LEB-MMMÑ

IN REGIA NEAPOLITANA ACADEMIA ‘ H'

ANTECESSORIS

ELEMENTORUA/I g

-ARTlS LOGICOCRITICXE ¿z

LIBRI v._

EDITIO NOVISSÏMA

AD IIOSTREMAM NEAPOLITANAM

Wa::

Ab Auctore ?lo-vi: ctm*: recognímm , demo emendamm , C9'

plus ter-tia parte ump/ificatam diligente-r exacta , atque

a mEçdILL M‘ÏÚHJ‘ ¡¡cauſará/ſima expurgam .

BASSANI, MDCCLXXIX.

~ffi __._ y…

ª¡ a*** ***v-*n* *tk-*1:* **JER-7*

SED PROSTA‘NT

VENETIIS APUD REMONDINLº

SUPERIORUM PERMISSU.

MMMMÜMW

WWWWWWÏWÜSÜEW

FAE-:Dr &Waz-'U

, .Apex debamus imitan', ?me -Uagantur, (9ª _fiam- ad

mel facíendum ¡damas {az-punt, deínde quidquid attulere

dlſponunt, ac perfa'vos dlgemnt, C" , ut Vírgilius noſlerait,

liquentia mella

Stipam , Ó' dulci dj/Zeqdunſ neéïare cel/as.

Concoguamus ergo ¡lla , alroqum m v MEMORIAM

¡bum, non in INGENIUM. Scneca epxst. 84.

iii

MONITUM

EDITORIS NEAPOLITANI .

› Uoniam ea eſ‘t :etatis , in qua

Ñ verſamur, conditio, ut Philoſo

1 {c3 phari Omnibus placear; Commu

nibus me studiis facturum ſatis

putavi , ſi praaclaríffimi Antonii Genuen-x

o ſis Am’m Logica-Criricam politius lima

tam in vulgus emítterem . Quod ſane

meum in lítteratorum Republica demeren

da qualecunque fludíum eo facilíus univer

ſiS probandum eſſe confido, quo jucundior

laudati viri memoria, .deſideríumque dulcíus

tener omnes, 8( quo príOríBuS longíus an

tecellít numerís Omnibus abſoluta praaſens

editio.…Harum autem ſuſcepti conſilii mei

rationum alteram publica-3 op'inioní *fidens

lubenſque permitto: alteram vero ex iis ,

quaª: praeflanda Curavi , judícandam V010 .

Nam ubí ad hujuſmodi recudendum opus

anímum adpuli , nihíl amiquíus habui ,

quam ut univerſas retro Cuſas editioncs in

a z ſpice

¡v

ſpícerem, eaſque ſimul conſerrem , quo ſe

dulitate quanta maxima typographorum er

rata abstergerentur . Tum 8( illud potiffi

mum mihi cura: ſuit, nimirum ut ſuis qua:

que locís nonnulla ab Auctore cónſcripta.

additamenta adnecterentur. Huic enim mos

ſuit, ea, qua: aliquando ſcripſerat, non in

termittere, ſed accuratius tractare , nec de

manibus umquam deponere . Factum est

autem, ut hujus operís exemplar (quod ve

luti Cimelíum auro contra non carum penes

me ſervatur) mihí ſors Obtulerit , in quo

nulla ſere pagina est , cujus ora Auctorís

manu illita non ſit: adeo quidem , ut hu

juſmodí hac illac adſutís laciniis quaſi plus

tertía parte liber intumuerít . Tantq igitur

curarum ſecundarum auctarío cumulata pro

dit prxſens editio, quaº: 8( nitore & elegan

t~ía ceteras omnes longo ſuperat íntervallo.

Nihil autem ſupcrest , niſi ut Philoſopho

, rum natio , qua: 8( frequens est , 8( Ge

nuenſis nomínis studioſa, laboribus meís fa

veat, eorumque uberrimos me fructus re

ferre jubcat.

PRIE

y ,Ñ___…——-... 'wv

\

PRfflFATIò

AUCTORIS

LECTOR! PHILOSOPHO.

UID altera. hac cdíriane Prceflirc

wm, pzmm [ICCIPG' , bene-vale le

ramm mmdis , quee ¡WEP/emm

PIM-ima dem-ſi: 10m eriam gmc

dzzm [MMM reflitui : ſed C9” mens non

pzmcas ánllucinationes emmdavi : gmedam

all/bum ¿ilustra-vi .* plum adjeci exam

pla, longa cxercitiº expertas , En, quippe

gmc Inductíonis lòca ſum , generalioribmpm’ceptis intelligendzcts, non idonea tmzmm,

ſed effe neceſaria. ſam przzcepm quee miói

Im: lectiane, aut mcdimtionc ſupperierum,

gua’que e tiranum re fare cen/ui, multa ad

didi. Niki! de integrar-um czzpitum dCL‘BfflÏO

ne diczzm , quam m ex Indice magno com

Pendio perez-e pares. !mella-xx' autcm eſſe Plu

res, qui Cape-rent, non omm'no Peripatc‘ticw

Logic@ aporten' obliviſci, quod ſim* in illa

gmedam , quee faire , ſi non {Id pez-mairen

dum, ad diffcrendum ſaltem ſit 'nace-fic: iza

gue marc-m gcffl, ac ſclectiom ¡Ippo/¿zi . Nam

&ſi ne ſpera-verim quidem futuros, qui Elemcmºis bz'ſcc noflris in tirozmm inflitunſione

uterem‘ur ; mmm Pastquam mié¡ cffet alla

tum, uſurpar¡ ca a guibuſdam, ("F 'Uh-is gui

dem doctis In‘que cruditis, nullim utilizan' ,

ª 3 ſª

&Or . Primam editionem al¡ ope- Ï

v1

ſi qua: ¿tinc derivar¡ pote/Z , deeffc -volui :

guamqurzm 'verter-is Graecorum .mph/forum L0

giae Prceccpta rama per/?imitan (9' elegannſia Pflï’UO libella camplexus eſt -vir clarifli

musſzzcobm Frzcciolzztus, m* non -videzzm gm'd

Bac in parte dcstdc’rzzri Pofflt. [nde ego plu

rzz dcſcrípſi, ac tanta rcligione, ut ne 'ver

bxz guidem immumri ſim paffus. ſam 'vera

eamdem ob rem avidífflme ndmomtiones -Ui

rorum quorumdam arripui ; quaſdzzm criam

pra-vaczwi, ut it's in turzm utilizara-m profice

Tem. Nec 'vero al¡ fia’c nliud grati ¡mimi te

flimorzium exp-ero, ni/i ut Ó” m Proficias ,

nan meme nmmm (9” ran'am’ , ſed (9" in

Public/Im felicitzztcm amore . .S‘Ciro id mié¡

maximum cffc laborum mcorum prcemium, ac

'varorum quoque, ſi mié) Perſuadere Poflim,guidquüm ¡ſin cammum’m Patria: milimrem

comuliflb. b

Vidas [ria, Lector, api/lolas 'dl-MS Beatiffi

mi Patri¡ noflri ac Pamzficis Summi BENE

DICTI X1v. nlteram, qua primix rm’is line

ris ‘, quilms ¿llum bumillime oraveram , ut

liccret tanto NOMlNl Mempbyſimm jcribere,

bonoràïcemiſſimc (mn-nit: nltcrzzm , qua libra

rum meorum mzmuſculis acceptis, Pro ſummaejus ¡ſin litterarum studio/bs bum/mirate Ó'

mrmtficc’rzſia, graſias quoqm’ Izgit, (ZC gra-Urſ

mum de Logia¡ nostra inttrſerit judicium .

Vc’lim tibi Per/Modem, me quidem , in boa

Pmj/Z’rtim UPM/¿M10, quod Ego pri-vam Schola

muſa edidcrim , m'bil honoris cupiditrztc fe

crffa, ſed jblis rirarmm plailoſapáarum milita

tI limffe; ſed ( mr drflímulem? ) impcjnſc

ſ11

V11

Mmm fuijſe delectatum doctor-um bominum

approbatione, quam ego 'Uix optaflcïm, in pri

mis autcm Pontzficis Maximi, quem non ſ0

lum ut Patrem (9' Ecclcstw Magzstrum, qua

pic-rate Pm- efl, -veneror , ſed ut -virum (9"

omnigenm crudztzoms, (9" ¡udzm exgurſitzÓ‘

¡¡C775 mngnopc‘re -vereor. Quad ego quum ex

aliis ejux multi: (9' Pmdaws libris, mm 'UB'

To pmcipuc‘ ex pene ¡zm-eo opere De Synodo

nuper intellexi. E Peniïiflïmi: illud divina

rum scriptumrum, Conciliorum ‘, [1C Parfum

fom‘ibux ,cxpréffum ¿st, rama Ter-um utilium

uberrate, mmoque orationis nitºre C9” 'U1', utmelioribus Patrum monumcmzſis confidente-r

¿equipara-amén?. Cuu igitur ego tam‘i hominis

f judicium ?ni/¡i maximo honor¡ non tribuiſſc’m?

Cm* 77072 c0 ſuperlziffcm? mſi ſi aut omnia

ſupcrbiflïme contcmnercm, aurflupidus m'bil

¿eſiimareſcircm . Tu interim ut lubctjudicara :

negue enim judicium tuum impedir; -valo.

Prius verb quam tibi diczzm vale,- est Cm'

me form/fis cauſam diccre impedir/s. Ecquid!

N072 tu, inquis, vereriy, m- Menk-cnia non

par-wz appendix ;med/IS? .Tertía Metaphyſi

cae pars brevi ſequetur: Elementa Theolo

gia: premuntur: paratur Ethica. Nempe in

quem tzmdem Imnum?

Aut quia non ſentis, quod damas , rectí‘us eſſe,

Aut quia non firmus rectum deſendís;& hçrcs,

Nequicquam como çupiens evellere Plantam.

Atqui ego te rerum /mm/marum peritiorem

babebam . Non tu /JOC' ctiam mcmoriter ‘mc~.

maz-¡Ibis,

Carmina provenjunt animo deducta ſereno 2_

a 4 ' Nam,

v

vií‘i

Nam ego Ó' ProPo/itum in/Zo, @'fidem, ita

me Deus adjumt, [Ibex-0170. Sed tu humanas

non es, qm tetris. jactatum & alto, urge-S.

v .S‘cíto mmm, me Ita libc'mrurum fidem , up'

tem/zm tamum Mcff/ÏPbjf/ÏCN paz-tem ſim edi

tums: regard mi/ai exaptzzrifflimum otmm crit.

Cm* ira? ſcilicet ego ne illzzm ? qua: me?

9M' non? m- fi uſurpare , guidcm linear ,

procul O procul este profani. Ne m quidem

'Unida guwſierix, 01-0:

Hoz-m'. . . . . . . miſer quibus

' Intentata nitet! Me tabula ſacer

Votiva paries indicar, uvida

Suſpendiffe potenti

Vestimenta Maris Deo .

_Quid , ihquis, bm' …WWII-M? Nimis es ma

nogmmmus. Ncmpe P/aacionis gra'vijfimi 'ver

bi recordar , oportere philoſophorum non

verba tantum , ſed (vllabas eſſe breves .

' ,Quid quad tez-tia ipſa 'Mc-tapéy/im pm-S erir

monogramma? 'verem- ne (9' anonvma . Ca

'Ue tu illam nomines, ſi 'vis eſſe *ſapiens .

Ñ Vldes ne me etmm 10mm? [toque

Quid ſit futurúm eras, ſuge quem-ere, 8(

Quem fors dierum cumque dabít, lucro

Appone . . . . . Valc- .

Dabam Neapolí anno Epochae Christi-ana:

CII. Io. cc. xxxXvIIII. Kalend. Nov.

PRI

_¡‘_,.zAÑ.___ÑA4,

ix

PRIMA SUMM! PONTlFlClS AC BBATISSÏMI

PATRIS NOSTRI

BENEDICTI XIV.

AD AUCTORZEM EPISTOLA .

DlLECTO FlLIO ANTONIO GENOVESI.

Benedictus PP. XIV. Dilccte fili,ſalmem , Ó' flpoflohſimm

Benedictioncm .

Bbiamo ricevuta una ſua lettera degli

8. ed abbiamo anche letra la lettera

Dedicatoría dell’Opera, ch’ ella vuole flam~‘

pare e dedícarci. ln ſenſo di pura verità le

diremo , riconoſcerci immeritevoli e della

dedica, e delle lodi, quando elſe non ſoſ

ſero appoggíate a ſincero affetto e stima ,

che facciamo delle Lettere 'e Letterati, fra'

qual¡ ella ha un posto tanto riguardevole .

Accettiamo intanto la Dedica, e la ringra

ziamo , dandole con pienezza di cuore l’

Apostolíca Benedizione. Datum Roma: apud

Sanctam Mariam Majorem die 14. Juli¡

1747. Pomificatus nostri anno ſeptimo.

EPT

EPISTOLA AIiTERA.

DILECTO FILIO ANTONIO GENOVESI.

tenedi-fius PP. XIV. Dile-&e fili ,

falutem, (9' Apoflolicam.

Benediéìionem .

ABbiamº ricei/uto il regalo de’ (noi li

‘ bri, abbiamo letta la Dedicatoria , e

la ringraziamo del regalo , e dell’ onore ,

che ci ha fatto . Abbiamo ſcorſa qualche

coſa appartenente alla Logica , ed‘ abbiamo

ammirato il ſuo ingegno, e ’l ſuo giudizio,

nè punto dubitíamo, che tutto il rimanen

te non ſia per cffet-e uniforme . La pren

diamo in parola, di quanto accenna di vo

ler fare per le materie {acre (a) . Ci con

fervi il fuo affetto , e faccia capitale d¡

Noi. Ed abbracciandola le diamo l’ Apo

stolica Benedizione . Datum Romae apud

Sanctam Maríam Majorem die 2.9. August¡

1747. Pontificatus nostri anno octavo.

CA

›-——~——______——-_.——__—_

(a) Promlferat ei Auflor Institutions") Tbeologicam

propediem jhmma e/u: nommt ſacramrum. Quam cur dece

inde fuppreflèrir, longa ej¡ fili mole-fix¡ bzfim’n .

CAPITUM

CAP; IV. De' erro‘ribus, gui- ex affectilms

INDEX.

PR-OLEGO'MENA.

De artis Logico-criticae natura,

ongme, & Progreffu. i pag. I

LIBER P'RIMUS.

De natura 8C operatíonibus mentís, de mor

bis íntellectus , deque caufis errorum, at

que de huiuf-cemodi morborum & erro

rum remediis 8c curatione. I 24

CAP. I. De natura Ó' operationilms mentis

" lmmanæ . 2.

CAP. II. De animi morbis, #que eau/iz"

ignorantiæ o* errorum gene-Mmm . ' 33

CAP. IILDe ctm/is errorum .mimo mi/t'is, ac

primum de dua/ms prim-ibm, mentis bre-vi

rare, o animi inconflantia. ‘ .39

naſcunmr . 4.?

CAP. V. De erroribusa gm' ex corpore orty

gmem durum. ' 6o

CAP. VI. Dc oxta-nis errorum muffs. 74-'

~'_'.'_; LI-v

Xi¡

LIBER SECUNDUS.

De ideis , idearumque objectís 8C ſignis . 84

CAP. I. De idem-um natura Ó' origine. ib.

CAP. Il. De idearum generibus. ' 9o

CAP. III. Obſervaciones Logicoe Circa natu

mm (9ª uffectioms ide/1mm. 99

CAP. IV. Tbeoremaz‘zz paulo ſubtilioru mi

Mmmm (9' uſum earum idem-um , guns

ſuperiorilms Partitiqnibus complex¡ ſumus,

pertiueurizz . 104.

CAP. V. Prima (9' generic/z divifia objectºo

rum idearum nostmrum , zum ſapienriw

bum/ma: . 108

CAP.VI. De studio Mcmpbyfim’, C9' Theo

lagize. III

CAP. VII. Destudio Péyſicae O' Mutfieſeos . I 18

CAP. VlII. De studio Etóicce. Izz

CAP. IX. De vocabulorum natura genera

tim. 17.8 '

CAP. X. De *vocabulis idearum ſimplicium

(9' notiouum compoſimrum. 135

CAP. X1. De -vambulis ſubſhmriarum (9' ma- '

darum. 138

CAP. XI]. De 'vocabulis Tahiti-vis . 145CAP. XIII, De -voczzbuhſis notionum abflm—

ctarum. 148

CAP. XIV. De vocèzbulorum fine , imperfe

ctiºne, uſu, Ó' abuſu. 153

CAP. XV. De enuuciatiouióus ſim' propqfi

' tiouibus . 16 I

CAP.

xiií

.\

CAP. XVI. De reliquis cnuuciationum pre

priemtibus. ‘ 157

-MF-r‘* ï ‘ª,

KSK-;SM .

LIBER TERTIUS.

De'vero 8C falſo, deque criteriis veri gene

ratlm . 171

CAP. I. De 'vero O' ſalſa, deque 'Um-ii: uni

mi bumzmi flatibus , quod ud 'verimtem

artinet. ibid.

CAP. ll. De ſcienria C9* fide. ~ 178

CAP. Ill. De 'ven' (9' fulſi rcffem. 184.

, CAP. IV. De Probabilitute. 194

CAP._V..QM 'Dice ſim /mmini popa/im nd

ſnpzemmm comgarandum , ene-gue «me cx

plzczzm genewmm. 7.02.

LIBER QUARTUS.

De uſu auctorítatis , 8( arte critica. 2.06

CAP. I. DE recto ſenſuum uſu, deque ſm

ſuum provincia , (9' de experimemis atque

obſervationibus rita inſlitucndis . ibid.

CAP. ll. De auctorimre [zum/mn. 213

CAP. Ill. De zzuctorirate divina. *v 2.2.8

CAP. IV. _Qu/17217772 rat-¡one dignoſci Po/fit'

gumzum ſim DEI' 'verb/1. 234

CAP.

4 Z

xiv -

CAP. V. De Libromm divinorum interpre

rations. 239

CAP. VI. De librorum mendis. 24.7

CAP. VII._ ‘Quad veteres quum Librarii ,

tum (Irma,

depravare , aut fuppanere canfueverint ,

(9” quad quædam fint indicia, quibus in

tegri a corrupris, genuini a jpuriis diſcer

ni poflim. 2 53

CAP. VIII. De arte Hermmcutim . 259

LIBER QUINTUS.

De iis quæ ad ratiocinium pertinent. 266

CAP. I. De. dimetienda Ó' augenda mentis

magnitudme. _ _ ibíd.

CAP. II. quanta fit eogmtzonis bumanae cx

ten/io. _ 2.77

CAP. III. De attentrone intendencia. 2.84.

CAP. IV. De ratiocinii natum Ü“ generi

bus.290

CAP. V. De argumenta ab Analogia. 297

CAP. VI. De ratiocinandt flzrmis veteribus

ufurpatis. 306

CAP. VII. De ¡nc-:boda gener-atimj tum de

iis method¡ ratiocinandi regulis , quæ utri

que merbodo , compo/irionis fcilicet , C9'

refolutionis, funt communes . 310

CAP. VIII. De metfiodi amb/tim regu

lis. i 316

CAP. IX. De merbodo Symbmm . gzr

Ap

aliique impq/Iorc’s, libros aut ‘

\

XV

Appendix Christi/mi Wqlfii.

De 'metboda Marbemnzim bre-ws commenta

no. 32.3

CAP. X. De diſputzztione dialectim , Ó” ar

te ſyllagiſiica. º 334

CAP. XI. Diſputzmdi regulze. 34.1

CAP. XII. .ſapéiſmamm‘ genera. 34.5

Not'

Xvi

NOI RIFORMATORI

DELLO STUDIO DI PADOVA.

‘Vendo veduto per la fede di reviſione , ed

approvazione del P. F. Gio: ~Tºmmaſ0 Ma

fcherom Inquiſitor Generale del ſanto Officio di

Venezia nel Libro intitolato: Antoni¡ Genuen/ì:

.Artis Login-Critica' Lib. V. .ſtamp. non vi elſe:

coſa alcuna contro la ſanta Fede cattolica , e pa

rìmente per attestato del Segretario nostro, niente

contro Principi , e buoni costum¡ , concediamo

licenza a Giuſeppe Remondìni Stampator di Vene

zia, che poſſa eſ’ſcre stampato, offervando gli or

dini in materia di Stampe, e preſentando le ſo

lite copie alle pubbliche Librerie di Venezia, o_

di Padova.

Dat. li 7. Decembre 1778.

( Piero Barbarìgo Rìf.

( Francefco Moroſini 2.º Cav. Procur. Rif.

( Girolamo Grimani Rif.

Rçgistrato in libro a carte 393. al num. 1401.

Davidde Marc/Jefini Segr.

Add¡ II. Decembre 1778.

Registrate nel Magil’crato Eccellenriflìmo contro

la Bestemmia.

Gia. Pietro Dolfin S'egr.

PROQ

_ ?BEE-"AERO

X

‘ ' +++++++R 9E+++~H~~l~++ſi e

' ++~H~++ÏR vai-MMA

AM4: Ñ,, MR "¿ES ?E-M* \y M4,-,\Hª-x- WW* Í 9MB »HMQªld-&Ѫª-!Wïª èê-H- @SM-&Q

'++++++% , M++++++èèírªffl--Hºè-lz‘ &MMM-.L

;Y »DEMORA‘

PROLEGOMENA;

Ñ Ï' 'De @ſti-S Logicocritiece natura¡ origine,

› (9' Progreffu .

S. x. ÑÃJERZM N E s homines amare beªtltudinem , Hum-'nn

atque 'ad eam vehemenriffimo pex-pee "dé-ª"

' \uoque deſiderio ferri , notius est,

quam ut demonstratione egeat . Quip

~ pe ſenſu natura: ipſo perceptum, nec

, A arte, nec flupidít’ate delebile. AC vc..

ro num omnes homines natura ipſa duce voluptatem

per equantur, dolorem autem averſentur, pihilque 3.

gant, niſi voluptate, aut do'lqre mou ,-' beamudo vero

ſita .-ſil’.. in *perfecta , azquablli , &e certa. conſciemia. vo

uptatis, miſeria, dolor1s_, quem nnlla conſequltur vo

luptas, cuigue elſe perſpxcquni potest, hqmmes natura

ipſa beatitu inem ſegui, nuſerxam averſarl , dum volu

ptatem natura. appetunt, dolore@ natura horrent.

S, 2-. Potro perfecta , zquabllxs , &c certª VOÏUPϪSI‘ m4.…

¿:ujus conſcientia beatltudo _contmetur ( ex 5. I. ) ex IBI-MIR.

pofſeſſione ſummi bom naſcuur¡ nempç quemgdçnodum

qúodlibet bonum volupmrem allquam m nobis mgene

rat ,- ita zquabilem , çertam , Perſectam efficere nequit,

hifi ſummum . Voco autem perſectam, aaguabilem, 8:

cel-tam voluptatem ,» qua. nulla. eſſe aut major, aut ſecu

Jrior, &c magis duratura. Forest, quamque nullus metus,

bulla ſuſpicio, nullª. zgmudo, nullus dolor interturbat,

am inficm, Quicumque ergo perfectam hanc beatimdi

_nem ſequi & adipiſci,vult, is ſludgre debet, ut (una

.r \Gm los. A mum

2 AR’LLOGICIE

mum hoc 81 optixnum bonum inveniat, eoque i'm-¿turconstanter . ª -‘-"ª" ' ſi' ª' Í

;zum-m5- S. g. Quum in preſente vita ſummum hoc bonum

Y; 5:7": poffidere, eoque frm nequeamus', ne perfectam quídemª en - I , I . ,

panſ!. ſelxcuatem , quoad vmmus, habere poſſumus . Sum:

quinímmo in natura. nostra doloris, 8( miſeria neceſſa

ríz quaedam cauſar: , idest tales, quas nulla v¡ , neque

arte evellere, aut evitare queamus. Ergo quoniàr’n dum

vivimus undequaque beati elſe non poſl’umus , danda est

opera, ut ſaltem quam mínimis malis urgèamur, quam

mªximis vero boms fmamur: ideſt ut res, qua: in no*

bis dolorem, aut voluptatem creare poílſunt, cognofòa

mus, iiſque recte utí & ſm¡ diſcamus, quo vitam tran

quillam, 8( liberam, eoque beatam, vivero poſlïmus.

Ad tm S. 4. Jam nec perfecta illa ſelicitas, nec przſens iſla

Z’fj’ffffi_ -tranquillitas fine ſapient'n obtineri potest: nam nec , ſi

7 mu. ¡gnoremus, .quie nos conſervan: & perficiunt ( ez enim

ſunt bona. ) aut quz deflruunt , 8¡ ínſelícitan‘t ( hzc

ſunt mala ) appetere, aut fugere pofl'umus; nec fine

ſapientía direé’mce, etíam ſi ſcïamls, recta constamer

que ſequi, aut ſugere. Neceſaria ergo homini ſapien

!ia est, ſeu illªm peffectam beatítudíncm ſequï velit,

ſeu hanc przſemis vitae uanqiúllímem fib¡ conciliare

ſervarcque. Y. UU '

¡zum ſa. -S. 5. Est ªutem fizpíem‘ín rerum :eternarum , facta

pie'ntía , mm , ac poffibilium , earumque cauſaruçn z finïªm 9 Lºn‘

ÏÍJ‘Ï 'ª’ nexuum, uſuum cimn'a: aut,,quod alli maluntſicxen

tia bonorum ma, orumque diſcemendorum , ¡dest earum

;emm omníum, qua: nos ſelícitare ( uz ſunt bona ),

aut inſelicitare ( qua: ſunt mala ) po unt. Scientia ve

roucognitio non quzcumque, ſed cerca, evidens, in

dobia , & uſu rationis noflrz, ac recta, comparan :

Ratio autem vis computatrix , ſeu viopercí iendi , ín

tellígendí, cogitandi , judlcªndí, atque exponis princi

pils ratiocinandi . Et recta quidem rana, verague.,

,7… .T qua'. veris principiis nititur, & via ac ratione ranocl

No namr, ſeu qua: nihil Era princípiis ªdſciſcit, niſi quod

certum verumque, ni ilque ex verís princípiis conclp»

dit, niſil quod in illis continetur, & ex ¡is necefſarxp

proficiſcitur : corrupta , -& ſalſa, qua: aut not). ven:

rincipiis ntitur, ſed vulgo adſcítis , tametfi_dubus,.vel

Falfis, aut ex veris non justa inſert conſequemlª. Sapxeq

tiam ergo hanc, 8: hanc rectam rªtíonem , qua nihxl

est nec przstantius, nec optabiliustut Omni labore fibl

comparent homines qui natura bean eſſe cupiunz, . m¡

gnum Proſecto opera Pxetmm ost. l 3¡ \T

'-"~'r-_ªz_'y\'s› 6o

PROLISOMENI; g

L.

S. 6. ld .autem fit Pèiſofizpbia aliqua , ſeu studio ſa- ¡zum

pientiae: nempc fi- mlxbet studeat l. ut ammum apbrjlºſu

mbrbis five natura, ¡ve conſuemdinis purget: 2.. ut ra- P… '

tionem veris e nªturaqúe ipſa expromtis rerum ſormis

ac n’otiriis augeat: 3. ut regulis certis , velut oculum in

flrumemis, regar; 4.4: rationis fic auctaz , formara ,

Pur atz ope -ſcien‘tiam rerum ztemarum , factarum , 8C

poffébilium, earum uſuum , 8( finium ,‘ qgoad pqtcst,

acquirat: 7. ut ªhanc \cientíàm ad uſum vitae reierat,

idest, ut diſcat rebu: mi , C9' frui, :mimoque pacato,

erecto, 8L libero vivere , quod est vitam, non ex affe

ctibus, 8! ſenſibus, ut,bruta, ſed ex recta ratione, 8(

natura convenienrer, inflituere, quemadmodum vetei'es

loguebantur Philoſophi . m

. 7. Et ad ſªpientiam quidem hanc comparandamº‘A-mm4d .ſapi

natura ípſa. nos incitar , I. Deſiderío ſapientiae , & ſcien

di curioſitate: z. ratiº’nix munere, qua ornati naſcimur,qnaque etiam barbari in vita. ducenda qualicumque u- ml" ~

mmm*: g. studio commodi: 4. studio voluptatis : 5. age

state, unde illud, qm’d non explora: egeflm? ó. rerum

pulcherrimarum , quas ſenſibus objicit , apparatu . Itaque

barbarie ¡pſ3 nationes milla aliorum instirutione erudi

taa, his caufis ſubagitatz , pedetemim ad plurímam ſa

pient‘iam pervenerunt‘, &, ſi non ſublimes, at ue abſ

tractas, practicas faltem veritates, idest vita: rc e tran

figenda: raecepta, & artes , acquiſiverunt .

S. 8. ged fatendum est ingenue, fine Arte aliqua, 8¡ Nenffa.

n’a MmmInfiimrione r. ſei-o tandem, qui pe per longas amba- A Pl". . 'I *

ges., adſapienïiam pervenm: 2. alſam plerum ue ſcien

ziam acqulri : 3. eam hand magnam , 4. con ¡ſam et-¿ü .

íam, 8( obſcuram. &un qui arte philoſophandi , &’

majorum diſciplina utitur, l. citius , 2. ſacilius , 3. rectio

re via, ad maiorem, dariorem, 8L finceriorem, atquc

ntiliorem ſcientiam pervenit. Ars igitur haze, institu

tiº, diſcigina, pratcipue cum hominum vita breviffl

ma ſit, plun'mis mcommodis distracta, intellectus,

ſupra brevitatem & imbecillitatem , impatieiis, 8: in-A

constªns , ſapientiae amatori neceſſaria est , nedum

utilis . º LW* **11ª- «N vz

5. 9. Vocari áufe‘m hac Ars ſolet Logica', Dianoe- 4ª,-, La.

tica , Ars cogí'tà'iªídï,1 Dialectica , aliiſque ~n0minibus . ¿ie-1 .

Nos artem Logicocriticam appellamus. Est enim AU ,

qq@ rat’iºnem , Ó' iudicinm acm’t , ſºrmatque , atque re

gtt_in ſap-'mie Itague quod ea diſcamus, &

viribus inteilectus nostrí uti m pervestiganda, &díſcer'~‘

_ rienda vetime, 8C rice ratiocinari , ac diſſerere , 8C re

'ªº‘ A Z &6,

[Caſal-¡mm,

-l 4.

Und: na

'Se

¡EMMY

\WP-'3.' by

aii-'Kj- P

.(\Ïil›

U.

-l0(,'

l ,

En¡ cia:

¡fei- K

4 ARENA-culpa.:

fieyperſïªctüque de alien-'um cº'gixatls judicarez Logic:

"est, Crl’t ca, &l Diªkcti'cauEa. non ¡mis Logicªï'ln

fiitut'ionibu's Cºfltl’ªhitllf‘jl‘ñdy ºmñibusx omn'mo st’udií's ,q‘uz 'ration'ªliª dicumur , "'in-v primis Arithrhexica, &J

Georñ’e'tña¡ 'K2 - , ww: 2-2'. 2;¡ Á,...

- 5.710. Conſeé’ca autemzestarsubogicocrítica x.,e'x ,ipfo

uaturavlpminç,~ 8¡ pmdentiaªz. ſédulo studjo ¡experi

mentis, exercnio , 3:.qnod mireris, exAí ſis aberr'ªuoní

nibus , *teu 'erroribus \Principio omnes

ritatis'investigation‘e naturali quadam rudentia & ſo.

-lertiª. regi ſolevc , \qua primas philo ophandi regula-s

fuppeditac. Est praeterea ¡n Omnibus hominibus natura.

lis T'Izdam' intellectus reétitudo , qua- regula ad verum

a fa ſo diſcernendum utuntur omnes, etiam barbari, '1d

quod inde inrelligere poſſumus , quod nemo est tam stieS , qui maníſeflas ſalſikates non videat, ct nemo tam

vfarm¡ Aqui manifeflis ver-imihus non capíátizr . Deinde

‘ exercinum, studium, loggique zevi experxmentª vias

veritªtis inquirendz plumpas pªteſecerunt z aut quia.

humanamm menttum caſpac-uªtem adauxerunt; autvquza.

errores', 6! errorum can as, ac Fontes, detexeruut; aut

uía inſtrumema ,

are objxce'retur, repeiarunt ,- aut tanvclem gota. vtam 8:

to. hom‘mum genereratihºnem. invenere , ua cum,, \9 _

commumcªretur . Tan em errores 'cum vahoru‘m , \umo

nostr¡ , ubi animadvertuntur, mtrifice nos veras ſapien

tiz adipiſcenda: vias docant , -

S. 11,. Ex his vero patet, .ªrtem hanc non eſſe artem

…aut pompa!, & victoria: amore rixandi atque altercandi ,

aut de rebus minima ad.nos pertinentibus inutiliter

garriendi", qualiïs "olim apúdſirfflços Philoſoghos , uorum

anís' Principio-rn ſuijſe id , -quad- --wſum .m di‘put’an

n' , oflïcím *vero pantemiºveptz firme: wictºríarr'x ,› ſcríbit;

Clemens Alexandrínus (f4) :_ deinde apud l’qripateticos,

quorum‘ avs', inquit Baconus- (la ) , diſpntatiom: alit,

Ó' ÍJWflªfiª' ::mmm mana-m valer, zm¡ ad ?Mmmm

detegmdamªzª Ó' arm- Prºmªvmda: humano gener¡ util:: .

Tam para: ,‘ ªrtem ;iſlam nfflgflequarumdam tanturq di

ſciplinarum Peculiarem , ſed generalem, «Se ad omnes ſelen

tias ſacilïus , brevius , ordinarias diſcçndgs , aut tcªdençlqs

comparatam : idest artem , qua visrcqrçyzçatríx ,,quapthxl

est in rebls creatís dívinius, Perficutur., vm: omma‘ ad

*Hª ſi* A** . › Ec) - › tcal

r ‘--. ›‘ … ’v:T l 4 'v «_- . . 4

Ñ. - . .Ñ, m. .. J "". ""."'firmaron lifi. y. › ' :3 I' .L'- .xl,

Pmfnionc HI novym g‘fifflªfll .

Y

C“(4)

(y):

ines ,in ve- _

quibus- Veritas hqmanaqíuqtqllectui(

pkoiecoutniz 5

rW"Il-”-*_r.'-'

èÃlCulum expr’o‘mte &recta adducere-pofiïtª Ióªquelqnige _

hberrant_ii,‘ qui ſolum Geometría: studium pro aus

Logic:: ſatis elſe arbitrantur. E0 carte ſtudioa mens ita

in 'véritàtis inquifitione juvatur, atque capacior, per

ſpícaeior, 8': in ratíocihando, computandoque dexterior

effièi'tur, ut nullum fit aliud aptius , 6L utilius; ſed ad

om’ni’um diſciplinarum ſlüdlum, quod Logica: officium

est mínima prïzparatur -. .

' . I'2-. l’raererea pam, lmem hanc non eſſe commen

dam lis terminís, q‘uibus in ſcholis coerceri ſolet, ní

mífum ſolo in abllractis uzflïunculis diſputandi, &ra

'tiocina‘ndi studio, ita \lt a arte Crítica ſeparetur, › ſeu

àrte alioï-um Cogítata i" ellªigendi, &e perpendendi , at

qü’e ad vita: uſumxadd cendi': quum enim ſapientiam

aut ratioeínio nostro &l experimentis, aut al¡ mm ſeu

ſu, 8( 'auctoritate ªcqulramusz iulgenda. e D¡ª.le-,

º!"- fio

Ill' o

Clica, qua: ratioclnium formatí, cum Critica, que nos '

de aliorum aúctoritate, 8: ſen u indicate, iiſque ſapienq

ter utï doeet. Imperfectz ſunt . \fim- Logicae_ omnes,

in quibus Critica defideratur, qua es bona eamm pal-s,

que hucuſque ſunt edita. Sed ut quid in ble arte 0

mníumºcerte utiliffima --przstitum huc’uſque ſit , 603x10

ſcat‘ur; paulo altius de ejus origine ,e 8¡ Progrçſſu diſ

feremus.'-‘ - ‘ _

_5. Ig. Hístoríam Logieà, pflefer alíos, :tribus …Li-t

bris nuper complexus est- Vilª eruditos GeofgiusWalª

ehms (c). Vel mlnutiffima qaazque magna* industriaſiſivir doctus eollegit ; Nos pàu‘caz_ que tlronib’us ſexis

E5115 interſeremus¡ nèèTvero'ni'fi quie ipfi ſª‘tís n‘o

viffe opïnemur, diíudicabímus. Vetus'e'st Liuemomm

mos; ug qq‘um orígínem alicuius Artis quzrunt , ab

Adamò mmum ſaciant,'quí mos elegamer ¡¡mr-mmm

-borm voeatur a 'Vicó 'vostro (5'); Him: Logieam’Adaª

mitícam _paffim ªudias_ memorarl . Ego non negaverim ,

rIçno's_.m6rtales, Deò @Mgmt-U magna fuíſre ab …o

'apientla ornatòs, uſa ratíon'is plurimum-valuiſſe, idest

egregios fililſe Logicos: ſed an ll regulas recte ray'pci

navndí, & \jes haturáé -perquirendi in jnllam artem ¿:ol-_

lectas filios’ ſilos; Se nepotes docueri’ntz id v’ero estme-ig'norare profiteok. Hzc-verº ars ell, eui‘us origï*

nemzquaerimus, que -ſcilieet Trzeeptis cnnfiet, qu‘àquª

Per manus tradatur cel-ta diſc plina..oc_ ..,e…. e o... ..A S_ ¡4.

( ª) Ext-am la :jm- Panrgíi Acddtmíflſit 'Jill-l HMC m0 mr

( b) Lib. n .ſkin-ip mvn- I-rl. Inº. ;I . ~' Ñ - ~

Arh’: La.

¿ice fila

.ſlot-0ª¡

Í

Luke?

Adm"

m4 .

.6 ART-Lacie;

E: alía. ' !4.7 Idem dictum-volo de ceteri_s.anti uiſfimis ho

'ª'º W- mlmbus, 8: natxombus. Non mdem ublto, qum'num I I I o I I o

M…. hommes antedlluvxªmy ut & xluvlªm Flores ad

0mm. Grzcos uſque , ſcholas, ſapientiam , artes coluermt , 8(

plurima acute perviderint, derexeríntque ſeliciter , ra

tione mentes , idest Logica natural¡ ,- at ante Grzcorum

Philoſophorum :etªtem Logi‘cam in artem collatam fuiſ

ſe, ſªltem quod ſcíamus, nego: ui pe ui ex veterum

monumemis, qua? ſuperſunt, nihi taeſu picar¡ pofl'um.

Conjecturas vero leves ro factis obtrndere, ejus est,

qui garrire puerililer ve it .

Etc-nn- S. 15. Conſentiunt ígitur Erudití , prima anís hujus

fi!" Lº- rudimenta Eleatenfibus Philoſophis deberï, in primis

3"" Zenoni Eleaoenfi, qui primus dialecticz inventor au

dit (a), quique 45º. círciter annis epochamflhristía

mm amevertit, 8: Democrico , qui artem geoxnetrica

rum demonstrationmn quaſi íure fibi adrogabat prz ce.

teris (b). Reapſe cum ,8( in tota. ſchola ltalica, 8C

pmſettim in Eleatcnfi, \India geometrica, floruerint,

dubitari vix potest, quin apud eos ar: ami ¡im, ſeu a.

oompoſitis fimplicia derivandi 8C abllrªhen i, & ſyn

thet’icz, idest a fimplicibus deducendi compoſite¡ , ac

propterea ab univerſalibus ſingulariªz adeoque ars dia

noè‘tica, Ó' Lºgim obtinuerit. Intenm ex ¡is, uz de

, Eleatenſium Logica. ſludioſe collègerunt Pen-us aſſen

z* ~dus (e), 8( Iacobus Brukerus (d), apparet ad Sophi

Ï flicen , idest artem comentíonum , 8: revincendi mªgis ,

quam docengli, llorum Philoſophorum Logia-¡m, ſero

hzltem , declmafl'ezp nimirum, ªatatis, ur ego puto, vi

tIo,_ 'qua Sophistz in popularibus Rebuſp. contendere

magIs, quam aut docere, aut ſcientiam' rerum naturz

, _ promovere nitebanmr, adeo ut przclaros quoque Ph¡

‘: loſophos in idem vitium adducexent, quo audítoribus

_ ſuis obſecundarent .

mm¡- 5. 16. Chrístianus Thomaſius (e) opinaturl Soma.

*ª- tem tandem, germana illum Philoſoïhiz Parentem, e

juſqpe diſcipulum Plªtonem Philoſop 0mm ſacíle Prin

cipem , veram Logicam docuiſle 8: longe lateque pro

\

moviffe. Ex ſcriptis ſave Xenop ontis2 & Platoms di- .

ſcjrpns ſcholamsocraticam , &e Platomcam acute defiq

mvxfl'e, dwxſiíſe accurate, opportnneflublxaſſe, diligen’z

*ní- ¿nug major.” ref 7

Vila cum. Alex. ¡ü, 1. .mm.( a)

ſ b) Lan. lib. 9.

( c ) De avis. (9' var. log. up. 3.'

( d )

( e)

la hill. Pbilqſ; Mu. 1.-* - . ‘

la¡ Pbilªſ. Amici up. 4- ^ - z ;-. _

P'R’OLEGOMENA. 7

¡¡¡lun-v

ter , 8C ordine pervestigaſi'e, argumentorum vim , & pon

dus folerter perpendiſſe, adeoque lurimum ratìone, &e

judicio valuiſſe: præterea in Arir meticis Sz Geometrí

cis ſuiſi'e exercitatiffimam. Tria autem ſunt, quæ po

tiflïmum Socraricæ , 8: Platonicæ (chela: , ad banc rem

quod attinet. ſi quid efl: in me jndicii, debemos, 1.

artem recte definiendi vocabula, 8L statum quzstionis

constituendí , qua nihil est utilius , feu doceas , feu per

quiras veritatem ,- 2. artem dubitandi opportune, quæ

totius Philofophiæ principium est, rum argumentorum

vim examinandì, fine qua. nemo eſſe Philoſophus por

est: nam nec qui dubitare neſcit, præjudicia Mª, a:

errores unquam pernoſcet; nec- qui lance ponderando

rum argumentorum caret, verum a falſo ullo modo diſ.

carnet; '3. lnductíonem analyticam , qua nihil validíus‘“

ad ventaus inquiſitionem _eſſe cenſet, Se iure uidem

cenfet Franciſcus Baconus: ſingularium enim do tina,

non SyllogíſmuS, in natura: cognitionem nos ducitr Syl

lºgxſmw, inquit ille, qflènfum conflringit, mm re: (a),

me par efl nature 'marie-tati , ſuſitilimti .

S. x7. Sed nondum tamen in ¡ustam artem Logica ,Di/rm

redacta ab ullo fuerat . Aristoteles prímus id conatus “V

est. Is fuit maximus fcholæ Plaronicæ alumnas, vir

acuto magnopere ingenio, 8C ſystematíco. Teflìs est

Franciſcus Patricíus, ab eo 123. libros Logicos, 5C

Dialectïcos ſcriptos fuifl'e,‘ quorum magna hodie pars

deſideratur: qua de re Conſul¡ potefl joannes Gcrardus

Voffius de origine, C9' conflifutione Logim’ Mp. lo. Mi

I rari autem non debemus, virum doctum, &l Geome

tria perirum , totam ferme Logicam in adotnando fyl

logiſmo, atque fophifiicis captionibus contexendis po

ſuifle , omifl'a arte analytica, quæ a ſenſibus, Sc parri

cularibus excitat axiomata, _& continenter, ac grada.

\tim aſceudit, ut‘ultimo loco perveniatur ad generalia ,

quæ vera detegeq‘darum milium veritatum via est: ſae

culo enìm, & moribus ſeſe aptavit: nam quum id rem

poris ſophística hæc Diªlectica regnaret , ut abunde ex

Plaronis libris constar, & in ea auditores fuos instru

ctos voluit vir doctus (c) . optandum eſſet ,ut veritati

magìs, quam fama: , 8: philautiæ confuluiffet . Verum

funt in logicis ejus lìbrìs, praefertim in rhetoricis ,

plura quantivis pretii ,' qu: nec (chela: alumni, graeci

4 - er.

.- _ _

t a) ln me mmm Iiá. ª. Apbariſmº n.

( b) mam Apboriſmº u. l _

(º) Obſervar-Im id ſwap' m blfl. Eme/ſil_

8 AnénLoºxczé

ſer'mònís ímperítí, noſcere potuere : (Se a noflrïs cínz

dis imperire contemnuntur. Qui minutiora huius artis

Aristotelíca: przrcepta quzrat, is haber in Stanlejo , IS(

Brukero. Sed Aristotelis Logicam a ſcholxe tr’í‘c'ís ex

pedítam, elegantem, Se lectu dignam, dedít nuper vir

polítiffimus Jacobus Facciolatus . -

mico* S. ¡8ª Convertamus nunc nos ad Stoicorum ſectam ,

""ª" cuius auctor fertur Zeno CítticuS, &e in qua Logicaº:

studia floruerunt maxima: quippe quod Stoici fine hac

ggbfª’j‘ª'darte neminem eſſe ſapíenrem arlgítrentpr (*) i EX hac

Iiü.I.T¿p.ſchola emerſit Chryſippus, qm acuns diſputationíbus

Pffi'ſ‘ªª ínclaruit :5o. circiter aun-is ante Epocham Christianam .

2;,,- Is libros Logicos gn. ſcnpſit, ut Laertius narrar (a) .

¡¡¡mhz-u Lepídiffime autem Jupiter apud Lucianum (b) Chryfip

ffifif’fl pi ſyllogiſmos frigidos vocat. Kekermandus *Se in hac

ídque’- Stoicorum Logica eadem vitia., que in tota Graecorum

:KEY: ſophistice notar. ltaque contendjt¡ .Stoicorpm Logiuczm

pbílaſg_ ſulſſe Chaos confuſum' ex ſyllog1st1c1S_ſorm1S, & mmfi

El"; I":- ciS argumenrarjm ſpecxebus_ a Ego Se 1_n hoc'notavenm

,-,zªº‘zzº‘ multa. Negªrx emm neqmt, mſi ſiclceronçm, :fut Se

" i110- necam, Epictetum; Arnanum, M. Amomum lgnore

{fjïᑪ‘ mus, Stoicos accurate díviſifl'e , defiIjiviflÏe perſpecte ,

pbílºfa- atque acute, 8: ſolida ratiocípatos fiuſſez quod probar

plmr 'LM germanam Logícam ,_ſa1tem m rebus metaphyſicís, 81

moral’ibus, adhibere non ignor'aviſſe. Certe acuriſſimi

m. Dialectici fuere Stoici, & PeripatetiCis ipſis , ſi Tullio

credimus, (optimo autem judici) ſubtilioresª wsv sb

EpI'cm-í. 5. \9. Accedamus ací Epícurur‘n. Eum/ in hac arte

nudum, & ínermem ſuiſi'e cenſuit Cicero (c). Sed ní

mium! fuiffe in Epicurum Ciceronem apertum ejus li

bri de fim’bu: faciunt (d) . Nímirum contempſit Epica

rus Stoicorum, 8: Peripateticorum Díalectice’n, Sophi

flicen, 8: Eristícen ,* artes contendendo aptiores , quam

inquirendz veritatí : at artem Logicocriticam impenſe

comic, ut ex ejus Canonica, cujus Epíromen nobis ſera

vavít La'e‘rtíus (e), 8( quam docte commentatus est

Gaſſendus (f), apparet . Quinímmo ego quoque cum Waki

Cl‘llºy ~- v › ' l l a l ‘ '4 .-.

( l) Lib. 7. ſexo». 46.

( b ) Tom. i. 01mm pag. aos.

( e) De fim‘bm 15$. x. up. í. . _

( d) M ſom-Ft dudar ex :mI/f: ; I. quad Academic: , Ó' ſtoíc:

Pfllofªph'n , quita: ªdverſªhmr Epwurm , m‘mí¡ fauna,- I. quad ui

dtm’ kimi! MZ- ſtctm Rm: ſupere , Pal-riega: cubrió-U* memcm‘:

emm Mim Epic-mi o' ¡um' Dtomm Cuſtom, (9- ¡Iliriumm val-!pzz

mm [baſam- . Vid¡- Eh’mnm ¡o HI1. zm'. dit. 9. up. n. J ‘\

( a) Lib. ¡_º. _ſi-gm. ¡o,

( f ) Dc ang‘lrn , 0 vm’rm'¡ Lm‘u en?. 7. , ,

f,,

PROLEGOMENA. (9

u_s anís

e10 , 8:

'cís ex

tper vir

'ectam,

Loglcz

¡ne hac

Ex hac

Ïonibus

anam.

1 (a).

zryfip- ben/¡9 au: ore

'chic cenſeo, ex V'eteribus neminem' Epicuro mellus de

re logica meritpmeſl'e… _ . , _ _

. zo. Cenſutt autem Epxcurus omnem m Pluloſophxa quzstionem instimi Poſſe ,ſiaut de rebu: , aut de

y- vocabulix. In quzstlonibus'd'e rebus *duo momenta_ vo

lui’t ut obſervarentur, mmm, 8( veritatis criterium.

Véritatem .aliam elſe dicebat efflmize, aliªm judícii , ſeu

nmnciatiom’:a Veritatem elſe'nti‘ce vocªbat I'd, qu‘o uma

«quzeque re; ¡n ipjh rerum'rmtura e'xiflem' ſit id ipſum,

quod ej!, níbil ¡¡¡ind . Objectivam nunc vocªre ſolemos .

Quo modo dicimu's .verum anrum , verum argentum ,

uum his metallis nihil alieni- admixtum est, adeogue

?um id, quod natura' ſua eſſe debent. Veritas judlcii

dicebamr Epicuro canſºrmim: indicii aut mente compre

Moi-::iz tum ipſa -Ueritate Bflèïltifi .

I-Izc a nobis dlcitur Veritas Logiea, de qua loco ſuo

comm

lglcam

lverim

Lu Se

;nore

Ecte ‘,

›robªt

\s ,

iffimi

l'ullío

arte

u'cuſi

¡¡al

il

vr

commodíus . ›

S. 2.]. Quod 'ad veritatïs criterium attínet, , animad

vertlt tem , cujus Veritas quazritur, aut ad ſolam con-ª

templa'tlonem, aút ad vitfz qu'oque actionem ſpectare .

Prioris generis elſet ea quazstio, Sol ne Circa Tellurem,

an Tellus Circa Solemmovèátur? Alt'e'rius vero hze,

Summum bonum in voluptate :mimi , an corporis poſi

tum ſit? atque'quaestiones omnes -ad bona, 8C mala.

pertinentes . Res natura: , quee ad contemplationem ſpe

ctant, percipi docuit, -aut ſeufu, aut meme: res vero

vitae & morales , ſeu bona, ſeu mala, ipſo affectu ,

ſeu a petitu. Itªque \ria veritatís criteria , ſeu Indices

tres ami!: ex parte ſenſus dai-am jèn/ïºnem: ex parte

menús Pmmtiºnem, itidem claram : -ex› parte affectus

ipſam affectiºnem , ſeu ipſum ſenſum voluptatis , 8(

doloris. Singulis autem crlteriis ſnos puefixit canones ,

unde ejus Logica canam’m, idest regulatrix est ªppella

1a. Opera: retium fiierit pancis hos cationes explicare.

S. 22. A ſenſionem canones retulit'qu'afuor. 1.'Sen

ſu: (idest organum ſenſus, ut ocnl-i, ac proinde impreſ

fio in ſenſibus ſacta) mmquam ſallitur (quia non judi

cat): no prºptèrm ºmñir ſien/io, ºmniſèue ¡vb-:maſia ,

f?:- apparemie perceprio ( ſimplex Perceptio ) ,vera

E A

2. Opím'º , ſm ¡udicium ej¡ canſe-quem [PF/m , ſen/¡o

m'que ſuperad/'e-Ba, in quam *zm-¡tax, aut ¿al/ita: cadit.

Et veritas quidem ſi judicium rei fit conforme , falfilas

ſi a re diſcrepet . Ñ

3. opinio illa vera efl, cui -Uel ſuffragamr, vel mm n03

fmgmur flnſux wide-mia . E. g. judicoacorpºrsç ,eſſe

" gravlªs

:o AR‘LLOGICE

graviª ,- l-Iuic indicio ſenſus evidentia ſuffragamr : ve

rum eſt igítur . Judico eſſe vacuum , non reſragªmr ſer/iſos:

-vemm igitur. Hic canon ex neutra parte ſemper verus

est: alioquin oporteret & Sole'm non eſſe mªjorem pe

dal¡ magnitudine, qua videtur; 8( omnia inſomma,

dum iis non reſragetur ſenſus evidentia, vera eſſe . Scio

E icurum pleraque *ob eum canonem his ſimilia dixiſſe,

ſes ridicule tamen.

4. 'opimïº illa falſa el?, aii 'val r’e ragªtur, *vel mm

fuffrªgamr ſen/m evidencia, E. g. Ju ico nivem elſe ni

gram ; ſenſus evídentia. refragatur: falſum ergo. Judi

'co eſe Centauws, non ſuki'ragatur ſenſus evidemia.

Sed- 6C hic canon ex utraque parte plerumque ſalſus

est. Solem indico Tellure maiorem: reſragatur ſen

-ſus, nec \amen falſo indico . Mentem eſſe incorpo

rſeam judico: non ſuffi'agamr ſenſus, neque idcirco ſal

um . ' v

S. 23. Sequuntu: canones prznotionis, ſeu anticipa

tionis, & ipfi duo. ~

x. Amiciparíº efl ipſª rei nºtiº, five definido , jim

qm¡ qm'dquam queme , duóitm , opinar¡ , I'ma' (9'

mmirmre non [I'm, Nos ideam, 8: notionem dicimus…

2. 0mm), que in' meme efl anticipado , ſeu pmmºtio ,

depende: a ſmfióus‘, idque 'vel incurſiona, *vel proponie

m, m1 ſimilítudine, vel pºmpofitione . Incurſione , ut

in rebus , quas videmus, audimus, tangimus &c. Pro

portione , quo modo ex just¡ hominis idea gigantem, ex

idea collis altiſiimum imaginamur momem . Similitud¡

ne veluti ex unins' Elephantis idea. Elephzmum agmen

imaginamur. Com oſitione, quum notio per partes ,

licet non tota fimu , aſenfibus depender, qualis est idea

monris aurei , aut fimiles . Potuic addere, & abjiraflio

m, quales ſunt idea geometricaz , que omnes ab idea

mªgnitudinis, hac a. ſenſu, pendent.,

S. 14. Addit canones affectionis quatuor.

l. Ea voluptar, que ¡ml/am babe: adnexªm mqleflim,

amp/Manda - ' '

z. Ea molestia, que; nullam babe: ,adnexam 12011117M

tem , fugienda . ª.

g. Ea voluptax, quee aut majarem -uºluptatem ¡mpe

dir, aut gra-¡¡¡0mm malefiiam parir , ſugiena'ª. b'

4. Ea mole-[iia, quee aut majarem mºlefliªm_ ¡tv-mit,

m uóeriºrem crea! voluptatem , amplectendª.

d S. 25. His ſubjungit canones ad quaastiones de voce

nos.

I. Dam lºquer'y, delige *vom comun, <9' ped'pi

aux,

-PROLEGO-B’LENA. .u

'ª- am, m aut ignºretm' quod -UeliI, aut interpretando tem.

S ² 'pm fmflm queen.: . -

?us ::Dr/,m audit, id em'títar, u: -Uim -Uºciàm' ſubjectam

Pe- te-aeay, m- te aut pm obſcurimte [meant , am Pm am

la , bigm'mte deludªm .

cio Cu¡ tertium addíderím , Primitiva") *00mm -Uim cdi-ª,

Te , ſce , quid-ve iiÑr, eundº, mumtiom'x noritiarum acciderit:

ſET/Lz Mmm omnia 'vol-ve. Nam binc exzfiunt I'm-::trim

nou [Ii e¡ lite-.r, ,nec ſand¡ mom . Atque haªc est quaſi epi

ni- tome Epicureª: canonícz . De qua, qui plura cupít ,

Idí- adeat Gaſſendum loco ſuperïus laudato.

ía. S- 26. Quamquam vero ex veteribus Philoſophís plu- MI q.

ſus ' res res dialecticas , 8a logica¡ tractaffent; contigit ta- '"E‘ ""ª

m- men , oflquam’ Chrifliana religio 'm orbem illuxit, ut ,Tim-Í;

›o- - ſolius iªrme Ariſiotclís per plura, ſaecula in his rebus :Im/¡w,

'al- ratio haberetur. Nam etſi primi Chriſïíani Philoſophi

v Eclectic¡ ſere omnes videntur fuiſſe (a); tªmen Armo

ya_ telis Dialecticam elegiſſe prz Omnibus , qui his fludiis' operam navabant, vix dubitari potest . Hinc iſiolius A

¡ª, ristotelis libri Logici, non omnes licet , ad nos perve

Ó- * nerunt. Jam vero Arabes in fludíís Meraphyſicís ver

ſatiffimi , ſola Ariflotelis (cripta in deliciis habuerunt.

| IDs, Quqmqpe barbarorum incurſione omnia _per Europam

,'º_ fiudla lxçerarmn pene eſſent extincta, qu¡ Illa Post de

…z cimum íxculunj instaurare coeperunt, Monachí potiffi

º_ mum, una Arlstot‘elis ſcripta excoluerunt , quzj magna

ex ex parte ab Arabibus male cenſura 8: interpolatg _acce

u_ peſan!. Hinc ad deçimum quiqtum uſgue Chnfhamſ

en mlfaeculurp ſola Arlstotelis Loglca ab 11s, qu1 Schqla

, fllekvocau ſunt, promota est, nec Pura \amen , ſedgn

ea 'fimns v0cab.ul9rum.,_& fictarum notxonum ac quaefllo

º_ Hum monstrxs xmphcltg. (b). . r; _

e¡ S. 27. ln Scholaſhcomm Logxca plura jamdudum !fit-¡41.0

notarunt virí docti IS( erud‘ui (c) , quaz ego , quorumïjfijf‘*

non parva pars fui, ad pauca reſeram .' '

n' l. Quum in Ariſiotelis- verba juraſſent , nullgque

Phi

!- ' _ç

(a) Vid: CIM!. Alex. ¡a r. flnm.

(b) Foxl'mj pag. 17:. de Phil. flud. mt. [varón-a1_ , inquit, illa; Ú

’ ¡mm-In ſap/IMM, qm' pro dialefiícz 12ml \amm-alas, m ¡pſi vamo",

Pomar-11ª: alía liórªmm ſyanibíliª nal-¡I reliqmrum , ;cague magna

,Dei &emi-'cio (dique a dºffl'r amm’áu: cxpx’ºſ: amimm', m: digna: (mi

I dfmjutiicª, qui ami-'emm'. Camas lili. 8. de [Mi: m1'. x. No» ¡mel

¡Uª, .irzquit , gw'd cauſe fuer-'r vivi: 40m5, «e juú dialectícz nomin

e “PM-bala, ºbh'gniºnu, inſalubíln , reflexiva!, Eliane I'd- ¿mm

/ Man/?m ¡II ſal-ola: ¡mal-vine.' ( C) Eraſmo¡ ¡n Mari: :momia . Ludºvitu¡ Vive¡ de tau/¡5 carry

Pt'mmç amm , Tvíhmviu¡ de Dccton‘òm .ſcbolaflicis, ¡mom-mm' .

Mmmm , Caimán¡ , aliiqm.

iz ARLLOCIC-E'*

philoſophªndi fiber-take uterentur , artem hanc nulſ‘o módò

firºmovere potueruut; ,ſcopulo adhzſerunt tamquam 0-*

rea: . '

'2. Eorum ;rs logicà gennïnas regulas kecte dogitandï,

& ſcientías, atque artes nobis utiles pfomovendj , no‘ri

attingit, ſed tota est in ſophisticis ſol-mis; 6( *arguta‘a

tionibus’, ſubtillius \amen , quàm u‘t dici pomt, oc’cupáª

ta. Ars, inqmt’ Bgconus przfàtione in novum òrgaª

num, que dlſputmtmn ali!, Ó' ad pmſtfl‘oriá Mmm?)

mmm-ª valer, no» ad Mmmm detegendz‘zm, Ó' dm:

promo-vendas* humana gener¡ mile: ¡ U ' ,4 "

J. Perſequít'urineptias, St uáestiodes de_ ſor

malitatibus ecceítatxbus‘, qui ditatibus', inçentionibus‘,

ſu poſition¡ us, exponlbilibus, redu licdtivi's, partícula-z

riſgtionibus, ſuppoſitiè, mediatís , ixniñediatïs,comª

lexis & incomplexïs, festrictionibus 8C amplificationiª

us, de inſel‘t &e definir', de inſert' & infimto,v de' ita.

&c fitut, de aſcenſu & deſcenſu , at ue infinitas 'alia‘s

non parvz opera nugas; in quibus m il est boni ſucci',

-& da’mni plurimum ad mentem dbſcur'ª'mdam, Dmnemü

que ſapientiz guflum obtundendum. Non ego nega'veª

nm , iis femporibus, in quibus tota hom'ïnum ſcien‘tïá

era! vitilitlga’cio, excuſari han:: artem potuiiſez’ nunc in

tanta artium , 8! ſcientiarurn luce adhuc à pleriſqu‘e red

tineri; id vero eſſe ajo,›ïnventis fmgibus, glámdïbut

- veſci(a). ' x o ’, - ‘

LDA-¡M 5. 28. Primi Láürèn‘tiu‘s Valla,,Rudolphús Agrícola

Lïſffl‘ª‘ Ludovícus Vives', Petrus Rama, ali¡ ue decimiquinthá' decimiſextí ſzculiScriptoI-eªs, viri dock¡ , auque acuti,ad

verſus eam :gratis barbariem' declamare’ceperunt, jagque

Grazco'rum doctiſfimis, qui capti‘Grzzc'ïa ad ltàſiam ac'

currebant, aemulatione ſui ªcuen'tïbus Ãudíá, Gtztce‘ ſa

pere, ~& meſiora‘, quam mejores, dare . Sécutu‘s m0):

est ſub initíum decimi ſeprimí ſzculi Baconns Baro' de

Verulamio, c‘ui instaumtaa per Eüropam literz gravio

res magna ex parte deben'tur. Is novam Logic-.eſa

ciem induxit, de qua paulo diffufius nunc dicendum est.

m_ S. 29. Edidit Verulamíus an‘no '1620. n‘ovum‘ Diga'

num, quo nomine Logicam, Arïstoteiem imitatus, de

fignav'lt ; efenim Ariflotele's Logícam ªppellabgt ¡py-¿voy

I! . . la]

<~._'_—_

—-——'——I

(a)1n veeeribus ſcholz theologis Ieperícs hanc theſim : Umm

Dem pmmit ¡¡¡aya/¡nm mmm- , ver diabolum , w! 417mm , vá

¡¡¡item , vel cucurfitm; (9' [í ſuppofimfftl cmmbimm , quemajmºdm

fuerí: cªnthrumm ,~ edímm mir-Mala, (9' 411mm modo ſªsffer fin

nun' . Ea en¡ ¡lloran-I ::ml-0mm dialeaíca . Nuno fi quís h:: ínternª¡

mío puma", ¡¡cmo fit. qui non cum velut cucuſbimm fumo actua.

PROLEGOMENA. Ig

riò‘dò

n 0ª

ancll,_

nod

guia'

:upaª

Órgaª

mn)

::rm

for

bus' ',

tula,ª

omª

oniª

it

Llia's t

Icci,

em*

lveª

'."MÜIRH

Mi xcl'px @IA/Momia; , i7¡_rume7ztum , C9' mauum Philoſo

p/¡i-e. Organum autem llluçl novum Bacon¡ ad doctri

nam maxima rerum natural-mm instructum est, 8L qui

dem tribus rationibus_ a~ vulgal‘lbus .Logicis divetſum,

fine, inquirendi imtizs, C9' ordme _aleman/inutil', ‘

5. zo. Finis ei propofitus est, ur artes vita: human:

utiles inveniantur, &augeanzur ,‘ Geametrice, Afirma

mim, Play/¡ne, Mec'bqnIÍte (9T. ut rerum natura dele.

gatur, non argumenta ad qurestiones inanes perpetuar¡

bdas , atque ad intellectum veluti magico quodam circuç

lo 'continenter circumducendum. Ininquirendi vero ini

tiis omnium primum' in' dubium você… prªeçipit princiç

pia quzzdam , &- przejudlela cummumter recepta , quz

.ido/a appellªt; nam ea vlm omnem ingenii ad naturam

,invelligandam prazpedíunt, 8( retundum: compedes taÑtioni injíciunc . ,anticipatiene.:,v ínq‘uit (a),‘ſa’ti: firme,

ſum ad cauſen/_um : quandoquidem ſt bominex' 07mm in¡

ſanirent ad unum modum , Ó' coufizrmiterª' ill/i ſi.

:ix bene inter ſeÑEOugTue’re Pºflent : ſed i112 ni‘hil valere

Poſl’unt ad terum naturam, cujus uſu_vivimus, dete

gendam . Itaque cum in iis tantum tciemiis, quz inhominum opiníonibus, &l lacitís iſiundatze ſunt, va

leant anticipatíones ad aſſenFum ſubjugandum , non ad

verítatem expediendam: in ſçientiis nature: accurate ex

aminando? ſunt: hujulïnodi enlm ſcientiz Geometría ,

qua Natura lingua dicitur , &e experimentis, qua Perten

tatur , innituntur, quod Gflilzus nofler przdicare ſolebat .

Se 31. ldola autem hzcfin quatuor claſſes distribuir.

Prima. vocat ídalu tribu” idest przzjudícia univerſe na

lurzt humana: in ſe ſpectatz: ſunt enim quzedam, in

quibus tota natura. humana in ſlatu infamia: vel-ſalut ,¡deſigna accipit, .non judieat ;ſi‘eoque ſacilius, quo im

permor. Altera Ido/a jpecm, \En Prajudzcxa naturje

fingularis': ſcilicet Przter yrarjudicta quzedam 0mm

bus communia , ſunt ¿Si \ua cuique, quz perpen

dendª ſunt. g. Ido/a fim’, ſeu pratjudicia Orta ex com

mercio cum plebe. 4. Tandem Ido/a Tkefllfl' , «zummil-um ex Plzilcjòpbamm doòln‘nix, aut diſclplims , _

er-Uer ;I démºuflmtionum /egióus originem haben: . Niſi

ace omnia accurate examinentur, 8: inventa falſa te

vellantur ex animis, in natura: ſcientiis ne latum quí

dem unguem proñcere poffumus . o)

S. zz. Ad Drdinem vero demonstrandi quod attinet ,

non vult adhiberl ſylloglſi‘num, ſed inductionern analy

ttcam ,

l

_d

,e ç ) Luny* mana, m.). ªpbariſ. pr.; z

\- ,'..ª

M

q" ARTQL'OCIClE'ctZ

fiîhh’fquz a fingularibus gradatim ac pedetentim-w pro-

tr cedat ad generalias atque in haeanalyfi perficienda to

tum quafi opus il‘lud occupatur. Sed quum duæ fint in

ductionís f cies , altera a ſenſu' & particuiaribus statim

advolans a maxime univerſalia, atque ex iis deinceps

perquirens axiomata media: altera a fenfibus‘, & particularibus lexcitans axiomata media, atque aſcendens con

tinenter, Gt ñradªlim , donec ultimo loco .perven-íªtnr ad

generalia; po eríorem adhibenda-praecipiti non prio

rem (a) . syllogifmum autem “qmníno inventaxis inqui

fitione evitandum przcìph’E Enimve'ro fyllogifmus in

telleéìum detinet-in generalibusp atque veritatem emen

timn, non præfiat . Prætetea tirones ideas habent par

tìculares, iique difficiflïme ad univerfalia ftatim elevan

tur: ïnd'uctione vero facillime a ſingular-¡bus Progredíun

tur ad unì‘verfalìa. Quum autem in natura cognitione

omnes timus tirones, omnibus inductio adhibenda eſt,

mſm¡ cum difcere volumus. , a ' l º v

’ ‘ S. 33. Post Baconum Inter recentiores Phxlofophiæ

iusta'uratores ma ni nominis extitit Pen-us Gaſſendus

Gallicanus Sacer os. Ejus merita in artem logïcám non

mediocria ſunt. Scripfit rimum opus de angina , Ó‘

vien-¡entre Logic@ , quo hi oriam difciplinæ hujus‘a. prí

ma i fius ætate ufque ad Car‘teſium diligenter perfequutuse 'e .‘ vadit deinde librum de Logica: fine , quo exponit

¿Tim-ia veritazir, atque ex antiquis monumentis illufirat

hiftoriam scepticifmi . Prem' hos libros, ipfi quoquedebemus instituciones Logica: quatuor in partes vtributas

fecundum vulgarem mcthodum: quarum prima dif-ferit

de fimplici rerum ¡magia-¡tiene, z. de' poſiciona¡ 3.119

f llogìfma, 4. de metbodo. Habent i proprii Gafl'en

' i o ra, ut Sz perſ ¡cue fluant omnìn,v& non medio

cri eegamia, Se eru itione pertìfa (int. Verum intel'

dum quo meat Clarins, eomìnus rerum fondos attingir.

fiumi,‘ S. ;4. Gaſſendo adiungi poteft Thomas_ Hobbeſius

Anglus, qui eodem tempore 'Logicªm ſub mſcrïptione’

computationum fcripfit: nimirum omnes ille mentis o

rationes instar com utationis arithmeticæ eſſe ce’n uit

(ſi). continet ea ex capita., ‘1". de Phì‘lofophìa, ipfiustme, militare, ſubiecto, artibusla z. de vocabu'lîs, 3.

de propoſitione, 4. de vllogiſmo, 5. de erratione ,

ſalſitate, 8: captionihus, ,ſeu fallacìis, 6. de methodo .‘

sunt in eo opere plura magui in philofophia uſas. Et

i ls

-__.Á—'—-—d-—

.- ~ Ñ(av ) IQ’ . aptari/1 ¡9.

cn Hm: mima-1m Cìtemu' m Arm-mira, ~ DREAM. ¡l

W»... ..VÑÑ ,Ñ

PFOLEGOMENÃ- Is

I

1 Pro- írni‘tíd’uª* ac Yerſpïcum , quod admodum -in Anglis im

,la !º- geniis !amm . ~ u _mt ¿n- 5. gs. Dicªmus nun: dc Carreño. Returns Cartefius ª‘m'ª"

stamu mms est Hagm Turonum anno 1596. Is ad Verulamii

ínceps aimitªtionem, ut obſervar Gaſſendus, novam Philoſo- .

Pªrtí- Phiam excitaturus, omne_ omnino praziudicium exuere

1Sc0n- m primïs conatusl est ,' edlxerat enim Baconus, ad anti

zmrad cipationes, qua: id temporis ferebantur, extirpandas ,

x prio- necefl'aríam effeinstaurªuonem ſcientiarum a. ſuis funda

ínquï- mentis (a): quia emm Nidia-akii", Ó in prima di

!S ín- geflime mami: ban-mex, ab excellmn'ªmí remediomm ſe

:men- 7 quemium mm cur‘amur (b)- Enim vero ubi prime men

par- !i humana nonones ſunt erronez , id' quod id tem-z

levan- P ris in Omnibus fèrme ſcientiis obtmebat , 8L i

=.-diun- yſas ſcíentías ſczdas erroribus oportet eſſe . Sed

itione non eandem tamen viam , quam Verulamius, in

a est, flitït ª Nam quum ille auxilia a rebus ad perficiendum

íntellectum petenda praace‘pit, quia perſectio intellectus

bphíz poſitª est in ejus conſormxtate cum rerum natura; hic

"ando: in ¡pſs, cogitatïone ſatis eſſe praaſidii cenſuit, quo intel

l non lectus vi ſua poffit in omnium reru’m , etiam abstmfiſ

, (9- fimªrçm, hoc non modo corpoſum z ſed De¡ etiam

l pri. & ammae, potlugm Pçrſectam verme', m quo ¡lle pau

34m¡- lo confidentlor fulſſe vzdetuy (e) . Scnpíjt dlfferçanoqem

Panic de metbºdº "e-&e utendt Mmm, (9' -uematem m ſeten

Istm mi: inwfligandz, qua: egregia multa ad artem Lo ico

ºque critícam ttinentiª ſqppeditabit. Primus enim po Ba

,um conum arteſius Loglcam a. vocabulorum ludo, & ab

(ſexi: ineptà Sophiflïe‘e ad res ipſas traduxit . Ei quoque debe

‘_ e tur joflhuma quedan, 8( imperfecta tractatio, de men

rſen. n’: ire-Siam, que Gallice & latina edita est, quzque,

dio- me ſaltem indice, illnflres quaſdam philoſophandi regu

(er. las comploctitur .. '

gi,, ª 5. ;6. Quar: in hac philoſo handi arçe debemos C?:

,ſiuz tefio, _ſunt : I. 1:1bñl’tª8 phioſophandl 5_ primus emm

one tylzanmcum auctontªtis Peri ateticaa imperxum quaçn va

_PÑ hdxffime ezccuffit , ªtque p iloſophos , ut ex rauone,

¡¡¡z non ex ulhus przjudicata auctoritate fine rationea Ph¡

ïus loſopharentur, przceptis, 8¡ exemplo induxit: 2. _Ars

3 , " - -——.- ~ dub¡

B I

º . . . .c 2:;33.:,::ººz3wººsª. ( 5:) Amb: Im: I'n pam repnhend-'mr . 11mm en ;muy :Ii/1L

’ Mayen-n ad »mmm ae Beam "ſand-4m m'bil :ſe m‘c Ihr-'m' un fa

—-' dim: :ºnflfcnn'a fºgillliºnh , agnldique facultad: : :ſi- çng'm ªP'm"

*mmm Him-M «Kim-c a7 pnl-mn: , a quo prim mmm» men

1:¡ traba-¡r .

\6 A-RLLOGXCE

dubitandï : prímus ſcilicet veteres MRW-..U

Petipateticos univerſalem du itationem phíloſophís pm

ſcripſit, cnjus ope przjudicia:- aut popull , aut magi

strorum , aut ſenſuum , pemoſcere , & diſcutere poſq

ſent (a): g. Critica, &c delectus idearum , 8,: judicia

rum: nímirum quum antea per ideas obſcuras, & con.

fuſas Plerique omnes philoſophgrentur, Carteſius exemz

plo (no, 8: exhortarionibus efiecit, ut claras, , 8( - di'

stinctas amarent, &t vestigarent , atque qualitates illa.:

occultas , ¿Sc vocabula. nihili , ſeu quibus nuuz ſunt_

ſubjects: notiones, Cane pejus, &l angue horrerent : 4..,

Methodus Geometrica ,y qua ille omnia Pertractªxi opor

\ere ſanxit'. 1 -‘ *- .

S. 37. Quz \amen in Cªrteſio arguí poſſunt , dilo

ſunt Potíffima; l. quod nimium ingenii human¡ víribus

dede…, parum experimentis ,- &quum deber-et rei- meu

tis mmfitram ſacere , quemadmodum Verulamius edixe

rat,, m’entem contra rerum ſecit-menſurªm. Inde nata.

Phyſica illa hypothetica, & fabuloſa . Id enim, good

Baeonus docuerat , efl ¡walk-&m bum-mus_ inflar [pe-_mii

imequa/i: ad radio: rerum, qui ſuam Mmmm-natura ce

rum immiſcet , camque dtflºrquee. Ó' infiel": , non .ſuis

cªvit . Hinç ¡n quibnſdam Carteſianz ſcholz ªinmms

portentoſus Fanatiſmus obtinuit , in Omnibus vero ar-z

rogªntia qusedam philoſopho indigna,- z. quod non accu

rate diſiinxerit inter artem .natura ooculta Perquirendi,

8L Mathematical, ſeu abstracta, 8L arbitraria , demon

(Prandi: neque enim eadem-viª iu utriſque tuto tener¡

potefl , docentque errores magnorum caetetoquin Philo

ſo horum, periculo erroris non-careta diſcurſus a purís

athematícls, hypotheticis nempe, ad natutalia, qqa;

nequeunt, niſi manu, armata licet' Geometría, detegt …

Hinc recentiores experimentalem viam 'm naturz rebus

tenere coacti ſunt. › ' - -

A,, ,9_ S. 38. Incredibile est, Quantum incrementum ,- ut lit

gimd¡ . tene aliaz, ira Logica poſt Verulamium , &l Carteſium

acceperít : ínfiniti propemodum viri docti in ratiºqe

perficienda ſymbolam contulere. Inter Carteſianoz elmi" - \3 :un uent .;

l _P_.__I.

( a ) Dªlendum :JI , velez-em Au‘dmitm diſn'ph'aam Citerºn¡ ran

rªpne lainlamm aman-n10: omnia pro , (F contra diſpumndi , e mflríl

fcbºlix fm'ſ: rlimirutªm , muy:: ¡¡¡gm-'i ¡mn-III¡ , (9' anium ¡actora ;

0pm 'mila alía ru el! O' mszgnis ¡¡¡gn-ii: eflicimdil, (9' 'wm/Pi; :rm

nbª: ſfignoſundirlprinr ::unitaria , quam de robo¡ ama-¡6m , quod 1M

un¡ ng mini; Plata , .(9! Tallin; , egngie- facina: , ¡II mmmqm Par,

[em dlſpuundi . ¿NnF-ſera: Mim 'vera in bum: diſciplina-n nejcia ſus

:nuria-nm, (T vnílírizniº : .ſed,mmdari #a vitia pmum , en r@

mmI i _ * ' 1

—Ï__

fll"'

mm

pſ1 Z

¿m7

d W'

pali

PROLEGOMENAI ty

nem Auctor am*: cogitandia Malebranchius , Sylvanns

.Regis, Le Grand, Lamy, aro Auctor artis cogitandi

est Antonius Amaldus , aliís Nicolius , aliis Trogny ,

aliis plures e Portu Regio scriptores (ª) . Hoc opus\

Gallice primum editum est ſub infcriptionebz Logique,

au l' art de penſar . Verſa inde est plures in linguas .

Verſionum Latinarum ea walchio probatur, quæ edi

ta est. Hals: Magdeburgicæ anno 1704. à recuſa anno

I7x8. interprete Joanne Conrado Braunio. Habemus at

‘ nos ltalam, quam illis legendam auctor ſum , qui lin

suam Gallicªm ignorant. Sed omnibus Gallica antepo

nenda. Vix ego ullam verſionem vidi, quæ non im

:mane ab auctoris fæpe mente diste! .

S. 39. Est hæc Ars in quatuor partes distributa ,

iuxta quatuorl ut putat , operationes menIis, ſeu co

gitandi modos . In prima enim examinat perception” y

O idem: ln altera judíciª, dr propoſition:: z in tertia

ratiºsinium, iir ſy/ͺgzſmo:: in uarta metbadum. Pe

Irus Sylvanus Regis cenſuít nihíl geri Poſſe hac Arte a@

curatiusz quocirca eam compendifactam dedit , perpul~

chram, limpidamque, velut cetera Auctoris , 'quo ego

nullum alium limpidius fluere cenſuerím (b ) . Revem

negare non poflumus omnium Logicarum , quæ hucuſ

que editæ ſunt, earn lon e eſſe probatiffimam , ac uti

llstimam. Sed ego ficcen eo, quartam ejus Artis partem

optima: eſſe frugis plenam , omnique pretio cariorem .

› s. qm HTC autem mihi videntur in Arte ista argui

Poſſe: I. Nimis promovet cartelianum ſystemª de ideis

mnatisa quo plurimorum inquirendi ardor rest‘ingui poſ

íït: 2. plurima libro rimo veteri ex fchola circa ideas

diſputar, ut &a libro ecundo , et tertio circa propofi

tiones, Szfyllogifmosa quæ aut funt nullius pretii , :mt

quorum verum ufum non fatis demonstrat: g. Artem

-cntícam non tradit , etfi multa huc illuc fparfim ad

critican pertinentia attingat :-4. nimis est in arte fyllo

glstica explicanda , ut videatur ex more fcholæ argu

mentantem instmere velle . Adeo difficile vel magnis

ingeniis femel lacita deſerere! Que vero in illa potifo

íïmum laudo, um: 1. Cuncta clare ¿e distincte tradit,

lectoremque ad clare , at distincte cogitandum aſſueſacít r

r 2. verum Logic:: finem ubique íntuetur; qui efl men

Tem in studio fapientiæ infiituendo forman-_ez quamquam

eas fcientias praecipue ſpectat , quæ ratiocmio abstracto , .

Gen. Log. &l

.

M-izlcbíu: bi!. Luiſa 'in pam-¿7: ¡ug, GSI.

s re

(

t com de philofophia .

a)

b)

f

1-8 AR’LLOGICE

8( auctorítate comparantur, naturales parum: ;.- Schola

flícorum barbariem, quaestioneſque inutiles, 8L vocabu

la inania vitat: 4. Exemïla addit magna ex parte Ethi

ca, que dum przecepta il ustrant, eadem opera aſſueſª

cáiunt tirones ad veram , 8( ſolidam ſcientiam aman

am .

LªSiª S. 4!. Longe, ut ego opínor , ſelícíus artem inqui

nflªlb, b . - º .

mmm; rendI ventatem perſ uutus est Nlcolaus Malebrªnchxus

Sacerdos Orarorii Gal icani Domíni Jeſu. Is anno167z.

edidit opus De la rec/:arabe de la write' . Ejus autem

operís editio Pariſina annï x713. 4. volumínibus in Iz.

Omnibus praaſerenda est . Latine vertít L’ Enfarzt, ve

rum ſzpe minor, \Lepe major auctorc , quod hiſce in

nebus, qua: longe ſunt a ſen’ſibus , accídere ſole( . In

ſex libros distributum est . In prímís uínque errorum

cauſas diligenziffime perſcrutatur: ín exto methodum

',' verítatis inquirendz \radit , perſpecte intellígens , in

tanta ſalſarum anticípationum eolluvïe , quibus genus

humanum ducitur, nihil prodeſi'e regulas ver¡ inquiren

dí, niſi anticipationes ſalſaç validíffime excuriantur, nc

nec incipíemes morentur , nec in progreſſu recurrant ,

omniaque turbent . Primo ¡taque libro difſerit de er

roribus ſenſuum: ſecundo de imagïnatione, qui ¡¡ber 0

mnium est Optimus: tercio de intellectu puro : quatro

de propenſionibus, ſeu inclinationíbus aními: quinto de

ªfl'ectibus :\ ſexto de methodo quum anªlytica, \um et

iam ſynthetica . Quum Malebranchius in his libris plu

ríma‘ metaphyfica paffim attingat , de Ideís , de D’eo,

de Mente humana; factum est ut opus pro Metaphvſi

ca ímperitiffime haberetur, quum non fit níſi -mere L0

gícum .

S. 42. Non dubito, quin hoc opus pïurimum valeat‘

ad mentem formandam . Sed nec pro abſoluta arte Lo

gícocrítícª. , ut ego quidem exiflimo , haberi potest ;

nec est ab Omni errore immune S & paulo íntricatius

est, quam ut tirones mannducere ad ſapïemiam Poffit .

Caaterum nulla doctis utilior lectio . Hzc poflunt in

eo reprehendi : 1. Quamquam prae‘cepta quxdam crítica.

adſpergit , artem ipſam criticam propríe díctam non,

tradit, quaz Logico efficiendo perneceffaria est: 2. que

Circa ſenſus docet, azquo justíus provehit: nitítur emm

ostendere, nullam omnino certírud'mem ope ſenſuum ha

bere nos Poſſe, uod est eff'raznem ſcep‘tíciſmum induce

re, ſciemïas ph ſicas atque ethicas omnes Eeſſumdare :

-g. contendit omnia nos ¡n Deo , ui aſuma nostre

ª’cíws (ejſemiüliter, (9' ſuóflzmtialirer unicas ſit, Vide

‘ , re ;

'l

PROLEG’OME‘NAZ 19

¡¡¡r-.

re; itaque Patentiſiïmam Fanatiſmoòc Enthufiaſmo , rem

homini cognatam , viam aperuit: 4. quum omnes cogi

tationes, 6: motiones ¡¡ostras immediate a Deo repetir,

libertatem nostram , fi quid [apio, labeſáctat…

S. 4g. Fuerunt quoque, qui przcepta Logica ex prin- Wu'nª

cipiis 'mathematicís deduxerunc , eaque exemplis ad 1"¡ -

Mathefim ſpectantibus illustrarunt, in eam adducti op¡

nionem, Matheſin optima atque promptiffima remedia

ad excolendum intellectum humanum , eum ue ad verí

tatís cognitionem aptum reddendum', a erre , quod

veritate non caret . Huc pertinet Herchardus Weince

lius , cujus opera prodiit Analyſi: ArIstote/ica ex Eu- ‘

clide reflimta genuinum ſciendi modum , C9' mati-vam re

flªuratee Pbiloſºpbic ſaciem per omnes* _di cipl‘imu Ó*

ſem/late: imïnºgmpbice depingem Jenz 165 . in 4. Ve

rum operis titulos ſazpe ementitur opus, nod non ra

ro eius temporis Germanis accidit. Ehren ried Walter

a Tſchimaus cujus fludio prodíit medicina mentir ,Ml-h

cum medicina corporis Amſlelazdami annò 1687. 8: Li- mm.

{fix anno I69ç. in 4. Opus utilius , quam ſuperius .' \

llustri Auctori propoſitum ſuit tradere ſcientiam gene

ralem , qua quis probe inflructus , omne ¡ncognitum ,

quod adſequi potest ſuis viribus íntellectus humanos,

certa constante methodo ínveniat. Ceterum in phy

ficis potius diſciplinis &L Geometricis occupatur . Ad

calcem operis adiecit przcepta guaedam de corporis ſa

nitate tuenda, qm: philoſopho m primisest ueceſſaria.

Hinc factum est, ut librum praeſcripſerír de medicina

mentir Ó' coo-parir . Fuit autem Tſchimaus Cartefianx

ſcholze philoſophus, ac Pariſinae Academia: ſocius . ’

S. 44. Tempus -est ut de Johanne Lockio dicamus ,

celeberrímo Angliz Philoſopho, qui anno 1704. extin

ctus est, viro in primis uſu mentis , 8( me'ditatiçne ac

curatiffimo . Scripfit libros logici & metaphyfici argu

ment¡ quatuor , qui Gallice & Latine ex Anglo vepſi

ſunt ſub inſcriptione de ¡mI/eau humana (a). . ln his

llbſls omnium operationum mentís humana: or¡ inem ,

ſeriem, fines, çertitudínem , tum & mentis umanz

capacitatem , acutiſſime veflígat . Libro I. oſiend'it.,

nullas eſſe -in nobis ideas innatas, ne principíºrum qui

z dem

Loc-ki¡ -

( ª) Ex_ edítianibm Galilei: :a , que prodíír Amfleltdzmi amm

\735- P'g‘ª‘ffl" el?, (9' mm'r ¡merprnü auffiºr . Edíeionum Latina-um

Wdª'ſª', gq: caſa el¡ LFP/b anna n41. in 8- Extªl (9' aim ºpen'r

EP’ZWZ: Galhre in’m ¡A anſia!: ¡pſ0 'Maguire , quem :ga mmm [Ia-4d

¿lun-rm fear-im,

.ª

Cbn'flía

m' Tho

w/ïi .

l

Pºím¡ .

¿o AR-n'LoGtcE

flem ipſorum ſapíentiz humana, ſed omnia. nos cogno"'

ſcere ſenſuum, ratiocinii , 8L conjeflura: ope. Libro z'

idem argumentum deducir ad fingula quzque idearum

nostrarum objecta, eamque ob rem plurima diſſerit ſub

tiliter_ & copioſe . Libro g. de ſermone, vocabulomm

que roprietate , 8( effectibus Cate docteque prazcipit -

ls liger pene totus ad critican pertinet : ex eo Cleri~

cus in amm críticam bonam partem derivavit , In 4.

tandem de cognirione humana , diverſis ejus gradibus,,

de veritate, probabilitate, ratione, fide, 8( alíís ejuſ

modi agit , Plurimum hoc opus artem Philoſophandi

promovit. Sed nulla in parte utilius, quam in vocum

ànalyſi : nulla enim copioſior est errorum ſcatebra ,

quam voces : nulla uberior inanium contentionum

càuſa.

S. 45. Ex recentioríbus, qui hanc artem illustrarunt,

commemorandi etiam ſunt 'Thomaſius , Poiretus , Rudigo

ſus, Wolfius . Chriflianus Thomaſius edidit introductio.

mm ad Pbi/ºſop/:iam aulicam , ſeu linea¡ prima: libre'

de prudemia mgz'tandi , quo in opere viam tradere co

natur inveniendí veritatem , quee ſit media. inter pra:

judicia Carteſxanorum. & ineptias ſophistarum. Edi

!a est Lipfiae armo 1688. 8L Hale: anno 1702. Comple

ctitur capita XVl. I. de Pbilofipbºrum ſectjr, z. de Pla¡

lºfizpbia ir¡ genere, g. de bomine (9' human:: ment:: ejſi,

ſentia, 4. de prudemia cºgitandi , Ó' ratiocinmdi , 5. de

-veritare Ó' ein: críterii’, 6. de prejudiciix -veritaris in

quiſirionem impediemibm , eºrumquo extirpatiºne , C9'

Primix cºgnºſcendi prim-¡pik , 7. de objecto ratiocinaticmit,

8. de mºdí: mtíºcinandi , 9. de medii.: ratiacirmndi , 1o. de*

mnbodº Ó' ordim'mtiacimmdi , ll. de Prudentía medi

ttmdi , lz. d.- prudmtia cºgitªta propºm‘ndi , P. de PNP

demi:: a/iorum memem ínteI/igendi, 14.. de prada-mia ju

dimndi , 15. de Prudmtia contradice-n41', 16. de pedamíſſi'

ma . Sunt autem in eo opere Omnia mediocria , nec

Auctoris nomini ſatis reſpondent .

5. 46. Petrus Poiretus ſcripſic -Ueram meIboa'um I'm-UI..

m’mdi ver-um , diviſam in tres partes; r. exhibe! ſex

methodi invenienda: veritatís leges. Nihil ea opera pre-'

tium complpctitur. Alrera exhibe! varias quzestiones 8C

difficultates de intellectus im entia, quieta, pajfi-uitata , de Dei in i110 actions ¿nc/mmm , deque :ju: [Pam

divim’m, (9' medio ad z‘lÏum proximo . Parte tertia o..

flendít ob neglectum ſuperíorum regularum Carteſium

cum ſuisiin multa íncidiſſe errata . Mirum quam horri

çlo, Fanaaſmo cunctª ſoçdet auctor non mediocriter ſanaq

tipus¡

PROLEGÓMÉNA: It

tïcus, ut quum artem regendz menús tradere velle vi

dearur , omnem potius rationem de loco ſuo moveát ,

totamque turbet¡ _ _ _ d Ñ

S. 47. Plurima ſunt Andrea-z kudlgen menta ul Lo

gïcz arter‘n, five aliorum errores , quos conſutavit, ſi

Ve acceffiones, quíbus diſcíplinam hanc auxit, & nova,

prope ratíone produxit , ſpectçmus . ls praeler alía an

no \707. edidit Philoſogſhiam ſj'ntlmicam, qua muito

mm Logícorum vicia o ervar, & emendat . Anno vero

1709. emiſit librum'plurimis quidem laudatum , ſed'

quem ego ſcientiarum perturbatorem dixerim, de ſènfil

-izm' Ó* ſa ſi . Multa quidem in eo ſunt egregía ,

quantivis pretii; ſed novandi_ indoles, qua: m roto re

gnat opere , non ſoIum inaudlta plurima prqgenuit, ſed

minus probabllia . In primis clamores ſcomcos tollit ,

omnes Logicºs exagitatx, quod diſcrimen inter katioci

nationem mathematicam 61 philoſophicam , quod don

gïum est , ut putat, non animadverterint. Me quod at

tinez, vel nunc quoque reſugít animus legiffe.

S. 48. Tandem Christianus Wolfius vir Zn matbema

flcis, 8: meraphyficis medírationibus atmtus ,v quum

inſiituiff'et univerſam Philoſophiam motbºdo ſciemzjfim

pertractare, omnium primum logicam dedit tomo

4. ex editione Veronenſi . Duabus partibus ¿Ham ab ol

vít, theoretica nempe, & Practica . Que m eo ſunt

egregia , hac ſerme ſunt .ª I. exactz 8L accurate 'vocabula

,rum définitíones; amar enim philoſopbarí per ideas

claras 8L dïflinctas: 2ª methodus mathematíca, qua cd

gimriones ſuas connectit: g¡ verimes lurímz acute deu

ſecta:: 4. vel minutíffimamm rerum i emonflrationes.

5. 49¡ Sed in Logica reprehendms 1. quod ab ea

drtem inveniend¡ abstraxerit , ut & logica”, probabi

líum, quªs ſeparatïm promiſit, nec, quod .ſclam , de

dit: z. quod artem crlticam yarum, cu'ravenç: g. quod

prolíxus nímíe fuel-ic , & mmutíffima , emm vllía,

conſectatus fit: quod exemplís ſublimium diſciplínªrum

regalas logicas ¿tſcuraverit potius tironibus _, bquam il

]nstrªverit : ¡raque mathemªtícis tamum , & conſuma

matís phíloſophis illam ſcripſiſſe videtur: 5. qu‘od ni

mium uſum fecer'rí vocabulo‘rum barbarorum z 8( infi

nïta alía. ¡pſc barbarum in modum aut- invexeríf , aut'

flexerit: 6. quod nimium fit abstracta, àmetaphyficaf 7.

quod in judiciis, & demonstrationibus non¡ tam co íta'ª

tíonum, uam verborum rationem habuerlt, ut i cír

co ad di erendnm potins , quam ad inve‘niendum tots

ejus Logic-1 videªmr eſſe compakatª‘.

B 3 S- 5º

{Rodillo

"o

mw .

Martino,

.ſoria , 'I

Grave

jò-d: ,

Muſſ

:lumb

Elm".

Mmm a0.

flramm

fim's,O pa,

pitt:: .

22 ART-LOGlCE

5. 5o. Non ego plures alias inflímtiane: logica: com-Ñ'

memorabo, qua: postremis hiſce temporibus prodie'runtzª

eſſe: enim operis immenſi. Sed instizuti ratio exigir, ut

eas ſaltem indicem, quas ego non fine ſructu tirones

legere Poſſe existimo. Nam & apud nos Elementa 1o

gicz promulgavit Nicolau: de Martino, ſummus Geo

metra, & in hac Academia primarios Matheſeos pro

feſſor, ac olim meus przceptor, brevia illa quidem ,.

ac, ut in ceteris ſolet, dilucida ,- in quibus inveniendi

raeſertim artem geometricis exemplis, non illis tamen

fiblimioribus, ſed in medio poſitis, &tironum captui

accommodatis, mirifice illustrat . Perutilem quoque lo

icam , eamque Latinam prinmm, mox Italam, edidit

Soria in Studio Piſano Doctor, vír .in ſublimibus con

templationibus ſumma laude verſatus . His ego addi ve

]im Introductiºnem ad Pbilªſa Liam 's Graveſande, &l

Institution:: logica: Mnffèhem roeckii ,* atque hanc p0

tiffimum . Nam ut is res criticas omiſit, at artem ju

dicandi , ratiocinandi, díſ utandi ſumma cum utilitate

ſcholarum pertractat, nihi que prztcrit ,~ id quod & ’s

Graveſande egerat, quod ad artem ſyllogisticam perti

nere poste Yideatur. _

S. 51. Hrs addxmus elementa hzec nostra ams Logh

cocritlcz, qua: partim ex optimorum obſervationibus,

rtim ex studio 6: meditatione nostra, naturam rerum

ſequuti, contexuimus . Nam nec quz erant prazclare a

veteribus przcepta, amore novandi, prxeterire ſas eſſe

existimaví; nec ſi qua: minus eran: accurate dicta,

venerari; 8( qnoniam deerant multa, ínvestiganda eſſe,

ac jungenda vetustis, hujus aztatis philoſophía expostu

labat. In bis conámur adoleſcentes instituere, 8C in rea

cte ratíocinando , 8C in aliorum cogítationibus rire in

telligendis, recteque auctoritate, qua: Philoſophiaa jam

castra. perrupit , utendo, idque non ut acute 8C ad

ompam difl'erant, ſed ut in ſcientiis fibi, 8C gener¡

Humano utilibus proficíant. Earn quinque in libros par

timur.

1. Diſſeremus de natura memis humana:

cauſis , de ue iis cavendis .

2. De 1 ers, earumque objectrs , 8! ſigms .

.g. De vero 8C falſo, -deque criteriis veri, \um de.

viis veritatis inquirendae gener-Mim.

4. De recto ſenſuurn uſu, de uſu auctoritatis huma

nz 6: divina, deque arte critica

ç‘. De uſu ratio‘cinii , deque ratiocinandi generibus,

& methodo.

, de errorum.

S. 5:.

com- ſi PROLEGOMENA. 2;'

erunt

gt, ut

irones

z. Sed antequam ad rem aggrediamur, unum ut Monica

adgleſzemes moneam , opera: pretium est. Nempe tbeo- 4*'

retícam artis Logicocriticæ non efficere hominem redea j,,

atque accurate cogítantejn, quemadmodum ars Rheto

rum oratorem non efhcit: efficitur enim logico: &e

criticus fludio, meditationeva & uſu, ut exerciratione

dicendi oraror. itaque plures ſcio, qui lectis plurimïs

hujus artis opuſculis, nec ratiocinari tamen recte no

runts nec aliorum fcriptis 8( auctoritate rite uti , ut

lcgentibus aut ¡ram, aut nauſeam moveant . Aiios e

contrario ex rtus ſum, qui fine ulla arte, ſola medi

tatíone, auditu uſu , logicocritici munus magna cum

dignitate przstan't. Ars ergo hoc efficita ut facilius re

cte ratíocinandi habitum contrahamusg at fine exerci

tatione miſera est & sterilis. Qui ergo nunquam exer

cirio fuo veritatem ullam detegere conatur , is nulla

arte logicus evadere potest: et docet plus unius veritas

tis inventio propria meditatione curateque facta , quam

regulæ omnes etiam dºctíffimorum Logicorum . Quo

circa nunquam Logicos dixerim , qui etfi hanc artem

docent, nihil tamen ipſi artibus humanis adjumentiad

ferre conantur ,ſed inerti diſciplina content¡ ſunt. qua

in ,re illud veteris comici a poſitum est z

Ego odi bomirm pbilo/op a ſente-mia ¿tkm-zm opera.~

Earn ob rem Auditores , qui in Logica instituendi

ſunt, partim Geometría, :mim phyſicis at criticis

quæiiionibus exercendos cen eo, proboque, ut dixis ve

terum Academicorum exercitariones , nec , poflquam

ſu . iori ſciól'a ſczdarae' fuere', .hifi emendationis egere

ju ¡co, Ñ_

e "YF VEO “Y” ª?

gzszazmmmzmn *

/

B a \A Re

log-'ca

Enm

24,..

W Ñ

Y; «x»

_ 'LOGICOCMMCM

L I/B E R I.

De natura Ó' ºperatiºnibm "mm": , de mºrbi: ¡mi/10ª

¿ïm, deque cam/i: eri-0mm, atque de bujuſcemodí

mºrbºrum, Ó' errºrum "medir":

Ó‘ cnrªtíºne. '

Y ‘M\ O'rms; de qua agimus, diſciplina: pár

. tes ego príncipes duas eſſe ajo , :manda

\

tm‘em nmºni: , Ó' n84- eflZ-&ricem .

Quare contendentibus ad veritatem, atque

K W hzc_log.ica_st.udia auſpicantibus ab emen

A damce incipiendum eſſe autumo; qmppe

impedimenta omnium primum ſunt avertenda , ne

qua in rogreſſu motentur; mox addiſcendz regul'z,

quibus utra progredi liceat. Nam niſi ignorantiz Se

errorum cauſas pervideamus acute, atque praejudicia ſal

ſa internoſcere aſſueſcamus, difficile est verítatem in

tuerí, aut, postquam aſſequuti ſuerímus, constªnter re

tinere. Ea igitur ratio est , eur ab emendªtriceparre ex

ordiamur. Sed dictuti de errorum cauſis , diſciplina ra

tio poſcit, ut de natura & operationibus mentis hu

mana, deque medi¡ cogitandi, pauca primum preci

Pumus . '

i\

2 q CAP.

m '

11:-

CAP. I.\

De Natura 'Ó' operatíonibm mami¡ bum-tu."

S. 1. UAMQUAM qua: ad naturam, pro rietates, & 1ª,-,

modos cogitandi menús humana: pectant Me- ¡Saiz-Nª

- taphyficí & Ethici jure quodambſuo fibï vin- Pm"

diran!, ſunt \amen quzdam, qua: Logic¡ ſunt propría ,

& que hoc in loco explicara, .laltem 'per ſumma capi- r

ta, magnum eſſe opel-F pretmm puto, ne 8¡ horum

ignorántla ultra pergenubus impedimento fit . Per ſum*

ma, inquam , capita: nam quum nullz ſint res magis

abditz, ac expedita difficiliores, quam que naturam

humanam ſpectant, ez hujus ¿gratis, intra quam L0

gica diſe¡ ſolet, hand propriz ſunt.

S. z. Quidam fuere Philoſophi, ui anímum, ani-ª'mam, & mentem velut ſecreïas ſub andas, aut ¡Tunel

pm, facultates ejuſdem ſubflamiz dístinguunt . latin¡

ipfi quam uam plerum ue haze confunda-ent , \amen

quum exaé ius loqui vo ebant, ªnimam vocabant -Uim,

q‘ua -Ui-uimm, ſeu Potius ſauguinís motum vitalem, Se

reſpirªtíouem (a): animum -Uim , qua dºlºrn, (9' 'vo

lupmm' ſentimm, Ó' in qua affect…- gignumur (b ) .*

mentem vero 'vl'm Ó' ſªc‘ulmtem intelligendi At

htc ſuit veterum , eflque hodie, probador ſententía,

-Uim ipſam :mie-mii, ſeu Latinorum animum, tam eff

memis facu tatem, quam -uim cagitandi: ſed vim ſen

ziendi per \0mm corpus diffundl, quum vis cogítaudí

in cerebvo ſeſe exerat . Addunt tamen, vim hanc ſen

tiendi roto ſuſam corpore, magna ex parte intelligen

tïae , 8: cogítationi parere . Ñ

S. g. Quidquid ea de re ſit, quum non ſit hic' ejus

diſputandi locus (d ) , id certum estòc exploratum , nos

Plurimorum eſſe conſcios, idest nos cogítare, ſeu Plu

rímas res percípere , & distinguere, connectereque ,

rurſus de iis indicate 8: ratiocinari, cauſas , fines, 8:,

connexus perſpicere, earum antecedentíaòzcouſequentiª

intellígere: est igimr in nobis omnium harum opera

txo

\.;i'

4 -—-—.—Ó——L

*e

( l) Him I'lIud Plant¡ , fate: anima Moris tu: .’ le‘pme ílfinfº P

pt gb) Horn. lila. 1. ep. 1. animun rege , qui nl I pal-et, \me

ra . . . .

(C ) Ter. ¡a And. mala mens , malus nnimus . .ſpílíen ¡ſui 'u'

!Iªl'l , m tm' recta dee/l "tía ( quod tj¡ mala men¡ J afecta: , jm ¡m

mm- . :x regula fine rompo/FI¡ .

(d) Vid: z. Pm. Mmpbylim MM¡ .

26 ART. LOGXCE LIB. I.

tionuma modorumque cogitandi principium aliquod

activum, ſeu efficíens ac actuoſa cauſa. Id vero est,

quod mentem, animam, anímum appellamus ,- quam

qui negar, is'etíam ſe íntellígere, 8: fentire neget ne

ceffe est.

F?: om 5: 4. !irſe vero mentem hanc rem a corpore hoc or-j

¿511;, gamco dxstmctam, &l dwerſam , primum De¡ ipfius re

inarpº- velatione difcimus. quæ quum doceat, animas corpo

mm- ribus fuperflrtes eſſe,- nec, dtffoluto corpore, interire ,

una docet , earum eflentiam ¿Se naturam - ac vitam a

natura & effentia corpori-s longe differre . Deinde idem

traditur rationes quis enim nbiperfuadeantantam vim

cogitandia intelligendi, reminiſcendi, et hanc corporis

mvendi cohibendique liberam ſaculzatem, corpus eſſe,

aut corporis qualitates .ª Nam, quemadmodum confi

cit Plato, quod mover, 8( quod movetur ,- id quod

utiturrat id, quo alterum utitur-g distincta fint necef

ſe est: movetur autem corpus, movet animus: animus

utitnr, corpore utimur ,~ ¿Se quidem prout lubitum fue

rit 5 duæ funt igitur res animos, ac corpus. Que: cum

ſint, diligenter expedienda ſunt, quæ animi, quæ cor

poris fim: propriaa ne ex horum commixtione turpiterposthac erremus . i

ª"? m- 5. 5. In corpore hæc omnia inſunt, exkenſio divi

mupm ſbilis folidit s fi r b'lita rti m bil*: 'pum_ l , l _31,_ gu.a1 s, pa um o las, vi

m .

ſenſiferze, ſeu víres ſenſationes in nobis excitandí, co

lorum, ſªporum, ſonorum, odorum , aliæque . sunt

fortaffis 8( alía multa, quæ ignoramus : neque enim

corporum nifi corticem novimus . itaque quoniam ani

mus res eſt 8: ſubstancia corpore diſtincta ac diverſa.

( ex si 4. ) ea certçpropríetates habebit ab ejuſcerno

di proprietatibus corporeís diverſas : nequeunt ením,

ex Philoſophorum omnium ſcítis, diverſz’ſubstantizz fi

mílibus proprietatibus constare, non magis , quam cir

culus SL triangulum eafdem habere. Etenim quæ res

eafdem habent proprietates , at eandem quoque eflentiam

ac naturam habent .

Mª” (1º- S. 6. Ac primum quidem animus extenfionem divirum in i . n c

mmh fibtlem 8( figurabilem nullam haber: quum emm fit m

corporeus, fimplex est, adeoque nec dividi ac difcerpi

in partes, nec figurari potest. Nihíl tamen prohibet

habere extenfionem quandam J‘uva‘yem virium juarum,

qua in extenſo aliquo operetur, aut _patiatun quod

quam uam minus intelligam , corporis tamen vxta,

quæ a ejus efficacia est, fatis me aperte docet. Prete

rea

res gravitatis , mertiæ , elafiicitatis : tum qualitatesw

\2 -

CAA I. DE NAT. ET OPERAT. MENTIS. 27

ahquºj ‘ rea nécefl? est ut dçstituªtur ynotíonihus internís ,* ſeu

:ro est, ut nullz m eo monçnes pamun) ſien poſfipr , quahs est

: qu… in corpore fermentªno: hzc emm ſimpllcl. in ſubstan- \

zgez ne. _ ti_a locum non hgbet: qqamotgrem .percepuones 8( c0- -

gttat'xones, ceterzque cqgltaxjdl modx eſſe nequeunt mo- l

hoc m.: tlones corporez ,- ut ſibl vEpxcure¡ perſuaſere . Ad haec,

¡num, ſoliditatem , ſeu Yim , qua ſi_bi mutuo corpora reſiſtunt ,

'CUPO gravimtem, inemam,_1eu vlm, qu?: cauſa? motrlci- gd

¡fflire, verſantur , que .corpons ſun; _propna , ha'bere neqult .

1mm¡ Tandem 8C cetqrls qupqge vmbus çorporels, m8( qua

e ¡dem litatíbus ſenfiſerls destltultur . Quocxlrca npn ſenſiblzs , au_t

m vi… phaqtaſia ammus humanos, ſed ammo :pſ0 & \melh

ºrPºñ; Senna, comprehendxd Lotest- _ _ , .

\S eſſe, S. 7_. Qu:: ſunt xgltur qua: :3d aprmum reſerxmuç, dI- a…,

cºnfi_ cet _qmſpxami Nem e I. coguatxones , _2. appemum ,¡ quod g. hpertateng, 4. _vo untatem, y. potentlªm corpus m0

neceſ, vçndl., 6. \mp aplmamem , _7. gffectus 5 .quee npnc ſiq’

…mm 3:11am!) expllcabzmus . _cogztattpnulp hlC qst m rzobgs

m fue, nat\_1ral1s Ordo, ſenfio , 1mag_ma\_10 , mtellectto , rauocl

B cum na_uo , _methodys , ſystems. ſmenufïcum . Senſio est perce- ¡MMM

a; cor_ ptlo'rel orgams 'ſenſu_um_przſe‘nus, _ac C01_‘PUS nqflrum

M_ ¡m quomodocuknque affigenus_,_ut colorxs, ſom., odorls êzc.

P Percepuo autem 8: Idea dlcl ſole: . Sed 6( ¡dear nomme Pm‘_

diví- íntellígirur forma qugdam, & ¡mago, qpz ment¡ rem P-íº

_ v¡_ quamcumêuez ſeu exxflentem , 'ſeu poffibçlem , ſen C01-

’l? !es ~yoream, eu mcorpoream, exhzbet,v SpecIem ſcholae v0

…ªº- cant, ïdque aptiffime. x

,Slim &8. Imaginario \est perceptío rerum corporearum , …wz

. aut mstar corporearum, abſentium tamen, adeoque in mm'º,mu." imaginíbus perceptªrum . Itaque -vz'x imªgínandi, ſeu

[ª ªpſ" flama/¡a, ea est, qua nobis corpora abſentia reprzeſen

É‘Vª ª !are pofl'umus , aut etiam incorporea instar corpomm, '

ªªF’º’ depingere, corporumque ipſorum imagines varie augé

zpxmz \ re, minuere, copulare, intexere. Non ea' igïtur abin

WP' tellígentia, níſi materia, 8: modo differt , u’r vis (cili

'1 ª" cet eadem, quaa in corporeis ímagínatrix , in abstr’actís

&ſe; intel/¡grada dicamr .

1mm 9. Ut ſenſum flatimªexcïpit phamafia, ita phan- Imm

, . la ¡am intellectus . Est autem intellectus vis , qua judi- Bus

ï‘f’" Camus, ratíocinamur, longam judiciomm atque ratio

fffl‘. cinationum ſeriem contexímus, non' in i’deis modophanª

?"P‘ tasticis, ſed etiam in abstract-is, 6L incorporeis ſol-mis.

Alba' )udicium est cla'ra duar'um vel plurium idearum,&con- 1ª,…,

W”, nexu_s conveníentizyel repuguantiz, quz eſt inter eas, Im*

Luºd vel Inter eas & objecta, quz referunt , intelli _entiEU

¡ſ31 veJut quumjntelligimus, Conſerimuſque inter ſe e_‘ ideas ‘

e18* ‘ mªn- .x

a 1

\

28 ART- LOGICA-:Lim L

tltianguli, &e quadrati , earumque convenientiam, ve-i

diſcrepantiam mtuemur clare ,- aut quum ideas externa-g

rum rerum ad ſua objects. reſerimus perſpicue. Quod ſi

cam convenientiam, vel diſconvenientiam minime, aut

- ſaltem non clare intuemur, non illud judicium , ſed aut

ſida, aut dubitatia, ant opinatiº dicetur , qua de re

oco ſuo plenius . _

S. Io. ªuolibet indicio affirmamns aliquid, aut ne

amus: a. rmªtiolautem aut negatio, qua: fit intelle

Éu , non differt ab i ſa clara Perceptione convenientizz

aut diſcon‘venientiz iearum . Quamqnam judicia afir

mati-ua a mgatiw’r distingui ſol‘ent ,~ \amen 'certum est ,

quovis affirmativo contineri negativum , ne ativo veró

çffirmativum : _v3 g. qui affirmat ªerem e e grevem ,

Is negare inteihguur oppofitum_: ut qui vega( eſſe ſpa

Uum omms materia vacuum, ¡s eadem opera affirmat,

omnem extenſionemÑ mundanam materiam eſſe (a) . Qua

re hzc enunciado, qua ſxpe utitur Homerus, band non

mit; tantundem pqllet, atque haze altera , pamir.

inc ſit, ut pugnannu‘m alterum tantum ªpud omnes

verum hªbcatur .

¡¡m-…z i II. RªtiOCſflªtiº‘ est a_ctio mentis , qua olores no

mia. tinas, qnarum una ab alza pende!, eonteximus, ut

1

quod latebat filo idearum detegamus : ſeu est plurium

judiciorum, quorum alteran¡ _ab ªitero pendet, velut

concatenatio quaadam ad id instituto, ut quod primo in

x tuïtu Percipere non ºſſumus, ea tandem quaſ¡ manu

> ducti mtelli amps . ênzritur e. g. utrum aer ſit gravis?

non ſiatim entro: utar ergo ratxocinio. _

Quz corpora deorſum m Tellurem ptemu'nt , ſunt

gravia . i ª . o

Premit autem aªer deorſnm ¡n Teliürem c id experi

mentis, Barometri grzcipue, doceo )',

Ergo aer est Exa… . . í q

Quad ſi uno ſimplici ratiocinio nondum rem de

texi , plura ſimul connecto, atquetam longe progredior,

quoad aut verum video , aut ſalſum . Demus exemg

plum . Scire volumus , quum homiues omnes natgªadi

r1

‘ (ª › Carmina¡ p'Éilo/'Dpbi jªdín't ma ¡me/[UEM, f Miu-.mix ef_

ſe [0:90: , quiza voluntad¡ fit can/'entire aut ¡¡Mſn-tire , a*: pr‘aimſ: af.

firmar: , aut negar: . 200mm ego ¡¡Miri-¡am m mm ſªtí: ¡nte/tigo ,

ha profidre non poffm . Nm qua’mqmm :x ¡adicíís volunus tarlſtnl’iªt,

am* dilſmn’at , ſeu patín: , pet." , vel ªvnſemr; taªſeºſum mmm ¿mw

vel di/Tmſum¡ pmflícum jªdícium pm¡- . ,Quad fl judith¡ 'Darme lle/hi*

nara ex canſa/:afiche ínnlleífmj ctm/¡lia haber: , :a volunmri; een/e'

fm:: . Fi ;nídçm voii-an¡ ( BDSM! Gm¡ dimen- ) tara ie :uſd-Antic…

»e mmm .

\

CAP. I. DE NAT. ET OPERAT- MENTIS . :y

perl

iberi mſcantur , 81 aequaless iit ne Dei optimi Maximi

voluntas , ut a ſummís Imperiis regantur? loquenti u

tar ratiocinio . - l

t- Quicumque aliquid efficlt, vult ut opus ſuum conſer

vetur, quouſque ei placer:

Sunt autem homines Dei opus, et quidem ceteris

Telluris operibus nobilius ,* n

Quin igitur ut conſerventur velit Deus, dubitare non

potfumuss

At conſervari homines fine focietate non poffunt .

societas igitur ut ſancte ferveturz vult ſupremus hoe

minum auctor . .

Porro focietas fine. legibus civilibus stare ncquít;

Ergo si has vult Deus . .

Ad hzc, leges fine ſummis Imperantibus non conRam; r

Ergo a ſn‘mmi lmperantes , qui homines regant ,

vult Deus.

Poterat id argumentum hunc in modum brevius con

cludi. Vult Deus ut homines conſerventur; ii fine ſo_

cietate confervari nequeunt ,- nec focietas fine legibus s

nec leges fine lmperantibus j ſummos ergo lmperantes

vult Deus .. u ‘

5. m EX quibus pare!, in omni ratiocinatione tria ª"? ad

exigig principiay quæ materia nomine veniunt; ordi- ..gLf.-gifg.g

‘ne’m, quæ forma appellari ſole: , &‘in qua tota est az‘- mui/h

gumenn vis; &e amm atque inductíºnem, ſeu vim con- 'ª -

cludendi. Principia funt judicia, quæ per fe patent .

Ordo est judiciorum connexio inſccabilis. Ars est ¡pſ1

ratiocinandi vis, ſeu vis calculatrix, & deductrix , quæ

exercitatione difputandi in habitum abierit . Nullum eſ

ſe poteft ratiociníum, ubi hæc tria non adlint. Nam

ut fine principiis defunt fundamenta, ita iine vi dedu

&rice ex poſitís ªlioqui principiis ratiocinii velut 2di

ficium nullum exurgit: fine ordine vero nihil nifi indict / gesta exstruitur moles .

5. x3. Plerumque ut veritatem aliquam detegamus , lon- Mem

ga ranocinationum 81 pro oiitionum ſerie opus estſ'º‘"

methodus, id est fi ver verbum reddas, ordo di

ci ſolet. quumque is ordo vel a fingularibus excitet

axiomata univerſalia, vel ab axiomatis univerfalibus

confidat ſingularia; rior methodus MAZ/tica, ſeu reſo

Imiºni: , posterior \mhz-tica, ſeu campo/hiatiims appel

latur. Nempe fingularis compofita eſſe exiflimamur;

?enel-alía vero fimplicia , quia abstracta. De utraque inibro quinto commodius . Sad sn integra artes per con- Ma. '

t ~ tmuas

3o ART. LOGICA: LI'B. l.

Iinuas hujufmodi ſeries digeri poſſunt, qualís Geome..

_tría., Phyſics., Ethica, alía: - Ea ſunt ſyflemata fl‘ímti

fica, diſèi line, ſè'imtiz .

Ñ S. 14. Explicandi nunc ſunt quidam alií percipïendí ,

cogirandi , intelli endi modi, velut reflexio, meditatiº,

RMA-¡º, ¡¡¡qui/¡tia , abflra ia , compa/¡tio , remimſcemia . Refle

xio est conſcientiª cogitationís, ſeu cogitatïo cogi

tationis, idest quum animadvertimus nos cogitare .

Medítatïo, (qua: Grzcz oríginis vox) est diu perceptis

notitiís hzrere , volvereque ammo attente curateque , quo

_ſeu plene íntelligamus, ſeu memorix enitus committa

mus g quod eſſe debe: przcipuum phílo ophanrís studium .

Inquífitío vero est ignora, _ aut rjova pervestigare, {eu

A5,…. exquirendo notitías , ſeu quxd Panam \amando . Abstra

Rio.. _ctio est percipere velut ſeparata, quz‘snatura ſunt con

juncta , v. g. Figura corpus \unt natura con

juncta: quum igitur coguo de figura velut a corpore

ſeparan, ea. cogitatïo dicitur abstracta. Ita tota Geo

matriz ſcientia abstracta est. Conſuevimus quoque vo

care cogïtatíoncs abstractas, que de rebus ſunt natura

ſua_ incorporeis; idcirco quod & prima: nostre ideze ſunt

corporum, 8( inter corpora natis atque educatis paulo

Compoſi- inſolentius est de incorporeïs cogitare. Componere au

."'ª- tem est percipere veluc coniuncta, qua: natura ſunt ſe

Parana, velut quum cogíto de monstro illo Horatiano

ſub initíum Epístola: ad Piſones deſcriptp, aut de Iu

nonís curru, quem tam grªphice depingxt Homerus in 7 '

_V. Iliados. Id phantªſize proprium est, utdiximus,

estque in poetis illustre. ‘

Mª…. S. 1;. Inter ceteras hominis dotes eaſque nobilist'

ría, F9' mas ,est memoria, idest facultas ea ad animum revocar¡

di , quz alía.s fueron: pex-capta. , au_t _cogitata . Est ea

habítus menus 8¡ cerebri, quod alxbl demonstrablmus .

Actio ípſa, qua alicujus idea: alias perceptz recorda

mur, remimſcemia nominatur. Inter nobilífflmas animí

humani dotes memoriam poſui, quod ſcilicet nulla ho

minis ſcientia, nulla ªrs; fine memoria eſſe, aut con

cïpí poffit. Hinc animalium ea homíni fimiliora , que .

magls memorioſa. .

5. 16. Quze ſuperíus explicuïnn1s,eam mentis humzmz

vim ſpectaªnt, quze intellectus dicítut . Perſequzamur

nunc reliqua, quz ſuperius ſunt pofita, quo aním¡ ple

niorem efflgíem comprehendamus. Appetitus est animiAPPW" quaedam inclinado erga bonum ſeu ªPPª"ens ſe" Vªmm - ct

m' Pendet igitur a perceptione & intellectu; nam ignan‘

nui/a efl Cupido, 'ut vetus est ,adagíum. Natura aprem

Ita.

. CAF. I. DE NAT. ET OPERAT. MENTIS . 2'!

::5.7a.?SF!

im ſumus comparati, ut & enga qundcumque bo

num Perceptum molinemur, 8( quodeumque cognitum

malum averſemur illico: neque enim ſola ſufficeret per

ceptio fine natura flexibilitate uadam ('9- ſèpſiáilitau.

.Appetitus est a 'uºllmtute diver us_. Nam appetitus na@- mn_

turae impetus est, excuus a fòrmxs ammo mgastxs: vo.- m.

luntas tota in conſultatione rationis poſita est . Igitur

quzdam interdum appetimus ututimperiti ea miſceant,

que \amen nolumus. Ita' vir honèstus divizias quidem

deſiderabit, quas intuetur, ſed nolit, ſi illas niſi fimo

habere nequeat . Przterea appetitus ſae neceſſarius est,

impºflibile efl mm Kang¡ palabra w711?, inquit San

_ctu_s Augustínus : at voluntªs ſemper Libera ſuique

;uns .

S. 17. Libertas,‘ ſeu -uix ¿Jedi-ua est ea, mentis ſacul- '-"ª’ª’ª

las, qua. actiones quaſdam ſeu imernas , ſeu externas,,

quz ex natura nostrm neceſſitate minime fluunt, prou:

lubítum fuel-it, agere', vel omittere poffumus . Volun

ms est qdererminatío menús última, qua libere aliquid

perſequimur , aut fugímus . Scio pleriſque libertatem 8(

voluntatem eandem haberi i'acultatem . Mihi animi na

turam attentius'intuenti voluntas, ſeu decretum rationis

a potentia electtva, ſeu libero‘arbitrio differre videtur ,

atque ad- ratíonem magís acceden-e. Quidfi ambobus hiſ

ce vocabulis, litium jam ſcatebra, abstineamus? Nam

ego ſic loquar, ut ratione homines, & potentia electi~'

va ducl opel-'tere dicam fimplicíus. Verum de vocabulis

decertare non amo , modo res constent .

S. 18. Jam vero haber 8( mens nostra potentiam cor

pus movendi , quod ex intrínſeca experíemia diſcimus,

¡tant putemus‘ ludere Malebranchianos, 8C Leibniçianos,

qui id negant . Saltem hzc controverſia, uz procul

dubio intricatiffima est 8L ſubtiliffima, hic ocum ha

bere non deber. Ponatur id igitur in anteceffum . EX

hac potentia egregium argumentum pro :mimi incorp0~

ralitate, 8( qijnmortalitate deſumebat, ut dixi, Plato ;

guod nempe animus, qui corpus mover, eoque utitur ,

ebeat eſſe distinctus.ab ipſo corpore, quod movetur ,8x quo animus utimr: vide S. 4. x

S. \9. Affectus ſunt varia: hominis commotiones ,

ſeu potius partis animi ſenſitivz (a) , cum dolore

aut

_.——

Í -fl 2 ?em-n pbílaſºph¡ ¡II e:: ªm‘rm’ pam du’º: paraban¡ appníms ,

mncupIſubIlem amp: , C9' imſcibilem .' priori :am vtbmcntíª quªdªm

<9' commatiane am 00-.? ¡ppm-m4: , gm- mdª ova-ſumar ; altera ;sf-m

vs

‘›

Pol-:mí:

mom.T .

Aſeſina

'3: ART_ Loma): Lin. I. ‘" ª

- aut volu te'conjuncta: , qualis amor ira ,, timor , {pa

&¢. Na cuntur ex opinione boni , vei mali . Qui ex o

inione boni proveniunta cum voluptate quadam femper

un: copulati . Qui vero proveniunt ex opinione mali ,

omnes dolorem afferunt, ¿Sc inquietudinem. In affect¡

bus quædam funt mentis , quædam corporis. Animi

funt ercepriones boni vel mali (opiniones vocant Stoi

ci) eſideria autaverſationes, voluntatess dolor, &vo

luptas : corporis vero ſanguinis, fpirituuma 8( aliamm

corporis partium agirationes . ‘

og AM’- S. zo. SupErest ut pauca dicamus de ſede animi . Aní

*"R‘ª- mi ſedem in corde fimpliciores quædam nationes, ut 6t

veteres Graeci pliilofophi (a) statuebant: Hinc illa 12

tinis excardn. vecordn, convertí-EI, quæ animí, non cor

dis ſunt affectioncs. Ac vero primum est in animali

vitæ romanum cor , primumque ºignitur; funtque etiam

-num quibus placet totam anima is machinam cordis eſ

ſe evolutionem , cerebrumque ipſum propagationem eſſe

cordis. Alii animam eſſe totam in toto corpore, &to

tam in qualibet parte totius corporis, opinati ſunt :

etenim toro corpore vitam ſentimos fuſam: quæ an a

lia ab anima? Carteſiani animi ſubstantiam in medio

cerebro fitam efl'e'conjiciunt, eamque ope fpiriruum a

nimalium in toto corpore dominari. Nevnonus ani

mam roti cerebro præfentem videtur poſulſſe: cerebrum

enim alicubi animæ pan/imm vocat. Ac vero e cerebro

est tota. fermo- tela nervoſa, quod primum est ,81 cor

poris stamen , 8K ſenſationum omnium ac cogitationum

organum cien: comitanſque: ac cogitare capite uivis

novel-it. Probabilior videtur Platonis fententia , ſu stan

tiam animi in cerebro locaram eſſe , in quo uno intel

ligar, 8: dnmínetur; ſed vim eius fenfiuvam, 8( vivi

ficam per totum corpus effundi . Res est valde perplexa

a: incerta. Vide quæ a nobis fcripta funt in fecunda

Metaphyficæ parte .

337595_ §. 21. Ex his quæ dicta. ſunt, intelligitura hominem

nam am'- dua

nnn-

2

fm ºb/lann'a anſia' ¡ncllmw‘ . E: ha: posterior¡ magna ¡ſum ingenia :

neque enim fin: imfn'bili , eaque :XI-rompa¡ , 0- vehementi , magnum

ell ullum ingenium . .ſum quién; , quo perimit are/i'm", :a ¡criar n*

tenditur iraftibpilir . Hi ad nue“ funr yuri : ut igna-ui funt illi C9' int.

Pt¡ ( K7", ntum 01mm Gin¡ ) quitar am nullus ej! inſcíáili! ap»

PHI"!!! . aut ¡Quit . Arau: burn: :fiïcflum Enthufiafmum *vom: Plato ,

fin: ¡uo nibil magni inter ¡annalu ficri fniéit. ceterum in temperie

toyparir pby/im Muſa; m uifi ela/¡ici nervi ara-riega‘, nc ‘uc/ax (9 n

fl'ªfll'ill'l jlmguis, mmº fun-¡I , nifi ¡gn-UM. EJ luc- corpori ¡’mafia

no" , ut in hija ¡II/?Mmmm [una: . v

~( ª J Vii: AW?. de pm”. mm. lil‘. a. up. I.

\\

ª . . Q e

, (pa DE CAUSIS ERRORUM CAPJIL 33

ex o- duabus ſubstantiis confiar-2 , anima, & corpore, quaz ín

ſempex ter ſe quidem arctiffime conjunctae ſunt, ſed _longe ta..

mal¡ , men natura distant . Sed 8( lllud qnoque intellígltur , tres

Rffecti- elſe przecipuas aními 'facultares , intellectum , libertatem ,

Animí vim motricem atque anímantem . Omnes unum eundem

t Stoi- que finem ſpectant , hominis felícitatem . 1 lntellectus

&vo enim , ut bona ac mala cognoſcamus , nobis est datus:

¡113mm libertas ut ut¡ ſciamus: vis motríx, ut uªzímellexímus,

aut elegimus, efficiamus. Sine intelle u, libertas czeca.

. Ani- est: ſine potentia. motrice, inutilis . Sed & íntellectus

, mà fine libertate iners , aut cjefixus; fine pptentía. .motri

¡13 L,, ¿e fispervacaneus . l’otentza tandem motnx fine mtelle

m coſ- u ruta..

'mall ' ,

Y…, \ 'C A P. II.

. - r.:un :ſe De Mimi mor-bis, deqm ran/_II ignoramire Ó' erromm

, &to genemnm.

,EL S. I. UUM omnes _natura i_pſa ſcíre _deſiderent_,

“medzº torque quotldxe ad ſC_1endum ammum apph

uu… ª_ ' cent_, hoc przcſertïm llterarum zvo , non fi

us ¿mz, ne ranone_qu_am _Poſſe Yxdçugr , que) ex cauſa fiat , ut

¡¡emm \am pauc¡ 'm 11s .dtſcxplmls , qulbus operam dede

.cerebm nm: , magm , _8C lllpflçes evad_ant _. _Quum_ hzc res

à cor_ accurate perpend1tu_r, {d mde fien qulvls 1nte_ll1gere pot

‘. um est , quod ad ſaplennam contendentes pal-um natura

…ºº-wii les amml human¡ morbi remoremur , partim Civitalſuïíllan- !JS prªziudíeia ae errores ſeu domestic¡ ,. ſeu publici diſ

. nneant. \

’ …F1 5. z. Przcipui anímí humani morbi in Adz filiis ?ng-¡Fuiªívllvn ſunt, 1. Ignorantía, in qua naſcimur; z. intellectus bre- ;3nd

?e15f1dz vitas',3. lmbecillitas, 4. corruptio voluntatís ,_ qua fit , …75).

ut al? mYefïigatione veritatís‘ distrahamur , 5. mers, ac

, A fine lraſclbxh temperamentum. Ac pnmum omnes 110m1

ªm‘nªm nes fine uſu ranoms naſcuntur, ommum ignari , uſ ue

dllª' adeo, ur taóu/ze nude eorum animos affimilaverint P í

-/ loſophí .. Paulatím nſu ſenſuum ínſormes,quaſdam notío

_ ….1 'nos nob1s_comparamus; qnas deincep‘sfenſirn meditatío

:gn- . ne provehxmns. Infantes mſi uſu edoct¡ ſuennt, manum

,,¡N-u- fine ullo tímore flamma: admovenr, lapídes, ſuenum, li

ifºj'z gn‘z frusta in os ingerunt.'Non aporte: igitur eos audirc,

**tf/2,,, qm ſabulalnkur , animas nostras diu ante corpora condi

nmpl'í‘ tas eſſe, mtelligentize, 8L ſapíentiz plenas. Ex hacigno

¿Ki-'Zag - raïma. nemo fine labore emerſerit ; quem quoniam pau

ªï l‘ªïïªnffl y 'ut Par est, durant . inde fit, ut maxi.

Gen. L0 . ‘ ' C ma,

34 - ART. LOGXCE Ll‘B. I.

n1a,_]1ominuriï pªrs in ignorantix cano defixa tota vita

hzreat .

Buw': '5. g. Ac quáfnquam' vis percipiendí , & intellígendimenti:

::pan

ms .

Imán-'1.

lira: .

connàta nobis est :'nempe est ipſa memís ſubstancia, que

\I'ma eademque, nt par est credere, est in infamia, v1ri—

htate; ſenectute: ejus \amen capacitas, ſi cum rerum

numero, quibus circumdamur , comparetur , breviſiimª

est , perſpicacitas item debilis , distractio maxima .

Enim vero_ quae ſciri pofTunt, infiñita ſunt, qua: nedum

homines ſatigaverint , ſed ſolutos quoque ánimos . Ca

pacitas vero mentis non ſolum finita, verum etiam hand

multum patens, ut fi vcum \rerum numero ac varietato

comparetur , eam habere proportionem reperiatur, quanunitas ad numerum infinitum . vQuake Veritas, cujus in

time Conſcii ſumus, cantos nos ſacere deber: r. Ne iís

perquírendis operam demus, qua: ſciri n ueunt 3 2. ut

mentem nostram necefl‘ariis tantum 8C uziibus veritati

bus inquirendís intendamus: veristimum enim est Sene

cz …ud , neceſaria ignoramm', quin ſupnflua dz'dicz'

mu: (a). \

5. 4. Parvx capaci'tati accedit ſaepeimbecillitas , 8C

quldem duplex, intelligendí una, altera recordandir: uz

quamquam non in omnibushominibus aequales ſunt, un!

\amen generatim magna: . Quidam ſunt, qui vïx trium

idcarum concalenatíonem perl‘picere queant : ultra ſi du

xeris, czcuriunt . Hos unius ſyllogiſmi homines appel

late poffis . Ali¡ ſeriem uidem idearum paulo longio

rem intueri pofl‘unt: ſed ¡jurima ſunt, quz miníme aſ

ſequuntur . Perſpicaciffimi ipſi 8: exercitatiffimi in 'res

¡nextrícabiles quandoque incidunt . Ita fit , ut ob‘eam

intelligendi ¿Se perſpiciendi brevitatem infinita propemo

dum ſin!, qua: nec ſcímus, nec ſciemus unquam e( bg .

Quod perpendere quiſquam pro ſe deber accurate ,ſ ut '

cat ,

( a) Potro Plato in V". de legié. studiª aim-»M71 neceſaria id hlc

cauſen , x. Aríthmetícam , z. Geometriam Ñ 3. Afironomínn , 4. Polití

cam , qux omnia studia morªlia cºmpleaitur . Pofiremam ígitur han;

pulir¡ pomImus r. in Phyfiologiam. przſertim mmm! human: , 2. Lçms

De¡ five num-¿lis , five poſitiva , diſeiplinam . 3. Studïum civítalis , em(

que legnm ., 4. azconomiam cum privamm, tnm Reipublicz .

( b) Nibí! Magix 1M cogí: dífiïderc rakion¡ humªmz , 4mm Philoſo

plxomm cumplan' , qm' mªgnirſpnie argument-'r magne barm’qum part¡

per Iongum "MPH: r:: Plane ¡uned-'HIM perſonne power-4m , ¡idem que'

*Inme- rªmmria; “dem cnnfizlmría til-cent . IM veure: jblidinrm Mmmm

tam canfidmnr alv‘m damnum' , quam mm: ¡arme r Mm rºnflamer ºlím

Term' ¡mmo/:ílílnrm , quam Imm- mmm» . .ſed Ó* ſum quedan*: a junio

ribm nizfla, que Mmm fi mªgm‘: ingcm’is puntería: , níam ubí minime

illa ſiói [mſm/'tve , Mmm argumentando" :0pm :ffln’ant probªl'íliu , ur ba

"fue: Slim-0 dofliflímo¡ meant ªlíqusndo dubiran . !Niue ego bm*: Inie

m murio mm ratio": :limón: add-mr.

a

DE CAUSlS ERRORUM CAP. II. 35

ſeat, quatenus ratione ſua mi poſiir’, au_t quibus eam/ad.

miniculis augere, 8C exacuere. _ l ' -_

5. 5. Qui factum est, ut magm m Relrgione errores

inter barbaras nationes, barbªriſque temporibus vigeam?

Tum tot Deorum Dearumque Liber¡ in ſoenªm pro

deunt. Oſiris Dei filius: Hercules Iovis: Manco-Capac

Solis: Genghizkan , 8: :ſimur Bek Dei Blc. Nullibi

non aliquis Dei filias: ſed mter barbaros, ut dixi, bar

bara ue mate . Quz null alter¡ caustie tribuenda ſunt ,

niſL ic, de qua diſpuralnu_s, menús stupidimi, teme

rit’atiqúe de divinis judicanlh: qulbus astuti homines abuſi

Iantªm impiemem propagarunt , ut ſe Deos eſſe perſuª.

derent barbarís .

S. 6. Sed haze íntelligendi brevitas evadir quoque ma

fit robusta, & vivida, ut dum ſecundam ideam intueri

Conor, primam vivacistime exhibeat, 8: ſecundam, dum

:1d tertiam progredior, 8( ita Potro; efflcimr, 'ut nui-

lo Pacto rerum connexus cernere poffim, nec propterea

'indicara , 8C ratiocinari .' quippe quod fine longa indicio»

rum catena nulli conringat. Prazterea niſi memoria ea,

ſcientiarum principia, & quaſi lumina, quaa ſemel didiv

cimus, fideiíí’fime retineat, 8: opportune ſuppeditet, ul

teríus progredi non poſſumus. Prout igirur magis vel

minus robusta, firma , & vivax est memoria, ita longius.

aut brevius rarlocínando pergimus. Nunc autem nihil

inter homines magis inconstans 8( lubricum , quam me- '

moria, nihil quod fiat labotiofius, ſªcilius amittatur, Non

omnes quidem pari memoria ſunt przediti; ſed eze ipſa:

memorix, quee mire multis videntur, angustiffimae‘efl’e

reperiunmr, fi ad res contuleris. Ergo Se hinc admo

nemur, ut quilibet, pro ſe ſua: memoria vim metiatur,

8( ea, quatenus valer, utatur, eamque Omnibus modis

angere curet: fulcrum est enim ſcientiz nostra memo.,

nª. .

S. 7. His Omnibus accedan: morbi , qui ex voiuntate. m

¿Ynaſcuntur. 1. Per varia distractio, 2, propenſio ad Vºé- y”

lupmes, g. averſio a labore, 4. mala. .electio studiorum.

Ac primum quidem veritatis inquiſitio exigit attention-m

àsmedimtiomm, fine_ qua nibil accurate examinari, ni '

probe intelligi potest. At* volantes dum nos' per variad'

Irahit objeéia, 'inconstanu Ec levis, áttemionem ſcimíq

cºm‘iliatrícem averrit ac diflipat . Deinde natura. 1 ſa ra

pimur ad voluptates z ea: &Íattemionem , 8: udium

omne interrumpunt. Dum voluntas fraznum volnpxatum

deíiderio lam, i-n hoc praeſerrim ſzeculo, BL ,his mori

C bz - Wo

I

. . . . . . . M _la

jor, ſi memoria: adſit debilttas. Sc1l1cet mſi memoria M7232”

gó‘ ART. LOGLCE LIB. I.

bus , omnem vitae ordinem evertit , 8( nos pigriores etiam ,‘

quam natura. ſumus, efficit . plzlerea dum averſionem a,

labore, studio & exercitio non conatur depellere, ſed earn

fovet, ignorantïam 8L stupiditarem nostram auget. Tan.

dem dum ea fludia eligimus, quee capacitati, vi intelli

gendi, memoriaz, turn flatui , ¿Si tempori accommodata

eſſe non poffunt, Iempus frustra terimus, & latex-em, ue

ajunt, Crudum lavamus . ' '

'5. 8. PoflremO , quid ſacias ei, qui bruto & ſtu~

pido temperamento natus ſit P, Qui nec concupíſcibíii

vàlde commovetur , nec ullum íraſcibilem perſentiſcit

aiapetïtum P Nam ( quod ego quotidie experíòr ) ſum:

homines quidam ita natura inepri , ut.lªpide ſilice ,

quod ïlle ait , ſiultiores dicere poffis . Interim paren

tes nostri nullo deiectu habito, quaſi- nihil reſerat, uu

quiſque ingenio natus ſir omnes nos promiſcue ad it.

'terarum fludia'impellunt. Sed 8( injufliores quoque ſunt

przzceptores , qui, ut machinas ſulcrís , 'renuentem

ſzpe naturam verberibus propellere iiudem: . 'Utrique

igirur animadvertant, natura vetari , ſapientiz huius,

de qua. agimusa metam omnes perzque hom'mes Comín..

gère poſſe Ñ .

,5. 9. Sed nihil @que voluntatem a verïtate perquiª

rendu', conſectaque \ZP-e avertit , quam ſalſa-opinio ,

gçneljlque humano permciabilis , eſſe vera, qua: ſcire_

aut neſas fit, aut noc-:at . Queritur id Tertullianus in

Apologezièo . Neſas eſſe Ethnici existimabant in Chri

stianz‘ religionis vcritªtem inquirerez pernicioſum habeª

ban: . lmpios ac patria hofles ducebant non modo

qui prazdicabant , verum etiam qui aures commodabantÑ

.Atque hoc illud , opinar, erat propheticum , ut -Uidm

te: nan viderent . Superiori aetate cum omnes ferme di

ſciplina¡ Phyfica, Medicina, Astronomia, juriſprudenª

tia-&m renovarentur,~& ad natura virguiam revocarenç

tur, hic publicus novitatis horror non parum progreſ…

ſum impedivit . Sed hodieque ampla manenr Ueteri:

wfligz'ª rurix, etiam inter eog _populos, qui plus ſapere

ſe'o manzur . Difficile est vma nos nostra aut noſcere ,‘

aut teri. d .

g. lo. Haze gçneranm dxcta volo . 'Sed ſunt ramon

,quzdqm ignpranttae cauſa: externa: , nec vero ubique: in*

ter quas_ illa. prínceps , ſi leges ſap'ere vete-nt, homineſ.

qube flupldos feliciores, quam ſia ¡entes Puçent . Haze

cauſa m culns Europa: popuiis aud , puto, facile io

'çum habebit: ¡1am cum & vera reiigione utamuryêu

ſafienxia, legum xegamur , {Se ar‘tibus delectenzur qmnÍ.

’ ' ' 7 ‘ " - BWS:

~h~-—~

ÜÉ CÃUSÍS ÉRRORUM CAP'.- ÍÍ. 5x7

çzènïs , íñtelligunt, hace vitiarí, aut proïabï in barba¡

Hem, ub¡ vera ſapere vetetur¡ At Id vemum in AfiaíFetiam, , ‘ . - › . -¡Quem ª quo' m¡ loco tam deſpotarum , quam‘Cahſarum_ Interest¡ ~~

(¿d cam ne qulſquam mortalium homo ſit . «_Id Ethel: u‘t ;mex ‘

t_ Tam Turcas,- Perſaſque atque Arabes capltales ¡ſmt philoſoa

me…, Rht . Illud dolendum m Europa quoque mterdum 'hacé

Ñmºdm èldere, ut quo_d bec _pzetas veta!, nee leges , prazpotentes‘

ſem m perſona-i, quo .xmpumpus peccent, ommmodo procurentÑ_

’ Sed hzc declamare ahorum fuem .-* nos cauſas iguoramíz

8¡ no' pendimus; › ’ _, l ¿ _ , _

m-lfflbffi ’ S.- II. Jam acceſſeªre. lmguarum, qu1b_,u_Sv ocçluſa ſapxenü

_ſemiſch txa, lon'gz moraf, duhcultas, mſuperablha faffldxa. Quls‘

) ſum eos labores examlare audeat., ut Hebrajea, Araiblca, Graz-4

ſiii”, ca, Lanna _calle-at.? Sed nobls ¿am Itahs Galhca_ 9 Ge?, .

l Paſen_ maniica, _Brztanmqa crepare'vemF neeeffitasa ¡Qulbus gego*

¡t qm fludns v1x~ longjzvam vxtam parem eſſe exxstmgavenm g.

_ ª’d m_ ~ nc cum proſecens; quod 'campus ſuperest dlſcendxs rebus.?

. e ſum Nam Grammatlcum ego; ac'lmguarum {ruſia eructanª_

¡u tem hand dum phxloſophum dlxerlm a Acçedlt quod fierL

PSUV; vix potest -ut improbo _illo voeum studio ac ſervilí non '

;V35 plurimum vis¡ memiq vitietur, atque hebeſçat. Qua. ex

ª). ’ re fit ut ſervI PGCOl'lS habeas plutzmum , nec raro ſer¡

ªºmm' _ indomltique; ſapientum , qui‘ReípubliCz utilitatïbus conªl. ſulánt¡ admodum parum. ‘ ' ſi

PETIT" ’ S. IL." Quibus ex ~rebus pa't‘et,v Se_ no's òmníu‘fn i-'ª .j,,¡¿,~-'Ñ

IPlm‘ï’ gnaros naſçi¡ 8( yerpet’uos ignoraniiz' comites nobíſ‘ Mz ::m

Y ſu.” cum citcumferre z brevem mentís ea 'Iaèitatem z Íntel- jªªª'iª‘ '

mus '.ª lectus 8( me’morïx -imbecillízatemi ÏOÏUDÍRÚS, inconstanª

n Chu' tiam, & levitatemz adde etiam c‘o‘rporis pondus \8C iuérª1 hªbªª tiam, ſehſuum ſup'mitatem, rerum infiuíram varietatenſiz.

mºdº Quid igitur mirum 'est-g paucifflmos inter bomines ſape

daban!. re , quo: arden! donde ad ſdera -uirtu: ,- &z hos étiam ,

111d"? fi ingenui eſſe velimus , plura ostentar:: mag’is , quám

-me dl* ſcire? Sed dice: quiſpiam,~ qui hzc cum De¡ erga,

prudªª' nos amore conſiſiere poſï'um? nempe przmum non in:

ocarenſ- hac conditíone fact¡ ſumus ',\ ſed in e'a‘m prim-mmm pa

nogſºz‘ Tentum crimine dejecti .› Deïnde earn nobis mente®›

oetffi‘ Deus tribu‘it; eaſque‘ menús dotes,, qua: natura &E uſiè '

tapere bus noſïrí‘s eſſent aptz, iiſque, niſi depra‘vem‘u‘s , pares¡

›[Cere› non quibus unívFrfimiS reru‘m naturam' metirem'ur. lla

¡ud erat nece‘ſſarmmi hoc‘ cmªíoſitatis- magis, ac‘ pleru'm-í

ran’gºfl que etíam libidinis est. lmpend'rm‘us autem in/Ñeuxzl fiª

:_ m- nemz in qu‘e‘m‘ da‘tz nobis ſunt? Qu'm ade‘o non imponí

mneſª dgmus, ut a'cufiores fimns in ¡gn‘orantia‘ & v‘níis tuen‘e

HÍEC dxs_, quam in iisdiſciplinis perpoliendïsª, fine quíbus mí;- ‘

[e Ig; ſer¡ fimus neceſſe est . Pravitati pccalluirrms: ikaqu‘e ad ª‘ -

r . ,m’mi- c z ' kg”, ª ' '

Malum

38 ARS LUGICIE LIB. I.

tegendam , fcientias advocamus; non‘ ergo naturam ac

cuſemus, ſed voluntatis improbitatern .

§. lg. Dubltart non poteft , quin ignorantia , menmm m tis brevitas , intelligentiæ & ’ memoriæ imbecilliras , voerror ,

Mm

guaran

"I I

Errar

;un .

luntatis corrupno, corporis inertia, ſenſuum ſupinítas ,

prava studia, non minimum fint malorum, quibus homi

ties ſubagitanmr. Sed majus ſunt, 8t quo miferia nostra.

mirum in modum augetura ptave accepta, aut adfcita ,

a'c errores prope infiniti , in quibus homines verſamur ,

uum in fcientiis :bem-Erich, tum potiffimum ir¡ prafiiri:

2a) . Errores isti hominum affectus aut foventa aut exci

tant, 8t ſatuos amores, timores anicds', inanes fpes ,

faifa gaudia ,iras ,contemiones, bel a progignunt, unde vi

ta humana continenter afflictatur. quapropter nihil prius

Logicus habere debet , quam ut errorum ſontes, præ

cipuos ſaltem, investiga', & remedia, quæ inveniri poſ

funr ſalubriora, \empestive adhibere conetur.

v§. x4. igitur ignoratione longe pejor est error, qui est

ſalſa cognitio, quæ pro vera habetur, aut vera, quæ ha

betur pro falſa. Est autem vel in ìdeis, vel in judi

eiis, vel in ratiociniis . Ideas ſalſas dícimus, quæ mini

me objectis ſuis reſponden: , ſed interim reſponden: u

tàntur’. Quum ideæ velut ſundamem'a‘fint totíus no ræ

cognitionis , apertum est , nullos‘eſſe errores, qui la

tius provehantur , quam qui in primis ideis & notioni

bus admittumur, ut nulli in corpore morbi graviores ,

quam qui ſanguinem'inſecere: ac proinde veri amato

tem philofophum nihil maiori cura perpendere oporte

re, quam'primas co'gnitítionum fuarum notiones , feu

fenfibus‘hauflas, ſeu'a majoribus acceptas. judicium ve

ro falfum est quum vel de idea affirmanus, quæ illi non

conveniunt, vel negamos, quæ ei tribuenda erant. E.

g.» ram errat , qui affir'mat trianguli rectili’neí angulos

asquales eſſe tribus rectis, quam qui duobus rectis æqua

les elſe negat . Ratiocinatio tandem est falſa, quum con

clufio deducta falfum continet judicium . Id autem fiz

tripliciters aut quia‘ſªlſa’ſunt argumenti principia ,- aut

qua-'falſo applicata‘; aut quia ex‘ veris non rite, nec ne

, ceſſarío I

/

_hu-_u

( a J Plato de Leg; VII. pag. '64º. Edition¡ Lugd. Mar/il. Fìn'm'.

Far-nido :gu'idcm , quod dicit ( ignorantiam ) fcd multo magn en perbar.

"ſeo , gm* ba: doflrina: SII/?amm quidem , ſe# mhſle Ava/Imp”! . Non mira

pali): admodum qui-Mm el' G' durum rerum omnium imperium , mc¿um-ITU aper hamum-imlue , NM' ill/romanum e EMI-¿MON

,uc-m‘ tua»; Abe'.- Z: yI’yNT-II 11am‘ ‘ne-mv ;xr-(ZM iftum/id mul

u prava cxpmum ci: ae* ¡¡¡dir-Iſa, id omnium malorum pejfimum -

í X

De CAUSlS ERRORUM CAP. lll. " ¿9 x

cell'ario concludimusz qua de re loco ſuo comino¡

dins'. ‘ ‘ ' , 4 \.

S. Ig. Cauſas autem' errorum, ſeu cognitionnm ſalſazí’lflízºº*

mm , ua: pro tvçrisl habentur,_ego ad tres ſedes conſervo : pics.- 'nam aiaz m animo ſunt, alrz m corpo‘re, aliaz‘cte'xtm Pª-ª

nos . In animopotiffimz ſunt , I. Brevitas &'imbecillitas

mentis cum infinita ſcimd¡ libídine conjunctaz, z. deſe

ctus voluntatis &e a‘ttentionis cum amore 'proprio copu

[ams, g. affectus dominantes,, mo‘res_. In corpore , l.

ejus pondus quoddam Se prgrma naturalis, 2. tem eries,

a' qua animus plunmum 'pendet, g. phantaſia', 4.. enſus.

Extra nos primariaz ſunt: l. Parent-es &t omnes educa-J

tores nostri: 2. magistri, ac libri’: g.populus. Et bz qui

dem‘ ſunt *cauſa maxime univerſales . Ex his porro fluun’t

infinirz aliz minus univerſales, quas figillatim enumerare

longiffimi eſſe: operis , \8L quarum przccipuas apt nos ,

rout occafio tulerit , indigitabimus, aut studi’oſi adole

lªentes primas illas edocti per ſe ¡pſi ſacile animadver

rent.

~ C _A 11._ ILL_

D.- Mu/¿r errorum animo »Ii/ii; , aa primum ſid¡

duaóm priºríóm, mentir bre-DIMM, (9*

aními inconflamiª.

ſ‘ ' n l- › ›

S. x. Emem nostral’n elſe brevistimam, atqne im- !mí-ª!

ª becillem, Punctoque totius" U‘niver‘ſi cir'cum- ISK_

ſcriptam , ſuperiori capite demonstratum 'est . SolaÏautem Hai-_u

brevitas 8( imbecillitas, niſi ac'cederet infinita illa ſcien- ffflïmj¡

di libido¡ ac* przceps 8: .temeraria o inat'io', qua omnes jm" '

differimur, ignorantia: tantum cana eſſet "non etiar'nſalſa: cogniſitionis , 8( errorum. Sed cum liizidine illa o-_,

rrinia ſciendi, duque Omnibus temere ,oyi’nándi conjnrk"

cta, vix credibile est quot erròrum‘ _fit' cauſa', guotque"inter'homines'mala progign‘at ,'ut beatlbres videantux \

na'tiones, quaz‘v mitnis quidem 'ſciuntªç 'ſed' minus finge#

rúnt, minul’que‘de rebus maximis'wopinantúrdl'dvanti-ini.:

plurimis fit modi's ¡,“Fªlfª opinione púrantes , ta‘mflm'

ſc’iri paſſa , qüa'n’mng gti-gti; adeoque ea_ stu‘dioſe 'ç'z‘erve-ª

stigantes , 'qlíz' aut eïaptum 'nolirum" ſuiverant 5. am qm.;mm ſciendorúnï media** &"via: _deficiunnmaut ad ctu‘a:

ſcienda nondum kite ¡ir 'a'r‘atl ſu‘mus. 2,_ 'Sine 'or ing;

diſc-entes', plurimis ſim ª'o'peram navantes , .atque a’tſi"

tentionem ad 'multa di‘v'ideñt‘es‘; g. lis 'nobis ideis 'ſatis

facientes, quz inadaequata: ſunt ,c obſcura , conſuſzl: 4.

. 4 15 '

4o ART. LOGI-CIE 1418.].

Iis operam danzas, quaº: flatui & ordini nostro non ſunt

neceſſaria, quzque voluptatis plus habent, quam utilita

ti_s,' unde fit, ut i‘n neceſſariis postea deficiamus. 5.

Novitatibus nimium studenres ſi Perpendamus hzcg‘ paulo

, accuratius¡ ,

FSX?: S- 2- Prlmum piurima ſunt, quzz non paucorum taintum ,

per… ſed omn‘xum hommum captum ſuperare videntur, qua-:que

73734;; operoſe mvestigaredupliciter .noxium est, 8L quia tem

‘pus rebus neceſſarils ſciendis ſubtrahit, 8! uia, ne la

borem perdiderimus, opiuandi prurigine, aiſa pro ve

ris plerumque nobis erſuadet, incenditque animos falſa.

cupidine . Ad hanc c aſſem reſerendae ſunt ierzque que*

fliones de poffibiiibus, quibus Scholastici iibros ſuos in

struxerunt, 8C qua: neque iumine natura: , neque divina,

reveiatione ſcirí pofſu'nt : pierzque etiam Phyficorum, 8C

MathematiCor-um quaastiunculz . E. g. In quo medio

Deus futura libera cognoſcat? Qua ratione gratia‘ ,ſit eſ

ficax? Qui nostrum animi arbitrium cum cerca Dei Pree

ſcientia conſentiat? Qu'í Deus 8( immenſus \it &z ubique

totus‘? Quo instrumento animi a çorpore ſoluti corpora

percipiant? Sint in aliis orbibus ammantia, &e que e0

rum vita, quaa ſocietas, qui mores, qua: studia? Quan

:a Mundi extenſio? Quaª. prima: corporum atom¡ , 8(

infinita aiia , in quibus studioſe perquirendis‘ mírum est

" potuiſi'e Philoſophos per Piura_ ſzecuia incumbere , quafi

id eis penſi datum eſſct , ut m otioſa meditatione con-r

tabeſcerent. Vix ſane eſſet credibile, eds tamdiu extra no

,,flrum mundum, veiut fabuiarum gigantes, vagatos, niſi

eorum libri testarentur. Qui ſi totum eum‘ laborem in

artibus humano generi necefſariis aut‘utilibus poſuiſſent ,

Si eo ſelicitatis Civitates evaſiſi'ent, quo ire natura poſ

ſunt, & minus male litterati, tamquam fuci‘ & iners

Teiiuris pondus, audirent . .

?el-gti 5. z. Huc etiam ſpectant investígationes & explicatio-

;ffl’ſ’ª nes nimium elaborataª: mysteriorum fidei Christina, in

quibus 011m diu ſchoia p‘rz quam oponer loquax , occu

pata ſuit . Quod prz‘terquam quod {rustraneum opuç

est, impudentiaa quoque est intoierabiiis, ea veile brev¡ ¿'

humana ratione Circumſcribere, 8( ex ideis rerum noflra- ‘

:um expedire, quee Deus ipſe Optimus Maximus oc

cuita eſſe voluit, quzque infinitate recta ſunt. Huiuſmo

di ſunt expiicationesx ingenio humano remata: Trinita‘ti: ,

Incumatíºnir , Peccati origina/¡Í , 8( (imiiium . De '

his enim rebus ſanctius credimus , quam philoſo’phamunx

ac ubi ioquimur , ſormuiis divinis, & in Eccleſia conſe- \

:mi: Ioqut oportet , non novis, 8C ex rebus nostris de- /

. ſum-E

Í

i \

DE CAUSIS ERRORUM CAP. III. a

ſumptís vocabulis. Incredíbile dictu est quantas likes, er-i

rores, hxreſes', ſchíſma‘ta, odia, bella denique, \hac ma-ª.

leſuada prurigo inter Chriflianos ozxcivits ac quantopereea de relviri boni & generis humani amantes lamentan

tur . Ñ . _

S. 4. Alia autem ſunt, uæ idcirco ſc… nequeunt , me ª

quod media, ac yiæ ad ea cienda nobis nulla fuppetanty ?22:31

quamquam mentisyires non excedanç. zz. quaelibet nem mc

ma-teriæ partio dlvldl phyſice poteft m Infinitum? Sol HHH**

corpus efl metallic‘um, an vitreum igne ſuſum? in centro

Teliurís ignis est, ut placet Carteſio, an maſſa metal

lica, ut Burnetio? an a uz abyfl’us , ut Vodwardo? cir

ca fingulas Stellas ſunt- ua ſ llemata planetaria huic no

stro fimilia .P Cujus figuræ unt primæ corporum mona

des? et alia innumera, in quibus examinandis graviflimi

quandoque homines tempus rdiderunt, quod utilioribus

rebus impendere pcterant. odem ſpectant investigatio

nes hifloriarum amíquiſſimarum nationum temporis ob

ſcuri, quarum ad nos nulla monumenta tranſmiſſa ſunt,

ez in quibus quando ue eruditi homines pretiofas horas

conſumunt. His aniae fludioſas inquifitiones in veterum

m holoviamz in chronologia ordmanda, aut in armisundi fipxandis.

S. 5. Jam vero quædam ſunt, quæ ſciri rede nequeunty !lt-"H1"

nifi ad ea probe præparati accedamuss funt enim quædam

notionesy quædam artes 8: fcientiæ , quæ aliis facem mi pzz.

praef-erunta quafque præmittia ſi recta philofophari veli- le’ſi'ªmª‘

mus, oponer. v. g. 1. Ut Scripturas facras intelligamuss ºº"linguarum orientalium fludium , studinm criticas, nii.v

a historia: veterum Aſia: nationum , neceſſarium e . vz.

lit ad Leges Romanas ríte interpretandas Romana: histo

næ cognitio , plerumque etiam cræcæ . g. juris peritus

Jus naturale 8: gentium nofcat , ac non grammaricus

tantum . quæ malo generis humani fato nuper inter

nos invaluit opinio , ſed philofophus ſit oportet , na

turæ humanæ juriumque focietatis peritus : 4.- canoni

fia Scripturasvg conciliorum flatuta g 8!. hiftoriam Ec

cleſiasticam: 5. Ph‘yficus hilloriam naturae 8! diſciplinasmechanicas .* a Qui cupit recentiorum phctloſophorunz

fyllemata lnofcere , diſciplinas mathematica .- 7. Qui,

librum aliquem efl interpretaturusy auctorís linguamfcientiamz 8. Ethics fludioſus humani corporis Phyſi

cam , Metaphyſicam c a ), psa historiam: 9. Qui acce-k

dit

l

( a )_ non illam Arabicam , fed um qu:v fobrie de Doo, ¡IW,

homine duren¡ .

.42,.- “ ‘ART’. LOGIC!) 143,1..

dit adrMedicinam , præter Phyficam '," Anatomen , Hí

storíam naturalern y etiam Sraticen, Hydròstªti‘cen , alia‘ſï

?ue diſciplinasªPhyſicoMathematicas. Mirto- ceteras ne

1m longior . Qui fine his præfidiis ulterius progreditur

in cmptis, is'conſequentíia'conſectaturſme principiisp at

ue haud‘dubîum ad‘fingulos‘paffus aberret nec‘eſſe est .

reſet-\i'm vero , fine Philofophiæ studio, ſciant tirones ,

ſe nulla in diſciplina præclare verfari - paſſe : nam

nulla est, in qua vis ‘ratîocina’fls diiudicanfque non-perpe

‘tuo adhibenda ſit : nulla quæ non aliquas res mundi át

tingat. Ac ſi est , eam , veiut’ ad nos minime pertinent

tem , eliminare a civili ſocietate o net .

o… ,-,, LS. 6. Præterea uoniarn capacius attentio mentis bre

Rudi-'r m vis est, qui aut me ordine difcere conatm‘, aut ad plu

"’"“" ra attentionem díve'rtit, ne’ceſſarium est in- errores inci

dar. Nam I. qui fine ordine philofophatur , ad mentis\ ſi brevitatem addit notitiarum, 'earumque connexuum con

fixfionem; 2.. qui ad plura artentionem divertir, is nulla

de re claras, distinctas, si adæqnatas ìdeasracquirit, quæ

ſmc continuara actentione, rem "omni ex arte verfando,

x haberi n usum : unde non folum tene ras intellectui

offundit, ed ſuperficiariam quamdam fcientiam , 8: fal

ſam acquirit. Hoc peccatum ii magis peecant, qui_ ma.

gis' funr ſapientiz aut pîercupìdi, ‘aut faltem ªmbmoſi .

Hujuſm ieſTe Philologorum nam partem jamdudum

A -doctis o ſervatum est; ii res li \ſe contenti, ~diſciplina.

rum cortice gaudent, medullªm ligunt : micare' enim

\ volunt, Rue regnent ìngenìa, non ſupere. - \.

v ¡Mª-¡¡Ñ '5.- 7. d hzec, quum iis ut plurimum operam dant

milibus homines, quæ voluptatis magis quam utilitatis , aut ne

’Z‘Îfi'f'" cèffitatis ſunt, utilia si neceifaria fere prætermittunt ,

atque inde in muneribus ſuis fungendis miſere 'pci-:urban

tur, 8: hallucinantur, cujuſmodi‘ ſunt qui Reipublicz,

aut Religion¡ regendæ destinaú pro Legum, Ethiczfl’o

lírica, germanæ Theologîm‘, ' gravis Sloiquentiæ studio ,

tot¡ ſunt aut in vetustis"-inſcri‘ptionibus nummorum, ta

bularum, Ãiatuarum,, tempore magna ex’ parte corroſa

mm, interpretatione occupati; aut .in linguis, quarum

vi_x aliqua ad nos veiiigiar perve’nerunt, - vereri JEgY prra- ›

ca , fEthxopxca,‘ Canbagmienſi coagmentandisz aut m'

Hebrzorum poc-ſi restituenda ,‘ aut in minutiis ineptiſfi

mis veterum-morumg 8( temporumÑ, 'aut in improbo

ſubiimis Geometría studio . Generatim autem Phiiolo

ei m “o: inªpti'is'ingenium \ei-um? Quo: fuerint Jo

ves ? uotxHercules ?‘ Quot Zoroastres? Major ne æta

te fit Homems , an Heſiodus .ª quoto mundi anno ASneas

‘ venerit

/ DE CAusIs ERRORUM \CAR IIL ª 43ct

vene‘ri: m Italiam? Quodnam .Abaris telum, quo inequi~

Tabu? vQuaznam Poeſis forma' priusobtinuerit, rithmica,

an metrica? Lynca, an Epica? Roma dict ne ita ſi:

a Romulo, an a p'a’yn? Quaª. velles, qui ac umbendi .ad

menſam modi, quee armorum forma; apud Veteres? Sun:

hujuſmodi infinita, pro, quibus ingentia ſrepe volumina

cudi .videas ,' ,81 bq‘uilms mirum est_ , Baelium , virum

alioquin ſev'e'ri j'udici: , Dictronartum ſuum reſerfiſ

ſe , lSed & ſunt hujuſmodi vnugz etiam in ſublimes

diſciplinas a levistimis 8C otiofis hominibus inductze , ’

qua: ab utilibus 8( neceſſariis homines avertunt. Quid?

nou attingenda ſunt hzec? Reſpondeo eos in his im

morari aequum est' quos iis ex oñlcio vacare oportet z

nam "8: ii in Rep¡ litteraria eſſe deben:: au: qui nihil

agere maius &utilius poſſunt. Reliquos leges vellem ,

instituta, artes, _humanitatis progreſium , rerum notitias

haurire ab antiquitate ,' reliqua incurioſo oculo p'erlustra- \

're . Legenda est onmino aurea Senecaa epístola 87. ad Lu- ª ›

cilium .› u ,' _ ._ ¡

S. 8.. ªlflovitati quoque dum .azquo zustius stude- 25mm"

mus , ſien non potest 1 u: non m plurimos errores, mi…

& abſurdas ſententias incldamus; inde enim fit ,- ut glo- ª'ªªª‘ª*

ria: ambitioſi ,' dum vetera' ſastidimus , novo: , errores

mcaun- nobis propinemus Tanto autem vehementius/

hoc moneo , quanto Ñdii’ncilius est a ,novitatis studiimmodico ingema' humana cohibere. Irtequies estz, &cd

fastidíoſum humanum ingenium : nunquam iis fibi

ſatisſacit , quze ab aliis ſunt tradit'a : infiniti est avi

dum . Quod dum ſcrutatur, vetera. detutbat , inficeta

& abſurda in ſcenam producir , controverſias 7 atque

idcírco inorantiam anger : .extra intellectus limites ,quo' in oco nihil nifi :enebrazv ſunt , procurrit , 'nul

laque re fibi vehementius adblanditur , quam obſcura

immenſitate . Przeclare enim, obſerva: CarteſiuS , eum

¡gnorantiam hominum augere, Aqui quaªstlºnes quo

que , 8L dubia auge: . Experimento ſcrmus , ex quo

*litteraria res¡ aucta est ,Ñ quzstiones ,ex‘iam andas , 6C

rebus , qua‘s veteres au: traditas ſancte venerabantur,,

aut inventas cerro tenebant , tenebras Dſi‘uſas , .nihi

lo interim meliori advecto . ha ſi u: ccepimus per

gamus , intra unum tau: alterum ſzculum de tota

hominis ſapientia actum eri: , nihilque ſapien: poster

ri nostri , niſi ſe nihil ſcire . Non egozquidem ne

gaverim , non '_;po\'ſe rerum. notitiaS,e’x.creſCere , qu‘ia

guªestiones- quoque aq ‘dubia augmentemur 5 quis *enim

m tanta rerum copia non aliqu‘ando czcutiat‘? Verum

^ r pru

Circa

;n .

dm' d:

44 ART. LÓÓÍCIÉ LÍL'Í.

pruçientia opus est, 8( judicio , ne aut differamur, aut

oprlmarñur . .

'5. 9. Ceterum non is ego ſum , qui Juvenes ab inve’ª

stigatione veritat‘is absterrere cupio : tantum modum 8k

critican adhibendam pra‘zcipio : id moneo , aut ne nid

mium de viribus menus nostra deſperantes, ſe'rvum 3-'

liorum peéus evadamus ,- aut ne dum omnes alios Con

temnimus ut trurlcos, ac infinitum_ metiri cupimus, ine

ptias ipſi Si abſurda proſeramus. Quodfi ingenium' expeª

riri velimus , ſatius est in iis experiri , quzé manu geri

pofſunt , quam qua-z ſolo qintellectu .- in iilis enim , niſi

tes* ex voto ſuccedant, vlres tantum periciir'anturf in his"xVeritas quoque, Ilia’ prazterea, u‘t Phyſica, Mechanic'a ,~

Agricultura, Commercium, Nautica, Arreſque ªiia‘z, 11

tiiia: haze bona. parte omnis uti‘iiratis êxpe‘rtia‘.

5, IÓ. Acc‘edamus nunc ad deſectum Voluntatis , p'rz‘".

.Mz-M130. ſe‘rtim ſi' nimio' amore nostri _instige'mur . Ad ,homme‘n‘t

lwl‘ªffl- v‘ere doctu’m & erudrtum efflciendum‘ hzªc potrffimum re

Und: ¡Í i

maréi

' "ſono-k

1mm; .

l

quiruñtur. l. Nativa quxdam mentis indoliſqu’e perſpica

Citas 6C elatio. 2. Robusta & vivax memoria ¡ g'. O ti-"morum magistror'uml 8: libtoru’m copia. . 4.' Seria vo unª

tas cum‘improbo studio inncta . Horu’m autem omnium

fi priora tria ſint mediocria, po'ſiremum vero t’ena‘x, et

fi ſero ,taudem , pervenim'us famen ad e'rudition'em'

& ſcientiam non ſane' exiguam nec’contemnenda‘m . Sed

ut ptiora tria vel egregia fint , v‘olu’ntas ae studiu‘m vei

ro deficiat , nemo vei latum u'nguem in iitteris preſi-ª

ciet . Seria ergo voiunt'as ad ſapientiam comparandani

omnium est neceffaria 8C prima . 'Ap‘pofite‘ Horatiu‘s‘

noster, '

_Qui mph aptatam' cúrſh coming-ere meti-¡m , ‘

~ Multa tu/I't, fm‘tque puèr, ſuda-vii, (9' ¿il/[t,

› Aóflinuit Venere, Ó* Vino. _ j

S. x1. Provenit autem defectus‘" fludii- ac vòiun'tatisª

Piuribusjex c'auſis : t. Ex quadam animi ip‘ſius 'inertia‘é

que', ut in c'orpotibu's, Vinci niſi ma‘gn‘o çona'tujn’onª po;

test : action¡ enim reſistit . Ea a corpori’s structura’ ma*

nat . Hina ſeptentrionaies p’opu’ſi fard'i _ineptiquez z… Éxï

voluptatib'us çorporei's, quibus distra'himur :’ 3.º opinione‘

nimr‘a: imbecill'ita'ris mer'nie nostre, atq'ne' ex p’rªajudicio ,~

aut nos in qu‘ibuſdam diſcip‘iini‘s profic’e’re‘ non poſie, au't'

nihil p‘ofl'e a nobis ſciri 1 4. ex t'imore amittenda‘: vaſe

tud'mis :'5'. ex eo quod qu'andoque ví quadam c‘ogin‘mr

íis ooeram dare , a quibus anim’us, pauilo abh'orret' :' 6.

ex ſalſa opïnione, ſcient’ian‘a cum ¡Iietate pugnare' : 7. ex

mgiflrorum non raro illiberali , Impiexa, ru‘pta docendï

fama

DE CAUSIS ERRORUM CAP. III. 45

Iatione ac via , His fit , ut'animum a litterïs avena

mus , aut fine attentione studíís frustraneam operam de

mus _,~ ac Proinde_au\ permaneªmus in ignoramja , aut

ſalſas cogmtiones ¡mbibamus ,_ Sed ªgaÑmus horum alíquª.

diligentius . , ,

S. 12. Voluptates corporeze &animum enervant, 8: ob- VM***

jgcto volunratis ita affigupt , ut ostracae ſcopulis , quod EL?”

inquit gravíffime Plato ,- 2. auf'erunt attentionem unam

ſcientíª: conciliatricem ; g. acumen remndunt , potiffi~ctmum nímíus uſus veneris , potus 81. cibi ; ,4. naturalem

;mimi inertiam augent, quía vectíum , quíbus permove

tur, vire‘s debilímnt . Ita fit ut voluptatibus corporeís

irretiti nihil nec cogirare przrclari ac maguanimi, nec 21-,,

gere ſcíamus , niſi quod voluptas ſuaſerit. '

ffiï, 1g. Ex Dimite imbecílíítatís mentis‘ nostre opiníone ¿Mª

'e citur, ut anímum deſpondeªmus, níhil çentemus, nec …wiiquidquarq proficiamus. Hare opinio Plurimum no'cuit Peſi- ¡ZM-*Tª*

xipateticis, ut obſervar Verulamíus : ſcilicet opinabantur "Mm"

nihil ſe excogitarç Poſſe , quod non melïns perſpexerït

ingenii human¡ deſpota Aristoteles . Est autem ea opinío

çmninoſalſa &l perridicula; que ſi Omnibus maioríbus

nostrísl inſedíst‘et animo , glandibus‘ adhuc , filvis gbdizi ,

veſceremur , atque in arundine longa equítaremus . O

porte: igitur , ea etíam pertentªre , que majqres nostri

ſrustra tentaverunc , modo non conste: eſſe ſupra capIum

vireſque humanas , probabiliſque' adſit (pes ínvcmionís .

Ac ſana rerum' natura* immenſus quaſi oceanus est , in

quo ſe‘mper alíquid novi expiſcari lícet , nçvaſque detege

te inſulas , Huícinterim vitio ſi addas ªnímum Scepti~

cíſmo ïmbutum, in quem hodíe video plures, magís na

Lurze pi'gritíax, quam rerum deſperatione, ſeſe projecist'e ,

fªfficies prefecto hominem , qui nihilminus studeat, quam

pere. - v ‘ſi S. 14. Quídam aliſ ſunt ªdeo delícatuli, ut putent víq z, m_

\ze ſpatio_ den-ahi horas omnes, qua: medítatíoni, aut le- ¡md-'m'

ctíoni impenduntur , Quae opinío abſurda est . Prostant 22mm'

ením in historia lítteraría exempla plurima homínum *

medítatione 8C lectione conſumptorum , qu] \amen ad

decrepitam uſque ſenectam pervençrum, cujustpodi Demo

critus, qu‘i centenarius,_Plato , quiA81. anms nªtus le

àïns mortuus est , Sanctus Híeronymus__, qm 91. ,

çwtonus ,' qui Circa 85. vitae annum, aluque Pene in

fiqliïª., Sí’c Enim habeto, cibi potius 6?. potus , vener'xs ,

ahammque rerum íntemperantiam , vitae mollitudinem,quam _urbes ſigenue‘re , alumqueſi non lectipn’eh] &r

medlçauoncm, homines ocçidere , Id i‘ça, mtelhgo ,

‘ ' ' \lt

46 ART. LOGICA LIX. I.

ut tamen fludia recta & temperªnter ínstituantur : nan:

alioquin fludiºmm quaque intempemntia el¡ , ut aít Se

neca .

¡MH-m 5. \5. Pleriquç etiam ſunt, qpifludjorum genus not! eli#

art/Mia gun: , ſed ad lllud _maiorum imperio ac fiªſie adigun

"""ºªªª' tur, ipſi plerumque mv… . Ex eo vero fit, ut quoniam

m, nulla cum attentione genus illud studiomm pet‘ſequunmr,

nihil in eo proficiant , ineptique inde artium deliba

tores proſéſſoreſque; artiumque ip‘ſarum dehoh'eflamenta.

& ſmditates manent . Peccant igit’ür' hac in fe majores

nostri , -qui quum indolem puerorum & adoleſcentium

minime explorant , !um vero etiam eos invitas abhor

renfeſquc ad studía quazdam impellunt . Interea ſi do

mesticz res id quandoque poſcànt, prudentes adoleſcentes

intelligant, officii 'eſſe ſui tota animi conatu ad ea ſeſe

fludia 'èxcitare , quae flatui ac familia ſunt neceíſaria,

quaſi De¡ ad 'ea iuffuuvoccntur‘. .

“¿ſm .S. .16. Tanderr) quidam ſmjt z gm puta‘nt non bone

.fl,,z¡.,,-ſc1enuam cum pietate conſennre ,- ex quo fit ut ratio"ſiªïºflº- nem , qua nullum maius donum a Deo accepimus , exco

LA?: lere negiiganc ,P habeamque in impiis quotquot mente e

minem 8L doctrinis. At ea opinio ſalſa est ,'81 pernicio

ſa (a) . 1. Quid artinuiffet rationem hominibus a Deo

dari -, velut viſa? humana? 'instit’u‘endªa instrumenrum , ſi

lïaec excoli nequ‘eát ſine'pieratis jactura P¡ quippe p'rxflac

eſſe pecudem ,quam cum ratione' impium .< Deinde divi

,nz ipſaº: Scripturs dum docent , Adamu’m diſciplinis in-Ã

tellectus f'uiſſe a Deo inflructum , t’um Salomonem , ac

alias, eadem opera docent, stientias cnm pietate minima

pugnªre: neque enim inter ſeſe pugnªnt Dei dona. Pra#

terea ezdem divina Scripturaz hominem .'adhortamur ad

ſapientiamyòc‘ inzellcctus culturam . Tum quot ſanctiffi

mi Eccleſia: Parres in Omnibus litteris ac diſcipiinis ex

culti ſuerunt ? veluti Clemens Alemndrinus , Gregorio:

Nazi'anzenus, Nyfl‘enus , Bafilius , Hieronymus, Ambro

tſ-ius , Auguflinus, S. Thomas 8( trecenti alií . ltaque'

'ſalſa tantum ſcientia cum pietate pugnare potest, non et

iam vera: nequit em'm Religio a &epic-mia ſeparar¡ , ut

ait Lactantius (b) . 4

mph' 5. 17. His Omnibus adde ineptos artium profeſores .

"2:5 Dici vix potest quantopere indocti ,- ineptique-, 8( illi~

fe', , '- bei-alas Doctores tirones a fludiis absterreant : ſeu enim

K que

(a) VM: (ſem, Alex. ¡n 1. ſtr-1M.

_ ( b_) …ud igimr philoſopho verſandum animo . quod ex Platonc re

petit Cicero l- dc off. .x9. :ſciemíam , que ſit mmm ª ,in/¡¡cia , all/¡din

m pana: , ;mm ſªpnmmm m cpm-Hamm- .

DE CAUSIS ERkORUM CAP. III. -47

:_ mu

lt Se

In eli-‘

digim

loniam

untar,

lelíba

\menu

¡ajores

ntium

¡bhor

i do

rentes

r ſeſe

ſatía ,

bene

ratio

exco

llClO‘

,a

este*

dlVi‘_

; m

lime

'kz

qua: :radun: non intelligunt ,*’ ſeu inſc'ite, indecore, 'fri

gide, & fine ulla alliciendl .arte docent 5 ſeu‘nul'lius mo

menti ſunt , ac prorſus villa , qua tradunt ; ſeu ,.vi._ac

metu ingerunt; neceffe est ut incipientes primum magi

stros istos oder-int; :um artes quoque ipſas , 8! diſcipli

'nas Semel autem ſic absterriti pueri :0to ſerme vita: :em

pore alitteris Omnibus abhorrebun: . Marcus Fabius

Quintilianus virr in rimis. ncerrimi judicii in ſecundo

institutionisoratoriz ibro docexÑ, p'rotinusªoptimoſ'prv

ceptori 8L eminentiffimo pueros tradendos, vehementer

que eos Teprehendiv, qui non continuo melioribus con

fignandos ¡parent , tanquam r-Ñinstituendis artibus magis ſi:

apta medioeritas przcepto’r's. Quis enim ignorat, quan

to fit vdifficilius dedocere q x Prave ſin: accepta, quam

docere? Timotheustclarus in arte tibiarum ídcirc‘o du

plices-ab iis, ¡¡nos alius instituiſſet, exigebat mercedes ,

quam ſiv rudes traderentur .l

S. 18. Vidcamus nunc quibus remediis his occurſum

ire poffimus . Id ut fiat ſequent Canones memoriaa

ſun: infigendi, aeficubi uſu venityÑreligioſe ſervandi .

-'Can. I. Intel/FHM): perfiz‘ito , idque ¡deis -uen'r, nº7¡ cb¡

meríri: , ¡dell mmm* contemplatiºne , mm bomínum 0

piniºnibm (II) : quamiºquidem intel/E814.: perſa-&io efl ejmcºnfbrmita: cum rerum natura . Him: zctnte/Íectm di-Uínur

perſectijfimm, quin mmm cum poflïbilium , mm exiflemium

natura,- Flem- canſormi: . ’

2. _(2,144- canſiat ſupra Mpmm Ímmanum eſſe , ne invefii

gate: /i nan confia: , am'mum qm'dem ne deſpondeto : ſedſi Ñmutilia fimtſi, aut Panam ati/ia , m- diu quier-ita , am'

mumque a neceflízriz's Ó' ati/ibm ne abſimbito. › -,

3. \Ea ne perquiritº ,~ #Hoz-Mm ín-veniendºrum ac intelli

gendorum media nºndum comparafii, (9' .nd quee excipíen

da Probe prim- non e.: initiatm' . - - .

4.. ,Qu-emm amm'zgm capacitatem , ſed tuam Mmum ſu

Pffªªhjtç ¡nquiritº , príuſquam -oppºrtuni: fludii: capaci

tatem n17¡ C9' acumen neceffªrium comparaverir.

'5. Attentiºnem ad Piura ne dividiro: minar fit enim di

-utſa, Ó' m'bilo apta. ,

6. Studiª ºrdinato . Ea premium, que ratianem extri

Mm; Ó' exprªmtiºrem ſae-i147:: , -velutí Aritbmetícee, Geamºïfflº I ~N4tum , quceque a/,zctir lumen [Me/'emm ,

7. Ne perfunctºrie de rebm dijficz‘liàm meditator .ª ?le

.~,,› , Ñ crez. Ñ'Lr

fulªmio .

r a) Vetemm opítüonum cenſurado Faunia ¡po-!M175 dicitur a vc

Cancun

mlſupe

rior:: ar

¡¡mln .

48 ART. LOGICA-3 LI!. l'.

credito ex ó'ºmpflldl'l'l dtſciplinarum animum fierzſi ati: pro

fimdum. Libro¡ [agita qualibet in re pal-rca: qm' em , ſed

optimo¡ , idefl , ¿zz-rato: , exacto: profundos . ,

8. _Quom'am *una firevzs‘efl, ſcurenttam com-paran neceſ

ſm-I'am , (Y mile-m Iz/Iz ntque fimeran . Canoſa (9' 12a

nn, ut mera: idea: fine uI/a rea/¡mts , aut mmquam,

4m e Iimine tanto-m ſalmazo , n07¡ ut illis «liquid bom'

i'm-fli- puta-.r , ſad ut quam m'ljil bon¡ camina-am , ¿Igna

ſcar .

‘ 9. Novitatit rm* nibil , 7m' multum amam- eſia . Pri

mum em'm C9' negligentem ſacir diſpíciememgue , alterno:

arragantem,ac *Dem ſal/ir permiſcemem. _Queerit Plato in

Politica ( pag. 299. tom. 11. Sen-Im¡ ) ecquid in Rep. ſu

tm'um ſit, lata /ege , ut Omni: in Scientiit artibuſque no

vítar, *Ue-Int ¿Je/¡Bum coerceatur? Aimar , inquit, 5T¡ '1rd

caí ?e m' ºri'xvºu Tdi/TEÃÓS ºc'v ¿muii/3" ¡FUJI , na¡ K’J‘E‘

, Gina/&u 7:11am" :iv won, J‘wi *ro‘r ¿womkw‘vm 'rx-ira' CI¡

*nïr ro'uor .

1o. Omni in re ſenſum ſapientum communem , optimum

fi'iendi magzflmm , ctm/Mito ,' tibi ſali m fiditº . Ceterum

ſapiemer dure: babeto, nan domino: .

Il. Ex animo -UerimtiI fludiº incumbito; m'ljil em'mpmclari fine improbo labore ¡ſin Republica littemria fleri

pote/i .

12.. Pbilºſopbm ne ſe in -vºlupmter ingurgim: -vz'x em'm

rape-rin ej) bomim’m vere doéïum , ſimul autem Ó' mal

/em .

lg. Nibil zzggreditor invita Miner-wz: fludia eligitº ,in

do/i, Ó' cºrpori accommodata .

v14. Nui/im* in *vez-ba jurato z ſim Unique mens, ſm: m

tio , ſuum ime/ligendi iudt'candique jm- a Natura tributo-m.

Eclecticºrum [ión-rate plyilºſòpbatar .

15. Doctores e/igz'tº emimmijfimº: : diffia'illime em'm elmmmr, qm* jèmel inſederint, -Uitzſia.

C A P. IV.

De errºribm, qm' ex aflèéïiém mzflumur.

,Lg-EMA. x. SUperest ut tertiam errandi cauſam , ex iis,

mm'. quas in animo poſuimus potíffimas , nempe

wfwaffectus , Perſequamur . Sunt \affectus , elateres natura

humana: , qui nos ad agendum aiacres 8¡ expeditiffimos

efficiunt , ad judicandum ineptos: itaque ubertiffimat

ſunt ignorantiac 8C errorum cauſa: . Nam qui affectu

ſubagitatur , tota quidem natura mica: , at animan¡

m

DE CAUSls ERRORUM CAPO IV. 49

i: p»

z ſ94

v 71m/

9’ 'Ull

quam

id Mi

¡Igno

. Pri

¡11mm

m in

Ep. ſu

me m

n *ni

n‘¡r [II

rimum

21mm

Mim

fieri

,- Mim

mal

a f"

Mm.

investigation¡ veritatis ſerio applicare non potest ,' illam

enim depellit agitado ,ac concuſiio: deinde ea pro veris

8( robabil‘ibus haber, non qua: ratio, -ſed que affectus

ſualªrit (a). Igitur affectus 8C attentionem avertunt, 8L

acumen retundunt, & ideas ac judiciacorrumpunt. Hinc

Plato eos a' pellat nebulm, quibus ſerena mentis regioopacªtur: llzlutarchus -uitra colon perſuſa, quibus rerum

aliamm colores immutantur. o _

› 5. 2. Ut autem intelligçltur Clarins, quid in animo eſ- ºª'ª‘ ªf

ficiant affectus, eorum natura paucis expedienda est. Tria '

ſunt potiflima in ast‘ectibus conſideranda. l. Vaniz -per

ceptiones boni , vel mali , 2. varias commotiones corpo

ris, przcipue cordis , ſanguinis 8C nervulorum: g. volu

ptas, dolor, & inquietudo qnzdam. En his ſecundum

\antum affectm nomine proprie vocatur: nam primum

cauſa ſecundi est, tenium vero effectus . Non omnis autem perceptio añſiectus in nobis excitat, ſed opinio tan

tum boni , vel mali . Perceptio boni pra-:ſentis Leti

tiam , abſentis de/iderium , amorem , flóem, alacritatem ,

audaciam , alioſque : perceptio vero-mali praaſentís dolo

ram , ¡mm , odium : abſentís timºrem , fiI/licítudinem , ſu

ſpicz'anem , deſpemtíanem , 8( ejuſmodi alios . Porro bo

num quod percipitur, vel corpus, vel animum , vel ſa

mam, vel divitias ſpectat. Primi deſiderium ſacit volu

ptuoſos homines, & brutos: alterius & philoſophos 8(

magnªnimos; tertii ambitioſos: quarti avaros.

5. 3,- Omnes ferme affectus tria, ut dixi, mala Philo- ſwf?”

ſopho afferum, 1. Attentionem & studium omnes aver- Jimi” ÏÏ.

tnnt, 2. acumenquandoque retundunt, 3. ideas &e judi- "ll-5ª"

cia .corrumpunt , Itaque qui aut nimia admiratione ,

gestlente laetitia , amore, deſiderio_, ſp_e, ambitione:

.apt graví ſuſpicione, dolore, moestitxa , umore, deſpara

tione, ira, odio laborar, animum nullis studiis , nulli

que ullius rei ſei-ia: inïrestigationi advertere potest. Cujus

ratio est, quod ob leges unionis memís &COl’P0riS, mens

'Ge-72. Log. Dv no

(ª) Egrexíe ceſa' apud .falla/Hum in canjumtíºnc Cªtilíng: omnes

homines , P. C. , qui de rebus dubiis conſultan! . ab odio , amicitia , ira ,

…que miſericordia V3010! elſe deoet . Hand faeilc ªnimus verum provi

de; , ubi illa officiunt : neque quiſquam omnium libidini \imnl 4!: uſni

pªruit . Uhi intcnderis ingcnium , valer : ſi libido poffidct , ea domina

tnr; animus nihil valer. Tacitns Hifi. V. s!. ſed plurim ad fingendum

nedendumque mani-ie: I'n ípſi: Mflri; , odia , mnu , (9' ubi vive: ſua:

*ſpexemrn , ſnmirªr: . Illud ridiculo… magis dicam ¿k flultum , an ca

lanmoſum , quod interdum iidem affectns ipſam remm natnram alio fle

c’lnnt , quo nos affliflcm , opprimªntque . Tacims idem Rheni flnminis

ilïccllªtfl memorata hist. 1V. 26. Apart imperiro¡ prodigíi !0:0 accípfcbªtuz

lpſrxlnquamm pen-¡ria , :am uam no; ¡¡mm-.r quoque (9' ven-m 1mm!"

mummmu defçnrçnt: quod m pau ſon J'çu mmm¡ ,, :un: forum (T mi

De( wnázlur Ñ ’

5o - ART. LOGICIE LIS. IQ

*nostra ſemper a vehemenrioribus ſenſationibus, adeoque a

vehementiori dolore,' vel voluptate impellitur. Vix au

tem reperias hominem, in quo amor veritatis vividiorem

ſenſum gignar, quam affectus ii, quibus corpus vehemen

tius agitarur. ‘ o

Amr/Im 5. 4. Sed 8( quidam affectus acumen retundunt. Nam

Z::- qugmquam ngturz nostra çalcaria affectus ſunt , quo_ve

' locius derermmemur ad ObJªctª conſectanda, aut fugren

da, 8( vectes, quibus nature animantis vires inrendun

tur; \amen ſunt quidam , qui ubi modum exceſſerint,

quod in Adx filiis ſerme ſemper conringir, ad agendum

magis vires ſuppeditant, quam ad recte judicandum: nam

objecto tanrum ſuo, ac prteſentiffimaa ſormae menrem de

figentes, veritatis, qua*: in compªratione rerum ſita est,

contemplationi ineptam efficiunt, atque intellectus vim

8( perſpicaciam obtundunt. Hinc fit, ut ui his vehe

-I'nentius commovenrur, nullo modo , nec \iitrar proſpicere

queanr, nec formarum conuexus ac rationes videre; qua

ex re fit, ut a vero dilabantur . Inter affectus autem

quidam ſunt, qui pene amentem hominem efficiunt, ve

lutí nimia ira , qua: de hominibus ſeras , nimius ti

mor , qui lapides & troncos . Niſi dicere velímus ,

'omnes affectus , quum maxime ſervent , brevem eſie

inſaniam, &l amenriam , quod perſpecte docuere StOici .

¡dm (9, S. 54 Jam affect-us impotentes ideas 8! judicia miris

jodida modis corrumpunt, -‘ur nihil homines magis perridiculo:

;Zfm' ſaciar . Nempe res nobis non prout ſunt ostendunt, ſel

' prout affectu depingunrur. Id quod aliquot exemplis demonstrabimus. Inter aflctectus , quos ego publice uoxios

Dm_ cenſeo (a) : primum exemplum ſit ab admiratiºne: qua'.

Firm-_mx ením miramur, longe mªíora, ſeu minoravidentur, lon

jjz'z'ſ‘" geque alía, quam revera ſunt . Miramur aurem omnia

nobis nova 8: paulo inſolentia . Inde ſunt historicorum

i112 ac viatorum ſzepe fabuloſa rerum deſcriptiones. Hinc

-imp'eritx stupidaeque gentes inſueta quazdam natura: Phre

nomena pro miraculis ducunt . Tacitus lib’. II. An. cap.

- 24.. postquam Romana claffis in Germanico Oceano dis

jacta: ac pene nauſragaz ſata deſcripſifſet alibique alios

appulſos, indeque Germanici cura retra os : ut qnir,

ínquit , ex -lºnginquo Mmm-mt , mimculª narrabat , -vim

tur/zínum, C9' immdita: 'uºlucrer ,* mon/?ra mari: , amb¡

gua: bºminum Ó' bel/Mmm forma:: viſa, ſi-Ue ex metu

;rre-dim. Qui Primos America detectores legat , apudd eos

a -

( a ) !2mm nºx-'os aſma: pvanunçíº , :a: intelligº , qu¡ aut ¡ama/lo:

m, 0m :nen/im: mºdym (Meſtre. Vid: 2. Mmm/3. Parte1» ‘. ‘

DE CAUSIS ERRORUM CAP. 1V. 5x.

*oque a

lix au

diorem

demen

. Nam

[no ve

ſugier

:endur

Terim,

;endum

l: llªm

zm ¿e

:a ell,

S vim

vehe

ſpicere

e; qu¡

autem

admirationis mitacula, ſeu novitate ipſa per ſe’in phan

taſia excitata, ſeu ex levibus fimilitudmibus credíta, paſ

ſim offendi: . Inde Credit¡ immanes illi gigantes: inde

anthropophagi: inde Jamaicaz, ac aliarum inſularum a

mazones, quas Ferdinandus Columbus vulgavit . Jam

nova maris terrzeque monstra steris mox inconſpicua.

Que \amen utcumque incredibi ia, vulgata, atque eo avi-,

dius accepta, quo mirabiliora, veris, neque in miracu

lum corruptis, a multitudine antehabentur , cuius est in

genium , ut iis magis delectetur, qua¡ mejoraz tametſi

ſalſa, ſando audit. Qu'otapud veteres ejuſcemodt ſabellz

annalibus ſacratze !

S. 6. Exemplum aliud est lxetitia grflíem . Ea, quum [ENM

animum occupavit, efficit ut inter ignaviam , ac luxu- fxԻ'fgjj

:iam is nulli rei ſerio intendat, quie ſe tantum est con- tía .wri

tentus: omnes prreterit tamquam nullius momenti, &'ª‘**

paulatim v’elu: ebrius ad errores 8( ſcelera rapitur. Ta

citus hist. ll. 7. Reóm ſecundi.: etíam egregiºx dure: in

_lb/eſpere. I ue viri alioquin ſanctiffimiac justiffimiquum

íncauti hanc ztitiam & voluptatem animo excepiſſent,

in deridicula 8: neſanda lapſi ſun: , qualis Eva, Loth,

David, Salomon, aliique, quos ſacra ipſa memorat hi

storia . Clarum est quod de Alexandre paullo hilariore

ref'ert Curtius: eum nempe, ut meretrici morem gere

r'et, juffiſſe Perſepolim Perſici Imperii caput, magnam

8( magnificam urbem , comburi. Id preterea haber Pro

prium lzetitia gestiens, u: efficia: hominem laboris im

patientem, difficilioribus veritatibus contemplandis ine

ptum , & rerum cortice contentum . Quaproçter ex ejus

temperamenti hominibus nihil cogitati 8( accurati ex

pectari potest: ludunt par impar, equitant in arundine

longa .

S. 7. Amor 8( odium mirum in modum rerum notio- [Enm

nes pervertunt .- ille quidem ampliores efficiens , hoc mi- fxªſiºmí;

nores: ille amatarum rerum deſormitates &l vitia tan-oſadía.

uam pulcl-Iritudines 8! virtutes exhibens ,- hoc pulchritu‘

ines 8C virtutes reſerens velu: dehonestamenta 8: vim ‘

mrumque veraz ſapíentiz obstaculº est, ut quod P. Mi

musde amore dixit ,

’ Amare C9' ſupere -Uix Den cºnceditur,

de odio quoque dictum pura. Est ad manus egregium

Plauti exemplum (a) . Agorastocles adoleſcens deperi:

Adelphaſium Virginem meretriculam : Milphio Agora

floclis ſervus eamdem odit vatiniano odio. Uterque de

D z illa

(ª) la Pam-la acta 1. ſr. I.

;A PART. LOGICE LIB.’I.

iiia (dum iudicium pronuncia: , neuter ſanum ;quippe uter

queÑcorruptus judex .

Agar. DU Immortal" ºmnipºtente: ,’ quid efl apud -uo:

pu/cbrim!

Luzzi babe-tu, qui maga immºrtale: var credzzm eſſe ,

/ quam ego flem ,

_Qui bee tanta neu/i: bom¡ cºncipiº? num Venur non

efl Verne: Ó‘c.

Milphio. PraPuJium! qua/i bel/a ſi!! qua/i eampſe R;

gn duéïi-Imt .’

En mºnflrum mulierir! :mati/7a tanta ver-ba fundi

tllt ?

5. 8. Fatendum \amen est magis ab odio, cui _timorodium _ _ .

cªmfªlſºêt ſaiius zelus conjungantur, quam ab amor ranonem

humanam COUCUU , &l de loco iuo deturbari . acttus de

falſo Nerone hist. II. 8. Indy late terror ( vivere Nero

nem) multi: ad celebn’mtem nominir erectir rerum nova

rum cupidine, ET ODIO PRIESENTIUM. 1nanimiin~

timu Ó' Penitijfima odium (9' timar, ac ze/u: penetrzmc,

igjuít Malebranchius (,11) , variar/¡Em de ſede ſua de'icium :

7' ¡cia errºri: Ó' iniquitati: p/cm'flíma ſuper ii: re m pro

numiam , qua: oder/mt, aut time-nt', I'M inſuníee C9' furo

ri writatem amm-m immolxmt. Affèctuum amm'um 'xml/u:

nec truculemior efi, 7m* perfidior: nec emitan' Ó' civil¡

ſocietati magir adverſa:: ſimul tumor¡ nui/ur nec ma i:ridiculur, m-c ma ir a ſapientí¡ gra-vitara ulienur bg .

Statim haze vir octus exemplo l’hariſzorum illustrat:

in tota enim cauſa , qua Christum Servatorem nostrum

iniquistime vexarunt, pro ratione 8C lege, odium re

gnare videas : eo ſolo ſententiaª, dictantur. Locus le

ctu dignus est. Tacitus de Druſi morte IV. Ann. 11.

Sed quie .Ye/'anar facinªrum omm'um repertor babeóatur ,

ex m'mia ¿mirate in eum Cry/ari¡ (qua: invidiam .conci

verat) (9' èeterorum in utrumque odia, quam-ui: fabuloſaÓ* immam'a, credebuntur, atroczctore ſempar fama erga do

minamíum exitur.

Amd, S. 9. Duo isti affectnsª ſeu Partium studia , histo

ºdiumbi- rias ſerme omnes corruperunt olim, 8( nnnc corrumm

¡Im-I'M

fundan; .

K

¿I ,'Á'j

fl

.“

punt: nam nihil ſanctius historicusſihabere debet , quan¡

Taciti iliud, mcorrupmm fia’cm profe/Ji: rm* amore qm]

~ quam

( a ) Lib. s. de inquire-Ida varita:: MP. 12..

( b ) ln illa Hihemíenſinm adverſus Anglo: colonos an. 164]. *rebel

lionc , odium , ira , ſuperstitío ad 40000. hominum capita deievit , Imma~

n¡ arrocitake , ac barbarie ; nec ſenibus nec t'cminis przgnamibus , ne:

pucrrs , nec dccumbentibus abstinuere mªnus . Hum Eli/Pan": Ang/I'M tm

5. ,1d an. 1641. Accidit idem in Sicuio vcſpcrc. Adeo truculcntum, ªnlmªi

cst homo , ubi affectu¡ incitcnl E ’

\

DSL' cms'xs ERROR… Cn. IV. z;

quam, Ó' ſim_ odia :{icendm eſk Nunc autem vix hí

¡e nter- flori'cnm repenas, qm nec amore, 8: fine odio fcribat:

'neceffitudi'nes Patria' ut nostrarum in nobis rerum ne

Iud w cefï'arium quendam amorem ingenerant , ita ab alienis

averfiohemu Ita. fit, ut tum etiam, quum maxime vo

n e ,-, lumus‘, íngenui eſſe neſciamus.

5.113. Nec in vita tantum morali atque cívili, licet ¿Hum

in ea gravius ¿t periculoſius, ſed &C in literaria ita er- {zz-'1"'t 'S

rare pafflm homines ſolent. Literarum fludioſi unam ræ nana!.

pf, Rf. feliquis habent in delicíis diſciplinam; familiari con ue

tudine ita íllIuS colore animum imbuunt, ut r. nihil eis‘

fungi. ſapiat, quod illam non redolet; 2. quæcumque animo

concipíunt, eius colore ínficíant; ;. fi quid in illa novi

timo, molíuntur, tam eſſe putent antiquum, quam cælum , 8:

Chaos" _. Hinc fit ut diſcordia? & ſeditiones in literaria

tus de Regulyhca pergetqo_ r‘egnent, _non_ fine veritaris, 8: ho

ne ans , ac juflma: prævancatlone . ceterum etfi id

Nero- v . . . .. . . . .mm. omm m dlſclplma .accldat , tamen m nulla acerblus odia de

imiifi_ fævlunt , quam m Theologm . B61121215 emollire poſ

mm [gr:- Thcàologlcas ſequuur perpetua ¡ra ¡nfenſiffima, ac

Mm: m cxa ce ere. t . ' ’

U Pm_ S. II. E15 ilſdem affefflbps efficltur ut tot. veterum 4400"."

, fm, érrqresv , & lmppstur‘as paucr admpdum detexermt ex iis ‘52'73;

nal/ur ponffimum , qut p/ax/ofipéx ſectam d1cI ſolent: nem in mm

¿vm- eorum _au&ores vehemgnu amore & veneratione ſe ato- fm" '

W ¡I rçs rapluntur, uti fzzclhus de ſen-films & ratione fua du

(i). bgrent, quam ut 51hs errorem mbuant. Plato lapſos ſit?

[mi: Placulum v.el_cog1tare . Arlstoteles erraverít? Díctu ne

fimm fa; . Qzcuuent Cajteſius, aut Newtonus ? Incredibile .

n re- F_xt .cjuam, ut vemates_qu:edam,repudmntur, quod præ

s ¡P mmlo erga anctores \Id-10 nunquam ad examen revocan

11. tur:_non poffunt eſſe mfi errata, quæ ab iis ſunt, quos

tu,, odçnmus . Ira_ quædam egregzg ab anqquls dicta hac ſola

om¡- raupne _repudxarunt Qarteſiªm : plurzma Carteſianorum

WM‘ Ar1tQgrel:(cz.)Sed longxusg & ad omnes artes" hu: canon

. per 1 el: a .z do‘

I . D g _ ,5. 12.

x110_ ( a ) Palm: ¡ntc infinitis pm: exemplis ex ' I' 'll -

un:n flmrl . fed illufl :ſl in primit pra/¡¡754m , quyd mm; g:

).1_ v _ "eſq-mr ne amm-:mm altqua ex gun! purer“: . fin: allí: avi: . am fi'á

u¡/_ mln-bm . an- nulla liq: av!“ (9- jemmtóm Natur; pragignat? Nam pull.

n quam. Frmmfm} Red¡ , _mr magnus-g tiam ¡[arg demnnflrafl'er , nulla aab

mine): ex pum granum , :ffeqq: omnia ex avis , 'qua-m _ qu: tlariflímf 9

,,- m vsdzgnuv numam , im ¡¡Mia/&Pine; fl: J, rm- m hbm, ur Galilea:

'IQ/'7: dun: faltan: , fer! m natura , dIffnmn' M72; mmm» pam/t An'.

:ML mt; 1;} 3 u veterum fcbolamm rrqerannq ,_ ut con uſuaria: viri plant,

ml_ n a I o "mſm , a mon/¡‘rafa 1H0. qpmmnc defendenda , ¡nuvo-¡min

nec _ſepa ( \Mmm afi‘eflm pan/l .'_) [E wdrlfe , MIT-¡buſque mighfifui: p quod

fl_ ::mom ¡fl, :ff: non pa]: , mfi m hominum phum/lin

Druida

ri.: judi.

cm Per

venir

Enm

P'wv 4

ex ſupe

ó¡- .

54; ART. LOGICA: LIB.I.

5. r2. Odio juugenda invidentia, quee non minus atque

odium 6C ideas livido colore inficir , 8C pervertit judiè

cia. Quam vix est effugere , niíi ſi ſolus , aut in ſola.

animalium ſocíetate vivas. Est enim ira natura. compara#

mm, ut nemo lztis oculis aiim‘n ſe ibrtunatiorem aſpi

ciar: ſumuſque ſere omnes ea in re adeo injusti, ur qua:

fortuna vírtutem, laborem , meritumque ſequatur , ne a

lium nobis probiorem , aut diligenriorem ſuiſſe credamus',

iniquis artibus ªttribuamus: qua: ubi deſunt, fingunrur :

ac ſi ne ſuis quidem locus, Fortunam ipſum accuſamus ,

que veluti caca. ſua bona indignis largiatur. Nec vero

obtrectatione contenti ſumus, niſi manibus pedibuſque

cum, cui invidemus, perdiderimus. Que cum alibi re

gnat, \um nullibi vehementius quam in Aulis, ubi una

omnium ars , aliens. 8: ſcire, & minuere. Quin fit illud

peffimum , ut interdum magnitudine invidentiz , etiam

bonis justiſque conſiliis , bonoque publico adverſemur ,

Tacitus hist. II. 9. ¡¡¡bil ::que reo prada-rat, quum nimiq

pon-mia accufiztªri: . .’ . . nec pez-rm criminir, ſed u/Ior

dtſ ¡¡ceba .

Í. Ig. Idem efficit ſuperbia, que nihil aliud eflg, niſi

;. nimius nostri amor, ceterorum contemptus. ls affectus ,

aut Potius vitium , ubi auimum occupavit , ita afficir ,

ut nihil nobis ſapiat, niſi nostrum: cazterihomines trun

' ci ſum: 8k, flipites. Quum autem in re literaria unus ſn:

Optimus ſciendi magister, fenſa: doéïomm ºmm'um com

mon-¡ir, ſuperbus homo ex jecinore ſuo tantum ſapiens ,

communem hunc-ſenſum non potest non infectar-i vehe

meurer. Quª ex re fic , ut dum ſuperbit , nou erret tan

mm, ſed ſiulte deliret (a). Bene autem haber , quod

nulii {int 'm Republica literaria homínes magis perl-idi

culi , uam ſuperbi : Dam postquam verus Ariflorelis

Deſpori mus occidit , optimatum vero dominado non

ultra Cartefium valuit , pene populgrís evaſit; ac ut

fua‘cuíque ratio , ita. judicium ac luflragium ([2).

14.

**o

(ª) Plato in IX- de Lºsib- Pªs- CS6. A. Dupliccm ºïymav ¡gnªrmx- \

¡¡Im cum diſbeſcuífl’et , jimplinm unªm, alteran duplica» , han: vaca:

cam , qua tametſi ignore-mus , ſcire :um-n nobis vxdemuy; quod a: pluri

morum & raviſl‘imorum peccatorum cªuſam haber , a; grªviter puniri ju

ber . Atqui . zc en ſuperbil , in ilgmanmn'ª ,ſríemic opím‘ª . Qui igitur vere

cuvit ſcire vera , im animo fflfl‘eflus fit nªªªffe est y ut nui-¡quam ſe pxorfus

. ſcire exinimer , ac ſªpientum in Omnibus ſenſual flydíoſe Perquirat.

ſi( b) Fuel-e nupcr ªpud nos viri duo gioriofi PrlVX ſupientiz 5 quomm

¡ner neminem wz… ſe alium Plªronis dicta ªffequurum inflar: , tªmctfi

Grace¡ ſermoms imperims : alter vix iniriatus Homer¡ priſcam doctrinam

!mi Grzcig Ohm ignotam fuiſte , nec mſl ſe unum nªtum , qui emzclcª~

rn. m 'mm-01.' ‘

DE CRUSIS ERRORUM CAP. IV. 5.;

. . . \S. r4. Defiderrum quoque 8C ſFes plurrbus modis ho- s. E519.

mines deludificantur: nempe cau a ſunt, utdſactle Pro regíme

deſiderata au: ſperata accxpiamus vel quamllbet ſimtlem,

~ vel phantaſmata nostra. Tacitus , perlato Roman] nunciode adverſa valetudine Germanici Cezſaris, incſiredibile di

ctu est quantus luctus civitatem ceperit! Forte :amm ne

gotíatºre: *vi-vente adbuc Germtmico Syria egrejfi leetiºm de

valemdíne e/'I/…r anule-re . Smtim credim , flatim -UuI

gata ſunt . Ut qmſque olruím, quam-ui.: _le-vien audita ,

in alía: , atque. illi in plan-.r cumulam gandia ,

:ram-ſeran: : ejurſam per urbem , mªliumm* templa

mm fare.: . _Eadem~ ſpes , ſi mala premant, fçecun- . …

da imaginauonum manium . Tacitus idem Britannos

rebellare a ſzeva Romanorum dominatioue cupientes ,

magnaque afflictos Eerumna Ann. XlV. 31. ita delirantes

exhibe: . ,Femime ir¡ furor-e :uz-bata ade-[le exitium cane

bam' : externºſque ſremitur ir¡ curia :amm auditor : cam

jonuilſe ululatibu; tbeatrum 5 wgſimque ſpeeiem ir¡ eflua

riº Tame-ſe ſub-puſe colonia: . oceanum crm-n20 ad

ſpect'u , dilabeme ¿ſin, bumammm cºrporum efiïgiex re

IiEZa: , ut Britamzi ad ſpem , im Tem-am' ad memm mz

ljelnmr . Vetus enim proverbium est , quod -uolumm f2:

cile eredz'mu: : ut :arde , que ere-dira leednm. Exempla

ſerme quotidiana habemus in Judzeorum natione , Hzec

Meffam vehementi deſiderio expectat. Hoc deſiderium

impostores Rabini vehementistimum ſaciunt , Perſuaſio_

isthzc publica plures viros astutos adegir, ut ſe Meſiias

{acerent quod quum fecifl'eut , deſidenum & ſpes ma

"eªá‘àera-;PELÍ

jor¡ nauoms pam ſacile perſuaſerunt. ſilnstar omnium

ſi: Sapbatai Sevi Smyrneus , qui nondum Centum ſun:

anni _:mmenſam Iudxorum Aſia: , Aſricz , Se Europze

cogiam ad ſe excivit. Illud iu eo mirum , ut lo uentem

.pro exhedrª. , coramque oculis omnium , non efixerin:

.plurimi qui affirmarent , ſzpe in czelum_ Iaptum, sta.

:imque demiſſum (a) . Eadem cauſa estecit , ut quan

doque impostores reguariut, veluti in Moſcovia Pſeudo

.Demetrii . An non-eademest cauſa, cut leviffima’. ſemel

laz tam ſzpe cum Deo, Angelis , Manibus habere di,

cunt colloquia? nam \deſiderium , vires phantaſiz qua

ſemina: 8: rustici pollen: , ad ſurorem uſque a augere

potest. An non eadem, qua inexperti return polítici

…Primarias deluſi Systematibus Dplerumquº keſpnhlicês

4, eo

\

( a ) Baſnagijus in hill. Jud. Vide 8: Modem Mr: of an Um’verjïfl.

'lv-'BMI w]. X‘Hh '

56' AnnLocxcxÏLtmlct.

E0 ſedius ſubvertunt , quo studioſius ad ſelicitatem eve

¡tere ſe opinantur (11)? An non eadem, qua philoſophí

arbitraria Systemara primum depereunt, mox vera fib¡

perſuadent ?‘ Ea certe cauſa est, quamobrem zgroti , 2r

rumnoſi , ac qui calamitªte quacumque premuntur , 0

mnium maxima ſint creduli , ea ue etiam ſperent, que,

ſi integra ratione pollerent, de perata existimare debe

rent.

*- Exm- S. Ig. Ex ambitlone & avaritia eodem modo rerum

notiones 8: judicia, depravantur . Videre est ambitioſos

de er_ a- omnia , qua: ambitioni ſuz adulantur, credere ſacillima :

wm"- videre est miſerum in modum deludificari ab -Ariolis 8a

Astrologis j‘udiciariis', quod hominum genus pºtemibur ín

fidum , ſpmzmibu: ſal/dx vocat prteclare Tacitus. Viri

alioquin prudentes, nec indocti , ſed ambitioſi tamen ho

noris 8C di itatum, divinationes has fibi perſuaſerunt

veras, 8( ſ derídicdlos ſecerunt. Adeo verum est , ubí

affiam do ¡mmm! , rutionem put-ere , quod Plato dícit

eleganter ( ) ,' verum illud in ambitione stultius, ut haud

credas te beatum, niſi magna in dominatione; cum ni

hil \amen ſit turbulentius , magiſque vitae tranquillitati

adverſum ,* uippe invidiae, odio, machinationibus obje

ctª, magni que agitata tempestatibus . ~

5. 16. Avari autem quam turpiter ab impostoribus

Magis 8L Chemicis deluduntur, dum Perſicos montes ſpe

rant? Dum theſauros & lapidem pbiloſopbicum exqui

Tunt .ª quibns ſi graviffimum illud Enmi inclames,

_Qui aiii: mon/iran: Diem, flái ſemitam non ſz

~ º pium,

non ªudiunt . Affectus enim graviffimus orator, dicit

Contra. Hinc facile creditz liibellze de vi herbarum au'

rifica , de metallorum metamorphoſi , & ſimiles, & ui

dem publice; avaritiae enim , ut ªmbitionis , omnes 110

.mines partem habent. Is affèctus Europam imis a ſedi

bus -excivit , coe itque ignotos orbes pertentar’e, ac vasta

re tellurem . T am aut ſubstratam auro ªrgentoque ere

didimus Americam; auro fluere ilumina; ac vertimus

patriam . Qui fiaror! uz amentia! . .

1._ E…, 5. 17. Jam nullusa ectus hominibus magisllludrt, quam

mm. timor; res enim omnes reſert diverſas, E

t .\

,—-———-——.

’ ( a ) spes , inquít ille apud Thuc. v. {03. \ªºff’ſ’ª’flf Oºffl I ſwlpn

:man e!! detrímemºſª, przſcrtim cum E'T! 'm9 !Omni ſuper res obst‘w

ras , íncertaſque nititur.

( b ) EO ſaªum ut Antologia iudieiaria ne chris quidem hiſce tem

poríbus vacct studio . Ver-um en 8: i_n cultimmis zmibus magna ?leds ,

toque ver: ſapicnti¡ infcfliºſ , que ¡¡minor n ‘

CAP. VI. DE CAUSXS ERRORUM. 5.7

Et ſol'em gqmz’rmm , Ó' duplicey [Y ºfiendere Í’I‘bebm."

Alíi affectus ranonem Paplattm turbant , ¡ra tantum 8¡

tímor ſublto mom excuuunt, atque Illa de homme, ut

. diximus, feram’belluam :_ hic truncum efficír . Quum tl

- mor publice graſſatur, tunc incredíbíle dictu est, quo¡

, impune fingamur , cçedamur . _Przclare Cicero (a) .‘

- Sanguimªm' pluifl‘e, mquxt , &nana renunciamm efl: atratum flu-Umm fluiflcte fango-i719: Dean-Im ſudaffe ſimula

cm . . . . utque bee-c in bellaffllurª Ó' majçm *vida-mm

n

35 Iimentibm: Mdem mm mm anzmad-Uertumur m Pace . Ao

Lz cedit í//ud etiam , quod in metu Ó' perú/41º quam ore-dm¡

& tur ſad/im, mm fingmztur impum'ux. (6) Tacítus': Pro

7,_ dig-ia inſuper :erre-[mm diver/¿r auctaïibm 'vu/gata . 17¡ -Ue

¡ñ flióula capita/ii , omiíſaa* babe-nm Hgm* mi Victoria insti

lº_ ' :era: : eruplſflè ole/la ªſunºní: maiorem humana ſpeM tiem : flatuam div: juli¡ in inſula Tiáeríni ammct: , ſèreno

, ,' (9' immºto die, {15 occidente in oïjiemem cºn-Uerſam: pro

ci¡ locutum in ?Hung bom-m info/nº.: _animalium parta::

mà (9' plum alza rudzbqs ſee-1411: Unam m papa obſervan: y,

n¡_ quee pum: nmmm .175 ME'IZ‘U audiumur. .Tota veterum

m¡ Eghmcorum ſuperflmo ex_ mcomprehenſiblhum timpre. ,

Ue, cul comes aderat zgagum zgnorqno, (9' perpetua admmmo,

magna ex parte ongmem trªxu. 0mm tgnºtum pro ma

Lbus gmfïcº elije). Timor¡ quoque pro maxima parte deben

- tur narranones Spectrorum , aut Lemurum. Eadem cauſa

lá: vulgo perſuafit, Cometas, aut alía ſigns cxlestia, por

ª tendere ali uid mal¡ z quamquªm Scripturee Divina*: cla

ſ‘_ ment; u 23m*: Cel¡ ¡¡Olite mmm?.

5. ¡8. !nvifibilïugn & Incomprehenſibilium quoque tí

didl mor opimonem ſecIt vulgarem de magia nigpz, ſeu de

,m .evgcandorum‘_mal0rum_DaÉmonum-ar}e_, de SmgIbus, La

ui‘ m1_ls,,malefic}orum ſclerma: _que ¡bz gfflſſanzr mjzgls ,

[y uh¡ !mpus xatlone pollent horpmçsh cupxdzne mgenn Im

ſedi‘ mam lzbmnm oóſcyr'a qedendz, ut alt Taçltqs (d); qua:

ªfl? que tam vere Rehglom , quam recta ranom adverſarur.

Nam etfi Damones homimbus illudere, 8( nocere, quo

F‘ª‘ '- cumque tandem modo , poffim ,- nulla. tamen ars , nul

ïfflª‘ la' dlſcíplina effe potest , quà homines cerco evocar

eos, fibíque mancipare Poffint, niſi peccatum: ſub

ªªª Dei enim imperio. ſunt, ut nocere nequeant , niſi

, quarenus Deus permiſerit : at qui credamus Deum per

p _ mit

. ( 2 ) Lib. z. de Divimníçne.

WP" c b ) Em. lib. l. ea.

Ibſtº' ( c) Quid fau’mm Mªnbíolº ., qm' confidmnv ſtn’h’r, qm ¡ª 8ª¡

H: quermum npníuntnr muſm- , ¡zz-llum pon-Md¡ : quam vermu, ſªmfl =

tem- {num ::I-Idem avance, pellix? Ncmpe ex ceden¡ ¡wm ſum' -

:MI ( d J Tacit. vip Agríp. cap. 1º.

;3 ART. LOCJICELLB. I.

mittere, nifi ut transfugas veræ pietatis puniat? In

terim nemo est, qui publicam hanc 8( late noxiam per

ſuaſionem evellere queat ex vulgi animisz qui adeo ea in

re ſuſpícíoſus est, ut nullo impendia viros paulo asturia

res, 6C doctíores, præfertim rerum naturalium , 81 Me

chanicæ peritos, bæmoniacos conciamet (a) .

S. I9- ,Ira præcipitati judicíi, atque plurimorum inde

naſcentíum malorum cau/fa est . Haze bona appa-tentia

e. E: in.

pro veris coutinenter hominibus !pl-opinar ,- &z vera ma-,

la , quæ tamen, quod affef’mï adulentur, bona putantur ,

eligere impellit. Rationem , ut dixi, ſubito obnubilat ,

& opprímlt, ut nulli rei profpiciendæ apta fit. igitur

iratus amens furit ac debacchatur potius, quam videns

prudenfque gerit rem. Lectu digni funt Senecæ libri de

ira ad Novatum fcripti . Eorum in primo cap. I. ſic e

gregie iram defcribitz Qyidam itaque e japientibu: 'viril'

¡mm dixemn: brevem ínfimidm: ceque enim imputan: ſm'

èfl , decora-x oblim, necelfitudinnm immemor, in quad cæ

pi: pertinax Ó* intenta, ratiºni, canfilitfizue ¡¡nec/uſa ,

vam} agimm can/¡I, ad dífpefíum tf ui ver¡ ue ínbabilir,

mini: ſimil/ima , que ſuper id, quo appre ere, frangun

mr. Id foedius , quod nullum est animalium homine ira

cundius , eoque nullum truculentius .

S. 2o. Suſcipío autem efficit, ut nos ea, de quibus

ſuſpicamur, extra nos videre credamusz inficit enim co

lore fuo objecta ferme omnia, quæ in fufcipionem ve

niunt . Egregius est hac in re Plauti locus in Aulularia-.

inducit fenem avarum Euclíonem, qui domi ſuas theſau

rum invenerat, omnes timentem, ne defofl‘as opes fibi

raperent. Haze ſuſpicio cauſa est, ut in aliis ea Obſerver,

quæ ante non obſervaverat, aut ea faltem fibi videre

A, x videatur, quae nullibi ſunt, Sed audiamus ipfum ſenem:fc. z.‘ l Nam mmc quum mia fedulo omnes, m- fcumt,

omm videntur ſpin, Ó' me benigniu:

‘ . 0mm’: fa/utant, quam falutabant prim :

wffi/ideam , confi/ium , copa/4mm dextera: ,

i Rogímm me, ut vale-am , quid agam , quid rerum ge

ram ,

i x M:

9. Ex ſa

fzin'on: .

.ª.

_—__._—_.

Ñ_ (a) Lgpidam bijlon'alam nun: Wºlfim ¡n optica de J‘dm'nnº , quam

víde- Vida (g- Naudmm in ApulagiJ comm, qui Mzgit poſtulan' fum . lllud

guaflwri: aliquis , tur nulliói mm frequentia fun damanum hominumque

:Mmm-c117, quam inuvfilwjirn barbara, [Mpidofgue papales, uelut in Am

‘n'cq, in Africa? Quid ego aliud reſponde-¡m nili nibil I dmºm’bu¡ formi

gdqnwmagir , quam fcientias .ª Cena jim: ii: mm rremmd: , quam ii b0

mm¡ m . ~

l

Ñ-d

CAP. IV. DE CAUSIS ERRORUM . 59*

mi

70'

'E'

…Í

lll]

El,

I\\ª

' Me ſuſpicamur, credo, baba-e aurum dorm'.

Quo: ea ſuſpicio in Republica humana tragmdias exci

tavit, ubi Imperii amor ſuſpicionem aluit? Quo: demi?

reſerta: ſunt exemplorum historiaz: ſcilicen_

Re: ef¡ ſol/¡Citi plena ¡¡morir amor .5. 21. Sed vela contrſiaho. Patet ex ſuperioribus, ho- Gandalf!.

mines ita ab affectibus deludi , ut plura mul_to iudicen: z

odio , aut amore , aut cupzdztate,_ aut mmmdm, aut da

-lore, aut latina, aut ſpa, aut nmore, aut 'alía pez-moria

ne mentir, quam *vent/¡te, quemadmodum perſpecte ob

ſerva: Tullius (a) .~ Philoſophi hac in re przſcribunt, ut,

quo ab erroribus caveamus, nulla de re judicium ſera

mus , quum animus affectu ſubagitatur. Sed id est cane

re ſurdis : affectibus enim ad judicia quaſi inviti rapimur .

Haze igitur mºnenda crediderim .l. Operam dato, m @HE-&ibm amſimm ¡Recuperar, m-ve mmm-ª

proc/¡vá ad-aflèctu: cºncz'piendºs e-Uªdat . . :mm/'m

. . . . . Animum rege, qm' mst paret, ‘Imperat: bum' ſurtir, bum' tu compr-[ce catemz .

2. Principiir obfla: Mm_ ſera medicina Par/¡tur, avia.

,Qgmm mala per ͺnga.: zn-valuere mora! .

g. Ratiºnem cole: minor el¡ em'm aflèctuum ímpetu: ,

minus imperium , aái illa ado/wir: mm affect/4: ignoran

¡¡a almtm‘

4, Fam *vim mtz'ºmm capita , quee [origin: ab afflect'uum

Must: ªbefl: qui Mim oceanum ingrediumur, ii 've/:eman

¡n tempeflmerg‘quí ¿finger-int!

5. Que judicªfli dum affectu agitar-cris, ſerena mente

nd íncudem N'Uºffltº: que ſcripfifli , nonum ſaltem ¡n Im

num Prem-ita: .PIM-ie: re/egitº, atque conſiderara.

S. zz. Et ln quidem -canones generic¡ ſunt,.ac ad o- ¿mm

mnes affectus pemnent.. Sed ſua curque affectur remedial mi_ Pe.

ſunt adh1benda,_quz ſacile ex its, qua: dicta ſunt deri- ª‘l’ªffl‘

ves. E. g. de us ¡udicirs , quz amor ſuaſerit, bonam

artem demendam,-ratio dictar: item de odii judiciis .

ulta ineſſe in deſiderii 8( ſpei judiciis aut perturbata,

¿aut a phantaſia addita, credendum ſemper est. Item non

justas eſſe notiones, quas ambítioêcavaritia ſuppeditant,

adde & timor. Item ira omnia miſceri: omnia ſuſpi

cione atro colore infici: fimilia. Quum hace animo con

coqueris , 8( vclut in ſuccum 8! languinem conver

terrs , ethcies ſortafl'e , ut minus ab afieflíhus

decipiaris. Sed niſi tertius 8C quartus canon generalis

ſervetut, inutilia haec omnia videri poíſunt. Casterum

haud

ª—_____

——————

º( a ) Lib.). amm. Mp., 4p

6o AR-T. LoG'tcE LI'É. l.

hand me later, vim'temperamenti ſequi affectus , .mdbia

lemque phantaſiam ,- qua qui przeditus est,_ magno ¡lle in

perturbationum bello perpetuo ſe'verſari ſciat.

C A P. V.

De E‘mribm, qui ex ¿ct‘ºrpºre originar” dmmtª

09ml: S. l. Agna ignorantiae 8( errorum nostrorum cauſa

::jaj-;ZZ ~ haud dnblum est corpus nostrum .- Nonquod

"mmm animar corporibus, veluti tenebricofis'carceribus, incluſae,

“ªſd- pristinum ſap‘ientiaz lumen amiſerunt, & ineptz ad c0

itandum evaſerunt , ut Platonici ſabulantur (a) ,- ſed cum

ªliis , \um tribus potiſiimum de caufis .' r. -Pigritia 8!

pondere quodam corporls naturalit‘ z. temperamento: 3".

ſenſunm aut paucitate,, aut imperſectimle. QuzE nunc eo

curatius ſunt explicanda , quo latius id malum perve

g‘atur . -

own', S. z; Ac primumquidem , est quzdam ,cotporis ani

l-'g‘rdrzªm malis graYitas., plgrma , ígnavia, èaque naturalis ,_ quee'

m'mw. mſi calcarz allquo perpetuo exstimuletur z mdormlſcrt .

Nempe corpus quoque animals natura .ſua iners est &

laboris , prazſertim methodici , impatiens': laſl‘atur et

iam 8¡ conſumitur vel exiguo labore , ac ipſªr'n mentem

affigit humi . Hinc fit, ut quu‘m mens nititur in egre

gia quzdam ~, corpus eam remoretur , ſalte-m uſquequo

habitus ad laborem non est Contractus (b) . Videmus

eros , 6: adoleſcentes lectionem, meditationem , &a la

giirem ferm‘e omnem averſari , aut magna cum ignaviªª,

. ſuſcipere , & lente ſub initium proſequi . Videmus et

iam maior-em civium Reipublicz litterariaz partem gau

dere compendiolis diſciplinarum, 8! Dictionariis ( in hoc

raeſertim ſzculo ) , qua: laborem diſcendi imminuunt ,

Y: magnam brevi eru’ditionem pollicentur . Ex hoc pro'

venit : l. Ut pauca diſcamus : z. ut paulo difficiliora

ſcitu prªetereamus : g. ut ſuperficie ſcientiarum content’i

fimus: 4. ut ideis magna ex parte obſcuris , confuſis , &

inadazquatis nobis ſatisfaciamus: 5. ut tandem vetera- pra:

lu*

-—~—b-—~ct

( a ) Plato in Menone . Fſinum’ bomím'¡ am'mmn immrªlzm eſe ,

cum-¡ue O' dende" ,juſªf man' ¿Ibn-¡m , Q9' "dir: ínr'ªm , int-:riſe veta

71.74054… . . . . . -rº 'yotp (rm:- a’pat G -ra‘ ¡AMS-:var , arman::

Mº¡ E7" : querer: ¡gim- ai diſn’n , omninºnmiªifl-mtia ej?. Pag. r6.

3k 17. Lugduui , 1:59. Ficini. l _.

, (b)T11ucy_d. lib. l. 2-0. P. ¡6. Ii'Tm ¿Tantra-po: T019 TrDMªÏÉ *1ª

:mm-I; 1”)¡9 DEM-Déu¡ G ¡'TH‘ Tai ?Tema (45m0) -rpE'TJºv-rm , i. e..

Adeº ¡pad plnoſqle ¡pſx veríení: l'rxvlſſígatiº el¡ [abrí: imgniem , 0"

ad u , ¡no ſm» ¡II ¡Im-:Pu- , ¡2mm ſe {am-timo].

r

Zn; DE CAUSÏS ERRÓRUM CAP. V. 6x

!DE

íudicia 8C errores non anímadvertamus , eoſque odio* ha

beamus, qui nos ad diligentem inquifitíonem revocant .

Hinc ignorantia radices jacit, &errorum numerus gemi

natíu* in dies, veteribuſque noví adj-íciuntur.

~' Y. .3. Temperíes quoque corporis aut ignorantiaa no

fire , aut errorum ubertiffima est cauſa. Corporís tempe

ramenta alía ſunt fimplicia, alía mifla , ut filii medicorum docent . Simplicia ſunt quacttuor : l. Flegmaticuml

cmſi'um tardum : 2. ſanguineum 8( hilare: g. cholerícum:

. melancholïcum., ſeu tetrum. Místa ver‘o vel ex horun¡

Zuobus , vel ex pluribus pluríma . Qui temperamento

ſum flegmatïco , Iicet memoria valent, ingenio \amen

& acumine nihil , .judicio parum . Sanguíneí ingeníoſi

ſunt , 'ſed laboris impacientes , &e ínconstrante‘s , Vez-z

tunm‘: iniqm’r nat¡ : judicio quoque- carenr : narant ,modo recta capeflſientes, interdum pravis obnoxïa. Cho

leríci 8C ingeniofi ſunt , 8( acris arque ſolídi judícíi, 8C

laboris parientes . Melancholici mente ſunt confuſi , &l

nunquam fibï aaquales .- rebus magnis 8( obſcurís admO-I

dum delectantur : fibi nunquam ſatisſaciunt . In mistis

temperamentís mores aut ejus quod dominatur , aut iti

dem míxt¡ . Proveniunt autem hzc temperamenta a

corporís structura, vi fibrarum ac nervulorum , cerebro,

corde, natura, &'agitatione ſanguinis &ſpirituum . Cau

ſas vero temperamentorum externas ad cièum ¿Si amm

Iefert Malebranchïus (a) , Nam cibo , Praeſertim primo'

lacte, conficitur ſanguis, in quo przcipua ut nutrimen

-ti , ita. \emperamemi ratio. Ab aere totius machina’. hu

mame motus, tum alimenti nonnihíl , & ſanguïnís agitatio; 8( natura, plurimum pendent . Hinc proct climati

bus varía mortalium corpora , :variique mores . Idem eſ

'ficiunt ſitus , apud Veteres notar¡ ; hinc illud Tullii de

Faro, Alberti: terme CRE/um , ex quo etiam acutiorenpu

tamur Am'ci :'mzflum Tbébis . Craffities Beotíorum

notata Horario, Abderítarum Martiali. Climatis est, ut

Angli ſmc melancholíc¡ :\ Galli ſanguinei: tardi Germa

ní: choleric¡ Hiſpani : inter GaHos Hiſpanoſque medi¡

Italí . Ac Arabes acutí callídigue , ſolis ob ;ciïum m0

bilibus fibris, ac evaporante prtuita . ,

_ 4. Quit¡ igitur temperies haec corporís m animum

m u

Temps

Mmmm.

Ut "D17

fluum HI

at, ſitque plerumque ignoramiz ,- 8: gravíſſimornm ¡mm,

errorum cauſá , .dubitarl non potest .

díta- *t '

m

( a) De ínquír. vam. lil'. z, Lesatur tom: .

EX hac emm Hum,

iemperle pendere ingenium , acumen, phanraſiam , mr

l

62 ART. LOGLCE lots. I.

ditatem , confuſionem, inconstantiam , & pleraſque alias

menús affectiones, apertum est ,- ex quibus e‘naſcuntur o

piniones aflèct_uſque temperamento conformes . Cernere est

¡meros 8: femmas , quum magna ex Parte temperamento

ſin: ſanguíneo , aut flegmatico , ludts delectari, laboris

efſe impatientes , ſomno 8L pigrítiz indulgere , parum

valere indicio ', & 'ſublimibus contemplationibus impares

eſſe .- Melancholicos fanatiſmo omnes addictos & ſero

ciaa .- nihil creparffl, niſi mundos caeteris‘ignotos, lumen

quod mortalium nuHi conſpicitur_, tmagmes magna.; &

miras, ſed tetras, generis human¡ reſormationes. E con

trªrio cholerici medi’tabundi ſunt , iudicii acris & ſolidi :

verum adro‘gantes, nimiurnque fibi attribuentes . Itaque

nt ſenguinei judicia-przcipuªnt, rerum cortice ſunt con~

- tenu 3 melancholici autem conſuſis & obſcuris notic

PIM-nu

fin .‘

Nat-Md¡

:ſin

pbmu.

jm.

nibus , modo aliquid mªgni praeſeſerant , lactantur :

ita flegmatici incerti ſemper ferme ſunt .6: dubii s cho

]erici ingentium animorum-, acuti , circumſpecti , ſe

rii , magnis‘ 'rebus nati . Ab eodem temperamento est

audacia , &l timor; quorum illa ſupra vires eniten~

do , nihil non ſacile ſecta exitiimaverit: hic inſta

decidendo , ’vel ſacillima in arduis haber , eoque o

-mittit . ' .

S. '5. A- temperamento phantaſia vim ſnam accipit ,

_de qua ut Pauca. dicamus , locus monet t Est phantaſia

velut commune quo‘ddam ſenſuum omnium receptaculum ,

in quod ſcilicet omnes confluunt ſenſuum imagines , 8C

in quo ,ſecundum temperamemi naturam , miris modis

augentur, minuuntur, turbantur, copulantur , formas ,

ac colores mutant . Przterea ubi imagines ſenſuum defi

Ciunt, tnm hzc facultas ad miraculum ſerax infinita com'

miniſcitur , ac fibi novum quaſi _mundum crear , pet

quem divagatur , tanto_que eo fibt _vehcmentius ſatisfa

CIt, quanto res nofirre ſmponfius nobis placent, quam a

lienz . Quid 'ea in mentem bumanam 'poſſit , quantam

que etrorum ſegetem ſera: , nemo accuratïus Malebran

Chio explícuit : ea enim de re toto ſecundo diſputar li

br'o, eorum , ui ſunt de ínquirenda veritate przſcrípti .

Eum librum p urimi facio , & ut pluries ab amatoribus

verítatís legatur , auctor ſum . Quod a‘d tem nostram

pertiſlet , hgxe philoſopho errores phantaſiz cavere cu

preuu , prieclplmus . -

5. 6. l- Non alía ratione ſenſationes ab ïmaginationí

bus distinguimus, niſi quod illa: vivídiores ſint 8( Clario

_res ,* minus iſiaz vividaa,, minuſque clara: . Przterea.

minus ab iflis , quam ab illis vehementer animus agitar¡

ſole: . .

DE CAUSLS ERRORUM CAP." V. l «631

ſolet. Érgo ſ1 continua: , ut imaginario aliqua tam ſi:

vivida 6: clara, u: ſenſationis vivacitatem, & claritatem _

exzquet, habetur pro ſenſati'one.. '

. 7. 2. Imagmanonum vivacttas & damas pende: a

ſanguine calidiore & copioſiore , a robustiori cerebri :em

perie , & a ſacilitate irritationts fibrarum . Itaque quo na

'iura humana est robustior ,- &calidior, & irritabilior, eo

'phantaſia est vividíor, for-tio: . Hinc videre licet Po

pulos agrestès 8: r_udes _viyidrffima eſſe phantafia. _

5. 8. g. Quo :mbecrllror esta-afro , _ eo robustior est

phantafia, _Sr vicistim . Hinç _violen-ms m. puetis , idio

'tis , ſemellls , agrestibu‘s ruvrdrſque populrs magnam eſſe

‘phantaſia: vim . ln iis quoque rerpublicaz litrerariz civi

bus , qui memoriam plus colunt , quam intellectum ,

niſi temperamento revocentur , phªntaſia maxima est ,

quie ratio exígua: minima vero in pliiloſoplgis, niſi :em

peramento adigantur. Hmc ist: pra: lllrs minus volupta

:is ex Poetarum lectione capiun: quod minus phantasti-.

ci, minus quoque figmeutis tanguntur . Ea ratio est ,

cur in infamia :Oti ſimus ſenſus & phantaſia: uſus enim

abstracta: & pura: rationis., qua plurlmum phantaſia coer

Cetur, tardius venit, 8( nonniſi plurimo rationis exerci

tio. Qui ergo ſe in ,ſcientiis rationis non exercent, ha

birum judicandi ex ſenſu «Se phantafia , quem teneri didi

cerunt, retinent in Omnibus.

S. 9. 4. Sed illud hic opus est animadvertamus, phanv*taſiam ſere ſemper in ſubſidíum rationis venire. Ubi ín

:elligentia ac ratio deficit , :um ne ignorare *quidquam

Vídeamur , ad imaginationes conſugimus . Ex. g. rat-io

nihil dum nos docuit , quibus legibus mechauicis rerum fiarc

univerſitas primum eſſe capi: . Inde ad vortices, ad come

tas, & trecenta hujuſmodr imaginaria ventum est . Qu?

ſub Deo bono 8: omnipotente miſeri ſumus .P hic- nihil

ſuggeri: ratio , ſed ecce infinita: hypotheſes Valentinia

norum , Manichzorum, philoſophorum . Id fit , quia

nos ſcilicet pude: quidquam ignorare. -

S. 1o. 5. Ex urbus conſequitur, u: in rusticis, idio

lis, & id genus ominibus phantasticis , Phantaſia pro

ratione ſere ſemper habeatur. Rationem puram aſpernan

:ur , vquam minus intelligunt . Quum autem phantaſia

¡no major , eo fuzdius rerum imagines' pervertat , fieri, q

¡equit , quin phan'tastici in graves 8: perridiculos errores

ncrdant . Faclle hmc -judtcari potest de cauſa plurrmomm

rrorum popularium.

5. Ir. 6. 1am vero quum ab mſantta aſſueti fimus

mcta ope ſenſationum 8: imagiuationum piercípefº

nan¡

64 ART. LoGtcE'LtB. I;

S nam inteilectionum 'purarumz ut dixi , uſos ſero tan

- 'em in nobis provenir ) diligenter cavere deber hiloſo

phus, ne phantaſia in rebus incorporeis intelligen is abu

tatur . Errores enim ſerme omnes 'Circa res incorporeas

admiffi huic potiflimum cauſa’.. debent originem , quad

que inte/ligi debe-bum, comti ſim* bamím-s imaginar¡ , ul:

praeclare 'Beato Augnstino obſervatum est . Inde vetus i

dololatria. Deum ac mentem infinitªm , extraque omnem

ſenſuum & hantaſiz campum intelligere rudes populi

nequibant . ecuete igitur m partes , corpuſque ſingulis

tribuerunt , 8C tiva officia . Hinc tot perſonatiDii,

dezque, 8L quo ſzpe pugnare natura: phaenomena credeª

rent , Deos ipſos commiſere; uude nata illa divorum po

pulorumque nefanda bella &l odia. . 7

5. 12. 7. Jam 8C íllud diligentet obſervandum est , ut

femperamentorum , ita phantaſiz naturas diffetre . San

guinei , 8C qui cibos bene concoquunt , hilarem habent

- hantaſiam z conjectare licet ex ſomniis , qua: omnia,

unt eleºantia , amena, lzta : nam quidquid percepere

colore pïrantaſite circumvestiunt . Mala non augent , ſed

extenuant ; nec idcirco ſuſpiciofi ſunt : hinc faciliores 8C

humaniores . Contra melaucholici , in quibus digestio non

bene fit, nec bene ſectetio fluidotum, phantaſiam haben!:

- tristem: eorum [omnia incendia , ruinas, eluviones , pu»

blicas calamitates minantut . His minima mala evadunt

ingentia : tuti etiam timent ,- ſuſpicioſi ſunt , truces ,

8( crudeles : ſocietati graviores , ¿Si difficiliotes . Hinc

partes , ¿Sc ſi privata utilitas ſe admiſceat , civilia.

bella.

5mm-, S. tg. Temperiei addi polſunt corporis morbi , \Sl-ne#

morbi. cestitates, quibns partim a meditauone 6( studio distme

mur; partim ingenium, ſolertiam , memoriam deperdi

mus . Vita enim animalis maiorem a nobis exigir _Cu

ram , quam animi vita. Quumque aztas nostra, qua vivi

mus, vix Pertingat ad 8o. annos , peream ſi ex his de

~cem ſolidi anni in studium ſapientia: impendantur, idest

tres ſolida: quotidie hora: , nullo unquam die excepto .

Qure quum (int , quid mirum est, nos omnes eſſe igno.

rantistimos, omneſque infiuitis erroribus volutari .P nam

ad templum ſapientiaa longa est via 8C ardua:

la¡ dl- 5. 14. Restant ſenſus, quo vocabulo intellrgrmus antes,

,¡ Ñ…, oculos , nares , os, tactum . Qum ſenſus ſint neceſſa

J'nſm. rii ad rerum externarum cognitionem , extra omne du

bium est: earum enim rerum notitiaª: non alia certe via a

nobis comparantur. Non inficior, ſenſus nostros non re

rum natura , ſed vitz nostra ducendz aptatoſsy ef?

ez

DE CAUSIS ERRORUM CAP. V. 65

ſe., rerumque non aníngere niſi cortices: ſed quum en'.

_mz nostre ducendz aptati nequewt, niſi externarum re

rum vitae humana: milium , aut noxmrum repreſentado.

ne; inde conſequitur ad uſum ſªltem hujuſmodi ſcientiz

nobis datos eſſe. Verum evenit Plerumque, ut ſin: igno

rªntiz &l errorum nostrorum ubertiffimz cauſan , 8( id

quidem ob tr ~. rationes . !.'Ob voluptatem , qua .omnes U: A….

perquam vivíïſſime a, ſuis objectis afllcipntur z 2. ob pau- gª'e'rfº_

cítatem: 3. ob ímperſectionem . Paucritatemz autem 8C mm…

impeeſectíonem quum dico; relative ªcclpio, ad rerum-ſªr

nempe naturam, cui ob eius extenfionem, rerum nume

Ium, varietatem, ac ſubtilitatem pares human¡ ſenſus

non ſunt. Alïoquin ſunt naturziàc finibus nostris ſatis,

ſi ſapienter utamur, accommodan . ’ -

S, 15. Et prímum quldem volu lares, que afficíunt ºª 'ºº'ª

ſenſus , prazcipue 4am-, guflum , :4 ummmmum ſunt vi- P'ª‘º’”

vidiffimz; eam ob rem animum totum occupant, ¡ta ut

quum ab ¡¡s demulcemur, nulli alteri rei ſe‘rio intendere

poſfimus (a): ita enim a natura. comparati ſumus , ut

mens nostra vividiori Temper parent cçrporís motioní.

Sic occupatus 81 delinitus ammus, aut mvestigationi ve.

titatís :aptos~ non est, aut pronus in judicial, que volu

ptatibus íllís_ adblandiumur. _lnde est íllud, ›Laudièu; argmſitur 'aim' ªuinpjur Homem: .

Sed &. corporibus aſſueti ſenſus, animuſque cum ſin!,

vix ultra illa evagarí ſcimus, rerumque puras rationes per

videre: m‘bíl dijficiliur, inquit Cic. n. de nat. Deor. 17.

quam a conſuemdim oca/amm aciem mentir abducere. Ea

dificulta: mduxit *pu/go imperixºr, Ó* ſimile: pbilºejòïbox imperitºrum , ut , m‘ſi figun': bºmírmm e‘ºnflzſituti: ,

i ¡I goffam de DIY: ¡rumorea/ibm eggitare. Inde ſcientire

morahs corruptío . Inde quoque fit, ut homines ſenſuum

illecebris illecti in atbeiſmum ut plurimum ruant: cu

Piunt ením hujuſmodi, bruta potíus dixerim, quam ho

11-I_ídne(sà )ut ne eſſe: Deus malºrum vindex , mi doce: Da

v1 .

S. 16. Senſuum Pancita¡ cauſa eſt, cur 8( lurimaigno- al pm),

remos, &c putemus falſa opinione , nulla .a ia elſe extra. 'ª'ª’ªª

nos objects. in hac rerum univerſitate, quam qua: quin

que illís ſenſibus percipímus .\ Sane qui: ſibi perſuadere

Potest in tanta remm univerſitace nulla eſſe alía corpora,

Iúſi qua: auribns, cculisÑ, tacto, gustu, odoratu percipí

.Gm. Log. E mus ,

( l DÍÍ ¡Comex-ici ſumo ſªcI-ificíorum deliniti ſzpe officí: d ſerunc . _

( b )_Pjal, 13. v; l. In SªI-dªnapnh 'ſepulcro perhibcnt ínecríptum ,

him , que Id¡ , ¡unan ;Mmmm IIóIda ¡mom,

*9-7

7.7,' '

0D Imp".

il

66 ART. LOCLCIE LlILÏ. -

mus , qui ſecum reputet De¡ ſapientiam , non minus at

que ejus potentiam, eſe infinítam? mihi Potius perſua

ſum est, in tot Planetis, & St’ellís fixis', ll'l tanta ſpatii

mundani & pene infinita extenſione, eſſe corpora quum

viventia, tum etiam vita destituta, numero infinita, ge

nere & natura varia, quorum idcirco nullas habemus no

tiones , quod nec ſub ſenſus nostros cadunr, nec cum-iis;

qua: hic ſub ſenſus cadunt, connexionem ullam haben: ne

ceſſariam . Veteres plurimi philoſophi¡ in primis Chaldxei (a)

hanc aeris ímmenfitatem infinito ammantium rationeêlli

bertate utentium numero plenam eſſe conjicíebant ,id quod

probatum estêtGrzcis, Latiniſ ue, 8: non abhorret a re

velatione, quz Angelorum 8: xmonum'infinitum pene

numerum eſſe docet. Quot ergo ignoramus palustria & i

'nertia anímantia? Dicere vero hzc nullibi eſſe, aut rebus

nostris ſimilia eſſe, non minus temerarium est, at ue quod

czci dicere ſolent, aut colores nullibi eſſe, aut Onis eſſe

perſimiles . Nempe id omnium primum constiruendum est,

ſenſus nostros apratos eſſe vitae human-ae rranſigenda: , nou

rerum naturz meriendaa, que longe 8L numerorerum , 8:

exilirate vim ſenſuum ſuperar. - 1M' ª-'º‘ª

S. r7. Ad imperſectionem ſenſuum quod attinet, nef‘mºªª'ª' m0 eam accurauus Malebranchio explicuït . Hanc enim per

1. Exzm- ſingulos ſenſus eundo'dlllgentrffime demonstrat. EJUS ig¡

P‘ª’º º* tur rarrocrmum paucls pro elementorum anguſtus exponeqmli: .

mus . lnírium ſacit ab oculis , qui ſenſuum przcipuus

videntur. Ab iis decipimur plurimis modis. ¡.Quod cre

damus res extra nos'videre, quum in imaginibus intra

nos depictis vídeamus. Nempe ex quolibet corpore refie

ctuntur undequaque in modum ſphacrae luminis radii, qui

per corneamêt humores oculi tranſeuntes, in oculi fundo

ejus imaginem depingunr . Quocirca nos non res ipſas,

ſed rerum imagines, veſuri in ſpeculo, videmus: quod

ob inveterata infamia: przjudicia vix credimus, quum

interím níhil in PhYficis evidentius .demonstretur. E0

dem ſpectar, quod ſzpe obiecta ſeparata Pro conjunctis

accipimus , ſi nimirum radii ab utroque objecto prove

nientes ſeſe junxerint . Cum ſol est in orizonte veſperti

no terris aut mari baerere credítuh Inde veteres Luſïtani

perſuaſum habuere ſolem in Oceanum Atlanticum mer

gi, ut retuli! Srrabo in Ill. Geogr. Idem ſibi perſuaſum

habuere Germani, reste Tacito de Morib. Germ. cap. 45

Additaz mox, ut fit, imaginationes , exaudiri ſonum ſe

mergentis ſolis Ñ J uvenalis de Lufiranis 7"' *

,- .AIP I

\Ñ) Fido ¡mu-¡Um p. n. hi1?. Mila/'01MB',

W

AÑ__¡‘

De CAUSLS ERRORUM CAP. V. 67

Audiet Herculeº [irr'dentem gmgite ſºlem .

Ex eadem cauſa creditum mare Germanicum cingere clau.

dereque Ten-amm orbe-m: Caſpium ſinum eſſe Ocean¡ gla

cialis. Sed ſzpe non oculis videmus, ſed imaginatione,\ametſi oculis videre credaſimus . Quª ex re cum plures

aliz ſabellz, tum gigantes illi Magellanici primis, qui

ea maria navigarunt, tam ſaepe viſi , nan proſecto ſunt.

Quid enim iis ſactum dicemus? Nam eorum recentes via

tores nec vestigium, nec volam repererunt. An ¡nde

quo ue est proceritas Germanorum ,quam tantopere ext¡

meſiieban: Caeſar-¡s copias? Opinor; quamquam ſunt ¡n

'junioribus, qu¡ ſibi , verer¡ illa attestatione, perſuaſere.

S. 18. Secundo decipiunt nos Circa obiectorum magní- .Qui Im

ludines , 8( figuras . Nempe ſcimus istis rerum externarum "ïªlº‘ªº"

imaginibus non exhiberi veram magnitudinem corporum .Nam ſi microſcopio granulum arena: intueamur, vide- "ma º'

bimus illud milleplum , quam nunc oculis videmus . Idem fi‘ª‘ª‘ª’*

efficiunt optima teleſcopia cum rebus diſlamibus. Sun:

autem oculi reſpectu anima, quod ſunt microſcopium ,

& teleſcopium reſyectu oculorum . Przterea res exter

nas maíores vel mmores videmus, prou: viciniores no

”bis, aut distaªntiores a' nobis ſuerin:: nam viciniores ſub

major¡ angulo maiores , distantiores -ſub minor¡ angu

lo minores apparent‘. ' Res vicinas etiam parvas , ma

gnas judicamus : distantes grandes putamus arvas .

Muſca prope oculos pervolans instar Aquilze vi er¡ po:

est: bos distans instar arietis. EX quo etiam fit, ut

veras corporum figuras ¡gnoremus . Hinc granula arena:

fine microſcopio rotunda, au: prope rotunda videntur ;

microſcopio autem variarum & irregular-¡um figurarum .

Przterea ſ¡ lumen ſuerit parvum, deſormes rerum figu

ras videmus, ac ſzpe majores. Hinc nocte ſlirpes videri

poſſun: arbores: homines gigantes. Hinc mille monstra:

unde nata tb: ſabellz populares.

5. r 9. Tertio Circa motum . Plerumqueſioculis credimus, EI m.

uae moventur, putamus ſlare‘, moveri vero ua: stant . 'º'º

&ui ſaltan: , mover¡ montium cacumina vi ent ,* qui

currunt, currere; quod :amen creditum verustis barba-'

ris, hªbitumque mirªculum. Quum nav¡ velociter, :Se

mquabil‘iter motaz ¡nſideo , term urbe-ſym- reaedere mihi

videntur, navis vero, cui inſideo, quieſcere. Hunc erroh

rem adhibita' in confilium ratione, aut aliorum ſenſuum\testimoniis , ſacile agnoſcimus , quodxnempe 8( navis par- ſi

vum corpus est, cuius terminos videmus, & ¡n nav¡ nec

nat¡ , nec educat¡ ſumus . A: ſ¡ Tellus nostra mo eretur

\ (quod opinantur Astronomi) ¡n qua nat¡ 6: educ tí ſuz

E 2 WW¡

\

C1'na di

68 ART. LOC-¡CIE LIB.I.

mus , ez cujus extremos fines non intuemur, nullo certe

' confilro ejus motum deprehendere ope ſenſuum poſſemus .

.Ad hzc, abfoiutam corporum velocitatem rgnoramusy

velocitates enim exrelatione ad diflantias, 8: tempora

metiri ſolemos : nunc vero nec distamias abſolutas, nec

tempus abſolutum ſcimus; quæ tamen, ut abſoluta. mo

tus velocitas qognoſcatur, cognitu neceflària firm, ut demonflrant Phyſici. i

S, 20, quarto quum oculi decipiant nos circa extenfio

171M” - nem , ſequítnr & decipere circa drstantias . Hinc ſi A. B.

z

.Fe circa

Colom .

/

Q.. Enm

plum ex

;IM-,qui

no: dni

¡n'r tina

,ſolid-'Mª

m .

C. tria corpora fint paulo diflantiora , verum in tribus

lineis , enamfi non æque distamia, tamen tanquam æque ~

diiiaritizr acclp1o. Luna. e. g._d_1stat a nobis in dista/mia l

media iexagmta, aut 61. ſemldrametrls terrestribus: Sol.

vero in media distantia, fecundum quofdam femidiame-u

tris terreliribus undecim mil1e. interim fi oculis credi

mus , aut z ue, aut prope aeque distare videntur. Sic

Stellæ iixæ , icet non omnes æquex distent a nobis , fpar

fiquc ſin: in Univerſo Soles, tamen æque distare a. paz

rent. Atque hinc ſortaſſis vulgaris nata est opinio, tel

lªs omnes infixas eſſe C3310 Stelliſero, ſeu Firmamento

ſolido, velut tabulæ clavosg quæ opinio tot fæculis in

Philofophorum ſcholis bregnavit .

. 21. Quinto oculi nos decipiunt circa colores , quos

efi’e qualitates reales cor ªoribus inherentes , a velut illi~

tas referunt ,- quum nihil1 aliud ſmt, quam ſenſationes no

str:: a variis rqfraHiom'ám, Ó' reflex-:balón: materia: lu

minoſaa ex corporum ſuperficiebus provenientes . Itaque

extra. nos nec lumen proprie, nec colores ſunt; ſed tan

tum vires quædam corporeae , quibus ita afficimur, ut lumen & colores percipiamus . 1d accidit in ceteris &enfado--v

Dibusr quæ inculri populi ignorantes, primum eas quas

limes corporibus inanimis tribuerat mox ſenſum ipſum i

remo rationem . Hinc Sol, Stella, Planeta: habita. in,

is._ fum arbol-es, fontesj fluvii.

S. zz. Accedamus ad tactum, qui omnium fenfuum

latifiimus est, quippe qui totum occupat corpus. Is du

plex est, internos, at cxtemus . Tactu externo Perci.

pimus l. Soliditatem: zªgmvitatem.: g. durítiem, Iem'-.

tatem , o fluiditatem: at extenſiºmm: ;.figumx: imo

mm Ó' di-uzſiºmm: yl frigus Ó' calorem. Interno vero

i

dolorem (9* vºluptatem. ln omnibus his mirum in mo- .

dum ab hoc ſenſu ludificamur . Er primum quidem circa

ſoliditarem corporum . Est ſoliditas ea corporum quah'tas,

ſeu, potius vis , qua corpora fibi mutuo reſistunt , ut ue

eumdem occupent [002W, ſeu compenetrentur . _Perch

- pimus

De CAÜSÏS ERROÉUM CAP"; V. 69

pimus ergo ſoliditatem ex impenetrabiſitake. Itaque ſi'

Vídeamus corpora ſubti‘liora per alla corporal libere mea**

Íe, veiut lumen per vltrum, nec ullam in illis reſisten-I

t’iam tactu ſentiamus, velu‘t non ſolida habemús . Hinc’

lumen‘habitum inc'orporeum vel ipſis priſcaº. ae'tátis Phi

— loſophis. An hinc primum idea. vacui nata est? Prete

rea quuni reſistentiam hon in Ómnibus c'orporibus expeª

" tiamur ae uálem, hinc ſactum est, ut quidam imáginaª

rentut, oliditatem eſſe quaiitatem', qua: intendi Se re

mitti poffit, ae propterea quandoque natura: viribus Poſſe

étiam Vinci i _

5. 23. Idem dicendum est de gravitate. ,Corporum abª &gm-i:

ſolutàm gràvitatem igricta-r’nbs: est eiiirh vis motrix deor- "'"ª- ‘

film. Earn ex relatíone ad tactum& vires noflras definire

ſolemus. Utimur etiam oculis, eſque ex mutua rela'tione

corporlim inter (eſe,- de eorum gravltªte judicarhus . Sed

quum _aer fit corpus, ſuamque haben: gravítatem , is certe‘

eorporibus decidentibu's, aut appenſis, refistit: ex quofit

\it abſolutam eorum gravi'tatem nullo pa'cto percipere poſe

fimus. Ergo de ¿orp‘orum gravitate ex tactu indicate pe

riculloſum está przcipue quurn ex relatione ad vires nod'

[iras cor ra mªgisz aut minus gravià dicere ſ‘oleàmus.

Idem emm corpus dum &grato; grave j' dum valeo, leve

mihi vidctut'a Vestes, qua: in' frigore, flame borea, ſen

Iiuntur leves, flame austraz aere’ paulo^caiidiore, &e mi-l

nus elaflíco, graviſïimª: hªbentu'r (:IJ;

5. 24.. Pericuioſum quoxxe estÑde urítíé¡ [Mírate, 8a Ej¡ dem*:

fluiditate coi rum ex ta u judicia ſerte. Nam quur‘n "fx-2;'

dhritin, flu‘í I'tai¡ mollirudo, lei-¡tur non ſint qu'álitates ("J-Ñ

cdrporu'm reales, ſed eorum tantum fiºteníim-um effectús

íñ tactu noſiro excitatí; fieri nequitz quin de ialibus pòª

tennis non ex r'elatio'ne àd factura nostrum judicemusz

1ta idem corpus' Ñ’viro e'rit ¡halle, inf‘áníi duriuſculumè

manui delicatae aſperum , ¡ene ruvidz . Prª‘zteiea corpora

ipſa quad tactui ievigatiſfima videntu'r, ut cr* stailus po-ª

¡¡ti ¡ma, 8¡ terſa‘ metailag ſi mictoſéopio o ſervéntury

apparebunt ſc'abro‘ſiffirha .

S. 2;. Circa extenſionem; figu’t‘aiñ z & rñot‘üm f3* fra-¿kh,

&us etiam, ut odúlus; decipere nos Forest . Recoleñda’igitur que ſuperiªus dicta ſunt. Unum addarh exempllímeáfºgſi"

Si quis a’b jnf‘ªnïla ocülis przditus tactil caruifſe’t ,' eum‘- '

que deinde repenteTecuPeraſſet,v is cette figuras corpo-ñ

E g tumÑ . Ñ_ ,. . .Ñ,( ª ) Col-por¡ cuiuſçnmque generis, figura , magnímdinist¡ _lurm

{X- S- - lªPïs , ligm‘m¡ , china , Pluma , in Buyleªin hinchiº: ªqüe cele

Lzſidfiºſºmdm 5 quod inem incredibile ,útil-WI¡ ¡¡ºº 'ª'

7º AR'LLOGÍCELULÏ.

rum oculis distinguere pofſet, tactu non poſſet: quemad

modum ſi cæcus \actu figuras didiciffet , viſum recupe

rans , ſolis oculis nunquam eas diilingueret . Est hæc o

mnium philofophorum doctrina experimentis comproba

ta. Ex ea autem difcimus de extenſione &figuris nos non

alia ratione judicare, quam ex relatione ad imprefliones

ſenſuum, aut ad imagines ope ſenſuum in nobis fadam

Quum autem neſciamus, an imagines ista: figuris realibus

fint conformes , quippe poteft res quadrata, veluti turris

eminus Conſpecta, imaginem in nobis rotundam impri

mero; fequitur ex ſenſibus non tuto de, figuris corporum

judicari . A

am N_ S. zó. In frigore etiam cal@ puerilirer decipimur,

gm Ú’cl- quum has qualitates corporibus meſſe putamus. Nempe

"m" funt fenfationes nostra:: nec ſunt in corporibus nifi paten

n'ee has in nobis excitandi. Nimirum in corporibus cali

dis talis est pªrtium agitarioa quæ valeat in nobis calo

rem, idest partium ſervorem, producere: in frigidis ve

ro talis est vis, quæ valeat fanguinis motum in nobis re

tardare, ignem nostrum attrªhendo, quod estfrigm. Præ

terea major aut minor intenfitas caloris, aut frigoris pro

venit partim ex majori, aut minori inrenfitate potentia

rum corporum, partim etiam ex corporis nostn tempe

rie 8: conſuetudine, quæ ſola. etficit, ut eadem res uni 'calida, alteri icalidion uni fi-igida, alteri frigidior fit, aut

/ eidem nunc calida, nunc fiigida (a).

r; :im 27. Dolores &e voluptates partim animi, partim

corporis effe dic-tintum Primi dolores proveniunt ex cogi

nm, tatiombus ªmmi, nulhs præcedenribus in corpore mon

bus violentisz fecundi ex violentis motibus corporis. EO

dem modo primæ voluptates naſcuntur ex ſolis animi co

gitationibusz fecundas ex placidis motionibus corporis .

in omni tamen dolore, vel voluptatez feu animi fit, ſeu

corporis , conjunctazſunt actiones animi Sz corporis: nam

ut dolores animi apparent in oculis, at vultu ,- ita volu

ptates oculis, 8( vultu dignoſcunmr: ſed ſenſus ipfe vo

luptatis 8( doloris animi est , nec ullo modo ad corpus

pertinere potest. ,Interim vulgo perfuafum ellp bonam

partem dolorum, ac voluptatum ad eas corporis partes

referendam eſſe, in quibus fentiuntur.

'w aab S. 28. Accedamus ad aliºs ſenſus . Naribus odores ,

PFMI" ª gustu ſapores percipimus. Si ſenſjbus_ credendum est, odonantur .

3. Eum- res ,

¡mm . dv

_ ( a ) lis fit erroribus , ut cum legimus effe vgl_ ſub imis feptenttio-.

nibus populostpcne nudos , id velut fabulofum ncupramus i cum nihil ¡ª

men fi: rem-mus .

l

DE CAUSLS ERRORUM CAP, V. 7¡

res, 8( ſapores~ſunt qualitates corporum reales . At ni

hil alíud ſunt prazter \enſariones nostras; ſun: dumtaxar

in rebus externis , -Uirer quzdam, quaa valent m nobis

hujuſmodi ſenſariones excrrare . Quum aurem vires istx a

San: diverſo modo pro ſubjeéiorum drverſítate, ¡nde fit

u: eadem res ¡n uno gratum ,m altero ingrarum odorem›

aut ſa rem excitet… Quam ob rem ex;h¡s uostris ſen

ſarioui us de viribus odorificis , aut ſaporificis corporum

judicare fine errore non poſſumus (a) .

S. 29. Quod ad aures pertinet, cavendum est, ne cre- U, 4

damus, fonos eſſe qualitaces corporum reales. Nempe mia…

ſunt & ¡pſi ſenſationes nostra: a corporibus motu undula- Zzjf‘ª*

torio & :remulo exfistentes. Nam dum motus Cprporum '

tremulus varie modificarus aures nostras pertingit, varios

in ¡¡s excita: fonos. Hinc videmus campanas, au’tſichor- ‘

das tamdiu ſonare, quamdiu ¡n iis tremulus ¡¡ste morus

perdurat. Obſervemus etiam oportet, ne_ decrgiamur ex

loco, unde ſonum provenire putamus. Nrlulemm est fa.

cilius. Ita dummorus ist¡ tremul¡ in turres montes ,

au: cavernas impingunt , ¡ndeque minime diſiipar¡ refle

ctuntur, ex :url-¡bus, montibus, au: cavemis illis fonos

provenire credimus, qua; est Echo (b) . Porest autem

eadem vox , aut ¡dem motus ita ex pluribus caviraribus

re rcut¡ , ut lurirnas voces, plurimoſque fonos reſerat.

O ympiz in 'rzcia porticus ſui: , uam heptaphonon

ap llabant, quoniam pro una ſeptemp 'cem vocem red

-de t. Hinc Lucretius, " '

Se: etiam ac ſept-:m 10M -vidz' reddere voce:

Unam quam fuere: . . . .

S. go. His de erroribus, qui ex corpore proveniunt, ªj'ºf'º‘

adnotatis, veniamus ad remediar , Primam cauſam , quad-…1255:

ést corporis inertia, & gravedo, hi ſpectant canones . :im-Im.

:. Conatºr pau/latin¡ Ó' cªminuata atte-mmm, ac me

dimtiºne ,'fludiºrum ba ¡mm contra/;ere . Etiam/i flcó ini

tium cum pºndere corpºrir, Medio 8; ſrl/¡¡dia col/HHH¡ te

ſemi: ne'ceflatº; [me em'm ¿mpedimema continuara exer

citiº um minera. Nibil ell , inquit Sem-ca, tam difiicíle

("9' arduum , quod mn humana mem pincel, Ó' in famil

E 4. » lia

_,____,—

(a) Plurimi¡ populís nulla: gra:: carnes nifi marceſcentes iam,tabumque

ſpimtcs . lsítur illud de gamba¡ nor¡ en diſputando-n , diuturm¡ experien

tiI confirmatum :fl , ~

( b ) An hinel’an , ae sªryriſci nat¡ Z Certum estª: nunç quoque hoc

phnotnªnº Pcrcun vulgares animos . Gigantes ſub monzibut lgnivomis ſe

pultosvracere ex mugitu montium credidcrim excogitatum , credhnrnquª,

Nam Illam deqmm pugªanl apud Hcſrodum in Theogºnia empripmbªs h

smvomu deben,, fuere qu¡ crediderent .

l

7: AR‘LLÓGLLÏÉLHLL

¡fat-¡inem Perducat’aflïdua meditatiº . . . quodcumq’ue fib‘

impera-ui: am'mm', abtinm't (a) ."‘ "2.. Stilo uttſitor: mſibíl em'm Iza/¡dim efl 'ad biloſòpbaridi

ſaparem excitzmdum, atqmª ad fludíarum ba ¡mm compa

randum. _Quad ſi m nana’um apmx ſi: mmmemandº , ſki*

tem ºptimum ¡¡5mm ſeligito, Ó' dèſm’bito . 1ta judicium

tuum in aptimi auctorí: indicio fbrmabiy, gufiumque opti

mi con trabas .

g. Literatº: -virºr colita: fim‘ em'm nequz't , quin am'

mm tam pulcbri: eorum imaginiám oxcitemr. Literdtorum

ſapientnmqtze *vita: /egitº atte-nte: mmſmeat em'm ex ii:

in am'mum ſapiemixe deſiderium , (9* pbilofl'pèfindi *vigor

Imgetur ( b ) ò _

4¡ _Qu-'e cos-pu: gra-wm, Ó* pigríorem zmimum efl'iciunt,

?neto-3*' cujuſmadi ſunt [mii, qm' attentiºnem a fludíir a

-Uertunf, m'miuéſzmnm (c) , quo :mimi , z‘ºrpºnſque -UI'n-.r

beber-'mmm ſpe acuſa , nimiu: cibm, C9* pam, -uotupta

te: MSM-4, alíreque m'm'i: geflíentsx . y ‘

5. Studíomm baóitum ſème/ contractum he deſuet'udíne

langmsten ſim'tbk amittitur Mim ſªcilím quam acqm'rítur.

lmque equaóí/e vine' genm ſectator. Czetemm pbilqſopbm

comme-Jimmy* plus quam [agar , moremque rumirmnd¡ ac

mmmedítandi induat . -

6. Corporí: fizm'ttmm diligente-r cufiºditb, ídque dm#

ªuiéïu: mediocritate ; Hem-¡tia corpºris aliquº quoridiam ,ſi

(9" :uz-amm quoªd fieri potoſi , -Uacuitate . Animi¡ PMI

cípue perturbªtiºmªr, cam-to, quo trmqui/Iitatem tibz :UTE-¡

m1. A Rep. ¿gitur mpeffmdü abflimto, mſi {mb/ica ſalu1'

iubeat . › i q ' ’

5¡ gr. Circa temperiem’ col-ports haec iñonerí pofſum.

1. _Quiliéet tomar!: ſm' temperiem atte-me perpenditº . Si

ſe pijama/ía m'mi: vivida (9* ¡mm/?ame ſèntiat eſſe, -* m

-war ne de rerum mimi]- ex póantafia judicet, Ixe-Ue ui

ªflêctiorm‘ nature rar-um tribuatz Eamque non qualis k

ſed qualis 'vi-¡Hui, :estime: (d) .

2. Ca-Umt ab I'I'I Omnibus, que? -Uím pbantaſieï majorem

Ó'in

J

“

( a ) De I'm ¡¡5. 2. trip. n.

( b ) WA: !amm Plutafl‘b¡ infignm ¡- Paula \Emilio , pmvmío. [tdi

'lll Alexander !li-:dm ſd cervical" batch! z . .

~( c )l Plata de yLog. vn. Pag. 63s. Ficím' ._ {I'm-vos ya‘p J‘E‘ 70M?: ¿'72

7º:; :mmm-II- , ¿TE *mi: \1411x4175 ¿Lc-Tv, yJ‘W’v-rad‘ç 'Up-'ECW Tau'ç

'-"tpx‘ *m U'TN vrªz'v-m 050,14 67m1 5'71 un' (pu'a-n í. e. Plug-¡mus ſoplo-s

neque çorporibug, nec anímis neque rebus gerendis natura conducmKuS ¡Uh-77ª? "¿ſim *13* E VO** ºïêtíò”. Qui nimís dormíunt nullíus ſunt pretííhomines.

( d ) Quz tamen víx ſnlis monentur . Nam temperamentum 8: phu

\aſia tam neceſrario modifican: fingulªs rerum formas, ut vel nobis impru

dentibus pro rebus commcntitil prop-¡nene . Itaque ſapienter Homem: vel

mami¡ temp-Mmm¡ mom quo¡ ¡¡¡bum viví , nibuit íntªªº! -

‘ \~—d-_L_.

DE CAUSKS ERRORUM CAP¡ V. 7;

(9ª incanflamiºrem ſam":- fizlem, veluti a [pe-&M14113- Ó'

pompir, a leêïiam* POE-mmm , (9' filón/amm Rºmanenfium

a [ac-i: nimium ama-mir, que animum qua/i diluum , a

¡¡y omm'bm, qm'bm animar eequº jufliur exbilareſcir, “ría

imminuitur , C9', quod cºnſèctarium efl, Pbamaſíc vive:

intemiunmr . 4

g. Ajfmſcat lectiºni ¿:ontinuat-e C9' meditatiºni, Ó' :t

quabili vine ºrdim' : ¡ml/e ſm?: exemfla, inquit Sem-M

land-1to 10cc, in qmbu: pertmacia lmpedimenmm 0mm

iranfiendit, ºſienditque, ?Ii/.vil ejſe dzlú‘icile, cuju: ſz‘ài ¡pſ4

mem- pªtimtiam india-ere: . q ’

4. Cama: a ¡'udicii-.r pmcipitatir : in pueriler Mim ine

ptiar prom' ſunt ſanguinei, in qnióm' plus- efl íngenii,

quam fudicz'i. . .

5. 32. Qui vero ſunt temperamento tetro &melancho

lico curanto :

I. Ut remediír tempemmentum iſiud miteſmt: in primir

deleHum cibºmm babemo : indeenimſzmguis' Procreatur ,

qm' in tempemmmtum influit plurimum , Ó' ex quo mem

pende: '- ,

2-. Cavento a [PUB-:mii: tmgicir , aut a zmgczdomm le

ctiºne, izſque omnibm‘l'quibm anima: ima/estic, aut m'

mium mfiªmr .

3¡ Nibil mm btgíc temperamento cºndmibile efl, quem

quecumque Purgam: ea em’m qua/i a fuligine (9' nebula

tere-¿ram elm'mr. Him ej) u: [MU/mie ſin; melambºlicir

mile-.r .

4. Mami: ſunt canſa/'ze~ Melancbºlici :’ quocírca aflue

ſcªnt leéïioni librºrum perſpimº'rum, Z9' metbodicºrum ,

por¡ ¡mum Geºmetricºium , quo ſueſcam‘ *vitare riºtíºnej

con uſa: C9' obſcura: . _ ›

5, CII-vean: a ¡udiciir preecipimti:: in Fanutz'ſmum em'm

prom' fimt, »ul/¡que ſum imei- mortales, qui Magix Ex 4

m'mi fin' calm de rebmj ezterni: jadicem. Itaque puedan

mºmm Politiri, ut a Reip‘uólim regimine animum dijiI'

mant, ne omnia am‘mí illir ihſeriír -turbent (a) ,

-tare:I. Emulatíane eequalium , ſapiemiïè amare, Ie‘Bione li

¿rºrum criticºmm, cºnªuerſatiºne -Ui'rorum perſpimc‘ium ,

srízicarum , Ó' elºquemium .

zi Fugiam loca bumidª , (9* cmfla, Ó' cmfliarn c¡

¿ºj . _ .

.c. g. Ca

( ª_) Nqllibi _(t’rifliores Tragedia: hoc tcmperamentum .excivit , gil-_In

in Anal): ſuperior¡ ſªeculº ; quippe totam Remp. mſſumddlu mk David

M H'flm ªf ¡os-land. un. C. ¡ú ¡mua ¡6,40.

S. gg¡ Qui temperamento ſunt tardo conan’tok ſe exci

74. ARLLOGICELÏXEL

3. CavmmacommErc-I'o cum tardi: ('9‘ tetri: : tianſmeam

emm Converſation more-I, C9' plz-¡maſia ex eºrum ple-rum

"que fingímr genio, quíbuſmm ſep: (9* ſªmiliariter .Eſſa

mur., ‘

4. Sum qm' ¡ram Ó' amorem platºnicum bis precipium:

ſèd i/lud ego Senme ſapienter díctum recolendum puto , n01

ideó vitiª in' uſum recipíenda ſunt , quia aliquando ali

quid boni 'effecerunt . . .. Abominandum remedíi genus

est, ſanitatem debere morbo (a) .

5. 34. Q’uod pertinet ad ſenſus pauca monenda restant.

I. Cawtº ne de nóm- eztemi: ſolo ſenſuum ºjficio judí

m': reedita ſenfiu facto; , mm m mmm effmtia: d:

f'errem, fed emstentiam Óapparemes carmexux: nec rei-um

nature eſſe apzatox , aut infinitze ªm'mi Curia/¡tati , /èd *ui

txe lam-name uſibus. ,

2. Ca-Uetº ne ea rantum eflªe pum, qm ſub jènju: M

dum. _Q-uantilla cm'm efl ſènſuum atmoſpbzera?

3. In ron/¡Hum adbióeta rationem, (9' ſenſum commu

nem, amm' in re ºptimum ſciendi magzflmm . -

4. Curatº , ut ſenſm habeas quº'fieri pºtefl perſa-&IMEI fi

"mato ¡¡los inſlrumentis, (9' quam ºptimix: mm Mim m'

fi‘ macbínir reo-um ntegitur natura.

C‘ A P. Vl.

De ute-mi: error-um ctm/i: .

\ A — — ~ \ .

¿a, Ñ_ x. Xtemas errorum cauſas ad tres potlffimum

mms cr- ’ _claffes referre poffumus . 1. PIM-me:: z. popu

_ 114m: 3. O' magzstrºr, quo nomine etiam_ libroſ indigjta

L y mus . Eas .omnes elegantíffime enarrat C1cero m Tulcu

!anís loco vrqrſus au’reo (ó). Num, inquit, pzz/¿culos i

gniculox no i.: dadit ( natura. ) qua: velez-¡ter malír mori

óm, apinionibuſque depravªtà-ſic reflinguimm, m nuſqmm

'nature Iumm appafeat. San: em'm Inge-nit": noflri: ſemina

yinnamuvirtm’um, que ſi adoleſz‘ere Iiceret, ¡pſa no: ad

[Mmmm viram natura perduran-t. Nunc autem ſimul at

que \editi i» (Mmm , (9' ſuſceptí ſumm- , in _Omni Tomi

'rmº pra-vitara, Ó* indhmmq ºpiniºnum power/?rate -Uerſh

muſ, ut pene cum la e‘ nutrici: errorem fiaijfe -uidmmur .

_Quum -verº parentibm reddit¡ , Ó‘magrstríy mªdití ſumar,

mm ita -varii: ¡màuimur errºribur, ut *uanítati vez-im: ,

(9' opinion¡ confirmar:: natura ipſa ceda: . Accedurgt c2

“ mm

—'———

…M

a)l.ià.j.deimc . .bíLü. I. 0411.!. 'P n

DE CAUSIS ERRORUM CAP. V. 75

¡am poem- , qui quam Magnum daño-int ſapientire

que ſpeciem ¡meſe rule-ram, .audiumur, legumur, ediſcun

rur, Ó* where/Hunt pemtm {n mentibm . Tam -um acco

dír eodem qua/i maximus qutdam mªgifler cpu/ur, atque

ºmm'r ¡indique ad -vitiª canſemíem multi; a : tum plane

inficimur ºpiniºnum pra-vientre, a nana-aque ipſª deſczfli

mm'. Hzec appoſite Cicero: _ _ ,y

- z. Sed has cauſas drstmctrus explicemus oportet. *RMI-'r

Prrmum patentes ignorantiaa &e errorum nostrorum’flf’j’ª"

cauſze duobus modis eſſe Pºfflmt- 1- Nªglªctª W* Ze;- :in

ra , aut mm rite inflitmª, prejertim m'mia indulgemia , mia.

aut m'mia ſeveritate: 2. auóioritate. Et quidem parentes

omníum primum & diligentiſſime natorum infantium ,

atque mox puerorum indolem explorare opone: , ue

perſpecte monet Quinctilianus ( a ) , u: quz cui

committi poſiint (non enim omnes Omnibus apt¡ naſcun

tur) tempestive noſcant. Deinde vultu, gestu , verbis ,

actionibus ni‘hil illis inſpirare debent, nifi magnum, n0

bile, honestum, justum, generoſum , uno verbo virtu

rem , 8( quidquid virtutem efficit, ſed in primís cavendi

adulatores puerprum. Ea prima fceditas. Caligula in cav

flri: gem'mr, .in cºrrtubemiª legiormm edüctm (Tac. An. I.

4x.) etſr egregiis genitus parentibusin pestem vertit . Nam

infantes (Se. pueri ſunt velutimollis cera, in qua ſacile quid

.vis impreſleris . Non igitur doctrina &ſententiis ſormantur,

ut adult¡ ( in quo plures patentes peccant ) , ſed aſpe

ctu, gestu, vocis ſono, actiouibus eorum, quibuſcum v¡

vunt, rerum apparatu: uno verbo, motu corporis inge

stiſque oculis ſormis: quippe in ¡¡s non ratio , ſed ſenſus

& Phantaſia vigent : quare aptiores‘ imitando , quam in

telltgendo ſunt. Appolite Horatius (b) .

fingir equum tem-ra dºe‘ilem cer-vice magifler

Ire -uiam , quam monfimt eque: . Ven/:ricm ex que

Tempore crr‘uimrm pel/em lan-¡wir in aula",

Militar in ſil-ui: Cªmlm. Num* udbibe pura

Pectore *yerba puer- ,,_mme te meliºribm o/fer :

_Quo ſemel efl imbuta rerem- ſervabr‘t ºdorem

Tefladiu..,..

S. 3. A: plerique Parentum’ hanc curam negligunt, m1,,,

aut non rite instituunt . lnſantibus enim & pueris mrlrctª

‘ _ ſi: ¡gno

'ª educa" ram-ic G2'

errmmc

( a ) Lib. I. up. 2. Hippoerates. ln primír mmm 0pm ej! , qua n- Muſa .

pta-¡name irrita ſun: mm’ª . . . . Natura aunque noſtra ªgri ,- daflºrum

preteen¡ ſemlnum nm'ºm bue-n; inflirmia a puero tempestivz ſado

\11 "IPN-det .- Im:: vera diſciplina anmmºdamr , aeri ambienti, e.: *que

»5 ., que a :en: naftnmnr . alimmmm ſuppni:: ¡¡¡ligera ,podium ªgn’

cuftgªra el!) muy… :ur-em !me ad ple-mm nanin'uem confirmar . Libro ,

qm Inſcrzbrtur Lex. ſea. l,

( b ) Her. lib. I. Epífl. a.

Partn

Iwn prc- cu

Indicó¡

!muſeum

in ¡¡bn

n: .

76 ART. LOGICÏE Luz. Í.. ,

cducandïà aut vullam navanr’operam, aut iís humiles &É

ſordidas inclinationes, 8: vitia etiam ſua, ~vel exemplis,

vel verbis ínstillant (a) . Alii nimiaillos indulgentiª ,ha

bent , eoſque mollesz ſomnolentosz arrogantes z & ím-ª

morigeros facíunt. Ali¡ ad alteran-I extremum declinant,

& nimia ſeverítare , marc-¡pue verberibus, igneam Fuero-i

rum indolem retundunt, &aut stupídos ſacíunt, aut.cerª

te a liberalibus fludiís abhorrentes, 8C de ingenuis , vſer-

vos. Sapienter Mirio Teremianus in Adelphis (b) a

Pudore (9' libera/¡rate libero!

Retinere faz-I'm- eſſe credo , quam maru¡

Quínctílíanus inurbanum putat verberibus pueros ad offia

cia adigere . Lockius \um vult ad verbera conſugi opora

tere, quum alía ſrnstra ſuerimus experti . Recte itaque

optabat Chryſippus, ut pueri educarentur a philoſophis .

Sed ſunt hazc vota inanía. . Quum enim fieri nequeªt ,

quin infantes cum matribus ¿SC nutricibus converſentur J

quantum zdificant philoſophi , tantum feminz illa*: ima

belles destruunt . Legendus est aureus Xenophontiàlocus’

(¿e educatione pueromm Spartanorum íu‘ Rzp‘ SPM-:and

c) .

F. 4.. Jam vero quum ut plurímum patentes nmI ſatís

ti ſim , & ſalíorum prziudiciorum vacui , auctoritate

ſua. errores plurimos & prziudicia puerís communicant,

que vix inde dedoceri .poſſunt : nam ſunt & arentum

natura ſua reveremifflmi, quamadmodum par e , &eo-r

rum , que ſemel didicerunt, tenaciffimí¡ Spectant antem

prziudícia hazc vel diſciplina: , vel vitam atque mom,

vel religiamm . Pªuca. exempſi cauſa memorabimus .- I.

Maiorcs nostri ſi paullo urbaniores ſim ,- lítteríſque opa:

ram dederint, inutiles eas reputam diſciplinas, quas ípſi

non didicerinr, eaſque tantum command-aut quas didíce

runt a Hinc etiamnum videre est ſenes díffuadere jovenes

a studio Mathematicarum , Línguarum , nova: Philoſoª

phiz z exhortarique illos ad jèbalaflimrum diſèiplinarum

erudinonem: pmnt enim adhuc,, nee diſputar¡ rescctgoljne

› _. l iÑ- ›..

( a.) …ud ínfandun'¡ , lateque no‘xinm' , quod vïtz mollíkudínc in cul

!ís n'ationibu‘s iayn dudum fieri occcpït , ut nec manes' lactent quds gcnuc‘

rc ( quz immamm .' ) nec Parres cuvem.- Nztos mxtricibus , mcrccnn'r'rf:

.emm ſordflíſquc feminís, committunt , tamqmm non ſuos : pueros edu

enoribus ,- ques' Pamntum loco habent . QumI multa fim canſa: cur O

¡¡¡aim-nm nºſtmnm robar: Ic virtua degenefaverímus , tum est hzc o

mnium maxima . Xd adco a natura diſccmmus , ut vix , opino!, opi: ſm

in ratione, qua. vam-a ¡¡¡sti-tur: rcpctcre paſſlmus .

(b)AR.¡../‘c.). ’

(c) Gm" add: Kong WIFI…

1…

..ª-4Q , Ñ.

DE CAUSIS ERRORUM CAP. VI. 77

scholasticornm Dialectica Poſſe, nec eſſe Theologum fine

PeripatetiCa philoſophia . Przterea opiniones quaſdarn

maníſesto falſas in re Theologica, Medica, Phyſica, Ethi

ca, (Economica, Historica , ques ipſi imberbes didíce

re, quaſque ſenes turpe putant dedíſcere, dum magna ſe

veritare deſendunt, minoribus propinant . Hinc prove

niunt tot ſabeliz, qua vulgo circumſeruntur de ſpectrir,

de ſpirizióur familiar-ibm, de len‘zurióm , de excanmtioni

bm, de virióm beróamm, aut metnllarum , aut etíam -Ua.

cuba/amm, 8C aliís rebus, quas longum eſſet enumerare,

quteque ſupejioribus ſeculis iniquas tragedias exciverunt ,

urbeſque bonorum civium ſanguine impie reſperſerunt .

5. 5. Mores cum ſemine tranſire vulgatum est . Id

autem non tantum de corporis lemperie , 8C phanrafia

( de qua przclare Maleb. lib. 2. cap. 8. ) accipiendum

est, quam de commercio cum majoribus. Cemere est ob

earn cauſan) mores quoſdam este in famíliis hereditarios,

\um 8( varias opiniones, aut ſalſas , aut ridículas , aut

ſuperstitioſas, aut ſuperbas , qua: mores ſpectant . Quo

Circa non abſurdo dictum est a ſapientibus viris , bomzſi

71H', qurmti ſunt , educationi debera, Ó' a/iºrum con

ſuetudini . Hinc mirum non est, ſi quaſdam opiniones

ſalſas inter homines reperiamus, quee nulla arte extirpari

poſſunt : in {uccum enim &Z ſanguinem, idest naturam,

quee diuturna eduçatíone imbibimus , convertuntur . HEEC

cauſa est, qua: duella in Europa perpetuavit ſwlſi honoris

ergo : hzec quz nob’ili loco genitos a commercio , iiſque

artibus, qua: commercio inſerviunt, velut a re vilistima ,

abalienavit, magnoque publicaz rei damno urbes otiofis

hominibus oppreffit : hzc tam ſzpe nationes acri atque

internecino bello committit.

S. 6. Accedamus ad vulgus maximorum atque pluri

morum haud dubium errorum colluviem, & , ut air Ta

citus , fine ſal/i, 'verique a’zſcrz’mine (a) . Quot pra’judicia

Populus foveat, &t ſacrata habeat, vix dic¡ p'otest . Nam

ſeu ſpec’ies mores, ſeu vine rationes, ſeu notitiam earum

rerum, qua-z nos ambiunt , ubique videas errores infini

tos, &bellas aniles , illuſiones ſenſuum , &l phantaſiªï,

pro veritatibus haberi. Quumque opiniones istze ſalſa a

Pud diverſas nationes diverſaa fint , pro diverſitate clima

tum , temperamentorum , morum , inde videre est naſei

nationum odia, 8: bella ¡Eterna,

Inter flhitimos -Uetm ¿mil/.E zmtiqzm ſima/zar,

lmmºrtale odium , C9' nunqutzm ſanabile -Uu/nm .

[nde

‘ (a) Hifi. Il, ye,

Error::

papa-¿1a.

r:: .

Eman

'ART. LOGlGE LIB. Ict.

1nd.? furor -vulfo , quod Numimz vícínorum

Odit uterque om: . . . (a).

quaz bella adeo contra naturam ſunt, ut quoniam ea lit-L

!cris plerumque aluntur, earn quorumdam fecere opinío—'

nem , litteras plus damni, quam utilitatis humano gene

ri attuliſſe. Sunt ªutem populares hujuſmodi errores adeo

¡bi ue gentium cºnſecrati , ut quum vulgus íllos ani

m vertere nequit, turn dedoceri a nullo potest , Phan

tªſiª: mancipatum, rrªtionis imperitum , dementªtum fu

rore . \ \

S. 7. Mentem nostram omnium rerum ignaram corpus

78

'YU-Nª¡- ſubire, ſuperius monuimus. Praeterea nos in infamia ſo—

fiçim .

lum ſenſationem , 8( phantaſiam , fine ullo ratiocinii u

ſu, habere, ad ratiocinii vero uſum gradatim & pedeten

tim progredi, ientando, expcriundo, perf icuum est. Er

go qua: in infamia diſcimus , aut ſola enſatione diſci

mus, ut corporum phznomena ,' aut phantaſia , ut to

tum mundum phantªsticum ; aut auctorit’ate parentum

magistrorum, populi, ut plurima qua: ad honestum , ve

turpe , fas vel nefas , íustum vel iniustum Pertinent . Haze

Prius in nobis fuerunt, quam ullum rationis uſum habe

remus . Ea, postquam adolevimus , ſapientum przece

ptis (b) ad incudem ratíonis effent revocanda , ne , ſi

ſin: fàlfa, pet totam nos vitam perturbent , omneſque

eogitationes 8: actiones nostras atro perverſoque colore

inficiant . Interim ob popul¡ dominantem auctoritatem

vix quiſquam mortalium audet . Ita vitia perpetuªmur,

quze cordati viri querantur potius, quam emendent.

5. 8. Prseterea omnes homínes Prius vocabula linguze,

in qua. naſcuntur, diſcunt, quam vocabulorum potesta

tem . Amara, legm- , dicunt , elºqm', bºminem , am'

mam, mundum, iu/lu’m , bom-[Zum, reliqua, ut pſittaci .

Vocabulis notiones infantiaº: informes 8( prazjudicatas y,

confuſas , plerumque etiam nullas affigunt ex adſpectu

ſenflbilis alicujus qualitatis prime, quee dígito monstra

tur, vel quam ipſi imaginªntur. Quum adoleſcunt , ea

dem verbª cum iiſdem notíonibus uſurpant, pueriliterquc

per totam vitam hallucinantur, aut ineptiunt (c) . Hace

vocabulª, qua: pueri didicimus , horumque vocabulorum

Potestas , adulta ratione , ad examen revocanda eſſent. Sed

uotuſquiſque tantae animi attemionis capa): eſſe potest .ª

ïrazſerrim in iis vocibus, que nobis ab antiquis Latinis

tra

]mmmlí: .ſn. XV.

cam/¡In mdil’l’. I. ¡le prima pbiloſ.

(a)

(b) j

(e) Lazio: m. I. cap xo. S, 4

.l

EE CAUSIS ERRORUM CAP. VI. 7, 'I

tradítae ſunt: illis aſirzcis: GTM-is, a. populís oríentalï

bus : quaz cundo monstroſis notionibus depravatae ſunt .

Quís huíc Canon¡ parere valeat fine Herculeis laboríbus?

5. 9. Porro ea est imperiti vulgi natura, ut eorum e

ventuum , autxphaenomenorum , quorum cauſas immedia

tay ignorat , Deum, quimediamtantum est, immedz'atam

ſaciar cauſan¡ . Quiz natura \um continua cum vulgo ſa.

miliaritate díſcítur, tum in Poetis , qui ſènſm lzºminum

'Uülgflſfl‘ ſèfiantur, maxime ineſſe deprehendirur (a) . ln

utroque Homeri poemate exempla habels infinita . Hinc pau

latím ſactum, ut errores quoque 8( peccatum tranflulerïnt

ad Deos , naturamque divinam ín íniquam verterint .

-Jam eadem vulgi natura res paullo inlplentes, aut raras,

aut in genere ſuo magnas , 'quzrque ammum commoveant

vehementius, Deo Dénia-m tribuït . Hinc Homero Jupi

ter vsprxnycpiªrue , coactor nubz'um (b) . Hinc apud o

mnes nationes ſulmirm tribuna ſom' . Hinc in ípſa. He~

braíca gente , qua: ſola ex vetaíbus divina: ſapíemíz

particeps ſuit, Ventm Dei, Cedrm- Dei , Tempe/¡4: De¡ ,

Granda Dei, \Se fimilia, quz loquendí phraſes res in ge

nere ſuo maximas 8( vehementes ſignificant . Eapropter

philoſophus noster hunc canonem ſervabit:

em rerum ?Mmmm flati¡ legíóm, ('9‘ per Muſas* firm¡

dIzI immutabi/iter gubenmt . Cauſa efl omnium prima t

ſed ſuó M ſerw'unt fecunda . Ergo ni/ºil Deº ímmediute"¿bulto Mm tantum ob ratiºnem , quod id ¡ſimperimm *uu/

gm' magna ſaciar cauſen/¡one : :me parim omnia explora

to, atque perpenditof rationem pluri: , quam "uu/gi mm#

ram facha.

5. 1o. Sed 8( illud inter praajudícía aut vulgaria , aut

popularia non minimum est , quum quaedam non ratiºne

alla, ſed publico aut vulgi , aut ſcholarum indicio , ple

rumque- non ſatis ſolido , contemncre aſſueſcimus . Ita

vulgus nostrum Muhamedanos, 8( Hebreos in bestiarum

numerum cenſet: qua ex re fit, ut aut nullam cum iis

jun': cammuníanem eſſe putet , aut eorum Opera omnia ,

ínvemaque negligar, atque derideat . Qui hodíe Theoio

gicis fludiís operantur, paullatim in ſummum, 8( ſchola

flicorum Doctor-um , & ſcholaſiicaz diſputandí methodí

contemptum inducuntur, ut eos ne nominar¡ qgídem ſe

ram 3 in q_up ita peccant, ut ii peccabant,_ qu¡ eoç nul

lo 011m ¡ud1c10 ſectabamur . Philoſophiz ſiudxoſi hºdlè Pe

ri

( l ) Nçmo ea in re ſcmpulofior Homero.

( b) Nm ſom vam :ju: vocís nom deyezd'ua fit .

\

V015¡

Mmm,

ſºpnſlí

:iªjª .

V101¡

impems .

z.

8o- ART. LOGICA: LIB. 1'.

ripateticos , 8C Carteſianos ita oderunt , ut ſi lis Peripa:

tetici alicujus , aut Carteſiani guidpiam laudes , statim

w nares contrahant , quaſi cererl homines Przterquam

ÑÑ-.Ñ Newtoniani , crudi ſuerint lateres. Cui enim mortalium

*W tota patuit natura? Ecquem non aliquid effugerit? vQuis

' non aliquando lapſus? Nam 8( ſunt quzdam acute a. Pe

ripateticis excogitata , &C a. Cartefianis plurima ſummo

iudicio ſcripta, que idcirco contemnere, quod Newtonia.

na non ſum, est pueriliter defipere: 8L Newtoniani ipſi

non quaſi ex Deoruxjn concilio aliquo demiſli, ſed ut ho

muncmnes , dormitant aliquanclo, 8C natura‘: cedunt.

ªlªªªfl‘- 1. Tu nullim bºmini: cantamnito ingenium: de bumanaq

mm memz'um cogztati; non ex ul/a Pmjudíciº, ſed ex N1

tiene judimtº: librum , opera , inventa ipfiz eequa lance

apzyndito, non _auctºrem : libermtem pbilºstºplmndi , quee

divina quzedam rex eſi , ut ne 'vis cºnſuetudinix, Ó' ſem/i

ſecum abripiat, CII-veto: null¡ -equo justin¡ credito .' nami

mªm fine ratiane averſa’or (zz) .

2. Pra-term cum ¡57mm *valga ne ſemi/imitar *verſator:

przejudicia popa/t' ¿ii/¡gamer perſcmtmnr : 0mm: tua: opi

m'am’ir, quam adulta efl ratio , Ó' ſm' iuri: , 4d examen

revumto: -Uindicam te tibi, ::mz

Hoy. . . . . . . denique te ipſum

Com-ute, num qua ribi vitiorum inſE-Uerir alim

Natur/i , aut etiam conflsetuda mala . Namqne

Neglecti¡ manda ſilix inrmſcitur amix,

g. jam ſi te nº71 rita a paremibm inflz'tI/.mm agnflir,

ſedulo mi [indio comztºr te [Im-gara, Ó' ita -Uitam [inem

ïiam ſuſcipiza , mmqmzm ſi ber¡ aut nadia¡ tenim nata:

ſi¡ . Utere amicix Pê’ïſbitflt‘iºïiblt: O' fincerix, ::tqm ab il.:

(eme/¡enſima [zeta excipitº -vultu . Libro: , quomm ſun:

plural egn’gii , de puerorum educationa, Iegitº, C9' magna

Example: imitutºr . Tu tibi tzmdem 'pm-em @fio : nutrix

VERITAS .

S. 1x. Superest auctoritas magistrorum . Sunt litterarum

,xt-já¡- magistri vqyii . Alii primis ter-um elementis ¿meros _i513

,fflfflz buunt : alu vero paulo provectiores ln ſubllmibus duct

m.E_º- plinís emdiunc . Utrique plurimum nocere poffunt x.

;Fam º" maz-ibm, z. diſciplina , g. auctorimte dºgmamm . Et pri

' mum quidem, quum pueri 8C adoleſcentes magna. reve

rentía magistros colant, fieri nequic , quin eorum mares

imbibant. Itaque magistri aut verboſi, aut tardi ,l aut

g O*

—~—-———-—r

--q~——

t a ) Ego ¡¡a [ibm- legi wlín'a amm.: _, guaji' omnes Many-m' ſign.. Nec

n-egn pluvimum ſu?: ¡avaſt via-.m pndldmflk Auctpris .' ſld piſnl ¡d m7;

mimm pro 0pm: »mira mix-::mſnm . _

'DE causis ERRORUM CAF-'VL gr

gloríoſi, aut nimis abjecti, aut ſuperbió‘aut feri , auriu

xu molles , fibi fimiles faciunt auditores , maxime pueros .

Hínc notatum est in ſectis veteris philofophiæy Heraclí

ticos obfcurosvfuiffey Pythagoreos impostores, se ahi ſx'

lentii , Platonícos graves , Peripateticos molliufculos , Stoi

cos feveros ac truces (a) . Nocent etiam nimia ſeverítate‘,

aut indulg‘entia: quarum illa ilupidos ;1 hæc inertes tizcit .

S. 12. Przteréa¡ primi litterarum magifiri puerorum men

tem corrumpunts dum eorum folam excolunt memoriam

tanta voeabulorumlfarragiueLingenium vero zz iudicium i

neglígum. Dolentèï' dico at irustra: nihil tam puerís nO- . .

cet, quam præfens ufus , eos in linguis exoticis infit-uen

di : hic enim puerorum conatus igneam ingenii vim ,

quæ in pueris eluceta relundit atque hebetatz quippe dum

tori convertuntur in excolenda memoria , ac minutis quif

qniliis , ingenium 8C judicium hehefcit . publicum malum ,

at cui vix ullum est hodie in Europa remedium . Hinc

ego factum femper putaví, quamobrem in Gt-zecía plures

fuerint uno fæculo philofophia quam pluribus in tota Eu

l'ropa: Graeci enim , quum linguas externas difcere non co‘

gerentur, ab ipfainfantia philofophabanturg nec ingeniumSz perfpicacitarem ufu memoria: conterebant. Sibi mentiri

que fuze tempestive tidere affuefcebant : :cum nunc torito

ta vita ab aliorum ore pendentj ut nihil placeat cuique

nifi cil-¡limar, df “7

5. Ig. Satís laudari hac in re nequit præceptum , quod Pub-m

Pythagoræ a veteribus tribuitury ut homines , quod ad 15mm"

litteras Sz fcientias ſpectat, fecundum naturam intiituantun de lit-mis

-id eft ut præceptores puerorum naturam fequanrur , quo º’着‘ª’ª'illa it, eoque gradua quo fefe illa explicar , non ut eam 'm'

cogant. Hominis autem natura talis est, ut primum fen

fus 8C phanmfia obtineata deinde ingeniuma tum intelle

ctus‘, tandem judicium. itaque fic cenſeo, in iis rebus

principio exercendos pue-ros, quæ objects. fenfuum &Phan

raſize effe poſſunt, qualis est Seographiaa Historia natura: i *'

ſ‘uccincte delineata, ſimilia: tum vero ad inveniendum

quoque infiruendosa quod fit partim fiudiis Geometricis ,

partim fyfiemate aliquo philofophico ei rei apto: Carte

fianum aptiſſimum puto: ſed ita tamen ut moneantur adoleſcentes, fe opinari, non ſcírc. Tertio loco ad pura. º in

intelligibilia paulatim manuducendos : tandem Politicaza '-H

lurifprudentiæ , diiconomicæa quibus in rebus ferium 8C

acre judicium valere debet , admovendos , ac civili hifto

ria informandos. Quzrís quem locum Linguarum frudiisGen. Log. i F re~'

( a ) \idealm- lismi In'fl. Phil. liú. 7. up. 12,' o ſer-1.l

82 ART. LOGICE LlB. I.

relinquam? nempe Post excuitos ſenſus, 8( phamañam,

ouum ingeníum & judicium paulo majores vires adopta_

ſunt, ut non tam ſaciie ſuffocari poſſinr. Intelligo autem

hace eſſe vota otíoſi philoſophi ,~ ſed imelligent quoque o

mnes, nihil fieri pro lítteraria ac civili Republica. utilius

Poſſe. Cu¡ ením bono tantam generis humani partem in

iis conterimus, qua: aut naturam vitíanr, aut obflaculo

ſunt ¡is artibus, quibus bene beateque eſſe Poſi'umus?

MMA-M S. 14. Jam vero magistri omnes in dogmatibus ſcien

"f M7”- tiarum plurimum auctc-rítate ſua nocere poſſunt, dum a

Zïíªº' doiefcentes eorum dictar:: accipiunt, 8( venerantur , atque

in eorum verba jurant. Hoc enim modo vel magistrorum

errores mordicus defendum , 8( pro ¡is , tamquam pro arir,

Ó* ſon), concertant; vel putant nihil poſſe ſe accuratíus

8: melius magiflris ſuis reperire, ac ab omni investiga

tiene ceſïànt . Eam ob caufam Philoſophia Peripateticaòt

errores plurimos per Piurima ſzecula promovit, &r ne la

mm quídem unguem profecit: quod 8( nefas pumretur ab

Ariſïotelis auctoritate diſcedere , 8: Ariſioteles ingenii hn

mani finis haberctur, ut ſêepe est a nobis adnotalum . Ob

eªmdem cauram Philoſophia Plamnica vel in ipſa Chri

fliana Religione hzreſes plurímas peperit, quod Plato

ramquam Philoſophorum Deus alíquis quibufdam colere

tur (II) . Eidem caufz debetur, quod Carteſiani plures Car

teſii errores 8C fabulas adoptaverínt. Viros antem magnos

commemoro, non ut quídquam eorum existimationidem

pmm velím, ſed quod ut eorum maxima eſ‘t auctoritas.,

ita magis pericuioſi ſunt errores. infinita ſunt errorum

exempla ex auctorimte hominum in Republica literaria

natornm . Nempe ubique gemium ſunt ingenia quzdam

ſervilia , quee credere malmnt , quamſcíre, queeque nullo exa

mine magistrorum dogmata excipere patata ſum: veluti Del

phica quzdam oracuia . Magistros autem quum dico , libros

quoque intellige: ſun: enim velut mortuiquidam magistri .

canon. 15. Pljilºſopbm' ergo nofler nui/im bºmim'r fic-7mm

reeipz'tº : ECLECTICORUM in mºrem pbiloſbpbatºr: que'

fi-mel Mim in alterím- 'verán jura-ui: ,

Libermte mret, domine-Im 'Ue-¿et ímprºbm, atque

_ Ser-vie¡ zeremum , ingenio quin mſcíi: mi .Dfl‘fl‘ſi’º’ S. x6. Hic canon Clarins intelligetur, ſi pauca de Ecle

{ÏffiL-f: ctícis philoſophis addíderímus (A) . Philoſophía Eclectica ,

ſeu Electiva, ea est , in qua ſapientiªmv rátiane tantum

quzrimus: rationem autem regimus ſenſuum experiment#

Lx. Ó' ob

M

( i ) Açlnotavit s. lïpiphanins. '

( I ) Ville Ch. Tem… ¡n püílºfipfiª dama.

vi

m CAUSIS ERRORUM CAP. VI. 8;

Ó' obfèruatz'oniàm, intima con/tintin, ratz'ocinatione, &

aaaoi-irata in iis, quae alia via fciri nequeunt. In hac

ratione philofophandi non quæritur quis quidpiam dixo

rit, ſed quam refie, idest quam rationi conforme, Hanc

eſſe veram philofophandi rationem docet Arístoteles (a) ,

8L Plato (b), &Clemens Alexandrinus (c) . Omnes cum

veteres, mm recentiores primi nominis philofophi ita

philofophaii ſunt: quod ſi posteriores animadvertiffent,

non ii ſervum evafifl'ent pecus . Ita autem phíloſophan

dum eſſe præclare demonstI-at Lactantius (d). Haac au

tem philofophia in primis Theologo adhibenda est : ſe

ctaríus eſſe Theologus alicuius Philofophorum ſcholx necpotefl, nec deber. _Quid Albani: ( inquit rrertullianus de

præfcriptionibusl (9' Hierojblymz': ? _Quid Academia* ('9'

Iode/Le? Quid Hæreticz': (9' C/Jrzfiiani: e’ rio/ira infiimtio

de particu Sa/omoni: efi. Interim cavendum en, ne li

bertate hac abutamur, aut ad omnium contemptum,‘ in

?nod vitium incidunt adoleſcentes, dum liberi in philo

ophando‘ videri volunt ,- aut ad contemptum divinarum

ſcripturarum, ac eccleſiasticzz aufloritatis, qualem licen

tiam & libidinem potius Deîflæ promovere conantur :

utrumque enim contra rectum rationis ufum est, quod

ſuis locis commodius demonlirabitur . itaque non funt ii

Eclectíci, ſed libidinis fuæ ſerví. Scilicet tam errat is,

qui omnia Platonis, aut Ariflotelis dicta fine ullo exa

mine conſectatur, quam qui item nullo repndiat omnia.

Nam de eo, qui arrogantifiime brevi humana ratione Dei

auctorítati, idest fummæ rationi inſultar, quid ego di

cam aliud, nifi omnem rationem excutere? Quod ui

efflcit, is non philofophus, ſed ne rationalis quidem el .

Recolendum Horatíi illud,

In vitium ducit culpa-,- fuga , fi caret arte - …JL

z AR

(a

(b

(c

(d

) Lib. I. Etbiu uy. 4.

) In Orgía . in (none, in Ghz-milla, Z9' alibi pagina .

) In primo ¡¡ro-ul .

4 ) Laflm’rii locum integrum ponam : eil enim ſecta digaífiïmªſ -

Quake oportet , mnit 5 in ea re maxime , in qua vitæ ratio verfarur . fi

bI quemquam conſidere, moque iudicio , ac fuis ſenfibus niti . . ad inveiii

gai-dam . & perpendendam veritatem , quam credentem alienis erroribus

deum . tanquam ipfum tationis expertem . Dedit omnibus De s pro virili

pol-none faprentiam , ut & malim-ra invenigare poſtear , AUm‘rA

perpcnqere. Nec quia nos ¡lll (mI'Iores noflri ) temporibus antecefferuntg

faprentra quoque autecetferunr ,- quæ fi omnibus zqunliter aa…, occupztl

ab antecedentibus non pour}. lllibabilis cſi , tamquam vlux & claritas So

lIs : ura ut slol oculorum ., fic fapientia lumen est tol-dis humani . Quake

cum avere . xd eit veritatem quzrcre, omnibus fit innatum . fapientianl

mn adtmunt , qui fine ullo iudicio inventa maiorum probant , & ab aliis

pecudum more ducuntur . sed hoc eosfallin ,quod maiorum nomine poſi

ͺ, non putant fieri _Poſſe . ut aut ipli pius fapiant .ª quia minora ‘vacan

tur: aut lu! defipumnt , quia maiores nominum .

\

gá- ct "l" ª i r'ª'ª’i L '

.,

_ o o ,.1

A \

';-"“ De‘I'a’E-I'I, idearumlqpa’ºbiectzkſi, Ó' ſigmſim'. '

) ,

…z

'I

n

¿MH-Ñ_ U E in hoc libro_compl‘exi ſumus, ad quin

gamm- que ſumma 'capúorefªrrL pofluªnr. x. De

'ªª’ - idearum 'ſéu 'notmarum natura', & origine :

2. de idearurn- generibus: g. de erroribu‘s',

quos idearum oc'caſione admittere poſl‘umus :

4. de idearum realitate: ;.de idearum 0b~'

jectis, ſeu de-rebus , 8!. de multiplici re

Eum studio :-6. de'—idearmn ſignis, quibus‘ illa: çum aliis

communicanmr Fred-pue. Reſert hace omnia. intellexiflè

eum, qui-pr‘xcepta veritatis ínvefligandz est nte-docen

dusz'ne'èi‘de‘inceps non ſolum in vocabulis, ſed in uſa

qnoque rerum ipſarum ac doctrinis hrerenclum ſit .

ª 'l''I

u, . :j › C A P. I.

'i' ª; Ï D: ide'amm Mmm, C9' origine .

1 ‘ A Ñ › ,

º… SJ‘Í. ON ego ſubtiles Metaphyſicorum hoc in loco

idea. quzfliones ſeram: historiam tantum ſcribam,

ne tirones ulrerius progredientes vocabulorum ignoramia

moretur. Idea Ó' ¿J‘ºc grazcum vocabulum est, idque a

verbo STE', ídest video, &, quod antiqui dice-ban( Lariª

ni, [De-cia. Latine dicere poflis imaginen] , ſpeciem, ſi

mulacrum, notitias vocat ſmpe Cicero. Phlloſophi v0

cant 'ideam ,ª'Id quod fit ment¡ pra/Em' dum percipit , aut

cogitat , quodque ſèmper rei a mente diſiinctee, C9' quz'dem

aut exiflentis \aut pºjfióilix, imagº- Ó* forma quedan: efl .

Nimirum quum mens nostra res extra ſe poſitas intra ſe

videat,.in quam res ipſaz penetrare nequeunt; in earum

ſormis, imaginibus, ſpeciebus , quocumque tandem id

A” ¡ha fiat modo, videat necefſe _est ,_ _

ª Nm_ S: z. lllnd a Plnloſophxs diſputaron_ !dee , ſeu !emm

¡Im-nz_ ſpecies ac-ſormze , Ipſç ne ſint percepuones concepnoneſ

/ fiin-7k .

ªº‘ d'- que menus, an vero imagines quªºdªm 7 “t ª rºbªª’ i‘ª

, a Per~

De ÏDElS ETVOCAE. CAP¡ I. 8g

a perceptionibus dístinctae? Ea de re haz fel'untul' opinio

nes. l. Quidam opinantur, ideas 8L, perçeptiones unum

ídemque eſſe, perceptiones vero aC cogitanones eſſe mo

tiones organorum ſenſoriorum, & cerebri (a). 2. Ali¡

arbitrautur perceptiones, ac proinde ideas eſſe actiones

'ſolius mentis (b), qua: formz dicantur propter res,quas

reſerun't. g. Alli vero putant distinguendas_ eſſe ideas ma

teriales, guas pbamaſmam vocant, ab idexs intellectuali

bus: &r ¡¡las quidem e’fl'e impreffiones, 8( concufliones

quaſdam in organís ſenſoriig & cerebro factís ; hqs ve-ro

ipſas perceptiones, quibus idea: phantastlcz menu exhi

bentur. Addunt cuilibet idea materiali ſeu phantaſliczj

reſpondere ideam intellectualem , 8( cullibet intellectual¡

materialem, (c) . Scholaflici philoſophi ideam materialem

vocant impreffam ſpecíem , intellectualem Yeroſpecicm ex;

prelſam. Utrumque, quod mireris , pro'pruffime . '

Sed &.ſunr qui ideas ipſas intellectualcs velut formas

a perceptioúibus dístinctªs Concípiunt, ut illſz ſim rerum

imagines, \ſed íntell‘igibiles ,- he memis actíones, quibus

illze comprehendunmr, ac ponferuntur (d) .

Ñ S. 3. Prior opinio mimi incorporalitatem ¡8L ſubstan- Expen

tiam evertit; nam fi ut ideze, ita. percepuonas motus dºfj'ª"

ſunt cerebri ;8: ſenſuum; ſubſlantia ipſa animi aun nulla JM:est, aut totum corpus est. Quum ergo ſupra 4 demonstra- ºPÜUſiº'

\um ſig, animan] rem‘ eſſe, & quidem ¡¡vid-MU a cor- :Shu-Ñ,

pore dxflinctam, omnmo falſa hace ſententia cenſenda est .

S. 4. Altera cum imernis ¡mimi ipſius experimentis :.ºpíniº

pugna!: res enim omnes extra nos poſitasnon percipímus, _ ~

nifi ope im effionum & concuffionum harum in Cerebro

factarum z al’rhis quoque impreffionibus memoria nostra

pendet. Pra-tereamullz in nobis, ne intellectuales qui- [Ñ

dem, naſcuuzur idea, quin \iis excírari in cerebro motus ‘

reljpondeant. ;Tam nullae excitanmr idea: rerum fine ideis , ÑÑ_

vocabulornm, ſeu ſonorum'quorumdam, quibus corpus - Ñ

commovea’mrfi. Que omnia (ati-s demonstram, ideas 8C

perceptioúesfnon eſſe unas eaſdemque mentis actiones Í ita

enim ſi effetyneceffaríum non eſſe: ideas a corpore aut

corporis mptioaibus ¡Rinden-e,~ Ñ ‘ _ …I .

.S. 5. Tandeq fi lpſa: perceptíones ſunt ldez, duo*

mm alterum dxcatur oponer., aut mentem nostram, l; k

que cezuſa est_ .proculdubioºactiva ſuarum' perceptio- «MN-ª

num, ideas ſibl creara, rerumgnempe ignolaxum formas, v' ***m

;is-;3x5 ….¡j , 3 , \ \ " quod.

'TW 'r'

) Hab ' ;ya etim- Loción? z ,

) Ama( ¡¡h-º ¡le vai¡ , (y: ſal/l.: ¡dci!

) H-'olfiur' "S‘tbºlúflítºh *ª ~~ . "º *‘~‘ ..

) Maldita-*dim .

((3

Ñ, b

lrc

(d

86 -An-r. Lomcm Lllla lll

quodrell ineredibiley nifi illa perpetuo divinet :4 aut ideas

¿Se perceptiones fimul ab externis cauſis, bem vel corpo

ribus, excipere , ipſamque in perceçí’ti‘onibusºomnibué

mm- paſſivs_ ſe habere, omnique _ destitui activita

te, ſeu vi percipiendi, quod animi naturam radicitus e-r

ima/mi- vellit. quapropter verifimilior ell Scholallicorum opiniof

:03m opi. præcedere in corpore ideas nmterzzzlers ſe m m mente 171

glfüaï'ªªª-telleóïjuqlex, aut fibi utraſque eſſe_ conjun as, haſque eſſe

. perceptionum formas: nili hocmter ignora, quod ſimi

lius vero est, referre maluerimus.

,mmm S. 6. De idearum origine longior elst.& diffiçilior con

origo. troverlia. Ea de re, quæ feruntur opiniones, funt hujuſ

…m modi. x. Quid-.1m putant ideas eſſe menti innatasz qui ta

apinio. men tibi non confentiunts nam aliiomnes ideas , ut veteres

Platonici, 8( Leibnitius: alii primorum tantum axioma-1

tum univerfalium , ut Carteſiani quídam, notiones in

natas , ſeu potius naturales atque a natura ipfa mentis

prodeuntes eſſe opinantur. i

rgcqnda 2. Alii mentem tali vi præditam faciunt , ut politis

º‘º'ª‘ª motionibus ſenſuum ac cerebri , ipfa ſibi ideas creet re

bus, a quibus illae/producuntura conformes. Ita. Arnaldus,

at WolhuS, licet non eadem ratione moti . ' fr

3. Alii cenfent Deum ex occaſione motionum corporea

rum producere in mente ideas earum rerum, quas eam

percipere oportet : !ta Carreſius ipfe , Sylvanus Regis ,

8( alii plurimi . 42's** iri ª

;zu-.7ra 4. Alii exiliimant mentem nostram neo uniri *MET* ¿cr/av

lpmlº- effentiali-tera Sz in Deo, aut Dei lumíne, omnia videre :

quemadmodum Malebanchius .

Tenia

opinio .

Quinta

mm_ ditauone ſuper ídeis ſenſuum provenire docenta illudque

vulgamm uſurpant, nibil efl in ima/[E814, quod prim' non

opinio fuerit in ſenſia. Qui item non fibi conveniunn Nam Lu

ſfflª- cretius vult ex ipfis rebus avolare idola a: fimulacra quæ

dam , atque per (enſus animum ſubire. Scholastici docent

ideas materiales , ſeuſpeciex ¡mph-1121:, ab objectis in cere

bro imprimi , hinc ab ¿mails-&u agente ſpiritM/izari Ó'

il/mnimzria atque inte/legiti pam-v0 preſentar¡ y fierique

[papis: expulſa: . Lockius ipſas motiones ſenſuum &E ce

l _ rebri eſſe perceptiones- &z ideas .

5._Alii tandem rerum omnium ideas a ſenſibus, ac me- '

infima 6. Alii postremo recentiores philofophia licet fateantur

P 'omnes ideas a. ſenſu ¿St medjratione videri naſci, non du

bitant tamen aſſerere , ſe non intelligerea qua id ratione

fiat. Atque isti , ſi quid ſapiojfa-ue indican: 4-4140-.

¡¡¡emm S. 7. quamquam fentermas ¡stas ad examen revocare

prima ,,. non fit hujus loci ,'*ſactumque a. me fit copioſe in altera

¡¡mm . ausit

~_

DE IDEXS ET VOCAE. CAP. I. 87

Meta hyſicae parte; iuvabir \amen pauca per ſumma ca

pita ehbare.~ Príncíp_i0 qui ideas ¡uni-¿tas conflituunr, ii

çrocu] dubio nom'me \deal-um non ſigmfic-antjmpreffiones

quaſdam in cerebko ſactas ;_ çſſent emmudege ¡the mutabï

les, quemadmodum’cerebrl {pſius constxtçuo ,-81 ſubstan

xia. Nec prefecto fignificannpſas perceptmnes, ſeu actio

nes intelligendi ,*’-quis èr'xim‘, qui fibí non ſit penitus i

gnotus, dixerit, _Ómnes' percepriones pofflbiles ſimul ir¡

animo extítiffe *ab ínïtio ſua: existentia: f est enim ca.

ſolius De¡ pxopríetas . Supyeqrest ergo ut di’cant , ideas in

natas .eſſe r. aut’iñclin‘átiones ,8¡ lege: mechanicas natura:

humana? , quíbus nos erga’ quzdam objects. impellamurç

aut 2. clara 8L distincta'iudicia, quªrum statim ſumus

conſcií,,ac ideas qnaſdam acceperimus, ut notiones axio

matum , ,Totum_, Maim- ſic-{parte z nequit idem' ſimul eflè

Ó' non :1P: aut-g. 'neſcio quas Imagines in animo in

ſculptas , que eum ad perceptio'nemwuarumdam rcrum

excitare valeant ,_ ’ ' 7

S. 8. Jam de: primo diſputare non est neceſſe: nam ha:' ínclinatipnes 8L _propenſiones, ſi quidem ullctz ſint huiuſ

mod¡ omnem vItaz uſum antecedeñtesjidmrum innata-mm

uomíne ap ellare, est tu‘rpiffime vocábulis abut¡ . Alterum'

íuutile est Y!: quzstionem adducere: na’tn íllzideçe, eaque

judícia naturalia quidem dici poſſunt, funtque, non m

nata . Tertiu’mmín’us intelligo; nec video,~ quum Deus

creaverít animu'm in‘telligendi capacemz debuiſſe çtiam 'm ¡U6

res, quas intéfiigefet , creara ; aho in quum oculos videndo

“aptos ſecerit, debuit‘q'uoque ini is Creme colores , quosvideçem \ Acçedït vquod horumr philoſophorum qctuidam

ſunt , 'qui non ideas tantum , ſed iudí’c’xá’ quoqu’e hunc in

modum innata docent',«'dum noxiones primorum prínci

píomm con enitas eſſeÑ ajunx. Quºd est dicere, ſi r‘ecte

accípío, in antes', qui ſingularianondum nomnt, áªxioma‘ª

\a univerſalia cogïzaïº; Nónfiiflz …gel-*ſunt .em-um , qué:\ .

quid diqanr ¡Inox-amy Tr.:- . _ ~ c

5. 9'. Deiuddfwewumªest, 'mentem \ibi primas 8C ſim- !er-cun.

plices'idea's pròcreare non pòfi‘e, niſi dïce’re velimus re*- ª"

rum -ígnotar'um ›fibï, imagine# create Poſſe :-quod nomad¡

potest, quam picter reí, quam¡ orar, picturªmdélínean

re. Quaª. quum ſim, licçt con edatur nokïones compoſiè

las Poſſe fibl"memem efficere lur’es ſimplices copul‘an

do¡ am' exiam’Íx prÏFmïs , ~

jectura deducere: a‘ut .ex tïngularibus elicere univerſales ;

incredibilç’xamenvſuerk ¡¡bi etiam 'primas ideas ſimplices

create ¿QUI-¡une mit‘ºr Wolfium tançum hdr-manía El*

li PmflabctiteÑdare-pomiffey ut conlïituerer, omnium-i.

- F 4 ' eúam

as a‘iunde haber, alias *èon- ‘

m nr

n',- .

179w-, 5. ¡1. \Quan-co,

id .

- mum inducant , unicamque in

88 ART. LOGICA-z LIS. IL

etiam primarum &l fimplicium idearum. mentem ipfam

ſ bi cauſam eſſe. Est hæc harmonia præiiabilita in hoc-P9,

i‘ita, ut mens vi ſua producat libi coutinuatarferie omnes

perceptiones , quæ refpondeant ideis materialibus cerebri,ac ſenſuum , quin uilo modoba corporelin id moveaturz

6C .corpus fibi vi ſua omnes motiones fuas mentis cogita

tionibus Sl voluntatibus refpondentes continuara. ſerie r0

ducata quin ab anima impellatur , aut. regatur. Quo est

non ex certis principiis philoſophªri, ſed divinare, atque

ita , ut naturam deſeras . v

S. 1o. Tertio, qui putam Deum immediate in nobis

omnes ideas producere, ii coguntur fateri: I. Deumyro

duc’ere quoque in nobis immediate ideas earum rerum,

ex quibus adverſus De¡ Legem commovemur; quod qui

cum ejus fapientiaconfenferiti Ñ_

2. Nullam in nobis-vim percipieudi activam ineffej id

est, ſi recte accipiogvnullam animam, ſed Deum eſſe

cunctorum animam ac mentem .

.g. Quid est meum in nobis ideas producere? an enim

est imeilectiones &i perceptiones fuas animæ communica

re? id eſſe nequit : quippe quum intellectio Dei fit ne

ceifaria a immutabilisa ubicumque est, at tota est, at

una, a eadem ſemper, quod contra est in homine. An

est pcrce tiones omnes in illacrearelex nihilo? nec id

eſſe pote g alioqui mens hominis non eſſet principium

fuarum cogitationum activarum, ac fpropterea ne mens

quidem st ſubstantia, res fcilicet per e constans & intel

ligens. An est illam ad cogitandum adjuvare? ſed hoc

non est ideas producere, ſed quidvis potius. An fpecies

incorporeas communicare, gus; res exhiben t? at hoc,

ut acute Beatus Thomas ratiocmatur, nece itatem unipnis mentis &a corporís. diiioivit . ,Quid enim› attinuistſiet

mentem corpori ſenſibus instructç copulare_ P‘ Tan

dem non hoc in loco quaerimus , quid beuswpoiiitrg nam

hoc certe potest s ſed quid fecerit , faciacque: nec vero

hoc. quod aiunt , constar , nili de prophetis . ¡An

vero omnes hómines naturakiter ſum: prophetz? Id unus

dixit Spinoza..ac reliquï, qui fammi appeilamur.l i ui mente \cum neo effentialiter uni

tam ſiciunr, I. vi eant , nelij tiiagorifmum ac Spinozíſ

niverſo mentem, 8( ani

mampmnia pçrmeanterç, ua omnia vivant, &cogitent;

.g. cui legi dicent nobis atos ſenſus? .ad “ji-m wm,

inquit blebranlchiusz nempe ut vitam ſervare ſciamus:

quoniam autem idfflfieri nequit fine cognitione exiiieutiæ

. &z connexſiuum piurimarum rerums huic cognitioni acqui

:ends:

DE Imars TE Vous. CAP: I. 8g

rendae inſerviunt ſenſus . Est autem ea cognitio omnium

nostrarum cognitionum grima ,-.ex ea caeteras derivamus.

Ergo via ſenſuum in no is gignumur prima: idem , in qui

bus deinde alía: ínazdificantur. 5. Cur ſenſus nos decipere

iſli docent, ſi nihil ſenſuum via diſcimus?

5. -n. Quinto qui volunt ,ex rerum ſuperficiebus idola. Et Mª.

indeſinenter avolare, ii concedere debent, haze idola non 'ª

eſſ'e oorporea: alto uinjamdudum mundana corpora ex o‘- '

culis evanuiſſent. Beinde cm: tot idola, nempe ene in

finita , nec inter ſe miſcentur unquam, nec e mutuo

comlmpunt , quum oporteat ut alía per alía tranſ

vez‘ſim pehranſeant .ª Sed demus huiuſmodi imagunculas

a corporibus avolarç, qua ratione dic-emos eas a nobis

Percipi? an percepciones etunt motiones cerebri ab idolis

excitatae? eſſe ne uir. .An integra idola mentem ſubibunt?

nec id fieri potei 5 quandoquidem ea ſunt corporea.

I S. ¡2. Sexto, qui contendunt mociones ſenſuum 8: ce- Paper'.

rebri eſſe ideas 8( perceptiones ſimul, ii przterquam quod #ſurfer

omnem ſubstantiam cogitantem perimunx, aſſerere debent, 'ª'

aut motiones iſlas ſimiles eſſe rebus, quas repreſentan: ,

aut nihil a nobis ceno ſciri. Primum maniſeſio ſalſum

est . Quz enim motiones cerebri colorem repreſentara

poſſunt'? que figuras, que res alias, quibus fimiles nullo‘

pacto eſſe poſſuntPAſſerere veroſi nihil a nobis cerro cogno

ſci', hominis est patientia aliorum abutemis . Qua: quum

fint, ſatebimur ingenua, nos ignorare, qua ratione res

extra nos poſitas. Percipiamus, &e quid _fintídeae 8C perce

ptiones nostra: .

' S. 14. Interim neullum hinc prazíudicium pro ingui

'renda veritate exiſiat , putabimus verum, etiamſi forraſïis

non fit, omnes ideas nostras pax-\im ſenſationi, Parrim &c

meditationi originem debere., Ex quo hos deducemus ca

Dones . Citrato ur ſenſuum experimenta quo plura Pºjfi: ,

habeas: ut mm mundo mmm, Ó* bºminum, quo firm'

pote-fl diutiur, *ver/eri: ,* ut acumen mami: auge-IU: ut ra

ïiacimmdi ſucultatem acquira: . Punto fabula: , etíamſ¡ mm

jim, te pºffz’ *via Mmmm innatªmm , Ó* lumim's Male

finmcbixmi ſapiemiam canſe-qui , m- bm‘ te a-Uefimti: ¡maefiigatiºm dlstzſineªnt. Revomto ad animum , bamine: ex ſbla

comme-mia cum Mundo intelligióili Evade-re fanatico:: tx

commercio cum mundo mmm* Ó' ¿caminan? , [Epic-nm.

4.-...

O1

9o 'Als LOçDlCELILIL

C -A P. Il.

\

De Mmmm genm'lms.

5. l. IDeas, ſeu {emm noticias ex quatuor áſpectibus

5.-… contemplar¡ poſſumus, l. ex earum origine, z.

coo-Mc- ex eat-um natura 8C constitutione, 3. ex relatione ad ob

"‘" jacta, 4. ex relacione ad mentem. Primo modo confide

ratm ſunt, l. vel adventitiz, 2. vel' factitiíi: , g. vel

innata?. Secundo modo ſunt, I. vel phantaflicx , 2. vel

intelligïbiles, g. vel fimplices, 4- vel compoſite. Tertio

mo_do ſunt, r. vel poſitive, z. negativa ,' g. adzquatz ,

4. madazquatae, s. ſingulares, 6. nnivexſales, 7. abſolu

tgr, 8. relativae, 9. abstractªe, lo. concrete, XI. reales,

x2, chimericz. Qnarto tandem modo ſunt, l. clara: ,

z. obſcuraz, g. distinctz, 4,. conſuſzev. Quz noútiarum

- genera. mmc paucis ſupt dçfimenda.

53;;- _ 5. z. Idea: advençmaz dxcuntur ez , quasex ſenſu hau~

a ¡,fflznmus, quales ſunt ¡dee omnes remm corporearum, qms

Ric. res ſenſatione percïpimus . -Factitïz vero dicuntur idezomnesſi, quas ſIbi mens conficit, \ſeu conjecturaà ratjq

cínío, ſeu cáyulando ſimplices, ſeu- proponioncñr ſimil¡

mdine cum ¡Is, qtias ſenſus defierunt, feu quocumque a

lío modo. Oporto: a'utem Perdiligenter’duo hzc idem-um

genera. distinguere ¡'nam pnmz naturales ſunt, Z! fer

me ſemper nales, idest quibus ſua. extra nos object-a re

ſpondent, 8: promde ſemper ferme vera non item ſe

cúndz, quz’ üt plurimum arbitraria: ſunt, &vacna:, id

est, Iibus ñullae extra nos res reſpondenc; qua ex re ſunt

intel-Rm hot-ninas vel' in luce SolIs noctambuli.

nun_ 5… g. Idea ipnatz, ingenitz', intima, ac natura conçli

M. \ze , non eodem modo ab Omnibus 'diclmtur philoſophxs.

Sun; qq¡ ideas ¡matas appellem eas‘rerum notiones , quas

Deus mami, quum‘ Pñmum existere incípít, velut in

ſculpit .. Mªlebranchïus, 8( Lockíus, dum hujuſmodi idea

reſellunt, ,hoc ſenſu ſzpe acçípiunt (a) . Ñ .z

Ven-ſites Platonici, Ja’mblicus, Plotinus; aliique notíos'

,humin‘natarum nomina ¡melligunt lumen quoddam -mio

nïs, Intel-¡us, nod' Deus‘ mentibus humanïs participar, 86 ¡n

quo intelligibi ia. vident . Qua ab opinionehaud longe abſuit

Augustinus , hínc Thomas Aquínas, viringenií acerrimi.

Ambabus vero ulnis amplexus ,est Nicolaus Malebrancèius .

e.

( a ) An ſunt ha:: I'll- Smicorum ſpmpwga. ſemina innata 2 Hau-l

:Piura ab :0mm theolngia: fiquidcm amm¡ ¡¡s human¡ …nada-;e men

ns ſun partícula .

DE InEls ET VOCAB. CAP. II. 9x

Vereres Epicureí ideas innatas vocabant, aut quas pri

mum ſenſus deſerunt, quum anima adhuc velun taba/d

nada est, aut quas nullo studio, nulloque labore ex Uni

verſi hujus contemplatione haurimus: quo ſenſu innata.

dici ſolenr ea vitia, qua: a prima adoleſcentia contraximus'.

Carteſius ideas ínnatas vocªt eas, que neque a ſenſi

bus , neque a libertate nostra, ſed ab ipſa. mente ſu@ ne

ceffitªte natura uafi manant . NM Mim , incluir, Om

quam [Nip/i, *Ue indica-ui, mentem- indigen- idªjl: innatir,

quee ſin: ::liquid diverſum ab ajua- facultatepºggtandi: fi-d

quum ad-Uartarem , quxzſd-zm in me elſe mgxtanone; , que

m7¡ ab. oóject‘i: exec-mis, nec a -Uºlummi: mm determina

n'one prºcedebant, _IE-d a ſola faczjlmte cogz'tandi (necefl‘~

tate quadam natura: ipſius menus) qm m me cſi, ut :'

dear, queſt-»t ¡fiar-um cagimnºnumfonme, nba/ii: adven

n'tiis, Mt factitii: dtflinguerem, illa: innata: -ua'u-ui (a) .

Vocªri ha commodius pofl‘unt naturales. Atque hac ra

tione haze axiomata , Totum Efl majm ſua parte,, Nan

potefi ídem fimul elſe Ó‘ mm eflè, _Quad rió¡ mm. *vi:

altere' uekfècerix , Oporto-n -uirum bonum ojſe omxibm,

amicum, 8( ſimilia, ſunt naturalia, atqueidcirco inter ho

mines cormnunia, ſed non innata: nam contemplando

exiflunt.

Sylvanus Regis negar uídem ideas innatªs eſſe menú

concreatas , aut a Deo in cnlptas , ſed notíonem De¡ ,cor

paris, & aními nªſci Punt/in mente Rakim ac creara

est, &quidem ex ipſius menús naturá; eas vero ideas in

¡mas appellat (b) ,. l ::u . L.

Alli idearum mnatªrum nomina appellªnt aut cas ani

mi nanurzque humana: propenfiones, quibuſcumunaſci

mur, aut ea judicial, que, exceptís ideis fimplicibns ,

flatim « intuemur’. Qu¡ :amen idea: vocabulo. vlonger

a common¡ loquendi conſuetudine abutumury ~idque , ut'

dixi, in controverfiam adducunt, quod nemo ſoi fibi

conſçius negaverit. Quis en'uèn indubium vucer, >h0mines,

statim ac 'm lucom edit¡ ſunt, ſe, naturamque ſuam ,

namr’zque -ſiimulos ſentire? Nec ¡amen eas notitias voca

verim, ſed ſenſus. K . ííl'º-K Ñ, Mp

S. 4. Idea Mama/!ica duplicíter dícitur, .uno modo ut

opponatur imellig-ibi/i, altero ut opponatur natura/i &e PPM"

advontitire. Primo modo omnes idea: remm corporea- M"

rum , aut qua: instar corporearum percípiuntur, pluma»

flme 8: plmtafmam dicuutur- .- Altero modo diáuntur

p an

'*__*"""*"_'**"º' e'

Ñ_ , , Ñ

Reſpmſ. ¡d art. n. Program. Belgica' Mm' ¡647. ‘ ‘a, )

b ) Uſage de la Rviſan Ó' de* IE F0¡ Iii. l. yan. l. Up. 7.

E: fim- .

plÍcs-I (9'

com,1L

' flM.

92 ART._‘LOGIC[E LIB..IL

phantasticz idez mere arbítrariïz, quas non a rebus hau

rimus , ſed ipſixconfingimux. Nos cºmmemítia: dicemus.

Vocamzurinv ſcholís :mia ntizmí: , quod in~ſola \int ra

tione.- Idea vemintelligiói/i: est Forma inem-poſea, qua.

ſci'líce: nec corpus repreſentaron, nec res alía inflar cor

poris. Huiuſmodi ſunt omnes ſerme idea abstracta: emi: ,

pºſemie, legiJ'-, -virtutix, -Uin'i (92.3

5. 5. Ideas ſimplim vocantPhiloſopbi- cas, in quibus

De mente quídem plures Partesdiflinguere poſſumus: com

pojims vero eas, in -quibus plures ſmplices , quie distin

,gui, 8L ſeorſim intefligi poffunt, cemimus . Sum igitur

ídez fimplices , aut qua: Unam, objecti partem , vel qua

Mmmm-exhiben: , aut quz A ſunt abstracta : compoſitz ,

qua: plures ſimul qualitazes reſerunt‘.- Ideas fimplices par

\im M u, partim abflraáïz’am ,in nobis progigni docenc

Philoſophi. Ad primam claſſem reſerunt omnes ſenſatio

nes colorum , ſonorum , odorum , ſaporurn‘, voluptatis ,

doloris, ªextenfionis, moms,›aliarun1que rerum corporea-r

mm . Hz enim formze via ſenſus habentur , &rales ſunt,

ut 'm iis nullas partes distinguerepoſfimus . Ad alteran¡

chffimxflctmtümswflmkzuffimm,efihmk,m

giítationis, voluntatis, nnmerorum., & ſimiles abstractas

( S. 6. Sant qnibus distingueñdum placer inter ideascom

pzz/¡tng 8'; EMC-iman: -ſeu conjunctas: ideas afſociatas ſeu

conjunctas vocant eas , que in ſe conſideratae _ſep-atar::

ſunt aliz ab aliis, ſed qua: ment¡ ſiemper fimu’i preſen

\es fiunt , ita ut ubi exciratur una., alía statim presto ſin

(b) . ldeamm com-atmªtiºnem dicere'poffis . Ego totam

hanc rem ad vocabula pertinere puto. Quum enim plures

fimplices idem uni vocabulo affiguntur , ideam compoſi

tªm vocamús . Si vero plures~aut ſimplíces , i aut compo

ſitas cum pluribns vocabulisz copulemus, ac vocalmla-ipſal

inter fe ita- coniungamus, ¡Ir-'velar concatenatione ſecta.

fimul a mente percipiantur, ſeu ut' :una excitata-,aliz pr::

ſto ſin!, aſſociatas 8! conjunctas idms appella-mus , Iza,

í’dea carporzlr compofitª dicemr, quia. eidem vocabulo pfures

fimplices , veluti idea even/¡Onix, impemtraóilimtír, ,gr-a-v

vimti: &acolſigatz‘ ſunt . ,Idea veto longioris alicuju;

demonstrationis, aut loca-mm &- actionum, actionum 8C

Perſonarum, ſyflematum romm , affºciam ſunt, quum

una omnes-ment¡ reprzeſmumnr. 7

Emm ſsxz-z-¿üsedwxpliçandmn efl Cla'ríuS, que ¡¡tiene alſo¡-~

nuſe .

\ L

cia.:ſifl

( >Lk' I'd. 12.6.. 'LA' Ñ .

KÏL-RÏZÁÍÍÏVÁQÉIÃÍUMMM PSM?. ¡¡¡5.2.54 1.* ,_ Ñ

'DE IDEts ET VOCAB. CAP. Ii. 9g

ciatiónes iſla: idearum , quibus tota humana ſapiemia ,

ſcientiz , artes , ſzpe etíam magni 8: noxii errores,

continentur, fiant . Quantum animo rccolere poſſum , ea

debentur quatuor cauſis: l. ſin atiom‘ , 2. rati'ºcínaziani,

g. libere Pbantaflre , 4. inflitmiqni . Et primum quidem

c'ezrrum est, nos ſenſlbus quaſdaxh ideas ſimplices, vel et

iam compoſiras, inter ſe Conjunctas 8( concatenatas per

cipere, ſeu uno ſucceffive, ſeu pluribus ſimul fiat ſent¡

bus :'PHujuſmodi ſunt idea: iridi: , pugnze , ſpeéïaculi ,

momm alicujus nationis 8( ſimilíum rerum .' ſunt ſcilicet

aſſociationes ſimplicium , vel comſoſitarum ideal-um ſen

ſatione factz . Iraqne ca ratione ſulmina , ſulgura 8( ca'

lum connectimus . Et quia czlum Jovis habita ſedes ,

ſulmina tributa Jovi . Deínde rªtiocinana’o plnres ſnnnl

ideas fimplices ,vel compoſitas conjnngim‘us -,‘~ïunoque vo

cabulo appellamns , ſen **vere , ſen faljò . lt’a"'c‘onficitur

idea Dei: ex Univerſi enim contemplatione perçipimus

existere Tem quandam .-etemam, cogítamem, potemzflímam ,

optimam.- Ratiocinatione quoque ſeries ¿St ſyſlemata idea

rum 8( ſcientiarum conficimus: eadem ratiocinatione

concatenationes ſalſitatum plernmque nobis perſnademns ,

veluri Cometarum &e peſïis , (amis &(7, Indeffextitere

ſaiennle chimericz, vanzque artes Plnres, tamerſi ex ve

ro nano . Tertio pbrmmſia libere varias idca‘rum aſſocia

tiones efflcimns ,'ªquales ſunt aſſbciationes Poe-'amm C9' PI'

&Oflrm ,ªeorumque , qui mrres in aere zdiñcare dícuntur , aut

eorum , qui de rernm natura ex ſuis commentitiis ſyſte

matibus audaciter diſſerunt . Unde illa Caeli ſystemana

Ptolemaicum , Ticonicum Blc. Tandem inflitutiane ms- *tu

iamm , vel magistrorum, aut librorum lectione, varias *"ª**

quçque ídearum aſſociationes ſacere ſolemus, quales ſunt

—è—.

\m y

opmiones , 8C preejudicia , quz aut ex popnlo,-aut ex

Parennbus, aut ex magrſlrlsòc lrbrls exclpnnus, .ſeu -vem,

ſeu Falſa, parum repntantes. ' m' m ,!Mu-ma

S- 8. Idem compofita: , 8( aſſociatze dividi poſi‘unt in ,NÚM

Mmm/e: ;' & arbitrarias . Naturales aſſociarioncs ſunt , tin-ari:

qua? fiunr fenſa, vel neceflêzrizó ratiocinatiºmª. Ea: omnium $2735?"

maxime ſunt rea/Er, minuſque errori ſubjecta: . Inter ideas '

compoſitas neceſſaria ratiocímtione ponencia est idea Dei:

non enim ex arbitrio mentis pender , ſed ex cauſis ſui

neccſſario mana: , ita ſcilicet ut poſt arrenram ratioci~.

nationem intelligamus , non Poſſe rem alírer ſe habere‘.

Unde concludimus , re vera exiflere hnjus idea: exem

Plªſ (ª) - ld autem de arbitrariis aſſociationibus , qnales

m

_..———-—-

(ª) Vida .ſl-¡mmm Res/'s ¡No (il. lib. l. ſlll‘. l. NP- ¡5- , ,

94 ART. LOGLCXZÑLLBÏ If:

in primis funt bypotbefe: pby/im , aó/lrdéîiene: plerzq'ue

mam/omm C9' .mat/»marine , 8! pleraque popu/mtt

leiudicia , concludere nullo pacto poffumus . Hinc tot

thnicorum de Dîis ac Mænibus fabellæ . t

ºbj‘zr. S. 9. quamquam _aurem ideæ fimplìces apud omnes

ºf'ª‘ª. homines fint ezdem ,‘ ideæ tamen compoſite, ceieræque

;',',‘;’,';,._ idearum affoclaitionesz pptifiimum non naturales, ſed vel

prim <9- ex phantafia , vei rauocmio agbitmrio proficifcentes, non

:z'PºF' _apud omnes ſunt eædem . Pnmum enim potest quis ei

' dem vocabulo -, quo nos quatuor ideas fimplices explica

mus, quinque, ſex , decem addere . Itaque e. g. ſubstan

tintum idem, quge omnes funt compoſite, non-aque am

jflz ſunt in ommbus mentibus : tum _ notizia’. virtutum ,

‘vitìorum &(c. Minus quoque ideæ ordinum rerum mun

danarum . Deínde ſeries, ¿Si fyflemata, quae ex compara

tione idearum ſimplicíum naſcunrur, &e ipfa effe poffunt

diverſa: quippe diverſi homines eafdem ideas ex diverfis

aſpectibus contemplar¡ poffunt. Hinc tot diverſa ſystema

\a rerum ad Naturam , ad Polítícam , ad Religìonem

pertinentium , non raro mere arbitraria . Tel-tío ideæ omnes iphantafticæ , aut abstracta , 8! varie effe ſolenr, 8:

non &que amplæ , cum ob diverfam mentium capacita

\em , tum etiam ob Yariam cogitandi liber-tatem , aut

varias easvcqu iendfintemas, aut_ externas occaſiones.

Hìnc varia’, Ñ pcenam oppoſita, inter varias nationes,

aut in-eadem diverfis temporibus, præjudicia , si ex iis

mores ,…&- instituto. diverſa . Interim his notitils , notitia

«rumque f fiematibus res humanae omnes geruntur. .

"n.4. 5. 1º. iam vero ſi idem refemntur ad objecta, primum

«qm eſſe poffunt poſitive, v‘elne drive. lllæ exhihent id quod

"ª" ' l " - ª dò'lrime [in ‘ é? &qmt- res est, ut idea umnm, 0m,‘ o , eae re .e “c,

Hz vero quod res non est, ut xdea: teneémrum, fi/enm,

’ ignoramia, [in-?re cut-ue &c. Deinde eſſepoſſunc , vel adæ

quatæ , vel madæquatæ . Prima: ſunt, quæ exhiben:

clare -, 8: diflíncte omnes object¡ partes , proprìetages,

notas: fecundæ vero, quæ non omnes exhibent . Quum

object-2,. idearum arbizrariarum , Ó' abflraflnrum ut plu

rimum fint ipfæ ¡dm, ideæ hujufmodi funt femper adaº:

qmtz, idest femper ntum exhiben: , quantum cogita

mus, quia fe exhlb t,- cuiuſmodi ſunt idea; Geometri

carum , 8: Arithmeticarum rerum : pbiectª- enim idea

mm Cima/i, _Quadrati , ſunt idea; ipfæ C'Erouli & Qua

-drati . A’: id de ideis ex fenfatione & ratiocinio proſi

.ciſcemibus, quæ ad objecta exrexna_ ,reſeruntur , dici ne

quir; ſunt emm omnes înadmquatz; quìa non ad ſe, ſed

ªdobjectaaſe diltincta reſeruntur, qua: plene non eghibente

. u.

DE IDELS’ ET Vous. CAF. ll. yg

\.

N S. n. Idea fingularis est ,

!Epi-::ſentar , qualis est ideez , quam quifque habet ſui

ipfius . Si vero-pinta individua fingularia inter ſe conſe

ram , atque in iis id tantum conſidero , uod commune

iis est, non etiam id quod est proprium, uz'uſmodi idea

uníverſalí: appellatur-jt itaque tota idearum univeirfalitas

pofita est in_celen perceptione fingulariumusz limxliurn ,

quæ perceptio confuſa exhibet id quod us fingularibus

commune est , veluti ªbstractum a proprietatibus indivi

dualibus. Univerſalia igitur non ſunt extra memem. Ho

mo ¡¡nivel-&Alis non est nifi ideas homines enim , qui exi

flunt , ſingulares ſunt. Ens univerfale idea est: quæ exi

fiunt extra mentem etnia omnia fingularia funt (a) .

S. zz. Scholastic¡ pliilofophi fecundum Porphyrium

quinque univetfalium clafles fecere genus, ¿pen-'em , diffi

rerm'üm ſpecrfimm, proprium, anidan: . uum hæc vo

cabula ufum in omnibus ſerme difciplinis obtinuerint, 0

quæ unam rem individuam m5…

lore: 0

nm'm1

falu .

Unſmr

ſiſi¡ Por*

pluria

ml I

perm pretium erit paucis ea definire . Genus est nodo ºfflª’c

maxime commums, quæ alias nationes minus communes

ab ſe propagates comprehendit , deque illis enuncialur .

A Porpbyrio dicitur notío univerfe/is 1 quæ de PMI-ibm

pma'imtur fpecie di/féremibm , quum quid fit , gum-hair.

E. g. animal hominis & equi genus est , quia notionem

utrique communem deſignar; ¿sc afferri {oler ab eo , qui

reſponder ínterroganti, quid homo , uid equus fit . Ge

nus quaduplex ſaciunt, ſummum , EL medium , remo

tum , 8( proxímum . summum nulli fubjicitur alteri u

niverfaliori notioni , ut em .- medium univerfaliori fub

est, veluti animal, quo genere univerialius est em. Ge

nus Prºximum est , quod proxime adhæret ſpeciei ,ï ut a

nimal, quod statím conſ uitur bomo, ſpecies: remotam ,

quod longius abest, nec peciem attingit , nifi per aliud

genus, ut fuóflantía. In Geometría Figura genus est ſu

Premum : Figura plana genus medium: Trimgulum, ge

nus

( a) 0mm; id:: fen/‘mun ſum- [ingulamr , quia nt exhiben! rum

fui; :inmflamii: indívídualióu: . Quan¡ a6 bujujinndi ini: fingularibus

drtem/haiic individua/cy referamur , ¡tire ill: rondan: indiferente: ad

¡Mmmm communem plurium fingularimn upra/iurandum . Et dim-mn

univerſal:: . Ex. g. idea Pampa-ri¡ ¡¡ng-:lam :B . Ii ab u uſen-Neri: :ir

tmpflnmiar individua/u rovpau': , animi , lan' , "MF-an*: , "mundi! ¡le!

.nm-ani¡ ration: pmdin‘ , que "bbdd-'t Ira-mmm :on-mmm omuiéu: br

mín-'6m , :aque dirnur nniverfalis . illud quen' pam: , utrum mm: In

Ϫſmºd¡ tirtmflamia; individual" njitare a6 idcír fingularibus poflïr .

Id fin¡ dieitur abanaione , gn: nihil ep , :Ii/i' amm-*º »mn-*I a!! ana

am* altemm ni pvopw'eumn .. non ad aſin , ¡Il quod in mun: finita na

tam/e El¡ . currum hujufmodi idea generi-rc non aan omnia illa "¡al!" .

_ quiim ::ppt-'mn' ¡’o/fun: ; ful pol-nt mmm ſucceffivc muito: ill"! UPN-'

m‘n' ..Qu-¡re ::Mim-ſolita: ¡det ¡n ejus ¡Mike-¡ria ad plum, !llull HP*

Plmm pan-fl , pofim ¡[e videtur .

9‘6 Ann-Liceu»: LIB. II.

" ‘his infimum: Triªngulum rectangulum_ ſpecies. Tota na

. ,'._, tu'ra. ſupremi generisesti‘n medio, medii in infimo : infimí

. . - 'in ſpecie. Ita Triangnlum rectàngulum totam habet na’

turam Triang‘uli, 8C Triangulum figurar plana: aa Figura plana’Figurz. ' i p : › L,

mm_ -5. 1g. Speciesest úniverſalis notio , quæ de pluribus

dicitur numero difierentibus , ut' humo , qui anunciara!‘

de Petro, de Pauloia zz aliis humanae natura índividuis.

lndividuum autem , ut ex nomine ipfo patet , est id“,

quod in plura talia ',' quale ipſum est , dividi nequirry

Dxffm‘e autem fpecie dicitur de iis , quæ fub eodem ge,»

nere‘ poſita, & in eo convenientia, efl‘entia 8( definida

ne diſcrepant, ut Inma, 8( equ-u' .- Triangulum “¿fire/e‘.

& Trízmgulum aequi/dierum , Prudentia , C9' ſuflitia . Dif

jam vero numero dicitur de iis , quæ funr individua e¡

t juſdem ſpeciei , 8C per ea diſcregant, quæ numerumbquiy

dem variant y ſed eſſentiam Sc definitionem non variant ,

‘ ‘ «ut'Petrus &e Paulus ,- duo Triangula æquilatera , duo

Quadrara . Individuum constituunt , quæ hoc carmine

continentur , ;

Forma , figura -, 10cm- , flirp: , »amm , pan-iq,~.\

ª ‘ tempm'. - A "

¿gig-m…. S. rar -DIflZ-rqmía-est notio unïyerſalls_ , quæ de plurgª

m- «büs dicitur ſpecle, vel numero dlflerennbns, quum quing

'ñtur, qualis fit alicujus rei eſſential . E. g. matrona/itar

distèrentía est bamim’: & equ¡ , qui differunt fpecies fortima-differentia est Sºcrati: 8C Platini: , qui difierunt-nu

mm. Habere tria latera differentia est Trianguli & cæ

feramm figur-arum planarum : habere duo latera æqualia

differentia lfofcells ab aliis Triangulis . Differentia aut

. _ genus dividitr 8: constituir ſpeciem , ut rationale dividit

i‘ªm'mal, si conftituit bomímm: aut dividit fpeciem ,.7 8C

constituir individuum, ut Plato nomen-dividit ¿eminem,

8! Conſtituir individuum . y

.pm, S'. Is. Proprium quatuor dicitur modis . Primo prd

pri-Im. ~prium est, quod ſali fpcci-ei accidit, ſed non mi, u: efl'e

medicum-accidit ſol¡ homini , neque tamen quilibet lio

'ªmo niedicns est'. Secundo proprium est e converſe, quodnimi fpecíeí ªccidit, ſed non ſali z ur elle bipedemi con

venit quidem omnibus hominibus , non tamen ſolis.

Tertio proprium est, quod fili , 8C tan' fpeciei accidit ,

ſedrnon femper, ut caneſcere convenit quidem omnibus

hominibus, &L folis hominibus, non tamen navis æta

te Quarto proprium est,\quod ſali 8C toti peciei , G:

femper accidit . Hoc modo convenit- hominibus eſſe

nubila Q quod ejus natura?‘ confequítur, tamquam_pro—

. prie-k

DE !DI-:ls ET VOCAB. CAP. II. 9'?‘

prietas necefſaria, 8: cum ea yecip_roca‘tlxr_,'v nam quidquid K

est rationale, est rifibile; quidquid est nfibile , est ra._

iionale , Scilicet ita Scholæ philolbphantur. I . .º.

§. ló. Accideusest notio univerl'alis, quæ pluribus :Ed-N Am_

este potest, incolumi eorum natura, deque ‘iis prædica- Inn.

ri, ut eſſe armatum, elſe coloratum . Part… ſolentg'ut

alterum'ſit categºricum , alterum pmdimbile . Illud ell,‘

quod categorlam constituir' ſubstamia: oppoſitam, ideo-v

que per ſe conſistere nequit , ut figura, mom: . Pra-z

dicabile est attributio quædam logica , qua rei 'adve

nit per eflentiam & íntimas_ proprietates ¡am .consti

tutæ , ut est'e-doctum, eſſe album . Hoc vero vel ſe

parªéile eſt, vel infigqrabile, vel arte-mmm, vel inur

num (a) .

S. 17. Sed perſequamur idearum pqlitas diYiſiones. ldeæ m‘ ª_

abfizlune ſunt, quæ nullam cum alns continent relatio- famam

nem.. ita ut neceſſe non fit ut una ercepta., at altera "WW

flatim pereipiatut, quales ſunt idea is vocabulis afiixae,

homo, curp…, quadrafum &c. Relativa? autem, uæ re

lationem continent, idest qnarum una percepta, alte

ra percipiatur neceſſe est, ut idea: pa‘m‘: &c filii, mari.:

Ó' -víri, motor-¿.5 & mature, vel fimiles . Non ſunt

autem ides relative cum ideis nlan'anum confundendaaz.

nam ide-z¡ çelatíonum ſunt illæ , quæ repreſentan: rela-e.

tiones : e. g. Idea Creªtoris relativa. est; idea vero crea-x

tionis est idea relationis . Diffemnt autem 8L hoc , quod

plerumque idea; relationum reg/ex non ſunt.

S. x8. Idea abstracta est idea (implex ab iis ſeparan, m, …z

cum quibus erat çqniqrxcta ; fi: enim abstractio , quum m!?

ea feparatim pçrclpimus, quæ copulata erant. E. g. dum Sig"

mbum aliquam metalli intueor, 6( tango, nafcitur in me '

idea emis cujuſdam emm/i, jò/idi, figuran' , gra-Dis, co

lumn' &c. Hzc idea compofita est, dicitut-que concreta .

.At ego ſic conari poſſum , ut folam extenfion’em , ſolam

ſoliditªtem ,l ſqlgm gravitatem , folum cQlQrem, velut a

cæteris proprietatibus fejunclh mihi repreſentem . Idea:

extenfionis , ſolídítatis, coloris ¿gc, bum: in modumiforz

mama abstract-e dicuntur. -w

i§. ¡90x quatuor modis fieri abllraclionem doceut- phiv 2m….

lo ophi. Ad primum modum ſpectat oinne examen, quod dir fiin

fix per partes, quas quaſi ſeparatas concipimus, quam- gfv

vis in ſubjecto, quod confideramus, minime ſm: Tepa- i

Gen. Log. G ~ ra

( ª Dſſcrïpfinm by: e¡ Login Pm‘patuiu uiri evuditifl'mi Jacob¡

;guia/¡n , will an firm¡ mimos vambulmm ºtſcurimn dde-“PI ¡MP'ó

I‘mur . 7*;

\

ART, LOGlCE LlB. IIQ ›

ruta: ’. Fit ſecundo modo 'abfiractio, quum modos vçl

accidemia concípimus‘, minima de eorum ſubjectis, ſel-è

x ſubstantiís cogitanteszïzuales ſunt idea: figurarum geome-I

¡ ,1ª tricarurp ab Omni cor'pore abíjractarum . Tertio modo fit,

P jwxquum m uno allquo ſubflantlaa modo unani áffiactíonem

,' velut ab alíis p‘rzciſam ſpectoz veluti quum in mom di

rectionemconfideroz omíſÍI-I velocítare… Quart() tandem

modo fit; quum plura inter ſe eonſero individua¡ atq‘ue"

hine’illud rantum conſidero¡ quod íis commune est: ua

ideas univerſales naſci dixímus a

{df-*3ª* Y. 2o; .Postrema idearum reſpectu objectorum divíſid

ª' z est¡ ut alxaá \int rea/EI; alice cbimerím . Realïtas ¡dead

a. nmí cum duplicï ſenſu accípítur á L‘ockio (h): uno

modo reales díc‘umur idea,- quíbus ár‘cfietypa. extra men

tem -noflram' 'reſpondentz cujuſmodi ſunt idea Salir,

Lumej 8( omnes ſimpl‘ices ::dm-miria- ; Haze dic¡ pot

est reªlitm* exzstemie a , His opponuntur cbímericre, qui

bus nulla. externa. archety à reſp’ondent . Alrero moda

idea: ſunt reales, quum o jacta, que ut poffibília con

c'tpi'untur, vere poffibilia ſunt a Hui'uſmodí ideal-um ob

jecta ſunt ipſzfnet idez . Hzc realïtas díci potest fin**

ma/ij¡ vel' foflílzilz’mti: s Quaª: vero. idee velut pofflbí

Hum cone¡ umfur; Be «ſunt -ímpoffibilíum’z item chime

¡icmſ " *modo àp‘pellamur .- Ut'ríuſque autem geª

nel-is ideas chimerïcas in hominum mentibus infinitas'

propemodum eſſe; vix est-u’t dubitemusz Atque in ed

potiffimum philoſopho danda est opera,- ut chim’e‘ric’as à.

' ’ lwgxrealibus ídeis diſc'ernat 8a ſegreget, non ut,_ quemadmo

,4!" -dum fabularum gigantes; cum chim‘ericís monstrís diglai

. dietura , Ñ Ñ ' .' ſi e

un tla- S. 21. Idea clara est, qua obiectum offer: ita, ut ſi

Hyïj‘* iterum ocçurrat flatím ªgnoſcatur: obſcura vero z' que

objectum 1ta re ert , ut \i iterum occurrat, non ſaclle di

ofèatur‘ e 1ta Lunz q‘uilíbek etiam de plebe daran¡ ha¡

íideam; non item Mar-tir; jºvis’¡ Saturn¡ , niſi ſi aſ

ſuetudine-Planetas istos internoſcere didicit; Ideaé‘ omnesſenſationu‘m clarae ſunt, cujuſmodi ſuní: calm-um¡ lumímſir,

ſapºó-um, odo'rum, caeterarumf ſpiritu‘um vero idea: obſcu

rz- ſunt omnes &e confuſa: , ut 82 omnes ídez‘ ſubstantiaª

rum ſimplicium e › , ,

y,, .3;. _ S. 2‘2. ldea diflhzóïa est, que' nÓn ſolum rem dare¡

mnfleóſed etiam rei raaclpuas notas, uibns ab Omni alía di-Q -'

Fºªſªſ' - stinguitur; re ett: contra vero 1 rem clare, notas au—‘

tem, quibus‘ab aliis rebus distlnguatur, nullo modo re

Ñ fèrat’,

< a › ui. a. cap. ¡o, '

P /b ÜE ÍDEIS‘ET Voeu'. CAP. Ill'. 9g

¿mi, confuſa est. E. g. idea tríanguli est clara &difiína

cta: exhibe: enïm rem clare, reique notas difiincte. A:

idea calm": rubri Clará quidem’ est¡ ſed confuſa: colorís

enim illius notas flullo’ modo exhibet z Item idea', nature

generatim, materia íte’m genera’tim . Ex his' appa'ret ela

ritatem; 8¡ obſcurítatemz distinctionem‘ &l conſufionem

eſſe affectïon‘es non ierum¡ ſed merm': Si ' perception": ,

quod‘lockíus anímadvenit (1:)4 ' ‘

C‘A-p; IIÍ.- l ~

GHz-manſion:: Logic-.e clica Mmmm Ó¡ affrêiíonct

:dem-um a

Ó t.- ETſi obſervationes', nas nunc’ facturí ſumuS¡ ſpe‘ª ¿ma

&ent ideas ex iiſgem quatuor aſpectibus ,~ deſd-AM.

quïbus capife przcedentí 5. I.; egímus : nos \amen ut' 32?";

compendio l uamurz eas confiderabímue ex duplici ' JAM.

tïffimüm aſpªªku mentir/'8L ºbjectòmm .~ Adventiciae i eaº; r:

tría reſerunt' . 1.' Qu-M‘umdam, remm exzfiemiªmá 2; eſ

ſemi-1m: 3,' & Mariana-.ra, Primo' modo acceptzª omnes

ſunt reales & veran' nempe Omnibus ¡deis advemítiis

reſpohdent ºbjecta quzdam extrà nos existehtíaf itaque‘

hoc ſenſu’ es: ideís corporuni, aut' qualitatum Corporum

ádventítííá recte‘ 'e'orum exiflentiª probatur a Ehimvero

?num ex nihilo' prove'nïre‘, nequèant; eſſe del-¡ent eau-ª

z reales, ex quibus' Proficíſéanturz idest corporá¡ e0-é

tumquequalitates, 8( vil-es: At' duobus \àliis m'odis ªcª' -

capta-L ut pl‘urimum ſunt falſe: 'nam nec* veras‘ externa* _

G á ' rum¡- r - ‘

_ ( ª ) !2mm- I'du aſique ¡M ofieflrm ſam exhiben 09.000 _ſm-ü ll¡

fimsºalm‘ ab aiii: ali-nm» ideamm ofijcffír , mm juju/'mod'. ide¡ Muſt-_ſ5

y?. !d prºvem't Em 06 m' "p/lu¡ dificultan», , me 0Q def-Hum Inn-quan'

ms ,_ am !Biz object.: :Slim ¡den-m mm fin día pvp-nl? ſum‘ ,' anzu

mm. 'ex Parte vez/71M'. Mib¡ qm*: mim- duo Auge/Drum admin# cum,

!mg Ó' Rapſmzlem: ea dm: duum !ph-¡¡num idea: :Mſn/Mim: ::bit-m =

goza :amm pum* ggríerimm ſpin‘èm ¡llum m'bíl fame ¡ſind ſcíº’ ._ Re¡

dificulta: bar idea¡ eflïci» confuſa; . Eje-Í generis ſum plan: ¡dB-t Stella

"um 1 aut alia’rum remm miami-'um . .ſed idem eonéíhxero pon/l _DL de

Ícflum Inn/mui: , ut quam dun: Imm'rm’ Caium C9' Seium vela: m Mm;

\7m Eſpía-'º r emm idea adn cºªfufc in me "marine, m non fácil: ª!

urum 46 ºlhrq diflinxgn’m . Qui am'mum' ad plan díflmflnm beben?, [cp]

ab deſectm» ªtnmionit confbfiflimt "mm nan’ªhu haben: . Tandem 1ª:

dam ver ſm: , gmmm diſlinctªr baten 'mi-m:: neqm‘mm‘ fine HIMNO*

díummº examine , quod ab¡ dni¡ , confufc’ Mmm 'emm [inf id!: »W

_ſel-_li . Tiran¡ 5 qui ns geometria: ſum-Ii: [al-ii: deguflavil¡ ¡¡gw-4M n¡

¡WI/muy¡ nomina , tnjur mmkmgulixcqmlzk ſin) 90º. gra-¡¡buy , ¿r figm

mmjgudem manila-:rm tªnrípi¡ cpnflf’c . .Quo ban: figuran¡ dminfid

pçrnpmt 90º. grada: pet xcrmgulºturflo am’n’ deber¡ my» uz» ' . ~

mu figªmm , min¡ omnes- ªnxòfl ,10' rectí¡ ª: :quam . !Ia ue_ PH."

eam m» Inem: PHP!" me; …'{l ..M ¡¡Ii-'u ¡dem-¡¡¡MEM .cz

mm'ípíet, quemadura¡ win-'m0 ¡mſm "Bi/limon) fl?"

lm-mqm , aut #cy-43mm j ' j '

. f ‘ Ñ p

bm

\ª-ï» l? ª l

…\~dfº~ª/

m6 ART. Locrcz LIB. II.

mm remm efſcntias, nec ſemper veras :ela-\iones reſc

runt. Conſer qua-2 dicta ſunt li‘b. l. cap. 4. de error¡

bus ſenſuum. At idéa: factitiz, etiam facundo modo ,

çhímericae quandoque ſunt, ut ea ſcílícet velut cxiflemia

reſerant, que nullibi ſunt , Cujus generis ſunt in homi

num mentibus pene ínfiniraz , quas vetus ignorantia pro

genuit , uzque philoſophizlumine paullatim extabeſcunt.

igeuffº- S. z. ?Lua ratione naſcamur idea: compoſite 8( aſſocia

ªª"'fºº"tz ſuperíus díctum est". Ïllud ſuperest ut obſervemuª ,:un: ex huinſmodi ideís plurimos‘ naſci Poſſe errores . Potiffi

JL*- mus committitur, dum putatur, ideas compoſitas uni

aut pluríbus vÑocabulis ex populi aut ſcholarum uſu ſub

jectas , ada-quórum eſſe , quo caſu eſc-mie nationale: pro rea

libus habentur: aut dum credítur talem eſſe rerum perce

ptarum ordinem , qualis ¡deis affociatis reymſentatur.

Familiªris est hic error ph’iloſophis, przſemm dum ni—'

mis hypothefibus aut ingemo índulgent . Sum bjpatbaſes

6; jj-flemam philoſophica arbitraríſzv ut plurimum idearum

aſſociationes , quibus res univerfi, earumque cauſz, &

Ordo explícantur. Quidam philoſoph¡ primum apud men~

tem ſuam ſystemata condunt , quam univerſum obſcr~

vent; dehinc ex ſyſiematibus íllis cauſa: , ºrdinem , fi

rm, natura: ¡emm univ'erſi tam confidenter deducunt,

quam ſi~auc vidilſent, aut tetigiſſent; quum, ſi ſepe

xent¡ 'déberent' ex bus ipfis ſystemata deduccre. Cre

br’o 1d monet Ve lamius. In nulla \amen ſcientïa ſrc

quenti'ores ſunt hujuſmodi. errores, quam in T/¡eºl ¡a,

idest ſcientía finium, dum aut ii rerum fines univer es

conſiituuntur, qui non ſunt, niſi peculiares; aut qui no]

ſunt níſi arbitrarií . Primo modo peccant ii, qui dïcere

ſolent, 'm immenſa univ'erfi extenfione unius hominis

cauſa omnia ſuiffe creara.; qui deínde ubí quaïdam ſibi

adverſa experti ſuerint, flatim in divinam providentïam,

non minus flulte, quam im ie debacchantur . Secundo

modo ii, ex. g. qui ſibi per uadent, Medicina-x, aut ju

riſprudentiz finem efle divitias, vel impetium , Theolo

oía: contentionem , non hominis ad ſanitatem ',' virtutem ,

3: pietatem inflitutionem 8m.

Puſe"- S. g, Aſſociatíones iflz , de quíbus in ſuperíori '5. egi

'Lm Hª' mus, vocari poſſunt arbitraria: 8( chimericz. Sun: vero

JUEZ; etiam plurium errorum cauſa: affociationes, quas ex con

lffºcſiiªu-ſuetudine ab infamia haurimus: haz enim longius laciuſ‘

gugper totam vitam grafſantur. Quumque víx de iis

ubltare ſciamus , quandoquidem cum iis adolevïmus,

ſunt nobis pluríum ratiocinatíonum nostrarum principia.

Qupd ſi tales aſociaciones -cum affectibus alíqqíbfus ab

.-T w In an*

1

151-: Í‘nms E‘r VotAn. CAP. ÍII. I‘ÓI’

l'nf'amíÉIſ fuel-int lcotpjunáïz , tlllà’l_ wapoſ rlxplla Ops dedocerl.

eas po umus. nans um au lt m o 1ta que am voca

bula a nutrice ¡pronunc’lariyultu tetlrlco,v 8: ſimul repe

bras indicar¡ vldet, (¿um ¡isyocabulzs , ¡atque tenebns,

ideam neſcio cujus re1 terr_lb1hs conjunglt. _Quotleſcgm

que ergo voçabula illa ªudlt‘, .a_u't _tenebras vxdet, eugcua

tur m_eo re¡ _cujuſdªmſ grrlbllls ¡daa, ſimulque umorª

concutltur, emm vu' a us. _

S. 4… .Hoc in loco ªpixnaçlvertendum est , plerum- "2:33"

quç contmgere ., ut opllmombps & raeceptls ceterq- :auf-f5.

quin fàlfis fir'mlratçm ſecundznae qu?: m _xdezç conct- ;ZZ-*"1

lxçntz qualeslſuljt \daa ::5450714-7 mſnm., ſumen-rue, gm- ‘

\zm-m, dlgfltfdtfl', exlfltmatotanu, tz‘mll, -Uztee, Sena_

m, námºmr _Ó‘c-.ſItem ſerblteſntzz lío-gun,.- autzlamzñm

mr, ogmatls uu: aut a um, 1 rl mmm: c. oc

ſazçulo , ut exempll loco dxcam, ſat est Newtonum all

c’ajus Phyſici dogmatxs laudafl’e auê'corem-7 1! fine 'alla

ratíone v‘emm credatur. .Ita {actum eſt 011m, 'ut ſapien

tuſn quorumdarp ettam meptlz, (quarum ltbros ſuos

Dlogenes Laertms referfit) laudarentur. Inde quºque ſaz

Pe fix, u't parvª nobillum virorum , vel_ mztrqngtrum e*

rudmo ad cazlum extollatur uªe 'm alus mſcma effet.6 ,r s q

Cl ¡cet, « ›

_Pzzlcón'ºr efl pulcbrº *venían: a5 ore' lm‘gms-ª c _

' .'lklbrx Tranſffmmani a nostrls cz’cls o‘cuhssçuſcly'lutgrurſ,

'uaI apud Ga os tantum 8'( Anglo: mens rana eee

l‘çrintº nqs brurl ſimus. Hujuſmodi ſecundarize idea v1

zns alloqum docttsgmpçnere quandoque ſolent. _ .

S. 5. Quutn puma ¡dem, que metztlbus nostrxs ob- PRIMA;

veljſotjtur, ſint rerum corporearum z. prima: quo-Lua con-:2127::

fixxanones ſunt ea: , que film: ex \deis corporezs . Ex¡¡una

primís ïllís ideis hoſirls regl ſolemos ad alía entía cbjuſ- mente-Í

veumque enerís concipienda: ne ue ením que ignoraª MNK"

mus, ni¡ iïs notloníbus , quas ha mus, concipere poſe mſm.

ſumas: eode‘m’ modo omnes alias aſſociatíones nostra: ad 'ª' *

normamjprimarum conficímus . Res lpſas igitu'r incor

poreas ideis rerum co'rporearum nobis repreſentara ſole

mus : de illis itaque aſſocíationes ideàrum efficímus eo- -l

dem modo ac de corporeis. Hlnc nat'r ſunt omnes er¡

rores Circa ſubstànfías íncorporeás .ª e. ga Nos cogï'taª"

\iones &C vlm cogitandi non perciplmus z niſi in e01"ªfe ¿Enfibus quibuſdàm instructo, 8( cum corpol’c &ct

enfibus 2 idea: enim potentia: & libertatis naſcuhtür PX

nostri , aut allomm homínum , aut animantinm do»

templatione, 8( 'cu‘m horum naturís ſunt coñjunctz. In

de ens cogítans, potens, liberutn, -ut àorpmmn nobis

G 3 repm-u_

\

\oz -Antrſi. LoGLç'E LIB, Il.

Ïeprzſeçtamus. fam porro ob rem fit, ut omnes alias

fublianuas cogitantesybeum ipſum ac Angelo; non pofli.-.

mus intçlligere, nifi ad noftri formam , ‘Itaque Deo ac

Angelis non veremur omnes virtutes &affectiones huma

nas tribuere, 8¡ de iis non aliter judicaree quam de ho

minibus, uaſi aut ezdem, aut fimiles in illis eſſent,

Quod ravi ¡mm-um in Religione errorum cauſaefſe poteft

Qui) ob- 5. . Si ideæ ſpectantur _ex relatione ad .objecta, quod

,ſmart¿mn-m omnium maxime obfervare Logicus deber, est, ideas ad~/

idmradç-flquªtctlraut nullas eſſe, aut vix mendorum ſimp/icium ali

ªªª’m-ª quas. Primum enim fubfiantiarum incorporearum inade

quaras habemus ideas, obſcuras etiama & confuſas, z.

omnium virium activarum, guæ quid fint ignoramos,

3.~e(ſentiae at nature _corporum', 4. ordinis 8C relationum

rerum huius univerfi, 5. finium remmf Eam ob rem ex

ideis noſiris non rite plerumque, nec reete de hujufmodi

rebus judicamus . Ea est ratio, ob uinam cæteræ diſciplina;

methodo geometrica tractari non poíſunt. Nempe id pro

prium est in Geometría ex ideis figurarum omnes earum

deducere proprietatesz quod feliciter evenit , idcirco quod

in his rebus spemite nationale: eadem mt ac realerg nec

agat-ur de veritate ºffecti-Ua, fed de ormqlzl At in aliis

difcrplinisy quum e entiæ nationale: infinite quafi diflent

a realibus, quippe quæ funt ¡dee inadæquatæ , ut dictan;

est; non-licet ex illis malium proprietates Geometra

nim methodo derivare, nili veritatem formalem cum abje

&iva permiſcçrç velis , putareque non aliud in rebus

AMM inefſe, quam quod tu ideis tuis comprehenfum babes.

uum S. 7.- _Sed_& in idearum abstractarum uſu pallim pecca

rªflªctê- ri ſol-et. Pnmumfunt hujufmodi quædam ideæ adeo con

'ª'ª' fufæ , ut earum nihil præter vocabula intelligas. Interim

pafſim \ro rebns/obtruduntur ab ¡is, qui meliora igno

rant. ucholarum philofo hi ad hæc confugia fe adduce

ban: .quum in difficil imis quæiiionibus verfarentur ,

Hinc natæ tot diliinfiiones níhih. Deinde quemadmodum

idea illæ feparatim conci iuntur. ita feparata iis object;

archetypa reſponde/ke 'faci e judicatur , w Etv quidem ubi

non est'peceſſaria _magna attçntio, ut cognoldatur ideis

abliraclis nulla archetypa 1refpondere. homines-iimili sti;

Pires, non facile errant ,- contra vero ſi maiori _attentio

ne o us ſi; , turpiffunís erroribus hallucinantur , Ita.

non acile reperias , qui [Ibi perfuadeat exfiſiere _mo

tum_ fine re, ua'. movemr: at reperias multos in ho

mimbus phanta icis , qui genera, & ſky-:ie: real-¡Num

habere credunt ; qui aeternitatem (me re aeterna 1 ?x

tenfionem fine re çxtenſa eſſe fibi perfuadent , Inde nata

. exem

DE Inms ET VOCAB. CAP. III. Lío;

Rxemplaria. illa Platonis ante omnia & extra omnia. In

de Ariflotelís illud , materiamprimam unicam eamdem

que numen eſſe in omnibus corporibus. I_nde_ illud Spino

za; , omnia entia ſingulana unam eſſe ¿t individuam ſub

flamíam, quia unum venslabliraaum Ñ v ~ mm"

§. 8. Jam vero ex idels relazivis non pauci naſci ſe» :x M…

lent errores, dum aut relationes non rcipiumur, aq; _QI-¡¡¡vír

non rite accip'iuntur, aut dum idea: re arionum omnium

.pro realibus habentpr. Major pars vocabulorum & idea

rum relativa; ſum. Ita (108m, eruditus-1 ¡¡emm-ax, (¡fix

1m‘, malas, bonus, dim!, potem, magma, par-um, pul

cber, deformix, dulcis, amarm, & infinita alía, ne fim

longior, ex relatione dicuntur ad loca, romper-_0, paſo

am, more: &c. E. g. qui in barbarie Europa: dicebatur

_dºctm ¿l per/picar, nunc audiret ¡guzzi-m8( flupidm (a) .

Quae erant "magna capi@ Romuli temporea nunc eflent

manipula' . Qui inter barbaros est urêanu: & cuina, 1ta

lis, aut Gallis nunc cffet barón-m'. Quum mores depra

vati‘ ſunt, qui minus est corruptus, proba:- at [enam- a

liis .reputatur.. Qua: capacitarem noftram ſuperant , ſi

quidem fieri comingant, omnia, nullo habito diſcrimi

ne, miracula appellªmus, ſin minus impMfibi/ia- . Hinc

negatum aveteribus quædam flan', aut inveniri Poſſe, aut

meliora fieri poffªey quo ſequentium industria plurimum

impedita ſuit. Eodem ſpectat quod ex moríbus, aut opi

nionibus nofiris de moribus a: opinionibus omnium gen_

\ium judicamus (b). - f

S. 9. His generatim pbfervatis ,ſequentes canones \la- swf"!

tuendos cenfemus , w :¡m LC:

I. Ide@ flmplfqq, quar defemm fimfin, ne dofiríïanmr: "3mm?

obſcura-mm- Mim (c) . Definizmtur *pero quam amumnfflme

national: compoſite , (9' idea? …ab/Iruña. _ -

2. Idea: commmtitimr diligenter perfpiaito Ó' p6 Hai:fimplicibm Ó' ad'uemitii: dzfl‘emito. ‘ h ª

3. Ne putate idn': gwnmemjtii: femper obiefla fui gene

ſi¡ reſponde-re, ‘ x - \~ ~ '* G 4 ' v\1 4. ca

‘7-l

\

( a )Liviu: de Ewmdm I. 7. venerabilis vir miraculo literarum . rel

novz inter rudes artium homines . Endem ex can/Z1 Cannon-a di-w'nl qc

_ſal-¡101m :redim , quia paulo a/kwiar , 2'9- inter agp-eſk:: . Quin ,Hncultr.

Grau: ban-º, ampliar 8: auguRior humana form: lmbitu: . Rumano/Prixapud Americanas _avenue : eadem ubique . ' ' l ’

( b ) Per/¡1 no’; mado Pfdfi’? , fed ſpmum profit": , maru mugen,

fncduqmíngmdí gravia turpe fuit . Xuwplum d: lvl/Pit. civi lib. I. N:

nff: jgnur fair in ope/libus hªóm'ffe en; mm" , qui IM: facerem . Ergo

fue‘! {minus urbani ill-is videri debuerum , a quibus Mmm ban-94ml!! \

n :m .

_ (_c ) Nam fi ipfn: ¡imp/iu: idea; definir: ºpamrn , nullur e/fn ¡efi

map!!! fim’r , me ¡”Mover/¡drum terram ullum mmrumquefuridlmlmumo

1m ¡pſc .ſuma Empiricm obſervar. ln Hyper. Pinball.

› .f.

104… Ani'. LOGIC‘ELIÉ, Ii,

'4. Cave-!0,15 I'deix abflmctz’: Ó' univerſalibm, d* ¡IS

.de nóm- ipſi: ne indicate .

. 5. Ob/êruatº mmm idearum qflbciationer mmmemítíe ,

jim ,.-an nazuralex, Ó' inter utmſque acute dijiinguitº.

6. Ex ſyflematibm pbanmflicí: ne pbilºflzpbator: pbilº

pbatºr patín: experimentíx pPrPet'hiI, Ó' ſerlbſu optímarum

cºmmmii . Ne ex jjzflematibm- (Lawn-ſum ti i z‘ºnfingm' .ª

ſed ex Univerfi¡ flude ut ſyjiemam Mſcamur.

7. Nulla: idea¡ putªto adrequata: …ſi quam cer-tm- er m'

bil in re ſupereflè, quod ignore:: ò' ex ¡deis inadetquatí:

me teme-re judía-4to de elſe-¡¡ſiii- ſubflamíarum, de *vip-ibm' a

&i‘m’h de cuaſi¡ Ó' fim'bm rerum .

8. Conatar idea.: obſcurar, config/21:, inadeequatar , _flu

díº , ¿Xperia-mia, meditatione, ſamilíaritate clara!, distin

&111, «Id-:quam: efficere . Idcirco opi-ram data capacitan' ,

perjſvicacimti (9' indicio augmdi: C9' fºrmandis.

9. Ne Patata te a’actum fim' paſſe-ex cammmercio cum ſa

lo mundo intel/¡gibili ,' ſed patín: cum mundo natura Ó'ljºminum , ni/i fi tu recta ¡ſin ſanattſiſmum ire 'Ue/i: z Can

temnita ergo Logícam ¡llum, qua -Uir quidam dºflus (a)

glºn'atur, /ine experiemia C9' lect’íane in mundo intel/¡31'61

Ií omnia ſciri pojfie, deque Omnibus indicar¡ .

C A P. IV.

Tbeºremata paulo ſhótiliom ud Mmmm Ó' uſum‘

mmm tdearum , qua: ſupenºflbu: Parntiºflióm

complex¡ ſumm, pemnemu.

5. I. Ullz ſunt in Omnibus idem adventiíiz fine uſu’

- ſenſuum: ergo plures ſunt in- iis ,- qui Plus

ſenſibus, obſervando, experiendoque, uſi ſum; '

\ S. 2. Idem adventitiz ſunt vere; quum ſunt‘rebus ,

quas referunt, viene conformes. Cuius rei ut cam ſimus,

rñpetitis experimentis accuratiſque & moroſis , opus

e .5. g. Sed quum lſenſus rerum externarum imagines

iurimum aut corrumpere q aut transſormare poſ

mt, paucz earum ſunt, v uibus tuto fidel-e [poffimus , ſi

rerum exrernarum non exi entiam', externa que proprie

rates, ſed eſſentias, &z relationes , ſeu cum rebrus mundi

ceteris ordincm 8( concatenationem , quzrimus .

5-4

—_——_—

x( I ) Dm'¡ i. ¡¡ha , cm' nin-!us , sªggi d' un líb. ¡ne-¡to ke.

.L

ntu-imus ET Vocn. CAP. IV. ió;

l 5. 4. Nullaa ſunt in homine ideæ ſactitiªe, quæ quol- x

no modo ab adventitiis non pendeant: quare,niſï abstra- i

se concipiantur, ac hypotheticep earum veritas eſſe ma- i

jor nequit quam adventitiarumz quia adventiriæ funt velut

fundamenta factíríarum .

S. g. judicia confequuntur ideas aut adventitias, aut

factitias: eorum igitur veritas abia-&iva tutior eſſe ne

quít, quam est Veritas :Ibis-&I'm idearum .

S. a judicia mzturalia omnium maxime cum natura

conſentire putandum est: nam iudicia natur-alia ſunt, quæ

natura in omnibus inſlmt hominibus: quum autem judi

cia ex collatione idearum nafcantur ,' ubi ſunt nàturalia,

neceſſe eſt ideas , unde naſcuntur, eaſdem eſſe in omni

bus: nec vero idem hujufmodi eſſe eædem in omnibus

poſſunt, nifi natura: ipſius, a qua emittuntura vi . Qua

re hujufmodi ideæ omnium maxime fint vel-z neceſſe

est,- ex quo fit ut judicía, quibus naturaiiter copulantur,

omnium maxime fint vera . itaque non fine ratione hu

iui-modi judicia velut fcieutiarum fundamenta adhiberi fo

ent. i

S. 7. ldeæ-negati-me non intelliguntur nifi ex pºfitivi::

nihil enim funt aliud nifi remotibnes poſitivarum ex iis

rebus, quas quomodotumque nofcimus. Ita quum remo

veo rectltudinem ex linea recta , concipio curvaturam.

ita fit ut in quibufcum ne reperitur idea aliqua negativa,

in iís ofitiva fit nece e est. l

Soba ion. Síc conficere quamibrevifiime poffumus ineſ

ſe naturaiiter in hominibus ſe'nfum veri aſiquem, quia

inest in omnibus naturaliter ſalſitatum quarundam cogni

. tio. præterea eſſe in omnibus item naturaliter quemdam

jufiitiæ ſenſum ,- quandoquidem naturaliter injufiitias quaf

dam norunt omnes .

S. 8. Corpora [eſe contingere ne uelmt, nifi aut ſuper

ficiea aut actione: quum ergo ſen us \int corporei , ne-~

ueunt percipere niſi aut ſuperficies , aut actiones corporum .

ed quum quidquid eli corpo'reum, ſit in infinitum divifibi

le; fit ut fint quædam corporeæ ſuperficies &l actiones infi

nite parvæz ez igitur ſenſibiles non funt . ldeas ergo cor

porumz idest adventitias adæquatas nullas habemus .

S. 9. Ne ſactitiz igitur quidem idem ullæ adæquatæg

níſi quum abiit-acie concipiuntur, eſſe poſſnnt: quia ha

rum adventitiæ ſunt fundamenta. qua ex re fit ut ſcien

tia, quam ratione acquirimus, non ſolum exigua lit fi

cum rerum univerfitate'comparetur, ſed admodum im

perfecta, ac cujus magna pars aut incerta est conjecfiurap

aut hypotheuca, aut commentitia . s

. ¡o,

nóct ART. LOCXCIE LllLÏÏ.

S. lo. Idez univerſales ſunt , qua: exhibent id, quod

r plgribus ſingularibqs commune est:e_rgoaſingqlaríum exa

mme naſci deben!. Quum autem prlmz hommum perce

Ptiones ſmt ſenſaciones, atque he ſingularium; nullre ideas

univerſales ſunt naturales . Jam ,conſervre inter ſe ſingula

ria , índeque ideas extrahere univerſales opus est non ſolum

adulta: jam rationis , ſed louge pgovectaz capacitatis .

Quum utrumque hoc deſir in puens , ¡nde intelligitur

quam ob tem pueri diñlculter xegulas nimis genericas con

,eipiªm- ' ’

S. u. Regula genericz ſeu phyſicªr, ſeumorales, ſunt

propoſitiones, ſeu judicia generiçª , quee pertinent ad

omnes .ſpecies ejuſdem generis; velut quum dico , corpo

ra ſpecifice aqmz gra-Dion: aque mergunmr ,ÑÑ ad omnes

ſpecies ſeu caſas lwjus ,gener-is. pertinet , Ergo hujuſmodi

regula: quo maior¡ ſpecierum fimílium copia comprobatz

fuerinr, eo ſunt tutiores; quia. quo pluribus ſpeciebus

çonſenxgneze , eo veriſimilius cum roto earum ſpecierum

fenere conſentire indicate poll‘umus . Ut ſi centies mil

íes corpus _aque ſpecifice gravius in aquam projecerim ,

_ ue constanter ea (est merſum , confidentius de. \0to hu

iu mod¡ ſpecierum genere affirmem .

' -S. 12. Que: regule genetica hunc in modum compro*

bate non ſunt, hypothetice quídem veraz haberi poſſunt,

fed de earum veritate objective .ſubdubitªre poſſumus, aç

' güandoque debemus z -

S. 13. Res ſingulares ad ſcientiªm adducere .nihil est a

liud, quam ex lis ideas, theoremata, 6C regalas generíé

cas extrahere , ac una. concatenªtione comprehendere .

Totum ªutem id eſſe non vulgaris rationis, est per ſe

manifeflnm . Sed nec est minus manifestar:: eos , qui id ef

fçcere, cªererís paribus, rectius in ſingulgribus earurri ſcien

tlarum verſari , quam qui iis fystematibus destítuti ſunt,

ac vivunt ín dies. Iude \inrçlligitur ſyflemata ſcientiarumelſe gener¡ humano utiliffima. ’ . v ,

S. 14. Omnes univerſi partes magna inter ſe concatena

tioneçontinentur; nulla estergo quze nomalïam ſpectet;

Ergo ideas adventítíze eſſe debent omnes relativz.- Ubi

_ cumque igirur ea relatio minus perſpícitur, en: idea'. mancz (lux ncceſſe est.ſi

S. [5. Est axioma vetus reIat-i-varum una cognitò , cague»

ſe( Ó‘altergm… Quícumque igitur Cognoſcat partes omnes

ahemus umverfi poníonis, eargmque part-Zum relationes

Plene tene'ge, ,is _ea in. portione futuros status/omnes Praz

ſclt , przdlcnqne tam cerro; quam omnes futuras eclipſes

Astronomus. ª ' -

5. ¡6,

DE IDEXS ET VOCAB. CAP. IV. x07

-S. !6. Quum ,ídem abstracta ut 8( arbitraria ſeípſas

gxhibeant; mm ſuiipſarum ſunt objecta: _itaque fit pt

_omnes ſin: adaequatz , ac propterea clara: 8L distinctap,

Eammxe‘rgo _convenientía aut repuguantía .clare tum cer:

zútur, Hinc est ut ſcientix ompino abstractzz_ clark ſem

Per ſint, ¿Si evidentes; Judícía igirur, qum ad ideas abſe

vzractas Pertínent, &La 'eſſe nequeunt, ſi przcipitantía ;:9

vitetur, ſcílicet ſijòn judicatur , niſi quum idenrum ¿L

laruin cqnveníemia. ªgt‘repugnantia perſpicue ,inxe‘lligí

mr. e

ſ5. 1-71 Sed ſi ea judicia ad earum rerum proprietates

re erantur , quas Proprietates idea: abstracta: reſerunt, "mm e

non poíſnnt majorem cerxitudínem habere' quam haben¡

idea: ipſa: cum Dbjectis ſuis_ comparan: , Óua ex re ſequí

¿tur ut theoremata Geomemaz put-ae, vel Metaphyſicªz ut

cumque abstracte vera, quum ventum est ad res" ſingula

res,'efſe poſſunt ſalſa 5 quia eſſe potest‘ plus aut minus in

¡deis abstraç’tisíòxàm in _íis xerum proprjetatibus, quasJ

idem …EL reſerunt, ' '

S. 18. Idez reales ſunt, qujbus objects. reſponden: in

terum natura existentía. Ergo .omnes idem, qua haben:

neceſſarizlm cum objectis ſuis connexíonem , reales ſunt-a

nam ſi ea. cºnnexio' inest, fieri nequit ut, alía; fine aliís

existant. _Sed 8! ſunt- quoque' reales omnes ideſie , que' ne

neſſarío conjunctae ſunt cum realíbus , \quemadmodum Per

ſe patet .' Quare realitas idéae cognoſcitur, aut ſ1 .e

jus'cum objecto neceſſaria. counexio de‘prehenditur , aut

g dçprehenditur ªconnexio _item neceſſariaqçum aliis reali

us . ‘ - e

S, ¡9. .'Omnes ideas ſenſuum ſunt reales; guia proficí

ſcí nequeqnt níſi ab objectis realibus, Ergo prima ratio

detegendi idearum realícaxem est experíentia. ‘

' S. 2o. Omnes idea: neçeſſarqio cum ideis ſenſuum con

ªªxzz ſunt reales ,- quia connexze ſum: cum realibus. Esthxc altera ratio idearpm ſirealitatem cognoſcendi. Porto

dico ideas eſſe neceffario çonnexas, quando evidente: con.

flat _non Poſſe alteram fine altera eſſe

S. zx. Qmnes. idçzzjquzz a natura. noſtra. intrínſecas 6C

neceſſa‘río _m nobis progignpnmr, velqti nostraz‘ existen- \1º

'ſiªºªz Cogítationis; dolorls, vóluptatts, Blc. reales ſurjt ;

5ª' ¡.\ºm reales , qua: _cum his ſunt neceſſarío compr!

cta: . Est _ha-.c .tenía. :ratio detegendi idearum reallta

¡em, q , l _ _ ‘

Í- ,22- Quzcumque ,idem nec cum idexs mterm *ſepſus ,

nec cum experientiis, nec cum ideis , que cum 11hs ne

Feſi'ariº ſum: conjunctaz , connexíonem ullam babemg,

’ habendz

'ÍOS ART'. LOÓÍÓE LIS? If. x

habeudæ funt pro chimericis j quouſque ea. conne'xio dé

tééla non fuerit Ñ

§. 2;. Qua ideæ nobis ab eo communicanfur, iu ud

'constar' eas ideas eſſe reales , quique alias quam r'eaes‘

nobis communicafe non pote-st ,- ac præterea eæ omnes,

quæ cum his neceffariam connexionem habent', ſunt lia

benda: reales, etiam quum earum realitatem ratione n0

ftra detegere‘ nequimus . Nam quando ,constar eum.non

Poſſe uobis alias uam reales communicate, 8C ea’s, quas

ïmmunicat , e e reales ; pugnat eas non eſſe \ea

s .

S. 24. ldeæ fictorum a teſlíbus oc’ulatis magna conſen

ſione enarratorum funt reales: item reales, quee' cum his'

ſunt neceirario connexæ . _ y

5- 25. Idem factor-um , riuælfiifia ii effèctu‘s fequuti

ſunt, qui ſi vera finfl'er'l‘t, equi neceirario debire're, rea

les ſunt, & reales quæ cum his' connexz. ‘ , _

S'. 26. Idea: obfituræ familiaritate 'alarm evaderè pof

funt . Nam ideæ clara: ſunt , quarum ídentiras, statir'ú

ac menti obverſantur, prælio est -‘ id vero ſola ionga 8c

amdua meditatlone obtineri potest. Inde item est, ut de

fuetudine ídem ciaræ evad’ant obſcurae.

S. 27. Idea: ſunt difiinfiæa quum earum rerum ~ qua's'

exhibent, notas , quibus ab aliis diflinguuntur, re erunt .

Ergo eo ſunt' difflnctiorcs , quo plures fuerint hujufmodi

note . Qunm autem exe now experímentis* & ratioci

nio dete_ amur , cae via; excolendae , quo ea’rum rerum',

quas no. e noflt'a. interest, distinctas ideas habeamus. Sea'.

quum plures ac diverfis temporibus ac iocis has vias per

colant ,- intelligitur quantopere ad id' neceifaria ſic' accura

ta historia' experimenten-nm & opinionumj

CAP; vd

Prima @ge-nation divi/la OHL-&amm idearum me

fimrum , tum ſizpmm'd human?.

Q“ ,-_ S. ¡. Biefla‘ idearum noflra'rum ſunt eæ res' , quae

tie-_m0 _ ideæ exhibent . V. 'g. obj‘ectum idea' Solis'

gem-tmn Sol ipfe . Idea: autem aliquando exhiben: obj‘ecta‘

ega/maei aliquando ?MH/ia . Quum idem reſemnt obi

ſecta' p‘offibilia, tum i earum objecta‘ ſunt íp’ſazmet idea?

Hide ſi: ut iſliuſmodi idea: femper fim adæqlratæ , qu’o‘d

ahh¡ est a' nobis adnotªtu’m . Qmrm' vero l'dexe rie-ferunt

_externa objeéh, a'ur ea reſerunt‘ , quæ in ſenſus nostros

ipcurrunt, cuiufmodi idea ab Epica-ro per inem/¡0mm z

, ſen

m IBI-:ls ET VOCAÉ. CAP. vt lop

ſenſibus provenire dicuntur: aut ea , quæ in ſenſus non

incurrunt , ſed ex illis conjiciumur , aut demonstraticne

detegumur . Neutra: hæ ideæ ſunt adæquaræ , nifi ſortafl'e,

quum modos rerum externarum fimplices referunt.

S. z. Prima igitur 8C genetica divilio objectorum idea- affii

:mm noflrarum est, ut alia fint exiflentia , alia ºjfibi/ia. ::jr-?zm

secunda divifio item genetica est, ut alía fint jfbflamim, "zm d¡

alia attributa fubflantia/iiz , alia gtmlitalex ejkntiazmmywmmi

alia madifmtioner . E.J m vocabulum corpus' ſignificar

ideam , cujus ſubjectum est ſubstancia corporea. Vocabu

lum gra-vituy , aut fizlidita: ſignificar ideas, quarum ob

jecta ſunt duo attributa ſubstantialia corporis , Vocabu

lum color fignificat ideam , cujus objectum est qualitas

fubllantiæ . vocabulum figura ſignificar ideam , cujus Ob

jectum est modificatio .5. z. Substamia est omnis res , quæ per ſe exſistit , Quid

ut homo, planta , ſ0]. Attributum fubflantiale eflyfjflfmzt

quod pertinet ad eflentiam fubflantiæ , ut foliditas in "ML: '

corpore , intellectus in anima . qualitas est id omnea "mz:

quod determinat eflentiam , ſed ad eflentiam non perIi- lxxiii

net , ut lumínºſum, apart-4m, fel/midum Sac. in corpori

bus , Modus est , quod determinat existentiam, m elſe

quüdramm, elle in loÑcº, in tsmpºre.

S. 4. Subflantiæ dividuntnr in corporeas ., 8( incorpo- vivi/io

reas , corporeæ ſunt extenſa: , folidæ , diviſibiles, ut {753M

ylantæj lapides , aqua, cætera corpora. lncorporeæ ſunt mm'

uextenſaa , non ſolida, non diviſibilés, ut Deus ,, Ange

li , animæ . Præterea aliæ ſunt viventes, ut animamia,

plantæ , aliæ non viventÑes, ut lapidesl metalla , Item

aliæ fentieutes ac rationales , aliæ non fentientes , nec

rationales . Item omnis fubflantia aut est æterna , aut ſ21-.

am aut Pºfflbilis. præterea pertinent ad objects. idearum

noflrarum ctzufæs Ó egets/n ſi

S. . Res hujufmodi ad decem Categorias Aristoteles Arma-'$

contu it . Categorias autem appellat res , quæ prædimri """ª'

poffunt ſeu emmtiarz , quæ Quinctilizmus vocat vocabula

rum elements. sunt autem fubflantia , quantitas-1 qualimx,

relatio , _actiº y pafliº, Hb¡ , quando , film, ljabitm'. Sub

stamia est quod in rerum natura per ſe constar , ut ho

mo. Quantitas menſura. rei, eaque vel continua , ut ma

gnitudo ¿Sl tempus; vel diſcreta, ut numerus . qualitas

est forma quædam fubilantiae , a qua tta/ix dicitur , ut

color in homine . Relatio est Ordo 8C affectio unius ad

aliud, ut patris ad filium . Actío actus agentis : Pafflo

actus agentis in pariente recepms_. Ita caleſactio qua

tcgºri.: ,

, mms cst‘ab igne dicitur actio s quatenus eſt in ligno di

cit-ur

l

lI

l

ha ART. LOGIC’IE Lts. II'.

citur pafiio . Ubi est eſſe in loco: Quando veto in'tempore .ſi' Sims est diſpoſitio partium corporis ratione

fpatii , ut fede”, [lara . Habitus est relatio corporis ad

vestes , ut eſſe togatum,l armat'um .

MH.- S. 6. In his Categoriis expiicandis bona veterun'i L0:

tium d" gicorum pars occupata erat ., Quum autem nullum alium

537%,-, habeant uſum, quam ſophistice diſſe’rendi ; nemo a' me

Bandin hoc in locoj expectet¡ ut fludioſe hæc diſputem.- Præter

quam quod contendentibus ad ſºlídam veritatem noxia

quoque ſunt! nèrnpe, uf perſpecte auctor Arm cºgitandz

anirfiadvettit',` afl'ueƒacíunr adoleſcente: ad I'Iumia' vocabula

pra [I'm-em ſcientia accepfzmda ,v illa igitur mihi y quoad

elementorum ſinunt angustia: ,x est propofitum explicara,

que' fapientiæ humana: partes ,~ qui fines,- quz' studendi

rationes , 8: viæ ; quæ ut a cæteris Logicæ fcriptoribus

omiffa, ita omnium funt maxime neceifaria in juventute'

- instruenda atgue regenda a . . ` e

wide; _ SJ 7.- studium ,- faq‘, perquífitio earum rerum , quas

:If/'1: ª" fummatim enumeravimus, pbilajbpbíø appellatur, & ui

' fic philoſophanturz pbilaflzplji .— Totius autem philoo

phiæ tres partes veteres flatuerunt; rationalem z natura

[em, (y mom/em . Prima' docet recte ratiocinari ac difl

ferere ; ea est ars`` logica & critica .- Altera rerum omnium,V quæ funtƒnamrar, attributdiqualimtcteri Muſa¡ ,

firm, ordines , quoad mens humana capax est t inv‘estí

gat . :Fertia' inquit-it in naturam hominis mora em,` at

que leges perfequnur ,' quibus illa regi poteft . De stud

dio philofophize rationalis non est ,' ut plura loquamur p

fatis enim ſunt quæ diximus in prolegomenis . Natura

lis igitur 8C Moralis partes primum per fumma capita;

dehinc paulo distínctius expiicabimusa , ,

S‘. 8. Naturalis philofophia tres c'ontinet' przcïpuasv

panes Magaly/inn; Pby/icm, & tbc/im.; Mempby4

ſin"; e rimis '8C æternis rerum caufs,` feu de interiorí

mundo Intelligibili: Phyſics de ſecu’ndís rerum cauiis ,

ſeu' de mundo exteriori atque ſenſibus. ſubjecto f Mathe

mdtíce de lineis 8C numeris ,l deque omni magnitudine

abstracta ,« díſſerít é Metaphyfica m tres alias, tribuitur,V

Ontologíam' f Pn‘eum’atalogiam , Tbeologiar'rl. Phyſicà vero'

dividi hodie ſole’t in" genera/wn, 8: particular-em: quarum

illa continet quæcumque gener-atim ad corpora omnia

ſpectant' :` hæc m particularíum' reru'm co‘rpore'arum na'ré-v

ras 8: cauſas inqmrít‘. Matheſís dividi p‘otest’ in Geome

trim, Arítbmeticam; Algebmm . Geometria' conſiderarquantitatem continuam' abiit-adeam :` Ari'thmefica' quanti

mem difcreta'm ſeu_ ſcíeutíam ¿numeral-um a Algebra est

' ven

¡’mitin

philofo

iii: ná

muii: .`

N

DE Tous ET VOCAB. CAP. v1. III'

velut ars generalis totius marhemaricæ , qua quantirates

literis eſpreffaz ad calculum adducuntur. ,

S. 9. Moralis item vel generalis est , vel particularia ,fjgjg'f

illa continet theoriam se enarrationem‘. Jurìs natura;

juris divini pofitiviz juris cahonîci, iuris civilis .- hæc

tractationes de natura hominis,- de affectibu‘s z de mori

bus, de virtutibus a viriisr Logic¡ haud dubium munus

est adoleſcentes instruere, qua ratione hæc fludia rite ac

recte perſa uenda (int, quove modo poffunt ea homini

bus .eſſe uti ia , 81 ad res v tae neceſſarias perquirendas,

& ad/iîs ,recta ſancteq’ue‘ ehdum a Scio Ñpiurea’ quum

generatimz tum particulari de studiorum ordine &e re

gimine ſcripſiſſe . N‘os'pro ‘ unere nostro pauca & mei

liora ſeligemusz libroſ ue indlgitabimus z ex quibus ea¡dem copiofius diſc¡ po mt. v

DE [indio Mempbjſi’m Tbeologi‘e';

5. I. M Etaphyſicáz quæ 8: prim-¿IMM apbia voca'ª Qui¡

v - tur ab Aristorele , est ea iſcip ina¡ qua (9243”?

\ fiatmmtur cauſ ' Ó rì‘ncipia prima Ó'. generica rerum ,WLM

r omnium MME-m , ¡¡Bar-um, o p'oflîbilium, Ó’de’ ſpi- Pª'mª

\ ritilm: atque Dewdijjoùmur. Ea in très parresz\ut dixiª

mus‘, diilribui ſolèt; Prima est ontologia; In ea agi fo-l

let de ente generarim . Ea proprie est prima cv maxime

generice pbilofopbia ‘a Bios muneris est tradere prima 8:

'gen'eralîa prihcipiag uibus cæreræ diſciplina omnes inz

,dificantur (a); Prima 'que rerum omnium cauſas¡ in quo

’ a Phyſics. distat g quæ cauſas immediata: & fecundas ve

stigat z Ontologüs igitur est qui ex rebus peculiaribus 9

earumque pi‘oprietatum ideas abiit-abit genericas a ex

quibus ideis ¿Xiomara ‘item 'genetica derivar¡ in qui-tbus omnium Sciemiarum principia inædificlantur a l-lanc

philofophiæ partem præ cæteris Scholastic¡ colueruntt

maiori tamen acumine, quam indicio .‘ .nam hæc nimis

ſubtilia/minufque idcirco & intelllgibilia z 8! ütiliª¡

fæpe etiam bona parte chimerica 5 non ſecus atque vi

num , degufianda quidem ſunt , iion vero toro pecto

re haurienda . Chustianus Wolfius tom. x. in 4. hanc

fcien

4 i .

I

m

c'. 2 ma lima de m. mm. m. z. m, x. a a.

Pum

tplºgiª .

nz ART. LOCLCIE-LUL II.v

ſciemíam complexus est (a) . Nos in priori Metaphy.._

fica: nostra: parte principio, Datalogic 81 cºſznalogieüdest

ſcientiaz, que de Uni-¡¡agb generatim_ ªgit ) Per ſumma.

capita explícuimus . ªuciffimls eam comprehenderunt'

Buddens 'In pbi/oſap/;ía tbeºretica ,' & Graveſandius in

introductione ad philoſophiampªrte l. Est enim, nt'di-,

&um est , dictionarium idearum maxime genericarum ,

cum ¡nde enatis pauciffimis axiomatibus. Hzvcldiſciplina.

meditatl<›ne,xnagis nazuraº: , quam ulla alía. via dlſcxtur.

lnrerea non levi perſpícªçia &meditªtjone indiget ,' qui¡

ſcilicet tota abflractiºne continetur, _

S. 2. Alterª Metaphyficz pars _est Pmumatºlagia . Ea

diſi’erit de Spiritibus . Spíritus autem nomina intelligí

mus animas humanas, & Angelus, cum bonos, \um et-I

iam maIos . Itaque hace pars in dúas alias distribuí poſa.

ſer , Pjyc/yologium , 8( Dzmºnº/ºgíam , quarum illa de

animi: bumªnir , haze de Dnemºnibm , idest bonismalis Angelís agar .. Ea Deum quoque veteres complexí

ſunt velut nobiliffimum ſpiritum: ſed commodius ca

diſci ina, 'm qua de Deo dlfſeritur , TIngo/aga); dicetur .

Et ſychologiat studium ex intimo nostri ſenſu ſuſci

piendum est : etenim animos noster nemini melina

notus eſſe potest , quam nobis . Iuvat autem obſervar:

aliorum hominum operatíones., quibus animus ſe prodit,l

harumqúc òperatiomxm obſervationes ii: , que in nobis

obſervamús ,, ‘

xeªs 8( natura ſua difficiles, & mfinilis philoſophorum er

ròribus implícitas , quales ſunt incorpora/ita: , lióertªx,

'aire-.r, ¡dm, origo , memoria, babimr, cztera animorurñ ._

Plerique in hoc studio rgvelatione quoque utunmr. Non

inſcíte .' ſatendum enim est horum plura ſqlo natlrz

lumíne ſciri non Poſſe: nam ut caeterarum 'ſubstantiarum

\~ ªſ~7

r a) [dem una pln'lºſªpbw untar 01mm Muay-"fica parm- !UI-Míſ

/imc pcrfzqumu: el! . Nzm prtnr Datalogic!" rom. x. ¡o 4. ſtrip-¡¡p C9'

cªſmülºgiªm tam. I. in 4. Pſnhªlºgiam Empin'mm tom. l. ¡n 4. , in qu:

de natura anim¡ Ex “pjux pbªmºmm'r differir : Pſnhalogiam rationalem

tam. x. ip 4. uh' ſlnrhniu met/mdp , que per ªruljrimm ir¡ empírica do

nxemt , explicar, prat-'pue vera [nte-mat.: de um’ane mçmir C9' carpa

rir expandi:: Primam pªnem Tlnºlogí: ſutura/¡1 , in 1m :x Mundi phe

nºmmi: de natura DE¡ .aX-'l tom. x. in 4. Ha: open,- Ó' ::mm var-'Iran ,

O' ſuálímimn valle deſafiar: ſem-¡4am parten' Tlnolag'c nalunli; , uéi

canal-'mn ¡mir-In; de Du diſputar a priori-5m tom. l. in 4, Hoc in ape

n ah'qmnmlum ,etnia ¡nda/ji! : Primzm parten) pln'lafophi: Mora/¡I , que

11m' r nom¡ Z9' Inn-Inti: prim-¡¡ria :ami-m* . Aſia: Inga ſunt opera meu

pla/ica Wolf¡ , que lil-:eri: ::mm Lau-ini¡ , quaqu: ad M1 devªumm‘ -

ln bi: amm mnibm, prefer queda-n ¡lia , at illud un; ſep-:mimo MR"ej] , Din-m magjmm in {d [mite ímmbuiffe , m- Lfl'bmſilium , ¡¡¡amm juan?

nu m: , expnmm, "wm qnndaque rm Mmm.

'ªcldere . Complçctimr vero hoc st'udium;

DE IDEls ET VOCAB. CAP. VI. n;

PMÏFÍÍ'E, ga gmſimorumz peſrſpicacíam nostram ſngiunt,

ac 01 au or1 uo cogmtaz unt.

S. 3. Plures extant iique egregii libri his de reb‘usícrí

pt¡ , quum ex nostris, tum etiam ex Heterodoxís . Ex no

flrls inflítutiones Pneumatologicas dederunt Hamelius ,

Purchotius, le Grande, Regis, Corfinus, alííque . Ex

Heterodoxis Claubergius , Buddeus , Clericns , Wolfius in

Pſychología empírica C9' Tatiana/i , qui omníum est copio

fifflmus. Plurima quçque de natura. animorum ſparſa re

perías in Malebranchxi libris , &l Lockii deintellectu hu

mano . Selcctiora & nos dedimus in fecunda Metapbyfim

parta.

Y. 4. In hoc fludio duo cavenda ſunt, Fanan'ſmm, (9'

mmeria/Iſmm. Sum duo istí ſcopuli adeo evitatu difficí

les, ut vix reperias Metaphyficum , qui in alterun'um non

illíſerit. Fanatiſmum voco eam ſecta…, in qua. nïmíum

anime 8L phantafiz tribuitur, & omnia, quie cognoſcimus , ex idei: irmanct: ,.unjºne Cum Dea , lumim- Deiſubſhm

tia/i repetunmr . Materlallſmum vero earn , in qua nímíum

amma demittitur, ficque corporis aflectio, idest omnís ſub

:flantia incorporea aufertur. Pertinent ad priorem ſectam Ma

]eb_ranchius, Poíyetus, etiam Leibnirius. 8( Wolfius, &t

qmçumque ldeahſmum profitentur, ſi ullíſunt,quificin

jamon). Ad alteram yero quan) veteres Epicureí , tum

recentlores Hobbefiam, Epncun 8( ípſi de grege pOl‘CÍ .

5, 5. veníamos-af] Theologiam. Ea est diſciplina, in

qua. de DR_O, drum/que roba: dtjflêritur . Id autem fieri

Poteſ‘t , faclendumque est triplici via , via nempe nature, via

traditianix, 8( via. lilzrºmm di-Uínorum . Et primum na

'Iuraz lumíne de Deo ejuſque attríbutis, de origine mun

d’g 8( proYidemía , de relígíone natural-í, 8( przecipuís

cjus capmbus plura dici poſſunt. Hate Theologia voca

tur naturalir. De ea oprime meríti ſunt Beatus Thomas

.Aquinas prima ſummz parte, 8( in librís contra gen

ges, Suaregius in Metaphyfica , CudworthusinSyflemate

Intellectual¡ , Parkerus in díſ utatíoníbus de DeoZSc provi

dentía , Clarkíus in opere eju dem inſcriptíonis , Buddeus de

Atheíſmo ¿Sc ſuperſiítione, Niewentitius de existentiaêc

atmbutís .Dei, Derham in Theologia phyſica, &t quícum~

que recennores Atheos oppugnare conati ſum, ui infini

'to Pene ſunt numero , 8( quorum pleraque opu Cula colle

gït Burner tomis 6. ſub titulo Deſenſio Re/¡gíam’x (a).

ln primis autem hanc Theulogiam profimdiffime, 8( co

Gen. Log. pio.

( ª_ > Vid: Albun-m Fahicíum in BSHiotbtu aªffarum de rclígimº

ruina :mph: .

QR; I‘I’f

e ref-…ſrflſiüxſ

lil-r¡ .

QUI' !ſin

bo:- flmli z

¡¡venda .

Radium

Thu/«r

gi.: (1'

pn'rmmó

'mmm

Iir .

- \

¡H4, ART. LOGICIE Luz. II.

piofiffime perſequutus est Wolfius in Tin-ala ¡a mm

rali mezbodo fiienrifim perzrat'iara .- quod olfii opus

omnium maximi facio . Nos in tertia Metaphyficæbno

stra: parte hanc Theologiam per fumma capita tradi

dirrus.

&mi; §. 6. In hujus, autem audio-lente &_caute inceden

mmm_ dum , nec rationi nostra: aut nimium mbuendum, aut

nihil . Ralionem autem nostram quum dico , intelli

\ ideas, quas a rerum natura. habemus, 8: vim eas con e

rendi, atque ex iis Concludendi, quæ nobis congenita

est. Nempc natura Dei innoteſcit quidem nobis rationis

lumine, ſed per ideas obſcuras, confuſas, inadzquatas.

Quicumque igitur aequo-iunius in his studiis rationi na

tural¡ indulgent, non poffunt non in graviffimos errores

rolabi. in primis autem cavendum est, ne de natura

Bei ex ideis rerum nostramm judicatury Deoque tribuam

tur ea, quæ humana: naturæ conveniunn Ex hoc enim

fonte ridiculi Ethnicorum errores manarum, quibus o

mnes humana: imperſectiones natura: divinæ tribuehan

tur: humana, in uit Cicero, mmfiulerunr ad Dear: di

-vimz ma//emſid amines‘. Nullum est studium hoc peri

cnloſius, fi rite institui neſciatur: nam homines purum

acutos ſuperflitiºſªs', nimium confidentes , impios efhciz.

Exigit etiam studium hoc mentes ab omnibus affectibus

repurgatasz nam qui affectibus agítantur, nec tanræ con

templationi apti ſunt, 8C hac diſciplina ad libidinem ſuam

tuendam abuti (o'ent. Quare in his memorandum illud,

de Deo pam-zz . I I -

Lïnyadi- ' S. 7. Quum via \radítionís The‘ologia Conficiturflmdi

pomi/infi donaria vocari potest. id autem fit confulendo quid. di

mm á- verſa per orbem nationes quum veteres', tum recentiores

angi/yja d_e Deo fenferinga fentiam ue (a). Nam quamquam na

,,_g,-,,_' ' tionum Theologla hand du mm abſurdas , ineptalque ſen

tentías de Ueo 8( rebus divinis tenet : plurima; tamen

ſunt, quæ nationes vera docem, ac bquæ aut nature lu

mine, aut majorum traditione habent, quæque Tfieologo

lurimum prodeffe poſſunn-Ei ¡girar, qui abſolutas Theo

ogus futuras est, Theologíx. gentilis fluclium inutile non

.eric. Est autem Gcntílis Theologia ex Van-Onis partitio

ne triplex ,~ .Panic-Il, Ciw'hlr, Ó' Pbilojbpbica . Prior est ,

quæ reperitur in Poem-um carminibus r altera, quzaPo

pulo uſu c’ouſecrata. est , quaeque haud multum a poetica

dif

( a ) NM bic traditiones Apoflolícas ſae-\7ª , fed Gentium; 'm'J illa

quumnilgjl fin! aliud , quam verbum divinum , non fuipmm , ſed per

mznu¡ traditum/1 s." T11 »:::J revelan-n ,yc-"inem .

DE fonts ET Vocu. CAP¡ VI. n;

Ííffert : mm ,- ut obſervar Amobius , numquam Poem ,

qui fenſa vulgaſiria ſectamur, de Diis ſcripſiſſent quz po

pulo ímprobarí ,vide‘renn Est utraquehzc Theo ogía cor

Iuptiffima'., ut ipfi Gentiles philoſophii agnoſcebant . _In

terim diligens veyitatis invéstigat‘or euam ex hac plunmª

rei theologicz utllia expiſcabitur (a).

S. 8. Philoſophiaa Theologla ea est; quam in ſcholis 'Ph-elogia

ſuis philoſoph¡ docebantz qua: varia est pro ſectarum var-:7,7212:

rietate.- _Sed &t haec depravam est Athelſmoz ut puto . pbiu.

Philoſophi enim ferme omnes 8( materia' atem‘itatem de

den'mt, & Deo ,ademerunt liberta‘tem, inducto Fatozque

dúo Panth’eiſmi ſunt‘capita.- Ut mihi idcirco ſemper pe

riculo‘ſi vifi fintz qm conçordiam zTheologiae Chrifliªna:

\ cum Philoſophíajv Ethnica. per_ omnia perſeclui conati ſunt,

quique eruditionis ſame magls, uam verltáti conſulue

runt~ ut Augustinus_ Eugubmus pemmi plaz'loſºpbia,

Raduï bus CudWorthus in ſyflem'ate intellectuali, PetrusDanielp Huetius 'm Quefliºnibu: Alumni¡

Si 9. Plure‘s ſunt libri , quum veteresx tu'm recentes, uz,,- ,a

èx quibus veterum , aut peregrznaſum genziqm Theolo-:lm m"

gía diſci potest e_ Omnium optxm¡ ſunt llbrtlnationum ""‘"‘*

lpſarumz fi qui ſum: . ‘ Itaque Graec'orum, Latmorumque

Theologla e‘x eot‘um Poetís, \Hístorícis, & Philoſophís

petenda: nam plerumquenostçi ex nimio erga nationes

ídololatras odio; aut-ob myſifteriorum obſcuritatem ,‘ res

non recte áccipíunt 5 lfigypnorum vero, Chaldàeorum ,

lndorumª turn 8( Sabaéorumv at ue Magorum Theolo

giam ex Grazcorum, Arabum , Chr'iflianorum libris

díſcere neceffg esti nulla enim_ e'orumad nos vmonumen

ta pervenere. Veter’um‘ christianokumilíbri ad hac ſpe

ctames ſunt opera Clementis Alexandrmiz Euſebii Caſa

_ ríenſis, Arnobii, Láctantii, Augustini de Civitate Dei,

aliorumque Apologiflarum. QuiÑtamen' non ſin: critica'

legendi; ut qui non ſemper philofophentur, ſed orenc /

alíquando¡ Recen‘tiorúm extat m primis opus elaboratií

ſimum Tbeºlogía GemI‘Iium Gerard¡ Vofſii , Pfanneri SY

flema Theologíªz gentilis putioris , Huetii Demonstrauo- ’

Evangelíca , Burnetii Archazologiz; ,Thºmaa H dz de ve

terum Perſarum religio’ne. Rec‘e‘ntíokes Orbis re ígïones ex'

accuratioríbus viatoribus diſcendaz . Gaſpar Calvorius uno

. volum‘me in 4… veceres 8C recentes religiones luculentiffi

\ me enarravit, ‘ - . 'Mºm'l'B

5. to. Sed moneo Tirones, ut magna acribïa utantur jl'ª'fi'mz"

2 ¡n "dixit

fillm.

( a ) Vi!: f. Baſi!. de ICE). Etbnícomm Pnmmm tam. l. C9' Thoma

l-'mm de lemon: Poem-um .

ns ART. LOGXCE Lrn. IL

in invefliganda, natíonum religiòne ex enel-Drum libris : oJ

mnes enim ſerme , qui de exterorum religione commen

tantur, turpiffime hallucínamur. Id vero provenir: 1.

Quia cum natioue ¡lla diutumam ſamiliarítazem non ha

buerunt; z. qnia a populo , non a peritis religíonem il

lam didicerunt; g. guia de illa ex notionibus religionis

propria’. indicaron! . Hínc factum est, ut quidamfflvíato

res abſurdas , aut ínePras exteris opiniones tribuerim,

aut popularem ſuperstínonem tot¡ genti affixerint. P9¡

maº. post diluvium nationes nulla temple., nullas imagi

nes, nullas statuas Deorum habebant: Deum mente pu-'

ra, & ſub Czlo, idest in magno Natura: templo, cole

bant. Paucas etiªm habebant czremonias, ſeu ritos exter

nos . Hª-.c religionís forma diu Perduravit apud quaſdam

.Afiaa 6C African gentes: ªperte ¡d de Perſis ſcribít He

todotus: de alils ex 'ipſis Sacris libris diſcimus . Inte

n'm Grzci, & [Egyptii , qui undique templis &z ídolis

cïrcumdabantur , quum has gentes prímum noverunt ,

Atheiſmi accuſarunt. Eodem modo priorum Christianiſ

mi ſzculorum Etlmíci cum Chriflianís egerunt, eoſque

Atheos vocaverunt, quod 'ml/a: Dear, 'tu/Ia templaznul

!K ſücnficia babe-m1: (a). Nonne iidem retulere, in fem

lo Hieroſolymitano caput Arietis adorar¡ a Judzis 09)?

lutarchus Bacchum a Judzis cultum ſcribit in Sympoſiª

EI’:: Juvenalís nubes 8( Calum (c) ,

Quidam ſortiti metuªmem Sabbam Pªtrem, -'

Ml pre-ter rmóex Ó' Cali (d ) lumen adºram. "'

Ex quibus mendaciis diſcímus non ſacile credendum hí

storicis, dum exteras enªrram religiones , potiſſlmum ſi

odio adverſus illas agítcntur publico. ‘

mmm, S. II. Que ex librís ſacrls ducitur T_heologia,ravelªta

nvdm.dicíturz ſunt enim libri. ill¡ theopneustl , ſeu divinitus

' inſpirati. Quamquªm libros dívinitus inſpiratos omnes

nationes prxſerunt, Grazci veteres oracula , Mag¡ libro:

Zºraajln'r, Muhammedani Alkon-m, aliique alice; ſacile

\amen est demonstrare ſolos Hebreos, 8( Christianos hu

juſmodi libris donatos eſſe. Interím qua: ſunt obſervatu

necefſaria. Circa revelationem divinam dignoſcendam loco

ſuo commodius examinabimqs. De Theologiz revelaxzfludio inflituendo pro ſuſcepto munere vplanea. addemus:

t z \1am .

—---—-—I~

( a ) MIU-1mm; Felix ¡¡I Octavia , Jujlínu: ¡o Apºlagía 2. Amºúiur ,

nl" e.

"1gb ) Vid: Trm'tum lil'. s. billar-'amm , ¡¡¡ſept-mn camu App-'amm ,

Ó' luflinm Trºgí .

( c ) Luna 14. Dcrſ. 96.

( d ) Vid: ad [nm: lor-:m interprete¡ .7 ſunt enim 1º¡ alim ¡aga-n .

Dé Ivete Í-:T VOCAB. CAP. VI. 117

flam qui plura cu it, adire' pote@ Dupíuum (a), Ma

bíllomum (b), leuríum (c) ªhoſque, qui id ex insti

tuto egerunt o

, S. 12. Studïum Theologíae revelan: [angum ell, & difL ya: pa.

,Fai/É, 8: periculoficms Llmgum uia Theologus nedum 'T335'

Scripturanrm fiméïammz 8( E001? u'zflim blstoriee, Good-'Nin', pe:

liorum pmiffimum, ,tum 8k Patrum doctrmz peritos fit '¡‘ª’º*oponer,- ſed & germanx Philoſophiz¡ 6( Critica, &fm

Línguarum orientalium, &e proſanw e‘tíam Historiaz. Ex

his enim Omnibus ad revelationem interpretandam, con

firmandam, & adverſus ímpios defendendamj non parum

utilitatís’ haurít., Difficile vero¡ quia res capzum noflrum

ſuperantes ita pertractare_ deber, ur¡ nec in Atheiſmum

proruat, nec in ſuperstmonem z qu1_ſunt duo ſcopuli‘ in

re theologica cavendi . Qua en re emm pare: periculoſum

eſſe . Nam ſi quís- in aliïs diſciplínis errat , aut riſum ,

aut,, quod maximum est, aliomm ¡ram incurrere potest:

at in Theologia revelan error in religionem redundaz,

atque ex eo míſeriam, id est mºrtem atemam parere por..

est. Quem ob rem & in hoc quoque paucis ph'rloſophan.

dum eſſe ego cenſeo. Evenír en-im plerumque, ut rerum

harum minus ii ſciant , qui magis contenrioſe lectatiſunt. _ ' ¿ l

F. 13'. Quícumque er'o huic studio animum intendere Rqm’fiu‘

vu t, prímum linguas razcam, & Hebrzam, Arabíeam ª" I'M"

- - - º um Theaenam, ſi commode otest, dxſcat. Eyus rauo est, quod mi, re.

non alíter a‘d ¡mella (I'm aum’grap'horum ſacro’rum perve- vela-c.

nïre poçest; z. &Criticmz’ ſacit enim mramque pagïnam

ar: ::finca ad veterum quorumvis‘, ſácro'rurí¡ poriffimum

líbromm , genuinitatem, integritatem , 8( ſentemiüm adſe

quc‘n’dam; :ſi 8L Chronolog'ram \at'que Hístoriám’ univerſi

lem, fine quibus res Hebrzorum m'teljígí vil(v poſſunt; 4.

8¡ mares atque ¡nſiitula Reipublícae Hebraicafiªòchisto

riam eccleſiasticamf ex qua amante c‘ureL expíſcari eccle

fiasticarum rerum inicia, dogmamm , ~a~liarumque doctri

naru‘m Theoſogïc‘arum ari inn, ſam,- grejſum; &opti

mosç ſed Paucos librosſi i comparet 7 & ordine arque

fiudíoſe Legat; 7. acceda: a‘d hoç studium. animo affectibus*

repmgato, & non fiartium, ſed ver¡ amante; 8. conjun

gat cum hoc studio studium The-elogia: num-MUI, & P0

pulo’m‘m traditímariee. y ,

S. ¡4. Libros- autem Theqlogo cum neceſſarios,. rum y…

\

utiles ego a'd- quinque claffes- reſerre ſoleo , x., textos Thu-olaaa _.nectffaril,

rm: Im

let .

H 3 ſueros

ª..

..

\r

(

l

a ) De .ſtudio Then-'Mp4 v v

b ) !chi/s' MIU/10bit”, e!" ia ¡¡ud-'ir MºnhNm.

s’ ) De dekfi’u Imfiªmm.

.I

,H

Que Ph]

fitª par

te¡ .

\

- u

118 ART. LOGLCE Luz. Il.

ſueros Hebreos , Grazcos, Latinos, eorumque Concor

dªntías, z. Notatores 8( CommentatoreS, 3. Historicos

& Críticos, 4.. maiora Theologorum opera, 8( opuſcula

de rebus ſin ulªÑribus ſelecta, S. Institutiones ad uſum &

tironum 8!. cholarum, Qui, autem ex ſingulis clafflbus

ſint optimi, bibliothecarum Theologicarum ſcriptores do

cebunt . E0 ſpectant opus Mabillonii de ſiudiis monasti

cis, Dupinus de studio Theologico, Buddei lſªgoge, a

liorum ue ſimilia. Tirones in Bernard¡ LamY colloquiis

ſupe: tciemiis ſelectam ~Theologicarum ::emm biblíothe

cam invenient, Qui vero paulo ſunt program non diffi

cile diſcent, unde curioſitatem explere poffint . incipien

tibus hzc studía ego pauciffimos libros przſcripſerim', Ap.

pan-amm Biblicum Lamy , OEPS de ſon": Melchioris Ca

ni, Commentarium Jacob¡ irini in ſcripturas ſacras ,

cujns prolegomena Iironíbus utiliffimª. efiè pofl'unt, Gui

lielmi Eflii Commentarium in Magiflrum ſententiarum ,

Cateçhiſmum Colberti Latinum, quod opus ínstitution'zs

loco eſſe Potest . Sed in primis Camnn &Efiium legat is

ac diurna , nocturnaque manu verſe: , qui Theolo

gus eſſe cupit. His ad ſolidiorcm doctrinam ſacrnm infon

mattus, ipſe per ſe intelliget, qua ſi: porro eundum, ut

prima illa lineafiuenta explere poſiit: Llbri enim Theolo

go necelſarii aut utiles_ vi¡ pluribus voluminibus de

lcribi pqfflmt , "

;Wiz y.) i l‘ ;25ª ‘

~c A vn- º

' De [indio Pbyſt‘m Ó' Matbeſeºx.

S. Res- flatuo Phyſicz partes, biflºricªm, TbecI,

T relicam , Ó* practican¡ . Prima 8: pmzcípua est

¡¡¡flor-ica. Ea colligit haenomena rerum omnium natura.

¡ium, ¡deſk quidquíd enſibus obſervar¡ potest Circa cor

para quum animan, !um etiam inanimata. Phyficz ¡gig

:ur cheoreticz praeponenda est cognitio historia: lapidum ,

metal/0mm, aliorumque mineralium, igm'um, fòrm‘um ,

'plantarum , beróªmmque , animamium, órutarum , bo

mirmm, aerix, Menem-um, afirorum , & omnium earum

return, quee ſenfibus ſubefſe poſſum; ln hac ªutem histo

ria., omn'ium procul dubio & amoeniffima , 8C utilíffimª,

colligenda , notanda ſunt loca, tempºra, rerum pam-r, mu

tutiºrm', effectus¡ idque dilígenti studio¡ inde ením pleª

rumque pende: cauſz alicujus cogn‘uío .

_ 5. 2._ l'ªorest hace historia vel itineribns 8: experimen.

ns collxgl, vel ex aliorum libris hauriri, Prior millor

. ' A est.

\/_

De ID'ms ET VOCAB. CAP. V11. !'19ªestct. Nam Przterquam quod, ſègm'm' irritanr animos da

mifl‘a per aum- , .qrmmfuze (I'm ocn/ir ſub/'acta' 'ſide/ibm: z

ex Posteriore decr’pr fac¡ e poſſumus,‘ quod ſclhcet facrle

fue… ejus conditoríbus quzdam omittere , vel addere ,

ad( ea ex alio aſpectu reſerre, quam qui yverus est . Plu‘

rimbwant libri historia: huius‘phyſicaz, quum recentio- , —

rum , 'tum veterum. Ex veteríbus huiug generis ſuper

ſunt, quae Aristoteles de animantibus ſcrrpſit, ítem que

!Elianus ſuper eodem argumento, Seneca in quzstionibus

naturalibus, Pliníus de rebus ſere Omnibus naturz, Dio

ſcorídes de Plamir, Galenus , &l ali¡ rhedicí de bamine,

& aliis rebus, rerum rusticarum ſcríptores, aliique. Sed

Plin‘ri in pler'xſque ſuſpecta ñdes: non enim omnia ïpſe

obſervavit; & pleraque ex auctoribus ſublesta: fidei hau.

fit ,' itaque ejus narrationes accurate examinandzeſunt . '

Ex recentioribus legantur cum primís ítineraria Tune/'0r

n'i, aliorumque, historízeprzeſentíum -Uiatarum : experi

menta natura/ia Boy/Kei', Rbedi : mºnumenm Academia,

ſciemiarum Puri ¡en/ir, Londinenfir, Petrºpºlitane Ó‘c. _

S. 3, ln con çſſo est Phyſicz studium fine historia na- Ej… M

tural’x ne latum quidem unguem procedere poſſe . Him:Scholasticorum Phyſics. jacuít per plura ſaeculainſiugifèra, :mas

ob historia: potiffimum natura: deſectum, ut recta obrer- PlUſſª’,

va: Verulamíus , qu'r omnium maxíme 6L inter primos

hoc studium romovzt. Quocirca ii mihí díſciplirras phyª \\\ ~

ficas rire tra ere .cenſentur, qui qualibet in re prlmo lo

co obſervationes & experimenta colligunt z ¡nde vero re- '

rum naturas perſcrutªrr rguntx. Ham: fibí methodum '

propoſuít Sturmíus in P y/ÏM Electiva , Sed & eodem

modo phyficam ſuam ſcripſerunt Graveſandíus , Muſ

chembroeckius , Kei] ,~ Deſagulerius , & apud nos Jo: Ma

ria Torres. Christianus Wolfius elements. phyſicaa , quz

Ger'manice dedít, '1ta distribuir , ut prima parte raz

cipua experimenta 8( obſervationes poneret , in atera

¡bem-¡am, ut diſco ex parvis Thumingii ínstituríonibus . ,

S. 4. In' eo autem magna. diligemia opus est , ut ex MMM...

.PM/im biflºrica, tbeoretiw ride ducatur . Est autem phY- Mmm

fica theoretica 8! univerſªlís ea, in qua generatim de cor- ;:'ª‘ª‘

pore, ejuſquevproprietatibus cum primariís, \um ſecun- ' ’

dariis, przſertlm de motu motu-ſque legibus, dilpumtur,

ac principia prima. omnium rerum naturalíum in anteceſ

ſum constituuntur . Sólent hanc phyſicam particular¡ p‘rz

-ponere: quod non place: quibuſdam (a), Naſcitur enim,

4 m

_WW

( a) Cleríro .

inquiunt , theoretica ex historica, univerſalis ex

m ARTCLOGÏCELIB. IL*

particu

laris ergo hæc przponenda. I-linc, addunt, qui phyſïcas

theoreticas fcripferunt , Rohaultius , Newtonus , Graveſan

dius , Muſchembroeckius, alíique, coacti ſunt paffim na

'Turalem ordinem interrumpere , ut experimenta ſparge

rent, ar theorematis ſuis prazponerent. Sed quoniam de

tradenda phyfica, non de conficienda agitur, utilius gene

rica prsèponitur. Nam confici Phyfica non potefl , nifi analy

tica via ea ratione, ac propterea praeponenda est genera

li partícula-.is. Tirone’s vero, qui non ¡pſi invenire, ſed

'inventa difcere debent , ordinarius ducuntur præpofita

generali . ‘

,Mm ts 5. Phyſicam practiçam appello eam, quae in ufum

P'ªffl-ª- vitæ deduciturs quæ artibus constar, ut Mechanic-_11, Agn

Medici'

ac c

cultura, alizque artes vitæ humanse inſervientes, ipfa quo

que Medicina: dubitari enim non potest , quin attente

rerum natura exploran-1 , his omnibus artibus alimenta est

augmentum fuppeditet Phyſics . Reminiſci aurem præci

pio adoleſcentes naturalium rerum fludioſos, non ob unam

animi voluptatem ea ſludia ſe perſequi , ſed dut in publi

9m utilitatem aliquid conſerant, nec in onoſa contem

platione marceſcant. Eºregie id præ-nitere Galli, 8( Ah*

rel-is apud quos his fludiis mirum quam Nam-¡ca, Mer/.m.

mm, 8( artes omnes commercii excultæ & audias ſunt.

S. 6. Medicina pars est pliyſicz, aut Ph \ica practica:

quamquam zz Medicinæ (luz partes, una tieoreticay yalb

tera practica conflitui poffunty quarum illa naturas &vi

res rerum earum , qua: ad medicinam faciendum neceſſa

‘ria‘, ſunt, tum &è hominis partes, morbos , morborumt ue cauſas, veſligat; hæc rebus utitur , ut morbis me

ªearur. Phyſicum debere eſſe Medicum , 8! quidem ſum

mum , ex ſuperior¡ partitione patet . Sed ¡nde quoque

patet difficillimam rem aggredi Medicos. Nam ac later!:

rerum natura!, vires, partes, exiguique motus t morbobrumque cauſz, intimiorque cum Natura? tum corporis

humani mechanical; ex quibns fit, ut incerta admodum

fit medicina theoretica : ac incerta theoretica, certior ef

ſe practica nequit: qui enim nec morbum certo noſcit ,

nec medicamentorum vires mathematice metiri poteft ,

is haud dubium mederi cum certitudine nequit. Medico

rum drainres id non diffitentur; itaque nunc eo redacta

est Medicina, ut Compoſitiora medicamenta ., 8( peregri

na, quibus veteres vim quandam magicam dederanty exo

lcverint, rebuſq'u'e fimpliciffimis S( paucis urantur Me

tiici , natura magis fretij quam arte. Qnínam libri Me

dico potifiiinum legendi fint Medicorum filii docegznt”.

l

l

i

DE \DELS ET VOCAB. CAP. -VU. i ut

Mihi tria videntur medicina? studioſis commendanda efle-g

I. Historia: naturalis improbum findium. 2. Anatomiæ

corporis humani Sz Mechamcæ permam , g. fedulum Se

diuturnum rerum, corporumqne humanorum experimen

tum . Cavendus Medicus , qui tres has dotes non har

beat .

S. ,7. Matheſeos ftudium & Phyficæ neceſſaríum est , fiin-:,5:

8( vitæ atque focietati hominurp. Matheſis est vel Geo- ü….

metrica, vel Aritbmetica: illa lineis , hæc numeris con

tinetur. Addi potest Algebra, quæ mathematicæ potius

ars quædam est generalis, qua problemata brevius 8C fa

cílíus ſolvi queant. Mathematicæ ufus est, x. ut mentem

ad recte ratiocinandum rapes-ionem & aptiorem efficíat, z.

ut demo‘nstmndís theorematis phyficis inrervviara g. ut ar

tes mechanicas promoveat. Sane fine Mathefeos studio

homines alioqui multiiugæ lectionis g at meditationis ,inerte: ſunt at confu/i : perfpicue-mini vero 8¡ perfinctcm' ,

_ ui mathematicis funt innutriti. Præterea verae-demon

stratiºnis leges , &e methodum ratiocinandi difciplinis

omnibus neceſſariam , aut nullæ , aut folæ Mathematicæ ’

fcientiæ docere poffunt . Plato fine Arithmetica ne ratio

nales quidem homines eſſe cenſuít: nam est proculdubio

ratio vis quædam & facultas comgutqtpx. fum judicium

difcernendt inter vera Sc ſalſa principia , 8¡ anticipatas

opiniones detegencli ſake in animo humano ingenerant di

fciplinæ Mathematicæ. Deinde theoremata Static-e, H]

dro atim , Nautica- Optica , Diºpm'm , CaIºpzrim , V1?

A Konami-2, ceºgmpzíe, uſu Geometría ik Tri-gonome

triæ facillime demonstrantur, at intelliguntur : facillime Medieinz

demonstrantur, 8C intelliguntur problemata artium , ac "mm"

. . . . . Opotlffimum ad commercium ſpectanuum uſu Antbmen- nagi-h

m, &e Analyſis . Tandem artes plures mechanicæ vitæ vj-ªtffi- v

Ltp/iemiles , ut- ar.: perſpícil/ºrum, Im borºlagiorum , Nautica , a.. la”.

Arcbitef-zlorzicaa Agnmenflriª , Ba/Istica , Hydmulim ex

Mathefi plurimum incrementum at militatemacceperum,

at accipere etiam post'unt. . r '

_5. 8. ScIentiarum Mathematicarum in primis Granma

tria St Mechanicalstudïofiffime excolendælfunti nam est

Geometría, ut Salilæus noster dicere folebata fola pene

linguaa qua Nature liber, qui geometrice fcriptus est ,

legi potest .- Mechanica vero ea, qua panza labore ac ima

pendio homines mira opera, quibus res ſuas profperents

efficerç queunt. bisi non pot‘est quantopere nobis aqua , _Ñ

algrty ¡gms, plantæ , ceret-aque natura corpora , bruta de

inique Sz homines prodefiie poffunt , ubi mechanica uti

lciamus , ac velimus. Id ex iis , quæ adhibenturi in

~ Nau-'

;qugzm mentí ad difficíllíma formanda: aptgorem:

bmaucos .

¡mii-II

¡¡bin .

\

¡zz ART. Lomcz 1.13.".

Nautica, Archítectura, Bello , Vectura , Hydraulíca. ,

omnibuſque artibus, machinis intelligere poſTumus . Sed

Perfici eorurri plures pofſunt, Plures alía: utilíflimz excogi

tar¡ magno publico bono (a). Nam haben! hoc Machi

na: omnes, ubi excogitatºe ſunt acute , 8: accurate ſa

breſactaa, nt 5! humanas vires juvent, & temporis,qu:2

res est hominibus índuflriis pretiofiffima , magnum faciªnt

compendium , ut vitam humanam du lam , Iriplam ,

uadruplam, quam ſuªpte natura ’est, e cere videªntur.

erre gentes Europz plures his instrumentís id unofz

culo fecere, quod barbara, fi vires junxiſſent, Pene infi

nitis vix effecxfl'ent. . '

5. 9. Controverſum est inter doctos , utrum Geome

tría: flndium ſuſcipiendum \it methodo Euclides, an re

centiorum Gallorum; Euclideam plurími przſerunt,tam—

' Juvat

emm plurimnm ſevera. illa demonstrandi ratio, quam Gal

liaveteribus doctï neſcio Cur posteros ipſi docere nolint.

ltaque vete'ríbus aſſentior. Accedit diutuma ex eríemia,

ex qua. diſclmus, ex illa. ſchola magnos emerſi e mathè

Qua in re numquam ego ſatis lªudaverim vi

rum ſummum Nicolaum de Martino, qui in iis‘Geome

tri:: Elementis, quee nupcr Italice in uſum ſchola: mili

tarís vulgavit ,' utcumque ordinem Euclideum immutave

\it , veterem \amen demºnflrarionum vim , ac robur in

tactum ſervavit'. Primum 'rgitur pueri elementis Tac ue

tianis, aut ſimilibus informandi ſunt, deinde ad ſu l¡

míorª ducendi . De studio Matheſeos copioſe ſcribit Wol

fins in tomo S. Elemental-um Mathematicorum.

C A P. VIII.

De Studio Krkic-t'. '

S. I. NUUa ſql-[t fludïa aut _magis neceſaria, anime

_ l gls utl'llªº aut magls [Manda, aut que a v1

rïs doctlonbus mawn cum laude tractata ſmt , quam

Ethicz. Est enim hace qual¡ czterarum diſciplirèarum

. ru

ffi Í—ÏF——

\

( a) Ut nee , viv nobis ªmr'cíflïmur . ,pub/intra: ºpulemr't Ó' felici

nn’r ( quad mmm :ſi Ó' mªxímum viv¡ 5am' :login-n ) nmamíjfimn; Bar

elznlºmzux !mmm , map" @º limar-mmm tnaximvít . qua fra-mmm

!nº-fica ſuppªfito igne. u , quidqm‘d el¡ , quo nm-umpí ſ0!" , pel!: M

flmnmr, diuqne taurina-;mr intºlumz: Ó' id ¡nflrmmmm , qua-I n0

jPn’ palprcïo cpm/!En ſªlem‘, qug-duflaªdi¡ MMM facilitan »Menu-ª

'ºº-Pons _romper-dm ttgfpm'óus "im ej? tan-¡medias , Pvfrcit , «nm-*1ª*

:ſe: Imlmm [Merlin .

DE Imus _ET VOCAB. CAP. VIII. 1:;

I

frnctus.: fine hac cætera difciglinæ .pondus ſunt iners .

veteres quum totam philofophiam agro frugifero compa

rafl'ent, L ¡cam ſepj 8t maceriæ círcumjecta: , Pby/icªm

plantis , El icªm fruaibus fimilem elle dixerunt. Conti

net nempe hæc totam vitæ Se hominum-ſociecatis ratio

nem . Ad rem Perfius ſatyra 3.

.\Diſçite o mili-ri Ó' qaufiu Cagua/kite rerum ,

,Qmd SUMUS, Óqmdmm vxcrmu cxsmmun,

onno - v

. ' ,Qui: dam: , nut METE qua mollir flexm,

o UNDP:: v

mazim ARGENTO, quid fa: or'rmz, quid

l per l

Util: nummu: Mex, PATRIAS, cnusQuF, mo

PlNQUXS

_Quantum elargiri decent 5 quum te bem eſſe r

jufir , Ó' humana qua pane [oc-m4: er in re (a).

5. z. Sed rite tamen hæc tludia infiituenda ſunt : nam _

ut recta ſuſcepra vitam 8: ſocietatem 8c fervant 6: bea- 3:53:-

tam efficiunt, ita. non rede inllituta perturbanr atque penn

evertum. Ut autem rite infiíruantur, præmittendum est amid

eis, I. fludíum Pbyfime, 2. Merapbyfim, g. Hzflonïe éu

mama, quarum prima: duæ uid, ubi, a quo fimus do

cent: poflrema experimenta uppeditat Practica:: nam 8c

Ethica ex erímentalís eſſe deber. Nempe ex Phyfica &

Metaphyrca diſcímus, univerſum eſſe fafium a fumma

quadam & perſectiffima atque pºtentiffima cauſa, z. ab

eadem fumma ratione Sz providentia regi, 3. nihiladver

ſus illius voluntatem faciendum , . nihxl moliendum ad

verſus univerſi ordinem, & poti unum vitæ &e ſocíeta

tis hominum, s. ei cauſa'. deberi a creatum rªtionªli amo

rem , obſequium ſervitutem, preces, quæ nomine reli

granis veniunt .-- om'mes eſſe natura aequales , nec difier

re niſi iis, quæ natur2\,acceſſere, ac propterea inter ſe

velut inter amicos agere o ortere. Pauca emm_ hæc priu

cipía ſunt totius moralis undamenta . Ex lus accurate

confequentia ad vitam , focietatem , 8( religionem pertinentiaſi deducenda ſunt, Sed in hoc Hiſtoria_ humana lu

men praeferre debet: ea enim copioſe oflendlt, 1. ezr feu

ſu communi, quænam natura verentur , aut praecipuu

tur; impoflïbíle enim est, ut hxzc' ſeſe nou prodant in

tanta. hominum multitudine à varietate, z.. inclinations

natura humane , ex quibus regulæ conficl poſſim: _pro

mon

,

( ª ) _ Les-mm Tallin: fab ím'n'nm lil-r¡ ‘i. de ofliriis , sunt ep. .u.

Bam-Inma: P'Ff- ad Puſo-Marfil' vtv/imum d: Jar. mum Cv' Gear."

\ ftudium

124 ART. LOGIC-ÍE Lu¡

moribus conformandis ac Rerump; formis conliituendis 8!"

legibus , 3. variarum Societatum, Morum , Institutionum ,

ex Legum Civilium originem, 81 _progrefl‘us o iii-v

Se. g. Et primum uidem Moralis lludrum verfari de

jun": M- bet m cognitlone juris nature a Spectat J us naturae , I.

"ll" .

ftudium

Deum, 2. noſmetipſos, g, alios . Primo ergo quæ neo

debemos; deinde quæ nobiſmetipfis . tandem quæ alíis,

diſcenda' funt ,- quæ efficiunt tres Ethicz partes, l. Thea

Iºgíam practicam, z. Marmflicam , g. Polizia/Im, Het

juris nature ſciemía acquiri potefl etiam fine libris, ſo

la contemplatione naturæycum univerfi, tum nollri , id

que tam cerro, quam Seometrlaa ut demonflrat Lockius

(a) ex Barbeiracíus (b). Sunt tamen libri quidam his de

rebus et viris doflifiimisxfcripti . Pro tironibus facti ſunt

Puſendorfii de oficio lzºmim'r Ó' ci-uixj Heineccíi Elemen

m jun*: natum <9- gentium , Burlamachii Elemenm juris

nature, atque Element:: _Il-{ſil pº/itici . lis autem , qui

paulo funt provecti ( femper intelligo dum per Eccleſiam

líceat) commendari poflunt Grouus de jun belli Ó'

Mi: Puſendorfius de jure natum C9* cemam , -Cum

cerlandus de legión: nature ex editione Bªrbeímcii Gallica.

Latinum enim opus incomta dictlone lectores rejicit .

Tum opera Coccejorum t -Wolfii Elementa Juris Nature

ac Genfium methodo ſcientífica pertrªctata , quod opus

hiloſophus cæteris pre-:ſerlo . Perſpecte autem in his li

gris legenda .ſunt quæ de juribus fummorum imperantium

in Eccleſiam traduntur ex ſecta fuæ præjudiciis . TM

554. Studio _ juris naturalis addendum fiudium furl:

¡qrügÍmGefltmm, ſeu eiusy quod inter plures populos , aut Ren

llum.gas naturali honestªte, diuturna conſuetudine , paffioni

bus , at fæderibus invaluitz quod ftudium homini politi

co in primis neceſſarium est. Id docet historia politica:

nam inde tantum fciri potest, quæ populorum mutua: con

ſuetudines, ac officía tempore conſecrata , quæ fædera ,

quæ pacta, quæ Jura populorum in populos , principum

in principes. Plures viri docti ad id funt ag reff' : inde

emerfere opera diplºmatica, quæ dicuntur . uſl'etus In

zeret: de: Puilſam , paucis omnia est vcomplexus . Inci

pientibus co iofiffimum quoque opus videri potefl . Lon

gius progre IS præflo funt innumeri alii libri , ubi leiiio

nem minimefastidiam. Hinc ſequítur fludium Politices ,

ſeu regíminis populorum . Extªmz ſuper ea re octo s qui

- dilu !Ó ¿un?. \ſa

nifi

a) Lib. m en. 3. .

b ) Pm]. pl¡ Pdmdªrfií vtr/¡MM! Gallina# .

\s

De Inns ET Voeu. Cu. VIII. 12;

ſuperſunt; Aristotelis libri Poliricaram : duæ Platonîs

Reſp. 22. libris com rehenfæ t xenophontis Refoub/im:

Plurarchi luraz B0 ini libri 6.: Politica ex Sacris Scri

.pturis hau a Menochii , & Boſſuetii , & libri peculiares‘props infiniti . Opus l’ Eſprit alex Loix , fyilemata

omnia politica longe post ſe relíquit: ſed ſunt in eo ‘plu

ra , in quibus vir doctus ſuſcepto femel ſystemati,

8c natioms genio plus æquo mdulget ‘. optandum effet,

ut hoc iludium inter nostros rnajori cura, quam huc uſque

ſactum est, coleretur.

S. 5. Sed 8: omittendum non est studímmcommercií :

pertinet enim id ad Economic-11m , & Po/iticam . Nam

est at commercii ars quædam , quæ æternis regulis con

flat, non minus., quam aliæ artes . Quin est hæc tanto

cæteris preferencia, uanto &z utiliora 8c generalior , ex

qua cæteræ artes vi ſuam , motum &l perfectionem ac

cipiunt . Inter barbaras ea: nationes haberi debent, qui

bus adhuc est præclariflima hæc ars ignota . Vastifflma

autem ea est , quum compledimur artes prope omnes ,

quæ terra marique exercenrur . Et banc optandum efl‘et

ut noflri & noſcerent accuratius , sc latius longiufque

proveherent . Sed eo defpicitur , quod noilris ingeniis

procul ab ollentatione videaturz in quo ii longe errant,

quum nulla fit, in quo ingeniumSz perfpicaciam nostram,

non cum gloria tantum , fed in primis cum magna rerum

nostrarum utilitate , exercere valeamus . Qui paullo in

studiis profecere, quique historiam , præfertim recentio

Tem , non omnino ignorant, nullum maius opera: pretium

facere poflunt , quam ut fpecimen politicum. commercii

Melom' , ac eius Adverſarii‘ Dutot conſdemtione: Ô'c. le

'Sant (a), idque in fuccumoSzfanguinem convertant- Pro

greffis plures alü ejus rei fcriprores Brítanni , Belgæ,

Galli, Híſpani prælio ſunt.

S. 6. Tum vero danda est o era lurifprudentiæ divinæ EIJu

poſitive . Ea. diſcenda est ex acrarum Scripturarum le

ctione, potiffimum novi testamenti, quo libro vitæ chri

ilianæ regula continetur . Si quis autem a lectione Scri

pturarum incipere nolit ,‘ is incipiat a Catechiſmo Ro

mano, quo nullum librum his de rebus doctiorem ha.

beo: omnibus certe Theologorum Systematibus præliaren

dus est Catechiſmus Romanus . Huíc adde Colberti Ca

tecltillnurn latinæ edirionis . Theologorum unus inflam

mmum erit Beatus Thomas, cujus fecunda fecundæ ſum

mæ

(I) Eſt¡ politique ſur I: comme": p." Manf. Melon, Dunn 04ml¡

drmnan¡ jur lu Firma-7:¡ , Ó' le Com-mr:: o

rij'prq

dorm-f

divin: .

’\

\

nó 'AR-r. LOGIÓE 1.13.11'.mz Theologicae pars omni auro carior efi-el debet. Paulid

progreſfis patrum Sanctor’um lectionem przcipio: inde enim

Christiana Ethics pu'ríus, quam ex rivulis deducitur. In

primis autem Pati-um Sermones legendi .‘ Ex Scripturis,

& doctrina Pan-um conrivata est Mora/i: Cbflstidſlª Flo

n‘on'i . Ea èx Gallica Idiomare‘ in ltalum Interpretan

eft (a); Nullm‘n librum in hoc genere hominibus vere

chriliianisnutiliorem habeo. - I

m W.‘ §. 7.- _Przte'rea studio juris canonici incumbendum .

mm’zimsunt ea de re infiitutiones pro tironibus fcriptæ a. pluri

bus i Ómnibus præferendæ ſunt ínstitmïones Fleurix g 8c

Cªbzfſutii , illa: Eccleſiasticarum rerum origines copio

fins, ha! canonum ufum docent 'c Mejora Canonistarum i

opem tum fequuntur : ex Van-Eſpa!) tirones cetera-di

fcem, Quum autem ius canonicum conste: conciliorum

Canonibus, Romanurum Pontificuffl decretalíbus , Patmm

ſententiis , qui hanc fcientiam áffectaf, is n Hístorïam

Bccleſiastícam legere _deber : 2.- conciliorum gesta atque

canones : 3. Patrum opera , faltem veterum & præci

puorum t 4; pontificum Rom'anorum quæ extant .- Ita

que hoc Radium exigir, hominem lectíonís patien‘tíffi

muni, magnaque memoria, 6c acribia præditum .- In eo

studio philofophus ¡mente notat varios itemporum lo

eommque'riíü, ufusficclc'fiarumáueculianum g &l Cano

nesgedlfcirplinz mutationesg 8t i genus lia z In eam

rem comparan ſunt opera Marteni , & Bïngamí . His

ſzpe utendum est ei, qui aut (uz,- aut aliorum vitæ for

mandæ incumbit ª _ _

1:: ¡mi, S- 8. Ad hæc addendum est studíum juris civilis .- Est

'ii-""1- autem lus civile, quod non totius generis humani , ſed

unius tantum Reip. z aut Regni ,— aut civitatis proprium

est . Sed quum in maiori dliuropæ parte vivamus partim

Romanis' , partim/propriis legibus 8: _confuetudimbus ,

utrumque ftudium )ungendum en, & Roman¡ furit ,' (9'

proprii c lux’ proprium vix ulla est natio quod collectum

non habéaf, auf publicis , aut privatis collectionïbus .

lus Romanum difcimlfs primum ex collectionibus Justi

nianeís g deinde ex infhtutionibus & commenta-iis illu

iii-ium lurifconfultorum , quæ omnia pafiim prostant .

Plurima funt autem Juriſconſu’lro nec’eſſaria; d l. juris

natura: & Gemium fcientia z philofophus enim lurifcon

fultus eſſe debet : 2.-Romani imperii . Romanarumque

antiquitatum Historia., fine quibus Jns Romanurq vix

m

___'-.n_.._

( a) Prºdíít Napoli "En F. Folk: Mnia a Napoli cappzinirinmn

ordinir vírº !inn-'I unutiflimn .

,y

l

DE IDms ET Vocn. CAP. VIII. 121

intellígï porest: 3. Historia prop‘riz reïpublicz, eíuſqus

legum: 4. Scíemía lTheologia: &,Juris Canonici, m:

fciat qua ratione concxliari poffit Sacerdotium cum 1m

pario, &z ne altéríus jura Izdat ,- dum alterius &quo ju

flius pr‘omovet : 5. ¡Ars critica : quandoquídem eſſe Ki

gum interprés debe! : ó. etiam alíatvm Rernmp.- & Re

gnorum Leges , quIbus filcilèªzquitªs dignoſci poffit : 7.

Ars oratoria cum Omnibus hs ,- quª‘º. hanc auf antece

dunt, aut ſequuntur .* quippe orator futuros est . Que

autem oratorl futuro ſunt neceſſariaLCicem'de Omron,

8: Fabius Quinctilianus ſub initium Inſiit‘htíonhm orato

riarum docebunt.- A¡ ¡ , A

S. 9. Cum his studíls èoniungendum est fiudium bom¡

nI'I, ſeu natura: humanz. Ac in primis conflilflnïo‘ homi

nis phyfica intelligenda : non enim aliter natura tempe

ramentomm, ac propuſe¡ mºmm, a ecttmm , prapenflº

num , -Uirzutum, -Uitio'rum , ſciri pm :' fieri enim nequ_ít

ut bºminem moralem quíſquam noſcat g qui play/¡mm 1-*

gnorat. Tum natura mo'ralís infpicienda , idest affectus,

moras,- virtutes, vitía conſiderandª z Id autem fit par

tim meditatione eorum, quªe in unoquoque inſu’nt , par

tim eorum , que aliis contingqnt ,- xdque vel' cum ¡is

converſando, vel historias legendo, vel qua: ſunt a viris

doctis ſuper jis rebusv ſcri-pta conſulendo . Ex Omni ge

nere librorum hc‘eaſpars haurirí potest, Poetiz; q Histori

cis, Philoſophís: Historic¡ autem melior‘es . In hoc‘ ge

nerd' verſa‘ntur memorabilia Socratís a Xenophonte _ſcrípta ,

Platonis bona pars , decem Arifl’otelis libri ad Nicoma

chum ,- & Characteres Theophrafli : \um libri Ciceronib

de afficiz': , Sçneca: , Plutªrchí plures , Epicteti , Ma‘rci An

toninï librï . Sed adoleſcentibus opus de officiíá Ciceronis

nocturna-diumnque manu verſan’dum est .- nihil nec do

ctius ,.Ñ nec utilms antíquíta‘s ad nos tranſmifit.- Recenſi

tiorum‘infiniu (un: eorum opera , qui de his ſcrí'pſere,

Carreſius de affectióm, Claramentius de conjectmdí: Mimi

moribux, la Chªrnbre & le Bruier character”, Tuldenus,

& Lamy de cognitiºhe ſm', Nícolíus ſpecím‘ímt Mora/ia,

& infinitialii ,quos paullo provecti nullo negotio diſcent .

S. lo. Postremo anímadvert‘endqm est ,- eſſe ut Phyſi

cam Experimenta/em ,- ita experímentalem Ethícam ,

.ſtud-'am

Mmm

human .ª

(Ecoúomícam, Politicam. Nam quemadmodum ex pluá '

rÏbuS experímemís phyficis leges phyſic’zz, conficiú‘nfur ,

ira C'anones Ethicí, (Economíci, Polítici collí’gendi ex

hístmxa nl'ltíca . Quake ficut quum PhY‘ficus ab experi

mentís iſcedit, abit in avia & incerta: ita Ethic'us, ſi

a civil¡ historia ſua dogmatz non derivar . s '

.,. . II.

ſei-mía

n.8 ART. Lo'GIcE LH. II.

ſi' S. u. illud hic quan-¡t quifpiam , cur ſzpe meliores

fint-mores agreflium gentium ,' uam cultarum , etiam

inter tot 8L leges, 8: Ethicas, Tìeologiafque? Ego pau

'cìs, fed libere, dicam. Homo res quædam est, quæ nec

'Premi nimis amat , nec fine ullo frame vagari . Leges

igitur &c praecepta morum via naturae incedere debent,

quo bominem formen: . Acqua hoc peccant interdum

cultarum nationum jura , legefque morum . caput Ethi

ca: est, ut naturæ humanae indolem fcruteris : ut e cu

iufque utilitate ducas z ut ne cogas ſceleflos eſſe a: ini-g

pios, aut fiagitiofos quo naturae ſerviunt. Leges publicæi utilitati ſervían: oportet: ſed publica utilitas cum priva

tis confentiat necefie est. Si diffidet,- certus ſis, privatas

1 valíturas, eoque exfifiere improbos. [nde, opinar, Platoin 1v. de legibus non fola iauftoritate vult ac terrore

leges condi, ſed adbibita primum perſuafione. Que igi

tur leges aut gloria cupiditatem , aut venerem , aut pri.:

vates militares cudunt, ez improbos faciunt.

C A P. IX.

De [ſacaba/0mm mmm gener/nin),

"73:5"- S. I. MAgna fapientize humanas_ pars in hoc pofita

est, m al" aliorum cºgxtauone: mtelhgamus:

philªfls- ea enim re fit, ut coníuncta cum nostra aliorum ſcien

mitur-tia , eam mentis capacitatem acquiramus quæ plurimo

* rum efi : non fecus atque ſi omnium hominum oculis

videre poffemus , longe lateque nostra pateret viſi‘o ,

aut ſi ¡'unctis omnium viribus agere , potentifiimi efie

mus (a) . Quum autem id fiat vocabulorum potifiimum

ope , hæc prima ratio efi , qua Logicus de vocabulo

rum natura, «ſu , fine (9- imerpmatione jure’quodam

fuo difrerat . E & alia : nempe Logica etiam ad do

cendum comparatur ; quod quum vocabulorum ufu

fiat, ut de vocabulis Logicus præcipiat necefie est . Ac

cedit tertiaz quod nimirum vocabulorum tractatione, quæ

ad animi-notiones pertinent , clarius explicantur ,- ſunt

enim noxiones nofiræ ab infamia adeo cum vocabulis qua

fi conjunctªr, & colligatæ , ut & difficíllimum fit rerum

ſcientiam habere ‘fine vocabulorum fcientia . Et pluri

. ma úmt , quæ non ob aliam rationem ut vera ſuſci

pimus , niſi quia ea cum infamia publiceque receptis

vo

....

(s). Vid. campan pnl. in díflímnríum artium o friemidrwn -

DE IDEIS ET VOCAB. CAP. IX.‘ 129

vocabulis luufimus , ut ſi deleti , aut commutari ponent

vocabula, obliterarí ¿5: illa. monent , aut tanquam falfa

videri. Ut ecce, ſi vocabulum Cometa: inter homines

obliteretur, atque qui Cometa funt dicti, vocentur Pla

netæ , &l Tellus item planeta appelleturg nec illi amplius

homines terrerent, minufque perridicula vulgo videretur

hypothefis, Tellurem circa Solem circumagi. Nemo his

de rebus accuratius egit , quam Lockius (a ) .

S. I. In hominibus a‹ quum naſcuntur, ac postquam

adoleverunt ,- major femper est indigentia, uam vires .

Inde nati funt ccetus & focietates, ut fci icet junctis

communibus viribus, commodius omnes ac beatius vive

rent. Sed quo in societate alii aliorum ope ac viribus uti

poſſent, neceſſaríum ſuit ut alii aliis explicare pofſent

cogitationes, animi fenſa, affectus, indigentiam deníque,

qua quifque premeretur. Quare ut focietas iniri nequit

inter homines, quorum alii nulla aliorum re, ope, con

filío indígeant z ita confervari nequit fine fignis , quibus

quid cuique opus fit, expediri queat . "

S. 3. Hujuſmodi fignorum duo ſunt genera; nam aut

naturalia ſun!, aut arbitraria. Naturalia certifïima ani

lmorum funt indicia , qualia funt interjeciiones dolentis ,

\vel gaudenns, mutanones vultus, tremores artuum , aut

exultationes &a HTC lingua non ſallít». Sed ea ad omnes

animi cogltatxones, atque ªffectus enuncianda fatis non

est. Ad naturalia ſigna referri poffunt gefhculationesa ve

lut mimorum (b). Sed nec his uidem auctaríís natu¡

talis lingua adeo copioſa eſſe pote , ut homini in Socie

tate paulo cultiori viventi ſufficere poffit .

S. 4.. Signs. arbitraria ſunt, quæ ex horum confenfu ſi

gmficant . ‘Hujufmodi autem plures funt ſ ecies: nam

quædam rebus constant, ut corporibus qui uſdam, aut

corporum qualitatíbus, formis &c. (c) ,- ita ignisa ſo

nus, color, aut forma vellis SIC.: . quædam vero motu

artuum , ut oculorum , capitis , pedum , manuum , digi

torum &c.: alia ſonis aruculatis, ſeu voce . Nulla au

tem funt tam copiofa 8: liquida, quam voces præfertim

in cultis linguis. cæterum hæc arbitraria ſigna quantum

Gen. Log. I ' nu

( a ) Lockíu: rota ¡¡6, 3. de ¡¡¡mima humana , ‘vida Ó' CIM-¡cum in

An: critica p. z. ſcſi. z. ~

&I'm .

( c > qua lingua niam/infru ftit/larum Rex refpondit Da'n'n Rem‘ Per..

[num , fuman: ufus tºrpºribªs. Vid: Hendamm [ib. II.

( b ) !luz lingua Tam‘: ufimtiflïmz: . Vide Rima! de Imperio 'I'm'

:3º ART. LOGLC-E: Luz. ll.

numero & varíetate ſuperan: natal-alía , tantum ªmbïguï

rate ſenſuum illis concedunt: nempe homines ad fallen

dum ſemper apt¡ ſunt, ſepe parati: natura. autem Demi

nem ſallit . Ñ ,,

MMM: S. 5. Ex Omnibus anímantibus ſolus homo multiplici

"º iz*: variqzçe ſermone przdítus est, quo res ſingulas notare

17$… 8: d¡ mgucre poſſet, quo ſenſu quidam díctum putant

ſem-que ps’pºnç ¿ya-Mº.; ítaque is ſolus ad perſectam ſocietatem

mªmmfiactus est , qua fine ſermone state non poteſ‘t. Nam

quamquam ?x cztera animantia ſocíetatem quamdam in

ter ſe inire videntur, 8( vocibus quibuſdam ſe intellige

re, ut inter ſe lo ui videantur; nullas :amen vhalbere ſo

cietatis leges , nu lum ue propríe dictum ſermonem , in

conſeſſo ’est . Hinc oli homini organa ad multiplicem

hunc variumque ſermonem accommodata ſunt ſacta \j

quod magnam De¡ erga nos curam & provídemiam de

_ monstrat .

zw" . S. 6. De ſermonis ?ri-gine díſpptamnt jam olim acer

ª * rlme phtloſophí . Ep'lcurei, qu¡ ſponte ſua homines e

Tellure natos cenſuezunt, in ea ſuerunt opinione , homi

nes ¡llos elingues, paulatim aut externos ſonitus imitatos

eſſe, aut neceffitate ſe ſe explicandí in quoſdam ſonos

prorupiſïe, quos deinde commodº, 6C delectatiºne docti au

.~ xerinr, atque expolíverint (a). Audiendus est Lpcretius

Epicureorum Patronus , .

At *variar lingua- ſºm'm: natura fixbegít

Mittere, (9- milím: exprejfit nomina mmm.

Non alía [auge ratione, atque ¡Pſ4 'vida-tur

Protrabere ad geflm pus-r0: inflmtia lingua ,

,Qgmm ſacít ut dígito, que ſum' pmſemía , mor¡

rem .Prºinlªe putare alz'quem mm nomina dzstríèm'ffe

.Re/7m, (9' binc bomímr didicíflè vomóulª prima,

Deſipeïe efl'. . . . .Si homínes e Tellure genítí effent , níhil dící probabilíus

poſi'et: nam dubítarí non porefl, quin neceffitas aut uti

litas eos ad animí ſui ſenſa quibuſcumque tandem ſignisexplicanda adegíſſet. Itaque pueri poſïquſiam inter ſe con

venere , ac ludere, aut pugnare coaperunt , línguam fibi

communem conficiunt, qua ſeſe intelligant . At quum eao hy_

( a ) Vid: Díadarum ſiculum ¡¡6. l. _

( b ) Lrb. s. de Mmm nrum . Add: lnnim ¡¡5. xo. Ó' Vitruvmm

de Architect. liá. 3. cap. l.

m ſous 'ET VocAn. CAP, IX. ‚15,:

*hy‘pothefis non folum falfa fit, ſed ahfmgdiflimap fruflra,ſe torquet Epicureus ille (a). r q -

5. 7. Alii in ea fuerunt opinioneg primos homines ſua- Drh'nglß

pre natura loquutos, & quidem linguam, cujus vocabula 'mm/ª'

ab ¡pſa rerum natura expreffi eſſemd (b), idest linguam '

quandam naturalemf nec deſunt qui putant, infantes, ſi

nullo hominum commercio educaremu'r, hanc linguam

locuturos, quod Pfammeticus Egypt¡ Rex tibi perſua

ſerat (c). Sed illi mihi deſipere videntura Nam utut

homines natura ſua ad loquendumpermoverenturz uum

nulla eſſe poffint vocabulª, quæ fuapte natura res igni

ficent, lingua hujufmodi hominum aut fortuiræ femper

fuiffent ‚ aut arbitraria :v id quod ex iis , quæ ſum:

nunc in_ uſu, linguis difcimus . Pàucíffima enim ſunt

in omni lingua vocabulag quae aut ex ipfa rerum natura

videantur expreſſa, aut cum rebus ipfis neceifaria-m ,con

nexionem habere, eaque in numero rerum potius haben-ª'

da ſunt, quam vocabulorum (d). Quare funt vocabula

ſom' articular}, ui animi conceptus, ſeu ideas ſignífi-ª

cant , St omnia unt aut ſortuita, aut arbitraria, &bo

m‘num Manitu, ut,loquitur Arnabiur (e). Quad ſi ria

tura nos ad unam quampiam linguam adige‘ret g &e qui

fine ſocíefate educarentur¡ loquaces eſſent, 8c loquerem

tur ſul'di, quorum lingua non est p‘rzpedita; 8t una em?!

omnium lingua : ua: nunc non eveniunt . Itaque nobis

dubitandum non e , quin primi homines a Deo vocabu

la docti fuerint ( f ). Sed ea llingua paucis constaba: 8:

1. ſimM- l

( a ) J‘um Mud dubium in omnibus tinguit wubula quadam , que

¡mmm ſubígit mit'm. Ein/¡mundi fune interim-divus , hei , heu ‚ ab ‚

pap: . Gun' in In’: ſerán-ion: , quad Cºm‘ie‘i o- Tragicí datohmt . Patel

lum illud Suripi/lis O'M-ran-rarm , quod mirijiee vim [inguina- Exprimit.- Ad ¡dm genus pertinent onomarapæja. imitation“ farearum rel

rum . Ari/lopbane: in Rani: verſa¡ Integra; ex bifce confia-UH, ut unn-nm

lunar: "primer-n. V. Lu. BazusxsmE, noui IME, BpEuExEuEE . kon-E

*UME . rum [mia: generis plura in Emu-'Hu linguis a m von: mox plura

o verba (9- nomina pmmwne. ‘a

( b ) E]! Cmr'yli fmrgmia apud Plªt’oruni in' Crªtylo . ª"

f C ) Apud Hand-:ſum lib. 1. . I n

( d ) illud mihi femper mirum' vifum cf}, qu! man-:m mag-u con.

#Magn- populi mmimam , (F mamam appellat/erinr . mani cm und:

falfum Mª; bim- Grail {Mm/‚m5 item Lan-ini!, [Mſi: , An ¡¡I . .ſed A:

marie-ahi Hiſpania!:- ium Mmmm ¡gn-am mmm- . tii/laria alan-¡H cap.

4¡- (9' Peruani Mamma Tella . Gan-51M?.

( e ) Lib. l. adverfurgmlen

ç f ) quum rem arce-ratio: npenlifl'cnl .‚ concedo in Vic¡ :Ia/In' fen

rermam . veterum ¡¡aga/amm pleraque vocabula , a: in primis radices . 4

"bus ip/ir "ninfa-ci; prefecto fui/7:, IMC fen/'14, ue ind: wen-n illi bomi

'1" moti fuerint ad ed vocabula prrmdmvianda. Nrque enim dtd-¡Mndum

lfl . [mom: Ir'nquamm candixorc: atria/icis eau/ir ¡Inem-¡Inox fui/fe , y!

inter m- pomum farm bum potius , quam alium :ſign-rent : ¡ndcftmm Ñ

m.

ve voca

¡gz ART. LOGXCIE LlB. II.‘

iimpliciflimis vocabulîs, quæ primis illis mortalibus fatis

eſſent: confuetudine tandem aué’ca‘ est, atque in infinitas

pene alias propagata ( a) .

S. 8. Quidquid autem fit de Vetusta primorum homi

bulª in- num lingua, de qua ne divinare quìdem aliquid poſſumus;

ma’; certum est, earum linguarum omnium, quæ poft diluvium

obtinuere , fortuita, aut arbitraria effe vocabula, & au

Lam…. ctorítatem a populorum confuetudine habere . Hinc autem

fequiturg non ſignificare, mst notz'one: aut sia: , qui vom

buli: utitur, aut eorum, unde aca-¡pit, ſeu gente, ſeu ſe

8a; aut eorum, quo-mm nomine loquitur ,' adeoque dum

vocabula interpretantura mm ejſe refl-renda ad re: ¡Pſflſ,

ſed ad nvtione: dm logaenti: , 'vel ſcribemix, aut earum,

unde accepit, gemix, vel ſeé't'ze (Mi rempori: (‘5) . Quo

circa errant, qui vocabula ex re atione ad res ipfas inter

retantur, quafi tantum ſignificant, quantum est in re

us, ad quas ſignificandas adhíbentur. E. g. dum quis

pronunciat hoc vocabulum Dem, ego,quíaudio,illucl re

ferre non debeo ad rem ipfam , fed tantum ad motionem

ejus, qui eo utiturs aut ejus gemis, vel ſectas , ex cu

jus fenfu id pronunciat . Non enim idem fignificat fi a

Spinozifia, aut ab Epicureo, atque fi ab homine Chri

fliano pronuncietur . Hoc vocabulum materia prima non

idem Aristoteleo, Newtoníano , Leibnitiano ſignificar.

lit-hoc ¡'uflitia non idem ſonar Stoic0, &Epicureo; irem

hzc, congruenter ad naturam *vi-vere. Eodem modo , Pul

c/Jrum, deforme, boneflum, turpe Ó’c. non idem omnibus

ſignificant .

S. 9. Sequitur ſecundo, iiſdem vocabulis a diverfis ho».Cnmn . . . « . .

mmibus non æque amplas notiones afhgx, fed ab alio

ampliorema ab alio mmus amplam, prout est cujufque

mentis capacitas. E. g. omnes qui Latine loquuntur,ad~

hibent vocabulum Deus ad mundi opificem explicandum .

.At quum non omnes æque de Deo cogitents fed aliialiis

perſectius, eidem vocabulo non eandem notionem tribuit

doctus, atque indoctus . Sunr ejufdemgeneris vocabula

‘uerimn': & rariom'r, quæ affectiones animi ejus, qui lo

\

fenſa: ne pluma/ía :Me-minar , unde parva elieiunmr vambula. III-que ¡ra

prima [mmm língmrnm vombula Ex ip/i: externarum rerum nfiianibu: ,

adſpectiúu; . formis , aliìfque qua/innitat- nam dir¡ ¡¡º/ſum .

( a ) Vide Ridmrdum .ſim. hill'. crir. *vete-*ir TK/LII’LLMPJQ. C9‘ 1:.

( b ) Quín nullum :fl vocabulum . quod ipſum per fc lixam circum-l

ſcriptamquc nmionem ulla in lingua habeat . In cum & Latina lingua

vocabula figniñcationcm . definitumque modum accipiunt a connexionc cum

aliis . Sì quis quid nga fignificet , roger , ignoro: nam ideam ſignificar val.

. de confuſam . Si roger Igor: biflrionem: agere aflum Ó‘c. tum ſcio . Quid

iit Ivo/{m in Grzca lingua non dicam , niſ¡ adjunaa audiam . Paucz ſunt,

voces non humo-in modum confuſas. v

DE IDErs ET VOCAB. CAP. I'X. 133'

quïtur, plerumque ſignificant, cuius id est argumentum ,

quod qua: vera minus intellígentíbus videntur, ea intelli

gentioribus fint falſa: bt aliorum demonjirqtianex fintaliis

paralogxſmi. præterea res non eaſdem im refiiones faciunt

in ommum animís, nec ex eodem adſpe u ab omnibus

cernunturz eam uoque ob rem fit, ut cum iifdem vo- -

cabulis notiones diverfæ colligentur . Hinc alter canon con

ficitur, vocabula ne ex propriis nationibm interpretator,

ſed e: ejus mente, qut ii: umam aut gentia- , apud quam

ſunt illa m uſu. Si firm- famira decip1eru.

5. Io. infinitis erroribus , qui ex auctorum lectione Ein: o..

manant , hoc canone obviam irur. Dic¡ enim vix potest, wffi ª

quot ex alíorum libris ſalſa-z fententiæ hauriantur , quot- n "ª"

ve aliís calumniæ inſerªntur, dum ex notionibus nostrís

eorum verba. accipimus. Est autem hoc ſactu difficilli

mum , idcirco quod ita ab infamia verba accipere affue

fact¡ ſumus, 8L quod notiones nostra? animo ſubdole oc

curſant, dum aliorum libros legimus . Accedit quod ne

mo alterius notiones concipere Potest, nili o e ſuarum:

hinc fit, ut qui nullas habet notiones , nul ius quoque

mentem ali-equi poffit. Ea autem caufa est frequentiſfi

ma , cur aliorum fententias interpretando pervertamus,

dum eas notionibus nostris ællimamus . Quocírca non in

ſcite vir quidam doctus pronunciar, tum demum ſore,

ut libri recte intelſigantur, quum homines ad eos acceffe/

¡int animo nullis notionibus ímbuto, quod tantumdem

est dicerepatque nunquam rite intellecturos. Inde factum

est, ut novorum ſystematum conditores ea in antiquis

fcriptoribus clare viderint, quæ illi ne fomniarunt qui

dem. Ita Burnetus ſystema :bear-ice Tollurix, 8! Cudwor

thus ſystema animes genitricira 8C Huetíus Carte/¡¡1710:1107

tices, atque alii alía, Cielo 8( Chao antiquiora fuiffe no

bis _perſuadere conati ſunt, obtorto collo antiquorum ver-t v

ba m ſuam ſententiam trahentes. . t

S. Il. Quum in omni gente diuturniora ſint ſi-uocabu- :.Crmºm

¿vu/a, quam cogitataa osterioreſque interdum pleniusz

quam vetustí homines uper iifdem rebus philofophatl

fint ,ª índe ſactum est, ut fequentes ætates vocabulis prio

rum faepe aut ampliores , aut diverfas nationes colligave

rint. Putandum igitur non est, veteres cum recentiori

bus eadem ſentire, quod eadem utrique vocabula adhi

bean! . vocabulum e. g. Ajironomiæ ab antiqua !Egy

priorum ætate quovis fæculo ufurpatum -est, ſed non cum

atque ampla notione. Qui igitur ex vocabuli fimilitudi

ne fibi perfuaderet , eamdem rerum cæleflium fcien

mm verustos- ilios habuiſſe, atque nunc habemusz tur-Ñ\

I g ‘ plin-l

1g4 AR’LLOGICIELILÏL

piffime deciperetur . Plurima ſunt huius generis‘ vocabula

in omnibus Artibus , & Scíentiís, quae ex relatione ad

tempora interpretanda ſunt. ltaque illinc ſequitur tertius

canon, muero ne antiquorum vocabula recentiorum notio

7m' trióuax. .

5. Iz. Sed antiqua quædam vocabulq, præfertimad Re

ligionem pertinentia, retinuere populi , ignorata vi 8C

otestnte‘. Talía ſunt in lingua ¡¡¡una Cºnſm , quamvis

omani Confimliq celebrarent. Talefim, aut Tala/¡or in

raptu Sabinorum _, ut ªiunt, priroum uſurpatum , quam

quam ego antiquius Butem. Pzglrlra festa, que' &celebra

bant, 8: quid efl'ent ipli Cult¡ \gnorarunt Lanm erudito

evo. Ejuldem generis est Jupiter Feretrius , qui cur fic

diceretur, neminem, puto, :evo Livii ſcivifl'e, Item car,

menta es; Carmentalia, Quz carmenta? Lupercalia un-v

de? sunt ejus generis fexcenta : ac plura etiam in Grae

ca, quam in Latlna lingua. Nam :evo Platonis , quid

eflent vetera illa Numina 2:05, A'vM’Mm .8to. neſcíebanr,

quod Aristophanes in Nephchs, ¿Se Plato m Cratylo, a:

callimachus in hymno Jovis fatis aperte indigitant. l-linc

Plato’ eodem loci duplicem apud veteres uſurpatam lin

guam docet , deorum vetustiffimªm, uz quid eflet illa ,

ipfe ignorabat, a hominum', atque a Homero exempla

‘ent .Duo-alfa P 5. 1g.- Quicumque autem vulgo loquuntur , aut fcri

?jazz-f_ bum, duo videntur fup‘ponere:_ I. quod qui audiunt ,

;in-,z ;Manr legunr, eaſdem ideas vocabulis g'rfigant, quas ipfi affi

u vara- gunt, z. quod vocabula non tam Ideas, quam allí-mia:

‘m’ ¡’p/a: rea/e: ſignificant . v. g, qui pronunciat Deum, aut

Animam, &e ſupponit eos, qui audiunt , eaſdem 'ideas

his vocabulis jungere', quas ipſe: 8! illis vocabulis Dei

C9- Anime eſſentias exphcuiſſe. At hæc duo falfa ſunt ,

Nam nec reperies duos, qui de eadem re aequales ha

, beant notiones ; nec vocabula rerum armata explicare

poflunt ,-quz homines omnes latent , ſed loquentis tan.ſi tum motiones . Quamobrem &e ab his duobus præju

diciis cavendum est philoſopho , ‘

Quan***- S. 14. Posterius tamen præjudicium diflicillime vita

aim-um - - - . . .

..Ñ-Ñ… tur; quandoquidem confuetudme ipfa vitæ ab mſantxa,

.Immi- ufque confirmatum est. Hinc vídere est philoſophos ipſos,

n‘" * praefertim præteritorum vfæculorum , in deridiculos errores

eam ob rem lapſos . E. g. quæfrtiquidam quid eflet bo- \

mo, reſponderunt'animal “nationale, iir ue duobus voca

cabulis hominis efl’entiam ſe plene ex icuiffe putarunt F

Alii interrogati quid e em Angeli, te ponderum fpirítm ,‘

eoque vocabulo Ange orum naturam ſe cqmplexos credi

“ de~

DE IDEIS ET VOCAE. CAP. 1X. tg;

derunt. Inde nata ſunt vocabula amipatbíc , & ſjzmpzz.

¡bie, 8: alía eius generis c‘affa , quibus antiquiores phi

loſophi rerum proprietates, aut cauſas explicara ſe Poſſe

vel fibi perſuaſere, vel cette aliis im oíuere . Eiuſdem

hodie est generis apud Plurimos vocabuïum ;Im-48h), quo

magnas nature res expllcare fibi perſuadent, inſcii quid

id ſibi velit. Server igitur &e hunc canonem philoſophus:

-uºmbula primario ¡deas-d/igffimnt : remm 'vero effentice

idei: minima cºmpreben um‘uj: ergo ne Patata vocal-ali:

Elſe-mia.: reales aut ¡me/ligan , aut explicara pafl'e : res

potíus, quarum uaturam ſcíre cupís, Anatomicorum in

morem, in partes ſecato, ¿Si fingulas accurate perpendi-I

to .- inde ideas perficito ._

ſiC A P. X.

De -vºcaáuli: Ideamm ſimp/icium, C9'

nommum cºmpoſimrum .

5. r. Ongum est diſcrimen\inter vocabula ídearum ym…,

, fimplicium, & not‘ionum compoſitarum , utflymªlí

longe inter ſe notiones compoſite , & ſim lices ideae diſ- 3:31am

ſel-um. Illorum enim xideae, modo non Inc abstractae , 0 mi.

ſed adventitia: & naturales, pro realibus 8C veris habe- "WW-ª

I-'i poſſunt; non vero horum notíones . Deínde vocabulaidearum ſimplicium ut plurimum claríffima ſunt , non

ſecus atque Idea ¡pſc fimplices: vocabula vero notionum

compoſitarum ut plurimum ſunt obſcura &conſuſa, quod

obſcura & confuſa \int maxima e‘x parte notiones com

poſitx. Qua ex re ſequítur , ut ex Vocabulis fimplicibus

non tam facile quís decipiatur, dum alterum interpreta

,tur, nec tam longe ab auctºris mente aberret: at deci

pimur ſacillime 6! ſzpiſïïme ¡n vocabulorum noúonum

com ¡tarum interpretatione, dum ſcilicet hujuſmodi v9

cabu a aut ex relauone ad res, aut ex nostris 6C rivaus

notionibus , aut ex publicis 8: praeſentihus, in au oribus

przſertim paullo antiquioribus , accipimus . Eam ob

tem recte praecipíunt Logic¡ , -uombula natianum comzxpſftarum amm-¡¡te definiendo-I çflcte kb eo, qm' -Uu/t intel

l l o

85, z. Sed vocªbula fimplicíum ídearum , qua: ſenſatïoe !(005.414

nes noflras ſpectant , ſunt \amen magna. ex parte cºnſu- &Xfx;ſa, licet clara. Exemplís rem illustrabimus . Vocabula. fuJſiJ. 7

cºlºrum quihuſdam ſenſationibus ex certis objectis manan

tibus aptata ſunt. Eodem modo vocabula, qua'. -aliqrum

ſenſuum ſenſationes explicanr, ſºnarum , oa'ºrum , ſaporum

4 &a

136 AR’LLOGLCELILIÏ.

¿cc, Itaque aut ad hujuſmodi ñostri imprefflones reſet-riv

Poſſunt, aut ad qualitates objectorum extemorum, unde

Eroveníunt . Si cum priori ſenſu accipiantur , uoniam

ominum corpora non ſunt eadem in Omnibus, obje

cta externa impreffiones ſuas in hominum corporibus ſa

ciunt diverſas, pro diverſa corporum temperie; certi non

ſumus, abv iiſdem obiectís eodem modo affici omnes ,

ïdkoque intellígere lane non fl'umus, aniiſdem harum

ſenſatíonum vocabu is eaſdem , deſt aeque intenſas ſenſa

_ \iones cuncti homines deſignan; .

"AZ-::'27 S. g. Quod_ſi vocabula ſenſationum ad corpqrum ex

m". temorum quahtates reſeramus, quod vulgus facu , tum

vero maxíme confuſa (Si lurimorum errorum cauſa ſunt.

I. Quiz neſcimus quaïes Em qualitates corporum , que:

in nobis ſenſationes iflas producere valent: z. quïa faciles

fumus ob ínfàmizz praejudicia ad judicandum, in corporí

bus externís , a quibus ſenſus nostri agítantur, eſſe qua

litates ſimiles ſenſatíonibus nostrís, veluti ſonos íninstru

'menús muſicis, colores in rebus coloratis, ſapores in re

bus ſapidis: g. Quia ex magnitudine ſenſationum no

strarum non poſſumus , quod'vulgo fit, judicare de

'magnitudíne qualitatum ſenſiſerarum ,- quippe magnítu~

do ſenſationís pendet plurimum ex noflrl corporis consti

Vanlula tutione . ' * ' ' '

,vol-¿pm S: 4. Ea. .euam vocabula ldearum fimphcmm , ſeu

tiró-da.. potlus ſenſanonum , quee-dolorem 8( voluptatem ſpe

'º'ª- ctant, Iicet clara ſinr, confuſa \amen ſunt . Quum au

dio, aut lego aliquem ſenſiſſe dolorem, aut voluptatem,

generatím quidem quid ſenſerít, intelligo: at quantum

doloris, vel voluptaris ſenſerít , non intelligo . Poffum

hanc confuſionem ex parte minuere, ſi ad examen revo

co hominis illius quoad dolorem , 1. temperiem corpo

ris, 2. anímum rebus adverſis magís aut minus obfirma

tum, g. przſentem ſui flatum, dum dolore invaſus est,

4. dolorïs cauſas, ſeu mali magnítudinem, & alias cir

cumflamías,, S. & przſertim effectus, 'qui dolorem con

ſequuntur. Quod ad voluptatem vero, I. boni magnitu

dinem, 2, expectªtionem, 3. repemínam poſſeſſionem,4. fi

milium volu tatum uſum , S. effectus. Sed non idcirco

omnem con ufionem vitare poíſum , ita ut gradus ¡pſos

voluptatis & dolorís dimetíar exacte; quia ſcilicct data

illa confuſa ſunt, & minus adzquate cognoſcuntur .

"º-MM 5. S. lpſa perceptíoní: &l voluntad: vocabula confuſa

ZLQY'Z; ſunt . I. Perceptiones ſunt alía: alíís velociores , alïz

reptínm'nalüs clariores, aut obſcuriores’. Quum igitur quig di

cn,

DE IDIIſiS ET VOCAB. CAP. X. Ig7

"dt, ſe ?liquid percepiſſe‘, igngramus u_ar)ta cçlerítate

perceperlt, quam claſe, vel oblcure . 1r1 potlffimum

-docti dum cogitationes ſuas aliis communícant, facíle Cre

dunt, ab iis eadem celeritate claritate eas percipi ,

qua ¡pſi eas nzente vohggant , mx_ranturque ſªïpç nqmero,

qui non intelhgantur, uſque ſuhlraſcmjtur, qm mmus ſe

intelligere'reponunt. E contrarlo qm aliquíd a minus

intelligemibus accipïunt , clareque intellígunt, mírantnr,

cur ii, a quibus accipiunt, non eadem inde Conſequen

tia deducant . lI. Voluntas habet inclinatiºni¡ quoſdam

gradmſi‘Quaidam ſunt, que quadam neceffitate volumus,

8( ad quz natura: , aut constítutionis animi vi impelli

mur: alía ad qua: ſumus plane liberi : alía quee non ef'

ficacim volumus, ſed velut perplexe: nempe prout ma

jor vel minor voluptas aut inquietudo ad volendum. nos

ímpulerit. Dum ergo diçjtur alíquem voluifl'e qmdïm ,

non ſemper intelligo, qua voluntate, quantaque 11 rra.

te, ut Poffim in eo tuto conſidere.

S. 6. Quod ſpectat ad ideas fimplices, qua: abſiractio-lldmªª"

ne fium: , videntur ez magis dístinctz, quam que ſenſa- ¿ZX?.

tiene habentur . Hujuſmod¡ ſunt idea ::rifle-mie, Damn ¡º- ªm ab…

m'r pum, temporíx, marm-2 alíaeque ontologicz . Interímqunm ita natura 8( educauone nostra comparatum ſir ,

ut in abstractís hzrere nequeamus , retoma conſuetudine

abflrahendi inter uſum corporearum rerum , paullatim

fit, ut abstracta, qua-:Taro habent realitatem, pro rebus

ipfis habeantur, atque mundus abstractis notioníbus ſimi

hs eſſe ac pergere credatur . Quo fit ut vocabula ipſa

abstractamm idearum confuſa evadant 8( errorum plena ,

dum rebus ipſis aptamur: quod in conceptibus Mathe

matícis 8( Metaphyſicís ad Phyfica ¿praxis ſaepiflïme ob

fervatur. Ita vetus phíloſophía earn ob rem nihil erat

ªliud, quam perpemum znigma vocabulorum & idearum

abstractarum .

S. 7. Ea tantum vocabula ſimplícium ideal-um clara ºz‘lªºº*

ſunt 8C diflincta, quorum ideas Certis & przciſis calculís 3.2,…,

dimetiri pofl'unt, ita ut exacta earum extenſio íntelligae MPH-'ª'

tur, qualia vocabula rerum Aritbmeticarum , ¿Se Geome- zflªdffzfl‘f

tricamm. E. g. nulla. eſſe obſcurítas aut conſuſio potest m.

in ¡deis quanntatum numericarum, linearum, ſu rficie

mm , ſohdorum, fimilium , dummodº in puris a stractís

hzrleamus . Quum dico, bi: duo ſum quamor,/i agua/ibm

..equ-:lia demas , quee remanent ſunt ¿qua/ía, utor ídeis

clare & distinctedefinítís, quarum extenſio plene com

prehendityr, ut nihïl ſit in earum computatione obſcuri;

atque xdclrco níhil dico, quod non ::que ab Omnibus in

telli

Noti-mel

rompa/IM

Quando

¡lar- O'

138 ARÍ. LOGICE 1.13. ll.

!elligï poffit. Ea ratio est cur una ſit Aríthmetícommòt

Geomexrarum lingua, ur ab eadem nutrice omnes lac ſu~

¡iſſe vidcantur. Eandem ob tem res geométrica C9* nit/.I

metio-e .ſy'rrdïeticum ¡n morem tractari po'ſſunt , admit

tunt 'e demonstrationes exactas, 8: ſcientiam paríunt ſi~~

ne u la anxíetate 8: ſcrupulís ; quum res alle aut nullo

modo, aut vix in paucis, ubi Geometrica ratio adhiber¡

porest , ueant ¡La pertractari , ut‘ omnium animo obſcu

rítatem L perplexitarem auferªnt .

Í. 8. Notiones compoſite clara? ut plurimum (und &

dïstinctz, ubi ſimplíces, ex quibus constant , fuerínt &

i ſae clara: 8( diflinctz : contra vero obſcura: ſuntòz con

dilrinctp. uſaz, ſi ſimplíces ſuerint obſcura: &l confuſa . Quum ve

.fué/?Iznnctn 11m4.

Elfen-í:

\gb/km

tu… I

ro idea ſim lices, exceptis rebus marhematicis , alíiſ ue

mete abstraÃís, confuſa: ut plur'imum ſint, ut ſupra 3e

monstratum est; efficitur in czteris rebus, prazter quam

in mathematícís, notiones compoſitas eſſe confuſas . Sed

61 ſunt idez compoſite obſcura & confuſa ctíam ubi ſim-‘

lices, ex uibus'constanc, ſunt clarae & distinctz , ſi

cilicet paulo lures fint, quam ut ea: percipi -ſacillime

ſfim . Ubi ¡5 contingit, ſeparªndaz ſunt, ſingulz ſingu

is ſignis indícanda: , paullatímque aſſueſacienda mens ,

ducendo eam veluti per grados ad compoſitiores huiuſ

mod¡ notiones clare comprehendendas , quemadmodum

In numerorum ſcí'entia, 8! in Analyfi efficitur: ve

mm ením est, totam hominum ſcientiam comp‘umtíºnis

inflar elſe." ratio enim , ut ſxepe dictum , est ídearum cal

culus, neque cum alía notiºne apud Latinos primum

nſurpatª est . ſ

C A P. XL

/D.- vombuli: ſúbfiantiarum Ó' mºdorum . f

S. r. Ocabulo ſubſiªntïz intelligunt Philoſophi pri

mum ſubjeêïum aim quod ej!, am fit, qmſi

ſulcrum aliquad vC9' fimdamemum, quodque per ſe _ſub/¡

jlit, ut homo, planta, aurum. ltaque ſubflanuam non

dicunt, niſi ſubjectum cum relatione ad adjunctad‘uóia

81'. E. g. aurum dicitur ſubſïantia reſpectu adjun orum

emm/¡Onis, ſºlidimtir , gmvitatis, malléabilimtir, colºri:

&0. Homo reſpectu ſuarum proprietarum &l modorum.~

Ut ſequemcs obſervationes ſuper vocabulis ſubflamiamm

plenius intellígi Poſſint', de ejſemii: (ubstamíarum Paucª

prazminemus.

S. z. Eſientíªe ſubstamiarum aut ide-alex (9* nºſminalgx

DE lDEIs !21* VOCAB. CAP. XI. 139

ſunt, aut reader. Illa: ſunt idea: complexae genericx 8!

abstractxe nominibus quibuſdam colligatz: ha: vero ſub

flantiarum ipſarum ¡merma conflitutiomr, ex quibus ſum;

in ſubstantiis proprietates & qualitates omnes . E. g. vo

cabulo ;mmm am-ibuimus ideam complexam metal/i colo

ïi: flaªui , marr’me gra-¡¡¡mtb , malleabilitatix, &c. Voca

bulo [Domo colligamus ideam anima/i: lmim firm-e, ratio

m mentir .Blc. Ha: ſunt effemízz ideales aun' , & [20mi

m's. Hujuſmodi eſſentiz abstracta! ſunt , qula in illis non

exhibentur ea , que individua constituunt , Ada-quam non

ſunt, quia guurn ignora nobis fit interior aut¡ 81 homi

nis constituuo, ſeu effentiee reales auri ¿Se hominis , eſ

ſentiis illis nominalíbus 'tantum complectimur, quantum

auri' & hominis cognoſcimus . Eſſentiaa rea/er generales

este nequeunt, ut eſſentia- idea/EI ,- quia in natura non est

\10m0, & aumm genera/E, {ed hic homo , hoc aurum z

_individua ſcilicet .

S. g. Vocabula ergo ſubstantiarum , ſi eſſentias ſpe- Ue um.

ctam; nominales, postïmt eſſe clara 8( diflincta , \amum ;IZQ-"1

ſi definiatur accurate, quz 8C quot peculiares idea: eſſen- …Ñ ,í,,.

tiis illís comprehendanmr , atque íllis clare íntelligendis rª vt' ºbº

afſueſcamus , Vdcabulum e. g. aurum ell clamm , ſiſ‘ª'ª'

illud reſero ad eſſentiam nominalem , ſimulque explico

uot ideas 6L quales :ſentia illa nomina/i comprehendo.

ontra vero ſi ſubstantiarum vocabula reſero ad eíſentias

reales , uum ez ſin: ignora: , obſcura quqflue \int vo~

cabula‘gc confuſa neceſſe est, Haze ergo distinctio omni

no' est neceſſaria ad infinitas quaestiones , qua: interdnm

ſunt merz l omachiz, definiendas . Quteritur e. g. urmm

torpon' ſit e mtíalí: jºliditm'? Newtoniani affirmant ,

Cªrteſiani negant, Sed rogamus , cui corporis eſſentiae

ſoliditas eſſenrialis , aut minus eſſemínlis dicítur? Si n0

, minali, res redít ad ideam genericam , quam contenden

tes Partes huic vocabulo corporis tribuunt. Si eo voca

bulo ſolam trinam extenficnem intelligunt , ei ſolidítas

non est efſentialis : contra. vero ſi intelligunt extenſionem

impenetrabilem. Si de eſſentia reali agitur , haze nun

uam est genetica. (ex S. 1.); ergo res redit ad indivi

ua, e. g. aer est ſolidos , agua est ſolida , est ſolidus

ignis Blc." ,

*5. 4. Hinc ſequitur , ut quotieſcumque apud veterem U, ,mz

ªllquem ſcriptorem nomen quodpiam ſubstantlz occur- Pit-3da

x1: , ante omnia ſciamus , illi aut ignotum ſuiſſe ſul> “EL”

;ectum illud, cui qualitates quaſdam inefTe intelligebªt , Lam;

aut imperfecto & Conſole cognitum, aut eſſentiam fuam "º féri

nºmínªlºm illo vocabulo explicuiſl'e . Neque ſienim P‘ª'ªª‘

voca~

r

Enam

14o ART. LOGICE LIB. II.

vocabula‚fubflantiarum‚ quæ in auctoribus leguntur , ita

capienda ſunt, quafi integras effentias reales compléctan

¡ur, aut tantum ſignificant, quantum nos earum intelli

gimus-v quod qui faciunt ‚ ii fæpifiime antiquorum ver

bis notiones recentes tribuunt . Sed 8: apud antiquos

uofdam auflores, qui minus folliciti fuere in effentiis

ubflantiarum nominalibus definiendis, horum quoque vo

cabula obfcura funt & confuſa. ,' quia fcilicet ignoramus,

quot ideas in generica illa fubilantiae notione complexi

ſint . quocirca in iis quoque interpretandis magno iudi

cio opus est . Qua ex re ſequitur, ineptos eos eſſe, qui

recentium phyſicorum _ſylemata, 8C dogmata in antiquif

fimis philofophis invenire student .

S. 5. Ignoraxio effentiarum realium ſubstanriarum , 8C

qui ex i- facilis tranfitus ab idealibus ad reales ‘plurimos in omni

gnommia

fub/ian

tiarum

*zz/'run

tur .

¿':JM‘

Mada

mm w

:aún/4 .

philofophia errores produxit . Principio caufa extitit,

cur quibufdam ignotis ſubjectis qualitares tribuerent fictª::

fecundo cur qualitates diverforum ſubjectorum uni tan

tum: tertio cur qualitates unius ſubjecti diverfis attribue

rent . E. g. quum vocabulum Deus ſubstantiam ex licet

hominibus ignotam , quot ei fictas qualitates a xere

Gentiles? quot ei tribuerunt , quæ nonnifi homini con

venire poffuntf ob eamdem quoque caufam iidem Ethnici ,

ma na faltem ex. parte , Deos fecerunt alios bonos ‚ a

qui us bona provenían,, alios malos , a quibus mala 5

quod-nem guaturam De¡ ignorantes, non intelligerent ,

qui ab e m Deo bona Sz mala , quæ dicimus , deri

vari poſſent . Fuerunt quidam , qui quum non poſſent

intelligere ab eadem mente corpus vivum iieri & move

ri , duas ſubflantias animales in homine ilatuerunt ,

mentem , principium cogitationum , & animam princi

pium vitæ 8( motionum . In conſeſſo ergo fit, ex i no

ratione effentiarum realium fubflantiarum , et ex acili

tranſito ab idealibus ad reales ‚ I. Subflamii: fiam- quali

mm tribu¡ , 2. Eidem tribui qualitate: divex/arum [há

flantiarum , g. uniu: fi4bje8i qua/ſtate: pluribus tribu¡ .

Quot ſunt in Phyfica , Historia naturali , Medicina , 8(

Metaphyfica hujufmodi errores? - '

5. 6. veniamus ad vocabula modorum . Modo; in hoc

P. qualimtibm distinguunt , quod illos referant ad exi

flemiam, has ad eflenn'am . Modos dicunt limirationes

exfilientiæ : qualitates limitationes effentiæ . Sed hoc in

loco uno modorum vocabulo utramque rem accipio .

Modorum duo funt genera: alii enim funt pby/foi : alii

momia. Utrique ficóflzmtíiy adhærere intelliguntur. N10

di phylici funt qualitat" pby/im , qua: conſideran?" in

- ub

DE Inms ET VOCAB. CAP. Xl’. 141

ſubstantiis ſeu corporeis, ſeu incorporeís . 'Substantiarum

corporearum modi ſunt motiones , figura: , configuratio

nes, ſimilia, quze fine ſubſlantiis illis intellígi nequeunt.

Modi vero ſubstantiarum incorporearum 'intelligemium

ſunt varia perception-Es, volnntates , deſideria. Sun! qui

dam etiam modi , qui in homin ad corpus fimul &

mentem pertinent, quales ſunt a e m, in q‘uibus Pem

ptiºnes (9* ſen/Z4: dolori: aut voluptati: mentis ſunt & a

nimi, cºmmºriºrm- vero hinc Productz corporis: habita:

omnes, qui Partim animi ſunt , partim corporis . Pra-;

tarea ali¡ ſunt modi, qui ad animum , corpus noflmm,

8C externa, alía corpora fimul pertinent, quales ſunt lu

mm, colon-.r, càlºr, frigm, ſom', ſapºm'; qua. de re le'

gantur, que dicta ſunt libro l. de erroribus ſenſuum .

S. 7. Modi morales ſunt iudicia , aut opinion” , 'aut Mº?"

relaciones , que actiamx, aut ſulzflantia: -imeIIigre-nte': ſcºn- 'ºº'ª "’

ſeqmmtm‘ . Ita actio aliqua dicitur bona, honefla , glo

rioſa, virtuoſa : aut mala , turpis , audaz( , vitioſa :

dicitur justa, aut injusta , variiſque aliis afhcïtur modis

moralibus. ’M0di morales a Puſendorfio vocantur Emi¡

mora/ia. Actiones ſunt reſpecto horum modorum _ſu/?flan

tie, five ſubjecta. Origo entium 15k modorum moralium

eſt aut lex, aut ºpim'º . Ex ènim actiones dicuntur bo

1m, aut male; just-e, aut ¡¡¡ju/lee, -uirmºſze aut -uitíªſe ;'

llºſleflte, aut turper, quaz legibus, vel hominum opinion¡

bus & conſuetudini conformes ſunt, vel difformes.

S. 8. Eadem modorum vocabula modos aut fimplim ¡VW-"Í"

aut-cºmpofim, abflmct‘º: aut com-reto: ſignificant . Sim- ,QT

plicium modorum vocabula ſunt quaª. unum tantum mo- pſi-I'm».

dum ſignificant \,- qualia ſunt, figura, colar, ºa‘ºr . Com- fmflffi'

ſitorum autem vocabula plures fimul .modos comple- aim-ajo.

untur , veluti amor , ºdíum , miſericordia ; Vocahúla "m-'ºº'

modorum abstracto-mm ſignifirant ideam genericam alicu-ª ::3º:

jus modi abflractam &e quaſi ſeparatam a ſubjecto reali,

& aliis modís , aut pro rietatibus . 'ſalia ſunt omnia

Vocabula ſubstantiva appel ativa, velut figura , circular,

uadratum òzc. matar, colar, quorum notiones inflar ſub- /

Zantiarum habentur diverſis propríetatibus, noviſque mo

dis przditarum . Vocabula modorum concretorum ex

Plicant modos, prout ſunt in ipſis ſubstantiis, non prou:

m idea generica exhibentur. Hujuſmodi ſunt omnia no

mina adjectiva, ut figummm, cºloramm , dºfium , per

[picar-¿rc, . v Wamba.

5. 9. Videamus modo , -quae ſin: Logico obſervandaCirca vocabula modorum . Primum vocabula modorum plícium

fimplicium ſeu abstractorum , ſeu concretorum , clariſfi- é; já”

m3 flincta.

70mm¡

144_ ART. LOCICIE Lu!. I'L _

ma ſunt r' ¡ſaque in iis inkelligendis nulla alía' confijſíd

r,,

elſe potest, niſi qua: ex eorum intenſitate naſcitur, quem- ›

ádmodum capita obſervatum est . Sed ea confuſio

nulla etiam est in modís ſimplicibus abstractís‘, niſi quum

ad concreta reſemntur Í nam in his' non ad intenſitatem

referendo ſunt vocabula', ſed ad qaturam modi generícam.

Arque ¡nde fiar¡ diximusl, utGeometraz 8( Arithmetíci,

quoxum diſciplina: Circa modos abstractos figurarum &

numeromm verſamur, nullamoffendant Circa hujuſmodí

voc‘abula obſcurixªtem . ., ' '

5. 1o. At vocabula modorum Compofit'oruII-I, uf plurí

9.

¡a mar-'In mum obſcura ſunt 8( eonſuſá , nec raro in ¡is interpre

z'gzjffw; tandis hªllucinamur d

obſcura

Ü‘cºnfº

ſd¡

I , Exem‘

plum a

Mori: d

es'Ñ; *7.

ſi - ei, quod amat, fecunda accidere: 5. ammus paratus ad

Exemp’la , qua: libro primo de fin

ſationibm’ promlimus, id clare demonstrant; Nunc’ pauca;

de vocabulis affectuum ſubjungemus (11)._ Amor 8: ºdium

ſunt duo-affectus , qui in Historia humani generis , o

mnibuſque ſere omnium ſcripforum librís, ukram’que ſa.

ciunt pagïnam . Amor vix potest ita definíri, ut una de~

finitio -conveniat Omnibus affectibus, .qui eo nomina vo

Cantur, prºptelümaximam eorum va'rletat‘em u constar id

quod dicitur amor , oriri ex re quapiam, qui? nobis 8C

voluptatem , & varias,cfommotíoheslª crea! . Sed is pro

rerum, quaz amamur, varietake, varlus est ,~ neque \eaſ

dem ſemmzcommot‘iones' in nobis *excita: . E.- g. I. A

mm' fi‘gnifigat‘mm: afièéïum z quo maſculus ſertur infe

minam… ,In amore obſervamu‘r , I. totius ſanguinis

x quidªm finger., _8: mºllir, que' ell medalla, flammd f 2.

Mivoloptas animl m adſpectu, coñſnbulatione , cogítatione

I

object?, quod ama‘tut : 3. cupidit'as eo potiundi 9 atqoe

una V112 tranfigendz: 4ªvota, qmbus ¡In-¡ans optar omma

alacre, promptum, ac proſundum auxílium perſona: a‘ma

!2 praestandum : 6- lztítia aut dolor j prou: perſona a-ª

mata rebus ſecundis, aut adverſis agítur: 7. Egregia de

ea opinio, five corporis, fiªve aními dotes ſpectemm‘ 3 8.

animos adquzvis obſequia paratiffimus: 9. varïi gr'ádus

hujus affeflus z Jam‘a‘utem uïs est z qui lecta hac voce

amar, quomodo omma illa e habeant accuratiffime no

riL? itaque fiateamur oponer, non plane aſiè ui narrado

nes, in quíbus hoq vocabulum‘ occurrítf quo quumiple

rumque fit neceſſarlum ad Historiam alíquam intelllgen

dam , aut ad ,íudicium de aliqno ,- aut eíus Factis confi

ciendum ; ſequitur nos nec Hlstoriam plene intelligere ,

8: in his iudiciis errata poffe . ~ S \

' . u.

MW

( a) obſervado tj¡ .70mm. Clarin' in Ant CHI.

\

DE lum ET Vous. CA!. XI. 14; i

S. n. Amor paffim etíam fumitur pro amicitia qua 1. Ext-m

intercedit inter, viros, qualis fuit-inter Ciceronem Ó’JZZÑÏ

Attimm. Nihii autem est in amicitia , quod non ſit in .

amore antea deſcripto, ſi quæ ad voluptatem corpoream

pertinet , exceperis. Haze omnia igitur probe nofcere _0

portet eum , qui de quorundam amicitia judlcare' vell!,

aut qui ingentes ¡Has laudes, gunz amm-iii@ tribui ſalen!

a vereribus, potiffimum ab Anstotele at Cicerone, velit

intelligere . _

5. ¡2. Amor quoque Est parentum erga libero: , bt li- ;.Efx. M

berorum erga parentes : qui amor præter omnia , quæ m

funt in arctifflma amicitia , conjunctlionem ſanguinis habet 9 o- IM.

qua fit vehementior inter eos amicitia , .ita ut parentes 'mm

hberos, liberi parentes omnibus aliis amicis anteponant .

Qui nonanimadverterit quanta ſit conjunctio in hac ami-.

Ciria, ac qui cælibes vitam egeruntg non capiunt , cur

parentes mortem liberorum tam dure ferantr quippe qui

nunquam omnes illas notiones, quas pam-me amicin'ce no

men complectitur g attenderunt . . i

S. Ig. Amor denique fumitur pro qmzví: cupiditates 4, Ez…

ut amar r m' , amor pecuniæ 8ta. quæ ſunt circumlocu- "mir Pm

tiones am iriam‘s , mariti-eva 8L aliorum affectuum , ui- affligi

bus homines permoti in bonum quoddam, aut quod o- diran_

num' videtur , feruntur . Eos non aggrediar deſcribere,ſ“”’P"*

uti nec odium , cuius natura ex defcriptione contrarii fas- -

cil-e intelligi -potest . De omnibus fummatim obſervan

dum g eos folum , qui eorum naturam diligenter inveiii

garunt , 8L varias partes, utïta dicam , quibus constant,diſcriminare didicerunhzaflſiegui Poſſe quæ de illis dicun

tur . studium igitur huius Ethicz partisi quæ de affect¡

bus, eommque charafieribus agit , ſummopere est neceſ

ſarium ,<ut veteres libri intelliganturi præcipue vero Poe

m. Quis igitur ComiCumz Tragicum g Epicum poetam

fine hac notitia recte expoſuerit a' at videntur paffim ſu

percilioſi quidam homines confidente:: ad libros hujufmo

di publice interpretandos adgredí. i A -

5. 14. veniamus iade vocabula modorum moralium . unn….

Sunt hæc vocabula idearum complexarum , quarum ar- pmªn

chetypa partim funt arbitraria, partim realia. Hinc fit ,ut prout homines cogitant , ea vocabula ideas habeant durum

ampliores, aut minus amplas , ac non raro diverſiffimaspro locis, temporibus, perſonis, moribus , 8( aliis hu- '

jus generis . itaque ad haec rite interpretanda duo ſunt in

primisineceffaria ,ª I'. fumma jufli 81 honefli perítia; z

& peritia legum, morum , opinionum quum ſctriptoris,

tum nauonis, aut ex ,qua ſcriptor est, aut de cujus rebus

agi

ART. Loctcnz Lte. mii

gitur ,- præterea temporís, quo auctor vixít, aut ad quod

v ?pactar ,- Secta: deníque, ad quam attinet , aut ex cuius

nomine loquitur. E. g. Quum legimus ſcríptum, virum

aliquem bonum fuiſſe, aut virtutem aliquam egregie geſ

fiſſe, aut vitio aliquo inquinatum fuifle , examinandum

est, I. in qua gente hic vixerit , 2. quo tempore , g.

quales erant mores Sz opiniones ejus gentis & temporis ,

4. qui mares, opiniones ſcríptoris, 5. ex qua norma ju.

fium aut injuflum , turpe aut honestum, vitium Sl vir

tutem ístí definíverint . Nam non eadem ubique honella

funt aut turpia , justa aut injusta , vitia 'aut virtutes .

Apud l-lebræos licebat fænerari extraneiss apud Christia

nos nulli . Perfis licebat forores ducere uxores : id ince

stuoſum Graacïs habebatur. veteribus Romanis Poetæ &c

Muſici inſames: Graecis in honore . Huc ſpectat acuta

Tacíti gnome hist. l. 59. Nºm'um , Donatium , Romi

lium , ca/pumiuma centuriorm' . . . . ºccidi fugit Vi

tèllius), damn-zm- fidei crimine gra-¡¡¡107m0 inter deſci- cen

ze.r. Quocírcª philoſopho , qui his exemplis in oral¡

uti velit, ut quæ natura liceant, aut verentur intelligam

invelligandum est , ex quibus principiis nationes in has

opiniones St judicia devenerint ,~ non tam enim pondus

habet exemplum, uam exempli ratio. Quod vellem fa

ctum Grotio at Pu endotfio , dum dogmata juris natura

ex confenfu vetustorum populorum probant . ~

S. ¡5. Sed quantaeumque ſit harum rerum peritia , eſ

fici tamen numquam potefl , quin magna obſcuritas se

confufio offendªtur in interpretatione vocabulorum modo

rum moralium , officiorum , virtutum , ¿Si vitiorum .

Nem haec omnia non folum variant pro varietate loco

rum temporum ,_ tum opinionum , st morumgmctor'gs,

ut fupra dictum est, ſed etiam I. pro varietate fubje

ctorum. Sic actio non eadem laude, aut vituperio alhcie

tur facta a vito, 8( a. mulieres a puero, &l a viro, vel

ſene z a ducto, 8! ab ignaro ,' a nobilí, 8( a plebejog

ab homine ſcelesto, at a. viro bono. 2. variant pro va

rietate objectorum: E. g. ªliud est auxiliari Patentibus,

vel Patriæ , aut eos prodere ,- alíud extraneis , iautwhos

prodet-ez aliud amico injuriam inſerte, aliud mimico.

3. variant pro varietate clrçumstantlarum _allzrum locis

temporis, perfonaruma medtorurn ,_~ velutealmd est via

torem ſpoliare, aliud templum ſuppllare, aliud folum ſce

lus aliquod perpetrare , aliud alios inducere m idem ſce

lus. 4.. variant pro varia ¡men/¡rata v. -g. adverſa tolera

re fortitudo est : ſed est hæc virtus major, vel minor

prout adverſa ſortius, aut minus fortiter toleranturxlio

dem

DE lonis I-:T VOCAB. CAP. XI. 14;

dem modo caritas erga Deum, vel arentes, eſſe major,

aut minor poteft Idem de aliis affe ibus quum vírtuoſis,

tum vítíoſis diaum puta: habent nimirum virtutesSt vi

tía. íntenſitatix aut remzflïºni: fuæ gradus . Quaz quum ſin!,

quís potis est hæc omnia in his modis mixtis probe diſ

cernere, & dimetiri? quis præterea distincte intelligere

in tanta temporum , ac locorum diflèrentíª, quid his vo

cabulis veteres fcriptores fibi vºluerint? '

S. m Pertinet tandem ad hanc clafl'em modorum com- vacabu

pofitorum & moralium vocabulum Religiº. Ejus vocabuli "f"'."""notio compa/¡ta efli multiple-x, varia . Apud Philoſophos pomi

religio est cultus præcipue internus unius Dei univerſi

creatoris est gubernatoris cum justa ejus notione . Itaque

complectítur l. jufiam Dei nationem, 2. amor-em, g. n'

morem , ap objèquium, 5. exzstimationem , 6. ini/orationem

in adverfis, 7. gratiarum afiionem in proſperis, 8. exter

nam harum actionum coram aliis humilem ue testificatio

nem. Hzc eadem est Religíonís notio in tbris Christia~

norum , in quibus templum Dei ell animar, ſacrzficium

amor, inquit Justínus martyr . At apud Ethmcos longe

diverfa hoc vocabulum ſonaba! ,1). ¡mimi ¡mn-¡0ra non

valde curabant Gentiles; ſi pauculos excipias Philofophos ,

quorum præceptum era_t, Cgpc ad Dear accedito z 2, ita

que totam religionem ut a lbllS externis magna ex par

te deridiculis, &z dbfcænis collocabantg g. neo ea tri

buebant, uæ eius totam evertunt naturam, qualia ſunt,quæ funt ominumvetiam ilultiflimorum propria z qu Re

ligionis partem cenfebant plurimorum numinum cultumi

5,-tota eorum Religio ad vitæ militares magis accom

modata videbatur , quam ad animi integritatcm ſanctita

temque. ltaque quando in eorum fcriptoribus legiturs aliquem fuifle virum re'llzgioſífl'iml-ün,ſi ut quod id vocabu

lum ſignificar, intelligatury perpendendum de quo dicitur,

apud quo: , qua acta/iam (9T.

C A P. XII.

De *Doc-:5141i: Raimi-ui: .

S. I. APpellamus vocabula relativa omnia illa , quæ V b l

- eas res ſignificant, quæ auge-ri, aut mimsia "IK-v2'

eſſe mejores, aut minores poffunt , 8( quæ interpretanda auc

funt ex relatione, aut ad femerp quod ad tempus, vel

locum; aut ex relatione ad alias res ejuſdem, vel diverſi

generis; aut tandem ex relatione ad perſonas . veniunt

igitur in hunc cenſum: I. Nomina modorum corporuma

Gm. Log. ª &l qua

146 ~ ARI-.ſi Looxcz: Luz. II".

& quªlítatumz qua imendi & remim' poſſunt, 2. nomi

na. ſenſmz'ºnum,, gÑnominà virtutum, 4. nomina -uz'tiª

rum , 5. nomina-earum a’m‘m‘i qualimmm, vel etiam ba

óimum , qui eſſe mffljorer, aut mz’rzòm pajſum, 6. nomi

na actionum ªueïóºrum . lllustra’bímus hac exemplís.

Vmªu’ª 5. 2. Quzdam ſunt çorporum quizliiqtex¡ qua: ¡nte-nd¡

::252K aut remítti paſame, cuiuſmodi p‘otiffimum ſun: _qualítates

¡¡Mmm ſenflbílesz cªlºi‘, fligm, lumen, ſom-4xv ºdºfidſªpºr‘. In

"’ª'¡º‘^his, ut alibi díctum’ est, duo ſunt dí ínguen a, corpo

rum Dire: quedam, 8C finflztione: a. viribus íllis in nobis

productz . Utrarumque‘ vocabula, -w'rium nempe, ſeu' qua-'

[it-num ampara-amm, 81 ſei) a’tízmum relativa ſunt .ª ,-quia.

quum 'vires i112; turñ ſen ªtiones istz anger-i 8( mínu‘i ,

majores ‘& minores efl‘e pofl'un’t’; In his igitur vocabulis

interpretandís *àtrenfe ſuní kelationeè perpendendzz, ut,

quoad fieri potest, grados viriur‘n illarum , .8( ſenſatio

num \perſpícíantur . Quod contin‘gït ut.plurímum, I. in

historia natural¡ Plantarum , 2. in historia regior’zum¡ qua

rum qualitates naturales deſcríbunmr, g. in reliqua histo

ría nalú'rz, mpmrum, plantarum , igm'um, ſalium , *ven

zorum, meteºrºrum, 8x ſimilíum return. . ,

zm…. l 5._ g. Nomina quoqLie w'ftutum‘, & pit-'prim relativa'

¡ez-r_- ªc ſunt. Habent Vírtute's & vida ſupe,, ¡gi-ados* &z intenſita

'""'º""" tes, ut dictum' ª.,5.1.15“ſuperioí-ï':GI ‘ ' .‘ Plerumque eadem

nomina zídrkumdïgï'gxfioçqmlad jhquuç z_ Jiaçt notíc

nçz, ¿ir‘o zz-aqçllqçorgrzi vanetªçte vane’nt, 1ra.

mzjjuod apud unam nonozie'm dl' r' vxrtus , ſit apud

,aïíz’mfflvícíum (a): ea de re' dictu‘m est capita ſuperio

ri: ªddà‘m unum exemplum. Scribi; !Estamos (b) in E

\ryce Sicíliz templum Veneris ſuifl'e, quod vocat ,vmïc

amm); me¡ &71º; venerªndum &l ſanctum.- Non alíis e-‘

ïthetïs in ſacrís’zScrip‘turis Te‘mplum Salom’onis VEB()

LEO dicafum deſcribitu’r . Vocabula ſunt eadem: ak niſi

ex relatione in‘t‘elligantur, relígío Cum ſuperstitione finde

míſcebítur. Historia humanalmfinïtam vocabuloru’m co

p’iam ſuppeditar , qua: olim virtutem, nunc vitium¡

vitíum olím , nun‘c virtutem ſonant, u’t , quod Ta

citus eleganter pronunciar, corrumpere 8C corrumpi !180W

[um *vacatur 4 .Ñ

› S. 4.

( a ) Hue pertinet …ud Tullií lib. J. de off. !Lund ¡mel! main¡ :ſe

fielm- , quam mm maria lmminem , ſed "Fam familiarem bnrm‘nem occide

re .º Num ¡girar ſe adflrinït ſul-re ,fi qui¡ :yn-mmm Decidí: . quamvir

famíliarem .’ POPULO qm'dm ROMANO no:: vidnur , qm' Ex omniúur

Ruth-ri: ͪffí: illud pulchern'mum Minima: . At non ita cenſeret Gro

nus , nec quivis alíus vera honeflatis estimate?,

( b -) Variªr. bil!. Iit. x. Mp. zs.

Inms 1:1* VocAB. CAP. XII'. l 1‘4‘7

_ '. Nomina. earum qualitatum aut habituum ªnimi ,ſem 4M*

qu¡ e e maiores, aut minores poſi'unt, ſunt &l ipſa re- ',"ª’ª'"

lativª, adeoque '1mm interpretantur, ad hujuſmodi ree

latíones animus iligenter advertendus est. E¡ g. ſciemia

(um 8( a‘m’um habitus, Geometría, Astronomia, Metá

m‘m¡ ¡

y ?by wa, Muſeu , _Sc‘ulptur‘a , .Nautica , Bel/ica , fimiles ,

uum aulatlm culti fue‘rint Inter mortales, non uni e'

Z210 ati post diluvíum , fuerunt cette majores, aut mi

noreé I. pro temporum rauone,, 2. pro ratíone locorum,

g. pro capac’ítate diſcentium , 4¡ pro exercitationª . Er

go qüum legimus aliquem ſuíſſe in Muſica, & Ajffºnº

mia, Nautim, Bel/ica peritum, 1. cavendum est ne ex

Ierum nofirarum ídeis ea vocabula accipíamus, ícÏest v0

cabulis antíquis notiones afflgamus novas, .z. _Cu‘ran’dum Ñ

\It locorum, temporümï perſonal-um, eri-am ſcriptorís

eruditionis rationem habeamus (a) . ‘ ó

5ª 5. Nomina actionum 8: ipſa ut plurlmum relano- E, º….

hem continent. Nam 8C actíoncs ſum* haben: ~ ¡men/¡Ma óªjª ª~n:,_& remzſiflïorm‘ z ltaque Phyſici ſapienter docent p0

(entmrum , & actíºrmm intenſitates abſoluta dimetiri Mm.

xton Poſſe, ſed relative. E. g. vocabula wlax, tarda:

áctiones ſignificant, que quemas fint nonniſi ex relatio

1'1e aut ad tem us, aut ad ſpatium, aut ad alias res,

que: agunt, ve mover‘uur, ſcIri potestz Actíones verbo

Ïum amare, odiffe [age-re, veré-Eraſe, [aquí , pugna", &e

infinita alía, ſuas Labent ¡men/¡Minh uas quum ex aliís

circumſtamiis,,~ mm ex relatione pon Imum investigue

debemos. .

_ S. 6. Przterea actiones vèrborum ſuos haben: modos,

ques adverbiis explicara ſolent qui ſcribunt , aut loquuntu-r ,

V. g. diſc-rte lo m', ſortiter pugnªre, wáememer imſc‘i.

&o Sed nulla a ia vocabula tam ſunt relativa., quam 2ª,'

quee adverbia dicuntur: illa ením diſem, fbm'ter, w

lzememer &o ſuos haben!: intenſizatis gradus , qui ex aliis

circumstantiís, 81 potiflimum ex relatíone perſonarum,

8: ex effectibus dignoſcen’di ſunt . Id cognitum est in

línguís Graeca &*Latlna-, in quíbns adverbiorum compa

ranva &T ſüpexlauva r’eperta ſunt. Sed ſatendum est ne

iis quïdem omnem obſcuritatem , 8: conſuſionem evitar¡ ,

í- nam

( .l ) Cicero lib. 3. de ofl‘. Nu' una, inquït , qzmm daa Dm'sj ._aut

daa J‘N'PI'DMI , ſon" vivi :ammmammur . am mm Faáríçiu: , _Aſi/hdd'QW ¡ſil-Fu: MMM-ur am tb ¡.lí: fartímdim': z aut ab hu* ¡ll/!mg ::Im

çºm a SAPIENTlBt¡ pm‘mr exmplwn . Nemo mſm [77mm fic ,Lap-en¡

:g z dl' ſªpíeniam *UD/uma: ¡mel/¡gara . Net ii , qu¡ ſapíentu baéin ſum*

nominar¡ , M. cm, Ó' C. Celia: fdpimre: ſnemm . M,- i/lI 1105""

ſep-em ; ſed ex MEDIORUM ºfihiomm _freqmmia SlMlLlTUDlNEM

gundam gmbªru* , SPECLEMQUE ſapíenlum .

x48 ARTÏLoGicE Lu; II.f ſi nam Comparativa ipfa 8( fuperlativa fuos quoque intenti

tatis 8( remiffionis gradusi habent .

[Lu-'din- 5. 7. Cºncludamus nunc verbis Ciceronis: limmza in

¿ª 'ºº' uit, mmm mil/am mb!)- dedit agnirionem fi ¡um, ut ul

:fl‘á‘f’ ,z in re flame-re fungimura QUATENUS : nulla omninoin re minumtim inrerrºganti, dil-vers paz-Per, alarm', ob

ſcmªm, multa', puma, magna, par-ua, langa, bre-via,

lam, nga/laa quanto aut additº, aut demto certum re

[panda-1mm, zum babe-mm. qua ex re ſequitur, ut ju

dicia, quæ his de rebus fiunt, nequeant eſſe geometrice

exacta . Quum enim ideæ certis limitibus definiri neque

ant, ne judicia quidem definita eſſe poffunt . sequitur 8C

alterum , non debere nos ſuper his rebus nimis conten

tiofe ªgere. C A P. XIII.

De Vºcªóuli: nationum aóflmctarum.

º…, w_ 5. x. IN utroque verborum uſu civil¡ ar pbilºfipbícº vo*

mala cabula *abstracta ſunt necefl'aria: nam ſunt voca

fxfgaibula abstracta ſigna idearum genericarum, aut modorum ,

mnfflirn. ut calor, amor, vimma vitium &c. aut ſubstantiarum,

ut ¿vamo, planta, animal am aut modis fimul ac fub

fiantiis communia, ut rea', Em, bonum matum ; uno

verbo, ſigma non rerum individuarum, fed idearum ge

nericarum . Hujuſmodi autem vocabula in utroque , ut di

xi, ¡¡ſuó civili est philoſmhico, mentis 8( memoriæ brevitas eflecere necectſſaria. dirum enim femper major fit re

rum , quam idearum numeros, item maior idearum , quam

vocabulorum; sa necefie est, ut plures res \imiies'una

comprehendamus idea genetica,- &'plures fimiles ideas

uno generico vocabulo. Qui cavere velit ab ideis gene

ricis, eum oportet ſingularum rerum individuarum fingu

las 8( distinctas ideas animo concipere: nulla autem mens

humana huic idearum numero concipiendo ſufficit: nulla

etiam tam perfpicax eſſe potest, ut individuarum rerum

Ñ pr’oprietates &l notas individuales in numerato habeata ut

fingularum distinctas ideas habere poffit . præterea qui

vocabulis genericis uti noiit, is 8( fingulis rebus, se ſin

gulis animi conceptibus ac ſenfis nomina prof-ria tribue

re debetz quod præter quam quod impedit ermonis in

tellePtumy exigit etiam immenfam pene memoriam . Ut

ergo ideæ abstractaz at genericæ compendium faciunt co

¡¡ª-hdi; ita vocabula abstracta 6: generica compendium

oquendi. .Ñ

5.2. -'

DE InEIs ET VOCAL CAP. XIII. !49

S. 2. Prius autem quam, uz Circa vocabulª. idearum 121mm

generlcarum & abllractarum o ſervanda ſunt , praaclpxa- º' WM¡

. . zmus, opera: pretlum est ln eomm orlgmem …Qfflkêſè-ÉZÏÑÉZ;

Facta ſunt vocabula abstracta 6L generalia eodem prorſus mm m"

modo, quo idem genetica: . Inſgntes vocabulo ex. g. ma*- 3ª*

mir ide‘am fingularem ejus ſammaa’, a qua primum !ac

ſugere 1ncipiunt, conjungunt. Vocabulum ergoÑ mams,

non ſecus atque idea matris, inſanti finïulare est_. Si ſe

cunda fix-.mina accedar, quz fimiliter ac przſiet, in

Fàns id in ea tamum animadvertit,, quod ſimile est rio

ri ſaeminae z qualitatibus enim & notis indivlduaibus

nondum est aptus\diſcernendis; quocirca eamdem ideam

81 ad hanc extendit , idemque a plicat yocabulum . ,

Ita inſanti huic 'idea & vocabu um man-i: evadunt '

communia duobus‘ fingularibus , idest generalia . Proutï

autem ejus capacltas 8C cognitio‘ extenditur, xgeneraª

liorª fiunt . Si lingua ab hominibug inventa: ſunt z

prim¡ , qui loqui ccapezrunt , instar mfantium haben

di ſunt , quales ſunt hodie Groelandi . Vocabulum e.

g. animal his hominibus unum fingnlare animal2 Unam

Tue eius ideamfignificabat: ut alía fimilia vòxſ‘a‘. ſunt,

1 li ad communia abttendentes , non ad peculíana, cam

dem ideam , 8( idem vocªbulum ad omnia transtule

run: : ita animal evafit genericum . Nec id in ſub

flantiªrum tantum vocabulís contingit, ſed etiam modo

mm quum Phyſicqmm, zum etiam Moralium; ing enim

gines affectus fimlles amor, aut ¡m5, piures fimlleslaª

tones) pz-udemia aint ¡'uflitia_ ſunt a pellataz . Iraque 11n

ïuz_ mmlegenericxs vçcabuhs abun antes ªdhuc ſunt in

antlles: argumenta emm ſunt nauonis, que paucas ha

bet ideas individuales.

S. z. Ut prima: idea , & prima vocabula infantium , GM"

áut hominum , qui velut infantes_ habentur, ſunt ſin- SLR"

gularia ,- ita. Prima: idea: & vocqbula genetica_ ſunt ſpy¡

cin, ſeu nonones univerſales, &univerſalja vocabuia lu

:ribus individnis eommunia . Sed plures ſpecies po um:

eſſe inter ſe fimiles, no‘n _ſecus ac Piura individua .~ ita

que 8( idea: , 8( vocabula luribus ſpeciebus commu

nía nata. ſunt , cogitandi 8( oquendi compendio . Plu

ÃÏS plant:: e‘ g. pyri quazdam haben: communía in fron

*busº floribus , fructibus ¡ conice , radica &c; binc_

una Idea,, genetica ,- unoque generico vocabnlo pyn'

210m3: ſun; . Sed pyri quaadam ſimilia haben( ¿Tra/z),

fipubur, c flªmiy, uercuóm &e ut quod fimiliter ve

getent,_floreſcant, ¿ondeſcant, frnctificent &o ergo ex

¡ot ſpecwbus factum est genus plant-e,- quo ſignificªntuc

1;?. w'AMLOCICELIILIl.’

quæ ſunt omnibus fpeciebus communia (a) . Species er

go ſignificant ideas, quæ comprebendunt communia ind

dividuisz genera ideas , quæ complectuntur communia

fpeciebus . Quod fi fuerint plura genera habentia quaf

dam proprietates communes , tum ete proprietates com

munes generaliori idea Sz vocabulo complectuntur. Ita

omnia individua mundana, homines,bruta, plantar', astra,

partícula: materiæ habent hæc communia, quad ::c/¡flan,

quod fint ªliquid: ad id ſignificandum adhibetur vocabu

lum em, aut rex. Inde {acta ſunt illa vocabula tranſcen

dentia dicta, rey, em, mmm, bonum, aliquida *Ue-mm,

que ſunt generalifiima . . .

quum S. 4. sedºſunt alza plura vocabula itidem abstracta. ,

gli: abſ- quibus fig‘mficatur Id, quo rex efi quod e ~, ut bzmmmtary

"ª’" id quo homo est homo, perfimalitm , i quo Perſona. estvmum perſona, ¡Dc-miras, id quo Petras est Petrus , ameimx,

{animh meta/¡einer am id quo aurum , ſaxum , metal

um am talia funt potius , quam alía. His vocabulis de

fignantur complexus idearum maxime abstractarum .

Quumque non raro hi comp/Emu omnino ſin: arbitrarii ,

factum est ut plurima hujufmodi vocabula inania fint ,atinihilia de quibus tamen inter philofophus velut de

rebus realibus magna animorum contentione certatur ,

ualia ſunt quæ dicuntur uni-ueZ/ª/ia, rea/ia, antipatbiee,

;Impact/ni@ &C- principia hilare i'm , mam pro

S. 5. Ab antíquxffimis temporibus uſuvemt , ut ab].

tméïa pro cana-mi: ponel'entur, ut di-Uinim: , pro neo ,

humanitasy pro homine . Homerus Méx-º; A’Mno’ma , r0

óur Alcinºi , pro, genero/iu ac patem- Alcinom . In Lati

nis , Maig/ia: Ceſari: , Auctorimr Smatm . Hinc Amor,

Minerva, Diana, Themis, Nemeſis, Cloro , Lacheſis,

.Atropos Blc. a infinita illa turba Deorum Poeticorum ,

qui hunc in modum in phantafiis nat¡ , a posterís in re

bus per ſe .ſubſiflentibus habiti fuerunt . Ejuſcemodi lo

quendi modi emphatici, et canori magis ,‘ quam con..

ereti viri funt. lnterim nugigeruli fophiilæ difputare de

illis mox coaperunt, utrum aliquid per ſe constans eſ

ſent. Deum res omnes intelligere constar inter omnes .

nec minus est notum fua inteuigentia efficere ac regere

,mundum . coepit igitur Dei ſapientia, nomine idearum ,

quas nos ltali made/li dicimus , appellari . Poflmodo

¡dare tamquam ſi res eflent a Deo feparatæ acceptæ .dln

e

—.—__.

( ª) Id tamen tum uſu venire debuit , ut in immenfum angel-emm' ,

cum abflracte , eoque obscure homines difputare cup-;um . eo pertinent

fcholamci .

DE 'IDEIS ET VOCAB. CAP. XIII. Ig¡

, de fiiit barbarïs ſzculis quzstio, an diviníms aligm'd ſi:

a Pam', Filio, (9' Spirit-u 5117180- diflincta, in qua aſ

firmabant quïdam , Natura ( cpu'm; ) vim rerum gigneih

tem ſonar: eandem ob_ cauſam velut ſubstamia ipſa‘ per

\e ſubſistens ſumpta. Epdem, opinor, ſpectant anime

plantarum 6! brutorum , ſi ad veteres populos xeſeravntur ,

Quasi Postea shiloſophí_ ſnbstantías fecerunt .

S. 6A. Quo ' c _

ſervare debemus, est, iis no‘n ſignifican m 1 n‘ªxm , ſeu

cmzzplexm quoſdam idearum abstractªrum ¿SL genericarum,

¡guin- Circa haac' vocahula g neratim ob~ llm'dcír

'FEFE

Zlª ab

prat?:

qm varii ſunt pro varíetate mentium , proque varia li- "ſw-me

bertate cogitandj St aſſociandi , Quinimo

que ea Vocabula a ſectis philoſ'ophorum accipiamus , eo

rum idem & pro va-rietate ſectarum varian: , id quod

in _Omnibus vocabulis idearum complexarum obtinet .

Nulla iis voçabulis archetypa omnino ſimilía extrinſecz¡

teſpondent: nam natura: hujuſmodi univerſales ’ ‘nu_llibi

ſunt, niſi in~ ideis nostris . Proinde cavendum est ', ne

ita de ¡deis 81 vocabulis abstractis ac genericis diſſerav

mus, quaſi de rebus extra nos exſistentíbus , nec creda

mus *ex ¡deis istis rerum_ particulqrium' naturas derivar¡

{eſſe . / '

S, 7.

ſuit, uam ea, que Scholasticorum dicitur . Nam quum

Schola ici Philoſophi experimenta,, 8C analyſim particu

larium negligerent; tot¡ eran! in medítationç 8C abstra

ctione idearum . In eo campo fic ingeníum \exercuerunn

ut nunç Geomexrz 6! Analytici in quantitªtibus abstra

ctis; gaſdem in illis opçratïones instituerunt, compar-Ire,

divide-re , ſubmzbere, multiplican, redimegmre ,~ ídque

ínfinitis modís . Sed- cum hoç diſcrimina, quod Ma

thematici in mundo ,ideali tantum ſe verſari agnoſçant ,z

ist¡ \ibi Perſuaderent in utrqque operar¡ , ideali , 8(

real¡ . Theon'as illas abstractas mundo real¡ applicantes ,'

effecere, ut mundus eſſet canceptm hominum , non id‘

opus , quod a Deo est factum‘. Eng quo & illud quo ue

ſacturp est, ut ſuo mundo çontenn? mundi realís e ent

Ignar¡ . '

quum plelrum- 4”" '

/

Nuïla arcas ſczcunòyor vocabulqnxm hujuſmodi dEl-fax

:0mm

vagabu

[amm

ªpnd

Irbalqjb’

F"?

S, 8: Quam uam non Fui: hoc Metaphyficol‘um tan@ !ma-pm

tun! vltium, ed ,etiam Mathemayicorunj Ethícorum ,,

Pohticorum , idque ex quo philoïpht 'm Republica

Madn

mnlcns ,

Etbiſºl ,

eſſe mperunt . Querebamr Plato ,- Archytam Tax-emi, Pºlitmrznum Geometriam vad corpora tradux¡ è, atque foedaſſe .

Id enim vero nimis ,genetica díctum est: 'utílíflimc

enim in pluribus Geometría Anal ſis applicatur cor

Ponbus , ac ~corporum viribus ,- ed ſacendum est ,

’ K 4 ‘ plc

\

í¡ TIM

losn .

vx52. v ART. LOCICE L¡B. IL

pleraque Mathematicorum tentamina ſrustranea 'idcírcoeſª

ſe, quod -abflmcta venerem-1 quibus illa ad amuſi’im non

reſpondent, adaptare nituntur. Jam uidam Ethíci non

eum homíncm, qui in Adæ fæce na‘icítur, contemplan

tes , ſed abstractum nefcio quem, regulas morum invexe

re, quæ Telluris hominibus nullo pacto convenire poſ

ſunt, ac ita difcordias atroces in republica excitarunt ,

dum ſactiones facerent , animarentque . Quíbus ignoti

Stoicil Nam is Stoicorum ſapiens, in quem nulla animi

perturbatio cadat, mentis quidem opus eſſe potest s na

zuræ certe non est. Simili modo peccarunt Politici Me

taphyfici, qui eas civitatum nobis leges dare voluerunt ,

quas civitates ipfi excogitaverant. Platonem irrifit Dio

nyſius Syracuſanus, ac merito irriſit, dum ſpatiuin con

dendæ civitati ſua: quærebatz Platonica civitas abstracta.erat, nec poterat eſſe ínterſihomínes, quales ex Ada na

ſcuntur. Scilicet Metaphyſica , ut vmum generofum ,

parce de uflata alacriores , at robufiiores animos efficit :

toto pe ore hausta inebriar, efficitque, ut cantheriis ſi*

miles , _aſlantes ſomniemus .

5. 9… Sed &e hic idearum abstractarum abuſos in Theologiamx quoque invafit , idque inter omnes nationes .

Homines de neo ex analogia rerum & cogitationum

fuarum differunt : Ahinc factum est , ut humana apud

omnes gentes transferrentur ad Deum. Et quidem .qui

magis Deum honorare voluerunt , ii qualitates maiume

abstractas a mundanis rebus, atque longifsime ampliatas

ei tribuerunty quæ quandoque non funt , nifi mer; bu

mamÏ conceptam pro quibus acerrime difputatur , velut

qui ruentur, fpatium vacuum ipfam eſſe Dei immçnſita

tem. Jam diverfæ gentes ac homines non æque cogltant,

neque eodem modoyneque eadem bonorum , at malo

rum, virtutum St vitiorum regula utunturz diverfas ita

ue fibi ideas complexas abstractas virtutum a: puſe

y fanum fibi fabricar-¡e ſunt, Deoque tribueruntz hinc non

una notio huic vocabulo Dem- apud omnes , nec eadem

Mentisæternæ attributa.. Accedit quod quandoque vir

tutes 8C perſectiones cum temperamentis noſiris quaii m1

ſcentur: inde prevenit , ut plurimi virtutes Dec tribuen

tes ſuas, vitia quoque tribuamtz avari avaritiam , ira

cundi iran-I¡ diverſis licet nomimbus, aut affectus faltem .

Inde ſªcríficia. humana apud gentes trucesr frugum apud

agri cultrices. Inde Plato ex Homero abradt verliculum

illum przcepit, x

i 'Mann-Í, crede mibi, plan-am bomimſque, Deºſque,

ita fcilicet ſumptum, munvuſculis Deum de ſua imbtzïpta

u- -.l

DE IDEIS ET VOCAB. CAP. XIV. 153

bilitate deturbªri. Alii qui diverſo temperamento ſunt

przediti primos oppugnant, & jure quidem oppugnant:

Sed ſzpe, dum -Uitant [Zu/ti -Uin'a, in contraria currunt .

Hinc atrocia Scholarum bella , quz miſere ipſam ſcin

dunt Rempublicam (a).

C A P. XIV. ª'

, De vocabulºrum fine, ímperfectiºne, uſu , Ó' ¡¡ón/i¡ .

5. I. 'V’Ocabula ſunt idearum nostrarum figna , ideae Ue Um

rerum, ut dictum est. Si cogitationes n0- :3375”

Más, 8( :mimi fenſa. ſola voluntate liquido aliis partici- '

Pare pofl'emus , nec vocabulís, nec aliis fignis , ute v0

cabulorum locum obtinent, utendum efl'et: ſuper uz eſ

ſent linguae, atque artes omnes , quz circa vocabula Se

linguas occupantut. Nunc quando alía via animi conce

tiones 8( motiones explicare nequimus, nifi exterioribus

ª( corporeis fignis, quorum maxima pars ſunt vocabula ;

ſupervacuus is labor non est , quem nos hoc in loco ſuſ

cipimus: nam 8L ad lo uendum ac differendum , & ad

alios intelligendos, & a errores & quzeiiiones inutiles

cavendas est necef'ſarius .

S. 2. In primis autem confiderandi ſunt duo vocabu- ¡on-Ñ…,

lorum uſus, duo fines . Nam aut memoria: inſerviunt , vocabula

aut communication¡ cum aliis . Quum vocabula arctifflmonexu cum ideis colligentur 5 fit ut nunquam ferme ne ta- ſuenan-0

citi quidem cogitemus fine vocabulorum uſu : ac Prius " e

quandoque vocabula ipſa memi ſuppetant, quam vocabu

lorum notiones: quia ſaepe prius vocabula addiſcimus ,

quam eorum potestatem . Scilicet primus vocabulorum

uſus est, ut ldeas memoria figamusz 8C inter ſe connecta

mus. Hmc uſui omnia vocabula mdiſctiminatim inſer

vlre

b ( a) Him' Amalia: negaba! am’mr' mſm' qualitat:: Den tribu¡ P00": :

Sr noſtn , inqm‘r , animi motum non Iecuſatis ªudïl’e, tantum abefi , ut

nos Deo corpotali¡ lineamenta ttibuamus , ut auimo’rum :tiam decora ,

ipſaſque virtutcs , qnibus eminere vix conceffum est paucis , tantz rei ve

Ieamnr adſcrihcre. Quis enim Deum dixerít FORTEM , CONSTANTEM ,

l-'R_UG( . SAPiENTLM Y quis PROBUM? qui: SOBRZUM? quis ¡m0 ali

quid NOSSE? qui; INTELLÏGERE P quis PROVIDERE? quis ad fines of'

ficrorum cerros aflionum ſnarum DECRETA dirigentcm? HUMANA ſunt

hn_ bona , 8x oppofitione vitiorum exiflimationem meruemnt haber: lau

dªbljºm . Quis en autem l‘am obt'uſi pefloris . tam bmti , qui humaníc

bºnjs Denm_eſſe dicat magnum . . . Qnidquid de Deo dixeris , quidquid

!aura menns cogitatiom conceperis, in humanum tranſit , & corrumpitul

fenſum ; _IFC haben PROPRUE SÏGNX‘HCATIONXS NOTAM, quod NO

sTR'ls- dicrtur VERBXS , atque ad negotía humana compoírís . Unu: el!

hominis mtenectus de De¡ natura certimmus ,fi (cias , 8: ſentias , Num.

de ¡¡lo Poſſe MORTAH OMTIONE depmmi .

—— N

!54' AIT- LoGIcE LU.II.

v'ré pofl’unt. Itaque ſat est ea. pro fignis aliquarum no*tíxonum conflituiſſe, ut ¡is recurrentibus , notíonum n0

strarum recordemur. Némpe quum hic uſus ſit mera ar

bítrarius, laborandum nm¡ est de vocabulorum delectu ,

aut proprietate: ªgitur _enim ut nos nobiſcum , non ut

cum alils l uamur. Atque eius generis ſunt-ſigma, qui

bus cºmpen _ti _cauſa utuntur Geometrz , optandumque

- eſſe!, ut in aliis quoque ſcientiis adhiberentur: nam quo

{ninor est vocabulorum ſa'rcina. , eo ſacilius return_ {dez

¡mer ſe comparautur, quia nudius 8: celeríus ç0uc1p1un~

tur .

'Am-Ñ, S., g. Alter vocabulorum uſas est ut aliis animi .Z‘Z'Ñ-ÍM- ſin fenſa partici emus . Hic divídi otest in civilem ,fix

. .qm . . -

item du- pbI/ºſºpbzmm , IT . _

55g; g-utamurª‘ut in _ſgnziliariuus colloquiis , ac tçtxus \fuga

¡MH-Mº_ commercxó ab alus mtelhgamur, ut nempe qmd _ab 11hs

Pbirus. volumus ſcire poſiint. Hiç vero :ost qui in Scíermis ad

hibemr, non uz nociones negligenter 8:' crªſſe , 8! ex

uuíus populi arbitratu, quemadmodum in civil¡ uſu ſace

re ſolemus, ſed premſa , _& dzjïincte explíc’emus , aut

quam veritatem quzrlmus, aut quum tradimus , ídque

efficiamus ſacile, 8( brevíter . Ther/nistocles dicere ſole

bat, ſermonem eſſe instar firatorum Yariís ímaginibus

depíctorum, Eºmt'rªu *Remix-m çpqíyaaw, que niſi pla

ne aperiantur, aut tegunt figuras , aut monſtroſe exhi

ben: ( a ), 'In uſu ergo verborum_ civil¡ nec tanta pm

cxſ‘º, nec tanta attenuo exigitur, quanta in philqſophi

co. In illo notíones opulªres \íocabulís tribuendz ſunt ,

nec ab iis deſciſcere icet: in hoc ex uberiori 8d amplio

rí coguítíone 8( recta. ratione definiendze . lllo concepta:

\int leges oponer, decreta., quaeque omnia ad integrum

opulum ſpectant: hoc ſcieutiarum ſyntaxes condi poſq

un:: ſc'ribuntur ením doctis (b).

rompio. S. 4. Nulli autem hórum finíum & uſuum verba ple

"ç‘gfª' ne‘ſatisſaciunt. Nam ut omittamusffiprimum uſum , quiP' 'nunc ad nos non pevtínet, certe- di cile est vocabula. in

civili, aut philoſophico uſu fic adhibere, ut nec obſcu

ritatem ullam habeant, nec ambíguitatem, utque qui au

diunt idem’omnino cogítent, ac qui l uuutur, quo ple

ne int’elligantur. Quum enim tunc ab aiis plena intelli

gamur, uum iiſdem voçabulís eaſdem nonones, atque

aque ampas iPſi qui loqulmur , &qui audiunt, tribua»

- mus:

( a ) Plmartbus in Them. _ _ - ,

(b) At SolonL ¡¡U9 populum Judlubus devmcïret , muy: OL'TXÓE'TTFPI'I

le in eo poſitus e , ut ita voçabulis

. . . mu‘ ':TCÃÃMF dl/'I'IÃU‘JJHS I'xovnç ſçripſic , ¡4m , MRW" , Mi….

¡ml-¡em . l’kutaxch. in solone Eag- es.

DE \ſous TE vocum CANTU. Ig;

mus: id vero, quemadmodum fuperius obſervatum est ,

aut in nullls, aut in paucistïmis , at fimplicium modo

rum vocabulis haberi poffity ob rationesy quas alibi pro

dux‘imus; fit ut fin¡ fuo minus' vocabula refpondeant ,

utque haberi nequeant pro perfectis cogitationum nostra

rum ſignis . Atquc hæc est maxima vocabulorum imper

fectio, cui vix est ut fuccurrere poflimus . Quautacum

que enim in ſelígeudis vocabulis, íiſque collocandis cura

adhibeatur, fieri non Forest, ut qui audit, aut legit non

ex ſuis potíus, quam nostris nottonibus nostra vocabula

metiatur. contingit id in primis in vocabulis fubflantia

rum, 8: modorum complexorumba quorum totlferme funt

nationes , uot homines ª

S- 5. Se vocabulorum imperſectíonem majorem quo- Prim

que efficit eorum abuſus . IS multiplex est . Primus est , :Hifi:

quum vocabula aut fine ullis præcifrs & definida notioármç

nibus adhibe‘ntur, ſed cum genericis at vagisg aut, quod

majus quoque vitium est, quum fine ulla mente et idea

ufurpantur. Id provenir aut ex ignorantia 8C oſcitantia ,

aut ex vulgi conſuetudine, aut ex malitia. Qui nec in re

bus, de quibus difſerunt, fatis verfati funt , nec antequam

loquantur, res ¿Se vocabula animo volutaverunt, -nec lin

gua: proprietatem didicere, necefie est ut vocabula cum

vagis a: íncert'is notioníbus adhibeanta ut (Ed'rpo inter

prete egeant. Suut autem in litcraria republica hunc in

modum plurimi fcripti ¡ibri, praefertim ab_ .lis, qui aut l

_ perpetuo m mundo intelligibili verfantes , de nolim ,

quem ignorabam , ſcribere auſi ſunt? quemadmodum ve»

/ terum scholarum Metªphyſici; aut in rebus agendis oc

cupati , tamen multa et negligénríffime ſcrípſerunt. Sad-SC

docti interdum viri populi confuetudine abripiuntur. Ci

cero Paradoxo lL quem ( virum virtute ornatum ) ne..

que fortuna teme-rita, neque inimicorum labeſactªrer "in

furia . Quid ſit ea, quæ vulgo dicitur fortuna, utcúm~

que intelligo. Quid vero temeritati .1d temere fit, quod

fine cauſa: an fine cauſa. agit ſqrtuna? Id ait vulgus ,

an etiam philoſophuss’ Horat. Lxb. III. Ode I. v. itp

. . Aqua lege Neceflïms‘Sortlſitur inſigne: o ima: t

' omne capa:: movet uma mmm .

Hic neceffitas est, quod Graacis a'myxn' : hæc vero Par

ca, Fatum. Sortiri latinis est ſom eligen . An vero

" fortitur Neceſſitas ? quin ex ea certum ac fixum est ,

quid .cui ue accidatr At ita vulgo loquebantur .- ita elt

hoc m oeta m’agis, quam m phrlolopho tolerandum .

Plerumque ignorantia fimul at malim id elfisiunt .

- am

film*

*vocabula

nm ab

aſu: , e0

rºm ¡ª

confiar'.

tu .

156,, An-t-;Locxcx LIS. II.

Nam plurími ſunt, qui ne taceant , quod fibi dedecorí

tríbuumr, aut nocumento, verba ut in buccam veniunt,

uſurpant, praecipue ſi apud eos res agntur , qui ſono ma

gís vocís, quam ſcientíª commoventur , cujuſmodi ma.

xima est hominum pars. Ad rem Lucretíus (q) . 1/Omnia emſim ſia/id¡ magix admirªmur amantquª

ln-uerſi.: que ſub veréi; latinmtia cemlmt :

Vemqua confl'I'tuunt, que belle range-re Pajſunt

Aureix , Ó' /epida ques flmt ſunt!: colon.

S. 6. Eodem ſpectant vocabula , quaz diverſa philoſo

Phorum ſecta excogitarunt, quibus dístínguerentur; , aut

manía & caffa, aut neſcio quld fignificamia , que ego

technica dicere ſoleo . Est enim vetus callidorum homi

num conſuemdo, barbara & intellectu vacua confingendi

nomina , ut his teſſeris ſectam ſIbi ſacerent , ut ue ita.

ignorantiam ſuam , aut errores tegerent . Unum nofli

corum exemplum ſatis ſuperque erit. Id Hieronvmi ver

bis exhibebímus (b) . Fidei Fede/DIMM, inquit , :mui:PURITATEM , m-quaquam ſuſcipxctem Armargzl ,‘ Barbe

Iºn , Aómxax, Bai/¡mmm, O' rÍdÍc‘u/um Lau/¡50mm, ce

rmzgue magi: porte-ma, quam nomina, que adimpen'torum

(9' »valieron/amm animo: cºncitando: Eflin um , Ó' qua/i

de bebraici: fbmibm- bauriant , barbara ímplicex quoſque

:erre-nte: fima, ut quod mm intel/¡gunz , magí: mt'remur .

Nullo :Evo hujuſmodi deſuere ímpostokes . Qui ſuperiorís

32v¡ libros chlmícoslegerit, infinítam huíus rei ſupelle

ctilem habebít . Utinam non in gravíores diſciplinas ac

raxes irrepfiff'ent I Ad idem genus ſpectant vocabula in

Znita Grecorum Latínorumque Deorum , uibus qua: eſ

ſent potestates ſubjectaz nec populus, nec oct¡ ſmebant;

ſed a quibus non minus ſperabant, aut metuebant, quam

fi res eſſent , quae mundum moderantur. Quid enim vero

erant Pícus, 8: Faunus, qui Numz ad fontem a'pparue

runt , uoſque ille vino mero delíníros cepit? Quid illí

Lares? &ed ne Conſentes quidem Deºs cognoſcebam niſi

ex vocíbus . Plena est huíuſmodi vocabulorum Etímïca

theologia, que tamen ingentes divítias attulerat mystís.

Hodie Arabes eaſdem in popello ímagínationes nutrlunt .

Est in aere quídam Tmoºm- , qui bona mala diſpen

ſat, quique Mambatix ut vocant, & eíus gentis Prophe

\is loco ditiffimi ſundi est.

5. 7. Alter vocabulorum abuſus est , quum verba‘non

cum

m

(l) Lun. in primo de Mr. m'. ‘ _

(b) Ep. n. all Thªdªnm de Lux-ima.

m Inms ET VOCAB. CAP. XIV. 157

'um eadem femper notione accîpiunrur, fed cum vai-¡à i

& multiplici . Difficile est, ſi Mathemaricos‘ exceperisy

fcriptorem reperire, qui conllanter vocabula cum delini

tis notionibus ufurpet . Quin plerumque ufu venit , ut in

eadem periodo idem vocabulum multipliciter adhibeatur.

Theologiam Homericam atque Hefiodicam nihil æque

erturbat, quam incerta vocabuli Jovis notio, quæ fæpe

istorica est, fæpe Theologica, fæpe mixta . Nihil huic

incommodo plus ſubjectum, quam Gr‘zca lingua , idque

(quod miretur aliquis) non egestate , fed luxurie . TS…

est & fini: , quem fibi aliquis figit : & rei alicujus exi

tm: 8: *victoria: 8L vectigal z 8L impenſtz: & myflerium:

& dignìta: Magistraruum (ut faepe apud Thucvdidem ?z

& legiº militum: at m, notionefque complectítu’r nu la.

inter ſe fimilitudine junctas. Que quem non rurbent? I

tem “un, item xuxºc, .aL-cm, ha‘; vocabula rerum fan

ctistimarum, quæ vertere iuſlitia , pulcber, lex', Dem',

quafi una perpetuo notione ufurpata , imperitiæ fuerit. I

In Hebrza lingua idem vitium , egeliate tamen, at fre

quentius. Provenit autem id aut ex vocabulorum pauci

tate , aut ex imperitia, aut ex troporum abufur Enim

vero infinita rerum at idearum copia est fine nominibus;

neque poflibile est, ut ſupra obſervatum, fingulis rebus,

ideiſque, ſua & propria nomina dare. Hinc factum est,

ut eodem vocabulo cum multi'plici notione uteremur .

Hic defectos, qui non levem difficult-'Item in aliís intel

ligendis limit, extirpar¡ nullo modo potest . Quippe fieri t

non poteft , ut numerus vocabulorum rerum 8( idearum /

numerum æquet . itaque in ipfis divinis Scripturis repe- '

tias hujufmodi plurima diverfi intellectus , veluti Rua/2, ‘

SpI'rI'tm, Elabim, Dei am At quum ex lingua: imperi

‘zia, aut ofcìrantia provenit, ídest quum lingua abuſus

est, non deſectus, una medebítur diligentia in iis‘} qui

fci-ibunt .- fed multus labor in iis , qui legunt , ut

uandoque cæptum deferere cogantur , quod ego femper

iendum prazcípio, quum aut nihil, aut parum interest

ſcriptoris ſenſum tenere. Scilicet inurbanum est eum vel

le pertinaciter intelligere , ui ipfe intelligi non vult .

Cm enim bono improbus ¡lle labor , quem fuperiorum

fæculorum Philofophi in intelligenda Ariflotelis ente/Rabia_

pofuerunt? Nam Hermolaum barba-rum ad llæmonenf

interpretem conſugiſl'e, quafi defperatione actum , eius ſa,

mÍliaris Petrus Criticus In libris de honesta. diſciplina re

tu lt. .

S. 8. Tertius est ara-am obfcuritas , quæ committitur

aut receptis vocabulis novas nationes affigendo, quails-k- ZÎÈÎÎEÎ

'fli

:ISSÑ ;Are-r. LÓGICE i113. II.

flores, aut auditores przmqneantur ,' quod in Auctºrïn

bus, Grzcis lariniſqueinſerioris ztatis occurrit paffim z

u: al'tam linguam loqui videar‘nur‘; aut nova vel oblitera

ta inducentes nomina z eaque fine ulla definition:: adhi

bentes; in quo peccat interdum noster Dante: Aligbe

'im-z ſzpe affectamut znígmatz. , ut ſi quis ,~ ínquir

Cic. de div. II. 64. medicus ae‘groto imperet ut ſu

mar , _ ‘Tejr-_nſigmam , beròigmdam , damipartam , ſangmſine caſi

_ am, . '

potius , quam hominum more, cochleam. Horar. líb. II.

ºde x7- . , . '

. ú te ſom¡ tmfixa

Tutela Saturno reſulgmj

L‘rípuit . . . , ª

znigmatice. Herod. Thalia p. 196. ¡'17 0-9¡ mi toepsupsS-J

-To‘ iá‘mov pinza! -rêq'm, pro péxp¡ 757w , iv un &c.

uſque dum in ¡pſis &0. que lingua: Grzca: familiar-ía ,'

aut vocabulafic copula‘ndp, ut znigmata reſerant 3 aut

ſrequentia elllpfis - quo m genere peccat ſaepe Tacítus ,

ſed ſaepius‘ Thucycíïdes, ut crucem interdum figant lecto

ribus. I-_Iic et‘lam abhſus aut 'ex ígnperítia , aut (ex-degra

vato‘ſcrrbendl ustu, aut 'ex ma‘htíª. e’fflcítur -._ Prmclpío

qui m lmgua ª. ¡qua non admodum ſunt verſatz ſi paffim

prima duo peccªta peccantªſl‘um qul nec cogxtare clara

&t distincte didicerunt¡ nec m ſcribendo occalluerunt , ad

míttunt_ posterius. Itaqueyiri quidam alioquïn eruditifflq

mi , dum memoriam magrs excoluerunt, quam perpolive

run! mentemg in hoc vrtium ſunt delapſi , ut víx intel

ligantur. Nota’tus exzm ob (em est Joannes Seldenusz cui

egocumberlªnd'rum Item _Bntannicur’q adjunxenm . Quªm

quam, .ſi‘vera dlcereyehmus, paucl ſunt Angli ſcnpto

reshqpl ob melánchollcum fortaffis temperamenltu'm , n_on

eo v'mo lahorent ,- quum contra; Galh ob ammmtatem m

genir perſplcul ſin: omnes' , enam dum difficïllima ſcri

bunt. sedvhic abuſus_‘industría áliquando affectatur , ne

quod ſcribitur, intejlzgatur, aut. non intelligatur , nifi _a

Pauciffimis; \um ſclhcet quum mterest , ne que _loqub

mur, in vulgus abeant ,' quod vete’res quoſdam Gracia

hiloſophos effècíſſe constar, priuſquam per populum li

¡eret libere ſcríbere , qua: cogitarent . Him: P‘ytbagorar

arcana dogmata, quz neſcio cur hoc etïªm {evo víròs doctos

fatiº re debeant. Quid enim interest ſcím, quid um'mn’:

Ó' ¡muii nºmine‘l’ythagoras fignïficare voluerit ? uid

illí ſabe .P Platºms uoque ªevo ſactum, quemad ’ um

constar ex Rius episto is ad Dionem . Sed 5L fuere vete

!es

I

Ñ

DE IDEII ET VOCAL-r CAP. XIV. 159

res Eccleſia: Doctores, qui eumdem in modum ſcrïpſe

runt . Nota,, ſunt , qua: de diſciplina amm¡ vetemm

Christianorum diſpütámurª Quid 'nullurh ego zvüm fine

eiuſmodi ſcriptoribus eſſe cé’nſeo' , .ſeu . ólltícà ſcribavt,

ſeu Theològícª; idqúe non fine ratione_ eriarbitkor: ſunt

enim quaedam hom'mum vitia; qua: quum adoleveruntz re

media Pati neqúeuntz ut aparte redzrguer’e res‘ fit pekículi

plena . Hinc -t'actüm'est, ut vewfllffimf mortalium apo

logis, & parabolis uteremur z quo obllque ſaltem nota

xent. , x .

5. 9. Quartus abuſos est, qúum aut qui loquïtur, aut

qm audit, fibi perſuadet, vocabulis non notiones loquen

tisa, ſed rerum eſſentiªs reales ſexi-¡mi . Quod quum ſal

ſum ſir, pr’èzſertím in vocnbulis ubstántiarum , dici non

potest; in q’uo't , &l quantos errores .inducat auditores,

aut lectores, máxime, ſi is qui loquitur , aut ſcribit,

alíóuíús fit aúctori’tàtis . Ad hunc abuſum pertiñènt v0

çabula Syste‘matumz quíbús ui utuntur ſectatores pablla

tim in han: veniunt perſuaxonem , iís eſſentias rerum

reales, 8: non potius arbítraríàs notío'nes, exprimi ª Ex

quo fit, ut pro illis deincep‘s tamquam pro verítatíbns

realibus-pugnent . Igínir híc abuſos in Omnibus ferme

ph'loſophorum ſectís locum haber;

è; 1o; Quin'tus est 5 dum continua'to_ q’uoi‘umdam vo*"cactbulorum‘ uſu in eam _índuc‘ímur opxmonem , quaſdam

notíones non oſſe¡ alíis voca‘bulis çxprimí , ut vïdea»

mm in Unam xm'phéem 8( individua‘m rem vocabula &

nºtïòhes miſcuiſſe . Inde fit; nt quozièſcumque àliis vo

cabulis eádem notio exprimítur , 'minus movéat z \ám

quam non¡eá.dem¡ Inde' \acta illa boni ominis grada ,

Parra, qpra 'non parcït , Promontºh'um ¿amé '

Qum‘ms‘

¡bl-ſm .

¡Zn-¡ams

mſm I

pe¡ qma

mala: ſpet . Immo Parca, quia partir: Caputéonx’ſpeh,

uiá. ſpem ſec‘it ¡jul quod qmeéatur. Fit étiam , ut Cre

angusz ſans eſſe vocabula pronunciarſe , ut ab aliis in

tepzgamür, quippe qui vocªbula pro ideis‘ ipſis hábemus.

Fx: tándem , ut ſubiraſcamur iis, qu'gvocabulorum eo

rum definitíon’es rogant ; quaſi nec'effarmm fit , ut cum

eodem ſono eumdem omnes ſenſum Copulent. A

S. 11ª_ Sexms est abuſu_s , cum pçrmutantnr‘ vocabula,

gulbus ldearum aut ſczdxtas , auf' miquitas , rerumque’

Ipſarum , deleatür.- Ita ſzpe Grzcl non mortuum eſſe a~

¡¡quem diçunt, ſêl晴fiºljvéflflºïz iw‘fl: ir¡ damum ſuam .

Qupd cu'm olim'f‘actum est, ut vetera vítïa novís voca

buhs tpgerentuç , tum fit hodíe in to-ta óſer’me Europ-q.

Açhemenfes, att Plutarc‘hus‘ , solonem Imuatí , -ne's un

Tapices, ¡Tae-'M1, meretrim, amic-n, n"; «ſi oops: ,Edur

ne 0-;

.febril

¡¡b-¿ſur .

\6º ART. LOGICA-Z LIB. II.

'dE-4;, triáuta , ordinatíºnex, MU'ÃÍUMÍ , Tai: ppe'paeç *rc-Tv

wókzm, pre/;dia Civitutum , Station" , amn'pm ¿ſi, fra". .

J‘Ea-Mwºrspm, cam-rex, cuflºdmm, appellabant . Nec du

blum est, quin tunicato popello , ¡mperitíſque aliís , &ª

res miníme conſiderantibus ejuſcemodí blandíoribus v0

cíbus ſucus fiat. Adeo ex more ac strepitu vivimus, nou'

ex ratione. Víde Plut. in Solone pag. 86. C. Dic¡ non

potest, quam id audítorum aut lectorum intellectum tur

bet. Prímutn quum trop¡ ob fimilitudinem rerum adhi

beantur , fimilitudo vero rerum aut in paucís , aut in ,

pluribus pro rietatibus 8( qualitatibus conſistere poſfit 5

obſcutum e quantam fimllitudinem tropus fignificet.

Deinde quum agitur ,-ut ſeriem quamdam idearum per

cígiamus, tropi, nífï ne‘cestarii fuçrint, dum nos a pro

prla verbºrum figmficauone ad lmpropriam traducunt,

efficiunt, ut attentionem divertamus , ac minus , que c

rat neceſi'e, intellígamus. Per ſe quiſque hoc ªnimadver

tere Potest ,- ſi Euclidmm quampiam demonstrationem

tropïcns ver_b1s abſolvat . Jam que orationis dicuntur fi~

guns ad añectus magis concitandos , quam intellectum

illuminandum proprïae ſunt: quocirca in ſim licíbus nar

rªtioníbus , aut in docendo & demonstran o adhíbitz,

dum anímum commovent, rapiunt potius , quam docent .

Intellígunt id, qui_ Zumaia. cauſa verſanrur : nam quum.

docere nequeuut, turh declamant, ut ſ1 non ratione, aſ

ſectu ſaltem auditores , aut Indices pertrahant . Itaque

ego cbaracterem ignorantía: dixerim , in dognza-tibus tra

dendis, nifi cum una 8: affectus concitandi fint, stylo u

ti figurato.

S. Iz. Sed ille graviffimus , nec minus ſrequens, ac

cauſa. perpetua magnorum a veteribus errorum , qui em

pbaſi continetur . Quªe cum duplex fit , ut air Quincti

líanus , alía, quz auget, alía, quee minuit; urraque ſa

milíaris veteribus ſcriptoribus Orientalibus , Poetís vero

omníum natíonum. Inde rima: natíonum orïgines ſa

crz , ſed &e ſeveris alíoquin Eistoricis uſurpatz . Tacitus de

Vitellío hist. III. 68. Nec quíſquum adeo rerum humana

rum immemºr, quem mm comma-ueret illa facies , Roma*

num principe-m , Ó' GENERIS HUMAN¡ ANTE DOMlNUM

Blc. Quis non rideat illud gene-ri: bumum' domirmm : id

\amen perſuaſum Impcratoribus , qui mox mundi Domi

no: dic¡ ſe voluerunt; iique non dic¡ tantum , ſed eſſe,

qui Imperatoribus Romanis ſe ſuccefflfle crediderunt .

S. I . At ue hi ſunt przcípui vocabulorum abuſus.

Copïo e & ubtiliter de iis Lockius diſſeruit i'n 4. libro

de intellectu humano: nos paucis 8¡ preffius, ne ab ele

men

m lotus' ET Vocn. CM’. XV. my. meritorum terminis difcefiifle videamur . juvat autem

plurimum eos i'u‘numerato Babel-e," non folum ut caveamus, verum etiam ut alios rite intelligamus. Quisſi enim

dixerit in uot ſalſas interpretationes aliorum fcriprorum

eunt ui ae’c minime animadvertunt .P Quis ¡¡nor illis

auti ¿las, aut iniguas fententias tribuunt? Scilicet, quod

omnium ego diffic‘xllimum puto , ex verbis , potiflîmufù

ſcriplis, de aliorum ,mente/indicate¡ prælidentec homines

ptde *flames in'uuo efficiunt., "

C A P. ' xv. "

De muiciationiéur, /í-ue propoſitionibm .

g‘. x. Ulgarem Logicorum 'doctrína'm his capitibus , .P,

quz ſequuntur , c'omplexí ſumus , I

quafi indigitanres . Qui hujuſmodiffes 'copioſe pertracta

~ms legere vult, adeat Auctorem a'rti: co inn-¡di parte 2.

Ego vix ullius utilitatis putaverim . nunciatio , ſeu

propóſitio est Omni: ovario , quæ integram‘ refert fin

Ientiam , qua ſeem-mia aflirmetur aliquid, aut negnur. Re

forum autem fmgulæ enunciationes judicia : quæ quum

fint nihil aliud , quam perceptiones claræ & distmctz.

eonveniemiæ áut difcrepantiæ idearum , aut clara, duarum

vel plurium idearum computationes, intelligitura cur a

Stoicis emo-¡cinta appellentur quoque axiomam . Sed uſu

ipvaluit ,_ ut omnis oratio, etiam qua probabiles ſenten

tuas expnmimus z aut nondum demonstrªtas (qua: poſitio

nes veteres latini di'xere, &e'vmïGrzci ) enum-latum &

propofitio appellatur .

E ‘1-3.

0pm.

eamque ¡¡º gain.

-_ 2; Tribu panibus constar Omni: propofitio (a) ſick- ºn e.

.1’a, attributa , [Eu predicate , Ó- verbo , jeupopula,

quam & form-nn nonnulli vocant . Nam quum fit colla

tio idearum , exigit &‘îdeas, ua: conſerumur ,- 8l col'

¡ationem , ſeu calculum . subiegïum‘illud est ,' de quo afi

_firmatur, aut‘ negatur aliquid ó attributum vel prædica

tum est hoc ipſum, quod de fubjedlo aflirmatur vel ' ne**

çatur: utriufque coniundiio verbum est . ita in h'ac pro#

poſitione, 12mm Ej¡ nobllu, virtu fubjedum est : efi ſor

ma.: nobi/i: praedicatum . Tacitus: Sari: clam: a]? a ud

iimemem qui/quir rime-tur . Ubi qu'z‘ qui: n‘memr fugie

ctum dicitur , jèm’: clam- efi præ xcatum-. Plerumque

Cm. Log. L ‘ non

l x.

( a Pam Promo-¡dm in Introduction: ad pbilofvpbinm 5. 37. quin.

que yrnéw ºmmm prom/ninum tfnfian entendi'. Ego nihil dt vulgar¡

dom-ma mmnmnhm ¡mſn, Tu illum vide, fi vu!" .

im par

m* .

\

'iéz A’RT. LOGlCE LIE. II.

non omnia hazc enuncíamur, ſed ſubintellig‘untur \amen ,ª

potest euim attriburum in ipſo verbo contineri , ut ego

jhm, quaſi dicas , ego ſum existens : potest utrumque,

ſubjectum & praedicatum , ut in illis Caeſar-is verbis,,

Dem', vidi , vic¡ , qua: tres ſunt enunciationes . Sed nec

raro verba ſubticentur, velut in hoc Terentii loco (a) , Egomil/am? qmeſi illum? qm- me? que mm? Turín/21]?. I. 56.

1d …Supreme-72mm ¡nam- viſum. v

Mm_ 5. g. Biſariam clividitur enunciado , ratione formar,

¡hi/m?: 8L ratioue materia . Si materia enunciatíonis ſpectetur;

ſe'fp’c’gm_ tres ſunt ejus‘ ſpecies : alla. enim enunciado ſimple-x' est,

pm:: Ó' alia‘ complex-z, alía compa/ita. Simplex dicitur,~ quz fim

jg’f'l'ºfi' plicibus terminis constar ,- nec in alias ſolvi potest pro

e marta/Í!. Complexa vero est, cmus termini complex‘i

unt, ſeu qui alias enunciationes Complectu tur a princi

pal¡ diverſas, que:: incidentes dicunrur, ut ?me apuçl Terenrium in Phormione (b) ,- z'mſique cºmpamtum est, ut

iiſi, qui mífim, babe-nt, ſEmper ¡¡liquid addant divitioribu: :

ubi incidens constat/verbís illís, qm' minm baéent z Li

vius Hb¡ Ï. 8. Ali¡ ab numero aªvium , qm augurio regnum poïtefldemm‘, eum ſe'quutum flumerumctputxzm. Quo

in loco lnclclensrest , me \auguria regnkm amrzdemm.

Compoſite demum ea eſk, qua: multi lici ſu jacta , aut

Pl‘Bd-\Cªtº uno verbo juuctis constar. “ze autem compo

fi’tiò vel ma'niſesta est, qua: fàcit enunciationem exp/ic¡

ta‘m 5 vel àbdita 8L Paullo obſcurior , qua: facit implíci

Mm, ſeu exparzibi/em , ut turba' Logicorum appellar¡

qm…. 'S‘ 4. Pr'opoſitſiones_incidentes duorum ſunt ge’nerum:

P’" º- nam aut ad majorem quandam explication’em Se ornatummantil

,,~,, ¡Mi, adhibentur , &z dícuntur explicativa ; vel extenſionem

!lt-IM ſubject¡ aut przedícati coercent , 8( dicuntur reflrz'ctiwe:

Priorís generis hoc est exem‘plum, Ninlu, qm' ſuit idem

at :49 Bf/BJ‘¡ fundavit Mini-::Em : nam illa incidens , ſuit

¡45m at’que Bel…, ſulrjectum explicar, non coercet, nec

amplificat. Posterioris hoc , _In eox, quo¡ ſpemmu: profu

turor, non dubimmm ºffin’q canjes-re ,' ubi incidens , qupí

flüemmm‘ pxºfiituror , coarctat artributum . hem' ,~ Ea 1m-,

tm, qm; ¿07mm puólicum priwm preferí-mm, ta-rzmmberaim : incidens enim illa ,- qua bonum publicum &a

ſubjectum coercet. ltem lla-c Plautina , Nan mibi bomj

ne: place-m, qm' quando male fècermzt pwgitam ,~ quo .m

loco* iucidens illa est z quando male fecerum‘ , qua: coer

cet.›~3¡-'~—_

..___.I.—__

(ª)lª¡u*lmbºªH.l.ſt-L _ _ a,

(b)Aªl¡'fil!ſ‘ ':-‘_~ -, ' 5, . l

poſitiones, ut -Uirtm _efl nobilír, carpm Eſl grave , Loma ,

Di: Intrs 1:1- VOCAB- CAP. XV. IK;

êe‘t ſubiectum . Snape plures, ſeu coercendi , ſeu explican

di cauſa conglobantur, quod & vitium est ſcriptoris , ¿Se

crucem figit lector¡ .~ Llvius loco chato . Deinds l. m

-vanm'urbi: magnitudo Offer; 2.' adiicimdc multftudíni:

caufiz, g. wtere ¿ari/¡lío condemium urbe:: , 4. qm obſcu

I-ªm at ue bumilem comiendo ad ſe mulmudimrrg n‘amm e

term pro/em memieóamm ; !0mm , 5. qm num,- ſe.

?mm defi-endeñtibm inm- duo: lucas' :fl ,› Aſylum ª'pm't .

In quo, loco princep‘s propoſitio eſt , deinde‘ Aſylum' ape

rin'relí ua: q‘uinqu‘e incidentes. "PTE" ¡- _

S. g., Ïplícime enunciztio‘nís comp‘oſitaº: ſpecies recenü CME:

ſentar ſex z I. c‘ohtihef coniunctar-ſeu copnlativax, un vo-' ffi’fffi

cant . Est enunciado c'onjuncta, cujus membra per par- cmpafi

tículas ('9- vel 7m- in uno veçbo co‘njungunmr.- E. g‘. A- "WT",

flflºtálflª aſi Pbilºſopbm- Ó' Princep: pbiIºflIp/wmm : aut ízï'ím‘

\instan-IE: nec pbilofipbm efl, 7m: princeſa: pbiloſapbomm ,y

illa Virgilií , Nec ¡¡bi Diva pm: gain-i: (w. Taeituv

¡Ir his ferme inimitabilis . _DeCaec‘iua líb. ¡.« hifi. 5g.

Ca‘cirm’ decora inventa, cop-para ingen'r, amm¡ ¡mmºdicm‘z

ciao armani, erecto incejſu ,~ Badía' militòam ¡¡tk-Hut : z.,

cant ne): dis/'W180,- quarum membra disjung‘untur pet

parciculx vel, ¿mt , hiſque fimile‘s: El' g. _Quadlièet mii

mall-aut ma.? eli,- aut fwmina . g. Hypat'beticm, qu'arim¡

membra‘ copulantur er pa-rticulam f¡ f E; g. fi mimdm, _provide-»tia rdgitur; PDem¡ efl : fi triangulum efl tſaſtdt,

baba: angulmxad éaſim equ-ale.? , omn’eſque Geñmerríc‘ªe .

Ea pªrs'¡ qu‘z regztur a pa‘rt’ïcula ſi, dicimr antecede-n.? ;

altea 'Muſee-tkm' ,~ -quocurhqué loco penalm- . Potro nm

per ſolam pªrtícullm s fit ènuncíatum hyáwchetic’um,

ſed et‘íám pdf-4M; ' 5 &lªlías , quz 1 em v'ªlent.

Hujuſmodi est, ¡¡Ind Mártíalis bb. z. Epíg. 64. “ª ›

"ª' Dam, q‘üid ſis,- duóitax, ¡am pote: efle m'bz'l . k5 !NSI

4. CImffa/M, quat‘u’m ¡hembra Collígantur per .partículas

fignificantes cauſam; e. g- -Uiria naflm qm): Mmmm, 'da-ªfendêmui.ª'legx-ctmur, ut (¿ſc-amm' . Hora!. Multa guide-m

dim' , eur Exa-lam- abínm .< Nam finis inter cauſa: Í

Philoſophis. recenſetur: 5. continet diſcreta: , que con-

\inem duo 'udicía de eodem ſubíecto , quorum ¡¡numv

ªjcns est‘, aterum vega-ns, ut hzc Horatii , Cala-n, mm

animum Mutant , qui :ram man- cummt . Haro Tacit¡ ,IT -. _

?om ¡m accultior, nan meliºr. Sed & ſunt diſcretaa con- M…

!un .« Tacitus idem Hist. I. 56. &8am flagin'i ( de ' ª

rebellione Germaníci exercitus agít ) Hªrdeanim Flaccm

cqnſnlàrír-kgmux talent, nan compefl'ere mente¡ , non ro

::pere dubim, mm mbºrtari bono: auſm; fed ſegm': , pa

mela¡ , Ó' ſoººrdiu innocem' . Nam 6( diſcreta ost , GC

, L z tam

\Í I

Emm

daña-m

upon-'bi

In‘ .

Cano-m'

164 ART. Loctcæ Luz. II.

tam ſubíectum, quam prædicatum copulata : 6. relatar;

quarum una pars refertur ad aliam, &ab ea vim ſumit,

ut qua/¡I vita , fini: ita , & hæc iuvenalis , Mmmm

qui/21m- fua nummoru'm ſer-va: ¡n arca , tantum abet C9'

dei . ª, ‘

S. 6. Enuncíatíones latentem compoſitionem habentes

ad quinque claſſes referri folent . sunt enim x. 'Excluſi

-v-e; z. Exceptivze ,' g. Comparative, superlative; 4. 1n

capti-mes 5. be/iti-uæg 6. Reduplicariue . Sic autem ap

pellantur aut a part'rculís quibufdam , quibus connectun

tur: aut a princi io vel fine rerum, quas res ſignificant.

Excluſiva particuæ funt tantum , fizlum , 8C fimiles; ex-'

ceptivæ pram, excepto, fimiles . Explicemus rem exem

plis. Hæc propolitio .- Dem tantum e etenim , duas

cºmplectitur: t. Dem' efl ;ete-mu:: 2. nibil' aliud eo

mm quæ ſum , afl ‘sternum j itaque excluſiva efl . In pro

pofitíonibus exclufivis diligenter perfpiciendum efl , an par

xicula excluſiva afficiat ſubjectum , an vero attributum;

illa enim dicitur de ſubiecto exclufiz j hæc de exclu/o pro

dicazo. Illa: decent attributum nulli alii ſubiecto conve

nire, qualis in exemplo fuperiori : hæ nullum aliud at

tributum ſubject() attribui Poſſe, ut acu/m- -uídet tamum .v

ſenſus est, ita videt , ut nec audiat , nec odoretur Blc.

ExcePti-vc propofitioni: exem_plum _eſ_l, omniaſim! marta/ia,

pmrer fpiiizm, vel exceptu- ſpirmbm. Complectitur has

duas: 1. Spíritus funr-immortales ,- 2. cetera mortalia .

Comparativæ hoc, ira amore ej¡ validz’ºr: folvitur ita; l.

ira Ó' amor ají-&m jim: valid¡ ; 2. im tamen pm- amore *UR

lidiar. Superlativæ ejufdem ſunt naturæ . Lucret. vI. 53.Nec re: ulla magi}, quam PIM-bi Delphi/:4 lam-u: i

Tem'óili ſmim flamma m-pitame crematur.

lnceptivz Sz defirivæ hoc: a comitiis Tridenrim': re: Eu

mpæ'limmria magnum augmentum cepit : quæ fic (olvi

tar,- 1. ame comitia Tridentina liner: jacebant ( quæ

est barbarie¡ de/iti-Ualg ,- 2. post floruerunt ( quæ incepti

va est litterarum ). eduplicativæ duplican: aliquem ter

minorum particula 03:, ut: ita, non valuerunt ſic-m* Deum,

¡dell coluerunt quidem , ſed non ficut Deum'. Flam re

demtu¡ ſuit at pbilofopbu: , idest quia philofophus ,‘ non

quia Athenienfis.. v .

§. 7. Circa. ſuperiora hæc obſervar¡ pofſunte l. Propo

‘f’ ſªPª- titio :animan ut fit vera , omnes eius partes debent ell-enam

8.2m“ .

fPª*veraz: ſi una falſa fueflt, !0ta efl ſalſa . Nam aflimau'o

aut negatio , quæ una est 8c individua , omnes partes

compleflitur; earum igitur ſi una falfa est, tota afhrma

tio aut negado crit falfa .

2. In

- …Ñ

DE IDEIS tr Vocn. CAP. XV.; 16g

2. In dísiunctiva partes debent eſſe repugnantes, alio

quin inepta est z adeoque una tantum par¡ vara. . E. g¡

aut malum eſè Ixe/apta: , aut barmm , aut m ut 50mm

neque malum . In quo exemplo plus uno mcm ro vel-um

eſſe non potest.

3. Hypotbnine ſeu conditionalis Veritas 'mm pendet ex

verimte pnrtíum , ſed ex recta conjunctione , 8C,

conſequutione : nam in hac propoſitione neque antece

dens, neque conſequens affinnarur vel negatur , ſed tan

tum connexio; uz ſi adſir, erit propoſino vera, etiamſi

partes ſin: impo lbíles , ut ſi quadratum offer circulos,

ejus quadrati anguli eſſent SE nales ínfinitis rectis. Ha

bet allquid ſimile locus‘ Cic. e Offi. III. 4. extr. lege.

(Ia-::emm ſunt quzdam propofitiones relative , quas im

períte quis pro reduplicativis acce rit › Livius Lib.

XXXII. 3;. 'Dir', ut inter ¡E0101, Mundua' : h. e. ſunt

¡Etoli dicendi rudes; hic \amen ſacnndus , ſed ita , ut‘

ffltolus, non ut Athenienfis, aut alias quivis diſertz gen

tis. Quo ſpectat & illud Thucydidis Iv. 48. de Brafidª

Spartanorum duce , era: aun-m, ut blade-maní…, band

¡¡cdi/¿nm (a); quod 8( indiſertos Spartanos fuiffe docet,

8: Braſidam inter indiſertos facundum . Eodem reſero il

lud ]oann. l. v. Vidimu: glºriªm aim, gloriam ni; …vc

yes-Fc, ur unigem’ti a/pam, qualem ſcilicet decebat glo

riam unigeniti , 8( ¿70171117E in primir dilecti.

4.. In cauſal¡ duz ſunt partes , uarum una continere

deber finem , ſeu rationem alterius ufficientem . Si haze

ratio deſir, propofitiq aut ſalſa est, autinepta. E. g. R0

manomm lmperium cecidit , quia. C ristianam Religio

nem admifit.~.falſa enim est effectus íl ¡us cauſa ,- Chri

fliana'enim religio non evertit , ſed mirifice conſerva:

ſocietates &e imperia - Cíc¡ u. de nat. Deorum a czp.

'63. ad 64. magnam cauſalium ſalſarum ſegetem ſevxt;

veluti cum diſputa! lªnam ovi datªm ut vestes habere

mus, canibus ſagacítatem, ut procustodia uteremur; u-Ue:

quaſdam Ó' a/ite: . . . . rerum auguran-{drum cauſ- elſe

mm: Ó‘c. ~. I

5. Propoſitionnm exclufivarum Veritas dífficillime pa

tet .' I. ,ut patear Veritas propoſitionum de ſub/'e80 ext/a4'

ſo ſciri- deben: omnia alía fubjecta exſlstçntiª. , aut poffi~

bilia, ſi ad hzc qnoque reſeratur enunciado : z. ur. puc

\eat verítas propofitío‘nnm de predica” excluſa ſcirid de

bet adazquate ſubject¡ cſſamia . LUtrumque autemdzpud

3 . 1'

¡¡¡.,….

( a ) I-Í'r i' U'ÍI‘ ¿Nm-ra: J; mmHg-¡1m ,Jim-7g .

166 ART. LOGICE LlB-Jln

difficillimum est . Itªque non tam fgcile huiuſmodi judí

cia. euuncianda ſunt, Quiz fent ÑhOmmemÑ, qui hac de

ſubjecto excluſo pronunciet: In ſia/a Tellmeſum Human-Ñ

te:: Ego primu¡ ºmw'um Ó' una; [mc excºgziavi . Plato

:Mmm hoc dixit CDT.? Aut hzc de Praedicato excluſo,

Spíritus, materia, plantee, Mim-unía, - jhbflzmtíe dem'que

ali-_e ,jm/la: baóçnt _aliax Prey-jefatu- , quam qua: ¡zo/ei

ma!? - ' - '

6. Omnis propoſitio in 'va continet defitivam , ut

8: deſitivª‘inceptivam . . g.‘_ante -ſzculum ¡4. non

_erat ars Typograpliica : ergo ſuit ſzçulum !4.

- 7, Propoſitioueg, incidentes explicativa non _influunt in

’ veritatem , vel làlſitatem Principa/ium ,- itaque ſeu verz,

ſeu ſallèe ſint , principalium nihil interest ;'.contra. Nero

plurimuru interest Veritas vel falſitas incidentium refiri

ctz'vhum. Przterea quum qui ſcribit de principaulíobus po

tiflimum‘fit ſollicitus , de mcidentibus explicatrvis mi-..

Parodi.) _

enmm'ª- ſm explicemus ,

kimi: m.

:Io-uſar

m‘ .

nus ,- propoſitiones incidentes explicativa: non ſunt ni

mium urgenda: , nec valde pertiuaciter ſcriptºribus im~

putandaz: contra vero restrictiva , que Pattern eſſentialem

ſªciunt Principalium _. ' ‘ \

5. 8. Supçrest ut partitionem enunciationum ratione

De his copioſe Auctor artis cogitan

di: nos paucis . Quemªdmodum materia enunciationis

est przdic‘atum & ſubjectmn , ita forma eíus _est predi

cati cum ſubjecto conjunctio , Porra ratione forma? di

vid-i-tur enunciado in necefllóríam , flzrxm'tam , pºffzbilem,

(9' impaflïbilem . Nace-Favio: el?, cujus termini necefſario

comun untar ,- ut quum dico , Circa/ur :fl ratmdus. For

tm'ta coming-antena vocaut Scholastic¡ ) cuius termini

non .neceſſario cohzerent , u-t quum dico , 120m0 efl 6:0-.

mena , Paffiáilz'r , cuius termini post'unt coaieſcere, ut

quum_ dico, Tu eri: Lºgicm. lmpºflibilis, cujus _termini

comuug; nequeunt, m: ſi dicam_ , circular efl guadmtm. ~

Quamdiu _autem _enunciauones 1ta efferuntur , ut ſuperius_

ſunt ¡roſita, exempla, aáſªlutevocautur : ſi vero modus

ipſe , quo przdicatum ſubjecto convenit , exprimªtur ,

dicuntur in _ſclmlis modales , ut paflïbile efl te _eflè Logi

mm: Ire-N112- efl firm/um elſe !Gundam &C- Sed minutic

ra ſunt ha:: , quam ut in iis immorari opera; ſit Preq¡KPH-¡n r ' l

'{ê\l

DE: IDEIS ET Vocu. CAP. XVI. _ v ¡S7l . ¡.1 _p

C A P, MxVl. ~ . _.

_De reliqqi‘r Enunciuçíonum prop‘rietatióur.¡un A. ' 'Iv-.l ~" *

5. I. Conſiderada nunc ſu’nt quat’uor ¿liz prop‘nfiiiòá ¿Mm-ª.

num proprietates, gamma-r., ºppofigigj, gon-"Hung

verfiº, aquipºllmtía. Rªtione quantítatis omnís Mungia-:WWW

tio dï: I. ’indefiním, 2. uqíve'rſalítz g. pmicjuiªſixz 4. fª"

fingularí: . Emmciationís quamïtas est exxenfio -.*'

Imque ſi ſubiectqm -latiffime patear¡ ſed nullo ªfllctawf

ſigno univerſali, equn’ciatíoerit ¡mi Kira, veloz¡ , @im-*x

efi om nobilitasj r circulo-.r efl’ figura [21mm . ‘-l-’_Iz’ vero

propoütiones univerſalitms ¡equivalent, fi‘ſuerint‘ m mate-J

rm neceſaria, contra vero fi in ſom-¡M , ſçuÑçggtïn en

te, ea nempc, in qua. prázdicªmm non “

jecto prz'dicatur , inox-;Alem Babeñt uníverſalïta‘remüª i

vero ſubjectum fit univerſal: , uk Omni: Inma _èfl‘rjñDrÏá-iï'

lia', nema ej¡ amm' ex parte &emm , ' propóſitío em uní

ver’ſqlis, Si ſubjectum ſuerit particulare , particuiatris', ut , h. Ñ Ñ

fimt quedan¡ lima incommmfltrabiln . Tandem ſi ' …Ñ

ctum fit mmm 5L determinatum, u‘t, (¿qc triangulum ¿fi -a

rectaqgulhm, yro'pofitio ſingulªris dícnur , ª‘ſ‘ºï’

S. 2, Logic¡ intel-im omnes hujuſmodï enmciat'idfle‘s²²º……,

aut univerſales ha‘bent, aut Particulares : que quum claſe; _Gr

ſin: eſſe az‘mm, vel mgamn, índe patet,'omn'es Pro ,_ :22:33,:

fitiones apud Logicos ad quatuor chiles reſerri , I¡ mn- -

verſa-Je¡ ajmru,‘ 2. unipeJa/n mgqme: , 3. panicorlqzat‘

¡Ii-nm, **p-articulan: nes-mm( . ¡las qnªtuor- líttªrïé*

ſymbolíci: complectnñtur , A , 8,1, O . Hüíuſmoiï"

linerarum vim his verſiculís explicanty ' ª-ª *ff-Í?.

_Affefit A, Inga: E , mmm univerfilitér aihbº: ª ª’ª-"ª

¿fica-¡t 1, negar O , fi-a’ partía-Mama* mbo, - " “A

S. z.: Circa quantítatem propoſitionum hzc íI1terpreran-‘U . e

dis aliomm ſcriptis mili: obſervabimuz . Principio ro- …",ſi'í'ª

poſníonum univerſo-[im, vel est Mempbyſim, vel me {ſembr

II':: à in illa quidem nulla eſk _exceptip : in hac vero GLS,,exceptio eſſe aliqna, potest . E. g. 0mm.; bºmqctefl mom-ª]

li:: univçrſalis est metaphyſice_ z nulla ením haber: exce

pcionem potesta At hac, Nm efl qui ſaciar óºmèm,' mn

ej¡ uſque a4 mmm, moralçm haber univerſalimtcm . Ita

qne nec nimium urgenda est , nec ex es propo'fitiones

particulares' indiſcriminatím_ deduce'ndz, tamquam ſi uniÑerſalis efſet Mnqplzyſica. ct ' ' " ſi e

S. 4. In eo autem magna est dífficulkas , ut diſcema- mmm_

¡ur, quandonam propqfitiones mitaphyſice, qqªndo-gerozmlz.

4 m -

\ J.,

¡68 ART. Locrcz LlB.- Il. x

moraliter \int univerſales . Id ínveſligandum est partir

ex auéïari: meme, Ó'Jaquendi Tatiana@ partim ex ¡gía

' rex-um, de quibus agítur, natura . E. g. dicit Paulus ~

flolus, Dem* 'vu/t 0mm.: bomirm- ſal-Un! ' '.: ſunt qui

{gnc propoſitionem non metapby/ice ,- ſ mºraliter uni

verſalem eſſe volunt . . Sed_ ho: non 'kite acci‘ e' &E exipſa. rei natura, &,ex Pauli mente diſcere .poflçxerllm ; I.

guia quum Deus fit zque. omnium _paren , -nulla ,ratio

est; cur ªlïquem , nífi mereatur , rejicere .abeatitndínª,« velítſi.: 2. quia idem Paulus docet, non e‘ſl'ciªpud Deum

'rſonªrum ullam acçeptíouem ,, eodem ue. loco ªpud il

effe Judzos ,'àz'Gçntiles, cultos , barbªros , ſo

lague, operum ſanctitªte'zfiſcerni : g. quin Deus malos

perpetuo ad bonam frugem exhortatur : .4. ;.quia id !Oti

ſcripturarum divinarum (economia , qua duoe ſcripturz

ſacrz recte interpretantut, adverſatur.. r - ,.

Emma. ,15.5, Deinde quaedam ſunt Propoſitíouesv univerſales,

*{ºªªx ª- que ,de generibur ſingular-um, non de ſingulís generum ac

72:2?: cip¡ debent . Veluti quum dicitur , omnia animalia fue

wm 'de run: in arca Noemi , idest omnia animantium ,genera .

""""”“‘ Quum Chríflus dícit de Phariſzígdecimam omne olus,

1m. ita imelligendum , ut decimaverint omne ºleris genns,

uod in uſu apud Hebreos era: . Haec diligentilndagine

um investiganda, quo genuinus auctorum ſenſus eruatur,

przſertim in iis líbris , quorum authenticª ell ªuctori

tas-- 'k .I .- '

0pm. 6. Ogpºſirío est'zpugna duaçum enunciationum , uz

rio. e em ſubjecto, ¡eodemquç przdtcato constant . Qu: ru

plex est . Vel enim enunciationes pugnam quantítªte, ut.

113:, omm': bomo efi ¡lA/MI,, aliqui: bomò Efl ¡LC/fm"; 8( dlcunturct ſubalternz . Vel pugnant qualitate; CUJUS ganen: ,

alía: ſunt univerſales , ut haz, 0mm: /Mmº el¡ iuflm‘, m4/

‘ Im' bom ej! iufim; & dicuntur contraria : ali:: partícu

lares , utv aliquir bomº efl ¡'ufiu: , aliqui: bomò non eſk

iuflus; 8¡ dicunmr ſubcontranz . Vel pugnant qualitate

NS! quantitate fimul, ut bz, Omni: [20m0 efl '241M , ali-qui: bomº nan efl ¡'ufluu &r dicuntur conçradzl oríz. Ad

contraria: revocantur ſingulares, ,~ licet ſmt quantítatis e

x juſdem, quía pugnanr quamum pu nare pofl'unt, nt ha,

Senna ¿xl ſapíem; Sem-ca no» ell. ªpíflu.. Hinc ſacile (01-:

Vi pote problema hoc logicum , data, qua-ui: pmpºſitiºjª

m, op'pºfitam :i ſupere . Nempe fi propofiúbfrt A , et

fiet contraria E, çontrqdictorla O. Datav Eye¡ ſie; Cou

trarïª A , contradictoria l. Data I Bet. ei contradlctorut

E, ſubcontrariaQ@ Damo,ficteicomradictorïa A , ſub

conuªriª'l. k / Ñ -._ ~ -- .

* n ,. Ñ ~ q 5.' 7L

DE IDEM ET VocAB. CAP. XVL Ióç

5. 7. Uſuspgpofitionªm duplex est. Primus ut exten- ÑEm II

fionem en'uncrauonum intelligamus.- ſecunclus ut in dí(

putando adverſaríum contradictionis convmcamus . El'.

primus quidem /uſus magnus est in¡ Le ¡bus, Conciliorum

CanonibuS‘, ªliorumque auctorum dj is interpretandis .

Iis enïm oppoſitas ſacſremus enunciatlones , atque utrªſ

que librantes intellígemus, uanta - fit Legum , Ca

nonum &c. extenſio. E. g. alfa est hzc propoſitio ,1 ‘

in flutu Mmm- lªpſe im‘eriori gran): mmqujzm reſijlitur ,~

quia proſcripta: oppofita ergo ell-vera ..Flat el contra

ria , in flatu natura lapſc Interior: grant femper reſisti

zur: &e hzc est ſalſa: nam ero' reſistitur actu hic acciplo,

non pºtentia ,- 16 vero gratic generatlm :l ſunt enim qua

dam gratiz , uibus reſistimus: aliz, qulbus utut reſiste- v

re poffir’nus ( iberi enim ſumus) \amen non reſistimus .

Vera ergo erit contradictoria¡ in flatu natura.- Iapſe i»

tarz'ori gflltiffl alíquandº re/iflitur, aut , álíq‘m'bnr ,gr-:tii:

inrm‘m‘bm refiflitur. Alter uſus talis est. ,Quum ¡Ippo/¡

tºrum alter-um mntum pºjfit elſe -verum , fi quis contu

max enunciatíonem veram neget, ei oppofitam ſacímus:

quam ſi iterum neget , idem ſimul negar & affirmat .

Adeoq’ue aut ipſe per ſe ad officium redit, aut tanquam

ratioms minime capax , vel meros ſophistª, a nobis de

ſeritur. k f

S38. Converſio enuncïatíonís est mutario ſubject¡ in CMA-ma. \

przdlcatum 7 &c przdlcati in ſubjectum, ſalva enuncíatio- '

nis qualitate, ſed mutªta nonnunquam quantitate . Trí

lex ¡ſell, ſimple: , per accídem, per comrapo/in‘onem .

ic enim appellare Placuit. Simple:: est, in ua fit fim

plex converſio prazdlcati in ſubjectum ; qu accidit in

enuncíatione univerſali negante , 8( particular¡ ajente .

Per maiden: est , in qua z facta converſione , mutatur

quantitas ,- quod fit in uníveçſalí. ajen\e,….& interdum e!

iam in negante. Per mmmfflh’ºmm est e,, in qua post

converſionem extremorum unique ',termino_ przpomtur

partícula non ;.quod fit ïn‘enunclatione particulari negante, & interdum etiam in unïverſali ajerſilte. Leges illa: ,

nímirum ſubtiles ac molesta , comprehenduntur disticho

aque ſrigído. \

E , 1, fimplz’cim Convertite-r. E, A, per .mid.

, , ¿ver mntrap. Si: fit cmI-Uerflo tota .

S¡ 9.'Tam em zquipollemía , qum grace \Uhr-mía , ¿757M

Lannís Par-¡aria , dxci potest, est quum enunciationcs op- ‘º ‘

poſitae inter ſe conciliantur, &r ad eamdem ſignificaría

nen'rcjucuntur per particulam non . Hzc partícula igí’tur

concrlrat contradictoria!, ſi alterius ſubj‘ecto praponamr ,~

› con

I

J'

.170 ART, Locxcæ 1.13.1].

O

conciliar contrarias fi -postponatur ,' _conciliar fubahema: ,ſi

przponatur, & postponatur. Quan-ls cui bono fit carmen

fionix, & aqm'pºllmn'e doctrina? nempe nunc tota ſere

inanis est; olim zamen, quum ſophiſiarum diſputationes

valerent, corum concertationibus aut ªlendis, aut finien

dis, percommpda erat (46%|. Quod utilitatis habet reli

uum, id in aliorum di 's intelligendis appendendiſque

ervat. Omnis protpofitio aut vera est , aut falſa ,- idque

præcipue in própoltionibu's ,conſderandum . Nam pro*

Poſitio est qua affirmamus, aut negamus,

-_—h—__-__

( ª J Beam bonam purum ex Fmialuijudimti: login Iran/m’.

¡um “Moi-Im , ¡lg-e in emm gſm ;III _m nnn ¡¡ſp-¡nn, fair: r4

pm: vnam [dul- arm amant - '

K. .. Ñ ‘ F5"?! ,Li‘ri Sera-Mx',

P J sp A?, .

.. l

, ( ‘I

.l i 'f

/ " . A ‘ _ f l.

- A’RTIS¡

¡7x

LOGICOCRMICM ~ .

LIBER Ill,

,De 'pm ſalſa , Jaque oriterii: ver¡ gener-nin¡ .

ENE haber. Que: mentem aut ab .investigado.

ne veritatís absterrere poff'unt, aut in errores

agere prazcipítem: \um quze idea: , idearum…

que origo, 8( genera ,- que vqcabulorum na,

t‘ura, qui aſus, in duobus prxoribus libris ,

ſatis, niſi {aller , enel-rata , ;aque explicara

habemus, Ea primum,ut _tirones Philoſophi

diſcerent oportebat , Ea ſi probe hªbuerínt perſ &a ,

exercitioque ipſo mentis in ſnccum çonverlerínt ſan

guinem, ſatis grandem ſeciíſe ad Tem lºgimm, atque m'

zicam gradum ſciunto, Nunc major; aggredimur': dicen-.

dum im restar, ¡¡um- ºb m- tantas curas ſuſcipíet phi

loſop us: qua: vernatis 8C ſciemíz inſignia & quaſi teſ

ſerz; quz diſcendi :via 6! ratione:: qui cognitionis ſ10'

flrz gradm', que prºgreflïones: \um que pervefligandi de'

diflèrendi regula, quàe tribus , qui ſequuntur, libris, quod

felix *fortunatungque ſu , porro explicaturi ſun-ms .

c A ,PP I :IÏ'M’ ¡

'ſin-n , ,tz-Q' 173)" _

.‘,’~-d’r'qª.e vana-amm¡ human¡ flat-¡6m ' - -

-E'ÏÏSÏ’WJ nd vetimxem mhz:: . r‘ ÑÑÑÑZÑÑ, fi

ª

. . . . ; .

''ª

5.. 1, STudxorum ommum , ¡dest phxloſophxz ſims ¡ma Ver-'>0

- est ventas, .Sed vocabulo ventas non‘ una ab *Ϻº'ª*.y . . . pl".

que fimplex ſuinecta-efl nouo; est ,emm _ventas aut max*

mln , aut realn _BZ metagby/¡ça , _autſalgzm ( a ) . Geneº

{Eran-n' ventas est concordia. rei cuugſvxs cum _ſua regula. .

entªs moralxs est cºm‘ºrdmſmtemmrum amm: cum lxgnjs, ~

quibus Illa: exprxmi ſolent: qui ¡ta eloquuntur , nt 1m.

tmnt vendxci appellangur, enemſi quz (entmnt _Login

fint fàlſa. Hulc vemati oppomtur mendacwm . Ejus ro

gula est conſçxentla, nmmus nempe ſenſus . Ventas rea-'.

‘ lis

A -7—-__—-ª_

_ (a) Mírifiea IM: mae: definition:: pen-why# ,404m1 Rídigtrm- ¡e

nen de ſexzſu veri 3: ſªlfi , m mmm Ren-p. Pbilqſopbºrum e ſand-mami¡

'emm mmm vom-'ff- vidmm- . Luar ¡ui vam' . -

-¡'

tyz ' ART. LOGICE L1s.11L

‘ lis «Se metaphyfica est quum res est id quod eſſe in natu

ra deber, eaſque habet in natura proprietates , affectío

nes, aut relauones, quas habere natura debet. Huíc ve

o ritati nihil est natura ipfa contrarium ,~ neque enim res

poteft non eſſe id quod est . Sed quum ars res natura:

corrumpere ponita fæpe huic veritati hominum fallaciæ

opponuntur. fius regula est ipſa- rerum natura.

lfm‘m 2. Veritas Lºgica diilribui pote-st in forma/em &c

amat ºbjefii-uam. llla est conſormitas idearum inter ſemet ,

aut judicíorum cum ideís; hæc convenientia idearuma aut

judiciorum nostrorum cum veritatibus ípſis naturalibus &

realibus; quum fcilicet 8C ideæ nostra rebus ipfis conſor

mes ſunt, 8( quod de ideis affirmamus aut negamus, na

tura ipfa tale est, aut non est. Falſitas Logica ( obje

ctivam intelligex vix enim ulla formalis eſſe potefl ſi‘

prazcepsjudicium evítaverimus) est diſcordantía idearum

nostrarum, aut judiciorum a veritatibus naturalibus &

realíbus. vocatur autem hæc veritas Lºgiczz, quia in Lo

\311, idest mentis nostra: conceptibus , ſpectatur . Tota

pliilofophi inquiſitio huc ſpectat, ut nimirum veritazilmr

LºgiciI, at quidem ºbjeEZiUiI, mentem ínstruat, ut bene

beateque eſſe poffit. Nam bene beateque vivimus quum

Naturze convenienter vivimos; nec Natura: convenienter

vivere poſſumus, nifi Natura? convenienter cogitemus ,

idest nifi ideæ ac iudicia nostra rerum Natura conſenta

nea haun Si igitur studía mentem humanam his verita

tibus instruunt, ſummopere utiles ſunt ad bene beateque

vivendum literæ .

S¡ 3. Aním1_hum_aní status quod attinet ad hujufmodi

mmm,, veritatesa omnino ſunt quatuorz I. Ignorzzmue z 2. du

wgm'tio- bit' ,- g. opmzomr ,- qu certttudinir . Principio ea ignorare

fignum dicimurg uorum nullas nec ſenſu , nec conjecftura 8( ra

gmmr’. tíocimo ha emus ideas , quas ad calculum adducere pom

r mus. Sed- 8( hic status in hominibus triplex efle potest .

I. omnigenæ ignorantiær z. meræ fidei t g. ignorantia

cum fcientia conjunctz 8C temperatæ . In primo stan¡

verſantur infantes, dum adhuc in utero ſunt matrís; ſeu

quod nullas vident ullarum rerum ideas homuli isti ,ª ſen

quod nondum exfertam habent 8( expeditam calculi ſa

cultatem. Hunc omnigenæ ignorantiæ statum excipit sta

tus fidem ut ego appello, idest status idearum confuſa

tum atque obſcurarum, in quo nec nihil cernitur , at

clare ac distíncte non cernitur :' omnino vero non judi

catur, ſed aut ſenſuum, aut aliorum vivitur prªzjudicío.

falis est status infantium ante adultam rationem : talis

status stupídorum :è in his vis calculi, ſeu rationis , aut

lv i le, nulla

DE'vE…. twscz. CRI-r. CAP. I. vg

nulla est, aut vix aliquam Hujus status propria funt ¡u

dicia rmmmlias ut vocat Malebranchius , idest præjudi

cia fenfuum & pbanm/iæ , quae in animum irrepunt, no

bis quafi inſciis, minimeque advertentibus . Ad eum

dem fiatum ſpectant pheiudicía conſuemdini: Ó' auctari

, tati:: quandoquidem in eo flatu conflituti, quum ſcire&

calculos inire ipfi nequeamus, aliorum aut exemplas autverba pro ratione habemus . ‘ i

S. 4. Sequitur flatus ignorantiæ cum fcientia conjun- tum

&az &t temperatæ . Is regnat in reliquum vitæ humanæ Í窺'ï;

tempusa idque in hominibus omnibus. Nam ¡pſi illi , ¡ZZ-J…

quos conceptis in adulationem formulis dofflflimo: omnium

eruditfflimo: appellamus , pauca certo fciunt , m pIIm'- ª"

mi: opinantur, aut hærent dubii , infinita ignorant : qui

idcirco li non ex rerum', quas ſciunt, numero , ſed ex

numero ignntarum fint defignandi, *rectíus ignorantíjfimi

Ó‘imperitijfimi appellabuntur. notum autem animus in

iïs', quæ non omnino ignorata aut bere! dubium aut opi

º nana, aut certus efl . Et dnbius quidem ell animus ,’

aut quum neutra ex parte rationes haber, quibus impel

latur ad affenfum , ſeu quibus intelligat , ideae ac ~ judi

cia fua confentanea ne fint , nec ne , rerum Natura ,

quod dubium negati-uum vocantr aut quum ex utra ue

parte habet ªeqúales, quod pofiiit/um nominant . st v

enim ªnimus, quod ad afi'enſum , aut diſſenſum attinet ,_

lam-i: instar,- quæ nifi præponderante ex alterutra parte

momento; nullam in partem declina! , ſed perflat inequilibrio .. Momemum , quo intellectus/ílſixclinatur ,

est rationis , ſeu_ calculi evidentia. Ea ſi neutra ex par

te apparet , is m æquilibrio est ſuapte natura.: fi ex

gtraque æqualis. momentorum æquilibritate fiat immo

1 ls .

vasa g. Status probabílitatis, qui velut medius est inter l, .

ignorantiam &l ſcientiam, is est , in quo animus alte- ¡,,ÑÑ'JZZ’

rutramªquidem in partem fiectimr, ſed lente, perplexim, [it-ti:

timide , nec fine follicitudine . Quod fit aut quum ex

una tantum parte‘çppªrent rationes , quibus winclinatur ,l

quamquam nec evldentes, nec cena:: aut quia ex utra

que adfunt aliquæ , ſed ex alterutra tamen graviores ,

idest minus obſiturz. Quum autem quæ animum com

movere poffunt momentªr, ſim aut mio Mmm , aut'

.Mmm, ſcil. aut noster, aut aliorum calculus , quemfadoptavimus pro noflro : quæ- ex nature ratione nan-v

fcitur probabilius , imn'rffna appellatur; quæ ex au

ctorítate, exzrinſeca . Pro ¡Ibi/ita: 8! opinio pro- eodem

vulgo haberi folentz non recte tamen; nam probabilius

'ª argu

fnru':

¿mim

Iinij .

Cfl’títu

¡inn ap.

pluma'.

174', ART. LOGICIE‘ LIB‘. Ill'.

argum‘entorum momenta, opinio aſſenſum ſpectat. Opiª

nar¡ Latinis est probabilirati tanquam cenítudini aſſentí

vi. Nobis opinio est aſſentirí probabilítati : pr‘obabilitas

vero pondus rationum, quo opinamur' .ª pondus vero a

clªrizate est¡ ' v ,

S.- 6. Quartus jam ſuper-est ¿mimi status', certímdº .

Certus est animos, qui de indicio ſeu calculo-\ho quan

tumvis velít, aut conetur, dubitare nuHo _pacto potest :

nam ſi, vel mínima. ínſit ſuſpícío , aut ſollicítudo, certus

¡ſon est; Certitudínís judex ſui cuílibet est conſcíentía ,

nemini alter. Ego in his judícíísi Nor¡ pºtefl ¡ds-'m ſimul

effe mm elſe; Q5@ :idem ſum eequdlIlz, inter e' ſunt

.tqlm/iª ,' Triangula babentia eandem altitudim-m‘ ſunt 14:

¿mjZ-.r certus ſum . Nam nulla míhi est de e0r_u‘m’ verí

tate ſuſpícío, & qüantumvís Conor¡ de íis dn‘bitare ne

queo. Suam dixi cuique eſſe certitudínis judic‘em con

ſcientiam , quod interio’rcm hunc ahimi statum ,A niſi

Deus, alius intueuír nemo: quamq‘uam id non pr'oh'lbet ,

quin certís is ſi’ánis cognoſcatur , aut auctorís‘ aſſevera

tiene, aut actionibus, uti ex exemplïs , qua-j mox’ ſub

jiciam, ªpatebit; porro hac certitudo ,~ idest intelle

ctus affectío, vel vera, vel falla:: :_potest ením quís" cer

tus eſſe, ínterím‘ crrare: certus quídem, quod nee dubí

¡et de judicío ſuo, nec dubítare ſc‘íat f errare vero , (í

judicium illud minus ſit -Ueritati num-ali conforme. QUE¡

ex re patet non’ idem eſſe w‘mm, 8k_ óer‘tum’ :’ hoc aní

mi constítutíonem ſpectat: illud judíciorum cum rerum

Natura , ſeu' archetypis nostrarum ídearum g conformi

iatem . l , ›

S; 7. Mirum est potuíſſe Philoſophos ſal/ace: ístas. cer

títudines negare, qua: 8( in litteratorum librís proſerun

tur quotídiej 8( in tota humana regnant vita . Nullane

erunt judíc‘ia ſalſa, qua: pro ver/is ha'bentur? mihí P‘otíus

videtur‘ nnHª eſſe ta‘m numeroſa judic’ía 7* quam' isthazc ,

quz Certa habentur, 8( ſallum. Quot ſun't non _ín’ Phi

loſophía modo, ſed in Religione ſecta-z, qua: ſibí adver

ſantur, 8( qu‘amm; nïfi una, nulla eſſe_ alía vera pot

estſiquot ſectarum_ hujuſmodi ſectatores? eorumne uullus

erit, ui certam ſectam ſu'am habeat? mihí contra pau

coS e e , praaſertim' ,\ qui ſuam et-iamſi ſalſam , c'ertam

non habea‘nr ,- vídetur_; quippe qui _vídeo Elfo en ita

ut pro Vita pugnare. Philoſophi ¡pſi Fallaccs [stas certi

tudmes , du'm "rex-um ſuarum amore mcaleſcerent ,Ñ ommu’m

maxima pam ſunt . , Non Poſſe efl’e mundum niſi ater

¡dum, cenſebat Arístot‘eles‘ : at factum eſſe , ídest alí

quando cmpiſſe, docebat Epícuruï. Lactantius riſíc Índ

po as

DE'VERIT. EJUSQ. CMT- Cn. I. 17;

podas (a), qui nunc ipſe ridetur a puerïs . Malebranª

chíus adeo certus era: ſe omnia' in Deo videre , ut ſcri

pſerit, amare e mella¡ Tocar; ſanaiimm, quam de ſen-'temía abire( )ſi: contra Lockius nihilſihabet \aflora

tius, quam omnia ſ-r‘zſu ¿c meditatiºne ſciri. Nihi ma-v

gïs Cgrteſius fibi perſuaſerat a’á‘u’mror quam vacuumf C2¡

cutire eos , u¡ vácuum hodie non videne , ſcribu‘nf

Newtoníani. ua"; quum ſin! contraria, ſimul vera eſſe

nequeunt: uare necefl'e est, ut ex una ,tantum parte fit

-Uem certítu o . Non est igitur quod ſal/ace: ístas. certitu

dines negemus_ : nihil potius inculcandum est philoſdpho,

uam ut ab his caveat, quíppe nihil est VERITATI ,

Y( VÍTIE HUMANAS pemicialius , quam in pravum

indureſcere‘, nec una pernicies major invenirí' otest ,

!mm ¡n, falſimte opinio intelligemize , ur air icero Ñ

avent autem ſi omnia judicia ſua, ſeu idearum ſuarum

calculos, ad ſeverum examen quam ſzpiffime revocentï‘

ſi ea ad ſenſum optimorum Communem reſerant: ſi di

ſcant recte dubitare de humanis opiniohibus’ .

S. 8. Cem'zua’o apparem naſcitur ex Omnibus lis cal- F"?

fis, ex quibus error minar, ſed przſertim ex his qua- ::$2.12tuorf Í. Bru-¡tata mantix; 2. pmiudicilctx z g. pigrinª ;ſa- ,

4. ajfêéïióm. Et primo quidem mentes breves , qmïmpaucís ideís ſunt imbutaz, aut ide S ac res ex uno tan

tum adſpectu imuirae ſunt , uihi ulteríus proſpíciuut ,

putantque níhil ſciri aliud Poſſe, quam quod ipſa: ſciunt:

hinc ſuis íudïciis ita acquieſcunt, ut dubítare de iis ne

que ſcianr, neque poffint. Eos immo instectamur aut

rídem, qui adverſas' eomm errq‘res przdicant., Ïri e ve-.

keres fíſere antipodas: cialculos màgnitudinum, 8¡ distan

- .tíarum, i’lanefárum &a Si idiota: dixeris ¡gm-m _mm eªè

calidmrlz nec ni-Uém frigz'dam, cachinnant‘ur .- Si plebejo

Muheç1medano conarís probare Mulmmmídem ſummum‘

juiflègzpaflorem, qu’umque non pfflçkalia via ſm‘nmum

¡mperíum abere z religlonis ſpecxe aucupaium fuiſi‘e ,

íraſcimr, arqu‘e inſectatur tanquàm verimtis hostem.Uu0

verbo, mentes breves, ídest ſcientiarum lumiue mínime'

ir‘radiat‘z , niſ¡ tu eodem modo, atque i‘pſzxcogíta‘nt, Ñco~

gnaverxs, pertz'naciter vel irridene, vel mïnantur . Que.

\PJ-M ln

1',, ' ' ’ ' _

. i .-u «

d ’l ‘. v e Q

f a 1' LI‘L 3. myſi'u. Ïſi'. I‘nqm't. ¡¡¡ſin-¡ſem "ſi-'repites' qm' e’n- \

y» e e hau-¡¡M9 , (mmm 1): 'gi-1 jim ſªpm'ºrp 9am :ſpin .’ ¡kp‘ol tem

¡me eau negªtiªfªm !ſi : " 4 , ~

, (_ b ) ln "llanur- Id ¡¡bm de ínq'ü. vefiflneum , inqm‘f . ſºlunï nos

lllummªre' , religioní adco conforme mihi videmr , ut …ud ¡¡¡emm-{mm

HE:: emm!: _à demas numens me¡ ras ubjtr‘m Pluma-Qu , :11ª:

ª" ſus o ¡¡Mmm e . . nuncupzri malo Ó’r. M5. 7º. Edu. wm.

176 ART; LOGIC'ÉL‘XE'IIL

ín 'Te' illud est ánímïadv'enendum , magnam Vçrït’atum

humanarum partem imelligentioríbus mentibus «faïſitàtes

videri Poſſe: nam plurima ſunt,, que idcirco tamquam'

vera complectimur, quod mínima! rerum differentiaz ſen

ſuum 8! mtellectus nostri acïem fugiant , que ſi nota

eſſent, minime illa vera haberemus . Mimmªs ex. g.

are’nulas oculo cònſpectas rotundas iudicamusz 8! fimiles,

?nod ſenſqs‘ minimas dífferentias non reſeram: ſi micro-L

copio conſpicíªntur, immane diſſimíies appareant.

Qu!" pal-um oculis aut auribüs'ªvàlem. ,' ens figuras, ma~'

gnit'udines , colores , ſoims babeht ſimivles , qu’i "ſunt

diffimíllimii 8( pleraque ſimília vèlu( díffimília tradu

cunt . lla fit’u‘t non dubïrem’º; p1e’raſqu‘e homínum- ra

tas ſententias Angelïcis’ Spiritibus Víderi ſalſas , quibus

ez rerum proprieta‘tes , eaeque differçn‘tiaz ſunt‘notze ,

quz- homïnes x "nes, etiam acutiffimos larent. Qpa

re nihïl unquaih‘ª 'Ariflotele , philoſopho acris jjudlcii

8( peracut'r ,- ªper'ſpectius ſcriptum est , quam intelle

ctum humanum i'ta eſſe ad Natura: res comparatum ,

,zur luſcorurñ oculï ad lumen . Hzc Cogunt nos ádd’úbita

re de bona humana Philoſo bie 'parte . Eadem docent

cu¡ ſuper veripatibus tanta t ſemper inter homin‘es diſ

ſenſio'. < '~ tu .al -jr.~!y‘¡'ªd¡. A5, 9. Praeivdicia'ctefficiunt & ipſa, ut neque ſcíamu’ªj

e50-, .FF'MWDS de iís dubitare, qua-z tamdiu pro v‘e’rgs

uimus,‘atque flabili connubío ment¡ ſociavimus: P17

5 get enim ſzpe homines calculos ſemel inítos , aut ab

aliis confidenter acceptos , íterum ad- rationes revocar‘e,

ſeu laborem verentes, ſeu rem ſe- inutilem facturos pu

tantes. Sum autem _dúaz ístz cauſa: mentir bre-Dita: &

obflimzta przjudiciïs fides, ſerme ſemper conjunctz. Vido

qua: ſnperius dicta ſunt de am fidei . v

¡¡pin-Ñ' S. 1o. Jam pigritia cana. est , ut primís ideis , 6Lſcientiarum cortice ctfimus cohqtenti; ukeríus inquirere ve

tat. Itaque pigro homini nemo ram est odioſas , quam

qui ad ſeverum atquç improbum studíun‘i , novoſque re

rnm ſuarum calculos adhortatur : flulte ‘vero flomacha

tur, ſi quis ſaniora 'ei predicar . Him: délicatuliistiApok

› ,Xi Á , ,249

. . . . . . fi‘u e: confiamen mm',

Spºnfi' Penelope), m alarm”, Alcinot'que ,

v - In cute :ur/mdd pla.: ¿quo operar-z inventar,

Cm' ulç‘bmrh ſuit m medio: dºrmíre die-.r , (9' ' , Ñ T

Ad epimm citbane cefl'atum duren mmm (E).- >

Post

( II ) Rom. ¡¡6. l. o. 1.

DE NERIT. EÍUSQ-\CRIT-\CML l. ,1,77

çostquam perfimctorie & diaríís ístÏs , ac menstruis libel

ilis, qui magnam fine ullo labore erhditíonem , 3( ſciepª

iiam pollicentur, pauca 8C indigesta didícerunt , ad Her

culis adnarunt column s \Lil ultra est . _Que ignoran:

( ut ffiſopica. olïm vulpeç…. ) &laſpbem-mz. x

'5. ¡¡.'Tandem idipſum efficiunt affectus ,' mentem e- ¡ſI-Bom

nim uni objecto, aut uni object¡ adſpectui defixªm te

….nenc, ita. ut patis non ſi: aliud cogitare . I tu, 8: ijs,

ulq ,Lg-U0 uſaerz/i [Ocular, tªéulamque huerto,,

recinunt p abeja dicta,

‘ O Ciws, civex, queen-nda [m'unia prim-añ cſi,

Virmr pofl nmmo: I . . .

~ſuade veritatis ac virtutis fludíum _: ſuad ei qui _[245 daſi

mina meretrice i'm-Pix (9' ‘ ‘

Excor: -viw'c, Canis ímmundm, -Uel › ica luto ſun'

Eſuade ei, qui_ in ambitione poſo-'vt ſummu ‘bonum, quí-.

, que hoc maxlmum credit malum , Ñzurpem repulſam 5 o

--qioſum ridqbït .philoſophurrj .. Duzªïflz postremaa cauſz

prscipimntmm gxgnun/c ¡udtcandi , quam inter maximus

eſſe errorum humzñomm cauſas , 8C graves Philoſophi

~ jamdiu admonuerúnt , 8( tristi experientía díſçimus .

S. 12. Quazrat autem aliquis , an ſint ulli certitudz’m': Unam

gradas , ſeu, quod eodem redir , fit ne certirudo certitu- ::KIT

\d'me Cartier.? Yideo quoſdam* in.earn pxopendere ſenten- ¿me m¡

- tiam , cemtudmem eſſe cemtudme mayorem (a) . Ipſe mſn

ªucem in Elemencis Metaphyſicaz ſcripſi \Cfflltudl'ſlEm

gradm nui/o: habençc-iſz-v nec ¡is de rebus , in quibus no‘s

‘ certi ſumus , maiorem ve’l ¡pſi Deo eſſe certitudjnem (b)

vidque post Malebranchíum . Sed est quzfl-io Clari ’ expli

,v canda. Nam aut certimdo ſpectatur ut ¿mimiquo qui certus eſt, nec dubitat de indicio , nec ſcit du

~~bitare, & ea nullos haber Sradus ,' quandoquidem ſi gra

dus Ramas, dicªs oportet , minorem Cerrixudinem cum

, -ſollic’uudíne aliqua elſe conjunctam , adeoque qua: minor

' est , ceffïtudin‘em non eſſe . Aux ſpectatur in ſecurimre

judicii ut -um' , 8( quum non omnis cerxitudo ſi: vera ,'*- ut ſupra est. demonlh'atum , eſſe potest Certitudo certituſi

d'me perſectíor . [ta quo mens capacíor est 8C perſectior,

&l certitudmxs ſqndaºentum (de quo mox dlccmus')

¡mmobilius , eo judícxa, que cena haber , ſecurlora, ſunt,

m'muſque erroris ’ ſuſpecta

[XR

Gm. Log. M CAP.

crin'quu.., í E 2 MTL-ghz". ?I'm 7;, J’dn!. PNA I. prim; ¡dig,

—//.

A /

\

- mis.

178 ART. Lo‘cxcz-z LrI.- H1',

C A P. 'IL

De &femſa Ó' Pide.

lſ푺ª'ª 5. x. S Cíemsïaz vocabulo íntel‘lígimus cºgnitimem claſ

ªª'ª- Mm ¿y wide-mom . Dividi ſole( in ſcienti’am

ſimplicix ¡muitíom'x, 61 ſoi'nm'am demonle‘mtiºnis. Illa ſi-I

ne ullo ratiocinio habetm" , fed ſola collatíone ideamm ,

cujuſmodi est- ſcientíª axiomamm íntelligíbflium , Que!!

:idem ſunt ¡equ-Lilia , inter e fimt cequalia : Nan pote-ff

idem confían* ax ii: , que mutua deflmum . Ejuſdem

naturz est ſcíentía. eorum, qua-z intima conſcientïa , ſeu'

íntimo fenſa, _fine ulia ratiocinarione, ſentimus, ut, 7m

elſe , cogitare ,v EEE-&ibm agimri , dolor-em am' vohspmtem‘

ſèntire .- mm &c ſcientia eorum , qua clara ſeuſatione

-percípimus, [ice: minus quam íllae dos: perfecta 8C ſeen

ra, velnti‘ eflªe eztmſionem, elſe filidimtem , :ſe lumen,

motum , caztera . Iraque :ria imuitivvarum cognitionum

genera consthuí ſsum: ,- l.- intellectus; 2. ínteriorís con*

ítíentize ,-' g. ſen arionis exteri’oris , ex qu'rbus- axiomas

item tri-um generum , imelligiéifia ,- muſcle-»ria , 81 e-x-r

perimtiee, naſcuntur. _ _ ~ ' .

,ru-mi, Z. .a. Scientía demonstratxoms fine rattocmê‘o non ac ní

úemqu- rí’um’, ut est ſcfemia theorematum . In tríangulíaº "62m

F’W‘ª* guli: quªdmmm ljypºtbenuſee :mx-ul?" recta' :equal: ?B duobm

ü/iz'I, que: ia¡ reliqui: Ian-ſión: fun: .‘ cºrporum ¡bere M

dmtium -Ut're: :zm: in rutina-e #aplicara -velºcit'atum , &CU

qua: non intel ígunmr , nifi fixerim: demonstrata , ¡deſk,r

uarum Veritas non ſola collàtíone ídem-um , qui'bns con

ant, intelligitur ; ſed opus est adh-ibere ideas medias,

quarum ope , ac ſerie judíciçrum in-tuitivorum detegatur

prímarum illa-ſum convenía-mm, aut repugnamáª'. Vocan~mr praeterea ſclctmtiee diſciplina illa-z , qua constata: ſunt

ex longa ſerie ſcientïarum utriuſque enerís ,. inmíríºni:

nempe, & demºnflmtioníx, ſeu prop ¡tíonum vel ſuapte

natura evidentium , vel ex evidentíbus demonstraramm ,.

quazque dic¡ ſolenr in phíloſophorum ſcholis babitu:ſcimmfici . Qualis Geometría , Aritbmatzſic‘a , Mechanic::

&6.

Um ¡n _ 5._ 3. :Dubüarepon poíſumus ,' quíp ſcí'eqtſa. fimplïcís

¿ſyſt- lrllt‘ultlênls, 8: axtomatuçn , preclpue mtellxgrbllmm , _n0

'ª" blhor ſit 8: perſectíor ſclemia demonstratwms, ſen theo

rematum , fitque prima illa ſecuríor prz ista . Nam

ſcïelnçia theoremarum non acquiritur , niſi ſerie quadamjudxſicunnm z quºrum altemm ex altere pendeat 'neceſſa

rro ,

Ü: Van-1‘. ÉJ'U‘SQ. Clin‘. CAP. II. x7,

‘ ¡H

fio , 6( iri cuius progreffionis ungulis gradibus evidentiai

fimplícis intelligenfíaz &Ordo neceflafrusjcuneaturhPen

det ergo hæc fcientia a mempriæ vivacirate , ſacllltate,

& confiantía, atque a_ rationis perlpicacia , «Sc .attentio

ne,- qua idearum relapones vera; immoto mentis obruta

perfpiciunturr nifi emm memoria vivax Sz facilis ideas

in ſerie illa ſu peditet, eatque conllanter retineat , per-x

fpicacia vero à attemìo ne hilum quidem deflectat, ra- x.

tiociuii nexus fimul_ & claritas evaneſcit . Jam quum

memoria, ut alibi diaum eſk, in bominibus cum rebus,

quæ addifcuntur ,- cofnparata_ , fat'rs magna 8: clara non

ſit, offlmuſque de eius fideht’ate fubdubitare ,~ perſpícaf

'cia à attent'ro vel minimis caufis de loco ſuo dimovean

tur z' effici’tur , fcientiam hanc minus eſſe przflantem,

minufque , quam prima est , fecuram . Qúod'cpnfirmarur

ex eo, quod vdoctíffiml quandoque Mathemauci pro de

monfiranon‘ibus paraloglſmos nobis obtruclere conati

funt ~ idque quum in multis aliis rebus, tum in qua-\lio

ne (fa quadratura circuli perſpicuum est.

__ S. 4.‘ Scîemia: propria est evidmtía , quæ quid ſil: Qu…,

intelligitur meliusg- quam ullis vocabulis explicetur .- Est Pin-_euf

‘tute'm evidentia triplex, Ut quibufdam placet (a) , I. in- d‘ª‘ª'

ſitellige'mize ,» z. Pby/ìm, feu jet-ſum” , z. Mora/ir. Illa.

habetur in axiomatibus , aut demonflrationibus pura: invtelleE-kionís: axiomata autem & demonfirationes pura¡ in

'ellectionïs voco ea’, quæ neque fenſuï, neque phantafiæ

nnìtuntur', qualia ſnr‘nt quæ ſcientiz idcirco aáflrqéïe’ dí

¿lee,- in 'Iïmis Geometría¡ Arithmetica, & Metaphyſi.

ca ſuppeclltañr .- Evîdent'ìa phyſical ea est , quam ſenſus.ſaciunt, aut iſintuitícne, ſeu ſenſatíone , aut quum prim

cipia ſuppedíranf demon‘flratíoni t ad phylicam enim evi-~

demìam pertinent quum claræ ſenſationes , itum demon-I

flrat'iones ſenſatíonibus innixz. Ita quum clare ¿Se dlstll‘H

&e lumen, 8C colores videmus ,e fonos audimus ,’ corpo:

ta tañgí'muS; aut quum ex his ſehſationibus neceirario rai

t'ìocinamur, e'videntia non eil ni‘ſi phyſical . y.;

S. 5. Ut tres ſunt evidentiæ gradus , ita tres certimi

dinis : nam est certitudo Mathematics, pby/iam mºrdli'r.

Mathematics¡ est,- cujus appa/itum efl imn'nſem: imp‘qoïbi

le, veluti in his propoſitionibus , "forum est maius fua

atte, Tres iri-anguli anguli funt :equal-:s duobus rcctíe,

on poteft idem confla’re ex iis , quæ ſe mutuo dez-

fli-uum . Phyſics, Vero, cujus contrarium pugnat cum 'pu

ſente rerum ordine, C9' mundi ſyfiemate ;- ſed non est iv:

" z trin

-|—u‘-——-—— m

( a ) Ragù Uſage de In Rai/zm’ Ó' de In Fa] .

/ ſ‘

\86 'ART'. LQGICIE LlB III.

tríijlſecú‘ç ímpoffibíle, ur gra-via tsndere dºazſum, mima.;

/ 'ſi-z nongigm' mst ex avia' , bamim¡ mm gener-:re nÍ/i bomine: ,

Igmm conſumen cºrpºm Blc. quorum oppoſita dícuntur

imPIIjfiói/I'IE plu- zca . Moralis est, cH/'m ºppºſitum pugna:

cum baminum natura moral¡ , ut Caeſarem necatum ſuiſſe

in Senatu, tot \estes testificantur , ut oppoſit’um fit im

po Ibíle morale . \

(JIM pa- . 6'. Quanta ſit Certitudo phyſica quxrſitum est . Mí

jjjjj-rzdt‘em eam eſſe certitudine geometrica & metaphyſica,

rum . pronuncmnt philoſophí , quod verum est: nam ſumma est

eius proposttionis certímdn , cujus oppofitum intrínſecus

dstſflz abſolutum impoffibile . Contra vero in majore

bêminum parte , qui ad abstracta 8! pura intellígibilia

non peçting-.mt, ſenſuum tantum evidentía 8( certítudo

phyſica‘primas haber partes ; altera illa evidentía deſpi

catui est. Bellum igirur vídeo inter pbi/ufizpbo¡ , 8C pa

pm'um: i… mimi/um dejíciunt ſenſus , horumque eviden

dam prae menús evidentia nihili ſaciunt: iste lympéatº:

i110: , baccbantej , ſarmticox, nnllíne Prctíï homínes ha

be‘t . Vídentur utrique ›eccare , Cjus immemores , ut

m- qm‘d m'mi: ; ſed Cra ms istí , 6L stupidius, qui qua:

non intelligunt , rident: quibus ſ1 …ud , falſe qui

dem -,' ſed vere , 71ª ultra ingrid/zx ſ/Itar , díxerís z ſubí

rqſtuntur .

¿Ugg-“15:7, Evídentía mqrªlis eadem est cur‘r] cer_titudine fi

mm_ eujlñuz non ſalllt, ſeu quaa nec ffl®\, nec fallere

pháſſe, hinc Romae interſectum este, evidens est eviden

‘tia mol-ali: tot enim constar testibus , ut ne ſuſpicari

quídem poffimus, ab ¡is nos falli : nam est id ínſolens;

tot tantoſ'que auctores in mendacíum conſpirast‘e . Futu

ram olim carnis reſurrectiomïïp , divina constar auctorï

fate, que non ſolum non fa \t , ſed nec ſallere potest.

Sed &l ad eamdem evidentiam moralem ſpectant, que

ex mor‘aliter evidemibus demonstranmr; quía conſequen

tia ſi rice deducta fuerint , nequeunt maiorem vim ha

bere quam ea habent principia , ex quibus derivantur .

Evidemiam quoque moralem certítudo comiratur . Sed

ea Terri/tudo, que naſcítur ex auctoritate humana , ſimi

lior est certitudini ¡¡by/ice; utraque enim tcflimania inni

titur: que vero’ex auctoritate dlvína. est , 'matbemmiae

'est zqualis : nemo enim in animum índucere potest

Deum aut ſa…, aut ſalieſe poste . Idqae tam hoc est Deo

I'ºnPo/fibi/e , quam círculum quadratum eflícere impofflóile

ſimªfbematícum . ~

pidas.” S. 8. Fides ig‘itur est aliquíd Pro vero ſevere, 30ª

~ quo

ium Caeſarem de partibus Pomrejtmis \Hum--X

m

K…DE Vmm‘. EjUSQ. CMT. CA?. II. 18|

quod ipſi ìd‘evìdentîa phyſic‘a vel- mathematica percipia

mus, fed quod nobis narretur abeo, cuius quum fcientia ,

tum probitas magna' apud nos\est.- itaque faire, 8: ere

dm‘ in hoc longe dífferunt, quod ea ſcire dicamur, quae

aut ſenſus, aut intima conſcientia , aut pum intellectio,

aut ex iis ratiocinium, exhibent : credere vero dicamur

ea, quæ nec ſenſps, nec intima conſcientia, nec lintelle

dio pura, nec hinc natum ratiocinium, ſed alterius au

ctoritas perſuadet, aut ex auctoritate ratiocinatio… Quum

autem auctorit'as pendeat ab opinione fcientiæ & probita

ti!‘ eius , qui nan-at: quo major hæc est opinio, eo ma

jus habet apud' nos pondus auctoriras , fidemque iirmio

rem gignitg debiliorem vero, quo est minor: _ut certam

facit auctoritas ejus , qui intelligitur a nobis , habeturque

talis , qui nec falli pofiiit , nec fallereg cuiufmodi est

‘Deus . Non itaque ex fcientia & probirate eius, qui

narrat ,ª metiehda est alterius fides , ſed ex perſuaſione,HTM: nobis incliti bonitatisyvel probi'tatis doc-:mis . Quo

circa eidem “au oriialter majorem , alter minorem fi

ciem habere votest. Pluribus hahc rem deducit Olden lib.

i?. Aïlctljl/IJ‘ fidei . Ita ergo Astrolïgo judiciario imperiti

rerum natur-alium tam certo fæpe redunt , quam oculis

fnis ,' quem tamen Phyſicus ridebit .

S, 9. VuIgatum est adagium, fides efl creden- M mn eum

ªuides, ídest quæ minime mente comprehendis . fnviſibi-fffj’zdf

lium effe fidem docet Paulus Apoflolus . Malebranchius n 4m:

ſcripſera't, earum rerum, quæ fide tantum tenentur ,m41-. :3" '"la: no: habere ideas-fab . Quum id crudum eſſe!, fic de- i '

inde interpre’tatus est , ut nullas nos habere creditarum

rerum , praefertim arcanorum fidei , claras ideas , diceret

(b). Revera ſi nullas haberemus earum rerum , quas cre

dímus, ideas, vocabulum credere eſſe: vocabuium m'bili,

ídest qui credere aliquid dicereturg verba effunderet, ní

liil interim ipfe animo verfans, nifi verba 1 ltaque Bea

tus Auguiiinus alicubi credere vocat cogitare mm dmfl/fih/

ne.‘ quod fcilicet qui alicui rei aſſentitur, alteríus motus

auctorítate , qui aſſenſus est fide: , ejus rei informatam

ánimo qualemcumque notionem habeat oporteat .

fl S. Io. At dicet ali‘quis, ſi quæ credimus intelligamus 1ª,,,

~~ [Monet, ſcíemía & fides non diflabunt . Falſo¡ Scientiæ Prat-vi

enim hoc est proprium ut non folum ſubject¡ & medi-{$217

_ cari propofitionis , quam ſciº , claram babeam ideam,

E* ' M …zi- ve:

) 1.:‘6. I. de 1'01. ùm'r. ‘up. 3.

) In ilia/tmn ad mp. 3. lit. I,

(a

(b

/

18:- ART. LOGlCIE LIB. III,

verum etiam clare percipiam eorum Connexionem- , au:

repugnanriam : ar in fide habeam quidem notionem ſub

jecti 8( prædicati oporteta ſed qualemcumque; connexio

nem vero, aut repugnantiam, non ipfe videam , ut in

fcientias ſed eſſe ſupponam, quod alter dicit, quem ſcio

non mentiri , nec falli .' E. g. puer habet ideam laterum

Sz diaganali: paralieiogrammi g habet præterea ideam com

manfuraéilitalis, aut incommenſurabi/itatir: quid fibi hæc

I vocabula volunt intelligit : at forraffis non intelliget, qut

lam: &l diagona/i: parallelogrammi ſint incommanfinabí

lia: ſi id ( quod Geometra dicat ) verum teneat , tum

credit . Eodem modo nos qualemcumque habemus De¡

notionem : habemus porro qualemcumque notionem ho

rum vocabulorum tre: perfizme : ſed id non intelligimus,

qua ratione tre: perſones , C)‘ unm- Dem fin; idem : quo

niam autem id Deus ipfe nos docet, verum id tenemus,

ctiamſi ipfi non intelligimus ,º atque ita credimm . Qua

ex re patet , quod ut credamus habere debeamus qua

lemcumque ſuéicíh ('9' artributi propofitionis notionem ,

non vero eorum connexionis, de qua auctoritate docemur

ejus, cui credimus _. Unde 8( hoc etiam patet, non pof

ſe nos eandem propofitionem faire ('9' crederet qui enim

ſcit, ipfe videtz qui credit , non videt connexionem ideae

rum: quæ duo in eodem intellectu ſe destmunt, .

5mm-, 5. n. Sed quanquam fcientia &l fides eadem de re fi

ide eum mul eſſe in mente nequeunt; id minime prohibet , quin

frgzgfdicamus, aucloritatem atque fidem plerumque pone ſe

'curiorem efficere fcientiam , idell claram evidentemque

perceptionem . Quod ut intelligatur , illud flatuendum

est, credere eſſe uti auctoritate , vel ut fuppleamus ra

tionem noilrarh , ei fubflitnendo præilantiorem 3 vel ut

rationem nostram, de cujus imbecillitate fubdubitare poſ

\ fumus , prællantioris rationis ope confirmemus . Enim ve

ro nemo credit ei , qui eum rei, de quar-agit , ſe igno

rantinrem paſat. Id quum ſit, qui agnoſcit mentis ſus

capacitatem eſſe brevem , quamquam aliquid clare &c evi

denter percipit, potefl tamen ſubdubitare, ſallatur , nec

ne, in ipfa clara 8C distincta perceptione . At ſi audiat

idem ab eo confirmari , qui aut capacinr fit mente, aut

infinite intelligens Sz ſapiens , ſcientiam ſuam aut ſecu

riorem ,iaut ſecuriffimàm efficit z non quidem prazstantio- ~

rem rationem (um ſubstituendo ( quod fit in flatu me

, rm fidei) ſed praeilantiorem ſua: addendº, quo ſuam con

firmen. _

nm ez- Y. 12. Explicemus hoc ipſum exemplis aliquot . Ado

fl‘jzgflïhleſtens Gcometra, daris duabus lineis A, B, videturefibi

rey s

DE vnam EIUSQ. cum CM, II. reg

sreperïíſſe teni-am proportionalem c. De demonstratione

,nomdubirac : at fubdubitare potefl ne brevitate mentis

fuæ fiat y ut nequeat agnofcere qua in re demonllratio ſua

fortaflis laborat . ls ſi audiat prællantiflimos Geometras

.ad unum omnes ratam folidamque eam habere demonftra

tionemy fcientiam ſuam fide confirma.: , non ut intel-li

-gat, Ted ut ſit fecurior ſe intelligere . Eodem modo o

mnes lwmines , qui recta ratione utuntur , agnoſcunt,,

Deum ita eſſe bonum , ut nequeat non amare hominum

beatitudinem . Id ipſum vero quum ª‘ Dee revelatum

.diſcunc , ſcientíam divina auctorítate confirmant , idest

humana: rationi, quæ falli poteft , ſupremam Dei ratio

nem , quæ nequit ſalli, addunt , quo illam cpnfirment.

_5. Ig. Sed quæritur quid hæc tibi velint , fecundum ra.Quid ſe

tzmſlu n

nonem , ſupra mmm-m, contra mtimwoha quæ ideis no- Uriarte-n,

llris , quas a ſenſu at meditartione habemus , compraban-ºani-u fl

.duntur, aut iis demonstrantur , ea fecundum r tionem ?Xfx-Z.

eſſe dicuntur,, quemadmodum, corpora eſſe maI-emance ¡¡MW-

in infinitum fecabiliaz tres trianguli angulos z uales e\ſe\

duobus rectís : in triangulis lineam bali paralle am divi

dere latera proportionaliter SIC. quae vero ideis nostrís

comprehenſa contraria ſum: iis axiomatibus , aut- theore

matis demonflratis , quæ item ideis noftrisæontinentun

ſeu quæ clare intelligimus , ííſque contraria eſſe videmus ,

quæ nostris theoremati-s aut axiomatibus comprebendun

¿tur, rationi dicwnur contraria . E. g. Angulos Iſoſcelis

ad baſim eſſe inæquales , licere alterum ob noflram volun

ptatem necare , extenſa ex inextenſls punctís confiar-i

&a Tandem quæ ideis nostris non continentur , ut eo

rum veritas vel ſalſitas' per eas a nobis cognoſci nequeat.,

ea. ne principiis quidem rationis naturalis perpendi pof

funt , ac propterea ſupra rationem funt , ut Deum eſſe

unum ac trinum , nos in peccato naſci i futuram olim

reſurrectiouem corporum ¿Cc, *Hzc talia ſunt,, ut ex prim-

cipiis natutalibus rationis nostra: nec affirmaripnec nega

ri, nec demonftrati1 nec oppugnarí queant, quia fcilicet

earum rerum fine revelatione nullas haberemus ideas. I

gitur in his, ad quæ ratio noftra non pertingit , iidem

rationi ſubstituimus (a) .

S. 14. quæritur mmm fidei- pagiz ipe principium

fcienule .P principium dico non ordinis , ed demonftrat

tionisz nam illud hominibus est neceſſarium; fcilicet

priufquam intelligant plurima credere necefie est. Ac ne

gamus ,- nam concluſio, quæ nx praemiilis fidei derivatur,

,Y q fidem

W_ m -ª-vª «

ul ¿main m. e My. u. s. zz, Lgíóm'fl'ys nec .y 'i',lmdinúm,

¡‘84. ART.~LoG1c‘É LHJIÏI’.

fidem quidem parere pot'efl, non fcientiam . ltaque in dá

r'nnnflranda ex. XII. propofitíoneÑ libri II. Euclidis

utimur quarta ve ut principio . Si quit quartæ demonfira

tionem non intellexita ne duodecimæ quidem infellilget ,

etiam ubi de quarta ob mathematicorum auctoritatem

non dubitz't. Quare qui theorema phyſicum non a ſe ca

ptis experimentis , fed ab alio acceptis demonfirat, is

non fcientiam fibi parit ,' ſed fidem . E. g. ParaHaxim

ſolis pone eſſe IO. II. ,- hinc demonflro folis magnitudi

nem ad magnitudinem Telluris eſſe uf 1000000. circiter

:1d x; Haec demonstratio fcientíam parit , ſi ipfe llaxim dí'menſus ſim, ac ita ut certus ſim nullibi erraſſi

ſe: ſed ſi accepí , tota fid'es est demonllratio . ¿ed prin

cipia , quæ accipiuntur , diflinguenda funr : alia enim

ſunt, quorum omnes testes oculati eſſe poffunt , veluti

experimenta Phyſical, Aflhmomica, Mechanica &o alia

quorum non omnes e e pnfl‘nnt, veluti veteris ævi facta,

aut eventa . Prima ia ſúnt , ut capta a pluribusa 8C

viris doctis atque accnratís, tanquam nostra haberi poſ

ſunt, quia quotiefcumque libuerity capere poſſi-lmusr at

que hæc fcientiam parium , ut quum experimentis iu

machina Boyleana ab aliis captis ſuper deſcenſu gravium,

concluiiov cauſan] cur corpora diverſa: gravitatis ſpecific2, ac figura?, in aere- reli-da non æquel velociter de

ſcendant, eſſe medii refiflentiam nam hæc experimenta

quilibet , quotiefcumqne’l'rbuerit ,› capere potest. Secuncla

vero uui veterum fidei debemur-g ut idcirco inde nat-:e

concluſiones nou niſi fidei eſſe poflunt

C A P. III.

’ De ver¡ Ó' ſex/ſi refiera.

reg-Hg¡ S. 1. Uid' ſit veritas ., quam Logir‘am dicimus , in

f‘ªr'i’ª‘z'g'_ primo huius libri capite explicatum est .a…, Nunc magna res quæritur ,'fit, ne aliqua veritatis logicæl

teflèrd , 8C quznam? Qucd eodem reddit, quo ndem

argumento tuti eſſe poffimnS’, ea', quæ affirmare judica

mus, fic ſ'e babel-e, ut judicamus, nulloque pacto in iis

nos decipi . Academias hæc erat fentemia', milla elſe ,

quæ m vera afirman‘ pojfimm : efl'e vero multa probabi

/r'a , ide/I que ad mmm quam prom-'me' accedan: , quee

ſèqui facile ſi: (a) . Sed ad furorem ufque aMMIEp/¡am

hanc fuam provexerunt Pyrrhonici , 8: pofitos ab

, _\_ Ac?____.._-

( b ) Legamr Cicero lió. 2. drzritmr'rcmm.

. \ V

DE' vm‘f. …5º. Cm. CAP. un 1x;

Ácàdemicís‘ terminos longe prætergrelli fuerunt , nul

lamque eſſe rationem wn' a fa/fi) dzfi'emendi conten

derunt; id quod in primis efficere conatur Sexms‘ Empi

ricns in hypowpol/ibus Pyrrhonicis (a).

Y. 2. Ego vix mihi perſuaſerim, ſume unquam , aut Quid a

hodie eſſe, qui fic furere vale-am, ut ex animo dicant , WW"?

:vi/;il ,mmm ſm¡ z m'bil comprehendi ;Mae : intima ;LTL

enim confcientiæ id repugnat, cui, quum clare loquìtur,

contriúxe, est humanitatem exuere . At ſi qui revera i

ſunt, eòsÑnon monítorís, nec doctoris , ſed tur is ab s

iudice dati egere cenſeo . Nam nili hæc manife. x fit

phrænelis , fateor ne non ſànum quidem Oreflem furen

tem errafi'e. Interim verum est,- bonam eorum partem,

quæ non vulgus modo, fedqvlerique etiam eorum , qui

ad …m quampizrm nam qua/I' temps/fate deleti j ad

Mm tamquam/ad mmm adbmefrunz , audacter afiirmantl

ſalſam eſſe aut du iam . Quamquam ne Sceptici quidem

'ipſi intelligibilium rerum veritatem negarunt, ſed ſenſi

bilim'ñ tantum, aut eorum , quæ fenlibilibus nituntur ,

uemadmodum obſervar Laertius in-Pyrrhone Segm. VIII.

uum igitur dubitari nequeat, vere a nobis plurima ſc¡ri , illud modo quæriturxa quæ fit hujus veritatis teſſera,

ſeu quod veri a falſo díſcemendi Criterium? _

§. 3. Id autem priuf uam investigemus, animadverta

tur velim, nullam e e Scepticifmi evertendi aptiorem

viam & rationema quam ordo humanarum rerum . Nam

quin fit in ideis humanis Veritas', ídest cum rerum na

tura Conſul-miras, faltem in pleriſque, neminem ego ſe

rio refragari cenfuerim .. Sed ut ea veritas ceruatur , vi

tæque humana utilis eſſe poffit , necefie est ut ideæ no

flræ eo ordi -. collocemnr, qui cum rerum natura con

ſormis quum ſactum-fit in difciplinis Mathemati

cís , /, !Ci non poteft quanta inde veri lux mentibus

noflris affixlſerít. Quin ex quo tempore cæteræ diſciplina

ad Geometricam normam exacta fint, infinita prqpemo

‘ ~ dum

( a) Hi/Inrim .freplizifmi ſtrip/*num Gafl'tndm' . GTI-vias in ſpm'

mine philofophia veteris lib. I. Joanna FTE-mſm: Sudden: in diſſen. de

\Sceptiſmo morali (‘7a. fuprirorum cauſan¡ egerunt ex wn‘rióu: Cia-r0 in

Academia*: qua-fl. Ó' …ſex-nu Empirim: . quum in libri: adverſa: Malbe

mnitor , tum in ¡¡h-i¡ byparypofmn . Ex navi: pbílªſºpbil Hznrimr Cov

nslius Agripps de vanitate ac incrnimdiue lcicntinrum ‘, Frantifru; ſan

dnz dc multum nobili o prima univerfali fcieutia , quod nihil fcìmr,

Lugduni un. 4. Daniel Hunim- in Trafiatu philofopliico de imbecillita

i! human¡ iºtelleflus Gal/ire Amflzlzdzmì ¡713. 8. Pam: Balſas in plu

n'tu: Bit?. (ari: . prcj'ertim Art. Pur/;º , Hitronym. Hinmim . aliique .

'mm amm dofliu: car ran/mam‘: , yum Perra: d: Vii/amend! in sce

pricifmo debellata , Lugdrmi Bat-110mm 169’. a. ſe!! Gr no; advsrfur Fu

¡nim diſputavímns in Muapluflm . e- in Appcndice ad priorcm Meta

phyfica’ pam-m dl'alqgyL/

186 ART. LOGICE L1!, HL,- t

dom nobis vcritazes ¡nnotuere, quas veteres in Democrí..

t¡ puteo merſªs praadicabant. Quare conficïo veritatïbus

?uibuſdam non alíam ob rationem pleroſque tamdíu re

ragatos, niſi quod Perturbatione memís pervidere non

potuerint: nec in dlſciplinís., quíbus evidentía deest ,

tanta eſſe diffidia, quam quod rerum, quas docent, n0

tiones nequeant eo ordine collocari , »fine quo earum re

lationes aut intel: ſeſe, aut cum natura, ac Proínde ve

ritas, non cernitur. ~ 'ª…- fn'- 5. 4. Non una ſuit veterumſi hiloſophorum ſententíª

:3323” ſuper ſcientia & trim-ii: *Ue-ri . P ato vere ac proprie ſ0

PM…- la: idea.: ſcientia comprehendi arbitratur , idest commu..

m- nes quaſdam ztemaſque formas , unde ſingularia hize ,

qua: nos ſenfibus nostris uſurpamus, fluunt 8C Propagan

tur, tamquam umbrz a'ſuís corporibus, Quemadmodum

igítur qui umbras cognoſcere am r, corpora contempla

tur, ex quibus manant ,* ita. qui enfibilía haze cognoſce

re vult, ideas contemplan-i deber, quaz ſolaz ſum, 8: eo

dem ſemper modo ſunt. Uno verbo, nòn homo est , qui

cognoſcitur, ſed bumam'tax; quia ut ſcribit Seneca ( a )

bºmine: quz'dem pere-um, ¡pſ4 autom bumanítax, vad uam

homo eflïngimr , permanet. Itaque Platonïci ſen Ibilia.

opinione tan‘tum flare dicum: , & o ínando‘cogmoſci (la),

intelligibilia ſcç'mria compreheçldi'. st igitur'in Platom

,6ª, idest Mathematicorum -& Meta'phyſicorum ſchola ,

ver¡ criterium, wide-mia intelligibili: .enmarum idearum

memíóm participammm .

mmm_ 5. Epicurus Princepsſciendi fimdamentum í_n flde

du EPLPOmt ſen/¿mm, quos nec ſallere unquam, nec fall¡ Poſſe

ª‘ª'º- puta!. Viſa igítur omnia apud ipſum vera ſunt ,’ ſed opi

niones, que viſorum judicía contínent, aliz ſunt vera,

aliz falſa; . E. g. cum oculi remum infractum in aqua

vident, & infractum eſſe ment¡ nunciant , ita prorſus

vident 8( nunciant, ut eorum poſcit officium. Nam ſpe

cies remi eo modo ad oculos veniunt ,- ac proínde _eo

mòdo recipi ac reprzſentari deben! , Error autem in )u-.

dicio menús est, ſi fibi perſuadeat, remum eſſe revera.

fractum: ueque reputet, ubi ſit , & quomodo fibi res

vexterna ſpectes estundant. Ex his porro perceptionibus

oriuncur Laetitia: , ſeu principia ſcientiarum . Horum

princípíorum evidentia veri est teſſera. Quocirca oppofi

ti e diametro ſun’t Platonicis Epicurei: nam illi ¡mel-li

giéz'lem , ist¡ ſenſibilem evidentiam ver¡ eſſe criterlium ar

ÑÑ bman~

——~——C——-—~—

(ª) EPM. (s. › _

< b) cum m. x. Ámdemn-arum n. mp. I.

-m

x DE VERIT. 'ÏJUSQ‘ “Í' , 4

CMT; CAP. III. 187

bítrantur. Aristoteles medípm tenpït , ac utramque eví.

denuam ,yen tefi’eram p0ſult.,_ ¡Ham m mtelligibí‘libus ,

hanc m us, quaº, ſenſu percxpluntur.

5. 6. Sci_enuam Stoicorum explica: Cicero his verbís mſm…

in Academtcís Lib. l. ca . ¡2. ZerIº Mod era: en u com~ dummi. . P 4 .prebenſum , Id ipſum ſènſum ::ſpell-:bat: C9' ſi mz era: ªª‘ *

comprebenſum , ut con-vell¡ mtt‘om non Poflèt , jcientiam';

ſin aſin-r, inſcienriam nominab‘at: ax qua exſifleret etiam

Dpiriio , que eſſe: imán-illa , C9' cum' falſo incºgm'mgue

commum’: . Scíentía ígitur est firma. cognitio , opmio m;

firma; comprehenſio aure‘m menſura utriuſque . Itaqne

ajebant Stoici , ſcientiam eſſe in ſapientibus , opinionem

_in stulcis: bomprehenfionem neque inter recta, neque in

t‘er prava numerabant, ut íbídem Cicero declarar . Ad'

Epícuri igitur ſententiam , uam ad Platonis , magis

Stoici acceffiſſe vídemur . Vïªe 8: Laertíum in Zenono.

Stoíci , inquit, criterium ver¡ ponunt xªe-Toehmtwxfir

¡pa'vran'av , idefl’. comprebmfióilem [Manta/¡am , eviden

ti m intelli’ge imaginationum .

. y. Recentioresyhjlçſophi ſecundum Carteſium unï- mani-LM

cum veri‘, &z cem judlcmm flatuunt clara-m (9" eli/ii”- camp

íZam perceptmmm: nam nm- …ª efl , ut [mm-m in libra ª” ‘

ponderióm tmpºſitis' deprimi , ſic ammum peïſpz'míx cede..

re (a). Carteſius hoc potífflmum ratíocinio id confir

mat (b) : _Qyoties -vºhmtatem ir¡ judiciir fèrendi: ¡te

contineº, ut ad M Mmmm ſ2- extmdat , me ill¡ dare ('9

difiz'rzcte ab ¡mella-Hu exhibe-71m1', fin¡ am- mm pote/i',

ut errem ,º quin Omni: clara C9' di in a perceptio proc-ul

¡Zubia efl ¡¡liquid , ac proinde a ni ¡lo eflªe non potefi, ſed

neceſario Deum \infiere-m haber: Deum , ínquam , ¡llumſumrm* Perfêêffum, quem fkllacem eflſie repugmzt , ide-aque

prom] duóio efl ‘ -uera. Czterum non ſenſuum , ſed

'íntelligentiaz evidentiam C‘artefius ver¡ characterem po

nit : a ſenſibus enim nos ludificari clamat. Platoni ergo

uodam modo adhzret 3 id quod in Geometra erat con

equens. Interim argumento Carteſiªno (dícam per tran.

ſennam) non omne inefſe pondus cepſuit Huetius (c):

ſacïle enim reponat Academícus , ſans eſſe, ut Deo ſua

'constet bonitas, fi nos ita effecerít, ut multa robabiïí~

ter & veriſiſnilíter ſenſibus c'ognoſcamus, quod is robe

omnia nfhcga presta-re ppflïmus , ac; m intelligibzlibus

"tan’tum cermudo ſit..

5. 8.

( I ) Cir. ¡¡6. z. Acªdamícamm ,

( b ) Medir. 4. prop: firm».

( c ) ll¡ cmſ. Pbílaſ. Cartel'.

.

..,..,...—.

.ſamſun

\88 ART¡ LOCKCE ÏIÏLIÍÏ. \Si. 8. Quidam alii criterium ver? poſuerunt in ea eviª

Mª’ºª’ªª-damia, quam interna animi coactio conſequimr, & quatbium .

Quid LI

' ibnitíln‘ .

Qui] :vii

dnm'.:

.Index .

fit, ut nequeamus evidentibus nou aſſentiri . Itaque Ma

lebmnchius hunc przſcripſit Canonem (a) ,- ne aflerzſum

plc-7mm unquam pruebe-2:, ní/É propºfitiºnilzm ade-º evidenter -uenſis, ut illªm ſim interna quon'xm cruciatu , !Mito

que ratiani: mmm-¿Te non [701]?: denegare , id cſi mſi claſe'intel/¡ſigas, te libertate_ ma papa-mm uſurum, ſi a gnſum

-tuum denegarex. Quid ſi illud regerat quiſpiam : claritas

& evid'entia ſuapte natura menrem ad aſſcnſum impel

lunt, ut nullam habeamus libertatem evidentiz‘rcſragan

di: ſed an idcirco evidentia veritatis est reſſera, ut' quod

ab evidentia meti affirmamus, id ne’ceffarío fit verum Y'

Nihil hzrendum est: est ea evidentia veritaris haud du

bium teffera , idque ſequenti etiam argumento confirma

Ti potest. Hominuu‘¡ actionesz experimenta , artium re

gulaz, qua! evidenua reguntur, rice procedunt: comi-á',

qua: non ſuiciu‘ntur evidemiz, Ergo quaª, evídenzia‘ regim

tur, cum ipſa rerum conveniunc natuxa, iueſt' ſin:: vera.

S. 9. Czeterum quoniam Ïriplicem conflituimus eviden

tiam, ima/[UEM, ſenſm', auctºrirarir; prima in intelli

gibilibus' exigencia est z altera in ſenſibilibus ; tertia in

historicis. Itaque nec' evid'entia iutelligibilis poflulanda est

in rebus ſenfibilibus , nec intelligibilis ſimul 8C ſenfibilís ,

aut alterutra, in rebus historicis, E. g. Ut in Mathema

tícis, quo ne dubiremus de verimte propoſitionis hujus,

quadratum bypmb‘emgſe angu/i nº81' efl @qua/3 duoón; reli

qui: [Im-mm triangn/i reíz’anguli, eñicit evidemia intelle

ctualiS; ita ne dubitemus, corporzz efl'e , move-ri ,Ñ cala-ſu

cere, lucen', efficit evid’emia ſenſus . Ac eodem modò

ne de facto quccumque ſuſpicemur 7 auctoriras , qua: aut

non fallir, aut fallere non potoſi , pleno efficit ,' qu:

quando habeatur, loco fuo commodius. Haze igitur ¡ria

Leibnitius verívcriteria constituir (ó). Ei 81 nos alien

timur .'\atque ita, ut putemus, qui contradicant , rm-r

gnam eos animo ſuo vim inſerte , ſummoſque eſſe aut'

contradictores , aut impoſiores .

S. 1o. …ud videtur explícatu difficilius, quis eſſe te

iïis debeat hujus evidentixe? nam experimento ſcimus ,

quoſdam eſſe, qui, dum patentes errores deſendunt ,_ ab '\

, x evi-' 4 A

l

( ª Li!. l. de ing. 'vn', :1p. 2. 5. y.

-( b ln Tbcodr‘vea ram. I. pag. ¡¡7.

\

\\\K

DE ÏERIT. EJUSQ. CRIT. CAP. III. _18,

evidemïa ſe duci clamant… Ego ad duos"potíffimum Ju<

dices appellaverím ,- I. confliemiam ; 2. fl-nſum 0 timo

rum communem (4D . Appellandum' est .autem con

ſcientiam pacatam ,ç 8( ab Omni affect'u purgatam; facil:

est enim', dum animas affectu turbatur , ſalſa evidentiz

ſpecie decipi , Deinde conſcientia ipſa appellandum est

ad ſenſnm optímorumnfommunem . Tum igítur putaxo,

te ab evidcnt’ia falli rx Poſſe, quum omnes ii, qui ſa.

'm ratíone utunmr , eandem in eadem re evidenriam

agn‘oſcunt. At enim, mens brevís est; adeoque /etiªm

ab evidemïa falli potest, Reſpondeo, brevitatem & im

becillïtatem mentixhcc efficere Poſſe , ut no omnia. ev¡

denter percípiamus , ut ne ſimul plura ,"non vero ut quie

evidenter pcrcipimus fint‘ſalſa. uo modo oculorum breviſis vis eñïcyit quidem, ut ne di antíora object:: vídea.- ~

mus, ut ne m'ªngtiora ,- nqn vero \ut dubitemus ea eſſe,

quze clare &l dlſhncte cermmus.

5. n. Qua doctrina ſemel prazstabilíta, non admodum !1º: Pro

erit difficile judícare, um propoſitiones fi t vera , que Pªffl'ªºªª‘

ſalſa?. . Propoſitionum t e‘oreticarum QT ſunt axíomamJffiç’fºÏ'

aſiz tlzearemam. Illorum Veritas ſimplicí intuítione cer

nïtm‘: horum demonflyaríone. Axiomatum Veritas per

ſpic’itur fimplicí iumiuone , quum uno íntuítu evicſenter '

ímellígïmus, anríbutum conmferi in ſubjecto in propo.

fitionibus ;IÍé'nIibuS : aut attributum &l ſubjectum eſſe

contraria-{in negan‘tibus. ‘Quae Propofitiones fic intelli

guntur , es: ( per ſuperiora ) ſunt verze. Theorematum

Veritas demonſiratione innoteſcit . Ergo tnm dicentur

vera, quum ope ratiocïnii wide-mer percípítur , theore

matum attributa aut _contïneri in ſubjectís, aut iis repugnare . Atque 'hoc qqldem in rebus'intelligi ilibus.‘Eadem Ï ct

dicta puta de ſeflſiblllbllls, aut hlfloricís Scilícet que

, 'clara ſenſatíone percz luntur ab Omnibus , vera. ſunt:vera item quae inde c are 8C neceſſario de ucuntur .ſi Sí

militer quee certa auctoritate confirmantur, ¿ut qua; e¡

iïs neceffario conficiumur_, ceſta. ſunt habenda. Cum-um

_hfflc ita intellige, ut ceortxtuqo, que in his propoſitioni

bus obt'metz par fit evxdentxz , ex qua naſcitur. Confer

dicta in cap' z: ‘>\

5. ¡z, Ex\hzs vexo due ſequentes regule colliguntur, DM y..

gn!: ind¡

qª‘ª daa-.EM .

__ſi..__.

\( à ) CIM. Alex. ¡¡5. s. .ſn-m. fué im‘n’m ad ' ' ' *¡¡¡Sir :OMC-¡ſum emm¡ , 1m' "ſin rarim: mmm-r . Emmy" “ml-“Md- '7/\

.._..~—P

A”

ſ

'nes finis.

'gua agitur-1 mtelligentes ,

inferan

fio nec-efi

ſavia ad

fuprrìom.

‘ tate Objectiva, distingnendum est

;o ART..LOGICÉ LIB. ÍÏÏ.

I.

uae in toto philofophiæ regno locum habere debent ’. Í.

uæ naturalis doctrina intelligitur ab omnibus clare

præferenda est ei, quæ aut a nullo

obſcura inte‘lligirur. E.- g. ex varia

materiæ , quæ diverſa: fint activiratis, confiar¡ varia cor

pora intelligitur ab omnibus, 8( quidem dare: id fieri a'.

formis fubflantialibus cum una ac incorporea materia jun

ctis , aut a nullo, aut a paucis. PUOI‘ ergo doctrina Po;

steriori prefèrenda. Motum corporis a corpore fieri pulª'

tione alterius ab alteroy clare intelligitur ab omnibus ;

attractione ut a Cauſa, a nemine ; prior ergo doctrina

posteriori anteponenda. z. quæ argumenta clariora funt

a’ut omnibus, aut multis rei , de qua. agitur , peritis ,»

quam refponfiones fint , reſpon’fionibus præferenda. Qua:

regulæ nifi obtinezrnta nullus erit difputandi inter homi-r

Addo hic rertiamt quod inter viros , rei de

i'n partes oppofitas difputatur ,

inter incerta referto. De primis corporis elementis ac'

Îubflantii's, de vacuo, de caufis phyficis motuum cælea

fiium magna est inter doctos contentio : non ergo huiuf-1

cemodi res patent. Item in factis difciplinis de Hort'o‘

Hedeni, de tempore diluvii , _de quorumdam Ptopheticos

rum librorum fcriptoribuss de vi 8: efficaci'a divinorum

auxiliorum , ac fexcentis aliis viri doctrina infignes jam

dudum litigantz hæc inter incerta habeto Ñ Ead‘em ratio'

est in fis, quæ non‘ amore, aut Odín, fed fola veri cu'

piditate et magnis viris hinc indedifceptantun Ejufmodî

non funt evide'ntia, fed opinabilia . v

&13. Dí‘ctum est ſuperíus, veritatem Logica-m alíanï-Iª

eſſeſormªlem, aliam azïjecti-uam. Dum igitur evidentiam

veri a falfo difcernendi tefferam ponimus, attente obfer-r

vare debemusa de qua veritate Logica diſſeramns. Nam'

evidentia ad veritatem formalem quod attinet femper ves

r¡ testera est, ira, ut ne cogitari quidem poffit faifitas

fòrmalis; quippe quæ nequeat eſſe in alio pofita , præs

terquam in eo, ut judicia nostra ideiskminime quadrent,»

quod est, non videre quæ-vides . At ubi agitur de veri

inter propofitiones , quæ

ima-am rerum_ exfflentíam; & eas y quæ pertinent ad ez

rumdem eſſentlas & proprietates . ln primis evícfenfia‘

veri est Criterium; non item in posteríoríbus, nifi agatur‘

de modis fimplícíbus . Nam quum fubfiantiarum efTent‘iz'

nobis fint ignora: , propofitiones leffentias ſpectames res

ferri non poffunta mſi ad effentias nominales, ſeu notior

nales , non vero ad‘ i‘eaies .

EodemS. 14.. Adverfus fuperiora abjiciunt Sceptici .

. ~ ’ vul

_ ,i,_aut a paucis Sc

difpofitura partium

UE Vean". EJUSQ. GRIT‘. CAP'. IU. un

Quim plerumque verum & falfum ſeſe nobis ofiert , vc

inti amicitia &e adulatio: pietas & hypocriſis : bona ¡Se

mala.: nam plerumque voluptas tefl'era est boni, fed non

raro man.- 6t dolor tefTera. mali, quandoque boni . Ita.

ſactum m ſzpe homines ignorent quid profit aut noceat.

Quare null:: est ratio veri a falfo diſcemendi . Quibns non

est difficile reſpondere. veritatem eſſe diximus conformi

tatem iudicii cum rerum natura. Non diffiteot plerum

que clare non cerni , urrum natn-rar conformia ſim no

ftra judicia, quod ſuperiora exempla probam: ſed id non

obtinet in omnibus. In quibus non habetur evidentia ,

judicandum non en. Quod ſi facto opus ſi! , opinione

tantum ,z non judicio , regemur . x

S. IS‘ Sed hoc in loco quæritur , quid agendum ſit Quid fl

philofo ho, ſi trium hujufmodi evidcntiarum pugna ill-1105715.131

ter ſe lt, uf ¡mel/35144113" plzyſim , aut alterutri , velm‘ª‘jgj

utrique humana, vel divina auctºritªs refmgemr? nempe mfhm

hos feé’tabium Cañones’. F'

‘ 1-. Si intelligibili evivlemiæ pby/in admi/itur y fallax

'babe-tm- pbyfica ,' efl Mim ¡Mc minar,- cui proinde 'uale di

care, quam de intelligibili fiuádaóimre, que fumma ¡’fl ,

ac matbematimm parit certimdimrm , pm- efl. Fingamus

(quamqua-m id falfum repute) Mathematics¡ evidentia

demonstrari, Terra’m moveri , fi quis ſeuſuum eviden

tiam reponeret , nen efi'eu audiendus , nifi minorem ma

jori evidential! preſerva velímus…

2. A"; intelligi-bilis imectigíbili, pbyfic-e pby/ita eviden

xia adverfari *vida-am, alumbra habeatur fiel/¡zx . Itaqne

quum demonstratio demonstrationi, experimento op i

!ur experimentum , alterutram fallat oportet . Se hic

;ſi cagas, in quo ſenſus optimomm communis conſulen

us e . -

g. Sí intelligibili aut pby/iae ovidemiie ſide: ¿Mmmm

rrpugner, /am'c vale dicite . Nam conferri cum iis nec

ctignitate, nec ſecuritate poteft

4. Si ¡ab/«¡fine evidemiæ wfragemr Dei clam auflon'tm',

fallax habetur fen/14;. Clara enjm Dei auctoritas ipfa est

Dei ratio, quæ omnino ſenſuum noflrorum evidemiæ

præponenda , aut potius fubflituenda est. Clamm dixi Dei

aufloriratem : nam niſi ſit clara, poffimuſqne de genuino

*ias ſenſu ſubdubitare, nondum de evidentia phyfica diſ

.tedcndum (a).

_'\I

l

vmum-munn

5. Im!

r a J m o. n. mamut”;

!,2 ART. LOGICIE L1?... IU.

sf lntelligilzili wide-mie clara Dei ducto-rita: rgſr-zgarí 'Í

nequit . Reſragetur : quum De¡ auctontas fit ſuprema

ratio, adeoque cemffima, omnino erit vera: falſaLergo

intelligibili-nr erit evidentía, nec idcirco veri erit teffera.

Quod quum effe nequeat ( ex fuperioribus ); fequitur

alteram alteri adverfari non Poſſe. J

Si intelligibili evidemiæ adverfari videatur De¡ ducto

vitera aut illa e-uidmtia non est, licet jacta-tm* g aut bras

nan intelligitur . Ergo m illa perpendutura [mſm commu

nis ,' ut I'M-c dare intel/¡ganar, Eccleſia el? canſa/end:: . Nam

ut fenfus communis evidentiæ rationis est judex ; ita di

vinæ aufioritatis interpretandae magistra est licclefiaw Cm'

elºquia Dei concredita ſunt.

mm…, S. usi Eorum nungexaminanda est opiniov qui quum

mn- _ſª_ nullam in humana ratione veri legeram videre putant ,

"md-:M tum folam Dei audoritatem certam eſſe docent , in qua.

numam - - . '.

præter alios , fuit nuper vlr adpume doctus Petrus Da—

niel Huetius (a). fam opinionem 8( falfam reputo ,8C

religioni perniciofam. Quade re quamquam díctum est

paulo uberius in Appmdice ad priorem Metapby/im pnr

tem; hic tamen locus exigit ut paucis faltem differamus . \ e

Quod ea opinio fit falſa, ex fuperioribus patet ; totam

enim humanam rationem fubvertit . Quod fit Religion¡

micioſa, hinq difci potest, quod fublata omni rationis

~ umanæ certitudine, ipfius divinæ revelationis auctoriras

evertítur‘. Nam ſi ratio nihil certi nec de Deo , nec de

Mundi origine docet , qui ad revelationem adpellat,

quum nulla amplius habeat mati-UX: crediáilimtix , ut :1D

pellantur, quibus revelationem constituat, aut ad Judí

cem appellat, quem omnino ignorat ; aut ad pri-Muga

cujufque ſpiritum confugit , & fanauſmum inducit ., quo

nullus est error, qui impune adferi 6C defendi nequeat -

Non nego Prophetas, dum Dei numine erant afllati ,

fæpe nullo alio indiguiffe argumento , 'quo convinceren

tur, fibi Deum loquiz at non omnes erant prophetæ .

Maxima ergo tum hominum pars nihil fciebat : ut ho

die, quum nulli fmt prophetz, faltem quos Eccleſia pro

talibus habeat , omnes in omnium rerum i noratione

vetfentur neceffe'est . quicumque igitur hanc ententiam

tuentur , dum nimium rationem religionis ergo depu

munt, imprudenter lícet, fed evertunr tamen primum

religionis ſulcrum, nofque in fædiflimum pyrrhonifmum

dejiciunt .

.cfaa

X.,

\

S. x7.

y . l

( I) !a Alumni: m. I. e* ¡a apuſr. mp. De minime men.

lis humana .

DE VERIT. EJUSQ. CRM;- CAP. III. x9;

S. 17. Ii nunc restant, quibuſcum congrediamur , qui

non aliam ob rem humanam rationem ver¡ tefferam po

nunt, niſi quod ea fit ipſiffima De¡ ratio, quique in op

pofito ſunt errore . Pythagoreorum ea 8: Stoicorum ſuit

ſententia., mentem noflram Fartçm eſſe mentis div'mae’ :

ex quo non poterat non con equ¡ , quod Cato apud Ln

canum lib. 7. declamat, -

\Níl fízcimm mm ſpame Dei: ¡¡gc vació… alli:

Numen eget : dixitque ſemel Mſcentibu: auctºr

gyicquíd faire ¡ice! . Szerile: m- elegit arena:

t caneret pamir, merſz'zque ¿ac pnl-veſe- *UH-um?

El¡ ne Dei ſedes m7¡ terra, C9' pºntm, (9‘ aer,

l Et Cea/um , C9' virtua-P ſupero: quid querimm ultra?

Jupiter efl quodcumque vida: , quºcumque mom-ri: .

Arrïpuere id recentiores Pantheiflaa, 8! Fanaticí . Spi‘lº

za. La) idcí'rco prophetiam 8C cognitionem naturalem mi

-ſcuit: prop/.mia efl, inquit , rei alicujus carta cognitía a

Deo bomim‘bu: "ve/4ta . Ex Indira, pergit homo nefa

rius , definitione ſèquírur, cºgnítiomm natura/em propbe

tiflm 'vºcarí poffe: mzm ea¡ quee lamina natural¡ cagm‘zſci

mm, a ſola Dei cºgnitíarle , eÍuſque :ete-rm*: decreti: de

pende-m . . . ea img divina *Doom-i Pºtefl , quan-m4: de ez

participamm. Eodem redeum quz Fanatiſmi ille ſrequens

cultor Petrus Poiretus (b) ſcripſit: Dem, inquit, 0mm'

pºtem' ſm' LUMINIS' SUBSTANT/ALIS ſcimillam ali—

quam m tenebroſum bºmini¡ funa’um jaculatu: efl , (9'qua/i eidem incorpora-¡¡it . . . . Efl ¡Rec divimſi Iuminix

ſçímilla ipſum 'il/ud ſubflantiale Dei lumen , memumqua

verbum . . , in centro animes, pro moda/0 aja: , ut ſie

dicam , fixatum . Quaz adeo ſunt portentoſa , ut qui

velít reſellere', is etiam cum ratione inſanire amet ‘.

Nam Dei ratio ſimplex eſt & infinita : partiri ergo ne

quit : ergo ubicumque adest, eadem est . Quod ſi ratio

nostra ipſa est Dei ratio, nulla ignorabimus: infinitz e

nim rationi omnia. apertª ſunt . An quiſquam est adeo

amens, ut hunc in modum ſibi aduletur , perſuadeatque

fibi nihil eſſe, quod ig’noret? .

S. 18. Quidam autem Platonící alía ratione haze explí

cuerunt. Dei radio quodam mentem illumínari ,

Pm]

Ilniflc .

Bejaran

tur .

!amHh-í

¡n eo- (9- Pla

que nos veritates cemere, Ploxínus , 5( Jamblicns ſcri- tin¡ das

bunt. Iis acceffiç B. Auguflínus Plurihus in locís , Praz

ſertim vero in llbro de Magzfiro, *

Gen. Log. N ag:: ,

" ' ( l ) TMB. Tbealºgícºpºl. cap. I. pag. I. (9' z. Vid: Han-'um I'll' .Ill.

v mm”. ¡¡k I.

( b J File: (9' mi¡ rol/,in 5. we. (9' x46."

mu , :um

Mal:

m quo id ex. instituto bnmbíi.

\

¡94', -Ñ, .ART. LoGIçE Luz. 111i_

así!, ut probar, Déum tamum no: Ãocere Unit/¡tem POP

fi, nos'- mtrinſecu: adloquendº, ídque in libris de ren-128m

&ima confirmar, ut fcire poffimus ei ſentemíz 81 ſenem

ajdhzfiſſeª Haze in bonam 'partem ac‘cipi p'ofſunt. At Ní

colai Malebranchií opïnio est , 4Méntèm hºflram a'm’m:

'Dto con'ungi; atque ¡r1 Dei idea Ó" Iumine' omnia perci

Para. 2 ſi de Omnibus omnin’o drebus ínte’lliga'nfür, ac

1ta, ut_ſonant verba ( fieri‘enim potestz ut emphatice

fint dicta, quod ratio De¡ donum est ) ego nímíukh eſſe

exístimo .~ Namfi ita; ut dixí 4 ut ſo'riam , vera ſunt,

non video quíd díſcrimixiis interfit inter mort'a‘líum‘ ,- &

beatomm flatum (a); Piqué cum' tot humanís errorí

bus'¡ iiſque ſa-.pe capitáhbus¡ conciliar¡ fflnt¡ HazcMa

lebranchti ſentemía adeo portentoſa ,Ga lis viſa est ,- ut

publica jªctaverintz mïrüm eſſe Malebranchium omma in

Deo videre, prázterquam hoc z quod ſolemniª inſaniret.

Sed dicam gallice 81 elegantíusz' , Ñ ' .

Lai qm' -im't tout m Dim, n’ y' mi; pdf; Qu" ¡Í el¡

ſou¡ -‘

C A P. . 1V.

De Prºóaóilitate‘ .

"fed-HI1¡- S. 1. Vídentíam c'ert'it’udïnem _mathemptfcamºªfimf'dª ' .vphyficam , ldest veram, qualem *phlloſoplvn ap.

pyºmi. pellant ſnmtmm , ſi a para Mªtbe/ï ,- exlguaqu'e return

'”ª“- haturalium parte diſce‘dar‘nus¡ in relíquís ,º quibu’s cogniª

tio nostra conſtar,- díſcïo’ſinís , a'ut raro', a‘ut numquam

obtinere licet: nec’certïtudo’ moralis ,- níſi in paucís hi¡

flo‘riaa humana-z partibus haberi poteſk . Itáqu‘e Humana;

doctrínae maxima ex parte probabilitate t‘anmm Ñſe‘ com..ª

metïdant.- Phyſici¡ Medici¡ Jurispe’rïrï ,- Etfhiciy Polítíz

ei, Hístorici¡ idest ii omnes 5 qui Circa objecta ext‘ring

ſecus haúfl’a; vet‘ſantur, ſi inge’nui eſſe velínf ,- fafebïm-y

tur,~ ſe paucd evidenter 8( certo comprehendere ,~ in cae-j

terís \ola nïti probabilitate . Ea c'ontentí eſſe debemus¡nbi meliora' n‘on _ſuppet'unt , ne videamur‘ na‘t‘ur’m ſubirá-"ſi

ſei.: Vida Sen.- lib.- 4. de' Ben'eſ. c. gg. Se’d p’rºb'a’bilit'ªrí

cajas ope res noflrvas maxima ex parte re‘gere opo'iªfç't \

cogimte' perpehdendª èst ,- eju‘s momema Éstmar‘ída; éju -'

gue grada: dimetíendi¡ neípecorum‘ instar, non quaf gun-9

um est, camas,- ſed qu:: ¡tun . L'.

Ñ, ª…. … , . . Ñ; 4 Ñ…. ,, .. j . ' "

. ( ª ) Mmmm-ubican nſçllir ex ¡¡miralo lºrlu'm- ¡n examen du Se.

tmen‘t du P. Matçb‘nnchc &tx-'MIL á'. operan :ju: dim-'ſm o

( b Lím- Hardm'pq pag. 4:. _

DE -V'EMT. EJUSQ. CRI-r. CAP. IV. S99'

Ñ *vidat'ur Omnibus, -uel pluribm ,

'. 2. Prínci io autem quam dicamus probabilitatem Quid_

deêníendum eſï.- Aristoteles (a) probdbíle appellat, quod Riff;

-UeI ſapientiaribux ,- Ó‘ mmm.

bis* quidem' *Ue-I Omnibus' , *vel pluribm , *vel máxime?v cele- ” '

óriáus; Extrinſmzm tanrum proba‘bilitate’m com‘ple‘ctitu’r,

qua. ii mi debent; qui acjv‘calculpm ípſt 'res adducére’ ne

queu‘nt; ide'st qui ſua rauone un nçſclqnt_ . Nam ſi èaçn

opinionejm ſectat¡ fuerint, quee ſaplenuorlbus vel- 0mm

busz vel plufibus ,- vel maxíme cel‘ebribus próbatur, et

iamſi errent, quum is error non volu'ntati tribu¡ poffit,

ſed humanas menús imbecillitati z minus turbat , yçluti

cujus ſe paenit'ere‘ nequeat ; Sed quum ea probablht‘as,

ut paulo post ſumus demonstraruri , nullá ſit' ,~ ubz deſit

intrínſeca ,- illud praba'bilium constituít crire‘rium , quod

ſemper ambiguum est¡ ſzpe' falla‘k: nam non-ſem r con

star¡ ſapientesz ea, qu'aé probant , accurate calc‘u affe: &

infinita exempla‘. pr'oferri poſſiínt ,~ quíbus demohstrat'ur,

plu’rima manifestó falſa' diu‘ ,vel Omnibus , vel pluríbus ,

vel ſapientibus ſuiſſe perſuaſa, aut quia‘ rem‘ mínima per

pendiſi'e‘nt; aut q’u’ia‘ me’díïs ſciehdi deflituri eff’entf ut

ecce, Cometa: Elſe metáom, Ste/liſemm \èjſe ſòliz‘ium &c.

Quoteu'm‘ in' modum ſecerant Medici; luríſperíçlz Ethi

ci,~ Politicí; Híſioríci probabília , in quibus aliL alios ut

pecorá ſe’ctabantur, qúu’m \amen ſim: ſalſa? (b)

S.- g. PetruS Gaſſendus id diçí't probabïle,_quòdplm bd- Ex 5-4-,

bei evidentíze’¡ quam' çbſc‘uritam. Qu’um aguur de even- ſe’ªlº- 7/… '

zi: àªstimand'ts,~ ſuperlor doctrina magnum uſum habere

potest.v Certítu’dd even-ti in partes zquales distribuitur:

omnes‘ fimul int‘egram certitúdinem conffltu’unr- :‘ fingulie

fingu‘los’ probabilit’atis grados: plm'es majm‘em pfobabílíta

tem, pauciores midorem. Ex. g. ſc'riba‘ntur Io. mílitum

nomina, A, B',- C, D, E, F,- &c. e'ªque in urnam

conjiciantur. Unus extrahendus est, qui duello cum ho

ste depugnet: quaéritur quanta. fit- Probabilitas ſore ut ex~

trahatur A ad probabïlitatem, uf non extrahatur? n‘em

pe 1. ad 9. Si duo ſin: extrahendi ad pugnam , est pri

ma pro A &L B z. altera 8. Sed in iis rebus , in quí

bus certitudo minim‘e pervídemr, inutilis est : ignora e

nim certítudine ,- quoto gradu dicam opíníonem A ab

ea ldíflare? Potest \amen ea doctrina inverſo ordine adhi

bekl- , ſic ut ignorantía coustímatur veluti punctum fi

N 2 Xum,

…

_.

,Él-"E

ſ¡Ni, ,

( l) Llü. :._Tapii-omn* rap. l‘. l '

(W )' md' RIdign-m de ſcnſu ver¡ 8: ſnlfi’m. z. up. n_

x96 \AIR-r. LOG'ÏCE LII. III.

~ ª num , unde gradus\probabilitatis dimetïamur , ut pofito

Und:

probaH/í&

¿nit- ¡z (nos fan-tes , _ex quibus.tprimipia u Pſtt’ïlºïiçczi.

J‘ciemiu- ¡¡¡Human-¡m, qulbus ¡Hz 8L mmmntur, & romoven- '

rm!- pri

UPI-Ó'. “

A. ignorationís statu , ſit B prímus probabilitatís radus,

C ſecundus ,. D tertius &c. , qnouſque ad evigentiªm

ventum lil: , cujus quílíbet ſibi teflis est. Quaeritur ex. g.

ſmc- , nec ne ,Ñhabitatores in Luna .ª Ignoro . Media.

nou habeo, .quíbus statim ab ignoramia ad certíwdinem

tranſicç pofſzm. Quaaro conjecturas probabiles : primum

reperio id eſſe poffibile : est is primus ,. ſed tenuiffimus

pmbabjlitatis gradus . Mox intelligo, non víderí Veriſi

milè, , ut ex tot globis mundanis ſola Tellus habítçtur .

Hebe-o alterum , eumque majorem probabilitatis gra

dum…, Tum auimadverto non decere , ut De¡ ſapíemia,,

Se banígnitas ſola Tellure ~coarcterur . lta emer’git ter

tius probabilítatis grados . Accedo ad Lunam ¡pſam ,

atque ex ejus paruum contemplatíone Telluri fimilcm

agnoſco,, videoque eſſe in ea , qua: incolarum animan

tium fact@ videantur , ut maria , montes , atmoſ

ram , adeoque Lemos, pluviam , nives , &c.

?uan-tus prol’nbilçmtis gradus . Atqu_e hoc modo plot'

unt to; cumulart , ut me prope cerntudínem ipſam ad

ducant. z i¡

S, 4.. Ex 'principiis ſingulamm diſcipli

dimenenda. est haze probªbilitas . Diſciplina; (ingu.

e

"tu: …Fontes ,ditcxplínamm omnium , unde ac fluum:

principía Artium, & S'ciemiarum , ſum [mſm , :Mſi-¡En

-tia, ratiºcínatiº , ¡MEM-ita: , ut dxcetur .cap. ſequenti .

Ex his ſontibus manant diſciplinarum principía, ſeu na.turªles & Priminſi-me veritates : his .vero princi iis tota

nostra cognitio regimr . Sed illud animadverten um est,

non omnes hos ſonres eſſe cujuſque ſcienti-e proprios. In

ſcientiis naturalibus Matheſi, Metaphyfica, Phyſica , A

flronomía , Medicina , propríi Fontes ſunt tres priores .

In Theología ratio , & revelado, idest auctorita: divina .

In Ethica, Política, Juríſprudentia. I’Theologiª moralí,

ratio, 8( cunºne:: in Juriſprudentia clvili leges, idest aut

Nature , aut Populorum 8( imperamium placita . In

Historia teflium auctorim: ad Critica regalas exacta.. Ita

fit ut non ex Omnibus ¡is ríte in qualibet Facultate ar

gumentari poffimus , velut ex auctorimte in Mathema... ›

ticis, ex mmm Mmm in Theologia revelata . Fit et

. iam íllud, ut probationes deſumptªz ex propriis principíís

izmz'nſeca , .8( quidem came fint , ſi evidenter e prm

ClPllS proficlſcantur : At ſ1 nec evidente: ſim: , nec cer

te, xdcst fi ex prmclpus nec liquido, nec evldenter ma

nent,

hic b

narum cognoſcen- v

DE Velar. nosos Caña CAP- IV. 197

¡ent, ſed evidentiæ aut certitudini ſin!: fimiliores, nafce

tur probabilitas , eritque ea probabilitas , quæ ex proipriis principiis nafcitur , intrinjèm t extrínfem, quæ ex,

«limit principiis hauritur . Quamquam nunquam certitudi

:nem, fed femper probabilitatem faciunt , quæ ex extrin

fecis rei alicujus principiis defumuntur argumenta : cer»

titudo enim non nifi ex propriis naſc¡ potest .

- S. S. Ut nunc intelligatur, quæ dico prºbalzilia, coua ¿eg I'm',

flitnendum est, quæ fint certa . certitudo aut principio- Z333;

-rum est , aut conſequemiarum e principiis deductarum . ánáilín

In fcientiis ratiomx principia certa apud homines haben- ª;

tur : x. quæ quum a ſingulis , tum ab omnibus , qui ,55:23

aullo mentem intendunt , clare 8( distincte pura intel- do. l

lefiione percipiunturp ſeu ez propofitiones , uarum at- ¡¡J/::1.7"tribu:: contineri in ſubject!) , aut illis adver ari , clare cipio- ſi

comprehenditur , ut ggæ eidem ſunt teque/ia , ſunt inter fe .e- m" -

qualia : Non pote/I idem con/iare ex ii: , quæ/l- mutua defit-uum

(9T. z. Quz clare ac diflincte percipiuntur intima co»

ſciemia ad nos pertinencia, ut, me 'variar ¿aber-e idea: ,

Ó cogitandi modo: ,* boa aut illo aflêéïu a iran' t volupta

nm aut dolorem [entire &c. g. Quae clare difl’mcte ſenſi

bus concipiunturs ut existen corpora , moveri , dívídi,

gra-vitara, Mie/21cm- , cantera, quæ experimenta. dicun

tur . -

w 5. 7. In ſcíemiís auctorítatís principia habentur cena, Pimp::

quæ clare a: dístincte ſunt in auctoritate authentica potio {1.353

ta. . Ita quæ clare funt in scriptura divina poſita, ea 'no- ab M80.

bis Chriſiianis ſunt certa principia rei Theologicz, velut '¡"f

Cbriflum pmdícqfle Evangelium : nomine ſuo APoflo/o: {’,-‘,',',.'fi"

miſffe : Demn omnia curant amore Dei, Ó' proximi to

tum Pier-Item Ú‘ vitam Christi-Unam contineri &c- Qua:

cujufque civitatis legibus comprehenduntur funt certa

principia luriiprudentiæ civilis . Quod ad humanam ¡11

ctoritatem attinet , uz clare 8: distincte ab Omnibus,

aut pluribus coævis domeiiicls narrantur hiftorieis ,

qui & ſcire potuerint quod nan-ant, & inrellexerint, at

non ex conlpiratione voluerint mentiri , id certum habe

re debemus . A'tque bunc in modum constituían princi

piorum certitudo . Sed inferius admonebimus , non -o-'

mnia , ua: dicuntur rincipia , eſſe .índiſcriminatím z

& fine ¡31o examine ſ cipienda . Adde , quædam dic’!

a plerifque principia , qua; ab aliis negentur , quaeque ,

c0ggrpendenda ſum' , nec inter certa iiatim lucam

I q 4

F. 8. confequentia certa ſunt , quum clare ¿c díſiín- "mk"?tdo amft

¿iq a certis pnncipiix atque- neceifaria fluere intelligun- mm".

N g - . i tur. y m .

188 .ARTC LOGICA: ÏÏÏLIÍÏ. \

.manda-n S. 8. Quídam alií crite’ríum ver? poſuerunt in ea evíª

xf’ºª'ªª'dentia, quam intema_anín_1í coactio conſeq'uitur, & qua“m' fit, ut nequeamus evldennbus non aſſenurl . Itaque Ma

lebmnchíus hunc przſctípſit canonem

p/Emzm unquam Pï'ttbt’ªl; m'j? prapoſiziºnibm ;Idea Madm

ter -Ueris, ut ¡¡lam /Ïmª interno quod-I'm crm-lam , tácito

gue rationix murmme non P012?: denegaïe, id est mst' clara'

intel/¿gay, te libermte tua pezjpemm uſurum, ſi ajſenſum

mmm denegªm. Quid ſi …ud regerat quiſpíam : clarítas

8C evíd'entía. ſuapte natura mentem ad aſſenſum ímpel

lunt, ut nulïam habeamus libertatem evídcntíſe‘reſragan

d'i: ſed an idcirco evídentía verítatís est reſſera, ut' quod

ab evidemía metí affirmamus, id ne'ceſſarío fit verum ?ſi

Nihil haerendum est: est ea \evidentía veríratís haud du

bíum teſſera , ídque ſequ'entí etíam argumento confirmau

Ti potest. Hominuu‘l actí’ones, experimenta , arríum re

guía?, qua: evidencia reguntur, ríte procedunt: contrèr,

quz non ſulcíu‘ntur evídentizr. Ergo quee evidentia‘ regun

tur, cum ipſa rerum conveníum: nat-.na, ideſt' m… vera.

,UM 1,_ S. 9. Cxeterum quoniam Ïríplícem conflituímus eviden

'iinhi-II. Liam , intel/58m, ſenſm, zmctorimríx; prima ín ínte]lí_—

gíbilibus' exígenda est 3 altera in ſenſibílíbus ; tertía inhistorícís. !ſaque nec‘ evidentía íctntelligíbílis poflulanda est

in rebus ſenſibílibus, nec intellïgíbílís ſimul .8( ſenfibílís‘,

aut alterutra, ín rebus hístorícís, E. g, Ut ín Mat-hamp

tícís, quo ne dubítemus de veritate Propoſitionis hujus,

qumz’mmm bypºtbemffe angu/i reEZI' ¿st @qua/.º duobu; reli

guis lam-um trI’ImgM/i rect’zznguli, eñicít evídentia intelle

ctualis; ita ne dubitemus, [Oz-pam efl‘e , mover¡ ,, calefa

cere, ¡ME-re, efficït evidentía ſenſus . Ac eodem mode

ne de facto quccumque ſuſpícemur , auctoritas ., qua: aut

non falïít, aut ſalieſe non porest , plane efficír ; qua:

quando habeatur, loco fuo commodius. HSBC igitur \ria

Leíbnitius verílcrítería constituir (ó). Ei 81 nos aſien

tímur .' atque ita, ut putemus, qui contradícam , ma~

gnam eos animo ſuo vím inſerte , ſummoſque eſſe aut'

contradíctores , aut ímpoſïores .

DѪ-'nviſi S. Io. …ud videtur explícatu difficílius, quís eſſe te

ÍLZZ‘- flis debeat hujus evidentías? nam expenmento ſcímus y

uoſdam eſſe ul , dum mentes errores deſendunt , ab

7 u

- evi

**h-**q

( a ‘ Lía. I. dei-11. ver, :1p. 2. 5. 4.

(b ln ?broche-a.: nm. 2.. pag. ¡27.

z ¡

" l

… *X " ª-ª‘ \

(a); ne sfletllſum '

DE 'Vi-.KIT. tjusq. CMT. CAP. III. 18, \I

evidemia ſe duci' clamant. Ego ad duos'potiffimum Ju-r

dices appellaverim ,- I. cºnſciemiam ,- 2. [mſnm o timo.

mm Cºmmunem (4D, Appellandum' est autem con

ſcientiam pacatam ,Ñ & ab Omni affect‘u purgatam; facil:

est enim , dum animus affectu_turbatur , ſalſa evidentiz

ſpecíe decipi . Deïnde a conſcientia ipfa appeliandum eſt

ad ſenſum optimorum communem . Tum igitur punto,

te ab evidentia falli n Poſſe, quum omnes ii, qui ſa

‘n:1 rakion: utuntur , eandem in eadem re evidentiam

agn’ºſcunt. At enim, mens brevis est; adeoque ~etiam

ab evidentiª falli potest. Reſpondeo, brevitatem & im

becillitatem mentis,hoc efflcere Poſſe , ut ne omnia evi

denter percipiamus , ut ne fimul pl-ura ,' non vero ut qua

evidenter pcrcigimus fint’ſalſa. (Rio modo oculorum bre

vis vis efiicit quidem, ut ne diiamiora objecta. videaª

mus , ut ne mmuuora ; non vero

’qu2‘2 dare 8!. distincte cermmus .

S. 11. Que. doctrina ſemel prazstabilita, non admodum zac-_Pv

. erit difiicile judicare, una propoſitiones (i t veraz , que Pª’mª'::

ſalſa?, . Propofitionum t e‘oreticarum {a ' ſunt axiomata, ,

ª aiiz tbeoremata. Illorum Veritas ſimplici intuitione cer

nitul‘: horum demonfli'atione. Axiomatum Veritas per

ſpicitur¡ fimplici intuiuone , quum uno intuitu evidenter

inrelligunus, ªmibutum contlvferi in ſubjecto in propo

fitionibus ,ajeñtibus : aut attributum 8L ſubjectum eſſe

contraria( in negan‘tibus. \Quaz propoſitiºnes ſic inteili~

guntur , ez ( per' ſuperiora ) ſunt verz. Theorematum

Veritas demonſtratione innoteſcït . Ergo \um dicentur

vera, quum oye ratiocinii. evidenter percipitur , them-e..

matum attributa aut _contmeri in ſubjectis, aut iis repu.

gnare . Atqne 'hoc quldem in rebus inteiligi ilibus ,‘Eadem

dicta pura de &nfibliibçS, aut historicis Scilicet quz

f clara ſenſatione perci mntur ab onjnibus , vera ſunt:

vera item qua: inde care & neceſſario de ucuntur . Si

militer qux‘cerra auctoritate confirmamur, ¿ut uz e¡

iis neceflàrio conficiuntnr, certa ſunt habenda. emm…

hzcc im intèllige, ut ceytitudo, qua: in his propoſitioni.

' bus obIinet; par ſit evldennz , ex qua naſcitur. Conſer

\ut dubitemus ea eſſe,

’/_\

dicta in cap' z

5, 1;, Ex\his vero duz ſequentes‘ regule colligumur, DM);- ‘uz ;ul-"Ida

q dada-HC.

.du-_q_~—-—~———_—‘

( :i ) 01cm. Alex. h'fi. 8- J'NM- ſub ¡nin-I'm ad pv'a ' ‘ 0.1!"així: canſe-"ſum :Drum , 4m' "¿7ª mtimc mmm-r . l "y" f l “en” 7/\

l

.W——-‘r”’ rifve r

go wAn-rhLorctczt LIB. illi

l

uz in toto philofophiæ regno locum habere debent ‘. Í;v uæ naturalis doctrina intelligitur ab omnibus clare ,~

przeſerenda est ei, quae aut a nullo , aut' a paucis &C

obſcure inte’lligitur. E.- g. ex varia diſpoſitura partium

materiæ , quæ diverſa: fint activítatis, conflari varia cor

pora intelligitur ab Omnibus, ac quidem clare : id fieri a‘

formis fubflantialibus cum una ac incorporea materia jun

ctís, aut a nullo ,- aut a paucis. Prior ergo doctrina pos

fieriori przf'erenda. Morum corporis a corpore fieri pulª'

tione alterius ab alte-roy clarc intelligitur ab omnibus ;

attractione ur a Cauſa, a nemine 5 prior ergo doctrïn í

'posteriori anteponenda. 2. quia argumenta clariora ſunt

aut Omnibus, aut multis rei , de qua agitur , peritis ,~

, quam reſponſiones fint , reſponfionibns preferencia. Que:

regula: nifi obtineanr, nullus erit diſputandi inter homi-r

nes finis. Addo hic rertiam: quod inter viros , rei de

qua agitur, intelligentesa in partes oppoſitas diſputaron

inter incerta reſerto. De primis corporis clementis ac'

fubflantiiss de vacuos de cauſis phyficis motuum cæle

flium magna. est inter doctos comentío: non ergo huiuſª

cemodi res Patent'. Irem in ſacris difciplinis de Hort'o

Hedeni, de tempore diluvii, _de quorumdam Propheticæ

rum librorum fcriptoribusa de vi 8C efficaci‘a divinorum

auxiliorum , ac ſexcemis aliis viri doctrina ínfig'nes jam¡

dudum litigant: hæc inter incerta habeto . Eadem ratio

est in iis, quæ non amore; aut odio, ſed ſola veri cu

'piditate a magnis viris hinc indedifceptantun Ejuſmodi

non ſunt evide'nt'ia, ſed opinabilia . p

obſerva. S. Ig. niiium est ſuªperius, veritatem Logicam aliam‘

fíºfmªf* eſſe_ forma/Em , *aliam oójefíivam . Dum igitur evidentiam

fait-xm veri a falfo-difcernendi teſſeram ponimus, attente obſer

vate debemus, de qua veritate Logica differamus . Namª

evidentia ad veritatem formalem quod attinet ſe per vea

ri teſſera est, ira, ut ne cogitari quidem pofiiit1 ſalſiras

fijrmalis j quippe quæ nequeat eſſe in alio poſita p præa

terquam in eo, ut judicia nostra ídeis_minime quadrentyx quod est, non videre quælvidbes . At ubi agitur de veris

' Late objecfiivaa distingnendum est inter propofitiones , qm:

(peca-an: rerum exiflentiam , 8C eas ,› quæ pertinent ad ea

rumdem eſſentias 8C proprierares . ln primis evidenfia

veri est criterium; non item in poflerioribusa níſi agatur

de modis fimplicibus . Nam quum ſubstantiarum effent‘iïd

nobis fint ignora: , propofitionesMeflentias ſpectanres red

ferri non P‘offiint, niti ad eſſentias nominales, ſeu' notic

nales ,- non vero ad' reales .

_ª . S… 14. Adverſus fuper-iura abjiciunt Scepti-ci . sedem

. t vu.-‘

UE VEN-r'. EIUSQ. CMT. Cn. III. 1;¡

4 ¡los ſectabirur¡ Cañones .

Quim plerum de verum 8C falſum {eſe nobis offert , vcIuti amicitiacàz adulatio: pic-ms 81 hypocríſis : bona ¿Sc

mala: nam plerumque voluptas teſſera est boní, ſed non

raro ma‘lí : & dolor teſſera mali, quandoque bon": '. Ita.

factum ut ſzpe homines ignoran: quid profit aut noceat.

Quare null:: est ratio ver¡ aki-¡lſo- diſcemerrdi . Quibas no!

est difficile reſponden. Veritatem eſſe diximus conformi

tarem judicii cum \emm natura . Non difhteor plerum~

que clare non cerni , mmm nam-ra'. conſormia ſim no

(tra judicial, quod ſupe-rima exempla probant: ſed id non

Obtínet in Omnibus. In quibus non habemr evidentía ,

Íudicandum non est. Quad fi facto opus fit , opinions

tantum , non indicio, regemur . …t x

S. x5¡ Sed hoc in loco quzrítm‘ , quid agendum ſit ¿zm-,4 ¡y

philofopho, ſi trium hujuſmodi evídcntiarum pugna im- paz-Mſn

ter ſe fit, uk intellectua/is Phyſics , :mt alteruzri , velmªjgj

unique humana , vel divina auctoritas re’ímgemr E" nempe mmm

m.

x. Si inte/ligibili evidentize phyſica- adverſztur , fall-zx

babetur p/yyſica ,' aſi ením bee!: minar,- cui prºinde 'vale di

care, quam de intel/igiói/i fiaódubimre, quefl/umma ef) ,

ac matbematímm Puri-t certimdinem, Par e . Fingamns

(quamqua-m id ſalſum reputo) Math-:marica evidenu'z

demonstrari, Terra’m moveri , ſi quis ſenſuum eviden

tíam reponeret , nen eſſe! audiendus , nifi mino-ſem ma

jor¡ evidemiaé praeferrve velimus r

2.-.S'I' intellígibíli: intelligibili, pbyfim ¡My/ica rw'dm

tía adverſari *vida-7km', ¡¡lees-um¡ baómtur fiel/al . Itaquc

quum demonstrªtio demonstrazioni, experimenw op i

tur experimentum , alterutmm falla: aporte( . &Mic

est caſus, in quo ſen-ſus optimorum communis c’onſulen

dus est. o :vs-- Mag'g. Si zſintelligibíli ¡mt- pby/ine widentize fide: bum-ma

'rc-pugna!, bai: vale dime . Nam conferri cum iis nec

dzgmtate , nec ſecuritate potest.

4. Si Phyſics wide-mie? Nfi-agetur Dei clara auEZOríM-I,

ſallax babftur ffinſm. Clara erúm Dei auctoritas ípſa ost

Dei ratio, qure omnïno ſenſuum noflromm evídemíz

prmponenda , aut potius ſubflítuenda eſt. Clamm dixí Dei

auctoritatem .- nam niſi fit cia-ra, poffimuſqne de genuino

*Íus ſenſu ſubdubitare, nondum de evidentia phyfica diſ

eedendum (a).

ff1

…wm-**

j. 171-,

c a › me Ip. n. Mmm-*EM

!9g ART. LOGICE LIB. lll.

' .çi'lmelligiéili evidentiz clara Dei ¿zo-Borda: reſmgpzrz' 'j

Yaaqui: . Refrag‘etur .' quum Dei auctoritas fit ſuprema.

ratio, adeoque certiffima, omnino erit vera: falfa ergo

intelligibz‘lis erit evidentia, nec idcirco veri erit teſſera.

Quod quum eſſe nequeat (ex ſuperioribus ); fequitur l

alteram alteri adverſªrí non Poſſe. __

Si intelligibili evidentiæ adv rſari videatur Dei 41480

rítaJ‘, aut illa evídentia non e , litat jactemr j aut btt

non intel/¡girar, Ergo ut illa perpendatur, [mſm- commu

m1-,- ut Imp clare intel/¡ganar, Eccleſia eli canſa/anda . Nam

ut ſenſus communis evidentiæ rationis est judex ; ita di

vinælauaoritatis initerpretandæ magilira est Eccleſia, cui

I-Iºqma Del concredrta ſunt.

a mmm” S. 16. -Eorum nunc exammanda est opinio , qui quum

'mm' f.. nullam in humana ratione veri tefleram videre putant ,

"md-5”* tum folam Dei auctoritatem certam eſſe decent , in qua.

mmm" prætet alios , ſuit nuper vir adprime doctus Petrus Da

niel Huetius (a) . Eam opinionem & ſalſam reputo , 8C

reli ioni pemicioſam. Qua-Vde re quamquam dictum est

pau o uberius in Appendíce ad priorem lvlempbyflcc par

tem; hic tamen locus exigit ut paucis faltem diſſeramus . \ <

Quod ea opinio fit ſalſa, ex fuperioribus patet ; \Otam

enim humanam rationem fubvertit . Quod ſit Religioni

micioſa, him diſc¡ potest,, quod fublata omni rationis

—- umauªªjeenïtudíne, ipſius divinæ revelationis auctoritas

evertitur-e Nam ſi ratio nihil certi nec de Deo , nec de

-Mundi origine docet ', qui ad revelationem adpellat,

quum nulla amplius habeat motiva credibilimtix , ut ap

pellantur, quibus revelationem constituat, aut ad Judi-z

cem appellats quem omnino ignorat ; aut ad pri-ü m _cujufque fpiritum confugit , ac famm' mum inducitamtsio

nullus est error, qui impune adſeri defendi nequeat ‘

' Non nego Prophetas , dum Dei numine erant afflati ,fæpe nullo alio indiguiflie argumenta , quo convinceren

tur, fibi Deum loqui: ar non omnes erant prophetæ .

Maxi a ergo tum hominum pars nihil fciebat : ut ho

die, ’ um nulli ſint prophetz, faltem quos Eccleſia pro

talibus habeat , omnes- in omnium rerum i noratione

verfentur neceffe‘ ell . Qpicumque igitur hanc ententiarn

tuentur , dum nimium rationem religionis ergo depu

munt, imprudenter licet, ſed evertunt tamen primum

reli ionis fulcrum ,. nofque in fcediffimum pyrrhoniſmumde'figciunt .

S. 17.

.__—__

( ª) III Alumni: Iiú. I. e- ¡ª ºpuſc. amm. De becillitate men.

lis humana . e

DE Vmu'r. EJUSQ. CRIT. CAP. III. r I9;

S. !7. Ii nunc restant, quibuſcum congrediamur , qui

non aliam ob rem humanam rationem veri teneram «po

nunt , nifi quod ea fit ipfiffima De¡ ratio, quique in op

pofito funt errore . pythagoreorum ea 8: Stoicorum fuit

íèntentia, mentem nollratn artem eſſe mentis divina::

ex quo non poterat non con equi , quod Cato apud Lu

canum lib. 7. declamat , -

\Nil faoimm- non ſpºnte Dei: nec 'vocibu: allí:

Numen eget .' dixitque femel nafcemibus auctºr

guit-quid fl‘íre licet . Sterile: ne elegit arena:

t canere-t paucis, mer/&que boo pul-dere mmm?v Efl ne Dei fades‘ nili term, Ó' pontm, ('9‘ aer,

It cælum , Ó' 'virtm? ſupero: quid quærimuy ultra?

jupiter efi quodcumque video , quocumque mo-uen': .

Arripuere id recentiores Pantheíflaa, 8C Fanatíci. Spin.

za. (a) idcirco prophetiam &t cognítíouem naturalem mi

ſcuit: prophetia ej!, inquit , rei alicujux cerm cognitio a

Deo bo'míniám rtve/4ta . Ex Indira, pergit homo nefa

rius , definitione fequitur, cognitionem natura/em propbe

¡¡¡Im vocari polfe : nam ea, quæ lumine naturali cognofei

mm, a ſola Dei cognitione *, ejufque gremio decreti: de

pendent . . . ea iure divina vocari pote/i , quatenu: de ea

fartieipamm. Eoder'n redeunt quæ Fanatiſmí ille frequens

cultor Petrus Poiretus (b) ſcripfit: Deus, inquit, amm'

potem fui LUMINIS’ SUBSTANTIALIS fcinli/lam ali

quam m tenebrofum bominis fundum jam/atu: efi , Ó'

qua/i eidem incorpora-Dir . . . . Ffl ¿(ec divini luminir

fcimi/la ipſum illud fubflamiale Dei lumen , ætemumquo

verbum . . . in centro animæ , pro modulo eju: , ut fl:

dicam , fixamm . quæ adeo ſunt portentoſa ', u: qui

velit refellerej is etiam cum ratione inſanire amet .

1b

PM

Ref-\mn

Nam Dei ratio fimplex est 8: infinita : partiri ergo ne— mr.

quit : ergo ubicumque adest, eadem est . Quod ſi ratio

nostra ipfa est Dei ratio, nulla ignorabimus: infinita: e

nim rationi omnia aperta funt . An quiſquam est adeo

amens , ut hunc in modum fibi aduletur , perfuadeatque

fibi nihil eſſe, quod ig’noret?

§. 18. Quidam autem Platonici alia ratione hæc expli- ¡MMM

m eo. (9' Plo

que nos veritates cemere, Plotinus. , 6C Jamblícus ſcri- ‘¡:5 :10.::g u

cuerunt . Dei radio quodam mentem illuminari ,

m

bunt . Iis accefiit B. Augullinus pluribus in locis , pra:- M…

ſertím vero in libro de Magzfiro, in quo id ex instituto brand-ii.

Gen. Log. N agit ,

… ‘_—‘——.

( a ) ‘I'ma. Tbeºlogícªpol. cap. x. pag. I. (9' 2. Vid: Hum'um in A1. '

A MM". ¡¡h I.

( b ) File¡ º' mío col/en S. ‘un. é’ 146-'

rifle .

Nmm- . I.ur da

l'híme de

Probabi

'\

194'. ',,ÁR-r. LOGICIE LIB. III:ir

agít, ur probe!, Déum tantum nos* doce-re -Um'tatem P0P

ſè, no! intrínſeca: adlºquendo, idque in libris de reflecta

&iom confirmar, ut ſcíre poffimus ei ſententíaz 8!, ſenem

adhzfiſſeª Haze in bonam 'partem ac‘cipí pofſunt. At Ní~

cola¡ Malebranchii opinio eſt , -Méntèm hoflram x'm'wc

'Deº con 'w131', atque in_Dei idea Ó" lumbre* omnia perci

Pere- z fi de Omnibus omníno rebus ínke'l-li'ga‘ntür, ac

1ra, ut ſonant verba ( fiel-ibenim poteflz ¡it emphatice

ſin: dicta, quod ratio Dei donum est ) ego nímiuih eſſe

existímo .~ Nam ſi ita, ut dixí, ut ſonant , vera. ſunt,

non video quid diſcrimiúïs interfit inter mort‘a'líum’ ,* &

beatorum statum (a),- guiquè cum tot humanïs, error¡

bus‘¡ iiſque ſzpe capita’hbus; donciliari mm. Hzc Má

iebranchú ſentemia ádeo portemoſa .Ga lis viſa est _,- m:

publica jactaverintz mïru'm èfl'e Malebranchium omma in

Dec videre, prázt-erquam hoc ,- quod ſolemni; inſanïret.

Sed díc‘am gallice & elegantíus: , ‘ ª' . Ñ

Lu¡ qm' mi: tout e» Dim,, u' y' -uºit pdf; Qu' xl el¡

ſou¡ '(b) .- ' ' ‘

C A P. . -IV.

De Prºóabilitate‘ .

Vídentïam 8( c'erfít'udïnem mathematfcarñ,, ac'

phyſicam , idest veram, qualem philoſophï ap

pellant ſcie'rmam , fi a Pai-a Matbeſi ,- exiguaque return

""ª‘- haturalium parte diſçeqanzugg in reliquis ,- quibu’s cognir‘

tio nostra constar, dIſCID‘I'ImS , a‘ut raro ,, a‘ut numquan't ,

obtinere- licetz’ nec' c‘ertïtudo' moralis ,~ hifi in .paucïs hi9'

flor-¡z humance p‘artibus haberi potest . Itáque- huma‘mg

doctrina? maxima ex parte prºbaóilirate fantum .ſe ç’omz'*

men'dant.- Phyſicï¡ Medici¡ Iurispdrití ,ª Ethici¡ Politik

ei, Hífloríci¡ idest ii omnes z qui Circa objecta ext‘tiñg

focus haufl'a, verſantur, ſi inge‘nui eſſe velinf ,- 'fateb‘fiúïg‘

tur,- ſe pauca’ evídenter 8: cerro comprehendere - in czé

teris {ola nit¡ probabílitate . Ea contenti eſſe Ãebemus¡

nbï meliora' n‘on Aſuppet'unt , ne videamur‘ nat'ur'z ſubíraª'

ſc-i; Vide Sen.- lib; 4. de‘ Ben‘efi c. 3;. Sed pwóaóilit'ar;

cuius ope res nostras maxima ex parte re’gere o'po‘ffç't

cogitate perpehdenda e’st ,- eju’s mºmmta a‘estxmar‘idª; é‘ju -7

gue ¿gm-du: dímetíendi; neípecòrum‘ inflar¡ n‘on qua; eau-U

um est , eamus ,- ſed qpz ¡tur a~ . z.

_ ( I ) Mflfá'filltbïdjn "fell-'r cx Mmmm lackim ¡n examen du Ser

\une-k du P. Makb'nnche‘ O’c. mn'. a'. 0pm-- :ju: ¡¡¡mſm-m .

( b 11m. Hard-¡ng Ame¡ pg. 4;. x

A DE VEN?. EJUSQ; CMT. CAP. 1V. 199'

\ 2. Princi io autem quam diCam-us probabilikatem !lag-'A

de niendumè .* Arifloteles (ª) probablle appellat, quod ,Pl-:Hi:

. ªw'deiuf amm‘bmª; *vel p'lm'ióm g' -vel ſapíenttºribu: ,- C9' Ari/km.

bíj qm'dém' -Uel ºm‘nibm; 'vel P’Wñbtfl , vel ma'xime‘lleeb- ¡º -óriómſi-a Extrinſèc‘am-Íanmm Prºbúbilitqtém com‘ le‘ctI-tmª,

qua ii_ u'ti debçnt; qui adª‘ca’lculpm igſiªkes ad u’cére’ nev

queúnt; icſe‘st qui ſua i-ationeutt nçſciqnt‘ .- _Nam fi earn

opinioném ſectat'r fiierint, qua*: ſapient’ioribus' vel Ómni

bu‘s; vel plu'fibus z vel maxima' celèbribus pròbarur‘¡ et

ia‘m‘fi errent, quum is e‘rror non vblúntat‘i tribui‘ poffit,

ſed humana mentis imbécïllirati 9 minus Íurbat , veluti

CUÍÍÍS ſé pazniiere‘ nequeat ª Sed' quum' ea probabilifas,

ut paulo post ſúmus demonstrª-fu'ri , nullá ſii ,‘ ubi deſit

iutrinſèm z illud praba'bilium constituifi c'rite'riu'm ,- quod

,ſemp‘et ambiguum’ est; ſarpe' fªalla'ic‘f nam 'ricm ſem y cona

stat¡ ſaªpientesz ea , qu‘z’ probant, ac‘c'uraké'c‘aleu' a‘flèé 'à

infinita e’xem‘pla‘. pioſerr't, Pam-int z quibus de‘moñsti‘afur,

plurimá manifestó_ falſa¡ dit¡ ,vel Omnibus ,- vel p'luribus ,

vel ſa'pientibus fuiffe perſuaſa¡ aut quizá rem‘ minime per

pendiſſénfç aut q'úiá médiis ſc’ie’ñdi d'eflitut¡ eff’en‘H ¡¡t

eccez Cometas elſe metéºmj Stelltflr‘um \èjſe ſòlidum &6.

Qúeè eu'm' in’ _ifiodúmſeóekanf Medici; luriſp‘e‘rltiz Ethi

ci; ?clik-ici; Híſiorici Probabiliª,v in _quibus_ àlii: alias ut

pecſiora’. ſe’ctabáhtu’f¡ quum ,tamed- firit ſalſa? (b)

[Mi ¿vid-mine',- quam' olvfiªuñmij. Quu'm agitar de e-uen- ſente.

tir àfflima‘ndisz ſuperior qoct’rinü ma‘gnum- uſum habere

potést; Certikúdd evenri m pia-\E5 zq‘uáles distribuitur:

omnes‘ fimul infegttám cenitüdinèmïc’mffltúunr .ª ſingular:

fing‘úios' prçbabilifgtïs grádu's-è Plüre‘s majdwmªpeobabilím

tem, pauclores mm‘o't‘em. Ex. &Mmm-*10; 'miiiküm

nomjxiaz A,- B-ç C, D,- E; ,- 6ta. é' üekin- uma-m

conjlclántürª Unu‘s extrahendus est¡ _qui uell‘o- cum he

ste depugnek: qu’zrirur qu‘ah’ta- ſitª probabilitas’ ſore utv ez

trahatur A ad wobabifitamn, ut' non extráha'mr? tiem

pe h ad' 9. Si _düo ſim exfrabéndi ad- pugna… , est 'pri

ma pro .A 8! B 2. altera 8.- Sed in iis rebus ,Ñ- in- qui-

bus Cermudq mínime pervidetur, inutilis est : ignora e*

nim'cettitudme; quoto grada dicam opinionem A ab

ea'fiiflare? Potest tªmeú' ea dçctrina inverſo ordine adhi

bffl' I fic ut‘ ignorantia constltuatuk veluti punctum fiſi N 2' xum,

5; z. Pèt-rus- Gaſi'endus id dici‘t‘ pròbabileç.quàdplur bdª Ej¡- 6'41;

W

_

N RI": . ' ,It

.,'um

f I. ) ¡._Tapmrm up. t. '

) Vu!- Rldizmm de ſenſu ver¡ & ſnlſi'lib. I. up. 1._

!96 'Ah-r. LOG’ICB LIS. III.

- xum , unde gradus\probabilitatís dimetiamur , ut pofito

A. ígnorationis statu , fit B prímus probabilitatis grados,

C Íec-undus ,, D tertius &c. , quouſque ad evidentiam

ventum (it , cujus quilibet ſibi testis est. Quzritur ex. g.ſmc_v ,v nec ne , habimores in Luna? Ignoro . Mediact

non habeo, .quibus statim ab ignoramía ad certítudinemct

tranſicç Poffim. Quazro conjecturas probabiles : primum

repetía i’d este poffibile : est is primus , ſed tenuíffimus

pmbabilítatís gradus . Mox intelligo, non viderí Veriſi

mílè , ut ex tot globis mundanis ſola Tellus habitetur .

Hqheo alterum , eumqpe majorem probabilitatís gra

durm .Ñ Tnm auimadverto non decere , ut De¡ ſapíentia.,

8C benignitas ſola. Tellure ~coarctetur . Ita emer‘git ter

tius probabilítatis gradas -. Accedo ad Lunam ¡pſam ,

atque ex ejus partíum contemplatione Telluri fimilcm

agnoſco,, videoque eſſe in ea , qua: incolarum animan

tium- facta_ videantur , ut maria , montes , atmoſ he

ra‘m , adeoque vemos, pluviam , nives , &c. hic’

uartus probabilítatís gradus . Atque hoc modo plof

unt to; cumulari , ut me prope certitudinem ipſum ad

ducant . , Ñ i.. ‘

Um_ .S. 4. EX príncipiis ſingularum díſciplinarum cognoſcen:rat-?171? da. 8L dím‘etienda. est haze probabilitas_ . Díſſiciſglinzj ſingu..

of"; ,' la ſuos haben: fqnt'es , ex quibusfflrmcipàz eu Prwnºtñp

.ſcimfízl- nes‘hauríuntur, quibus íllz ¿Sc innituntur, & romoven

ſlf‘y’fffl’ª'mr . Fontes ditciplinarnm omnium , unde azc fluunt

-zi’a, ranºcmano , auctºrita: , ut dicetur .cap. ſequenn .

Ex hi3 ſomibus manant diſciplinarum príncipia, ſeu na

rurales 8( primiti-uze veritates .- his .vero principiis tota

nostra cognitio regitur . Sed illud animadvertendum est,

non omnes hos ſontes eſſe cujuſque ſal-mire proprios. In

ſcientiis naturalibus Matheſi, Metaphyſica, Phyſica , A

stronomía , Medicina , proprií Fontes ſunt tres priores .

In Theología ratio , 8C revelado, ¡dest ªuctorim: divina .

In Ethica, Política., Juríſprudentía. , [Theologia mol-ali,

ratio, 8: Mmm:: in Juriſprudencia civil¡ leges, videst vaut

Nature , aut Populorum & impemmzſium placíra . In

Historia ufiium auctorim: ad Criticz regulas exacta. Ita.

fit ut. non ex Omnibus iis rite in qualibet Facultate ar

.-_«

› principia Am'um , 8L S'ciemiarum , ſum ſmſm' , cºnfi-im- \

gumentari poffimus , velut ex auctoritate in Mathema- ,

ticxs, ex mmm- mmm in Theoſogia revelata. ſi Fit et~Y- o

a íam illud, ut probatíones deſumptaz ex propriis princlpiís

irgtrz'nflcz , .8a quidem came fint , fi evidenter e pun

CIPHS proficlſcanmr : At ſi nec emdenm \int , nec cen_

tc, ¡dust ſi ex prmclpus nec hqmdo, nec evxdenvter ma.

. nent,

DE VER". Emo.. CRI'Ï. CAP. IV. 197

¡ent, ſed evidentiae aut certitudini ſint ſimiliores, miſce

tur probabilitas , erítque ea probabilïtas , que ex pro

príís principiis naſcítur , intrínſeca : extrinflm, quae ex_

:limit principiis hªurítur . Quamquam nunquam certitudi

nem, ſed ſemper probabílitarem ſacium: , que ex extrin

ſecis rei alicujus principíís deſumuntur argumenta : cer~

titudo enim non niſi ex propriis naſci potest .

5. 5. Ut nunc intelligatur, qua: dico prºbabilia, cone A4 ¡II-Í

flituendum est, quee fint mm . Certitudo aut princiPio- {5:38:35

mm est , aut conſèquentiarum e principiis deductarum ‘ Mm"

In ſcíentiís ratiºnis princípiz cerca apud homínes haben- ".'ªv '"5"

tur : I. Quaz quum a ſingulís , tum ab Omnibus , qui {ÏJZÏZÏ

aullo mentem mtendunt , clare 8( diflíncte pura íntel- dº - '

ectione percipiuntur, ſeu ez propoſitíones , quarum at- A5131'

zributl contíneri in ſubjefii: , aut ilſis adverſari , clare cipiº

comprehenditur , ut _Qgae ez’dem ſunt @qua/ia , ſunt inter ſe e- 'ª'ª -

qua/ia : Nor¡ pote-ſl idem confiere ex ii: , queſe mutuo deſir/Mm:

(9-0. z. Quze clare & diflincte percipiunmr íntima com

ſciemz'a ad nos pertinentia, ut, me varia: babe-re idea.: ,

Ó cºgitazªdi moda: ; boa aut illa aflèéïu a ¡¡mi : -uºlupza

:em :mt dolorem jèntire Blc. ;.Quz clare díflincte ſenſi

bus concípiuntur, ut existe-re corpom , mover¡ , dividi,

gra-vitara, calefimre , cartera, que experimenta dicun

tur .

› 5. 7. In ſcíemíis auctorïratís prïncípia. habentur cena, FHM.:

¡Luz clara-8¡ diflincte ſunt in auctoritate authentica poſi- 9,35;”

ta . Ita quz clare ſunt in Scripturª divina poſita, ea n0- ªa MM.

bis Chriſiianis ſunt certa principia reiTbeologícz, velut '"ªáª

Chi/¡um pmdimlſe Evangelium : nomina jim Apollo/o: {'ÏZJÏ"

mififlè: Damn omnia curan: amor: Dei, Ó' prox-im¡ to*

mm plot-tem Ó' 'uilam cbríflímam caminar¡ &c- Qu::

cujuſque Civitatís legibus comprehenduntur ſunt cena.

principia juriſprudemíz Civilis - Quod ad humanam au

ctoritazem attiner , uz clare 8: diflincte ab Omnibus,

aut pluribus coazvis domefflcis narrantur hístoric‘is ,

qui & ſcíre pozuerínc quod narrant, &e intellexerínt, &

non ex confpiratione voluerint mentiri , id certum habe

re debemus . A’tque hunc ¡vn modum constituitur princiª

piorum cerritndo . Sed ínſerius admon‘ebimus , non o?

mníª , uz dícunkur rincipia , eſſe .índ'lſcrimínatím z

&z fine uIo examine ſ cipienda . Adde , quazdam diu

a pleriſque prin‘eípia , quee ab aliis negamtur , urzque 1

pel-pandemia ſunt , nec ¡mer cel-ka flatim ccñlocan

da J- e

S. 8. Conſequê‘ntía Cel-ta ſunt , quum Claſe 8( díflín- Cm***

cte_ a tenis prínc'rpíi: auque' ncceſſario -fluerc inteffigun- JZÑZÍ'ÉÍÏ

N.; ,_ .tur-.I'M

*198 . ART. Looxcrm LIB. IIL'

zur. Nempe quum & iPſi 9 & omnes rei erití eandem

axxentionem adhibendoz videmus non po e non ex iis

Prinçip‘iis ſequí . Ita TriangIA/um haben* tre¡ angulo; :e

qua/EI ¿aabt/..r "Si: : Triangula @qui/mera eſe zequigm

guía , ¿Sc ſimília Theoremata geometrica e ſuis prín

cipiis clare derivan cernuntur . Item in Phyſicis ex hoc

principio , ut torpon; mwearztur acceſar-¡um eſſe reſisten

:z’am a -pi motriçe ſuperan', neceffario concludo, non poſ

ſe navem, cujus reſistentia ſit Xqualis 4. moveri a vento,

cujus vis ſit zqualis 2. In Astronomia ex majori vel ¡ni-.

nori para/lux¡ Astrorum deduco majorem aut minorem

eorum a Tellure diflantiam . In historia ex facto, quod

ſcio, plurima, que hifloriçus racer, ſed quxe ex ¡llo fa

&o ſequuntur neceffario , Concludo . Narra( Homem:

Grazcos' poflquam ad Phrygiam appulerint, Urbem TÏO’!

jam obſidione Cinxiffe: hmc inſert Thucydides (a), pſx

lio Trojanos víctos, neque enim alias ſe maaniís recepíſ'-.

ſent . Quamquam poterat duorum alterum inſerre , aut

victos przlio Trojanos , aut quie, pauciores , intra. maz

nia abditos . Atque ita ex legibus vel divínís, vel cano

nicis, vel civilibus definimus de justitía. , vel injustitía,

honeſiate, aut ,turpitudine actionum ſingularum .

UH", S, 9. Quibus pofitis , veniamus ad probabilitacem con..

&ia , ¡zu- stituendam . Que: propoſitiones nec in ſuis ſontibus dare

fil'f‘ªªí'rz_ &diflincte contineri’, nec cum princí iís ſuis neceſſariam

¿Mí/¡ª, connexíonem , aut repugnamiam ere mtelliguntur ,

cena: non ſunt, ſed vel dable , vel improbabi/e; , vel

probabilas . Dubix quidem , ſi aut neutra. ex parte adſint

in ſontibus 8C principiis rationes, quibus afflrmenmr vel

negentur ,- aut momenta, quibus affirmari poſſent, &Equa

lia ſum: iis, quibus negari debent . lmprobabíles, ſi al

tera pars gravibus momentis nitatur , ipſz nullís , aut

vix alíquibus : velut qui dicít , mm effe- babimtam in

Luna, improbabilem profert ſententiam ,~ nam nullis earn

confirmare argumemis potest ; quum contraria gravibus

conjecturis innitatur . Probabiles tandem , ſi argumentis

veriſimilibus poffint comprobari, que :amen non omnem

auſerant ab animo ſcrupulum, ut eſſe bªbitmarex in Luna_

25cc. Argumenta autem veríſimilia appello , que not¡

neceſſario concludunt , aut non ex cerris ¿Se neceffariis

principiis . Ex. g. certum fit Lunam elſe corpus terra

queum , Sequitur inde non neceſſario , eſſe in ea habita

tores , ſed probabiliter , quia princípíum illud , & hace

conclufio non_ habent mcejſariam conmxiamm , ut Trian

u

~'

K a ) Lil. 1. (Ich-lla Pela).

navim-iu EJUQ. CRI‘Ï'. CAP. IV. x99

..r .

gulum ac tres anguli æquales duobus rectïs , ſed verifi

milem tanmm . Sed ſi principium illud, Lunam efle cor

pus terraqueum , ſi( non Certum, fed verilimilelg tum r

duabus ex rationibus concluſio est incerta: I. Qula nulla

est principii certitudoz z. Quìa ea concluiio non habet

necgflariam cum fuo principio connexionem . Item quod

Hqmerus narrar t vide S, 8. ) certum haberi nequit j u

nius enim hominis , Poetaz, nec çozjví, auctorítas certi

tudinem facere nequit; ergo nec quod inde concludit

Thucydides certum eſÏe potest .- concluiio enim majorem

vini habete nequit, quam habent Principía, unde conſe

quuntur . 'Sed'ſit illud certum ,‘ id a duabus cauſis iieri

potuiti nc diaum efl ,' quod quum hifioricus non enar

ret , neutra feparatim certa baberi poteſi, ſed utraqueaeque probabilis . ' ‘ l

ſi S. Io, Duplicçm fuperius proliibilitatem yoſuímus, in- Diſm’.

zrinfemma 8; exrriflfecam . Priuſquam ulterius progredia- ;tg-.gm.

mur, obſervandum'est, dici quoque extrinſecam probgói- ,;-‘,';,',’_"’

Iitatem, quæ ex hominum aufloritate fumitur in iis re- "inſec

bus, in quibus ea auctoritas propria principia fuppedim

re nequitg veluti in Matheſi, Phyſica ,‘ omnibufque re

bus, in quibus non agitur de facto , Heec auctoritas lon

ge ab intrínſeca , quæ a fontibus propriis hauritur , dif- MM,

ſer: .‘ l. …a ſecurior est præ ísta, quippe ex fontibus cle {t

ej-us difciplinæ propriis nafcitur . z. l-iæc extrinfeca fine iijf/ff

illa intrínſeca, nulla eſſe poteft Nam nemo a. ſe impe- magnat

trare test, ut aliquid velut probabile habeat, quod '117 ›lud aliia afflrmanr, ſi icit illos ex nullo fonte , tk príne

cipio proprio baurire potuiife . Finge fibi narrati histo

riam a. mille hominibus , certuſque fis eorum nemine ª

ulla ex via eam fcire potuifre , numquam impetrabis a

animo, fi fis rationalis , ut habeas prgbabilem Da cen

tum Mathemªtiços affirmare aliquod , cujus nulla ſit alia

affirmandi rattio , quam quod ipfi ſic volunt , minime ,

id probabile efficietur. Ut ecce, ſi omnes Alironomi do- _,ceant 'Terram' moveri, nec ullam ejus rei vel levem çon- ſi_-ſi--=

jecturam proſerant, probabile nunquam 'fgcient'. "Eodem

modo fi plures lurifperiti , aut Caſuistaz quid iam affiit

ment fine ullo argumento e fontibus Juri( ruSen'tiEe ' vel

fcientiæ moralis propriis hausto, quia dee probabilitas

intrinfeca , ne extrinleca quidem ulla eſſe potefl , Est er

go perfpicuum , extrinfecamhanc probabilitatem nullam eſſe, ubi defit intrínſeca. illa." i '

ſem .

S. II, Qunm ergo extrinfeca probabilitas innitatur in- Emi“

trínſecxe, neç fine ea eſſe poffit ( ex si 9._) ;zſequitur ſem_ ig*

Fam non Poſſe 'elſe maiorem , quain est mtrmſeca . ?Wim

. 4 ha_ mena-(ª:

‘F:

ab ::tri-[- i

zoo… -1,ART. Loc-.ICE LIB. III.,

babile ſit imrinſecus ut 2. hominem fi agat actíoncm B

peccare; mille cafuinæ auctoritate fua efiicere nequeuntj

ut minus vel magis ſic Lmbabile. quum quæritun exſi

fiat necne res alíqua, primus gradus probabtlitatis intrín

ſecaª., ſed hzvifiimusa Sz vix alicuius momenti , est ejus

poffibílítas. Si hinc mille Philofophi calculum ſuum ad

dant , nec interea ullam aliam rationem afferant , nullo

modo rem Probabiliorem, quam est in primo illo gradu,efficient . v .s

U: Mm- 5.12. probabilius autem intrínſeca augetur fingulis

222%; argumentis ptobabiiibus. aut ex eodem , .aut ex diverſis

ím‘n'nſc- principiis deſumptxs: itaque non folum est m ratione tor.

ª- nexionis cum ſuis principiis maiori vel minori ', ſed et

iam in ratione numeri argumentorum . Non ſecus atque

pondus in lance augeſcit in ratione non folum ponderis

grªnulorum, ſed etiam numeri . Hinc efficitur , ut pru

dentiæ docendi fit, quum certitudo deficít, plurima con

globare hujufmodi argumenta. At probabilitas extrínſecª

non poteft augeſcere in ratione numeri Auctorum , ſed

tantum in ratione eorum ca itatis & fcientiæ . 'Quocir

ca plerumque major erit au oritas extrinfeca trium aut

quatuor hominum doctiffimorum , quam mille idiota

rum. Quod ſi in historia numerus hiiioricorum exigitury

id fit ,- quia in historia intrínſeca probabilitas est ab

aufioritattgrtefiiumsp ut ¡ſuperíus monuimus : homines

autem omnes , q'l mas; diti ſunt_ , :eque \estes eſſe

v Wm‘facti‘afitªíusſpubjru 81 ſenfibihs.mmm-- v S. 1g. Ex'hís, quæ dlcta funt , frequentes regulag ge

¿jiji-l?:- -neraleè-deduclmus: quæ propofitlo inter magna inge

dimmmnia non contemnendis argumentis conti-evertitur , inter

dar-Im,, certa haberi nequit . Nam certitudo numquam constanter

mixtim ab iisy qui eiusicapaqes ſum, oppugnatur: necullis ex¡

ceptíoníbus venſimlhbus locum præfiat . Hujuſmod¡

Ïrgo propofitiones inter probabilia ftatim referenciaunt . ' ri '

.ſte-anda S. np II. Ceteris paribus opinio A est probabilior

mªlª- quam B, ſi A pluribus argumentis intrinfecis nitatur ,

quam B. E. g. quæritur utrum in Lunajint animantesP

qui afiirmant pluribus mtuntut' argumentis , ex confhtu

trone Luna: terraquea ex eius atmofphæra aerea , adeo

que ex analogia cum 7Tellure nostra, ex ſapíentia, boni

tate , a potentia De¡ , quæ non funt coarctcmdae uno

Telluris ponam Qui negant vix ullis verifimilibus utun

tur . quocirca illa opinio est hac probabilior . '

rem-d S. 1;. Il]. Ea. opinio , quæ pari numero argu

nzm. meritorum cum altera nititur , ſed aut omnibus invio

' .a _ r¡ us.

v

ne Vnm EJUSQ. CRIT. cape IV. zo¡

ribus, aut uno vel altero, ptobabilior est cenſenda. Por*

:ro unum argumentum altero d_1_cnur.g_rav1us , quum prim

eipiis proximrus est, cumque us magis Connexum, quam

alterum . Ad dignofcendum autem utrum unum argumen

tum altero fit principiis proximiusa cumque ns conjun

,ctiusÑ nulla: regulæ tradi poflunt : utendum est mentis

perfpicacia 8t indicio. Adeoque ad has probabilitatesl di

gnofcendas St dimetiendas oportet mentem me …finge-Ñ

re ad pervidendum & diſcemendum_ , quod fit ſcientus

Mathematicis , 8( Critícis .' .

S. 16. IV. Quz .argumenta. minoribus exceptionibus quam

funt obnoxia , ea ceteris , uz pluribus funt obnoxia 'tc-"º

exceptionibus, probabiliora unto . Emmvero certitudo

argumenti pofita est in'hoc, quod concludat necefratio ,

ut non oflit non ita concludere. Quod ſi_ potefl con

eludere uplicl modo A 8( B, neuter certitudinem ha

bet, ſed probabilitatem , & is concludenldl modus erit

pfrtobabilior , qui paucioribus exceptionibus obnoxius

e . .

S. r7.. V. Quum agitur de probabilitate intrínſeca, qui ºw'ªº'

mente valer, ídest aptus est rationibus examinandis , al- "'ª"'

\eri credere non debet afleveranti , opinionem ſuam 'eſſe

probabìliorem, ſed eius momenta expendere debet , &

bum ſuis conſerre. Nam quæritur hæc probabilitas ut rem

nobis perfuadeamus t perfuademus autem nobis aliquid

momentis rationum uatenus in mentem agunt : nifi ergo ea expendamus , cum aliis conferamus ,ct non 'poſ

funt ea. in mentem agere, nec idcirco eam ad aſſenſum

trahere. Eam ob rem & Cicero probabat peripatetico

rum morem; qualibet de re in uttam ue artem diffe

rendi ,' 8( eumdem egregie tenuerunt Sc ola ici, 8t, me

faltem auctore , ubi certitudo deficit , adhibendus est

ubique. Hinc in primis me mire delectam libri Beati

Thoma, qui fine amore & odio , quos affectus Jong:

habere debet Philoſophus, in utramque partem de 6mmbus'diſſerit, graviflimis etiam rebus. . ſi _

S. 18: principia probabilitatis univerfalia indicavi ,zm-up,,

quibus mdustril adoleſcentes ,un poffint m lis ſcïeiz'tlis -, ¡m, "En:

in quibus aut ſola, aut pene ſola regnat probabîlitàsfDqgf-c'jxf:

probabilitate eventuum non diſſero, quod nimis ea res

xntricata fit, quam ut tirones intelligere queant .› Copia

ſe est ea a Bernulln pertractata in Am canjeñandi fparf

cis a. Graveſandiò in introductione ad Pbz'lafizpbiam . Re.

gulas probabilitatum per omnes diſciplinas dilígentiſfime

perſequutus est Ridigerus in 3. lib. de fen 'ven Ó* ſal

l/ì . Nam postquam primo cap. de probabilitate in gene

N'

~ ~ fluir hominum 'ſcientla ,

zo; ‘ ART. Láctea: LIEJIIL

_re diſſeruïnet, En z. agit de probabilitate historica, in z.

de probabilitªte medica, in 4Ñ de probabllitate Lerma-murie

ca, in 5. de Probabilitate iFly/ſim, in 6. de probabílitate

politica, in 7. de probabihtªte 4d fiºmim-m , ' ut vocat ,

in 8. de probabilítate practica , in 9. de probabilítate

ambigua, Sed miris omnia notíonibus, 8( novís incon

dicíſque doctrinis turba¡ . '

C, AJP- V;.‘ . i ,Que vip ſim bom-ini prºpofitze {dd ſapientiam

" _ comparando-rm , M4145- me ;xp/¡Eme

Bªï’º’ª'i’h e_

,m MS. 1._ QUZnqqe' omninº_ vïdentur homi‘ní viªé ad_ kſa-º

plentiam comparandar‘n p'ropoſita;2 ductmtm,

' experimenta ſenſuum ene-mami”, ¿ri-:img ,can

\ffiemí-z, inteligencia) (9' rªtiççinium‘ : his enim ratio

ſumaria, ſeu vis computatrix innititur :4 nan: ez ri

mas rerum nouones, ac tPropçereª. Ptintipm' ,' ¡¡nde (0ta

_ v ' uppedítªmç. In‘de quoque ma

na; axlomatum intelligentia. ç \1am axiomafu‘m' cómplicehe‘nſio ex collatíone iſideamm fingulqrium_ ullatim confiª

citur ,- & ide.? e15 illís fqntibus‘ manant. ffihïl o‘mnino à

nobis_ ſoii?" 'z quod el; quipq’ue ¡¡lis fontilbus' noi-1 maſs

ª ' Sus nofler ita animo çonformandus est,

pt prom …"flt’atque expeditus, ,licubí ¡¡ſus fuerít , ad,

uinque xllps Fontes ríte Yerſandos, quo' ¡nde argumenta

ad vel-nm mvefligandum, aut confil'niandum ¡dance 3gb,

.litep, dextereque ha‘urire podi; Ñ Atque ad hoc Uliſ

_fimum Logica 'facultas’ comparatur , ‘id ue pra; ertim

Prominunt Logici; Nos p‘riuſ uam philoïophüm in his

qm' vic.

inſxruarnus, atqu’e exerceamus ' bçngillatiym , pauca gene-i

raum. ‘ ' ' ‘ x

5mm_ 5.02, Quzçumque ſcíre pqſſumus ſunt_aut emma, aut

¡iz-(MSM ¡mE-ma, ;. externa‘ vero aut ſen/ibm* {ubjectª , au; ?2071;

"m" Pl‘ªïtffiêª que ſenſibns non‘ſu’nt ſu_ jacta , aut ;apach

'Mp3' ;mis no_ tie ſum accºmmadam, aut earn_ excedunt- ,

Que 'Cuique ¡¡ht intrínſeca., ::mima ,Con/Zientzia', jènſu ,

ipfunturz-cujuſmodt ſunt', no¡ pen-¡pere , cla¡mmm ~ ,

1'*: aút’cïïtfé_ percipere; valle aut a-verſari : dolore-m aut

wluprmïn _ſE-¡¡Zire : amqre‘ aut I'M agitar¡ ; uno verbo

quzcumque ad ,èamim-m, ut Platonici lóquuntur , mn

riarem perxiueut . In his nec externorum ſenſuum ex

perimenta, nec auctorítate‘m conſulcre oportet : eorum

¡¡Unibet fibï tenis est luculemiſiïmus; Sed quam plqrima

m

DEªVEkLT, ÉJÚSQ. CMT, CAP. V, :og

[mima oonſeienria perſyici'amus, que: ab occultís in 2M-.

tura noflm cªuſis proficçſcuntur, in his cauſis investiganz- -

dis recta utímur quum primis açri ratiohis indagine, \um ’~

eriam admonitione’ eorum qui acutius naturam intro

ſpgxçre humanam ,-qui ,e cere poſſunt , ut ea animad

v_e_rta,.mus_, que non facil@ yerſpçxiſſgmus , ¡¡¡ſi admoni

¡L '

'5, 3. Qu? ſun; extem'a_ 6L ſenfibus ſubiefla , ſolis ſem 2040i¡

(num exgerkmenus perdflc‘erxgla ſuçltL In ea ſqvſus inter- wz";

nus provmclam ſuam non extendzt . Auctqmas in his m."

!0Com haber@ nou deber, níſi aut cu‘m ipſi experimenta.

. mstituçrç nçquimus; aut quum_ , qua: ipſi obſç’rvavímus,

communi ªhorum ſenſu confirmare volumus , quod ubi

fieri .cºnzmºde Pºtest, faciendum est ſemper S quiPPe

nulla, in re_ errare homines ſacilips poffunt' 8¡ ſo

lçrèt , quam in ſenſuum experimemxs _, au: pbſçrvªtíon!. us 2 q

S.- 4- Quód ſi hace externa minime 'ſint ſenfibus ſubje- 2m px.

¿la, m: [Piritu, Mim-e, *vim- ¿Bi-U@ atque genítrice: , º'Phenom-00mm Muſee, 8,! fimilïª, \um ad ratíocíniªm .& 1; .Pº.

conjeéïgram, aut ad analogiam, ſi qua: in ilfis locum’ha

bere pqſſunt’, çonſugïendum est , Tandem qua captúm

menús .nostra excedan: , ſola auctorime pervçstigañda

\gm-t, ſi haz; aſicub¡ przfidïum Przstet: mi _enim zhctomarç, est mi pez-ſection' rra-irme,v ::am nostrïz ſubstituen

do, aut çjus ope nostram ad'uvándo, uti ſupra explici

Pum est_. Quad ſi &e hoç au orítatïs deſir przfidium , ín

vçfiigmo tota deſetçndª, quandoquidçm‘ instrumento de

flummur, quo ſciñ poſiïnt, ‘

"5, S. Ut àmem his propofitis homini .ad ſapientiam U, bl.:

vus recteiutamur, !ría potiſſimum came ſervªnda ſunt : mmm,

luz: nonones, ?uns aaçfiorimx, [mſm , mfcierztia 'ſup

Pªduªnt, justz mt _& vera: ; -íaltem ut 'quantaa _finr ,

quedes , '5; quam Émhety is ſimiles juſto indicio zflirhe- ’

tur: II. ut ex his notionfims' pau-Haría¡ excitatz‘ axioma

ta _8; per analogíam !cage late ue provecta , vera ſmt,

non chimeríca, Quod fit, r, 1 non ſiatim ad ilªïa per*

volemus, ſed mínuta ínductione adſcendamus 2. ſ1 ana

]ogíz regalas òbſervemu's, g. ſi eas inter‘ſe "1¡ as conneç

' ctamus, quas claſe cermmus , v4,. ſi_ przçipitaxionèm ju

dicandi evítemns, y. ſi non ex antxcípans opmionibus ,

.ſed nostra uſi rat-Zone utamurz‘- II!. ut ex- iís notionibus

e¡ deducamus conſequentia, que cum illis neceffàriam

habqnt conn'exionçm, ut ex illis neceflàrío ſç‘quí eviden-v

ter vIntelligamus’: IV. aut ſi hanç nçceſſ'aríam' connçxio-I

‘ mm- non videmus , fi‘ncçre ſaltem fateamur, guante Cum

\ Pſ0*

r-I.

204 ART. LOGICA!: LIB. III.

Probªbílïtate ex hujuſmodi principiis conſequentía ista de~

ducantur . .1

Quid :gr- '5. 6. Ac quod (pactar ad primum, notíones auctºrita

ffflªºgº‘ ¿ix, ſenſm', cºnſcientixe eſſe poſſunt au_t clarz, distincte,

¡Mmm adtequatzz aut qbſcur2_, confuſa: , madcequatz . Ergo

gªſº’vªª* quales ſint_ omnlum pumum phlloſophus examínare de

ª'ª‘ bet, perſplcereque quatenus objectís ſuis conformes ſunt,

aut ab iis difibrmes: nam in hac conſormitate tota ve

rítas poſita est . Quod níſi in Omni aut ínveflígatione ,

aut diſputatione efficit , aut ígnorabit ipſe quid índe de

ducendum fit; aut ſalſa plurima , vel dubxa ſaltem &

ambigua velut vera 8( Certa ex notíoníbus hujuſcemodí

concludet. Tum niſi axíomara ex fingularibus excita

ta. vera ſin: , tota in ¡His inzdificata machina falſa.

ent .

g', S. 7. Tandem quamquam ex grizgcipii: -UerI'I m'bil pot

,,- 4…, est ſequí ni/i -Uerum, níſi ars rattocmandi adhibeatur, et

Mw - iam ex verís deducere ſalſa poffumus. Narrat Plutarchus

Sacerdotes lígyptios obſervaſſe lampctdar Templarum @que

“ají-r Elija/.27117: ſingulí¡ anm': majorem ole¡ meçſuram

conſuma-re. Ponamus hoc ſemel , aut bis verum uiſſe ,uamquam non vdubito quin id ab avaritia Sacerdotum

uerít excogïtatum; potuit id ex pluribus cauſis naſci ,

olei craffitie, vel ſubtilitate ,- ellychnii textura ,- aeris

temperie, calore, adeoque majori, vel minor¡ gravita

done . A! !Epyptií rem índe míram concludebant , So

[em nempe in annuo motu tardiorem factum . Ex re ve

ra ſalſum deducere poterantt Quot ſunt hujuſmodi Phan

tastica ſyflemata a recentibus etíam phyſicís ſuper ob

ſervationibus alioquín verís inzxzdificata? Quod autem de

auctoritatis notioníbus dico , id genel‘atím de Omnibus

aliís, 'm primís ſenſuum , dictum putato. Sed ea paucis

comprehendamus przceptís .

Cantv/es 1. Nul/a: babent alía: ſit-'Ii Praga/;tar via¡ diſc-end¡ P5¡-Hfgjïª loſºpbi , plreetqr [jar qllllflqfu’, {tu arimtqn ', .ſin-¡ſm exter

m_ nor, conſczemmm , mtelltgefztmm , mtmcmmm, /Zªu cor¡

" jecturam. Perdiligenter ergo ea: excºitmtº, arqu: 'ver/¡mn

¡a . .Ñ,

z. Horum ne Prenr‘grediumºr província: : ſciumo que'

fenſa, nor¡ ¡me/tiger¡ un que intelligemia, mm ſenſà, que

neutro díſcenda ſin: .' [zmite: pro‘óè ſer-125m0 .. '

3. Nan'one‘x pn'mum , qua: ¡nde IMM-¡um, .pende-minuto,

a'tque metiuntor: 'L'Oſrf (te ſim, ,Im a *una dtflmt , atqua

guns-nm, per-¡¡¡demo .

~4. Arte-m /I‘bi langº exem'tz'º compaíamo, qua ex prim-1

cipii: ſui: ¡'ufla derivar? 'Uªkªm c‘ºnſeguemm , m. mmI l¡ ' '

m

r-~’|

DE VERIT. I-:JUSQ. CRIT. CAP. V. :og

ne ex ſal/Í: wm, ex proóabilibm carta, er ambíguz’¡ ;m0

ſpicua confidenter deducant; utque taz/ia elſe, canſeqª-entíct

ſcir-z dzſcant, qualia ſum , ande nafl'um‘ur , principia .

Uno *verbo , ut ſingula fizo pandora @ſlim/¿re *ua/Mm. Hana

vero amm ſolo [Indio Ark/america Ó' Geomem'ce {zo-quin'

ne ambigunto . I

Í ſi' Fim': Libri Terri¡ .

A R

50$ l Ï _ .'Ñ

- LOGICOCRÏTICMR

L I B E ~R Iv;

, De Uſu Auctafitatix¡ Ó' Am' Cnªnſica.

.._.__..

‘ERSPlCUUM eſt homines" fine 14/24 ¡Mimix,

\eu arte ad calculum res 'adducendi 5 naſc'i :

ſed 'nec minus est pérſpic‘hum; fine Iza' rït‘z‘º

m‘j‘ in io‘tá Tenhe 'verſari infinita; ~ quz

prímum diſcu‘nt; -boti rátione ulla, fed festí

ficationibus ſe’nſuum; & hominum díſceiª'e'j ac

ſen'ſátiomim; & auctorita‘tís imperium o‘ih‘ñem

ªntevertere ratio'nem . Qu’íniiho ne‘queun'i infantes' his ño

uti magistris: Quum enim tecte ratiociriandi hondum

intelligant uſumſſifp'reüs ſenfibu‘s¡ 8L auctoritáteád ka

tiocinium‘ con'fu’gíant, aut qúoniám eo mi heſcíunt; ¡Ser

petu'o ig’nári v'ivunt; ut p'opuli ag‘r’efles; aut qüodljre‘êie

mi neſciuntç id infinitos 'errores praécíp‘ít‘es eünt: Dim'mt‘

igíéur Pro-videncia; llzzfldili Éehéfimiiia' gefl'tm" ( in

' it apgdfité B¡ .Aſo, ) ( a' ) 'am’n’ic medicina ,

'uni au ::Ó-¡mág A; Ó- m’éia‘m‘ Putin-at_ bºm'ir'lem ,

lia ergo grávi nba_ est ratio,- cu‘r otia'nium Primu'm‘ ¡Shi

loſophu’n‘¡ noflrumz quem ad xectám Ñ ſapie'nuz'z irivefflga

tio‘hcm pedetentim ducimüsz in genuino au’cto’ritatis‘; ſen

ſuu‘m¡ aut mágistrbrum üſuex'ercendu’m putemus a Ac

cedit eoderñ u'od homiúes ipſi ádulki [tira ſenſu'un‘] , &aucto‘rít‘atis du; quam meditatione 8p( raiiºòiñio; di

ſcunt: ergo niſi ita'. insti‘uanturz u’t dkite' 8¡ ſenſibus &

àuctoritate ut¡ ſc‘íant; tota ſunt vita; m errore vetſáturi.

Cº A I". - Í.

Üe’ rectºdſenſzſium_ aſiq d'eqm' ſènſtimffi prqvincía,

C9' e experiment!: atque obſeiva’tiºmáu:

nte ¡¡¡jim-end:: .'

335:" S¡ I‘. Lurimá, qua-l ſenſªuu'm uſimi ſ'pectant, in 'prí

,ſn-ſuper. mo horum elementorum libro ſunt expliclta .

tip" º.. Quz

. MU")

. 0-*

L I) 3,_ Áqſ. de vam Religion .

ÍJE USU AUCTOMT. CAP, Ï. 2077

Quz restant, heíc paucís.. Senſibus ::m-ma Ó' .torpon-K

pmz‘pimm, ut ſupra momtum . Ergo his tantum in re

bus ſunt adhibendiè in czkeris coercendi; Sed in 'exter

nís 8( cokp'or'eis quatuor conſiderar¡ poſſuntf ›I. exſiſien

tia: 2.- quálitates: .~ relationes: 4. effemiá . CorPoris

alicniu's eſſe‘mia‘ pi) 1ta; est in unione indivifibíli omñium

effentialíum: Eo’r'umlfi unum‘ ignoretur, , tota ign‘ora’tur

èflentia‘; Quinn ſenſuÍ omnia hzc corporum glſemíaliá

nec referànt, nec reſerre Pofl'm't, quandoquidem iis ne

gatum est, intima corporum ínſpice’rg , plurªqueqfine du

bio ſin: in corpo'ribus ,- que ſenfibus non ſunt ſubjecta;éjflèntſizctaj' torpºrum ſenſus adaequaie deſerre nequeunt. Quo

Circa dúo hinc ſequuntur canones .

I. CII-veto ne de carpºrum elïmtia, intimaque natura ,C9' cºnflituttſione [Z110 ſenfimm testimonio judías'. Futuna/¡

qm'd ſemper elſe í» quin/¡bet coo-poro, quod tu mit perſPicíJ',

mt: perſpicère 14/10 pecto' para: .

2*; Sie* babe-!,09 pòflè a rec’zm' corporal' Ea prodire eflèctn,

q'uòrum tu mal/m* in ii: ceràere muſa: Pºflïx , ia'circo quad

Plum_ in cºrpomm natura* [Im-nt . Nan igitur bzèc flatim

ficp'ernammlia Kappa/[alto . ,Queen- Fatim- abditas in rarp’º

Mm natura cauſa). Pm'terea ne ea: flat’im mago: Ó' de'

inoniªcºx ,oe/¡humo, qm' in' corporíbm* *mira èfliciuht : eſe

bínhium 120mm p'offunt ir¡ natura Muſe .

Nihil Hoc evidehtíus confirmare potest , 'quam vireá

áeris, g'ravifasz elªsticít'as , magnetiſmus 9 electricitasj

vis viíalis planrárüm & ªnimanfl'um .- ſxpe vis Peñíſcra.- Íde‘m dice‘re poflctu‘mus de Omnibus triplicis ilhus na.

i-urz regni corporïbú’s; regni, hefhp’è, anirhàlis g vegetſiabiè

lis ,' 8': míneralis ; 'qua de te' vide cliemícos.- , ,

S. 2; ,In 'corporum e‘kſistenfiá dignoſçênda ſer'lſus proprií Pm…,

ſuht Indices¡ íique’ ce‘rt‘i .- Senſuum' eniin orgar’ía ſunt' men ;x5

cºrªpºrea & necèflaríªf nimírum nor’x l‘novent'ur ,niſi e‘x-’ ſigma-d

trinſecus Óª‘taffu: Lang¡ au'temª corp‘ora. non, pòfl'uht hifi mm…,

a' doi-'pdreísç ergoÑe'x tacto' tuto de c'orydruá¡ exſistem’ia‘.

judíc‘ámu's ; Quocirca eàcorpora". ; á quxbus‘ nullo: modo

t'ªrígi nec lyzmir‘ie, neé ſano',- hec ulla‘ alía vía pofiqmusg

;gn/'Zafra quidem líce_t ve’xſistere¡ ſi e‘o_rum_ ul«li éffectús_ in

51s_ appareant‘ corp’onbus ,ª que ſenſm Patent' ,*' at ſent'm' ,

:,dèst ſenſibus percipi, nequeunt. Non igïtur eos probo¡ſi

qui éx ideíj cºrpºmm eórum exfiflemía'm demonfiràre ,co-ª

naríiur (a): idea enim re‘s au’t Pºflió‘ile: 5 aut éxſIflE‘n-ª

tu;

…Ñ- .,Ñ.,L ' f,, …

Í ª 100mm:: ¡a medir. prim. de prim. Phil.

k

‘ 268 ART-LOGlCE Luz. IV.

m, non neCeſTarío exſiflentes deſerunt. Quamobrem, ſi

poffibilia eſſe poſſunt idearum objecta , non flatim Con

cludi Potest exſiſiere . Porro quum ſenſus nec nímium

pateant, & paullo ſin! cmffiores , efficitur ut plurima

eſſe poſſint corpora , corporumque qualitates , qua: aut

pra: dz’jïamía, aut praz exigm'taze lateant . Id quod vires

electricaz, plantarum aliquarum mirabilíum, anímantium

&c. ſatís aperte docent . NE igitur putatº ea tantum ex

ſijïere corpora , que!? ſentir. Quo Canone 8L prazcedentis S.

canon ſecundus confirmatur. Qua autem ratíone corpo

rum qualitates 8( relatíones ope ſenſuum dignoſcamus ,

ín primo libro dictum est .

,nn-mz, S. 5. Sed ex iís, quz paffim dicta ſunt, patet , ſen~

¡kimi-'I ſus in iis tantum 'Scientiis adhiberí duces , que phyſi

caº: dicuntur , idest quz uníverſum hoc corporeum ſpe

MMM_ ctant. Hz Scientiaa ita ſenſibus nituntur, ut nec pri

4¡- mum ſint nataz, nec deinceps auctaz atque illustratze ,niſi ſenſuum erperímemzſi: C9' obſer-uªtíonibm . In czterís

diſciplinis aut Mempby/¡CÚ , aut Matbemanctci: , au¡

quz ab auctoritare pendent , ut Theo/egin revelan¡ Ó*

juriſprudencia , ſenſus non audiuntur . Cohibendi potius

ſunt, ne aut tumultuantes corporeís imaginibus ſerenam

pura: intellectionis regionem adumbrent , aut ab au

ctorítate nos ſacianx deſciſcere . Jam Philoſophi hoc

flatuunr inter experimenta , 8! obſervationes diſ'crímen ,

ut ea experiri dicamus , quz , niſi operam noflram

adhibeamus , minime ſint roventura; ea vero obſer

van , uz ſuapte natura me ulla opera nostra eveníunt. ci’hznomena ºbſerªvamur , veluti meteora , ecli

pſes, plantarum , brutorumque generationes .* experi

menta , Boy/emm e. g. mac/jim? , electriczſmi , magne

nſmi &a capíuntur. Sed in vulgari loquendí uſu Paffim

miſcentur .

Quid Dó- S. 4. Duo autem ſunt Circa experimentorum , 8(

flïg’g_ obſervationum uſum monenda . 1. Ut accurate inſiítuan

II¡ expnLtur : 2. ut ríte ex iis conſequentía deducantur . NuUa

WWW' in re magis peccari ſacile potest , peccatumque ſaepe ,

obſerva. . . . . . . .

mm_ & a vms quldem acutis 8( doctxs, quam In hlS duobus .

Et primum ut accurate perficíamur experimenta, aut ob

ſervationes, adhibendi ſunt homines rei , de qua agi

tur , periti fimul , 8( apti, facileſque in ínstrumentís

verſandis . Deinde 8! inſirumenta ſumma arte fabreſa

&a ſmt rreceſſe est . Nam qui rei , de qua agitur ,

ſunt _imperiti , aut qui non rite ſabreſactis instru

mentls utuntur , prztermittere queedam Poſſunt , qua:

eran¡

l ;7

DE USU AUCTORIT. CAP. I. 109

Iran: obſervanda, qua-:que nªrrata facíle phaanomeni pate

ſaciunt cauſam , omiſſa aut cccultant, aut falſam pro ve

Ia indicant. Earn ob rem Phyfici, Medici , ªliique na

turalium ſcíentiarum studioſi cávere debçnt , ne nimium

experímentis hujuſmodi 8( ohſervatiombus a 'vaig-ariba:

hominibus , agrefiibus, fimplicllzm', imperizi: flautí: ſactis

credant , eaque accipiam tanqpatq ſuorum Syflemamm

principia . Praererea naturalis (merma: amatores Vetuſta 8C

valgo jactata arque conſecrata experimenta non verebun-.

tur repetcre, ilerumque ad _lancem rçvocace.. Experien.

tia docuit plurima hujuſmodl ſalſa. efle repert_a, aut man

ca, aut interpolata (a). Przçerea reſert plunmum eadem

experimenta a pluribugſacta mter \e .conſçr're, quatenuſ

que convéniant, aut dIſienF ªtrentç dlmetnlrl . Reſet-t &

eadem experimenta 'm plunb_us\ locxs au; iacere ,, aut fa

cta comparªre . Ex his emm ªccuratls obſervationíbus

ſªcilius intelligítur & phaenomeni cauſa , & cauſa varía

zionis experímentorum . ~

5. 5. ]am illud magno ere cavendum est, ne ad expe- I_›I upp

riméma capiehdª , 'aut p anomena obſervanda animo a- zmfeª‘jfl

lienis Syſiematibus opinioníbuſque imbuto '-accedamus . …ÏM'Í

Nihil enim facilius quam Systemata nostra , que deperi- "ª".' 6'"

mus , in quibuſvis experimemis , aut obſervationibus ,',ºflſi'fl’ª'

cemere , cujus rei exemàla habemus patemia in experi

mentis ad naturam inſe orum animantium , ut vocan

tur, pertínenribus Franciſci Redi viri ſummi . Quod eo

vel maxime confirmatur , uod diverfi plerumque Philo

ſophi diverſa( Systemata iiſ em experímemis confirmare

conati ſunt . Nemini ¡gnomm eſſe test‘quidANTICI

PATA OPlNlO in hominibus P0 lt. Exemplo ſin! A~

flrologi . Qui anticipam, e. g. , opinion ſecum flame

runt Conflellationum alias Arietem, alias Tªuru'm , alía;

Leonem reſerre. , dum eas obſervatum eunt , Ariatem,

‘Taurum , Leone-m vident , cornua , caudam , crines

cernunt , etiamſi tam constellatío Arioti: ſimilis fit A.

rien' , quam Tauri constellatio ſimilis est Vzrgim' . Quís

crederet viros non omníno flupidos credidiffe aut ªliis

Perſuadere voluiſſe , Fan' decreta aun-1'¡ &tel/amm lim

n‘: quafi deſcripm legi ab homínibus rerum istarum ſa

gacibus Poſſe? At ecce apud veteres Origenes (ó) ,

Plotinus (c) , Renclinus (d) , Picos Mirandulanus

Gen. Log. O Co- ,

( a ) Mªfl'cbemb. ¡n prtf. expevímtnt. Ó't.

( b ) Hua. ¡n ºn'gm. Hb. 1. cap. 8. S. $

( e ) Ermmde 3. ¡¡6. 1. cap. 6.

( d ) De am* que!. It'b. I.

. Mmmm .

21º ART. LOGICE'LIB. IV.

Comes (a) , Henricus Cornelius Agrippa (b) , Blaſius

Vignerius (c), Athanaſius Kircherus (d) , aut id credi

derunt, aut plures Credídiffe narrarunt . Sunt hujuſmodi

plura in obſervationíbus ſuper inſectís, qua: microſcopio

Cernumur, a Valiſnerio, Levenoekio,~ anticipatione ma

gis credits. , quam viſa . Facit huc loc’us Tacití inſignis

Il. Ann. 73. Extiuctus erat Germanicus non fine ſuſpi

cione veneni a Plancina Piſonis uxore propiñati . Cor

, pm- ,- air , antequam cremaretur nudatum in foro Antia

tbenfium_ . . . . przetulerit ne vemficit' ſigmz parum con

ſiitit .- Nam ut qui: miſericordia in Germamªmm ('9’ pm

ſumpm ſuſpicione, 4m favor-e ¡n Piſanem prºm'ºr,~ diver/i

interpretabzmtm . Neque dubito , quin eadem veneficii

ſuſpicio tot illas ineptias perſuaſit ,~ quas idem narrar

Auctor, emm¡ bum-morim- corpºmm reliquias¡ Carmina,

Ó' de-Uºtioner, (9' nºmer¡ Germanici plumbeix t'abuli: irl

ſculptum, ſemz'uflor cínere: , ac tube oálitos‘¡ all-'aque ma

/eficz'a , queix creditur ¡¡Rimax numinibm inferni¡ ſanar¡ .

Ibíd. cap. 69. ,

U: ind: 5. 6. Nec minus est difficile experimentis , 8C obſer

ªmmºª- vationibus rite argumentar¡ . Plures ſunt qui ex uno aut

altero experimento , aut obſervatione concluſiones dedu

cunt univerſales,v quibus deinde rationem omnium fimi—

lium experimentorumre'ddunt , quod genux‘ fizpbiſmªtirdocuerunt uidem philoſctophi, omnes , pauci evitªarunt.

Vide qua: Se Analogia’ dicturi ſumus . Alii eam experi

menti , aut obſervationis cauſam clederunt, quz prima ſe

illis obtulit . Plerique alii flatuto ſemel generali quodam

Systemate , magna ex parte arbitrario , ulterius inveſiiª

gandi quaſi poſito graviffimo onere, in rebus Omnibus ad

id confugerunt .

ExPl-'M- S. 7. Explicemus hee exemplis . Ex accenſa ſubter

;ªfſi‘fª’ª' ranea fodina A ſuperpoſita plaga tremuit .' ergo quotieſ

cumque Telluris plaga qumlíbet contremit , ex accenſo

in ſodinis igne tremit . At qui ita concludir, certus eſſe

deber , nullas eſſe poſſe‘ alias cauſas, quibus terra. con

tremiſcat . Quum vermís corroſiſſet radicem, aut medui.

lam Plantae B,- exaruit planta ,- ergo quaacumque plan't'z

exareſcunt, eandem ob cauſam exareſc'unt . Nullzne‘ aliz

eſſe poſſuntariditatis huíus cauſa-z? Jam vero exfracto

aere ex fiphone bicmrali , aſcendit aqua. Quid ita? hor

' « ſe!

) Lib. 8. mp. S. :Mm: Aſlroſaqo: .

) De ¡¡CCH/H¡ Phil. Iib. a. up. Il.

) De cifrí: Pag. ¡63.

) Timo z. /Edx’pi Egypt.

DE Usu AUCTORIT. CAP. L_ 21!

l

fet natura vacuum . Ea vero femel pofita cauſa null¡

ſuerunt ſimilia phaanomena, que non horrore vacui .ex

plicarent Peripatetici . Mirum est , naturam , quam o

mnigotentem ist¡ ſeeerunt, tam olim vacuum horrere_

potmfl'e! At mágnes attrahir ſerrum .- ſympathia est:

nullum est ſimile m natura' ,phz'n‘omenon , quod ſympqz

thia haze rioki gignat‘; Expellif ole‘um aqua z _est amipaª

thia : omnia' fimilia efficlet ant'ipathia . Quidaſn omnia

corporal humana ſpiritibus animalibus , velut¡ perpe

tuis \atellitibus , msttuxeru’nt: nullum est in hommez

hznomen'pri, quod non ſpiritus animales efficiant- Ru

I: quiſpiam j expallet , tuffir , flern‘utit ,- pin-it;

molesta est¡ um efficiunt ſpiritns animales ª IEdepOl ne

gotioſam Phyſicam ! Dicere idem poffls de quorumdam

Newto’niànonim attractionibus , quibus ſi; ut nihil ſi;

reli uüm in Natura Mechanic¡ , omniaque magica' ha;

caua peragantur.- Infinita ſunt hujuſmodi in tota. philoç

ſophïa przſertim Phyſics. . Sed & ſunt' in Ethica z êç

Politica¡ ubi peric’nloſius‘ quoque ex commemitiis ſyste

matibus res grav'iffimas liomines , aut Phaníaflici , Mi;

Pigri explicara conati ſunt . ‘

i 5. 8. Ergo philoſophus noster ad ſequentia ammum ¡Egg-*5:3

\dvertefª ‘ , ,ſz-:EM

I. Dan' PB-enqmem cauſe emmax Paflïóíle: inwflíganm', m. ‘

Ó' cum' [mmmmº perdi/¡gritar confèmntºrª

Duz unt in hoc canone militares¡ 1. Philoſpphi mens

-hutjc' iri modum paullatim in profimdªm mmm ,Jamal

mumar'n coqtemplationem devenir ,~ unam’que ver-¡Latam

quum‘ Investigar,- plus detegit, mentemgne facir in dies

capaciorem 8L instructiorem . 2.. Minor¡ cum erro‘ris pee

tículo de Phámomeni cauſa indicar . Itªque numquam

est míhi probare , ut alias dictum est ,- in Phyſicis e

muncta per ſyflemata differendi ratio: qui fic enim hi- 'a

loſophatur ,‘ ſyflemati ſuo , tanquam ſaxo, adhzre Cir,

neeinvestigat aliud , nec ſcit 4 Newtoniana ipſ; Phy

ſica perpetua illa 8( gene'rali attraajºne non minimumadoleſcentes a penitiore natumhſi: nr'um mechaniſmi inf

\vestigatione remover : abutuntur enim ea. pleriquç , 8C

Contenti attractioní: Nocabulo , nihil ultra perquirunt:

açtractionem vero ipſam, que nimirum ſir, 8C quaanam

ejus cauſa, qua: leges, qua*: varietates, ſzpe etiam igno

rant

z. Dan' Phenom-m' A duabm- tantum ratz'onibm- aflïr

matºr eau/21m effe B .‘ I. ſi claſe Ó' evidente-r patear ex

B, A pra-{ire : zi /i con/let ex nulla alía pogïbz'lium cau

ſar-um , mm ex C, mn exD , nan ex E Óc. pſºdifliq{10,073 -

.. 2 am

zu ART. LOGICE Luz. IV.

Nam fi clave C9' euidenter constar A prodire ex B;

æteræ omnes pofiibrles cauſar: excluduntur . E. g. ſi con

flet dari mam: terræ cauſam eſſe aum/ionem fuáterm

fleam, u! in nofiris Veſuvianis terræmotibus , omnes a—'

lisa poffibiles ſunt exclufæ . Si avicula in vacuo Boyiea

no extinguitur defecto aeris , idque fit propter repetita

experimenta fatis maniſeflum , inutile est alias perquirere

cauſas. At fi phænomeni A cauſas omnes pofflbíles ſim:

B , C , D, E, G, clariflimifque rationibus camera,

ræterquam G, excludantur; Gmaníſesto erit 'r8 A cau

a . Quo modo conficimus planetas gyrare circa Solem,

quia gravitant in Solem : omnes enim aliæ Pofflbiles can

ſ2 ineptæ funt & faliie . ,

g. _Si nec claſe (í’qdtſiincte pateat quam-zm ex cau/iz A

proficzſcatur, Ó' com non fimu: 0mm: no: pºjfibi/M mu

ſa: comp/exam, cauſe nulla ej¡ servitude: ne ergo Imdacter

(9‘ zzflirfimte, fed timida Ó' PHP/exe , wm aiii: prefera

tor a . i

4. In Mſn precede-¡¡tir canonim, quum cem'tuda deficit ,

in'vefligator prºbabilimr, ita , m ab ea cau/a probabilius

A pendere ajfirmetur, quamm efl A cºniunctior , ide-fl ab

ea cauſa, in qua major fit 1G A praducendi RATIO SUF

:l-'IclENs 2 rejicianturque cau/it aliæ , in guión.: mmar efiſuffinſiem ratio. P3--- -x

'ff' S1! phænomenon A .' denrur cauſa!, quæ investigar¡

pomenmt', B,'C, D; quum non constet clare 8c distin

fie A ab harum una pendere, & certi non fimus nullam

aliam ſupereſſe ,- ab harum nulla affirmatiffime dicam A‘

Proficiſci . At ſi comparatís his cauſis , attenteque o

mnibus perpenfis reperiatur ratio ſufficiens rn? A eſſe qui

dem in B 2., in C ;5, in D 4. , probabilitas , qua

affinnarur naſci A ex D erit ad probabiiirarem , qua aſ

ſeratur naſci ex C, ut 4 ad g: qua vero aſſeratur prove

nire ex B, ut 4 ad 2.

Hos canones non Phyfici tantum & Medici tenere de

bem, ſed & Politici, quorum curæ ac diligentiæ ſ0

cietatis vim commíſſa est: ii enim eadem ratione , 8c

curatius , pervestigare deben!, quibus ex caufis focietatis

tranquillitas, aut perturbatio contingere poffit . Tum 8c

qui commercia agitan: , quæ unica -ars est , qua publica

opulentia aur fit , aut longe lateque promovetur. Id

quod moneo , quod & in his studiis juvenes philofoplios _

inftrui , atque exerceri maximopere cupio : nos emm ac

fellcltatem nostram propius ſpectant .

' CAP.

( I ) U: ‘m caufa mznetiſmi . Aaron: Bcn-cali: &c.

m usu AUc-roRu'. CAP. I‘L zz;

v . C A P. II'.

De :MEM-¡ute ¿mm-m4 .

l b l A . .

S. t. A Uctomas m narran… aut doc-Mm pondere ii- Qui¡ w

ta. est ,- eo pondere nobis perſuademus, ea ven ªª'i'ª’

. . . o ando

ra eſſe , quæ nec ſenſibus nostns, nec intima nostra con— mm…,

ſcientia., nec ratiocinio ullo aſſequi valemus . Perſuade

mus autem aut in ratione opinionis hiemiæ & prabitatir

narrantis vel docentis feu auf-?Mix s aut numeri . Si ea

nobis inefl auctoris opinio , tanta eſſe eum fcientia præ

d itum , ut falli nequeat , tanta probitate ut nequeat ſal

lere, etiamſi tanta: non fit s auctoritas fidem pariet cer

tam , talem ſcilicet, de qua dubitare nefcimus . At ſi

a ut auctoris ſcientiam non habemus perſpectam , aut de

probitate addubitare poffumus ; auctoritas minus apud

nos pondus habebit . Ita Thucydidi plus credimus z

quam Herodoto : Nicolao Macchiavello , quam Joªnm

Villano . Jam major numerus testíum magis nos q quam

minor movet : 8: maximus trahit indubie . cæfarem

occíſum nemo dubitat .- nemo Annibalem Alpes traria

ſcendiſſe , Alexandrum Macedonem Perſidem ſubjugaffe.

Porro in iis auctoritatem stataimus , qui nos docere

\ſunt . Sunt autem qui docere nos poffunti Dem, (Y

omina quod fciamus . Itaque duplici aufioritate uti

mur, De¡ , 8: hominum . Ut autem recte his philofo

phus utatur, :mente perpendet, la quales illæ funt g za

quantæ , g. unde earum nos copiam habere poflimus q

4. qui earum ufus . Sed instruamus eum in fingulis ,

at ue in primis in humana , qua¡ prima uſu ſe nobis

o ert.

5. 2. Auctorítas humana aut in narrationibus ſpecta- gutta/x

tur, aut in dogmatibus . Auctor narrat quum qm‘dpiamſus , *vel pneter-ito tempo", ªpopularib'mſms, 'vel ab Exoti

cira aut cogitamm y aut diaum ,aut flzctum tradit . Dogma

tizat vero quum aut aliorum ſentemiáxÑ-velm ſua!, aut ſim:

aflirmate docet , ac docendo rationibus-probari ªudltºriám‘

mult . ln dogmatibus tunc auctoritat‘e utimur 9. quum

au! eorum tota probatio anfioritati debetur, ut in teli

gionis arcanís, in legibus &c. in his enim uod Deo ,

aut Legislatori Placuic, id y ubioab eo promu garumio est y

3

214. ART. LomcE Lin. IV.

dogma est , si Dei, aut Legíslatoris promulgatio in

fiar demonflrationis est : aut quum rationibus , unde to

ta res proficiſcitur, præ mentis imbecillitate intelligendis

pares non fumus . ln cæteris , ubi ipfi intelligere quea

mus , auctoritate hominum uti, eius est, qui nec quære

re, nec ſcire velit . E. g. non ideo vacuum ejſe in na

mm mihi perfuadere debeo, quia Epicurus, aut Newto

nus dixit: cle forma: ſubflamz'alu; quia Arifioteles do

cuit : horum rationem exquirere debeo . Nam ſi audo

res isti fine ulla ratione dixerunt , inſani est iis ſme ra

tione credere . Si rationibus innixi , eas potius exqui

mm , quam rationum repertores veluti pecus fequar .

Quo in loco ſubir animum , inter animantia folum ho

minem ſibi Si mente Se moribus pugnare perpetuo;

cum reliqua perpetua naturæ congruenter vivant. Abiit

in proverbium , qui velit ingenio cedere ¡¡u/lu¡ erit :

.Adeo homines omnes fua ratione ac intelligentia ſuperbiunt . ſiAt qui hac confidentia alienis opinionibus ſervi

mus? Hoc haud mirabor in plebe . Litteratores ma

gnæque lectionis viri stomachum fæpe movent . nihil

divinius fuo ingenio habent : nihil magis vilipenduntz

siquidem videas eorum efie neminem , qui aut ſcribere

ſe Poſſe confidat , aut loqui , aut diſſerere , nifi ex

commentariis aliorum . quæ ſi oblíterentur , obmute

fcunt . o czlestium animorum corruptores .' EX ſe quiſ

que fapiat ac natura, hifi vulgus effe velitp oportet ,‘

o hilofophos chartarum,lsit 2,-. Narratio /ufion‘a vocatum atque in ea anctoritas

humana ptaecipue locum habet . Sunt autem historial-um

genera tria omninoz etenim historia aut Polizia: est, aut

natura/ix , aut ¡¡tn-ruſia . Politica res , quæ hominibus

accidunt , enarrat ,* naturalis , quæ pertinent ad re

rum naturam .- litteraria , quæ ad literas , Politicæ

fpecies tres , divina, quæ complectitur res , quas Deus

hominum ergo , at apucLhomines geflit unquam , aut

gerit : religioſa (qua: at Ecclefiastica a nobis appella

tar') quæ eas res narrat , quas homines Dei ergo , at

erga Deum gefſere z prºfarm , in qua res hominum nec

divina, nec facræ narrantur . præterea historia proſana

aut generalis est , qua res tot-ius humani generis, aut

articularis , qua unius nanoms res gefiæ continentur .

EL g. Diodori Siculi , aut juſiini Trogi historia: , ſunt

univerſales , imper-ſectz licet: Thucydídis vero , aut

Livii , particulares : ille enim Peloponnefiaco zL an

norum bello res gestas , hic Romanas , domi bellique ab

Urbe condita ad fua ufque temporao deſcribir. His acce

Quid hi <

Furia C?

guftu

plex .

tw- \ dunt

DE UèU AUCTORLT. CAP. Il. - zi;

dunt Vice, quibus unius hominis acta narrantur , veluti

Vine virºrum illufln'um Pintura/Ii .

5. 4. Historia naturalis infinitas propemodum comple- RMN”

ctitur partes . Ea narrar phznomena quaacumque unquam ,mmm

in rebus corporeis obſervan ſum: , aut uz. 'ulla in re :jr-ſqu

capta. ſunt quandocum ue ª, & a quibu cumque experi~ ª’ª'ª‘*

menta , Ergo comp] itlll' plz-Mamma aut experimenta

Circa amm , mmm , planeta: , aliaque lidera , plan

ta: , bruta , bomine: , aqum , ¡gma- , mineralia , 8(

alias Mmm torpon-ze partes . Vastiſiima est hize histo

ria , 8L rerum varietate, 6( nobilium ſcripcorum copia.

Est etiam studiorum omníum pulcherrima : vita: etiam

8: hominum ſocietaxi utiliffima . Nam quíd' pglchríus

quam êz totius Uníverſi , _in uocl ſenſús nostri pertin

unt , mutationçs atque vIci rtudmes in numerato ha'

re , & ex iis intimam rerum omnium structuram ,

ordinem , fines , cauſas , Deum praecipue 5 cujus tan

tum col’wemplatione , 8L poſſçſiione ſunt mentes beatªe,

quoad ſumus capaces , introſpicere f Quid porro utilius

quam ex hac historia ,- quid in ſerie mundªnamm rerum

aut olim ſuerit , *aut fit ſuturum conjicere , aut 'artes

humana: vitae 'neceffªrias‘ aügere", 8( perpolire .ª Nulla

przeterea ſunt stndia , :quz mejoran mentem humanam

efficiunt, quzque rerum corporearum uſum latius demon

strant, & aut stupidam ªdmirationem, aut horrorem ſui

perstitioſum radicitus ex animis evellunt . Ad rem Hoeratios (a) . ſi

Níl admiran', Prºpe re: efl una, Num-'cz' ,

Solaque, qut poflït fin-ere (9' ſem-Ire beat-um -

Hum* fille-m , Ó' [ie/lar, Ó' decedemia certir

Temper¡ mame-mu, ſum qm' flzrmidine ¡mila

Imbuti ſpa-&em . _Quid 09??: muriera term?

_Quid marir extremos' Am e: ditami: ,x (9' Index?

ºuoJflect-mdq modo, qua ſenſuſrediI-_Ó' ere?

S. '5. istoriam literariani eam dico , m qua aut vi- ;zm-4 ,,¡.

!Drum literatorum opiniones & ſm’pta reèenſemur , aut ¡¡aria-ſin

origines, &t prºgrefl'us artium , &que ſcientiarum nar-*mm*

nmur , veluti historia Pbiloſophomm Laertii , quz

ſola ex Plnribus veteribus ad nos demªndata est , ut urea

cum politica conjuncta , A634 Eruditorum , Bibliothecaa ſe*

lectae , Novellaª. literaríaª, , 5: qqz ejuſdem ſunt' gene

:is . Et hzec historia \pars non voluptuoſa modo est ,

ſed B: miliflima, Nam &l Pulchrgm est atque jucundum

‘ 4 ' ea

( ª ) ISP-"Ii, e, lia. x,,v

- ea noſſe

Umi:

!Ii/*aria:

37d:: .

2x6 ART. LOGLCE LIB¡ IV;

, que de humaniſis ,' divíniſque'rebus omnís

aatatís , omniſque gentis homines opinati ſum: 5.8: ju*

cundiffimum humana: rationis pro reſſum, atque a Pueri

li veterum nationum ſiatu , ad Ïmnc virilerp grªdum’-,

contemplar¡ ; 8: ſenſus hic omníIà-n commums maximus*

est human? ſapientiz dux. &z magister—. Quoci'rca *non

ruflicus modo 8( -impolitus ih Republica {Rei-aria habe

tnr, ui huius historia ornamemo caret , ſed minus et

iam «murus estv doctus . lnfinïta ením ſunt , ad que

virí, ipſi ſummi mente &Ñ indicio , nunquam animum

_advértíff'ent , níſi ab aliïs efl'ent excitati . Est hzc inge

níorum humanorum quafi conjunctio, quam Typographía

8¡ Commerçío debemu/S, ut ſinguli , niſi plane fuerimus

.plumbei , uno concluſi loco , tantum ſcire poffimus,

uantum omnís aztatis , omniumque locorum viri docti .

rzrer quam quod evidentíte 8! claritati: , qua ſola ve

ritarem a falfirare distingo¡ ſupra demonflratum est, non

alius eſſe , ut díxímus , \estis potest , uam communís

hominum doctiffimorum ſenſus . Haze istoriarum ge

nera . Vídeamus rnunc quanta ſi: historícorum aucto

ſitas. ~

S. 6. Historia historíci auctºritate parir fldem , ut ſu

pra dictum est : ergo ut quama debeatur historia*: fides

recte perpendatur , dun? in primis ſunt historicorum do

te: examiuandz ; l. ſcientia: z. probz'tax . Scientia, du

plex , x. quanto mentís acumine, quanmcapacítate ſue

rít híflorícus pratdítus? 2. Potuerit ne ſcire, quod narra

vít, 8L quibus víis ac rationibus? Prímum emm, histo

ricos doctior , mente capacior , perſpícacior non ſacile

paſſus est fibi ímponi . Aptus erat cunctis acri indicio

penſandis , atque vero proxímíoribus elígendis . Prz

terea eam industriam adhibuiſſe , quum perſpicax ſta

tuamr , negarí, niſi aliunde Conflet , fine temeritate

nequït . Contra indoctus , paulo flupidior , facil: cre

dulus , nec ſraudibus detegendis est aptus , & inter

narrationes vafias rumoreſque difflnguere nec ſcit , nec

potest . Ergo decipi, atque deludi potuït : potuit dor

mitare , czcutire , « populares , íticertoſque rumores

pro ſeveris hifloriis ſcribere (a) . Ea hiſtorical-,um

s

-————-———————-—n———~

l( a ) Hoc Turín' Manr-'Num ¡KH/:71'50: mn ſan’: !Judy-Union , acçemt

cqlljde Yulgªtum , .remera creditum . Mimi-¡ſit :ſl Tbucldídí: Mi m n

dllllclfla . ſd njlu Mmm Ó' :atun: . º' ſapo mol-mu .

DE ¡¡Su AUCTORRT. CAP. II. :17

Omni: dos *in Omnibus omnino historicis est e_xígenda , quum

EL ju- proſanis , tum eccleſiasticis ,_ \um naturallbus , tum po

xpueri- tiffimum literariis: índ‘e ennp m-anglt non Parva historia:

radum, ªuctor-itas. Si omnes hxstoricl menus mpªmate , perfiu'.

\axímm mm'rate , indicio praediti ſuiſſent,.nec tot Fabulas políti..

:a non ca &l naxuralís continerent historia: ;'_nec tot puerïlía aut

help ini ua judicia in Actïs eſſent literarus . Atque in his p0

¡us et- ti lmum historic¡ doctrínamòz‘acumep _exlgoz nihil enim

:dqnz reſert , Coztaneus ne ſit hist‘oncus cpm-10mm) ſ _ſie-ma..

limum zum, niſi etiam acutus ſuerxt, 8( erudltus m ns ¡ſupli

Jngp ' nis, quarum histqriam ªeſcrxbendgtm ſunjſit ,_ quçd_ quan,

ªpln'¡ d ue in Laemo, aluſque pl'glloſoyhm hlstorlcxs , 8(

mas Ep emeridum literayiarum_ compllaroylbus deſideraçur:

muy¡ S. 7. Operz pre_trum ent ren) ahquot exempllls Illu- 11;…,

Mi. flrare. Aulus Gelllus (a )_ ubemmam prestar coplªm huª \Ir-m5!:

m. juſmodi iàbuloſarum hiflor1aru_m , guas aut veterum ſim- ¡,fj

Mª plícitas, & credulitas , aut vlatorutp atque mercatorumflariªrm.

…ig (ut est id genus hominum_ad menuendum a natura. com

g, ratum) vaſríries evulgavxt , aut çonfiç‘tas ,a poc-us po

aº. eritas credidit (b). _Quum e 6778014, mquIt , m Ita

liam rediremm, Ó' Brundu/ium-iremm, egrejfique de mz..ſu. 'zz-i ir¡ terram, ¡¡ſin porta ¡llo I'Ïílt'éfiíº ſpatiªremur , fctªſçe: \

;del ¡¡bromm -Uenahum expo/ita: -uzdtmm: , atqm- e50 flanm

(¿W ¡wide pergº ad libras. Eranbamentlj tlf¡ gſmm’rl lzbri Gres:

ci MIRACULORUM FAB LAR MQ_ E pem' . RE

INAUDITÍE, INCREDULÃE . Scriptore: 'vete-rn, mm

par-me auflºn'tati¡ , Ari/luxſi Procºnnefim , Ó* lltſigºrmc

Zïſïêfilſz Ó* Cra/lag, Ó' .Oye/ICA?? _Ó/Bplyfle ¿37:,

ge :a: . . . . ram zgltur m 1 r1; cripta u u mo

Z1'. Scjtbmr illa: penitifflqqbot, bqm* ſich ip/r‘: &Premi-ion#

u: catan-m agan: corpºn u: ºmmum 'Ue ci Ó' 'r30478; nºrſim'nari . ,Item elſe bºmírze: cada-n: 752:::

Cea/i mmm oca/um baóemex ¡ſin flami: medio, qui apps]

lxmtur Ariñmſpi. Alio: item elſe Lamine: apud Mmdem

Cae/i plagam . . . -uefiigiª Pedum babeme: retro porra-Ha .

Pmterea . . . , in ::Inma qúfzdam term , que Albania

dicitur , gigm' bomimª '471 pnèn'na &fine/27,022' Ó* P1…

¿em/mk oculi: per *108m1, uam ¡mer diem . . . . . Elſe

quoque quaſdam in term Africa familia.: bºminum *voce at..

que lingua affaſcinantium, qui ſi imPen/ítrr fime [duda-Un_

mn

-I~—_~ *—*—

( a ) !n nºflíém Ati-¡tir lil'. 9. cap. 4.

( b ) Aum- .ſem-num MI Fmm in Emm ¡nm 0pm Man/fín¡

!m'v #a Emma muii: ¡MINI n. u

l 7 ‘

,218 ART. LOGICE Luz. IV.

rin: pta/CLM: urban-I , ſègete; lzetíorex , infante: ama-mio

reI, egregiºr equor, peru-lex paſlu ¡¡aque cultu opima: ,

emorizmmr repente ¿nec omnia . . , . Item ejſe bºmine; ¡II

'Hb/Title, qui inter-iman: -Uidmda, Eºſque papilla: ir¡ fin

Éu/i: ocn/ix bind: babe-re. Item effe in montiám‘ Terra

mine bomine¡ caniní: capitibm C9* latraribm. Alio: etiªm

apud ultima: Orienti: terra: , qui Mamen' MPH/[amm ,

ſinguli: cruribm 'ſa/tuatim camente: , viv-mmm@ perm'ci

tati: . Fºſdam etiam ejfe w411i; cervicibm', º’culº: in lau

meri: laa ente: . Prats-rea eſſe gemem apud extrema Indie,

earporíbm birth', Ó' a-Uium ritu p/umamibm, ¡ml/0 dba

tu -Ueſcemem, ſèd ſairitu flor-um rmribu: ban/Io víctiïan

tem . Hzjc Gellius, que níſi poetica phantaſia ſin: con

ficta, quemadmodum putat Bzlius (a), non est quod

aliís indigeamus argumentïs, ut garrulam ¿Sc mendacem

Graecíam habeamus. Similia de Pychagora retulít !Elía

nus lib, 4. historia variz ca . \7.'Alia le‘gere poſſumus

¡n recentibus viªtoribus. Vi e obſervªtiones in historíam

naturalem Françíſçi Redí, & itinerarium Philippi Li

bell¡ lib, :.cap, 5.

5. 8. Nihil autem addo de puerilibus judiciis, qua: ob

*QA-inem' huius dotís deſectum a novel/mm _Iiterariarum compila

¿zz/jg- mribus promulgam ſpin,- qui iq his libçis vçl. mediocri

…,~,, @5' ter est verſztus', chas ac Plemus hoc mxelhgxt. Unnm

nlmm. dico.- nullz'jqdlciu‘m, perſpicaçiam, acumenlmº- exigi ' 'º-'ctï i‘storia lïter’aria .compilanda. Sed &

i’dêm iudxcium, eademque perſpicaciª. in Historia Eccle

fiaflica ſcribenda neceſſaría, ſunt : quippe non aliz magis

a. vulgo ſabellae vulgantur , atqueºcreduntur , quas ni

fi diligens historicus internoicac , pro ſeveris 'historiis

fábulas lectori propinandas dabit . Legatur Theologus

graviſſimus Melchíor Canus in Xl. de locis cap. 6. &

Fleuríus in iermonibus pr’zlimínaribps _ad Hístoriam Ec

çlefiasticam . W*- '

Him-¡mr S. 9. Perpenſa Historíci doctrina , capacícate , per

ZÏJZÏ" ſpicacitªte, judicio, tum eo vertendus anímus , ut ín

cv mm- telligatur ſcire ne potuerit 'xd quod narrar . Quantumvis.l’푪‘ - enim ſit ílistoricus açutus 8( doctus, ſ1 ei via 8( ratícto

defuit , qua id ſcire potuerit , quod narrar, poeta mi

hi eri: poſtíus , quam historicus. Coªnoſcitur autem ſci

re potuiíſe, I. ſi fuerir çozvus: 2. (Ï domesticos . Nam

qui

_ ( a ) In Dictionªríº artículo An'fim: . Imen'm Plím'ur Iib. 7. rap. 2.

_ſe-_Io- ea remix:: , qt magna Iza-*emm came/¡aſian fimmvít , m* ¡¡¡dm-mr

mmm» , m ¡lle join , de vmmm fida duámffc .

DE usu AucToRIT. CAP. II. ’ np

qui rei, quam narrar, coævus est. quum recentior eius

adhuc est memoria, ſcire illam nullo negotio potefl : at

ui est domesticus, non facile ab exteris decipitur . Duo

ane ſunt, quæ historias ſerme omnes díluunt, atque ex

tenuann tempus-1 (9- locorum dijiamiaz utrumque enim

res nobis er longam aliorum aliis narrantium feriem

tradita in onga autem aliorum aliis narrantium ſerie aut

additur aliquid, aut demitur, aut immutarur . At qui

coævus est , at domesticas, ſerie ifla non indigetz ipfe

fibi testis locuplerifiimus eſſe potelie interim fieri poteft

ut coævus 8: domefiicus rei, quam narrat , non mter

ſuerir, ſed a popularibus fuis narrari audiverit .- uo ca

ſu minor est ejus fides . Nam infinita: ubique vu gantur

fabellæ , at vera gesta plerumque aut inrerpolantur , aut

incrustantur p

S. lo, E¡ quo patet quale iudicium faciendum fit de {M4 i

iis hifloricis , -qui nec coævi ſuerunt, nec domestici. life/mfi

aut historias fuas ab antiquioribus fcriptoribus accepe- *leida-m',

runt , infcriptionibus fepulchrorum , columnarump mo- fgn

netarum, antiquis fculpturis aut picturis, aliiſque vetu- ‘ .

fiis monumentist aut ex popularibus rumoribus & tra

ditionibus collegerunt. Primi non aliam faciunt fidem ,

quam ea monumenta, ex quibus deſcripſerunt. In eorum

igitur ætatem St pondus inquirendum est . E. g. Livius

veterem liomanæfkeipublicæ historiam collegit ex arma

libus maximír, quorum 8: ipfe paffim, 81 Cicero in ſe

cundo de oratore meminit , at alii fæpe Roman¡ ſcri

Ptores: ex historiis ,Fabii Píflºrir , Ex Originibu: Ca

toni: , ex monumentis -Pifimí: , Fannii s Venonii ,

aliorumque , quorum B( Cicero idem , aliique veteres

Latini auctores mentionem habent . videndum ergo est ,qua ifioi ætate vixerunt , \St qua ratione , qui; narra

runt, ſcire potuerunt . Eodem modo Plutarchus vitas

illullrium virorum , Laertius Philofophonim viſas, ex x

prifcis monumentis hauferunt , quæ paflim citant , Pli

nius quoque pleraque Plifioriæ Naturalis obfervara , aut

experimenta a. vetustioribus accepít. Ergo eorum haben

da ratio: posteriores enim scriptores vetufiis rebus nihil

auctoritatis aut ponderis addere poreranrz contra detrahere

plurimum poterat tempus.

S. II. At ſi populares rumores ſectams est l-listorícus, ,zm-d ,,

qualis Herodorus, historia: idem & fibularum apud cræ- mdin'a

cos parens , tanto minorem meretur fidem , quanto le- immiti

vlora. funt , quæ vaga incertaque maiorum tradirio po- ha.

fretis communicat. Atque hæc est ratio , cur veterum

natio

ºw‘d fi

plures bí

flvrin‘ t-x

uno ªfl'l*

piam .

i¡

:zo ART. LoCIcE LU. IV.

nationum res penitus ignoramus : earum nimirum ſcri

ptores aut nulli fuerunta aut perierunt , aut recentiores 1

fuere, quam ut vetera ſcire poffent. quocirca quidquid

de barbaris Sræci nobis tradíderunt, aut ex vulgaribus

compilatum est rumoribus, aut propria eius gentis gar

vrulitate confictum . Nam Grasci fero tandem animum

vereri historia: addiſcendze applicuerunts quum vel ípſo

Platonis ævo non barbararum modo , ſed etiam Gta-ca

rum antiquitatum egregie eflent ignarí. Eodem loco ha

beri debent, quæ de rebus antediluvianis quidam ex

Egyptiorum, Phoenícum, Rabbinorum traditionibus re

tuleruntz nam qui in tanta antiquitate. ac gentium diſ

Perfione hæc ad polleros demandari potuere? E. g. qua

tandem ratione potuit ſcire Euſebíus , Adamum 5o. ab

orbe condito anno deſignaffe Abelem paflorem ovium ,

Cainum agricultorem? Qui id 4o., aut ay anno ſactum

diceret, æque probabilia narraret. Præterea unde reſci

viii Noachum testamento totam Tellurem in tres partes

filiis distríbuíſſe? Tacet ením ea Moſes . Rabbinís in

quiunt , credidit . Non gotuit ad inteſiabiliores appeïlare.

Nulla ením Poetarum p ant-alia in eriingendis fabulis ſe

racior ſuit. cundias ut mor fèzmee , in main¡ credita .

Tacitus An. III. qm Exemplo fint quæ de Vejorum ob

frdione narrant latini historicí,~& in his Plutarchus in

Camilla. Primum decennalis obfidio ad belli Trojaní ima

ginem expreſſa est.

. lz. Quo in loco obſervando… est, prima nationum

ad uc agrestium facta, legesp ſacra carminibus decantata

fniffe. Primi omnium Gentium ſcriptores fuere poetae .

Hi aut rudi agrestique phantaſia.; aut emphafi poetica

res aut naturales aut parvas mirum in modum auxerunt

ac divinis coloribus depinxerunt. Inde Or ei gesta apud

Sræcos miraculofar Horatius Ode x11. lib r. Aut in

umbrofis SIC.? Sequuti historící ab ea emphaſi ubi non

caverunt. Him: primæ populorum historia: omnino plenæ

miraculis , quæ fcilicet poetica phantaſia conficta eran!.

Ut ab illis vetustis temporibus recedit historia ffigyptía

ca, Phcyeniciay Graeca, Romana, ita illa miracula eva

nefcuntz quia hiliorici res ſui temporis narrant , nonantlquas est a poetis vacceptas . Hujus obſervado

nís primi quinque Díodo‘rí Siculi libri magnum ſunt ar

gumenrum .

S. 1;. Ceterum infiníti Historic¡ , ſi ex uno omnes

rem acceperunt , neque aliunde eam didicerunta non plu

ris funt acstimandi, quam illa, ex quo acccpemnt. Hoc

cano

m USU AUCTORIT. CAP. II. zz!

canone bellum Trojanum quidam Crïtici in dubium vo'

cant. Nimírum quamquam nullum vetus gefium tanta

testium copia conñrmatum est ,Ñ quam bellum Trojanum ,

qui pe quod_ Poeta: omneS_, _Oçatores, Historic¡ , Philo

lopl Graecl , arque Lamm lllud memorant ,- tamen

omnes ex uno Homero , vel ex quodam Syargo -, qui

rimas bellum Trojanum ceciniſſe veteribus' dicebatur

fa), hanc hilioriam deſcripfiſi'e videmur; qui fortaffe

rem totam ad veri fimilitudinem Poetica libertate finxit,

non ſecus atque ſoricum, ranarumque bellum ‚ ſeu Barra

c’homiomachiam, quam etiam fub Homer¡ nomine vete

res librarii ad nos tranfmiferunt (b ) . Qund ſi putemus

HomerLEpopejas, uti nunc ſunt , ex variis Poematiis

vetullioribus collectas, ö: ab Homero, aut alio quocum

que ªuctas, & politas, facilius perſpiciemus, qua ratione

obfcura fortafle fabella in horrentiæ illa Martí: arma ex

creverit. Eadem ratione hifioria verſionis ſeptuagínta in

terpretum in dubium revocatur : omnes enim qui nar

rant, ſub Ptolemæo Philadel/pho !Egypti Rege Scripturas

l-lebræorum sacras in Grazcam linguam interpretans a

. l-lebræorum ſapientíbus, unum videntur Ariliææ li

bellum deſcripſiſſe . At perſonatus ille Arifiæas meras

narrat ſabulas, uti legendo intelligitur (v).

S. 14. Quantam vero probabilimrem faciat unus aut ªªªªmº

alter hiſioricus, non est facile definítu. Unum aut alre

rum historicum non facere certitudinem , non est quod 'mI-um:

dubitemus . Probabilitaris autem , quamfaciunt , gradus jflffizuf"

ex eorum fi'iemia, 8c probitate dímetiendi ſunt . Et ma- '

ximus probabilitatis gradus, quique a. certítudíne morali

parum distat, est, ſi unus hic aut alter historícus probi

fuerint, & rebus, quas narrant, coztaneí, 81 preſentes,

eæque res ſupra eorum captum non fuerint . Auguliinus

de civitate De¡ narrat ſe vidiſſe hominem, qui quotieſ

cumque volebat, comas ad vultum, &’ _a vultu ad occi

pur agitabat, immoro capita. Quam hiftoriam qui ne

gata

( a ) Vido ¡Eli-¡num in XIV. ¡¡¡Bon var. rap. n. 0

( b ) Primus qui dubium fuper Im: r: movi: ſuit Dio Chuy/Manu: m

oratione , quod lliunv’n‘on fit capi um . …ſed Maradona quidam Lzmpſzn

nur alltgºrice flripjíffe Homemm tenfuir ( apud Taxi-1mm; oratione

Graco: ). Ex ran-mioritur idem egit cbriflianm Adam… , Gemrdm Gm

III/'5: ‚ ſtmvius , quitas accedit nuper vir 'taller nudítiflimus Jo: Baptiſt:

¡cul . Ñ

( c )Quum a Plolemai ren-pm ad Joſep/mm aliafqu: ejus cvi _aut

fquenn's fcriptura vix effiuxrrim 30º. J'oilli armi, potuit ex tradita-one

id falfum refciri . .Qu-mirta mm pumverim amm: ‚ Im' bum: Hrßarrm

memorant , unam cxj'cripfifl': Arißum .

eum !Í

in hiſtori

ca Iitfif

probitas .

in Àn'nLoclcaLxa. IV.

gar, vir est perfrictae frontis , nam & coætaneus erat iii

storicus, 8C probus maxime, &qui non facile ſibi im

ni patiebatura Hieronymus Cardarnus ſc'ribit vidiffe ſe 0

minem manibus truncatum , qui mtereá dextro pede ha

flam vibraret, collimare'tque, ſueret ve’stem , ederet, ſcri

beret, in‘ acum filum immitteret

vis , quippe ad portenta fi non fingenda, at ſaltem au

genda phantaflica natura ferebatur a a

Si Lg. Quod ſi unus hic aut alter Histo’rlcus' c'oaakaneus

fuerits ſed aut rei non prazſens, aut res, quam narrat .,

captum ſuum ſuperabat, tunc probabilitas illa vaide mi

nuetur. Scilicet fieri potuit ut vel a i'u‘more' popular¡

fuerit deceptus , vel rem non inteiligens ipfe ſeſe dece

peri: a Infinita ſunt hujuſmodi, in historia politica

& naturali , adde Si in historia opinionum ,~ quas

qui attente legit , affim‘ oflèndit. _Itaque dum le

go in historicis politics vel ipſa principum , plerumque

remotiffimorum, penitiffima arcaria‘, 8c ſecretas conſulta

tioues, temperare mihi a riſu nequeoa Magis etiam ri

deo dum a Phyſicis quibufdam experimenta naturalïa ex

iis Historicis ſum¡ video,- quiv phyſicarum diſciplinarum

penitus imperiti fuerunrf quippe hæc experimenta ut

intelligi non pofſunt, nili ab earum rerum peritis g itanarrari exacte a nullo alio jïoflſiunta sunt etiam ejufdem

generis plurimg iri iis historicis licciefigifiiciss qui fcientix

& judicio defhtuti erant, qua de re vide canum loco ci

tata i A - ’ a ì . a

§.- 16. Vemamus ad probzmrem. Sl probitas m hlfìon

C0 defit, tum vero omnis historia probabilitas funditus

intercidit . Dignºſcitur autem deeſſe probitarem , vel ſi

nobis aliunde hifiorici vita nota (it,- vel ſi in ejus ſcri

ptionibus ſrequentiª‘ mendacia¡ 8L impofiuræ detegantuzg

vel ſi odio, aut amore partium nimium agitatus ſuerit;

ſi per aduiationem', aut naturæ quadam vilitate, aut uti

litatis ergo ,‘ ſcripſerit (b) ; vel tandem fi ſupersticio

ne fuerit corruptus.v ha quum narrat Muhammedes in

Alcoràno miracula quædama conflatque fuiffe illum ſo

lemnem impostorem , nemo ſani judicii illa unquam ve

ra putaverit. Idem judicium ferendum est de gestis Apol

lonii Thiªnaei, quæ magno numero Philostratus retulit ,

quæ

. ,

( a ) D: .ſublilil’. Nat. lib. 7x7'. v ,

( b ) Tacitus An. lll. Ss. ¡lx/'qm' ſure-nin baud injh'mi,‘ m'fl in.

115'". pn bomjhhml1 aut notabili dedecore .- quod maripo-IM mmm:

army/mm ng: , ne vnſmer file-nm" , mgr" Pnvis difli: faflifgn u p

mrmu a m/mm mum lil .

(a ); Teflis minus gra-.'

lw

DE usu ACTORXT. CAP. II. :f3:

quzzque aut ob ſuperstitionem vera putavít , aut quia obGentiliſſimi studíum «Christi fimíam Mundo obtrudere v0

]uit, quo Christianíſmo ſe opponeret , quemadmodum do

Gi plurimi Cen‘ſúerunt;

S. ¡7. Parhum potíſſimum fludia historicos ſerme Paníªm‘

omnes corrumppnt. Hinc fitz .ut dome‘fliéi plerumque !AMM-'

hifloríci ſuſpectt (int. Nam Llvtus e. g. 8L Czſar res(077m

Romanas auguſhores fortafſe, quam filerunt , ſaclunt: ex-ª 1mm*

teras etïám res, Carthaginenſium, Gallorum , Germano-ª

rum , aliarum ue hationumz dáta opera' augent , ut R0

manzglo’tia‘z erviant, non ſecus arque Hectorem Home

rus, ut Áchillis ſortitud'mem‘ celebret. Est ha-.C Poeta

rum 8k Oratorum pervulgata amplifica'ndi ratio . Grzci

vero ſcriptores¡ qui elafo ſupercílío cunctas ſpernebanc

natíoriesz in gentís ſua: laudem Proníffimi & effuſiffimi

fuel-¡int,- atque idcirco omnes ſuas historias ſuſp’ectas ſe

cerunt’. Hinc Grecia mendax, garra/a , Ie-Ui: jure La

tinís dicta . Jam quum nos nostraque naturali &Ñ neceſ

ſario amore amemus, 8C quilíbet historicas naúoni alicui

aut propriz, aut quam delectu fibí propriam ſecit, addi

ctus ſit: eam potiffimum ob rationem vix historícum rè

erías, qui rm- amore, (9' fine odio ſcríbat , quem ver¡

istorici characterempºnït Tªcitus . Sed plerumque ta

lis ést return flatus, ut hifloricus res ſu¡ 22v¡ ſcribere

fincere nequeat, cogaturque aut Príncípí , aut' nationi

ſuz adulan¡ atque Historiam ſoedare . Ad tem Tacitus

ſub inifium,Ahnalïum: tempºrióm' August¡ dícendi: non

deſuere‘ dem-¡jazmin, done: ¡¡ſi-ante adulatiºne detenerm

tur. Tt'ám'i 3 Caiíq‘üe, , ' Cfªudí¡ ac Net-ani: m',- flormª

:ibm- ipſix; ob MET b falſe; pºfiquam ºcciderum RE¡

CENTIBUS' ODIIS' compa/I'M ſim: d _, .~ ¡8. Ex vealdem cauſa Profluunt magna ex parte ſai

bua'e, quas de moribus , luerís¡ politía ,-_ relïgione exe

\ei-amm nationum n’arrant' víat'qres a Eienim' quum aut

ſuarum not'ionibus de e’xtqrarum gemium mokíbus , inflituvtís, rcligione &ajudlcium facerent viri plelrumqnev

imperítí, méndacia infinita ſc‘ripſerunt a Jam do mata

variªrum Chriflianíſmí ſectarum itidem aut amor-'e' no'

tïónibus reru‘m ſuárum¡ aut alíárum odio , mágna‘ex

párt‘e historic¡ lobſcurarunt; aut' corruperu‘nc . HÉretíc‘U

mmiriulm phorpm Eccleſia: ſzcnlorum’ doctrina: tanta

cumrvanetate &e plerumque gypſq‘ 8( _cïñnabarí narrata

habemus_, ut critici ſatïus Putenf ¡u‘dic‘ium ſzpe cohibe

le. Leg¡ potest Epípbanius Petªvii . Poflerorum ſzculo

ramI

PalI‘flÍ-I

mm» ¡a

¿villa-Ii.:

, . . “."ºfi"

ex quxbuſdam exterms rmbus 8: figms’ , aut ex" rerum ""ª‘

2.24 ART. LOG‘KCE LIB. 1V.

rum res recentibus odiis compofitz ſunt. Tu cave quid

quam affirmes, niſi omnia conraſeris monumenta.

Nimia 5. 19. Ad probitatem etiam historic¡ ſpectat, ut con

PNY?” fleta eum hiftoriam ſuam, non exercendi styli gratiaj ſed

iiim veritatis amore ſcrípſiffe. Qui enim exercitio flyli ſcri

ſpectª- bunt, dum res veriſimiles narrant , nihil reliqui curant .

llli vocantur nunc fcriptores Romanenſes. ln horum nu

mero ponit cicero km vrauá‘izy xenophontis. qui liber

cum Romanenſibus, ut vocanta fcriptoribusy ejufdem cſ

ſe characteris videtur-g licet non ita ſentían: recentiores

quidam Historici , qui Xenophontem in rebus Perficis ,

vel ipfi crenæa Sz Herodoto przſerunt. Herodoti mu

ſas hoc etiam nomine quidam accuſant: ita ut non certe

illepide is fecerit, qui Herodoti libros Muſarum nomine

pmſcripr'erit, garrularum nempe puellarum : Livius et

¡am 6L curtius artem declamatoriam aflectaffe clare vi

dentur. Nimiam nempe llyli curam in Historico ſuſpe~

ctam habeo. Sed nimiam dico : ea enim, ſi minus fa

cta, ſupponit, at iis vestimentis ornat, quæ non poffunt

non alias notiones excitare, quæ rem gestam mirum in

modum corrumpanr .

l’fſínqzer S. zo. Ad uſum Historia & ſequentes pertinent Cano

nes.

I. Ex eo quod quidem potuit den'pi, mm ftatim fl-qui

tur fuiffe dece/ntum : ergo bot: tantum argumenta aaaoi-ita

tem bzstorici rejiærey quod fit ſal/Mill); cie/¡pere efli alía

adhibenda ſunt argumenta, ut a!) ea dzſcedar. ":

z. ,Qyze amm-.r, aut p/urer narrant Hzstorici ºculati, m

mine refèªagante, certa ſunt babe-nda t ſi :mI/…r am a/im‘

adverſm ¡dure-.r tisvflzfiæmura bzfloricomm conferendæ dote::

fecundum ea: judicandum .

g. giium coæ-uorum , aut vicinorum narrananem eie

&m ſeqnmi ſum ren/ex , diuque [habiles, cam inn-r cer

tffiimq.: habeto biflorim- . Ut quum legis Romanos tot

iu ltalia præliis victòres fuiffea id verum existímes ne

ceſſe est: neque enim nifi iis victoriis neti potuit , ut

in totam ltaliam Romanum Imperium extenderetur .

Hoc argumento expeditiſiime demonstratur , Christianam

Religionem eſſe a Deo: nam ea a Christi, 8( Apofiolo

mm miraculis primum diffimdi coepit: quæ fi vera fue

re , quum nemo dubitet non potuiſſe illa fieri niſi a

Deo ,- divina est illa doctrina , quæ iis miraculis com

probata est. Vera autem illa fuiffe eo argumento evin

citur, uod ea'miracula, quæ a coævis narrantur frea

les , g( tota ferme Tellure flabiles effectus fequuti

fin! .

/ 4- LM,

DE USU AUCTORXT. CAP. II. 22;

4. ,Qy-e ſªcta wm: aut alter ocular-¡I nan-at bz'flortſicm ,

mmzſine contra ſcribeme, proxima ſum certímdini , ſi \zi

floric‘i ¡sti *vera: [mbmrim blfloricºrum dotes .

5. _Qui ¡¡liquid mcet, i: id non negar : ergo que bi

fiºrici narran: cae-m' , in dubz‘um -vºmnda nor) ſunt ex ¿me

nmmm, quod aIiuI, am ali¡ etiªm cae-m' mmm: (ex

Camus 2. Ó' g. ): qui em'm tapar, aut ºſcirantíee, am

ad ummum mªlitifi accuſar¡ pote-fi . ’

uid fi adſim: tales rationes , propter quas ſilen

tium revíncat mendacii eos , qui narrant? Plutar

chus in Alcibiade ( pag. 7.09. ) negar Alcíbiadem

Bacchantum in mol-em post longum exilium devictoſque

Lacedzmonios Pir‘zum claſſe ſubiviſſe , etſi id narret

Duris Samius ſcriptor coetaneus: 1. quod taceant Theo

ompus, Ephorus, Xenophon ejuſde‘m aetatís hiflorici :

Y]. quod id ªbh0rreret_, qui post tot annos extorris a

patria vellet in grauam Atheníenfium redire . Sed

ſatendum :amen id non abhorruiſſe ab Alcibiadis &

ingenio & przeſente \lam , idque flraragema , exul

tante prz lztitiª Athenienſi opulo , valde e re

ſua eſſe potuiſſe . Itaque me Blurarchus nondum mo

ver. ,

Sed inquiunt, Historiz leges exígebant ut non \ace

ret. Quid ergo? adverſus has peccavít historícus: at ea

negaffe, quie racer, dic¡ nequit: quod ſi non negavit ,

perſiat hiſiorícotum ajentium fides . Mirum est de hoc

argumento, quod negativum vocant, potuiſſe tanta. con

.tentione inter doctos diſputar¡ .

6. _Que fact:: reflex non care-Ut', mque ºculah' magna et

iam canjènfiºne nan-um, in duóium -uºcrm' pofi‘um, ſi ns

mo coa-¿10mm, Ó' ocular-¡um bijiqricorum Memorex, quum

memºrzmdi ºppommita: orar.

Nam unde recemes iſii ea hauſerum? Nihil aliud pro

ferri potest, niſi popularis ſama, que valde quam men

,dax est. Atque hoc, non antecedens illud , ªrgumemum

eſt negnti-Uum , quod maximi femper ponderis viris do

dis est habitum. '

7. Si null¡ ::Item cae-w', Ó' oca-lam' /szflºrici , pºfiero

ſum auct’arita: prºéabilix baóeator, quum nui/a fimt repu

gmmdi argumenta.

8. _Que biflªïifl Clari: ratiºnióm repugmzt , inter falſh

reputatºr.

Item ſi moribus temporum, ad qua: pertínet , adver- «

ſetur; veluti ſi dícat Romanos Bombardis Clufium ex

pugnaſi‘e: aut Camillnm catªtphractario equitatu ¡¡ſum :

Gen. Log. P ' 'v‘el ‘

1

¿26 ART. LOGlCE LIB. IV.

vel iis temporibus apud Graecos , Latinos , Scythas , C0

dicem exarararum legum ſuíſï'e , cum nondum literas no

ſcerent &o

Veluti quum narrant víri alíoqui doctí , ſe Vidíſïe ra

nas , mures &o adeo ex putri rellure Creatas, ut habe

renr adhuc partes uaſdam terreas , necdum carneas, 8(

vita anímatas. Po portenta! Strabo Geog. lII. pag.

258. In Inſula Gadïrana ovium lac ¿Dir a' 7mm) mm ,IE

nemre ſerum . Pcrria'iculum . Varro de re rustica lib. II.

1. In ſuenan: rex incredibili: efl in Hiſpania , ſed efl va

m3 quod in Lu/¡Mnizz ad Ocumum , in ea ïcgione , mii

efl ºppidum O/yjfipº , monte Tag-r0 , queda-m e vento

cerro tc'mpare concipiunt equ-e.; m \aio gIz/lime qüoque ſb

lem, ¿zum-Um ova ljippenemía appellant (9T. Idem nar

rat Plín. lib. IV. 22. 8( VIH. 42. 8C XVI. 2g. vide 8(

Vírgílíum Ill. Georgíces . Has fabulas rerum natura

]ium ignorado ſazpe & progïgnit 8( alit . Quo vero lo

c0 habebímus humanos ac vitales partus , undecïm ,

duodecím, tredecim menſium? De quibus vide Gellium

lib. III. cap. 16. Plinius lib. VlI. cap. g. ſcribít: Maſ

ſurim auéïºï efl, L. Papyrium Pïá’tOïEm, fecunda /Ierede

/ege agente , ¿anar/4m poflêjfiamm contra eum dediflÍ-,ª ,

quam matar ¡Im-mm ſe I‘. men/¡bm !pt/if@ diceret : qm:

m'am nullum certmn tempm ¡¡aria-nd¡ ſz‘ mmm ei 'vident

mr. Hunc ego L. Papyríum Beſiiam nuncupaſſem , flex

phyfica bzredíratem dedit: Míuervínum vero ſi ex p0

liticís ratíonibus.

9. Hi Oria ne -uocetur 'rationi contraria , quod moribm',

C9' opinionibm prffljèmibu: ªdveïſetur : opinions-.v erzim at

que more-x Ó' diver/Í ſum' pro [ací: , Ó' ſ-epe ¡n eozlem

ÏIIMUZÏIÏHT- '

E. g. Eſſe anthropophagos , ſeu homínes qui Carne hu

mana victítant , quod plurímí viatores ſancte afflr

mant, nolim ego hoc rantum argumento repudíarey quod

moríbus Europaeis repugnet: teſïes nculatos exxgam :

nam híc aurítos ne floccí quídem facio . Qui barbari

cam Europa: aEtarem, quzz Imperií Latíni occaſum ſe

quuta est , percurrerit, is pafflm mores 8( fact:: offendet,

que temporíbus nostris íncredibilía vídentur.

IO. Non z'dcirco lyzstoria Més/¡tur fèzlstz , quad idnªrmt,

cuz‘m no¡ mcdum , (9' cauſa: n07¡ inte/ligimm', aut -vim

(9' artem noflmm fizperet .

Ext'mcto Romulo duplex exíít ſama, aít Lívíus . Quí

dam diſcerptum optimatum manibus : alii ſublatum---ín

Ccelum ab oculis evanuiflè. Hazc natura: adverſatur ,- prior

ago vera . Extat apud Plin. lib. IX. cap. 8. &Galpud

e

ÜE USU' ÁUCTORIT.- CAP. lt 227

Üellium‘ lib. VII. 8. mira quædam historia amarum

Delphini 8( Bajan¡ pueri , quem Delphínus dotſo qu’otía

die ad litterarum ludum Puteolos devehebat . Amicitiæ

hominum &l canum exempla ſunt infinita. Dclphinos ſoi

lere pueros amare & Aristoteles ſcribit h’ist. animal. libr

IX. ita ¡¡¡que veteres plures . Historic¡ igitur coævii

totaque talia reste , id nai-tant', quod licet mirum ,~ ta

men extra poffibilia non est.

Hujus Canonis rationem alibi dedimus .

S. 21. Quzri4 potell ,~ utrum hifloriæ alicuius fides

proceſſu temporis extenuatur ita , ut tota tandem eva

hefcat ? Atque dillinguendum est : nam ea aut ſola tra

ditione ad posteros demandatur , aut com/0mm ſcriptio

nibus; Si primum, eundo extenuatur , ac ita , ut tom'

tándem pereata Si poflerius, dum ii hiflorici , a quibus

narratur, fuper-funt íidem, eadem femper est r nam hæcix

est aequalis eorum 1' a uibus fcripta est ,_ auctoritati.,

quare perridiculus e‘st a ot Anglus libri Principz'a nea

ligiam': mat/yemªtlm, qui fupputata quandonam fit fides

Chriflíana integra pel-¡tura,- hoc principio , quod eundo

factorum Apollolicorum auctorít‘as extenuetur a Ea enim

fides libris Apostolorum tribuitur Í qui dum iidem per

stant, eadem ue auctoritate , eandem in pofieris lectorí~~

bus parient dem , quam in iis , qui iis altero fæculo

ſucceffere. Quo modo res August¡ auctoritate ſcn'ptorum

id temporis ſcimus s ea dum integra perſia.: , eadem

certitudine nos ſcimus , qua ii ,' qui altero ab Augusto

ſaz’culo vixere g eademque ,- qui mille ab hinc annis vid

Vent. r

S. 22. Hiſioricqrum leclio hoc cauone fufcipienda 8(

perſequenda. est i Ut uæ (acta hilloricus narrar, ea cre

das , ſi iis dotibus fit illoric-us præditusy de quibus ſu

perius diaum efl , taliſque ſuapt‘e natura res gesta. , ut

ei nolle fidem habere fit cum ratione pugnare , ac nolle

magiS-crederè, quam quod rationes ctedendi deſmt: quae

vero docetv ea tute tibi potius, quam historico, credas¡

ac de ¡ecínore tuo potius , quam de hiftorici auctoritate

fapias 2 præterea ut hilioricus , vel auctor quivis ( nam

ad omnes omnino auctores hæc regula pertinet ) tibi lit

dux in philofophandog non femper magi‘geLz ut perpetua

credere alteri debeªs, ac quandoque foci , quo tu uta

ris ad pervidenda , quæ ſolos non facile pervidiſſes:

Puandºque etiam diſcípulos , ut quæ fcribit ad rationis

ancem perpendas 5 emehdaturns,, ſi minus recta . Uno'

verbo , ſic magni etiam Auctores legendi , ut duces &

occaſio \int philoſophandi ,- non nt damini a “º væ

P 2 ¡mus

QUE fl t.

nffan’a

ut qui:

auctº ri.

tan dim'.

m Im'

mai: .

22.8 ART. LOGICA Luz. IV.

¡¡mus nolímus, invitas traham , aut dormientes rapiªnt (a) .

C A P. III.

De Auctoritate Divina (é) .

S. l. AUctoritas divina constar quum Dem dom* .

Tría autem’ ſunt neceſſaria , mi quís divina.

auctoritate uti poſiït . I. Nam constare ei deber Deum

loquutum eſſe : 8: z. uznam ſin: Dei verba : g. 8C

qui verborum ſenſus . àuorum trium quodcumque igno

retur, omnis divinz auctorítatís uſus perit . Ad primum

quod ſpectat, Deus potest homínes alloqui luríbus viis:

*via mami:: -Uia P/jdntªſiee: 'via ſenſuum, a íiſque , quas

ignoramus . Via mentir ,loquitur quum cogitationes ſuas

mentibus nostris affundit: nam quum Deus ſit pura

mens , nihil vetat , mentyibus nostris ita unir¡ , ut c0

gitationes & voluptates ſuas nobis aperiat, etſi ſortaffis,qua id fiat ratioſine , ignoremus . Via pbanmfize , vel

alícujus rei imagínem in cerebro nostro excítando nobis

vigilantibus , vel fimmia divina immíttendo (e) . Hoc

modo pluries Deus Prophetis Hebrzis loquutus est . Via

tandem ſmſuum pluribus modís , quorum duo ſunt Praz

cipui, per antes, & per oculos .* nempe aut verba. ſeu

fonos articulares roducendo in auribus nostrís , qualís

legitur loquutus ªtríarchis l-lebrzis : aut figna aliquzz

oculís objiciendo, quibus voluntates ſuas explicet , qua

lia. eran: flamma de C210 deſcendens , 8( victimas con

ſumens , lumen in aere aut alibí rutílans , fimilia . Ad

quem autem horum modorlzm pertineat loquutio per U

ſim , 8¡ Thummim , dithcile dictu est . Sunt qui pu

tant Urim & Thummim ſuiíſe lapídes , qui pectoralí

Summi Sacerdotis adfixi erant , in quibus tribuum ju

daicarum nomina erant inſcripta , quorum literís Deus

ſummo Sacerdori ſignificaret , quid vellet . Alii opi

nantur fuiſſe instrumentum finuoſum racional¡ Summí

Sacerdotis ªlligatum , unde Deus conſultus verbad ſun

e

( a ) Tam puſem'm billar-ic¡ a! qucflirmcm adígcndi , :aunque le

,vendi , cum :on-m , que ſui: nmporíbm faEª , :me ufium mtv-.mt , es

im vera/kate muſa: mn'zmeſque expramum : mzm ſape aut dit-¡Mm ,

am ſºmniªnr , me vaig¡ ,taba/ª: fefianrur : Plumvcbm in Camilla ( num

[mc ſubi: ªm'mum ::temp/um) Feſtum ſua tempo!: celebrar¡ ſolitum fic*

deſcribir .

( b ) Htc m'ª, que ſquumur capita , mini ab ¡is poffunt, qm'

Thai-¡gía ªptmm dar-Ir¡ mn ſunt; in :amm wim gmu‘xm ſtrip!!! fm".

_( C {Quad Él' Eibuiti ªgnovemm , qui C9* per ſul-Inem , Ó' PFP ſ0

gmzm wmgmzrí [20minu- credidcmm . Vid: Toll, ¡m'tio de Dívmªuone ,

I‘Iflll Davis ,

m usu AÚCTORIÍ‘. CAP. III. ny

deba: (7%. At aliis placet De‘um per ipſum Sácerdotem,

quem a abat, verba ſudiſi'e (ó) .

S. z. His aut fimilibus rationibus Deus homines allo- aaifi

qui poteft Qui autem fcire vult- loquutus ne fit Deus, ſnif?

is' primum Eccleſia’m conſulere de et, a qua & Dei ver-ª Dm ¡n

bum , a: ſenſus accipienda funt . Deinde qui ea de re ¡Huam

philoſopbari vult , quod efficere Theologi debent , quoi

rum officium est pe'rvídere , quemadmodum fide: più opi

tuletur, (9' advflfiu impio: defindatur,‘ ut Augustinus

docet , ut ne fpecie divina’ doctrina! aut a ſe ipfi , aut

ab aliis decipiantur ,- necefie est utantur 'vel confcienn'a,

vel fan/Z4, vel :inflar-¡mty, vel ſalían!. Utimur confcientia zz ſenſu quum nobis loquitur immediate , vel in-v

trinſecus, vei extrinfecus . Et ad confcientiam quod ſpe

¿’rat ( qua utimur quum Deus loquitur via menti: , aut

-via pbantafie ) tum credendum est , Deum nos alio ui,

quum modo infolito ita mentem nofiram , aut phantazam

afflari, eique cogitationes ínſolitas, divinas , ſanctas af¡

fundi perſentiſcímus, ut ad eas producendas nos nulla o

pera nostra concurramus . itaque ſi quis hac via experiri

velit , utrum a Deo ametat , perpendere debet omnem 'Ñ

nationum fuarum originem & ſeriem, atque tunc flame

re a caufa aliqua ſuperior¡ ſe agitari ,- quum clare agno

ſclc, earum cogitationum , quas' animo volutat, nec ſe,

nec externa‘ una. obiecta cauſam eſſe olle , cavereque ne

aut vegeta phantafia, aut nimio defi io , aut temperan

menu mtemperantia fallatur. _

_ S. gsªsenſu vero ſcíre poffumus Deum nobis l ui 9 ſi lira n

¡S ver ad aures nostras fundat 9 aut alia ſignal! ua: v0- "VW/“"

lnntatis ocuîis‘, álíiſve' ſenſibu‘s obiìcìaz. ita Ada , Cai- I;.,’;°""‘

nus,- Noemus, Abrahamus, Moſes, alîique, qui ore ad 12mm

n cum De'o loquebantur (e) , certi erant de divina lo

quutrone. cæterum quum doc-eant Scripturæ efi-e Damo- amm.

ne's, qui nobis illudere poffunt , fiatque inter ipſos ho- '

mmes piures e diaboiorum feu tentatorum a impostorum '

genere,- adhibenda est in confilium ratio : ut fcilicet diltlgemer_ examinemus co‘mmot'íones a locutione villa in non

bls e_xc1tatas ,› ſententias ipſas ,- quas loquutor nobis coma

mumcat, fcilicet ſanctz ne fint 6x honefla‘a, necne :’ ve

ræ aln falſa:: cum reliqua reveiata divinitus doctrina' con-ª

ſemlgptes, necne: figna‘ porro, quæ loquu‘tor z ut fibi

P 3 cre

W…' '

mp-(Ll ) .ſp-merm- Iii. 3. de legitur Heúrcarum fimlüm dile". 7.

E 2 ›) guisa: in Femafeurhum .

_ 'gm' n ' A I I ' ' ' ' ."m . m lmmi, léª'mdzçſzfliªïi l ng: I 011mm’. Ibn! ni ven/7mm… PI

:go ART. LOGICE Luz. IV.

credatur, prestar . Uno verbo ,‘ quemvis potius creden

dum est nobis loqui , quam Deum , niſi certo constet,

¡llum elſe non Poſſe, niſi Deum . Cantos enim nos hu

mana: , & dzmoniacre imposturaz ſecerunt , reſque est

\anti momemi , ut nullibi gravius erretur . Et hazc qui

Í‘lem, quum judicandum est, num dívinitas nobis loquuta

It .

flllm rm

U: hmm' 4,. At ſi per alíos nobis loquutus Deus dicatur, ad*

au oH . matem fimul 8C rationem conſugiendum est . NiOTI‘JÏG n o I I I I l n

utendªm mirum quum plurimi doctl, perſplcaces , mlmme cxeduli

::dv-;X51 testantqre ſe Prophetam aliquem auqivifl'e , ix) eo_ omnia

¿mmm ſigna dzvxmtatxs obstnyï’ç , 8( ommbqs exammaus com

dis. riiſl’e, nullam fibl imposturªm ſubfluſſe: tunc perſrictz

rontis fuerit aſſenſum’denegare. Sed ratio quoque & cri

tica adhibenda est in ſubſidium . Scilice: primum obſer

vandum , quo tempore hoc ªccidiſſe narramr, & qua. in

gente , qualeſque erant homines ejus temporis , Cult¡ &

perſpicaces, an inculti, ſuperstitioſi , facile creduli .- 2.

an ejus , qui Dei noriiine loquutus est , interſuit aliis

i’mPonere_ , aut a_lias'impoſuei:it : g. gun: ſin: illa qua:

De¡ nommc przdlcavltz 4. quibns ſigms miffionem ſuam

confirmavit . His Omnibus ſalfitªtem Alkorani detegi

mus . Nam Arabes , quos in novam ſuperstitionem in

duxit Muhammedes , inculti erant , 8( ſuperstitioſi :

Muhammedes vero imperii ambitioſus_, magnuſque ſal

laciarum artiſqex , porro fábulas 8( contradictoria pluríma,

docuít, & nullis ſignís miffionem ſuam confirmavít. E

venit hoc ipſum ſzzpe inter ſylvestres homines, quemad~

, modum ex viatoribus diſcere licet (a) .

"J: "f-ff" S. s. Ratio autem , qua; nos cerros ſacere potest, .ali

yrimir quem De¡ ſ \mu loquutum, a Propbetm pouffimum &

PfºP‘ª- mimculi: de umitur , qua: ſunt duo propria Christi ;Bm_ ' Religionís argumenta , 8( fundamenta , ut Origenes-?gi

cer'e ſolebªt . Prophetia: nomine intelligo Pradictiºnè:

rerum fbrtuítarum , qm mmdum :vam-mm, quam predi

czmmr , qeu-gue m-que a tau/ir mmm/ibm , mque a pm

fame mmm flatu pra-uideri polſum . Nam quze aut ex

cauſis naturalibus praeſciri poſſunt , veluti ſuturam Lunz

eclipſim , ubertatem fructuum, zgroti mortem 3 aut ex

przſeme rerum statu , qualis Ciceronis przviſio de

imeritu Reipublica: Romanz civilibus bellis àªïndiu

1a

q—————.——~——- _

9—__——

( a ) .fed ('9' Romo Ó' Alba-n*: , califique , I'n quién: Oncala ex ul.

Hdm'um nm prepa-Mmmm volumªn lºquzbªrmn . 1M a Clement delim

z‘parm .Omara-Im Rex ( Hermann: H1-. Vll. ) z im Iièn’ ¡¡ly/!ini Rome

mi ¡IMM mpnmdª’m ¡Ze-pc ::raſa/n . h

. m usu Aucroum CAP. III. 2;!

diiaceratæ (a) , Prophetiæ nomen non merentur , nili

çonstet, non ita eſſe prævifas . veræ autem prophetiæ cha

racter est, ſi ea opere ſit completa, ita ut prmdicta ſuit.

S. 6. Quoniam igitur vera prophetia ost earum rerum Prqplmiq

praedictio, quæ neque a caufis naturalibusp neque a prz-flzm“ º"

ſente rerum flatu prævideri poflunt ac prævifæ funt .‚ 'ſim'

( S. 9.) 8! vis ilia prævideudi ſolíus Dei est , mi in

Theologia naturali demonſtramus 5 unde fequitur ‚ has

praadíctiones a ſolo Ded fieri paſſe ; adeoque eos homi

nes, qui audacter has przçlictiones facium, quæ adamuf

ſIm implentur, theopneustos eſſe, ſeu divinos. Quo p0

tiffimum argumento probamu’s libros veteris Testamemi

elſe divinos. Qua de re copioſe diſputo in Elementis

Theologiz naturalis parte fecunda. Legi potest 8: Hue

tius in Dem. Evanº. \

S. 7. Illud fortafig dicet aliquisz quum’ in Mundo ni- Anfufu

h il fiat fine cauſa, aut fine ordine 5 omnes cauſaz ,_ j‘ſ-"ª'ª

,omnes effectus Mundi concatenati funt inter ſe : adeo- ;7:25am

que quemadmodum ſunt in natura qui paucarum cauſa- "É 'mm'

rum & effectuum concatenationem prævideut ,' alii qui ;$13 z,

plurium ,- ita etiam efie poſ‘ſunt, qm longifiimam cauſa- ;IU-Mim.

r um 8L effizctuum feriem prazvïdeant, 8! prædicam ,ª qui

tamen theopneusti non ſunt. V

S. 8. Sed ¡ſti in locum difficilem, 8( qui ad hanc di

ſciplinam non pertinet, no_s adigunt . Primum igitur re

ſponſum fit V, inter homines constare jam, capacítatem

:mentis humanz ad ea futura, quæ libera & contingen

tia vocantur, ſe non extendere , adeoque ea non polfe

confidente-r, ac vere praedicare ‚ idque non femel , ſed

constanter. Quod vero pertinet ad alias mentes, ignora

mus fane quoufque earum erfpicacitas extendatur j iraque

non facile credimus eas a miſſas , ex hoc folum ,

quod quædam futura prædlcant ; verum miracula uosque exigimus . Sed, ait ali'quis, fieri pot-Te , ut cL7:

mon aliquis hominem invadat Sz per eum loquatur , ac

miracula ſaciar. Reſpondeo, bonus ne fingetur hic ‚ an

malus? Si bonus, non faciet impofluras, neque idcirco

ejus ope homo nomine Dei loquetur , quum a. Deo non

affiatur . Si malus, I. Ex doctrina 8( moribus homi

nis loquentis facile detegegur : z. non poterit talia mi

racula facere , quæ homines in errores agant ,- id enim

ª . P 4 Dei

.—a~

——_-_.

_ fab-comm Nep. in Anita MP. 16. Tacims hifi. IV. 74. ítem ex du

n; cemſqug quafi prophctans; Nam pul/ir ( quod Di¡ prohíba-m) Rom’:

m: , qmd‘ªliud ‚ quam bella omnium inter fe gentium :IC/¡BME! Si vm.

saeculo fcnp mm ‚ non potuit verius dicere am . '

2;: ART. Lootcnz L1!. IV.

Dei bonitas non ſinir: 3. faltem etiam ſi portenta quæ

dam dare pofflt, non tamen patitur Dei\providentia, ut

hujufmodi impoiiuræ diu lateant, ita utlmagna generis

humani pars in errorem circa religionem inducatur.

S. 9. Jam vero uod de ordine rerum dictum est 5..

7. quamquam, ut ixi , ad ſublimiores diſciplinas pem

net ,- tamen quale ſit ſummatim explicado. Non dubita

mus, quin omnia individua Mundi praateriti, praefentiss

ſuturi, ita inter ſe concatenata ſint, ut perſectam har

moniam & ordinem ſaciant. Sed totus hic ordo univer

ſªlis ex infinitis pene aliis ſeriebus, at ordinibus compa

ctus est, non fecus atque magnus aliquis funis ex pluri

bus aliis funiculis, aut magna catena ex catenulis aliis .

Particulares autem iflæ ſeries etiam ex iimplicioribus aliis

constructz ſunt . præterea 8: totus ordo , si peculiares il

la ſeries ac catenulæ ſpectari poffunt vel in tota Mundi

duratione, vel in parte aliqua huius durationis maiori

vel minoris quo fit ut fint compofitiores a: longiores ,

aut fimpliciores & breviores. Scilicet catenula una quo

longius pergit , eo magis cum aliis & aliis catenulis in

tricatur, ut difficilíus \it eam mente perſequi; ſimplicior

vero est, quo brevior , minuſque univerſalis.

5. 1o. Quibus explicatis, quoniam plus minus capaci

tatem mentium humanarum noverunt jam homiues; ſci

mus \ſe nos in ſerie fimplici cauſal-um Se effectuum

longi ¡me praevidere, veluti Astronomus, qui per plura

fæcula ſupputabit, quoties Luna in umbram Telluris in

cidet . At in ſeriebus ex infinitis aliis compoſitis vix eli:

ut ad tertius effectus procedamus: quo enim impiicatio

res illæ fiunt, eo magis aciem & perſpicaciam intelle

fius humani fugiunt . I-Iujuſmodi autem ſunt actiones hu

mame, uæ cum infinitis caufarum 8! effectuu‘m ſerie

bus impicitæ ſunt. Nam uti variæ &e infinita perce

ptiones naſci poffunt ex variis ac infinitis motionibus ce

Iebri 8( organorum ſenſoriorum ; ita varia: &l infinita',

voluntates St actiones, quarum quaelibet in ſerie ſua ſim

Plici eſt, ex omnibus vero ſeries actionum humanarum

coufiatur, quam perfecta prævidere ſola. potest mens m

fimta, cuius voluntate atque vi hæc omnia creata ſunt,

ac conſervantur, 8¡ moventur.

U'ºªjfª"' _ S. _11. Jam videamus ua ratione ex miraculis loquen

'"º"' ns divinitas probari po it . Locus' ilie celeberrimus ſa

ctus est diſputationibus Lockii , Clarkii , Leibnitii ,

Wolfii , Serges , aliorumque . Quidam vocant mi

raculum id quod fupra vires nature fit . Si isti na

tum nomine intelligant quidquid ad Univerſi vires

Pªl’*

k

ÍIE USU AUCTOR'XT. CAP. III. 23g

pertinet, vereor,_ ut prpbare poffint ulla efl'e míracula

talla, quaha quznmus, ldest a Deo, vel Del v1 ſacta :

nam quum lgrioremus quouſque víres Naturaz ſe exten- sdant 2 diceyre numquam Poflctumus alíquid elſe ſupra. natu

r:: vzres. Hinc aca-talepfia Circa miracula inducetur. Ali¡

rectius miraculum vocant, quod est ſupra earum remm

vires , in quibus, 8¡ per qua: contingít , atque contra.

conſueras nature huiuſmo’di rerum leges . Quum aurem

in Pleriſque rebus naturalibus vïres, &leges mechanicas

ſciamus , veluti leges Staticz , Hydroflatícae , Optica: ,

Astronomía ,ª difficile nou est dijudícare, quz ſin: con

tra hujuſmodi rerum vires, & leges - Potro quum hu

juſmodí leges aDeo ſint pofitz, nequeunt niſi aut abeo,

aut ejus vi immutari , ubi ¡pſx aliz alíís non collidan

tur. Ac proinde quz immutatíones in his legibus pro

veniunt, quas natura earum rerum vires efficere non ſ0

lent, nec poffimt, eas miracula dicimus.

S. ¡2. Interím quum quazdam ſin! leges mechanícte , QUI-bn_

quas coptrariïs vlribus &a machinís hºmínes cohiberepoſſmt , lllud quazri Potest , qui íntellig'emus, eas hujuſ- mirando

modi leg-um mutariones , qua: ab hominibus vnon fiunt ,'ªº'

Dei ví fierí? offunt enim eſſe potentes quzdam in na~

tura toça cguz, a guibus hac fiant'. RÉſpcndeo prí- ~

mum , m ixs pcrſoms, qua: a Deo mxttunturn cqm mi- ‘

raculis coníunctam eſſe verze doctrina przdlcatxonem,

?me argumento est , perſonas mas a Deo eſſe miflàs .

ªrzrterea. qui Dei vi, míracula edunt, tam confidenter‘

cdunt , ut ſacíle infellígatur ab èo fieri, qui imperium in

naturam habeat . Talía ſunt miracula Christi Servatorís

nostri, quie &l in confirmªtionem doctrina: ªmorïs Dei

8: proximi omnia edita ſunt , 8L tanta ſacilitate quaſi

projecta , ut, ſacíle fit imelligere a ſnmmonaturt im

perªtore effeé’ca Fuiſſe. Matthzi 8. verſu 2. acceſſi‘t' ad

Chrfflum lcproſus , eumqüe oravit, Domine, /t‘ -UiI, po

te: me mandare. Jeſus autem confidenter, -uºlº , ínqnít ,

mandare z Et conſeſtïm mundata est lepra éjus . Daemo

nes oranr, ut mïttªt‘ªos in' pm‘cos : Jeſus, ¡te ( ibidem

v. 32. ). Pamlytico alt', ſurge', & abiit ( Matth. 9. v.

6. ) . Ibidem, eadem confidentía puellam reſuſc‘it‘avít‘.

Matth. 147 eadem cnnfidemia juffit turpam diſcumbèrle ,

eamque qumque Paníbus , ac duobus pxſcibns ſaturavlt .

Hoc certum est crírerium 8( mítacu'lorum Christi, &eíus

dïvinitatis . Tale ſcílicet ac tantum in Naturam impe

rïum nemo videtur habere Poſſe, nifi Nature totius mo

derator . Vide Paſchalem (a).

S. 1g.

(a) Pernía.

ve d¡

gnaſnn

da De¡

vell-.z .

2:4' ART.LOCICELLB.\IV.

S. Ig. At ue hæc fcripta funt ex communi Christia

norum philo ophia. Non me autem latet , eos, qui vo

cantur Theiſiae , totum hunc locum, qui est a Dei lo

quutione fupernaturalia deridere, veluti aut callidorum ,

aut ſimaticorum commentum . Ajunt igitur femel eſſe

Deum locutum, atque per ipfam rerum naturam; eadem

que perpetuo uti lingua. Quid “ªdfiflºbªf nova pandere .P

Aut enim ſatis præclare rerum naturam flruxerat , nec

erat opus addere aliud: aut ſi addidit , manca fuit , 8(

im erfecta prima machinatio.¿ª, np quæ difceptare non funtbhuius loci , quare pau

cis me-expediam . Tota igitur illa ratiocinatio mihi ue

tilís videtur . Deus rerum naturam fuo confilio ac vo un

tate ſnpremrperſecit, ut non negant Theifla: s qui igi

tur constar ſemel voluiffe , ac naturæ lege fua coniilia pa

feſacere? Non mutat quæ femel flatuit : ſui tamen juris

est, nihilque vetat per intervalla temporum nobis pate

facerez quæ femel voluit . Quare huc devolvitur cum

Theistis quæflio , neceffe ne fuit fimul ac per folam na

turæ legem Deum loquia quæ voluit homines fcire : an

liberum ei fuit per partes ostendere? Cum Univerſum

fabricatus est , licuit ne ei aliquid fibi fervare post fæcu

la edictandum .P Affirmamus nos z illi negant. Niſi ta

men quod negant demonflrent , qui poffumus temere

communem generis humani perſuaſionem (a) deſerere?

C A P. IV.

c I ~ I \i ,Quamzm mnone dxgnºſcz poflit queman

ſin: DE¡ *verán .

ua ratione dignofci poflit loquutus ne Deus

ſit, nec ne , ſuperiori capite ediſſemimus .

v Nunc qua ratione Dei verba valeamus difcer

nete ab iis , quæ Dei non ſunt, perquirendum eft .

Elſe hæc poffunt vel fcripta ,' vel fine fcriptura a ma

joribus nollris veluti per manus nobis tradita . Quum

de libris fcriptis agitur, hæc funt perpendendar x. Qui

fuerint ílli, a quibus fcripti fuiffe dicunturz z. an libri

fint genuinia idest ab iis ſcripti, quibus tribuuntur ,

vel eo tempore fcripti , quo ferunturs g. an integri

- ſin::

S. 1.

WWW…

( ª l Vid: Citar. initio dt divina!.

DE USU AUCTOÉIT. CAP. IV. 2;;

fin:: 4. quid de illís coaavi homines crediderint , quid

proxima lequuti, 81 reliqui: 5. an potuerit aliqua impo

stura ſubeſſe , 8C an alicujus mtererat imponere: 6. an ,

qua: líbris illís continentur, (int maníſeste ſalſa, aut ím

Pia , aut ſaltem* parum pia, & ſancta: 7.‘ an constet

auctores librorum ¡110mm miraculis doctrinam illam cou

firmçſſe : 8. an in libris illis prophetia’. opere completa::

conuneantur. Que ut particulatim examinem opere Pre

tium est.

S. ó. Quod ad primum adtínet, ſi constet líbrum. alí- Lil-n

quem ſcriptum ſuiſſe a viro tbeopmufio, ſeu divino nu- ſm’Plª‘

mine afflato, fiber divinus habendus eri! . Hac ratione fzezjªºª_

Hebrzí libros Moſis, Davidis, Eſaiz, aliorumque divi- ¡iq el! di

nos habuerunt. Contra vero, ſi conste: librum a. vito """ª'

non theopneusto ſcriptum eſſe, qualia Poemata Heſiodi ,

aut Carmina Orphei, vel Sibyllarum . Qua vero ratione

ſciri Poffit, an vir aliquis ſit, vel ſuerit theopneustus ,

ſupenorí capita demonstratum est.

5. g. Ut autem libri genuinitas, & integritas cogno- Lim 3,.

ſcatur., quod est ſecundum 8( tertium poflulamm (S. I.) ªª‘ªf‘ª’

Artis criticz regulaz adhïbendm ſunt, de quibns Postea . XML?:

Depende: vero a genuínítate &l integritate, libri aucto- veflisªn

ritas. E. g. idcirco Apocalypſim Joannís Apofloli divi- ª"

nam habemus, quod ſciamus a Joanne viro theopneuſio

ſcriptam , 8C eandem eſſe, quam Joannes ſcripfit . At ſi

quis ex. g. evidenter demonstraret, aut ab alío ſcríptam

eſſe, aut _hanc , quam habemns, non elſe Joannis Apo

floli, aut mutilatam, ínterpolatam, & depravatam eſ

ſe, is totam ejus libri auctoritatem labefactaret . Quod

uum demonstrari non poíſit , constetque ex veterum

?Ihriſiíanorum monumemis , hunc Apocalypſis librum

eumdem eſſe, qui temporibus Apostolos ſequutís nomine

Ioannís Iegebatur , constar genuinitas , ac propte’rea di

vmuas.

5. 4.. Ex auctoritate coxvomm, aut proxima ſequuto- qm!: ¡.4

rum , diſcimus an liber ſit genuinus , 8k an auctorfm‘ª'

miffionem ſuam divínam certis argumentís probaverít .

Nam ſi coazvi omnes míffionem Auctoris divinam ſIbí

erſuaſerínt, nec fuerint homines flupídi 8C bardi ’, quí

us ſacile imponï potuerit , ma num arggmentum habe

bímus pro divinitate alicujus li ri. Caererum volo ut ‘

probe examinetm', an coaavi ¡sti affectu aliquo erga au

ç'torem ſuerint agitati: nam ſi cognoſcatur eos voluiſſe ‘

¡lli adulari, eius beneficiís captosſvel nimio erga ¡llum

amore paſſos eſſe fibi imponi : aut etiam ſi ab ¡llo aver

ſI ammo ſuer'mt, eumque injuria exagïmverint; tunc nec

vrºÑ

.Quid pre.

IL‘I'H ab

ſen-Im.

412m1 .

Tam-¡dc ‘ - l

impnflª- nes 'exigir acutos‘

ſlle’ªſm

:caſt .

Print .

!malla .

236 ART. LOGICIE LILIV

ro a &ore nec contra ªuctorem teflimonium dïcere poſ

nnr .Fed 8: hac in re Eccleſia ſemper ªudienda est, nec

ulteríu in uirere ſas est.

Si 5. Il ustremus hac aliquot exemplis . Plato in _forte

obſervar viros phantaflicos, qui magna- ſui commotione

ioquuntur, in iis , a quibus studioſe auſcultantur, eaſdem

commotiones producere; quibus fit, ut auſcultatores in

loquemis opiniones facile trahantur . Quum Quakerus

tanquam Spiritu Dei invaſus aliis predicar , idque ma

gna commotione , quam oculis totoque vultu indicar ,

tum plurimi eorum eodem ſpiritu ſe agitari credunt, ita

ue ſurgunt 5( ipfi ,.atque grzedicant , uti Volraerius te

_ñatur in Epiflolis Philoſophicis de Quakeris . An pure

mus hoc fidem ſacere de ªuctoritate & divinitate aiicujus

Quakeri? Melancthon Credidit facile Lutherum Spiritu

Prophetico agitar¡ mm ob magnam opinionem quam de

illo habebat, magnamque amicitiam, qua ei coniunctus

erat: mm etiam ob inſolitas & vehementes hominis

commotiones, vel ſurorem . E contrario Phariſzi, jura

ti hofles Jeſu Christi, .omnia eius dicta , fªctaque , in

peſiimam artem accipiebanr , 8( criminabamur velu! im

ostorem à maleficum : qui dum de divina. miffione Je

u agitur, audiendi non ſunt. ›

5. ó. Quimum stulatum ut rite examínetur, homi

doctos. Poffunt impoflurz a *diver

rs cauſis proficíſci a Primum ab ambitione honoris . Hinc

-plerique ſe rheopneustoa fimularunr , mi tanquam Pro

phetz haben pofl'ent , _aut ranquam factionum capita ,

qualis Muhammedes ſuit, qui quum morbo comirialiagi

taretur, evulgavit ſe ab Angelo Gabriele corripi , ur és

via ſummum inter ſilos principatum obrinere poffer. Hu

juſmodi impostores fuere & inter Hebraeos, & inter Gen

tiles, Muhammedanos, atque Chriſiianos piurimi , 6C

nunc ſunt. Hincille Sahara¡ Sevi , qui przterito ſecu

lo ſe Meifiam finxit, Judgçoſque omnes Afiz, Afri

c2 , Europa: commovit , nſque exitialis perſecutionis

cauſa filit .

S. 7. Deinde impoflurz etiam ex defiderio libertad: z

cammadi, -Uºluptamm , proveniunt. Apud Turcas qur

Santana: vocantpr , magnam , ut ªiunt , vivendi liber

tatem acquiſivernnt. Huíus libertatis deſiderium piurimos

facït hypocritas. Quo: ſunt hujus generis in 'Omni na

tione, qui virtutem fimulant , ut libere vitiis indulge

re pofflnt? EX hac 8! ſuperiori cauſa OracuIorum Gen

tilium tot imposturae provenerum . Nempe intererat

Myflarum ut crederetur ſe eſſe Deomm interpretestdin

e

DE USU AUCTORIT. CAP. IV. 237

de enim & imperium in animos , 8C aurum , & vita

commoda omnia habebant. Vide fimilem impofluram

.Sacerdomm Aſſyriorum deſcriptam a Daniele Prophera. .

Phariſreorum vita perpetua. erat impoſiura , ut Christus

Servator nofler docet paſſim .

S. 8. Tum quoque proveniunt impostura ex animo Tmïª

nimis religioſo, eaſque vocant gía: fraude: . Ita vere

res quidam ſemi-Christiani li ros quoſdam vulgarunt»

ſub Mercurii Triſmegiſii nomine . Carmina Sibyllina,

que octo nunc libris Greece habemus , ejuſdem eſſe ge

neris Critici putanc . Sane demonstrant in quibuſdam

oraculís Sibyllarum, quz haber Lactantius, nedum Evan

gelicªs ſententias uſurpatas, ſed verba etiam evangelica,

quod magnum est argumentum, auctorem homm Carmi

íiuxp Post ſcripta Evangelia ſuiſſe. Sed res non est hujus

0C]. .

S. 9. Odium etiam im‘goſiurªs in Religione Peperit. ¿Mm,

Hínc in primis Eccleſiae aeculis paflim vulgabantur E

.\ vangelia apocrypha, e istoiz Apostolis adſcnptz , acta.

1- Martyrum fabuloſa ,' i que fiebat Potiffimum per here

e- ticos, 8L rerum ſuarum amore , 8L nostrorum òdio

commotos . Plures testantur in Galiiis , vdum cón

troverſiz acerrimaz agitarenmr Moliniflas inter 8L Janſem

er- nistas, Plurimos libros ſalſatos, 8L interpolatos, id quod

'nc ob eaſdem cauſas fieri Potuit. lmerim quod ſcribit Au

ço- ctor Epiflolarum judaicarum , etiam Janſenii Augufli

z, num ſalſatum a. Molinistis , id meram calumniam puto .

zºí- Qui, enim'fieri potuit , tot exemplªribus undequaque vul;ſia gatis?

:Iu- S. IO. Nimia vis phantastica plurimas plerumque pro- muy….

;gi- y duxit impofluras . Nam primum ſanaticus ſacile credit

a ſe Spiritu Divino ag¡ , quum ſpiritu atrae bilis agatur .

zm- Hinc \amquam Divina ea vulgare potest, qua: ipſe imav

mi. ginatus est. Feminz in primis hoc morbo concitari ſa

…gis cile ſolent, ob eas cauſas, quas docebunt Medici . Poſ~

ſunt eſſe plures aliz irpgoſiurarum cauſan ¡Qujcurpque

¡¡¡H 131m1- hbri ahcujus divimtatem noiſe cupit Is vldeat

q… acute, primum an imposturaçum uliz cauſa: ubeſſe .

ilxp tuerint : deinde an re veia lmpofluraª. facts: ſin: . His

!mms reguiis noſcimus Alkoranum Muhammedanorum eſſe

m. meram imposturam a. pluríbus ſimul hatum czzuſis ; am

…ÑÑ bxtione, ſpiritu voluptatis '8,1 divitiaſuni , OdlO, natam_ .

6;-, Qontra vero, libros A oflolicos omms lmgostqljz ſuſpi

,mi clone carere, uod nula harum cauſarum m uf locum

ſin. habuerit , uti uo loco demonstramus.

de ‘ S. II.

238 ART.LOCIC1‘E LlE. ÍV."

lam-'qe S. \1. Accedamus ad 7. poflulatum . Sunt quxdaifl

Z'QÏSZZQQLVEÚIMES, qua: tam clare 8x distincte ab Omnibus hoz

miníbus intellíguntur, ut ſuſpícari Non poffimus , men*

\es nostras in iis (alli: alioquin credendum eſſe: Deum

ſrustra nobis ſaculta‘tem intellígendi dediff'e, aut voluiſſe

ut nos in Omnibus perceptionibus nostris ſalleremunquod .

est impium… Veritates porro istz ,› quas nemo unquam

ſana: mentis in dubíum vocavit , ſunt varii generísmlítz

ad naturam Dei pcrtinem , veluti Damn exzfl’ere , elſe ſus

piennflïmum , immumbilem , ¡¡ó eo mundum eflê factum (9"

gubermzri, 8C alía: píurímz. Alia: pertinent ad naturam

menús humana: , alía: ad naturam Corpoream , alía: ſpeª

ctant jus Naturale 8: Gentíum , atque conſervªríonem

generis humani, alía: ad alias res pertinent. ’ -

S. [2¡ Quibus poſitis ſequitur canon generalís: .ſi 1¡

ber aliquir :a doce-at, que ::dun-ſumar aut Clari¡ pene

pri: Íumim': natura/1º:' ,' ſèu primir rationis" human-e 've

ritatíbm, aut prº'pa/itionibm bim- demon/!mix , mm pon-fl

IFE divina:: nam nequit Deus doce-*e ea , qua: contra

omnem rationem naturalem ſunt: quíppe ratio naturalis

est qnaſi radíus ípfius .ªcternaz rationis Dei: & Deus ne

quit nos aliud lumine ¡mm-ali docere, aÍíud lu‘mine revela

tíonis, ut diſputar S. Thomas in primo contra Game: e

Sed cante ad hoc judícium eundum est: fieri enim potest

nt aut rªtionem naturalem putemns claram 8L certam- ,~

quum \amen non est, aut librum non ſatis intelligamus ,

ítaque cenſeamus ratíoni naturali adverſarí.

'far bi/i'ª- 5. 1g. Non. ſo_lum autem liber non _erít divinus , ſi

‘ opponatur rauom natural! , verum enam ſi opponamr

- -cuícumque Certimdíni reali ª Itaque ſi liber opponatur

Vem- historíz humana ,- nequít eſſe divinas. Eodem m0

do ſi liber adverſetur aliis libris, quos c‘onfla‘t eſſe dívï-‘

nos, non est ipſe dívïnus. Ratio Canonís‘ ſemper est ea‘

dem, nimirum non Poſſe Deum nos ſalſa doce‘re .- Sed,

u’c dixí, díligemer obſervandnm est, nt probe opproſitioªr

nem iflam cognoſcamns: nam ſacile ob breviratem men

lis decípï pofl'umus. Atque ob earn rationem haze judi-'

cía propríe ſunt Eccleſiz .v Quo ſpectat protritum Augu~

fiin¡ íllud , Ego Evangelio mm onde-mn, mſi Eccleſia ma

còmmºveret afectará-ar.

lliªjïrª- S. 14. ParvIter, quum lí_ber nec pins est , nec borre

,XL-;º us, ¡dest aut parum Rchgioni ſavens , :mt bonos mo

perpen- enervans : divinus haberi non potest: nam quum con

"ªª' fl t Deo- ab hominíbus, alííſque mentibus ckeatís , Re

ligionem deberí; nec haberipotest Religio níſi cum hone—'

\Hs

'A

l DE USU AUC’Ï'ORIT. CAP-flv. » 23.9

flís moribus; ſequïtur, Deum in librís , quos dictar,

non Poſſe aut Religionem evertere, vel elevar'e jgªuf bo

nis .moríbus officere. Qui poſtremus Canon doce/k, ora~

cula Gentiliſmi non potuiſſe aDeo proficiſci, am _ab Arí

gelis; quippe qua ídololatriam Confirmabant , ſc‘ediffi

mamque morum diſciplinam ſovebant, (a) . Que!: vero ad duo

Postrema postulata Pert'ment, quouſque ſcílícet libri di

vinitas ex míraculis &l Prophetiis cognoſci poffit , ſu e-›

riorí_ capite diſſeruimus. Interím legar'urHuetíus in ~

neranís lib. primo, ex quo pluríma hunc ir¡ locum deri.

vari Poſſunt.

CAP, V.

De libro-mm divinºrum ínterpretatióm .

5:1. 4 Orum, quz ad auctorïtarem divinam pertí- c'ªnmríl

nent , priora duo explicara ſunt; tertium nunc "¿17MB

reflat, qua. nimirum racione liber alíquis divinus in’ter- gm'.

pretandus ſit. Ea in re adhibpndaª: ſunt partim regula:

gênerales-ljermeneutím , Partim vero &l ſpeciales . Gene

rales paulo post explícabrmus. Particulares heic comple

ó‘temur, ut iís hoc in loco morem geramus, qui fludia

theologica aut exercent, aut ſpectant. Effi‘ciemus autem

per ſumma capita, ne tractazionem theologícam vhic ad

ſuiſſe quís objíciat. .

2. Omníum- primum conari debemus, quoad poſſu-.LMÑ-¡ª

mus, ut quem finem in eo libro dictando Deus ſibi pro- nin'nim

poſuerit , intelligamusz ex fine enim librí ſaeile Percipï- jfzflf'ª‘

mus eorum , que in eo docentnr, concatengtionem , 8ª ºmnim

oeconomiam , ut vocant 5 deinde doctrinªz concatena- P'Í’M"i

\Zone probe intellecta, ejqs partes Clarins 5L díst'mctius XEM'

cognoícimus: tum vero omnium dogmatum utílitatem

pervidemus, atque ita de tota\ doctrina judicium ſerre

poſſumus. Síc , quum ſcïamus Ïíbrorum theopneuſïomm

veteris &z novi ſGdel‘ÏS finem eſſe , morum irgegrítatem

ſanctitmemque, quo homo ad b‘eatitudinem a D90 duci

tur;

( a ) cam Amin/i: Land-manicura dm: Avxivn ‘ ¡flfi’flo ::mix-II

¡mercy, ea prcſertím :x tau/;Í , quod Argivomm patentiª Emula J‘pamm:

elſe ;wrleyemr ., Ami-m' bel/um vcn'tl de indlm'is age-»llum cen/"uz". AS:

fiPºÍj! Jªvtm Ohmpinm mnſulnít, ¡ur m allí! ªccipere inducir::- ? Ntgªl

.ÏKIP'MY 05M. ju: efl'è . Hzmd :o Oncala Mmmm; , dpallimªm , Javi: m'

mjrym _lil-nm, ªdít .- i: in :andtm ſente’nríªm "Mmm . Deus ígímr , mi

ml‘f' Plªure- pote/P , ni/ï mm-mlium murmu- ¡¡mor , Ó' pax . 5:11am ſtud:: .’

¡f! M57") 711-7! de Dea !MCM-mw- , emm’t . Nm ¡girar a Den elſe :inſumo

1’¡ .ſI/18"” Pºffum . Vid: ,Yer-apt'. lib. IV. bill. Gta'. Pag. $33. Learn-I. Gr.

(2' Lm‘. Rua-"515m fm’¡ :Im/fat, omnia \Inem «rr/Mula cx gem‘a Prem"

mm ſom: amd-.0?. !gin-r impm'i emm . Vid: Hmdm-m .

24o .ART. LOGXCE LIB. IV.

tur ,- eorum dogmata facillime perfpicimus (a). Generar

lis efl hæc regula, & ad libros etiam profanos intelligen

dos adhibenda .

§. 3. Quoniam igitur Deus totam doctrinªm revela

tam ad Relígionís ſanctítatem , & ad morum conforma

tionem adtemperavit (5. 2. ) ; opus ſuit, ut ad homines

loqueretur ea lingua, iifque lingua: phrafibus, quæ con

ſuela: erant iis, ad quos loquebatur : nam fi aut aliena

lingua, aut ignotis lmguæ phrafibus loqui volniffet , re

velatio fua ignota manſiſſet, frustraque {acta ſuíſſet . Ex

quibus ínferimus, in libris veçerís, aut novi fæderis He

braice, aut Graece fcriptis , verba 6( phraſes effe intel

ligendª ex uſu nationis l-lebraicæ , quæ Hebraice , aut

Grace loquebatur; nec eſſe in verbis & phraſibus ſem

per emphaſes, 8: myfleria inveftiganda. Hac in re ve

teres quidam fcripturæ interpretes peccaverunt, qui lin

Lua: aut l-lebraicæ zz Chaldaicaa, am i-lelleniflicæ , ſeu

Gracco-Judaicz, indolem, & genium ignorantes , atque

ubique myfleria venantes , fententias ſuas divinis Scri

ptoribus attribuerunt . - X

S. 4. Ex eadem §. adoflrina. 8: hanc regulam pro

Sacra scriptura interpretanda deducimus , non effe

femper in libris Sacris perveliigandas veritates ſublimes ,

8K a captu opuli longe remotas, Metaphyſicas , Astro

nomicas, yſicas , 8: id genus alias, quae ad Religio

nem & mores non pertinent (b), nili quum fe f onto

ſua nobis offerant . Nam quum Deus his libris Re ¡gio

nem & mores purgare atque formare conflituerits volue

rip-¡ue doctrinam captui totius populi adtemperatam ef

ſe, fini fuo contrarius fuiifet , ſi doctrinam moralem

fententiis ab hominum captu remotiffimis, nec liquido

& intelligibili modo expreffis , obſcuraſſet . Quo circa

deridiculi ii mihi videntur, qui ex scripturis Sacris au

xilia arceſſuut, ut probent ideas innatas, aut magnitu

dinem, & motum Planetarum , aut fpatium vacuum ,

aut ſimilia: quaii Dei interfuerit humanam curioſitatem

fua revelatione explere , 81 non potius moresd emen

are ,

( I Audiendu: amm non :fl Taj/lara: Anglus Epi/tapar , qui in ape

ribux Polemieis pluribux conatur offendere , Ó' ban: regulam , Ó' alias

gu: fegucnrur, nullius effefub/¡díí in‘ interpreta-Ida fcriptura , quo}

Dm: data opem ita um diflaverír , ut videatur valuiff: mentem nel/!nm

:rpnuo enu-eri , argue brevis ſm! “parir-ni; tºnvinci . id enim fuijfee

omim'ém illuden , quod DM indignum el? . Pmrcrquam !quad ¡pm nd

verfatur fcn'pturis, quae ducem , nabi: u: 4 Dan dam ab eruditionem

Mflram .

(b) Vile Vin-m donum Am. Mumterinm «Model-alien IIIKªIíort'zm.

DE usu ſiAn'cToRIT. CAP. V. '2'4r

. J'endisticaz Cartefiana, Newwmana, Leibnitxana’ in libris

-dare, 8¡ dogmata , -legeſgue tradere vitz 'be-ata con-ſe

quendz . Foedant igitur cripturas , qui Syſiemata Gaſ

Chriflianorum Sacris perquirunt. Hoc autemſi ita intelle

ctum velo, -uc ficubi, quemadmodum dixi , :in ſcripruris’

ſacris veritates i‘íiz dare tradantur, SCriptnrarum’ potius

*ſent’enti‘z, quam nike Philoſophorum ratiocïnationes {Int

audiendaa . , * ' ' _

S. 5. Nec vero iſia ita intelligenda ſunt , quaſi in li11"*

'bris Chriflianorum ſacris omnia \int plana &~ſacília, ¡¡ſufrir-ª

'nullá obſcura &'ª‘perplexa:- 'nam ipfi« Commentatorum la- P‘"'_’ª‘l

hores , variaz‘ intergretatio'nes º, lapſus , aperte’ demºrz- {Ti/f"

flrant, piurinía'eſſe m his librïs obſcura &intricam í" Sed !mim

“haec \amen ſme 'ulla ſaeforum ſcriptorum culpa nobis ob- “rz'fljnïdevra_ eſſe potuere; atque id ob duas potiſiimuzſin kanſas, {mſn/¡Ñ '

¡lingua -nempe , &l veteris historias ignorationem . Ete

-nim quum lingua Hebraica‘ interciderit, vetuſque HebraeoTum- h’ifloriaſi, mores~, conſuet'udines , opiniones magna.

ex parte ignoremur- , piurima ~in libris ſacris, . ui ab

Hebraeis , 8L HEbÏſEiS potiffimum ſcript¡ ſunt; *lo ſcura‘

evaſei‘unt ,’ quee quum libri illi ſcribenentur, ciare pate

bmt . Acc it eodem negligent‘ia’ Amanu nſi‘um , qua non

pauca‘ menda irrepere pótuere , poriſii- \m in numeris

annorum , ponderum , menſurarum , ut \pa viri docti

obſervant, osteuduntque variantes veterum co' m le

ctiones, quae nunc crucem figun’t interpretibus, efficiunt

que; ut veiuti'ſabuloſa q‘ugzdam videan'tur , “mi Petavíus

obſervar'. 'Hinc Date infinita? illa: quzflionesch'ronologiole ,"Geographi'cz ', aiiàzque' Plantas ,i animalía bruta, .

'gemmas ,~‘ 'legesſipo‘liti‘c‘ax casremonias , ſpectàntes , quas ï

docti 'magna inter ſe contenti’one agiranz , quazque firpe

\Ïêfiñït‘i‘ nuilo'modo poſſunt. _ - ~ Q

“ºª‘ 5:' 6. 'Est'èüam alía, 'aeque‘ geheralis cauſa; qua iii'jri º‘ſ‘º'"

ſacri obſcuri ſunt', nimirum. Prºpbetice : eténim 'quam ;Lía-Í'

Propheriae vres-au'roiètultas‘, aut futuras ſpectent, 0bſcuri-' N.. ‘

fate' "cj‘uadamª Pêrſunduutur : itaque pierumque ªlzçbo'raur

dumz, ut" perſonis , ſactis ,’ tempori, lccis adªptentuſ ',

Seci-ªſunt \amen aiii!: aliis ~obſcuriores : nempe‘ interduxñ

Ï’rophetaa pauciores , interdum Plures notas rat' pra-dicte

explican! :x illa: igiçur prophetiz his' obſcuri’ores ſunt.

Extant -ín libris ſacris antiquis, 'przter cxteras , dure ce

leberrimaſe de »M’effia -Propheiizz altera Jacobi ( Gene

ſeoe-¿gèſ?xDàniêliéªaltera' (IIÏ :‘ utraque iurima Óbſcuri- - ‘\

me pe uſa ,‘ ſed prior Post'eriºr’e proſecto obſcu'ríor . i ‘”’ '

*ª Gen¡ Log-º -' ‘ - ‘~ ~Q ' 'Frei z

*Tª Balon. IX. v. 14.

¿42 ART. LOGLCE L1B.IV.

Etenim in Daníelís prophetia. unum tÉmtUmÑEst , quod

nbſcurum est , tempus ſcillcet , -uncle ſeptuagínta illa:

hebdomades íncipíant. At in Jacobi Propheria plura ſunt

intricata 8( obſcura,- 1. uíd Sceptri 8( Ducis vocabulis

íntelligatur; 2. quodnam It tempus , ex quo memoraª

tus Judcx Dux , non defuturus , níſi quum venerlt Meſs

fias , regnare incípiat : g. quid vocabulo ſuda: ſignifi

cetur : totane gens Hebrzra , an ſola ſud@ tribus

&o \

/PJNfſu- S. 7. Przterea , vocabula ſunt ſigns. ídearum 8( cogívlzmnate

tationumloquenris : idea vero &cogítationes Perfectio

res ſunt in mentibus magis perſectís z ergo vocabula ea

dem a diverfis mentibus per organa corporea pronuncia

ta non eaſdem ideas explicant: nampronuncíatà a. men

r‘e perfectiori ideas perſectiores ex 'rïmunr , pronuncian

vero a mente' inſeriorí, minus per ectas reſernnt . uum

ig‘xtur vocabulª Scriptura‘rum divínarum a Mente ívína

¿Rama ſuerínt , prefecto ideas Iºnge perſectiffimas exhi

bere debem , quam ſi ab ulla creatura pronuncïa'ta fuiſſent . Atque hïnc allſia cauſa obſcuritátis Scripïurarum

theopneuflz'rum arceffenda . Hinc veteres Eccleſia Pa

tres hanc regulam statuerunt , eoa'em ſei/¡cet ſpirit/4' Scri

pturqx ſacra: intelligendar, qu'º diante ſunt . Atque ed

ſunt, lia: ſzpe MIL/Perſa Divinarum Smpmrarum‘z vocan

tur a anctis Parríbus. l ª ¡Ñ 4 , …Ñ

Egel-Ira S. 8. Ex quo alía. regula. ſcnptíonum ſacrárum inter

IÍÏÃJZÍÏ" Pretandarüm ſequitur .- nímimm , ea: interpre‘tandm eſe

' Nam quum Scri

dar'frimf.

mn… mae:: con 972/24 tatim Ecclefie C/jrifh'Iz-M .

fſjïf'ª‘f’f’ pfiturze Sacra: eodem ſpiritu_ rítejptellíg¡ _pofflnt, quo ſun;

º'ªdlctataa 7.,) , 8( hlC ſpmtus tot¡ Eccleſia: datus

ſit, deturque etíamnum, ut ipſz Scripturaª. docenp; effi

citur, ut ex conſenſo Eccleſiaº: rite inrerpremri Scripturz

ſacrze poffint , quod in Comitiis Tridentinis -ſapiemer

statutum est . ctlskx

_V- 9. Postrema fflíEc regula alía etiam ratïone confirç'

marur . Scriptores theopneufli, potiffimum Evangelíci,

Spiritu & numíne De¡ afflari erant: ,ſacram ergo kevela-x

tïonem primum iís a Jeſu Christo communicatam, del…,

'de quínqu‘agefimo a Christi marte die per ſpiritem.,DeÍ

uberius en’ucleat'am , auctan) , confirmetam, clgrnÑêç’g-diw

flincte pez'ceperunt, eamque pártim icrriptíügibu-ïª Mim

?Mc-rd_ ſermone docuerp‘nt . Itaque ſi in ſc‘riptlor'rihus aliqm_ .nba

,,,L _4, repfiflet obſcumas , eamz vocefflſflabant f Ita Eccleſia

pmjzn'pnChristiane nedum ſcripturas Ev'arigelícas, ſed earum quo

que ſenſum Se ſpírír‘u’m‘ ab Apostolis accepic’: exÑquo re

Sula S. 8. confirmaron

El' tr¡

dum

_. › .. Scu

1)¡ UsU AUcToRl-r. CAP. V.‘ ;4g

' 5.10. Sed ſcripturas veteris \estamenti‘ nihil tam red- Q7!"

’ dit obſcuras , quam‘ratio loquendi per ¡Enigma-.ta , par‘a- Z223?"

bolas, allegorias perpemászmetaphoras, &camchreſes;

quam loquen‘di ration’em qui aſſuetudine lectionis non dí:

dícít, ſcriptura‘s istas iriterpr’etàri no‘h potest . Mos ¡ſie

ſcribendi uſit'arus omhibus Orientalibus n'aiionibus : hp;

die 'Arabes euh‘dem habent flylum . Muhammedis Aike-A

ran eadem ratione ſcriptus est . Sed jfigyptiis in hoc

fcribendi more primas partes lubemer demus .1 Adeaxur

Plutarc'liu‘s ſub initium au’rei libeili de. Iſide & Oſiride .Ñ

Hi enimper aariigmara 8: híeroglyphica res paulo ſubli- ‘_

miores &l diviniores explicaban: .- Idem ¡nde Hebrzís

mos hzfit. Moſes lpraecipue, qui in ffigyptiorum ſapien

tia per-_4o. anños innutí‘i'tus est; hand raro eundem ſiy- u, \

Ium ſectamsÑeſt. Pro hera: quoqu‘e eode'm flylo u‘çun‘türl

cuj’us rei nullum rmªc arius exempium aflè‘rri panel¡ , _quam ,

princ‘i' ium proplïeria Ezechíelis .~ Pſalmi Davidlsu ob

eum ſylum vix intellíguntur; Ipſe Jeſus 'Chriſius ^bon

loquebjatur níſi in Pªraboiis z qu’od‘ nimirum ſciret hnliç ,

flyſo Hebreos adſuetos eſſe .- Veteres quidam Puras, In ’primis‘ 0rígenes',›"eám poriffimum ob c‘auſam , eçſi 11011 l

recte , v allegoriczñs intellig‘ebant quecurñque‘ Moſes de ſex

diebusz Serpenre, 8: Paradiſo terrestri ac \0ta ſermetediluvíána historia ſcripfit (a) -. Sed 8L mïagnam Pªrlem.

poſkdilúviaríz .\ , J, Ñ

S.- Il.- Ca’terum‘ iria heic cávenda ſunt . Pumum-xze'fiaidür.

ªfflegorias etiam ¡bi invei‘tigemus ,zubi nullaz ſunníu ªª 7º:

quo maxime peccávit Origenesêcaliçmt alii veteres ª '

Secundum ne' in akerum extremum deflectamus , .nuſªsffl

aut pdrñodum raras eſſe aſlegorias mas, in quo reeenttog.

res interpretes ſenſus’ lifreraliS zequ‘o ju'flius amames' LTD

rumque peccant . Terriurn neÍ putemu‘svstylo hoc álleggçfſ

rico & tropologico' ſemper my’steria. contineri 5 quod mz

terpretes ſzdulorum Europe ‘ bàrbarornm -fecerunt ,Ñzqgi

in ipfis -idioziſr'nis Hebraica: linguz , ſiquam egregiè ignoy;

Tabant , recondixos‘ ſenſus, ut plurimum paulo frigidiſh

res , reperiebant s « 'ª4 ſ ¡A

, q è - Se !I'M- ;Q

' '1-'——~—'- ' ct r . ., 4 -g-º--vf‘ſ

* ( z ) Vid: , I¡ [im , qua ha: de n _ſn-¡H! Bqmmiw ¡p Arçbgalagíeixz

pbilºſªpbieís . . _

_ (_ b ) Lſſur ¿Mariana mmm- ſde-ram alſegm‘cw interpretando' ª' Cn

nüóm :dps: .‘ NM quam i¡ to: abſurda , qui-fut¡- d: Diis nan-5pm ,

Magnum ayy gaſten¡ , in @llegar-".1: vcmre wm¡ ſum, idqm mm Pla

ta-m- wm. ut ¡¡Im-¡Bm prºéat IDE-I. oler. Prªleg. ad bm. En]. Ú'c. ſeſh

1z cap. l- Them-pam: , de quién: Pbilº ſtrip/kt , ¡dm _ſucum- cm bilia- ’

',13 ¡FF-"Www ¿En , 54mm: ſeed/"Mm: debgnçſhmm, !eq-um' mx Clm‘- ’FP!" 19mm A cxªldnctnc reí-0141 ola-mn', ;in 'inn-?io fort-im: "'Iur'ſiª‘ª‘

dm? quem_ 05125421R., mln» mov-m fafln¡ ſam' , !um ªpinm'om

ctnflmn m .Remiſes-Mat . cm' ¡¡mi afin-¡¡MP e r ,Ñ ’

/x

244' ART. LIOGICIE LIB. IY.

pcſiſgnſu S. [2. Quum dico, non investiganda. mysteria in [Py/o

"V/""- emphatico , Cave ſis putas , me ſenſum , quem vocam:

mysticum , negarc: tantum ut ne extra modum aberretur,

moneo . Qnod vero peninet ad ſenſum mysticum , dici

nequit quanta acríbia opus ſit, ut rite perſpíciatur . De

hac re pauca . Omnium primum ſciendum est , doctri

nam eſſe divinarum Scripturarum , homines propter Adae

peccatum , 8( beatitudinem , 8( vitam ïzªtemam amiſiſ

ſe; vnullamque in ipſis opcm relictam eſſe , ut amiffa

illa bona itei'um conſequi poffint . Ergo Deus eos mi

ſeratus , vel ab Ada: tempore promifit Restauratorem

8( Servªtorem , quem Hebrazi Meffiam appeilant : sta

tuitque , eos omnes nimmortalitarem &L beatítudinem

conſequuturos, qni Meffiz obtemperarent, crederentque.

Sed ut pïomiffi Mestiz memoria coleretur, variis ratio

nibus ¡¡ſus est, quarum potiffimze ſuerpnt allegoriz , cae

remoniaz , 6C prophetiae .

5. 1;. Est :unem Prophetia. aut vocabulis facts. , aut

re (a) . Quum Daniel przzdicit , ſore_ ut post qupddam

'tempus ungatur Ser/¡ctm- Szmctomm , diſertis verbls Pr0~

phetia concepta est . Sed quum Moſes penuria aquz ſa

xum percutit, ex quo aqua: effluunt, Meffias ille adum

bmbatur, ut doce: Paulus; ¡¡cet re, non verbix. Plurimz

ſunt in ſcriptis veteris testamemi alla/¡ones- ad Meffiam;

quarum alía: obſcuriores z quzedam diſertis verbis; alias

rebus ¡¡plis contmen'eur . Hinc Paulus Apostolus ſcribit,

Hebrzls‘ omnia in :figura camigiflè . Et in Epístola ad

Gáiaèas", duos Abrahami filias Iſmaelem de ſerva ſuſce

Ptum muliere, &L Iſaacum ex libera, duo eſſe testamen

ta., verus & novum, intei'pretatur . Non igitur negare

poſſumus cum ſenſu ſcripturm‘um litterali mysticum junctüm plerumq'ue’ſicstſie . Sed non ſatis monere poflctumus ,

ut interpretes ſcrlpturarum caveant, ne ſenſum hunc ipſi'

faciant, non reperiant . Inde enim nataz ſunpſrigída: al

luſiones, & nt vocant, accºmmodatiam¡ , qua: paulatim

apud pleroſque r0\ſen\u1¡]íterali acïtcptz ſunt .

Scriptum est in alomonig Cantica , rom pulcém es, C9'

mom/zz non ej¡ ir¡ te . Eat‘verba Eccleſia. Beatz Nhriz

Virgïni apta! , idque ſapientifflme , quod ea fine ulio

peccato original¡ fit concepta . At quum nihil definiat

de ſenſu ¡llorum litterali , vetereſque Parres. de Eccleſia

Christi , quae 7m* rI/,gam /máei , 8C zmaculam, ,' imelli-.

PMI-betis

Sant , non recte ſaceret aliquis , qui affirmate 81 _(;Onten- -.IN '

›-. ' K 'l W :_WW-ª ' i

. › .- n e u --N K ~~ ~‘›- ~…. " *~\“aunqe, ' m4, ' - A ’ ' &San

ª' ' 'x41

( ª ) Vid! Emil-nina ¿cg-lá¡ de Paula Apu/?alo Act. n. yet. [151. '3

E. g..

J

-J

DE USU JUCLORXT. CAP. V. :245

tioſe ad ¡¡Mmm dç B. M. yfhzç intelligeret _, etſi pie

ſaceret. idem. dtcito de ªlus plurlmrs: nos emm ad ſon

tem dlgitum ¡ntendn’ſe coment¡ ſumus : exempla emm

Proſerimus .

S. 14. Ut igizur ſenſum hunc myſlicum rite perſpicia- ſg‘nſjº'

mus , primumomnium advertendum cenſeo , an recen~ fliru: ü)

tiores ſcriptores divini 'lllumÑ in vetustioribus obſervave- "Minn

rint : 2. an Eccleſia Catholica eum ſenſum agno'verit : dm'

g. an circumstantia: rerum , vel narrationís eum indicent .- 4.

an acuti , & minus przeíudicati interpretes de' illo cogi

taverim: . Quart qui ſpernit , is ridículas ſncrorum libro

rum interpretationes affert , &l ſe miſere in illis intelli- ,

gendis hallucinat , potestque alios plures in' errores ſuos

mducere . "

S. 15. Hzc paſſrm ab aliis obſcrvata ſunt . ſe

quuntur minus ſunt ab lmerpretibus auimadverſa . O- Ñ

mnes cujuſque nationis Scriptores ad quatuor claſſes re*

'ferri poſſunt : nam aut Hzstºrici ſunt , aut Poem- , aut

Pbilºſºpbi , aut Omron-.r : ita apud Grxcos ad primam

claſſem reſeruntur Herodotus , Thucvdides , Diodorus

-Siculus :‘ ads ſecundam Homerus , Pindarus, Sopho- l

/

cles , Menander : ad tertiam Plato , Ariſloteles : ,ad

qual-tam Demoſlhenes, iſocrates .- A ud Hebrazos, per

,ſpecte id post alios , in primis B. Hieronymum, obſer

vame Richardo Simonio , viro nou-Aurum , Moſes ,

Samuel , historicos refèrunt z Davides, lobos, poetas z

Salomon , Sidrac, Philoſophos: Eſaias, Ezechiel , ali¡

que Prophetae, Oratores . Quibus nominibus nolumus quice- -

uªm eorum divinitati detractum : ſcriptionum tantum

c aracteres indigitamus. . -

S. ¡6. Jam quum non idem character, nec idem stylus Gzqm_

ſit Scriptorum quatuor illarum claſl'ium , tu quum librum Hgm?

aliquem ſacrum interprexandum ſuſcipís , id primum in- nz… ,9.

/ uiras oporret , ad quaxn Claſſem pertineat z ſcilicet hi- ſervu

ioricusu aut 'phíloſophus ſrmpliciori flylo utizur ; ele- ªº'º' "

gantiori , gravíori , tropis 8!. ſchematibus abundantiori

Poeta 8C Orator . Phmſes minus ufitaras plerumque ad

hibet Poeta : res novo circuizu verborum exhibet : ma

gis rropólogicus est: proxime ſe uitur Orator. Ergo hi

floricos & philoſophos minus , rophetas 8( Poetas ma

gis allegorice interpretaberis .

S. .17. Sed & hinc cognoſcitur alia regula ſcripturas T’Ϫ‘ª

ſacras interpretandi, omnium utiliffima, &l maxime ge- {:"flffif

neralis: nempe obſervandum eſl, *verán ſcríptm'nrum Ex u 1ª._ _

Mim-Per onª-profèrantur . Nam quamqnam in Omnibus ºª‘ª‘"

/ .

. . R'ſcrípus acns unus ſir narmtor Deus : at Deus non ſem- Lim"

- Q 3 ‘ per y '

l

246 ART. LOGICL LlB. IV.

per ek perſona ſua verba pronunciar , ſed aut ex ſua ,

áut ex ekſona. Angelorum, aut ex perſona dzmonum ;’

-aut ex ominum perſona : qua: veçba non eodem omnia.

modo ſunt examinande. Nam uz Deus proſert ex per

ſona ſua,, nedum‘ verum est ea'ªictª ~elſe , ſed veritaremletiarn continent, & hoffestªſémj idest vera ſum /nfiorioe

81 L'ágice , -veluti qtmm vdiçit apud *Moſem‘ , non efl boZlflm bominem :ff: ſºlum ; no» permamªélſit ſpiripux meu:

ínïbºmim'in ¡mm-m : apud Jeremiam CIS/um {D- ter

Tam egº-impl'eº &C- At que ex perſona aliocnm Profe

runt'ur-', v veran¡ est eſſe dicta ,- Deus enim testamr : a.:

Forme.; temen continuara ut _verit‘acem & honestatem ,M ita

alſitakçm , aut rurpituçlinem . Veluti quum dicit’ Dª.

vides J dixit in/ípiem , mm el? .-m, Iantum verum est

hoc dictum , aut cogitatum ſuiſſe . Cain dicit , qui im

Tun-¡et me, decide; me, veritatem haber historicam 5 a;

fallebatur fortaſſís Cain a \imore . Pharma¡ dicum Chri

lïo in Beelzgjbub e'içi: \pixmania , ſevera id, dictum , a:falſum quod est ditllbm . Christps Matth. x6, v. z, ex

Phariſªzºrum perſona proverbinm hoc pronunciar ſm m

ín; wlan-_I mn indicar-eje ſe'rermm . Non igitur quiſ

q'uam -pro axiomate id habere test . S. Luces refèrt 0-.

r‘á‘ti’onem beati Stephani ad Ju ¡eos, in 'que errores qui-Ñ

dem ſunt historici &‘ chxmlologicl, un recte post Bedam

alioſqp'e obſerva: :Camus de locis Ehud-l. Cap. 18. pag. 84..

edit. 'Patente ,zygi'vem’t'n est illa dixifl'e Stephanum : re

ſert‘enifflſieª ninas Sànctus , qui loquebatur per Lu',

Íáñn’ſcdºſalſaxçſſe potuerunt que dixit Stephanus . ~~Est

Mc -obſe’rvatio"ejuſdem Theologí doctiſiimi ibidem .

7-… 5,-, S. 18. Jam vero ad ſacram ſcripturam intelligendam

flor-'Um neceſſariª est triplex historia ,z I. historia geflamm : z.

historia dºflrinªmm ,- -g. historia *veréºrum . Conetur

Emmy» ſcilicet primum interpr’es ſibi ponere ame ocolºs in tabuq

':;ªjſ'ſiª lis Chronologiçis przecipue ſcripturarum gesta : 'ea com~'l are: inter ſe . Ita ex claris ea, que paolo ſunt obſcu-s

flora, inrelliget. -Deind'e idem ſaciar cum doctrinis: ea

rum fibi conficiat ſeriem _: omnes cum Omnibus compa

ret -. ?Hoc modo obſcuras ope çlararum interprerªbitur .

Tandem haben historiam verborum, idestſciat quodlibet

verbum, guaz'libet phrafis,,quoties in ſcr-ipxnra occurrat ,

& cum uibus notíonibus adhibea'tur . Scire e, g. vol11.

mus qui ‘ fibi vult hoc , _crçdere in Cbriflum, , 'omnes lo

cos, ubïcumque id occun-it, eolligemus, ſactaque compaq

retiene, 'conabimur perſpicere quid fignificet . Agendum

est de interpretatione horum vocabulorum Spíritus Del¡ ,

'vel Dan-im' , omnes locos conſeremus¡ in quibus adhlq

bee

DE USU AÚCTO‘RÍT. CAP. V. ¿47

betur. Hzc Economia* 'mag-,num ſubſidium przestabit

Theologo ad Scripwras ínterpretandas . Utiliffimaz eam

ïlb_ rie.? _ſunt Harmonia, ‘ Concºrdemiae , 81 huiuſmodi

1‘1 1 r1. › - ' '

S. 19. Tandem hihil masis turbat plerumque 'inter- mw*pretes (cripta-mmm, quam locutionum emphqſis ,’ qua: ſi¡ ſcctri

vetuſïis ſcripto’ribus, pociſſimum Oriental'rbus , gemilis Pm**

era! . Est emphafis duplex: aut enim verbª mima \by 'ªm'

man', pim- ſi ntfic‘am : aut m’ªim ſor-mm; minus' /igmfi

cam. Ur‘riuſáuè lurima occurrunt in ſcripturis ſacris

exempla. Eajïní! perſ‘p’ecte intelligantur emphaſes , 8C

dimetianru-r, 'non inteihgumur . Ad poſïeríus genus per

rinem: loçgriomsſcripmrarum , in uibus res quaedam in

ſignes ex DU' 'nomine appeſlantur. ta Cedrus alt-iflïma, Í

Cedrm- Dei2 m‘ons al‘tiſſxmus, mom Dei, horribiſis rem

pestas , tempefla: Dei, vela ſucia Domim', vehemens ven

tus, j Írítm* Dºrm'm' . Quinimo‘ quum Deus ipſe qua:

dam acit inſolita, dicitur plerumque ſeciſſe Damírmm a

Domino. Sed 8: perpetuus eſt ſcriptura: stylus de Pheno

menís naturªlibus ita loqui , famquam ſi immediate -a

Deo manenc( Eodem ſen’ſu quandoque Palestina dícitur

¡mi-verſa tem- . Ad Prius genus haze pertinent , hic efl

fi/im* -mem'dileéïm, idefl fi-lius um'genitm C9' 'con/absten

tialix. Quis menfiu ej! ten-am pugillº? minus 'ſonar , at

fignificat omnípotentiam . Qui- ſecit Cçrlum <9' Termm ,

¡deſk omnia., &c; Atque haz regule ſunt przcipuze ¿Si

memoratu nobiliores: 'mm quie minus ſunt przcipuz ,

Paſfim in vulgaribus libris proſiam, ezque ſunt numero

pene infinitae, potiſfimum qua ſpectant ad genium lín

guarum Hebraicée, 8¡ Crece . Legeſis-Tirinum de idio

Uſmí: lingua¡ Paſs-brain' Ñ

C Aſp. V1( \- É

«De Lió'rºrum Men-'ſis .

5. I. Ui in ſapientíz fludio apctpritate utumu‘r ve-ªºgn M.

terum, quomm ſunt hbri qmdam , \Gr-Reef?” “o e f men

przſertim ,' & Latine, egregíe aç dofle ſcript¡ , mid po- ,,-Ñ m_

tiflimum -arres intendere curas deben: , ut 'ne ’ª me'ndis, mm .

que variis ex cauſis in antiguos libros irrepe‘re 'potueª

runt,-decipíamur, idque *veteribus tribuam , quod i‘lli

numquam kripſemntï, Infinita autem menda in veteres

libros irrepere xpotuiſſe , non eſt quod dubiremus , maxi

me ſi fobſervaverimus, ignoxam antiquis ſuifl’e artem ty

pographicam , que modem çirca dectmiquimi-ſaeculi aer-z

Q 4 Chri

I

248, A ART. L'DGLGL Lll- IV-st

Christiagx medíetatem ab Europazis aut inventa est, autcognitza; acjeoque libros oſimnes manu exſcribi opòrtuiſſez.

Qype autem mendez, &quopplícia admitti poffimt dom

ahquld manu exſcribitur, il tantumjgnorare pofſunt ,

qui níhil unªuam aut ſcripſerunt, aut epcſcripſerunt. _z- '

,MF/Tª"- S, 2. Camas aute'm 'omnes meqdor-um_ hyjuſmodi ad

9,…m_ quatuor _claſſes retulit Joanries Cllencus, qm in Art-e Cri¡ica, ex instituto ea dere‘diflſiermt: Librajips', _Grid-I ','

¿m ¡,;f' lpzpoflom, Terrgpm. Has per ſumma capita. dehbet, loco

:mig , citar? capilre primo. Atque primum Librariorum ¡Mim-ia,

z'íºſlámpb aut lmperytu, pergit ille, plergque fine dubio menda ir

' riepſerunt, qua: nos num: exercuos habent ,Í cum enim

plezïºſ ue libxos viri istiuſmodi irpperitiúzêt negligem‘

/ tes-de criberent , ab iis longe maxlmam mendorum ſege

« tem provenire necest'e ſuit . Incuríie ,peccffla to: 8L tan

\a ſunt, ut difficillimum fit 'ſibi ab ea cavere . Novi-t

enim quiſque , ſi quíd ezſcribat parum adtentus, non

modo le adfinia. vocabula. , dum_ animus Peregrinatur ,

míſcere; ſed diverſa plane ſcribere , ¡detrahere , addere ,

8; neſc-io quot peccata. admitxere, quorum rationem ipſe

Postea reddere non pqſſec, nedum ut alii earn deprehen

- dere queant. \lmpermaqu Ñ ue in deſcribendo, fi magna. a

fit, ut fine dubio magna zpiffime_ fuit‘ in_ Librariis ,

monstra enam mendorum parir; _cujus exemplorumr _m

gemem ço 1am omnes MSS. CodiceS, vommeſque Crmco

rpmzblibxituppeçljtant., z.. M. . z

Em… e SM-gM varus modis imperiu, aut índiiígentes Li- "

ª ""11"- bm-ii iq erçoreljn delabi_ pçzuerunt, qu9_s iqdicaſiªe, que:

'ª' ‘ ad Itcebit, mut-¡le non ent . Cum alu dlctarent , alu

ſcriberent, ab utriſque varia rªven'ire potuerunr. ;men

da. Ut a dictante incipiam, ili’e, licet statuamus emen-.

dato Codice eſſe uſum, ſi non ſuit ſatis peritus’,

ſzpifl-ïme decípi potuit, dum, non bene legit, qute bene

ſcripta. erant. Cum enim manu exararentur omnia, mul

tique ſine dubio non pulchre pingerent ,,litteras , ut ho

die fit , loca fuere, iri. quibus legendis homínes rei aut

linguz non ſªtis‘periti ceſpit‘are potuerunt . Voces ad

fines, aut fimiles litteras fa‘ciie ,míſcebant .e Si vox quee

Ñ piam bis repeteretur , 81 ſqrte ad eam uſqu’e vocem,

\ſubi primum occurrebat , dictaſſenr ,' ;ſzpe fiebat ut ,

qmiffis interjectis , ea qua: vocem ſecundo › repetitam

ſequebantur, priori proxime ſubjicerent : aut etiam in

tegros verſus , aliud agentes , omíctercnt I Prazterea

dictantis, 8¡ ſestínamis vluc‘ri cauſa, vox non ſemper ſuit

ſuis clara, aut pronunciado ſatis distincta ; ita ſactum'

est ut _ſcrſiibentes , licet adtenti , quid, dixizſſet ,~ Fog

742g) - _ ,a ſans

\

x

DE USU AUC-tour, CNMV!: 24,

ſatis intelligenres, ſcriberenr quod ſibi‘ audiviſlªev videba

tur, adfineſque ſono litteras, ſyllabas , _vbceszconſunde

rent. \Vocabulaz varia, ~ªpud Grazcos przeſertimj aut eo—

dem ,aut-pene eodemnuodo pronunciabantur yquamvis

diverſiſfima ;,eaque a ſcribemibus aut imperiris., 'au'r pa

rum adrenriïs, ſacile Porerant miſceriz cum praaſertim

celeriter ſcribentibusyïc ſequentiªzadtendenribus, non 'ſa

tis eſſet temporisxad videndum ,~ utrum vox; quam ſeri

pſerant, in loco convemret ,- aur- ad interrogandum diz

ctautem.- , - 4 - ’ " '.

S. 4. Prªzterea cum dictan; viderer azpe in margine

exemplaris , quo utebatur y) quiddamó ſcriptum- , poterat

ſuſpicari, verba‘ eſſe al Librario ſestiname omiſſa. , quz

Criticus ad oram poſtea ſcripſiſſec , praſerrimſi commo

de poſſent inſeri, ita ut orarionis ſeries .iis nequaquam

Iurbaretur. Atramen ejuſm‘odi verba ſzpe inrerpretanones

ſunt Grammaticorum, aut eorum , qui Cpdicibus~illis --uſi

erant; quo ſactnm, ut tam ſaz‘rpe Criticr m contextum

orationis admiſſa glºflèmdta‘ querantur . . , :-:z .

- S, 5. Dubium non est quin Librarii, ui vitam \ole

rabant quzſlu, uem .indeſcribendis li ris~ -ſaciebant -,

pluribus fimul di arent, ot una opera plura haberent

ejuſdem operis exemplaria; ſed firerunt etiam fine ,.dubio

pauperiores, ui vendebant ea, que ipſiex libris, nemi

ne ,dlflaniêy ſcriPſe-ram; qua in re , eadem ſere irre

pere potuerunt menda , cïuz - virio {JIU-:mi: d_ebentur,

excepus us, qua: ex maa pronunciaçrone_orlebantum

Praeterea cum Integra commata, aut euam r-megras pe

riodos Ïegunt ac postea ſcribunt ,-~ſestinaxidi- cauſa , ſquid

mirum, ſi quidpiam omirtunt, aut ſynon mas voces Pro

aliis-ſcribum? quod in Omnibus antiquis criptoribus ani

madverrent uicumque varias lectíones, eveteribus MSS.

Codicibus cn lectas, palillo adtentilus expendent -. Irmu*

meraªſunt ejuſmodi' in variis lectionibus VeteriS. Teſla

meufl , ex Verſione LXX. Imt. , &e Novi, ut Omnibus

liqnebit, ex ſuſpectis collectionibus dudum, aut .non ira

prldem editis . Poſïremis praeſertrm_ ſazcul's quiçumque'

imperiri veteris Orthographiz exªantlquls odicibus quid

piam tranſcribebant, ſacile ſali¡ poterant, dum>alias eſſe

Voces putarent, quam reipſa erant. Ñ ’

-S‘. 6. Hauc in rem obſervandum ,

h . . .r

non' ſenipeſit apuci

‘ omnes Gentes eamdem ſuiſſe rationem pingendorum cha

racterum, ªuLaccentuum adſcribendorum . Apud Lair

nos'amiquiffimis temporibus character erat quadratus 8(

mêluſculus, qualis in veteribus lnſcriprinnibus &e MS_S.

euamnum cernirur: niſi quod figura literarum .caiam’o

\am

A ſrví~

ha!: .

AMI-7m'

tbara;’l'c~,

*rn .

ego ART. Locicæ LIB- IV.

tam eleganter ping¡ non ſolercnt, ac foaiproî. Deinde ino

valuit Scripturª, quæ Lon oóardim dicitur1 rotundior Se

&millor huic nostra-r; qua , ie utimur. Hac exarati funt

plerique omnes MSS, Codíces, qui nunc extant in Bi

bliothecis, per-pauci vetulliore illb Romano. crediturita

dici ea fcrìp’lura, quod-M58. plerique eius ævi , quo Lon

gobmii ltalia-potiebantur , eo characterum genere fin:

conícripti… sunr'òtquisaxonimm fcriptutam aliafquehuic

addantg ſed non taritum efi earum a priore difcrimen ,

ut ſeorſïm expendi debeant . Vide hac de re joannem

MaliilianiumîLìb. ;. de re Diplomatica, ubi omnium ea

tum StriSpturatum ſpecimina proſa-t, t

S. 7. un: in veteribus , ſe'u 'majuſculis ¡¡(61718 , ali

quot ſat fimiles , praefertim ſi parum eleganter pingan

tur z quae non difliculter a Libradis rerum ipfarum im

peritis ; nec vocum flgnificationem tenentibus , miſceri

{mueran-t, cujus rei ratio in emendationibus maxima

abenda est. similia animadvertenda de literis Longo‘

bardicis. Sæpe ſactum ut menda itrepetent in codices

Romano vetem-charactere ſcriptos, quæ in Longobardi

cos transfbfa ſunt ,- deinde ‘8: nata nova. eorum progenies

ex Lorigobatdica fcripturas quibus mendis plurima nunç

loca ufque adeo deprama ſunt, ut in integrum reliitui

. unulla’ ingenii Q \e p'ofiim; -I- v . ::w

'etiam‘characterum all ua videtur effev &Graz

fa ’ minime-natn cum antiquiflimi qua rati eflent , qua

les-injnfuiptlunibuswvifunturg postea inter- ſçribendum

videmuir-rommdiores ‘effe fàcti, Qua de re confulenda Pa

kºgmpbia *Gr-era doctifflmi Monachi Benedict'mi Bernar

_ di de Mamſaucon Lutetiæ edita. Sed præterea accentus ,

& ſpiritus ,‘ qui in antiquiflimis codicibus nulli erant ,in

recentioribus funt additig unde nara etiam nova manda,

dum hæc perperam adpinguntur . vide apud eundem ve

terum Exemplarium MSS. fpecimina. 'W'

S. 9. Apud Plebræos ante tempora captivitatis baby

lonicæ in nſu erat id literarum genus, quod a. Phænici

bus acceperant , & uod vulgo Samaìniqum vçcatur.,

eo quod id fervarint amaritæ. fbeinde is character m

Ajfyriacum mutatus est in captivltatea ut demonflrarunt

»vu'i doctiffimi , & potiffimum 'Lua'. Cappella; , in

Di-ff; de Líteris l-lebræorum . Sed & idem clericus

quædam dixit , in diſſertatione de Nummis characteribus Punicis fignatils- , XI. Bibliotbem Select-e Tomo .

Cum Hebrzorum Librarii,’ aut Sm'bc, homines eflent ,

quemadmodum Sræcorum 8L Latinorum, manda fimilia

aamittebant . …Jun ,.. x s mi

’ w . 1o.

v

Dé

DE Usu ¡um-OMT, CAP. V1. 25x

5. Io, Verum aliud animndvertere licet, in codic‘ibus

antiquiſſimis, cum Grzcís, turn Latinis ,"quod 8( in Km…

Hebraicisfiiiſſe‘ ante Maſſoretharum btemporaſi, nonnulli ſ‘ªf’jºfJudazi ſatemur; voces , nimirum , nullís in‘terfiitíi's "ſi, SMX'

ſejunctas , nec ullis interpunctionihus ſeparatas fuiſſe’z ¿ºº-5º"

ant nimium quam plurimas ita conjunctas , quaſi eſſen'x MIT?"

una vox ' quó ſactum ut non modo ſalſïs interpunctioni.

bus , ab wominibus non ſatis peritis corrumperetur postea

ſenſus; ſed etiam ut ,ſyllabz conjungerentur, quas divel

ii oportebat ; aut contra divellerentur , quee conjun'.

gender: erant . Hínc imeſligere licet , 'munus Anagna

[ſe , temporibus illís_ , non ſuiſſe indocti prorſus ſ10-,

minis,, cum ejuſmodi codicibus utebantur ,- 'num ex tem..

yore orationem interpoſitis morís divide-re , cum‘ diviſa

m codice non eſſet' ,' cuiuſvis cette non erat . Inſigne

ejus rei exemplum legere est apüd A. Gellium , lib. Ig,

c. go. Laudabat, inquit, ¡venditabatque ſe quifpiam à;

librarſe! fvdem , /Mm'a inc-pre g/oriºfiu , tamquam 0mm'

;UE-z ſub' omn‘i Cea/0 ſatymmm M. Varroni: enurratºr 3

qm: pam'm Cym'mr’, ali¡ Menippew adpellam ,- (9' ¡o,

deba; inde- qmedam mm admodum dtjficiligz, ad uz com

jicienda adſpirare Poſe ¡¡eminem dicebat , Tum arte eu'm

ego libran¡ ex' ¡¡j/dem Sªtyri: fire-6am , qui ç’à‘pcxu'm im

[cripta: efl, Propias igírur _arce-M, (9' nofli , ¡714mm ,

magzster , -Uerbum ¡Und , ſcilicçr e Grçe‘ci; 'Uma 3 mu/i- ª

pam, que /x'r aóſcmdíta, em ¿[02- mgll¡ ſei? Oro te [2+ x

ga: bo: *ver/.74; ¡macular, V pro-verb¡ ¡filmó, quod I'n bi: \

verſión; efl, ſemçnn'am dim: . Leg: , inqm't , tu milyi

'pºtim ,‘ quem non inteNigi: , ute-z rió¡ ego emm-m . _Quo

mtm; ¡714mm , pacto [age-re ego pºjſum que' no» adjèquor?

hdi/?i354 mzmque flan: Ó' confuſa que [agora, C9' mdm

quoque impedían: ínremiºaem. Tuna uta-¿1" atiqm , qui ¡bi

kde-mm, comp/mié… idem compraáarxtióm, deflderarztiàuſ

que, ace-api: a me librar» veterem fidel' ſpeéïçme , lm‘ulmè

t~er ſcripmm; :Im-pit amen-r immfiamzfliwla -vulru @mw

filflimº . Sed qm'd deinde dímm? Nan amigo bercle Pofluó

[are, ut crecí-:tur mi/si . Pueri in ſuda ruda-3* , ſi .em-n Ii..

àmm acta-paſen: , mm ii mugi: in [Egea-ſ0 dtridiculi fwſ

jêm; ita (9' ſente-mia: intercl'debat , Ó* *yerba 'çorruptç

Pronunciabat , ’ '

\5. II. Ad haze omnia. ſi accédat incu‘ría (Ii-53mm, aut

ſm'bentis, -aut utriuſque -fi-mul; potuit 'alter dictare quod

cogitabat, non quod erat in libro; aut alter ſcribere id

quod ªnimum ejus avocabat; quod nobis comingit, Cum

animus diſtrahirur aliis cogitationibus . Indídeml varia

i uxuº

152 ¡ZAR-r. Lolmicxr LI B. ¿VI,

.luxatíones ac trqanſpofitiones , ſequentium ztatum CriríciS .

cruçem fixura: , provenire otuerunt. v _vé骑º’ - \

;;_;S. 12. Przterea & hoc atpe, accidit , ut a ſestinanti

/' ’Ï 'y bus Librariis \per compendium \milla ſcriberentur, omiſ

~ *ſis aliquot ſyllabis ,Ñ qua: Lector¡ conjicienda: relinque

bantur. EL vero, vocum contractiones ſxpe male a Li

brariis aut ,Criticisjnrellectm pepererunr. maxima merida,

cum in nomínibus adpeliativís , tum etiam in propriis.,

Impcn'n'a S. Ig. Antiquiſiïmís temporibus, cum, literarum stu

j‘lnjªP‘º' dia in Grxcia vauque in_ Itaiia etiaxnnum florerent, Libmk

ª ' ,riis pene ſolis aut Criucis imperitis, ve] aequo justíus‘au

dacioribus , tribui poterant‘ omnia. merida. Sed cum bar

_baxies Oríentem , ſub ¡m ratoribus Christianis. jam in

.Vªfiſset , 8L una cum ea reviſſet mirum in modum Mo

nachorum‘ umerus; hi cóeperunt veteres libros in mona

steriis exſcIFibere. Cumque eorum plerique homines eſſent

non ſaris docti, praéſertim ad humaniores literas 'quod

adtinet, quippe in legendís Liturgiis potiffimun) occupa

'.ti , manda ¡nnumera admirtebanr. Quod fiebat" in libris

Grmais apud Gracia: & Aſian Monachºs , ideïnz factita

bant ínjoccidente ali¡ Monachí, ad libros Latinos quod

ſpectat . Hinc fit ut perpauci fint Grzci aut Latini _Co

díces MSS. qui norz ſcateant mendís, przſertim quiÑcom

piectuntur res. non nda valgo notas . H . ¿ ›

Mmm¡ lgitpſçvcnm ªamigzúffimi Libra… parum manda

jſl‘rz'ªºª "FJ çeydeeci "Ñ \Luque Codxces postea in manus

' A 9mm ígníror, m-íncíderent; quid mirum, ſi de

__vatiffimí pefvÑener nz in manos nostras? Cum autem

inventa eſt Typºgrap ia, viri docti, pro illo ¿EVO, ſiqui

ex MSS. primum typographicis literis deſcripta edide

ſunt veterum- monumenta , perſzePe nimis ingenio ſuo

índniſerunt, in emendandis qua: vxtioſa ipſis videbantur;

unde nata in Editionibus ex primis Mis exprcſiis nova

menda , quz nonniſi inſpectis denuo Codícibus MSS.

hoc, 8C praaneritis ſzculis, \011i a viris doctis potuerunt..

Sed 6C horum multi imperitia, aut audacia nimia , qua

conjectur’as ſuas, quaſi explomtas lectiones , in Veterum

contextum admiſerunt, eorum ſcripta conſpurcarunti ~ ne

jam loquar de--Typothetarum mendis, quae vix poſſunt

om'níno‘ vitari, ‘ " ,7.

.y Iç. z. Quo: 8a quanta Orta \int ex Libraríoruni \

aut indiligentia,-aut imperitia 'me-nda ſatis, ut opínor ,

liquet ex ſuperioribus . Haze cum CRITICI- jam olim

animadverterent , hoc kn ſe laboris ſuſcepemm, ut exemf

plaria optimorum; quorumque Striptornm manu_ ſua

— / - x emen

DE USU' AUCTORIT. CAP. \VL- 25'; ‘

/

.emendarent', 'cum in grati’am amicorum , zum etiam lu

ee'lli cauſa , quod exemplaria ab er'uditis Grammaricis

em dara mejore Prerio emerentur. Sed cum hi Critici

nonªçï‘mnia aque rntelligerent, nec pari omnes indicio

valer nt, ſazpe qua: emendatione indigebant , quaſi ſana

tranſvolarunt; aut Contra violentas mauus iis, quz reª- _ÑQ \

&e Poſita erant , adtulerunt. Quae omnia exemplis pluª ,A

ribus comprobari poſſent‘, niſi id eſl'et ſupervacaneum r" q

S. IÓ. 3. Sed & hominesnequam; quos non Críticos Erin-po.

vocaver‘im, cum critica nequaquam uterenrnr, ſed 'PAL-.mmm -

SARi-OS , data. opera , varia in Veterumſcriptis muta

verunt , aut iis detraxerunt, vel adſuerunt , **ut 'legentes

ſaliera-nt. Quod in amiqni‘raribus Ethnicis .rarius conti~gif, in quibus opera: pretium non eratfflſallere‘é; ſedün \ , ^

Eccl‘eſiaflicprum Scrip’torum antiquiflimis monumentis r; "mſj,

que ªconkendenres Christian¡ in ſuas quique 'partes tra " …..I

re-conabantur, ſr‘equenrer accidit. W" .

‘ S. '17. Ad hzc‘omnia acceſſit VETUSTAS , qua 'fil- Er nm

ctum ur antiquiſïimz membranz & charter lacerae -, - vel parir

ita ſitu adſectz, ut literae ſaepe deletz eſſent, ad Poſſe

ros pervenerint. Hoc modo; fine 'culpa ulla Librari'cïª

rum , Critieorum; au’t'Falſariºrum'fl‘plurímaz lacunaa; in

Vete’rum Scriptis‘ſactaz ſunt, quae ſae‘pe nullo ingenio ,ªex-‘

n

- Pleri poſſunr, aut «ſi non incommode 'ejcpl’é‘antunffl deſïdeênum'rar‘nen in nobis verorum scripto’nsºver‘borum relinªct

"Front". Haze omnia vir doctus lo'n'ga ex‘em lorum 'ſerie

equentibus_capiIibuÏcomprobatz quee Pr’o‘v iores ‘ J

cer, ªapud ipſum~potiúªs legín'tª. ª‘Z " “ " › '› y .. v mom.. -¡u:~.¡.,.--, ' -"z-"ª

C A P. › Vial. \ER z 'jj-;I‘ "JET ſiA'

,Quad-*veure: quam Liómrii , tum-Criïtici, "ali: _

- flores , librar aut ¡¡lepra-vara , aut jhppºneieránſuev? , ’

~ Ó” quod quedan? fint indiciü , quién;- ¿mE-gn' ' ¿1 ›C0_)ÏKP< j. 17th," genuim' a ſpuriír -dxſcerm' pajfint. "q 1 ' zï- **2T 'm Ñ .'.

,z

, . ~ Z 'SJ

5.' -ta--ª Ifficile dictu eſl‘, uot libri aut inutilarizªªra'ut

‘~" int’erpolati , aut uppo‘ſiti, 8( apud. vete'resffl,

81 medio zevo, &e postremis randen: tempori-bds ïáddevenerint . Qui in Criticorum libris mín‘nsª ſunt ver--‘ l

ſatigqdum ſacile credunt quidquid aut ſcriptum , aut

typis editum extat, &z integrum , & genuinum eſſex,

nec'in‘ternoſcunc quid z‘liflam rem 'lupiízirg' nou Foſlimfl’ſon‘

in plurimos delabi errores, ex aliorum auctoritate dum

toki -pendenr. Ergo ut caure peſpectequexin uſix lilxrorum

verſentur tirones, duo ſunt hoc in loco przeſlandn. Príª

' - ’ ' ¡num

\,

!254 ART, LOSICÉ LILIV.

mum demonstrandum est quam 'conſuetaz fuerint quovís

:evo depravatïones hujuſmºdi 8( impostur'zz : deinde in

dícía, ſaltem genetica, \tradenda ſunt,v quíbus integrí a.

corruptis, nothí a; genuinís librí’s, diſcerni pofſint.

pm…, S. 2. Superior¡ c‘gpite demonstratum' est librorum de¡ª M'fſi‘ pmvationes ¡¡aut enam ſuppoſitiones , a plüí‘ibus cauſis

uff:: man’are potulſſe . Nuncpaucis Oflendam id r‘e‘véra fa

me. ctum eſſe. Galenus (a) ſic ſcribít : Ame-quam rage: ,

qui emm Alexandria Ó' Pergami, de pqfl'eflíañe viven-mm

¡¡510mm studio/'e comanda-rent,- noudum ul/um falſo inſcriª

¿IEA-¡tur 0pm- . Sed poflquªm premium accip'í're capi/Í

jèntz qm' amiqui d/icu/'m bamím'¡ ſcript:: ii; dffií‘èbam ,

ſic de’mum MULTA FALSA INS‘CRIBENTES ªdpº…

&am . Idem Galenu's alíbi (ó) : Tempariám Atte/¡Comín Re

Prímuni Sum., m' de _acqui/itiane librarum inter ſe camªendebzmt ,

’ ſxtm

,‘ cmplum ;

Hum_ çczpizt I'd-{CI entre ínſcrz'PtiºnE-I , (9' dzſòofit’ionas’ lié‘rorum

fiar¡ aI’I m, qm .PE-mm@ cap-ſ21. fèrebam ad rage¡ *Du-amm

M \Ñ ¿UM/?Hum ſnipta.- Nec putandum est hoc' demurñ Sempe

‘ ‘ te fraudes¡ ¡stas fierx‘ cqepkas: nam ſaepe ídem ſactltatum

gb antiqmoribus, plu‘rimis eX-emplís probat Johannes Wo

werius in Polymathia cap. x6, Sahe noh modo Atnmo

nius in Cate oriís Ariflotelis testatur tempore Ptóïemzpí

Philadelphí p mimos libros Aristoreli ſu'ppoſitos ,quod eos

eariu's emeret Prince s ílle; ſed _Diogêhes Lzertius lib,

II, óo. ſcríbít ¡Eçhinem a Men-&demo Eretrie‘íifi zac

cuſaturb quaſi confia-rei dialogar¡ qm' Shar-ati: elſe-pt , a

Xambipra acceptpm; praffifiulr ſuppoficíjfi-t . Quid plu’ra .P

quºt vu ga‘runt [Egy‘ptiL libros ſub Ñ nomina Mercurii .ª

quot ſuppoſueirunt Zoroastrí Chaldzí? quot Orpheo Thra

ces? Lat'mis lpſis, quamvís rigidio‘ríbus , idem ſactíta

\um probar Cle'ricu‘S (c); Quod vero diximu‘s de ſuppo

ſitione librorum; 'Idem , 8C majus e‘tiam , íntelligendum

est de mutílatione¡ imerpolatíone; deprªvatione‘.

.ree-'mx ,5.3.1¡1 prínfiïs Christíarfiſmí ſiECulíS e’aſdem fraudes

"'ª'” "’," factas paffirºn queruhtur Eccleſiz Parres . Ajunt hzretícos

ut ſomn‘iis' ſuis auctoritatem conciliarent , libros z quí

bus ea m vulgüs' proſer‘ninabant’ , celeberrimi cujulque

Eccleſia doctoris, immo 8( Apoflolorüm ipſoru‘m nomi

nibus iñſcríl‘pere ¿uſos eſſe. Dionyſius corinthíorum Epi

ſcopus quemar,- ſe' vívente 5 Ministros diaboli epſiflolas

.IL “a5

...I

. ~

l

---—-.—, .

r l

v1.0" - ¡¡¡4" A'

( I ) Gale-In' emm. I… ¡n ¡¡¡pp-mmm d: ¡ut-m: ¡zm-Dim*: 1d ſen-m

l < b ) Idem Pre-ſaciar:: Mmm. z. l.

( e ) la Im. Crir. m». 2. pan. 1. fi-ct. z. (IP. l.

ÜE UsU. AUC'TORIT.. CAP; VIÍU‘Ñ 25;

ſuas zizaniis complevil‘ſe , apud Euſeb. H. Eªiib. 43 r.2;.ÑAmphil9chius\Epiſcopus Içonii _de ſuppoſirctitiis hu*

juſmodi iibns‘ commenrarium mſc'ripſeràg:- , ,qui-Í vempo

rnm injuria pedir-"¿(31). Hieroníyrnus 1d lib. de' Scri

ptoribüs-4Eccle‘ſiaſhc1s paffitſ) variav ſcriptw apoerypha

Apostolo‘rúm; 8C eorum, qu¡ proximo: iis ſucceſſerurir,

velufiti Petri; Clemebtis , Baiªhabaz' 48( aſiorum nomina \JM-\º

!'Z‘èſºhtiªjJlOϪI¡ Eodem- loca habeni… a 7. .Synºdº

vangelium ſecundum Thomªm, &1 dp'rſioia Pauli adyzèxp J. '

Laodiceuſes: Quod ſi peſſimi uebulones isti de nomini- *W "f‘

bus Apostoloru‘n'i ſic luſeru'nt, quo licenriz non prox-ope

Tunt in Parres? Pan-,és ipſi ea dqrevehementiffimelamentantur, ut in Syriodo‘ É., Leontms in Bibliqthecav Patrum

Tom-.4. part. 2. Parres in Synodo ó. act.3., &ut canela

omittam , in ipſis comiriís T‘r'tdentinis . Queritur Hie

ronymus lil). Ir.. Apologize contra' Rüſiizum epistoi’am

. {no h‘omine ſcripgam , in qua' plurxma auctor mehtiatut s

Queritur-Gr‘egouus M. epiſiolarum lib. 5'. Epístola 69'¡

Sermones ali nos ſuo nqmine‘Ñpráeſcriptos' ab Andrea

Greco Moijàc o. Sed libeax exſcribere Sixtí Sineufi's- vi

ri doctiffimi locum ex praeſatiofle" in Biblioth.' in quo

de Librariis vſui temporis querirur. ,,- Librarii~ nihil, in(

~,, quit, przſterquxflum arte ſua quzréhte's'; novos quo-z

,, ti'clie libro'rum ſcams emíttunt adulnerinos *5. .fuppofitin

,, tios, pſeudépig'rapho’s, & ,hobbys , przepofitia abſque‘

-,, u ' iudiciqñc pudor: in ſronuſpiciis operu‘mz quo

,,. ipſáflª‘hfis Se eitiuS-veñdant‘; falſis áuctorufi¡ ¡ha,

,,:ſuiptiòm BD. Hoc; \ſane- lartificio \ſuppòſuerünt nobis

,, intebíjtinltos ¡ſpünos _partos ,quçſiiories *in 'hefim

Ñ Phſloms Jüdzi, qüïeſhqnès Justin] philoſophi *8C Mar..

v,, t ns-adgéfitesªz qua: x‘ohes‘ D.- Athañafii ad .Antio

R e Um-,OT-igU-IÍS pair-ap. rª'firwin Job-&è; -Ix. Hzc' illa."

eS… .infiniti eſſe( 'opel-.is ſüppofitiones libroru‘çrenütheu

rare; gigas-aut Libr'àriorum ¡fa-mitin; wei, ¡AM-:Titi ; aut

comen" mium ſludIa fecernnn Sat est rerum critisarum

tirones -ºpr‘kmonu'iſſffl Ñ , NM ,r l , , :zii-ª_ (5. 4. lán‘¡ quizs* dixeriuquºt mendacia ;Yet rihus aſii!

ſuta’ ſint, auf ab indoctisfflLibrariis, qui, ut ſcriijéïfat

Hieronymus , Mm -quodz-inrueíziunr, fèd quod imelligm‘zt,

' ima( 6): aut a ſiziſañiis ídolo mai-o, ur~haberençünude ¿dogrriara ſua cobſ-irmaren't ,- aut ab aiii‘s ~cauſis ;.ſictde

qúibusflzinj ſuperior¡ Cªlſiªitè diflu'm/est? 1d monen‘di ſimr',

qúi‘raſèor’mj -aüctorikate mi ari-mati; operoſüm eſſe pſc¡

Hp…. rum

(ª) DIMM" ¡'g Com'. VU. Gram-nico af?. 3. Mm. a. men": cdinªníía

(b) Hum. EPM. as. Id ¡mín, …E 4M-, w L ’

¡l

\C

'-IX’.

Ñ

/

M¡

a***

.A

r1

e* .\

:S6 ARLLOGICELIRIYÃ

rumque‘genuina ſcripta a ſpuriis dignoſcere: ſed &C post

qua’m ſecreverint, muito adhuc dithcilius ea' diſcerncre,

quaº: ſunt ab auctoreipſo ſcripta , ab aliunde adſutis‘ 8(

inſartis, aut que vel templis delevit, vel addidit.. At id

neceſſarium ſcitu est, ut poffï's adſequi qué verafòl ge

nuina ſuerit auctorum ipſorum ſententia. "ſir-ª ~

ROF-dt S. 5. Ergo v'ideamus quibus indiciis geuuini‘ilibri a.

ſpuriis, integri a corruptis, aut mutilatis, vel interpce

u fray. latis diſcerni poffinr. Decem ea in re Clericus ,-.prazſcri

:22H: pſit regnias, quz magnopere Criticis utiles eſſe poſſunt,

m_ modo u &e in historia veterum ſzculorum verſati ſint ,

P'l'mª- & veterem ſciibendi rationem parcim ex Montſauconi Pa

lazograph'ra, partim ipfi per ſe veteres manuſcripto’s cc

dices verſantes , cognitam habeant . Alioquin vixi est ,

ut ullam inde utilitarem Capel-e poffint. Prima est: Sup

poſx‘ti libri indicium efi, in -Uetufii: cadicffim aſii tri

óuamr anſiari, quam ?mI/¡z ratio ſit, cm" ejm mm rebabeü

tur, cujm' name-n ¡¡¡md Enrique: codicex pmfèrt : interpo

lnti -vero liz’zri argumentar": efl , ſi in -ueteribw codicibus

¡¡liquid deſir , quod reperitur in now*: : mutilati tandem

Iibri indicíum efl, ſi Iz/z'qm'd in vetufli: cºdicilmr ſit ,

quod deefl ¡n flº‘UÍſ. Ejus canonis haze est ratio , quod

genuinitatis 8C integritarís libri alicujus nullum ſit aliudargumentum, przeterquam judicíum antiquiraris- ab ipſſio

Scriptoris' aevov per aliquot ſaecula ſibi constans (a). Sane

quemadmodum in vetustis historicos 6( vcozzvos , reique

naros, recentioribus prazſerimus ,- ita dum de genuinitate,

gt integritate libri diſputatur, ubi nulla est aſia ratio,

que nos valeat remorari , merito amiquos recentibns cc

dicibus anteponimus ;

.ſlnmda. S. 6. Secunda regula est: Si qua?. a *wm-¿ám- ex \libra

ªliquo Olim pro/ata ſum, ea num- in libra eüdem \inſcri

ptiam’ inſignitº , de/idemmur, fluZ'ªÍà/.J’v efl , aut muzilmí

ſi rvez-o a/I'ter leganmr, ſuſpectm ſi! oponer : fi omnia

inveniantur Mdem, genuinm' efl über. Ó' integer , mffi

alía-2 ſub/¡nt dub/tamiz' ratimm . Ex. g." Scriptores Chri

stiani , qui Christi 8( Apostolorum ztatem ſequuti ſunt,

nul‘lum ferme novi Testamenti comma omittunt', quod

aut in dogmatum ſuorum confirmationem non Cite t ,

aut in ſuis eommentai'iis illustrare enon aggrediaw r- ſi_

HTC vero loca eadem nunc legunrur in iis *novi: Te

stamenti libris , quos habemus. Libri'ergo isti genuini

ſunt, praeſertím quum nulla .fiE-alieuj‘us mon-:emi ratio ,›

7/ A1-- quz , \

_M y , i ,. ...Ñ, Ñ... :nz-*u .

ctª * ’ 'ſi ª"? ' ' ‘ “"V “ªó‘ªªrffvïib ."\X' :m Í K- WIFI-1.341¡

. 'C Q ;Conſult Hmti’u‘m ſub ím'tiufl M.‘~_IM.-i‘~'~ r‘-, -W‘fª (ª)

Si? usu AUc-r‘oR11ª.'Cn. \HL/é 257

,ad nos pervenit .

que ea de"i~e nos’uaddnbimre' ,eogàtsfsedy iuquilt aliquis,

ſªlliªt haze reguia m" libro d'e'ronfllatiçm , quem velar'

Ciceronis vulgaiílt'sigonius . Reſ nHeo duo aut ,tria

*eſſe eius libri roca; qua; veteres 'uctores deſcripſèr’e‘l‘,,

quàeque difficile'non ſuit sigonio ſua: illi ſcriptioni af,

lui. Deinde' ſacil'eªest in'eo Sigonii libro nec Ciceronis

flylum , nec animum, nec mentem cernere ,- ut idcirco

'perſ icua ratio nos

toni abdicamus.

‘ 5, 7. Terria‘rdguia*: ſcripra , quorum mil/ª mn‘m‘º ín‘

*ueteríbur catalogi: , queeque memomta non ſum ::5,15110

S'criptºre proxime'ſeguemium ſecular-um, ut plun'mumdm

ficta ſunt' inclinada, am uſpecta babmda , ni/i alía ſi:

'ratio in mmnm‘um .~ ¿Rem enim vetustam ſine ulla vete

Íum attestatione affinnare non poſſumus. Sed haze-regula

ñllit in Ph‘zdró’Lòr Curtio in [minis Scriptoríbus .

Quocirca caure est adhibenda: nititur enim argumento

Negativa, ut Votame, cuius non ſemper -invicta est vie,

ut alibi explicatum est ‘. Ñ ~ e ,

' . 8. Quarta regula : quee díjèrte ſum nie-¿7a , aut in'

du ¡um reventa ab amiqw'ºribur, ea admin¡ wequeum m

genuina proper Ïzuctaritatem recemiºrum , nifi Tatiana: gra*

v’iflimc no: :Mmmm-uem: . Scilicet iis, qui propiores ſue

Ïum ztati'ſcriptorum , nogiores eſſe debuerunt eorum

genuini ſoetus, 'quam‘ iis qui ſerius nar¡ ſunt: nam quo

ſerius naſcimur, , eo tenuior rerum prazreritarum nomia

Quis enim , ex. g. , veterem comoeg

\dia/m, uam Ciceronis :evo Plauto critici abdicaverunt;

oi audaé er nunc tribuat? ’

5. 9. Quinta regula : ¡¡6er , i‘n qm dogmam legunmr

ii¡ contraria, que ſcriptor, mim- nºmen prefer-t, con/?an

tsr deſendit , pre/enim fl dºgmata vida-amar elle alicuiu:moment¡ , aut ſpnrim- efi, .Em interpºlatſim . _Sed Sl' hmc

regula magna cum cautione adhibenda est : potuit enim

auctor doctior ſactus alia ſcribere , nec interim priorum

recordar¡ , quod Omnibus , qui plum ſcribunr , paſïim

conringir . Potuit eſſe paullo Scepticiſmo addictior, adeo~

ue in diverſis locis diverſa !ueri dogmata, quod przrer

a ios, Platonem, &Ciceronem egiſſc apud veteres, apud

recentiores Petrum Baelium, alioſque, ſcimus.

S. xo. Regula: ſexta: Liber* in quo memºranmr’ aiir

per-ſome ¡megan, cm' tribnitur, recenrïºmr1 aut nomina re

lemiºra , aut recemiºm ſecta, *vel [pm-¡M cſi , vel inter

paſala: . Addidi , am inter-P014214; , quoniam fieri‘ po

tuIt , ut adnotariones e margine in rextum irrepſerim,

quod non raro evenir in Omnibus ſerme vetustis libris.~

Gm. Leg. R Ni,

permove’at , quamobrem illum Cicer u

Tenia .

2mm- .

Quinn..

'rn-1 -'

25$ ARTE/061GB Llllhóíïè

Nimimm fingamusGrçmmaticnm , 'dum lihi'os Cíceronis

,r\ de. Omron* le‘git , ad 'c‘odiòis marginei'n ,Quinctíliani aut

non-ſen , aut verba qugdam 'a'dnotare, ;quer deinde impey

º ritus Libraríus tamquani omiſſa textuïªadſuat , non id

circQ Karim cenſoria vir’gªe’gerínànis‘ ,Tullii líbris’isti de

Oratore abstrahèndi ÏWQÑÏÍCEL ſint illi eaſu qúodam inzterpolatí; , x ” " , ¡ i ,n

ſeptim- › S. u. .Regula. ſeſi‘ptima: Líéer z‘na'oé‘luç ¿zm, imperitz'a ré-ª

fZ-r‘tm , non pºtefl 'alla ex parte , aut ſal/tem tom¡ -Uír'º

¿1083 tribu¡ , mc über ¡¡Malin/baten; ¡viſo mn I'm-pta affin

ïáſçfiuamví; iz¡ vetufii; codzcíbm Pigi( »arrien- preſo-mz.

oc, argumento' commentarios Ser'vu’ m Vnºgllium , ‘

'Don‘citi' in Terentium viri .eruditi interpoſatos puta'nt,,

quod multa fi'igida, f'utiſia ,ª & viris iliís indigna ?Conti-e

neant. Eodem argumento quum alíos libros; t_um potiffi

inum Sermomªx ad fratm- in eremo Auguflino abiudi

cant: nam quis ſerat‘virum, doctum inter ceteras fabulas

narrare, ſe, quum eſſe: Epiſcopus Hipponenfis, !Ethic

~ píam petiiſſe, ibique nnóculos Centauros , 8( aliaqid genns _portentoſag guazffiſuperius a Gellio narrªtaffvidimſius ,

ocuiiſis ſuis vidíſſe‘. _‘ x ‘ ‘S. 12. Regula octava 1f Liber , in quq trafiaiupª, (vel

rªſpicíumm mntrowrfieè nam poli tempçpç Scriptªru , cu¡

tribuítur , aut ¡n quo deprebmdç'mr .ſd-{Fiori} rece-minis

imitarifflſim ſp’zzrim, eg, :mt interpalatç‘a‘. Hod argumen

~I\I—.

\Iªn

9M¡va .

'tb CIjÍIÍCI negant Sym 'olum Arhanaſiácthum eſſe B. Atha

ñèifii": quippe in quo , x przter' czterá. 9 Nestm'ianam 8¡

Eú‘tychíanam haci-eſes post Athanafium o'rr’as , aparte au;

ctor ſpectat , ,a

Y. 1g. Regula nona .- Si flylm ſi; dí'uerſm a noto max?

Scrt'ptori: , Mi tribuitur, aut ſean/i , in quo ¡lle -uixít , e

ſpmim efl. Si 'vera idem ſi; fly'lm curp fiylo alterim Scri

ptorir, &jm pºtím tenſa-ri deéet , ſi m/jil !lll-ud MáS/Z.; Hoc

argumento permoti , nulia etiam vererum atteflauone,,

Phzedrï Fabulas {Etatis August¡ , aut ejus circiïer tempo

ris, eſſe non dubitámus. Nam non ſínguli modo ſcripto

res ſuum haben: 8a ‘proptíum flylum , ſed ¿States quo

que, in quibus qui ſuerit Verſarus , is nullo ſermo’ !18307

tio ſcriptoris etiam ignoratí aetatcm pernoſcet . Veteres

circiter 130. Comedias Plauto tribuerunt, ut Gelxlius te

flarur (a). ' ' ' 5¡ 7'

ºªïªm- \'S. 14. Regula decima. .* Vacübula ſequiorz‘s zE-Uí Indian?:

Scrigtorem mentz’orem -uel libri imçxpglationem ; m

ª tram

‘ _Na-1g….

( a ) Noé?. An. ¡¡5. ll!. mp. 3. 2:17am Mmm Varm ¡¡¡que Lgh‘m‘

-zjix'ªuigínti (9' qui-¡que genuina: habmrzmr , idqm cx ¡¡¡la Pmſm-ím #di

¡udIM-vcrum .

Dimar: ªvcronmj; CÃP. VIIL\ 2g,\ m'wmlatiºhe‘vero fi' ‘m'l›il ſi: , .qſiuad api-xt lingúitm", qm

~ ſtrip/i? confiar" auctarem , cui m' tuÏTtianx/atiº‘ nov

efl. losterior huíus regula: par: exb eamm numero est¡

qua: nulla' neeeſſleate ſemper vera: ſunt. Plurimis: enem

plís regulas istas confirmar idem Clericus in art. Cri‘r.. .NSU in*: qgy'x .v ~ ,‘ v .

— ¿C A P. - VIII.ct' i ' l . " I Í. \ . x

ºº" ‘ ï‘ \ De :Am-_Hmnªeumaª ª-Ï—.~ y

~ ::un .K

. , u y K ‘

Si t'.‘ CAhones testiu‘m’ auctoritatem ſpectantes z qnos An M

' in ſuperioribus capitibus tradidimus ,- inutiles .""ª'ª‘":/futurï ſunt; niſi doceamus 3 "qua ratione auctor’um - li ¡RKM-ª

/ intelligi pofl‘mr. Earn oli rem comparan est ars l; 1e

mutim , ut vocant -, id est ars aliorum mſn , ſen en

tiaſ ue me íntelfigendi' e* Sed hasc‘ars paucís consta caª_

noni us . _ Ii partim externa. ſpectant , par-im' íme nn …R

llli docenr, quibus cognition-ibus instructus is eſſe debear, ;,- _ .

qui ad librum ali uem leganduçn a’ccedit : hi' vero‘ªd- '* ‘

quee, líbrum’ ipſum egens=, .animum debeat- advenere .. ' ~

Ad primam claſſem pertinent ſequemes.

S. 1: 1, _Qui libra-m aliquem efl mterpmaturmz,-ºrtgínªlem x. Reg

lingmm, in qmjz ſcript…, im :allende-MM »ºz ma- ;Lg-z;

giI, quod ajun't z cal/Ea: apmgnum cal/um . a…'Ejus regulazv ratio est .j quod>verſiones neceſunc ulla: "W-Ñ

perfecta?, id est qua: auctons mentem plene exhiliea’nt ;

nec fieri vilo-modo poſſunt perfect:: , quemaclmodum pluri-r

mis demonstratªvip doctus Richardus Simonius in hifi.- Crit.

V. T¡ Nam \Llingua fibi adamufliin non reſponden: : z.

Linguarum idiotiſmi , nativicolores, veneres, emphaſes ,

verti m alienam nequeunt: 37. Sententia Auctorís ſªepiſ

fime cum verborum structura, flylo, voeum/ſouo, con

nexa est ,lazo vero Omni-a vel-stone in alienam lingunm

pereunt .’ 4.- Qui libros vertunt; vocabula ut lurimum

accipiunt aut ex relacione ad- obiecta, autxex-relatiooe

ad proprias notiohes , quod aque interpretáudi legibus rª

adverſam‘rz ut in ſec/nudo libro monüimu‘s 4 Ex. g. Plu- q

tarchus ſc‘rrbit'de Epimenide Cretenſi inv Solone pag. 84..

D. EJ‘c’xu J‘I’ te; II'MI 316mm: a?, c390: *nfn‘ ni 3da ,

ºrr‘r' k'rï-mnaemliv KT, 'TÉÃÍCDUÏP copiar!- . Verne Cruſerius,

babebatur is' -vir ueucrosüs’ in reóuſque [Mi: ſapientiª

PRECELL’INS', ſandtica C9' MYSTlCA ; litteralis verſio e-’

rat .- Videbatur í: eſſe Dei umícm- , divinorumque peri~

tus , pre ertim ſapientiee prºpbnim ( id est enim {ISU

mamen";- C9* amm-e . Tria illa vocabula religioſos,

preceden: /, fanatica , auctorid ſenremiam mirum quam

R z aire

l ’ \

l

26º ART. LºG-ICE LIB- IV;í

alterant, ¡is, 'qui Grazca ignoranti . Idem interpres pag..

82. in verfibus Solonis, imp-ris Senumiroc , vertit ,

free/ara Salamini: , cum id nollet dicere Soion , ſed Sa

laminam , quæ jam Athenienfibus faciebat ſalivam, ama

bilem, cupitamque. Sum eius generis in omnibus verfio

nibus infinita . Illud vero perdifficile, vim compoſitarum‘

vocum plene reddere, in Grakca potiffimum lingua. Ex.

g'. Homer‘us utitur interdum verbo ¿Luny-'camu- com

paſito ex minima a’v, u'm'ó, ¿E, quarum propoſirionum

JE locum ac terminum , unde exiſtir actio , figniñcat:

61:3 ſub , indicans actionem ex termino aliquo infernal

_ Ñ existere: ¿y, tendere‘ſurſum; ut in v. 267. hb. 2. Ilia

" m - dos ,- ubi cum Ulyfles fceptro humeros Therſitispercuffifſet ,_.

1*“ ?Mai-RE FJI-:maraton perdona-x ¡EU-mueca 7,

Vibice: cruenta in dºrfi¡ extitm . . _

Quo in loco vix vim vocis .iio-nur» capiet qui fuerit

Grazci ſermonis ignarus . - ‘ Ñ…

z. cadi g. 2. Curdndum efl , ut auflorum , quo: imei-Prem

:j‘jgf: mur, cadit-er babentem- quam emendanflîmo: . Ejus ratio

dz…. est, quod mterpolan codìces, mutilati , depravati , aut

prohibent quo minus'auctoris mentem adſequamur., aut

' ª “‘ cauſa. eſſe po'fl’unz, cur fententias non ſuas illi tribuamus .

_3- Vî-f' S. 4. n‘ Neceflì efl m ſcriptorI': tetatem , patriam , mo

zzi-1m" rar, profì’flîonem, religionem fciamm': ex bi: enim facil

noffct. lime in :ſu: mentem penetramu: . Nempe ſcnptores paſ

ſim ſpectant in fcriptis ſuis opiniones , aut mores æta

tis, vel Patrize ſum : paffim ideas ſuas íncruflant colore

proſeffioms, aut religionis ſuse : ex moribus plerumque

ſuis aut opinionibus aliena metiuntur . -Ita in- Grzcis,

aut Latinis Auctoribus legendis ſcire reſet-t plurimum ,

quo tempore quis ,fcripferit, unde fuerìt: porro qui ejus

moresz ad hæc Medicus ne fuerit , an orator , an mi

[es am Prærerea cujus philofophiæ ſecta fuerit addictus.

ERDM* 5. .4. Dijì‘eflda ſunt antiquitqær more: genti: , ex

¡¡e um qua ſempre": ille efl‘: forma. regzmzrng : pub/1m: cultus

tir . pa r dzfiî’czle emm efi ut fcrzptor ºpmlormm, iam margin

gemit ſue calore fcripta ſua non inficiar . Quoclrca deridi

culi ii mihi videntur, qui Hebr 'carum , Grmcarum, La

tînarum anti uitatum ignari ad ibros Hebraaorum, Gra

corum, aut tinorum interprerandos aggrediunçur, ſola.

Grammatica, 8( Lexieís contenti, in quo miſere halluci

_ nantur ipfi , decipiunt alios . ~

En?? S. -6. y. Præterea ſpéctandus est finís ſcriptoris_ s nam

nirjpe- aha ratione interpretandusl eſt Philoſophus , aha 0ra-.

‘WWW’- tor , alia Poeta , aut alius jocularis, fcriptor z quan

doqhidem non unus omnium est ſcribendi finis . Orata.

‘ res

DE usu ÁUCTOMTDCAP. VIII… 261

res 8( Poeta: aut' delectanr, aur popularia ſectamur, ple

rumque contra quod fibi perſualerunt , quoelrca mmm

Pºeticum, Ó' -Uerum Oratarium , quuln interdum popu

laria \int vera , idest Popularia prziudicia , minus ſunt

'vera pljr'lojòpln'ea (a). At philoſophi finis una.- 'est-veri

ta’syQuamobrem niſi constar Poeticum in morem ludere

voluiſſe Plriloſoplrum, ſeverius inrerpretandus est . Haze

eadem regula tenencia est in legendis primorum Christia~

'naz religionis'Theologorum libr’is . Nempe Parres illi

non eodem modo loquebantur in Homilíis -ad populum,in quibus quzdam aut ſubticebant , v aut obſcura explica

bank , ne 'm corrupras 8( proſanas Gentiliſmi aures :Ibi

rent: 8: in libris dogmaricis , aut in epistolís familiari

bus ad vil-os eruditos datis , quod Hieronymus ad Pam

machium diſerre obſervar. me , ’

’ 5. "7. Atqu‘e' liz ſunt rzcipuz regule inlerpretandi,

earum , quie" externa ſpe an: . Veniamus nunc ad ea,

quªz cu’ique libro ſunt interna . 'Ad hzc

prima regula est , *verb/z cum natural¡ ſènſu-accipita ,…- ¡ri/i

una ſub/¡t ratio a jènſu literal¡ reeedendi : natura/i: por

ro -Ueróomm ſmfiu ir esta, quem prímum *verb-z apud po

Pulum , cujus est jus 6: norma loquendi , MB:: ſum, Ó

c-m' !ram/am: oppanitur. Ex hac regula íterum admone~~

mur, ut linguarum , quibus ſcriprores uſi ſunt, peritinm

nobis comparemus , \ingulorumqne linguárum vocabu

Iorum vim 8: proprieratem_ studioſe investigemus : &lio

qn'in naturaiem verborumiſe'nſum null; ope adſequi ſperernm Rariqr’ree autem‘ſi‘, quz nos co nt a ſenſu pro

pr1o~ diſcecſereª, -plurimz eſſe poſſunr, ed duz’ illa-pariſ

ſimum , alioquin ſcripror aut nullum reſerret ſen

{um , aut eum ç‘eſerret , qui instituto ſuo repugnar: add¡

quod ſpectar , _

s. Ver.

La cum

natural¡

fenſa de.:

cipírrrr

Mr .

yv ¡1' --L’ ~ R gus. ‘ *am: JJ'.

- _ª :EN: . WS‘MÏÏWÏ

_, , g

( a ) Zmnpl¡ bil* Uni¡ !mom Homer¡ pulrbeníamm prefer-Im en

ÍÍIMIÍL‘ZLl'v‘H_ 4

_ RAI@- à uvºpxº‘t, ÃI’F‘W YEN-11M!! ¡¡um ,

"ª Ov'pamr -If zmxaxm , ſi' ¡¡Sancti-ola*: @muy

En fl: ven¡ poſa-Io . ,

-mspl amem _ſeſe cien: om:: est , reliuq‘ueus' Pºl’PUlChmm ¡¡Cum

pum , ¡n quem ſe .fºlm margen \Mein aulumhm )

A: In ,calm nedum nucleos. ut diſe ¡mol-mid… lucem.- q

Quo in mmplª ſunt quzlypr ¡My/7M ſal/¡later, 4]¡- _mním vim: pimi

u/I:: exprimum , ſum-\ed , 'me lzrct’ip'ue in Poem' dele-?Ml . A: l. jim

ſon¡ el! Idem leſa inmune in Man . ¡Unique num- ſumrn .- 1. 0er.¡

m {m9. off¡ a ...i- no ¿a panin ¡¡o-'dem puden díz‘í‘um . j: HSM-e

Drum Oneneçh’l *11m baul-'ſet ¡afiliar- . 3. (llum :ſe nrelm‘t . 4.

[em lucen' dm . ¡¡¡fijarte innllign Pin-:tir ſuperiªrüur. Farm-ª, 10v¡

(175. !muy eiqſgemº‘l- npn I'II Partir-"modo pſím‘md , ſed M wfafl'írariem

"MAN &morían ; el qui?” leí-II: infirn‘¡ [opina ¡file/¡Min _duff-a

( 02:',

fill' U

// l

- M, @

ſi…

.262 ' ALT. Loc-\cz Lin,, IVÑ

aut quum eum reſerret , qui maniſesto abſurdos est, qui

que vlro non prorſus inepto ¡ribui ne

literaliter hunc Virgilii verſum,

CIM/.dize jam ri-uor Put-ri, ſar prat-z óiberzmt,

aut Horatii Odem O m-uz'r, ¿Lc, capere veliet , is eſſe:

quit …Ita ſi quis

abſurde perridiculus . Przeter ſenſum literaiem &l allega

ricum ( qui 8C ipſe literalis est ) ſolent ſazpe ſcriprores

arcanum alium , ac , ut vocant, rnysticum , verbis ſul;dere. ls cauce affigendus auctori , nec ſine magnxis ratio

bus. ’ ' ,J l

?.Oéſtu- S. 8. Alrera regula est, [ací aéſcuri. Per alía: play-[ore:

m {MÍ interpretentur. Ut haze regula riſe obſervetur , duo pri

mum ſunt curanda: 1. paucis comprehendendum \est Io

b .Mm. tum auctoris ſystema, & in tabulis ſynopticis distribueng

dum, ut uno quaſi loculo pex'ſpici poſïit . Si id .ſactum

fit ab aliis viris doctis, eo utamur : z. Lexicon pro

prium ejus libri conficiendum est. Ira ſacillime ſ'enzen‘ríz

cum ſententiis, verba cum verbis conſerentur . Sed hac

de re alias dictum est.v A

S. 9. Tertia regula, prºpoſitíonum ſuóiecta Ó' predica

ta diligemar inve/ligxmmr, O' accurate examinamºr , pne

jèrtim cum [ió/e81: prºgrefl'u temp-ari: non mutentur: quip

Medi-m pe enim ex notionibus ſubjectorum ſeu ſubstantivorum

noziones prazdiçatonup, jdest adjectivorurn _ inteſliºuntur,

8C viciflim. Vocabul mal: e. g. ( vern ſole; Piritm)

in l‘ibris Hebrªzis nove aut decem haber notioncs diver

ſas, quz numquam intelliguntur , niſi ſubjects. , quibim

attribnuntur, diligenter ſuerint pervestígara . Vocabulum

&E6; apud Grazcos 8¡ Deum ſuprcmum, 8C Qazmones, &

Heroes, 81 res utiles, aut in genere ſuo prcestantes , fi

gnificat: ex ſubjectis ergo ejus eruenda notio. 'E º re

\1

tuiit Clemens Alex. in Strom. apud ffigyptios vzntrís

crepitus &EJ; haberi, qui interpretar… Deos , quum ¡3o

tius ſanitatimiles interpretari debebat , ,ne- lapide ſilice

flultiores !Egyptios fuiſſe dicere cogamur . Homerus líb.

I. Iliàdós xu’m fluctum marís, vocat vropçpu'pmv; constat

-zzºpou'peov eſſe ſere ſemper Grzcis , quod Latinis parpa

reum . Nec \amen dicere licet undas purpureas igitur

mmleum intelligendum, est- (a) . Pauca ſunt in omninus

linguis vocabula, quee Unam ſimplicem ue habean‘t norto

nem. Ergo eorum notiones ex ſubie is ſunt perVesti~

/

ſ x

ºandae‘. Hzec regula longe est utiliffimaiv'ïz «ug-.Z / .V ª _‘,.\E"—._Ñ*‘

el# .. … A… ;MX-\u I.- kz g'v‘lsxiàr‘ Uv -;¿ 3¡¡O-":3 1

. e¡ :ªÓ Ï «è NW" ²-' *NZ-OEI. . o :A ,v *0H5

ſiªſza ) An ItgendHmlÏſPQW v‘. 4'81")

.HI,- .k. u/¿Qu -g‘ljf'lvufl ‘ '

If) . . w' ¿Iſora furr-zſi-ryſipp'aºpmúy

¡y Fiori-WM? º

»m

dic* ªçiwê- Emu*

ª .Y-'u \ui-.1. *nd

«m-ª’.: I un! 3"**

; \inn-*Lic .uu-lu

. \un

*ÉL: e‘su AUcToM-I-:CAP: VIH.

5;" IO. fQffifiáiª-iªegulà‘xç'jiífiªj‘ ¡és-Mm: ,. fim" -Uíx 9. Rm

porefl , ’ recta" z'áYL‘fpYèn-mar e *au‘t‘èm 'legemus : r'. 53º"ſi *eos primſiümïiêèanius libtªiiètflòem' aliïs‘ Pr. febv "m"

runt : 2. ¡ſi librumjfinſie interjectís m‘ó‘r’ïs, ſed couïine’lt‘e‘r’

legamus :-qui'ènixifint‘èrruptevlegufdtl; nec' memorfzſézsg

nent , que legeru‘nt, nec’intetjïf‘ſè ªèhhſerre‘ poſſuntquo fit., ut'g’quáá’ leguht, norL‘inçêlli’janr: 3. ſi rañſçfiiª‘

legerimus , quanründ ſefre memoria. poterif-ñºstra

primit enim 'ànitni vires aut'ªmuljçàf , aut mu rijuga‘j-leé_ ~

ctio :~ 4.. ſi qua? legi’mus rulrnina’verimus : ira enim lmemoria 'corroboraturz 8( resjcum' r'èbus ,y _Yeſi‘rbàfciirix

verbis ſa‘cïlíus conſergntu‘rzy’ª ſi vira‘legarnus , 'iit "nou

ta‘m memoria: tonſulamus Q 'uá‘m'rationi ,. ſelf i’t‘èſ'ffl’ú‘ç

lectio occaſio. nobis ſit medir “di ‘*,"“’quz de"j¿I‘écÏiiavèri~’-rmus ldeſcríbamus : uno verbo ſ’iiºphilòſòffl t‘es'ª‘ct'qlê 3-*

mus :ct 6-. 'ſ1 vírorum Perſpicaciu 'ctªªzêi'udirorum ad’_ A?ſiones; aut commentarios'ágffl mñſiêriffius: plurim‘a

ſunt,v ad que :nou ſacile a Fſ-t ' ſi’h'omines animum ,“ni~‘

fi ab áliis ſlierïnfexcitati. ' lª-ª‘t " - ' ' .y

Sſi _!I,j*Quinta‘,regula: Si là‘t‘uf‘lààctºri: aliquir iªon‘èſl ¡o, 4ª_

clarmyiflt’èflpféiüïia em‘w‘m , qáïª ¿25km- fueran? 113-? dis; &Mi

Men] !Ifſcipuli ;PEZ-amm' ','-- "vel- cºzèmïºjªiprdfimmr intejpietédtíbáªſm d¡ .

m recentzomm , moda' ªver’b‘a ñònl‘rï'fiagentuv. E, gquamſi’ſrípulis' ,quam non ſciſiai‘nus liquido , quidnam 'Plato nomina idea-“xP’ªffª'

mm ze'ternarlcm ſibi voluerit‘; ªñübſi‘d‘úbiramus tarªnenªA'riªl

stotelis- interpre’tatio’ne‘m (-221) Plo'ti’rst, aliorum'que .reçentqi'octï

turn ſememiaz prceſerre . Ob,\hanc xegulam in ',i'pt'er faja¡

*cione- ddctrine‘ªApostolicaz; dctèriê:",_ªparibüS ,‘ rzſelgílmuç, … ...z

Parres, ui Apostolis‘ſu‘e‘re‘ \Hei’nÏdñeS , ree iïqsªïstis‘- ,ſ- \

mrerpreu us Pïüªius regulzªfdtiófflest , quºdïºàdm’odñm

veriſimile est à-ªillis ,‘ quarhzi‘ſfisçïf‘c‘r'iytorumſpffliºmmªfiúffe-f . \ …AKA e. 7 …M ;TUR-J. ..:

- S. I'z. *Seíèta‘wegula éªl‘ceiérhª‘zízrióm ,pirzefèhiíêfii èfl u VN_

interpnt‘xç'fiiffejm; mi ¡¡Morir …probe cubrir): 'Punk-;miei mm

eimximerpikièn‘ºñíz- 'q‘mè Hb, Mm t'zmtum yfl . Eíhªs‘reifjffljm' ‘

ratio est, quod exacta verſipflás’ªª i’fficillimz {int “’*“‘*~ m ªm' Ñ '

Z; Lg-S'Sèpt’i‘ffiªªj'eghlafj-'Geffiiï 'flWr’zm , ii?" locífiobfiu- u_ NMrif‘- prefel‘mdalèfl‘ªimekpïct'dtiº 1M?, in matªèiªizï,'ſide ¡rin-rpm_

qunjmctorfommenmzur, -ucrstwtm el? , interpretationi il-fjtmifáf'

HW, qui-'ÏèÏüÏfflctÍYeN-Ée &fl igííctèï’tïlï‘ſi‘i ' 'ſi' Perito.

'VS-;14. Quzt-f‘it-valiquisſquanwm locas aliquis, Vere~ Mm"

ri‘sªalicuáus-librifcènfiendus ſie ºbſou’rus, &quid- , quam' ¡¡Á-7,…

. U'MWRLI 4 eſtſi .— HEY¡ !E

‘ .… W .. ’. , ' mr al'

‘ ‘ * *i wè‘i‘iu.. . Ñ e‘,..‘……\.*…r*‘ \7 .7 Nm… ‘

_Mo-W*Y WH',H ,dq-.5 .y Ñ … , Ñl > . _Ñ _

i 'm *

" ſ 'a ) Ex Avi/¡miſs ¡gin-r u/tifiarim , ?un ide-u' 1mm extra'

3 Dcnm , mm: , <9* Per ſe can/!Mm , paſa-'t .' ' l

Quid

mm f2:

x‘iu 0pm-.

2,64 *ARTTALSGlCIE LIB. IV.

eſt obſcurus, faciendum ínterpreti .P Reſpondeo primum

nullum ullius librí loïcum cenſendum effe obſcurum ,

?nod ejus ſententíajxei , de qua agitur , imperito non

atís patear: alioquín nihíl dare unquam ſèriptum ſucrít

in Republica literaria. Deinde non est -conſundenda rei

ſublimítas 8C dífficulras cum obſcuritate. ,' quaz tota est

aut in modo cogítandí, aut ín ¡¡ſu 8( ſiructurª, vocabu

lorum . Tandem nec indicio tantum mostro de obſcuríta

te líbri, aut locí alícujus judicandum, vſi plurímís alíïs

vïí'is doctis mínima cenſeatur obſcurus:- potest ením id

proveníre ab animi noflçí constirutíone quadam peculia

ri; íber ergo, am: librl locus aliquis \um obſcurus Cen

ſendps 'est , quum x. vïrí doctiores, 8: reí , de qua

agïc,, perití , obſcurnm haben:: aut 2. quum etſi id dí

ſerI'e-n'on ſatentur , opera tamenÑipſa ſareñtur , quum

¡gimirum in ejus ïnterpretatíone in diverſa. abeunt. Quam

quam negahdum non est , viros quandoque doctos diffi

Cultates in líbrís explícandis ſerere magís y, quam inve

nire‘, ut plerumque przrstet libros fine ullis Commenta

ríis legere. Neſcio, quo id ſaxo in iís vrzſertím veteri

bus contígït libris, quos magís refert plane íntellígere ,

Relígionís nempe, 8( Legum. g. Quum ¡des ſum ní

míS genetica: El conſuſaa. 4. Quum nulla est ídearum

concatenatïo. 5. Quum verba_ſunt ambigua. 6. Quum

non propría. 7. Quum _ſunt mmís univerſaha.. 8. Quum

ſrequenfesÑtropí, &l durzores . 9' Quum verborum stru

ctura. est- amig’matíca . !n _

. 5. ¡4. .Quod ſi constar obſcurum eſſe librum, aut hbri

Iòcum', mm his reguïis utatur ínterpres .

I… Omzm poflióilex nºtíºm-I, qua: verbi: 414501( dare

patuít, diligemèr rimemr , Ó' ſecum canſar-It .

z. Vocum mn‘ºne: in ſèriebm- naturalz’bm déſponantur ,

C9' explºrvtur, quid mm ind: \II-480m', Ó' rei , de que

agitar, magia* conſenmneum exculpi paflit . Serie: mmm

idcarum vaca natura/Er, quam flmt /èrieóm rerum , qua

rum stmt imaginen concordex.

2,. Narione: uni-:Inſide: redumntur ad re:: ſingular” ,

und: Uri/¡mile ej¡ eflÏe mm" , (9* examinemr, utrum il

li¡ quadrem . 4.…

4. Notiºrm- tropa/agita refèmntur ad -Uacabulºrum illa

rum Priymwu, Ó' umeque inter fi canſe-mmm, ur pdjjít

per-¡¡¡den ¡ob quamam , ac qua/em fimilitudimm¡ -Uºc'abu/a

ad imprapriam ſigmficatianem tranflulerínt.Y. Si gmwflimzſix‘ratianibm cºnflet , ex omm'bu:

¿I'M-u: mtionibm, 11; t." v4. B- C- D- E¡ fi’lªm

[-1

Pºlf

A de¡

diſe

M *1'

**'\p‘ïſ Y R.

'Ñ . : ._

DE. USU ACTORITJ CAP. VlII. 26;

K

diſſe verbir ªuctºnm, cen-m niicíantur: -Uel fi gra-vw¡mi: mtío'níbur B. C. D. E. rejiciantſiur, A. ſit noria ven

bamm .

. 6. Si gmwyfimz buíuſmºdz' Tatiana: deſint , proba-&lies

ixveſſigamvºrtªfid interpretan() babetor prºbaóílír, non/rn*

.Ϫ ' r

7. Fam flígtt nºtionem , que auêïºn': flmſi , Pnecedemi

dutcanſequemi doctrina, Ó' economic ſj/ſiematir magí: Ej)

conj'ºrmi: . .

8. Quum plum‘ ſunt :que prabaéiler, m’bíl cena defi

m’atar , ſèd deſea-atm- lºcm, .tzmquam qui minime fit* in

:Elligióili: . '

--I

: , . ’ \ª*0. .,1 ¿ . .1 z * ' v. i 1

- .. 1 r Fin/'1 Lrſión" ºy'arti. ¡ Pr - ‘,

- _n 1 í ª/ l 7 b v1'. ~

, . .. y, -

' 7 , . 'i ,

. r, I 1 ª

,

e . e

I ñ 'I ~ ' _Ã _ f

' ' I fi 'J x .

r. r ’ ' e " , *’

k-.. , ,7

- Ii'- .. . , , 'r

'.75' ' ’ z " , 5,' ,

'II U y

l l "Í l ſ *Í

,. . \:3 ª i ' .I

n g‘ ’ ï:

. “ )ſ

. ~~ r \ ' ~.

, '.- ,Ï' - . ' \ .

. A R

.266' A R T' I, s

LQGïCOÏCRIïICL-ffi

B Ez-R ‘ V._

De it's¡ qm: ad ratiacinium pex-:inem:

Nº_

X Omnibus Logica:v Ísr’a‘at‘ept‘is , q‘uaè èost‘rer‘ñoſi

hoc elementorum nostrorum libro‘ co'nrinenà

tur, omnium maxime ſcitu ſunt neceſſaria :

agendum est enim de ratione, qua níhil est

in homine przstantſus, canoneſque tradendi ,

quibus rariocinandi Yis ¿e ſormetur, 8L rega

tur, 8( quaªm'" m‘axi‘nàe‘ fieri longius potest ,

provehatur. Tòtius ergo artis philoſo hand¡ nervus eſſe

deber hic liberr Qliocirca in eo perdi cando rotos eſſe ti

tones occupatos oponer, 6: tamdiu in eo ſe exercere ,

quoad eos, quantum proficíant , non penitebi‘t., Sed

quum rationern \ria ſin: , qu:: przstantem efhcrunt ,

mentis magnitudo , anemia , atque inductio , primis duo

bus ca itibus de menús magnitudine, Iertio de amm-ia

m , re iquis de 'vi (9' pm- Wee-71d¡ agemus.

A* "l ,. '- Ñ*’ ›7P!:‘ I! i è

…Mu-MIA...De la'íiñèïr'íídácté' ÏWÏÑÏZÏÏÃ* màghi’mà’im .

&Wu-º S. x. MEntem nostrarn res extra ſe pofitas ſola idea~

mjm rum ope per-eſpere , m compems habemus:

75:51:; non_ enim aut res ipſaz mente-m _ſubire , aut’ xnens res

,Mª-.Ñ. lnvlſere forest . Tota ergo menus nostrae \cognmo nu

r-r- mero i earum Primirivarum , qnas ſcil‘i’cet exhibe-t

mundus , unice conrínetur , nec illis latius patera

potest . Ita fit, ut quidquid extra ambitum idearum

ejuſcemodi nostmrum est poſitum , igno nobis ſit .

Judicia ergo nostra, o iniones , conjecturz" primario non

res extra menter‘u exfi entes , ſed earuri¡ deasjpectant,

ſeu , ſi ita loqui xlic‘et, ad mundum intel] Bibi/Em perti

nent , non ad fenſa-m, At quia in ea ſumús naturali perſua

fione, ideas nostras , ſaltem adventitias , mundum rea/em

reſerre, , ſeu eſſe rebus extra nos poſitis conformes, in

deque naſci atque perpetue alimentari ,* inde hace in no

bis ,naſc‘itur Confidential, ut quzcfr‘mque judicaverimus ,

-- - aut

\

A,

/ l

DE ,m 'RATPDUNHTCAB II :67

aut eonel'uſerimus de-i'deis.-,ct deªªrebus ipſis 'concluſa- à

Ñjndicata-habeamusgin qnootamen', niſi admòdum cau‘¡i, ſimus , eri-are*: longe Poſſumus , ,erramuſque vſzzpi 1!- V

mer - ' Ñ , ~ . ' 'D

5.. z.: Nunc illud ex’piicandum brevíter ~, quid in" hoc ¿M ,,-,,

idearumzmr‘nivo moviendo' eri-[cia: menS,”-quod Uopiofimª ca I'm¡

me efficit ~'I-..ockius i'n 4. -de intellectu bum-ma' Mp; UZTO

tam mentis oecupatioriem‘circamündi- ideas , vquze ve- ctm,

lmi--maceries ſunt intellectus~, anaiogiám eſſe , inferius

demonst-rabirnus. 'Eam in,hoc eſſe poſitam Loclçius_v pu

ſ I Q

vtat; I. vut idearum , Ó' [zinc ren-4m , aut ::Muente-mmm,

Im: repuªnamiamm ſimilirudim-m , m dffl'lfimilitudinem ,

@quality-tem ,. aút-ºimtquslz’mtem' Ó’c. investigar aut in

tueatur:: 2. ut investiga-r ideurum , ac cºnfequenter ra.

m‘, amm-dende, cºnjèqaemia, cami-xq. Si duamm aut \

plurium .idmrum-çmeniamiam, vel repugñantia'r‘n , «ſi

militudinem vel diffimilitudinem &c. dare-'8L distincte

intuetu‘r , tum 'htc cognitio ſcisntia- vocatur h-atſpczº

cutit , haczret., ..tentar , nec cemit; \um aux dubia' est ,

aurºpinamr; aura ſi' eam convenicntiam velwepugnanª

tiªm›.&c~.- ex alterius auctorirate -fibi perſuadehüqum’r'h

quam/¡¡Iſa nihil .vidên, credit. Putat a'urem- idem

philoſophus, opera-:iones memis Circa' corrvenienciam ,

aut diſconvenientiam idearum, in his quatuor conſistere .

1. in perſpicienda idearum ide-mirate 8( diflinctíºne : 2.

, relacione: 5-. conſistencia: 4. exfiflemíª real¡ ,. in quibus

\\;\JÑ\

ornnibus mhil est,- ut ego' quidem arbitror ,x niſi amis-w'

Bla. ' ' i 4" u _ /

-~ S. g. Quod ſpectat ad primum , dum ideam , aliquam _Cunit-'ª

percipio', id primum- mihi vel invitus conſcius ſum ,:fl’j’èfl'ſiï

ide-am I'll-Im efe id quad efl, m'bil aliad 5 Ó' bum', mm plz-.Elio

diam z .dm/21m aut tre: , »quin ¡71mm , idea: elſe-.mms ª" -

pºn'm, Im! ms,,v quam mmm. Percipio ideam* trian-I

guli , starim ſum conſcius , trianguli ideam eſſe,

non tPoſſe aliu eſſe-3 &:distinctam. eſſe ab idea quadratI-,j

circui ,- coni cylindri &c.…ſaltem 'niſl‘idez-,: quas per,

cipio, tam ſim: obſcura 8C confuſa-z, ut distinguere ac .ſe-i

cemere nulla ope valeamo. Hinc naſcuntur'dmiila¡ qyid~

quid efl, efl id quad _eflz 8¡ impofliêilï .eli idemrjxmxjl.

elſe 'C9' nan eflè: qua: quidem idexs compreheuſa Pſ1? /

mum habemus: ſed'aaqúe in rebus , quaruái--ſunr iliſeí

imagines, valen: , Hzec conſcientia‘dicicurrinÑſcholls re

flexiº, a Leibnitio appe'rrepxiº . Haze qua :clara ,4 qua ob

\cura ,' qua distincta , qua confuſa,-.omnerrnqstrasªideas

natura-\comitatur : quod ſapientiſiime .constnumm eſt..

E-nim vero niſi idemitmisv 6! diflinctionisv idear-mn_ sta.

'vçi-i › \m1

\l

¡ e e

268 A‘RT-.LoGdCE Luz. V.

t‘im conſcii eſſemus, nec ullainostri cognitío'cſamà cer_

ta eſſe!, 8L totus'vitx atque aflionum nostrarum ordo

perrurbaretxur. Izaque nihil tam hominknecefiariumwest'ç

quam hzc idenmatis 8( distinctionis idearum‘ & rerum

‘ cognitio. Hoc pri-'mam magnit'udinem menús. efficít .j

n‘am ſunt ií. mente breves parvique atque -obſinn-igª atque

ſcientiís Parumidonei , in quibus regio hac', ut ita‘dicam

› ideal-um, turbªtª est &'tenebris obſita 5 quo 'in. genere

,magna ſunt' philologorum pars , qui' non pbíloſophandò

fluduemnt, ſed velut iniquz menus ªſelli, memoria? one

xandz . . *- I

Er ulª- S. 4. Deinde & han:: haber mens noflra ſacultarem ,

¡¡ª-¡'- m duarum vel pl-urium ídearum connexionem rſpícere

pofflt , nempe conveniant inter ſe , necne , ‘ quou'ï

ue : fimi-les ne ſin!, an diverſas: altera ab altera pe ~

eat z & qua‘m ob rem: que quamque ſequátur ,\ qua:

antecedatºAtque híEC analogiz vis proprle est',v que

mentem nostram efficit rªtionalem , quxeque in &is ani

mantibus, qua: bruta vocamus , nulla-est . Niſi enim

hanc ¡dearum relationem intueri'pofſemus, nec 'indican

¡¡l-lo mado, nec mtiºcinari Poſſemus :I unicam haberes

mus perceptioncm ſimplïcem . Qninimo ( ea est‘ memíe

nostra: natura ) conſequímr neceffa’rio percepúºnem- pluſ

rium ideal-um híc ſenſus relatiom’: , ut impoffibile fic

plures ideas intueri, nec inter zſe -conferre ': niſi enim

conferrentur, ne distínguerentur quidem : nam diſcerni

nequeum: quz non conferuntur . Inde ſactnm est , ut'qui

dam ſibi perſuaſerint, prima Diſciplinarum axiomata eſ

ſe :in animo noflro ingenita, que: tantum naſcuntur na

turalíter ¿Si neceſſario ex Primal-um ideamm. perceptio

ne, ſuntque idcirco veritatesï‘prhnz &l naturales , in(

quibus cetera: omnes cognítiones nºſirz inzdiſicanrur .

ha. idea propoftioniç inter quatuor. magnítudínes 12.

ad 3. 8C 8. ad 2. naícitur neceſſario ex earum magni

tudmum erceptione ac collati‘one', poſiquam quís intel

Lexlit, quicï ſibi veiim Philoſophi hoc prºportianis voca

u o. \ - . Ñ

Et n51- Z. 5.v Przterea‘ percipit lerumque intellectus nofler

fiª‘ª’ª‘ ídearum- quarumdam cºexſiſzmiam , 8C connexionem ,

qua'fi í‘n unum coeuntíum ſubjectum. Ita. conci‘pimus

ideas emm/¡Onix ,- filidimti: , diviſïz'zilitazix 4 flgurxe ,

moéilitairin unam quaſi rem coíre, efficereqne id, quod

nos corpus vocamus. Sane non alíud ſunt in meme n10

!lra res corporex, nifi fimplicium quarumdam ídearu-m

coexſistentia Ó' c‘ºpulatío, stu ſimp/icium idmrum nexm.

Res lpſm incorporeas 'eumdem in modum percipimus .z

- ens\

m usui nATmcINu CAP'. I. l 269

Deus enim nobis est connexío quædam , 8¡ coexſistentia

idearum mentis intelligamzflïmze, :eterna: , patenttjffirme ,

optima. Ex perceptione huius coexfffientiæ idearum naferuntur-idezeljitbjlmuiarmna id est eorum primorum igno

torum ſubjectºrum, in quibus coexſiflare idearum illarum

¿object?. putamus . Quum autem huiuſmºdiſubjecta inter

dum fint ipſe- cooxſifiente: ¡da-e, fit ex hac cogitandi ra

tione, ut non raro ſub/'acta , ſeu fub/lamina imagindriæ

evadant reales, si de iis tamquam de exſlfflemióm magna

animorum contentione difputetur , quod aepe-a* nobis est

animadverſum. v ’ e '

5. se Tandem percipit mens nostra exp/fentiam nalem Ez* m_

rei alien/"u: , quam exhibet idea. Ex. gr. exhibet idea ¡¡mz-*s*

emen/ionem ſºlid‘am,.coyiiamus de extenſione ſolida ex- mm

fiflente: exhibet Salem, cogitamus de Sole exſiſiente ,

quæ dicitur cognitiouum rea-[ita: . Et hoc humanæ vitæ

erat-wperneceffarium : quum enim non cogitare folum ,

ſed agere debeamus , atque rebus externis mi, ut eſſe¡

atque bene beateque effe poflimusg nili capaces fact¡ eſe

ſemuscognoſcendz earum rerum exfiflentiæ , quibus re-y

bus indig‘emus¡ nullo modo quidquam pofſemus agere .

Rerum porro’exfistencía aut intima canficientia z aut fen-1r‘ªutſiratiacimªo o canje-&um a nobis percipitur .

Primonmodo no: dre cognofcirnus : altero ea corpora ,

quæ fenfusnoftros tangunt. Teuío eas cauſas, a quibus

nos refque aliæ pendent .

S. 7. Sed in eo potifiimum vis intellectus , quod ad qUe-q..

culturam'ideªrum pertinetp occupari foletl , & debet y "ºf’ªiª‘

ut ex ideis fingularibus propofitiones generica‘s, ſeu axio~ piam

mata, Se -theoremata ad integràs idearum fpecies »parti

nentiata deducamus ,- nam‘fine hujufmodi propofitionib

rationem univerfalem habere non poſſumus, nec propterea

alias fcientias & artes. -Hzc axiomara, iratum tvfi1 majus 1

fua pam* ¿Qu-e eidem ſunt :tqm/ia ¡men fi ſunt æqualia .

Cirmlºrum-mdii omnes'. ſum _Mim/er oa non alia rationeininobisi creantur, quam analogia fingulatium. Y

s 8. Atque hoc agit intell us in mundo idearum t

earum fcilicet aut idemimzem , vel diver/¡mew : aut

rE/míorm': aut oculi/fentiam r‘ealem : aut exſtflerltim

rea/em percipit. Hinc naſcimr, tota hominis fl‘iemia at

ſapíentia: quam ut patet , pofita est in memoria idea

mm (ea materies est hoc vi ac dexteritate- idea: , em'

rumque relazioms-percipiendi , quæ ars est . Quotuplex autem fit hæc cognitio, alibi est explicatum . llllud lnuoe

ſupecest , ut ex his mentis magnitudinem dimetiri ,

tum anger: diſcamus , in quo laborare debet 'lóogïcusu

1mm

\

'27º ART., LOG’ICÉÍÍLIIB.- V.

Quamquam’ philoſophia tota. uta- q’uanta‘rest , 'nibil' el!

aliud, quam contiu‘uatum stu ium-vmenris capacitateuï,

.perſpicacitatem , -magnitudinem- aug‘endi, ,,fi'iemiaqm

omnes ſymbolam hanc in rem ſua'm conſemntgjut prz

clare prorſus obſervatumJitauctoni am": cºgitandi ,- non

recta dici, rat'íoñem effe -ïnflmmentum flifiníªfllmj quum",

potius Scientiaà omnes ſim: instrumeutum perſ-ic‘iendz, &

;ug’endar ratíonisª Raríonem autem~dico .vim IMM-Mª¡

' l. - » Ñ , . ¿gn-X .‘›

tíqd‘e’ .S. 9. Imque ex his , que dicta ſunt; WiÉctflPªái-#s

::71",- v tas, magnitudo, przstantia, zum -& ſoliditªs , ukur mi-,gnnu- . . . .y . ,

4. (M. nus ſortaſſis exacto; dimenri '-tamen utcumque ; poiefl .

Nh.- Capacitas existit: I.v ex'.perſp-¡caciiate z.- ingeuio t g.

teuacitare memoria : . 4. facii'tt‘a'texêe prompiitudine

judiciiz ac ratiocinii, pra-:ſertim cirea'generalia -ç quórum

pſeraq'ue naturalía ſunt, ut- ingenium; memoria; judicii

promptitudo &c- licec omnia arte augeri, & perfic’i poſ-l

¡int e; Magnirudo ex idea'rum' numero 3~ ex numero.

veriratum Clare perceptarum : ratiocinii extenſionç,.-.

veioci‘tate , ſacilitate , ~claritare - èfflcitulªa . soſidizász, ex

realitate cognitíonum , przeſe’rriru car-um,- quar- aó'generis

humani ſelicitatempeninem. Quo haze major-3A!! perſa

ctiorá fuerintz major eric &~ ªormens. Qu:: men

tes hac habebunt azqualia, erunt‘ rmagñitudiné--azqudes':

quz varia, inzqualesg aut 'm fimp'licl imius mame¡ am;

, in comlírázſita rpluriuimz ſi hoc in iocº: Geometra'wm lo

queudr rmulls ut1‘li'cet3 y( r r . ‘

MMM¡ S_ .IO. Et memoria quidem ,. ſeu xdeà‘rufn quxſiüyrouyª

¡Mim-i; ptuarmm qu'oddamz pnmum est omms humanz‘ª &ſutil

ï’mfflº-tionis veluri ſulcrum .ª vulgaçum‘enim est 8!. igérumz

‘ :Mmm ſumo-.r, 'Quantum memoria tmémuj . Hina ;que

exiguum habent ideamm nu'merum , veſuti inſtintos.,

aut ii ,« 'qui nec cum rermí natura .,> nec cum llbrrs 'dx-g

verſati ſunt 9 èxiguam habent &e ſcie'ntiam 9 81 -mentis

magnitudinemzrma’jorem contra, qui undetumque 'ma-º_

gnum idearum numerum acqu'rfiverunk, ut i ſi per-ſr

res explorando, 8( converſando, aurex iisxeïafa diſcen

do. Creſcit-a'ütem mentis magnimdo ex memorªie dupli

eiterª I¡ Quia ajugetur numerus ideam‘m, ac prjoxñde re

lationum & judiciorumr 2. *guíad auget'ur ſaculr᪠Latine¡

bandi ex analogía,- qua via. hommes !mmm rerum' par

tºm cognoſcunt, quum nerño ſit, qui ſpecie‘rumfingula

rumxindividua in. numerato hábere poſſit : ſcilicèt quo

plurés’jſuñt idez ,Ñ \eo ex plu‘ribus prinçipi-is ducis potest.

analogía,- & ad piur'a objecta exte‘ndi. ª,

S. n. Sed est duplex memoria, quemadmodum Ciçe

- \ \ rom

Mmvn’a

\

.ſ

!DE USU RATioçINIL Qu.). 271Toni obſervatum est, rgrum , 8C -ueróorurrctz .: hize ſervilisduplex.

est, dor'nmaturque potlſſimum m us , qui perſpicacitare "mr-Mº*

parum Vale‘nt; a. ’cÓrporis enim temperie pende; : illa Ï… ,

nobilior est, eorumque est pròpria , qm men’lis" robore

8( ac'u'mine plurimum valeht', animu'm‘que i‘ebus inagnis

inrentum habent., Et quidem ad 'mentis prz’rſian'tíam &i

magnitudinem qüod attinet, tanto est rerurn memoria

Dra: memoria verborum optabíl'ior, quanto est corpore

ipſo ſpiritus’ nºbilibl . immo ubi .nulla r‘erum memo.

ria verba comitatur , ininime Creſc’it mentis magnitudo

& przºſlan‘cia ': neque enim numero ſonorum ,- ſed no

tionum_ 8( judiciorum fit mens major. *’

nba

Si 17.. Memoriam hall/.Tre elſe dotem vulgo cſlci ſoler ,Ut ., . . . Ñ v ~ . . . . . Mim:

quod 1ta mtelligehdum est, ut ſacilims rcmimſcendi &ratnrme

retme'ndi a cerebri telnperle plurimum‘ pendeatj‘; At Mº?”

quum rne‘moria cohstet ideis , 8C habiru ,- içlea: autem auf

ſenſu, 'aut auct‘ori'tare, aut ratiocinio comparenrur; habi-é

\us vero omnes fiant excolendo, idest exer’citar‘ione contiª

nuata; perſpicu’um est , aut nullam eſſe 'arrem efficien

da’e’r’nemoriaa , au‘t eſſe rerum experientia'm , lectionenï’,

exerçitationem . Quicumque ergo 'memoriam magnam'ef

ficere conantur, ii continua exerciratione ,eam excolant

oportet. Poſita est' aurem' hujuſmodi exercitatio in his ,

_ut I. Plurimum cum rerum natura, cum' viris doctis 8(

rerum períris ,cum libris converſemur, atque undecum

que novas rerum formas & notiones hanriamus : 2. ut

res, qii'as diſc’imus, vividis ſub inirium ideis, 8C claris

nobis exhibere conemur: 'quod fiet fi :mente obſerveinus, audia’mus , vlet-amos', ſi eius rei ſciendz deſiderio

ſummo flagremus; Ïi'cum iis içleis aliqua voluptas aut

dolor in nobis excitekur‘; ſi corporeis imaginibus eas no

bis exhibeamusï 3;_ ut'qüae didicimus meditemur ,"ª revoª

cemuſque ad anim'üm quam ſa‘epihs fieri ‘potest ,A Hue

pertinent dec‘anrati l’ytha‘gorae verſiculi, *º ,

.ZVec fiſſxz in ¿ſu/com des/¡UM lamina ſbmnum;Min ſer cuncta prim- repeti-uertſir acta diez' , '

Hinc illud Senecſia: 'ad Lucilium, quam multa perm

ÏE'II'I, Mmm¡ excerpe, quod illa die conçoquar 4. ut autliteris , aut aliis ſw'pbolis , obſervat‘a ., cogirara, acceſi

pta, lecta , dçſcribamus, eaque ſubinde re’legamus: 6. pt

ideas omnes ln naturales ſeries 8C inter _ſe connexas dlſd

ponamus , quo all:: aliis lumen przestent. _ - *º

' S.- I‘2. Quoniarn experientia docuit, eos , qui in ei(a

Golenda verbo‘rum memoria ſunt nimii , infelices ut plu

ſ'imum eſſe in memoria rerum , idest nec plurimas &

Mtmcríª

*emm

maxi r

quam

przrſlantes habere noriones , nec ſolida judicia q ſleC7-'²""’"Wª

lon

A!

fact-mdp,, …

272 ARLLOGICSLU. V.

›. longiorem cogitationum feriem percipere Poſſe í** eam ob

t "‘- rem in hac excolenda majores curas impendat philofo

phus. Majores dixi, non omnes: nam 8L memoria ali

qua verborum philofopho est neceifaria , non ut loquatur

tantum 8C doceat, fed etiam ut difcat : plures enim

ſunt diſciplina, quæ ab auctorïtate , adeoque ufu vo

cabulorum pendenr: at in ipfis Scientiis rationis haud

fpernendæ quæfiiones ex uſu vocabulorum dirimuntur .

Accedit quod quoniam ita ab inf-antra educati fumusa ut

ideas, earumque concatenationem nonnifi vocabulis didi

cerimus; nifi.hæc presto ſim, ne illa quídem fequun

tur. Quod fi/quis talis ſit, ut nequeat St linguarum, &1

rerum fimul fcientiam ſerre, is, ubi alterutra deſerenda

ſunt , linguarum potius deferat , quam rerum , fludia : nam

in his proprie mentis præfiantia 8L magnitudo pofita est,

8( qua ea, quæ a memoria verborum est magnitudo ,

longe est inferior.

(¿mmm 5. Ig. Quaeri potest utrum historia. philofophica , feu

{gg-"'- lïteraría, ad mentis præfiantiam &Z magnitudinem con

m…,- aſ_ ferat . Malebranchius lib. 6. de inquirenda veritate capi

ſmjbvj- te x. non multum earn æfiimare videtur . Memoria ,

51'51": inquit , opinionum , judiciorumque aliorum , mm tam

ſcientia efl, quam historia: *vera ſn'mtía ¡fi , quæ cam

menti humane præ/iure Hſeíiiºnem pan/l, puja: ej¡ illa

tapa:: , tanta ſki/¡cet ¡¡If mentir perſpícacítan (9' fact/¡

tute pm-ditum, m po u de rebur om’m'bm , que captum

humanum mm omnino excedum, tute ipfe per/ps5: judía:

re. cialilæus nofier eos pliilofophusv qui ex alieno magis

iecinores quam ex pectore fuo fapiunt , quafi per deri

fionem plyi/ofizp/;ar non 'mmm', fi’d [ibm-mn appellitabat.

Non ergo evadimus philofophia ut id e. g. dicam , fi

omnia aliorum philofophorum argumenta 8: opiniones'

didicerimusa ſed fi ipfi de iis judicare fciamus . ha de

cæteris difciplinis. vide Sc Cartefium de din-¿Zion inge

nii regula g. ‘

S. \14. ceterum uum difficile fit de rebus iudicare ,nifi omnia, quæ aixi eas attinenty in numerato habea

mus; philofophia fine opinionum hifioria brevifiima est

8: imperfecta. Adde quod plurima ſim, quæ vix nobis

in mentem veniunt , nifi ab aliis excitemur . Tandem

hoc efficit historia philoſophïcn, ut ex omnium doctorum velut confiuentibus cogitatislcujufque mens coalefcat .

itaque non minimum ad mentis præflautiam facit opinio

num historia. Sed quid est aliud, inquit aliquís, historia.

philofophica, quam narratio aut ineptinrum abfurdifiiman

rum, aut temeritatis , fiultitizua dementiæ , iirroris deni

- que

DE USU RATXOCINlIſi CAP. I. 27g

que ctmentisx humana-2 P Non id ego inficía‘s eo ‘, bonªín

hujus historia? 'pal-tem talem eſſe, ut uberrima‘m' ſnppedí- x

!et materiam imbecillítatem ingenii noflri commifqxándí:

ſed hac etiam noſſe .philoſophus deber : nihíl claim; ec

rnm ſerme est , . quod vnon aut excitare ,nºfflpoflïr

-ªd ~meliora conqulrenda , aut fi‘m'rſ-ia cavenda .~ ' Quid

quod historia ſpiruus _bumani ex earum rerum‘ hi1

mero est , quas phxloſophus ignorare fine magna

_ruſiicitate nequu? Addo, &e fine magna naturze humana:

ignoramia , cujus naturm ſcientia pul'la magís noſira interest . ,

5. 15. Accedït porro praeflanna Illa, quze ex judicandi De pvc

facilítate, clarirgue, 8( ſoliditate naſcïtur, quze ut est in Mſi?"

paucis , ita, neqnit‘ non hªberi excellentiffima animi hu- "ª "'ª'

mani dos. Facílitatem judicandi dico eüm'; ua idearnm

reſªtiones acute 8: facile perſpícimus , \jua is e. g…est

quam haben: exerciratiffimi Mathemaríci m prop‘o‘rtíoni

bus guantitatum intellígendxs , 6( qua in axíoníatum

ſcíenna quïlibet gaudet. Sed qequít haber¡ ſacilítàs judi

-ciorum fine clarízate : qui emm ſunt meme ſubobſcuri ,

paulo ſunt etiam iq indicando impedíriores . Soliditat’em /

appello ,ſelectum umverſalium çxiomazum numerum, ‘no‘n

quorumvis, ſed eorum , ex qulbus ſclentía non umbrarï

lts-6C curioſa, ſed neceffaría 8C !ni-lis progígnitur, qualía.

,-ſunr axiomata, quibus hominum 'vxta , ejuſque tranquil

lítas , &l artes el neceſſarix Contmemur : ªxlomara ex

quïbus ſcientia Dei, vel univerſi mamar.

S. x6. Ex hoc autem loco ita. diſcerni potest mentis U: bm

ªlícuius mágnitado z Bin». ea. dicatur maior , cujus judicíª’ªªª"?

{uérint B: plurd, 8L ſolidiora'z '8ª ſacilius ficta , ",8: cla- ZST

rius. Ex quo dijudicari oxefl, quid ínterſit ime‘r men- .er-oſm

tem ſolidam, ſacilem, caram 5_ 8( ſnperficíariam , ine- m*

ptam, moroſam, dubíis implicl-tam . Quo in loco aní

madvertcndum est, non dic¡ magnam, mèmem , que ma

gnis ſludiis, ut idearum, etiam real’ium , ita. dubíorum

magnum fibi numerum fecít : nam qui dubia multipli

cat , ignorantiam quoqué multiplicaſſe dícendus est : ſed

quee recte 8L clare de ideis ſuis indicate novit . Acqui

-runtur autem bz judicii dotes, fi natura non Obstet : 1.

Lectione optimorum librorum , auctorum nempe emunflz

nal-is: z. exercitatïone rerum difficillímafum Se utílíum:

g..perpetuís diſputationibus cum iis, qui mente & judi

cio valen: . Scholastic¡ ob teníum hoc poſiulamm men‘tïs

acquifiverunt ſacilitatem 8( perſpícacitatem, atque in 'tis

rebus ,kde quibus differebant, etíam proñmdít‘atem . Sed

quumbqnkex parte ex‘er‘cerentur in rebus aut ~ignotís',.

aut obſcnris , a'úz ineptis, null'ms aut exigui emolumemi

Gm. Log. S lis.

DC mm

t í .r pra

.274 RTALOQHGIE L1 B. V.

iis ſacilitas illa & acurnen ſuit, quia plerumque ſoliditau

te destituta . Geometrz ,idem exercirium in rebu‘s claris'

8: utilibus exercuerunt, acquïſiveruntque-eamdem mentis

ſacilírarem , ſed claram & ſolidam . Itaque ego nollem

diſpurationes a ſcholis nostris disterminatas: ad 'leges

morum , & rerum ,milium tantum vellem ‘emeudª—

tas . ’

5. ¡7, Jam vero efficitur mens magna ra‘tiocinii einen

flmün ſiçne , facilitan- , *velocitate , :Sr CMD-¡me r Est ratioci

rat-¡aci

mԼ.

E.- n ru

lmzn- ¡º

.'nUͺ

num .

mum, ut alias dictum ,- perceptio congruentiaz-aut repu

gnantia: ſeriei alicu’jus judiciorum longruſculz, qua cona

mur ignotum ad notum ¡eſerre, & ex eo ªestimare. Ra

tiociniu‘m commendant extenſio , facilitas , &l claritas.

Ergo exe_ mentes, quz longiorem iudic'iorum ſeriem -in

tueri valent immota attemiºue, majorcs habendz ſunt.

_Majores quoque ſum-mentes que ſacilius, yeloqius , &1

clarius ranocínantur . Facilitas exercikatione acqurritur di

Iciplinarum intellectualium, quales Mathematics potiſfi

mum ſunt. Claríras pende: a vivacitate memoria: adeoj

que aut naturalis est, aut e’xercitio acquiſita . Sed de_vl

raríocinii , ejuſque regendi atquevpromovendi ' regulls,,

Paullo ost dicturi ſurnus.v , _ ,r2

S. 1 . Tandem mens est magna coguitionum *Nflll’ſdll’d

Cart’eſiani duas in cognitionibus realitates. distinguerexzſoª

¡ent, fbrmalrzm, & ºbiectiªuxzmv - Forma/i: rea-(ita: est,

quum judicia ídeis conformia ſunt: obiectiva, quum" re

bus quoque, ſeu objectis idearum . Illa id Omnibus inost:

,hzec' m paucis. ln ideis phªntasticis &L abstractis objecti

va 6( formalis realitates una. eade’mque ſum : distinctíſfi

mae vero in ¡deis advedtitiis ,~, preſertim ſubstantiarum :‘

nam idea: nostrae res Ñ ipſas minime adre‘quate ,repreſen

tant . Ad dignoſcendum‘ autem , utrum idear obiectivam

realitarem habeant, ea c‘ompendioſa est regula : Si que'

ex bujufinodi ¡deis- ſZ-q'mmtur, pº/I‘ti: ida’arum objectir, in

"ram quaque natura ſequamur , rea/ita: babe-tur ºlzjeflivª:

«bi mm reſponden, nal/am eſe credito . El g. Si regulz

Mathematics effectus realis ada’m‘uffim reſpondeat , vera.

est : ſin contra , falſa' . EX. g. Sir héec regula hydro

statica : Corporal ::qua ſpecific-e gmw'om aqua mergsmt‘ur .

El hzc altera ,Static-a ,' ſi in \nuera Rºmamt panda: C9'

aquipandium , fuerz'nt inter fi' reciproce ut difimtize' a

ſulcra, In :equilibrio ſunt . Quum experimentis‘ manum

admoveo, naturam‘his.regulís ſemper conſent’aneam eſſe

reperío : reales ergo -illas babuo' . Sed &. illa in primis

realitas cognitionum ſectanda-.est ,v que' ,ex uſu est : _co

gniriones,, que: null-um ufiun habere- poffimr‘ , chimeneas

P0

l.

f

Dr: USU'MTIO'CINII' \CMR I. 27;

potius, quam reales dicere debemus. Dolendum est, ple

rumque magis eſſe reales brutorum cognitiones , quam

hommumz in illis cognitio tota est uſus : in nobis ma-z

xima ex parte inanis. Si qui ante nos tantam in inani-ebus perquifitionibus operam ciollocaverunt , have-realiza

tem ſecta’ti eſſenc, 8: minus male literati homines audi

rent , & publica vitæ utilitas longius efl-et pro

mota . _ J '

S. 19. Faciie autem hinc vera ¿Si ſolida Mentrum ma

gnitudo deprehenditurs nam eæ maiores funt , quæ plu

res cognitiones reales habent . Si quis infinitum habeat

idearum numerum , fed-eae fint omnes phantafiicæ ,

atque confifiæ , atque nulla alia exhibeant objecta, præ

" ter ipfas ideas, nulliufque propterea fint inter nos uſus:

tantæ quoque \it mentis agilitatis &l dexſeritatisg ut vae

leat eas omnes inter fefe conferre , ac de iis velociffrme .

Se longiffime ratiocinari ; erit is quidem mente præflan-.

tiffimus ,‘ ſed non minus inter philofophus cenſebítur,

quam inter historicos reſeretur i ui Romanenſes omnes

historias mente haberet comprehen as , narraretque diſer

tiflime , mundi interim hujus -rerum ugnoranuſiimns .‘ Nempe non ſeu/em , ſed pbamafiiqnm haberet cognitio-v

nem .- Inter homines autem non ls magnitudine meutk

celebratur, qui ingenio plurimum 8( Phantaſia potefl ;

fed qui realium idearum, -res fcilicet extra nos existentes

refèrentium, habentiumque effectus ufufquefreales , ma.

{mum fibi penu inflruxit v: qui quatenus hujufmodi ¡dee

cbjeaisl fnis congruunty aut ab iis diflant , didlcit -: 'qui w

ex relatrone idearum istaru‘m, rerum quoque ipfarum no

vit relatíones: qui, dum de his ratiocinatur ideis, (cit,

ſe, quod de ídeis concluſit , de rebus ipfis conclufiffez

uno verbo, qui non tam in intelligibili idearum mundo,

quam in ipſo'verſat'ur mundo rerum . l-læc dicitur cogni

tianum rea/im: . In ea laborare philofophus debet . Ea

uo erit major, maiorem efficiet mentem , at folidiorem.&uecirca ut qui veram amat humanarum rerum hifio-L

riam, confictas Romanenſes Fabulas non conſectatur : ita-i

qui veram optat ſcíentiam, non phantaflica fyflemata & I

hypmhefes arbitrarias , 8: chimericas ideas , ſed reales

perfequitur cognitiones . ‘

S. 2o. nitet aliquis , non ergo utetur philofophus ad [If/'2'"

mentis magnitudinem fcientiis abstractis, veluti Geome- ZJJRÏQÑ,

tr‘ia, Aritbmetica, Algebra, ontologia i At id & gra. nudum

viffimorum hominum confiliis, 5t experientiæ adverfatur.

Sed his non refiagorz agilitatem & perſpicaciam mentis

difciplinre me¡ tum tatiocinangi compendium ſaêiunt.

2 ¡e

276 ' ART; Locrcz LIB. V.

Cazterum níſi cum his , qux artem potius philoſophandí

conficiunt, quam ipſam fapientiam, realiza¡ quoque ipſa

cognítionum Conjungatur , quales ſunt ſcíentiz mechani

cz , 8( artes , erít mens mgenio magís 8( ac mine,

qu’zm ſolíditate przestans . ltaque non probo C teflum,

qui regula 2. de directiane Inge-nit', ſolas , aut pene ſolas

Arithmetícam 8: Geometríam ex ſcíentiis commendat .

Non nego in his ferme tantum veram ſcíentiam , ídest

cognitionem cermm &C cuide-¡Item, continer¡ : ſed non ¡is

tantum vivunt homïnes , quorum utilítati phíloſophía

conſuïere deber. Quocirca corrigir ſe in ejus regula fine

vir doctus: ex ljir, inquit, concludendum efl , nov¡ qui

dem ſola: Arir/¡metícam C9' Geometría"? elſe addzſèendar,

ſed tanmmmodo rectum writatix ¡ter qmerem‘e: , Circa

?ml/um alziectum debera ocmpari ,'de qua non pofl’mr babe

re certitudinem Aritbmeticis (9' Geºmetricix demºnflmtíaní

bm -eqmz/em. Quod & ipſum nímíum est, evertitque ò

mnes eªs inquiſitíones, que: vitam humanam ſpectant ,

qua: non certitudine , ſed maxima ex parte probabilimre

nituntur, quia in iis non plene ſimilium ., ſed ex parte

tantum , analogía locum haber. Vid. cap. v. Quaproprer

hzc regula. Spirítibus magís a corpore ſegregatís , quam

hgminibus aptata est ,- in quo paſſim peccant Philoſo

r.Cox-ml? S. zI. Ea molestior est objectío ,- quum tota ſcíentía

ſjªmmjg_ nostra ambitu ídearum nostrarum contineatur: ignoremus

_gnifía- vero utrum ícÏez nostra: rebus ipſis conformes ſim : per

'"fª’ºbl‘" ſpícuum est, ignorare nos , utrum ulla inſit cognizioní

bus nostrís realiras atque ſoliditas . Ei objectíoni turn

demum ſatis ſuerit ſactum, cum críteríum repertum fue

rit, quo agnoſcere cerco poffimus, quee idea: nostra: \in-t

ipſis rebus conformes . Interím hunc in modum reſpon

det Lockíus (a) , eſſe ſcilícet duo idearum genera. , qua;

eſſe rebus conformes fimuseerti . Prime , inquít, ſunt

ipſe ſimplicer ida-e. Nam qmndoquidem mea¡ noflm ſim

plice: idem Canfingere ſiói nequit , exe [noſe-&0 al) iis mz/Zwmur

rebus, que quammqm tandem -Uia in mente-m naflmm m

gun: , ide/Í a *rc-bm* ipfis, quarum ideze ¿ſize ſunt imagine: .

Sed valde vereor ut haze Omnibus plana ſint: nam quum

externaa res non agan: in animum nostrum, niſi ſenſuum

-via , quod statuit Lockius j demonstrandum ei eric , ideas

huiuſmodi nullo modo in ſenſibus immutari , quod ope

roſum eſſe video :__quíppe apertum est impreffloncs ab1

eadem cauſa in varns corporíbus (actas, eſſe Poſſe diver~

ſas ,

(a) Lié- 4. MP. 4. S. s. Ó' ¡HH

DE b’sü RA'Í‘LOC’IÑIÍ¡ CS3. I. 377

ſas, ob ſubjectorum díverfitatemv: quod “argumento est , ,

nunquam cauſas imprimentes earnmque qualitates pel-ſe*

cte exhiberi . NOS itaqúe huíc Lockíanaª regalas addi

¿nus8 effectus reales' idearum , qua de re víde' dicta

. 1 . - x a

S. zz. Alza-ria: gym-ri: ¡dm , pergit me',- ſunt , que:

mſiem- ſibi cor‘zficít , nº7¡ tanquam ullamm rerum exifim

zium , fid tamquam ſui ipſarum , que ue ſui i ſamm

ſunt object-1, ídest in quibus realitas‘ ::bie iva 8( ºrmali:

unum ſunt idemque . Ez ſemper vera: ſunt 8L reales .

Hujuſmodi ſunt idea: ſcientiarum Mathemaúcarum . Sed

haze realitas , de qua hoc in loco loquitur vir acutus, *~ _ ~

null¡ uſui eſſe Potest, fi extemis rebus a tar¡ nequit. Ac Ñenim applícarc poſſumus rebus ipfis Mat ematíca .~ Uri

que ſi uti theoremata Mathematic'a ab adzquatis 8: evi- -

dentíbus datís deducimus 5 res eúªm ipias natura: ab

adzquatis 8( èvídentibus dªzis liceret deducere, ſeu ſi ut:

analogía Geqmetrica in ſpeciebus plane ſimílíbus veTſa- z

tur , ita verſari Polſet Phyſica. 'Vide ca . v. Nam id

est, quod nunk: quzritur ‘ Non nego, regu as Mathema

ïícorum cum experimentis rerum naturalium conjunctas

Plurímum realitatem cognitionum promov-iſſe: ſed agno

fco magnum eſſe quorumdam Mathematicorum' abuſum,

rebus natura: Confidentifflme abstracta Mathematica acta,

Ptare, idque etiam ub'L minime videtur natura Pati . Sun:

¡gitur alía regula: adhibenda¡ ad realitatem idearum dete

gendªm, quas’vide lib. IL cap. III. -

' ' C A Rgsj n.'r

,250mm ſit cºgnitioni: humana! Exxon/ia (a) . '

est, totam cognmonem nostram , idest judi

cia , ſatiacinªríouex, canjecturar, ſyflemata jêiezmflm , 8( ª… ,9.

ſi gurd est alïud , quod ad c'ogn'itionem nostram pertinet, .In-"i119"

nmco idearum noſtrarum ámbitu contineri 4 Ideas autem*JÉ’:'"""

quum díc’o, non primas tanmm 8( ſimplíces intelligo ,

ſeu íntelligerïtias, ſeu ſenſationes 9 ſed eas' etïam, quas

ratíocinío ab actvem‘itíis deduxïmn's , modo reales d Ad

ea epim, quorum ñulſas‘ habemus notiones, nullo modo

cognxtío nostra' pertïngit .- Prima ergo & craflïot ratïo

cogmtionem nostram ſuppufandi est ex ideafum numero.

Quo hic minor est, eo arct'ror‘ïbuslimítíbus cognitiovnostra.

S 'g' con

5‘ I. EX iís , qnae ſuperjus dicta ſunt, perſpicuum Í’n‘máfl

'

A_

( ª ) “Picaſ- M de n dfflnſit Uuhiª: lib- 4- “P- !4,

278 ART. LOGIClE LIB. V.

continetur : latioribus , ubi ſuerit major . Craſſiorem

hanci dixi rationem , quod non ſem er fit exacta 8!

justa , ut ex iís, qua‘: ſequentur, pare ir . Porro quum

idea: in nobis provenían; a ſenſªriane , (9' canje-Bum ;

ſequitur in iis, qui magis cum natura rerum , aut ho

minum verſati ſunt , quique magis mentem in contem

plationibus exercuerunt, çognitionis extenſionem eſſe ma

jorem . v . '

rom-'ein 5. 2. -Sed tametſi cognitio nostra nequeat latíus patere

idearum ambitu , potest !amen eſſe arctior , Naſcuntur

ram mi; enim çognitrones nostra ex \dearum comparatione: ſeu po

"º' 'ff' tius tota cognitio _nostra idearum natura , numeroque re

ZªffZ-;u lationum idearum abſolvítur: ea comparado fit aut in

eqrªjn'ºz miriam, aut mtiºcirliº, Jam intuitio nequit in Omnibus

j'l-'ljjª'º'ªideis locum haber-e 5 unde fit, ut cognitiones intuitiva:

' ſin: admodum _pauczP Ergo cognítionis intultívzex.

tenſïo non ſolnm ad numerum return relata, ſed exíam

ad numerum idearurn, ques habernos , valde est çxígua .

In majori hominum Parte memoria, ſeu idearum prom

-tuarium , maior est Perſpícacia 5C judicandi facultate :

ed & judicandi ſacultas minor ſacultate rariocinan’di; Sr."

facultascompoſitiorum ratiociuationum multo minor ſa

cultate ratiocinarionum ſimpliciorum . Unde fit ut in o

mnibus judiciorum numeros minor ſit numero ratiocína

tionum: 8: numerus ccmpoſitiorum ratiocinationum mi.

nor numero ſim licium. Adeoque infinita ſunt, ad que,

etiamſi eorum i eas aliquªs habernus , nemo pertingit;

Plurima ad qua'. pauci. ' _ . . l

HF" bm 5. g. Brevrtatem cogniuoms mtuitrvaz ſupplet quocum

flſiffffmque tandem modo ratiocininm . R'axio'cinii .ope inter ſe

líquovym- conſerrmus eas ideas , quas fimplici mtumone conſerre

$52,173" non poſſumus . Fit autem id ope media: alicujus varitati;

mr Mi" prime, vel .pz-incípii , ut paullo post dicetur_ . lraque 1ª,-.

233ml' trocinlum mlul alrud est nxſi yrs analogiat rgnpu ad _n9

ï'Ñtum, quod postea demonstrabrmus : ſcil, nrlul ratlocrnro

~~ conçludrmus , mſi ex us, qua: lntuemur, nec alga ratio

ne , niſi ex iís quaa cognoſcimus , zstimautes ignora.

_At ne hoc quidem modo omnes idear-um_ relationes PEP

cipere poſſumus: nam 6C deficit in plurrmis perſpicaci

tas , ,ua ſimilitudo ignoticunr noto perſpiciatur ; & in

aliis efiçiunt cFlerumque ver-¡mm prime , ac priircipia,

quorum ope i eñlciamus . Prioris exempla in Omnibus

hominibus habemus 5 quorum _quidam deſectu perſpica-ct

ciae paullo longiores demonstmtrones videre nequeunt ;.o-. q ſi

mnes finitam habent ratiocinandi vim , ut nemo fit o

mmnm hommum Ñ qui omnes conſequenuas , que ex

. Ñ . da.~ -z tuu-.JM. «MQ-24W…. Ñ ~, ,,If: {-i 9

Di: usu áA-rxocmu CAP. ll. 279

datís príncxpiis ſequi poſſunr , pcrſpicere valeat .'Alterius

hoc exemplum prefer! Lockius . Ideam habemus corpori: ¡In-,i

8L cºgitutionix . Sed ob medíi dcſectum nunquam ſorraíſi- "Í-¡v ª

fis ſola‘ratione intelligemus , utrum hzc duo ita ſeſe [LW-2ª…

mutuo deflruant, ut ne ueant una… eamdemque 'efficere fïfiºl.

ſubflamïam -. Addit 8( oc, intelligere nos clare quid ſit M2,;

quüdmtum eflè circulo :equal: j íntellígçre quoque , cui- ganan;

cumque dato circuïo elſe quadratum allquod azquale: ſed

fortªſſe, defecto medii, numquam círcino 8( regula qua

dratum círculo arquale reperietur. ~-~‘ '

S. 4. Qu'xbus ex rcbus patet , extenſionem cognitïo- qºnſzm.

nis noflrz eſſe non ſolum exiguam ratione‘ idearum, ſed zgjfiflg‘;

etiam breviſiímam‘ratione judiciorum & ratiociníorum . 57m2,'

Nam 8¡ idcarum numerus loage impar est numero re

rum : & judicandi ac ratiocinandi ſacultªs impar- nume

' ro idearum . ¡ſaque humana ratio non ſolum !bi-"mind:

haber, vemm etia‘m arctíſſimos . EX quo porro ſe'quïtur,

plurímas effç- verimes , quz_cuptum_"noflrum (up-Skank,

quas cupere poſſumuS¡ invenxre ne mmus . \SequItur ſe

cundo, rationi ipſi conſelntaneum. çï e, Fideï no's pſeru‘m

que ſubmiïtere , quie ibi inclpir‘; \Ibi-'definir ra’tïo . Se

quitur tertio, nihxl tam rationi’ eſſe conforme, quam in'

pleríſque çaure'judícium ſuſpendere‘ ~, neç'a‘m temere ju¡

dicare, a‘ut flulte alios accuſare Ñ ‘ ' - ª’""' " - -

- 5. 5, 1am cognitiones noflm! omnes , ut in ſuperiorí Am..

capita dictumlest", ad quatuor ſumma. genera reſerriv poſ- »emm-'(ſinnt,- l. Idarm'mzem , 2. coexſtfientiam rMIem, g. 'relatiº- …um

mm , 4. eziflgntia'm I'm/em . Oflendendum nunc est¡ qua- ¡dm-'N7

tenus comi-?iones nostre, ad qua'tu'or hake, ſujm’ma_ gene- zz; 572,7"

Ia. quod_ ſpeédïatg'pertinguntgàc príínu’m' cognítionïs no- m': Mz)

fine extenfio, 'quod \pactar act primum gçnus, tam ſel-me "º"

late patet, quam clararum idearum numeros , ſeu cam-‘

us: nam ſimplici quilibet imuitione perſpicít , quamlí-_

t claram ideam eſſe id quod en ¡¡débil al'iud ': \um

quamlibet eſſe a qualibet diflínctam’ ò Quamquam ne

hoc quídem ſemper in pçomptu‘est :›_ nam labilïtate nde-"ª

moria: idem quandoque ita turbamur, Corrumpumur, ob

ſcuramurz ut.- de earum identírate judicare non fit facile;

Hinc fit ut & 'in his judíciis quandoque erremus . Virª‘

mihi amiciffim'us, cui ue nemº- est, am ego ſim, nec*

familíarior , nec maioxªbds beneficiis o strictior BÑLquum‘ïª

melªncholía agítªremr ( agít‘abatur autem ſmpi’ffime )

identidem a meexquírebªt, quimorcalis effem , ac mi

‘ rabatuſ, velut- novum hominem . Fama. est -IS. Newto

\Nnpm‘ yam.ſenem principra ſua mathematica non; intelle- l

' miſc. "di-:Dm , 21D,.- \uz ' - «Ink -":'Ï:'›

S 4, 5- ¿T

na_p,mr .

280 ART. LOC-\CRI Luz. V;

Er wm# . S. 6.- Quod attinetªad coexzstemiam reálem , quamquam

in hoc genere lures cognitiones nostrz verſantur, \amen

Im . non- admodum . arius ez- parent¡ Nam ubí a ſenſibus diſ

ceſſerimus, quorum ope ſubstantias corporeas , --imperf'e

cte licet , cognoſcimus , in caeteris aut ignorantia re

bgnat , aut, confuſio : nam aut millas earum habemus

Ideas, aut neceſſariam earum in una reali ſubstancia coexſi

tmhiº'stentiain liquido intel-lígere nequimus . Sed dicamus hac

{fx-ſz' de reÑpauca accuratius. Substantiàrum existentia aut ſim

' ſu cogno'ſcitur, aut rªtiºne. Cognoſcitur autem ex -qua

cumque ptoprietate , que eo ipſo quod est , ſubjectum

habeat reale neceſſe est . Qnum percipio extenſion?” ,- aut

I . ſolidit‘atem , aut gnwitatem-&G velut propnetates ~rea.-:

[es ,. pro cerro concludoefl'e hªrum rºprietatum ſub

jectum , ſeu ſubstàmiam . Item conſgins-'mihi fum-,

*mL-.- cogz'tare 5 exſistib ergo ſubiectum aliquod cogi

\ans . Içaque ubi nullª . ſubstantiárum proprietas -cogno

ſcitur , ne ſubstantiarum quidem exſistentia co‘gnoſcí

ºíest - , - ' rftlb'Quema-P_ '5. 7. Interim est nimisr va‘gaſi &L confuſa ſubstantiz

"¿jm idea,_ uz eo modo elſe cogno Citur , quo dictum est .

15,53). Quo :iarior & distinctior evadat , curandum zest, ut

*mſm quºad fieri potest,~major ejus propríemtum: numerus co

gnoſcatur. Prout plures ejus propnetates dewgumur, ea

f'º'ſiiſlin- dem pro uione clarior & plenior ſubstannç cognmo e

ªl'ºçfjº; \radit . primum ezperientiz ope _tentabl_m.us", quem

,¡,',,,‘,~,,' dçpcebus ~corporeisegltuk :í neque emm arbrtrams conge

cturis‘in huíuſ'modi rebus locus eſſe potest . Ita Chemlci

. --gfiPE ígnis plures -metallorum, aliorumque corpprum .pro-r

Ñ* prietates veteribus ignotas detexerunt : «ex quibus demdeï

' pleniorem ?OI-nm cognitionem habuerunt, & mſignes de- í'

duxeruntuus- . - -ª, ,- .‘ *Ft *

,, RM.. 5. 8,. 'Sed nonnihil quoque rationi tribuendum est .

ªª- Sunt nzdam proprietaces , que; nequeuntzeſſemſz cum',

qnibuſ am aliis connexz ac necest'ario-Ícopu-iaza: : uaqueü

primie‘fill-ís-detectis , 8x .haz quoque detecta: ſunt . Hac

ratione Mathematici ſcientias ſimsv lon‘gifïime provexe

run: . Ira ſi figura habeat tria [nera rectaſi , conſequeneü

est ut habeat tres anguios zquales duobusv'rectis 3 :qnippeªf

qua; ſunt neceſſariov çonnerça . Hzc ,v'lªzrflqtius' pam' ,IT

quam experientia , qma enam a5! ſubstannas Incorpo

reas ſpectat . In natura animtxdetcgendax ea me-z

thodo - aſus ſum ,in Metaphyſicª .. \Examínavi -an

cogitatio; una conſistere poſſet cum vnoris corpnris'.

proprictatibus , potiſlimum extenſione; ſolida . Vida-[Ñ:

batur pugnare; igitur gºncluſi , non Poſſe haac duo??

Z- 1ª¡ . .C eiuſN.

DE usu atartocmn- CAP. II. est

eiufdem fubliantiærefrez neque enim una eademque ſub

flantiª proprietatibus contrariis conflare poteft . Tum

deduxi, nec ſolidam, nec diviſibilemefl'e animi ſubstan

tiam : ac proínde a corpore mostro diverſam . Eadem me

thodo uſus ſum in demonliranda Mentis Externa*: incorpo

ralitate. .

~ 9. cæterum agnoſco plenam eſſe periculi eam viamz "tf vía

facile enim est indulgere genio at arbitrio: facile decipi SEL"?

in collatione proprietatum . lnde fit ut quidam habeant

pugnantiay quæ aliis non ſunt . Nam me e. g. nemo

adducata ut mihi perſuadeam, ſubstantiam extenſam at

'ſolidam rationis capacem eſſe Poſſe; quum tamen Joan

nes Lockius id minime pugnare contendats alii vero

rem ita efi-e arbitrari fint f. Quocirca acri cura hæc Ñ

omnia pertentanda ſunt‘, .& leutiflime , ac tunc affir- x

mandum aliquid , aut negandum , quum evidentia c0- k '

git . concludamusg magmtudinem mentisv noflræ in

coexfistentia reali .-dekegenda, admodum eſſe brevem , nec

in ea re nos ſcire, idque ſat cruiſe, nifi quod vitæ nofiræaconfervandæ est necefſarinm.

5. 1o-. capaciores \ſumus , ut Loekius exiflimat, co- cognitio

gnofcendi repugnandum idærum , quam cºa-xſifiemíam "Nª-'.

rea/em: quilibet enim/dum duas limplicesw ideas inrelli- ÏLZJ…,

"Sir, veluti A , & B, poris est perſpicere . utrum alta

ra alteri adverſetuv, quam an cum e3- congruat , atque

in una fubflantia coexfifiat .. Sit A idea rotunditatis ,

B quadraturazs nemo est tam flupidus, qui ipfa intuitio

ne idearum A.'& B. non flatím intelligam eas fibi ad

verfari', ut in uno, eodemque ſubject() eſſe nequeant .

Sed dum difquiritur an cogitatio e. g. &- ſoliditas in eo

dem.ſubjecto coexſistant, id non tam facile est pervide

re. Est quidem primus gradus cognofcendæ coexnilentiæ \

realis non repugnantia mprietatum : ſed minime is ſuffi

cit: demonftrandumze enim , non tantum non repu

gti-are fibi proprietates ( nam id folam rquæliionem eje

Poflïbilz’ definir) ſed neceirario coexſiflere , quo quælhode exfillentia reali definitur. n d

5. x1. cognitio relationum ſimilitudinis., aut p‘ropor- z:: "la

tionisidearum; atque idcirco rerum cum rebus 9 ut est "ª'ª‘ª’ .

maxima human:: ſapiemia: pars , to‘tíuſquer-ſcíemiz no- ›

ftræ principium, ita unice est homini neceifariaj ut pof

fit vivere beatus ,aut ad beatitudinem per re, quæ duo

funt nobis a natura propofita, ut faepe diqfim est. Vi

vimm- autem beati quum animus fine perturbatione est,

corpus ,fine dolore awautk ( quoniam fine ullo dolore

omnino dre nequxmus) quum doloruin ſil'mma. longe

mmori .j

.Qwuf

qne In‘:

¡MMM .

zSz ART. Loaxcæ L1a.~V.

minor est fumma voluptatum totius vitæ . confequimut

beatitudinem perfectam , quum obfervaverimus quæ 4

Deo jim: mandata . Prius conantur efficere difciplinæ

dues, III/jim, qua animus , 8C Medicina , qua corpus

cnraturz alterum efficit Theologia 7 quæ propofitas ho

mini ad beatitudinem vias patefacit . Ethica continetur

cognitione naturae hominis, virtutum , ac vitiorum ad

animi tranquillitatem pertinentium. l-læc cognitio non

potefl fola meditatione protendi : experientia neceflaria

est. Medicina continetur cognitione relationis remedio

rum & valetudinis . Et hæc quoque cognitio experien

tia dilatatur. Theologia tandem cognitione relationis le

gum divinarum , actionum noflri liberarum, 8c beatitu

dinis æternæ . Ea auctoritate tantum propagatur .

S, Iz. Quazritur, quouſque- in his cognitio nostra pa

tear? Plurímum, ſi cum veteribus nos conferamusg non

multum , ſi cum rerum ipfarum natura, Nam infinita

propemodum funt in homine , quum Phyſico , \um

Morali, quæ minime inter ſe conferre poffumus -. Turn

habet homo non folum Phyſicus, verum etiam Moralis

cum infinitis rebus extemis relationem, quam in ſingu

lis minutatim intelligere nondum poffumus . It:~ .8( in

hac quoque cognitionis nostre parte infinita pofleris de

tegenda fuperfunta ſi industriam ad ſingularia conſerre

Velint. TheologiaÑvero quum duplex fit , revelar:: , 8c

natura/ih illa eademfemper ell: hæc naturae cognitione

longiffime est provecta: nam viri docti nullas pene na

ture res , astra, aerem , aquam , plantas , bruta , ho

mines &a non Deum , eiufque fapientiam , potentiam ,

providentiam , bonitatem demonllrare oflenderunt , in

quibus excelluernnt Derham, Niewentítius , Fabricius ,

Leſ‘ferus , aliique. Neque dubito , quin , ſi eadem at

tentione perſequamur, longius quoque progreffuri fimus .

interim fnperfunr plurima dilu quidem tentata , ſed num

quam compofita , ut agnolcamus & in hac re men

tem noflram efferbreviffimam, ac propterea non folum

caute , fed etiam modefle in his rebus agere debere .

Inter media autem capacitatem noftram hac in parte au

gendi , ponenda funt fludia Ain't/:metim- 8C Geometría- :2

nam quum hæ fcientiæ comprehenfione relationum con

tineantur , mirifice mentem relationibus íntelligendis &l

dimetiendis arffuefaciunt , ac quafi fcientiam quamdam

«u in

univerfalem/iniriobis indunt (a ) . Sed ita. tamen co

i p »'12 . medii , lendæ PF¡,JJ i r mil 'v ct*- f " i i

( a ) Match. lib. S, de ¡nz-mr. mp. e.

DE USU RATIOCXNII CAP. ll. 28; r

reſide: ſunt, ut ſemper reminiſcamur, nos non in mundl

!mmm I'mEIügiái/i, ſed in real¡ verſari ,ªzneavero‘ſciem

tiarum fine nos divertant, “ ~ .9...

S, ig. Pertinet ad h‘ºç cognítíonum nostrarum genus Cºgm’n’c

cognitio‘ originum eſſe-&wm a ſui¡ amſir . Haze cogní~ '31mm

tío in quibuſdam rebus neeeſſaria. est homini , ~ in -aliís FÑJÏJ

ntílïs; in pleriſque curioſa . Et quidem ,in iís , ubi est

neceſſaria, vix ulla est, nifi forte interv flupidos , Igno

,rantia . Ego ſaltem nec eſſe hanc ígnorantíam ullíbí vi

deo', nec, quum Deus homini provídeatx, eſſe Poſſe mi

hi perſuaſi L Ex qup' illud deduce, earum cauſarurn,

?uz ¡gnorantur, co 'muonem mínima eſſe homini neceſ- ‘

ariam, Utilem cau arum plurimarum cognitíonem dee(

ſe, ſrustra quo ue luries tentatam, hodieque tentar¡ , _

non abnuo *ª ſe ~ſi &a eſſe ſorte Contemi homines velínt, , Ñ Ñ

poſſum; &4tranquille, iis etiam \ignorar-is, vivere. Ergo ª*

¡11 hac parte -cognítio nostra ,\ ſi verum f'ateri velimus ,

admodum est exigua, quamquam‘ & dilaretur quotidie , ,

8: (Pes fic ſore , ut, ¡¡¡ſi barbarie Europa iterum ſilve

ſcat ,,longiffime provehatur, Utínam vehementiora Geo

metres, ac Natura: Philoſophos premia adignnt I nam

illos, qui aut araneaz telas texuvnyt , aut Cbimazraz azlas

explumªnt, aut in hircocervís vinequítant ,\ aut qui instar

Penelopes , in telís z ques ipſi contexuere , retexendis‘oço

cupantur, valere jubeamus.. ª r _

S. 14. Veniamus ad poflremum genus. Cogníuo -no- Caer-¡río

flra quod ad ex/¿ctemigm rerum realem tribus nititur ſun

dame’ntis con demís , ſenſazione , ratiocínatiane . Con- 7911i: .

ſcientia exſí emiam nuſtrr, ſenſatione exſistentíam eorum

cOrPOI-um , que ſe'nſuum nostromm orgaſm. commovane;

Tanotínatione cauſas ,phxnomenorum activas cognoſcr

mus. Ex primo fonte cosnitio exſiſtentiz noflri realis

clara. est ,8L cert'a ; ſed hoc unico conrinetur obíecto;

nullam ergo haber extenſionem. Sed ſenſatione paulo latius exſitenditur , lícet .prz univerfi ímmenſirate rerumÑ

que numero infinito, víx latum unguem. Paullo quo

ue longíus progreditur' via ratiocinii : ea enim cauf\las plurímas rerum genitrices cognoſeimus, . Ad duo au

tem reruna ſumma. genera. reſerre poſſumus quxcumque

exſistere clara cognoſcímus ,› carpºra , -ſeu res extenſas in' nos ctagentes ,' &_ -Uim ac can/2x: qugſdum ªEh'-,

*ua: qbaecumque tandem ecc ſunt : Primarum enjm,

ſubstamiarum ideas non habernos, niſi confuſas 8; chica

ras.. .. A ‘ '-S.

5. 15, Atque hXC demonstrant quatenus- cogniúo no

flra exteudatu‘r. Demonſlrant pra-,Perea ignoramiay ,A n07

, ^ ., ram

284 -ART. LOCICE Ltd-.V.

llram louge eſſe majorem , quam, noſira est cognitio .

Cujus ignorantiae tres affert Lockius cauſas; quod defi

ciant ide-e: quot enim ex/i/iere parendum efl, quarum nuli

- i v la: .nec habemus-vinea- haben pali-amm- idea: Y 2. Quod

i ' t plurimas ideas comparare nequeamus , aut medíorum d'e

.._' fccim aut deſectn perſpicacitatis : 3. quod in majore

hominum parte deſir labor &kttemio ad veritates detegendas neceſſarla. i

ª

C A P. , III.

De Attentiºne intmdenda.

¿mm-ª 5. I. A'Ttemiº uſque adeo est ad verítates detegendas

Mim¡- neceſſaria, ut veritates ipfæ alioquin in meu

f:: jit dio pofitzea ubi deſir atteqtío', minime imelligautur .

me". quemadmodum enim ad objecta corporea intuenda non

«ſn-'a- ſufficit 'eſſe illa a Sole illumínata, habereque oculos aper

tos, quibus illa obverſentur , ſed est præterea neceſſa

rium, ut oculi erga illa -intendamur g contingitque lá:

piffime, ut præfentia non videamus, ſi alíud agamus r

eodem modo, nifi in intellectu adiit amm-io, ut fcilicet

ille ita ideis contemplandis applicetur , :ut immotas

perstet, earum relationes, ac propterea veritatemi nul

lo modo intelligimus. Id quiſiàue animadvertere poteft ,

"Ï' ¿um, in varias partes animo istracto, ad aliquid con

.Ktemplandum aggrediturr nam 8C citare illum ad fin

gulos gradus cogltur, az invitum ducere , ac plerum

que ,- i|lo«reſractario , omnem contemplationem inrer

miztere. e n '

M… Sed uæ ars elle potefl animo attentionem con

ªuMz'. cillandí .ª ob ervandum est , quibus potíffimum ex cau

f ªfªf'fis animi attentio avertitur , tum quibuS/“concíliamr ,"""ºm’ut illas disterm'mare, has fovere poffimus. Cauſa? , quæ

*zm/aptas b . i _ _ l _ _

Ó' dolor, agis atytentlonem a ventanbus perqurrendis avertunt ,

l

‘"Pº""-' unt ferme ea?, quæ animum corpori , eiufque lvolupta

tibus plus mancipzm‘t , quam fcientiæz nam animus vo

luptate tantum St dolore permovetur i itaque quæcum

- que in illo aut intenſiorem voluptatem , autdolorem pro

gignunt, maxime concítant, atque divertunt . Mullæ au

tem-voluptates, nulli dolores intenfiores ſunt , uam ui

corpus afficílmt . Ita fit ut in his voluptatibus ' do ~

ribus animus maximopere ab omni inquifitione 8C con

templatíone removeatur , ac magis etiam voluptate ,

quam dolore. philofophus ergo, qui_ veritatem quærit ,

ſcidp, ſe non primum illam det-:Sere Poſſe , ac. fincere

e mme

DE US’U RA’I’TOCINLI-_CAIR I‘II. 285

l

íntueri , quam a vehementioríbus hujuſmod't voluptatix

bus & doloribus animum vindicaverit’.. .lis cuim agita

to corpore, frustra, meditatur animus , aut~fi.,quidpiam

íntellígere conatur, nunquàm recta, claqe.,.1* acüdiflincte

intelligic. ’ -‘ ' - **Rſs

S. g. Secundum haac distrahítur animu# ab affèctibus :

nam affectus vehemcntiffimam .in eo mpreffionemd ſa

ciunt , ac intenſiffimas quandoque vol, rates aut dolo

res excitant: exploratum autem ,est , a'nimum‘ intenſior¡

ſemper impreffioni cedere. Ita dum lumen maius afful

get, minus non videmus : perflrepem-ibus vehementiſſi

mis rumoribus, fonos Ieníores non audimus : majorí do

lore affecti/ minorem non ſentímus. Jam quum affectus

ex cauſis ſingularíbus progígnantur , -ſeu ex ſingularibus

bonis vel malís , fingularibus quoque objectis animum

affigunt, ut nulli ali¡ rei contemplandaz fit aptus. Itaque

philoſophus primum omníum affectus ab animo distinere

deber: \um fi eum invaſerint, abstinere _ab Omni inqui

fitione 8( judício: plurimis enim in primo libro explí

catum 'est , quam miris modís homines ab affectibus de

ludificentur . ª

.fecunda

cauſa ,

ª ectm .

‘.\

5. 4. Tenía cauſa, qua aními attentio dïvertitur; est 1,…,

cauſa

pluma

phantaſia. Ubí enim hace Paullo‘vivacior est , &C ima

giníbus corporeis gravída ,. potiflïmum ¡is , *que aniſi

mum intenſiori voluptate aut dolore agitare poſſuntz

continenter intellectum a contemplatione revocar . Haze

poñſfimnm cauſa est, cur mortalíum pauciffimi res in

cor creas meditari valeant, 8C intelligere: ngn _enim il

la olum dum abstractis contemplationíbus ſe milícet, res

incorporeas ſormis corporeis íncrustat & adulterat 5 ſed

corporeís ¡maginíbus vehemcnter intellectumlafficit , ut

is contínuo a ſublimí medixatíone deturbecur . Omníum

cauſarum , qua: philoſophi artemionem interrumpnnt, est

hzc curatu dífficílíor.- nam quum illaab .infamia uſque

dominar¡ conſueverit , atque, nobis perpetuo inter cor

pora verſantirbus , corporeís ſit ſormis plena , difficilli

mum proſecto est, aut cohíbere, ne ubiqueínfiliat ,-_ .aut

íis ſpolíare imaginíbus , quz \It-Ñ nos non tangere , lta‘

non turbare nequeunt . Saltem ubi comínuataſrerum ab

flractarum medítatíone 8( uſu …a ad obſequium adígi ne

?ujtr (quod est maximum , quod a phantaſia Obtínere puf

uſnus) opera: pretium ſaciemus ,abstinencia a studíis ſu—.

bhm’íblus, ne non ſolum operam perdamus, ſed ſoedís er

rorïbusy’mentem inquinemus. ’ :5,.

S- :xv-Quema cauſa ſunt ſenſgsz .qui & animum' vo

fin'.

Quem¡luptatibuſieçleliniunt , &corporexs \mpreffionibus perpetuo ºªºſª º

ſmſm odwer

286 ARLLOGICELILVZ

¿iv-emm. Est haze .cauſa 8C latiffima', & noflrï,índïvÏ

dua comes: fieri enim nequít quíri‘unquam aut fine ſen

\ibus ſimus; aut ¡is non' utam‘ur’. AC* üb¡ unum aut a’lte‘

-rum ſopive’rimus , presto, alii ſunt, qui n‘os inferturbent .

Quolibet’ lumine paullo inſolentíori¡ inſolent'íorí ſono z

adora &Cu distrahimur, ſaltem uſqueqúo medítationi nou

ocaelluerimusü Ne his divertamur; nece’ſi'e est uf verí in

quiſitío 8( amor magis ños commovezztt, quam ulla ſen

ſuummotío. Id vero quam ſit dífficíllimum , -nemo efl;

qui ¡pſc non melius anima’dverte‘re poffit , quam' a n0

bis doceri .~ In tanta ígíru’r anímí dístractlohe , qúíd

mirum est , pauca nos fincere‘ , ac' nude ïnt'èllïgere ,

han-ere pafl’im, czcutíre, labi , aberráre .ª potius mil-um

eſſe debet, ſi pauca ſciamusi Poenitet me human:: ſu

perbiae 8L arrognntiz. . _ ’ - :h

¡Mſ- › S. 6. Atque ha: ſunt generales cauſe,- ?Dibus átrenfïò

pmíª'.. interrumpirun Nunc ſi peculiares recen ere veïlemus ,

;gif-fl:: opus aggrederemur pene ímm‘enſumt na’m e? omnes cauſ

.‘,,,,.º,,j,,ſm,-quz aut dolores & voluptate‘s in nobis progenerarc

ſum apta?, aut affectus concitara 8! íntendere , aut Phan

taſiam commoverle, ac pervígile‘m &e quaſi perulc‘am fa

cere, aut ſenſus' allicere 6C ſibí mancípare y quz 'Infini

tz ſunt numero, inter cauſas recenſendzr ſunt,- quibus ati

tent’io aut m‘rbªturï, aut ſuffocªturi aut alío divektítur 3

' Qüocirca nonprimas ntum’ philoſophus cavere ín con#

Ñwmplatímïbus deber, ſed has etiam evirare . Quïnímº‘

¡zum …Y 'ab his vím accipiánt, in eo attentïfflmus el'.

ÉL debet-, -ut ha": quam remotíffimas a ſe habear , ſi. cor~,

dí veritatem haber. Id'autem ita inrellígo, non ut ſe

tedere‘ a mundo 6( civili conve‘r‘ſªtïone fit neceſſe , quod

necxfieri potest fine qu‘adª’m ímmanifate, nec ſaciendum

est, quando non contemplationi ſtankum 5 ſed actioní ma

xime’ nat? fljmus: ſed ut ne iis ita ímmíſce‘atur Philoſo

phus , ac totum ſe dedat, ut null¡ alli reí medírandzz ſig

a ru‘si'" -' ' "Pª'éfª'ª PS; 7. Quu‘m íntellexerímus, quïbus maxïme caúſis tur-Í

21222;_ ba‘tur aut di‘ffl-patur attentio, videndum mmc e‘st , quibus

ªfr_ m- ffla concilíarí poſïït.- Quum animas", ut ſzpe dictum est";

""ª"""voluprate &e vehementer alſíciatur, 8C determinetur ,

attentiſfime voluptatís objecto -adhaareat: curandum est ,

ut in nobis amorer'n ſapientiz excítemus , quo anímum

quaſi irretia'mus, & detíríeàmus . Szpiffime obſervaví ,'

mm me immotam ſervaſſe artenríonem , quum vehemen

!Í deſiderio verí alícuius ínveníendí impelIex-er ,' aut re

rum , quas 'i'nedkaban aut legebam , 'mtenſiorï voluptate

‘ Iemulcerer. Id avutem efficíemm, ſi quam ſaepíffime in

gentes

r

DE USU RATwuNu CAP-,Ilí- l 287

gentes ſapientiz fructus &commoditatas nobis-aah oculos

-ponamus, I." noſïri‘ curam &l conſervatioñemz .z. vhono

rem &l digniïatem , ,que vera ſcientia cum morum hone

flate Coniuncta, Tandem aliquando conſequitür: g. - bona

quoque &l divirias, quas ſecum affert, ubi ea non tot-pi,

da, ſed* activa ſit, idest ¡Ibi, in publicam-utilitatem con

ſei-atar¡ cui faciundae homini datur: 4.. voiuptates, quas

ii perſentiſcunt, qui varita/tes creteris -ignotasªcontem

planfujr, quibus ab erroribus humanaª. vitz inſeſiis, vanis

-timoribus , aliiſque affectibus miſere homine’s agitamibus,

liberanturv: -nam, ut ¡lle ait‘¡ ‘ _ Ñ

Suave. 7mm' magnq; tmbtmtiém @quam *Demi: , Lutrníuj

E ima-.Magnum allez-im ſpeêïzm labore-m ,' “- ²~

Non guía -Uexarí quemquam efl ¡manda *vol/¿Fruit,

v Sed z quién: ¡pſx .ma/í: tareas, quin camera ſua-N921?.

5. 8. Sed iis quoque cau‘ſis , quibus attentio diſperdi- Alter-IM

tur, vir ſapiens uti in rem ſuam utiliſſir‘ne potest . Sun: ::SYM

'qumdam corporis voluptates licitz‘; que nimlrum nec ir¡- ¡¡Saf-Ã'.

ten/Fam* ,‘ nec extenſiane modum a iegibus flatutum üe'xce- Pº’cl'ſ _

dunt. Si iis ſruendis ſciemize utiles eſſe poſſunt‘, ut ſunx, "ª‘ ª"'

ſi recta' exerceantur , bz quoque voluprates vanimo ad

ſcientiás c’ohcitando aptaz erunt . 'Ac ſcientiaè dupiici- _raſi

tiene his volu tatibus inſerviunc : 8C quod -bona :adve

hu‘nf, unde ila*: naſcuntur, 8C prazſertim quod fectum

eoriim 'uſum demonstra'nt . Enim vero ad tranquilie‘ bea

tçqu‘e v'ivendum non ſu’fficitdbonis affluere , quum plu

-nmiſinu qui in ſummo \em-\mv bonorum appa’ratu mi- '

ſeré vivupe .› v-Ner‘seſſa‘r'nm'migit‘m- quoqtie est,- ut 8¡ ea

rè‘cte’ ;estimate diſcamm¡ & \recte uti ,* quod fine ſabien-tia fiemoª'tohfequitur . Accedit quctod mſi ‘ bonis mi di

.fcamus, majorem‘ illa miſeriam , vquam ſeli‘ci't’azem nobis

*affïerre poſſunt, id quod perpetua vita: experimento ſei»- ~

mas. v i. J z J LM fflgegwflsrü _ ¿I

‘ S.- 9‘. ¿In primis‘auóei’n' affèctus rpſ'os ,› ſii ſapiamus ¡Ten-ſm,

uriiiter m ſapientiam comparaudam convertemus .- Nam ""ª ,"'ªſunt quidam afſeé’tus , qui attentionem _quandoque acuunt ,~ ;53.7FM

8L aiacricatem’ fludiorum faciunt , velnti 1. amor &ama- !Win-_ir_

hitio honoris: 2. ſpes prazmii: g. iñvide‘ntia 8( zmulrv- 275,17',

río:: 4. dolor ex ccmtemptu, afque indignatio, ac ira' a Pra-mii?

Quodv ſpectat ad primum 8x ſe'cundum , id p’r‘obatur avi

dent‘iffimis obſervat-ionibas, uibus conflat , tunc’ 'maxi

meïlartes omnes Se ſde-'mias oruiſſe, quum iiteraií PIU

«guides in hºnora habírk ſunt, 8: prazm'ris, ornatí ;‘ veloz¡

m Grecia Reipubiicz \empate , quem Philoſo bi 8¡

Oratores &e magni aºſ-iimarenmr , 8( ad ſumma ' eipu

'Blitz munel‘ª- eveherentur: Roma-ante Caſarem dictato

› 4 , ram

288 ART) Loc-lc¡ L1!. V.

rem- oratore! : Arugusti 8: Mecªmªtis' -ïempore Poetas :

in G'alliis ſub Ludovico XIV. liier-ati ferme omnes ,quos

ille vel invitos ad prat-mía adigebat .* Neapol-i ſub Al

çhonſoRege, cuisviri docti írr. deliciís fuere :› in He

truria, DomoModiceareguaIrice: Ferrariae ſub- Esten

ſibus Ducibus, ac alibi -. Pràzterèa ez diſciplina magic

coli videntur- 8: augeri, que magis in pretio habentur,

cujufmodï Mathematics apud Gallos & Anglos , Juriſ

prudemia apud nostros. E contrario quum diſciplina

nulloí ſunt in pretio, 8( eorum‘ cultores deſpiciuntur ,

22m5, ſcientiz omnes jacent. Egregieigitur Cicero,

~ 7105 a lt 4178!- 'nm…- 5. xo. Przterea plures invidentia, contemptus ,r indí

vidçmíh-gnatio, ira; ad egregia molienda adegit , dum ſuperio

:ffjfªª‘ tem non tolerarent: violemiffimi enim ſunt affèctus in

m . * vvidentia, -& indignado cum ira .conjuncti . Et ira ,qui

dem przclare ingem‘i car-dicta est veteribns : nam mhil

- mªgis acuitringenium, facil verſatile, 8( ad res minu

las &l difficillimas etrandas adigit . Caeterum quando

hujuſmodi affectus Cile modum excedere poſſunt , at

que, ut cmeri , ideas 8( judicía corrumpere, attentionem

quidem excitabunt, ubi adſunt , ſed_ judicium deturbap

Bum , ut propterealnon ſu: tutum‘, ns animoagítato ju

icare. ,-:í Ñ v - i' ªgano-hn, Barris-¿QUÉ, quuui ín_.potef’_tate nostra ?ima fit

{Ïuç Ing-hu; yªffectu‘xcxcitare , . qui ill¡ medium attentionis

::11221: idzendenda: èſſe poſſent? Nempe quamquam hi afl'ectus

:ſe paſ- ab aliis ſunt in ph’iloſophis lemter titillandi , quo illis

fi’" "' animus ad philoſophandum impellatur 5 nobiles \amen

ÉÏZ’JÏ" adolèſcentes- ¡pſi fibí lirec calcama addere poſſunt‘ & da

dmlk- bem: x. qui gloria: ejus , quz virtutem conſequitur ~,

amore minimexangítuc, aut natura: est bruta', aut _ img

manis: 2. przemium virtutis expectare’, ac honeſle qua

" rere, eoquemangi nature humana-z conlèntaneum èst,;íd—

que omnes fibi proponere debentante oculos , ne¡,qua:

virtuti debentur, ſi virtuoſi contemnant- , indigni obti

. neantz, qua. re nihil est,ſocíetati pernicioſius .* Ñg. quum

naturalecst zmulatione a: ualium homines, ad cgi-egin

- facinora incendi, \um quique ptoprioad id officio ani

mare ſe deber; quia hace virtutis zmulatio Reip‘ublicz

neceſſaria est. Interim cavendum est, ne., quod i'mprobi

& ſcelesti homines ſolent, dunmvirtute alios zquare ne

quimus, malis artibus opprimamus: .est enim id indi

gnum non ſolum philoſopho , id est_ íàpientiz studioſo ,

-ſed homiue : 4. ob eamdem rationem generoſum est indi

gnari , quod pi'xmiarvirtuiis Poffideat vitiumz quod error

. pro

DE USU RA-nocmu CAY.- lll. 28;;

Pro verïtate dominetur, ignorantía pm ſcientia , eaque

te ſe ſe incitare ad ſcientiam 6L veritatem. In his rebus

ira ipſa & honesta est, 8( neceſſaria 75A»

s'. 13. Sed &l phannafiª, 8( ſenfibus ſapienter mi poſ- ªªjf‘j‘fl'"

ſumus in attenuone intendenda . Quoniam ita natura ?ZZ-'JNE

comparatum est, ut propter menú-s 8: corporis unio- ªª‘p'm

nem , tebus omnino abstractis minus‘ tangamur , juvabí: "ª" '

eas imaginibus phantasticis aut ſenſibilibus depingere,

quo in ixs anímus detineatur . Obſervare poíſumus , id

circo comparationibus rerum ſenſibilium- animum m-irifice

delectari , quod ſcilícet ita ſacilius ínxefligat id de quo a

gítur, atque ab eo ſonius‘agítemr . Ea est ratio cur 5:

Clarins, & jucundius res phyficas , qua: oculi-S ſubjíc¡

nequeunt, figuris Geometrícis deſcriptas aceipíamus. Ea

quoque cut Oratores non delectent tªntum , ſed perſua

deam tmporum vivacitate . Res quzdam metaphyſicz ,

que ſu¡ exilitate intellectus aciem ſugiunt, imaginibus

phamasticis apte delineatae anímum qnaſi citant 8: reti

nen t. Cam-_um cavendum est, ne his imaginibus ¡ta ve

r'uates intellectuªles incruflenmr , ut non amplias appa

tem: . -Przterea cavendum ne ex iis rebus accipiantur ,

un'. facile mentem ad aliud \ranfducunt , \ide-st ab Lis re

gus , qnz in nobis magnum aliquem afiectum. excitaro

queant. - ,

5. 1;. Sed &l turbatur quandoque, dífflpaturque allen

\ío rerum , que perpendí_ debent, obſcuritate , perplexi

me, permrbatione. Difhcillimum enim est ¡is rebus ¡m

moto anímojnhzrere, qua; ſui obſcurkate, aut confuſio

ne a‘ttemionem omnem rcpelhmt , quia nimis fariganc.

Obſcumm , intricatumque Oratorem , quique fine ullo

ord'me prout res in buccam veniunt, dicit , ſme incre

díbili faſtidio audire non Pofldmus . Itaque està hoc m3

gnum atteptionis _continendw prazceptum , tem 'cam',

quam examxmi ſubjlcimus , per partes contemplan: In m1'.

nula qua-que diſſecare: eas partes arctiori , quo fieri P0

test , ordíne concatenªre: ſingulas propríïs verbis, 8( nu

meris exprimere . Ita enim claritas , ,que ordinem per~

perno cqnzitatur', ntteptionem irretit _. Ea ratio est ,_ ob

quam_,v1r1 docfh przclpumt, ut emma, qua: aut addlſce

te , aut exammªre , aut docere velimus, Geometrico or

dine 8! formulis proponª‘mus. Utlliffimum ego hoc prz

ce \um ſum expertos . Vide interim - Schirranum Med.

ent. &l Corp. parce n. Sect. In.

5; ¡4. [mer media candem intendendz attentionís col- Quinn-m1

locari \Í'uutÑea omnia, que: torpentem anïmum concu- "WM-"1k

¡¡pm acc‘eudunt . Accendkur autem ingeninm agita- ‘ "

GM. Log. T tiene

,l Mmm S. I S.

medium ,

¿min/¡M5 -

ª/:IIdJ .

Quid fi' 5'* x*

unía-'l'.

venia .

M

ART. LoCXcE Luz. V;

rione ſanguinis , ſpirítuum , cerebri . Inde est, ut qui

ſrigido ſunt 8C tardo temperamento, inutiliter ad ſubli

mes meditatíones conantur: reſistir natura. Qui vero co

pioſiorí ſanguíne 8C calídiore ſunt , mente quoque ſunt

alacriori . Ergo quzcumq’ue remedía calorem quemdam

in nobis progignunt , ingeniüm quoque 8( attentïonem

acuunt. Szpius ex ertus ſum, me corpore júxta 6C ani

mo torpenrem, di putatïone panllo agítatiori, ſcríptione,

voce elatiore, fi-ictlone frontis -, at ue‘ſimilibus admini

culis, vehementer ad inquírendum ifl‘e concita'tum . Ea

ratio est cur vinum, dummodo ne hímium fit , mírífice '

61 laztificet, & ingemum, ac attentionem efficiat . Sed

pro cçUuſqne temperamento l'ns remedus utendum est. At

ſmpnº arcanum illud demum est maximum mentis &z

excitandaz 8( augendae. Nullum aliud illi atquale ſum ex

pertus . Id ego pàucís przcipioz ne Pluribns explicatum,

quaſi vulgare contexnnatur. Scíant tirones hoc unnm tot

hom'mes eñècíffe praeflantíſſimos. ‘

_ k .Quz reçenſuimus media_ talia ſunt , ut qpïvis,

qm medlocrem dlllgennam m ammo exeolendo adhlbeat,

m rem ſuam conſerrc poffit . Sed ſunt alía , qua: non a.

nobis pendent , ſed a nost‘ris educatoribus 8( magïstrís .

Ii _ſi ſapientes ſunt, infinita eiuſcemodi reperire pofſunt,

quibus pueromm & adoleſcentium acumen &attentionem

alank. Unum hoc' in loco, quod minus Obſervar¡ ſolet ,

monebo. lngenium curíoſum z &yerſatile natura nobis

dedit: id videre poffumus in puerls , quos prava edu

catio nondum corrupít . Si hanc curiofitntem ſequí , &t

non extínguere , ſed incendere ſciamus , aut vehemen

ter fallar, aut ea ſola ad ſapientíam pueros 8( adole

ſcentes perducet . Naturam humªnam ignorant ii edu

catores & magíſlrï , qui. *aut metu , aut ſerocïa qua

dam , aut verberibus nobíliffimum hoc¡ in puetís ad ſa

piemiam calcar extinguunt . Socrates m eo erat excel

lentiſſimus , ut curioſitate hac uteretur ad abflruſiffima‘

quzque pueros docenda: eam ſovebat, excitabazt, ſeque

batur . Hanc artem utiliter magistri ex Platoms Dlalo

A

gls diſcent . _ Pº":

x :e ' NGS-H¡

C A P. IV. :'.º’ª * PJ5, « ':'x‘flxw

De ratiºcinii natura Ó' gana-ibm. “"Làct‘é

OMnís cognïtibo nostra, qnemçqmodum_ alias_ dí

o _ ctum est, aut ſimplici mnm‘t‘one-ac :me/11g?:

:ia acqmmur, aut mios-»mom ¿9- amlogm . Sxm’plm_

--~- ~ "m

\

V\

DE usu M-rmcmu CAP. IV. 29¡

intuitione intelliguntur axiomata, fm prim-è 'um'tarer in.

tellx'gílzíle.r, am fenfibile: ſuapt'e-nªtura evidentes: in his

enim fine ullo medio percipitur extremorum relatio

quia per ſie patens . At, ut fuperius obfervarum elis

maximæ idearum noflrarum partis veritas fine medía

comprehendi nequit, \lia~ non ita. plures noflræ idea: ela.

ra'e ſunt, ut ipfæ per ?e conferri pofiinr , Operario menu

tis, gua ope'medz'r' duz ¡dez inter fe conferunrur , ratip

cimmo ä: computado appellatur . Ei ſempér principium

aliquod , feu veritas vel ex‘ ſe perſpicua , vel alias de

monstrata przstituïmr. Quad principium , ubi in ſerie

iudíciomm minime peccatur, idest in form: , ut loque

bantur Scholastici , ſi fuerit cerxum , itidem -certª eric

complexioz ſi probabile , sz hæc probabilis : fi recarium,

òç _ea precaria: ſi falfum , ſalſa: uno verbo, u i comple

xio est neceifaria , est -ut rincipía. . Sau-mw:- \mz

' S. 2. Ratiocinio ergo id) quazrimus., quod primo ium-tibiam

tuitu non videmus . 'Qu-ae autem‘quxmnmr infinita eflè ,',ÍÂÇÍÍÂ

.pofrunt: ſed iis omnibus- perquirendis rariacinii natura mr

eadem femper est, idest analo ia, ut quæ quati-untur iis , ÑÑ

q‘uz-'noſcimtur , ram fimilia âemonflrentur , uc iis,.ſub~ ¿t, ._

tiitui poffint, quo id quod de notis concluſimus L ad ea,quæ ignorabamus. traducamns . i-læc dici potest intrin- º F

ſeca ratiocinii forma. Intrinfeca ergo ratiocïnii forma u- ' `

bíque eadem femper est . Sed non iifdem principiis re

gentur'ºratiocinïa‘ omnia , nec eadem extrínſeca forma

dêſpºnuxïtuí- ; Principia 'ratiocinationum earum materia

dxcuntur. itaque ratxo'cínationum materia non ubique est

eaclem;SFoh'na'1 eštrirñeca ſunt fyllogifmi , ſorites &c.

Non igitur ubique eadem extrinſeca forma.‘5. g. Scio Andream Ridigerum (a) tria flatuere ratio- Ari-*e

cinarionum genera, non materia tantum , ſed intrínſeca ;KL-::EL

quoque forma ſeu natura diverſa , ſenſualem ſeu mat/\e- :irme-jano

mª’íªªm a ¡df-71km, &e mrbalem . Nam , inquit , ad o- "Mm"

mnem‘ratiocinatíonem tria neceirario concurrunt , fm- ‘Q ‘H,

ſm, idefe,'& verba . Idealem porro partitur in Meta- *w*

pby/imms ſeu vMust-mieloma , 8( difl-iplinalem , ſeu ¿[Tem ;J _ ª

tia/em : ‘hanc iterum in Muſa/em, ſeu byficamfflòc m0 k‘

m/em ſeu practicar». Adeo ut, -pcrgit iñe, quinque in u

univerfum dantur ratiºcimmdi medi , materia , 8: forma ,

bo: efl penita: inter ſi' “diver/i .‘ `

, S. 4. Cujus doctrina: fimdamentum -ſic ab illo conlli- !iv-5º

tmtur . omm mqmt, cogmm -uel vaig-m: ej) ', 'vel em- ¡“Ü/7:.

L T z , . dnd ; mentum .

› ' zw; ’ :sr

( I ) m veri Cv' {11/1 Iíá. a. m1. '3.

292 .An-r. Loclca‘. Lis. V.

dim: ¿nec ſubinde aliquid emi: , quod vulgar¡ eªgnitiºne

no» [int-fm para: . Tale quid *vel verba ſunt , uſm mmpe

verbºrum gent-ima, -ue/ res : ¡llum docet ratiacimtia ver

balis ſeu grammatica . RM DE! ſum existemiz , -UE1 acci

dentia , wi eſl'entiz: ex/iflentínr mm cui/¡bet flatim oó-Uia:

n-m't rariocinatio metaphyſica, ſeu ſyllagxfiica : academia

ple-7.211143 ſinó-¿mt ad cagnitiºnem ªUu/garem , ;meter quam¡

tatcs, qua: matl'lematica ratiocinatio expedir : effemire du

PUCP! jimt, phyſicz , nempe cauſe eficiente¡ , Ó' mora

les, mmpe finex, qua; mmque interdum cagm'tio vulgartſis, ªtque fenſa-::lie nobi: ºjfi'rt, quod 145i non fit, proba

Bilitati¡ reguli: indagarzdum ej¡ , quícquid eºgnitiºmª *uu/

gIzri mm pote/Z haben' . _Quad ſi ergo ſic de eau/¡I efficien

n'bm atque finibm quomadºcumqm 7205i: confiar , dm ad

buc demºnflrationi: restan: mod¡ : alter , quamºda data

cauſa accurate imIeniamur effectm , mim- regu/a: tradit

ratiocinatiº eau/alli* : alter , quemada dato ſutura qyºdam

EEE-&u ( fim- ) inveniendze ſim canſe iflum EJE-&um pm

flitum ( media ), (9' [71's ej¡ modus mtíºcinatiani: mam

Ii: , ſeu Practice .

…mp1, S. S¡ Mox_ hzc parum ſuapte natura intelligibilia , e

rriur-ªm- xemplls explicare conatur . SlC v. g. , mqult , quando

Íl'ïtl'lfi’ll

d¡ mad0~Mat/Mmmm' demon/¡mm, tres trianguli angulos zquales

mn Ri- eſſe duobus rectis, id quídem ide-ii- /Jaud fim’um, aut ſy(

dI'A-eri .

DIM N

'iacinsn

d¡ dore: ,

jisgzcims, _ _ _

f9 mdu- cludendi. Ubi hee dotes deficiunt,

&in .

lºgïmº , ſed figuris , quie varita: aflèrti fundam efl m

qui uſdam ſènflm/iém circumflamií: , qua: ſm* doctrina

ſimile pra-ten": ÍÏIZE’Í/A’BHJ’: ba: dum ºflendunt Mat/Minati

tt', demon rare dicuntur . Ide-alli ratiacínationix Syllºgzſ

mm* non' ¡mum efl exemplum . Verbalix mtiºcinatio efl,

quando ¡mella-¿2m ex ea -U. g. quod [10m0 Pſyc/aico¡ ( ani

malis ) dtflèmt a Pnmmatim ( ſpiritali ) inſert, pjjleben

( animam ) , (9' pneuma ( ſpiritum ) quºque diffèrre .

Hzc Ridigerus, qua: nunc non reſellam, ne ſupervacuamoperam fſiaciam . ‘

S. ó. Duo ſunt, qua: facultatem ratiocinandi ornant,

ſagacimr, &l induê‘liº , ſeu vis principia inveniendi , &

vis ea ad peculiares ſpecies traducendi , atque ex iis con

ne ratiocinatio quidem

eſſe potest . Ac primum neceſſe est , ut ratio princípia,

IS( ideas medias investiget , quarum ope veritatem dete

gere queat. Principia ªutem dico eas propoſitiones, que

analogía primum collecta ( neque enim ingenira ſunt, ut

Platonicis Placuit ) ſunt velut prima Elementa earum

Diſciplinarum, in quibus proficere volumus . Qui hac

perſpicacitate 8: ſagacirare deſiituitur , is ſlupidus 8(

brurus appellatur . Veleres Logici hujus ſacultatis exci~

tan

m usu nA-rrocmn Cu. 1V. 393

tandæ Se juvandæ caufa , loco: quofdam mmmune: exco

'gîtarunt. Sed ii funt inutiles, nifi idem prælio ſmc: niti

materia, ſuper quibus diſſerimus , calleantur . E. g.

‘Inutile est ei, qui de rebus phyſicis díſſerere velit , locos

communes ſuppedítare, fi rerum phyſicarum ſit îgnarus,

ſi in historia naturali frt hoſpes : ſi geometriam igno

ret: ex iis enim principia petenda funt , quibus ratioci

netur . Nam locos communes conficere , ex quibus pri

mee, ſeu natura/EJ* veritates haurxantur, qualia ſunt, To

1um efl maim- jim parte, Non pºnfl idem fimul eflè Ó'

mm efl‘e , aut fimiles , uz facili analogia omnibus aní

mum intendentibus præ o ſunt, fupervacaneum est, nili .

fortaffls initio earum difciplinarum , in quibus ad .priu- . ~

cipia emenda adhibenda funt . Hinc‘ vero principia fmgu- ‘

larum diſciplinar-um excîtare, est velle omnes uno in loco A -u‘inàóà‘uf coaraare . Pecit id interim Madonna in Spy‘

czmine Logic:: Gallice edito .. ' i - ‘ n.. --,

§. 7. Ad deducendi vim tria pertinent ;- i. -Sic prin-e g? Mo

cipia difponere , ut eorum concatenatio facile poffit ,ri-2"::

peri‘ ici r z. Eam concatenationein clare ſemper. & di- ‘fa-‘Vil

fiin e cernere : g. inde concluſiones neceffªrimdeduco

re v. Ac Principio, nifi principia reae d-iſponantur,, ſed

miſceamur fortuito, non ea ratiocinatio dici potest, , -ſed

cºnfuſio. Deinde nifi concatenatio fingulorum principi

rum cum fingulis concluſionibus clare femper perſpicí

tur, eli cæcis potius oculis irrumpere, quam iuquìiere,

vel demonfirare . Tandem nifi ex principiisunecefiarias

concluſiones -coffigere ſciamus , in quo proprie \ra

tiocínandi facultas pofitavefl- ,‘ facultate rratiocimndiade

flituimur (a). Hzc amem tria partim innata ſunt, par

. tim longo exercitio & habitu ratiocinandi acquîrumur.

idcirco Geometría a Arithmetica neceifaria ſunt equum

quia in nullis aliis fcientiis-tam accurate ratiocinanones

inflituunturzg tum quia in nullis aliis claritas &cz-“eviden

-tia perpetua ſervarur. M. ‘ ,

§. 8. omnis porro ratiocinatio fupponit hæc inter ho- quum

mines conllare . l. Vemm \eſſe No: cogitare ,’ gm cogim- "Pº/"'mm' . IL E[ſe propofitionnndeo natura ſua avidum-iila m'

T g pn- -

H ' ' ’

**n-…h- aha-nm

N_ y) li' o

( l ) ,He-\dann- iq E-mrpe ng. ¡oſx fruar edifica’ Benin’ .l'u

pinn/i ) 2:7:: Si xrow vna-np "¿San ma)" 1'91 Ira¡ ir ¡Ting

algun , _quoníam ſuper nivcm . qua cecidit . necefſe ell omnino intra

quinque dies pluere . QI:: ego o ab "aiii: audiui . Arg-1mm all, nin

tu! ;_eI-zo mn¡ quinque dies pluet . Prinu'pium , quod fuórlrnur , filtri! .

cuoneſcunjque nmgit , intra quinque diu plum . 2m nihil maxi¡ fli/md

um dicente {un pnñice .

,N

l

204 A111-. LOGICE LII. V.

primas veritatem ut nulla aper ¡¡y queat ejfe inter am'

mantia rm‘ionalia contro-verla. Il]. _Qype ſub primii- (2

Natura/ibm *veriratibm tºmprelzendunmr, debe-re ,elſe tam

carta, quam ¡IL-e ſunt: item ea quæ comprebendumur fi4b

¡is, quæ ope priinarum veritatum demon/iram furit , Ó'

ſi!: parra ir¡ infinitum . IV. guæ aut prim:: illii- veritſiatibm,

aut ¡ix, que inde neceſario ſequuntur , clare (Id-verſa#

-Uidmmr, eſſe ſalſa. V. Prºpºstn'onem aliquam demanflm

mm Effe euidenter veram , vel falfum , pzz/¡quam perfpicue

demon/iratum efl, eam , auf neceſario connect¡ cum Prin

flpiis, aut ii: ªd-Uerſari .

S. 9, Omnis vero ratíocínatio, cujus Sz rincipia ſunt

evidentia , vel ceſta, 8: ordo neceffarius, dicitur deman

fffi:: "a partim Potest demonstratio eſſe vel a priori , vel a po

pmri. fierion'. l-læc vel ostendit rem eſſe per ſigna 6( effecta ;

vel a proprietatibus eflentiam demonstrat z illa a caufa

vel effentia rationem affert, cur ſit , ſeu illius (apríori)

Duplex

demon

analogia a cauſa si eſſemía exorditur ,- hujus ( a poste

riori ) ab efiiefiua conſequenríbus, proprietatibus . Ita

-v ue demonstrare aliquid a priori est demonstrare ex cau

Pa, 8( Cffentïa : demonstrare a posteriori , est demon

mare ex effectís , lignis , proprietatibus . Sola autem

demonstratio a priori , quæ fit per cauſam proximam

ez ptopriam , aut per eſſentiam , ut in ſyntheſi- Geome

trica, communi ſenſu longiffime prazstat alteri ,- quia

quod in cauſa 8( eſſential comprehendi cernitur , tutius

primo noto ſubstituítur, quam quod in effectu &l attri

butisg idcirco quod prior cognitio ſit altera plenior . In

demonstmdís effectis per cauſas hæc principia fervari

debent :w

. I. Emdem cauſe eoſdcm producitur eflèctm, ſimile-I pra

duemn fimilex. Ex. gr. Cauſe pluviæ aut iiccitatis mun

do funt coævæg pluviæ ergo &l ficcítates ſic exlliterunt

veteribus fæculis , ut hodie . itaque rusticum est naturæ

ulla phænomena habere nova : 'quod ej? , id ſuit , in

quit Salomon . Apulos de ficcírate querulos fæpe audivi:

nec legunL/izimlo/am Apuliam l-loratii Epodon IH. ¡y,

Quid ſi de ficcitate, tamquam re nova queratur [Egy

ptius- P non magis quam de frequentibus ac longis plu

viis Neª olitaní; de nebnlis Angli , de frigoribus Svevit Fa nmi ergo hoc Tacíti judicium de Mari, quo

Brítannía alluitur : Sub mare Pigram o grave remigan

nam zmáibmt; NE ven-mss QUIDEM nomina AT

TOLLI. Palfæ rei perridiculas quæritlrationes . credo

quod rating; terræ montefque , Muſa ac materia tempesta

4 a - -Ñ 'mm ,u i calidiele ~;- I' . ;ir-::N

x ' r ~ -. MSI..t s .º i

DE ¡¡SU RATIOCINII CAP. IV. 29g'

mm, Ó' \profunda mole: camina¡ Mi: Indian' ¡mpg/lid*

tur. Agricola vita. lo. ~ ' ,

2. Cauſe rkrelſarice ſemper ºpertmtur ſecundum :0M:firm* -uirex, »ſign item [iba-ree. z ſi

‘ grcqufie nç‘çeflafizç :ſecta: fibi ſimile; prodmw›c\Ó'

ſerpper 'caldero', -ttoó. ¡tem ¡¡bom .1 ‘ "

_4. S; prºpraemnr mm repm'mmlr cede-m , mn 'eſk ende-m

elſe-mm. .' 3

S. lO-¿Düffl cªuflaperquirumur per e‘ffecta, .huiuſmodi DIO-_m

perquiſixiones hi: mtumur rinc-ipiis. “' ‘ HSM'

I. Nibil fit _ſim- mtiòng. uflícimte , ſèu ex Ñm'bilo m'ljif '

t, - .- ’ Ñ. ‘ 4 ',è 2, Nemo da; quod mm baba-2 neque pim- quªm ba

n. ..-1 '

3._ Si :metia amp-e ponimr A , eat/¡flat B, quotieſcum

que nuſe-nar , auſemtur B, eri: A cauſa ¡¡I/im B .

Ñ 4. Si gjſçmia- fit Mdem , mdem ſim propriemn: Reca-fl:

\e/I : fl diwzſªz dim/M- \ 'S. u. Demonflratiònum a priori ,' quz fiunt per eſ

ſentiam, ubertiffimam exemphrum copiam tota ſuppo

dítat GgometriªºNám Gepmetra postquam definitioni

y, bus-Ema Geometría crweavu z _eorum propia-(atar, rela

tiorm, (9' tatiana: diſquírit ,ª xtªque omnes ierme Geo

metricz demºnstraúones ſunt a. priori . Ením veto eee

x quoque dçmohstrationcs Geometricz , quibus ex una En

\is alícuíus Geometrici proprietau jam nota, aut demon

flrata, alwazdeducjxur, a priori ſunt; guia. ea,, ex qua

altera. dçducimvz, -ad emis ilhªus Geomemci eſſçmiam Per

tinee… Quake íuperſedeo ab Cxem lis, 'proferendis : nam

logiczflndibſos in Geometría¡ me qua* ratio 'm homi

ne vix confiar, exercitos ſu pono. Demonstrationum veª.

to a Pope-tíos¡ Sciemïz phy cz, & Ethicz exempla ſub

ministrabunt, in quibns demonflratíones a Prioriſñix 1,0

eum haber@ pair-mn , ‘ -'~ '.- f'ªu

ÑS. ¡2. Jam est demonſimio aut directªyªllt indi- Dee-yop

¿fin . Directa_ est quum ex poſitis prinçipiis- co'minuªm 17”…

vatque connexa idea'rſum ſerie veritatem demonstxamus ,

ſeu quum analogiaxºnſiªt 4 co ulando ſpecies , 'non II;

dudendo¡ ſeu adtímdo , nou uòmzbendç .~ Hvjuſmçdif

ea, quz‘ inſta.- cªpÑVLS, 6. poſita ést, çuºdlibet corpus e

¿n ſpatia ,~ quad el¡ in ' patio ('91- Plunma exempla ſup

peditabit Euclides in eementis Ño’mejtriaç . Pulcherri-z

¡num est hoc, quo propoſitionem nonam_ libriv fecundi

, deljnºnflrar , nempe ſi recta linea ſècetm* Hſariam’ (9' nom

bajar-¡am , quadram panium Ñimequ'alium dupla magna-º*

amtºmm_ , qm fium ex dimidin, C9' pºm'omª inter «tram

T 4 W

I r

.v

dim‘ïa .x v

/y'

296 ART-."LOGICE LIB. V.

gm- legionem inerjééla. Riſe' enim constructa 'figura est

_ uacſragxmcA 8(E l::ſuplum ?ua

’ nur?‘ ,ganó F, ªàeoée ipíliíjsdlga

b, . Ñlsiunt :látem .à F, (E F, :equa

.a qu rato ex propof-none 47. lib. I." ) ergo A lF

duplum ipforum A C, C D z'

Jam A F æquale duobus A D,

i Min?

DF(exeadem47.lib.r.)-,

. "FAD, D Fdubla ipſornm

AC,CD.)a_mAD,_ F æqualia AD, D B;

ergo AD, D B dupla. quadratorum A C, CD. Q. E.

I D. In hac demonflmtione fpecies addition! copulantur ,

quumque reperiantur plene ſimlles, omnes prime ſubsti

tuunmr. e - *- ^

§. 13. Demonstratío indirecta fit , quum demonstramus

non Poſſe rem aliter ſe habere, quam comodo, quo di

cil-nus, quamquam id dírecte demonflrare nequeamus .

Qnod autem non potest eſſe nifi unum in modum , neceſ

fatio in eum modum est . Itaque hæc demonstratio fit ex_

clufioneſ cierum ceterarum time exchlſa’. plane ſimi

lium'. E igitur fubzrafiio. git A: íd,efl‘e nequit in

nullum alium _modum nifi B ,'- neceſſario est* 'ſn modum

BI, quod fubtrzzaiane rcliquorum ſu rest. Nífifverot de

monflretpr,, nullo alio modo reml habere - Poſſe , de

monstrano indirecta nihil eoncludu, quia non ſunt exclu

fæ omnes ſpecies, præter illam, quam vel-'am eſſe de

monstrarevolumus . Peta'mus'exemplum vex Prima < pro-i

pofizione Euclidís lib. g. Quan-¡tur dar¡ circuli cen'tmm:ajo eſſe F. Id ſic demonstro, quod nequeat-r em: ‘ aliud-q

Quodcumque emm eſſe dicatur

præter F, id eſſe non pofle ex!

eo demonftra , quod pars eſſe:

aequalis toti. Dícatur eſſe G , ¿u

ctíSAG,EG, BG, anales’

erunt anguli G E A, & G B,

adeoque récti : est autem ex con

flructíone rectas quoque angulus

¿w9 < F E B; ergo angulus G E B

' ...Mſn æqualis angulo F E B , pars

Iori. 'Idívpſum conficío de quocumque alio puncto præ

ter F. Ex quo colligo , nullum aliud eſſe poſſe ceni

rrum círculí, nili F. Patet autem ex his exemplís, ſo

lam demonstraxionem directam ejus eſſe natura: , quæ

i ¿S *N :i'g ª‘ men

Dumm

[Iran'u ín

dim‘YJ .

¿Iv

(Ñ)

x

DE usu n'rxocmn CAPſivIV. _ 297

mentem illuminets &L doceat‘; quum inclinan cogat

tantum, nec illuminety aut doceat . Cnr. enim F fic

centrum non video: ſed intelligo aliud ab F effe non

poſſe. . .

C A P. “V.

De argumento 46 ludo-gis . t

'l

S. !A ANalogìam eſſe totius ferme hominum fcientix

fundamentum facile demonfirari potefl. Nam

tota ferme hominum ſcientia principiorum intellige-latia ,

(9' rqtiºciniº confia-t , quemadmodum Geometría axiºmüz

:ibm , (9‘ demonfiranone. Ac demonstratio quidem to:

ia principiis nititur y’ ut majorem vim habere riequeat,

quam habent principia . 1am principîa, mm e mn

1m- fua parte; ſi a6 cqualibp: demas equa/in : non ppt-g

ali idem limul :ſe Ó' mm 2112,, a quae ſunt his fimiha,

inteuigentia constant .: intelligentis ex collatione idea

rum, ex. gr. totius a: partis , quantitatum æqualium.

exfiflentiæ 8C non'exfìfìentiz, exfiſlít. Po ea colla

tio & compuratio non omnium fingularium i rum est,

ſed quarumdam; ergo ea principia non nafcuntur ex

computª‘tioúe omnium earum rerum , ad quasi !eſerqn

tur¡ ſed partis tantum. Quare fit nt e¡ analogia vim

genericam obtineant . Ergo quoniam iis tota ferme ho

fnlnum fcicmia inædilicaturs totaſerme hominum fcien- ,

tia analogia confiar: v . . i

5. z'. Sed efl ita, ut vulgo cxîfììmatur, analogia fir

mum ad veritatem demonflrandam atgumemum? Ac

quibus regulis hujufmodi argumenta adhibenda ſunt? Qu'a

in question: fic cenfendnm est ~, argumentum ab analo

gía eſſe firmumz fi ſpecies éx~ qua analogia fumitur G:

Piene fimilis ei g ad‘qàam transfertur , 8g fi neceſario

It id quod illa est: contra ſi vel, minimum infit diſen

minis, vel non neceſſario ſit ldipfum quod ſpecies, un

de argumentum defumîtur, incertum est 8; imbecille,‘

Ex. gr. in Triangulo X reperio tres angulos duobus re~_

dis zquales: idipſum de Trigono Z deae concludam .,

ſi ea., ex quibus illud conclufi in prima fpecie I plene &

neceſſario eadem fint in fecunda. Quumqae (int, fi Tri*

¡¡ona ſin: rectilinea ,- Cerro concludo, 8a omnes Trîgoni

z angulos eſſe duobus rectis ::quales . Nam in prima *Q

ex quibus colzlufì, ſunt tres linea , qua ita in ſe mu

ol- '- tuo

ſi' ‘ '” Í'.

2'98 .NRTHL'OG‘L'C‘E'LUNV. -’

tüo incidunt, ut tres angulos efflciant; zquales ſint ez

linez, nec ne, majores aut minores , ita, aut alio m0

do in (eſe inclinentur, id non ſpectavi, quum in prima- \

ſpecie concluſi: quin certus ſum id ad conclufionem ní

híl intereſſe: nam (E nales nec ne ſim, longiores , aut

brevíores, hoc aut il o modòín {eſe ínclínames, id'ípſum

conficío quum ad Z refero quod de X concluli . Quum

que omnia offibília Trigona rectilínea in ¡is , ex qui

bus id conç uſi, plene &l neceffario \int inter ſe eadem ,'

conficïó in Omnibus Trigonis rectilineís tres angulºs eſſe

duobus rectís zquales.

5. . In Omnibus id Scíemiis'Geometricis obtínet :

Hujuêmod¡ ſcientía: continentur ideís mete abstractis ,'

quin non abstractís modo, ſed quodammodo a mente

humana creatís . Idea: linezx , ſuperficie¡ , anguli , trian

guli , quadrati, circuli, coni, cubi , ſphzrz, Paralle

lepidi , non modo abstractae ſunt, ſed a mente nostra

Creatze, ut idcirco eſſe alíud nequeant , quam id, quod

voluímus eſſe .-Ñ ltaque adzlquatz ſunt, torazque, 'quan

tz quanrx ſunt, Geometrz‘memi przlemes . Quare fi:

ut videre poffimus , utrum ſpecies, ex quibus analogía

traducítur , plcne 8C neceffarío fimjles ſim íís, ad quaª

traducitur .- Parallelogramma aut parallelepída. P. Q.~

in eadem baſi 6: in iiſdem parallelis poſita eſſe aaqualia

comperii: cetera omnia ſi eaſdem habuerint condítíones,

ſunt ipfis P. Q, lene 8( neceſſario ſimilia , ídest haben(

cadem ea, ex quígus in priori ſpecie concluſi: quan-e ei

dem ¡egï ſubjects. ſunt. Circuli aut ſphzrz S. R. ſunt

ur quadratn díametrorum . Dum hoc concluderem nibí]

afſumpſi niſi ſimplícem naturam círculi aut ſphazra: :

quz quum ſit eadem in Omnibus .poffibilibus círculís aut

ſpheeris , idipſum de Omnibus_ alixs concludo. Itaque ob

perfectam fimilítudinemíommurn figurarum ejuſdem ge

neris , quanmm ad earnm Propnctarçs pen'ínet , omnes

pro eadem haber¡ poffunt ; ut idcu'co haz concluſio

nes , Omnia Triangle/a ïE-&i/inea 11:15am tre-.r angulo: duo

bu: real]- equal/e.: : Omnia pamllelogmmma *vel paid/le

/epida in eadem Zmfi (9' intra eaſdem para/[ela: po/ita

ſum @qua/ia: amm*: circuit' (mt ſpberze fim: ut .yu/¡draw

diametramm : (9T. pro his unis exiſiimari debeant ,

Tríanguli X anguli 0mm: ſunt equaler ducha' "Bix :

Parallelºgmmma aut parªlle/epida P. in eadem ba/i ,(9T. ſunt ªequªlia 'z Cirru/gſi aut Sphere X. R. ſunt quo

¡rata dianmrorum . Ex quibus fit ut in his rebus generi

ca analogía tam fit firma, quam illud quod in ſingular¡

ſpecie concluſixu' mi? › … Ez;

\

5- 4~

DE usu nniocmu CMV. a9,‘

S. 4. Eadem xratio locum haber, in axiomatibus 8:

theorematibus Metaphyficis , ſeu mare ªbstractis .- in

iis enim omnes ſpecies , quibus aptantur , funt plene

¿r neceirario fimiles , ut idcirco pro una eademque hai

beri poffint. itaque tam funt vera generatim accepta ,

uam in iingulari fpecie ,.unde primum traduci coepere .

x. gr. quum confero quinque dexter: , qua hæc fcri

bo,' digitos ausum tribus ejufdem manus , nec» in ea

comparatione quidquam aliud--ſpecto nifi numevrum , con

ficio, 5. digitos plures eſſe, quam tres : aut majores eſ

ſe 5. quam tres, ſi quantitatem quoque ſpecto. Quum

autem omnes ſpecies, inguibns aut 5. numeros. cum

g. confero i aut 5. omnes totius A partes cum tribus

ejufdem .A, ſin: priori illi plene fimilesg omnes pro illa

una haberi/pofl'um. Fit igitur ut quod in illa conclufi ,

generatim ad omnes fimiles pemneat; aut quod generan,

zimr de omnibus iimilibus dico, tam lit verum . 'quam

quod conſeci de priori illa. Ergo axiomata , 5. Piura;

_ſunt quam 3. tatum-majus efi quam ſua .pura-x, vera ſunt,

ac in iis analogia firmiffimum \est'argumentum . Idipſum

obſervare poffumus in ceteris axiomatib s a: theorematíª,

bus mete metaphyficís. _ v

5. s. Sad an‘etiam demonflratíones Geometría, quæ

a priori funt , analogia constant iiim gr. ex natura;Tngoni conficio tres vejus angulos eſſe .duobus a rectis

æqualesz qua in re hujus dgmonfirationis analogia fica

est? Nempe in hoc, ut- hanc conclnfionem azflimem ex

natura anguli xfefli. Recti anguli menfuraiefi circuli qua

drans; duorum ergo rectomm ſemicirculus. Hoc in non

tis est, quia fic convenit Geometris . Itaque tota Ir

gumenti ,_ qua ad eam propoſitionem demonflrandam

mor, vis in hoc effe pofita debet, ut oflendam ſemicir

culum eſſe plenam menfuram trium trigoni angulomm .

Jam. quum 'conſeci ,, ignotum ex noto illo zstimo‘.

Qmre analogia est. Necefl'e non est ut per. plura eam .

In omnibus Geomep‘ícis demonstraúonibus hoc agitar,

ut quod quaero , el, quod fciogaut zquale, aut ſimile'

eſſe conficiam; quum confeci mm demonftravi ,, ídefitum effeçi, ut ex eo y quod facio , ígnotum æliimem .

utr non magis de hoc , quod ad notum adduxi , dubita-s

te queam , quam de eo quod ſcio . a .S, 76..‘ Nec vero folia demonlirationes directa analo

gía. çppficiuntur, ſed ipfæ in primis indirecta: , ut ſci

licet oſcamus totam humanam ratione/m anaLogia icon

fiçxre-Üemçnſiratío indirectá rem ita demum conficit ,

quad ea nequeat alio modo ſe habere , quam uno s el.

ªÏ’J: ‘ ergo

;oo ART. LoCIca: LI!. V.

ergo neceirario est . Porro ut demonstretur rem nullo alio

modo ſe habere Poſſe, quam uno, analo ia efficit, quæ

omnes Postibiles ſpecies in unum con ert ,. ut quum

hanc excluferimus , cæteras excludamus. utamur exem

plo poflto in ſuperior¡ cap. 1v. Cenrrum Circuli A B C

eſſe ajo F . ld fic demonstro . Ejus circuli centrum

ſit aliquod necefie est: id vero præter F nnllum effe

aliud potest ,- est ergo F. Ac vero quod nullum aliud

eſſe queat , ſic conficio . Id certe centrum non est G. ,

uti constar ex eo, quod ſi ſit, ne id quidem verum eſſe

ponit , totum eſse ſua parte majus t ſed quum cetera

infinita ejus circuli puncta præter F in eadem fpecie

comprehendantur atque punctum G ,ª quia quod in ſpe

cie puncti G. obtinet , idipſum obtinet in reliquis

Omnibus,- ergo quod de fpecie G. concluſi, de cæteris

concluſum habeo. quare ea demonstratio, uti est per ſe

perfpicuumv analogia constar . ltaque hæc demonstra

tío tum valida est, quum cæteræ omnes fpecies ita ſunt

illi , quam examini fubjecimus , plene ſimiles, ut o

mnes pro una illa haberi poflint , id quod in ſcientiis

Geometricis &"¿Arithmetici's tantum obtinere poteft ,

quemadmodum ex iís, quæ dicturi ſumus, patebit.

S. m Sed, obtinet idipſum in cæteris difciplinis e Vi- -

deo ufui-part , nec \amen ſemper recte . Atque ita ple

rumque aut plurimarum rerum ignorantia confirmatur ,

aut opiniones plene ſalſa: deſendunmr ab iis , quorum

philofophia magna ex parte pigritia est . quare perpen

damus hæc paulo accuratiusl ſufiuſque diducamus : nul

lus enim est totius logicæ locus nec magis gravis , nee

cxtricatu dignior. Ver.? analogía: regula est, ut dixi,ple

na at neceifaria ſ cierum fimilímdo. Ubi ea deest, ana—

logiæ vis nulla e . At in pleriſque eorum axiomarum ,

quæ plerique pliilofophi adoptavere, plena 8( neceifaria

fpecierum fimilitudo fæpe non cernitur t quare fæpe de

iis addubitandum est. In primis id contingit in rebus

phyficis at politicïs, quarum nunc analogías ad examenrevocare est animus . il

S. 8. Res phyſicz, idest Univerſi , minime illa: ſe

nobis omni ex parte patefacíunt; pauca earum attributa

rcipiunt ſenſuS: nec multo plura ex iiS, quæ in ſen

ns incurrunt, detegit ratio. Earum igitur idcce’ªinada:

quatæ ſony. itaque non est facilea min Geomerrícis , ſi

miles earum fpecies definire. Ex quibus fit ut argumen

ra analogía: fallere postïnt. qua igitur vi, quod quædam

corpora fint gravia, omnia eſſe gravia quidam arbitran

:Ir: alii omnia leviª, quod quædam ſint experti cl:evia?

orci

DE USU RATIOCÍNII CAP. V. ;or

Cor us definiunt Phyſici rem extenſam , antítipam ſeu

ſoli am , divífibílem . Quídam argumento analogía: dixe

re omnes hujuſmodí res extenſas, antítipas, dívíſibiles ,

ſeu omnia corpora mundana, eſſe natura gravía : contra

alií omnia ſuapte natura levía arbitrantur . Gravítatem

illi deſinium: vím centripetam: hí levitarem vím centrí

ſugam. ltaque illí omnia; corpora centrípeta eſſe aiunt :

hi centrífuga. Est aurem utraque poſitio ſalſa . In im

menſo enim Univerſo nullum eſſe centrum potest : nam

quí dicít ſpatíí alícujus centrum , ís círcumſerentíam pre

finít . Quum ergo nullum ſit ín Univerſo Centrum , corpora (ſiuapte natura neque ccntrípeta , neque centríſuga

eſſe poſſunt. Sed quoníam ſunt magní quídam in Uni

verſo corporei globí, velutí Stellae, Sol, Planetz , ſunt

alíí quí dícunt non omnia quídem Univerſi coxpora eſſe

ſuapte natura unicentripem, ſed ſingulorum globorum cor

pora eſſe ſuapte natura ejus globí centrípeta, alíí ſuapte

natura centrífuga: ut omnia corpora ad Tellurem perti

nentia gravítare in centrum Telluris: alíí ab eo centro

conarí auſugere. Item utrumque falſum. Nam qnoníam

non unum est corporum totíus Univerfi centrum, ſed in

finita¡ ut huc alía ſerantur, illuc alía; eſſe a natura cor

rea non potest, ſi quídem est una eademque in omni

uS : fi una non est , analogíaa argumentum nullum est .

Itaque illud ſimpre Mmm in neutra poſitíone verum est.

Ergo ut fi centrífuga ſunt, non ſuapte natura ſunt , ſed

vertigíne globi: ita ſi centrípeta non ſuapte natura, ſed

vi alteríuszcauſae a qua propellantur, aut trahantur.

S. 9. Sed neªil ud quídem recte ex analogía conficíe

tur , omnia qua:: Tellurís atmoſphzera Contínentur corpo

ra eſſe gravía , quía pluríma gravía quotídie expería

mnr. Nam quum conste: hanc gravitªtem non eſſe a na

tura corporea (S. 8. ), ſit vis addira necefſe est. Ergo

quibus addíta non analogía , ſed experimentis definien

dum. Ita ue ubí experimenta deſunt , argumentarí ab

analogía e dívínare . Ac vero recentíſfimi philoſophí

argumenta . quibus Robertus Boíleus gravern eſſe ignem

conficere fibí víſus erat , inanía eſſe omnia demonstra

verunt, ignique gravitatem denegarunt. Newtonus gra

vitatis Univerſalis corporum terreſlrium magnus &l illu—

stris Patronos non fine ratione alícubíſuſpicatur, eſſe flui

da :ethere 8( ¡gnc ſubtílíora , eaque mínima centripeta e.

5. Io. Magnus est analogiaeuſus in Astronomía. In

ter cetera argumenta , quíbus recentes Astronomí mo

t_un1 Telluris invexere , est argumentum Analogïa: . In

íystemate Planetario qninque ex prímaríis Planetís ,_ Mer;

cunas ,

go: AnnLocxcæ L1.B.‘V.

curins, Venus, Mars , Jupiter' , Saturnus Circa. Solem

revolvumur, quorum idcirco reſpecta Solest Stella fixa .

Cur ex regula generali eximeretur Tellus? Non inficior

magnam habere hoc argumentum vim . Sed ut fit argu

gumentis analogía', Geometricz æquale , neceſſe est utomnia data fint non modo æqualia , ſed neceſlſiaria. . Ut

fint æqualia , nondum video eſſe neceifaria . Quod

ConcLuſi de Saturno, nequeo concludere de Tellure , et

iamſi ea, ex quibus concluſi, fint eadem 3 quia etiam

iis poſitis fimilibus , neceſſarium non est, ut Telluris

ordo fit idem atque Saturni, quemadmodum est neceſſa

rium omne Trigonum rectílineum efie idem atque Trí

gonum X. Sed enim cauſa mundi-cut non eundem ordi

nem ſervaſſet? veriſimile est ſervaſi‘e , id agnoſco t fed

neceſſariur‘n uondum eſſe video. Sunt incolæ in Luna 'è'

Analogia Telluris afiirmant Astronomi . Magnum , baudªmbigo, argumentum: ſed non neceſlctarium , utut ea

dèm (int in Tellure &l Luna data , quod Salilæus no

ster non dubitat . Sunt circa alias stellas ſua f stemata

planetaria? Analogia noftri concluditurz neque/i est in

veriſimile: ſed minus etiam probabiliter concluditur ,

quam ſuperiora: quia analo ia minus perfecta. i quippe

ex una fpecie concluditur a plures , quarum data ſun:

ignorata præter unum ‘, quod Stellæ fixae videmur Soli

ſimiles. Reliqua ſunt ejufdem ſere generis.

S. II. Quid ergo de Nature historia dicam? Res Tel

luris in quædam genera contulimus hujus argumenti vi :‘

hæc genera in fpecies partití ſumus g itidem analogiam

ſequuti. hujufmodi vocabula genetica compendio ado

ravimus, ut ignorantiæ fuccurreremus , quemadmodum

opel-¡us demonstratum est, Principio res omnes duobus

fummis generibus concluſimus , mrpºi'um, 8: ſpz'rítuum.

Car/:071m1 genere res extenſas, anritipas , divifibiles com

prehendimusf Spirimum vero res minime comprehenſi

biles , 81 intelligentes. Nihil eſſe inter hæc genera me

dii nobis perſuaſimus z quia nihil eſſe intelligere poflu

muS, quod aut extenſum, 8L ſolidum, 8( comprehenſi

bile, aut inextenfum , ac intelligcns non ſit. Haze ¡gi

tur genera efficit analogía. Sed principio qui nihil eſſe

medii certo affirmare poflumus .º nullo fcilicet alio ar

umento , quam quod nihil ultra videmus, quod est in

aturæ rebus valde ambiguum t quodque fæpe fallacif

fimum experimur. Nempe quod ego concluſi de corpore ,

uo utor , de mente, qua cogito , id ad duas individuas

peciesqpertinetz itaque ut ad has duas ceteras omnes

res tem-a3), necefie est illas nihil aliud eſſe Poſſe, quim

- - quo

, x /

DE mu iïA-nocm'u CAP. cvi 3o;

quod corpus, quo mor , at -mens, qua cogito , mihi

effe perſuaſi. Neque ver0,ut id ſim ex hypothefi., ,uf

in Geometría, stamere debeo , ſed inductione debeo 'con-r

ficere; Quen quum ad tot res Perxeñdi nequeat :\ officio

non "cerro concluſum eſſe, duo effe-ſumma rerum omnium

genera; < i - .,-~rss 12; Jam 'ut puta-miran¡ res cogitantesn in quibus

analogia obſcu‘rior adhuc est, at ueÑincertior, corpora in

minora alia genera ‘contulimus; c in fpecies ,* has in

individual, quæ omnia, ut duo illa fumma , item ana

logia constituir. GBIPOÏ'E primum animate", et imam-mata cteffecimüs . Illa. in duas claſſes tribuimus , ratione

\uièntia , o Mariah-olía ª Hzc aut quadrupedia , am in

Yañez: utraque a locis quo qesdillinximus 3 \ut fint alia

mam , à ia tem/iria, a ia amm, ſeu volatilia. fum

omnia in minores fpecies diſpeſcuímus…. Item ut

inanima aut fo/jitia ſint, aut vegetabília,, quæ duo Ofl'e

regna ajunt, “un-aque tandem inlminora genera dïffecuï

mus, &l hæc in plures ſpecies. quare fit ut Omni.? Cox

-pora in fimiles clafles credauius diſpofita , eo animo ,III-qui' unius claffis-remſiunam cogúovit, fibi facile per

ſuadeat ceteras cognoſt'ere, quemadmodum qui Quadra

ti F naturam 8: :vim intellexit , is' rcliquorum omnium

Quadramrum vim atque naturam iatellexifre confi

din i

qui certi fumus elſe cor

'ma corporum geníera re e distinctà affirmar‘e poflimus l

Níſi ſi vitam non ut ¡n natura est¡ ſedznt ¡pſi eam no

bis arbitratu nostre depimkimus,, 'accípiamus .¡ Alioquin

ſunt pliilofophi , nec ii omnino ímprobabileé, qui nihil

eſſe inanime‘arbitlranmr, ſed eſſe vitam per res omnes

fuſqmz qua aperttoremz qua occultio'rem g qua vividioa

k. g qua debiliorem , ſed -in fingulisa \amen ſui generis.

Sin hæc duo genera , ut vulgo exiſhmztur, vera; qunin

vit. natura immane quantum multiplex fit & diverſa-,

i fibi volunt Phyſici, quum omnia cor v inanima

ka in unum conſerunt genus? An ut ita ahorum vita ſit

vitæ altiorem fimilisg nt.- quo totam hanc rem pex-deſca

mus z tis fit rem Unam vivam contemplari? nihil \est

magis lfum . Nec enim magis ex vita canum à eli/noi

***mí vitam oflraceorum agnofcos aut ex horum 'vita ,

vnam" illorum ,- quam' ex natura Quſdrat¡ , Parallelo.

gragnmi obliquangulí naturam. Itaque quum res eius se

mens negueant, ut in geometricis ,_ uni ſubstítui, anne

quina: m hac- unª. cognoſci; ut idcirco vocabula illa ſi.p lv mi_ ‘

iiz 'Sed' fuiit hæc omnia ince/rtillima . primum

a inanima, ut duo illa pri-x

n

304. AnrzLocicaeLtmvqa

milium ſpecial-um , aut generum , non modo obfcura fint

à confuſa, fed incerta 8( ambigua, mngnorumque erro

rum fcaturigines .

S. np Quod de animaris corporibus diximus, idipfum

de inanimatis dici quifque ipfe per fe intelligct. Planta

rum e. g. genera & ſpecies fecimusz totum alicujus plan

tz genus animo comprehenfum habere credimus , post

quam ejus generis unam aut alteram perpendimus ,' quum

interea indubium fit urticas ex. gr. ob loca , climara ,

tempora diverfa tam effe vi & potestate naturae fibi ſa;

pe numero fimiles , quam quercus populís, ut quum ab

ideis illis generum 8( ſpecierum abstractis at magna ex

parte commentitiisa difcefiimus , quod factu neceffarium

efl , ſi non divinare, fed fcire velimus, nec res a nobis

coufictas, ſed res naturæ comprehendere ,' quum , in

quam , a mundo illo intelligibili diſceſſimus, res natura:

individuals, de quibus agimus , fimiles , nec ne ſin!, igno

tamus ,- uia fcilicet non imaginatione fimilesj ſed- natura effe de ent . t

S. Iç. Sed ne in exemplis congerendis ſim nimius ,

demonstremus generatim quam in tota hac re analogia

fit ſallax. cam-m confecimus fimilitudine individuorumz

fingulas quercus fimiles existimamus; itaque inde fit ut

ad unam fpeciem quercus omnes contulerimus . Eodem

modo nata est fpecies ulmorum , populorum , pyrorum

&o Sed 8( fpecies hujufmodi fibi in hoc effe fimiles

cenfemusv quod omnes vegetent : inde natum est plan

tarum genus : hoc exemplum in ceteris fpeciebus , ac

generibus fequuti fumus . Sed animadvertere oportuit ,

utrum quum omnes quercus fimiles constitueremus, Ple

na ne ea efset fimilitudoa nec ne. item quum fpectem

quercuum populorum fpeciei fimilem ſaceremus, quo ex

fimilibus ſpeciebus plantarum genus conflaremus, qua 'm

re, &l quanta ea efset pofita fimilitudo. Neque enim ,

ut demonfiravimus , analogía: argumentum vim ullam

habere potest, nifi omnes fpecies plene fint inter fe fi

miles. Nunc autem nemo ell , qui in his rebus ple

nam peT-ſectamque fimilitudinem philofophos fequutos

dicere Lofflt; quum fæpe naturae-individua , quæ maxi

me fimilia babentur, ſi plene intro- jicianrur , díffimíl

lima fibi efse reperiantur . Quare fi! ut in his rebus omni

bus analogiæ argumentum ad ignorantiam noflram te

gendam magis fit idoneuma quam ad natura: res intelli

gendas . 7'?

5. 16. Ex iis quae dicta funt cuilibet nerfsricuum efse

potest, Medicinam , qua diſciplina nulla alia in uſn

ana

' DE USU RÁTlOClNIl ÍCAP. V. ;og

analogía confidemior est , in incerto 8; …ambiguo

verſari , ſeu co’rpora 8C naturam homínum'ſpectemus',

ſeu eas res , quas remedíí cauſa adhíbet : nam nec‘cor

orum naturaaque hominum perſectaªèst in Omnibus ſimi

li’tudo, nec est earum rerum , quasri’n medicina. ſacíenda

adhibent Medici: ita ue indivídua individuís ſubstituere

non poſſunt, nec quo in una ſpecie concluſerum: , reli

quís Omnibus ¿prat-e . Szpe -homi’num natura: tam ua ſe

díffident', quam que in homíníbus Ómnibus eſſe eadem

valgo existimamusu, stmcturam partíum organícarumª,

vím animalem , affectus , instinctus , mentem &6. qua

tam varias induunt-ſormas , ut expeditius’ ſi! tot homi

num ſpecies constituere , quot'capítapqu'am ad Unam re

ſerre omnes. Quín ut corpus' humanum in ~ Perpetuo est

fluxu , reperies quotidie, ea ipſa, qua: in natura humana

cenſentur constantiora, tam ímmutarí, uam corpus arp

tate, morbís, exercitio, officiís , cibo .Potu . Nam

nemo míhí perſuadebit eundem eſſe hominem ebríum ao

ſobrium , ſanum ac zgrotum , ~.pauperem atque divítem

ſubditum atque ímperantem , ne in íis quidem, quz e e

in nobísímmutabílía Putamus , non moralibus modo ,

ſed in primis phyſicis , níſi Prius omnem hominum

historiam , omnemque 'cívilem conſuetudinem dele

verir. ‘ ' r Ñ ,

5. 17. Ex quibus conſequitur , ut 8( diſci‘plinae ethícz

ac política, que 3( ipſaa analogía ,, ut cantera: , mag

mentantu'r, in inem-to (int & ambigua? ,, ſi a regulís ab

stractis d’íſcedamus_. Hujuſmodí Regula tum veras ſunt

«8: ímmutabíles , quum abstracta:v a rebus humanis conſiderantur , qúia translataz eXſi-ſ'ecíebus, quas ípfi item

abstracte velut Plene ſimíles no is reprªeſentavimus .~ At

quum ad ſpecies reales devepimus , tam› eſſe cas- plene

fimíles reperiemus , quam, canteras natura res . Itaque

ſzpe contíngít in ethícis 8L politicis, quod in medicina,

ut remedíum , quod in una ſpecíe experti ſumus ſalp

bre , in altera repetimos pernicíale Ñ Saepe ſerrum &z

ignis occidunt etíam in eadem ſpecíe,, in qua ſanave

ram .. Snape metus eos populos in ſerociam agit’ , quo’s

alias m~offlcío contínuerat .- nec raro amor nocuit ‘ ¡is,

-quíbus utilís eſſe ſolebat . lt ue in his rebus duplicí

ex cauſa analogía: argumenta all‘ere pofſunt: quía ſz

, pe diſſïclent partes hommum ph-y'ſicae 8C qula diffldent

moralia . Quare quum necv omma índívidua, ad que ez

diſciplina: pertment , Plene perſecteque noſſe, Poffimus;

nec ea ſint per omnia ſib¡ ſimilía , aut ſem er constan

tia ín íis, qua: habentvfimilia, ut quemadmo m in Geo

v Gen. Log. , d V me.

;06 ARTſictLOGIèIQ LIS. V.

¡neu-ich, quod 'm una ſpecie conclufimus , poffimuá’de

Omnibus* habere concluſa ; analogía omnia est incertª‘ 6:

ambigua. - , _

S. 18. ¡EX his ïgitur concíudamus, ſi unasJxc-:ipiamus

diſciplinas Mathematicas, in ceteris non cenis analogiis.

Ut! Poſſe, ſed probabilibus ,\ efl'eque eas eo probabilioyes ,

uo mªjonas ferum, de quibus agimus, ſimílitudines per

-crutati 8C ſectatí ſuerímus; minus, quof'minores . lam

quum majores ſimílítudines in iis rebus'ſectari .poflïmus ,

quarum naturam 5C roptietates plenius cognoſcimus ,

qumque, conflantíores um 5 nullaeque vero ſint res , qua

r'um minus plane naturam & toprietates agnoſcamus ,

quam corporez.; nec alía ¡neon antiores in iís, qnz ea

dem haber: videntur, quam homines ; ſcïemias phyſicas

6: politicas exiïis‘probabilrimtibus‘ niti, effeque omnium

maxima fluxas j incertªsſi y

\ C A "P, VI,

De ratíºcinarndi ſormíxvèteríbm ufitrpªttlr.

$131,715. 1. RAtíocingtionis ſol-mae ſeptem antícïuís uſurpata ,

¡¡mu-,fm Inductxo , Syllogiſmus , Exemp um ,' Enchy

nz: vm- mema, Epicherema, Sorites, Dilemma. S llogtſmus est

;m2, argnmenmio, per quam poſito roto', aliqui et’n‘citur ne

¡¡Uogiſl ceſſarío de -patte , que" in eo continemr; vel abla_to roto ,

Mª' - auſertur pars, qua: eo êbmprehendimr, eaque mbps pro

poſitionibus concluditur, ita ferme : -Uirtm efl babmu _

mu; prudentia ante-m Efl -uirtm: ergo prudenria efl bah

m: 607m5, Nu/lum -vin'um ej! mile : avaritia ej! *vitjum i

ergo mili: efle mquit :wm-¡m1. Vis ejDs in eo omms ſita /

est , quia quod de 0mm' dicitur , etiam de ſingulixmê o

mm' comprehenfis dic¡ deber: vel quod negatur de jcqtofl/

de jinguli: negar¡ . Atque hinc factum est , ut Login-"o

mnes docuerínt , fine principio univerſali non conque

Syllogiſmum. Vehementer auremhanc regulam exagua¡

lnckms lib. 4. de intellectu humano cap. x7. S. 8. I'd ”\

ſcilicet air, quod \Syllogiſmus non ad inveníendum adin

beri poſfit, ſed aut ad docendum J aut ad revïncendump _.ªº

propterea non ſcíentíz angel-1da: ſit aptas , ſed alter¡ m

flitnendò vel_ opprimendº; quia. ſcientia non \yntheſi , ut

¡¡¡le pum, ſed analyſi aügetur . Quz vera non ſunt; ª

lloquin ſymheſis e Geometría quoque auferendaeſſet, Pre

terea demonſtrationes omnes a priori effent tollendz .

Qua

Dt USU RATlOCINu CAP.v _VL ;O7~ , \N

Qua're' frustkaneum opus est ſerio eam litem hoc in loco

ſerere (a).- , ~ ~ ª'

S. z. Quaeri test, quantz ſit ſyllogíſmi vis . \Sed etc

_duobus dais de niendum est,,princípiix , ('9- app/¡tatia

m. Si illa ſuerínt immutabiliter vera , BL hace certa ,

ſyllogiſmus perfecta erit demonstratiob. Ostendit id Clau~ "

dius inprimis Euclidjs propofit; ſyllogistice demonstratís .

' sivakemm deficiat, mcerta probatío ,, aut paralogiſmus .

Hujus 'rei exem‘pla Zoco ſuo proſeremus .

S: 3. Inductio est argumentatio concludens uníverſalemªctü

per enumerationem ſingularíum , ex quibus confiar . Ea. ~

quum a ſormis 'ad genus procedit , neceſiàrío 'concludit

¿Se dicitur pbilojòpbim 5 quum progreditux a partibus a

totum, niſi omnes omnïno partes collect-z ſint , conclu

dit probªbiliter, & disitÑur Dialect‘ica , estqúç magni. a

pud Poetas ac Oratoria: uſus. Príorís exemplum est ,hoc .

aurum i‘gne líqueſcit: argentum igne liqueſcit: plumbum

ígne liqueſcit: ignèjliq eſcit stannum, ¡es, ferrum , Sec.

ergo ad naturam‘meta li pertinet ut ~igne'liqueſcat.

Alterius exemplum eſſe pºtest hoc Iªerſii ſat. 5. v. 5;.

Ve/le fimm Mique- efl, mc -vºtº Vivitar ;m0 .

Hzc est concluſio : ſequítur nunc argumentatio:

Mercióm ¿vic Ita/i: mimi: ſub. Sole recent¡ ’

\ Rngofixm pipe-r, (9' pallemir gram¡ cumim':

Hi:: fiztur irrigua mavult tur aſcere fimmo:

Hic Campa ¡mln/get, ¿mm- a :a decoquit z ¡lle

In Venerem eſk Patri: . . . . y

S. 4. Quanta inductioni -vis inest , roger alíquis?

Tom fi inductio fit aut omnium ſimilium ſpecierum, aut

fi non omníum, que relinquuntur , ſub recenſitis com

prehendunrur neceſſario . Contra ſiſi accidªt, argumentan¡

ent probabile . '

Exemplum est argumentano , que /ezc parte partem Exam

colligit , habetque vim'fimilimdinis, five m re , five in P’º’"

facto aliquo -verſetur. E. g. Dum equum aflïdue exertex,

faci: ad fix-num & rbedam paratiorem : ergo' ſi am’mum

aflïdua contemplatiºne exentas", ſaciar ad cantemplandum

magi: idcneum 8( expejdítum , ſzpe non probatio , ſed

merum exemylum , efhcax tamen. Tacitus hist. IV. 74.

Qyomado flan/¡mmm , am' m'miº: imán-.r, Ó' calera rm

tune mala ; ¡ta Iuxum , &el evan'tiam ª’ºmínamium tole

V ~2 ~ nm.

(_ª ). Copia/'e ya!! Varlamíum calm ¡n loco dmmgflmvi: loq-'nt

Ffl’ºmſm film-¡¡¡num ad ſn‘cmim ¡011mm dlfxonflªtd ; Id quad lo Inm

em norma/¡Mínimo al; ¡a [Ii: Mim ¡mit-Rm ndhbmd» .

ª!

308 ART. LOGICE Ll'B. V.?

rqze . Itaque Quínctiliªnus (a) exempli materia'm' deſcri

blt , rei gestó', aut ut gefiee , utili: ad perflmdmdum id,

quod intenderz: , cºmmemºranª .

Emby- 5.' 5. Emhyznema est former argumentandi ., qua: pro¡

'""ª‘" greditur a. ſigms ad res ſig’nificatas , ut mulier [ac ba

óet; ergo pepe-ri: . Sed,enthymemata apud recentes quo

que dic¡ ſolent Syllogíſmi- majori urſiverſali detruncati;

v. g. Ef¡ bomº , ergo mortalix: major enim univerſalísj,

0mm*: homo ej¡ marta/is , ſubtícctur. Porro enthymemata

concludunt necefſario , ſi ſigna cum Ïebus ſignifieazis con

nexa ſint z ‘minus neceſſario‘ſi minus _connexa , Ex. g.

calet cºrpw; Efi ergo in eo igm‘: ,~ concludit neceſſario,

At ſi dícam :’ luce: 5 ergo id ab igne efl ', probabiliter

ta'ntum .

Epicb:- S. 6. Epicherema Dialectici vocant argumentationem~

"m compoſitam, cuius propoſition¡ aut aſſumtíoni ratio adjici

tur ; ita ur modo quatuor, 'modo quinque partíbus con

flet. Revera \amen Epicherema est ſyllogíſmus Dialecti

cus, ſeu probabilís, ui opponitur apºdixi, idest demon

flrarioni . Aristoteles Tib. Topicorum 8. cap. Il. Ej!, in

quit , pbilºſopbema ſjIllogiſmm demanfimtivu: : Epic/:e

ízegna vera ſyllagzſmm Dia/activa: . Vide &l Quinctilianum

l . . ca . lO. ' v ‘

Fºrim- 5.57. oriten Dialecticí Znterdum appellant acervurn

qucmdam enunciationum fibi inter ſe cofizremíum , ir¡

quo prxdicatum antecedemis fit ſubjectum conſequentïs ,

donec ultimas przdicatum cum prima: ſubjecto C0mP0—

natur, hoc pacto; quaa’libet Corpa¡ efl in ſPatiº aliquo:

quod efl in una ſpatio pote-fl elſe in 'alía ſpam 5 quod P0

tefl elſe ¡n alía ſpatiº , pote-ji mutan- ſpªtium ,* quad Poteſf

mutare ſpatium , efl mobile; ergo quºdliáet’cº‘rpu: efl m0

bz'le. Sed veteribus Sox-¡tes, qui Latino nomiqe acervali:

dícitur, ost argumentatio ad ſallendum comparata, in qua

minutis addíuonibus , aut detractionibus ab eo , quod

Pçrſpïcúe verum est, ad'id' quod est Perſpícue ſalſum ,

dlſputantem adducimus: ut llego dicam , milla grana effi

cere acervum trixici: tu autem ita urgeas: quid ſi Mmm,

exemerª, qm’dst alterum , tenim» , quurtum (9T. .P me

'que tamdiu Temas , donec unum illud deſignem , quo

acervus ªbſo vitur’. Ex. g. Si ex acer-U0 demas* grmpulum ,

ſemana-r acer-Um 3 ſed milla gfamz canficiunt acer-1mm ,

ergo atiam 999. gram: confic‘iunt ‘. _ſum 999. grand confi

cluflt acer-vam ,' [èd i.: efl acer-uu: etiam quum mmm dem~

/Ï’m í Ergo 998. ſunt acer-Um. Prceterea 998, ſunt acervo:: ,~

unay

_n_

( I ) Lib. s. mp. In

DE USU RATrocINu CAP. VL 309 \

, I

,reciprºcum . E. g. SíÏnxorem pulchram

Mº autem demtº gram-Io adbkc acer-Um- ej? ,' ergo _997.

ſum acer-Um . 997. fimt acerum ; porro mw demtº adbuc

ſhperefl acer-Um' ,- ergo 996. ſunt acer-Um (9'05

S. 8. Nullo in argumento veteres Dialecticí, atque in

prímís Carneades ſubtilius verſatí ſunt, uam in Soríte .

ÍExhíbeam aliquot exempla . Cicero lib. lI. de natura

Deor." cap. zo. quo probet, nec ſolem , nec lunam , quos

veteres conſecraverant, Deos habendos , pra-:claro eſhcit

Soríte: Illa amen?, Balbe, ínquít, quee tu a cet/º aflrffi

que dun-ba: , quam longe ſer-pam , non vides , Salem ,

deum effe , Lurmmque, quorum alteran¡ APO/[inem GTA-'ci ,

alter-um Dianam Punmt . ,Quad ſi Luna daa efl‘ ; ergo et

iªm Lucifer: cetemquç mame-.r , numemm deºrum obti

nebum‘ j ¡gítur enam merramer . › Cm* amm »em-m' ſpecier‘

non-a’eomm numero repºnatur .ª efl Mim pzz/cer , C9' ob

cam cauſan?, guía ſpeciem buóeat admimèílem, Tbaumante dicimr :fli- mzta ,' cujm ſi divina natura efl , qmſid ſa

cie: nubibm .P arcm‘ em'm ¡pſc en; nubibm effu‘ítúr quedan¡

modo CCI/01mm'. _Quarum Ima etiam Camarera: pepe-rifle dz'

citur. _Quad ſi nuóer remleri: in deos, referencia carte :run:

tempeflate: , quee papal¡ R. rítíóu: canſe-emm ſunt . Ergo

imbrer , m’mbi , prom/lee, turbina: Di¡ putandz .

S. 9. Dílemma est argumentatio, que ,comun dícítur,

quod ejus antecedens duabus partíbus co'nſlet, 8! incom

modum utrínqua paríat . E. g. Si uxºrem defbrmem du

rar, rió¡ non 14:95h; l palabras-n, place-bit a/I'i: : ergo

omm'rzº duçen a nan e . Huíuſmodí argumentatio ſaepe

invertitur, 8; vocatur a Grzcis Ann'flríſlmn , a Latínis

uces, tibí place

bit ,- ſi deſòrmem, non placeblt aliís: ergo ducenda est.

Est etíam dilemma complexum , cujus exemplum pet¡

potest ex Gellío lib. 14.. cap. I. Genetb/iaei aut adverfiz

ventura dic-um , aut proſpera: /I' dicunt prof Em , C9* fal

Iunt, miſer fin rufimupeêïandº: ſi admrjg dicunt, C9'

mentigntur , mi er fic*: fiufim time-¡¡do ., S: -Dera reſpon

dem , eªque mm ſunt’prº para , ¡nde animemzstr

fiar, ante-quam ſata fiar: x [alicia prºmittum , Mque e

-Uemum ſun¡ , mm lam- duo erunt incommºda; Ó' expec

&atia te ſpei ſuſpe um fatigabít Ó' futumm audit' f !&um 'ſzm' tiói deflom-uiz . Nidia ¡girar paſſa Mandril/n

:fl ¡fliuſmodi bomim'bª: re: [iAH/.Wu Preſagiemióm.

IU-~

Qu ve- S' l'

,manana

Inqmun.

di mili.

Duplex

gw ART. LOGICA-Z LIB. V.

C A P. VlI.

De Metboda generanm , mm dç-m method: rªtzocnumdz

ſega/II, qm¡ umq’ue metbºda , compa/¡nana ſcilicet ,

(9' rejſºlutwm: , ſunt comme-mx.

y' -

Iverítates omnes aut ſimplici intuitione , aut

ſimP/ici ragiociniº, idest una [Imp/ici ſy/Iºgêſmº

percipi poſl'ent, inunlia effent quzcumque de ratiocimmdi

methodo praacipiunt Logic¡ . Nunc quando humana

mentïis brevitate fit , ut pauciffimz veritªtes ſme longa

judiciorum ſerie, idest immediªte, intelligantur ;Variaci

nandi regulas negligere philoſophus non deber: non quod

¡is ratiocinandi aut capaz‘itatem, aut facilitan": acquirere

quiſquam poffit , quee ſola natura: ví , 8( exercimtione

confiar z. ſed quod rrñz‘m z atque ºrdinatim, ſi quidem

eas ſervat, ranocinetur. Poſſunt haz quidem regula: ſola

lectione eorum líbrorum, in quibus exacta obſervamur,

diſci: quinimo non alía ratione melius ac plenius diſcun

tur (a): ſed juvabit prefecto ad eam lectionem prepara.

to animo , atque paullo ªttentíore accedere .

S. . Duas ratiocinandi methedos tradidere Philoſo

hi (2)? unam-qua veritates deteguntur a compoſitis ad

;37", Fun licia, uz quum ex ſolido abstraho ſuperficíem , a ſu

cie lineam , a. linea punctum , qua: analytim , ídest

dicifuré ªlteram , qua detectas a. ſimplicibus

ad comp‘ofitiora (ut quum ex puncto li

neam , ex linea ſuperficiem , ex ſuperficie ſolidum confi.

cio ) ali¡ d‘o’centur, qua: ſyntbetim ,' _idest compoſitionis

appellatur. Quum quee ſqnſibus pexcnptmus íjªntfingularia.

8C compoſita ,- dum ex lus generaba conficiínus, analyſis

dicitur: a genericis dum ad hac ſingularia devenimus ,’

ſymheſis , Hac docemus ,- illa invenimus . San‘e quam.;

quam eadem via , qua ſunt v‘eritate: inventa! , ple

nius docerentur , eaque 'doceri vellet Verulamíus ;

brevius tamen, ªtque rectius altera. metbod'o doceri Poſ

ſunt . Amplior quidem illa‘ est ,x anímumque varia 1m

buïc cognitíone , efficítque maiorem & ªcapacioªem :

hxc vero arctior ,’ limatior; fortiuſque convinclt 8(

brevius . Sed quonizm est illa ſoracior , haze sterilior ,~

opera pretíum ſcienríarum doctores , me ſaltem aucto

z ' re ,

Pº .reſalunºm:

progrediendo

,.._—————

( a ) Vid: Maleémmb, de ¡aq, ver. liI.’-. a. p. y up. I.

i b à me ely-(far. m. m. y; II. NF- 3.

'C

, Ñ

DE USU RATLOCINl! CAP. VII. gn

re , efficerent , atque auditores dímítterent capacio

rcs, ſi postquam ſyntheticaïs vcritatem tradíderunt, iidem

docerent , qua tandem ratíone ſit inventa ,* ita enim alíis

inveníendis verítatibus aptiores evaderent tirones. Atque

hzc est ratio, c'ur ſummoperc exopto ut philoſophi tiro

nes Carteſii opera legant: in nuUis enim aliis librívs me

thodus analytics. exactius ſervatur.

S. g. Analytice minuta qutzque conſectatur, ſingular-ia Explim.

examinar, poffibiles omnes fingir caſus, paullatimque a "f’ "5;

conferta pluríum rerum quaſi ſylva ad rem ipſam gene- RKM,,

ricam devenir ambagibus Omnibus extrícatam. At ſ n- dm, am

thetice a generalibus principiís breviffimo , eoque ar it'- f9'

fimo ordine, ad propofitionem demonstrandam accedít t ca . ‘ '

Syllogíſmus , qui a \0to concludit partem , ſynthefis est:

inductio que a Partibus totum collígit, exemplum ſup

peditat analyſis. E. g. quaaritur utrum A manec ab X.

Analyſis proxima ſcrutatur , poffibiles omnes confingít hy

Potheſes, &L cauſas, colligitque ſingula, Comparar, Con

ficítque aliquíd, itaut paullatim ostendat A mªnare a B,

B a C, C ab H, H a P, P ab R, R ab X, undecon

Concludit A eſſe ab X, conficitque axioma genericum ,

eo modo, quo dictum est cap. v. Symheſis minuto illa,

8( longo poffibilíum omnium examine reſecato, demon

strat brevi circulo A Prodire ab X , quia X R ,

R P, P H, H C, C B, B A producat. Duas ergo

has methodos duplici Viator-'1 alicujus via: comparare ſo

leo . Viator recti tramitis inſcíus, ut eo perveniat, uo

contendit , per plura alía oppída, montes, planitíes, stu

vios divagatur, eamque ob ,rem ,. dum Locum unum pe

!it , plurima. tentando diſcit: idem vero quam redít , do

ctus Iandem experimento víam rectam perſequitur, eam

que unice inſistir: hmc brevior est &l fimplícior: …a ju

cundior, forte etiam utilior.

S. 4. Priuſquam autem utriufque method¡ 'proprias le- Regula_

ges explicemus, libeat quee utríque ſunt communia expe- """Vª‘dire. Prímum utri ue methodo commune est, ut a no- ÍZÏHZLL

rior-ibm' Ó’ faciliorí m* íncipitzmm, atque Lim psde/entim m1 NSU

ad diffici/I'a (9' ignora pragrediªmur. Hujus regula?. ea est 'ª *

ratio , quod ſeu perquíras verítatem, ſea doceas , pra-:sta

bíliendum est aliquod firmum,, atque ſolidum fundamen

tum, idest aliquod aut widem", aut cartum, quo investí~

gatio regatur, aut a quo íncipíat institutio. Itaque nec

fine hac face progredi ulterius Forest, qu¡ philoſophatur z

8C qui docet, auditorum menubus tenebras ofihndit, lan

lum abest, ut eas illustrex . Recolatur hoc perpetuo, ho;

V 4 &mine;

;12 Ahí. LOGICE Liz. VII.

mines ita 'eſſe natura c'omparatos , ut ignora non niſi per

. ea, que noverunt, intelligere post'mt.

Avſcm:- - h. - . . .nun… , 5- Qllªïrz oc m loco potest, utrumſmnnarum pm

primipía UPM, non prima quidem axiomata & percepra, ſed quz

ªª …- inde conſecta olim, & publíce admilſa ſunt, ad eáamen '

;'L‘Ñ'QJ’Í' revocari poffint, aut debeant? Sunt qui negant, ea per-¡

motijationo , quod ea. nifi luce_aliorum_ grigciployum

examinar¡ n ueant .- nec vero Pl'lmlS prmctpus 'Pt'lºl'ª

ſunt alía 8C cariora. Sed id verum est de Primis Verita

tibus naturalibus 8: communibus, non de llS diſciplina

mm prindpiis, que ¡nde majores nostri confecere . Acl

dunt, Mathemaucos ſua prlncipia ponete , non probare,

idqne \nemíne doctorunv hominum reſrªgante . Quod ſi

rima illa 8C nota, 6L publice recepta in quªzstionem tra

as, inqulunt, nihil certi religuum erït in republica lit

xeraria: ita Pyrrhoniſmusdommabitur.

S. 6. His reſtagantur Carteſius (a), &Lockius (5);"

alíique viri doctiz ac iure quidem IS: merito refraganturc

-Nimirum ſunt quzdam; qua: veluti prima 8! nota in

qnibuſdam diſciplin'is statuuntur ex majorum magis pre

judicio, quam ulla clara, animi intuïtione . Quazdam hu

juſmodi per plura ſaecula obtinuerunt in Grzca Philoſo

Phia., quaedam in posteriomm ſcholarum Peripatetica’: o

piniones quzdam arbitraria: a Magistris in diſc¡ |_ll0s ma

nantes paullatim firmanmr, itaut posteriores o cli ſuiéſ

ſe-credantÏ--minime de ,illis dubitarex Has niſi perpen

das,~& ad* lncudèm revo‘ces, nec veteres' errores emen

dnntm‘-, nec ſcientiz augentnr. Maxima veterum conſen

fione receptum erat hoc axioma, Mugen Ó* tangi nui/a

#es ni/i rºrpm- pote/i, quo \amén nihil est magis ſalſum ,

aut ſaltem/ambiguum . Formír ſubflamialibm corpora di

stingui‘ in veritatem primam abierat in Peripªteticorum

ſchola: item materiam eſſe unam &l \implicem ubique

&i; Examinata ſalſa ſunt reperta.. '

S. 7. Ac revera post renatas in Europa litteras quo:

falſa hujuſmodi príncipia. ſunt detecta 6¡ emendªta? Sed

nondum tamèn debellatum est : ampliffima 8(

fleris provincia restar. Nihil autem facil exemplum

Mathematicorum : eorum enim principía non ob au

ctorimtem majorum excipiuntur , ſed ob 'clàram cu*

~ ~ -juſque

q( )Md'..d ' b’l.

c l. › mili.. íªzfx‘íï"' º 'ªſ

DE USU RATIO‘CXNJI CAP. VlI. 313

iuſque íntuitionem, ſuntque aut prima: 8( naturales ve

ritates, aut cum íis proxlme coujunctz . Quod erat in

Mathematica puras auctoritaris , vid a recentibus _emenda

turn est, fineſq_ue Matheſeos promoti, atque Ordo inno

vatusz non in integrís tantum partibus, ſed in ſin ulís

pene propoſitionibus. La eidem ſunt equaliªfimer e eſ

ſe ¡equüh'fl, rationis est 8! zternum perceptum, quia im

mediate inrellí itur: at ut Iſoſcelis‘ 'trianguli angulo: ad

baſim hoc mo o, aut illo azquales demonstrem , *quod

majorum auctoritas definííſſe videbatur, non clçbeo ſine

examine ab ea excipere: perpendere licet, & m meiius

commutare. Nec vero Pyrrhoniſmus metuendusv est, qui

eſſe nullus potest, quouſque primas & naturales 'veritates

immotae perstant . \ '

5. 8. Postquam 'autem aut \axioma-M , -aut obſervar-I , mm,,

aut Experimenta, aut demonflmta , aut quacum ue via mm

certa principia przstabilivit ex prima illa regula eu phi

loſophus , ſeu doctor, tum ſervanda est hace altera: ln

ſmgulis gradibm ſerie-z' judiciºrum , quién:- cºmim-mr ra

tiºcimztia, curan: , nt eadem er-vemr evidemia, uu: cer

titudo, que primum prev/?abri ita efl , ur Rompe non tan

:um fecunda judicia necefl'aríam /Méeant cum primir con*

nexiºnem, Cum tertii: fèmnd4 , quarta cum nm'ir, Ó' /íc

porro , fi’d ut eam cºnnexionem tu dare per/emiſor:: , cla

reque atque dzfliucte veritatem eerum judiciomm , que et

Primir mnri-Uanmr, ¡nte/ligar. Hac enim ratíone men:

ill‘ustratur, 8( erudíturª Enim vero indígena illa farrago

idearumz &l judiciorum, quam Pleríque ſuſpicïunt, men

tis est potiusingenioſaz, 8: memoria; fecunda: , quam ſu*

pientis atque intelligentis , Itaque videre est hoc vitium,

quod pedzzmlſme vocant Galli, _in eorum potiſſimnm

llbris regnare, qui mente parum, memoria non medio

criter valent. Il ſrustula quzdam ſatis docta producunt ,

ſed ea ita conſarcínant , ut nec pes , nec Caput longo

inſit ſèrmoní . Horatiano ſunt Fabro fimiles:

. \Emi/¡um Circa ludmn ſaber ¡mm :Mgmt:

ExPrime-t, Ó* ?Bº/[EI imitaóitur ¡ere capi/1º:,

I eli:: open*: ficmma . . . . (a)

Pro ecto ſcire non est tam memím’ffe , quam qua: me

míneris 81 íntelligere ipſum, & ita efi‘e'kre, ut alii in

tellígant. .

S. 9‘. Ut autem rite fecunda hzc regula obſervetur , Tenía

adhíb’enda omnino est tel-tia, ſeu perquims, ſeu donar, "cu/- .

veróºmm tantum adbióetº , quan-:um nitide iª’ei: conci

plmdixl, authexplieandir, jam' :fl : flylo atitºr flmp/íeí ,

fª-Ñ

‘(I)Dam.pm.

SD_

facil¡ , natural¡ : Muero ut a verbarum copia , im a

Fania

;una .

3x4 ART. LOGXCE LIS. V.

ylo

declamazºrio Ó* magico. Nam verborum mmia copla/im

itiores nos efficu ad quaerendum ,y intellectu vero diſ

ciliores". Stylus vero declamatorius &c Iragicus audito

res commovet, non docet: ¡t phíloſophus , niſi orato

rem agar, doc-:re vIlt ,_ non movere :~ ªſſenfionem argu

mentorum pondere gignere , non affectuum perturbatione

extorquere. Quocirca, ſi curar eos illuminare, ques in

ſtuuit,,v

Praia-'bit ampulla: (9' eſquipednlia verán.

S. Io. Quarta re ula e : Rem de 4M agitar , Mm

nm di-Uidirº , mem a fingula diligenter examinan , aut

expedita. Qui enimv rem, de qua agimr, in omnia ſua

membra accurate dividir , deínde minutatim quam": ar;

explicar, quid cuique conveniat , aut adverſetur, 8C fáci

lius progreditür in veritate invefliganda , erpendenda,

diſcemenda‘; & Clarins alios instituir. Reguªs autem ex

a‘ctarum díviſionum has príecipiunt Lºgici: .I. ut primum

tes dividatur iii omnia ſua membra generaliaz ita ut

lzhllum membrum, quod ſoitu fit neceíſarium , omitta

tur, nullum redunda: ſuperfluum : z. ut generalía hzc

l membra, fi opus fuel-it , in alía ſubdividantur, uſgue ad

Rania

gnit-m .*

definitio

*fl' .

_It pau.

n": \máis

:MMM .

1fimplicifflma: 3. ut unum membrorum non contmeatm:

ſub'alio. Ex- quibus illud perſpicuum eli, exactas divi

'ſiones docentis pòtius eſſe, quam"quzremis: ill¡ enim ,

non huic , ita rei, de qua agitul"_, natura ¡mete \Potest ,

ut poffit ejus mcmbrcf omnia nolcere , atque pªmri’.

5. n. Quinta regula, Singula vor-¡bala, 4M aut ob

flurimtem aliqmm, aut ambiguitatem przeſeſemm , defi.

hito; ide-ſl ermtm carta: ſlatm'w nation”, cun-:que ii: ſem

'per nationibu: adbibm. Nifi enim id fiat, aut ignorabis

quid quieras, aut ig'norabunt alii quid doceas. Haec re

gula maximopere commendanda est in controverfiis, quas

cum aliís a. nobis diffentientibus habemus. Audacter di

co, ſi hanc regulam’ tot vil-i ªlio uin accurate in

clontrove-rſiarum libris ſervaſl'ent, mole minores , &

numero paucimes ſcriptieſſent; &controverfim quaº: Plu

xibus in rebus genus dividunt -humanum', aut extermina

:z effent, aut in exiguum relata?. numerum. Nulü aúfem

'tam ſzpe, tamque turpiffime ban:: violan( legem, quam

diſputantes , ſeu incuria, ſeu diípntationis azstu Przpediti:

at nulli magis ejus memor‘es eſſe deberan: . ¡nde fit ut

videns pafflm homines integros dies- furioſa diſparate ,

interim egregie' ignorat-e, qua. de re diſputetur ,

S. n. Jar‘n definition-es pauciſfimis verbís 8: clariffimis

ſunt faciendz :.nulla 'm ¡is adhibeuda ſunt vocabàla, uz

’ ip a ’

DE USU RATIOCINXI CAP. YUI. 315

8! ipſa non fint aut definita, aut clara, Se cena, ne de

finitlonis definido altera petenda fit; nec ad‘híbenda ſunt

lura, quam que ſatis ſunt: alioquin non ’ iliustrabum ,

ed-oppnment, ac‘obſçurabunt. Itaque qnis ten-!Perera

riſu Peripateticòrum huiuſmodi audiens definitiones e'

Quid lumen? 48m- diapbani, qua dÍÁZP/JJÏIÍ. Quid m0*

tus? actua* Emir in potmiia Prom in pºmm’a. Quid ſpi

ritus .7 [ubflzmtia a6 eſencia/¡tata ſuní/22 . Quis homuncio

audeat m hanc commentarium ſcriberePx Egregie in hac

parte verſati ſunt Sroici . l’rof'eram eorum exempla guz

dam ex Tullio. Quid mgritudo? opinía retam- mah' ce

[ènti: . Quid laetitia? Opim'o TEL‘EVIJ‘ ban¡ preſi-712i!. uid

menus? opim'a impendentir mal¡ , quad ¡moler-:biie aſia

wide-atar. Miſericordia, mgritudo ex miſeria alzan-'IU injuria laéomnttſis. Angor, cgritudº pre-mm:: Luctus, :agri

mdo ex aim, qm' cam: ſuert": , inten'tu acerbº . [Erumna ,

¿gr-"tudo laborioſo. Soiic'itudo , negó-¡tudo cum cogimtiºrze

c.

5. 13. Quum ſin! duo definizíonum genera , -Ueróomm,

8( rea-@1, loquor in hac regula de verborum tantum de

finitionc. Nam rei-um definitiones, qua fiunt,cum pau

cis , ¿Se claris verbis rei alicujus aut omnes, aut Preci

puas proprietates explicamos, 'eſſe quidem illa pofl’unt

doce-mix, non vero inquíre'mi: , niſi antequam inquirat ,

rem teneat totàm . Sed nec docens a‘daequatas rerum de

finitioncs unquam dabit, num' nemo est , qui rcrum na

turas perſecte noverit . x Logicorum autem doctrina

definitiones rerum debent‘efi'e: 1. Uni-veçſaler, idest con

venire deben: \Oti rèi‘ defini'tz, uanta quanta est: earn

ob rem hac Platonica '.'motus de nitio , menſura mom:

fimndum prim (9' pºflm'm, mala est : nam tempus est

& menſura quieſceniium: ſi quis virtutem definiturus di

cat, eſe perpetuar'n (9' cºnfiamem -vºlumatem im- ſuum

cacique' tribumdi, vitioſe definir (a): pax-tem enim de -

ni: , non totu’mz‘ z. debenr eſſe prºpn‘e, idest ſolius rèï

definitz. Ergo ſi quis hominem definiat , rèm cos-iran

t'em , lati'or ea est definido: ſunt enim & aiiz‘ tes cogi

tantes , qua: homines non ſuní ,* aut animal bipes 5 ſum:

enimaliae animantes biyedes . Aut fi circuium explica

tums, dicat eſſe, fi urq’n plm’mm , improprie definir .

Aut roganti , md' xt Vince militafl'f, reſpondeat , ma

c/n'mz milimm": g. constata¡ debe’nty, ex ¿rem-re & differen

tm:

(a¡0mm ) Vida m .ſam-tn- Memmª' 1:25:: prop-*er ç a'pnï'ç vi-rtntis lt*

tm , in Mena:: Ham-¡I , mmo

Defini

ricm:: re

rªm , Ó'

mula!:

mm .

Due ro

Ha defi

níflld¡

un!: .

I‘

3x6 ART. LoSIcE L1B.\V.

:ia: ,clarius euim \jes 'intellígimuubi coguoſcimusrquze ei

cum aliis ſunt communia, quee vero pvopria, ut Rbºmbm

efl figura plana quadrilatem, xequilatem, ſèd mm rectangu

gulxz. In qua definione Tà figura genus est ſupremum ,

Ta‘ plana, medium , \To‘ quadrilatera infimus , era'. non re

ctangula. differentia, Cum genera ac ſpecies": idea: ſmc ab

stractz, ac docendi cauſa. ſabrefactz ,* ſacile intelligitur

ejuſcemodi logicas definitíones, docemium eſſe, non in

quirentium ( a ) .

C A P. VIII.

\ 7 DE Method¡ amb/tica regnlix. ‘

P'j'ªª "-5. I. Ui veritatem aliquam est investigaturns , aut

fi'ſi-ÏÃÏ" quazstionem expediturus , \quod methodo fit

. analytica¡ is pra-,ter eas regulas , quas & in

ſuperiori capita, & m alíis horum elementorum librisprzcepimus, has etiam studioſe ſervet. ſi

l. Perpende mmmjta ſi: anima pmparatm, m ei *ve

ritatí inveníendee,mat ſol-vende quee-ſlim¡ ¡¡Pem- ¡Mª, maunz'nutilíter divas-eri: ,\ ?mi I'm-pta (9' ridícula eflſiutia: .

E. g. Quaéstio, m medio Iure Romano verſetur, '& tu

ne fando quidem Romana Jura audivistí , aut corticem

'vix degusta’sti‘, ei non es aptus ſolvendae. Agitur de re

Theólogica , Mechanica , Astrqnomlca ,' quas res ignoras ,

nonne perrídiculus eris, ui nullís prius earum diſcipli

narpm notioníbqs animo fi‘ilzacto in \ſcenam prodis , Theo

' loggm, Mechamcum, Astronomum acturus ,ª Huc tra

ducx otest Horatía‘num illud, v .

Emite mateïíam‘wfirírj quldſcrióítir, eeq'uam

Viribux, (9' 'vez-ſata diu, qm' erre recuſem,

_Qyid -Ualeanr bumeri . ’. . . i -

S. z. Quod ſi reí, de ua agimr , ideas habeamus ,

aplique ſimus 'quazstioni ſ0 vende, \um altera lex monet .

:manda I. Expenditº perſpeflez ſimple-x ne quee-filo ſi: , an com

"Sª’ª- paliza: quad /i‘fuerit cºmpofim, Mm accurate in omnes'

ſimplim- díviditºjminutatím examinan¡ , Ó* in MI pri

mum inquirita, quie [um-ñ aliis prefer-re poflím . E. g.

Quaaſitum est, quinam zfſm‘ Ó' conflmctíº partium ocn/i .

Dune proponumur quastiones : earum fecunda omnium

p‘rimum examinabitur: niſi enim ſciatur , quznam ſmt

oculi Partes, explicar¡ non potest, quinam fint earuſmdem

u us .

La 2 Phil/ª ¡a 'MH-nylon@ IF. {Fic-'5th Lugd. !59º. :lx aim' (<1

b rra-n on'ïpanrç: UTE º MJU, U7( 091D¡ F7351. Neque ¡Sim qnifm

1' T

investigar: Entel¡ , que: novlt, neque gus -nºn nova .

DE usu nA-nocmu CAP. VHI. 317

uſus. Eodem modo ſi quzstionís partes fuerint rales, ut

una expedita, nullo negotio aliæ ſolvantur, ab illa ini

tium faciendum est. quæritur-1 e. g. utrum fit *Deus ac

provídentia, initium faciam a demonstranda Univerſi hu- y

jus providentiaa quandoquidem demonstrata providentia,

fequitur eſſe Deum omnium conditorem , atque confer

varorem .

5. g. Quod ſi his legibus probe feceris ſatis, tum ter- fania

tia lex monet . "ªª‘ª'

3. Prºpoſitze quzefliºni: modum quam clartyfimir *veréis

explicara . '

Siquidem niſi \statuatur aperte’, quid quærendum ſit , aut

demonstraudum , in incertó omnis vagabitur oratio . Pot- Ñ

est autem quzstío aut a nobis, aut ab aliis proponi .

Si nobis ipſi quæfiionem Propoſuerimus , omnium pri

mum ciaram ejusenozionem ut in animo eflòrmemus 0

portet. Si vero ab aliis fuerit quænio propoſita , eos ro

gabímus., ut clare ac dist'mcte mentem fuam explicent .

Niſi id factum ſuerit, ulterius progredi nec debemus ,

nec poffumus .

5. ar Constituto quzflionis statu , quarta regula præ- quam

capit _ regula . .

4. _Que/¡¡0mm corrige, Ó' !MGE ac quam ſimpliciflïme

apprimea ide-fl referam ab ea‘quzecumque minime ad _Mm

faciunt . ¿ .

Nam hæc oneri potius ſunt at impedimento: remo

ranmrj perturhant, obſcurant. Ac vero qnoniam atten

tio nostra breviffimª est , ea dividenda non est ad plura

fimul. quocirca ſi quæ funr in- quzstione propofita, quæ

demi pofſunt, ſalva quzstione, prudentiae est ea reſeca.

re, unique rei animum ſerio intendere. Hujus regula: 8C

in dif utatíonibus, & in familiaríbus ſermoníbus memi

nifle ebemus: fæpifiime enim obſervavi, ob ejus deſe

ctum, quum quaestiones muitiplicarentury ac prima im

plicaretur femper atque implicaretur , nihil’ cen¡ fuiste

definitum . , .

5. 5. Porro his ſactís monet quinta regula.. ;zm-m

5. Diligennflïme pçrquirita quæcumque cum proponit res-41ª

quge/liane cannexionem al¡ Mm baba-nt s oampamtº quæcumque ei lumen aliquod \a erre poflctunt t pºflïbi/e: quaslibet

canfingito bypºtbeſn . ,

Ita eriim undequaque præfidia arceſſis , quíbus enodandæ

quæftioni , atque veritati detegendæ aptior evadas . Ham:

autem regulam ſervare nequeunt, qui primam non ſer

vaverunt: difficile enim est, Poſſe te hæc undequa ue

præfldia ªrceffere, nifi in ea ſcxenna, ad quam quæ io

per

'318 ART. Loozca: L1!. V.

pertin’et, fis verſatus . Demonstranclum ſit , Christian-:m

religiºnem elſe -Ueram, quot tibi ex-intimiori Metaphyſi

ca , Ethica, Phyſica , Historia Gentili & Judaica, Cri

tica, ſunt neceſſaria? Ea \amen colligere non poteris ,

niſi in diſcíplinis illis _ſuçris contritus. ‘\ A”

…ſan re- S. 6. Demceps przcipir _ſexta regula .A…. 6. Principiª ſaltda , qmbm verllªtem m-Uenia: , aut

quee/¡¡amm Cape-dim, Idea: medía¡ , qu'iàm‘ qua: babe:

Comparan- poflïsz perquiritº, Ó' -veluti face: perpetua zm

tr mln-¿Mm . ~’

Nam niſi praesto fint principia, 8( idez medias, ulterius

Progredi non Potes. Czterum ha?: est regula, qua'. ſaci

le quidem przrcipitur, difficillime vero adhibetur . Locos

communes, unde bazo principia ſumi poſſent , Dialectici

excogitarunt. Sed inutiles ii ſunt., niſi quis prima re

gulze przfidio ad huiuſmodi examina accedat . Qui enim

principia qua-,tir , quibus quazſiiohem aliquam mathema

ticarn, aut phvſicam ſolvere poffït, nifi ſuerit in mati-le

maticis, aut phyſicis díſciplinis exercïtus , ex communi

bus illis locis nullum ſperet auxilíum . Principia autem

omnium quzstionum , quamum perſpicio, ad tres ſum

mos fonte: revocàri poſſunt, ratiºnem,experimtiam, au

éïºn’mtem x Quaestiones mathematicaé ad primam claſ'ſem

peninem: itaquc carum pn'ncipia ſunt definition", aria

mata, prepa/¡Klum de'mºnflnme, bypotbeſex . Quzfliones

phyſica: peninentad tltet‘am. Earum Principia ſunt ex

immta, obſmn'mn‘; regule, à axiomata geneticaÏgritima inductione excitata . Ad teniam clafſem perti

nent quzstiones Theologicaz , Juridica, historica: , qua

Tum principía ex libris ſacris, ex legum codicibus , ex

historicis pecenda ſunt.

;emm 5. 7. Sequitur ſeptima regula.

"W"- 7. Nilu‘l mmm, m'fifin ¡dais clari: : Mm claritatem

ſemper facturar: in ſingu’li: gradibm Progreflíoni: eviden

tiam canſar-vara. ri?:

Qui hanc regulam non ſervant, tantum abest z ut veri

- La?, tatem, quam qurçrpnt, inveñiant, ut potius m gravim

?Kt- mos errores prªzclpltes eant . Nam qui ideis obſcuris Se

" oonfufis philoſophatur, nec proſpicit quo eundum est ,

nec veritatem, niſi caſu quodam 81 fortuna , reperire

potest. Vide ut lurimis exem lis hanc regulam confir

mavit Malebranc ius in ſexto ¡bro de inquirenda veri

Ílte par. z. cap. 4. -S. 8. PostqIam ideas claras 8C diflinctas collegimus',

principia przpoſuimus, quzstionem expoſnimus, ordina

mkªxªla vimus , correximus , ſeqmtur octava regula .

"ºº" 8'. Idea.:

\ l

*S:

ÜE Usu RÁ‘rroCIÑn CAP. VHÏ. ;x9

8. [dm emm-.r, Ó' prim-¡pia, qua noflmm queflianem

ſpeéïam , mutuo canſe-rra, aut intuir-¡eme, aut ratz'acima :

ſingular ſinguli: comparan :,,ºmm'um relacione: perſpicito, r Ñ, ,

atque quo :end-mn, [EB-nar.

Enimvero qunm veritatem nondum clara comas , , -

omnia ſunt tentanda, ut poſiis detegere . Quoniam au

tem huic relationum numero retinendo memoria nonfem

per ſufficit, ferſpiciendo non ſufficit acumen , utllisti

mum erit sty o mi, ſeu omnia literis mandare , aut lal

tem cifris indicate, quibus quam brevistim’idez , ea

rum ue relationes, exprimuntur. Id ſervant Mathemati

ci . n cifris aurem constiruendis quiſqne. genio ſuo in

dulgeat, ubi non de tradenda verimce , 'ſed de pel-qui

renda agitur,

5. 9. Fieri potest , ut piures huíuſmodi relationes mi

nime \int neceíſariz. Ergo quoniam ez inutiliter me

moriam opprimunt, aut attentionem distrahunt , nonz Nmu_

regula obſervetur . ¡Mi,

9. Omnia ita-Mm rarrz'gítº: numemm relatianum in par

-vum refèrtº 5 que Meri ſum dem: .

Eius regula mio est, quam ſazpe diximus , quod non

oporteat mcutis capacitatem , 5( attentionem ad Piura

dividere .

S. xo. Jam vero decima regula est. ¡Mim

lo. Que ex upm'ºri regula ſuperfum, ne perſunctoria "Sul-

inſpicito, ſad iu conſiderara ,* ſemi/¿aria n’ái facitº .

'Nam non alía ratione idea ex obſcuris clarm evadere

poſſunt quam diligenti Se diuturna mediratione . A":

vero ſal'iuntur ii, 8( ſibi imponum; , qui nullo labore,ſed

ſomnolenti & oſcitantes ſummas veritates perquirunt .

S. Ir. Quoniam veritates, ut diximus, aut, a miriam;

pendent, aut abauó‘z’orime , que regula: ſectandz ſm’t

in posterioribus quaastionibns in 4. libro dictum est CD

pioſe. Quod attinet ad eas , qua: a ratione çendent ,

postquªm ſu riores obſervaverimus, tres aliz, que ſe

quuntur, ad ibende ſunt. ’

II. _Que ¡n idea clave Ó' dzstinéïe cmtinm' amis, ,num-l

m alfirmato : negatº vero , que ei adverſari clara Ó* vega-1:.

dzflincte percipir . Nm dama: C9' wide-mia veritatir

**bar-¡8er fiamtu: cſi .

12. me ¡mer fiªfê con-venian, an [Mi adverſentur ,

non wi enter intel/¡gh, inter obſcura Ó* ¡mena ¿abeto :

ade-aque aut media: alim- idea: qucrita , qm’ám poflircom

para", aut m- unquªm affirmatº ,

. 1.3, .Pe-_r Picito mide immedíate [napa/¡tio , que ut prin

czpmm n 1 ofertar , proficzflarur. Ea ammiºnem "ma

mror :

1” ~ *Ir w

gzo ART.LoG1c¡ELxB.V.

ram*: tam iterum examinan; -unde fecunda altera_ III-fm

zur, Ó' ¿m neceſario : ita parra 141m¡ pngita...

uma. §. ¡2. Explicemus hanc regulam exemplo. Jactari auv-

Y:: "gr:- dio , fummox'imgerfmte: neceflario: efle generi burfumo rr

…,m _ ` ¿vendo, Quomam 1d ignoro (ex l_lypotheh), id ſclre ſata

go. Perquiro igitur omnium primum , unde hæc doctri-z

na potuit immediate proficíſci . Perſuaſum video eſſe gen

tibus omnibus cultis, inter quas ea doctrina obtinet , Cí

vitatesl n arias effe generi humanos. ex hac perfualio

ne video 1 m alteram natam eſſe, de neceliitate ſum

morum'imperªntium. Sed videamus an hæc ex priori

illa neceſſario ſequatur. Perquirendum effet, an civitas

in statu naturali conſervar¡ Poſſe!) Video Poſſe, ſed non

- fine frequentibus perturbationibus, ac continuo dillfolutio

nis periculo, ob diverſam hominum indolem , diverſa

judicial, afiéé’cus, inclínationes, mores Sac. inde intelli

go, hanc naſci Propoſitionem, neceſſarios eſſe ſummos im

Perantes, qui legibus civitatem unam & concordem ,

quoad fieri potest, conſervent. , p

Sed porro &e hoc nondum mihi liquidum est , utrum

Civitas ita neceifaria ſit humano generi, ut fine ea con

fervari nequeat? intelligo Poſſe genus humanum confen

vari in familiis ſepan-Iris, quæ vivant in naturalis liber

tatis ſiatu: licet obvim improborum video magnis fæpe

malis eſſe obnoxios. Quumque fummam utilitatem cum

necefiitate hoc in loco miſceamus, concludo, Civítatem,

a gu: humano generi conſervando utiliflima est , efl'e et

iam hoc íenſu neceſſariam ,- ex quo iterum neceffitatem

imperantium colligo . Abbreviemus modo iudicias vo

cemus imperantes A, civitatem B , hominum genus

C: paucis demonstrabímus A neceffarium eſſe ipfi C :

namCA necefiarium est ipfi B, B vero ,ipfi C: ergo A

i ſiPRE ula XIV. Si in ea que/Hem’, quam ¡leur/¡811mm ,

viri 051i in diver/4: ſememiaJ abierunt , ne exi/limum

quefiionem ad liquidum efle perduflam , quoufque earum

partium , quæ a te diſe-mmm , retiene: omne: ‘, faltem .

zu_ quee gmw'ore: cmfentur , non perpenderí: ,- Ó' dilueris.

Nam quum viri docti diffentiunt , argumento est rem

nec per ſe eſſe perſpicuam , 81 evidenti demonstratione

destimi ,- quandoquidem evidentiæ ea est natura. , ut omnes ,

ui eius intelligendæ capaces ſunt, velint nolint ad aſ

enſum trahat. Quum autem res evidentia defiituitur z

nihil reliquum est aliud, quam ut majorem, quæ habert

potest , probabilitatem pervidere ſtudeªmus.. Nemo au

tem est, ,qui ſe maximam probabilitatem adeptum dice

- re

s

- DE USU RATXOClNll CAP. VU!. 5-21

re Pol'ſit , quouſque oppoſirz pactis uniones vigent .

Quake m argumento prpbabili .utriuſque. Lartís rationes

ſunt componendz , gravlores ehgendaz, mhrmxores, :eſcl

› v'

Sch, Quaafitum qua“ methodo adverſa; parti; raciones

exponendze & refell‘enda:v ſin!. Vçtuſüªſiquot Grzci phi.

loſophi quz’fliones in mramque partem diſputabiles‘ it¡

per‘trªctarunt, ut primo loco expoúIerin-t _partis adverſa:

argumenta : fecunda opínionis ſua argumenta confli‘tue

rint : tez-tio, vero confiltationem ªggreffi ſmt. Ea medms

do veterum ſchºl‘arum Theologi è( Phil'oſophi communi'

fer ufi ſunt. E30 primo loco .argumenta poſueri‘m the

ſeos, quam ,confliruimu’sç Secundoobjectíoncs , ac con

'futatïonem : reſért enim plurímum ad v'emm pen-rider¡

dum , qua prímum opinione auimus’ ſir imbutus . Con

tinua autem eratione objoctiones poſueris , ~u_t mex item

continua Marion? refunaverïs , an ſeparatim & ,obíeco

ris, 8( ſingulis reſpouderís, qzuibuſdamv nihil intereffe

videtur, Ac vero qui brevitatí student, ita .efficere ſ0

lem, ut uno loco omnes conglobent objectiones , una

que oratione reſpondeant. Postal-im \amen probatíus est:

quod ſit &e ad docendum a &Y ad redarguendum accQm

modatius . ' v N

4 S. Ig. Poflremam tªndem regulam hanc pono. mm_

IS. Si diu Paqui/¡Unix, muwfimtem repereri: ,. eme muuu

mM redimegmto . Si iterum fra/7ra tema-Unir, m- promm~ "'

ciatº ram aut falſam, am miam- pºfliáilem , e:: ¡¡oc tmmm, quod nah ¡mel/1'31": , mſ¡ ade-o ſi; pèrflſic'l'mlm , iq

mermm ;mm vrri Ó' ſal/i menſurçm pum, - ‘

c A P.. .IX.

De Metbºdo Syntbqçtim,

S( x. methodum Syr’mhetícam , quum-'ajíog

ea docere vis, que fi-{L Ergo I. Cum-º, ur_

ea deſea: , que tu, qua-ad pam: pªſefliux, mm . Ridicu.

lum enim est .ça velle docçre , quz_aut omnino ignoras,

aut Per‘ſumma capita didlcisti, & m creta figu/inam di..

ſcege, ut dici ſolet. Qui hanc víolant leggng, au; ſe_ Pez,

L'LdJCUlOS ſaciuqt, aut ¡¡¡lips turpiffime decxgxunr.

2 2. Amino": eltgttº ¡2pm, : has emm primas efl'e

v diber Doctoris cu_ras perſpecte docet Ariflotelesçc.). Sa

n vero‘ non emma. omnes ferre po'fl'unt., nec delomnibus

Gen. Log. ~ X ER

( a ) II: prim .ſd Nim-n0

\

2:2.- ,\ART. Looms; Lis. v.

efl cum omnibus diſſerendum . itaque ffigyptii, 6t hinc

(Era-Sci, potifïimum Pythagorici , ſecretiora quædam do

ctrinarum initiates tantum docebant . Christus Servator

nofler non omnia docuit Apoflolos , quod quædam eſſent,

quæ nondum ferre poſſent : ergo quædam difiulit ad Pen

tecoflem . Paulus quoque, lav, inquit , -vobi: dm'i tan-7

quam infümióm . Beatus Baſilius (a) fcire, inquit, debe

mm, C9‘ que dicendü, Ó' quæ tacenda ſunt. -

- Multa etenim bona recta latent, neſcitaque profunt (É) .

inde ſecret¡ lex apud vetustos Chriflmnos.

pm…, 3. 3._V0calzula , qm'bm utendum efi, (9' quæ a”? Puf

nrria. ſum. ambzgua , aut obſcura , defimto, buſque defimzmne:

pneponito t/;eºrematix demanfimndi: . ltaque Plato, Ari

fioteïes , Cicero flatum hoc atque indubium habuerunt ,,

omnem infiimtiarzem, quæ de re quacumque ſuſcz'pimr, de

bere a definitione pmficlfli , ut intelligatur quzd fit id, de

qua difleritm . Plerique definitiones omnes alicujus diſcí

plinæ , aut faltem materiæ , quod ſynthentice docent, ſub

i itium prazponunt, veluti Geometraª.. At id minime est

neceffarium, pofi'untque recte iis in locis exhiberi, in qui

bus earum est ufus , quod Graveſandius in Phyfica, \N01

fius in operibus Metaphyſicis &l Mathematicis , omneſ

que recentes Geometrze ſaciunt. q

Regal/I 4,. §. 4.. Stamti: definitionibm, ſequantur'axiomata , ex

ª’ª’” ' nibus ratiºcim'a conoludamux . Sum: axíomata, ut alias est

lfium, propofitiones adeo evidenter vere, ut earum ve

ritas ſimplici patear intuitione. In iis ſcientiis , in qui

bus auctoritas authentica ſuppeditat principia , axioma

tum loco habentur quæcumque propofitiones clare &c di

flincte in auctoris verbis continentur, ex quibus ratioci

nationes tam arcto nexu deduci poffunt , quam ex axio

matibus Geometricis Geometriaz demonstrationes . Quan

doque axiomatum loco habemus propofitiones eas , qua

rum intellectus pendet quidem a ratiocinio, ſed notæ ta

men ſunt iis, quibuſcum diſputamus . Sed ac non raro

’ propofitiones demonliratas in aliis difciplinis pro axioma

tis ufurpamus . Aliquando etiam ea , quæ inter partes

conveniunt , etfi minime forraſſis evidentia , aut Ceſta.,axiomatum loco habemus . plerumque principiorum loco l

affumimus ea; quæ etfi ſalſa , ut vera habentur ab iis ,

cum quibus difierimus . Ita veteres Christian¡ ex libris

Mercurii Trlſmegisti , aut SVbillarum rite confutabant

Gemiliſmum , quamquam libri illi fpurii ſint t quando- _

qui

num-lh

( a ) H . 29.

( b ) .r. Pnfpn' in Cumin: do ¡¡¡mſn

ll

f. m usu narrocmu CAP; IX. 37.; ,

quidem ut ‘genuini 8t divini habebantur gentilium multi

tudini , agebaturque non de veritate conſiltuenda, ſed de

iis refellendis , qui ei contradicebant .' - l _

5. S. Niki] demon/Irma , nifi ex xix, qtfze pneflabzlztay nam

ſunt, efinitionibm, axinmatibur , postulan; , bypotbz/i- quinta .

bm, Ó* probatir propofitionibm.

6. Nulla: adbz'beto propoſition” ,' que ant-ad rem , de Rm…,

qua agitar, non pertinent, am que primi: !fill demonflrfmf fem

díx, am' illuflrandis' non ¡uſer-¡¡¡mit . _ _ _ .

7. Propofizione: , quæ alii: demonfir/mdu ſer-want , 11/1: Rgguh

pnerm'ttitº Y. . _ f’1"""-’ -

_8. SI' per fuperz'orem regulam [ice-.at, ſimphce: propoſitio- Regula

ae: pmeant compa/ita: , generic-e *vero mina: generic-mn' 0m“

Plures aliæ regule addi oſſent : ſed iis qui verſantur

in fcientiis Mathematicis hæ quoque ſuperflua: ſunt:ex illis enim difciplinis melius acipleuiusj quam ex ul

lis Logicorum regulis , huiuſmodi differend'l ac,, demon

Brandi methodus diſcítur: iis vero, qui in ſcientiis Ma

thematicis minime verſantur , nulla: Logicorum regulæ

fatis 'eſſe poſſunt, ut rem aliquam xmethodo hac fynthcti

ea docere-valeant . Sed , quo hanc artem paullo pieniùs

tirones concipere poffint, addam in hoc loco Chrxstiani

Wolfii de 'metlzºdº mathematical. commentatiunculam.

APPENDIX

Canis-ru… Won…

De Metbºdo Mail-:matia- ¿re-UI*: :ammeffmiº .

w S. I. ER Mátbodum Matbema‘n'cam intelligo ‘ ordi

vnem , quo in tradendis dogmatis ſuis utuntur

Ñ Mathematici . y _ _

Í. z. Ordíuntur autem Mathemyaiici a definitionibus s

in e ad axiomata &postulaka j in Matheſi mixta, ad ex

ri ntias, ſeu obſervationes, progrediuntur: ,his tandem

he ematat 8c problemata ſuperstruunt.; ubique vero

Corollaria, & Scholia, fi e re vifum fuerit, anneflunt .

S. g. Sum aute'm definitiones prima: rerum notiones,

quarum ope inter ſe distinguumur, 8i unde, quæ de ipſi‘s

concipiuntur , reliqua deducuntur . ' v

§. 4. Per motionem uamlibet rei cujuslibet in mente‘

repr'zſematíonem ¡nte Igo._ l . l.

S. 5. Nouonum differentiam primus diſiincte traſdldu

» X z _ 4 a

324 ART. LOGIC‘E Luz. V.

ſagacíffimus Leibnirius (a): quáe quam¡ fit ponderis ,

Pauci hactenus agnoverunt .5. 6. Est ſcilic'et non'o clara, qua: ad tem oblatam re~ q

cognoſcendam ſufficit; ex, gr. quod- figura data in nume~

ro tríangulorum habeamu' ' _LR5, 7. obſcura est noria, quz ſiad ram oïlatam recogrlo

ſcendam' non ſuffiçit. Talis Est ex. .gr. planta , ad cunas

' c'onſpectum dubítas, urrum ea ſit , nec ne,, quam alio

tempore alibi videras, &e cui hoc vel i‘llud nomen tribu¡

¡¡¡evil " ' ' ‘ «Muſee-N."

8. Clara noria dzstinéia habetur , ſi notas recenſere

va s, ex quïbus oblaram recognoſcis : ex. gr. quod cir

culus ſit figura línea curva in ſe redeunre terminara, cu

jus ſingula punctª \ab codem Puncto iatermedio zzqualiter

distant , ¿WY -ïí‘ Í Méx' -, ' ›5. 9. confuſa est notío clara"; ſ1 notas, qnibus rem abla: l

tam. recognoſcis, recenſeré minima. valeas, ut 'm tales fit

reſolubilís: ualïs est ex. rª notio coloris rubri. wy‘ſi

S. 1o.' Dïñíncta notío a ¿quam dícítur, ſiv& not-amm,

ex qu'zbus com nítuk, notiones diflinctas hªbuerit : ex.

gr. notio cir‘cui Pa'ullo ante tradita cenſurar adaªíquªta.,

ubi curvaz in ſe rede‘untïs ,- pnnct’i intermedii -,_ di~

gamjá: zeqúalís , 8d terminationis notiones distinctas ha

l' 5. e,, , ‘&ſin; -ſn hac analíflſi 'quum progredi lieea‘t ‘, donec ad

notïoñes írreſolubiles perveniatur; notionum adzquatarum

dari grad‘us r’naniñflum est; inv przſenti \amen non explí

candos. Sufficit nzonuiſſe , quod notiones uzdam conſu

ſz admin¡ queanr, qual-um evolmiº ad emonstrationes

non apprime ſit necefſaría. Ita Euclides non reſolvit no

tionem zqualitatis, uk ut *ea'dem notiones triangulixzqui

later¡ , rhorñbi , & figurªrum regularium ingredíatur:

propoſitiones enim, ad quarum dcmonstrationem neceſſa

ria erat, facile ¡pſi fine probatíone concedi porerat‘zt ; e.

g. &nod aequalia eidem tertio fint 'aequalia inter ſcſe:

quo figura? ſubi mutuo cºngruemes ſin( mquales -, quod

;Eqnalibus peraqualia mnltipl-icatis facts. ſin: zqualia '81º.

Deſectum ſcilícet analyſeos ſupplenc .propoſitiones , qua

perexperrientíam ſatªís ceme ſunt. ' '

5. x2. Dmd‘eqma_ est noria, ſi notarum , uz clístír¡~

&am íngrediunïur, non'nifi confuſas notiones ªbneris.

5. lg. In numerum dufinírionum mathematicarum non

admittumur niſi notíones distinctaz, 8: quantum fiel‘i po

,tefl, aut pro re nata ſufficit, adaequatª: . A

S- r4

çª) M :Hi: Mmmm ,- rm. ¡624. ¡r- m.

D‘E HSU RATIOGINU .p5p, IX. zz¡\ \

S. 14. Hincrin defihitíonibus ſubſeqnentibus non um 1.

tur vocibuè , niſi vel ex anzecedeqnbus, vel alinnde, \3a.

tís intelligawr, que res iis ſulgixcxantur . _ i ‘

5. x5'. Et , ſi quandonouone‘confiªſa content; ſu*

mus , res , ad quam [pactar, olzvta. [it , neceſſe est, 'nc

vel' preſentan_ quandocumque‘ lxlyuent perc‘íp‘ere ,- 'vel

lſa-.píus jam .olim percepta’. hand dtfficultel‘ remmiſci va;

camas.

S. .x6. Definition-?Severo ad duas'claflªes' commode revo-.L

cantar ª Sunt nimirum alía: nominales, alias reales . ª

8.17. Definitía nomina/is est enumeratío notarum ad

rem oblatar'n ?ab aLüs dístinguendam ſufficíentium . Talis

est Quadrati, fi figura .quadrilapera , xquílatera , rectan

gula eſſe dícatnr.- v Ñ

S. 18. Definitiº rea/I*: est notío dïflincta re¡ geneſin.

hoc eſt modum, quo fierí potcst , exponens . Talís in

Geometría est Círculi , fi per motum linez‘ recta-z Circa

punctum fixnm deſc'ríbi conclpitur. , -

.S. 19. Ad¡definiti0nes nominales multis -modís perve

nunk: quos -lntet primusno'rnínarí debet,«ſi ad rem pra:

ſentem, quam percipimus, atcendimus . Hac rarione A-,

flronomis innotuït z Eclipſin Lun-:E eſſe pkivationem hïſi

minis Luna: plenze . Cum cura vero distmguenda ſunt ,'\~—

qua: distingui pofi‘unt ; ,eaque ſingula primum ſingillatïm

cçqſidexjari , mox inter ſe conÏerri debent , ut defi

àïï: notío-distíncta évadaÑt , qualis ( -Uide S. x3. ) eſſe

t* .

5. zo. Definitiones hac vel. alía methodo inveflígatas

expendemes, 'varias Plerumque_ determinationes animad

venimos¡ quibns omxſſis generalioſres evadnnt . E. g. ſi

ex definitione trianguli , quod ſit ſpatïum tribus Iíneís

comprehenſum , linearum numerus _expungamr ; norïo-l

nem Figure habebis , quod ſit ſpatíum › lineís termina

tam \\ . '

S. zx. Si determínátíones' in definïtíonïbus obvias con

ſide-.nes, aſias- ïis gem'xnas comminiſci da’tur .‘ qua, ratione

definition-Es alía: i’nvenïubtur . E. g'. gb¡ perpendís figu~'

ram Iriangulí a temario latemm numero dependere, qua

ternarium , am nume‘r’um quemcumque 31mmmaiorem, ſubflitue, ut defimtio figura: ,qua-drilaterg', aut.,

mnltilªtent cujuſcumque .prodeat z,

S. zz. Que‘madxííodum ,vero ( -uide S. 2Q. ) determina-,

\iones uzdªm òmini ,dic etiam nova: ſupperadd¡ poſ

ſ_unt . 'gg' in definítione triangnlí , (peajes 8: ratio

lmearum ', \okm inter ſe haben: , .determmarj potoſi.

pºflªmªª ªimirum-ünm eíſenctgcs’j genera-.lis nptíç trilgné ~

‘ g gun

¿26 ART. Locrcx Luz. V.

guli in notíonem trianguli rectílinei abit. Ponamus por

ro eſſe latera omnia inter "ſe-Equalia; notío trianguli generalis in notionemſi trianguli aaquilateri degenerabit.

5. 2g. Definitiouum per merhodum rimam invema~

mm realizas extra omnem dubitationis aeam est poſita.

Quis enim , quz actu exístere cognoſcít, utmm eſſe poſ

fint, nec ne, dubítabit? Dubitaret ením, num pere¡ e

ret’, qua: ſeEpercipere fibi conſcí‘us est .P id quod vaÑde

abſonum . . g. Si ?lis -Lunam deficíentem intuetur;

quod Eclípſin Pati pot It , dubitare nequit . Idem de illin

definitionibus judícium esto ,. quam poffibtlibus abflrahuntur .

ª S. 24. Alia vero Defininonum per methodum tertiam \

& qual-mm inventarum, est ratio . Utrobique enim ar

bitrium regnat, ſive juxta tertíam , determinationes da—_

tas in alias'ſimíles converras, five juxtª quartam, - datis

alias ſuperaddas: nostrum ‘autem arbitrium nullam rebus

~ existend¡ neceſſitatem imponit , Licet e. g. ſpatium tri-

bus'líneís rectís comprehendi pum!, inde \amen nondum

liquet, quod etiam quatuor, quinque, aut Pluribus quot

cum ue aliís terminar¡ queat. Et quamvis tres linea*: re

cta: Patium com rehendam ,- inde \amen nondum appa

ret, quod inter e z uales eſſe poffint. Tales iraque de

finitiones poffibiles e-e demonstrandum est: id quod Geo

metrae Circa figuras przestant, dum earum conflructionem

tradunt. ’ ' ‘ ‘

' S. 25'. Definition-es reales vel a priori inveniumur,

vel a posteriori innoreſcunt . A priori definítiones reales

invefligabis, 'ſi ex plurium pofflbilium , que tibi inno

tuerunt, combinatione, novum quoddam poffibile produ

cïs ,- epg. ex combinatione machinarum fimplicium, ma

chiham quanídam compoſitam, cujus nullam antea habe

bas no'tíonem . Et in hac quidem methodo caſui perſaepe

aliquid dªxur . Exemglo vest compoſitio Teleſcopii per

fortuitam combinationem lentis convexz cum concava.

detecta, narrame Borello . ' ,

S. 26. Dífficilius idem przstatnr, fi ex data definitio

ne nomínali “realís fit inveuienda . Hoc enim in caſa

\notiones distinctas e’omm evo'lvere tenemur -, quz in ¡sta

continentur ,- ut appareat , qualia ad rei ſormatvionem re

quirantur: p0stea~cognitï0nes jam- ante acquiſitaememe

recolere debemus, viſiui , num \alía ſuccurrant, 9er qua¡

rei ſormationem concipex‘e ¡¡cet . E. g. Daturzín Astro

nomia definido nomíhalis-Edipfis Lunz_, quod ſciljcet

ſi: privado lnmínis Luna: plenas ,- invemenda ~est defini- ª

tio yealjs_ eíuſdem . Lumen ¡¡girar [Unam, 8C Plenilpniuç¡

medua'r¡ debemus .’ Ubr-ustud au Sole ſecundum 11-?

‘ J . UCÏS

¡DE USU RÁ-rtocmnctCAP. 1X. 327

nea: rectas íu corpus lunare incídere , 8C tempore pleni

luni¡ eclíptïcí Lunam Sol¡ diametraliter oppom , adeoque

Tellurem, duobus hifce corporibus interpoſitam , in lo

cum Sol¡ oppoſitum projicere umbram, ſuccurrit z hand'

difficulter innoteſcit, Eclipfin Lung oríri, ſi ea umbram

Terrz ingrediawr. ‘,

S. 27. A posteriori Definitiones reales innoteſcunt , ſi

:ei formation¡ razſentes attendimus. E. g. ſi qúis vídeat

ín campo circuïum deſcribi ſune Circa .clavum fixum in

gyrum acto; is geneſin circuli cqncípit per motum line::

rectae Circa punctum fixum . —

5. 28. Ad definitiones reales quoquc pervenitur , dum

, compoſitum totum in ſuas partes' fimplíces reſolvítur ,

quod in organicis potiffimlmz l0c_um haber ..-Hac ra

none e.. g. structuram machmz 1am extªuns afſequï

mur.\ ' , ‘S. Q9. Circa hoc definitionum genus duo conſiderana‘à

'ſunt ,1 antequam de illaçum poffibilitate indicara liceax~ :

nempe I. utrum ea exſiflant , aut exſiflere_ Poffint , nec:

ne , qua: ad ſgeneſin rei concurrere aſſumlmus ,* z. num

ab iis proficí‘ci queant , qua*: in formatione reí iiſdem

'tribuimus ,- id quod ex natura definitionis realis (S. 18.)

liquet. Horum vero certitudínem , vel experiemía , vel

'em-um, qua: per conſequentías legítimas alio tempore

deduximus, remíniſcentía cºnſequimur. Ita, ex; gr. i-n de;

finitïone Circuli ſuperius ( S. 27. ) tradita, er experien

ſitíam Claret, lineam rectam Circa ‘unctum xum in gy

rum ag¡ yoſſe. Et in definitïpne clipſis Lunarís , ratio

ne, experiem‘ia licet flipata , afſequimur , Lunam Tellu~

:is umbram ingredi Poſſe. 7

S. go. Definitiones tam reales, quam nominales, cum

in ſe conſiderari, \um inter ſe conferri pofſunt. Quícquid

ex confideratioue eorum , que in una Definítione con

tinentur , immediate deducitur ,, Axiºma vocatur , ſi

quid rei convenire, aut non convenire enunciet z Poflu.

~ [amm vero , 'quid effici Poſſe affirmet, vel ne’get . E.

g. ex geneſi clrculi , liquet omnes rectas ex centro ad'

peripheriam ductas inter ſe aèquales eſſe , cum unaèm

eamdemque líneam in diverſo ſim reſeram: . Haze adèo’

‘ Propoſitío in axíomat‘um numero habetur ._ Ast dum per

eamdem Definitionem int'eliigitur , ex quovis puncto,quſiovís interval-lo, circulum ¿eſcribi Poſſe : id inter Poe

flulata collocatur . - .

’ S: 31. Quoniam igítur Axiomatum & Poflulatorqm_

ventas per intuitum definítíohum , ex quibus fluunt,

cognoſcitur, demonfiratione null:: -indigent . Vera ením_

I#

X 4. ‘ e-ſï'e

-T I ªÑ , i " l ***ª-i;a8 º‘ªART. LSSI/c le. Lis. V.

'eſſe imelliguntur , quam primum realitas definitionum’

fuerix’evicta . Et hoc intuicu prepa/¡times per ſe none,

item :ex termini: mamfiªfle dicuutur.

5. gi. Multi hac Axiomatum proprietate abutuntur ,›

dum przzmiſſas syllogiſmorum 9 quavs probare Ñneſciunt ,,

pro àxiomatibus’ venditant . Hinc vídeas, in' axiomatum

numefuin referri propofitiones, qua: fine probatione nó¡

adinimmt intelligentes a Equidem negandum non'est.,

ipſum Euclidem , qui in demo’gstrande ſe virum pra’esti

tir, p‘ropqfitiones unique demo‘nstrabiles in axiomatum

numerum retuliíſe, propte‘rea quod áequalitatïs , Ícongrueq-ª

\iz , linea: cectx; aliarumque rerum n 'tionesjexplièare

non. Poterat: monuimus {amen jam in upe‘rioribus '( S.

Il.), ipſum non ſuppoſmfl'e, nifi propoſitionesz quarum

cer‘mudo flatim cuique patetz er recordationem vel

maxime conſuſam eorum' , quee o im ſaepius exbeijti ſu

xmusz v¿mt etiamnum ,,ſi ita viſum fuel-ic,, defino exemplo

expenri pqſſumus ,* immo quíbus \in indicando Ïantum

non quotzdie utuntm‘ omnes ,fflquale ex. gr.; est z quoÏd

Eidem tertio azqualia ſint equ-alla inter ſe ,~ item , uod

figure & 'linea rectze [Ibi mutuo cqngruentes \int agua es .Euclidi-S igitur exemplum abufum,‘ quem \aXamnsct.¡-:¡ní*

nime tuexur l

5.33. Notandum nimirud, ed fninoi'ém Geri axio

mmm numerum , quo ſufficlenttus nouones evolvuntur 4

.In-:mp4 ſi \verum'ſáteri _ſas estz; I vera axiomata non ſum,

piſi. ‘ ópoïítiònes -' enticzs i ,' &PS-Acum Axigmafibus &'Pºstulatis e‘tiarñ éxperierrª

:Le nonnunquath cònſunduntur. Experiri autem dicimur,

quicquid ªd'perceptiones nostras ;menú ognoſcimus 'Í p.g. , ‘d.um,'accenſa candela, co'níctpicua ,fieïi videmus , qu:

ante non appárebant. , , ¿A ’

S. gs¡ Experíentiae itaquè ſunt kèrum fingularuxm z

quoniam nonniſi res ſingulares-peªrªcipimus… Quamobrem

ad ¡¡las provocads‘ Caſum ſingiflatem in medium pr‘pferre

\Huetar , niſi ,vél ſenſui vel ,memoria fuerint obvia: : _id

quod in Matheſi exactiÏïime \obſervatux‘ . Neque enïm p;ſig. in 'Asttªohomia Solis', Orientis Q: Occidentis ;obſerva

tionés recenſentnr; utpoce quotíclíanceſ, ac QlllmbuS ſªüs

nota: 1 Diametri ven; apparentís Planetarum obſervado'

nes,,a diverſisAstronamis tempore diiiçerſo , diverſiſque

instrumentis celebrara', fideſiter reſeruntur i Cum non ¡.fl

cuiuſvis poteflate exſiflant. ‘¡ i. A .

S. ;6. ¡MgEhEmªticí quo’quev ¿éxperzenfias á Conclu

ſionibus ¿mde deductis‘ accurate distin 'nt ,~ aiiis Ñut

plurimum has cum iſt-is confiindençibuçg‘z . g. quod:l cian

- e ai 2--

DE USU RATIOcmu- CAP. JX. 3gb

dela accenſa, corpora , quªá ante non apparebant, íncqqn

ſpectum prodeant pet" experien'tiam inhor’eſcit, quod ſi

vero perpende'ns; ſumen in cauſa age, cm* tenebris diſ‘¡

cuffis, appareantz &l una. expenden‘ , rerum naturalíum

eodem, modo ſe habentium eumdem eſſe effectum 'z inſe

.ro , ,quicquid -lumíne collustratur, víderi paſſe : hzc pro;- b

pofitio non í’n expe'lrientiarum, ſed concluſionum per le

gitímam conſequen/tlam inde derivatarum numerum u'

ferenda¡ ‘ _ x Ñ . Ñ . \ . \ «GPU

S. 375 Ifliuſmodi concluſiones z- omíffls/èxpe‘kïe'n‘tíïs Q

non commem'oranmrz ſ1 modus, uo ex bis, eliciuntur ,

Omnibus ſuerit cognitus atqde pe pectus z Ex; gr. ma-g

ximam'solis declinaúonem non immedíate metimur, ſed

ex data elevatione !Eqüatork 5 &z alíitud'me _mexídiana

Solis~in Solſiitió invenimus. ,Proprias í'i'tur de \eál ok»

ſervªtiones tradimrüs; non altitudinem olis merídianam

¡n Solfl'nío 'obſe‘r'vªtam annote‘t oplgs est á ſer) ſufficere

.Potestz ut ïpſam declínationem ~(12mm ,indicetª Si énim

constet, ,quantam elevatíoner'n ffiquatqll'is affumſeric; nec

quanta meridiana ſuerit altïtudo Solis Ignoratur. Quod fi

vero non appareatz quo modo propofitio data ex _pra-.via

quadam experientíawelíciatúrtz caſusst ſingularis ómníno

àdducendus, ut ra'uo deductio‘nis ad exámen revocari

poffitz Quo enim modo aliquid perceperis cum demonª

flrare neqneªs; ut credaturjure poſcis: _ſed quomo’do unum

,ex altero deductum fuerit, cum ratioñís examiní ſubſit,

ut fides deductis habeatur, ¡fine ratione flagítas.- ~

, S. T8. Progqſino tbeorenca en pluribus definitionibüs

inter e dollans etnia Tba’º‘rema àppellatnr .a E. g. ſi in

Geometría, triangulum ,cum aparªllelogrammo ſuper ea.

dem baſi 8: ejuſdem altitudíms conſermrz ,8; pamrn im¡

.paedíateex ipſis ,eçrurhcjem definitíonibns , ,pártím ek aſii!

.xpſorum proprletatxbus jam 'ante erutïs ,lhſerturz _Paralle

.condztíqni _ s Convertite poffiu’óquïd non: in hac nutem

Iogrammum eſſe tríanguli duplum: ea Pl'ºpofitioïn theoª

Tématum numerum reſerendá¡ l ' e' v_ '. - ’

5., 39. Duo autem ſunt, qua: ln Omni .theorèm'ate‘ªatª

tentſon rn -xnerentur, prapºſitio nemp‘e, atque dt’monflflª‘

.uº.'¿] (a, , Í m1 enunciatur, qníd re¡ ‘cuídam ſub cjertïs

¿rationes _exponnnmrz'obguas mtellectus 'illnd ípfi .con

venire cone¡ pere Male! .eS. 4o. Abſolute poffib’flé'inoflſi èst‘gmffi .ſieñSá-ſe 9 ,reli

Ñqlxª agro omnia ztanqzm admiffº akío‘ pctofflbilià. eſſe intel

,hguntgz hoc eſhml eorumfistſíïne quR‘dam .conditio

ne . _ ;pg¿.igíturſin ¡propoſiiíone unaexpxlmen‘da‘ E.- g.

,tciªnsulm dímïdium parallelºsrmmi y ſi baſes 8ª

.o. .. ahí

r — ,._ iyji

ggo 'AR'LLOGICELIKL V.

altitudínes fuerint figillatim æquales . In propofitione

itaque , tam lzafiuma quam altitudinum æqualitas expri

menda . Hinc quælibet propofitio in Hypotbeſn 81 Tb¡

/in commode dillinguitur ,_ quarum ¡sta conditiones-recen

ſer, ſub quibus aliquid afhrmatur , 'vel negatur; hæc ve

ro complectitur, quod vel affirmatur, vel negatur… E.

g. in propofitione allata l-lypothelis est , ſi triangulum

o parallelogrammæm fisper @qua/i ba/i o ejufdem alt¡

tudim’: ex/xjiam z Theſis autem , illud baja: dimidium

e . v

S. 4!. Notandum 'vero , ſi in ipfa rei cLzf-initione

cohditiones, de quibus dixi , continenturj Hypothefin

distincte non exprimi. E. g. ſi tres in triangulo anguli

18º. graduum dicanturg hypdthefi carere videtur propoli

tio: quæ tamen flatim compare! , ſi pro voce triangu

'li definitionem ejus ſubflituas. Ita enim habet propofi

tio : ſi quædam figura tribus lineis rectís termmatur ,

tres habet angulosLjunPtim fumtos duobus rectis zquales.

En hypotheſin, quæ urget, ut tres lineæ recta: ſpatíum

comprehendant . "

42. batur autem in propofitione afiirmativa necef

farlus nexus inter l-lypothelin atque Thefin; in negativa

autem nullus concipi otest, ſed hæc- illi repugnat. Quo

niam fcilicet in fubje o deprehenditur, quod Hypothefi:

involvit; e¡ quoque convenire debet , quod m Theſi

continetur. E. g. in hoc Theoremate, quod triangulum

ſi: dimidium pahzl/elogmmbzi fuper eadem óaſi o Bilz

dem a/titudinira primum triangulo tribuimus balin p

altitudinem 'baſi ac altitudini parallelogrammi aequales ;

dein afferimus, 'quod fic -parallelogrammi dimidium , po

ilerius/concipitur propter prius . w

t 4;. Ne’xum inter Thefin OS: Hypothefin in propo

fiuoníbus affirmativis, repugnantiam in negativis , demonctflmtio manifestar t Eorum igitur definitiones, quæ in hy

potheſi ac theſi continentur, eorumdemque proprietates ,

ex illis derivar-E aut aliunde cogniræ , demonltrationum

principia exſiflum. quoniam vero in Matheſi principia

non admittuntur, nifi quæ ante fuerunt evicta g defini

tiones ac propofitiones , quibus demonflrationes fuper

- flruunturJcitari ſolenr ;- partim ut appareat , genuina

principia adbiberij partim ut lgnaris conste!, unde ipforum certitudo hauríenda. ‘ l X l ' i i- N:

i S. 44. Enímvero citaciones' dcfinitionum, axíomamm,

‘postulat_orum , theo‘remat‘um , 'Si pròblema’tum non exig’uum habenti uſum; nec fine ratione in Matheſi ſingu

lxs cogitationum generibus ungula nomina i humus.

emon

DE usu RATIÓCINXLC'AI. IX.” 331*

Demonfiratio namque non convincit , nifi principiis dé-'í

monstrandi extra dubitationis aleam pofitis . Quad

obrem ex citationibus liquet , quæuam tamquam vera

fupponenda ſim, antequam veritatis propofitionis data

couvinci poffis. Et quoniam definition-Es primi conce

ptus exſistunt , axiomata vero ex iis immediate dedu

cuntur , tbeoremztta vero vel immediate , vel media

!e ex iifdem derivantur 5 ex nomine veritatis cujuslibet,

ad quam in demonstration‘e provocatur , ftatim addifci

tur, utrum multa fupponenda ſint, nec ne , est quo or—‘,

dine ficprocedendum, ut convictio locum habeat . lm

mo cum ad veritatem definítíonum , axiomatum , 8C

postulatorum, theorematum , si problematum , dijudi

caudam peculiaribus artificiis opus fit g nomina &rita

tum citatarum fimul methodos in memoriam revocant ,

quibus principia demonflrandi perfuadeas convincendo.

S. qm Non alia vero est ratio ex principiis conclufio

nes inferendi , quam quæ in omnibus libellis logicis,

ubi de fyllogifmo agitur, dudum expofita . Sunt enim

demonftrationes Mathematicorum congeries quædam en

thymematum, ita ut omnia v-i fyllogifmorum concludan

tur, omíffis faltem Prxmiffis, qua: vel fponte meditanti

occurrunt, vel per citationes in memoriam revocantur.

Perfecta autem ut fit demonflrratios præmiffæ fyllogifmo

rum, novís fyllogifmis tamdiu probandæ ſunt , donec

perveniatur ad ſyllogiſmum, in quo ræmiffæ funt vel

definiciones, quas jam constar eſſe po lbíles, vel propo

ſitiones aliæ identicæf

S. 46. Equidem demonstrazu haud difficile foret (a),

genuinam demonstrationem , quæ convictionem plenariampariat, fieri non Poſſe, nifi cogitationes nostra: juxta re-A

gulas fyllogiliicas dirigantur g his tamen ambagibus in

preſent¡ opus non est. Cum ením de quæftione facti dif-l

putemusa exempla allegalfe ſufficír. scilicet non igno

tum est, Clavíum demonftrationem propofitionis prima

Elementi primi Euclidis in ſyllogíſmos reſolviſſe: immo

HERLINUM, atque DASIPODIUM ſex priora ele

menta Euclidis, 8C Henycbium integram Arithmeticam

per fyllogifmos in forma exhibitos demonftrafle .

S. 47,_,Equidem non ignoro eſſe , hac nostra præfer

tim mate, non paucos qui fibi perfuadent , demonftra

tionum Mathematicarum formam a legibus fyllogifmo

rum abhorrere, multo minus-concedere, illaslvim omnem

ad

ú \

( ª ) oflmdímm id in Login S. SSI. Oſt-n.

l

J \.¿32 A‘n-r. Laſix-CE Lis. V..

ad convincendumfflb his .unica. hab-ere; ſed nec minas;

centraríum vider; viris ñon magic prazclara judic’ziivi pol-M

lemíbus, ſed &c àtcentíºhe‘ magts' ſevera' utentibust'xquoo

rum auctoritas me permovitz_ ‘ut eam in tem Peni

tius ínquikeremç &l ſu": przjudiciu'm ex ' prmcipxtau-l

tia., injudicando or’tum cogn‘oſoerem .- i-_Fatetur carte'

Leibnitius (a); vlr in Matheſi 8C Omni eruditione relia

quª ſummus; firmar» ¿Ue de'mºzzlfm'tíamm ,› que Pr-éſcriª:

pluma Login_ farm-Im /ei‘vat . Slmílíier Johannes W311i-

fius Mathematicus proſu'ndus (ó ), agrioſcit z id quod ir¡

Matbeffi pmponitur prºóªndum 9. ſjlllºgiſhtí‘unim , Pluïium

*ue ºpe deducir _Immo ingenwſiffimus etiam Hugeü'ms

(El.) obſervavitz paralogxfimx -ín‘ Matbeſi ſepiufvitld ſem-

m exíflere. Vemr‘n enimverº ne auctoritatibus magic

quam rationibus (d) pngnare videarl( quam'quamin hoc

argumento maximum pondus ¡hábeat ¡tantorum virorum

auctorim); ſonxès praejudícit'vulgarxs retegere’ l‘ibet .

guámdíu .ſcilicet in Mªtheſi verſamur, figuri‘sñc Chªl'aª¡

eribus in ratiocinando juvamur, exu‘uarum inſpectione'

non minus, quam. ex àlíarum propoſiuonum ciratione' ,

multz prazmiſſa: ſyllogiſmorum ſupplemur .ª ad quod ſi’

non ſatis attendªtur , quam ſancte in demonflrátionibus 'mai

thematicis legaçªſyllogiſmorüm,custodiantur, non apparenª

S. 48.v Prºólemamtſacie'nda proponunt., 8: tt'rbus' parti

busÑmnstaut, propia/¡time ſcilicet resta/tatiana, ¡6: demanª‘

jim-¡MM I-u- pcopoórionej quid_ x en' debeat, mdicatur .

¡a çgſqluta'gze_ finguli ¿6km 9mm clecenrir rcccnſemur ,

quibus e’ffiqtur quod epgfiiïciaidumª Demque in demon»

&tatiana evm’àitur, íafihs Iis, ,quae reſolutioprazcipit, éſ

ſectum inteutulm obtineri . Queries' itaque problema _de

monflrandum m Theorema copvertitur, cujus hypotbeſil

reſolurío, theſin vero ptºpoſitw constituir.. Generglis 6-'

him om'nin‘m problematum demotuïrandorum, (ut- jam in

nuimus) tenor hic est,- ſactis iis, que reſolutío pra’ecii

gif, illud quoque efficitur, quod erarf'aciendumſQuate

' non opus est, ut de .prÏoblematibus plural dicamur-ª <1

ÑS. 49. RationeS ſubinde non deſum, cux ad caſas-ſpe

ciales' applícentur .propoſitiones generales , & ex quibuſ- ›

dam propofitiones ſazpe alias pxona conſequemia deduce~’

re líder. Quare utroque modq vemanan' propoſitiones ,

Coro/[aria nutpcnpamur. ,b v…1" 50.

AÑ‘J’ÉI‘MÜ. A x674. P. 54x. c‘ªnf. Effais de T/Ieclh'tée p. 3.7.

07 pmm Mmmm. mi. à. ſ. 180'. im el! Logic'. líb. 3, c. n.

ABI amd. A. un. P. 477. '

Vido e." in ¿gſm -5. En. [Ogg,

« *Y*

DE USU RATIOCLNII CAP. IX. 3g;

S. "eo, Primum cnrollariorum genus dçr’nonl'lrationº

non indíg’et:v quod emm m genere de Omnibus m um

Ye‘rſum cafibus demonstramm ſuit, de hoc, vel isto, in ›

ſpecie ut denup dempnflretur, opus non est. E. g. ub-i

de nmnibns mangu'lls oſlenſmn , tres angulo: eoruxp una.

ſumtos duobus rectzs {equan ;Idem m ſpecle de manguº

,lis rectangulis confirmar¡ hand deber. .Ast alterum Corollaríomm genus‘ctdemonstrationem requirít , Quotieſcumque

nímïrum ex aliís propnſitio'n'tbus aliquíd inſertur , ratio

illationís índicanda, E. g. 'ſi theoremati , cujus mode

meutionem ſe‘ci, hoc CorellaI-¡um ſubjungmur; in trian

galo rectangulo mus ſaltemfflctu recta: angular efl‘e pata-fl :

ratio íllazíonis nou negligenda, quod' ſcili'cet, pofitis

duobus actu rectis, tenias nihilo arqnalís foret.

S. ;L Inſcbahj: denique , tam definitionibus ," quam

propoſitiºnibus earumque Corollariis ſubjungi. ſolltis,

obſcura declarantur, ad dobla «reſponclQtur , uſus doctri

. narum indicatur, historia ae fontes mventionum deſcri~

buntur, ¿5:, ſi qua alia ſcitu nec injucundª, nec inutilia

oçcurrunt, inl'eruntnr.

S, 52. _Explícatam hnctenus methodum qui probe por

pendit, eius uníverſalítatem hand dubie agnoſcet; nec

diſfitebitur fine ea ad ſ'olidam rerum cognitio’nem perve

niri hand quaquam Poſſe. Dicítur vero metlzodu: Mat/!c

matim, ímmo ſaapins Geºmetmrum met/:adn: , ~quia Luc.

uſque Mathematíc¡ ſere ſoli in primís, ejus leges [ande

eustodiverunt , \Quarnquam‘ enim non deſuerínt , qui

eª'mdem aliis diſciplinis ªpplicare floduerum ~, conatui ta

men ipſorum eventus minime reſpondí: , Etenim nunc

notiones non ſatis evolvemnt; nunc fine probªtione aſ

ſumſerunt que maxime probar¡ debuerunt; nunc per ſal

tum ratíocinatí ſunt, inkrentes nimírum , que nullo ar

gumemo inſerriepoſſunt .

S- S3- Explícatm methodi legibus cum ex aſſe ſatis

fiat in Matheſi, prªzſertim pura; non ex vano przdica

tur, quod mathemata judicium acuant , hoc est , quod

eorum culxores promptkudinem acquirant veritatem quam

libet, ad quam cognoſcendam animum appellunt , accu—

rauus, quam ali¡ ſolent, dijudicandi 9) Exercitio enim

comparatnr judicaucli etiam ac ratiocinandi habitus, qua

liebdemnnstrationum Mathermticarum- meditatip cenſeri

e er . \

5… ;4, Ffnctus igïcur , quem ex studio Mathe‘ſeos maxi

mum percipere lícet, Panic¡ non fiunt quotquot praxes

quaſdaſn matlvematícas, alía que Parum Marlin-marie¡ ha

bemes, valgo \amen ad eandem reſerrinſolikasi, addi

cum.

334- ART. LOCICE LIB. V.

ſcunt. Licet enim in vita communi utiles exístant ;~ ¡1e

m'mem tamen judicii acumine ac inveníendihabítu bean; ;~

quia per S. prazced. , baec nonniſi , a ſerie demonstratiº

num medímtione expectare Jicet .

\_ V

C A P. X.

* l De dlſpumtiºm dia/activa , Ó' Arte

- ,SJ/[logistica .

DW…, S. I. D Iſputaçio .dÃa/&Him ga proprie_ est, quz inter

27-M:- duos mstltuuur, qu¡ altex-_natxm proponunt ,

,{,fljct‘ at ue reſ ndent, quemadmodum ex lpſo dialecticºe voca

,rºcm-i. bu o pa 1m explicar Plato: est enim Jmkz’youm cum al

"- tero-díſſer‘ere . At fieri potest diſputado vel Sacratíca'

metthodo, vel Stbºſªflica , idque five analyticaïs , five

ſyntheticós . Et prxor quidem dicítur Socratica, quía ea.

tíffimum diſputando utebatur SocrateS, ut ex Platone,

g: Xenophºnte díſcimus . Ea ex Platonís , 8( Xenophon

tis lectíone addiſcitur commodíus, quam cx ullis race

ptis dial‘ecticis'. Quatuor praªcipue tota Socratis dí putan

di methodus nitebªtur, 1. dubítaríane, z. definitioniám ,’

2. inductíonibu: , id est fingularium fimilium -diligeme

enkrratione, 8( comparatione , quo poſſet Clarins , id ,

de quo agebatur, intelligi, 81 aut demonstrari , aut re

ſellí; 4. cumplir. › ‘ ' ‘

~ S. 2. Ergo in hac ſamilíari diſputationè , qui alium

aut docere, aut conſutare vult, primum ſe rei, de qua

agitar, aut omnino imperitum ſimular, aut víx ſummª

quazdam capita doctum. Quod ita faciendum est , ut iro

nie. lateat , Deínde minutatim ¡llum, quocum diſputar ,z

interrogar , addubitet, de ſingul-is , 8( analytics¡ metho

do paulatim , quafi illo mínima ſentieme, ad ‘ve’i-itatem'duſicere donerur. Turn eius reſponſa magna humanitate 8(

affabilírate excibiat: indolem , capacïtatem , perſpicaci

tarem laudet, 81 ſi junior fit , magnam ſe de ¡Ilo ſpem

animo concepiffe (immer :- caveat a verbis Paulo aſperío

ríbus: ab ironícís gestíbus, aut nutíbus, quz alterïus

animum exaſperare, atquç a diſputatione avertere poſ

ſum . Jam poflquam Omma laudaverit , ejus reſponſa ,velut qſiuz mï'nus intelligat , revocet ad incudem , exa

minetque, acute quidem , ſed humanïffime . Earn vero

methodnm ſectetur 'z quouſque is idem , quocum diſpu

mt, -fateamr ſe victum, teflimoniumque ipſe -adverſnm

ſe dícat . Nam &< hoc ſxpe dicebat @ami-muro; Sacra

res, ſe in co’ntroverſiis nullnm alium velle judicem-z‘

- - ’ quam

Ñ.,

DE USU RATIOCINI¡ CAP, X. .,- 33;

quam eum ipſum, quocum differebat . Addebat ſe ní

hil ſcíre , ſed efficere interrogando , ut adoleſcentes,

que ſcirent, proſerrent: adeoque ſe Obfletricí ſimi

lem eſſe, qua-z non pariat , ſed alias ad‘ parturiendum

adjuvet . Sed nífi Xenophontis & Platonís libri ¡cagan

tur , inutilia hxc erunt, quz monuimns . Aſſueſcere

qnoque Paulatím huic diſputandi met‘hodo admodum est

mile. Hmc inter omnes docendi modos nullum alium

ego_ Dialogo zquiparaverím : haber enim duas inſignes

utilltates : nam 8: attemíonem inaudítore excítat ,a

à ejus :mimi ſacultates exercet . Scilícet qui inter

rogatur , quum ſcíat ſe reſpondere oportere ,, omnes

Inimi vires colligit , intenditque : 8C dum reſpondere

fludet, intellectum, acumen, memoriam, judícíum e

xercet . Itaque 8( diſcit plenius, 8: mentem acquirit

Philoſopham .

S. . Sequítur diſputado Scholastica. , que preffior

8: anªior quandoque etiam iracundíor , atque id

circo ſoedíor .\ Meminí ego , cum puer eſſem , ad

pugnos etiam ventum in Scholastícís concertatio’nibus.

Non i113: deſcribi elegantius poſſunt , quam juvenafis

verbis: ~ ' \

. . . . ſed ¡'urgid prima ſcmare

Incípium , Mimi¡ ardentibm: beca más fiat-e .

Debim- clamore par¡ cºncurritur, Ó' vice tel;

See-vi: rinda manu:: Palms fine *vulnera* male,

Ludere ſe ere-dum ¡pſi mmm , (9' aer-¡In

Pagan-ere Mier .. ſane hunc in mo um Veritas àmïttí

\ur potlus, quam reperirur . Itaque ſex-venda quidem

_ést Scholaflíca diſputandi methodus z ſed fine odio 6(

1ra.

S. 4. Hzec autem diſputado' ſic ínflítuítur . Diſ

putantiu‘m unus propoſitionem ªliquam flatuít z alter

cam ínficias it .~ Propoſitio hac t'ºmrºverlfiz appellàtur.

Iforro qui propoſitionem statuíth pergít ilam argumen

!IS confirmare " qui eam negavlt , a‘Tgumenrís reſpon

dere ſe Comparar . Ergo prior …e prímum conforma:

argumenmm: alter ¡find excípit , 8! _repetir integrum,

deinde argumenti propofitionibus ſingillatim reſponder ,

ſalſas negar , ver‘as concedit, ambiguas distinguir, eas ,

qua: ad rem non facíunt, tranſmittit . Plerumque etíam

argumentum retorquer , ídefl ex principio ab argumen

tante pofito aliud conformar argumentum contra ar

'gumentantem . Plerumque reſponder per infantiam ,

1dest ex principio ab argnmentante poſito fimí e conficít

ªrgumentum , quod ſit ſalſum , ut fic ostendat adverſa.~

\ m

Tuyú!.

lag 11h".

Hail¡

omo .

1 maioreur,’ 'ª'

Hi‘ . ww.

s36 Ñ ART. LOGXCE Lu. V,

ri¡ argífinÊntum & ipfum eſſe falfum . Sed qui aut ~argu

mentum retorſit, aut per ínfløutiam reſponda, ex dïſ u.

tation-is Scholaflicæ Iegibus, tenetur deinde dir-:5ª,: ,

ut inquiuntj in forma Teſpo‘hdere' , fcilicet quia nemo

litem lite' "ſol-Dir', ut ille ait , ceterum argumentam

reſponſionem excipit , conatur ue prohase id , od

est ab altero negatum . Ira di putatIo procedit . gus

autem difputationis lex fundamentalis Vefl, ur argumen

_mm ſèmpèi' ¡n Comín/¡0mm _deducat prapofitianem nega

um , que', (9' contro-verſa diçirur. '.

S. g. Demonstrcmus hoc exemplo aliquo .- Sumamus

propoſilïonem fuperlus pofitam, nempe quadrata duo A

D, D B eſſe dupla quadratorum A C , C D . Utorliteris lnitlallbus A R, pro argumentan@ , &ſi rcfpon.

ente . . w

A. Ajo , fi limum flower-1': âiƒaríam, C9* me biſariam , quadrata pbmſium buque/¡um nam dupla qua-dram

mm dimídíze , Ó’ pørríoni: ¡mer mmm ue eãionem - ¡n

¡vpo/2m. Est hace propofuio controver . d fic demon-D

[tro .

‘ Quadratz" duo A D, D F fun: dupla quadratorum

A C, C D: ſed quadrata duo A D, D F ſunt zquªlia

duobus A D. D B; ergo A D, D B ſunt etiam dupla,

quadratorum A C, C D. a» _

R. quadrata duo A D, 'D F Gm. Ñbso propºſitionem_

A. Demonstrabo prop. màiorem. Quadramm A F eſt

duplum quadratorum AC, CD: ſed A F q. est :: duo

bus ArD, DF: ergo etiam AD, DF dupla ſunt qua

dmis A C, C D (qua: erat propoſitío negam , quod

femel adnotabo) . `

R. Nego item majorem .

A. Demonstto majorem hunc in modum . Quadra

ta duo A E, E F ſunt dupla quadratorum A C, C D;

ſed quadratum A F est = duobus illis A E , E F ,

ergo etiam A F duplum est quadratorum A C.,

R. Nego maíorem. '

" A; Quam negas propofitionem , ea duas habet ;Zr

tes ,- nempe 8: quadratum A E duplum eſſe quadran A

C; 8: E F eſſe duplum quadrati C D. Iraque eam par

tium demonflrabo,“PriI1cipío primam . ln triangulis iſo

ſcelibus rectangulis 'qúadratum hypothenuſz_ est duplum

uadrati lateris alterius ; ſed A E C estªmangulum re

ª angulum ifofcele, cujus hypothennſª est latus A Bier

7 .789,

DE USU RATIocINrI CAP. X. 337

go quadratum ex A E est duplum quadºrati ex A C .

Quod .,erat prímum . Jam vero ob eandem rationem

quadratum ex E F duplum est quadrari ex GF ,- & GF

Él: D: quadraro ex C Dz ergo E F duplum est quadrati

B. Demonstratio ,prime parris Omni caret dubío .

Quod ad ſecundam perrinet , nego minorem propoſino

nem .

A. Minor-em propoſitíonem part'r‘s fecunda: vſic demon

Rro. Quod uno-zqualium est duplum, est 8( duplum al

tero : ſed duo larera G F , C D ſunt azqualía , utpore

oppoſita parallelogramí latera, ac proinde zqualia eorum

quadrata ; ergo est E F duplum nadrati C D‘. Iraque

' duo'quadrata A E , E F dupla un( quadrarorum AC,

CD . Quíbus demonstratís hunc in modum concludo,

AE, EF ſunt dupla uadratorum AC, C D,- ſed A E,

E F ſunt r: uni A 1%' , 8( A Fvduobus A D , B’F‘;

8L hac duo duobus A D, D B; ergo A D , D B ſum:

dupla quadratorum A C , C D . Jam A D , D B ſum:

quadrara parriurn ínzqualium 5 8; A C , C D quadrara

-d'rmidiz , 8( partís interpofieze ,1 ergo ſi rectam ſecuerís

biſ'ar'ram , 8¡ non biſaríam , erunt uadrata parrium inzqualium dupla quadratorum &o Q.qE'. D. Quo in exem

plo licet illud videre , negaram propoſitíonem ſemper

-concluſione ſe uentís argu’menti contínerí z quía ſcilicet

id erat demon randum .

5. 6. Argumenra eſſe ſolent aut Syllºgiſmi , aut Entlaí- Qmjd ſrl

memamz a: quomam Enthimemata nunc ſunt trunci Syl- lºs'ſmª’

logiſmi, Syllogiſmi tamum naturam , 8( Constítutionem

explicabimus . Syllogiſmus hic item , ur apud Grzcos ,

accipiturorpro argumento , quod tribus propoſitíonlbus

arct'rſſrmo inter-“ſe nexu copularis constar , in quo aut

poſito toro in maior¡ ¿Sr in minor¡ totius ejus aſſumpta

l' Pars in concluſione affirmªmr: aut negato in ropofitio

l ne xtoro, p_ars , uz m mmorr aſſumlt-ur ,_ m conc uſione ne

C* gatur. Pnores uz propofinones vocarr ſolent premiſa,

&prima quïdem major, altera vero mmor : terna voca

. tur com mo, conclufiº, :auf-quem, conſequentixz. Quam

LF' uªm ialectici , qui ſçvenus loquuntur , cºnſequemmm

l’ïll lſlinguunt a. con Ñ {e : 8L cºnſèquem _vocant terriam

ml?" -propoſitionem ; nflqmtiam vero appellam: connexio

un? nem confeq‘uemi cumlxprmjffic. Hinc cºnſequem dic¡ ſo

dnd let mm , vel fulſum, mmm , vel prºáaóile .- conſe

\MW \ronda-vero bona, vel mala; 50M quídem ſi ex regulís

AW dialecticls ::z mala ſi Contra regalas ínſerarur . Quod ſi

' 3° inter premifl'as 8( conſeqnensxnu'lla .ſir connexïo ,_ \una

Gm. Log. - Y nul

\

;48 .ART. LOGICA; LIS. V.

nulla eſſe cçnſequentia dicitur, totuſque negatur ſyllogíſſi

mus, veluu _ \

A -— B

~ C : B:

èrgo D :1 A . . . . quum nulla. ſit

vis conſeêuentiz , ſyllo‘giſmus ineptus est , ſalſus .bmw_ S. 7. st autem ſyllogilſimus omnis aut ajfirmam , *aut

lnªiſma- negam. Affirmarm: ſunt , quorum complexio afirman:

:ſr: f“ est.; ¡¡eg-¡mer, quorum est negam- . In affirmargtïhus hoc

bggxmus, ut demonstremus attributum propoſitloms con

txoverſa: in ſubjecto contineri; in negantibus ostendimus ,

attriburum Controverſe adverſari ſubjecto a Ergo Priores

concludnnt vi medii identimtix, /imi/imdini: (Fc’. : poste

riores vi medi¡ difliflctioniu Identitatis medium est hoc ,

quee con-venian: eidem, inter ſZª con-venian: nec-E02* Efl Ñ Me

dium difl’mctionis ac diverfimis est hoc alter‘um ; ſi

duo termini ſin: tale: , ut altervcum tenía con-venirte,

alter ei admrjètur’, necefle ej) ut ii /Ïbi mutuo adverſen

tm' . ‘ -‘ .

. S. 8. Ut autem ſyllogiſmi rite concludant, ſeppeçn re

:jujſif ,gulªs L0gi_ci tradiderunt . His regulis \ría hzç_ axxomaª

jy‘uºgmi- ta pxaepomt Auctor Ani¡ cagimndi : x. Prºpo/imner par

tl‘fffl'ï. :lion/are: camine-mar in luniverſah‘áfu ejuſdem ¿rene-ria-v ,, mm

,un/¡4.- ¡tem contra; Ex. g. haac propofiuoj ſen-14m' Igne’ lzquafit,

m. continetur in hac ejuſdem generis umverſali , omne me

tallum ¡gue liqueſzv't, non autem haze in illa.. 2. Attribu

mm prºpofitiªnis afflrmªfltjx ſemper ſumitur Particulariter ,

idest non potest habere majorem¡ latitudínem , quam ha.

bet fisbjeêlum; Ex. g_ _Qyadramm' efl figura' rectilinea: ro

figura rectilínea, quod est attributum propoſitionisg non‘

accípitur pro tota- ſua extenſion:: -, alioquín quadrªtum

eſſet triangulum , 'trapez'mm &c. ſed tanta cum extenſio

ne, quanta est exrenſio_ notionïs quadxati . g. -Atm'butum

propºfitiºnix ¡¡eg-mn',- latin; para: ſua ſuèy'eêlo A Ex. g.

Cttbm non efl figura plana , idestmon est uUa figura

plana . _ _

¡,Ñ-,M S. 9. Regula: porro ſunt huiuſmodi: I. Syllºgíſmm ne'

¡¡pag-ſ- _plmíbuh quam trjóm termini: conformator, extremi: mm

zjufoï" Pe duºóm' prepa/¡¡mais- contro-verſe, Ó' medio .4 ,

mandin- ª.. Ut hazc regula íntelljgatur , tmdendus est Ordo con

ªª’ª* ficieudi Syllqgiſmi . Sátuamr propafitio ali‘qua : ea con

flatur ſub/'e80 C9* attributo, duobus nempe terminis . Si

hace propoſitio controvertatur, tota controverſia huc re

dibít , attribl'num convenía! ne ſubjecto , an adverſemr?

Si mihi probandum ſit conveníre , ſeligam medium crm

gruemicª : id eri: tenias termímxs, .' ¿um eo figillatim

’ ' \ y com

Axio-M;

y

_ DE usu anrocmu CAP. X. _3.39

v

;omparabo priores dqos, efficianzque fyllogifmi- præmif

_as: at complexio ipfa femper erit propofitio controver

a. Agitur utrum A ſit = B; megas: demonstro. Aſſuſi

no tertium terminum C,

\ A =1 C: ‘

B :1 C - '

ergo A :: . u , Ñ

luod ſi propofitio affirmetur, mihique fit. probandum,, r

am negandam, adhibeo medium distmctioms

B idem cum X .

. A díverſum abX:

ergo A diverfum a B:

ZX tribus, uti est perfpicuum , tantum terminis confi

iendus est ſyllogyſmus. Si quartus accedat , erit fophif

na, quia perit nexus, qui in unitate potitus est .ª e. g.

A B:

I D C:

A D

llllll

ergo ,

5. 1o. Duorum lterminorum propofitionis controverfæ ,

um, qui cum medio majorem conficit propofitionem ,ocant, mia/lorem rerm'inum , 8: main: extremum : eum

ero, qui cum eodem medio conficit minorem propofi

onemz minarem item terminnm , 'SC minus extremum ,

ppellant . Quum propofitio controverfa femper effe de

eat conclufio fyllogifmi , intelligitur , medium nun

uêm nec forum, nec' pro parte in conclufionem deduci

e ere.

S. ix. Sequitur fecunda regula . oportet ſèmel faltem .mame

edium univerſe/¡ter fumi , idque ſeu ſit medium identi- "Su-1ª

rzz'y, ſeu dzſiinctianirÑEjus regulæ ratio est , quod me- ‘

um bis ſumtum partim/mini non unum est , ſed ſum;

)tius duo: at id fyllogifmi unitatem diffolvit. Eamígi

¡r ob cauíàm fequens fyllogifmus est falfus .

gzæddm figura efl circulm .‘ ,_Qyzedam 'vero figura efl quadratam .‘ ’

Ergo quoddam quadmm‘m efl circuitu-u t

Nam quamquam pmmifl‘a funt vere: , at medium non

tum est : Pro‘ enim quædam figura in maiori quidem

opofitione pofita non est eri quædam figura pofita in

fumtionef in illlabcirculus eft : in hac adrarum.- Atie hæc regula intelligitur etiam locum tmisere , ſi me

um ſit in utraque propofitione attributum in fyllogif

is affirmanríbus, per axroma 2'. ' v

S. tz. Regula g. Termini confequmri: efl‘a’ nequeunt u. …I'm

'verſa/lares, quam ſum in Premi/fi: . Sint umverfalio- tenia.

s; ergo non continentur in præmifiis ( per ax. l. ):

z nec \ \

\

-.--——._

340 ART. LOGLCE LIB. V.

nec ergo ex illis mana: cºnfiçuem , ac proínde nplla est

conſeqmntia. Ita hic Syllogiímus eam ob rem est falſas .

0mm¡ trianguli anguli ſunt = duºbi: N671);

Omne triangulum efl figura: Ñ

Ergo amm) figurz anguli ſim: = duabm- rectix.

Figura ením in aſſumptione ¡¡unica/mixer ſumjtur,

in Conſequente univerſaliter.

Rm…, I 3. Regula. 4. Ex Pmmifli¡ negmm'bu: m'bi/ cam-lu.

1mm- di pºzefl . Nam nihil co'ncludi potest añirmando ,- deefl:

enim medium ideñtitatis: nec negando: non enim ex eo

quod A 8( B non ſint ídem cum X , ſequitur non eſſe

inter ſe idem : aliºquín duz linea: palmares non eſſent

inter ſe zquales , quod eídem ſemípalmo non ſint azqua

les . Ex. g.

Sim-uſer non ſunt Cbnstiam’ :

Ita/i ¡wn ſunt Sinenſer:

Ergo Ita/i mm ſunt Cbriflíani . \

13:30¡- S. 14. Regula 5. Ex affirmamibu: ¡IE-qui: cana/ud¡ ne

ª'f‘m- ;ando . Nam ſi ex duabus affirmantibns neganrem dedu

cas, ea de ſe ¡nvicem negabis , qua: cum medio conve

nium, quod est abſurdum . x. -

5. IS. Regulaó. Si alta-mira premiffarum ſue-ri! ne

gam, conſequem eri: negar:: . Nam ſi alterutra Lrzmiſſarum fuerí‘t negans , duorurñ extremorum Propoſitioffiſis’ è’oñx

troverſa: alterum cum medio conveníet , alternm eídem

adverſabitur : ergo medium erít príncípíum dí'uerſitati::

, quocirca concluſio ſequetur negans .

Rgguſª S. xó. Regula 7. Si alzerutra pmmijſarum fuerit par

lªpªm- riz-ularix, ('9- dºnfl-guem en‘t parriculare: alioquin termini

conſequentis erunt univerſaliores, quod elſi'e nequit ( ex

áíc. 1. ) DDI haz postremze regula una comprehendun

mr a Scholasticis , Canela/¡Muy ſ-qm' debera debiliºrem

przemiflarum . Debilio’r autem els est negar: pre/afirman

te, pªrticularir pm univerſe/I' . x

H'. 17. Ad dignoſcendum utrum ſyllogiſmí probe con

cludant, hanc unam & genèrícam regnlam tradídit Brai

tín’g‘erus‘ . Quotieſcumque ſubjectum concluſionis ( cujus,

ut díxi, duo termini cum medio ſyllogií'mum effic e de

bent ) neceſſariocohzret cum termino medio , eu ue

complectitur integrum ; terminus .medius complecti

przdicatum , alterum controverſie Propofiríonís \ermigum

przclarum eſſe ſyllogiſmum Potato . Ex. gr. ajo am' X

effe- corpus . Id ſic demonstro. _\

, ,Quodc‘umque efl extenſum (3" tactm' reſiste-h: ¿fl corpus: \

Sed aer' (9* extenſa: gli (9ª MEM' n’ſifiit:

Ergo ae'r efl carpa: .

Rem-la

ſen.: .

\

lu

DE USU RATIocrNXI CAP. X. 34.1

In quo ſyllogiſmo ſubíectum aer neceſſario cohſeret cum

medio, extenſum 8( umgiái/e ,- 8C przdrcatum Corpa: idem

medium complectitur .

5. r8. Qui artem Syllogisticam tradidere infinita alia _Qu !"0

hoc in loco de Syllogiſmorum Medir, Figçzrir, de Syllo_ ""“ª

gíſmis /implicióm ¿Sr cºnjHnEZir , bypºtbencir 8( categori

cir, de ſyllogiſmorum reduéïiºne &cdiſſerere ſolent. lpſe

Auctor artis cogirandi hee quam diligentiffime perſe

uutus est . At przterquam quod ea provectiores falli

iunt, tirones implícant ,~ ſunt etiam ínutllíª: nec enim

ſubſidio ſunt diſputanti. , 8: nunquam in ipſa ſcholastica

diſputªtíone aut adhibenrur , aut in uſ'u veniunt . Ego

certe qui 8C in his studiis pueritiam egi , &l adoleſcens

diſpuravi plurie‘s , &l viros ſcolasticarum rerum Cory

phzos diſputantes non raro audivi , nec modorum atque

figurarum legibus ſum umquam uſus , nec alios uſos ani

madverti . Quod ſi quis est , .qui ea etiamnum amet ,

per me licet : tantum_ne ſophlstice mentem depravet mo

neo: Experimento enim plurium annorum didici , non

parvum in hujuſmodi studiis momenrum ineſſe ad gustum

germana: ſapientix retundendum .~ Nec ego nego proſpicien

da í/la: ſed prºſpicienda Mmmm, Ó' A limine ſalmu

da, in boc unum , ne verb:: nobiy dent'ur, Ó' #liquid eflè

in illir magm' ru* ſecret¡ bom' judícemm (a) .

C A P. XI.

Díſputandi regule .

5. r. IN diſputatione ( quz non fit niſï ſuper re mini'

me per ſe manifesta ,

mo ſanus diſputar ) qui aliquid negar, nullam aliam ne

garionis rationem proſerre deber , quam quod adverſa-z

par-\is ratíones nihil probant . Sed interim ei incumbít ,

ut advèrſae parti; rationes ita reſellat , ur illz penirus

evaneſcant . Niſï id ſecerit jure ac merito dnmnatur.

Por-ro non dicitur plene,con utaſſe ratíones adverſas , qui

ſuſpiciones vagas 8( genericas illís obvertít , pºtm'lſe ni

mirum alírer fiar¡ .- firtafli: àlizmde efl: ſom def/l ¡¡liquid ,

quo fit ut hoc ignoremm &0. : ha: enim & fimi es reſ 0:1

fiones hoc unum ſaltem efficere poſſunt, ut partis a ver

fz rariones haberi nequeant pro neceſſarío concludentibus .

Sed probabilirarem illrs aufetre nequeunr, S h

- C oY;

W _hd-*M

( ª ) .ſE-Im. cpífl- 41. ’

quando de perſpícuís n0- d¡

_ Prima

/rPªfM

regula .

. í - **ff

342 ART. LOGICÏE Lie. V. '

Sch. Si quis negar e. g. Troiam Captam a. Grazcis , ¡ereſellere deber argumenta omnia deſumta ab omnibuſisl an

tiquis historicis Grzcis, 8C Latinis: nifi ſecerit , cauſa

excidet. Si quis negat- animam eſſe incorpoream, conſu

tare deber omnia Metaphyſicorum argumenta . Nego Va*:

cuum eſſe in natura : flatim opprimem: me infinita pe

ne argumenta., qua: nifi difflavero, 'non jurè negaſſe con

vincor. Non amem difflo, ſi reſpondeam , rerum'natum

later .' nec fenſa: /Másmm' remm nature çºmprebendemſze¡¡dom-0:, nec mttſiamª plena pºlfumm ¡me/ligne 7 qui: ¡nº-ui:

qm’bm illa legión! regütur &6. HPLC , ínquam , argumen,

tis‘ illis paria :non ſunt, adeoque illorum vim .non prop_

ſus enervant. ' '

Mmm 5. 2. Qui negaç , ſi demonstret partem 'adverſam eſſe

"Ü‘M'FJM‘POHZÓI'IEM, partes ſuas plene ſecit: nec tenetur ſolvere

' obiectiones adverſas: nam rationes, quibus rem impoſſi

bilem eſſe probare Conamur , nequeunt eſſe , bniſi mera,,

ſophiſmata, ' ' x , ~

Sch. e. g. Nego eſſe vortices Carteſianos : eos demon..

stro pugnare cum ordine univerſi , a'deoque eſſe impºſſ’

biles ,- rem omnem confeci , nec rationibus Cartefianorum

Tenem- ſatisfacen: , quee nequeunt eſſe, niſi ſophiſmata.

Nego eſſe Deum quemdam malum : de'monstro hunc

Deum eſſe, ut inquiunt , ,contradictorium : nam quum

fit ¿eterna mens perſectiſſima , & beatiffima , ſimul ta.

men malefica constituitur, .quz .ſunt ſi que maxime pu

gnamia ,- nam maleſacere natura: est , nec beataª: , nec in

finite i'fectªº., ſed imbecill'is, odio aut ira agitatz, ali

quid ſi i timentis. Id quum conſeci , Manichzorum ar

gumentationibns non reſpondebo.- nam non poſſunt eſſe ni

ſI lílophiſmam . Porro quum dico .demon/ira , intelligo \aq

_le probationem, qu2~concludat neceflízriº, 1

Tmiª S. g. Quum principia probationum pendent ex M4630.

”Sª’ª- 'Finale-z qui clara attestatione ¡¡liquid probavit , non tenemi*v reſpondere argumentis deſumptis ex locis ambiguis,

àut obſcuris ejuſdem auctoris . Nam haïc riequeunt clarav ª; .' 'àfkêflªlíºfii fidem derogare : _per iiiam potius ſunt expe

' diendn . \

Sch. Probavi e. g. claris Scripturarum .Sanctavrum lo

cis , futur-'4m alim cºrpºrum omnium bumanºrum reſurre

&z’anèm 5 non teneor reſpondere _Socinianorum quorumdnm argumentis ex bbſctcutis locis deductis: nam Przter.

quamquod loca hare obſcura nequeunt- eſſe iliis claris con- -

traria, vim clarorum nullo modo .enervarequeunt. Pro

bavi claris legibus civilibus haereditatem ,in 'caſu A , de~

ber¡ hzredi B: non ter-eo; reſponderte argumentis ex

,, - loy

DE USU RATIOCINI! CAP. XI. / 343

locis obſcuris , aut ambiguis , que adverſarius pro

Ïfert - -

S. 4. Si quís demonstrat libri ¡ocum aliqulem eſſe ªb** "QT-Í…

ſurdum ,- pugnare ſcílilcet cum manifefla vergara: , ncmo '3”'

ei ſatisſecerit conſugiendo ad allegoríam, nlſi allegoríam

argumemí‘s probe: ineluctabilíbus . Ratio est, quia. pri

muS cujuſque vocis ſenſus est natur’alis : allegoricus con~

ſequens, ' ’

Sch. Ajo Homerum diis tribuiffe, quorum pudeat vel

depravatos homines, Id demonstro. Contendis allegorice

omnia deorum Homericorumªfàcta eſſe capienda . Niſi

;di clarifflmis argumemís evinces ,~ te cauſa decídifl'e ,

c to . ‘ ' ‘ ‘

S. g. Diſputantes postquam flatum quazstionis dilucide "ºflª"

expoſuerunt, deben: exquirere aut Fontes com'munes-', i'n ª '

qmbus unique conveniaht, ut ¡nde ſuªru'm probationum

Petam: principía, aut principía hac commuhia. constituc

re. Nam omnís diſputado nititur iís , qua: inter partes

conveniunt, &Z ex iís procedit . Si ſontes isti, aut prín

cipia deſint, diſputandum non est ,- quoniam inutiliter

agitur,

Sch. e, g; Qui diſputant de problemate aliquº Geo

metrico, definitiones , axiomata’ , \postulata &l demon

\trata theoremata geometricª pro çommunibus fomíbus

flatuere debent , alias ſibi conveníre nunquam Poterunt .

Si diſputado ſit phyfica, oportet intèr diſputantes con

vemat, clarum ſenſuum testimonïum eſſe verum , niſi

vel'mt m umbris concertªre: ſi ſit juridica, partes in le

gibus comunibus convenire debent . Cum Turca. e. g. li

\igare non poſſumus ex libris legum Romanarum . Item

quum Muhammedano de Theologia ex ſacrís veteris &

novi Testament¡ ſcripturis diſſerere non pofi'umus , non'

magis , quam _cum Deifla , qui ſolam natura: rationem

ſectari ſe profitetur , lnde est , ut cum Sceptico homine

diſputare nequeamus , quippe qui nec fontes, ullos babe;

certitudínïs, 'nec principla ulla terra.

S. 6. Quum adſunt presto Fontes communes , unde Fe… m_

claras probationes petete poffis, non ſunt urgendi Fontes; 5'41"

quos adverſarius tuus non admittit , ne ¡item ex lite ſe

ras .

› Sch. e. g. Potes demonflrare Sociniano homíni Trini

tatem ex Evangeliis, noli urgere locum Epístola ſecun

dze Joannis , quam ¡lle inter olatam haber . Adverſus

Calvinianos_ dogmzta quzedam ola Scripturarum auctori

rate probare Potes, ne appelles ad concilia, quorum ill¡

auctorimtem non agnoſcunt . Ex Cerro 81 demon’strato

Y' 4 theo

I

344. ART. LOGICE LIS. V,

theoremate Geometr'lco Potes problema aliquod ſolverea

ne adhibeas theorema, q‘uod tu quídem clare cernis , ſed

adverſàrius tuus negar ,. . Nempe Prudemiz est controver

- ſiam \ad paucíora, quo fierí potest, capita conſcrre: '1m

prudentiſe vero likes ex líxibus ſerer‘e. A \

kzgm S. 7. In cauſa ex parte tua vera 8( justa , ſi aHunde ‘

-’²P"""* revíncere adverſarium nequeas , quam ex falſis ſontibus,

quos ¡lle veros putat, prudentize est '1d efficere ; malitiaz

vero efficere in cauſa. ex parte tua ſalſa .- ſalſitas enim

nun uam defendenda est .

\ - Sc . e. g. Parres primorum Christianiſmi ſaeculorum

‘ etiam ſi íntellexiſſent libros Sybillarum ac Trismegisti

n- ſuiſſe confictos, prudemer \amen agebant iis utendo ad

verſus Ethnícos idololatras: verſabantur ením in cauſa

vera. 8C justa . Ita ue ex Alkorano licet Turcz demon

firare Chriſlíauze re igíonís verimrem . Ceterum qui ſic

agït, non est cenſendus, vera habere Carmina. Sybillina ,

aut Alkoranum . A y

0mm 8. Litem altera ſaepe graviorí lite dírimere velle,

"Sª’ª- stu tum 8C perridiculum est. Itaque objectioni reſpondere

en, qua-z majorem excitant objectíonem, est Cauſam pro

dere. Nego cufices ex putri naſci. Reponis 8L mures ín

de ſaape natos . Quaſi qui id Cum ratione Pugnare de

monstro, minus hoc pugnare credam. ‘

N… 7,. S. 9. Si in dií‘putationís progrefl'n adverſaríus a propo

Xª’ª- ſita qnzstíone dílabatur, iterum eju‘s status exponenendus

est ,‘ 8C blande ílle ad eum revocandus . Id vero statim

ſacíendum est: nam ſi res ultra protrahatur, utrique abi

bunt in tenebras, atque dífficilïime ¡nde ad clara revo

mri poterunt . Iraque acrí attentíone ſingulaa adverſarii

reſponſiones conſiderandz ſunt. Expertus ſum pluríes ex

neglecta hac regula., nihil fuiſi‘e concluſum ex longïs díſ- ~

pumtioníbus, etíam inter víros doctos . Quod ſi tu re

ſpondentís partes agas, videaſque adverſarium argumen

ta urgere extra ſcopum , eum humanistïmis vel-bis ad

quzstionem Citato, ne frustra utrique divageminí.

Dffl'mª _C_ Io. Si adverſarius clara principia neget , ſacienda

"ºº/ª' ſunt ei oppofita, quafi ejus mentis pertentandz grada:

ſi hxc affirmet , maniſestam ſalſitarem affirmare convin—.

cetur. Si iterum neget, tum rogandus est , an duo con

traria fimul eſſe vera poffinc‘? Quod ſi in materia., ut ín

quium , neceflïzria, duo isthzc contraria affirmaverlt, defe

rendus est; ſeu velut ratioqe destitums , ſeu velut refra

ctarius, 8( pugnandi, non diflerendi veritatís ergo percu

.ºªdªª- . . . . ."YYY": S. Il. S1 mamſestls probanombus adverſarïus reſigíu,

, o

4. --uJ-J

l \

DE usu RAT-10cm… CAP. XI.

>ſcuras reſponfiçmes adhíbens,'aut tu ejus refponfiones

zplica , ut intelligat , illas non eſſe idoneas ;a aut yoga

E ipfe explicar, utque ideas claras fuisrvocabulis afhgere

elit . Si ne tum quidem concefferit in verum , deferen

us est , ut minime rationis capax, ſed cavendum est a'

grbis aut geliis injuriofisx Ñ

Sch. Nam aut is reſistir ob malítïªm, aut ob ignoran

iam . Si primum , blande monendus est, ut ad confcien

iæ ſue tribunal redeat , ac animadvertam quam indignum

fit philoſopho, verítatem diffimulare , cujus officium est

veritaterkLquazrereTQuod fi ille pudori tribuit , aut turpitu

dini ducit, manus dare victas , parcendum est, nec inur

bane triumphus ducendus. sufficiat adverfarii pudor: ul

terius urgere nulla veritatis utilitate fit: nam nulla res

magis obfiinatos in errore facit homines quorum ingenia

funt elallicag quam adverfarii jaflantia ¿c triumph¡ glo

Iiatio: contemtus enim ost affectus acris, quo hommes

ſemel agitari , fufpendent fe potíus, quam ut adverfario

concedant. Quocirca, ut quod fenrio dicam inge e, non_

probo Theologorum quorumdam modum cum iis diffe

rendi, qui ab Eccleſia nostra defciverunt , quos omnibus

dicteríis at injuriis onerant , quafi nomre at argumentís,

fed vi at conviciis defendatur veritas . '

v Quod ſi ille ob ignorantiam Peccet, tu gravius etiam

peccas, qui adverfus ignorantem debaccharisy quem eru

dire potius debes. Non potefl dici quantum hujufmodi

difputatores , aut mªgistros horream, ex quo pædagogi

mei viri agreftis recordar, qui ut ignorantia pueri erro

res dedoceret, alte me ſuſpendebªr, a ponderofis pugnis

opprimebats quafi vero in eo flatu poli-em ,doctrina ani

mum intenderea qui dolore, metu, pavore axitabar: nec

intelligebat vir durus hujufmodi argumentis ecti quidem

voluntatem Poſſe, illustrarí intellectum non Poſſe .

c A P. XII.

Sap/;iſmatum genera .

5. l.

curate ac copiofe differendum fibi putavit . Quum au

tem nullo ævo fophiflica ingenia deſint, neceſſarium est,

ut 8: nos de ſophiſmatibus dicamus aliquid , quo

Logicus viam zz rationem fibi comparet , qua poiiit

fophillis reſiflere , ne fallacibus & ca tiofis inerrogatio

nibus circumfcriptnsi quum eas diffc vere non oſt-,3ſt ,

e ci

s

34$ ſi

Ervagata fuit hæc materies apud graecos fophi- yal-w

stas: inde Arístoteles de elena/:is [Zap/;Mich- ac- "¿kHz-gq

nu l

lim: .

34.6 ARTſiLOC-ICIELIE. V.

i deſciſcata veritate. Nam , ur ſcribit Fabius Quinctilianiis'

(a), remedia melim adbibebit, cm' nata , qm n'ocem‘, ſum'nt .

rnpbíſ, S. 2. Duo autem ſunt ſophiſmatum ſumma genera ,

""“f’” quorum alterum verſatur in -vºce, alterum in re (á) . In'mm' voce ſex constitui ſolent ſallacize . Tres pertinent ad vo

cem unam ac ſimplicem, ace-emm, figura zii-Siam) , 8;

/mmom'miar tres autem ad voces plures ſimui compoſi

tas , ampbibºlia, campo/¡tin, (9' diviſio . Accent… ſalia

cía valer prazſertim apud Grmcos, quorum vocabula, va

riato accentu aut ſpiritu, mirum in modum variantur .

Apud Latinos ſaliacín haze argumenta. ex ſyliabarum quan

tirate ducuntur. Hoc modo ludebat Nero, quum ajebat,

Claudíum deſiiſſe inter homines moran' (a): mm mºror

prima ſyllaba correpra , ſignificar manera; producta ſigni

fica! inſanire, Ad hanc ſallaciam pertinet pronunciandi

vitium , quum conjuncta ſeparantur, aut ſeparata conjun

guntur; quo fit ut varietur accentus . Huius generis est

iliud Capitoiini in M. Antonino Philoſopho cap. 29. Cri

mim' ei dnmm efl, quod fldlllttԕԼ! uxori: Promo-:Jeri: , in

ter qm; Tertullym. Huic alludens mimus in theatro ,

ipſo ſfiectaute Antonino, ſciſcitatus a ſervo est,quiſnam

eſſet uXoTis ſure aduiter. Cum is reſpondiſſet , Tui/m- ,

Tal/m, Tui/m, 8( adhuc mimus quaerendo pergeret ,

ſum ſervus quaſi ſubiratus , nanm dixi (inquit) ter Tul

lm? Duo poflrema verba eodem accentu 8( pronunciandi

modo conjuncta efficiunt nomen adqlter'i.

¡¡Mm 3. f‘çllaciaz quae figura dictiqm: dlcitur, .fit 'quum

díflionir. quis ſimlll poſitzone deceptus , eaſdem vocabulis diverſis

affectiones tribuit. Per hanc ſallaciam ludebat Díogenes

Cynicus , quum Euclidis Dialectici aXºM‘m vocabat xºmïzr ;

idest non ſcbolzmz, ſed lzilem; quod ſuos auditores nimis

contentioſos ſaceret. Ad ſallacïam Soioeciſmi reſerri p0

rest jocu‘s Plauti in Amphitruone, Act. 1. ſc. l. v. 188.

ubi verla-ro accipítur a Mercurio pro nomine , a Sofia.

Pro verbo . Rogat Soſiam Mercurius,

SEÏ'UHJ‘ e: ne, {m liber? S. Uta/¡Aqua ¿mimo col/ibi

tum efl meo . '

M. Air¡ vero? S. Ajo emm-vero . M. Verberº ? S.

memiri: num' jam.

Minuta ſunt hzec : :mamen Dialectico cognoſcenda, non

qm); püſſmt ¡Cm-re ſapientem (inquit Quinctilianus iíb. l.

cap. 1o. ) ſed qma :llum ne m mmlmlr qui-dem aparte-ze

¡211i . .j 4.

r

*m

( a ) Lib. n. Institut. up. r.

( b )_V¡de Putin-!amm p. s. Login.

( e 2 .ſuela-¡im ¡a Ney-one MP. :3.

DE USU RATlOClNll CAP. XL ;47

5. . Homom'mia est ambiguitas orta ex neceffitate, vel ¡èl-mani:

. MIJ

ex in Ciria, vel ex fraude cms, qui uno verbo lura fi

gníficat. Duplex est ,- nam vox interdum res lures ſi

gnificat’nulla fibi ſimilímdine cognamsz ut ſi ſida: la

mzre dícas, quod ſidus quoddam Canis vocetur . Inter

dum vox pluribus verbis tribuitur, analogía & propor

tionequadam, cujuſmodi ſunt metaphorae omnes , ut

uum capa: de ſummo diverſarum rerum ſastigio diçitur.

ZX hac ſimilitudine ffllacesducuntur Elenchi. Quo ſpe

ctat error eorum, qui ex corml ,. quod in ,Inſula Goa

morali ſenſu , radices jacere, ,8L arborel'cere dicebatur, 8(

fibi perſuaſere, 8L ſerio retulerunt, Ariemm , \Sc Bovum

cornua ea in lnſula terra: defixa instar arborum 'vegeta

re. Euſebius Nieremberghius: in Gor: !nf/41a, inquit, fi

¡mua aliqmmtº iackerint, radica: dear-[Am ir¡ terra de - ,

gunt , "¿E-Julia eiu¡ in PIM-I'ma quaſi -filamenta dzjſectü ,

Ó' protúéemme , [zoo moda in ſò/um ſubdimm inm'teme ,

Rudi): aim' bmjfim ſimi/¿r efi . Huim- cauſe examen mul

tor/21mm: Mmm- myflm mi/ère rorfit. Hem rem por.

tentoſam! crederes ex joco tam ſeriam narrationem na

tam? Vide F. Rhedi (a) .

S. 5. Amphibolia est ſallacia, quze oritur ex conjun

ctione ambigua mulrarum vocum, quarum fingulz ipſae

pex ſe ambiguitate cai-ent . Hujuſmodi est Apollinis

Oraculum Pyrrho redditum, quod reſe'rtur a Cicerone

lib. z. de Divinar. cap. 56. Se a Quinctil. lib. 7. cap.

1o…

Ajo te, ¡fluida, Romano: -uim‘ere pofl'e. Caſos ſi

miles faciunt, ut non magis in Pyrrhum valeat , quam ‘

in Romanos . Alia exempla babes ibidem apud Cicero

nem 8( Quinctilíanum . Porto istiuſmodi Dracula ancipi

ti errors involuta urbane irridet Lucianus in _ſo-Ue Confli

tata . -

S. 6. Tandem compofitio est fallacia ,

telligi nequeunt, niſi disjungantur; ut ſi quis dicat, j?:

demem non pulſe flan. Nam ſedens ſedendo non potest

state¡ at ſi ſedere definat, stare poterit . Contra, diviſia.

est Íallacia, qua: ea dividir, que divídenda non ſunt :

ut ſi quis dicat, qm'nque elſe mmm-um par-em , Ó' impa

nm, quod quinque fint duo, Ó* :ria ; duo autem fint

parla, ;ría imparia, Fallacia hac ſcholasticis dicitur ſem.

ſu: diviſ¡ , ſuperior ſenſu: campo/¡ti .

S. 7. Sequuntur nunc fallaciaz, que oriunmr ex rebus

, Ñ non

—~—___—_ç_—._,—-—_

( a ) Eſperimzc ¡Momo alle :of: muuuy' . ,

Ampli

,bºlia .

_ quee oritur ex "FF-P@

comunctione earum vocum &z nononum , qnïe recte m- ¡¡m-k,, 4

,Pal/acia

\Í

348 AR'LLOGXCE‘LLE. V.

'mmm non recta_ perçeptis, quæ ſemen) _antiquís numerari fo

,,;mªm ¡ent, megaman, diai _nº73 [Imp/¿Uſer, cari/aquaruma non

arc-ilm- cauſe pro cauſa., pentlomr Prmmpn', ignºmtionir Bianchi,

l ‘” ' plurium interrogationum . Falla’cia decide-¡¡tij- est — locus ad

decipiendum idoneusp quum rei per fe tribuitur , quod

convenir illi fortuito, 81 ex accidente . itaque in "hoc

vitium labitur quicumque rerum eventa pro rebus acci

pit neceffariist ut quum velleius Epicureus apud Cice

ronem lib. I. de nat. Deorum cap. 52. conrenclita Deos

humana forma præditos eſſe, quod ratione urantur ,- qua

fi vero_ humana forma fit aliquid cum ratione neceirario

conjunctum. Eodem modo peccant ii, qui ex eo quod

Africani funt nigri Sl ſerví, conficiunt omnes homines

nígros, ad ſervitutem nafci . Ac brevi omnis propofitio

generica in materia fortuitay cum àffirmatur aut nega

tur, efl ſalſa, atque fallacia accidentis .

Díctíynm 8. Pal/acia dicta' non fimpliciter ej!, quum id, quod

1:17PM* aliqua ex parte valer, perinde accipitur, ac fi fimpliciter

' at omnino valeretg ut fi dicam , ut est/ apud Gellium

(a) , quod m'z' dip boc granda non ell; m'x autem alba

ej); grande igitur alba mm efi . Sumitur in prima enun

ciatione tamquam fimpliciter verum , quod-est verum

dumtaxat ex parte ali ua. Per hanc fallaciam aiebant

cynici , quod litem u ¡que licere , ut est apnd Sextum

Empirïcum (b) . Item: .Quad eli bamº, mm efi bratam :

bamo cognofi-¡t j bruta ergo non cagnvſcum .

5. 9. Fallacia canſçquenti: dicitur etiam ,* post hoc, ergo

propter hoc. hujufmodi peccabant ethnici cum dicerent,

post introductam Christianam Religionem , imperium R0

manum cecidiſſe, ergo propter illam. S. August. de civ.

Dei. Peccamus \idem uotidie alii adverfus alias. Item in

phyſica: cometas, bel um ,- ergo belluma comete. Late

patet hic campus in Astrologia. judiciaria . ‘

S. ro. Fallacía mm Muſee pro cauſa est quum accipitur

tanquam rei cauſa, quæ caufa non est , ut quum quis

humani generis infortunia in Cometas refert , qui non

magis eorum caufa effe poffunt , quam reliqui Planeta ,

Faunia

canſo

,ue-ati: .

Non Nu

ſa pra

muſa .

equorum funt numero. Ad hanc fallaciam revocari pol-i

est Terentíanum illud, varita¡ odium parir: neque emm

veritas confentanea odii caufa est, ſed improbitatem mo

ver', unde'pl'ox-íme odium manat , tamquam ex vera

cauſa . Eodem ſpectat, quod a quibufdam flulte dícitur,

litteras eſſe Reípublicae perniciofasa quod quidam liltlerati

- o

n b Lib. ¡R, up. n.

b b Lib. 1. Pyrr. [Work, Mp. I.. *

in

m usu RATIOCINU CAP. IX. i gqg I

homines ‘rerum publicarum perniciem machinati fint .

Per ejuſmodi ſallaciªm quoque díſputant , ui fortunam

afferunt cauſa: loco. Ejuſdem generis ſunt allaciæ osten

torum , quæ apud veteres Romanos maxime valebant .

ltaque Cicero, magna, ìnquìr, fin/mia eji , earum r9

rum Dea: facere efl’èfiorer, cau/iu rerum mm quæ-rere (a) .

Quocirca hoc in genere peccatur, quoties pro cauſa pro

pría, 8( proxima adhibetur communis aliqua & remota.

Tale est illud ovidii de remedia amarir. v, l6l.

Queritur, .ESI/[Um: quare fit factm adn/[H3

In promptu card}: ?ſi 5 :Je/¡dioſas Hat/ſi x k I

S. Il. Petere principium est pro argumento ſumere , pum,

quod in diſquiſitione poſitum est, idest idem probare per ?fill-¡Pfi

idem, aut per æque controverſum . Exempïum fumi pot- v

est ex Sexto Empiri‘co lib. 3. Pyrrh. hypoth. cap. g. ,

ubi dogmaticos accuſat fallaciæ hujus; quamvis accuſatio

non fit idonea: ,Qui dicit ejfe caufam , -UEI cau/am affèrt

ſu¡ diai , 'ue/ non ajſ'èrt: ſi affèrt, principio-m petit ,

qui-z pro/mt cau/km per cau/am , ide/l id quod qa‘erimr, per

›

' illud ipſum, quafi quæritur .' ſi non affctefl , fidem non me

remr . Huc pertinet illud argumentandi genus, quod Pí

stillkverſatio dicitur a Grzcis , de quo Plutarchus ad

verfus\Stoicos. [nde nomen ſumfit , quod cum Piflillum

cîrcumagìrur, eodem redìt, unde díſceffit .

§. 12. Turn ſophifla dicitur peccare ignoratione E/en- mm…

chi, quum ejus argumentum non oppugnat id , quod est Elena”.

in controverſia, ſed aliud quidpiamz ut ſi quis dicat ,

mortem non eſſe malam , quia neque morituros afficit ,

quum nondum fit; neque mortuos , quum amplius non

I

¡ſu, Memorat hanc fallaciam Lactamius diſputans adver

ſus Epicurum llb. z. cap. ¡7. At ídem no: metu libera:

morti: bi: *veréis* : quando no: ſumm- , mar: non efl ,'

quando’ mar: efl, no: non ſuma: ; mom" ergo nibi/ ad no: .

,Quam argute no: [efe/¡it! qua/i 'vero Iran/48a mar: ti

meatur , qua jam jènſmj ere-pm: eſk; ac mm ipſum mori,

quo jênſm eripitur. Eandem fàHaciam peccant , qui ad

verſus Newtonianam attractionem difTerenres, eam quafi

caufam occultam reſellunt: quum a Newrono non pro

cauſa , ſed pro phænomeno , univerfali licet , accipia

tur .

__ §.-,1_;. Fallacia. plurium inrerrogationum est , quum› -

plug@ fimul interrogamur, quibus reſponſione una. fatis ¡51ª ’

fiel¡ Qcjquit. E. g. Socrate; efi ne pbilofopbur, Ó' Prim-gain.

v . :ep:

_____..

I" I

( a l) Lib. z. d: Di‘w’nit. up. 2C.

N

) I l

/Ï\

i vg .u ..

ºz’sº AiXT. LOGICIE LlB. Vct.

cepr pbiloſòpbºmm? Si quis ita intei-roganti reſponden:efls vel mm eli, incidit in captionem a Ad bancw ſalia

\ ::jam revocari potest omnis interrogado, qu@ fit per am

bigua:v nam vox ambigua ſig' ificar Piura. Ut totum hocfallendi genus intelligatur , ilege're oportet caput z. lib.

16. Gellii, in quo vetus interrogandi &l reſpondendí mos

deſcribitur¡ Legem , inquita Eflè aiunt diſciplina Día/e

Him , ſi de quapiam re quæmtur , dzſputaturque , atque

id quid rºgere, ur reſponde-ar g mm , ne amplius quid d¡

car , quam id ſolum, quod e: rogatura aut ajax¡ aut m

gert eamque legem qui non fer-veut , Ó' am plus , aut

ªliter', quam ſunt reg/ni , reſpºndean: , exzstimªntur radar

indoctique eſſe, diſªpumndiqne morem atque rationem mm

. tenere (Fc. a

gvjfzjn- S. itp His addi poflunt quatuor alia pravarum ratioci

…zz-z…- nationum genera. Primum est quum eos opinionum no

ª'l'ºm- flrarum auctores laudamus, qui aut præliantia quadam

mentis et ſapienrize, aut dignitate , vel imperio , . aut

quacumque alia ratione, magnam nbi1 publice exiliima

tionem iecerunt, atque nefcio quod in aliorum animis

imperium adepti ſunt. Id ita fit, ut ,ſi alter diſputan'

tium contradicatj quaſi itur stultus', aut nimis arrogans‘

traducarur. Dic¡ poteft hoc argumentationis genus ad ve

recmdiam , adhibeturque ab iisz- qui aut ratione damni

ti , ua' ſe tueri poſſmt, aut ea uti neſcientes’ , alterum

oppiimeteumalnnh quam revincere . Cauſe-ro autem id

intei ſophíſmata i quod, ut demonaiiratum est libro g.

cap. 4. nullum eſſe_ p‘oſſic auctorimtis pondus, ubi ar

gumenta intrínſeca deficiunts v

Mmmm_ a S: 15. Alterum est , quumladverfarium nostris‘ proba

gum ad tionibus refiilentem , aut inanes eas' judlcantem , ſoga*

mus ut meliores ipfe reducere velit .‘ quem ubi nolit,

' aut neſcíat, obtorto colo in opinionem noftram trahere

conamur. Est vero 81 hoc pravum ratiocinandi genus 3

quod ad ignorantiam dici potefl : neque enim idcirco

mea opinio vera est , quod alter aut argumenta diſſolve~

re nequeatg aut meliorem opinionem nefciat afferre .

Hoc tale efhlatque ſi pictor velit a me de picturzprz»

stantia conſeffionem extorquere , lioc argumento , nod

ego ſimilem facere nefciam . Quid ſi Medicus, aut hy

ſicus conte’ndat hoc argumento, A eſſe cauſï’am effectus

w* B, quod ego nullam aliam Cauſam agnofcamz1 Nam igno

‘ rmtia, in qua alter verſatur, nequit eſſe principium co

gitationis alterius .S. 16.- Tertium genus eiltkargumentari ad bominem ,

bumínem. quum ex alterius opinionibus veris vel ſalſis , quis ta

men

:~\_.

DE USU RATlOClNIl CAP. XI. 3'51

men ille ut veras haber, ſemenriam nostram illi perſua

dere conamur . Est hoc argumentum ad revlncendum 1do

ncum, non,, ad constituendum . Neque emm ſentenna

mea eric vera', quod aut* ex alteríus partiè dogmatibus ‘

ſequaturz aut ejus confeffione admittatur, fi alte’ríus par

tis dogmata minus ſin! vera, aut confeffio ex ignorantia

proficiſcatur; ſed ſi veris 8( certis principiis fit Conſen

tanea. Itaque & pravum est hoc rariocinandi genus .

Quouſque \amen eo utí liceat in ſuperiori capita dictum

Est." .

S. 17. Quartum est_ argumentmnv ab Analogia deſum- xAm"

turn , ubi philoſophus phantaſiaml cavere neq'uit í nul- ::ª-'Z724

lum enim est quod facilius fallit , quodgue vlros alío- Iori; …M

rire n21quin ductos m errores graviffimos pertraxit . Nam quam- ¡¡mm

quam a‘rgunentari ab Analogia ob indívíduorum ínfiniª

tum pene numerum , mentis vero brevitatem , omnino

ſit necest'e', ac ſi ſapienter fiar , utiliffimum ment¡ au

gendae; tamen ubi philoſophus in hoc argumentandi ge

nere phantaſiz: víres non ſatis' cavit, affe‘ctíones ſuas re

bus tribuit. Scribunt Keplerum cenſuiſi'e Tellurem mu

ſculis 8( fibris motum ſuum, u't animantia cetera ', pro

ducere & continuare (a). Addidiſſe, Tellurem Cometas

perſentiſcere, indeque prz timore ſudare, atque ita ex

plicare phznomenon, qui Cometas ingentes pluviaz co~

mitari ſolea'nt (b). Est hoc nimirum par-vi; componen'

magna , 81 ex natura nostra, ſeu Microcoſmo, rerum na

turam , idest Macrocoſmum , ,ut eleganter dicit Baconus ,

explicarer Licet hoc vitium in bona philoſophorum ar

te obſervare. Huc pertinet illud Senecz , dum de iís

díst'erlt, -uítii: illa; nº/iri: reflimª-'Uímm (o) .

k S. 18. Ad ſopliiſmata ineptz analogía: add¡ poſi‘unt Jummfa.

ſophiſmara argumentorum¡ quae in ſcholis cºngruentire‘ªf'” "f"vocabanturg 8L quoru’m ſunt plera’que non ridícula 'tan-"mmm

tum , ſed animantibus ratione przeditis _indigna . Ut ,

Adam 34. amix ſuit in Harto Eden, quin Cbnstm Do

mima nofler ;4. ¿tatia- fiue 47m0 mortum ell . Mundi::

cream: ſuit 7.5. Mam'i, guía eo die Veráum divinym bu

manam camem’ alÏum/ít. Opºrtuít nuptz'aj ad 4. uſque gradum cºnſamgm'nitanctr prohiben', qmſia quatuºr flmt pri-ma

ria: Carpºrum qua/irme¡ , calor, frigm , bumidims , ficci

zaxª Strabo líb. 1. inter alía &c hoc argumento probare

finde:

__.¡,__..

( a. )G._1’ſendux in ?by/¡ed ſe”. a. ¡¡5. 3. Mp. o.

( b ) Vid: Vºflïªm in bb. Y de ldoſmm'a.

( c ) De bemficíí: lid. 7. cap. I.

' ’ '- '"'I'ªf '_"'"’ ".m‘r- ’;

,351. "ÃRT- LÓGICA: LIB. V. ~

Rudet nostram continentem undíque oceano círcnmcíngí ,

quod Czlestia melíus paſcantur marino vapoteſ‘fi agua

copíofior circumſundatur. Sed 8C abſur‘diqra quzdam alía

reperiat quiſ uís veterum ſcholarum doctores legere non

reformidet. èodem quoque peninent argumenta quzedam

Juriſconſultorum & Canoníflarum, qui aliquíd" affirmate

concludunt , argumenta Legis hujus vel illíus , huius aut

illíus canonís, ex qua lege, vel canone alius quidvis

ªliud codem argumento concludere potuiſſet. Ita ſcilicet

non fortunas tantum nostras , ſedxetíam Eccleſia: diſci

plinam ludunt léomines ineptiffimi' _a_ '

já)

_hA__—4.

0.4-- t

“

!II

_‘...U

1

L a_ , _ , “ ' '.

. ~\'P 0 z _ \

s , \ ‘Í

Þ , . Ñ* ~

~ . ‘ .. ſi' N' — “v_ . -

l x ta' c ‘ N

X l l 'Q

. , X' Í . i

l

l l

. u' ' a C' l l i* \

, \ - I. n - '

w ' _ w

l

. l *' * l i

\ u Í \

Á , A'

Í ) I l ' _ x

\ I .

~ I - l \

N k T

I ' ,I ª, l

A

l * n l l

, w

L ' C 7 '

- _ — ., - IÍ

P 'j › . ‘

. ' -1

o " 7 ~ ~ v

Q Í ~ 1 ſi* ſi

' s

. i

M

“ _ . - -hw7 . l v

e . .

‘ _Í

O " ‘ n

. _ - ÑZM’ »I _ Q CL

‘ ~ . _ Í\

\I

I

1d d

\ \I- 1