçm , aut rurpituçlinem . Veluti quum dicit’ Dª.
vides J dixit in/ípiem , mm el? .-m, Iantum verum est
hoc dictum , aut cogitatum ſuiſſe . Cain dicit , qui im
Tun-¡et me, decide; me, veritatem haber historicam 5 a;
fallebatur fortaſſís Cain a \imore . Pharma¡ dicum Chri
lïo in Beelzgjbub e'içi: \pixmania , ſevera id, dictum , a:falſum quod est ditllbm . Christps Matth. x6, v. z, ex
Phariſªzºrum perſona proverbinm hoc pronunciar ſm m
ín; wlan-_I mn indicar-eje ſe'rermm . Non igitur quiſ
q'uam -pro axiomate id habere test . S. Luces refèrt 0-.
r‘á‘ti’onem beati Stephani ad Ju ¡eos, in 'que errores qui-Ñ
dem ſunt historici &‘ chxmlologicl, un recte post Bedam
alioſqp'e obſerva: :Camus de locis Ehud-l. Cap. 18. pag. 84..
edit. 'Patente ,zygi'vem’t'n est illa dixifl'e Stephanum : re
ſert‘enifflſieª ninas Sànctus , qui loquebatur per Lu',
Íáñn’ſcdºſalſaxçſſe potuerunt que dixit Stephanus . ~~Est
Mc -obſe’rvatio"ejuſdem Theologí doctiſiimi ibidem .
7-… 5,-, S. 18. Jam vero ad ſacram ſcripturam intelligendam
flor-'Um neceſſariª est triplex historia ,z I. historia geflamm : z.
historia dºflrinªmm ,- -g. historia *veréºrum . Conetur
Emmy» ſcilicet primum interpr’es ſibi ponere ame ocolºs in tabuq
':;ªjſ'ſiª lis Chronologiçis przecipue ſcripturarum gesta : 'ea com~'l are: inter ſe . Ita ex claris ea, que paolo ſunt obſcu-s
flora, inrelliget. -Deind'e idem ſaciar cum doctrinis: ea
rum fibi conficiat ſeriem _: omnes cum Omnibus compa
ret -. ?Hoc modo obſcuras ope çlararum interprerªbitur .
Tandem haben historiam verborum, idestſciat quodlibet
verbum, guaz'libet phrafis,,quoties in ſcr-ipxnra occurrat ,
& cum uibus notíonibus adhibea'tur . Scire e, g. vol11.
mus qui ‘ fibi vult hoc , _crçdere in Cbriflum, , 'omnes lo
cos, ubïcumque id occun-it, eolligemus, ſactaque compaq
retiene, 'conabimur perſpicere quid fignificet . Agendum
est de interpretatione horum vocabulorum Spíritus Del¡ ,
'vel Dan-im' , omnes locos conſeremus¡ in quibus adhlq
bee
DE USU AÚCTO‘RÍT. CAP. V. ¿47
betur. Hzc Economia* 'mag-,num ſubſidium przestabit
Theologo ad Scripwras ínterpretandas . Utiliffimaz eam
ïlb_ rie.? _ſunt Harmonia, ‘ Concºrdemiae , 81 huiuſmodi
1‘1 1 r1. › - ' '
S. 19. Tandem hihil masis turbat plerumque 'inter- mw*pretes (cripta-mmm, quam locutionum emphqſis ,’ qua: ſi¡ ſcctri
vetuſïis ſcripto’ribus, pociſſimum Oriental'rbus , gemilis Pm**
era! . Est emphafis duplex: aut enim verbª mima \by 'ªm'
man', pim- ſi ntfic‘am : aut m’ªim ſor-mm; minus' /igmfi
cam. Ur‘riuſáuè lurima occurrunt in ſcripturis ſacris
exempla. Eajïní! perſ‘p’ecte intelligantur emphaſes , 8C
dimetianru-r, 'non inteihgumur . Ad poſïeríus genus per
rinem: loçgriomsſcripmrarum , in uibus res quaedam in
ſignes ex DU' 'nomine appeſlantur. ta Cedrus alt-iflïma, Í
Cedrm- Dei2 m‘ons al‘tiſſxmus, mom Dei, horribiſis rem
pestas , tempefla: Dei, vela ſucia Domim', vehemens ven
tus, j Írítm* Dºrm'm' . Quinimo‘ quum Deus ipſe qua:
dam acit inſolita, dicitur plerumque ſeciſſe Damírmm a
Domino. Sed 8: perpetuus eſt ſcriptura: stylus de Pheno
menís naturªlibus ita loqui , famquam ſi immediate -a
Deo manenc( Eodem ſen’ſu quandoque Palestina dícitur
¡mi-verſa tem- . Ad Prius genus haze pertinent , hic efl
fi/im* -mem'dileéïm, idefl fi-lius um'genitm C9' 'con/absten
tialix. Quis menfiu ej! ten-am pugillº? minus 'ſonar , at
fignificat omnípotentiam . Qui- ſecit Cçrlum <9' Termm ,
¡deſk omnia., &c; Atque haz regule ſunt przcipuze ¿Si
memoratu nobiliores: 'mm quie minus ſunt przcipuz ,
Paſfim in vulgaribus libris proſiam, ezque ſunt numero
pene infinitae, potiſfimum qua ſpectant ad genium lín
guarum Hebraicée, 8¡ Crece . Legeſis-Tirinum de idio
Uſmí: lingua¡ Paſs-brain' Ñ
C Aſp. V1( \- É
«De Lió'rºrum Men-'ſis .
5. I. Ui in ſapientíz fludio apctpritate utumu‘r ve-ªºgn M.
terum, quomm ſunt hbri qmdam , \Gr-Reef?” “o e f men
przſertim ,' & Latine, egregíe aç dofle ſcript¡ , mid po- ,,-Ñ m_
tiflimum -arres intendere curas deben: , ut 'ne ’ª me'ndis, mm .
que variis ex cauſis in antiguos libros irrepe‘re 'potueª
runt,-decipíamur, idque *veteribus tribuam , quod i‘lli
numquam kripſemntï, Infinita autem menda in veteres
libros irrepere xpotuiſſe , non eſt quod dubiremus , maxi
me ſi fobſervaverimus, ignoxam antiquis ſuifl’e artem ty
pographicam , que modem çirca dectmiquimi-ſaeculi aer-z
Q 4 Chri
I
248, A ART. L'DGLGL Lll- IV-st
Christiagx medíetatem ab Europazis aut inventa est, autcognitza; acjeoque libros oſimnes manu exſcribi opòrtuiſſez.
Qype autem mendez, &quopplícia admitti poffimt dom
ahquld manu exſcribitur, il tantumjgnorare pofſunt ,
qui níhil unªuam aut ſcripſerunt, aut epcſcripſerunt. _z- '
,MF/Tª"- S, 2. Camas aute'm 'omnes meqdor-um_ hyjuſmodi ad
9,…m_ quatuor _claſſes retulit Joanries Cllencus, qm in Art-e Cri¡ica, ex instituto ea dere‘diflſiermt: Librajips', _Grid-I ','
¿m ¡,;f' lpzpoflom, Terrgpm. Has per ſumma capita. dehbet, loco
:mig , citar? capilre primo. Atque primum Librariorum ¡Mim-ia,
z'íºſlámpb aut lmperytu, pergit ille, plergque fine dubio menda ir
' riepſerunt, qua: nos num: exercuos habent ,Í cum enim
plezïºſ ue libxos viri istiuſmodi irpperitiúzêt negligem‘
/ tes-de criberent , ab iis longe maxlmam mendorum ſege
« tem provenire necest'e ſuit . Incuríie ,peccffla to: 8L tan
\a ſunt, ut difficillimum fit 'ſibi ab ea cavere . Novi-t
enim quiſque , ſi quíd ezſcribat parum adtentus, non
modo le adfinia. vocabula. , dum_ animus Peregrinatur ,
míſcere; ſed diverſa plane ſcribere , ¡detrahere , addere ,
8; neſc-io quot peccata. admitxere, quorum rationem ipſe
Postea reddere non pqſſec, nedum ut alii earn deprehen
- dere queant. \lmpermaqu Ñ ue in deſcribendo, fi magna. a
fit, ut fine dubio magna zpiffime_ fuit‘ in_ Librariis ,
monstra enam mendorum parir; _cujus exemplorumr _m
gemem ço 1am omnes MSS. CodiceS, vommeſque Crmco
rpmzblibxituppeçljtant., z.. M. . z
Em… e SM-gM varus modis imperiu, aut índiiígentes Li- "
ª ""11"- bm-ii iq erçoreljn delabi_ pçzuerunt, qu9_s iqdicaſiªe, que:
'ª' ‘ ad Itcebit, mut-¡le non ent . Cum alu dlctarent , alu
ſcriberent, ab utriſque varia rªven'ire potuerunr. ;men
da. Ut a dictante incipiam, ili’e, licet statuamus emen-.
dato Codice eſſe uſum, ſi non ſuit ſatis peritus’,
ſzpifl-ïme decípi potuit, dum, non bene legit, qute bene
ſcripta. erant. Cum enim manu exararentur omnia, mul
tique ſine dubio non pulchre pingerent ,,litteras , ut ho
die fit , loca fuere, iri. quibus legendis homínes rei aut
linguz non ſªtis‘periti ceſpit‘are potuerunt . Voces ad
fines, aut fimiles litteras fa‘ciie ,míſcebant .e Si vox quee
Ñ piam bis repeteretur , 81 ſqrte ad eam uſqu’e vocem,
\ſubi primum occurrebat , dictaſſenr ,' ;ſzpe fiebat ut ,
qmiffis interjectis , ea qua: vocem ſecundo › repetitam
ſequebantur, priori proxime ſubjicerent : aut etiam in
tegros verſus , aliud agentes , omíctercnt I Prazterea
dictantis, 8¡ ſestínamis vluc‘ri cauſa, vox non ſemper ſuit
ſuis clara, aut pronunciado ſatis distincta ; ita ſactum'
est ut _ſcrſiibentes , licet adtenti , quid, dixizſſet ,~ Fog
742g) - _ ,a ſans
\
x
DE USU AUC-tour, CNMV!: 24,
ſatis intelligenres, ſcriberenr quod ſibi‘ audiviſlªev videba
tur, adfineſque ſono litteras, ſyllabas , _vbceszconſunde
rent. \Vocabulaz varia, ~ªpud Grazcos przeſertimj aut eo—
dem ,aut-pene eodemnuodo pronunciabantur yquamvis
diverſiſfima ;,eaque a ſcribemibus aut imperiris., 'au'r pa
rum adrenriïs, ſacile Porerant miſceriz cum praaſertim
celeriter ſcribentibusyïc ſequentiªzadtendenribus, non 'ſa
tis eſſet temporisxad videndum ,~ utrum vox; quam ſeri
pſerant, in loco convemret ,- aur- ad interrogandum diz
ctautem.- , - 4 - ’ " '.
S. 4. Prªzterea cum dictan; viderer azpe in margine
exemplaris , quo utebatur y) quiddamó ſcriptum- , poterat
ſuſpicari, verba‘ eſſe al Librario ſestiname omiſſa. , quz
Criticus ad oram poſtea ſcripſiſſec , praſerrimſi commo
de poſſent inſeri, ita ut orarionis ſeries .iis nequaquam
Iurbaretur. Atramen ejuſm‘odi verba ſzpe inrerpretanones
ſunt Grammaticorum, aut eorum , qui Cpdicibus~illis --uſi
erant; quo ſactnm, ut tam ſaz‘rpe Criticr m contextum
orationis admiſſa glºflèmdta‘ querantur . . , :-:z .
- S, 5. Dubium non est quin Librarii, ui vitam \ole
rabant quzſlu, uem .indeſcribendis li ris~ -ſaciebant -,
pluribus fimul di arent, ot una opera plura haberent
ejuſdem operis exemplaria; ſed firerunt etiam fine ,.dubio
pauperiores, ui vendebant ea, que ipſiex libris, nemi
ne ,dlflaniêy ſcriPſe-ram; qua in re , eadem ſere irre
pere potuerunt menda , cïuz - virio {JIU-:mi: d_ebentur,
excepus us, qua: ex maa pronunciaçrone_orlebantum
Praeterea cum Integra commata, aut euam r-megras pe
riodos Ïegunt ac postea ſcribunt ,-~ſestinaxidi- cauſa , ſquid
mirum, ſi quidpiam omirtunt, aut ſynon mas voces Pro
aliis-ſcribum? quod in Omnibus antiquis criptoribus ani
madverrent uicumque varias lectíones, eveteribus MSS.
Codicibus cn lectas, palillo adtentilus expendent -. Irmu*
meraªſunt ejuſmodi' in variis lectionibus VeteriS. Teſla
meufl , ex Verſione LXX. Imt. , &e Novi, ut Omnibus
liqnebit, ex ſuſpectis collectionibus dudum, aut .non ira
prldem editis . Poſïremis praeſertrm_ ſazcul's quiçumque'
imperiri veteris Orthographiz exªantlquls odicibus quid
piam tranſcribebant, ſacile ſali¡ poterant, dum>alias eſſe
Voces putarent, quam reipſa erant. Ñ ’
-S‘. 6. Hauc in rem obſervandum ,
h . . .r
non' ſenipeſit apuci
‘ omnes Gentes eamdem ſuiſſe rationem pingendorum cha
racterum, ªuLaccentuum adſcribendorum . Apud Lair
nos'amiquiffimis temporibus character erat quadratus 8(
mêluſculus, qualis in veteribus lnſcriprinnibus &e MS_S.
euamnum cernirur: niſi quod figura literarum .caiam’o
\am
A ſrví~
ha!: .
AMI-7m'
tbara;’l'c~,
*rn .
ego ART. Locicæ LIB- IV.
tam eleganter ping¡ non ſolercnt, ac foaiproî. Deinde ino
valuit Scripturª, quæ Lon oóardim dicitur1 rotundior Se
&millor huic nostra-r; qua , ie utimur. Hac exarati funt
plerique omnes MSS, Codíces, qui nunc extant in Bi
bliothecis, per-pauci vetulliore illb Romano. crediturita
dici ea fcrìp’lura, quod-M58. plerique eius ævi , quo Lon
gobmii ltalia-potiebantur , eo characterum genere fin:
conícripti… sunr'òtquisaxonimm fcriptutam aliafquehuic
addantg ſed non taritum efi earum a priore difcrimen ,
ut ſeorſïm expendi debeant . Vide hac de re joannem
MaliilianiumîLìb. ;. de re Diplomatica, ubi omnium ea
tum StriSpturatum ſpecimina proſa-t, t
S. 7. un: in veteribus , ſe'u 'majuſculis ¡¡(61718 , ali
quot ſat fimiles , praefertim ſi parum eleganter pingan
tur z quae non difliculter a Libradis rerum ipfarum im
peritis ; nec vocum flgnificationem tenentibus , miſceri
{mueran-t, cujus rei ratio in emendationibus maxima
abenda est. similia animadvertenda de literis Longo‘
bardicis. Sæpe ſactum ut menda itrepetent in codices
Romano vetem-charactere ſcriptos, quæ in Longobardi
cos transfbfa ſunt ,- deinde ‘8: nata nova. eorum progenies
ex Lorigobatdica fcripturas quibus mendis plurima nunç
loca ufque adeo deprama ſunt, ut in integrum reliitui
. unulla’ ingenii Q \e p'ofiim; -I- v . ::w
'etiam‘characterum all ua videtur effev &Graz
fa ’ minime-natn cum antiquiflimi qua rati eflent , qua
les-injnfuiptlunibuswvifunturg postea inter- ſçribendum
videmuir-rommdiores ‘effe fàcti, Qua de re confulenda Pa
kºgmpbia *Gr-era doctifflmi Monachi Benedict'mi Bernar
_ di de Mamſaucon Lutetiæ edita. Sed præterea accentus ,
& ſpiritus ,‘ qui in antiquiflimis codicibus nulli erant ,in
recentioribus funt additig unde nara etiam nova manda,
dum hæc perperam adpinguntur . vide apud eundem ve
terum Exemplarium MSS. fpecimina. 'W'
S. 9. Apud Plebræos ante tempora captivitatis baby
lonicæ in nſu erat id literarum genus, quod a. Phænici
bus acceperant , & uod vulgo Samaìniqum vçcatur.,
eo quod id fervarint amaritæ. fbeinde is character m
Ajfyriacum mutatus est in captivltatea ut demonflrarunt
»vu'i doctiffimi , & potiffimum 'Lua'. Cappella; , in
Di-ff; de Líteris l-lebræorum . Sed & idem clericus
quædam dixit , in diſſertatione de Nummis characteribus Punicis fignatils- , XI. Bibliotbem Select-e Tomo .
Cum Hebrzorum Librarii,’ aut Sm'bc, homines eflent ,
quemadmodum Sræcorum 8L Latinorum, manda fimilia
aamittebant . …Jun ,.. x s mi
’ w . 1o.
v
Dé
DE Usu ¡um-OMT, CAP. V1. 25x
5. Io, Verum aliud animndvertere licet, in codic‘ibus
antiquiſſimis, cum Grzcís, turn Latinis ,"quod 8( in Km…
Hebraicisfiiiſſe‘ ante Maſſoretharum btemporaſi, nonnulli ſ‘ªf’jºfJudazi ſatemur; voces , nimirum , nullís in‘terfiitíi's "ſi, SMX'
ſejunctas , nec ullis interpunctionihus ſeparatas fuiſſe’z ¿ºº-5º"
ant nimium quam plurimas ita conjunctas , quaſi eſſen'x MIT?"
una vox ' quó ſactum ut non modo ſalſïs interpunctioni.
bus , ab wominibus non ſatis peritis corrumperetur postea
ſenſus; ſed etiam ut ,ſyllabz conjungerentur, quas divel
ii oportebat ; aut contra divellerentur , quee conjun'.
gender: erant . Hínc imeſligere licet , 'munus Anagna
[ſe , temporibus illís_ , non ſuiſſe indocti prorſus ſ10-,
minis,, cum ejuſmodi codicibus utebantur ,- 'num ex tem..
yore orationem interpoſitis morís divide-re , cum‘ diviſa
m codice non eſſet' ,' cuiuſvis cette non erat . Inſigne
ejus rei exemplum legere est apüd A. Gellium , lib. Ig,
c. go. Laudabat, inquit, ¡venditabatque ſe quifpiam à;
librarſe! fvdem , /Mm'a inc-pre g/oriºfiu , tamquam 0mm'
;UE-z ſub' omn‘i Cea/0 ſatymmm M. Varroni: enurratºr 3
qm: pam'm Cym'mr’, ali¡ Menippew adpellam ,- (9' ¡o,
deba; inde- qmedam mm admodum dtjficiligz, ad uz com
jicienda adſpirare Poſe ¡¡eminem dicebat , Tum arte eu'm
ego libran¡ ex' ¡¡j/dem Sªtyri: fire-6am , qui ç’à‘pcxu'm im
[cripta: efl, Propias igírur _arce-M, (9' nofli , ¡714mm ,
magzster , -Uerbum ¡Und , ſcilicçr e Grçe‘ci; 'Uma 3 mu/i- ª
pam, que /x'r aóſcmdíta, em ¿[02- mgll¡ ſei? Oro te [2+ x
ga: bo: *ver/.74; ¡macular, V pro-verb¡ ¡filmó, quod I'n bi: \
verſión; efl, ſemçnn'am dim: . Leg: , inqm't , tu milyi
'pºtim ,‘ quem non inteNigi: , ute-z rió¡ ego emm-m . _Quo
mtm; ¡714mm , pacto [age-re ego pºjſum que' no» adjèquor?
hdi/?i354 mzmque flan: Ó' confuſa que [agora, C9' mdm
quoque impedían: ínremiºaem. Tuna uta-¿1" atiqm , qui ¡bi
kde-mm, comp/mié… idem compraáarxtióm, deflderarztiàuſ
que, ace-api: a me librar» veterem fidel' ſpeéïçme , lm‘ulmè
t~er ſcripmm; :Im-pit amen-r immfiamzfliwla -vulru @mw
filflimº . Sed qm'd deinde dímm? Nan amigo bercle Pofluó
[are, ut crecí-:tur mi/si . Pueri in ſuda ruda-3* , ſi .em-n Ii..
àmm acta-paſen: , mm ii mugi: in [Egea-ſ0 dtridiculi fwſ
jêm; ita (9' ſente-mia: intercl'debat , Ó* *yerba 'çorruptç
Pronunciabat , ’ '
\5. II. Ad haze omnia. ſi accédat incu‘ría (Ii-53mm, aut
ſm'bentis, -aut utriuſque -fi-mul; potuit 'alter dictare quod
cogitabat, non quod erat in libro; aut alter ſcribere id
quod ªnimum ejus avocabat; quod nobis comingit, Cum
animus diſtrahirur aliis cogitationibus . Indídeml varia
i uxuº
152 ¡ZAR-r. Lolmicxr LI B. ¿VI,
.luxatíones ac trqanſpofitiones , ſequentium ztatum CriríciS .
cruçem fixura: , provenire otuerunt. v _vé骑º’ - \
;;_;S. 12. Przterea & hoc atpe, accidit , ut a ſestinanti
/' ’Ï 'y bus Librariis \per compendium \milla ſcriberentur, omiſ
~ *ſis aliquot ſyllabis ,Ñ qua: Lector¡ conjicienda: relinque
bantur. EL vero, vocum contractiones ſxpe male a Li
brariis aut ,Criticisjnrellectm pepererunr. maxima merida,
cum in nomínibus adpeliativís , tum etiam in propriis.,
Impcn'n'a S. Ig. Antiquiſiïmís temporibus, cum, literarum stu
j‘lnjªP‘º' dia in Grxcia vauque in_ Itaiia etiaxnnum florerent, Libmk
ª ' ,riis pene ſolis aut Criucis imperitis, ve] aequo justíus‘au
dacioribus , tribui poterant‘ omnia. merida. Sed cum bar
_baxies Oríentem , ſub ¡m ratoribus Christianis. jam in
.Vªfiſset , 8L una cum ea reviſſet mirum in modum Mo
nachorum‘ umerus; hi cóeperunt veteres libros in mona
steriis exſcIFibere. Cumque eorum plerique homines eſſent
non ſaris docti, praéſertim ad humaniores literas 'quod
adtinet, quippe in legendís Liturgiis potiffimun) occupa
'.ti , manda ¡nnumera admirtebanr. Quod fiebat" in libris
Grmais apud Gracia: & Aſian Monachºs , ideïnz factita
bant ínjoccidente ali¡ Monachí, ad libros Latinos quod
ſpectat . Hinc fit ut perpauci fint Grzci aut Latini _Co
díces MSS. qui norz ſcateant mendís, przſertim quiÑcom
piectuntur res. non nda valgo notas . H . ¿ ›
Mmm¡ lgitpſçvcnm ªamigzúffimi Libra… parum manda
jſl‘rz'ªºª "FJ çeydeeci "Ñ \Luque Codxces postea in manus
' A 9mm ígníror, m-íncíderent; quid mirum, ſi de
__vatiffimí pefvÑener nz in manos nostras? Cum autem
inventa eſt Typºgrap ia, viri docti, pro illo ¿EVO, ſiqui
ex MSS. primum typographicis literis deſcripta edide
ſunt veterum- monumenta , perſzePe nimis ingenio ſuo
índniſerunt, in emendandis qua: vxtioſa ipſis videbantur;
unde nata in Editionibus ex primis Mis exprcſiis nova
menda , quz nonniſi inſpectis denuo Codícibus MSS.
hoc, 8C praaneritis ſzculis, \011i a viris doctis potuerunt..
Sed 6C horum multi imperitia, aut audacia nimia , qua
conjectur’as ſuas, quaſi explomtas lectiones , in Veterum
contextum admiſerunt, eorum ſcripta conſpurcarunti ~ ne
jam loquar de--Typothetarum mendis, quae vix poſſunt
om'níno‘ vitari, ‘ " ,7.
.y Iç. z. Quo: 8a quanta Orta \int ex Libraríoruni \
aut indiligentia,-aut imperitia 'me-nda ſatis, ut opínor ,
liquet ex ſuperioribus . Haze cum CRITICI- jam olim
animadverterent , hoc kn ſe laboris ſuſcepemm, ut exemf
plaria optimorum; quorumque Striptornm manu_ ſua
— / - x emen
DE USU' AUCTORIT. CAP. \VL- 25'; ‘
/
.emendarent', 'cum in grati’am amicorum , zum etiam lu
ee'lli cauſa , quod exemplaria ab er'uditis Grammaricis
em dara mejore Prerio emerentur. Sed cum hi Critici
nonªçï‘mnia aque rntelligerent, nec pari omnes indicio
valer nt, ſazpe qua: emendatione indigebant , quaſi ſana
tranſvolarunt; aut Contra violentas mauus iis, quz reª- _ÑQ \
&e Poſita erant , adtulerunt. Quae omnia exemplis pluª ,A
ribus comprobari poſſent‘, niſi id eſl'et ſupervacaneum r" q
S. IÓ. 3. Sed & hominesnequam; quos non Críticos Erin-po.
vocaver‘im, cum critica nequaquam uterenrnr, ſed 'PAL-.mmm -
SARi-OS , data. opera , varia in Veterumſcriptis muta
verunt , aut iis detraxerunt, vel adſuerunt , **ut 'legentes
ſaliera-nt. Quod in amiqni‘raribus Ethnicis .rarius conti~gif, in quibus opera: pretium non eratfflſallere‘é; ſedün \ , ^
Eccl‘eſiaflicprum Scrip’torum antiquiflimis monumentis r; "mſj,
que ªconkendenres Christian¡ in ſuas quique 'partes tra " …..I
re-conabantur, ſr‘equenrer accidit. W" .
‘ S. '17. Ad hzc‘omnia acceſſit VETUSTAS , qua 'fil- Er nm
ctum ur antiquiſïimz membranz & charter lacerae -, - vel parir
ita ſitu adſectz, ut literae ſaepe deletz eſſent, ad Poſſe
ros pervenerint. Hoc modo; fine 'culpa ulla Librari'cïª
rum , Critieorum; au’t'Falſariºrum'fl‘plurímaz lacunaa; in
Vete’rum Scriptis‘ſactaz ſunt, quae ſae‘pe nullo ingenio ,ªex-‘
n
- Pleri poſſunr, aut «ſi non incommode 'ejcpl’é‘antunffl deſïdeênum'rar‘nen in nobis verorum scripto’nsºver‘borum relinªct
"Front". Haze omnia vir doctus lo'n'ga ex‘em lorum 'ſerie
equentibus_capiIibuÏcomprobatz quee Pr’o‘v iores ‘ J
cer, ªapud ipſum~potiúªs legín'tª. ª‘Z " “ " › '› y .. v mom.. -¡u:~.¡.,.--, ' -"z-"ª
C A P. › Vial. \ER z 'jj-;I‘ "JET ſiA'
,Quad-*veure: quam Liómrii , tum-Criïtici, "ali: _
- flores , librar aut ¡¡lepra-vara , aut jhppºneieránſuev? , ’
~ Ó” quod quedan? fint indiciü , quién;- ¿mE-gn' ' ¿1 ›C0_)ÏKP< j. 17th," genuim' a ſpuriír -dxſcerm' pajfint. "q 1 ' zï- **2T 'm Ñ .'.
,z
, . ~ Z 'SJ
5.' -ta--ª Ifficile dictu eſl‘, uot libri aut inutilarizªªra'ut
‘~" int’erpolati , aut uppo‘ſiti, 8( apud. vete'resffl,
81 medio zevo, &e postremis randen: tempori-bds ïáddevenerint . Qui in Criticorum libris mín‘nsª ſunt ver--‘ l
ſatigqdum ſacile credunt quidquid aut ſcriptum , aut
typis editum extat, &z integrum , & genuinum eſſex,
nec'in‘ternoſcunc quid z‘liflam rem 'lupiízirg' nou Foſlimfl’ſon‘
in plurimos delabi errores, ex aliorum auctoritate dum
toki -pendenr. Ergo ut caure peſpectequexin uſix lilxrorum
verſentur tirones, duo ſunt hoc in loco przeſlandn. Príª
' - ’ ' ¡num
\,
!254 ART, LOSICÉ LILIV.
mum demonstrandum est quam 'conſuetaz fuerint quovís
:evo depravatïones hujuſmºdi 8( impostur'zz : deinde in
dícía, ſaltem genetica, \tradenda ſunt,v quíbus integrí a.
corruptis, nothí a; genuinís librí’s, diſcerni pofſint.
pm…, S. 2. Superior¡ c‘gpite demonstratum' est librorum de¡ª M'fſi‘ pmvationes ¡¡aut enam ſuppoſitiones , a plüí‘ibus cauſis
uff:: man’are potulſſe . Nuncpaucis Oflendam id r‘e‘véra fa
me. ctum eſſe. Galenus (a) ſic ſcribít : Ame-quam rage: ,
qui emm Alexandria Ó' Pergami, de pqfl'eflíañe viven-mm
¡¡510mm studio/'e comanda-rent,- noudum ul/um falſo inſcriª
¿IEA-¡tur 0pm- . Sed poflquªm premium accip'í're capi/Í
jèntz qm' amiqui d/icu/'m bamím'¡ ſcript:: ii; dffií‘èbam ,
ſic de’mum MULTA FALSA INS‘CRIBENTES ªdpº…
&am . Idem Galenu's alíbi (ó) : Tempariám Atte/¡Comín Re
Prímuni Sum., m' de _acqui/itiane librarum inter ſe camªendebzmt ,
’ ſxtm
,‘ cmplum ;
Hum_ çczpizt I'd-{CI entre ínſcrz'PtiºnE-I , (9' dzſòofit’ionas’ lié‘rorum
fiar¡ aI’I m, qm .PE-mm@ cap-ſ21. fèrebam ad rage¡ *Du-amm
M \Ñ ¿UM/?Hum ſnipta.- Nec putandum est hoc' demurñ Sempe
‘ ‘ te fraudes¡ ¡stas fierx‘ cqepkas: nam ſaepe ídem ſactltatum
gb antiqmoribus, plu‘rimis eX-emplís probat Johannes Wo
werius in Polymathia cap. x6, Sahe noh modo Atnmo
nius in Cate oriís Ariflotelis testatur tempore Ptóïemzpí
Philadelphí p mimos libros Aristoreli ſu'ppoſitos ,quod eos
eariu's emeret Prince s ílle; ſed _Diogêhes Lzertius lib,
II, óo. ſcríbít ¡Eçhinem a Men-&demo Eretrie‘íifi zac
cuſaturb quaſi confia-rei dialogar¡ qm' Shar-ati: elſe-pt , a
Xambipra acceptpm; praffifiulr ſuppoficíjfi-t . Quid plu’ra .P
quºt vu ga‘runt [Egy‘ptiL libros ſub Ñ nomina Mercurii .ª
quot ſuppoſueirunt Zoroastrí Chaldzí? quot Orpheo Thra
ces? Lat'mis lpſis, quamvís rigidio‘ríbus , idem ſactíta
\um probar Cle'ricu‘S (c); Quod vero diximu‘s de ſuppo
ſitione librorum; 'Idem , 8C majus e‘tiam , íntelligendum
est de mutílatione¡ imerpolatíone; deprªvatione‘.
.ree-'mx ,5.3.1¡1 prínfiïs Christíarfiſmí ſiECulíS e’aſdem fraudes
"'ª'” "’," factas paffirºn queruhtur Eccleſiz Parres . Ajunt hzretícos
ut ſomn‘iis' ſuis auctoritatem conciliarent , libros z quí
bus ea m vulgüs' proſer‘ninabant’ , celeberrimi cujulque
Eccleſia doctoris, immo 8( Apoflolorüm ipſoru‘m nomi
nibus iñſcríl‘pere ¿uſos eſſe. Dionyſius corinthíorum Epi
ſcopus quemar,- ſe' vívente 5 Ministros diaboli epſiflolas
.IL “a5
...I
. ~
l
---—-.—, .
r l
v1.0" - ¡¡¡4" A'
( I ) Gale-In' emm. I… ¡n ¡¡¡pp-mmm d: ¡ut-m: ¡zm-Dim*: 1d ſen-m
l < b ) Idem Pre-ſaciar:: Mmm. z. l.
( e ) la Im. Crir. m». 2. pan. 1. fi-ct. z. (IP. l.
ÜE UsU. AUC'TORIT.. CAP; VIÍU‘Ñ 25;
ſuas zizaniis complevil‘ſe , apud Euſeb. H. Eªiib. 43 r.2;.ÑAmphil9chius\Epiſcopus Içonii _de ſuppoſirctitiis hu*
juſmodi iibns‘ commenrarium mſc'ripſeràg:- , ,qui-Í vempo
rnm injuria pedir-"¿(31). Hieroníyrnus 1d lib. de' Scri
ptoribüs-4Eccle‘ſiaſhc1s paffitſ) variav ſcriptw apoerypha
Apostolo‘rúm; 8C eorum, qu¡ proximo: iis ſucceſſerurir,
velufiti Petri; Clemebtis , Baiªhabaz' 48( aſiorum nomina \JM-\º
!'Z‘èſºhtiªjJlOϪI¡ Eodem- loca habeni… a 7. .Synºdº
vangelium ſecundum Thomªm, &1 dp'rſioia Pauli adyzèxp J. '
Laodiceuſes: Quod ſi peſſimi uebulones isti de nomini- *W "f‘
bus Apostoloru‘n'i ſic luſeru'nt, quo licenriz non prox-ope
Tunt in Parres? Pan-,és ipſi ea dqrevehementiffimelamentantur, ut in Syriodo‘ É., Leontms in Bibliqthecav Patrum
Tom-.4. part. 2. Parres in Synodo ó. act.3., &ut canela
omittam , in ipſis comiriís T‘r'tdentinis . Queritur Hie
ronymus lil). Ir.. Apologize contra' Rüſiizum epistoi’am
. {no h‘omine ſcripgam , in qua' plurxma auctor mehtiatut s
Queritur-Gr‘egouus M. epiſiolarum lib. 5'. Epístola 69'¡
Sermones ali nos ſuo nqmine‘Ñpráeſcriptos' ab Andrea
Greco Moijàc o. Sed libeax exſcribere Sixtí Sineufi's- vi
ri doctiffimi locum ex praeſatiofle" in Biblioth.' in quo
de Librariis vſui temporis querirur. ,,- Librarii~ nihil, in(
~,, quit, przſterquxflum arte ſua quzréhte's'; novos quo-z
,, ti'clie libro'rum ſcams emíttunt adulnerinos *5. .fuppofitin
,, tios, pſeudépig'rapho’s, & ,hobbys , przepofitia abſque‘
-,, u ' iudiciqñc pudor: in ſronuſpiciis operu‘mz quo
,,. ipſáflª‘hfis Se eitiuS-veñdant‘; falſis áuctorufi¡ ¡ha,
,,:ſuiptiòm BD. Hoc; \ſane- lartificio \ſuppòſuerünt nobis
,, intebíjtinltos ¡ſpünos _partos ,quçſiiories *in 'hefim
Ñ Phſloms Jüdzi, qüïeſhqnès Justin] philoſophi *8C Mar..
v,, t ns-adgéfitesªz qua: x‘ohes‘ D.- Athañafii ad .Antio
R e Um-,OT-igU-IÍS pair-ap. rª'firwin Job-&è; -Ix. Hzc' illa."
eS… .infiniti eſſe( 'opel-.is ſüppofitiones libroru‘çrenütheu
rare; gigas-aut Libr'àriorum ¡fa-mitin; wei, ¡AM-:Titi ; aut
comen" mium ſludIa fecernnn Sat est rerum critisarum
tirones -ºpr‘kmonu'iſſffl Ñ , NM ,r l , , :zii-ª_ (5. 4. lán‘¡ quizs* dixeriuquºt mendacia ;Yet rihus aſii!
ſuta’ ſint, auf ab indoctisfflLibrariis, qui, ut ſcriijéïfat
Hieronymus , Mm -quodz-inrueíziunr, fèd quod imelligm‘zt,
' ima( 6): aut a ſiziſañiis ídolo mai-o, ur~haberençünude ¿dogrriara ſua cobſ-irmaren't ,- aut ab aiii‘s ~cauſis ;.ſictde
qúibusflzinj ſuperior¡ Cªlſiªitè diflu'm/est? 1d monen‘di ſimr',
qúi‘raſèor’mj -aüctorikate mi ari-mati; operoſüm eſſe pſc¡
Hp…. rum
(ª) DIMM" ¡'g Com'. VU. Gram-nico af?. 3. Mm. a. men": cdinªníía
(b) Hum. EPM. as. Id ¡mín, …E 4M-, w L ’
¡l
\C
'-IX’.
Ñ
/
M¡
a***
.A
r1
e* .\
:S6 ARLLOGICELIRIYÃ
rumque‘genuina ſcripta a ſpuriis dignoſcere: ſed &C post
qua’m ſecreverint, muito adhuc dithcilius ea' diſcerncre,
quaº: ſunt ab auctoreipſo ſcripta , ab aliunde adſutis‘ 8(
inſartis, aut que vel templis delevit, vel addidit.. At id
neceſſarium ſcitu est, ut poffï's adſequi qué verafòl ge
nuina ſuerit auctorum ipſorum ſententia. "ſir-ª ~
ROF-dt S. 5. Ergo v'ideamus quibus indiciis geuuini‘ilibri a.
ſpuriis, integri a corruptis, aut mutilatis, vel interpce
u fray. latis diſcerni poffinr. Decem ea in re Clericus ,-.prazſcri
:22H: pſit regnias, quz magnopere Criticis utiles eſſe poſſunt,
m_ modo u &e in historia veterum ſzculorum verſati ſint ,
P'l'mª- & veterem ſciibendi rationem parcim ex Montſauconi Pa
lazograph'ra, partim ipfi per ſe veteres manuſcripto’s cc
dices verſantes , cognitam habeant . Alioquin vixi est ,
ut ullam inde utilitarem Capel-e poffint. Prima est: Sup
poſx‘ti libri indicium efi, in -Uetufii: cadicffim aſii tri
óuamr anſiari, quam ?mI/¡z ratio ſit, cm" ejm mm rebabeü
tur, cujm' name-n ¡¡¡md Enrique: codicex pmfèrt : interpo
lnti -vero liz’zri argumentar": efl , ſi in -ueteribw codicibus
¡¡liquid deſir , quod reperitur in now*: : mutilati tandem
Iibri indicíum efl, ſi Iz/z'qm'd in vetufli: cºdicilmr ſit ,
quod deefl ¡n flº‘UÍſ. Ejus canonis haze est ratio , quod
genuinitatis 8C integritarís libri alicujus nullum ſit aliudargumentum, przeterquam judicíum antiquiraris- ab ipſſio
Scriptoris' aevov per aliquot ſaecula ſibi constans (a). Sane
quemadmodum in vetustis historicos 6( vcozzvos , reique
naros, recentioribus prazſerimus ,- ita dum de genuinitate,
gt integritate libri diſputatur, ubi nulla est aſia ratio,
que nos valeat remorari , merito amiquos recentibns cc
dicibus anteponimus ;
.ſlnmda. S. 6. Secunda regula est: Si qua?. a *wm-¿ám- ex \libra
ªliquo Olim pro/ata ſum, ea num- in libra eüdem \inſcri
ptiam’ inſignitº , de/idemmur, fluZ'ªÍà/.J’v efl , aut muzilmí
ſi rvez-o a/I'ter leganmr, ſuſpectm ſi! oponer : fi omnia
inveniantur Mdem, genuinm' efl über. Ó' integer , mffi
alía-2 ſub/¡nt dub/tamiz' ratimm . Ex. g." Scriptores Chri
stiani , qui Christi 8( Apostolorum ztatem ſequuti ſunt,
nul‘lum ferme novi Testamenti comma omittunt', quod
aut in dogmatum ſuorum confirmationem non Cite t ,
aut in ſuis eommentai'iis illustrare enon aggrediaw r- ſi_
HTC vero loca eadem nunc legunrur in iis *novi: Te
stamenti libris , quos habemus. Libri'ergo isti genuini
ſunt, praeſertím quum nulla .fiE-alieuj‘us mon-:emi ratio ,›
7/ A1-- quz , \
_M y , i ,. ...Ñ, Ñ... :nz-*u .
ctª * ’ 'ſi ª"? ' ' ‘ “"V “ªó‘ªªrffvïib ."\X' :m Í K- WIFI-1.341¡
. 'C Q ;Conſult Hmti’u‘m ſub ím'tiufl M.‘~_IM.-i‘~'~ r‘-, -W‘fª (ª)
Si? usu AUc-r‘oR11ª.'Cn. \HL/é 257
,ad nos pervenit .
que ea de"i~e nos’uaddnbimre' ,eogàtsfsedy iuquilt aliquis,
ſªlliªt haze reguia m" libro d'e'ronfllatiçm , quem velar'
Ciceronis vulgaiílt'sigonius . Reſ nHeo duo aut ,tria
*eſſe eius libri roca; qua; veteres 'uctores deſcripſèr’e‘l‘,,
quàeque difficile'non ſuit sigonio ſua: illi ſcriptioni af,
lui. Deinde' ſacil'eªest in'eo Sigonii libro nec Ciceronis
flylum , nec animum, nec mentem cernere ,- ut idcirco
'perſ icua ratio nos
toni abdicamus.
‘ 5, 7. Terria‘rdguia*: ſcripra , quorum mil/ª mn‘m‘º ín‘
*ueteríbur catalogi: , queeque memomta non ſum ::5,15110
S'criptºre proxime'ſeguemium ſecular-um, ut plun'mumdm
ficta ſunt' inclinada, am uſpecta babmda , ni/i alía ſi:
'ratio in mmnm‘um .~ ¿Rem enim vetustam ſine ulla vete
Íum attestatione affinnare non poſſumus. Sed haze-regula
ñllit in Ph‘zdró’Lòr Curtio in [minis Scriptoríbus .
Quocirca caure est adhibenda: nititur enim argumento
Negativa, ut Votame, cuius non ſemper -invicta est vie,
ut alibi explicatum est ‘. Ñ ~ e ,
' . 8. Quarta regula : quee díjèrte ſum nie-¿7a , aut in'
du ¡um reventa ab amiqw'ºribur, ea admin¡ wequeum m
genuina proper Ïzuctaritatem recemiºrum , nifi Tatiana: gra*
v’iflimc no: :Mmmm-uem: . Scilicet iis, qui propiores ſue
Ïum ztati'ſcriptorum , nogiores eſſe debuerunt eorum
genuini ſoetus, 'quam‘ iis qui ſerius nar¡ ſunt: nam quo
ſerius naſcimur, , eo tenuior rerum prazreritarum nomia
Quis enim , ex. g. , veterem comoeg
\dia/m, uam Ciceronis :evo Plauto critici abdicaverunt;
oi audaé er nunc tribuat? ’
5. 9. Quinta regula : ¡¡6er , i‘n qm dogmam legunmr
ii¡ contraria, que ſcriptor, mim- nºmen prefer-t, con/?an
tsr deſendit , pre/enim fl dºgmata vida-amar elle alicuiu:moment¡ , aut ſpnrim- efi, .Em interpºlatſim . _Sed Sl' hmc
regula magna cum cautione adhibenda est : potuit enim
auctor doctior ſactus alia ſcribere , nec interim priorum
recordar¡ , quod Omnibus , qui plum ſcribunr , paſïim
conringir . Potuit eſſe paullo Scepticiſmo addictior, adeo~
ue in diverſis locis diverſa !ueri dogmata, quod przrer
a ios, Platonem, &Ciceronem egiſſc apud veteres, apud
recentiores Petrum Baelium, alioſque, ſcimus.
S. xo. Regula: ſexta: Liber* in quo memºranmr’ aiir
per-ſome ¡megan, cm' tribnitur, recenrïºmr1 aut nomina re
lemiºra , aut recemiºm ſecta, *vel [pm-¡M cſi , vel inter
paſala: . Addidi , am inter-P014214; , quoniam fieri‘ po
tuIt , ut adnotariones e margine in rextum irrepſerim,
quod non raro evenir in Omnibus ſerme vetustis libris.~
Gm. Leg. R Ni,
permove’at , quamobrem illum Cicer u
Tenia .
2mm- .
Quinn..
'rn-1 -'
25$ ARTE/061GB Llllhóíïè
Nimimm fingamusGrçmmaticnm , 'dum lihi'os Cíceronis
,r\ de. Omron* le‘git , ad 'c‘odiòis marginei'n ,Quinctíliani aut
non-ſen , aut verba qugdam 'a'dnotare, ;quer deinde impey
º ritus Libraríus tamquani omiſſa textuïªadſuat , non id
circQ Karim cenſoria vir’gªe’gerínànis‘ ,Tullii líbris’isti de
Oratore abstrahèndi ÏWQÑÏÍCEL ſint illi eaſu qúodam inzterpolatí; , x ” " , ¡ i ,n
ſeptim- › S. u. .Regula. ſeſi‘ptima: Líéer z‘na'oé‘luç ¿zm, imperitz'a ré-ª
fZ-r‘tm , non pºtefl 'alla ex parte , aut ſal/tem tom¡ -Uír'º
¿1083 tribu¡ , mc über ¡¡Malin/baten; ¡viſo mn I'm-pta affin
ïáſçfiuamví; iz¡ vetufii; codzcíbm Pigi( »arrien- preſo-mz.
oc, argumento' commentarios Ser'vu’ m Vnºgllium , ‘
'Don‘citi' in Terentium viri .eruditi interpoſatos puta'nt,,
quod multa fi'igida, f'utiſia ,ª & viris iliís indigna ?Conti-e
neant. Eodem argumento quum alíos libros; t_um potiffi
inum Sermomªx ad fratm- in eremo Auguflino abiudi
cant: nam quis ſerat‘virum, doctum inter ceteras fabulas
narrare, ſe, quum eſſe: Epiſcopus Hipponenfis, !Ethic
~ píam petiiſſe, ibique nnóculos Centauros , 8( aliaqid genns _portentoſag guazffiſuperius a Gellio narrªtaffvidimſius ,
ocuiiſis ſuis vidíſſe‘. _‘ x ‘ ‘S. 12. Regula octava 1f Liber , in quq trafiaiupª, (vel
rªſpicíumm mntrowrfieè nam poli tempçpç Scriptªru , cu¡
tribuítur , aut ¡n quo deprebmdç'mr .ſd-{Fiori} rece-minis
imitarifflſim ſp’zzrim, eg, :mt interpalatç‘a‘. Hod argumen
~I\I—.
\Iªn
9M¡va .
'tb CIjÍIÍCI negant Sym 'olum Arhanaſiácthum eſſe B. Atha
ñèifii": quippe in quo , x przter' czterá. 9 Nestm'ianam 8¡
Eú‘tychíanam haci-eſes post Athanafium o'rr’as , aparte au;
ctor ſpectat , ,a
Y. 1g. Regula nona .- Si flylm ſi; dí'uerſm a noto max?
Scrt'ptori: , Mi tribuitur, aut ſean/i , in quo ¡lle -uixít , e
ſpmim efl. Si 'vera idem ſi; fly'lm curp fiylo alterim Scri
ptorir, &jm pºtím tenſa-ri deéet , ſi m/jil !lll-ud MáS/Z.; Hoc
argumento permoti , nulia etiam vererum atteflauone,,
Phzedrï Fabulas {Etatis August¡ , aut ejus circiïer tempo
ris, eſſe non dubitámus. Nam non ſínguli modo ſcripto
res ſuum haben: 8a ‘proptíum flylum , ſed ¿States quo
que, in quibus qui ſuerit Verſarus , is nullo ſermo’ !18307
tio ſcriptoris etiam ignoratí aetatcm pernoſcet . Veteres
circiter 130. Comedias Plauto tribuerunt, ut Gelxlius te
flarur (a). ' ' ' 5¡ 7'
ºªïªm- \'S. 14. Regula decima. .* Vacübula ſequiorz‘s zE-Uí Indian?:
Scrigtorem mentz’orem -uel libri imçxpglationem ; m
ª tram
‘ _Na-1g….
( a ) Noé?. An. ¡¡5. ll!. mp. 3. 2:17am Mmm Varm ¡¡¡que Lgh‘m‘
-zjix'ªuigínti (9' qui-¡que genuina: habmrzmr , idqm cx ¡¡¡la Pmſm-ím #di
¡udIM-vcrum .
Dimar: ªvcronmj; CÃP. VIIL\ 2g,\ m'wmlatiºhe‘vero fi' ‘m'l›il ſi: , .qſiuad api-xt lingúitm", qm
~ ſtrip/i? confiar" auctarem , cui m' tuÏTtianx/atiº‘ nov
efl. losterior huíus regula: par: exb eamm numero est¡
qua: nulla' neeeſſleate ſemper vera: ſunt. Plurimis: enem
plís regulas istas confirmar idem Clericus in art. Cri‘r.. .NSU in*: qgy'x .v ~ ,‘ v .
— ¿C A P. - VIII.ct' i ' l . " I Í. \ . x
ºº" ‘ ï‘ \ De :Am-_Hmnªeumaª ª-Ï—.~ y
~ ::un .K
. , u y K ‘
Si t'.‘ CAhones testiu‘m’ auctoritatem ſpectantes z qnos An M
' in ſuperioribus capitibus tradidimus ,- inutiles .""ª'ª‘":/futurï ſunt; niſi doceamus 3 "qua ratione auctor’um - li ¡RKM-ª
/ intelligi pofl‘mr. Earn oli rem comparan est ars l; 1e
mutim , ut vocant -, id est ars aliorum mſn , ſen en
tiaſ ue me íntelfigendi' e* Sed hasc‘ars paucís consta caª_
noni us . _ Ii partim externa. ſpectant , par-im' íme nn …R
llli docenr, quibus cognition-ibus instructus is eſſe debear, ;,- _ .
qui ad librum ali uem leganduçn a’ccedit : hi' vero‘ªd- '* ‘
quee, líbrum’ ipſum egens=, .animum debeat- advenere .. ' ~
Ad primam claſſem pertinent ſequemes.
S. 1: 1, _Qui libra-m aliquem efl mterpmaturmz,-ºrtgínªlem x. Reg
lingmm, in qmjz ſcript…, im :allende-MM »ºz ma- ;Lg-z;
giI, quod ajun't z cal/Ea: apmgnum cal/um . a…'Ejus regulazv ratio est .j quod>verſiones neceſunc ulla: "W-Ñ
perfecta?, id est qua: auctons mentem plene exhiliea’nt ;
nec fieri vilo-modo poſſunt perfect:: , quemaclmodum pluri-r
mis demonstratªvip doctus Richardus Simonius in hifi.- Crit.
V. T¡ Nam \Llingua fibi adamufliin non reſponden: : z.
Linguarum idiotiſmi , nativicolores, veneres, emphaſes ,
verti m alienam nequeunt: 37. Sententia Auctorís ſªepiſ
fime cum verborum structura, flylo, voeum/ſouo, con
nexa est ,lazo vero Omni-a vel-stone in alienam lingunm
pereunt .’ 4.- Qui libros vertunt; vocabula ut lurimum
accipiunt aut ex relacione ad- obiecta, autxex-relatiooe
ad proprias notiohes , quod aque interpretáudi legibus rª
adverſam‘rz ut in ſec/nudo libro monüimu‘s 4 Ex. g. Plu- q
tarchus ſc‘rrbit'de Epimenide Cretenſi inv Solone pag. 84..
D. EJ‘c’xu J‘I’ te; II'MI 316mm: a?, c390: *nfn‘ ni 3da ,
ºrr‘r' k'rï-mnaemliv KT, 'TÉÃÍCDUÏP copiar!- . Verne Cruſerius,
babebatur is' -vir ueucrosüs’ in reóuſque [Mi: ſapientiª
PRECELL’INS', ſandtica C9' MYSTlCA ; litteralis verſio e-’
rat .- Videbatur í: eſſe Dei umícm- , divinorumque peri~
tus , pre ertim ſapientiee prºpbnim ( id est enim {ISU
mamen";- C9* amm-e . Tria illa vocabula religioſos,
preceden: /, fanatica , auctorid ſenremiam mirum quam
R z aire
l ’ \
l
26º ART. LºG-ICE LIB- IV;í
alterant, ¡is, 'qui Grazca ignoranti . Idem interpres pag..
82. in verfibus Solonis, imp-ris Senumiroc , vertit ,
free/ara Salamini: , cum id nollet dicere Soion , ſed Sa
laminam , quæ jam Athenienfibus faciebat ſalivam, ama
bilem, cupitamque. Sum eius generis in omnibus verfio
nibus infinita . Illud vero perdifficile, vim compoſitarum‘
vocum plene reddere, in Grakca potiffimum lingua. Ex.
g'. Homer‘us utitur interdum verbo ¿Luny-'camu- com
paſito ex minima a’v, u'm'ó, ¿E, quarum propoſirionum
JE locum ac terminum , unde exiſtir actio , figniñcat:
61:3 ſub , indicans actionem ex termino aliquo infernal
_ Ñ existere: ¿y, tendere‘ſurſum; ut in v. 267. hb. 2. Ilia
" m - dos ,- ubi cum Ulyfles fceptro humeros Therſitispercuffifſet ,_.
1*“ ?Mai-RE FJI-:maraton perdona-x ¡EU-mueca 7,
Vibice: cruenta in dºrfi¡ extitm . . _
Quo in loco vix vim vocis .iio-nur» capiet qui fuerit
Grazci ſermonis ignarus . - ‘ Ñ…
z. cadi g. 2. Curdndum efl , ut auflorum , quo: imei-Prem
:j‘jgf: mur, cadit-er babentem- quam emendanflîmo: . Ejus ratio
dz…. est, quod mterpolan codìces, mutilati , depravati , aut
prohibent quo minus'auctoris mentem adſequamur., aut
' ª “‘ cauſa. eſſe po'fl’unz, cur fententias non ſuas illi tribuamus .
_3- Vî-f' S. 4. n‘ Neceflì efl m ſcriptorI': tetatem , patriam , mo
zzi-1m" rar, profì’flîonem, religionem fciamm': ex bi: enim facil
noffct. lime in :ſu: mentem penetramu: . Nempe ſcnptores paſ
ſim ſpectant in fcriptis ſuis opiniones , aut mores æta
tis, vel Patrize ſum : paffim ideas ſuas íncruflant colore
proſeffioms, aut religionis ſuse : ex moribus plerumque
ſuis aut opinionibus aliena metiuntur . -Ita in- Grzcis,
aut Latinis Auctoribus legendis ſcire reſet-t plurimum ,
quo tempore quis ,fcripferit, unde fuerìt: porro qui ejus
moresz ad hæc Medicus ne fuerit , an orator , an mi
[es am Prærerea cujus philofophiæ ſecta fuerit addictus.
ERDM* 5. .4. Dijì‘eflda ſunt antiquitqær more: genti: , ex
¡¡e um qua ſempre": ille efl‘: forma. regzmzrng : pub/1m: cultus
tir . pa r dzfiî’czle emm efi ut fcrzptor ºpmlormm, iam margin
gemit ſue calore fcripta ſua non inficiar . Quoclrca deridi
culi ii mihi videntur, qui Hebr 'carum , Grmcarum, La
tînarum anti uitatum ignari ad ibros Hebraaorum, Gra
corum, aut tinorum interprerandos aggrediunçur, ſola.
Grammatica, 8( Lexieís contenti, in quo miſere halluci
_ nantur ipfi , decipiunt alios . ~
En?? S. -6. y. Præterea ſpéctandus est finís ſcriptoris_ s nam
nirjpe- aha ratione interpretandusl eſt Philoſophus , aha 0ra-.
‘WWW’- tor , alia Poeta , aut alius jocularis, fcriptor z quan
doqhidem non unus omnium est ſcribendi finis . Orata.
‘ res
DE usu ÁUCTOMTDCAP. VIII… 261
res 8( Poeta: aut' delectanr, aur popularia ſectamur, ple
rumque contra quod fibi perſualerunt , quoelrca mmm
Pºeticum, Ó' -Uerum Oratarium , quuln interdum popu
laria \int vera , idest Popularia prziudicia , minus ſunt
'vera pljr'lojòpln'ea (a). At philoſophi finis una.- 'est-veri
ta’syQuamobrem niſi constar Poeticum in morem ludere
voluiſſe Plriloſoplrum, ſeverius inrerpretandus est . Haze
eadem regula tenencia est in legendis primorum Christia~
'naz religionis'Theologorum libr’is . Nempe Parres illi
non eodem modo loquebantur in Homilíis -ad populum,in quibus quzdam aut ſubticebant , v aut obſcura explica
bank , ne 'm corrupras 8( proſanas Gentiliſmi aures :Ibi
rent: 8: in libris dogmaricis , aut in epistolís familiari
bus ad vil-os eruditos datis , quod Hieronymus ad Pam
machium diſerre obſervar. me , ’
’ 5. "7. Atqu‘e' liz ſunt rzcipuz regule inlerpretandi,
earum , quie" externa ſpe an: . Veniamus nunc ad ea,
quªz cu’ique libro ſunt interna . 'Ad hzc
prima regula est , *verb/z cum natural¡ ſènſu-accipita ,…- ¡ri/i
una ſub/¡t ratio a jènſu literal¡ reeedendi : natura/i: por
ro -Ueróomm ſmfiu ir esta, quem prímum *verb-z apud po
Pulum , cujus est jus 6: norma loquendi , MB:: ſum, Ó
c-m' !ram/am: oppanitur. Ex hac regula íterum admone~~
mur, ut linguarum , quibus ſcriprores uſi ſunt, peritinm
nobis comparemus , \ingulorumqne linguárum vocabu
Iorum vim 8: proprieratem_ studioſe investigemus : &lio
qn'in naturaiem verborumiſe'nſum null; ope adſequi ſperernm Rariqr’ree autem‘ſi‘, quz nos co nt a ſenſu pro
pr1o~ diſcecſereª, -plurimz eſſe poſſunr, ed duz’ illa-pariſ
ſimum , alioquin ſcripror aut nullum reſerret ſen
{um , aut eum ç‘eſerret , qui instituto ſuo repugnar: add¡
quod ſpectar , _
s. Ver.
La cum
natural¡
fenſa de.:
cipírrrr
Mr .
yv ¡1' --L’ ~ R gus. ‘ *am: JJ'.
- _ª :EN: . WS‘MÏÏWÏ
_, , g
( a ) Zmnpl¡ bil* Uni¡ !mom Homer¡ pulrbeníamm prefer-Im en
ÍÍIMIÍL‘ZLl'v‘H_ 4
_ RAI@- à uvºpxº‘t, ÃI’F‘W YEN-11M!! ¡¡um ,
"ª Ov'pamr -If zmxaxm , ſi' ¡¡Sancti-ola*: @muy
En fl: ven¡ poſa-Io . ,
-mspl amem _ſeſe cien: om:: est , reliuq‘ueus' Pºl’PUlChmm ¡¡Cum
pum , ¡n quem ſe .fºlm margen \Mein aulumhm )
A: In ,calm nedum nucleos. ut diſe ¡mol-mid… lucem.- q
Quo in mmplª ſunt quzlypr ¡My/7M ſal/¡later, 4]¡- _mním vim: pimi
u/I:: exprimum , ſum-\ed , 'me lzrct’ip'ue in Poem' dele-?Ml . A: l. jim
ſon¡ el! Idem leſa inmune in Man . ¡Unique num- ſumrn .- 1. 0er.¡
m {m9. off¡ a ...i- no ¿a panin ¡¡o-'dem puden díz‘í‘um . j: HSM-e
Drum Oneneçh’l *11m baul-'ſet ¡afiliar- . 3. (llum :ſe nrelm‘t . 4.
[em lucen' dm . ¡¡¡fijarte innllign Pin-:tir ſuperiªrüur. Farm-ª, 10v¡
(175. !muy eiqſgemº‘l- npn I'II Partir-"modo pſím‘md , ſed M wfafl'írariem
"MAN &morían ; el qui?” leí-II: infirn‘¡ [opina ¡file/¡Min _duff-a
( 02:',
fill' U
// l
- M, @
ſi…
.262 ' ALT. Loc-\cz Lin,, IVÑ
aut quum eum reſerret , qui maniſesto abſurdos est, qui
que vlro non prorſus inepto ¡ribui ne
literaliter hunc Virgilii verſum,
CIM/.dize jam ri-uor Put-ri, ſar prat-z óiberzmt,
aut Horatii Odem O m-uz'r, ¿Lc, capere veliet , is eſſe:
quit …Ita ſi quis
abſurde perridiculus . Przeter ſenſum literaiem &l allega
ricum ( qui 8C ipſe literalis est ) ſolent ſazpe ſcriprores
arcanum alium , ac , ut vocant, rnysticum , verbis ſul;dere. ls cauce affigendus auctori , nec ſine magnxis ratio
bus. ’ ' ,J l
?.Oéſtu- S. 8. Alrera regula est, [ací aéſcuri. Per alía: play-[ore:
m {MÍ interpretentur. Ut haze regula riſe obſervetur , duo pri
mum ſunt curanda: 1. paucis comprehendendum \est Io
b .Mm. tum auctoris ſystema, & in tabulis ſynopticis distribueng
dum, ut uno quaſi loculo pex'ſpici poſïit . Si id .ſactum
fit ab aliis viris doctis, eo utamur : z. Lexicon pro
prium ejus libri conficiendum est. Ira ſacillime ſ'enzen‘ríz
cum ſententiis, verba cum verbis conſerentur . Sed hac
de re alias dictum est.v A
S. 9. Tertia regula, prºpoſitíonum ſuóiecta Ó' predica
ta diligemar inve/ligxmmr, O' accurate examinamºr , pne
jèrtim cum [ió/e81: prºgrefl'u temp-ari: non mutentur: quip
Medi-m pe enim ex notionibus ſubjectorum ſeu ſubstantivorum
noziones prazdiçatonup, jdest adjectivorurn _ inteſliºuntur,
8C viciflim. Vocabul mal: e. g. ( vern ſole; Piritm)
in l‘ibris Hebrªzis nove aut decem haber notioncs diver
ſas, quz numquam intelliguntur , niſi ſubjects. , quibim
attribnuntur, diligenter ſuerint pervestígara . Vocabulum
&E6; apud Grazcos 8¡ Deum ſuprcmum, 8C Qazmones, &
Heroes, 81 res utiles, aut in genere ſuo prcestantes , fi
gnificat: ex ſubjectis ergo ejus eruenda notio. 'E º re
\1
tuiit Clemens Alex. in Strom. apud ffigyptios vzntrís
crepitus &EJ; haberi, qui interpretar… Deos , quum ¡3o
tius ſanitatimiles interpretari debebat , ,ne- lapide ſilice
flultiores !Egyptios fuiſſe dicere cogamur . Homerus líb.
I. Iliàdós xu’m fluctum marís, vocat vropçpu'pmv; constat
-zzºpou'peov eſſe ſere ſemper Grzcis , quod Latinis parpa
reum . Nec \amen dicere licet undas purpureas igitur
mmleum intelligendum, est- (a) . Pauca ſunt in omninus
linguis vocabula, quee Unam ſimplicem ue habean‘t norto
nem. Ergo eorum notiones ex ſubie is ſunt perVesti~
/
ſ x
ºandae‘. Hzec regula longe est utiliffimaiv'ïz «ug-.Z / .V ª _‘,.\E"—._Ñ*‘
el# .. … A… ;MX-\u I.- kz g'v‘lsxiàr‘ Uv -;¿ 3¡¡O-":3 1
. e¡ :ªÓ Ï «è NW" ²-' *NZ-OEI. . o :A ,v *0H5
ſiªſza ) An ItgendHmlÏſPQW v‘. 4'81")
.HI,- .k. u/¿Qu -g‘ljf'lvufl ‘ '
If) . . w' ¿Iſora furr-zſi-ryſipp'aºpmúy
¡y Fiori-WM? º
»m
dic* ªçiwê- Emu*
ª .Y-'u \ui-.1. *nd
«m-ª’.: I un! 3"**
; \inn-*Lic .uu-lu
. \un
*ÉL: e‘su AUcToM-I-:CAP: VIH.
5;" IO. fQffifiáiª-iªegulà‘xç'jiífiªj‘ ¡és-Mm: ,. fim" -Uíx 9. Rm
porefl , ’ recta" z'áYL‘fpYèn-mar e *au‘t‘èm 'legemus : r'. 53º"ſi *eos primſiümïiêèanius libtªiiètflòem' aliïs‘ Pr. febv "m"
runt : 2. ¡ſi librumjfinſie interjectís m‘ó‘r’ïs, ſed couïine’lt‘e‘r’
legamus :-qui'ènixifint‘èrruptevlegufdtl; nec' memorfzſézsg
nent , que legeru‘nt, nec’intetjïf‘ſè ªèhhſerre‘ poſſuntquo fit., ut'g’quáá’ leguht, norL‘inçêlli’janr: 3. ſi rañſçfiiª‘
legerimus , quanründ ſefre memoria. poterif-ñºstra
primit enim 'ànitni vires aut'ªmuljçàf , aut mu rijuga‘j-leé_ ~
ctio :~ 4.. ſi qua? legi’mus rulrnina’verimus : ira enim lmemoria 'corroboraturz 8( resjcum' r'èbus ,y _Yeſi‘rbàfciirix
verbis ſa‘cïlíus conſergntu‘rzy’ª ſi vira‘legarnus , 'iit "nou
ta‘m memoria: tonſulamus Q 'uá‘m'rationi ,. ſelf i’t‘èſ'ffl’ú‘ç
lectio occaſio. nobis ſit medir “di ‘*,"“’quz de"j¿I‘écÏiiavèri~’-rmus ldeſcríbamus : uno verbo ſ’iiºphilòſòffl t‘es'ª‘ct'qlê 3-*
mus :ct 6-. 'ſ1 vírorum Perſpicaciu 'ctªªzêi'udirorum ad’_ A?ſiones; aut commentarios'ágffl mñſiêriffius: plurim‘a
ſunt,v ad que :nou ſacile a Fſ-t ' ſi’h'omines animum ,“ni~‘
fi ab áliis ſlierïnfexcitati. ' lª-ª‘t " - ' ' .y
Sſi _!I,j*Quinta‘,regula: Si là‘t‘uf‘lààctºri: aliquir iªon‘èſl ¡o, 4ª_
clarmyiflt’èflpféiüïia em‘w‘m , qáïª ¿25km- fueran? 113-? dis; &Mi
Men] !Ifſcipuli ;PEZ-amm' ','-- "vel- cºzèmïºjªiprdfimmr intejpietédtíbáªſm d¡ .
m recentzomm , moda' ªver’b‘a ñònl‘rï'fiagentuv. E, gquamſi’ſrípulis' ,quam non ſciſiai‘nus liquido , quidnam 'Plato nomina idea-“xP’ªffª'
mm ze'ternarlcm ſibi voluerit‘; ªñübſi‘d‘úbiramus tarªnenªA'riªl
stotelis- interpre’tatio’ne‘m (-221) Plo'ti’rst, aliorum'que .reçentqi'octï
turn ſememiaz prceſerre . Ob,\hanc xegulam in ',i'pt'er faja¡
*cione- ddctrine‘ªApostolicaz; dctèriê:",_ªparibüS ,‘ rzſelgílmuç, … ...z
Parres, ui Apostolis‘ſu‘e‘re‘ \Hei’nÏdñeS , ree iïqsªïstis‘- ,ſ- \
mrerpreu us Pïüªius regulzªfdtiófflest , quºdïºàdm’odñm
veriſimile est à-ªillis ,‘ quarhzi‘ſfisçïf‘c‘r'iytorumſpffliºmmªfiúffe-f . \ …AKA e. 7 …M ;TUR-J. ..:
- S. I'z. *Seíèta‘wegula éªl‘ceiérhª‘zízrióm ,pirzefèhiíêfii èfl u VN_
interpnt‘xç'fiiffejm; mi ¡¡Morir …probe cubrir): 'Punk-;miei mm
eimximerpikièn‘ºñíz- 'q‘mè Hb, Mm t'zmtum yfl . Eíhªs‘reifjffljm' ‘
ratio est, quod exacta verſipflás’ªª i’fficillimz {int “’*“‘*~ m ªm' Ñ '
Z; Lg-S'Sèpt’i‘ffiªªj'eghlafj-'Geffiiï 'flWr’zm , ii?" locífiobfiu- u_ NMrif‘- prefel‘mdalèfl‘ªimekpïct'dtiº 1M?, in matªèiªizï,'ſide ¡rin-rpm_
qunjmctorfommenmzur, -ucrstwtm el? , interpretationi il-fjtmifáf'
HW, qui-'ÏèÏüÏfflctÍYeN-Ée &fl igííctèï’tïlï‘ſi‘i ' 'ſi' Perito.
'VS-;14. Quzt-f‘it-valiquisſquanwm locas aliquis, Vere~ Mm"
ri‘sªalicuáus-librifcènfiendus ſie ºbſou’rus, &quid- , quam' ¡¡Á-7,…
. U'MWRLI 4 eſtſi .— HEY¡ !E
‘ .… W .. ’. , ' mr al'
‘ ‘ * *i wè‘i‘iu.. . Ñ e‘,..‘……\.*…r*‘ \7 .7 Nm… ‘
_Mo-W*Y WH',H ,dq-.5 .y Ñ … , Ñl > . _Ñ _
i 'm *
" ſ 'a ) Ex Avi/¡miſs ¡gin-r u/tifiarim , ?un ide-u' 1mm extra'
3 Dcnm , mm: , <9* Per ſe can/!Mm , paſa-'t .' ' l
Quid
mm f2:
x‘iu 0pm-.
2,64 *ARTTALSGlCIE LIB. IV.
eſt obſcurus, faciendum ínterpreti .P Reſpondeo primum
nullum ullius librí loïcum cenſendum effe obſcurum ,
?nod ejus ſententíajxei , de qua agitur , imperito non
atís patear: alioquín nihíl dare unquam ſèriptum ſucrít
in Republica literaria. Deinde non est -conſundenda rei
ſublimítas 8C dífficulras cum obſcuritate. ,' quaz tota est
aut in modo cogítandí, aut ín ¡¡ſu 8( ſiructurª, vocabu
lorum . Tandem nec indicio tantum mostro de obſcuríta
te líbri, aut locí alícujus judicandum, vſi plurímís alíïs
vïí'is doctis mínima cenſeatur obſcurus:- potest ením id
proveníre ab animi noflçí constirutíone quadam peculia
ri; íber ergo, am: librl locus aliquis \um obſcurus Cen
ſendps 'est , quum x. vïrí doctiores, 8: reí , de qua
agïc,, perití , obſcurnm haben:: aut 2. quum etſi id dí
ſerI'e-n'on ſatentur , opera tamenÑipſa ſareñtur , quum
¡gimirum in ejus ïnterpretatíone in diverſa. abeunt. Quam
quam negahdum non est , viros quandoque doctos diffi
Cultates in líbrís explícandis ſerere magís y, quam inve
nire‘, ut plerumque przrstet libros fine ullis Commenta
ríis legere. Neſcio, quo id ſaxo in iís vrzſertím veteri
bus contígït libris, quos magís refert plane íntellígere ,
Relígionís nempe, 8( Legum. g. Quum ¡des ſum ní
míS genetica: El conſuſaa. 4. Quum nulla est ídearum
concatenatïo. 5. Quum verba_ſunt ambigua. 6. Quum
non propría. 7. Quum _ſunt mmís univerſaha.. 8. Quum
ſrequenfesÑtropí, &l durzores . 9' Quum verborum stru
ctura. est- amig’matíca . !n _
. 5. ¡4. .Quod ſi constar obſcurum eſſe librum, aut hbri
Iòcum', mm his reguïis utatur ínterpres .
I… Omzm poflióilex nºtíºm-I, qua: verbi: 414501( dare
patuít, diligemèr rimemr , Ó' ſecum canſar-It .
z. Vocum mn‘ºne: in ſèriebm- naturalz’bm déſponantur ,
C9' explºrvtur, quid mm ind: \II-480m', Ó' rei , de que
agitar, magia* conſenmneum exculpi paflit . Serie: mmm
idcarum vaca natura/Er, quam flmt /èrieóm rerum , qua
rum stmt imaginen concordex.
2,. Narione: uni-:Inſide: redumntur ad re:: ſingular” ,
und: Uri/¡mile ej¡ eflÏe mm" , (9* examinemr, utrum il
li¡ quadrem . 4.…
4. Notiºrm- tropa/agita refèmntur ad -Uacabulºrum illa
rum Priymwu, Ó' umeque inter fi canſe-mmm, ur pdjjít
per-¡¡¡den ¡ob quamam , ac qua/em fimilitudimm¡ -Uºc'abu/a
ad imprapriam ſigmficatianem tranflulerínt.Y. Si gmwflimzſix‘ratianibm cºnflet , ex omm'bu:
¿I'M-u: mtionibm, 11; t." v4. B- C- D- E¡ fi’lªm
[-1
Pºlf
A de¡
diſe
M *1'
**'\p‘ïſ Y R.
'Ñ . : ._
DE. USU ACTORITJ CAP. VlII. 26;
K
diſſe verbir ªuctºnm, cen-m niicíantur: -Uel fi gra-vw¡mi: mtío'níbur B. C. D. E. rejiciantſiur, A. ſit noria ven
bamm .
. 6. Si gmwyfimz buíuſmºdz' Tatiana: deſint , proba-&lies
ixveſſigamvºrtªfid interpretan() babetor prºbaóílír, non/rn*
.Ϫ ' r
7. Fam flígtt nºtionem , que auêïºn': flmſi , Pnecedemi
dutcanſequemi doctrina, Ó' economic ſj/ſiematir magí: Ej)
conj'ºrmi: . .
8. Quum plum‘ ſunt :que prabaéiler, m’bíl cena defi
m’atar , ſèd deſea-atm- lºcm, .tzmquam qui minime fit* in
:Elligióili: . '
--I
: , . ’ \ª*0. .,1 ¿ . .1 z * ' v. i 1
- .. 1 r Fin/'1 Lrſión" ºy'arti. ¡ Pr - ‘,
- _n 1 í ª/ l 7 b v1'. ~
, . .. y, -
' 7 , . 'i ,
. r, I 1 ª
,
e . e
I ñ 'I ~ ' _Ã _ f
' ' I fi 'J x .
r. r ’ ' e " , *’
k-.. , ,7
- Ii'- .. . , , 'r
'.75' ' ’ z " , 5,' ,
'II U y
l l "Í l ſ *Í
,. . \:3 ª i ' .I
n g‘ ’ ï:
. “ )ſ
. ~~ r \ ' ~.
, '.- ,Ï' - . ' \ .
. A R
.266' A R T' I, s
LQGïCOÏCRIïICL-ffi
B Ez-R ‘ V._
De it's¡ qm: ad ratiacinium pex-:inem:
Nº_
X Omnibus Logica:v Ísr’a‘at‘ept‘is , q‘uaè èost‘rer‘ñoſi
hoc elementorum nostrorum libro‘ co'nrinenà
tur, omnium maxime ſcitu ſunt neceſſaria :
agendum est enim de ratione, qua níhil est
in homine przstantſus, canoneſque tradendi ,
quibus rariocinandi Yis ¿e ſormetur, 8L rega
tur, 8( quaªm'" m‘axi‘nàe‘ fieri longius potest ,
provehatur. Tòtius ergo artis philoſo hand¡ nervus eſſe
deber hic liberr Qliocirca in eo perdi cando rotos eſſe ti
tones occupatos oponer, 6: tamdiu in eo ſe exercere ,
quoad eos, quantum proficíant , non penitebi‘t., Sed
quum rationern \ria ſin: , qu:: przstantem efhcrunt ,
mentis magnitudo , anemia , atque inductio , primis duo
bus ca itibus de menús magnitudine, Iertio de amm-ia
m , re iquis de 'vi (9' pm- Wee-71d¡ agemus.
A* "l ,. '- Ñ*’ ›7P!:‘ I! i è
…Mu-MIA...De la'íiñèïr'íídácté' ÏWÏÑÏZÏÏÃ* màghi’mà’im .
&Wu-º S. x. MEntem nostrarn res extra ſe pofitas ſola idea~
mjm rum ope per-eſpere , m compems habemus:
75:51:; non_ enim aut res ipſaz mente-m _ſubire , aut’ xnens res
,Mª-.Ñ. lnvlſere forest . Tota ergo menus nostrae \cognmo nu
r-r- mero i earum Primirivarum , qnas ſcil‘i’cet exhibe-t
mundus , unice conrínetur , nec illis latius patera
potest . Ita fit, ut quidquid extra ambitum idearum
ejuſcemodi nostmrum est poſitum , igno nobis ſit .
Judicia ergo nostra, o iniones , conjecturz" primario non
res extra menter‘u exfi entes , ſed earuri¡ deasjpectant,
ſeu , ſi ita loqui xlic‘et, ad mundum intel] Bibi/Em perti
nent , non ad fenſa-m, At quia in ea ſumús naturali perſua
fione, ideas nostras , ſaltem adventitias , mundum rea/em
reſerre, , ſeu eſſe rebus extra nos poſitis conformes, in
deque naſci atque perpetue alimentari ,* inde hace in no
bis ,naſc‘itur Confidential, ut quzcfr‘mque judicaverimus ,
-- - aut
\
A,
/ l
DE ,m 'RATPDUNHTCAB II :67
aut eonel'uſerimus de-i'deis.-,ct deªªrebus ipſis 'concluſa- à
Ñjndicata-habeamusgin qnootamen', niſi admòdum cau‘¡i, ſimus , eri-are*: longe Poſſumus , ,erramuſque vſzzpi 1!- V
mer - ' Ñ , ~ . ' 'D
5.. z.: Nunc illud ex’piicandum brevíter ~, quid in" hoc ¿M ,,-,,
idearumzmr‘nivo moviendo' eri-[cia: menS,”-quod Uopiofimª ca I'm¡
me efficit ~'I-..ockius i'n 4. -de intellectu bum-ma' Mp; UZTO
tam mentis oecupatioriem‘circamündi- ideas , vquze ve- ctm,
lmi--maceries ſunt intellectus~, anaiogiám eſſe , inferius
demonst-rabirnus. 'Eam in,hoc eſſe poſitam Loclçius_v pu
ſ I Q
vtat; I. vut idearum , Ó' [zinc ren-4m , aut ::Muente-mmm,
Im: repuªnamiamm ſimilirudim-m , m dffl'lfimilitudinem ,
@quality-tem ,. aút-ºimtquslz’mtem' Ó’c. investigar aut in
tueatur:: 2. ut investiga-r ideurum , ac cºnfequenter ra.
m‘, amm-dende, cºnjèqaemia, cami-xq. Si duamm aut \
plurium .idmrum-çmeniamiam, vel repugñantia'r‘n , «ſi
militudinem vel diffimilitudinem &c. dare-'8L distincte
intuetu‘r , tum 'htc cognitio ſcisntia- vocatur h-atſpczº
cutit , haczret., ..tentar , nec cemit; \um aux dubia' est ,
aurºpinamr; aura ſi' eam convenicntiam velwepugnanª
tiªm›.&c~.- ex alterius auctorirate -fibi perſuadehüqum’r'h
quam/¡¡Iſa nihil .vidên, credit. Putat a'urem- idem
philoſophus, opera-:iones memis Circa' corrvenienciam ,
aut diſconvenientiam idearum, in his quatuor conſistere .
1. in perſpicienda idearum ide-mirate 8( diflinctíºne : 2.
, relacione: 5-. conſistencia: 4. exfiflemíª real¡ ,. in quibus
\\;\JÑ\
ornnibus mhil est,- ut ego' quidem arbitror ,x niſi amis-w'
Bla. ' ' i 4" u _ /
-~ S. g. Quod ſpectat ad primum , dum ideam , aliquam _Cunit-'ª
percipio', id primum- mihi vel invitus conſcius ſum ,:fl’j’èfl'ſiï
ide-am I'll-Im efe id quad efl, m'bil aliad 5 Ó' bum', mm plz-.Elio
diam z .dm/21m aut tre: , »quin ¡71mm , idea: elſe-.mms ª" -
pºn'm, Im! ms,,v quam mmm. Percipio ideam* trian-I
guli , starim ſum conſcius , trianguli ideam eſſe,
non tPoſſe aliu eſſe-3 &:distinctam. eſſe ab idea quadratI-,j
circui ,- coni cylindri &c.…ſaltem 'niſl‘idez-,: quas per,
cipio, tam ſim: obſcura 8C confuſa-z, ut distinguere ac .ſe-i
cemere nulla ope valeamo. Hinc naſcuntur'dmiila¡ qyid~
quid efl, efl id quad _eflz 8¡ impofliêilï .eli idemrjxmxjl.
elſe 'C9' nan eflè: qua: quidem idexs compreheuſa Pſ1? /
mum habemus: ſed'aaqúe in rebus , quaruái--ſunr iliſeí
imagines, valen: , Hzec conſcientia‘dicicurrinÑſcholls re
flexiº, a Leibnitio appe'rrepxiº . Haze qua :clara ,4 qua ob
\cura ,' qua distincta , qua confuſa,-.omnerrnqstrasªideas
natura-\comitatur : quod ſapientiſiime .constnumm eſt..
E-nim vero niſi idemitmisv 6! diflinctionisv idear-mn_ sta.
'vçi-i › \m1
\l
¡ e e
268 A‘RT-.LoGdCE Luz. V.
t‘im conſcii eſſemus, nec ullainostri cognitío'cſamà cer_
ta eſſe!, 8L totus'vitx atque aflionum nostrarum ordo
perrurbaretxur. Izaque nihil tam hominknecefiariumwest'ç
quam hzc idenmatis 8( distinctionis idearum‘ & rerum
‘ cognitio. Hoc pri-'mam magnit'udinem menús. efficít .j
n‘am ſunt ií. mente breves parvique atque -obſinn-igª atque
ſcientiís Parumidonei , in quibus regio hac', ut ita‘dicam
› ideal-um, turbªtª est &'tenebris obſita 5 quo 'in. genere
,magna ſunt' philologorum pars , qui' non pbíloſophandò
fluduemnt, ſed velut iniquz menus ªſelli, memoria? one
xandz . . *- I
Er ulª- S. 4. Deinde & han:: haber mens noflra ſacultarem ,
¡¡ª-¡'- m duarum vel pl-urium ídearum connexionem rſpícere
pofflt , nempe conveniant inter ſe , necne , ‘ quou'ï
ue : fimi-les ne ſin!, an diverſas: altera ab altera pe ~
eat z & qua‘m ob rem: que quamque ſequátur ,\ qua:
antecedatºAtque híEC analogiz vis proprle est',v que
mentem nostram efficit rªtionalem , quxeque in &is ani
mantibus, qua: bruta vocamus , nulla-est . Niſi enim
hanc ¡dearum relationem intueri'pofſemus, nec 'indican
¡¡l-lo mado, nec mtiºcinari Poſſemus :I unicam haberes
mus perceptioncm ſimplïcem . Qninimo ( ea est‘ memíe
nostra: natura ) conſequímr neceffa’rio percepúºnem- pluſ
rium ideal-um híc ſenſus relatiom’: , ut impoffibile fic
plures ideas intueri, nec inter zſe -conferre ': niſi enim
conferrentur, ne distínguerentur quidem : nam diſcerni
nequeum: quz non conferuntur . Inde ſactnm est , ut'qui
dam ſibi perſuaſerint, prima Diſciplinarum axiomata eſ
ſe :in animo noflro ingenita, que: tantum naſcuntur na
turalíter ¿Si neceſſario ex Primal-um ideamm. perceptio
ne, ſuntque idcirco veritatesï‘prhnz &l naturales , in(
quibus cetera: omnes cognítiones nºſirz inzdiſicanrur .
ha. idea propoftioniç inter quatuor. magnítudínes 12.
ad 3. 8C 8. ad 2. naícitur neceſſario ex earum magni
tudmum erceptione ac collati‘one', poſiquam quís intel
Lexlit, quicï ſibi veiim Philoſophi hoc prºportianis voca
u o. \ - . Ñ
Et n51- Z. 5.v Przterea‘ percipit lerumque intellectus nofler
fiª‘ª’ª‘ ídearum- quarumdam cºexſiſzmiam , 8C connexionem ,
qua'fi í‘n unum coeuntíum ſubjectum. Ita. conci‘pimus
ideas emm/¡Onix ,- filidimti: , diviſïz'zilitazix 4 flgurxe ,
moéilitairin unam quaſi rem coíre, efficereqne id, quod
nos corpus vocamus. Sane non alíud ſunt in meme n10
!lra res corporex, nifi fimplicium quarumdam ídearu-m
coexſistentia Ó' c‘ºpulatío, stu ſimp/icium idmrum nexm.
Res lpſm incorporeas 'eumdem in modum percipimus .z
- ens\
m usui nATmcINu CAP'. I. l 269
Deus enim nobis est connexío quædam , 8¡ coexſistentia
idearum mentis intelligamzflïmze, :eterna: , patenttjffirme ,
optima. Ex perceptione huius coexfffientiæ idearum naferuntur-idezeljitbjlmuiarmna id est eorum primorum igno
torum ſubjectºrum, in quibus coexſiflare idearum illarum
¿object?. putamus . Quum autem huiuſmºdiſubjecta inter
dum fint ipſe- cooxſifiente: ¡da-e, fit ex hac cogitandi ra
tione, ut non raro ſub/'acta , ſeu fub/lamina imagindriæ
evadant reales, si de iis tamquam de exſlfflemióm magna
animorum contentione difputetur , quod aepe-a* nobis est
animadverſum. v ’ e '
5. se Tandem percipit mens nostra exp/fentiam nalem Ez* m_
rei alien/"u: , quam exhibet idea. Ex. gr. exhibet idea ¡¡mz-*s*
emen/ionem ſºlid‘am,.coyiiamus de extenſione ſolida ex- mm
fiflente: exhibet Salem, cogitamus de Sole exſiſiente ,
quæ dicitur cognitiouum rea-[ita: . Et hoc humanæ vitæ
erat-wperneceffarium : quum enim non cogitare folum ,
ſed agere debeamus , atque rebus externis mi, ut eſſe¡
atque bene beateque effe poflimusg nili capaces fact¡ eſe
ſemuscognoſcendz earum rerum exfiflentiæ , quibus re-y
bus indig‘emus¡ nullo modo quidquam pofſemus agere .
Rerum porro’exfistencía aut intima canficientia z aut fen-1r‘ªutſiratiacimªo o canje-&um a nobis percipitur .
Primonmodo no: dre cognofcirnus : altero ea corpora ,
quæ fenfusnoftros tangunt. Teuío eas cauſas, a quibus
nos refque aliæ pendent .
S. 7. Sed in eo potifiimum vis intellectus , quod ad qUe-q..
culturam'ideªrum pertinetp occupari foletl , & debet y "ºf’ªiª‘
ut ex ideis fingularibus propofitiones generica‘s, ſeu axio~ piam
mata, Se -theoremata ad integràs idearum fpecies »parti
nentiata deducamus ,- nam‘fine hujufmodi propofitionib
rationem univerfalem habere non poſſumus, nec propterea
alias fcientias & artes. -Hzc axiomara, iratum tvfi1 majus 1
fua pam* ¿Qu-e eidem ſunt :tqm/ia ¡men fi ſunt æqualia .
Cirmlºrum-mdii omnes'. ſum _Mim/er oa non alia rationeininobisi creantur, quam analogia fingulatium. Y
s 8. Atque hoc agit intell us in mundo idearum t
earum fcilicet aut idemimzem , vel diver/¡mew : aut
rE/míorm': aut oculi/fentiam r‘ealem : aut exſtflerltim
rea/em percipit. Hinc naſcimr, tota hominis fl‘iemia at
ſapíentia: quam ut patet , pofita est in memoria idea
mm (ea materies est hoc vi ac dexteritate- idea: , em'
rumque relazioms-percipiendi , quæ ars est . Quotuplex autem fit hæc cognitio, alibi est explicatum . llllud lnuoe
ſupecest , ut ex his mentis magnitudinem dimetiri ,
tum anger: diſcamus , in quo laborare debet 'lóogïcusu
1mm
\
'27º ART., LOG’ICÉÍÍLIIB.- V.
Quamquam’ philoſophia tota. uta- q’uanta‘rest , 'nibil' el!
aliud, quam contiu‘uatum stu ium-vmenris capacitateuï,
.perſpicacitatem , -magnitudinem- aug‘endi, ,,fi'iemiaqm
omnes ſymbolam hanc in rem ſua'm conſemntgjut prz
clare prorſus obſervatumJitauctoni am": cºgitandi ,- non
recta dici, rat'íoñem effe -ïnflmmentum flifiníªfllmj quum",
potius Scientiaà omnes ſim: instrumeutum perſ-ic‘iendz, &
;ug’endar ratíonisª Raríonem autem~dico .vim IMM-Mª¡
' l. - » Ñ , . ¿gn-X .‘›
tíqd‘e’ .S. 9. Imque ex his , que dicta ſunt; WiÉctflPªái-#s
::71",- v tas, magnitudo, przstantia, zum -& ſoliditªs , ukur mi-,gnnu- . . . .y . ,
4. (M. nus ſortaſſis exacto; dimenri '-tamen utcumque ; poiefl .
Nh.- Capacitas existit: I.v ex'.perſp-¡caciiate z.- ingeuio t g.
teuacitare memoria : . 4. facii'tt‘a'texêe prompiitudine
judiciiz ac ratiocinii, pra-:ſertim cirea'generalia -ç quórum
pſeraq'ue naturalía ſunt, ut- ingenium; memoria; judicii
promptitudo &c- licec omnia arte augeri, & perfic’i poſ-l
¡int e; Magnirudo ex idea'rum' numero 3~ ex numero.
veriratum Clare perceptarum : ratiocinii extenſionç,.-.
veioci‘tate , ſacilitate , ~claritare - èfflcitulªa . soſidizász, ex
realitate cognitíonum , przeſe’rriru car-um,- quar- aó'generis
humani ſelicitatempeninem. Quo haze major-3A!! perſa
ctiorá fuerintz major eric &~ ªormens. Qu:: men
tes hac habebunt azqualia, erunt‘ rmagñitudiné--azqudes':
quz varia, inzqualesg aut 'm fimp'licl imius mame¡ am;
, in comlírázſita rpluriuimz ſi hoc in iocº: Geometra'wm lo
queudr rmulls ut1‘li'cet3 y( r r . ‘
MMM¡ S_ .IO. Et memoria quidem ,. ſeu xdeà‘rufn quxſiüyrouyª
¡Mim-i; ptuarmm qu'oddamz pnmum est omms humanz‘ª &ſutil
ï’mfflº-tionis veluri ſulcrum .ª vulgaçum‘enim est 8!. igérumz
‘ :Mmm ſumo-.r, 'Quantum memoria tmémuj . Hina ;que
exiguum habent ideamm nu'merum , veſuti inſtintos.,
aut ii ,« 'qui nec cum rermí natura .,> nec cum llbrrs 'dx-g
verſati ſunt 9 èxiguam habent &e ſcie'ntiam 9 81 -mentis
magnitudinemzrma’jorem contra, qui undetumque 'ma-º_
gnum idearum numerum acqu'rfiverunk, ut i ſi per-ſr
res explorando, 8( converſando, aurex iisxeïafa diſcen
do. Creſcit-a'ütem mentis magnimdo ex memorªie dupli
eiterª I¡ Quia ajugetur numerus ideam‘m, ac prjoxñde re
lationum & judiciorumr 2. *guíad auget'ur ſaculr᪠Latine¡
bandi ex analogía,- qua via. hommes !mmm rerum' par
tºm cognoſcunt, quum nerño ſit, qui ſpecie‘rumfingula
rumxindividua in. numerato hábere poſſit : ſcilicèt quo
plurés’jſuñt idez ,Ñ \eo ex plu‘ribus prinçipi-is ducis potest.
analogía,- & ad piur'a objecta exte‘ndi. ª,
S. n. Sed est duplex memoria, quemadmodum Ciçe
- \ \ rom
Mmvn’a
\
.ſ
!DE USU RATioçINIL Qu.). 271Toni obſervatum est, rgrum , 8C -ueróorurrctz .: hize ſervilisduplex.
est, dor'nmaturque potlſſimum m us , qui perſpicacitare "mr-Mº*
parum Vale‘nt; a. ’cÓrporis enim temperie pende; : illa Ï… ,
nobilior est, eorumque est pròpria , qm men’lis" robore
8( ac'u'mine plurimum valeht', animu'm‘que i‘ebus inagnis
inrentum habent., Et quidem ad 'mentis prz’rſian'tíam &i
magnitudinem qüod attinet, tanto est rerurn memoria
Dra: memoria verborum optabíl'ior, quanto est corpore
ipſo ſpiritus’ nºbilibl . immo ubi .nulla r‘erum memo.
ria verba comitatur , ininime Creſc’it mentis magnitudo
& przºſlan‘cia ': neque enim numero ſonorum ,- ſed no
tionum_ 8( judiciorum fit mens major. *’
nba
Si 17.. Memoriam hall/.Tre elſe dotem vulgo cſlci ſoler ,Ut ., . . . Ñ v ~ . . . . . Mim:
quod 1ta mtelligehdum est, ut ſacilims rcmimſcendi &ratnrme
retme'ndi a cerebri telnperle plurimum‘ pendeatj‘; At Mº?”
quum rne‘moria cohstet ideis , 8C habiru ,- içlea: autem auf
ſenſu, 'aut auct‘ori'tare, aut ratiocinio comparenrur; habi-é
\us vero omnes fiant excolendo, idest exer’citar‘ione contiª
nuata; perſpicu’um est , aut nullam eſſe 'arrem efficien
da’e’r’nemoriaa , au‘t eſſe rerum experientia'm , lectionenï’,
exerçitationem . Quicumque ergo 'memoriam magnam'ef
ficere conantur, ii continua exerciratione ,eam excolant
oportet. Poſita est' aurem' hujuſmodi exercitatio in his ,
_ut I. Plurimum cum rerum natura, cum' viris doctis 8(
rerum períris ,cum libris converſemur, atque undecum
que novas rerum formas & notiones hanriamus : 2. ut
res, qii'as diſc’imus, vividis ſub inirium ideis, 8C claris
nobis exhibere conemur: 'quod fiet fi :mente obſerveinus, audia’mus , vlet-amos', ſi eius rei ſciendz deſiderio
ſummo flagremus; Ïi'cum iis içleis aliqua voluptas aut
dolor in nobis excitekur‘; ſi corporeis imaginibus eas no
bis exhibeamusï 3;_ ut'qüae didicimus meditemur ,"ª revoª
cemuſque ad anim'üm quam ſa‘epihs fieri ‘potest ,A Hue
pertinent dec‘anrati l’ytha‘gorae verſiculi, *º ,
.ZVec fiſſxz in ¿ſu/com des/¡UM lamina ſbmnum;Min ſer cuncta prim- repeti-uertſir acta diez' , '
Hinc illud Senecſia: 'ad Lucilium, quam multa perm
ÏE'II'I, Mmm¡ excerpe, quod illa die conçoquar 4. ut autliteris , aut aliis ſw'pbolis , obſervat‘a ., cogirara, acceſi
pta, lecta , dçſcribamus, eaque ſubinde re’legamus: 6. pt
ideas omnes ln naturales ſeries 8C inter _ſe connexas dlſd
ponamus , quo all:: aliis lumen przestent. _ - *º
' S.- I‘2. Quoniarn experientia docuit, eos , qui in ei(a
Golenda verbo‘rum memoria ſunt nimii , infelices ut plu
ſ'imum eſſe in memoria rerum , idest nec plurimas &
Mtmcríª
*emm
maxi r
quam
przrſlantes habere noriones , nec ſolida judicia q ſleC7-'²""’"Wª
lon
A!
fact-mdp,, …
272 ARLLOGICSLU. V.
›. longiorem cogitationum feriem percipere Poſſe í** eam ob
t "‘- rem in hac excolenda majores curas impendat philofo
phus. Majores dixi, non omnes: nam 8L memoria ali
qua verborum philofopho est neceifaria , non ut loquatur
tantum 8C doceat, fed etiam ut difcat : plures enim
ſunt diſciplina, quæ ab auctorïtate , adeoque ufu vo
cabulorum pendenr: at in ipfis Scientiis rationis haud
fpernendæ quæfiiones ex uſu vocabulorum dirimuntur .
Accedit quod quoniam ita ab inf-antra educati fumusa ut
ideas, earumque concatenationem nonnifi vocabulis didi
cerimus; nifi.hæc presto ſim, ne illa quídem fequun
tur. Quod fi/quis talis ſit, ut nequeat St linguarum, &1
rerum fimul fcientiam ſerre, is, ubi alterutra deſerenda
ſunt , linguarum potius deferat , quam rerum , fludia : nam
in his proprie mentis præfiantia 8L magnitudo pofita est,
8( qua ea, quæ a memoria verborum est magnitudo ,
longe est inferior.
(¿mmm 5. Ig. Quaeri potest utrum historia. philofophica , feu
{gg-"'- lïteraría, ad mentis præfiantiam &Z magnitudinem con
m…,- aſ_ ferat . Malebranchius lib. 6. de inquirenda veritate capi
ſmjbvj- te x. non multum earn æfiimare videtur . Memoria ,
51'51": inquit , opinionum , judiciorumque aliorum , mm tam
ſcientia efl, quam historia: *vera ſn'mtía ¡fi , quæ cam
menti humane præ/iure Hſeíiiºnem pan/l, puja: ej¡ illa
tapa:: , tanta ſki/¡cet ¡¡If mentir perſpícacítan (9' fact/¡
tute pm-ditum, m po u de rebur om’m'bm , que captum
humanum mm omnino excedum, tute ipfe per/ps5: judía:
re. cialilæus nofier eos pliilofophusv qui ex alieno magis
iecinores quam ex pectore fuo fapiunt , quafi per deri
fionem plyi/ofizp/;ar non 'mmm', fi’d [ibm-mn appellitabat.
Non ergo evadimus philofophia ut id e. g. dicam , fi
omnia aliorum philofophorum argumenta 8: opiniones'
didicerimusa ſed fi ipfi de iis judicare fciamus . ha de
cæteris difciplinis. vide Sc Cartefium de din-¿Zion inge
nii regula g. ‘
S. \14. ceterum uum difficile fit de rebus iudicare ,nifi omnia, quæ aixi eas attinenty in numerato habea
mus; philofophia fine opinionum hifioria brevifiima est
8: imperfecta. Adde quod plurima ſim, quæ vix nobis
in mentem veniunt , nifi ab aliis excitemur . Tandem
hoc efficit historia philoſophïcn, ut ex omnium doctorum velut confiuentibus cogitatislcujufque mens coalefcat .
itaque non minimum ad mentis præflautiam facit opinio
num historia. Sed quid est aliud, inquit aliquís, historia.
philofophica, quam narratio aut ineptinrum abfurdifiiman
rum, aut temeritatis , fiultitizua dementiæ , iirroris deni
- que
DE USU RATXOCINlIſi CAP. I. 27g
que ctmentisx humana-2 P Non id ego inficía‘s eo ‘, bonªín
hujus historia? 'pal-tem talem eſſe, ut uberrima‘m' ſnppedí- x
!et materiam imbecillítatem ingenii noflri commifqxándí:
ſed hac etiam noſſe .philoſophus deber : nihíl claim; ec
rnm ſerme est , . quod vnon aut excitare ,nºfflpoflïr
-ªd ~meliora conqulrenda , aut fi‘m'rſ-ia cavenda .~ ' Quid
quod historia ſpiruus _bumani ex earum rerum‘ hi1
mero est , quas phxloſophus ignorare fine magna
_ruſiicitate nequu? Addo, &e fine magna naturze humana:
ignoramia , cujus naturm ſcientia pul'la magís noſira interest . ,
5. 15. Accedït porro praeflanna Illa, quze ex judicandi De pvc
facilítate, clarirgue, 8( ſoliditate naſcïtur, quze ut est in Mſi?"
paucis , ita, neqnit‘ non hªberi excellentiffima animi hu- "ª "'ª'
mani dos. Facílitatem judicandi dico eüm'; ua idearnm
reſªtiones acute 8: facile perſpícimus , \jua is e. g…est
quam haben: exerciratiffimi Mathemaríci m prop‘o‘rtíoni
bus guantitatum intellígendxs , 6( qua in axíoníatum
ſcíenna quïlibet gaudet. Sed qequít haber¡ ſacilítàs judi
-ciorum fine clarízate : qui emm ſunt meme ſubobſcuri ,
paulo ſunt etiam iq indicando impedíriores . Soliditat’em /
appello ,ſelectum umverſalium çxiomazum numerum, ‘no‘n
quorumvis, ſed eorum , ex qulbus ſclentía non umbrarï
lts-6C curioſa, ſed neceffaría 8C !ni-lis progígnitur, qualía.
,-ſunr axiomata, quibus hominum 'vxta , ejuſque tranquil
lítas , &l artes el neceſſarix Contmemur : ªxlomara ex
quïbus ſcientia Dei, vel univerſi mamar.
S. x6. Ex hoc autem loco ita. diſcerni potest mentis U: bm
ªlícuius mágnitado z Bin». ea. dicatur maior , cujus judicíª’ªªª"?
{uérint B: plurd, 8L ſolidiora'z '8ª ſacilius ficta , ",8: cla- ZST
rius. Ex quo dijudicari oxefl, quid ínterſit ime‘r men- .er-oſm
tem ſolidam, ſacilem, caram 5_ 8( ſnperficíariam , ine- m*
ptam, moroſam, dubíis implicl-tam . Quo in loco aní
madvertcndum est, non dic¡ magnam, mèmem , que ma
gnis ſludiis, ut idearum, etiam real’ium , ita. dubíorum
magnum fibi numerum fecít : nam qui dubia multipli
cat , ignorantiam quoqué multiplicaſſe dícendus est : ſed
quee recte 8L clare de ideis ſuis indicate novit . Acqui
-runtur autem bz judicii dotes, fi natura non Obstet : 1.
Lectione optimorum librorum , auctorum nempe emunflz
nal-is: z. exercitatïone rerum difficillímafum Se utílíum:
g..perpetuís diſputationibus cum iis, qui mente & judi
cio valen: . Scholastic¡ ob teníum hoc poſiulamm men‘tïs
acquifiverunt ſacilitatem 8( perſpícacitatem, atque in 'tis
rebus ,kde quibus differebant, etíam proñmdít‘atem . Sed
quumbqnkex parte ex‘er‘cerentur in rebus aut ~ignotís',.
aut obſcnris , a'úz ineptis, null'ms aut exigui emolumemi
Gm. Log. S lis.
DC mm
t í .r pra
.274 RTALOQHGIE L1 B. V.
iis ſacilitas illa & acurnen ſuit, quia plerumque ſoliditau
te destituta . Geometrz ,idem exercirium in rebu‘s claris'
8: utilibus exercuerunt, acquïſiveruntque-eamdem mentis
ſacilírarem , ſed claram & ſolidam . Itaque ego nollem
diſpurationes a ſcholis nostris disterminatas: ad 'leges
morum , & rerum ,milium tantum vellem ‘emeudª—
tas . ’
5. ¡7, Jam vero efficitur mens magna ra‘tiocinii einen
flmün ſiçne , facilitan- , *velocitate , :Sr CMD-¡me r Est ratioci
rat-¡aci
mԼ.
E.- n ru
lmzn- ¡º
.'nUͺ
num .
mum, ut alias dictum ,- perceptio congruentiaz-aut repu
gnantia: ſeriei alicu’jus judiciorum longruſculz, qua cona
mur ignotum ad notum ¡eſerre, & ex eo ªestimare. Ra
tiociniu‘m commendant extenſio , facilitas , &l claritas.
Ergo exe_ mentes, quz longiorem iudic'iorum ſeriem -in
tueri valent immota attemiºue, majorcs habendz ſunt.
_Majores quoque ſum-mentes que ſacilius, yeloqius , &1
clarius ranocínantur . Facilitas exercikatione acqurritur di
Iciplinarum intellectualium, quales Mathematics potiſfi
mum ſunt. Claríras pende: a vivacitate memoria: adeoj
que aut naturalis est, aut e’xercitio acquiſita . Sed de_vl
raríocinii , ejuſque regendi atquevpromovendi ' regulls,,
Paullo ost dicturi ſurnus.v , _ ,r2
S. 1 . Tandem mens est magna coguitionum *Nflll’ſdll’d
Cart’eſiani duas in cognitionibus realitates. distinguerexzſoª
¡ent, fbrmalrzm, & ºbiectiªuxzmv - Forma/i: rea-(ita: est,
quum judicia ídeis conformia ſunt: obiectiva, quum" re
bus quoque, ſeu objectis idearum . Illa id Omnibus inost:
,hzec' m paucis. ln ideis phªntasticis &L abstractis objecti
va 6( formalis realitates una. eade’mque ſum : distinctíſfi
mae vero in ¡deis advedtitiis ,~, preſertim ſubstantiarum :‘
nam idea: nostrae res Ñ ipſas minime adre‘quate ,repreſen
tant . Ad dignoſcendum‘ autem , utrum idear obiectivam
realitarem habeant, ea c‘ompendioſa est regula : Si que'
ex bujufinodi ¡deis- ſZ-q'mmtur, pº/I‘ti: ida’arum objectir, in
"ram quaque natura ſequamur , rea/ita: babe-tur ºlzjeflivª:
«bi mm reſponden, nal/am eſe credito . El g. Si regulz
Mathematics effectus realis ada’m‘uffim reſpondeat , vera.
est : ſin contra , falſa' . EX. g. Sir héec regula hydro
statica : Corporal ::qua ſpecific-e gmw'om aqua mergsmt‘ur .
El hzc altera ,Static-a ,' ſi in \nuera Rºmamt panda: C9'
aquipandium , fuerz'nt inter fi' reciproce ut difimtize' a
ſulcra, In :equilibrio ſunt . Quum experimentis‘ manum
admoveo, naturam‘his.regulís ſemper conſent’aneam eſſe
reperío : reales ergo -illas babuo' . Sed &. illa in primis
realitas cognitionum ſectanda-.est ,v que' ,ex uſu est : _co
gniriones,, que: null-um ufiun habere- poffimr‘ , chimeneas
P0
l.
f
Dr: USU'MTIO'CINII' \CMR I. 27;
potius, quam reales dicere debemus. Dolendum est, ple
rumque magis eſſe reales brutorum cognitiones , quam
hommumz in illis cognitio tota est uſus : in nobis ma-z
xima ex parte inanis. Si qui ante nos tantam in inani-ebus perquifitionibus operam ciollocaverunt , have-realiza
tem ſecta’ti eſſenc, 8: minus male literati homines audi
rent , & publica vitæ utilitas longius efl-et pro
mota . _ J '
S. 19. Faciie autem hinc vera ¿Si ſolida Mentrum ma
gnitudo deprehenditurs nam eæ maiores funt , quæ plu
res cognitiones reales habent . Si quis infinitum habeat
idearum numerum , fed-eae fint omnes phantafiicæ ,
atque confifiæ , atque nulla alia exhibeant objecta, præ
" ter ipfas ideas, nulliufque propterea fint inter nos uſus:
tantæ quoque \it mentis agilitatis &l dexſeritatisg ut vae
leat eas omnes inter fefe conferre , ac de iis velociffrme .
Se longiffime ratiocinari ; erit is quidem mente præflan-.
tiffimus ,‘ ſed non minus inter philofophus cenſebítur,
quam inter historicos reſeretur i ui Romanenſes omnes
historias mente haberet comprehen as , narraretque diſer
tiflime , mundi interim hujus -rerum ugnoranuſiimns .‘ Nempe non ſeu/em , ſed pbamafiiqnm haberet cognitio-v
nem .- Inter homines autem non ls magnitudine meutk
celebratur, qui ingenio plurimum 8( Phantaſia potefl ;
fed qui realium idearum, -res fcilicet extra nos existentes
refèrentium, habentiumque effectus ufufquefreales , ma.
{mum fibi penu inflruxit v: qui quatenus hujufmodi ¡dee
cbjeaisl fnis congruunty aut ab iis diflant , didlcit -: 'qui w
ex relatrone idearum istaru‘m, rerum quoque ipfarum no
vit relatíones: qui, dum de his ratiocinatur ideis, (cit,
ſe, quod de ídeis concluſit , de rebus ipfis conclufiffez
uno verbo, qui non tam in intelligibili idearum mundo,
quam in ipſo'verſat'ur mundo rerum . l-læc dicitur cogni
tianum rea/im: . In ea laborare philofophus debet . Ea
uo erit major, maiorem efficiet mentem , at folidiorem.&uecirca ut qui veram amat humanarum rerum hifio-L
riam, confictas Romanenſes Fabulas non conſectatur : ita-i
qui veram optat ſcíentiam, non phantaflica fyflemata & I
hypmhefes arbitrarias , 8: chimericas ideas , ſed reales
perfequitur cognitiones . ‘
S. 2o. nitet aliquis , non ergo utetur philofophus ad [If/'2'"
mentis magnitudinem fcientiis abstractis, veluti Geome- ZJJRÏQÑ,
tr‘ia, Aritbmetica, Algebra, ontologia i At id & gra. nudum
viffimorum hominum confiliis, 5t experientiæ adverfatur.
Sed his non refiagorz agilitatem & perſpicaciam mentis
difciplinre me¡ tum tatiocinangi compendium ſaêiunt.
2 ¡e
276 ' ART; Locrcz LIB. V.
Cazterum níſi cum his , qux artem potius philoſophandí
conficiunt, quam ipſam fapientiam, realiza¡ quoque ipſa
cognítionum Conjungatur , quales ſunt ſcíentiz mechani
cz , 8( artes , erít mens mgenio magís 8( ac mine,
qu’zm ſolíditate przestans . ltaque non probo C teflum,
qui regula 2. de directiane Inge-nit', ſolas , aut pene ſolas
Arithmetícam 8: Geometríam ex ſcíentiis commendat .
Non nego in his ferme tantum veram ſcíentiam , ídest
cognitionem cermm &C cuide-¡Item, continer¡ : ſed non ¡is
tantum vivunt homïnes , quorum utilítati phíloſophía
conſuïere deber. Quocirca corrigir ſe in ejus regula fine
vir doctus: ex ljir, inquit, concludendum efl , nov¡ qui
dem ſola: Arir/¡metícam C9' Geometría"? elſe addzſèendar,
ſed tanmmmodo rectum writatix ¡ter qmerem‘e: , Circa
?ml/um alziectum debera ocmpari ,'de qua non pofl’mr babe
re certitudinem Aritbmeticis (9' Geºmetricix demºnflmtíaní
bm -eqmz/em. Quod & ipſum nímíum est, evertitque ò
mnes eªs inquiſitíones, que: vitam humanam ſpectant ,
qua: non certitudine , ſed maxima ex parte probabilimre
nituntur, quia in iis non plene ſimilium ., ſed ex parte
tantum , analogía locum haber. Vid. cap. v. Quaproprer
hzc regula. Spirítibus magís a corpore ſegregatís , quam
hgminibus aptata est ,- in quo paſſim peccant Philoſo
r.Cox-ml? S. zI. Ea molestior est objectío ,- quum tota ſcíentía
ſjªmmjg_ nostra ambitu ídearum nostrarum contineatur: ignoremus
_gnifía- vero utrum ícÏez nostra: rebus ipſis conformes ſim : per
'"fª’ºbl‘" ſpícuum est, ignorare nos , utrum ulla inſit cognizioní
bus nostrís realiras atque ſoliditas . Ei objectíoni turn
demum ſatis ſuerit ſactum, cum críteríum repertum fue
rit, quo agnoſcere cerco poffimus, quee idea: nostra: \in-t
ipſis rebus conformes . Interím hunc in modum reſpon
det Lockíus (a) , eſſe ſcilícet duo idearum genera. , qua;
eſſe rebus conformes fimuseerti . Prime , inquít, ſunt
ipſe ſimplicer ida-e. Nam qmndoquidem mea¡ noflm ſim
plice: idem Canfingere ſiói nequit , exe [noſe-&0 al) iis mz/Zwmur
rebus, que quammqm tandem -Uia in mente-m naflmm m
gun: , ide/Í a *rc-bm* ipfis, quarum ideze ¿ſize ſunt imagine: .
Sed valde vereor ut haze Omnibus plana ſint: nam quum
externaa res non agan: in animum nostrum, niſi ſenſuum
-via , quod statuit Lockius j demonstrandum ei eric , ideas
huiuſmodi nullo modo in ſenſibus immutari , quod ope
roſum eſſe video :__quíppe apertum est impreffloncs ab1
eadem cauſa in varns corporíbus (actas, eſſe Poſſe diver~
ſas ,
(a) Lié- 4. MP. 4. S. s. Ó' ¡HH
DE b’sü RA'Í‘LOC’IÑIÍ¡ CS3. I. 377
ſas, ob ſubjectorum díverfitatemv: quod “argumento est , ,
nunquam cauſas imprimentes earnmque qualitates pel-ſe*
cte exhiberi . NOS itaqúe huíc Lockíanaª regalas addi
¿nus8 effectus reales' idearum , qua de re víde' dicta
. 1 . - x a
S. zz. Alza-ria: gym-ri: ¡dm , pergit me',- ſunt , que:
mſiem- ſibi cor‘zficít , nº7¡ tanquam ullamm rerum exifim
zium , fid tamquam ſui ipſarum , que ue ſui i ſamm
ſunt object-1, ídest in quibus realitas‘ ::bie iva 8( ºrmali:
unum ſunt idemque . Ez ſemper vera: ſunt 8L reales .
Hujuſmodi ſunt idea: ſcientiarum Mathemaúcarum . Sed
haze realitas , de qua hoc in loco loquitur vir acutus, *~ _ ~
null¡ uſui eſſe Potest, fi extemis rebus a tar¡ nequit. Ac Ñenim applícarc poſſumus rebus ipfis Mat ematíca .~ Uri
que ſi uti theoremata Mathematic'a ab adzquatis 8: evi- -
dentíbus datís deducimus 5 res eúªm ipias natura: ab
adzquatis 8( èvídentibus dªzis liceret deducere, ſeu ſi ut:
analogía Geqmetrica in ſpeciebus plane ſimílíbus veTſa- z
tur , ita verſari Polſet Phyſica. 'Vide ca . v. Nam id
est, quod nunk: quzritur ‘ Non nego, regu as Mathema
ïícorum cum experimentis rerum naturalium conjunctas
Plurímum realitatem cognitionum promov-iſſe: ſed agno
fco magnum eſſe quorumdam Mathematicorum' abuſum,
rebus natura: Confidentifflme abstracta Mathematica acta,
Ptare, idque etiam ub'L minime videtur natura Pati . Sun:
¡gitur alía regula: adhibenda¡ ad realitatem idearum dete
gendªm, quas’vide lib. IL cap. III. -
' ' C A Rgsj n.'r
,250mm ſit cºgnitioni: humana! Exxon/ia (a) . '
est, totam cognmonem nostram , idest judi
cia , ſatiacinªríouex, canjecturar, ſyflemata jêiezmflm , 8( ª… ,9.
ſi gurd est alïud , quod ad c'ogn'itionem nostram pertinet, .In-"i119"
nmco idearum noſtrarum ámbitu contineri 4 Ideas autem*JÉ’:'"""
quum díc’o, non primas tanmm 8( ſimplíces intelligo ,
ſeu íntelligerïtias, ſeu ſenſationes 9 ſed eas' etïam, quas
ratíocinío ab actvem‘itíis deduxïmn's , modo reales d Ad
ea epim, quorum ñulſas‘ habemus notiones, nullo modo
cognxtío nostra' pertïngit .- Prima ergo & craflïot ratïo
cogmtionem nostram ſuppufandi est ex ideafum numero.
Quo hic minor est, eo arct'ror‘ïbuslimítíbus cognitiovnostra.
S 'g' con
5‘ I. EX iís , qnae ſuperjus dicta ſunt, perſpicuum Í’n‘máfl
'
A_
( ª ) “Picaſ- M de n dfflnſit Uuhiª: lib- 4- “P- !4,
278 ART. LOGIClE LIB. V.
continetur : latioribus , ubi ſuerit major . Craſſiorem
hanci dixi rationem , quod non ſem er fit exacta 8!
justa , ut ex iís, qua‘: ſequentur, pare ir . Porro quum
idea: in nobis provenían; a ſenſªriane , (9' canje-Bum ;
ſequitur in iis, qui magis cum natura rerum , aut ho
minum verſati ſunt , quique magis mentem in contem
plationibus exercuerunt, çognitionis extenſionem eſſe ma
jorem . v . '
rom-'ein 5. 2. -Sed tametſi cognitio nostra nequeat latíus patere
idearum ambitu , potest !amen eſſe arctior , Naſcuntur
ram mi; enim çognitrones nostra ex \dearum comparatione: ſeu po
"º' 'ff' tius tota cognitio _nostra idearum natura , numeroque re
ZªffZ-;u lationum idearum abſolvítur: ea comparado fit aut in
eqrªjn'ºz miriam, aut mtiºcirliº, Jam intuitio nequit in Omnibus
j'l-'ljjª'º'ªideis locum haber-e 5 unde fit, ut cognitiones intuitiva:
' ſin: admodum _pauczP Ergo cognítionis intultívzex.
tenſïo non ſolnm ad numerum return relata, ſed exíam
ad numerum idearurn, ques habernos , valde est çxígua .
In majori hominum Parte memoria, ſeu idearum prom
-tuarium , maior est Perſpícacia 5C judicandi facultate :
ed & judicandi ſacultas minor ſacultate rariocinan’di; Sr."
facultascompoſitiorum ratiociuationum multo minor ſa
cultate ratiocinarionum ſimpliciorum . Unde fit ut in o
mnibus judiciorum numeros minor ſit numero ratiocína
tionum: 8: numerus ccmpoſitiorum ratiocinationum mi.
nor numero ſim licium. Adeoque infinita ſunt, ad que,
etiamſi eorum i eas aliquªs habernus , nemo pertingit;
Plurima ad qua'. pauci. ' _ . . l
HF" bm 5. g. Brevrtatem cogniuoms mtuitrvaz ſupplet quocum
flſiffffmque tandem modo ratiocininm . R'axio'cinii .ope inter ſe
líquovym- conſerrmus eas ideas , quas fimplici mtumone conſerre
$52,173" non poſſumus . Fit autem id ope media: alicujus varitati;
mr Mi" prime, vel .pz-incípii , ut paullo post dicetur_ . lraque 1ª,-.
233ml' trocinlum mlul alrud est nxſi yrs analogiat rgnpu ad _n9
ï'Ñtum, quod postea demonstrabrmus : ſcil, nrlul ratlocrnro
~~ conçludrmus , mſi ex us, qua: lntuemur, nec alga ratio
ne , niſi ex iís quaa cognoſcimus , zstimautes ignora.
_At ne hoc quidem modo omnes idear-um_ relationes PEP
cipere poſſumus: nam 6C deficit in plurrmis perſpicaci
tas , ,ua ſimilitudo ignoticunr noto perſpiciatur ; & in
aliis efiçiunt cFlerumque ver-¡mm prime , ac priircipia,
quorum ope i eñlciamus . Prioris exempla in Omnibus
hominibus habemus 5 quorum _quidam deſectu perſpica-ct
ciae paullo longiores demonstmtrones videre nequeunt ;.o-. q ſi
mnes finitam habent ratiocinandi vim , ut nemo fit o
mmnm hommum Ñ qui omnes conſequenuas , que ex
. Ñ . da.~ -z tuu-.JM. «MQ-24W…. Ñ ~, ,,If: {-i 9
Di: usu áA-rxocmu CAP. ll. 279
datís príncxpiis ſequi poſſunr , pcrſpicere valeat .'Alterius
hoc exemplum prefer! Lockius . Ideam habemus corpori: ¡In-,i
8L cºgitutionix . Sed ob medíi dcſectum nunquam ſorraíſi- "Í-¡v ª
fis ſola‘ratione intelligemus , utrum hzc duo ita ſeſe [LW-2ª…
mutuo deflruant, ut ne ueant una… eamdemque 'efficere fïfiºl.
ſubflamïam -. Addit 8( oc, intelligere nos clare quid ſit M2,;
quüdmtum eflè circulo :equal: j íntellígçre quoque , cui- ganan;
cumque dato circuïo elſe quadratum allquod azquale: ſed
fortªſſe, defecto medii, numquam círcino 8( regula qua
dratum círculo arquale reperietur. ~-~‘ '
S. 4. Qu'xbus ex rcbus patet , extenſionem cognitïo- qºnſzm.
nis noflrz eſſe non ſolum exiguam ratione‘ idearum, ſed zgjfiflg‘;
etiam breviſiímam‘ratione judiciorum & ratiociníorum . 57m2,'
Nam 8¡ idcarum numerus loage impar est numero re
rum : & judicandi ac ratiocinandi ſacultªs impar- nume
' ro idearum . ¡ſaque humana ratio non ſolum !bi-"mind:
haber, vemm etia‘m arctíſſimos . EX quo porro ſe'quïtur,
plurímas effç- verimes , quz_cuptum_"noflrum (up-Skank,
quas cupere poſſumuS¡ invenxre ne mmus . \SequItur ſe
cundo, rationi ipſi conſelntaneum. çï e, Fideï no's pſeru‘m
que ſubmiïtere , quie ibi inclpir‘; \Ibi-'definir ra’tïo . Se
quitur tertio, nihxl tam rationi’ eſſe conforme, quam in'
pleríſque çaure'judícium ſuſpendere‘ ~, neç'a‘m temere ju¡
dicare, a‘ut flulte alios accuſare Ñ ‘ ' - ª’""' " - -
- 5. 5, 1am cognitiones noflm! omnes , ut in ſuperiorí Am..
capita dictumlest", ad quatuor ſumma. genera reſerriv poſ- »emm-'(ſinnt,- l. Idarm'mzem , 2. coexſtfientiam rMIem, g. 'relatiº- …um
mm , 4. eziflgntia'm I'm/em . Oflendendum nunc est¡ qua- ¡dm-'N7
tenus comi-?iones nostre, ad qua'tu'or hake, ſujm’ma_ gene- zz; 572,7"
Ia. quod_ ſpeédïatg'pertinguntgàc príínu’m' cognítionïs no- m': Mz)
fine extenfio, 'quod \pactar act primum gçnus, tam ſel-me "º"
late patet, quam clararum idearum numeros , ſeu cam-‘
us: nam ſimplici quilibet imuitione perſpicít , quamlí-_
t claram ideam eſſe id quod en ¡¡débil al'iud ': \um
quamlibet eſſe a qualibet diflínctam’ ò Quamquam ne
hoc quídem ſemper in pçomptu‘est :›_ nam labilïtate nde-"ª
moria: idem quandoque ita turbamur, Corrumpumur, ob
ſcuramurz ut.- de earum identírate judicare non fit facile;
Hinc fit ut & 'in his judíciis quandoque erremus . Virª‘
mihi amiciffim'us, cui ue nemº- est, am ego ſim, nec*
familíarior , nec maioxªbds beneficiis o strictior BÑLquum‘ïª
melªncholía agítªremr ( agít‘abatur autem ſmpi’ffime )
identidem a meexquírebªt, quimorcalis effem , ac mi
‘ rabatuſ, velut- novum hominem . Fama. est -IS. Newto
\Nnpm‘ yam.ſenem principra ſua mathematica non; intelle- l
' miſc. "di-:Dm , 21D,.- \uz ' - «Ink -":'Ï:'›
S 4, 5- ¿T
na_p,mr .
280 ART. LOC-\CRI Luz. V;
Er wm# . S. 6.- Quod attinetªad coexzstemiam reálem , quamquam
in hoc genere lures cognitiones nostrz verſantur, \amen
Im . non- admodum . arius ez- parent¡ Nam ubí a ſenſibus diſ
ceſſerimus, quorum ope ſubstantias corporeas , --imperf'e
cte licet , cognoſcimus , in caeteris aut ignorantia re
bgnat , aut, confuſio : nam aut millas earum habemus
Ideas, aut neceſſariam earum in una reali ſubstancia coexſi
tmhiº'stentiain liquido intel-lígere nequimus . Sed dicamus hac
{fx-ſz' de reÑpauca accuratius. Substantiàrum existentia aut ſim
' ſu cogno'ſcitur, aut rªtiºne. Cognoſcitur autem ex -qua
cumque ptoprietate , que eo ipſo quod est , ſubjectum
habeat reale neceſſe est . Qnum percipio extenſion?” ,- aut
I . ſolidit‘atem , aut gnwitatem-&G velut propnetates ~rea.-:
[es ,. pro cerro concludoefl'e hªrum rºprietatum ſub
jectum , ſeu ſubstàmiam . Item conſgins-'mihi fum-,
*mL-.- cogz'tare 5 exſistib ergo ſubiectum aliquod cogi
\ans . Içaque ubi nullª . ſubstantiárum proprietas -cogno
ſcitur , ne ſubstantiarum quidem exſistentia co‘gnoſcí
ºíest - , - ' rftlb'Quema-P_ '5. 7. Interim est nimisr va‘gaſi &L confuſa ſubstantiz
"¿jm idea,_ uz eo modo elſe cogno Citur , quo dictum est .
15,53). Quo :iarior & distinctior evadat , curandum zest, ut
*mſm quºad fieri potest,~major ejus propríemtum: numerus co
gnoſcatur. Prout plures ejus propnetates dewgumur, ea
f'º'ſiiſlin- dem pro uione clarior & plenior ſubstannç cognmo e
ªl'ºçfjº; \radit . primum ezperientiz ope _tentabl_m.us", quem
,¡,',,,‘,~,,' dçpcebus ~corporeisegltuk :í neque emm arbrtrams conge
cturis‘in huíuſ'modi rebus locus eſſe potest . Ita Chemlci
. --gfiPE ígnis plures -metallorum, aliorumque corpprum .pro-r
Ñ* prietates veteribus ignotas detexerunt : «ex quibus demdeï
' pleniorem ?OI-nm cognitionem habuerunt, & mſignes de- í'
duxeruntuus- . - -ª, ,- .‘ *Ft *
,, RM.. 5. 8,. 'Sed nonnihil quoque rationi tribuendum est .
ªª- Sunt nzdam proprietaces , que; nequeuntzeſſemſz cum',
qnibuſ am aliis connexz ac necest'ario-Ícopu-iaza: : uaqueü
primie‘fill-ís-detectis , 8x .haz quoque detecta: ſunt . Hac
ratione Mathematici ſcientias ſimsv lon‘gifïime provexe
run: . Ira ſi figura habeat tria [nera rectaſi , conſequeneü
est ut habeat tres anguios zquales duobusv'rectis 3 :qnippeªf
qua; ſunt neceſſariov çonnerça . Hzc ,v'lªzrflqtius' pam' ,IT
quam experientia , qma enam a5! ſubstannas Incorpo
reas ſpectat . In natura animtxdetcgendax ea me-z
thodo - aſus ſum ,in Metaphyſicª .. \Examínavi -an
cogitatio; una conſistere poſſet cum vnoris corpnris'.
proprictatibus , potiſlimum extenſione; ſolida . Vida-[Ñ:
batur pugnare; igitur gºncluſi , non Poſſe haac duo??
Z- 1ª¡ . .C eiuſN.
DE usu atartocmn- CAP. II. est
eiufdem fubliantiærefrez neque enim una eademque ſub
flantiª proprietatibus contrariis conflare poteft . Tum
deduxi, nec ſolidam, nec diviſibilemefl'e animi ſubstan
tiam : ac proínde a corpore mostro diverſam . Eadem me
thodo uſus ſum in demonliranda Mentis Externa*: incorpo
ralitate. .
~ 9. cæterum agnoſco plenam eſſe periculi eam viamz "tf vía
facile enim est indulgere genio at arbitrio: facile decipi SEL"?
in collatione proprietatum . lnde fit ut quidam habeant
pugnantiay quæ aliis non ſunt . Nam me e. g. nemo
adducata ut mihi perſuadeam, ſubstantiam extenſam at
'ſolidam rationis capacem eſſe Poſſe; quum tamen Joan
nes Lockius id minime pugnare contendats alii vero
rem ita efi-e arbitrari fint f. Quocirca acri cura hæc Ñ
omnia pertentanda ſunt‘, .& leutiflime , ac tunc affir- x
mandum aliquid , aut negandum , quum evidentia c0- k '
git . concludamusg magmtudinem mentisv noflræ in
coexfistentia reali .-dekegenda, admodum eſſe brevem , nec
in ea re nos ſcire, idque ſat cruiſe, nifi quod vitæ nofiræaconfervandæ est necefſarinm.
5. 1o-. capaciores \ſumus , ut Loekius exiflimat, co- cognitio
gnofcendi repugnandum idærum , quam cºa-xſifiemíam "Nª-'.
rea/em: quilibet enim/dum duas limplicesw ideas inrelli- ÏLZJ…,
"Sir, veluti A , & B, poris est perſpicere . utrum alta
ra alteri adverſetuv, quam an cum e3- congruat , atque
in una fubflantia coexfifiat .. Sit A idea rotunditatis ,
B quadraturazs nemo est tam flupidus, qui ipfa intuitio
ne idearum A.'& B. non flatím intelligam eas fibi ad
verfari', ut in uno, eodemque ſubject() eſſe nequeant .
Sed dum difquiritur an cogitatio e. g. &- ſoliditas in eo
dem.ſubjecto coexſistant, id non tam facile est pervide
re. Est quidem primus gradus cognofcendæ coexnilentiæ \
realis non repugnantia mprietatum : ſed minime is ſuffi
cit: demonftrandumze enim , non tantum non repu
gti-are fibi proprietates ( nam id folam rquæliionem eje
Poflïbilz’ definir) ſed neceirario coexſiflere , quo quælhode exfillentia reali definitur. n d
5. x1. cognitio relationum ſimilitudinis., aut p‘ropor- z:: "la
tionisidearum; atque idcirco rerum cum rebus 9 ut est "ª'ª‘ª’ .
maxima human:: ſapiemia: pars , to‘tíuſquer-ſcíemiz no- ›
ftræ principium, ita unice est homini neceifariaj ut pof
fit vivere beatus ,aut ad beatitudinem per re, quæ duo
funt nobis a natura propofita, ut faepe diqfim est. Vi
vimm- autem beati quum animus fine perturbatione est,
corpus ,fine dolore awautk ( quoniam fine ullo dolore
omnino dre nequxmus) quum doloruin ſil'mma. longe
mmori .j
.Qwuf
qne In‘:
¡MMM .
zSz ART. Loaxcæ L1a.~V.
minor est fumma voluptatum totius vitæ . confequimut
beatitudinem perfectam , quum obfervaverimus quæ 4
Deo jim: mandata . Prius conantur efficere difciplinæ
dues, III/jim, qua animus , 8C Medicina , qua corpus
cnraturz alterum efficit Theologia 7 quæ propofitas ho
mini ad beatitudinem vias patefacit . Ethica continetur
cognitione naturae hominis, virtutum , ac vitiorum ad
animi tranquillitatem pertinentium. l-læc cognitio non
potefl fola meditatione protendi : experientia neceflaria
est. Medicina continetur cognitione relationis remedio
rum & valetudinis . Et hæc quoque cognitio experien
tia dilatatur. Theologia tandem cognitione relationis le
gum divinarum , actionum noflri liberarum, 8c beatitu
dinis æternæ . Ea auctoritate tantum propagatur .
S, Iz. Quazritur, quouſque- in his cognitio nostra pa
tear? Plurímum, ſi cum veteribus nos conferamusg non
multum , ſi cum rerum ipfarum natura, Nam infinita
propemodum funt in homine , quum Phyſico , \um
Morali, quæ minime inter ſe conferre poffumus -. Turn
habet homo non folum Phyſicus, verum etiam Moralis
cum infinitis rebus extemis relationem, quam in ſingu
lis minutatim intelligere nondum poffumus . It:~ .8( in
hac quoque cognitionis nostre parte infinita pofleris de
tegenda fuperfunta ſi industriam ad ſingularia conſerre
Velint. TheologiaÑvero quum duplex fit , revelar:: , 8c
natura/ih illa eademfemper ell: hæc naturae cognitione
longiffime est provecta: nam viri docti nullas pene na
ture res , astra, aerem , aquam , plantas , bruta , ho
mines &a non Deum , eiufque fapientiam , potentiam ,
providentiam , bonitatem demonllrare oflenderunt , in
quibus excelluernnt Derham, Niewentítius , Fabricius ,
Leſ‘ferus , aliique. Neque dubito , quin , ſi eadem at
tentione perſequamur, longius quoque progreffuri fimus .
interim fnperfunr plurima dilu quidem tentata , ſed num
quam compofita , ut agnolcamus & in hac re men
tem noflram efferbreviffimam, ac propterea non folum
caute , fed etiam modefle in his rebus agere debere .
Inter media autem capacitatem noftram hac in parte au
gendi , ponenda funt fludia Ain't/:metim- 8C Geometría- :2
nam quum hæ fcientiæ comprehenfione relationum con
tineantur , mirifice mentem relationibus íntelligendis &l
dimetiendis arffuefaciunt , ac quafi fcientiam quamdam
«u in
univerfalem/iniriobis indunt (a ) . Sed ita. tamen co
i p »'12 . medii , lendæ PF¡,JJ i r mil 'v ct*- f " i i
( a ) Match. lib. S, de ¡nz-mr. mp. e.
DE USU RATIOCXNII CAP. ll. 28; r
reſide: ſunt, ut ſemper reminiſcamur, nos non in mundl
!mmm I'mEIügiái/i, ſed in real¡ verſari ,ªzneavero‘ſciem
tiarum fine nos divertant, “ ~ .9...
S, ig. Pertinet ad h‘ºç cognítíonum nostrarum genus Cºgm’n’c
cognitio‘ originum eſſe-&wm a ſui¡ amſir . Haze cogní~ '31mm
tío in quibuſdam rebus neeeſſaria. est homini , ~ in -aliís FÑJÏJ
ntílïs; in pleriſque curioſa . Et quidem ,in iís , ubi est
neceſſaria, vix ulla est, nifi forte interv flupidos , Igno
,rantia . Ego ſaltem nec eſſe hanc ígnorantíam ullíbí vi
deo', nec, quum Deus homini provídeatx, eſſe Poſſe mi
hi perſuaſi L Ex qup' illud deduce, earum cauſarurn,
?uz ¡gnorantur, co 'muonem mínima eſſe homini neceſ- ‘
ariam, Utilem cau arum plurimarum cognitíonem dee(
ſe, ſrustra quo ue luries tentatam, hodieque tentar¡ , _
non abnuo *ª ſe ~ſi &a eſſe ſorte Contemi homines velínt, , Ñ Ñ
poſſum; &4tranquille, iis etiam \ignorar-is, vivere. Ergo ª*
¡11 hac parte -cognítio nostra ,\ ſi verum f'ateri velimus ,
admodum est exigua, quamquam‘ & dilaretur quotidie , ,
8: (Pes fic ſore , ut, ¡¡¡ſi barbarie Europa iterum ſilve
ſcat ,,longiffime provehatur, Utínam vehementiora Geo
metres, ac Natura: Philoſophos premia adignnt I nam
illos, qui aut araneaz telas texuvnyt , aut Cbimazraz azlas
explumªnt, aut in hircocervís vinequítant ,\ aut qui instar
Penelopes , in telís z ques ipſi contexuere , retexendis‘oço
cupantur, valere jubeamus.. ª r _
S. 14. Veniamus ad poflremum genus. Cogníuo -no- Caer-¡río
flra quod ad ex/¿ctemigm rerum realem tribus nititur ſun
dame’ntis con demís , ſenſazione , ratiocínatiane . Con- 7911i: .
ſcientia exſí emiam nuſtrr, ſenſatione exſistentíam eorum
cOrPOI-um , que ſe'nſuum nostromm orgaſm. commovane;
Tanotínatione cauſas ,phxnomenorum activas cognoſcr
mus. Ex primo fonte cosnitio exſiſtentiz noflri realis
clara. est ,8L cert'a ; ſed hoc unico conrinetur obíecto;
nullam ergo haber extenſionem. Sed ſenſatione paulo latius exſitenditur , lícet .prz univerfi ímmenſirate rerumÑ
que numero infinito, víx latum unguem. Paullo quo
ue longíus progreditur' via ratiocinii : ea enim cauf\las plurímas rerum genitrices cognoſeimus, . Ad duo au
tem reruna ſumma. genera. reſerre poſſumus quxcumque
exſistere clara cognoſcímus ,› carpºra , -ſeu res extenſas in' nos ctagentes ,' &_ -Uim ac can/2x: qugſdum ªEh'-,
*ua: qbaecumque tandem ecc ſunt : Primarum enjm,
ſubstamiarum ideas non habernos, niſi confuſas 8; chica
ras.. .. A ‘ '-S.
5. 15, Atque hXC demonstrant quatenus- cogniúo no
flra exteudatu‘r. Demonſlrant pra-,Perea ignoramiay ,A n07
, ^ ., ram
284 -ART. LOCICE Ltd-.V.
llram louge eſſe majorem , quam, noſira est cognitio .
Cujus ignorantiae tres affert Lockius cauſas; quod defi
ciant ide-e: quot enim ex/i/iere parendum efl, quarum nuli
- i v la: .nec habemus-vinea- haben pali-amm- idea: Y 2. Quod
i ' t plurimas ideas comparare nequeamus , aut medíorum d'e
.._' fccim aut deſectn perſpicacitatis : 3. quod in majore
hominum parte deſir labor &kttemio ad veritates detegendas neceſſarla. i
ª
C A P. , III.
De Attentiºne intmdenda.
¿mm-ª 5. I. A'Ttemiº uſque adeo est ad verítates detegendas
Mim¡- neceſſaria, ut veritates ipfæ alioquin in meu
f:: jit dio pofitzea ubi deſir atteqtío', minime imelligautur .
me". quemadmodum enim ad objecta corporea intuenda non
«ſn-'a- ſufficit 'eſſe illa a Sole illumínata, habereque oculos aper
tos, quibus illa obverſentur , ſed est præterea neceſſa
rium, ut oculi erga illa -intendamur g contingitque lá:
piffime, ut præfentia non videamus, ſi alíud agamus r
eodem modo, nifi in intellectu adiit amm-io, ut fcilicet
ille ita ideis contemplandis applicetur , :ut immotas
perstet, earum relationes, ac propterea veritatemi nul
lo modo intelligimus. Id quiſiàue animadvertere poteft ,
"Ï' ¿um, in varias partes animo istracto, ad aliquid con
.Ktemplandum aggrediturr nam 8C citare illum ad fin
gulos gradus cogltur, az invitum ducere , ac plerum
que ,- i|lo«reſractario , omnem contemplationem inrer
miztere. e n '
M… Sed uæ ars elle potefl animo attentionem con
ªuMz'. cillandí .ª ob ervandum est , quibus potíffimum ex cau
f ªfªf'fis animi attentio avertitur , tum quibuS/“concíliamr ,"""ºm’ut illas disterm'mare, has fovere poffimus. Cauſa? , quæ
*zm/aptas b . i _ _ l _ _
Ó' dolor, agis atytentlonem a ventanbus perqurrendis avertunt ,
l
‘"Pº""-' unt ferme ea?, quæ animum corpori , eiufque lvolupta
tibus plus mancipzm‘t , quam fcientiæz nam animus vo
luptate tantum St dolore permovetur i itaque quæcum
- que in illo aut intenſiorem voluptatem , autdolorem pro
gignunt, maxime concítant, atque divertunt . Mullæ au
tem-voluptates, nulli dolores intenfiores ſunt , uam ui
corpus afficílmt . Ita fit ut in his voluptatibus ' do ~
ribus animus maximopere ab omni inquifitione 8C con
templatíone removeatur , ac magis etiam voluptate ,
quam dolore. philofophus ergo, qui_ veritatem quærit ,
ſcidp, ſe non primum illam det-:Sere Poſſe , ac. fincere
e mme
DE US’U RA’I’TOCINLI-_CAIR I‘II. 285
l
íntueri , quam a vehementioríbus hujuſmod't voluptatix
bus & doloribus animum vindicaverit’.. .lis cuim agita
to corpore, frustra, meditatur animus , aut~fi.,quidpiam
íntellígere conatur, nunquàm recta, claqe.,.1* acüdiflincte
intelligic. ’ -‘ ' - **Rſs
S. g. Secundum haac distrahítur animu# ab affèctibus :
nam affectus vehemcntiffimam .in eo mpreffionemd ſa
ciunt , ac intenſiffimas quandoque vol, rates aut dolo
res excitant: exploratum autem ,est , a'nimum‘ intenſior¡
ſemper impreffioni cedere. Ita dum lumen maius afful
get, minus non videmus : perflrepem-ibus vehementiſſi
mis rumoribus, fonos Ieníores non audimus : majorí do
lore affecti/ minorem non ſentímus. Jam quum affectus
ex cauſis ſingularíbus progígnantur , -ſeu ex ſingularibus
bonis vel malís , fingularibus quoque objectis animum
affigunt, ut nulli ali¡ rei contemplandaz fit aptus. Itaque
philoſophus primum omníum affectus ab animo distinere
deber: \um fi eum invaſerint, abstinere _ab Omni inqui
fitione 8( judício: plurimis enim in primo libro explí
catum 'est , quam miris modís homines ab affectibus de
ludificentur . ª
.fecunda
cauſa ,
ª ectm .
‘.\
5. 4. Tenía cauſa, qua aními attentio dïvertitur; est 1,…,
cauſa
pluma
phantaſia. Ubí enim hace Paullo‘vivacior est , &C ima
giníbus corporeis gravída ,. potiflïmum ¡is , *que aniſi
mum intenſiori voluptate aut dolore agitare poſſuntz
continenter intellectum a contemplatione revocar . Haze
poñſfimnm cauſa est, cur mortalíum pauciffimi res in
cor creas meditari valeant, 8C intelligere: ngn _enim il
la olum dum abstractis contemplationíbus ſe milícet, res
incorporeas ſormis corporeis íncrustat & adulterat 5 ſed
corporeís ¡maginíbus vehemcnter intellectumlafficit , ut
is contínuo a ſublimí medixatíone deturbecur . Omníum
cauſarum , qua: philoſophi artemionem interrumpnnt, est
hzc curatu dífficílíor.- nam quum illaab .infamia uſque
dominar¡ conſueverit , atque, nobis perpetuo inter cor
pora verſantirbus , corporeís ſit ſormis plena , difficilli
mum proſecto est, aut cohíbere, ne ubiqueínfiliat ,-_ .aut
íis ſpolíare imaginíbus , quz \It-Ñ nos non tangere , lta‘
non turbare nequeunt . Saltem ubi comínuataſrerum ab
flractarum medítatíone 8( uſu …a ad obſequium adígi ne
?ujtr (quod est maximum , quod a phantaſia Obtínere puf
uſnus) opera: pretium ſaciemus ,abstinencia a studíis ſu—.
bhm’íblus, ne non ſolum operam perdamus, ſed ſoedís er
rorïbusy’mentem inquinemus. ’ :5,.
S- :xv-Quema cauſa ſunt ſenſgsz .qui & animum' vo
fin'.
Quem¡luptatibuſieçleliniunt , &corporexs \mpreffionibus perpetuo ºªºſª º
ſmſm odwer
286 ARLLOGICELILVZ
¿iv-emm. Est haze .cauſa 8C latiffima', & noflrï,índïvÏ
dua comes: fieri enim nequít quíri‘unquam aut fine ſen
\ibus ſimus; aut ¡is non' utam‘ur’. AC* üb¡ unum aut a’lte‘
-rum ſopive’rimus , presto, alii ſunt, qui n‘os inferturbent .
Quolibet’ lumine paullo inſolentíori¡ inſolent'íorí ſono z
adora &Cu distrahimur, ſaltem uſqueqúo medítationi nou
ocaelluerimusü Ne his divertamur; nece’ſi'e est uf verí in
quiſitío 8( amor magis ños commovezztt, quam ulla ſen
ſuummotío. Id vero quam ſit dífficíllimum , -nemo efl;
qui ¡pſc non melius anima’dverte‘re poffit , quam' a n0
bis doceri .~ In tanta ígíru’r anímí dístractlohe , qúíd
mirum est , pauca nos fincere‘ , ac' nude ïnt'èllïgere ,
han-ere pafl’im, czcutíre, labi , aberráre .ª potius mil-um
eſſe debet, ſi pauca ſciamusi Poenitet me human:: ſu
perbiae 8L arrognntiz. . _ ’ - :h
¡Mſ- › S. 6. Atque ha: ſunt generales cauſe,- ?Dibus átrenfïò
pmíª'.. interrumpirun Nunc ſi peculiares recen ere veïlemus ,
;gif-fl:: opus aggrederemur pene ímm‘enſumt na’m e? omnes cauſ
.‘,,,,.º,,j,,ſm,-quz aut dolores & voluptate‘s in nobis progenerarc
ſum apta?, aut affectus concitara 8! íntendere , aut Phan
taſiam commoverle, ac pervígile‘m &e quaſi perulc‘am fa
cere, aut ſenſus' allicere 6C ſibí mancípare y quz 'Infini
tz ſunt numero, inter cauſas recenſendzr ſunt,- quibus ati
tent’io aut m‘rbªturï, aut ſuffocªturi aut alío divektítur 3
' Qüocirca nonprimas ntum’ philoſophus cavere ín con#
Ñwmplatímïbus deber, ſed has etiam evirare . Quïnímº‘
¡zum …Y 'ab his vím accipiánt, in eo attentïfflmus el'.
ÉL debet-, -ut ha": quam remotíffimas a ſe habear , ſi. cor~,
dí veritatem haber. Id'autem ita inrellígo, non ut ſe
tedere‘ a mundo 6( civili conve‘r‘ſªtïone fit neceſſe , quod
necxfieri potest fine qu‘adª’m ímmanifate, nec ſaciendum
est, quando non contemplationi ſtankum 5 ſed actioní ma
xime’ nat? fljmus: ſed ut ne iis ita ímmíſce‘atur Philoſo
phus , ac totum ſe dedat, ut null¡ alli reí medírandzz ſig
a ru‘si'" -' ' "Pª'éfª'ª PS; 7. Quu‘m íntellexerímus, quïbus maxïme caúſis tur-Í
21222;_ ba‘tur aut di‘ffl-patur attentio, videndum mmc e‘st , quibus
ªfr_ m- ffla concilíarí poſïït.- Quum animas", ut ſzpe dictum est";
""ª"""voluprate &e vehementer alſíciatur, 8C determinetur ,
attentiſfime voluptatís objecto -adhaareat: curandum est ,
ut in nobis amorer'n ſapientiz excítemus , quo anímum
quaſi irretia'mus, & detíríeàmus . Szpiffime obſervaví ,'
mm me immotam ſervaſſe artenríonem , quum vehemen
!Í deſiderio verí alícuius ínveníendí impelIex-er ,' aut re
rum , quas 'i'nedkaban aut legebam , 'mtenſiorï voluptate
‘ Iemulcerer. Id avutem efficíemm, ſi quam ſaepíffime in
gentes
r
DE USU RATwuNu CAP-,Ilí- l 287
gentes ſapientiz fructus &commoditatas nobis-aah oculos
-ponamus, I." noſïri‘ curam &l conſervatioñemz .z. vhono
rem &l digniïatem , ,que vera ſcientia cum morum hone
flate Coniuncta, Tandem aliquando conſequitür: g. - bona
quoque &l divirias, quas ſecum affert, ubi ea non tot-pi,
da, ſed* activa ſit, idest ¡Ibi, in publicam-utilitatem con
ſei-atar¡ cui faciundae homini datur: 4.. voiuptates, quas
ii perſentiſcunt, qui varita/tes creteris -ignotasªcontem
planfujr, quibus ab erroribus humanaª. vitz inſeſiis, vanis
-timoribus , aliiſque affectibus miſere homine’s agitamibus,
liberanturv: -nam, ut ¡lle ait‘¡ ‘ _ Ñ
Suave. 7mm' magnq; tmbtmtiém @quam *Demi: , Lutrníuj
E ima-.Magnum allez-im ſpeêïzm labore-m ,' “- ²~
Non guía -Uexarí quemquam efl ¡manda *vol/¿Fruit,
v Sed z quién: ¡pſx .ma/í: tareas, quin camera ſua-N921?.
5. 8. Sed iis quoque cau‘ſis , quibus attentio diſperdi- Alter-IM
tur, vir ſapiens uti in rem ſuam utiliſſir‘ne potest . Sun: ::SYM
'qumdam corporis voluptates licitz‘; que nimlrum nec ir¡- ¡¡Saf-Ã'.
ten/Fam* ,‘ nec extenſiane modum a iegibus flatutum üe'xce- Pº’cl'ſ _
dunt. Si iis ſruendis ſciemize utiles eſſe poſſunt‘, ut ſunx, "ª‘ ª"'
ſi recta' exerceantur , bz quoque voluprates vanimo ad
ſcientiás c’ohcitando aptaz erunt . 'Ac ſcientiaè dupiici- _raſi
tiene his volu tatibus inſerviunc : 8C quod -bona :adve
hu‘nf, unde ila*: naſcuntur, 8C prazſertim quod fectum
eoriim 'uſum demonstra'nt . Enim vero ad tranquilie‘ bea
tçqu‘e v'ivendum non ſu’fficitdbonis affluere , quum plu
-nmiſinu qui in ſummo \em-\mv bonorum appa’ratu mi- '
ſeré vivupe .› v-Ner‘seſſa‘r'nm'migit‘m- quoqtie est,- ut 8¡ ea
rè‘cte’ ;estimate diſcamm¡ & \recte uti ,* quod fine ſabien-tia fiemoª'tohfequitur . Accedit quctod mſi ‘ bonis mi di
.fcamus, majorem‘ illa miſeriam , vquam ſeli‘ci't’azem nobis
*affïerre poſſunt, id quod perpetua vita: experimento ſei»- ~
mas. v i. J z J LM fflgegwflsrü _ ¿I
‘ S.- 9‘. ¿In primis‘auóei’n' affèctus rpſ'os ,› ſii ſapiamus ¡Ten-ſm,
uriiiter m ſapientiam comparaudam convertemus .- Nam ""ª ,"'ªſunt quidam afſeé’tus , qui attentionem _quandoque acuunt ,~ ;53.7FM
8L aiacricatem’ fludiorum faciunt , velnti 1. amor &ama- !Win-_ir_
hitio honoris: 2. ſpes prazmii: g. iñvide‘ntia 8( zmulrv- 275,17',
río:: 4. dolor ex ccmtemptu, afque indignatio, ac ira' a Pra-mii?
Quodv ſpectat ad primum 8x ſe'cundum , id p’r‘obatur avi
dent‘iffimis obſervat-ionibas, uibus conflat , tunc’ 'maxi
meïlartes omnes Se ſde-'mias oruiſſe, quum iiteraií PIU
«guides in hºnora habírk ſunt, 8: prazm'ris, ornatí ;‘ veloz¡
m Grecia Reipubiicz \empate , quem Philoſo bi 8¡
Oratores &e magni aºſ-iimarenmr , 8( ad ſumma ' eipu
'Blitz munel‘ª- eveherentur: Roma-ante Caſarem dictato
› 4 , ram
288 ART) Loc-lc¡ L1!. V.
rem- oratore! : Arugusti 8: Mecªmªtis' -ïempore Poetas :
in G'alliis ſub Ludovico XIV. liier-ati ferme omnes ,quos
ille vel invitos ad prat-mía adigebat .* Neapol-i ſub Al
çhonſoRege, cuisviri docti írr. deliciís fuere :› in He
truria, DomoModiceareguaIrice: Ferrariae ſub- Esten
ſibus Ducibus, ac alibi -. Pràzterèa ez diſciplina magic
coli videntur- 8: augeri, que magis in pretio habentur,
cujufmodï Mathematics apud Gallos & Anglos , Juriſ
prudemia apud nostros. E contrario quum diſciplina
nulloí ſunt in pretio, 8( eorum‘ cultores deſpiciuntur ,
22m5, ſcientiz omnes jacent. Egregieigitur Cicero,
~ 7105 a lt 4178!- 'nm…- 5. xo. Przterea plures invidentia, contemptus ,r indí
vidçmíh-gnatio, ira; ad egregia molienda adegit , dum ſuperio
:ffjfªª‘ tem non tolerarent: violemiffimi enim ſunt affèctus in
m . * vvidentia, -& indignado cum ira .conjuncti . Et ira ,qui
dem przclare ingem‘i car-dicta est veteribns : nam mhil
- mªgis acuitringenium, facil verſatile, 8( ad res minu
las &l difficillimas etrandas adigit . Caeterum quando
hujuſmodi affectus Cile modum excedere poſſunt , at
que, ut cmeri , ideas 8( judicía corrumpere, attentionem
quidem excitabunt, ubi adſunt , ſed_ judicium deturbap
Bum , ut propterealnon ſu: tutum‘, ns animoagítato ju
icare. ,-:í Ñ v - i' ªgano-hn, Barris-¿QUÉ, quuui ín_.potef’_tate nostra ?ima fit
{Ïuç Ing-hu; yªffectu‘xcxcitare , . qui ill¡ medium attentionis
::11221: idzendenda: èſſe poſſent? Nempe quamquam hi afl'ectus
:ſe paſ- ab aliis ſunt in ph’iloſophis lemter titillandi , quo illis
fi’" "' animus ad philoſophandum impellatur 5 nobiles \amen
ÉÏZ’JÏ" adolèſcentes- ¡pſi fibí lirec calcama addere poſſunt‘ & da
dmlk- bem: x. qui gloria: ejus , quz virtutem conſequitur ~,
amore minimexangítuc, aut natura: est bruta', aut _ img
manis: 2. przemium virtutis expectare’, ac honeſle qua
" rere, eoquemangi nature humana-z conlèntaneum èst,;íd—
que omnes fibi proponere debentante oculos , ne¡,qua:
virtuti debentur, ſi virtuoſi contemnant- , indigni obti
. neantz, qua. re nihil est,ſocíetati pernicioſius .* Ñg. quum
naturalecst zmulatione a: ualium homines, ad cgi-egin
- facinora incendi, \um quique ptoprioad id officio ani
mare ſe deber; quia hace virtutis zmulatio Reip‘ublicz
neceſſaria est. Interim cavendum est, ne., quod i'mprobi
& ſcelesti homines ſolent, dunmvirtute alios zquare ne
quimus, malis artibus opprimamus: .est enim id indi
gnum non ſolum philoſopho , id est_ íàpientiz studioſo ,
-ſed homiue : 4. ob eamdem rationem generoſum est indi
gnari , quod pi'xmiarvirtuiis Poffideat vitiumz quod error
. pro
DE USU RA-nocmu CAY.- lll. 28;;
Pro verïtate dominetur, ignorantía pm ſcientia , eaque
te ſe ſe incitare ad ſcientiam 6L veritatem. In his rebus
ira ipſa & honesta est, 8( neceſſaria 75A»
s'. 13. Sed &l phannafiª, 8( ſenfibus ſapienter mi poſ- ªªjf‘j‘fl'"
ſumus in attenuone intendenda . Quoniam ita natura ?ZZ-'JNE
comparatum est, ut propter menú-s 8: corporis unio- ªª‘p'm
nem , tebus omnino abstractis minus‘ tangamur , juvabí: "ª" '
eas imaginibus phantasticis aut ſenſibilibus depingere,
quo in ixs anímus detineatur . Obſervare poíſumus , id
circo comparationibus rerum ſenſibilium- animum m-irifice
delectari , quod ſcilícet ita ſacilius ínxefligat id de quo a
gítur, atque ab eo ſonius‘agítemr . Ea est ratio cur 5:
Clarins, & jucundius res phyficas , qua: oculi-S ſubjíc¡
nequeunt, figuris Geometrícis deſcriptas aceipíamus. Ea
quoque cut Oratores non delectent tªntum , ſed perſua
deam tmporum vivacitate . Res quzdam metaphyſicz ,
que ſu¡ exilitate intellectus aciem ſugiunt, imaginibus
phamasticis apte delineatae anímum qnaſi citant 8: reti
nen t. Cam-_um cavendum est, ne his imaginibus ¡ta ve
r'uates intellectuªles incruflenmr , ut non amplias appa
tem: . -Przterea cavendum ne ex iis rebus accipiantur ,
un'. facile mentem ad aliud \ranfducunt , \ide-st ab Lis re
gus , qnz in nobis magnum aliquem afiectum. excitaro
queant. - ,
5. 1;. Sed &l turbatur quandoque, dífflpaturque allen
\ío rerum , que perpendí_ debent, obſcuritate , perplexi
me, permrbatione. Difhcillimum enim est ¡is rebus ¡m
moto anímojnhzrere, qua; ſui obſcurkate, aut confuſio
ne a‘ttemionem omnem rcpelhmt , quia nimis fariganc.
Obſcumm , intricatumque Oratorem , quique fine ullo
ord'me prout res in buccam veniunt, dicit , ſme incre
díbili faſtidio audire non Pofldmus . Itaque està hoc m3
gnum atteptionis _continendw prazceptum , tem 'cam',
quam examxmi ſubjlcimus , per partes contemplan: In m1'.
nula qua-que diſſecare: eas partes arctiori , quo fieri P0
test , ordíne concatenªre: ſingulas propríïs verbis, 8( nu
meris exprimere . Ita enim claritas , ,que ordinem per~
perno cqnzitatur', ntteptionem irretit _. Ea ratio est ,_ ob
quam_,v1r1 docfh przclpumt, ut emma, qua: aut addlſce
te , aut exammªre , aut docere velimus, Geometrico or
dine 8! formulis proponª‘mus. Utlliffimum ego hoc prz
ce \um ſum expertos . Vide interim - Schirranum Med.
ent. &l Corp. parce n. Sect. In.
5; ¡4. [mer media candem intendendz attentionís col- Quinn-m1
locari \Í'uutÑea omnia, que: torpentem anïmum concu- "WM-"1k
¡¡pm acc‘eudunt . Accendkur autem ingeninm agita- ‘ "
GM. Log. T tiene
,l Mmm S. I S.
medium ,
¿min/¡M5 -
ª/:IIdJ .
Quid fi' 5'* x*
unía-'l'.
venia .
M
ART. LoCXcE Luz. V;
rione ſanguinis , ſpirítuum , cerebri . Inde est, ut qui
ſrigido ſunt 8C tardo temperamento, inutiliter ad ſubli
mes meditatíones conantur: reſistir natura. Qui vero co
pioſiorí ſanguíne 8C calídiore ſunt , mente quoque ſunt
alacriori . Ergo quzcumq’ue remedía calorem quemdam
in nobis progignunt , ingeniüm quoque 8( attentïonem
acuunt. Szpius ex ertus ſum, me corpore júxta 6C ani
mo torpenrem, di putatïone panllo agítatiori, ſcríptione,
voce elatiore, fi-ictlone frontis -, at ue‘ſimilibus admini
culis, vehementer ad inquírendum ifl‘e concita'tum . Ea
ratio est cur vinum, dummodo ne hímium fit , mírífice '
61 laztificet, & ingemum, ac attentionem efficiat . Sed
pro cçUuſqne temperamento l'ns remedus utendum est. At
ſmpnº arcanum illud demum est maximum mentis &z
excitandaz 8( augendae. Nullum aliud illi atquale ſum ex
pertus . Id ego pàucís przcipioz ne Pluribns explicatum,
quaſi vulgare contexnnatur. Scíant tirones hoc unnm tot
hom'mes eñècíffe praeflantíſſimos. ‘
_ k .Quz reçenſuimus media_ talia ſunt , ut qpïvis,
qm medlocrem dlllgennam m ammo exeolendo adhlbeat,
m rem ſuam conſerrc poffit . Sed ſunt alía , qua: non a.
nobis pendent , ſed a nost‘ris educatoribus 8( magïstrís .
Ii _ſi ſapientes ſunt, infinita eiuſcemodi reperire pofſunt,
quibus pueromm & adoleſcentium acumen &attentionem
alank. Unum hoc' in loco, quod minus Obſervar¡ ſolet ,
monebo. lngenium curíoſum z &yerſatile natura nobis
dedit: id videre poffumus in puerls , quos prava edu
catio nondum corrupít . Si hanc curiofitntem ſequí , &t
non extínguere , ſed incendere ſciamus , aut vehemen
ter fallar, aut ea ſola ad ſapientíam pueros 8( adole
ſcentes perducet . Naturam humªnam ignorant ii edu
catores & magíſlrï , qui. *aut metu , aut ſerocïa qua
dam , aut verberibus nobíliffimum hoc¡ in puetís ad ſa
piemiam calcar extinguunt . Socrates m eo erat excel
lentiſſimus , ut curioſitate hac uteretur ad abflruſiffima‘
quzque pueros docenda: eam ſovebat, excitabazt, ſeque
batur . Hanc artem utiliter magistri ex Platoms Dlalo
A
gls diſcent . _ Pº":
x :e ' NGS-H¡
C A P. IV. :'.º’ª * PJ5, « ':'x‘flxw
De ratiºcinii natura Ó' gana-ibm. “"Làct‘é
OMnís cognïtibo nostra, qnemçqmodum_ alias_ dí
o _ ctum est, aut ſimplici mnm‘t‘one-ac :me/11g?:
:ia acqmmur, aut mios-»mom ¿9- amlogm . Sxm’plm_
--~- ~ "m
\
V\
DE usu M-rmcmu CAP. IV. 29¡
intuitione intelliguntur axiomata, fm prim-è 'um'tarer in.
tellx'gílzíle.r, am fenfibile: ſuapt'e-nªtura evidentes: in his
enim fine ullo medio percipitur extremorum relatio
quia per ſie patens . At, ut fuperius obfervarum elis
maximæ idearum noflrarum partis veritas fine medía
comprehendi nequit, \lia~ non ita. plures noflræ idea: ela.
ra'e ſunt, ut ipfæ per ?e conferri pofiinr , Operario menu
tis, gua ope'medz'r' duz ¡dez inter fe conferunrur , ratip
cimmo ä: computado appellatur . Ei ſempér principium
aliquod , feu veritas vel ex‘ ſe perſpicua , vel alias de
monstrata przstituïmr. Quad principium , ubi in ſerie
iudíciomm minime peccatur, idest in form: , ut loque
bantur Scholastici , ſi fuerit cerxum , itidem -certª eric
complexioz ſi probabile , sz hæc probabilis : fi recarium,
òç _ea precaria: ſi falfum , ſalſa: uno verbo, u i comple
xio est neceifaria , est -ut rincipía. . Sau-mw:- \mz
' S. 2. Ratiocinio ergo id) quazrimus., quod primo ium-tibiam
tuitu non videmus . 'Qu-ae autem‘quxmnmr infinita eflè ,',ÍÂÇÍÍÂ
.pofrunt: ſed iis omnibus- perquirendis rariacinii natura mr
eadem femper est, idest analo ia, ut quæ quati-untur iis , ÑÑ
q‘uz-'noſcimtur , ram fimilia âemonflrentur , uc iis,.ſub~ ¿t, ._
tiitui poffint, quo id quod de notis concluſimus L ad ea,quæ ignorabamus. traducamns . i-læc dici potest intrin- º F
ſeca ratiocinii forma. Intrinfeca ergo ratiocïnii forma u- ' `
bíque eadem femper est . Sed non iifdem principiis re
gentur'ºratiocinïa‘ omnia , nec eadem extrínſeca forma
dêſpºnuxïtuí- ; Principia 'ratiocinationum earum materia
dxcuntur. itaque ratxo'cínationum materia non ubique est
eaclem;SFoh'na'1 eštrirñeca ſunt fyllogifmi , ſorites &c.
Non igitur ubique eadem extrinſeca forma.‘5. g. Scio Andream Ridigerum (a) tria flatuere ratio- Ari-*e
cinarionum genera, non materia tantum , ſed intrínſeca ;KL-::EL
quoque forma ſeu natura diverſa , ſenſualem ſeu mat/\e- :irme-jano
mª’íªªm a ¡df-71km, &e mrbalem . Nam , inquit , ad o- "Mm"
mnem‘ratiocinatíonem tria neceirario concurrunt , fm- ‘Q ‘H,
ſm, idefe,'& verba . Idealem porro partitur in Meta- *w*
pby/imms ſeu vMust-mieloma , 8( difl-iplinalem , ſeu ¿[Tem ;J _ ª
tia/em : ‘hanc iterum in Muſa/em, ſeu byficamfflòc m0 k‘
m/em ſeu practicar». Adeo ut, -pcrgit iñe, quinque in u
univerfum dantur ratiºcimmdi medi , materia , 8: forma ,
bo: efl penita: inter ſi' “diver/i .‘ `
, S. 4. Cujus doctrina: fimdamentum -ſic ab illo conlli- !iv-5º
tmtur . omm mqmt, cogmm -uel vaig-m: ej) ', 'vel em- ¡“Ü/7:.
L T z , . dnd ; mentum .
› ' zw; ’ :sr
( I ) m veri Cv' {11/1 Iíá. a. m1. '3.
292 .An-r. Loclca‘. Lis. V.
dim: ¿nec ſubinde aliquid emi: , quod vulgar¡ eªgnitiºne
no» [int-fm para: . Tale quid *vel verba ſunt , uſm mmpe
verbºrum gent-ima, -ue/ res : ¡llum docet ratiacimtia ver
balis ſeu grammatica . RM DE! ſum existemiz , -UE1 acci
dentia , wi eſl'entiz: ex/iflentínr mm cui/¡bet flatim oó-Uia:
n-m't rariocinatio metaphyſica, ſeu ſyllagxfiica : academia
ple-7.211143 ſinó-¿mt ad cagnitiºnem ªUu/garem , ;meter quam¡
tatcs, qua: matl'lematica ratiocinatio expedir : effemire du
PUCP! jimt, phyſicz , nempe cauſe eficiente¡ , Ó' mora
les, mmpe finex, qua; mmque interdum cagm'tio vulgartſis, ªtque fenſa-::lie nobi: ºjfi'rt, quod 145i non fit, proba
Bilitati¡ reguli: indagarzdum ej¡ , quícquid eºgnitiºmª *uu/
gIzri mm pote/Z haben' . _Quad ſi ergo ſic de eau/¡I efficien
n'bm atque finibm quomadºcumqm 7205i: confiar , dm ad
buc demºnflrationi: restan: mod¡ : alter , quamºda data
cauſa accurate imIeniamur effectm , mim- regu/a: tradit
ratiocinatiº eau/alli* : alter , quemada dato ſutura qyºdam
EEE-&u ( fim- ) inveniendze ſim canſe iflum EJE-&um pm
flitum ( media ), (9' [71's ej¡ modus mtíºcinatiani: mam
Ii: , ſeu Practice .
…mp1, S. S¡ Mox_ hzc parum ſuapte natura intelligibilia , e
rriur-ªm- xemplls explicare conatur . SlC v. g. , mqult , quando
Íl'ïtl'lfi’ll
d¡ mad0~Mat/Mmmm' demon/¡mm, tres trianguli angulos zquales
mn Ri- eſſe duobus rectis, id quídem ide-ii- /Jaud fim’um, aut ſy(
dI'A-eri .
DIM N
'iacinsn
d¡ dore: ,
jisgzcims, _ _ _
f9 mdu- cludendi. Ubi hee dotes deficiunt,
&in .
lºgïmº , ſed figuris , quie varita: aflèrti fundam efl m
qui uſdam ſènflm/iém circumflamií: , qua: ſm* doctrina
ſimile pra-ten": ÍÏIZE’Í/A’BHJ’: ba: dum ºflendunt Mat/Minati
tt', demon rare dicuntur . Ide-alli ratiacínationix Syllºgzſ
mm* non' ¡mum efl exemplum . Verbalix mtiºcinatio efl,
quando ¡mella-¿2m ex ea -U. g. quod [10m0 Pſyc/aico¡ ( ani
malis ) dtflèmt a Pnmmatim ( ſpiritali ) inſert, pjjleben
( animam ) , (9' pneuma ( ſpiritum ) quºque diffèrre .
Hzc Ridigerus, qua: nunc non reſellam, ne ſupervacuamoperam fſiaciam . ‘
S. ó. Duo ſunt, qua: facultatem ratiocinandi ornant,
ſagacimr, &l induê‘liº , ſeu vis principia inveniendi , &
vis ea ad peculiares ſpecies traducendi , atque ex iis con
ne ratiocinatio quidem
eſſe potest . Ac primum neceſſe est , ut ratio princípia,
IS( ideas medias investiget , quarum ope veritatem dete
gere queat. Principia ªutem dico eas propoſitiones, que
analogía primum collecta ( neque enim ingenira ſunt, ut
Platonicis Placuit ) ſunt velut prima Elementa earum
Diſciplinarum, in quibus proficere volumus . Qui hac
perſpicacitate 8: ſagacirare deſiituitur , is ſlupidus 8(
brurus appellatur . Veleres Logici hujus ſacultatis exci~
tan
m usu nA-rrocmn Cu. 1V. 393
tandæ Se juvandæ caufa , loco: quofdam mmmune: exco
'gîtarunt. Sed ii funt inutiles, nifi idem prælio ſmc: niti
materia, ſuper quibus diſſerimus , calleantur . E. g.
‘Inutile est ei, qui de rebus phyſicis díſſerere velit , locos
communes ſuppedítare, fi rerum phyſicarum ſit îgnarus,
ſi in historia naturali frt hoſpes : ſi geometriam igno
ret: ex iis enim principia petenda funt , quibus ratioci
netur . Nam locos communes conficere , ex quibus pri
mee, ſeu natura/EJ* veritates haurxantur, qualia ſunt, To
1um efl maim- jim parte, Non pºnfl idem fimul eflè Ó'
mm efl‘e , aut fimiles , uz facili analogia omnibus aní
mum intendentibus præ o ſunt, fupervacaneum est, nili .
fortaffls initio earum difciplinarum , in quibus ad .priu- . ~
cipia emenda adhibenda funt . Hinc‘ vero principia fmgu- ‘
larum diſciplinar-um excîtare, est velle omnes uno in loco A -u‘inàóà‘uf coaraare . Pecit id interim Madonna in Spy‘
czmine Logic:: Gallice edito .. ' i - ‘ n.. --,
§. 7. Ad deducendi vim tria pertinent ;- i. -Sic prin-e g? Mo
cipia difponere , ut eorum concatenatio facile poffit ,ri-2"::
peri‘ ici r z. Eam concatenationein clare ſemper. & di- ‘fa-‘Vil
fiin e cernere : g. inde concluſiones neceffªrimdeduco
re v. Ac Principio, nifi principia reae d-iſponantur,, ſed
miſceamur fortuito, non ea ratiocinatio dici potest, , -ſed
cºnfuſio. Deinde nifi concatenatio fingulorum principi
rum cum fingulis concluſionibus clare femper perſpicí
tur, eli cæcis potius oculis irrumpere, quam iuquìiere,
vel demonfirare . Tandem nifi ex principiisunecefiarias
concluſiones -coffigere ſciamus , in quo proprie \ra
tiocínandi facultas pofitavefl- ,‘ facultate rratiocimndiade
flituimur (a). Hzc amem tria partim innata ſunt, par
. tim longo exercitio & habitu ratiocinandi acquîrumur.
idcirco Geometría a Arithmetica neceifaria ſunt equum
quia in nullis aliis fcientiis-tam accurate ratiocinanones
inflituunturzg tum quia in nullis aliis claritas &cz-“eviden
-tia perpetua ſervarur. M. ‘ ,
§. 8. omnis porro ratiocinatio fupponit hæc inter ho- quum
mines conllare . l. Vemm \eſſe No: cogitare ,’ gm cogim- "Pº/"'mm' . IL E[ſe propofitionnndeo natura ſua avidum-iila m'
T g pn- -
H ' ' ’
**n-…h- aha-nm
N_ y) li' o
( l ) ,He-\dann- iq E-mrpe ng. ¡oſx fruar edifica’ Benin’ .l'u
pinn/i ) 2:7:: Si xrow vna-np "¿San ma)" 1'91 Ira¡ ir ¡Ting
algun , _quoníam ſuper nivcm . qua cecidit . necefſe ell omnino intra
quinque dies pluere . QI:: ego o ab "aiii: audiui . Arg-1mm all, nin
tu! ;_eI-zo mn¡ quinque dies pluet . Prinu'pium , quod fuórlrnur , filtri! .
cuoneſcunjque nmgit , intra quinque diu plum . 2m nihil maxi¡ fli/md
um dicente {un pnñice .
,N
l
204 A111-. LOGICE LII. V.
primas veritatem ut nulla aper ¡¡y queat ejfe inter am'
mantia rm‘ionalia contro-verla. Il]. _Qype ſub primii- (2
Natura/ibm *veriratibm tºmprelzendunmr, debe-re ,elſe tam
carta, quam ¡IL-e ſunt: item ea quæ comprebendumur fi4b
¡is, quæ ope priinarum veritatum demon/iram furit , Ó'
ſi!: parra ir¡ infinitum . IV. guæ aut prim:: illii- veritſiatibm,
aut ¡ix, que inde neceſario ſequuntur , clare (Id-verſa#
-Uidmmr, eſſe ſalſa. V. Prºpºstn'onem aliquam demanflm
mm Effe euidenter veram , vel falfum , pzz/¡quam perfpicue
demon/iratum efl, eam , auf neceſario connect¡ cum Prin
flpiis, aut ii: ªd-Uerſari .
S. 9, Omnis vero ratíocínatio, cujus Sz rincipia ſunt
evidentia , vel ceſta, 8: ordo neceffarius, dicitur deman
fffi:: "a partim Potest demonstratio eſſe vel a priori , vel a po
pmri. fierion'. l-læc vel ostendit rem eſſe per ſigna 6( effecta ;
vel a proprietatibus eflentiam demonstrat z illa a caufa
vel effentia rationem affert, cur ſit , ſeu illius (apríori)
Duplex
demon
analogia a cauſa si eſſemía exorditur ,- hujus ( a poste
riori ) ab efiiefiua conſequenríbus, proprietatibus . Ita
-v ue demonstrare aliquid a priori est demonstrare ex cau
Pa, 8( Cffentïa : demonstrare a posteriori , est demon
mare ex effectís , lignis , proprietatibus . Sola autem
demonstratio a priori , quæ fit per cauſam proximam
ez ptopriam , aut per eſſentiam , ut in ſyntheſi- Geome
trica, communi ſenſu longiffime prazstat alteri ,- quia
quod in cauſa 8( eſſential comprehendi cernitur , tutius
primo noto ſubstituítur, quam quod in effectu &l attri
butisg idcirco quod prior cognitio ſit altera plenior . In
demonstmdís effectis per cauſas hæc principia fervari
debent :w
. I. Emdem cauſe eoſdcm producitur eflèctm, ſimile-I pra
duemn fimilex. Ex. gr. Cauſe pluviæ aut iiccitatis mun
do funt coævæg pluviæ ergo &l ficcítates ſic exlliterunt
veteribus fæculis , ut hodie . itaque rusticum est naturæ
ulla phænomena habere nova : 'quod ej? , id ſuit , in
quit Salomon . Apulos de ficcírate querulos fæpe audivi:
nec legunL/izimlo/am Apuliam l-loratii Epodon IH. ¡y,
Quid ſi de ficcitate, tamquam re nova queratur [Egy
ptius- P non magis quam de frequentibus ac longis plu
viis Neª olitaní; de nebnlis Angli , de frigoribus Svevit Fa nmi ergo hoc Tacíti judicium de Mari, quo
Brítannía alluitur : Sub mare Pigram o grave remigan
nam zmáibmt; NE ven-mss QUIDEM nomina AT
TOLLI. Palfæ rei perridiculas quæritlrationes . credo
quod rating; terræ montefque , Muſa ac materia tempesta
4 a - -Ñ 'mm ,u i calidiele ~;- I' . ;ir-::N
x ' r ~ -. MSI..t s .º i
DE ¡¡SU RATIOCINII CAP. IV. 29g'
mm, Ó' \profunda mole: camina¡ Mi: Indian' ¡mpg/lid*
tur. Agricola vita. lo. ~ ' ,
2. Cauſe rkrelſarice ſemper ºpertmtur ſecundum :0M:firm* -uirex, »ſign item [iba-ree. z ſi
‘ grcqufie nç‘çeflafizç :ſecta: fibi ſimile; prodmw›c\Ó'
ſerpper 'caldero', -ttoó. ¡tem ¡¡bom .1 ‘ "
_4. S; prºpraemnr mm repm'mmlr cede-m , mn 'eſk ende-m
elſe-mm. .' 3
S. lO-¿Düffl cªuflaperquirumur per e‘ffecta, .huiuſmodi DIO-_m
perquiſixiones hi: mtumur rinc-ipiis. “' ‘ HSM'
I. Nibil fit _ſim- mtiòng. uflícimte , ſèu ex Ñm'bilo m'ljif '
t, - .- ’ Ñ. ‘ 4 ',è 2, Nemo da; quod mm baba-2 neque pim- quªm ba
n. ..-1 '
3._ Si :metia amp-e ponimr A , eat/¡flat B, quotieſcum
que nuſe-nar , auſemtur B, eri: A cauſa ¡¡I/im B .
Ñ 4. Si gjſçmia- fit Mdem , mdem ſim propriemn: Reca-fl:
\e/I : fl diwzſªz dim/M- \ 'S. u. Demonflratiònum a priori ,' quz fiunt per eſ
ſentiam, ubertiffimam exemphrum copiam tota ſuppo
dítat GgometriªºNám Gepmetra postquam definitioni
y, bus-Ema Geometría crweavu z _eorum propia-(atar, rela
tiorm, (9' tatiana: diſquírit ,ª xtªque omnes ierme Geo
metricz demºnstraúones ſunt a. priori . Ením veto eee
x quoque dçmohstrationcs Geometricz , quibus ex una En
\is alícuíus Geometrici proprietau jam nota, aut demon
flrata, alwazdeducjxur, a priori ſunt; guia. ea,, ex qua
altera. dçducimvz, -ad emis ilhªus Geomemci eſſçmiam Per
tinee… Quake íuperſedeo ab Cxem lis, 'proferendis : nam
logiczflndibſos in Geometría¡ me qua* ratio 'm homi
ne vix confiar, exercitos ſu pono. Demonstrationum veª.
to a Pope-tíos¡ Sciemïz phy cz, & Ethicz exempla ſub
ministrabunt, in quibns demonflratíones a Prioriſñix 1,0
eum haber@ pair-mn , ‘ -'~ '.- f'ªu
ÑS. ¡2. Jam est demonſimio aut directªyªllt indi- Dee-yop
¿fin . Directa_ est quum ex poſitis prinçipiis- co'minuªm 17”…
vatque connexa idea'rſum ſerie veritatem demonstxamus ,
ſeu quum analogiaxºnſiªt 4 co ulando ſpecies , 'non II;
dudendo¡ ſeu adtímdo , nou uòmzbendç .~ Hvjuſmçdif
ea, quz‘ inſta.- cªpÑVLS, 6. poſita ést, çuºdlibet corpus e
¿n ſpatia ,~ quad el¡ in ' patio ('91- Plunma exempla ſup
peditabit Euclides in eementis Ño’mejtriaç . Pulcherri-z
¡num est hoc, quo propoſitionem nonam_ libriv fecundi
, deljnºnflrar , nempe ſi recta linea ſècetm* Hſariam’ (9' nom
bajar-¡am , quadram panium Ñimequ'alium dupla magna-º*
amtºmm_ , qm fium ex dimidin, C9' pºm'omª inter «tram
T 4 W
I r
.v
dim‘ïa .x v
/y'
296 ART-."LOGICE LIB. V.
gm- legionem inerjééla. Riſe' enim constructa 'figura est
_ uacſragxmcA 8(E l::ſuplum ?ua
’ nur?‘ ,ganó F, ªàeoée ipíliíjsdlga
b, . Ñlsiunt :látem .à F, (E F, :equa
.a qu rato ex propof-none 47. lib. I." ) ergo A lF
duplum ipforum A C, C D z'
Jam A F æquale duobus A D,
i Min?
DF(exeadem47.lib.r.)-,
. "FAD, D Fdubla ipſornm
AC,CD.)a_mAD,_ F æqualia AD, D B;
ergo AD, D B dupla. quadratorum A C, CD. Q. E.
I D. In hac demonflmtione fpecies addition! copulantur ,
quumque reperiantur plene ſimlles, omnes prime ſubsti
tuunmr. e - *- ^
§. 13. Demonstratío indirecta fit , quum demonstramus
non Poſſe rem aliter ſe habere, quam comodo, quo di
cil-nus, quamquam id dírecte demonflrare nequeamus .
Qnod autem non potest eſſe nifi unum in modum , neceſ
fatio in eum modum est . Itaque hæc demonstratio fit ex_
clufioneſ cierum ceterarum time exchlſa’. plane ſimi
lium'. E igitur fubzrafiio. git A: íd,efl‘e nequit in
nullum alium _modum nifi B ,'- neceſſario est* 'ſn modum
BI, quod fubtrzzaiane rcliquorum ſu rest. Nífifverot de
monflretpr,, nullo alio modo reml habere - Poſſe , de
monstrano indirecta nihil eoncludu, quia non ſunt exclu
fæ omnes ſpecies, præter illam, quam vel-'am eſſe de
monstrarevolumus . Peta'mus'exemplum vex Prima < pro-i
pofizione Euclidís lib. g. Quan-¡tur dar¡ circuli cen'tmm:ajo eſſe F. Id ſic demonstro, quod nequeat-r em: ‘ aliud-q
Quodcumque emm eſſe dicatur
præter F, id eſſe non pofle ex!
eo demonftra , quod pars eſſe:
aequalis toti. Dícatur eſſe G , ¿u
ctíSAG,EG, BG, anales’
erunt anguli G E A, & G B,
adeoque récti : est autem ex con
flructíone rectas quoque angulus
¿w9 < F E B; ergo angulus G E B
' ...Mſn æqualis angulo F E B , pars
Iori. 'Idívpſum conficío de quocumque alio puncto præ
ter F. Ex quo colligo , nullum aliud eſſe poſſe ceni
rrum círculí, nili F. Patet autem ex his exemplís, ſo
lam demonstraxionem directam ejus eſſe natura: , quæ
i ¿S *N :i'g ª‘ men
Dumm
[Iran'u ín
dim‘YJ .
¿Iv
(Ñ)
x
DE usu n'rxocmn CAPſivIV. _ 297
mentem illuminets &L doceat‘; quum inclinan cogat
tantum, nec illuminety aut doceat . Cnr. enim F fic
centrum non video: ſed intelligo aliud ab F effe non
poſſe. . .
C A P. “V.
De argumento 46 ludo-gis . t
'l
S. !A ANalogìam eſſe totius ferme hominum fcientix
fundamentum facile demonfirari potefl. Nam
tota ferme hominum ſcientia principiorum intellige-latia ,
(9' rqtiºciniº confia-t , quemadmodum Geometría axiºmüz
:ibm , (9‘ demonfiranone. Ac demonstratio quidem to:
ia principiis nititur y’ ut majorem vim habere riequeat,
quam habent principia . 1am principîa, mm e mn
1m- fua parte; ſi a6 cqualibp: demas equa/in : non ppt-g
ali idem limul :ſe Ó' mm 2112,, a quae ſunt his fimiha,
inteuigentia constant .: intelligentis ex collatione idea
rum, ex. gr. totius a: partis , quantitatum æqualium.
exfiflentiæ 8C non'exfìfìentiz, exfiſlít. Po ea colla
tio & compuratio non omnium fingularium i rum est,
ſed quarumdam; ergo ea principia non nafcuntur ex
computª‘tioúe omnium earum rerum , ad quasi !eſerqn
tur¡ ſed partis tantum. Quare fit nt e¡ analogia vim
genericam obtineant . Ergo quoniam iis tota ferme ho
fnlnum fcicmia inædilicaturs totaſerme hominum fcien- ,
tia analogia confiar: v . . i
5. z'. Sed efl ita, ut vulgo cxîfììmatur, analogia fir
mum ad veritatem demonflrandam atgumemum? Ac
quibus regulis hujufmodi argumenta adhibenda ſunt? Qu'a
in question: fic cenfendnm est ~, argumentum ab analo
gía eſſe firmumz fi ſpecies éx~ qua analogia fumitur G:
Piene fimilis ei g ad‘qàam transfertur , 8g fi neceſario
It id quod illa est: contra ſi vel, minimum infit diſen
minis, vel non neceſſario ſit ldipfum quod ſpecies, un
de argumentum defumîtur, incertum est 8; imbecille,‘
Ex. gr. in Triangulo X reperio tres angulos duobus re~_
dis zquales: idipſum de Trigono Z deae concludam .,
ſi ea., ex quibus illud conclufi in prima fpecie I plene &
neceſſario eadem fint in fecunda. Quumqae (int, fi Tri*
¡¡ona ſin: rectilinea ,- Cerro concludo, 8a omnes Trîgoni
z angulos eſſe duobus rectis ::quales . Nam in prima *Q
ex quibus colzlufì, ſunt tres linea , qua ita in ſe mu
ol- '- tuo
ſi' ‘ '” Í'.
2'98 .NRTHL'OG‘L'C‘E'LUNV. -’
tüo incidunt, ut tres angulos efflciant; zquales ſint ez
linez, nec ne, majores aut minores , ita, aut alio m0
do in (eſe inclinentur, id non ſpectavi, quum in prima- \
ſpecie concluſi: quin certus ſum id ad conclufionem ní
híl intereſſe: nam (E nales nec ne ſim, longiores , aut
brevíores, hoc aut il o modòín {eſe ínclínames, id'ípſum
conficío quum ad Z refero quod de X concluli . Quum
que omnia offibília Trigona rectilínea in ¡is , ex qui
bus id conç uſi, plene &l neceffario \int inter ſe eadem ,'
conficïó in Omnibus Trigonis rectilineís tres angulºs eſſe
duobus rectís zquales.
5. . In Omnibus id Scíemiis'Geometricis obtínet :
Hujuêmod¡ ſcientía: continentur ideís mete abstractis ,'
quin non abstractís modo, ſed quodammodo a mente
humana creatís . Idea: linezx , ſuperficie¡ , anguli , trian
guli , quadrati, circuli, coni, cubi , ſphzrz, Paralle
lepidi , non modo abstractae ſunt, ſed a mente nostra
Creatze, ut idcirco eſſe alíud nequeant , quam id, quod
voluímus eſſe .-Ñ ltaque adzlquatz ſunt, torazque, 'quan
tz quanrx ſunt, Geometrz‘memi przlemes . Quare fi:
ut videre poffimus , utrum ſpecies, ex quibus analogía
traducítur , plcne 8C neceffarío fimjles ſim íís, ad quaª
traducitur .- Parallelogramma aut parallelepída. P. Q.~
in eadem baſi 6: in iiſdem parallelis poſita eſſe aaqualia
comperii: cetera omnia ſi eaſdem habuerint condítíones,
ſunt ipfis P. Q, lene 8( neceſſario ſimilia , ídest haben(
cadem ea, ex quígus in priori ſpecie concluſi: quan-e ei
dem ¡egï ſubjects. ſunt. Circuli aut ſphzrz S. R. ſunt
ur quadratn díametrorum . Dum hoc concluderem nibí]
afſumpſi niſi ſimplícem naturam círculi aut ſphazra: :
quz quum ſit eadem in Omnibus .poffibilibus círculís aut
ſpheeris , idipſum de Omnibus_ alixs concludo. Itaque ob
perfectam fimilítudinemíommurn figurarum ejuſdem ge
neris , quanmm ad earnm Propnctarçs pen'ínet , omnes
pro eadem haber¡ poffunt ; ut idcu'co haz concluſio
nes , Omnia Triangle/a ïE-&i/inea 11:15am tre-.r angulo: duo
bu: real]- equal/e.: : Omnia pamllelogmmma *vel paid/le
/epida in eadem Zmfi (9' intra eaſdem para/[ela: po/ita
ſum @qua/ia: amm*: circuit' (mt ſpberze fim: ut .yu/¡draw
diametramm : (9T. pro his unis exiſiimari debeant ,
Tríanguli X anguli 0mm: ſunt equaler ducha' "Bix :
Parallelºgmmma aut parªlle/epida P. in eadem ba/i ,(9T. ſunt ªequªlia 'z Cirru/gſi aut Sphere X. R. ſunt quo
¡rata dianmrorum . Ex quibus fit ut in his rebus generi
ca analogía tam fit firma, quam illud quod in ſingular¡
ſpecie concluſixu' mi? › … Ez;
\
5- 4~
DE usu nniocmu CMV. a9,‘
S. 4. Eadem xratio locum haber, in axiomatibus 8:
theorematibus Metaphyficis , ſeu mare ªbstractis .- in
iis enim omnes ſpecies , quibus aptantur , funt plene
¿r neceirario fimiles , ut idcirco pro una eademque hai
beri poffint. itaque tam funt vera generatim accepta ,
uam in iingulari fpecie ,.unde primum traduci coepere .
x. gr. quum confero quinque dexter: , qua hæc fcri
bo,' digitos ausum tribus ejufdem manus , nec» in ea
comparatione quidquam aliud--ſpecto nifi numevrum , con
ficio, 5. digitos plures eſſe, quam tres : aut majores eſ
ſe 5. quam tres, ſi quantitatem quoque ſpecto. Quum
autem omnes ſpecies, inguibns aut 5. numeros. cum
g. confero i aut 5. omnes totius A partes cum tribus
ejufdem .A, ſin: priori illi plene fimilesg omnes pro illa
una haberi/pofl'um. Fit igitur ut quod in illa conclufi ,
generatim ad omnes fimiles pemneat; aut quod generan,
zimr de omnibus iimilibus dico, tam lit verum . 'quam
quod conſeci de priori illa. Ergo axiomata , 5. Piura;
_ſunt quam 3. tatum-majus efi quam ſua .pura-x, vera ſunt,
ac in iis analogia firmiffimum \est'argumentum . Idipſum
obſervare poffumus in ceteris axiomatib s a: theorematíª,
bus mete metaphyficís. _ v
5. s. Sad an‘etiam demonflratíones Geometría, quæ
a priori funt , analogia constant iiim gr. ex natura;Tngoni conficio tres vejus angulos eſſe .duobus a rectis
æqualesz qua in re hujus dgmonfirationis analogia fica
est? Nempe in hoc, ut- hanc conclnfionem azflimem ex
natura anguli xfefli. Recti anguli menfuraiefi circuli qua
drans; duorum ergo rectomm ſemicirculus. Hoc in non
tis est, quia fic convenit Geometris . Itaque tota Ir
gumenti ,_ qua ad eam propoſitionem demonflrandam
mor, vis in hoc effe pofita debet, ut oflendam ſemicir
culum eſſe plenam menfuram trium trigoni angulomm .
Jam. quum 'conſeci ,, ignotum ex noto illo zstimo‘.
Qmre analogia est. Necefl'e non est ut per. plura eam .
In omnibus Geomep‘ícis demonstraúonibus hoc agitar,
ut quod quaero , el, quod fciogaut zquale, aut ſimile'
eſſe conficiam; quum confeci mm demonftravi ,, ídefitum effeçi, ut ex eo y quod facio , ígnotum æliimem .
utr non magis de hoc , quod ad notum adduxi , dubita-s
te queam , quam de eo quod ſcio . a .S, 76..‘ Nec vero folia demonlirationes directa analo
gía. çppficiuntur, ſed ipfæ in primis indirecta: , ut ſci
licet oſcamus totam humanam ratione/m anaLogia icon
fiçxre-Üemçnſiratío indirectá rem ita demum conficit ,
quad ea nequeat alio modo ſe habere , quam uno s el.
ªÏ’J: ‘ ergo
;oo ART. LoCIca: LI!. V.
ergo neceirario est . Porro ut demonstretur rem nullo alio
modo ſe habere Poſſe, quam uno, analo ia efficit, quæ
omnes Postibiles ſpecies in unum con ert ,. ut quum
hanc excluferimus , cæteras excludamus. utamur exem
plo poflto in ſuperior¡ cap. 1v. Cenrrum Circuli A B C
eſſe ajo F . ld fic demonstro . Ejus circuli centrum
ſit aliquod necefie est: id vero præter F nnllum effe
aliud potest ,- est ergo F. Ac vero quod nullum aliud
eſſe queat , ſic conficio . Id certe centrum non est G. ,
uti constar ex eo, quod ſi ſit, ne id quidem verum eſſe
ponit , totum eſse ſua parte majus t ſed quum cetera
infinita ejus circuli puncta præter F in eadem fpecie
comprehendantur atque punctum G ,ª quia quod in ſpe
cie puncti G. obtinet , idipſum obtinet in reliquis
Omnibus,- ergo quod de fpecie G. concluſi, de cæteris
concluſum habeo. quare ea demonstratio, uti est per ſe
perfpicuumv analogia constar . ltaque hæc demonstra
tío tum valida est, quum cæteræ omnes fpecies ita ſunt
illi , quam examini fubjecimus , plene ſimiles, ut o
mnes pro una illa haberi poflint , id quod in ſcientiis
Geometricis &"¿Arithmetici's tantum obtinere poteft ,
quemadmodum ex iís, quæ dicturi ſumus, patebit.
S. m Sed, obtinet idipſum in cæteris difciplinis e Vi- -
deo ufui-part , nec \amen ſemper recte . Atque ita ple
rumque aut plurimarum rerum ignorantia confirmatur ,
aut opiniones plene ſalſa: deſendunmr ab iis , quorum
philofophia magna ex parte pigritia est . quare perpen
damus hæc paulo accuratiusl ſufiuſque diducamus : nul
lus enim est totius logicæ locus nec magis gravis , nee
cxtricatu dignior. Ver.? analogía: regula est, ut dixi,ple
na at neceifaria ſ cierum fimilímdo. Ubi ea deest, ana—
logiæ vis nulla e . At in pleriſque eorum axiomarum ,
quæ plerique pliilofophi adoptavere, plena 8( neceifaria
fpecierum fimilitudo fæpe non cernitur t quare fæpe de
iis addubitandum est. In primis id contingit in rebus
phyficis at politicïs, quarum nunc analogías ad examenrevocare est animus . il
S. 8. Res phyſicz, idest Univerſi , minime illa: ſe
nobis omni ex parte patefacíunt; pauca earum attributa
rcipiunt ſenſuS: nec multo plura ex iiS, quæ in ſen
ns incurrunt, detegit ratio. Earum igitur idcce’ªinada:
quatæ ſony. itaque non est facilea min Geomerrícis , ſi
miles earum fpecies definire. Ex quibus fit ut argumen
ra analogía: fallere postïnt. qua igitur vi, quod quædam
corpora fint gravia, omnia eſſe gravia quidam arbitran
:Ir: alii omnia leviª, quod quædam ſint experti cl:evia?
orci
DE USU RATIOCÍNII CAP. V. ;or
Cor us definiunt Phyſici rem extenſam , antítipam ſeu
ſoli am , divífibílem . Quídam argumento analogía: dixe
re omnes hujuſmodí res extenſas, antítipas, dívíſibiles ,
ſeu omnia corpora mundana, eſſe natura gravía : contra
alií omnia ſuapte natura levía arbitrantur . Gravítatem
illi deſinium: vím centripetam: hí levitarem vím centrí
ſugam. ltaque illí omnia; corpora centrípeta eſſe aiunt :
hi centrífuga. Est aurem utraque poſitio ſalſa . In im
menſo enim Univerſo nullum eſſe centrum potest : nam
quí dicít ſpatíí alícujus centrum , ís círcumſerentíam pre
finít . Quum ergo nullum ſit ín Univerſo Centrum , corpora (ſiuapte natura neque ccntrípeta , neque centríſuga
eſſe poſſunt. Sed quoníam ſunt magní quídam in Uni
verſo corporei globí, velutí Stellae, Sol, Planetz , ſunt
alíí quí dícunt non omnia quídem Univerſi coxpora eſſe
ſuapte natura unicentripem, ſed ſingulorum globorum cor
pora eſſe ſuapte natura ejus globí centrípeta, alíí ſuapte
natura centrífuga: ut omnia corpora ad Tellurem perti
nentia gravítare in centrum Telluris: alíí ab eo centro
conarí auſugere. Item utrumque falſum. Nam qnoníam
non unum est corporum totíus Univerfi centrum, ſed in
finita¡ ut huc alía ſerantur, illuc alía; eſſe a natura cor
rea non potest, ſi quídem est una eademque in omni
uS : fi una non est , analogíaa argumentum nullum est .
Itaque illud ſimpre Mmm in neutra poſitíone verum est.
Ergo ut fi centrífuga ſunt, non ſuapte natura ſunt , ſed
vertigíne globi: ita ſi centrípeta non ſuapte natura, ſed
vi alteríuszcauſae a qua propellantur, aut trahantur.
S. 9. Sed neªil ud quídem recte ex analogía conficíe
tur , omnia qua:: Tellurís atmoſphzera Contínentur corpo
ra eſſe gravía , quía pluríma gravía quotídie expería
mnr. Nam quum conste: hanc gravitªtem non eſſe a na
tura corporea (S. 8. ), ſit vis addira necefſe est. Ergo
quibus addíta non analogía , ſed experimentis definien
dum. Ita ue ubí experimenta deſunt , argumentarí ab
analogía e dívínare . Ac vero recentíſfimi philoſophí
argumenta . quibus Robertus Boíleus gravern eſſe ignem
conficere fibí víſus erat , inanía eſſe omnia demonstra
verunt, ignique gravitatem denegarunt. Newtonus gra
vitatis Univerſalis corporum terreſlrium magnus &l illu—
stris Patronos non fine ratione alícubíſuſpicatur, eſſe flui
da :ethere 8( ¡gnc ſubtílíora , eaque mínima centripeta e.
5. Io. Magnus est analogiaeuſus in Astronomía. In
ter cetera argumenta , quíbus recentes Astronomí mo
t_un1 Telluris invexere , est argumentum Analogïa: . In
íystemate Planetario qninque ex prímaríis Planetís ,_ Mer;
cunas ,
go: AnnLocxcæ L1.B.‘V.
curins, Venus, Mars , Jupiter' , Saturnus Circa. Solem
revolvumur, quorum idcirco reſpecta Solest Stella fixa .
Cur ex regula generali eximeretur Tellus? Non inficior
magnam habere hoc argumentum vim . Sed ut fit argu
gumentis analogía', Geometricz æquale , neceſſe est utomnia data fint non modo æqualia , ſed neceſlſiaria. . Ut
fint æqualia , nondum video eſſe neceifaria . Quod
ConcLuſi de Saturno, nequeo concludere de Tellure , et
iamſi ea, ex quibus concluſi, fint eadem 3 quia etiam
iis poſitis fimilibus , neceſſarium non est, ut Telluris
ordo fit idem atque Saturni, quemadmodum est neceſſa
rium omne Trigonum rectílineum efie idem atque Trí
gonum X. Sed enim cauſa mundi-cut non eundem ordi
nem ſervaſſet? veriſimile est ſervaſi‘e , id agnoſco t fed
neceſſariur‘n uondum eſſe video. Sunt incolæ in Luna 'è'
Analogia Telluris afiirmant Astronomi . Magnum , baudªmbigo, argumentum: ſed non neceſlctarium , utut ea
dèm (int in Tellure &l Luna data , quod Salilæus no
ster non dubitat . Sunt circa alias stellas ſua f stemata
planetaria? Analogia noftri concluditurz neque/i est in
veriſimile: ſed minus etiam probabiliter concluditur ,
quam ſuperiora: quia analo ia minus perfecta. i quippe
ex una fpecie concluditur a plures , quarum data ſun:
ignorata præter unum ‘, quod Stellæ fixae videmur Soli
ſimiles. Reliqua ſunt ejufdem ſere generis.
S. II. Quid ergo de Nature historia dicam? Res Tel
luris in quædam genera contulimus hujus argumenti vi :‘
hæc genera in fpecies partití ſumus g itidem analogiam
ſequuti. hujufmodi vocabula genetica compendio ado
ravimus, ut ignorantiæ fuccurreremus , quemadmodum
opel-¡us demonstratum est, Principio res omnes duobus
fummis generibus concluſimus , mrpºi'um, 8: ſpz'rítuum.
Car/:071m1 genere res extenſas, anritipas , divifibiles com
prehendimusf Spirimum vero res minime comprehenſi
biles , 81 intelligentes. Nihil eſſe inter hæc genera me
dii nobis perſuaſimus z quia nihil eſſe intelligere poflu
muS, quod aut extenſum, 8L ſolidum, 8( comprehenſi
bile, aut inextenfum , ac intelligcns non ſit. Haze ¡gi
tur genera efficit analogía. Sed principio qui nihil eſſe
medii certo affirmare poflumus .º nullo fcilicet alio ar
umento , quam quod nihil ultra videmus, quod est in
aturæ rebus valde ambiguum t quodque fæpe fallacif
fimum experimur. Nempe quod ego concluſi de corpore ,
uo utor , de mente, qua cogito , id ad duas individuas
peciesqpertinetz itaque ut ad has duas ceteras omnes
res tem-a3), necefie est illas nihil aliud eſſe Poſſe, quim
- - quo
, x /
DE mu iïA-nocm'u CAP. cvi 3o;
quod corpus, quo mor , at -mens, qua cogito , mihi
effe perſuaſi. Neque ver0,ut id ſim ex hypothefi., ,uf
in Geometría, stamere debeo , ſed inductione debeo 'con-r
ficere; Quen quum ad tot res Perxeñdi nequeat :\ officio
non "cerro concluſum eſſe, duo effe-ſumma rerum omnium
genera; < i - .,-~rss 12; Jam 'ut puta-miran¡ res cogitantesn in quibus
analogia obſcu‘rior adhuc est, at ueÑincertior, corpora in
minora alia genera ‘contulimus; c in fpecies ,* has in
individual, quæ omnia, ut duo illa fumma , item ana
logia constituir. GBIPOÏ'E primum animate", et imam-mata cteffecimüs . Illa. in duas claſſes tribuimus , ratione
\uièntia , o Mariah-olía ª Hzc aut quadrupedia , am in
Yañez: utraque a locis quo qesdillinximus 3 \ut fint alia
mam , à ia tem/iria, a ia amm, ſeu volatilia. fum
omnia in minores fpecies diſpeſcuímus…. Item ut
inanima aut fo/jitia ſint, aut vegetabília,, quæ duo Ofl'e
regna ajunt, “un-aque tandem inlminora genera dïffecuï
mus, &l hæc in plures ſpecies. quare fit ut Omni.? Cox
-pora in fimiles clafles credauius diſpofita , eo animo ,III-qui' unius claffis-remſiunam cogúovit, fibi facile per
ſuadeat ceteras cognoſt'ere, quemadmodum qui Quadra
ti F naturam 8: :vim intellexit , is' rcliquorum omnium
Quadramrum vim atque naturam iatellexifre confi
din i
qui certi fumus elſe cor
'ma corporum geníera re e distinctà affirmar‘e poflimus l
Níſi ſi vitam non ut ¡n natura est¡ ſedznt ¡pſi eam no
bis arbitratu nostre depimkimus,, 'accípiamus .¡ Alioquin
ſunt pliilofophi , nec ii omnino ímprobabileé, qui nihil
eſſe inanime‘arbitlranmr, ſed eſſe vitam per res omnes
fuſqmz qua aperttoremz qua occultio'rem g qua vividioa
k. g qua debiliorem , ſed -in fingulisa \amen ſui generis.
Sin hæc duo genera , ut vulgo exiſhmztur, vera; qunin
vit. natura immane quantum multiplex fit & diverſa-,
i fibi volunt Phyſici, quum omnia cor v inanima
ka in unum conſerunt genus? An ut ita ahorum vita ſit
vitæ altiorem fimilisg nt.- quo totam hanc rem pex-deſca
mus z tis fit rem Unam vivam contemplari? nihil \est
magis lfum . Nec enim magis ex vita canum à eli/noi
***mí vitam oflraceorum agnofcos aut ex horum 'vita ,
vnam" illorum ,- quam' ex natura Quſdrat¡ , Parallelo.
gragnmi obliquangulí naturam. Itaque quum res eius se
mens negueant, ut in geometricis ,_ uni ſubstítui, anne
quina: m hac- unª. cognoſci; ut idcirco vocabula illa ſi.p lv mi_ ‘
iiz 'Sed' fuiit hæc omnia ince/rtillima . primum
a inanima, ut duo illa pri-x
n
304. AnrzLocicaeLtmvqa
milium ſpecial-um , aut generum , non modo obfcura fint
à confuſa, fed incerta 8( ambigua, mngnorumque erro
rum fcaturigines .
S. np Quod de animaris corporibus diximus, idipfum
de inanimatis dici quifque ipfe per fe intelligct. Planta
rum e. g. genera & ſpecies fecimusz totum alicujus plan
tz genus animo comprehenfum habere credimus , post
quam ejus generis unam aut alteram perpendimus ,' quum
interea indubium fit urticas ex. gr. ob loca , climara ,
tempora diverfa tam effe vi & potestate naturae fibi ſa;
pe numero fimiles , quam quercus populís, ut quum ab
ideis illis generum 8( ſpecierum abstractis at magna ex
parte commentitiisa difcefiimus , quod factu neceffarium
efl , ſi non divinare, fed fcire velimus, nec res a nobis
coufictas, ſed res naturæ comprehendere ,' quum , in
quam , a mundo illo intelligibili diſceſſimus, res natura:
individuals, de quibus agimus , fimiles , nec ne ſin!, igno
tamus ,- uia fcilicet non imaginatione fimilesj ſed- natura effe de ent . t
S. Iç. Sed ne in exemplis congerendis ſim nimius ,
demonstremus generatim quam in tota hac re analogia
fit ſallax. cam-m confecimus fimilitudine individuorumz
fingulas quercus fimiles existimamus; itaque inde fit ut
ad unam fpeciem quercus omnes contulerimus . Eodem
modo nata est fpecies ulmorum , populorum , pyrorum
&o Sed 8( fpecies hujufmodi fibi in hoc effe fimiles
cenfemusv quod omnes vegetent : inde natum est plan
tarum genus : hoc exemplum in ceteris fpeciebus , ac
generibus fequuti fumus . Sed animadvertere oportuit ,
utrum quum omnes quercus fimiles constitueremus, Ple
na ne ea efset fimilitudoa nec ne. item quum fpectem
quercuum populorum fpeciei fimilem ſaceremus, quo ex
fimilibus ſpeciebus plantarum genus conflaremus, qua 'm
re, &l quanta ea efset pofita fimilitudo. Neque enim ,
ut demonfiravimus , analogía: argumentum vim ullam
habere potest, nifi omnes fpecies plene fint inter fe fi
miles. Nunc autem nemo ell , qui in his rebus ple
nam peT-ſectamque fimilitudinem philofophos fequutos
dicere Lofflt; quum fæpe naturae-individua , quæ maxi
me fimilia babentur, ſi plene intro- jicianrur , díffimíl
lima fibi efse reperiantur . Quare fi! ut in his rebus omni
bus analogiæ argumentum ad ignorantiam noflram te
gendam magis fit idoneuma quam ad natura: res intelli
gendas . 7'?
5. 16. Ex iis quae dicta funt cuilibet nerfsricuum efse
potest, Medicinam , qua diſciplina nulla alia in uſn
ana
' DE USU RÁTlOClNIl ÍCAP. V. ;og
analogía confidemior est , in incerto 8; …ambiguo
verſari , ſeu co’rpora 8C naturam homínum'ſpectemus',
ſeu eas res , quas remedíí cauſa adhíbet : nam nec‘cor
orum naturaaque hominum perſectaªèst in Omnibus ſimi
li’tudo, nec est earum rerum , quasri’n medicina. ſacíenda
adhibent Medici: ita ue indivídua individuís ſubstituere
non poſſunt, nec quo in una ſpecie concluſerum: , reli
quís Omnibus ¿prat-e . Szpe -homi’num natura: tam ua ſe
díffident', quam que in homíníbus Ómnibus eſſe eadem
valgo existimamusu, stmcturam partíum organícarumª,
vím animalem , affectus , instinctus , mentem &6. qua
tam varias induunt-ſormas , ut expeditius’ ſi! tot homi
num ſpecies constituere , quot'capítapqu'am ad Unam re
ſerre omnes. Quín ut corpus' humanum in ~ Perpetuo est
fluxu , reperies quotidie, ea ipſa, qua: in natura humana
cenſentur constantiora, tam ímmutarí, uam corpus arp
tate, morbís, exercitio, officiís , cibo .Potu . Nam
nemo míhí perſuadebit eundem eſſe hominem ebríum ao
ſobrium , ſanum ac zgrotum , ~.pauperem atque divítem
ſubditum atque ímperantem , ne in íis quidem, quz e e
in nobísímmutabílía Putamus , non moralibus modo ,
ſed in primis phyſicis , níſi Prius omnem hominum
historiam , omnemque 'cívilem conſuetudinem dele
verir. ‘ ' r Ñ ,
5. 17. Ex quibus conſequitur , ut 8( diſci‘plinae ethícz
ac política, que 3( ipſaa analogía ,, ut cantera: , mag
mentantu'r, in inem-to (int & ambigua? ,, ſi a regulís ab
stractis d’íſcedamus_. Hujuſmodí Regula tum veras ſunt
«8: ímmutabíles , quum abstracta:v a rebus humanis conſiderantur , qúia translataz eXſi-ſ'ecíebus, quas ípfi item
abstracte velut Plene ſimíles no is reprªeſentavimus .~ At
quum ad ſpecies reales devepimus , tam› eſſe cas- plene
fimíles reperiemus , quam, canteras natura res . Itaque
ſzpe contíngít in ethícis 8L politicis, quod in medicina,
ut remedíum , quod in una ſpecíe experti ſumus ſalp
bre , in altera repetimos pernicíale Ñ Saepe ſerrum &z
ignis occidunt etíam in eadem ſpecíe,, in qua ſanave
ram .. Snape metus eos populos in ſerociam agit’ , quo’s
alias m~offlcío contínuerat .- nec raro amor nocuit ‘ ¡is,
-quíbus utilís eſſe ſolebat . lt ue in his rebus duplicí
ex cauſa analogía: argumenta all‘ere pofſunt: quía ſz
, pe diſſïclent partes hommum ph-y'ſicae 8C qula diffldent
moralia . Quare quum necv omma índívidua, ad que ez
diſciplina: pertment , Plene perſecteque noſſe, Poffimus;
nec ea ſint per omnia ſib¡ ſimilía , aut ſem er constan
tia ín íis, qua: habentvfimilia, ut quemadmo m in Geo
v Gen. Log. , d V me.
;06 ARTſictLOGIèIQ LIS. V.
¡neu-ich, quod 'm una ſpecie conclufimus , poffimuá’de
Omnibus* habere concluſa ; analogía omnia est incertª‘ 6:
ambigua. - , _
S. 18. ¡EX his ïgitur concíudamus, ſi unasJxc-:ipiamus
diſciplinas Mathematicas, in ceteris non cenis analogiis.
Ut! Poſſe, ſed probabilibus ,\ efl'eque eas eo probabilioyes ,
uo mªjonas ferum, de quibus agimus, ſimílitudines per
-crutati 8C ſectatí ſuerímus; minus, quof'minores . lam
quum majores ſimílítudines in iis rebus'ſectari .poflïmus ,
quarum naturam 5C roptietates plenius cognoſcimus ,
qumque, conflantíores um 5 nullaeque vero ſint res , qua
r'um minus plane naturam & toprietates agnoſcamus ,
quam corporez.; nec alía ¡neon antiores in iís, qnz ea
dem haber: videntur, quam homines ; ſcïemias phyſicas
6: politicas exiïis‘probabilrimtibus‘ niti, effeque omnium
maxima fluxas j incertªsſi y
\ C A "P, VI,
De ratíºcinarndi ſormíxvèteríbm ufitrpªttlr.
$131,715. 1. RAtíocingtionis ſol-mae ſeptem antícïuís uſurpata ,
¡¡mu-,fm Inductxo , Syllogiſmus , Exemp um ,' Enchy
nz: vm- mema, Epicherema, Sorites, Dilemma. S llogtſmus est
;m2, argnmenmio, per quam poſito roto', aliqui et’n‘citur ne
¡¡Uogiſl ceſſarío de -patte , que" in eo continemr; vel abla_to roto ,
Mª' - auſertur pars, qua: eo êbmprehendimr, eaque mbps pro
poſitionibus concluditur, ita ferme : -Uirtm efl babmu _
mu; prudentia ante-m Efl -uirtm: ergo prudenria efl bah
m: 607m5, Nu/lum -vin'um ej! mile : avaritia ej! *vitjum i
ergo mili: efle mquit :wm-¡m1. Vis ejDs in eo omms ſita /
est , quia quod de 0mm' dicitur , etiam de ſingulixmê o
mm' comprehenfis dic¡ deber: vel quod negatur de jcqtofl/
de jinguli: negar¡ . Atque hinc factum est , ut Login-"o
mnes docuerínt , fine principio univerſali non conque
Syllogiſmum. Vehementer auremhanc regulam exagua¡
lnckms lib. 4. de intellectu humano cap. x7. S. 8. I'd ”\
ſcilicet air, quod \Syllogiſmus non ad inveníendum adin
beri poſfit, ſed aut ad docendum J aut ad revïncendump _.ªº
propterea non ſcíentíz angel-1da: ſit aptas , ſed alter¡ m
flitnendò vel_ opprimendº; quia. ſcientia non \yntheſi , ut
¡¡¡le pum, ſed analyſi aügetur . Quz vera non ſunt; ª
lloquin ſymheſis e Geometría quoque auferendaeſſet, Pre
terea demonſtrationes omnes a priori effent tollendz .
Qua
Dt USU RATlOCINu CAP.v _VL ;O7~ , \N
Qua're' frustkaneum opus est ſerio eam litem hoc in loco
ſerere (a).- , ~ ~ ª'
S. z. Quaeri test, quantz ſit ſyllogíſmi vis . \Sed etc
_duobus dais de niendum est,,princípiix , ('9- app/¡tatia
m. Si illa ſuerínt immutabiliter vera , BL hace certa ,
ſyllogiſmus perfecta erit demonstratiob. Ostendit id Clau~ "
dius inprimis Euclidjs propofit; ſyllogistice demonstratís .
' sivakemm deficiat, mcerta probatío ,, aut paralogiſmus .
Hujus 'rei exem‘pla Zoco ſuo proſeremus .
S: 3. Inductio est argumentatio concludens uníverſalemªctü
per enumerationem ſingularíum , ex quibus confiar . Ea. ~
quum a ſormis 'ad genus procedit , neceſiàrío 'concludit
¿Se dicitur pbilojòpbim 5 quum progreditux a partibus a
totum, niſi omnes omnïno partes collect-z ſint , conclu
dit probªbiliter, & disitÑur Dialect‘ica , estqúç magni. a
pud Poetas ac Oratoria: uſus. Príorís exemplum est ,hoc .
aurum i‘gne líqueſcit: argentum igne liqueſcit: plumbum
ígne liqueſcit: ignèjliq eſcit stannum, ¡es, ferrum , Sec.
ergo ad naturam‘meta li pertinet ut ~igne'liqueſcat.
Alterius exemplum eſſe pºtest hoc Iªerſii ſat. 5. v. 5;.
Ve/le fimm Mique- efl, mc -vºtº Vivitar ;m0 .
Hzc est concluſio : ſequítur nunc argumentatio:
Mercióm ¿vic Ita/i: mimi: ſub. Sole recent¡ ’
\ Rngofixm pipe-r, (9' pallemir gram¡ cumim':
Hi:: fiztur irrigua mavult tur aſcere fimmo:
Hic Campa ¡mln/get, ¿mm- a :a decoquit z ¡lle
In Venerem eſk Patri: . . . . y
S. 4. Quanta inductioni -vis inest , roger alíquis?
Tom fi inductio fit aut omnium ſimilium ſpecierum, aut
fi non omníum, que relinquuntur , ſub recenſitis com
prehendunrur neceſſario . Contra ſiſi accidªt, argumentan¡
ent probabile . '
Exemplum est argumentano , que /ezc parte partem Exam
colligit , habetque vim'fimilimdinis, five m re , five in P’º’"
facto aliquo -verſetur. E. g. Dum equum aflïdue exertex,
faci: ad fix-num & rbedam paratiorem : ergo' ſi am’mum
aflïdua contemplatiºne exentas", ſaciar ad cantemplandum
magi: idcneum 8( expejdítum , ſzpe non probatio , ſed
merum exemylum , efhcax tamen. Tacitus hist. IV. 74.
Qyomado flan/¡mmm , am' m'miº: imán-.r, Ó' calera rm
tune mala ; ¡ta Iuxum , &el evan'tiam ª’ºmínamium tole
V ~2 ~ nm.
(_ª ). Copia/'e ya!! Varlamíum calm ¡n loco dmmgflmvi: loq-'nt
Ffl’ºmſm film-¡¡¡num ad ſn‘cmim ¡011mm dlfxonflªtd ; Id quad lo Inm
em norma/¡Mínimo al; ¡a [Ii: Mim ¡mit-Rm ndhbmd» .
ª!
308 ART. LOGICE Ll'B. V.?
rqze . Itaque Quínctiliªnus (a) exempli materia'm' deſcri
blt , rei gestó', aut ut gefiee , utili: ad perflmdmdum id,
quod intenderz: , cºmmemºranª .
Emby- 5.' 5. Emhyznema est former argumentandi ., qua: pro¡
'""ª‘" greditur a. ſigms ad res ſig’nificatas , ut mulier [ac ba
óet; ergo pepe-ri: . Sed,enthymemata apud recentes quo
que dic¡ ſolent Syllogíſmi- majori urſiverſali detruncati;
v. g. Ef¡ bomº , ergo mortalix: major enim univerſalísj,
0mm*: homo ej¡ marta/is , ſubtícctur. Porro enthymemata
concludunt necefſario , ſi ſigna cum Ïebus ſignifieazis con
nexa ſint z ‘minus neceſſario‘ſi minus _connexa , Ex. g.
calet cºrpw; Efi ergo in eo igm‘: ,~ concludit neceſſario,
At ſi dícam :’ luce: 5 ergo id ab igne efl ', probabiliter
ta'ntum .
Epicb:- S. 6. Epicherema Dialectici vocant argumentationem~
"m compoſitam, cuius propoſition¡ aut aſſumtíoni ratio adjici
tur ; ita ur modo quatuor, 'modo quinque partíbus con
flet. Revera \amen Epicherema est ſyllogíſmus Dialecti
cus, ſeu probabilís, ui opponitur apºdixi, idest demon
flrarioni . Aristoteles Tib. Topicorum 8. cap. Il. Ej!, in
quit , pbilºſopbema ſjIllogiſmm demanfimtivu: : Epic/:e
ízegna vera ſyllagzſmm Dia/activa: . Vide &l Quinctilianum
l . . ca . lO. ' v ‘
Fºrim- 5.57. oriten Dialecticí Znterdum appellant acervurn
qucmdam enunciationum fibi inter ſe cofizremíum , ir¡
quo prxdicatum antecedemis fit ſubjectum conſequentïs ,
donec ultimas przdicatum cum prima: ſubjecto C0mP0—
natur, hoc pacto; quaa’libet Corpa¡ efl in ſPatiº aliquo:
quod efl in una ſpatio pote-fl elſe in 'alía ſpam 5 quod P0
tefl elſe ¡n alía ſpatiº , pote-ji mutan- ſpªtium ,* quad Poteſf
mutare ſpatium , efl mobile; ergo quºdliáet’cº‘rpu: efl m0
bz'le. Sed veteribus Sox-¡tes, qui Latino nomiqe acervali:
dícitur, ost argumentatio ad ſallendum comparata, in qua
minutis addíuonibus , aut detractionibus ab eo , quod
Pçrſpïcúe verum est, ad'id' quod est Perſpícue ſalſum ,
dlſputantem adducimus: ut llego dicam , milla grana effi
cere acervum trixici: tu autem ita urgeas: quid ſi Mmm,
exemerª, qm’dst alterum , tenim» , quurtum (9T. .P me
'que tamdiu Temas , donec unum illud deſignem , quo
acervus ªbſo vitur’. Ex. g. Si ex acer-U0 demas* grmpulum ,
ſemana-r acer-Um 3 ſed milla gfamz canficiunt acer-1mm ,
ergo atiam 999. gram: confic‘iunt ‘. _ſum 999. grand confi
cluflt acer-vam ,' [èd i.: efl acer-uu: etiam quum mmm dem~
/Ï’m í Ergo 998. ſunt acer-Um. Prceterea 998, ſunt acervo:: ,~
unay
_n_
( I ) Lib. s. mp. In
DE USU RATrocINu CAP. VL 309 \
, I
,reciprºcum . E. g. SíÏnxorem pulchram
Mº autem demtº gram-Io adbkc acer-Um- ej? ,' ergo _997.
ſum acer-Um . 997. fimt acerum ; porro mw demtº adbuc
ſhperefl acer-Um' ,- ergo 996. ſunt acer-Um (9'05
S. 8. Nullo in argumento veteres Dialecticí, atque in
prímís Carneades ſubtilius verſatí ſunt, uam in Soríte .
ÍExhíbeam aliquot exempla . Cicero lib. lI. de natura
Deor." cap. zo. quo probet, nec ſolem , nec lunam , quos
veteres conſecraverant, Deos habendos , pra-:claro eſhcit
Soríte: Illa amen?, Balbe, ínquít, quee tu a cet/º aflrffi
que dun-ba: , quam longe ſer-pam , non vides , Salem ,
deum effe , Lurmmque, quorum alteran¡ APO/[inem GTA-'ci ,
alter-um Dianam Punmt . ,Quad ſi Luna daa efl‘ ; ergo et
iªm Lucifer: cetemquç mame-.r , numemm deºrum obti
nebum‘ j ¡gítur enam merramer . › Cm* amm »em-m' ſpecier‘
non-a’eomm numero repºnatur .ª efl Mim pzz/cer , C9' ob
cam cauſan?, guía ſpeciem buóeat admimèílem, Tbaumante dicimr :fli- mzta ,' cujm ſi divina natura efl , qmſid ſa
cie: nubibm .P arcm‘ em'm ¡pſc en; nubibm effu‘ítúr quedan¡
modo CCI/01mm'. _Quarum Ima etiam Camarera: pepe-rifle dz'
citur. _Quad ſi nuóer remleri: in deos, referencia carte :run:
tempeflate: , quee papal¡ R. rítíóu: canſe-emm ſunt . Ergo
imbrer , m’mbi , prom/lee, turbina: Di¡ putandz .
S. 9. Dílemma est argumentatio, que ,comun dícítur,
quod ejus antecedens duabus partíbus co'nſlet, 8! incom
modum utrínqua paríat . E. g. Si uxºrem defbrmem du
rar, rió¡ non 14:95h; l palabras-n, place-bit a/I'i: : ergo
omm'rzº duçen a nan e . Huíuſmodí argumentatio ſaepe
invertitur, 8; vocatur a Grzcis Ann'flríſlmn , a Latínis
uces, tibí place
bit ,- ſi deſòrmem, non placeblt aliís: ergo ducenda est.
Est etíam dilemma complexum , cujus exemplum pet¡
potest ex Gellío lib. 14.. cap. I. Genetb/iaei aut adverfiz
ventura dic-um , aut proſpera: /I' dicunt prof Em , C9* fal
Iunt, miſer fin rufimupeêïandº: ſi admrjg dicunt, C9'
mentigntur , mi er fic*: fiufim time-¡¡do ., S: -Dera reſpon
dem , eªque mm ſunt’prº para , ¡nde animemzstr
fiar, ante-quam ſata fiar: x [alicia prºmittum , Mque e
-Uemum ſun¡ , mm lam- duo erunt incommºda; Ó' expec
&atia te ſpei ſuſpe um fatigabít Ó' futumm audit' f !&um 'ſzm' tiói deflom-uiz . Nidia ¡girar paſſa Mandril/n
:fl ¡fliuſmodi bomim'bª: re: [iAH/.Wu Preſagiemióm.
IU-~
Qu ve- S' l'
,manana
Inqmun.
di mili.
Duplex
gw ART. LOGICA-Z LIB. V.
C A P. VlI.
De Metboda generanm , mm dç-m method: rªtzocnumdz
ſega/II, qm¡ umq’ue metbºda , compa/¡nana ſcilicet ,
(9' rejſºlutwm: , ſunt comme-mx.
y' -
Iverítates omnes aut ſimplici intuitione , aut
ſimP/ici ragiociniº, idest una [Imp/ici ſy/Iºgêſmº
percipi poſl'ent, inunlia effent quzcumque de ratiocimmdi
methodo praacipiunt Logic¡ . Nunc quando humana
mentïis brevitate fit , ut pauciffimz veritªtes ſme longa
judiciorum ſerie, idest immediªte, intelligantur ;Variaci
nandi regulas negligere philoſophus non deber: non quod
¡is ratiocinandi aut capaz‘itatem, aut facilitan": acquirere
quiſquam poffit , quee ſola natura: ví , 8( exercimtione
confiar z. ſed quod rrñz‘m z atque ºrdinatim, ſi quidem
eas ſervat, ranocinetur. Poſſunt haz quidem regula: ſola
lectione eorum líbrorum, in quibus exacta obſervamur,
diſci: quinimo non alía ratione melius ac plenius diſcun
tur (a): ſed juvabit prefecto ad eam lectionem prepara.
to animo , atque paullo ªttentíore accedere .
S. . Duas ratiocinandi methedos tradidere Philoſo
hi (2)? unam-qua veritates deteguntur a compoſitis ad
;37", Fun licia, uz quum ex ſolido abstraho ſuperficíem , a ſu
cie lineam , a. linea punctum , qua: analytim , ídest
dicifuré ªlteram , qua detectas a. ſimplicibus
ad comp‘ofitiora (ut quum ex puncto li
neam , ex linea ſuperficiem , ex ſuperficie ſolidum confi.
cio ) ali¡ d‘o’centur, qua: ſyntbetim ,' _idest compoſitionis
appellatur. Quum quee ſqnſibus pexcnptmus íjªntfingularia.
8C compoſita ,- dum ex lus generaba conficiínus, analyſis
dicitur: a genericis dum ad hac ſingularia devenimus ,’
ſymheſis , Hac docemus ,- illa invenimus . San‘e quam.;
quam eadem via , qua ſunt v‘eritate: inventa! , ple
nius docerentur , eaque 'doceri vellet Verulamíus ;
brevius tamen, ªtque rectius altera. metbod'o doceri Poſ
ſunt . Amplior quidem illa‘ est ,x anímumque varia 1m
buïc cognitíone , efficítque maiorem & ªcapacioªem :
hxc vero arctior ,’ limatior; fortiuſque convinclt 8(
brevius . Sed quonizm est illa ſoracior , haze sterilior ,~
opera pretíum ſcienríarum doctores , me ſaltem aucto
z ' re ,
Pº .reſalunºm:
progrediendo
,.._—————
( a ) Vid: Maleémmb, de ¡aq, ver. liI.’-. a. p. y up. I.
i b à me ely-(far. m. m. y; II. NF- 3.
'C
, Ñ
DE USU RATLOCINl! CAP. VII. gn
re , efficerent , atque auditores dímítterent capacio
rcs, ſi postquam ſyntheticaïs vcritatem tradíderunt, iidem
docerent , qua tandem ratíone ſit inventa ,* ita enim alíis
inveníendis verítatibus aptiores evaderent tirones. Atque
hzc est ratio, c'ur ſummoperc exopto ut philoſophi tiro
nes Carteſii opera legant: in nuUis enim aliis librívs me
thodus analytics. exactius ſervatur.
S. g. Analytice minuta qutzque conſectatur, ſingular-ia Explim.
examinar, poffibiles omnes fingir caſus, paullatimque a "f’ "5;
conferta pluríum rerum quaſi ſylva ad rem ipſam gene- RKM,,
ricam devenir ambagibus Omnibus extrícatam. At ſ n- dm, am
thetice a generalibus principiís breviffimo , eoque ar it'- f9'
fimo ordine, ad propofitionem demonstrandam accedít t ca . ‘ '
Syllogíſmus , qui a \0to concludit partem , ſynthefis est:
inductio que a Partibus totum collígit, exemplum ſup
peditat analyſis. E. g. quaaritur utrum A manec ab X.
Analyſis proxima ſcrutatur , poffibiles omnes confingít hy
Potheſes, &L cauſas, colligitque ſingula, Comparar, Con
ficítque aliquíd, itaut paullatim ostendat A mªnare a B,
B a C, C ab H, H a P, P ab R, R ab X, undecon
Concludit A eſſe ab X, conficitque axioma genericum ,
eo modo, quo dictum est cap. v. Symheſis minuto illa,
8( longo poffibilíum omnium examine reſecato, demon
strat brevi circulo A Prodire ab X , quia X R ,
R P, P H, H C, C B, B A producat. Duas ergo
has methodos duplici Viator-'1 alicujus via: comparare ſo
leo . Viator recti tramitis inſcíus, ut eo perveniat, uo
contendit , per plura alía oppída, montes, planitíes, stu
vios divagatur, eamque ob ,rem ,. dum Locum unum pe
!it , plurima. tentando diſcit: idem vero quam redít , do
ctus Iandem experimento víam rectam perſequitur, eam
que unice inſistir: hmc brevior est &l fimplícior: …a ju
cundior, forte etiam utilior.
S. 4. Priuſquam autem utriufque method¡ 'proprias le- Regula_
ges explicemus, libeat quee utríque ſunt communia expe- """Vª‘dire. Prímum utri ue methodo commune est, ut a no- ÍZÏHZLL
rior-ibm' Ó’ faciliorí m* íncipitzmm, atque Lim psde/entim m1 NSU
ad diffici/I'a (9' ignora pragrediªmur. Hujus regula?. ea est 'ª *
ratio , quod ſeu perquíras verítatem, ſea doceas , pra-:sta
bíliendum est aliquod firmum,, atque ſolidum fundamen
tum, idest aliquod aut widem", aut cartum, quo investí~
gatio regatur, aut a quo íncipíat institutio. Itaque nec
fine hac face progredi ulterius Forest, qu¡ philoſophatur z
8C qui docet, auditorum menubus tenebras ofihndit, lan
lum abest, ut eas illustrex . Recolatur hoc perpetuo, ho;
V 4 &mine;
;12 Ahí. LOGICE Liz. VII.
mines ita 'eſſe natura c'omparatos , ut ignora non niſi per
. ea, que noverunt, intelligere post'mt.
Avſcm:- - h. - . . .nun… , 5- Qllªïrz oc m loco potest, utrumſmnnarum pm
primipía UPM, non prima quidem axiomata & percepra, ſed quz
ªª …- inde conſecta olim, & publíce admilſa ſunt, ad eáamen '
;'L‘Ñ'QJ’Í' revocari poffint, aut debeant? Sunt qui negant, ea per-¡
motijationo , quod ea. nifi luce_aliorum_ grigciployum
examinar¡ n ueant .- nec vero Pl'lmlS prmctpus 'Pt'lºl'ª
ſunt alía 8C cariora. Sed id verum est de Primis Verita
tibus naturalibus 8: communibus, non de llS diſciplina
mm prindpiis, que ¡nde majores nostri confecere . Acl
dunt, Mathemaucos ſua prlncipia ponete , non probare,
idqne \nemíne doctorunv hominum reſrªgante . Quod ſi
rima illa 8C nota, 6L publice recepta in quªzstionem tra
as, inqulunt, nihil certi religuum erït in republica lit
xeraria: ita Pyrrhoniſmusdommabitur.
S. 6. His reſtagantur Carteſius (a), &Lockius (5);"
alíique viri doctiz ac iure quidem IS: merito refraganturc
-Nimirum ſunt quzdam; qua: veluti prima 8! nota in
qnibuſdam diſciplin'is statuuntur ex majorum magis pre
judicio, quam ulla clara, animi intuïtione . Quazdam hu
juſmodi per plura ſaecula obtinuerunt in Grzca Philoſo
Phia., quaedam in posteriomm ſcholarum Peripatetica’: o
piniones quzdam arbitraria: a Magistris in diſc¡ |_ll0s ma
nantes paullatim firmanmr, itaut posteriores o cli ſuiéſ
ſe-credantÏ--minime de ,illis dubitarex Has niſi perpen
das,~& ad* lncudèm revo‘ces, nec veteres' errores emen
dnntm‘-, nec ſcientiz augentnr. Maxima veterum conſen
fione receptum erat hoc axioma, Mugen Ó* tangi nui/a
#es ni/i rºrpm- pote/i, quo \amén nihil est magis ſalſum ,
aut ſaltem/ambiguum . Formír ſubflamialibm corpora di
stingui‘ in veritatem primam abierat in Peripªteticorum
ſchola: item materiam eſſe unam &l \implicem ubique
&i; Examinata ſalſa ſunt reperta.. '
S. 7. Ac revera post renatas in Europa litteras quo:
falſa hujuſmodi príncipia. ſunt detecta 6¡ emendªta? Sed
nondum tamèn debellatum est : ampliffima 8(
fleris provincia restar. Nihil autem facil exemplum
Mathematicorum : eorum enim principía non ob au
ctorimtem majorum excipiuntur , ſed ob 'clàram cu*
~ ~ -juſque
q( )Md'..d ' b’l.
c l. › mili.. íªzfx‘íï"' º 'ªſ
DE USU RATIO‘CXNJI CAP. VlI. 313
iuſque íntuitionem, ſuntque aut prima: 8( naturales ve
ritates, aut cum íis proxlme coujunctz . Quod erat in
Mathematica puras auctoritaris , vid a recentibus _emenda
turn est, fineſq_ue Matheſeos promoti, atque Ordo inno
vatusz non in integrís tantum partibus, ſed in ſin ulís
pene propoſitionibus. La eidem ſunt equaliªfimer e eſ
ſe ¡equüh'fl, rationis est 8! zternum perceptum, quia im
mediate inrellí itur: at ut Iſoſcelis‘ 'trianguli angulo: ad
baſim hoc mo o, aut illo azquales demonstrem , *quod
majorum auctoritas definííſſe videbatur, non clçbeo ſine
examine ab ea excipere: perpendere licet, & m meiius
commutare. Nec vero Pyrrhoniſmus metuendusv est, qui
eſſe nullus potest, quouſque primas & naturales 'veritates
immotae perstant . \ '
5. 8. Postquam 'autem aut \axioma-M , -aut obſervar-I , mm,,
aut Experimenta, aut demonflmta , aut quacum ue via mm
certa principia przstabilivit ex prima illa regula eu phi
loſophus , ſeu doctor, tum ſervanda est hace altera: ln
ſmgulis gradibm ſerie-z' judiciºrum , quién:- cºmim-mr ra
tiºcimztia, curan: , nt eadem er-vemr evidemia, uu: cer
titudo, que primum prev/?abri ita efl , ur Rompe non tan
:um fecunda judicia necefl'aríam /Méeant cum primir con*
nexiºnem, Cum tertii: fèmnd4 , quarta cum nm'ir, Ó' /íc
porro , fi’d ut eam cºnnexionem tu dare per/emiſor:: , cla
reque atque dzfliucte veritatem eerum judiciomm , que et
Primir mnri-Uanmr, ¡nte/ligar. Hac enim ratíone men:
ill‘ustratur, 8( erudíturª Enim vero indígena illa farrago
idearumz &l judiciorum, quam Pleríque ſuſpicïunt, men
tis est potiusingenioſaz, 8: memoria; fecunda: , quam ſu*
pientis atque intelligentis , Itaque videre est hoc vitium,
quod pedzzmlſme vocant Galli, _in eorum potiſſimnm
llbris regnare, qui mente parum, memoria non medio
criter valent. Il ſrustula quzdam ſatis docta producunt ,
ſed ea ita conſarcínant , ut nec pes , nec Caput longo
inſit ſèrmoní . Horatiano ſunt Fabro fimiles:
. \Emi/¡um Circa ludmn ſaber ¡mm :Mgmt:
ExPrime-t, Ó* ?Bº/[EI imitaóitur ¡ere capi/1º:,
I eli:: open*: ficmma . . . . (a)
Pro ecto ſcire non est tam memím’ffe , quam qua: me
míneris 81 íntelligere ipſum, & ita efi‘e'kre, ut alii in
tellígant. .
S. 9‘. Ut autem rite fecunda hzc regula obſervetur , Tenía
adhíb’enda omnino est tel-tia, ſeu perquims, ſeu donar, "cu/- .
veróºmm tantum adbióetº , quan-:um nitide iª’ei: conci
plmdixl, authexplieandir, jam' :fl : flylo atitºr flmp/íeí ,
fª-Ñ
‘(I)Dam.pm.
SD_
facil¡ , natural¡ : Muero ut a verbarum copia , im a
Fania
;una .
3x4 ART. LOGXCE LIS. V.
ylo
declamazºrio Ó* magico. Nam verborum mmia copla/im
itiores nos efficu ad quaerendum ,y intellectu vero diſ
ciliores". Stylus vero declamatorius &c Iragicus audito
res commovet, non docet: ¡t phíloſophus , niſi orato
rem agar, doc-:re vIlt ,_ non movere :~ ªſſenfionem argu
mentorum pondere gignere , non affectuum perturbatione
extorquere. Quocirca, ſi curar eos illuminare, ques in
ſtuuit,,v
Praia-'bit ampulla: (9' eſquipednlia verán.
S. Io. Quarta re ula e : Rem de 4M agitar , Mm
nm di-Uidirº , mem a fingula diligenter examinan , aut
expedita. Qui enimv rem, de qua agimr, in omnia ſua
membra accurate dividir , deínde minutatim quam": ar;
explicar, quid cuique conveniat , aut adverſetur, 8C fáci
lius progreditür in veritate invefliganda , erpendenda,
diſcemenda‘; & Clarins alios instituir. Reguªs autem ex
a‘ctarum díviſionum has príecipiunt Lºgici: .I. ut primum
tes dividatur iii omnia ſua membra generaliaz ita ut
lzhllum membrum, quod ſoitu fit neceíſarium , omitta
tur, nullum redunda: ſuperfluum : z. ut generalía hzc
l membra, fi opus fuel-it , in alía ſubdividantur, uſgue ad
Rania
gnit-m .*
definitio
*fl' .
_It pau.
n": \máis
:MMM .
1fimplicifflma: 3. ut unum membrorum non contmeatm:
ſub'alio. Ex- quibus illud perſpicuum eli, exactas divi
'ſiones docentis pòtius eſſe, quam"quzremis: ill¡ enim ,
non huic , ita rei, de qua agitul"_, natura ¡mete \Potest ,
ut poffit ejus mcmbrcf omnia nolcere , atque pªmri’.
5. n. Quinta regula, Singula vor-¡bala, 4M aut ob
flurimtem aliqmm, aut ambiguitatem przeſeſemm , defi.
hito; ide-ſl ermtm carta: ſlatm'w nation”, cun-:que ii: ſem
'per nationibu: adbibm. Nifi enim id fiat, aut ignorabis
quid quieras, aut ig'norabunt alii quid doceas. Haec re
gula maximopere commendanda est in controverfiis, quas
cum aliís a. nobis diffentientibus habemus. Audacter di
co, ſi hanc regulam’ tot vil-i ªlio uin accurate in
clontrove-rſiarum libris ſervaſl'ent, mole minores , &
numero paucimes ſcriptieſſent; &controverfim quaº: Plu
xibus in rebus genus dividunt -humanum', aut extermina
:z effent, aut in exiguum relata?. numerum. Nulü aúfem
'tam ſzpe, tamque turpiffime ban:: violan( legem, quam
diſputantes , ſeu incuria, ſeu diípntationis azstu Przpediti:
at nulli magis ejus memor‘es eſſe deberan: . ¡nde fit ut
videns pafflm homines integros dies- furioſa diſparate ,
interim egregie' ignorat-e, qua. de re diſputetur ,
S. n. Jar‘n definition-es pauciſfimis verbís 8: clariffimis
ſunt faciendz :.nulla 'm ¡is adhibeuda ſunt vocabàla, uz
’ ip a ’
DE USU RATIOCINXI CAP. YUI. 315
8! ipſa non fint aut definita, aut clara, Se cena, ne de
finitlonis definido altera petenda fit; nec ad‘híbenda ſunt
lura, quam que ſatis ſunt: alioquin non ’ iliustrabum ,
ed-oppnment, ac‘obſçurabunt. Itaque qnis ten-!Perera
riſu Peripateticòrum huiuſmodi audiens definitiones e'
Quid lumen? 48m- diapbani, qua dÍÁZP/JJÏIÍ. Quid m0*
tus? actua* Emir in potmiia Prom in pºmm’a. Quid ſpi
ritus .7 [ubflzmtia a6 eſencia/¡tata ſuní/22 . Quis homuncio
audeat m hanc commentarium ſcriberePx Egregie in hac
parte verſati ſunt Sroici . l’rof'eram eorum exempla guz
dam ex Tullio. Quid mgritudo? opinía retam- mah' ce
[ènti: . Quid laetitia? Opim'o TEL‘EVIJ‘ ban¡ preſi-712i!. uid
menus? opim'a impendentir mal¡ , quad ¡moler-:biie aſia
wide-atar. Miſericordia, mgritudo ex miſeria alzan-'IU injuria laéomnttſis. Angor, cgritudº pre-mm:: Luctus, :agri
mdo ex aim, qm' cam: ſuert": , inten'tu acerbº . [Erumna ,
¿gr-"tudo laborioſo. Soiic'itudo , negó-¡tudo cum cogimtiºrze
c.
5. 13. Quum ſin! duo definizíonum genera , -Ueróomm,
8( rea-@1, loquor in hac regula de verborum tantum de
finitionc. Nam rei-um definitiones, qua fiunt,cum pau
cis , ¿Se claris verbis rei alicujus aut omnes, aut Preci
puas proprietates explicamos, 'eſſe quidem illa pofl’unt
doce-mix, non vero inquíre'mi: , niſi antequam inquirat ,
rem teneat totàm . Sed nec docens a‘daequatas rerum de
finitioncs unquam dabit, num' nemo est , qui rcrum na
turas perſecte noverit . x Logicorum autem doctrina
definitiones rerum debent‘efi'e: 1. Uni-veçſaler, idest con
venire deben: \Oti rèi‘ defini'tz, uanta quanta est: earn
ob rem hac Platonica '.'motus de nitio , menſura mom:
fimndum prim (9' pºflm'm, mala est : nam tempus est
& menſura quieſceniium: ſi quis virtutem definiturus di
cat, eſe perpetuar'n (9' cºnfiamem -vºlumatem im- ſuum
cacique' tribumdi, vitioſe definir (a): pax-tem enim de -
ni: , non totu’mz‘ z. debenr eſſe prºpn‘e, idest ſolius rèï
definitz. Ergo ſi quis hominem definiat , rèm cos-iran
t'em , lati'or ea est definido: ſunt enim & aiiz‘ tes cogi
tantes , qua: homines non ſuní ,* aut animal bipes 5 ſum:
enimaliae animantes biyedes . Aut fi circuium explica
tums, dicat eſſe, fi urq’n plm’mm , improprie definir .
Aut roganti , md' xt Vince militafl'f, reſpondeat , ma
c/n'mz milimm": g. constata¡ debe’nty, ex ¿rem-re & differen
tm:
(a¡0mm ) Vida m .ſam-tn- Memmª' 1:25:: prop-*er ç a'pnï'ç vi-rtntis lt*
tm , in Mena:: Ham-¡I , mmo
Defini
ricm:: re
rªm , Ó'
mula!:
mm .
Due ro
Ha defi
níflld¡
un!: .
I‘
3x6 ART. LoSIcE L1B.\V.
:ia: ,clarius euim \jes 'intellígimuubi coguoſcimusrquze ei
cum aliis ſunt communia, quee vero pvopria, ut Rbºmbm
efl figura plana quadrilatem, xequilatem, ſèd mm rectangu
gulxz. In qua definione Tà figura genus est ſupremum ,
Ta‘ plana, medium , \To‘ quadrilatera infimus , era'. non re
ctangula. differentia, Cum genera ac ſpecies": idea: ſmc ab
stractz, ac docendi cauſa. ſabrefactz ,* ſacile intelligitur
ejuſcemodi logicas definitíones, docemium eſſe, non in
quirentium ( a ) .
C A P. VIII.
\ 7 DE Method¡ amb/tica regnlix. ‘
P'j'ªª "-5. I. Ui veritatem aliquam est investigaturns , aut
fi'ſi-ÏÃÏ" quazstionem expediturus , \quod methodo fit
. analytica¡ is pra-,ter eas regulas , quas & in
ſuperiori capita, & m alíis horum elementorum librisprzcepimus, has etiam studioſe ſervet. ſi
l. Perpende mmmjta ſi: anima pmparatm, m ei *ve
ritatí inveníendee,mat ſol-vende quee-ſlim¡ ¡¡Pem- ¡Mª, maunz'nutilíter divas-eri: ,\ ?mi I'm-pta (9' ridícula eflſiutia: .
E. g. Quaéstio, m medio Iure Romano verſetur, '& tu
ne fando quidem Romana Jura audivistí , aut corticem
'vix degusta’sti‘, ei non es aptus ſolvendae. Agitur de re
Theólogica , Mechanica , Astrqnomlca ,' quas res ignoras ,
nonne perrídiculus eris, ui nullís prius earum diſcipli
narpm notioníbqs animo fi‘ilzacto in \ſcenam prodis , Theo
' loggm, Mechamcum, Astronomum acturus ,ª Huc tra
ducx otest Horatía‘num illud, v .
Emite mateïíam‘wfirírj quldſcrióítir, eeq'uam
Viribux, (9' 'vez-ſata diu, qm' erre recuſem,
_Qyid -Ualeanr bumeri . ’. . . i -
S. z. Quod ſi reí, de ua agimr , ideas habeamus ,
aplique ſimus 'quazstioni ſ0 vende, \um altera lex monet .
:manda I. Expenditº perſpeflez ſimple-x ne quee-filo ſi: , an com
"Sª’ª- paliza: quad /i‘fuerit cºmpofim, Mm accurate in omnes'
ſimplim- díviditºjminutatím examinan¡ , Ó* in MI pri
mum inquirita, quie [um-ñ aliis prefer-re poflím . E. g.
Quaaſitum est, quinam zfſm‘ Ó' conflmctíº partium ocn/i .
Dune proponumur quastiones : earum fecunda omnium
p‘rimum examinabitur: niſi enim ſciatur , quznam ſmt
oculi Partes, explicar¡ non potest, quinam fint earuſmdem
u us .
La 2 Phil/ª ¡a 'MH-nylon@ IF. {Fic-'5th Lugd. !59º. :lx aim' (<1
b rra-n on'ïpanrç: UTE º MJU, U7( 091D¡ F7351. Neque ¡Sim qnifm
1' T
investigar: Entel¡ , que: novlt, neque gus -nºn nova .
DE usu nA-nocmu CAP. VHI. 317
uſus. Eodem modo ſi quzstionís partes fuerint rales, ut
una expedita, nullo negotio aliæ ſolvantur, ab illa ini
tium faciendum est. quæritur-1 e. g. utrum fit *Deus ac
provídentia, initium faciam a demonstranda Univerſi hu- y
jus providentiaa quandoquidem demonstrata providentia,
fequitur eſſe Deum omnium conditorem , atque confer
varorem .
5. g. Quod ſi his legibus probe feceris ſatis, tum ter- fania
tia lex monet . "ªª‘ª'
3. Prºpoſitze quzefliºni: modum quam clartyfimir *veréis
explicara . '
Siquidem niſi \statuatur aperte’, quid quærendum ſit , aut
demonstraudum , in incertó omnis vagabitur oratio . Pot- Ñ
est autem quzstío aut a nobis, aut ab aliis proponi .
Si nobis ipſi quæfiionem Propoſuerimus , omnium pri
mum ciaram ejusenozionem ut in animo eflòrmemus 0
portet. Si vero ab aliis fuerit quænio propoſita , eos ro
gabímus., ut clare ac dist'mcte mentem fuam explicent .
Niſi id factum ſuerit, ulterius progredi nec debemus ,
nec poffumus .
5. ar Constituto quzflionis statu , quarta regula præ- quam
capit _ regula . .
4. _Que/¡¡0mm corrige, Ó' !MGE ac quam ſimpliciflïme
apprimea ide-fl referam ab ea‘quzecumque minime ad _Mm
faciunt . ¿ .
Nam hæc oneri potius ſunt at impedimento: remo
ranmrj perturhant, obſcurant. Ac vero qnoniam atten
tio nostra breviffimª est , ea dividenda non est ad plura
fimul. quocirca ſi quæ funr in- quzstione propofita, quæ
demi pofſunt, ſalva quzstione, prudentiae est ea reſeca.
re, unique rei animum ſerio intendere. Hujus regula: 8C
in dif utatíonibus, & in familiaríbus ſermoníbus memi
nifle ebemus: fæpifiime enim obſervavi, ob ejus deſe
ctum, quum quaestiones muitiplicarentury ac prima im
plicaretur femper atque implicaretur , nihil’ cen¡ fuiste
definitum . , .
5. 5. Porro his ſactís monet quinta regula.. ;zm-m
5. Diligennflïme pçrquirita quæcumque cum proponit res-41ª
quge/liane cannexionem al¡ Mm baba-nt s oampamtº quæcumque ei lumen aliquod \a erre poflctunt t pºflïbi/e: quaslibet
canfingito bypºtbeſn . ,
Ita eriim undequaque præfidia arceſſis , quíbus enodandæ
quæftioni , atque veritati detegendæ aptior evadas . Ham:
autem regulam ſervare nequeunt, qui primam non ſer
vaverunt: difficile enim est, Poſſe te hæc undequa ue
præfldia ªrceffere, nifi in ea ſcxenna, ad quam quæ io
per
'318 ART. Loozca: L1!. V.
pertin’et, fis verſatus . Demonstranclum ſit , Christian-:m
religiºnem elſe -Ueram, quot tibi ex-intimiori Metaphyſi
ca , Ethica, Phyſica , Historia Gentili & Judaica, Cri
tica, ſunt neceſſaria? Ea \amen colligere non poteris ,
niſi in diſcíplinis illis _ſuçris contritus. ‘\ A”
…ſan re- S. 6. Demceps przcipir _ſexta regula .A…. 6. Principiª ſaltda , qmbm verllªtem m-Uenia: , aut
quee/¡¡amm Cape-dim, Idea: medía¡ , qu'iàm‘ qua: babe:
Comparan- poflïsz perquiritº, Ó' -veluti face: perpetua zm
tr mln-¿Mm . ~’
Nam niſi praesto fint principia, 8( idez medias, ulterius
Progredi non Potes. Czterum ha?: est regula, qua'. ſaci
le quidem przrcipitur, difficillime vero adhibetur . Locos
communes, unde bazo principia ſumi poſſent , Dialectici
excogitarunt. Sed inutiles ii ſunt., niſi quis prima re
gulze przfidio ad huiuſmodi examina accedat . Qui enim
principia qua-,tir , quibus quazſiiohem aliquam mathema
ticarn, aut phvſicam ſolvere poffït, nifi ſuerit in mati-le
maticis, aut phyſicis díſciplinis exercïtus , ex communi
bus illis locis nullum ſperet auxilíum . Principia autem
omnium quzstionum , quamum perſpicio, ad tres ſum
mos fonte: revocàri poſſunt, ratiºnem,experimtiam, au
éïºn’mtem x Quaestiones mathematicaé ad primam claſ'ſem
peninem: itaquc carum pn'ncipia ſunt definition", aria
mata, prepa/¡Klum de'mºnflnme, bypotbeſex . Quzfliones
phyſica: peninentad tltet‘am. Earum Principia ſunt ex
immta, obſmn'mn‘; regule, à axiomata geneticaÏgritima inductione excitata . Ad teniam clafſem perti
nent quzstiones Theologicaz , Juridica, historica: , qua
Tum principía ex libris ſacris, ex legum codicibus , ex
historicis pecenda ſunt.
;emm 5. 7. Sequitur ſeptima regula.
"W"- 7. Nilu‘l mmm, m'fifin ¡dais clari: : Mm claritatem
ſemper facturar: in ſingu’li: gradibm Progreflíoni: eviden
tiam canſar-vara. ri?:
Qui hanc regulam non ſervant, tantum abest z ut veri
- La?, tatem, quam qurçrpnt, inveñiant, ut potius m gravim
?Kt- mos errores prªzclpltes eant . Nam qui ideis obſcuris Se
" oonfufis philoſophatur, nec proſpicit quo eundum est ,
nec veritatem, niſi caſu quodam 81 fortuna , reperire
potest. Vide ut lurimis exem lis hanc regulam confir
mavit Malebranc ius in ſexto ¡bro de inquirenda veri
Ílte par. z. cap. 4. -S. 8. PostqIam ideas claras 8C diflinctas collegimus',
principia przpoſuimus, quzstionem expoſnimus, ordina
mkªxªla vimus , correximus , ſeqmtur octava regula .
"ºº" 8'. Idea.:
\ l
*S:
ÜE Usu RÁ‘rroCIÑn CAP. VHÏ. ;x9
8. [dm emm-.r, Ó' prim-¡pia, qua noflmm queflianem
ſpeéïam , mutuo canſe-rra, aut intuir-¡eme, aut ratz'acima :
ſingular ſinguli: comparan :,,ºmm'um relacione: perſpicito, r Ñ, ,
atque quo :end-mn, [EB-nar.
Enimvero qunm veritatem nondum clara comas , , -
omnia ſunt tentanda, ut poſiis detegere . Quoniam au
tem huic relationum numero retinendo memoria nonfem
per ſufficit, ferſpiciendo non ſufficit acumen , utllisti
mum erit sty o mi, ſeu omnia literis mandare , aut lal
tem cifris indicate, quibus quam brevistim’idez , ea
rum ue relationes, exprimuntur. Id ſervant Mathemati
ci . n cifris aurem constiruendis quiſqne. genio ſuo in
dulgeat, ubi non de tradenda verimce , 'ſed de pel-qui
renda agitur,
5. 9. Fieri potest , ut piures huíuſmodi relationes mi
nime \int neceíſariz. Ergo quoniam ez inutiliter me
moriam opprimunt, aut attentionem distrahunt , nonz Nmu_
regula obſervetur . ¡Mi,
9. Omnia ita-Mm rarrz'gítº: numemm relatianum in par
-vum refèrtº 5 que Meri ſum dem: .
Eius regula mio est, quam ſazpe diximus , quod non
oporteat mcutis capacitatem , 5( attentionem ad Piura
dividere .
S. xo. Jam vero decima regula est. ¡Mim
lo. Que ex upm'ºri regula ſuperfum, ne perſunctoria "Sul-
inſpicito, ſad iu conſiderara ,* ſemi/¿aria n’ái facitº .
'Nam non alía ratione idea ex obſcuris clarm evadere
poſſunt quam diligenti Se diuturna mediratione . A":
vero ſal'iuntur ii, 8( ſibi imponum; , qui nullo labore,ſed
ſomnolenti & oſcitantes ſummas veritates perquirunt .
S. Ir. Quoniam veritates, ut diximus, aut, a miriam;
pendent, aut abauó‘z’orime , que regula: ſectandz ſm’t
in posterioribus quaastionibns in 4. libro dictum est CD
pioſe. Quod attinet ad eas , qua: a ratione çendent ,
postquªm ſu riores obſervaverimus, tres aliz, que ſe
quuntur, ad ibende ſunt. ’
II. _Que ¡n idea clave Ó' dzstinéïe cmtinm' amis, ,num-l
m alfirmato : negatº vero , que ei adverſari clara Ó* vega-1:.
dzflincte percipir . Nm dama: C9' wide-mia veritatir
**bar-¡8er fiamtu: cſi .
12. me ¡mer fiªfê con-venian, an [Mi adverſentur ,
non wi enter intel/¡gh, inter obſcura Ó* ¡mena ¿abeto :
ade-aque aut media: alim- idea: qucrita , qm’ám poflircom
para", aut m- unquªm affirmatº ,
. 1.3, .Pe-_r Picito mide immedíate [napa/¡tio , que ut prin
czpmm n 1 ofertar , proficzflarur. Ea ammiºnem "ma
mror :
1” ~ *Ir w
gzo ART.LoG1c¡ELxB.V.
ram*: tam iterum examinan; -unde fecunda altera_ III-fm
zur, Ó' ¿m neceſario : ita parra 141m¡ pngita...
uma. §. ¡2. Explicemus hanc regulam exemplo. Jactari auv-
Y:: "gr:- dio , fummox'imgerfmte: neceflario: efle generi burfumo rr
…,m _ ` ¿vendo, Quomam 1d ignoro (ex l_lypotheh), id ſclre ſata
go. Perquiro igitur omnium primum , unde hæc doctri-z
na potuit immediate proficíſci . Perſuaſum video eſſe gen
tibus omnibus cultis, inter quas ea doctrina obtinet , Cí
vitatesl n arias effe generi humanos. ex hac perfualio
ne video 1 m alteram natam eſſe, de neceliitate ſum
morum'imperªntium. Sed videamus an hæc ex priori
illa neceſſario ſequatur. Perquirendum effet, an civitas
in statu naturali conſervar¡ Poſſe!) Video Poſſe, ſed non
- fine frequentibus perturbationibus, ac continuo dillfolutio
nis periculo, ob diverſam hominum indolem , diverſa
judicial, afiéé’cus, inclínationes, mores Sac. inde intelli
go, hanc naſci Propoſitionem, neceſſarios eſſe ſummos im
Perantes, qui legibus civitatem unam & concordem ,
quoad fieri potest, conſervent. , p
Sed porro &e hoc nondum mihi liquidum est , utrum
Civitas ita neceifaria ſit humano generi, ut fine ea con
fervari nequeat? intelligo Poſſe genus humanum confen
vari in familiis ſepan-Iris, quæ vivant in naturalis liber
tatis ſiatu: licet obvim improborum video magnis fæpe
malis eſſe obnoxios. Quumque fummam utilitatem cum
necefiitate hoc in loco miſceamus, concludo, Civítatem,
a gu: humano generi conſervando utiliflima est , efl'e et
iam hoc íenſu neceſſariam ,- ex quo iterum neceffitatem
imperantium colligo . Abbreviemus modo iudicias vo
cemus imperantes A, civitatem B , hominum genus
C: paucis demonstrabímus A neceffarium eſſe ipfi C :
namCA necefiarium est ipfi B, B vero ,ipfi C: ergo A
i ſiPRE ula XIV. Si in ea que/Hem’, quam ¡leur/¡811mm ,
viri 051i in diver/4: ſememiaJ abierunt , ne exi/limum
quefiionem ad liquidum efle perduflam , quoufque earum
partium , quæ a te diſe-mmm , retiene: omne: ‘, faltem .
zu_ quee gmw'ore: cmfentur , non perpenderí: ,- Ó' dilueris.
Nam quum viri docti diffentiunt , argumento est rem
nec per ſe eſſe perſpicuam , 81 evidenti demonstratione
destimi ,- quandoquidem evidentiæ ea est natura. , ut omnes ,
ui eius intelligendæ capaces ſunt, velint nolint ad aſ
enſum trahat. Quum autem res evidentia defiituitur z
nihil reliquum est aliud, quam ut majorem, quæ habert
potest , probabilitatem pervidere ſtudeªmus.. Nemo au
tem est, ,qui ſe maximam probabilitatem adeptum dice
- re
s
- DE USU RATXOClNll CAP. VU!. 5-21
re Pol'ſit , quouſque oppoſirz pactis uniones vigent .
Quake m argumento prpbabili .utriuſque. Lartís rationes
ſunt componendz , gravlores ehgendaz, mhrmxores, :eſcl
› v'
Sch, Quaafitum qua“ methodo adverſa; parti; raciones
exponendze & refell‘enda:v ſin!. Vçtuſüªſiquot Grzci phi.
loſophi quz’fliones in mramque partem diſputabiles‘ it¡
per‘trªctarunt, ut primo loco expoúIerin-t _partis adverſa:
argumenta : fecunda opínionis ſua argumenta confli‘tue
rint : tez-tio, vero confiltationem ªggreffi ſmt. Ea medms
do veterum ſchºl‘arum Theologi è( Phil'oſophi communi'
fer ufi ſunt. E30 primo loco .argumenta poſueri‘m the
ſeos, quam ,confliruimu’sç Secundoobjectíoncs , ac con
'futatïonem : reſért enim plurímum ad v'emm pen-rider¡
dum , qua prímum opinione auimus’ ſir imbutus . Con
tinua autem eratione objoctiones poſueris , ~u_t mex item
continua Marion? refunaverïs , an ſeparatim & ,obíeco
ris, 8( ſingulis reſpouderís, qzuibuſdamv nihil intereffe
videtur, Ac vero qui brevitatí student, ita .efficere ſ0
lem, ut uno loco omnes conglobent objectiones , una
que oratione reſpondeant. Postal-im \amen probatíus est:
quod ſit &e ad docendum a &Y ad redarguendum accQm
modatius . ' v N
4 S. Ig. Poflremam tªndem regulam hanc pono. mm_
IS. Si diu Paqui/¡Unix, muwfimtem repereri: ,. eme muuu
mM redimegmto . Si iterum fra/7ra tema-Unir, m- promm~ "'
ciatº ram aut falſam, am miam- pºfliáilem , e:: ¡¡oc tmmm, quod nah ¡mel/1'31": , mſ¡ ade-o ſi; pèrflſic'l'mlm , iq
mermm ;mm vrri Ó' ſal/i menſurçm pum, - ‘
c A P.. .IX.
De Metbºdo Syntbqçtim,
S( x. methodum Syr’mhetícam , quum-'ajíog
ea docere vis, que fi-{L Ergo I. Cum-º, ur_
ea deſea: , que tu, qua-ad pam: pªſefliux, mm . Ridicu.
lum enim est .ça velle docçre , quz_aut omnino ignoras,
aut Per‘ſumma capita didlcisti, & m creta figu/inam di..
ſcege, ut dici ſolet. Qui hanc víolant leggng, au; ſe_ Pez,
L'LdJCUlOS ſaciuqt, aut ¡¡¡lips turpiffime decxgxunr.
2 2. Amino": eltgttº ¡2pm, : has emm primas efl'e
v diber Doctoris cu_ras perſpecte docet Ariflotelesçc.). Sa
n vero‘ non emma. omnes ferre po'fl'unt., nec delomnibus
Gen. Log. ~ X ER
( a ) II: prim .ſd Nim-n0
\
2:2.- ,\ART. Looms; Lis. v.
efl cum omnibus diſſerendum . itaque ffigyptii, 6t hinc
(Era-Sci, potifïimum Pythagorici , ſecretiora quædam do
ctrinarum initiates tantum docebant . Christus Servator
nofler non omnia docuit Apoflolos , quod quædam eſſent,
quæ nondum ferre poſſent : ergo quædam difiulit ad Pen
tecoflem . Paulus quoque, lav, inquit , -vobi: dm'i tan-7
quam infümióm . Beatus Baſilius (a) fcire, inquit, debe
mm, C9‘ que dicendü, Ó' quæ tacenda ſunt. -
- Multa etenim bona recta latent, neſcitaque profunt (É) .
inde ſecret¡ lex apud vetustos Chriflmnos.
pm…, 3. 3._V0calzula , qm'bm utendum efi, (9' quæ a”? Puf
nrria. ſum. ambzgua , aut obſcura , defimto, buſque defimzmne:
pneponito t/;eºrematix demanfimndi: . ltaque Plato, Ari
fioteïes , Cicero flatum hoc atque indubium habuerunt ,,
omnem infiimtiarzem, quæ de re quacumque ſuſcz'pimr, de
bere a definitione pmficlfli , ut intelligatur quzd fit id, de
qua difleritm . Plerique definitiones omnes alicujus diſcí
plinæ , aut faltem materiæ , quod ſynthentice docent, ſub
i itium prazponunt, veluti Geometraª.. At id minime est
neceffarium, pofi'untque recte iis in locis exhiberi, in qui
bus earum est ufus , quod Graveſandius in Phyfica, \N01
fius in operibus Metaphyſicis &l Mathematicis , omneſ
que recentes Geometrze ſaciunt. q
Regal/I 4,. §. 4.. Stamti: definitionibm, ſequantur'axiomata , ex
ª’ª’” ' nibus ratiºcim'a conoludamux . Sum: axíomata, ut alias est
lfium, propofitiones adeo evidenter vere, ut earum ve
ritas ſimplici patear intuitione. In iis ſcientiis , in qui
bus auctoritas authentica ſuppeditat principia , axioma
tum loco habentur quæcumque propofitiones clare &c di
flincte in auctoris verbis continentur, ex quibus ratioci
nationes tam arcto nexu deduci poffunt , quam ex axio
matibus Geometricis Geometriaz demonstrationes . Quan
doque axiomatum loco habemus propofitiones eas , qua
rum intellectus pendet quidem a ratiocinio, ſed notæ ta
men ſunt iis, quibuſcum diſputamus . Sed ac non raro
’ propofitiones demonliratas in aliis difciplinis pro axioma
tis ufurpamus . Aliquando etiam ea , quæ inter partes
conveniunt , etfi minime forraſſis evidentia , aut Ceſta.,axiomatum loco habemus . plerumque principiorum loco l
affumimus ea; quæ etfi ſalſa , ut vera habentur ab iis ,
cum quibus difierimus . Ita veteres Christian¡ ex libris
Mercurii Trlſmegisti , aut SVbillarum rite confutabant
Gemiliſmum , quamquam libri illi fpurii ſint t quando- _
qui
num-lh
( a ) H . 29.
( b ) .r. Pnfpn' in Cumin: do ¡¡¡mſn
ll
f. m usu narrocmu CAP; IX. 37.; ,
quidem ut ‘genuini 8t divini habebantur gentilium multi
tudini , agebaturque non de veritate conſiltuenda, ſed de
iis refellendis , qui ei contradicebant .' - l _
5. S. Niki] demon/Irma , nifi ex xix, qtfze pneflabzlztay nam
ſunt, efinitionibm, axinmatibur , postulan; , bypotbz/i- quinta .
bm, Ó* probatir propofitionibm.
6. Nulla: adbz'beto propoſition” ,' que ant-ad rem , de Rm…,
qua agitar, non pertinent, am que primi: !fill demonflrfmf fem
díx, am' illuflrandis' non ¡uſer-¡¡¡mit . _ _ _ .
7. Propofizione: , quæ alii: demonfir/mdu ſer-want , 11/1: Rgguh
pnerm'ttitº Y. . _ f’1"""-’ -
_8. SI' per fuperz'orem regulam [ice-.at, ſimphce: propoſitio- Regula
ae: pmeant compa/ita: , generic-e *vero mina: generic-mn' 0m“
Plures aliæ regule addi oſſent : ſed iis qui verſantur
in fcientiis Mathematicis hæ quoque ſuperflua: ſunt:ex illis enim difciplinis melius acipleuiusj quam ex ul
lis Logicorum regulis , huiuſmodi differend'l ac,, demon
Brandi methodus diſcítur: iis vero, qui in ſcientiis Ma
thematicis minime verſantur , nulla: Logicorum regulæ
fatis 'eſſe poſſunt, ut rem aliquam xmethodo hac fynthcti
ea docere-valeant . Sed , quo hanc artem paullo pieniùs
tirones concipere poffint, addam in hoc loco Chrxstiani
Wolfii de 'metlzºdº mathematical. commentatiunculam.
APPENDIX
Canis-ru… Won…
De Metbºdo Mail-:matia- ¿re-UI*: :ammeffmiº .
w S. I. ER Mátbodum Matbema‘n'cam intelligo ‘ ordi
vnem , quo in tradendis dogmatis ſuis utuntur
Ñ Mathematici . y _ _
Í. z. Ordíuntur autem Mathemyaiici a definitionibus s
in e ad axiomata &postulaka j in Matheſi mixta, ad ex
ri ntias, ſeu obſervationes, progrediuntur: ,his tandem
he ematat 8c problemata ſuperstruunt.; ubique vero
Corollaria, & Scholia, fi e re vifum fuerit, anneflunt .
S. g. Sum aute'm definitiones prima: rerum notiones,
quarum ope inter ſe distinguumur, 8i unde, quæ de ipſi‘s
concipiuntur , reliqua deducuntur . ' v
§. 4. Per motionem uamlibet rei cujuslibet in mente‘
repr'zſematíonem ¡nte Igo._ l . l.
S. 5. Nouonum differentiam primus diſiincte traſdldu
» X z _ 4 a
324 ART. LOGIC‘E Luz. V.
ſagacíffimus Leibnirius (a): quáe quam¡ fit ponderis ,
Pauci hactenus agnoverunt .5. 6. Est ſcilic'et non'o clara, qua: ad tem oblatam re~ q
cognoſcendam ſufficit; ex, gr. quod- figura data in nume~
ro tríangulorum habeamu' ' _LR5, 7. obſcura est noria, quz ſiad ram oïlatam recogrlo
ſcendam' non ſuffiçit. Talis Est ex. .gr. planta , ad cunas
' c'onſpectum dubítas, urrum ea ſit , nec ne,, quam alio
tempore alibi videras, &e cui hoc vel i‘llud nomen tribu¡
¡¡¡evil " ' ' ‘ «Muſee-N."
8. Clara noria dzstinéia habetur , ſi notas recenſere
va s, ex quïbus oblaram recognoſcis : ex. gr. quod cir
culus ſit figura línea curva in ſe redeunre terminara, cu
jus ſingula punctª \ab codem Puncto iatermedio zzqualiter
distant , ¿WY -ïí‘ Í Méx' -, ' ›5. 9. confuſa est notío clara"; ſ1 notas, qnibus rem abla: l
tam. recognoſcis, recenſeré minima. valeas, ut 'm tales fit
reſolubilís: ualïs est ex. rª notio coloris rubri. wy‘ſi
S. 1o.' Dïñíncta notío a ¿quam dícítur, ſiv& not-amm,
ex qu'zbus com nítuk, notiones diflinctas hªbuerit : ex.
gr. notio cir‘cui Pa'ullo ante tradita cenſurar adaªíquªta.,
ubi curvaz in ſe rede‘untïs ,- pnnct’i intermedii -,_ di~
gamjá: zeqúalís , 8d terminationis notiones distinctas ha
l' 5. e,, , ‘&ſin; -ſn hac analíflſi 'quum progredi lieea‘t ‘, donec ad
notïoñes írreſolubiles perveniatur; notionum adzquatarum
dari grad‘us r’naniñflum est; inv przſenti \amen non explí
candos. Sufficit nzonuiſſe , quod notiones uzdam conſu
ſz admin¡ queanr, qual-um evolmiº ad emonstrationes
non apprime ſit necefſaría. Ita Euclides non reſolvit no
tionem zqualitatis, uk ut *ea'dem notiones triangulixzqui
later¡ , rhorñbi , & figurªrum regularium ingredíatur:
propoſitiones enim, ad quarum dcmonstrationem neceſſa
ria erat, facile ¡pſi fine probatíone concedi porerat‘zt ; e.
g. &nod aequalia eidem tertio fint 'aequalia inter ſcſe:
quo figura? ſubi mutuo cºngruemes ſin( mquales -, quod
;Eqnalibus peraqualia mnltipl-icatis facts. ſin: zqualia '81º.
Deſectum ſcilícet analyſeos ſupplenc .propoſitiones , qua
perexperrientíam ſatªís ceme ſunt. ' '
5. x2. Dmd‘eqma_ est noria, ſi notarum , uz clístír¡~
&am íngrediunïur, non'nifi confuſas notiones ªbneris.
5. lg. In numerum dufinírionum mathematicarum non
admittumur niſi notíones distinctaz, 8: quantum fiel‘i po
,tefl, aut pro re nata ſufficit, adaequatª: . A
S- r4
çª) M :Hi: Mmmm ,- rm. ¡624. ¡r- m.
D‘E HSU RATIOGINU .p5p, IX. zz¡\ \
S. 14. Hincrin defihitíonibus ſubſeqnentibus non um 1.
tur vocibuè , niſi vel ex anzecedeqnbus, vel alinnde, \3a.
tís intelligawr, que res iis ſulgixcxantur . _ i ‘
5. x5'. Et , ſi quandonouone‘confiªſa content; ſu*
mus , res , ad quam [pactar, olzvta. [it , neceſſe est, 'nc
vel' preſentan_ quandocumque‘ lxlyuent perc‘íp‘ere ,- 'vel
lſa-.píus jam .olim percepta’. hand dtfficultel‘ remmiſci va;
camas.
S. .x6. Definition-?Severo ad duas'claflªes' commode revo-.L
cantar ª Sunt nimirum alía: nominales, alias reales . ª
8.17. Definitía nomina/is est enumeratío notarum ad
rem oblatar'n ?ab aLüs dístinguendam ſufficíentium . Talis
est Quadrati, fi figura .quadrilapera , xquílatera , rectan
gula eſſe dícatnr.- v Ñ
S. 18. Definitiº rea/I*: est notío dïflincta re¡ geneſin.
hoc eſt modum, quo fierí potcst , exponens . Talís in
Geometría est Círculi , fi per motum linez‘ recta-z Circa
punctum fixnm deſc'ríbi conclpitur. , -
.S. 19. Ad¡definiti0nes nominales multis -modís perve
nunk: quos -lntet primusno'rnínarí debet,«ſi ad rem pra:
ſentem, quam percipimus, atcendimus . Hac rarione A-,
flronomis innotuït z Eclipſin Lun-:E eſſe pkivationem hïſi
minis Luna: plenze . Cum cura vero distmguenda ſunt ,'\~—
qua: distingui pofi‘unt ; ,eaque ſingula primum ſingillatïm
cçqſidexjari , mox inter ſe conÏerri debent , ut defi
àïï: notío-distíncta évadaÑt , qualis ( -Uide S. x3. ) eſſe
t* .
5. zo. Definitiones hac vel. alía methodo inveflígatas
expendemes, 'varias Plerumque_ determinationes animad
venimos¡ quibns omxſſis generalioſres evadnnt . E. g. ſi
ex definitione trianguli , quod ſit ſpatïum tribus Iíneís
comprehenſum , linearum numerus _expungamr ; norïo-l
nem Figure habebis , quod ſit ſpatíum › lineís termina
tam \\ . '
S. zx. Si determínátíones' in definïtíonïbus obvias con
ſide-.nes, aſias- ïis gem'xnas comminiſci da’tur .‘ qua, ratione
definition-Es alía: i’nvenïubtur . E. g'. gb¡ perpendís figu~'
ram Iriangulí a temario latemm numero dependere, qua
ternarium , am nume‘r’um quemcumque 31mmmaiorem, ſubflitue, ut defimtio figura: ,qua-drilaterg', aut.,
mnltilªtent cujuſcumque .prodeat z,
S. zz. Que‘madxííodum ,vero ( -uide S. 2Q. ) determina-,
\iones uzdªm òmini ,dic etiam nova: ſupperadd¡ poſ
ſ_unt . 'gg' in definítione triangnlí , (peajes 8: ratio
lmearum ', \okm inter ſe haben: , .determmarj potoſi.
pºflªmªª ªimirum-ünm eíſenctgcs’j genera-.lis nptíç trilgné ~
‘ g gun
¿26 ART. Locrcx Luz. V.
guli in notíonem trianguli rectílinei abit. Ponamus por
ro eſſe latera omnia inter "ſe-Equalia; notío trianguli generalis in notionemſi trianguli aaquilateri degenerabit.
5. 2g. Definitiouum per merhodum rimam invema~
mm realizas extra omnem dubitationis aeam est poſita.
Quis enim , quz actu exístere cognoſcít, utmm eſſe poſ
fint, nec ne, dubítabit? Dubitaret ením, num pere¡ e
ret’, qua: ſeEpercipere fibi conſcí‘us est .P id quod vaÑde
abſonum . . g. Si ?lis -Lunam deficíentem intuetur;
quod Eclípſin Pati pot It , dubitare nequit . Idem de illin
definitionibus judícium esto ,. quam poffibtlibus abflrahuntur .
ª S. 24. Alia vero Defininonum per methodum tertiam \
& qual-mm inventarum, est ratio . Utrobique enim ar
bitrium regnat, ſive juxta tertíam , determinationes da—_
tas in alias'ſimíles converras, five juxtª quartam, - datis
alias ſuperaddas: nostrum ‘autem arbitrium nullam rebus
~ existend¡ neceſſitatem imponit , Licet e. g. ſpatium tri-
bus'líneís rectís comprehendi pum!, inde \amen nondum
liquet, quod etiam quatuor, quinque, aut Pluribus quot
cum ue aliís terminar¡ queat. Et quamvis tres linea*: re
cta: Patium com rehendam ,- inde \amen nondum appa
ret, quod inter e z uales eſſe poffint. Tales iraque de
finitiones poffibiles e-e demonstrandum est: id quod Geo
metrae Circa figuras przestant, dum earum conflructionem
tradunt. ’ ' ‘ ‘
' S. 25'. Definition-es reales vel a priori inveniumur,
vel a posteriori innoreſcunt . A priori definítiones reales
invefligabis, 'ſi ex plurium pofflbilium , que tibi inno
tuerunt, combinatione, novum quoddam poffibile produ
cïs ,- epg. ex combinatione machinarum fimplicium, ma
chiham quanídam compoſitam, cujus nullam antea habe
bas no'tíonem . Et in hac quidem methodo caſui perſaepe
aliquid dªxur . Exemglo vest compoſitio Teleſcopii per
fortuitam combinationem lentis convexz cum concava.
detecta, narrame Borello . ' ,
S. 26. Dífficilius idem przstatnr, fi ex data definitio
ne nomínali “realís fit inveuienda . Hoc enim in caſa
\notiones distinctas e’omm evo'lvere tenemur -, quz in ¡sta
continentur ,- ut appareat , qualia ad rei ſormatvionem re
quirantur: p0stea~cognitï0nes jam- ante acquiſitaememe
recolere debemus, viſiui , num \alía ſuccurrant, 9er qua¡
rei ſormationem concipex‘e ¡¡cet . E. g. Daturzín Astro
nomia definido nomíhalis-Edipfis Lunz_, quod ſciljcet
ſi: privado lnmínis Luna: plenas ,- invemenda ~est defini- ª
tio yealjs_ eíuſdem . Lumen ¡¡girar [Unam, 8C Plenilpniuç¡
medua'r¡ debemus .’ Ubr-ustud au Sole ſecundum 11-?
‘ J . UCÏS
¡DE USU RÁ-rtocmnctCAP. 1X. 327
nea: rectas íu corpus lunare incídere , 8C tempore pleni
luni¡ eclíptïcí Lunam Sol¡ diametraliter oppom , adeoque
Tellurem, duobus hifce corporibus interpoſitam , in lo
cum Sol¡ oppoſitum projicere umbram, ſuccurrit z hand'
difficulter innoteſcit, Eclipfin Lung oríri, ſi ea umbram
Terrz ingrediawr. ‘,
S. 27. A posteriori Definitiones reales innoteſcunt , ſi
:ei formation¡ razſentes attendimus. E. g. ſi qúis vídeat
ín campo circuïum deſcribi ſune Circa .clavum fixum in
gyrum acto; is geneſin circuli cqncípit per motum line::
rectae Circa punctum fixum . —
5. 28. Ad definitiones reales quoquc pervenitur , dum
, compoſitum totum in ſuas partes' fimplíces reſolvítur ,
quod in organicis potiffimlmz l0c_um haber ..-Hac ra
none e.. g. structuram machmz 1am extªuns afſequï
mur.\ ' , ‘S. Q9. Circa hoc definitionum genus duo conſiderana‘à
'ſunt ,1 antequam de illaçum poffibilitate indicara liceax~ :
nempe I. utrum ea exſiflant , aut exſiflere_ Poffint , nec:
ne , qua: ad ſgeneſin rei concurrere aſſumlmus ,* z. num
ab iis proficí‘ci queant , qua*: in formatione reí iiſdem
'tribuimus ,- id quod ex natura definitionis realis (S. 18.)
liquet. Horum vero certitudínem , vel experiemía , vel
'em-um, qua: per conſequentías legítimas alio tempore
deduximus, remíniſcentía cºnſequimur. Ita, ex; gr. i-n de;
finitïone Circuli ſuperius ( S. 27. ) tradita, er experien
ſitíam Claret, lineam rectam Circa ‘unctum xum in gy
rum ag¡ yoſſe. Et in definitïpne clipſis Lunarís , ratio
ne, experiem‘ia licet flipata , afſequimur , Lunam Tellu~
:is umbram ingredi Poſſe. 7
S. go. Definitiones tam reales, quam nominales, cum
in ſe conſiderari, \um inter ſe conferri pofſunt. Quícquid
ex confideratioue eorum , que in una Definítione con
tinentur , immediate deducitur ,, Axiºma vocatur , ſi
quid rei convenire, aut non convenire enunciet z Poflu.
~ [amm vero , 'quid effici Poſſe affirmet, vel ne’get . E.
g. ex geneſi clrculi , liquet omnes rectas ex centro ad'
peripheriam ductas inter ſe aèquales eſſe , cum unaèm
eamdemque líneam in diverſo ſim reſeram: . Haze adèo’
‘ Propoſitío in axíomat‘um numero habetur ._ Ast dum per
eamdem Definitionem int'eliigitur , ex quovis puncto,quſiovís interval-lo, circulum ¿eſcribi Poſſe : id inter Poe
flulata collocatur . - .
’ S: 31. Quoniam igítur Axiomatum & Poflulatorqm_
ventas per intuitum definítíohum , ex quibus fluunt,
cognoſcitur, demonfiratione null:: -indigent . Vera ením_
I#
X 4. ‘ e-ſï'e
-T I ªÑ , i " l ***ª-i;a8 º‘ªART. LSSI/c le. Lis. V.
'eſſe imelliguntur , quam primum realitas definitionum’
fuerix’evicta . Et hoc intuicu prepa/¡times per ſe none,
item :ex termini: mamfiªfle dicuutur.
5. gi. Multi hac Axiomatum proprietate abutuntur ,›
dum przzmiſſas syllogiſmorum 9 quavs probare Ñneſciunt ,,
pro àxiomatibus’ venditant . Hinc vídeas, in' axiomatum
numefuin referri propofitiones, qua: fine probatione nó¡
adinimmt intelligentes a Equidem negandum non'est.,
ipſum Euclidem , qui in demo’gstrande ſe virum pra’esti
tir, p‘ropqfitiones unique demo‘nstrabiles in axiomatum
numerum retuliíſe, propte‘rea quod áequalitatïs , Ícongrueq-ª
\iz , linea: cectx; aliarumque rerum n 'tionesjexplièare
non. Poterat: monuimus {amen jam in upe‘rioribus '( S.
Il.), ipſum non ſuppoſmfl'e, nifi propoſitionesz quarum
cer‘mudo flatim cuique patetz er recordationem vel
maxime conſuſam eorum' , quee o im ſaepius exbeijti ſu
xmusz v¿mt etiamnum ,,ſi ita viſum fuel-ic,, defino exemplo
expenri pqſſumus ,* immo quíbus \in indicando Ïantum
non quotzdie utuntm‘ omnes ,fflquale ex. gr.; est z quoÏd
Eidem tertio azqualia ſint equ-alla inter ſe ,~ item , uod
figure & 'linea rectze [Ibi mutuo cqngruentes \int agua es .Euclidi-S igitur exemplum abufum,‘ quem \aXamnsct.¡-:¡ní*
nime tuexur l
5.33. Notandum nimirud, ed fninoi'ém Geri axio
mmm numerum , quo ſufficlenttus nouones evolvuntur 4
.In-:mp4 ſi \verum'ſáteri _ſas estz; I vera axiomata non ſum,
piſi. ‘ ópoïítiònes -' enticzs i ,' &PS-Acum Axigmafibus &'Pºstulatis e‘tiarñ éxperierrª
:Le nonnunquath cònſunduntur. Experiri autem dicimur,
quicquid ªd'perceptiones nostras ;menú ognoſcimus 'Í p.g. , ‘d.um,'accenſa candela, co'níctpicua ,fieïi videmus , qu:
ante non appárebant. , , ¿A ’
S. gs¡ Experíentiae itaquè ſunt kèrum fingularuxm z
quoniam nonniſi res ſingulares-peªrªcipimus… Quamobrem
ad ¡¡las provocads‘ Caſum ſingiflatem in medium pr‘pferre
\Huetar , niſi ,vél ſenſui vel ,memoria fuerint obvia: : _id
quod in Matheſi exactiÏïime \obſervatux‘ . Neque enïm p;ſig. in 'Asttªohomia Solis', Orientis Q: Occidentis ;obſerva
tionés recenſentnr; utpoce quotíclíanceſ, ac QlllmbuS ſªüs
nota: 1 Diametri ven; apparentís Planetarum obſervado'
nes,,a diverſisAstronamis tempore diiiçerſo , diverſiſque
instrumentis celebrara', fideſiter reſeruntur i Cum non ¡.fl
cuiuſvis poteflate exſiflant. ‘¡ i. A .
S. ;6. ¡MgEhEmªticí quo’quev ¿éxperzenfias á Conclu
ſionibus ¿mde deductis‘ accurate distin 'nt ,~ aiiis Ñut
plurimum has cum iſt-is confiindençibuçg‘z . g. quod:l cian
- e ai 2--
DE USU RATIOcmu- CAP. JX. 3gb
dela accenſa, corpora , quªá ante non apparebant, íncqqn
ſpectum prodeant pet" experien'tiam inhor’eſcit, quod ſi
vero perpende'ns; ſumen in cauſa age, cm* tenebris diſ‘¡
cuffis, appareantz &l una. expenden‘ , rerum naturalíum
eodem, modo ſe habentium eumdem eſſe effectum 'z inſe
.ro , ,quicquid -lumíne collustratur, víderi paſſe : hzc pro;- b
pofitio non í’n expe'lrientiarum, ſed concluſionum per le
gitímam conſequen/tlam inde derivatarum numerum u'
ferenda¡ ‘ _ x Ñ . Ñ . \ . \ «GPU
S. 375 Ifliuſmodi concluſiones z- omíffls/èxpe‘kïe'n‘tíïs Q
non commem'oranmrz ſ1 modus, uo ex bis, eliciuntur ,
Omnibus ſuerit cognitus atqde pe pectus z Ex; gr. ma-g
ximam'solis declinaúonem non immedíate metimur, ſed
ex data elevatione !Eqüatork 5 &z alíitud'me _mexídiana
Solis~in Solſiitió invenimus. ,Proprias í'i'tur de \eál ok»
ſervªtiones tradimrüs; non altitudinem olis merídianam
¡n Solfl'nío 'obſe‘r'vªtam annote‘t oplgs est á ſer) ſufficere
.Potestz ut ïpſam declínationem ~(12mm ,indicetª Si énim
constet, ,quantam elevatíoner'n ffiquatqll'is affumſeric; nec
quanta meridiana ſuerit altïtudo Solis Ignoratur. Quod fi
vero non appareatz quo modo propofitio data ex _pra-.via
quadam experientíawelíciatúrtz caſusst ſingularis ómníno
àdducendus, ut ra'uo deductio‘nis ad exámen revocari
poffitz Quo enim modo aliquid perceperis cum demonª
flrare neqneªs; ut credaturjure poſcis: _ſed quomo’do unum
,ex altero deductum fuerit, cum ratioñís examiní ſubſit,
ut fides deductis habeatur, ¡fine ratione flagítas.- ~
, S. T8. Progqſino tbeorenca en pluribus definitionibüs
inter e dollans etnia Tba’º‘rema àppellatnr .a E. g. ſi in
Geometría, triangulum ,cum aparªllelogrammo ſuper ea.
dem baſi 8: ejuſdem altitudíms conſermrz ,8; pamrn im¡
.paedíateex ipſis ,eçrurhcjem definitíonibns , ,pártím ek aſii!
.xpſorum proprletatxbus jam 'ante erutïs ,lhſerturz _Paralle
.condztíqni _ s Convertite poffiu’óquïd non: in hac nutem
Iogrammum eſſe tríanguli duplum: ea Pl'ºpofitioïn theoª
Tématum numerum reſerendá¡ l ' e' v_ '. - ’
5., 39. Duo autem ſunt, qua: ln Omni .theorèm'ate‘ªatª
tentſon rn -xnerentur, prapºſitio nemp‘e, atque dt’monflflª‘
.uº.'¿] (a, , Í m1 enunciatur, qníd re¡ ‘cuídam ſub cjertïs
¿rationes _exponnnmrz'obguas mtellectus 'illnd ípfi .con
venire cone¡ pere Male! .eS. 4o. Abſolute poffib’flé'inoflſi èst‘gmffi .ſieñSá-ſe 9 ,reli
Ñqlxª agro omnia ztanqzm admiffº akío‘ pctofflbilià. eſſe intel
,hguntgz hoc eſhml eorumfistſíïne quR‘dam .conditio
ne . _ ;pg¿.igíturſin ¡propoſiiíone unaexpxlmen‘da‘ E.- g.
,tciªnsulm dímïdium parallelºsrmmi y ſi baſes 8ª
.o. .. ahí
r — ,._ iyji
ggo 'AR'LLOGICELIKL V.
altitudínes fuerint figillatim æquales . In propofitione
itaque , tam lzafiuma quam altitudinum æqualitas expri
menda . Hinc quælibet propofitio in Hypotbeſn 81 Tb¡
/in commode dillinguitur ,_ quarum ¡sta conditiones-recen
ſer, ſub quibus aliquid afhrmatur , 'vel negatur; hæc ve
ro complectitur, quod vel affirmatur, vel negatur… E.
g. in propofitione allata l-lypothelis est , ſi triangulum
o parallelogrammæm fisper @qua/i ba/i o ejufdem alt¡
tudim’: ex/xjiam z Theſis autem , illud baja: dimidium
e . v
S. 4!. Notandum 'vero , ſi in ipfa rei cLzf-initione
cohditiones, de quibus dixi , continenturj Hypothefin
distincte non exprimi. E. g. ſi tres in triangulo anguli
18º. graduum dicanturg hypdthefi carere videtur propoli
tio: quæ tamen flatim compare! , ſi pro voce triangu
'li definitionem ejus ſubflituas. Ita enim habet propofi
tio : ſi quædam figura tribus lineis rectís termmatur ,
tres habet angulosLjunPtim fumtos duobus rectis zquales.
En hypotheſin, quæ urget, ut tres lineæ recta: ſpatíum
comprehendant . "
42. batur autem in propofitione afiirmativa necef
farlus nexus inter l-lypothelin atque Thefin; in negativa
autem nullus concipi otest, ſed hæc- illi repugnat. Quo
niam fcilicet in fubje o deprehenditur, quod Hypothefi:
involvit; e¡ quoque convenire debet , quod m Theſi
continetur. E. g. in hoc Theoremate, quod triangulum
ſi: dimidium pahzl/elogmmbzi fuper eadem óaſi o Bilz
dem a/titudinira primum triangulo tribuimus balin p
altitudinem 'baſi ac altitudini parallelogrammi aequales ;
dein afferimus, 'quod fic -parallelogrammi dimidium , po
ilerius/concipitur propter prius . w
t 4;. Ne’xum inter Thefin OS: Hypothefin in propo
fiuoníbus affirmativis, repugnantiam in negativis , demonctflmtio manifestar t Eorum igitur definitiones, quæ in hy
potheſi ac theſi continentur, eorumdemque proprietates ,
ex illis derivar-E aut aliunde cogniræ , demonltrationum
principia exſiflum. quoniam vero in Matheſi principia
non admittuntur, nifi quæ ante fuerunt evicta g defini
tiones ac propofitiones , quibus demonflrationes fuper
- flruunturJcitari ſolenr ;- partim ut appareat , genuina
principia adbiberij partim ut lgnaris conste!, unde ipforum certitudo hauríenda. ‘ l X l ' i i- N:
i S. 44. Enímvero citaciones' dcfinitionum, axíomamm,
‘postulat_orum , theo‘remat‘um , 'Si pròblema’tum non exig’uum habenti uſum; nec fine ratione in Matheſi ſingu
lxs cogitationum generibus ungula nomina i humus.
emon
DE usu RATIÓCINXLC'AI. IX.” 331*
Demonfiratio namque non convincit , nifi principiis dé-'í
monstrandi extra dubitationis aleam pofitis . Quad
obrem ex citationibus liquet , quæuam tamquam vera
fupponenda ſim, antequam veritatis propofitionis data
couvinci poffis. Et quoniam definition-Es primi conce
ptus exſistunt , axiomata vero ex iis immediate dedu
cuntur , tbeoremztta vero vel immediate , vel media
!e ex iifdem derivantur 5 ex nomine veritatis cujuslibet,
ad quam in demonstration‘e provocatur , ftatim addifci
tur, utrum multa fupponenda ſint, nec ne , est quo or—‘,
dine ficprocedendum, ut convictio locum habeat . lm
mo cum ad veritatem definítíonum , axiomatum , 8C
postulatorum, theorematum , si problematum , dijudi
caudam peculiaribus artificiis opus fit g nomina &rita
tum citatarum fimul methodos in memoriam revocant ,
quibus principia demonflrandi perfuadeas convincendo.
S. qm Non alia vero est ratio ex principiis conclufio
nes inferendi , quam quæ in omnibus libellis logicis,
ubi de fyllogifmo agitur, dudum expofita . Sunt enim
demonftrationes Mathematicorum congeries quædam en
thymematum, ita ut omnia v-i fyllogifmorum concludan
tur, omíffis faltem Prxmiffis, qua: vel fponte meditanti
occurrunt, vel per citationes in memoriam revocantur.
Perfecta autem ut fit demonflrratios præmiffæ fyllogifmo
rum, novís fyllogifmis tamdiu probandæ ſunt , donec
perveniatur ad ſyllogiſmum, in quo ræmiffæ funt vel
definiciones, quas jam constar eſſe po lbíles, vel propo
ſitiones aliæ identicæf
S. 46. Equidem demonstrazu haud difficile foret (a),
genuinam demonstrationem , quæ convictionem plenariampariat, fieri non Poſſe, nifi cogitationes nostra: juxta re-A
gulas fyllogiliicas dirigantur g his tamen ambagibus in
preſent¡ opus non est. Cum ením de quæftione facti dif-l
putemusa exempla allegalfe ſufficír. scilicet non igno
tum est, Clavíum demonftrationem propofitionis prima
Elementi primi Euclidis in ſyllogíſmos reſolviſſe: immo
HERLINUM, atque DASIPODIUM ſex priora ele
menta Euclidis, 8C Henycbium integram Arithmeticam
per fyllogifmos in forma exhibitos demonftrafle .
S. 47,_,Equidem non ignoro eſſe , hac nostra præfer
tim mate, non paucos qui fibi perfuadent , demonftra
tionum Mathematicarum formam a legibus fyllogifmo
rum abhorrere, multo minus-concedere, illaslvim omnem
ad
ú \
( ª ) oflmdímm id in Login S. SSI. Oſt-n.
l
J \.¿32 A‘n-r. Laſix-CE Lis. V..
ad convincendumfflb his .unica. hab-ere; ſed nec minas;
centraríum vider; viris ñon magic prazclara judic’ziivi pol-M
lemíbus, ſed &c àtcentíºhe‘ magts' ſevera' utentibust'xquoo
rum auctoritas me permovitz_ ‘ut eam in tem Peni
tius ínquikeremç &l ſu": przjudiciu'm ex ' prmcipxtau-l
tia., injudicando or’tum cogn‘oſoerem .- i-_Fatetur carte'
Leibnitius (a); vlr in Matheſi 8C Omni eruditione relia
quª ſummus; firmar» ¿Ue de'mºzzlfm'tíamm ,› que Pr-éſcriª:
pluma Login_ farm-Im /ei‘vat . Slmílíier Johannes W311i-
fius Mathematicus proſu'ndus (ó ), agrioſcit z id quod ir¡
Matbeffi pmponitur prºóªndum 9. ſjlllºgiſhtí‘unim , Pluïium
*ue ºpe deducir _Immo ingenwſiffimus etiam Hugeü'ms
(El.) obſervavitz paralogxfimx -ín‘ Matbeſi ſepiufvitld ſem-
m exíflere. Vemr‘n enimverº ne auctoritatibus magic
quam rationibus (d) pngnare videarl( quam'quamin hoc
argumento maximum pondus ¡hábeat ¡tantorum virorum
auctorim); ſonxès praejudícit'vulgarxs retegere’ l‘ibet .
guámdíu .ſcilicet in Mªtheſi verſamur, figuri‘sñc Chªl'aª¡
eribus in ratiocinando juvamur, exu‘uarum inſpectione'
non minus, quam. ex àlíarum propoſiuonum ciratione' ,
multz prazmiſſa: ſyllogiſmorum ſupplemur .ª ad quod ſi’
non ſatis attendªtur , quam ſancte in demonflrátionibus 'mai
thematicis legaçªſyllogiſmorüm,custodiantur, non apparenª
S. 48.v Prºólemamtſacie'nda proponunt., 8: tt'rbus' parti
busÑmnstaut, propia/¡time ſcilicet resta/tatiana, ¡6: demanª‘
jim-¡MM I-u- pcopoórionej quid_ x en' debeat, mdicatur .
¡a çgſqluta'gze_ finguli ¿6km 9mm clecenrir rcccnſemur ,
quibus e’ffiqtur quod epgfiiïciaidumª Demque in demon»
&tatiana evm’àitur, íafihs Iis, ,quae reſolutioprazcipit, éſ
ſectum inteutulm obtineri . Queries' itaque problema _de
monflrandum m Theorema copvertitur, cujus hypotbeſil
reſolurío, theſin vero ptºpoſitw constituir.. Generglis 6-'
him om'nin‘m problematum demotuïrandorum, (ut- jam in
nuimus) tenor hic est,- ſactis iis, que reſolutío pra’ecii
gif, illud quoque efficitur, quod erarf'aciendumſQuate
' non opus est, ut de .prÏoblematibus plural dicamur-ª <1
ÑS. 49. RationeS ſubinde non deſum, cux ad caſas-ſpe
ciales' applícentur .propoſitiones generales , & ex quibuſ- ›
dam propofitiones ſazpe alias pxona conſequemia deduce~’
re líder. Quare utroque modq vemanan' propoſitiones ,
Coro/[aria nutpcnpamur. ,b v…1" 50.
AÑ‘J’ÉI‘MÜ. A x674. P. 54x. c‘ªnf. Effais de T/Ieclh'tée p. 3.7.
07 pmm Mmmm. mi. à. ſ. 180'. im el! Logic'. líb. 3, c. n.
ABI amd. A. un. P. 477. '
Vido e." in ¿gſm -5. En. [Ogg,
« *Y*
DE USU RATIOCLNII CAP. IX. 3g;
S. "eo, Primum cnrollariorum genus dçr’nonl'lrationº
non indíg’et:v quod emm m genere de Omnibus m um
Ye‘rſum cafibus demonstramm ſuit, de hoc, vel isto, in ›
ſpecie ut denup dempnflretur, opus non est. E. g. ub-i
de nmnibns mangu'lls oſlenſmn , tres angulo: eoruxp una.
ſumtos duobus rectzs {equan ;Idem m ſpecle de manguº
,lis rectangulis confirmar¡ hand deber. .Ast alterum Corollaríomm genus‘ctdemonstrationem requirít , Quotieſcumque
nímïrum ex aliís propnſitio'n'tbus aliquíd inſertur , ratio
illationís índicanda, E. g. 'ſi theoremati , cujus mode
meutionem ſe‘ci, hoc CorellaI-¡um ſubjungmur; in trian
galo rectangulo mus ſaltemfflctu recta: angular efl‘e pata-fl :
ratio íllazíonis nou negligenda, quod' ſcili'cet, pofitis
duobus actu rectis, tenias nihilo arqnalís foret.
S. ;L Inſcbahj: denique , tam definitionibus ," quam
propoſitiºnibus earumque Corollariis ſubjungi. ſolltis,
obſcura declarantur, ad dobla «reſponclQtur , uſus doctri
. narum indicatur, historia ae fontes mventionum deſcri~
buntur, ¿5:, ſi qua alia ſcitu nec injucundª, nec inutilia
oçcurrunt, inl'eruntnr.
S, 52. _Explícatam hnctenus methodum qui probe por
pendit, eius uníverſalítatem hand dubie agnoſcet; nec
diſfitebitur fine ea ad ſ'olidam rerum cognitio’nem perve
niri hand quaquam Poſſe. Dicítur vero metlzodu: Mat/!c
matim, ímmo ſaapins Geºmetmrum met/:adn: , ~quia Luc.
uſque Mathematíc¡ ſere ſoli in primís, ejus leges [ande
eustodiverunt , \Quarnquam‘ enim non deſuerínt , qui
eª'mdem aliis diſciplinis ªpplicare floduerum ~, conatui ta
men ipſorum eventus minime reſpondí: , Etenim nunc
notiones non ſatis evolvemnt; nunc fine probªtione aſ
ſumſerunt que maxime probar¡ debuerunt; nunc per ſal
tum ratíocinatí ſunt, inkrentes nimírum , que nullo ar
gumemo inſerriepoſſunt .
S- S3- Explícatm methodi legibus cum ex aſſe ſatis
fiat in Matheſi, prªzſertim pura; non ex vano przdica
tur, quod mathemata judicium acuant , hoc est , quod
eorum culxores promptkudinem acquirant veritatem quam
libet, ad quam cognoſcendam animum appellunt , accu—
rauus, quam ali¡ ſolent, dijudicandi 9) Exercitio enim
comparatnr judicaucli etiam ac ratiocinandi habitus, qua
liebdemnnstrationum Mathermticarum- meditatip cenſeri
e er . \
5… ;4, Ffnctus igïcur , quem ex studio Mathe‘ſeos maxi
mum percipere lícet, Panic¡ non fiunt quotquot praxes
quaſdaſn matlvematícas, alía que Parum Marlin-marie¡ ha
bemes, valgo \amen ad eandem reſerrinſolikasi, addi
cum.
334- ART. LOCICE LIB. V.
ſcunt. Licet enim in vita communi utiles exístant ;~ ¡1e
m'mem tamen judicii acumine ac inveníendihabítu bean; ;~
quia per S. prazced. , baec nonniſi , a ſerie demonstratiº
num medímtione expectare Jicet .
\_ V
C A P. X.
* l De dlſpumtiºm dia/activa , Ó' Arte
- ,SJ/[logistica .
DW…, S. I. D Iſputaçio .dÃa/&Him ga proprie_ est, quz inter
27-M:- duos mstltuuur, qu¡ altex-_natxm proponunt ,
,{,fljct‘ at ue reſ ndent, quemadmodum ex lpſo dialecticºe voca
,rºcm-i. bu o pa 1m explicar Plato: est enim Jmkz’youm cum al
"- tero-díſſer‘ere . At fieri potest diſputado vel Sacratíca'
metthodo, vel Stbºſªflica , idque five analyticaïs , five
ſyntheticós . Et prxor quidem dicítur Socratica, quía ea.
tíffimum diſputando utebatur SocrateS, ut ex Platone,
g: Xenophºnte díſcimus . Ea ex Platonís , 8( Xenophon
tis lectíone addiſcitur commodíus, quam cx ullis race
ptis dial‘ecticis'. Quatuor praªcipue tota Socratis dí putan
di methodus nitebªtur, 1. dubítaríane, z. definitioniám ,’
2. inductíonibu: , id est fingularium fimilium -diligeme
enkrratione, 8( comparatione , quo poſſet Clarins , id ,
de quo agebatur, intelligi, 81 aut demonstrari , aut re
ſellí; 4. cumplir. › ‘ ' ‘
~ S. 2. Ergo in hac ſamilíari diſputationè , qui alium
aut docere, aut conſutare vult, primum ſe rei, de qua
agitar, aut omnino imperitum ſimular, aut víx ſummª
quazdam capita doctum. Quod ita faciendum est , ut iro
nie. lateat , Deínde minutatim ¡llum, quocum diſputar ,z
interrogar , addubitet, de ſingul-is , 8( analytics¡ metho
do paulatim , quafi illo mínima ſentieme, ad ‘ve’i-itatem'duſicere donerur. Turn eius reſponſa magna humanitate 8(
affabilírate excibiat: indolem , capacïtatem , perſpicaci
tarem laudet, 81 ſi junior fit , magnam ſe de ¡Ilo ſpem
animo concepiffe (immer :- caveat a verbis Paulo aſperío
ríbus: ab ironícís gestíbus, aut nutíbus, quz alterïus
animum exaſperare, atquç a diſputatione avertere poſ
ſum . Jam poflquam Omma laudaverit , ejus reſponſa ,velut qſiuz mï'nus intelligat , revocet ad incudem , exa
minetque, acute quidem , ſed humanïffime . Earn vero
methodnm ſectetur 'z quouſque is idem , quocum diſpu
mt, -fateamr ſe victum, teflimoniumque ipſe -adverſnm
ſe dícat . Nam &< hoc ſxpe dicebat @ami-muro; Sacra
res, ſe in co’ntroverſiis nullnm alium velle judicem-z‘
- - ’ quam
Ñ.,
DE USU RATIOCINI¡ CAP, X. .,- 33;
quam eum ipſum, quocum differebat . Addebat ſe ní
hil ſcíre , ſed efficere interrogando , ut adoleſcentes,
que ſcirent, proſerrent: adeoque ſe Obfletricí ſimi
lem eſſe, qua-z non pariat , ſed alias ad‘ parturiendum
adjuvet . Sed nífi Xenophontis & Platonís libri ¡cagan
tur , inutilia hxc erunt, quz monuimns . Aſſueſcere
qnoque Paulatím huic diſputandi met‘hodo admodum est
mile. Hmc inter omnes docendi modos nullum alium
ego_ Dialogo zquiparaverím : haber enim duas inſignes
utilltates : nam 8: attemíonem inaudítore excítat ,a
à ejus :mimi ſacultates exercet . Scilícet qui inter
rogatur , quum ſcíat ſe reſpondere oportere ,, omnes
Inimi vires colligit , intenditque : 8C dum reſpondere
fludet, intellectum, acumen, memoriam, judícíum e
xercet . Itaque 8( diſcit plenius, 8: mentem acquirit
Philoſopham .
S. . Sequítur diſputado Scholastica. , que preffior
8: anªior quandoque etiam iracundíor , atque id
circo ſoedíor .\ Meminí ego , cum puer eſſem , ad
pugnos etiam ventum in Scholastícís concertatio’nibus.
Non i113: deſcribi elegantius poſſunt , quam juvenafis
verbis: ~ ' \
. . . . ſed ¡'urgid prima ſcmare
Incípium , Mimi¡ ardentibm: beca más fiat-e .
Debim- clamore par¡ cºncurritur, Ó' vice tel;
See-vi: rinda manu:: Palms fine *vulnera* male,
Ludere ſe ere-dum ¡pſi mmm , (9' aer-¡In
Pagan-ere Mier .. ſane hunc in mo um Veritas àmïttí
\ur potlus, quam reperirur . Itaque ſex-venda quidem
_ést Scholaflíca diſputandi methodus z ſed fine odio 6(
1ra.
S. 4. Hzec autem diſputado' ſic ínflítuítur . Diſ
putantiu‘m unus propoſitionem ªliquam flatuít z alter
cam ínficias it .~ Propoſitio hac t'ºmrºverlfiz appellàtur.
Iforro qui propoſitionem statuíth pergít ilam argumen
!IS confirmare " qui eam negavlt , a‘Tgumenrís reſpon
dere ſe Comparar . Ergo prior …e prímum conforma:
argumenmm: alter ¡find excípit , 8! _repetir integrum,
deinde argumenti propofitionibus ſingillatim reſponder ,
ſalſas negar , ver‘as concedit, ambiguas distinguir, eas ,
qua: ad rem non facíunt, tranſmittit . Plerumque etíam
argumentum retorquer , ídefl ex principio ab argumen
tante pofito aliud conformar argumentum contra ar
'gumentantem . Plerumque reſponder per infantiam ,
1dest ex principio ab argnmentante poſito fimí e conficít
ªrgumentum , quod ſit ſalſum , ut fic ostendat adverſa.~
\ m
Tuyú!.
lag 11h".
Hail¡
omo .
1 maioreur,’ 'ª'
Hi‘ . ww.
s36 Ñ ART. LOGXCE Lu. V,
ri¡ argífinÊntum & ipfum eſſe falfum . Sed qui aut ~argu
mentum retorſit, aut per ínfløutiam reſponda, ex dïſ u.
tation-is Scholaflicæ Iegibus, tenetur deinde dir-:5ª,: ,
ut inquiuntj in forma Teſpo‘hdere' , fcilicet quia nemo
litem lite' "ſol-Dir', ut ille ait , ceterum argumentam
reſponſionem excipit , conatur ue prohase id , od
est ab altero negatum . Ira di putatIo procedit . gus
autem difputationis lex fundamentalis Vefl, ur argumen
_mm ſèmpèi' ¡n Comín/¡0mm _deducat prapofitianem nega
um , que', (9' contro-verſa diçirur. '.
S. g. Demonstrcmus hoc exemplo aliquo .- Sumamus
propoſilïonem fuperlus pofitam, nempe quadrata duo A
D, D B eſſe dupla quadratorum A C , C D . Utorliteris lnitlallbus A R, pro argumentan@ , &ſi rcfpon.
ente . . w
A. Ajo , fi limum flower-1': âiƒaríam, C9* me biſariam , quadrata pbmſium buque/¡um nam dupla qua-dram
mm dimídíze , Ó’ pørríoni: ¡mer mmm ue eãionem - ¡n
¡vpo/2m. Est hace propofuio controver . d fic demon-D
[tro .
‘ Quadratz" duo A D, D F fun: dupla quadratorum
A C, C D: ſed quadrata duo A D, D F ſunt zquªlia
duobus A D. D B; ergo A D, D B ſunt etiam dupla,
quadratorum A C, C D. a» _
R. quadrata duo A D, 'D F Gm. Ñbso propºſitionem_
A. Demonstrabo prop. màiorem. Quadramm A F eſt
duplum quadratorum AC, CD: ſed A F q. est :: duo
bus ArD, DF: ergo etiam AD, DF dupla ſunt qua
dmis A C, C D (qua: erat propoſitío negam , quod
femel adnotabo) . `
R. Nego item majorem .
A. Demonstto majorem hunc in modum . Quadra
ta duo A E, E F ſunt dupla quadratorum A C, C D;
ſed quadratum A F est = duobus illis A E , E F ,
ergo etiam A F duplum est quadratorum A C.,
R. Nego maíorem. '
" A; Quam negas propofitionem , ea duas habet ;Zr
tes ,- nempe 8: quadratum A E duplum eſſe quadran A
C; 8: E F eſſe duplum quadrati C D. Iraque eam par
tium demonflrabo,“PriI1cipío primam . ln triangulis iſo
ſcelibus rectangulis 'qúadratum hypothenuſz_ est duplum
uadrati lateris alterius ; ſed A E C estªmangulum re
ª angulum ifofcele, cujus hypothennſª est latus A Bier
7 .789,
DE USU RATIocINrI CAP. X. 337
go quadratum ex A E est duplum quadºrati ex A C .
Quod .,erat prímum . Jam vero ob eandem rationem
quadratum ex E F duplum est quadrari ex GF ,- & GF
Él: D: quadraro ex C Dz ergo E F duplum est quadrati
B. Demonstratio ,prime parris Omni caret dubío .
Quod ad ſecundam perrinet , nego minorem propoſino
nem .
A. Minor-em propoſitíonem part'r‘s fecunda: vſic demon
Rro. Quod uno-zqualium est duplum, est 8( duplum al
tero : ſed duo larera G F , C D ſunt azqualía , utpore
oppoſita parallelogramí latera, ac proinde zqualia eorum
quadrata ; ergo est E F duplum nadrati C D‘. Iraque
' duo'quadrata A E , E F dupla un( quadrarorum AC,
CD . Quíbus demonstratís hunc in modum concludo,
AE, EF ſunt dupla uadratorum AC, C D,- ſed A E,
E F ſunt r: uni A 1%' , 8( A Fvduobus A D , B’F‘;
8L hac duo duobus A D, D B; ergo A D , D B ſum:
dupla quadratorum A C , C D . Jam A D , D B ſum:
quadrara parriurn ínzqualium 5 8; A C , C D quadrara
-d'rmidiz , 8( partís interpofieze ,1 ergo ſi rectam ſecuerís
biſ'ar'ram , 8¡ non biſaríam , erunt uadrata parrium inzqualium dupla quadratorum &o Q.qE'. D. Quo in exem
plo licet illud videre , negaram propoſitíonem ſemper
-concluſione ſe uentís argu’menti contínerí z quía ſcilicet
id erat demon randum .
5. 6. Argumenra eſſe ſolent aut Syllºgiſmi , aut Entlaí- Qmjd ſrl
memamz a: quomam Enthimemata nunc ſunt trunci Syl- lºs'ſmª’
logiſmi, Syllogiſmi tamum naturam , 8( Constítutionem
explicabimus . Syllogiſmus hic item , ur apud Grzcos ,
accipiturorpro argumento , quod tribus propoſitíonlbus
arct'rſſrmo inter-“ſe nexu copularis constar , in quo aut
poſito toro in maior¡ ¿Sr in minor¡ totius ejus aſſumpta
l' Pars in concluſione affirmªmr: aut negato in ropofitio
l ne xtoro, p_ars , uz m mmorr aſſumlt-ur ,_ m conc uſione ne
C* gatur. Pnores uz propofinones vocarr ſolent premiſa,
&prima quïdem major, altera vero mmor : terna voca
. tur com mo, conclufiº, :auf-quem, conſequentixz. Quam
LF' uªm ialectici , qui ſçvenus loquuntur , cºnſequemmm
l’ïll lſlinguunt a. con Ñ {e : 8L cºnſèquem _vocant terriam
ml?" -propoſitionem ; nflqmtiam vero appellam: connexio
un? nem confeq‘uemi cumlxprmjffic. Hinc cºnſequem dic¡ ſo
dnd let mm , vel fulſum, mmm , vel prºáaóile .- conſe
\MW \ronda-vero bona, vel mala; 50M quídem ſi ex regulís
AW dialecticls ::z mala ſi Contra regalas ínſerarur . Quod ſi
' 3° inter premifl'as 8( conſeqnensxnu'lla .ſir connexïo ,_ \una
Gm. Log. - Y nul
\
;48 .ART. LOGICA; LIS. V.
nulla eſſe cçnſequentia dicitur, totuſque negatur ſyllogíſſi
mus, veluu _ \
A -— B
~ C : B:
èrgo D :1 A . . . . quum nulla. ſit
vis conſeêuentiz , ſyllo‘giſmus ineptus est , ſalſus .bmw_ S. 7. st autem ſyllogilſimus omnis aut ajfirmam , *aut
lnªiſma- negam. Affirmarm: ſunt , quorum complexio afirman:
:ſr: f“ est.; ¡¡eg-¡mer, quorum est negam- . In affirmargtïhus hoc
bggxmus, ut demonstremus attributum propoſitloms con
txoverſa: in ſubjecto contineri; in negantibus ostendimus ,
attriburum Controverſe adverſari ſubjecto a Ergo Priores
concludnnt vi medii identimtix, /imi/imdini: (Fc’. : poste
riores vi medi¡ difliflctioniu Identitatis medium est hoc ,
quee con-venian: eidem, inter ſZª con-venian: nec-E02* Efl Ñ Me
dium difl’mctionis ac diverfimis est hoc alter‘um ; ſi
duo termini ſin: tale: , ut altervcum tenía con-venirte,
alter ei admrjètur’, necefle ej) ut ii /Ïbi mutuo adverſen
tm' . ‘ -‘ .
. S. 8. Ut autem ſyllogiſmi rite concludant, ſeppeçn re
:jujſif ,gulªs L0gi_ci tradiderunt . His regulis \ría hzç_ axxomaª
jy‘uºgmi- ta pxaepomt Auctor Ani¡ cagimndi : x. Prºpo/imner par
tl‘fffl'ï. :lion/are: camine-mar in luniverſah‘áfu ejuſdem ¿rene-ria-v ,, mm
,un/¡4.- ¡tem contra; Ex. g. haac propofiuoj ſen-14m' Igne’ lzquafit,
m. continetur in hac ejuſdem generis umverſali , omne me
tallum ¡gue liqueſzv't, non autem haze in illa.. 2. Attribu
mm prºpofitiªnis afflrmªfltjx ſemper ſumitur Particulariter ,
idest non potest habere majorem¡ latitudínem , quam ha.
bet fisbjeêlum; Ex. g_ _Qyadramm' efl figura' rectilinea: ro
figura rectilínea, quod est attributum propoſitionisg non‘
accípitur pro tota- ſua extenſion:: -, alioquín quadrªtum
eſſet triangulum , 'trapez'mm &c. ſed tanta cum extenſio
ne, quanta est exrenſio_ notionïs quadxati . g. -Atm'butum
propºfitiºnix ¡¡eg-mn',- latin; para: ſua ſuèy'eêlo A Ex. g.
Cttbm non efl figura plana , idestmon est uUa figura
plana . _ _
¡,Ñ-,M S. 9. Regula: porro ſunt huiuſmodi: I. Syllºgíſmm ne'
¡¡pag-ſ- _plmíbuh quam trjóm termini: conformator, extremi: mm
zjufoï" Pe duºóm' prepa/¡¡mais- contro-verſe, Ó' medio .4 ,
mandin- ª.. Ut hazc regula íntelljgatur , tmdendus est Ordo con
ªª’ª* ficieudi Syllqgiſmi . Sátuamr propafitio ali‘qua : ea con
flatur ſub/'e80 C9* attributo, duobus nempe terminis . Si
hace propoſitio controvertatur, tota controverſia huc re
dibít , attribl'num convenía! ne ſubjecto , an adverſemr?
Si mihi probandum ſit conveníre , ſeligam medium crm
gruemicª : id eri: tenias termímxs, .' ¿um eo figillatim
’ ' \ y com
Axio-M;
y
_ DE usu anrocmu CAP. X. _3.39
v
;omparabo priores dqos, efficianzque fyllogifmi- præmif
_as: at complexio ipfa femper erit propofitio controver
a. Agitur utrum A ſit = B; megas: demonstro. Aſſuſi
no tertium terminum C,
\ A =1 C: ‘
B :1 C - '
ergo A :: . u , Ñ
luod ſi propofitio affirmetur, mihique fit. probandum,, r
am negandam, adhibeo medium distmctioms
B idem cum X .
. A díverſum abX:
ergo A diverfum a B:
ZX tribus, uti est perfpicuum , tantum terminis confi
iendus est ſyllogyſmus. Si quartus accedat , erit fophif
na, quia perit nexus, qui in unitate potitus est .ª e. g.
A B:
I D C:
A D
llllll
ergo ,
5. 1o. Duorum lterminorum propofitionis controverfæ ,
um, qui cum medio majorem conficit propofitionem ,ocant, mia/lorem rerm'inum , 8: main: extremum : eum
ero, qui cum eodem medio conficit minorem propofi
onemz minarem item terminnm , 'SC minus extremum ,
ppellant . Quum propofitio controverfa femper effe de
eat conclufio fyllogifmi , intelligitur , medium nun
uêm nec forum, nec' pro parte in conclufionem deduci
e ere.
S. ix. Sequitur fecunda regula . oportet ſèmel faltem .mame
edium univerſe/¡ter fumi , idque ſeu ſit medium identi- "Su-1ª
rzz'y, ſeu dzſiinctianirÑEjus regulæ ratio est , quod me- ‘
um bis ſumtum partim/mini non unum est , ſed ſum;
)tius duo: at id fyllogifmi unitatem diffolvit. Eamígi
¡r ob cauíàm fequens fyllogifmus est falfus .
gzæddm figura efl circulm .‘ ,_Qyzedam 'vero figura efl quadratam .‘ ’
Ergo quoddam quadmm‘m efl circuitu-u t
Nam quamquam pmmifl‘a funt vere: , at medium non
tum est : Pro‘ enim quædam figura in maiori quidem
opofitione pofita non est eri quædam figura pofita in
fumtionef in illlabcirculus eft : in hac adrarum.- Atie hæc regula intelligitur etiam locum tmisere , ſi me
um ſit in utraque propofitione attributum in fyllogif
is affirmanríbus, per axroma 2'. ' v
S. tz. Regula g. Termini confequmri: efl‘a’ nequeunt u. …I'm
'verſa/lares, quam ſum in Premi/fi: . Sint umverfalio- tenia.
s; ergo non continentur in præmifiis ( per ax. l. ):
z nec \ \
\
-.--——._
340 ART. LOGLCE LIB. V.
nec ergo ex illis mana: cºnfiçuem , ac proínde nplla est
conſeqmntia. Ita hic Syllogiímus eam ob rem est falſas .
0mm¡ trianguli anguli ſunt = duºbi: N671);
Omne triangulum efl figura: Ñ
Ergo amm) figurz anguli ſim: = duabm- rectix.
Figura ením in aſſumptione ¡¡unica/mixer ſumjtur,
in Conſequente univerſaliter.
Rm…, I 3. Regula. 4. Ex Pmmifli¡ negmm'bu: m'bi/ cam-lu.
1mm- di pºzefl . Nam nihil co'ncludi potest añirmando ,- deefl:
enim medium ideñtitatis: nec negando: non enim ex eo
quod A 8( B non ſint ídem cum X , ſequitur non eſſe
inter ſe idem : aliºquín duz linea: palmares non eſſent
inter ſe zquales , quod eídem ſemípalmo non ſint azqua
les . Ex. g.
Sim-uſer non ſunt Cbnstiam’ :
Ita/i ¡wn ſunt Sinenſer:
Ergo Ita/i mm ſunt Cbriflíani . \
13:30¡- S. 14. Regula 5. Ex affirmamibu: ¡IE-qui: cana/ud¡ ne
ª'f‘m- ;ando . Nam ſi ex duabus affirmantibns neganrem dedu
cas, ea de ſe ¡nvicem negabis , qua: cum medio conve
nium, quod est abſurdum . x. -
5. IS. Regulaó. Si alta-mira premiffarum ſue-ri! ne
gam, conſequem eri: negar:: . Nam ſi alterutra Lrzmiſſarum fuerí‘t negans , duorurñ extremorum Propoſitioffiſis’ è’oñx
troverſa: alterum cum medio conveníet , alternm eídem
adverſabitur : ergo medium erít príncípíum dí'uerſitati::
, quocirca concluſio ſequetur negans .
Rgguſª S. xó. Regula 7. Si alzerutra pmmijſarum fuerit par
lªpªm- riz-ularix, ('9- dºnfl-guem en‘t parriculare: alioquin termini
conſequentis erunt univerſaliores, quod elſi'e nequit ( ex
áíc. 1. ) DDI haz postremze regula una comprehendun
mr a Scholasticis , Canela/¡Muy ſ-qm' debera debiliºrem
przemiflarum . Debilio’r autem els est negar: pre/afirman
te, pªrticularir pm univerſe/I' . x
H'. 17. Ad dignoſcendum utrum ſyllogiſmí probe con
cludant, hanc unam & genèrícam regnlam tradídit Brai
tín’g‘erus‘ . Quotieſcumque ſubjectum concluſionis ( cujus,
ut díxi, duo termini cum medio ſyllogií'mum effic e de
bent ) neceſſariocohzret cum termino medio , eu ue
complectitur integrum ; terminus .medius complecti
przdicatum , alterum controverſie Propofiríonís \ermigum
przclarum eſſe ſyllogiſmum Potato . Ex. gr. ajo am' X
effe- corpus . Id ſic demonstro. _\
, ,Quodc‘umque efl extenſum (3" tactm' reſiste-h: ¿fl corpus: \
Sed aer' (9* extenſa: gli (9ª MEM' n’ſifiit:
Ergo ae'r efl carpa: .
Rem-la
ſen.: .
\
lu
DE USU RATIocrNXI CAP. X. 34.1
In quo ſyllogiſmo ſubíectum aer neceſſario cohſeret cum
medio, extenſum 8( umgiái/e ,- 8C przdrcatum Corpa: idem
medium complectitur .
5. r8. Qui artem Syllogisticam tradidere infinita alia _Qu !"0
hoc in loco de Syllogiſmorum Medir, Figçzrir, de Syllo_ ""“ª
gíſmis /implicióm ¿Sr cºnjHnEZir , bypºtbencir 8( categori
cir, de ſyllogiſmorum reduéïiºne &cdiſſerere ſolent. lpſe
Auctor artis cogirandi hee quam diligentiffime perſe
uutus est . At przterquam quod ea provectiores falli
iunt, tirones implícant ,~ ſunt etiam ínutllíª: nec enim
ſubſidio ſunt diſputanti. , 8: nunquam in ipſa ſcholastica
diſputªtíone aut adhibenrur , aut in uſ'u veniunt . Ego
certe qui 8C in his studiis pueritiam egi , &l adoleſcens
diſpuravi plurie‘s , &l viros ſcolasticarum rerum Cory
phzos diſputantes non raro audivi , nec modorum atque
figurarum legibus ſum umquam uſus , nec alios uſos ani
madverti . Quod ſi quis est , .qui ea etiamnum amet ,
per me licet : tantum_ne ſophlstice mentem depravet mo
neo: Experimento enim plurium annorum didici , non
parvum in hujuſmodi studiis momenrum ineſſe ad gustum
germana: ſapientix retundendum .~ Nec ego nego proſpicien
da í/la: ſed prºſpicienda Mmmm, Ó' A limine ſalmu
da, in boc unum , ne verb:: nobiy dent'ur, Ó' #liquid eflè
in illir magm' ru* ſecret¡ bom' judícemm (a) .
C A P. XI.
Díſputandi regule .
5. r. IN diſputatione ( quz non fit niſï ſuper re mini'
me per ſe manifesta ,
mo ſanus diſputar ) qui aliquid negar, nullam aliam ne
garionis rationem proſerre deber , quam quod adverſa-z
par-\is ratíones nihil probant . Sed interim ei incumbít ,
ut advèrſae parti; rationes ita reſellat , ur illz penirus
evaneſcant . Niſï id ſecerit jure ac merito dnmnatur.
Por-ro non dicitur plene,con utaſſe ratíones adverſas , qui
ſuſpiciones vagas 8( genericas illís obvertít , pºtm'lſe ni
mirum alírer fiar¡ .- firtafli: àlizmde efl: ſom def/l ¡¡liquid ,
quo fit ut hoc ignoremm &0. : ha: enim & fimi es reſ 0:1
fiones hoc unum ſaltem efficere poſſunt, ut partis a ver
fz rariones haberi nequeant pro neceſſarío concludentibus .
Sed probabilirarem illrs aufetre nequeunr, S h
- C oY;
W _hd-*M
( ª ) .ſE-Im. cpífl- 41. ’
quando de perſpícuís n0- d¡
_ Prima
/rPªfM
regula .
. í - **ff
342 ART. LOGICÏE Lie. V. '
Sch. Si quis negar e. g. Troiam Captam a. Grazcis , ¡ereſellere deber argumenta omnia deſumta ab omnibuſisl an
tiquis historicis Grzcis, 8C Latinis: nifi ſecerit , cauſa
excidet. Si quis negat- animam eſſe incorpoream, conſu
tare deber omnia Metaphyſicorum argumenta . Nego Va*:
cuum eſſe in natura : flatim opprimem: me infinita pe
ne argumenta., qua: nifi difflavero, 'non jurè negaſſe con
vincor. Non amem difflo, ſi reſpondeam , rerum'natum
later .' nec fenſa: /Másmm' remm nature çºmprebendemſze¡¡dom-0:, nec mttſiamª plena pºlfumm ¡me/ligne 7 qui: ¡nº-ui:
qm’bm illa legión! regütur &6. HPLC , ínquam , argumen,
tis‘ illis paria :non ſunt, adeoque illorum vim .non prop_
ſus enervant. ' '
Mmm 5. 2. Qui negaç , ſi demonstret partem 'adverſam eſſe
"Ü‘M'FJM‘POHZÓI'IEM, partes ſuas plene ſecit: nec tenetur ſolvere
' obiectiones adverſas: nam rationes, quibus rem impoſſi
bilem eſſe probare Conamur , nequeunt eſſe , bniſi mera,,
ſophiſmata, ' ' x , ~
Sch. e. g. Nego eſſe vortices Carteſianos : eos demon..
stro pugnare cum ordine univerſi , a'deoque eſſe impºſſ’
biles ,- rem omnem confeci , nec rationibus Cartefianorum
Tenem- ſatisfacen: , quee nequeunt eſſe, niſi ſophiſmata.
Nego eſſe Deum quemdam malum : de'monstro hunc
Deum eſſe, ut inquiunt , ,contradictorium : nam quum
fit ¿eterna mens perſectiſſima , & beatiffima , ſimul ta.
men malefica constituitur, .quz .ſunt ſi que maxime pu
gnamia ,- nam maleſacere natura: est , nec beataª: , nec in
finite i'fectªº., ſed imbecill'is, odio aut ira agitatz, ali
quid ſi i timentis. Id quum conſeci , Manichzorum ar
gumentationibns non reſpondebo.- nam non poſſunt eſſe ni
ſI lílophiſmam . Porro quum dico .demon/ira , intelligo \aq
_le probationem, qu2~concludat neceflízriº, 1
Tmiª S. g. Quum principia probationum pendent ex M4630.
”Sª’ª- 'Finale-z qui clara attestatione ¡¡liquid probavit , non tenemi*v reſpondere argumentis deſumptis ex locis ambiguis,
àut obſcuris ejuſdem auctoris . Nam haïc riequeunt clarav ª; .' 'àfkêflªlíºfii fidem derogare : _per iiiam potius ſunt expe
' diendn . \
Sch. Probavi e. g. claris Scripturarum .Sanctavrum lo
cis , futur-'4m alim cºrpºrum omnium bumanºrum reſurre
&z’anèm 5 non teneor reſpondere _Socinianorum quorumdnm argumentis ex bbſctcutis locis deductis: nam Przter.
quamquod loca hare obſcura nequeunt- eſſe iliis claris con- -
traria, vim clarorum nullo modo .enervarequeunt. Pro
bavi claris legibus civilibus haereditatem ,in 'caſu A , de~
ber¡ hzredi B: non ter-eo; reſponderte argumentis ex
,, - loy
DE USU RATIOCINI! CAP. XI. / 343
locis obſcuris , aut ambiguis , que adverſarius pro
Ïfert - -
S. 4. Si quís demonstrat libri ¡ocum aliqulem eſſe ªb** "QT-Í…
ſurdum ,- pugnare ſcílilcet cum manifefla vergara: , ncmo '3”'
ei ſatisſecerit conſugiendo ad allegoríam, nlſi allegoríam
argumemí‘s probe: ineluctabilíbus . Ratio est, quia. pri
muS cujuſque vocis ſenſus est natur’alis : allegoricus con~
ſequens, ' ’
Sch. Ajo Homerum diis tribuiffe, quorum pudeat vel
depravatos homines, Id demonstro. Contendis allegorice
omnia deorum Homericorumªfàcta eſſe capienda . Niſi
;di clarifflmis argumemís evinces ,~ te cauſa decídifl'e ,
c to . ‘ ' ‘ ‘
S. g. Diſputantes postquam flatum quazstionis dilucide "ºflª"
expoſuerunt, deben: exquirere aut Fontes com'munes-', i'n ª '
qmbus unique conveniaht, ut ¡nde ſuªru'm probationum
Petam: principía, aut principía hac commuhia. constituc
re. Nam omnís diſputado nititur iís , qua: inter partes
conveniunt, &Z ex iís procedit . Si ſontes isti, aut prín
cipia deſint, diſputandum non est ,- quoniam inutiliter
agitur,
Sch. e, g; Qui diſputant de problemate aliquº Geo
metrico, definitiones , axiomata’ , \postulata &l demon
\trata theoremata geometricª pro çommunibus fomíbus
flatuere debent , alias ſibi conveníre nunquam Poterunt .
Si diſputado ſit phyfica, oportet intèr diſputantes con
vemat, clarum ſenſuum testimonïum eſſe verum , niſi
vel'mt m umbris concertªre: ſi ſit juridica, partes in le
gibus comunibus convenire debent . Cum Turca. e. g. li
\igare non poſſumus ex libris legum Romanarum . Item
quum Muhammedano de Theologia ex ſacrís veteris &
novi Testament¡ ſcripturis diſſerere non pofi'umus , non'
magis , quam _cum Deifla , qui ſolam natura: rationem
ſectari ſe profitetur , lnde est , ut cum Sceptico homine
diſputare nequeamus , quippe qui nec fontes, ullos babe;
certitudínïs, 'nec principla ulla terra.
S. 6. Quum adſunt presto Fontes communes , unde Fe… m_
claras probationes petete poffis, non ſunt urgendi Fontes; 5'41"
quos adverſarius tuus non admittit , ne ¡item ex lite ſe
ras .
› Sch. e. g. Potes demonflrare Sociniano homíni Trini
tatem ex Evangeliis, noli urgere locum Epístola ſecun
dze Joannis , quam ¡lle inter olatam haber . Adverſus
Calvinianos_ dogmzta quzedam ola Scripturarum auctori
rate probare Potes, ne appelles ad concilia, quorum ill¡
auctorimtem non agnoſcunt . Ex Cerro 81 demon’strato
Y' 4 theo
I
344. ART. LOGICE LIS. V,
theoremate Geometr'lco Potes problema aliquod ſolverea
ne adhibeas theorema, q‘uod tu quídem clare cernis , ſed
adverſàrius tuus negar ,. . Nempe Prudemiz est controver
- ſiam \ad paucíora, quo fierí potest, capita conſcrre: '1m
prudentiſe vero likes ex líxibus ſerer‘e. A \
kzgm S. 7. In cauſa ex parte tua vera 8( justa , ſi aHunde ‘
-’²P"""* revíncere adverſarium nequeas , quam ex falſis ſontibus,
quos ¡lle veros putat, prudentize est '1d efficere ; malitiaz
vero efficere in cauſa. ex parte tua ſalſa .- ſalſitas enim
nun uam defendenda est .
\ - Sc . e. g. Parres primorum Christianiſmi ſaeculorum
‘ etiam ſi íntellexiſſent libros Sybillarum ac Trismegisti
n- ſuiſſe confictos, prudemer \amen agebant iis utendo ad
verſus Ethnícos idololatras: verſabantur ením in cauſa
vera. 8C justa . Ita ue ex Alkorano licet Turcz demon
firare Chriſlíauze re igíonís verimrem . Ceterum qui ſic
agït, non est cenſendus, vera habere Carmina. Sybillina ,
aut Alkoranum . A y
0mm 8. Litem altera ſaepe graviorí lite dírimere velle,
"Sª’ª- stu tum 8C perridiculum est. Itaque objectioni reſpondere
en, qua-z majorem excitant objectíonem, est Cauſam pro
dere. Nego cufices ex putri naſci. Reponis 8L mures ín
de ſaape natos . Quaſi qui id Cum ratione Pugnare de
monstro, minus hoc pugnare credam. ‘
N… 7,. S. 9. Si in dií‘putationís progrefl'n adverſaríus a propo
Xª’ª- ſita qnzstíone dílabatur, iterum eju‘s status exponenendus
est ,‘ 8C blande ílle ad eum revocandus . Id vero statim
ſacíendum est: nam ſi res ultra protrahatur, utrique abi
bunt in tenebras, atque dífficilïime ¡nde ad clara revo
mri poterunt . Iraque acrí attentíone ſingulaa adverſarii
reſponſiones conſiderandz ſunt. Expertus ſum pluríes ex
neglecta hac regula., nihil fuiſi‘e concluſum ex longïs díſ- ~
pumtioníbus, etíam inter víros doctos . Quod ſi tu re
ſpondentís partes agas, videaſque adverſarium argumen
ta urgere extra ſcopum , eum humanistïmis vel-bis ad
quzstionem Citato, ne frustra utrique divageminí.
Dffl'mª _C_ Io. Si adverſarius clara principia neget , ſacienda
"ºº/ª' ſunt ei oppofita, quafi ejus mentis pertentandz grada:
ſi hxc affirmet , maniſestam ſalſitarem affirmare convin—.
cetur. Si iterum neget, tum rogandus est , an duo con
traria fimul eſſe vera poffinc‘? Quod ſi in materia., ut ín
quium , neceflïzria, duo isthzc contraria affirmaverlt, defe
rendus est; ſeu velut ratioqe destitums , ſeu velut refra
ctarius, 8( pugnandi, non diflerendi veritatís ergo percu
.ºªdªª- . . . . ."YYY": S. Il. S1 mamſestls probanombus adverſarïus reſigíu,
, o
4. --uJ-J
l \
DE usu RAT-10cm… CAP. XI.
>ſcuras reſponfiçmes adhíbens,'aut tu ejus refponfiones
zplica , ut intelligat , illas non eſſe idoneas ;a aut yoga
E ipfe explicar, utque ideas claras fuisrvocabulis afhgere
elit . Si ne tum quidem concefferit in verum , deferen
us est , ut minime rationis capax, ſed cavendum est a'
grbis aut geliis injuriofisx Ñ
Sch. Nam aut is reſistir ob malítïªm, aut ob ignoran
iam . Si primum , blande monendus est, ut ad confcien
iæ ſue tribunal redeat , ac animadvertam quam indignum
fit philoſopho, verítatem diffimulare , cujus officium est
veritaterkLquazrereTQuod fi ille pudori tribuit , aut turpitu
dini ducit, manus dare victas , parcendum est, nec inur
bane triumphus ducendus. sufficiat adverfarii pudor: ul
terius urgere nulla veritatis utilitate fit: nam nulla res
magis obfiinatos in errore facit homines quorum ingenia
funt elallicag quam adverfarii jaflantia ¿c triumph¡ glo
Iiatio: contemtus enim ost affectus acris, quo hommes
ſemel agitari , fufpendent fe potíus, quam ut adverfario
concedant. Quocirca, ut quod fenrio dicam inge e, non_
probo Theologorum quorumdam modum cum iis diffe
rendi, qui ab Eccleſia nostra defciverunt , quos omnibus
dicteríis at injuriis onerant , quafi nomre at argumentís,
fed vi at conviciis defendatur veritas . '
v Quod ſi ille ob ignorantiam Peccet, tu gravius etiam
peccas, qui adverfus ignorantem debaccharisy quem eru
dire potius debes. Non potefl dici quantum hujufmodi
difputatores , aut mªgistros horream, ex quo pædagogi
mei viri agreftis recordar, qui ut ignorantia pueri erro
res dedoceret, alte me ſuſpendebªr, a ponderofis pugnis
opprimebats quafi vero in eo flatu poli-em ,doctrina ani
mum intenderea qui dolore, metu, pavore axitabar: nec
intelligebat vir durus hujufmodi argumentis ecti quidem
voluntatem Poſſe, illustrarí intellectum non Poſſe .
c A P. XII.
Sap/;iſmatum genera .
5. l.
curate ac copiofe differendum fibi putavit . Quum au
tem nullo ævo fophiflica ingenia deſint, neceſſarium est,
ut 8: nos de ſophiſmatibus dicamus aliquid , quo
Logicus viam zz rationem fibi comparet , qua poiiit
fophillis reſiflere , ne fallacibus & ca tiofis inerrogatio
nibus circumfcriptnsi quum eas diffc vere non oſt-,3ſt ,
e ci
s
34$ ſi
Ervagata fuit hæc materies apud graecos fophi- yal-w
stas: inde Arístoteles de elena/:is [Zap/;Mich- ac- "¿kHz-gq
nu l
lim: .
34.6 ARTſiLOC-ICIELIE. V.
i deſciſcata veritate. Nam , ur ſcribit Fabius Quinctilianiis'
(a), remedia melim adbibebit, cm' nata , qm n'ocem‘, ſum'nt .
rnpbíſ, S. 2. Duo autem ſunt ſophiſmatum ſumma genera ,
""“f’” quorum alterum verſatur in -vºce, alterum in re (á) . In'mm' voce ſex constitui ſolent ſallacize . Tres pertinent ad vo
cem unam ac ſimplicem, ace-emm, figura zii-Siam) , 8;
/mmom'miar tres autem ad voces plures ſimui compoſi
tas , ampbibºlia, campo/¡tin, (9' diviſio . Accent… ſalia
cía valer prazſertim apud Grmcos, quorum vocabula, va
riato accentu aut ſpiritu, mirum in modum variantur .
Apud Latinos ſaliacín haze argumenta. ex ſyliabarum quan
tirate ducuntur. Hoc modo ludebat Nero, quum ajebat,
Claudíum deſiiſſe inter homines moran' (a): mm mºror
prima ſyllaba correpra , ſignificar manera; producta ſigni
fica! inſanire, Ad hanc ſallaciam pertinet pronunciandi
vitium , quum conjuncta ſeparantur, aut ſeparata conjun
guntur; quo fit ut varietur accentus . Huius generis est
iliud Capitoiini in M. Antonino Philoſopho cap. 29. Cri
mim' ei dnmm efl, quod fldlllttԕԼ! uxori: Promo-:Jeri: , in
ter qm; Tertullym. Huic alludens mimus in theatro ,
ipſo ſfiectaute Antonino, ſciſcitatus a ſervo est,quiſnam
eſſet uXoTis ſure aduiter. Cum is reſpondiſſet , Tui/m- ,
Tal/m, Tui/m, 8( adhuc mimus quaerendo pergeret ,
ſum ſervus quaſi ſubiratus , nanm dixi (inquit) ter Tul
lm? Duo poflrema verba eodem accentu 8( pronunciandi
modo conjuncta efficiunt nomen adqlter'i.
¡¡Mm 3. f‘çllaciaz quae figura dictiqm: dlcitur, .fit 'quum
díflionir. quis ſimlll poſitzone deceptus , eaſdem vocabulis diverſis
affectiones tribuit. Per hanc ſallaciam ludebat Díogenes
Cynicus , quum Euclidis Dialectici aXºM‘m vocabat xºmïzr ;
idest non ſcbolzmz, ſed lzilem; quod ſuos auditores nimis
contentioſos ſaceret. Ad ſallacïam Soioeciſmi reſerri p0
rest jocu‘s Plauti in Amphitruone, Act. 1. ſc. l. v. 188.
ubi verla-ro accipítur a Mercurio pro nomine , a Sofia.
Pro verbo . Rogat Soſiam Mercurius,
SEÏ'UHJ‘ e: ne, {m liber? S. Uta/¡Aqua ¿mimo col/ibi
tum efl meo . '
M. Air¡ vero? S. Ajo emm-vero . M. Verberº ? S.
memiri: num' jam.
Minuta ſunt hzec : :mamen Dialectico cognoſcenda, non
qm); püſſmt ¡Cm-re ſapientem (inquit Quinctilianus iíb. l.
cap. 1o. ) ſed qma :llum ne m mmlmlr qui-dem aparte-ze
¡211i . .j 4.
r
*m
( a ) Lib. n. Institut. up. r.
( b )_V¡de Putin-!amm p. s. Login.
( e 2 .ſuela-¡im ¡a Ney-one MP. :3.
DE USU RATlOClNll CAP. XL ;47
5. . Homom'mia est ambiguitas orta ex neceffitate, vel ¡èl-mani:
. MIJ
ex in Ciria, vel ex fraude cms, qui uno verbo lura fi
gníficat. Duplex est ,- nam vox interdum res lures ſi
gnificat’nulla fibi ſimilímdine cognamsz ut ſi ſida: la
mzre dícas, quod ſidus quoddam Canis vocetur . Inter
dum vox pluribus verbis tribuitur, analogía & propor
tionequadam, cujuſmodi ſunt metaphorae omnes , ut
uum capa: de ſummo diverſarum rerum ſastigio diçitur.
ZX hac ſimilitudine ffllacesducuntur Elenchi. Quo ſpe
ctat error eorum, qui ex corml ,. quod in ,Inſula Goa
morali ſenſu , radices jacere, ,8L arborel'cere dicebatur, 8(
fibi perſuaſere, 8L ſerio retulerunt, Ariemm , \Sc Bovum
cornua ea in lnſula terra: defixa instar arborum 'vegeta
re. Euſebius Nieremberghius: in Gor: !nf/41a, inquit, fi
¡mua aliqmmtº iackerint, radica: dear-[Am ir¡ terra de - ,
gunt , "¿E-Julia eiu¡ in PIM-I'ma quaſi -filamenta dzjſectü ,
Ó' protúéemme , [zoo moda in ſò/um ſubdimm inm'teme ,
Rudi): aim' bmjfim ſimi/¿r efi . Huim- cauſe examen mul
tor/21mm: Mmm- myflm mi/ère rorfit. Hem rem por.
tentoſam! crederes ex joco tam ſeriam narrationem na
tam? Vide F. Rhedi (a) .
S. 5. Amphibolia est ſallacia, quze oritur ex conjun
ctione ambigua mulrarum vocum, quarum fingulz ipſae
pex ſe ambiguitate cai-ent . Hujuſmodi est Apollinis
Oraculum Pyrrho redditum, quod reſe'rtur a Cicerone
lib. z. de Divinar. cap. 56. Se a Quinctil. lib. 7. cap.
1o…
Ajo te, ¡fluida, Romano: -uim‘ere pofl'e. Caſos ſi
miles faciunt, ut non magis in Pyrrhum valeat , quam ‘
in Romanos . Alia exempla babes ibidem apud Cicero
nem 8( Quinctilíanum . Porto istiuſmodi Dracula ancipi
ti errors involuta urbane irridet Lucianus in _ſo-Ue Confli
tata . -
S. 6. Tandem compofitio est fallacia ,
telligi nequeunt, niſi disjungantur; ut ſi quis dicat, j?:
demem non pulſe flan. Nam ſedens ſedendo non potest
state¡ at ſi ſedere definat, stare poterit . Contra, diviſia.
est Íallacia, qua: ea dividir, que divídenda non ſunt :
ut ſi quis dicat, qm'nque elſe mmm-um par-em , Ó' impa
nm, quod quinque fint duo, Ó* :ria ; duo autem fint
parla, ;ría imparia, Fallacia hac ſcholasticis dicitur ſem.
ſu: diviſ¡ , ſuperior ſenſu: campo/¡ti .
S. 7. Sequuntur nunc fallaciaz, que oriunmr ex rebus
, Ñ non
—~—___—_ç_—._,—-—_
( a ) Eſperimzc ¡Momo alle :of: muuuy' . ,
Ampli
,bºlia .
_ quee oritur ex "FF-P@
comunctione earum vocum &z nononum , qnïe recte m- ¡¡m-k,, 4
,Pal/acia
\Í
348 AR'LLOGXCE‘LLE. V.
'mmm non recta_ perçeptis, quæ ſemen) _antiquís numerari fo
,,;mªm ¡ent, megaman, diai _nº73 [Imp/¿Uſer, cari/aquaruma non
arc-ilm- cauſe pro cauſa., pentlomr Prmmpn', ignºmtionir Bianchi,
l ‘” ' plurium interrogationum . Falla’cia decide-¡¡tij- est — locus ad
decipiendum idoneusp quum rei per fe tribuitur , quod
convenir illi fortuito, 81 ex accidente . itaque in "hoc
vitium labitur quicumque rerum eventa pro rebus acci
pit neceffariist ut quum velleius Epicureus apud Cice
ronem lib. I. de nat. Deorum cap. 52. conrenclita Deos
humana forma præditos eſſe, quod ratione urantur ,- qua
fi vero_ humana forma fit aliquid cum ratione neceirario
conjunctum. Eodem modo peccant ii, qui ex eo quod
Africani funt nigri Sl ſerví, conficiunt omnes homines
nígros, ad ſervitutem nafci . Ac brevi omnis propofitio
generica in materia fortuitay cum àffirmatur aut nega
tur, efl ſalſa, atque fallacia accidentis .
Díctíynm 8. Pal/acia dicta' non fimpliciter ej!, quum id, quod
1:17PM* aliqua ex parte valer, perinde accipitur, ac fi fimpliciter
' at omnino valeretg ut fi dicam , ut est/ apud Gellium
(a) , quod m'z' dip boc granda non ell; m'x autem alba
ej); grande igitur alba mm efi . Sumitur in prima enun
ciatione tamquam fimpliciter verum , quod-est verum
dumtaxat ex parte ali ua. Per hanc fallaciam aiebant
cynici , quod litem u ¡que licere , ut est apnd Sextum
Empirïcum (b) . Item: .Quad eli bamº, mm efi bratam :
bamo cognofi-¡t j bruta ergo non cagnvſcum .
5. 9. Fallacia canſçquenti: dicitur etiam ,* post hoc, ergo
propter hoc. hujufmodi peccabant ethnici cum dicerent,
post introductam Christianam Religionem , imperium R0
manum cecidiſſe, ergo propter illam. S. August. de civ.
Dei. Peccamus \idem uotidie alii adverfus alias. Item in
phyſica: cometas, bel um ,- ergo belluma comete. Late
patet hic campus in Astrologia. judiciaria . ‘
S. ro. Fallacía mm Muſee pro cauſa est quum accipitur
tanquam rei cauſa, quæ caufa non est , ut quum quis
humani generis infortunia in Cometas refert , qui non
magis eorum caufa effe poffunt , quam reliqui Planeta ,
Faunia
canſo
,ue-ati: .
Non Nu
ſa pra
muſa .
equorum funt numero. Ad hanc fallaciam revocari pol-i
est Terentíanum illud, varita¡ odium parir: neque emm
veritas confentanea odii caufa est, ſed improbitatem mo
ver', unde'pl'ox-íme odium manat , tamquam ex vera
cauſa . Eodem ſpectat, quod a quibufdam flulte dícitur,
litteras eſſe Reípublicae perniciofasa quod quidam liltlerati
- o
n b Lib. ¡R, up. n.
b b Lib. 1. Pyrr. [Work, Mp. I.. *
in
m usu RATIOCINU CAP. IX. i gqg I
homines ‘rerum publicarum perniciem machinati fint .
Per ejuſmodi ſallaciªm quoque díſputant , ui fortunam
afferunt cauſa: loco. Ejuſdem generis ſunt allaciæ osten
torum , quæ apud veteres Romanos maxime valebant .
ltaque Cicero, magna, ìnquìr, fin/mia eji , earum r9
rum Dea: facere efl’èfiorer, cau/iu rerum mm quæ-rere (a) .
Quocirca hoc in genere peccatur, quoties pro cauſa pro
pría, 8( proxima adhibetur communis aliqua & remota.
Tale est illud ovidii de remedia amarir. v, l6l.
Queritur, .ESI/[Um: quare fit factm adn/[H3
In promptu card}: ?ſi 5 :Je/¡dioſas Hat/ſi x k I
S. Il. Petere principium est pro argumento ſumere , pum,
quod in diſquiſitione poſitum est, idest idem probare per ?fill-¡Pfi
idem, aut per æque controverſum . Exempïum fumi pot- v
est ex Sexto Empiri‘co lib. 3. Pyrrh. hypoth. cap. g. ,
ubi dogmaticos accuſat fallaciæ hujus; quamvis accuſatio
non fit idonea: ,Qui dicit ejfe caufam , -UEI cau/am affèrt
ſu¡ diai , 'ue/ non ajſ'èrt: ſi affèrt, principio-m petit ,
qui-z pro/mt cau/km per cau/am , ide/l id quod qa‘erimr, per
›
' illud ipſum, quafi quæritur .' ſi non affctefl , fidem non me
remr . Huc pertinet illud argumentandi genus, quod Pí
stillkverſatio dicitur a Grzcis , de quo Plutarchus ad
verfus\Stoicos. [nde nomen ſumfit , quod cum Piflillum
cîrcumagìrur, eodem redìt, unde díſceffit .
§. 12. Turn ſophifla dicitur peccare ignoratione E/en- mm…
chi, quum ejus argumentum non oppugnat id , quod est Elena”.
in controverſia, ſed aliud quidpiamz ut ſi quis dicat ,
mortem non eſſe malam , quia neque morituros afficit ,
quum nondum fit; neque mortuos , quum amplius non
I
¡ſu, Memorat hanc fallaciam Lactamius diſputans adver
ſus Epicurum llb. z. cap. ¡7. At ídem no: metu libera:
morti: bi: *veréis* : quando no: ſumm- , mar: non efl ,'
quando’ mar: efl, no: non ſuma: ; mom" ergo nibi/ ad no: .
,Quam argute no: [efe/¡it! qua/i 'vero Iran/48a mar: ti
meatur , qua jam jènſmj ere-pm: eſk; ac mm ipſum mori,
quo jênſm eripitur. Eandem fàHaciam peccant , qui ad
verſus Newtonianam attractionem difTerenres, eam quafi
caufam occultam reſellunt: quum a Newrono non pro
cauſa , ſed pro phænomeno , univerfali licet , accipia
tur .
__ §.-,1_;. Fallacia. plurium inrerrogationum est , quum› -
plug@ fimul interrogamur, quibus reſponſione una. fatis ¡51ª ’
fiel¡ Qcjquit. E. g. Socrate; efi ne pbilofopbur, Ó' Prim-gain.
v . :ep:
_____..
I" I
( a l) Lib. z. d: Di‘w’nit. up. 2C.
N
) I l
/Ï\
i vg .u ..
ºz’sº AiXT. LOGICIE LlB. Vct.
cepr pbiloſòpbºmm? Si quis ita intei-roganti reſponden:efls vel mm eli, incidit in captionem a Ad bancw ſalia
\ ::jam revocari potest omnis interrogado, qu@ fit per am
bigua:v nam vox ambigua ſig' ificar Piura. Ut totum hocfallendi genus intelligatur , ilege're oportet caput z. lib.
16. Gellii, in quo vetus interrogandi &l reſpondendí mos
deſcribitur¡ Legem , inquita Eflè aiunt diſciplina Día/e
Him , ſi de quapiam re quæmtur , dzſputaturque , atque
id quid rºgere, ur reſponde-ar g mm , ne amplius quid d¡
car , quam id ſolum, quod e: rogatura aut ajax¡ aut m
gert eamque legem qui non fer-veut , Ó' am plus , aut
ªliter', quam ſunt reg/ni , reſpºndean: , exzstimªntur radar
indoctique eſſe, diſªpumndiqne morem atque rationem mm
. tenere (Fc. a
gvjfzjn- S. itp His addi poflunt quatuor alia pravarum ratioci
…zz-z…- nationum genera. Primum est quum eos opinionum no
ª'l'ºm- flrarum auctores laudamus, qui aut præliantia quadam
mentis et ſapienrize, aut dignitate , vel imperio , . aut
quacumque alia ratione, magnam nbi1 publice exiliima
tionem iecerunt, atque nefcio quod in aliorum animis
imperium adepti ſunt. Id ita fit, ut ,ſi alter diſputan'
tium contradicatj quaſi itur stultus', aut nimis arrogans‘
traducarur. Dic¡ poteft hoc argumentationis genus ad ve
recmdiam , adhibeturque ab iisz- qui aut ratione damni
ti , ua' ſe tueri poſſmt, aut ea uti neſcientes’ , alterum
oppiimeteumalnnh quam revincere . Cauſe-ro autem id
intei ſophíſmata i quod, ut demonaiiratum est libro g.
cap. 4. nullum eſſe_ p‘oſſic auctorimtis pondus, ubi ar
gumenta intrínſeca deficiunts v
Mmmm_ a S: 15. Alterum est , quumladverfarium nostris‘ proba
gum ad tionibus refiilentem , aut inanes eas' judlcantem , ſoga*
mus ut meliores ipfe reducere velit .‘ quem ubi nolit,
' aut neſcíat, obtorto colo in opinionem noftram trahere
conamur. Est vero 81 hoc pravum ratiocinandi genus 3
quod ad ignorantiam dici potefl : neque enim idcirco
mea opinio vera est , quod alter aut argumenta diſſolve~
re nequeatg aut meliorem opinionem nefciat afferre .
Hoc tale efhlatque ſi pictor velit a me de picturzprz»
stantia conſeffionem extorquere , lioc argumento , nod
ego ſimilem facere nefciam . Quid ſi Medicus, aut hy
ſicus conte’ndat hoc argumento, A eſſe cauſï’am effectus
w* B, quod ego nullam aliam Cauſam agnofcamz1 Nam igno
‘ rmtia, in qua alter verſatur, nequit eſſe principium co
gitationis alterius .S. 16.- Tertium genus eiltkargumentari ad bominem ,
bumínem. quum ex alterius opinionibus veris vel ſalſis , quis ta
men
:~\_.
DE USU RATlOClNIl CAP. XI. 3'51
men ille ut veras haber, ſemenriam nostram illi perſua
dere conamur . Est hoc argumentum ad revlncendum 1do
ncum, non,, ad constituendum . Neque emm ſentenna
mea eric vera', quod aut* ex alteríus partiè dogmatibus ‘
ſequaturz aut ejus confeffione admittatur, fi alte’ríus par
tis dogmata minus ſin! vera, aut confeffio ex ignorantia
proficiſcatur; ſed ſi veris 8( certis principiis fit Conſen
tanea. Itaque & pravum est hoc rariocinandi genus .
Quouſque \amen eo utí liceat in ſuperiori capita dictum
Est." .
S. 17. Quartum est_ argumentmnv ab Analogia deſum- xAm"
turn , ubi philoſophus phantaſiaml cavere neq'uit í nul- ::ª-'Z724
lum enim est quod facilius fallit , quodgue vlros alío- Iori; …M
rire n21quin ductos m errores graviffimos pertraxit . Nam quam- ¡¡mm
quam a‘rgunentari ab Analogia ob indívíduorum ínfiniª
tum pene numerum , mentis vero brevitatem , omnino
ſit necest'e', ac ſi ſapienter fiar , utiliffimum ment¡ au
gendae; tamen ubi philoſophus in hoc argumentandi ge
nere phantaſiz: víres non ſatis' cavit, affe‘ctíones ſuas re
bus tribuit. Scribunt Keplerum cenſuiſi'e Tellurem mu
ſculis 8( fibris motum ſuum, u't animantia cetera ', pro
ducere & continuare (a). Addidiſſe, Tellurem Cometas
perſentiſcere, indeque prz timore ſudare, atque ita ex
plicare phznomenon, qui Cometas ingentes pluviaz co~
mitari ſolea'nt (b). Est hoc nimirum par-vi; componen'
magna , 81 ex natura nostra, ſeu Microcoſmo, rerum na
turam , idest Macrocoſmum , ,ut eleganter dicit Baconus ,
explicarer Licet hoc vitium in bona philoſophorum ar
te obſervare. Huc pertinet illud Senecz , dum de iís
díst'erlt, -uítii: illa; nº/iri: reflimª-'Uímm (o) .
k S. 18. Ad ſopliiſmata ineptz analogía: add¡ poſi‘unt Jummfa.
ſophiſmara argumentorum¡ quae in ſcholis cºngruentire‘ªf'” "f"vocabanturg 8L quoru’m ſunt plera’que non ridícula 'tan-"mmm
tum , ſed animantibus ratione przeditis _indigna . Ut ,
Adam 34. amix ſuit in Harto Eden, quin Cbnstm Do
mima nofler ;4. ¿tatia- fiue 47m0 mortum ell . Mundi::
cream: ſuit 7.5. Mam'i, guía eo die Veráum divinym bu
manam camem’ alÏum/ít. Opºrtuít nuptz'aj ad 4. uſque gradum cºnſamgm'nitanctr prohiben', qmſia quatuºr flmt pri-ma
ria: Carpºrum qua/irme¡ , calor, frigm , bumidims , ficci
zaxª Strabo líb. 1. inter alía &c hoc argumento probare
finde:
__.¡,__..
( a. )G._1’ſendux in ?by/¡ed ſe”. a. ¡¡5. 3. Mp. o.
( b ) Vid: Vºflïªm in bb. Y de ldoſmm'a.
( c ) De bemficíí: lid. 7. cap. I.
' ’ '- '"'I'ªf '_"'"’ ".m‘r- ’;
,351. "ÃRT- LÓGICA: LIB. V. ~
Rudet nostram continentem undíque oceano círcnmcíngí ,
quod Czlestia melíus paſcantur marino vapoteſ‘fi agua
copíofior circumſundatur. Sed 8C abſur‘diqra quzdam alía
reperiat quiſ uís veterum ſcholarum doctores legere non
reformidet. èodem quoque peninent argumenta quzedam
Juriſconſultorum & Canoníflarum, qui aliquíd" affirmate
concludunt , argumenta Legis hujus vel illíus , huius aut
illíus canonís, ex qua lege, vel canone alius quidvis
ªliud codem argumento concludere potuiſſet. Ita ſcilicet
non fortunas tantum nostras , ſedxetíam Eccleſia: diſci
plinam ludunt léomines ineptiffimi' _a_ '
já)
_hA__—4.
_‘...U
1
L a_ , _ , “ ' '.
. ~\'P 0 z _ \
s , \ ‘Í
Þ , . Ñ* ~
~ . ‘ .. ſi' N' — “v_ . -
l x ta' c ‘ N
X l l 'Q
. , X' Í . i
l
l l
. u' ' a C' l l i* \
, \ - I. n - '
w ' _ w
l
. l *' * l i
\ u Í \
Á , A'
Í ) I l ' _ x
\ I .
~ I - l \
N k T
I ' ,I ª, l
A
l * n l l
, w
L ' C 7 '
- _ — ., - IÍ
P 'j › . ‘
. ' -1
o " 7 ~ ~ v
Q Í ~ 1 ſi* ſi
' s
. i
M
“ _ . - -hw7 . l v
e . .
‘ _Í
O " ‘ n
. _ - ÑZM’ »I _ Q CL
‘ ~ . _ Í\
\I
I
1d d
\ \I- 1