იაკობ გოგებაშვილის სახელობის თელავის

სახელმწიფო უნივერსიტეტი

ხელნაწერის უფლებით

თინათინ თუშაბრამიშვილი

ნიკოლოზ ბარათაშვილის ფსიქოლოგიური პორტრეტი

ეპისტოლური მემკვიდრეობის მიხედვით

10.01.01 - ქართული ლიტერატურა

ფილოლოგიურ მეცნიერებათა დოქტორის სამეცნიერო ხარისხის მოსაპოვებლად წარმოდგენილი დისერტაციის

მ ა ც ნ ე

თელავი

2012

ნაშრომი შესრულებულია თალავის იაკობ გოგებაშვილის სახელობის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ჰუმანიტარული ფაკულტეტის ქართული ფილოლოგიის კათედრაზე

სამეცნიერო ხელმძღვანელი:

მარიამ ნინიძე

ფილოლოგიურ მეცნიერებათა დოქტორი, პროფესორი ოფიციალური ოპონენტები:

1. მანანა ასათიანი ფილოლოგიის დოქტორი, პროფესორი

2. ლუიზა ბოჩკოვა-ხვიჩია ფილოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორი, პროფესორი

დისერტაციის დაცვა შედგება 2012 წლის 19 ივლისს, 1400 საათზე ი. გოგებაშვილის სახელობის თელავის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ჰუმანიტარულ მეცნიერებათა საბჭოს სხდომაზე მისამართი: უნივერსიტეტის ქუჩა №1, თელავი დისერტაციის გაცნობა შეიძლება ი. გოგებაშვილის სახელობის თელავის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ბიბლიოთეკაში დისერტაციის მაცნე უნივერსიტეტის ვებ გვერდზე განთავსდა 2012 წლის 19 ივნისს სადისერტაციო საბჭოს სწავლური მდივანი ფილოლოგიის დოქტორი, ასოცირებული პროფესორი ნინო კოჭლოშვილი

თემის მიზანია _ გამოავლინოს ნიკოლოზ ბარათაშვილის პირადი წერილების თავისებურებანი. შესწავლილ იქნეს მგოსნის პიროვნების მთავარი, არსებითი მხარეები, მისი განცდების გამომწვევი გარემოებები, რომლითაც განსაზღვრულია მისი სოციალური ქცევა. პოეტის პიროვნების ბუნების გასაგებად უნდა შევისწავლოთ მისი მოთხოვნილებებისა და მიზნებისათვის ბრძოლის ხასიათი. სადოქტორო ნაშრომის სამეცნიერო სიახლე მდგომარეობს შემდეგში: საზოგადოდ, ქართულ ლიტერატურათმცოდნეობაში ეპისტოლური ჟანრი ნაკლებადაა შესწავლილი. არც ნიკოლოზ ბარათაშვილის ეპისტოლური მემკვიდრეობაა სრულად გამოკვლეული. ამიტომ მიგვაჩნია, რომ პოეტის პირადი წერილების კვლევა აქტუალურია და წარმოადგენს მწერლის შემოქმედების შესწავლის ერთ-ერთ გასაღებს.

კვლევის წყარო. 1968 წელს პავლე ინგოროყვას მიერ გამოქვეყნებული ნიკოლოზ ბარათაშვილის თხზულებათა კრებული, რომელშიც შესულია პოეტის 17 წერილი და ერთი წერილი _ მიძღვნა (თხზულებანი, გამომცემლობა „საბჭოთა საქართველო“, სარედაქციო კოლეგია: გრიგოლ აბაშიძე, პავლე ინგოროყვა, დევი სტურუა, ვახტანგ ჭელიძე. წიგნს ერთვის გიორგი ლეონიძის კომენტარები) და იაკობ გოგებაშვილის სახელობის თელავის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ქართული ფილოლოგიის კათედრის სამეცნიერო პროექტის _ ,,XIX-XX საუკუნეების ქართველ მწერალთა ეპისტოლური მემკვიდრეობის აკადემიური გამოცემა” _ ფარგლებში ალექსანდრე ჭავჭავაძის, სოლომონ დოდაშვილისა და ნიკოლოზ ბარათაშვილის ეპისტოლური მემკვიდრეობის აკადემიური გამოცემა _ „XIX-XX საუკუნეების ქართველ მწერალთა ეპისტოლური მემკვიდრეობა“, ტომი I. წიგნს ერთვის სრულყოფილი სამეცნიერო აპარატი: პასპორტები, შენიშვნები, კომენტარები, საძიებლები, ლექსიკონი და ლინგვისტური გამოკვლევა.

ნაშრომის თეორიული და პრაქტიკული მნიშვნელობა _ ჩატარდება ნიკოლოზ ბარათაშვილის წერილების სისტემური ანალიზი. ადრესატებისა და წერილების ხასიათიდან გამომდინარე, გამოიყოფა მათი ფუნქციონირების თავისებურებანი. მისი თეორიული და პრაქტიკული მასალა შეიძლება გამოყენებულ იქნეს დაინტერესებული პირების მიერ ისტორიული თუ ლიტერატურული პროცესების გასაანალიზებლად.

ნაშრომის აპრობაცია. კვლევის სიახლეები ასახულია 3 სამეცნიერო ნაშრომში. სადისერტაციო ნაშრომი შესრულებულია იაკობ გოგებაშვილის სახელობის თელავის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ქართული ფილოლოგიის კათედრაზე. აქვე შედგა ნაშრომის აპრობაცია. ქართველი მეცნიერები ნ. ბარათაშვილის შესახებ. ნიკოლოზ ბარათაშვილის ცხოვრებისა და შემოქმედების სიღრმისეულ კვლევას საფუძველი ჩაუყარეს: ი. მეუნარგიამ, ა. გაწერელიამ, პ. ინგოროყვამ, გ. აბზიანიძემ, კ. აბაშიძემ, ა.ქუთელიამ, ვ. კოტეტიშვილმა, ვლ. ნორაკიძემ, ი. ლოლაშვილმა, მ. ზანდუკელმა, გ. ასთიანმა და სხვებმა. კრიტიკოსთა და ისტორიკოსთა მიერ ნიკოლოზ ბარათაშვილის პირადი წერილების ირგვლივ არ ყოფილა გაშლილი ყოველმხრივ სრული კვლევა-ძიებითი დაკვირვებანი, თუმცა მათ ნაშრომებში გარკვეული მოსაზრების შესამაგრებლად ხშირად ვხვდებით ამონარიდებს პოეტის ეპისტოლური მემკვიდრეობიდან. სადოქტორო ნაშრომში დასმული საკითხების კვლევისას ვითვალისწინებდით ფილოლოგ-მეცნიერთა გამოთქმულ შეხედულებებს.

ნაშრომის მოცულობა და სტრუქტუტა. სადისერტაციო ნაშრომი შედგება კომპიუტერზე ნაბეჭდი 178 გვერდისგან. გამოკვლევა შეიცავს შესავალს, ხუთ ძირითად თავს თხუთმეტი ქვეთავით, დასკვნით თავსა და ლიტერატურის სიას. სადისერტაციო ნაშრომის ძირითადი შინაარსი შესავალში საუბარია „წერილზე“ როგორც ამა თუ იმ ეპოქის საზოგადოებრივი და ლიტერატურული ცხოვრების, ავტორის ბიოგრაფიისა და მისი ფსიქოლოგიური პორტრეტის შექმნის დოკუმენტურ მასალაზე. გადმოცემულია ინფორმაცია საკვლევი თემის ობიექტისა და მისი მეცნიერული სიახლის შესახებ. ნიკოლოზ ბარათაშვილის პირად წერილებს როგორც დოკუმენტურ მასალას, გააჩნია ბიოგრაფიული, ლიტერატურულ-ისტორიული მნიშვნელობა. პირველი თავი - „ეპისტოლური ჟანრი და მისი სპეციფიკა“ _ სამ ქვეთავად იყოფა.

პირველი ქვეთავია „ეპისტოლურ ჟანრთა სახეობები. პირადი წერილის თავისებურებანი“. აღნიშნულ ქვეთავში საუბარია ეპისტოლური ჟანრის თავისებურების, მისი სპეციფიკის შესახებ. ესენია: წერილში ავტორისა და ადრესატის, საკმაოდ თავისუფალი კომპოზიციისა და მყარი საკომპოზიციო ელემენტების არსებობა (თარიღი, წერილის დაწერის ადგილი, მის დასაწყისსა და ტექსტში ადრესატისადმი მიმართვა და ავტორის მიერ მისი დარწმუნება მეგობრობაში, წერილის ბოლოს პატივისცემის გამოხატვა) _ ოფიციალურში უფრო მკაცრი და შედარებით თავისუფალი პირად წერილებში. სტილური და თემატური განსხვავებანი, წერილის ავტორისა და ადრესატის ზუსტი აღნიშვნა, უკანასკნელისადმი მიმართვა და ავტორის ხელის მოწერა, ადრესატის გათვალისწინებით სამეტყველო ეტიკეტის დაცვა. შემდეგ ქვეთავს წარმოადგენს „მხატვრულ-ეპისტოლური ჟანრი“, სადაც ვსაუბრობთ წერილის ფორმით შექმნილ მხატვრულ თხზულებებზე _ გალექსილ და პროზაულ გზავნილებზე. ეპისტოლური ფორმით დაწერილ ლეტერატურულ ნაწარმოებებში წერილის ავტორი და მისი ადრესატიც პერსონაჟები არიან. ეპისტოლეები გმირებს აძლევს საშუალებას უშუალო, მინმდობ საუბარში გახსნან თავიანთი შინაგანი სამყარო. მხატვრულ ლიტერატურაში გმირების მიერ დაწერილი წერილები ხასიათდება უბრალო, სასაუბრო ენით და დატვირთულია ემოციურად. მესამე ქვეთავია „გამოჩენილ ადამიანთა წერილები, როგორც ზოგადსაკაცობრიო მემკვიდრეობა“. თანამედროვე მეცნიერებაში ეპისტოლურ ლიტერატურას მიაკუთვნებენ გამოჩენილ ადამიანთა მიმოწერას. ელიტარული ადრესანტების მიერ პირადი ბარათების გამოქვეყნების ფაქტი თავისთავად ადასტურებს ამ სახის წერილების მნიშვნელობას თანადროული საზოგადოების ისტორიისა და კულტურისათვის. ეპისტოლური ნაწერები წარმოადგენს გამოჩენილი ადამიანების ბიოგრაფიისა და მათი ფსიქოლოგიური პორტრეტის შექმნის უტყუარ მასალას. მეორე თავს წარმოადგენს „ეპისტოლური მემკვიდრეობის მნიშვნელობა ნიკოლოზ ბარათაშვილის პიროვნების ჩამოყალიბების ასპექტების კვლევაში“, რომელიც შვიდი ქვეთავისგან შედგება. პირველ ქვეთავში _ „ოჯახის გავლენა“ _ მიმოხილულია ის ოჯახური გარემო, რომელშიც აღიზარდა ნიკოლოზ ბარათაშვილი. ნიკოლოზ ბარათაშვილის ოცნებები - უნივერსიტეტში სწავლის გაგრძელება და სამხედრო სამსახურში შესვლა _ აღმოჩნდა მიუწვდომელი. მისი გატაცებების არარეალიზაცია გამოწვეული იყო მამის უქონლობითა და უპასუხისმგებლობით. პოეტისთვის ფსიქოტრავმატული იყო ის სოციალური როლი, იძულებით რომ დაეკისრა ოჯახის სარჩენად. ამას მოწმობს პოეტის წერილები გრიგოლ ორბელიანის მიმართ. მამის მძიმე ხასიათი, მისი უზრუნველობა შვილის მიმართ აუცილებლად იწვევდა პოეტში დაუცველობის განცდასა და მის სულიერ დისკომფორტს. იმის შესახებ, რომ მშობლების ოჯახმა უარყოფითთან ერთად უდიდესი სასიკეთო ზნეობრივი გავლენა იქონია ბარათაშვილზე, ცნობებს გვაწვდიან პოეტის ბიოგრაფები, მეგობრები. დედის, ბებიის, ოჯახის სტუმრების მაღალმა ზნეობრივმა დონემ სასიკეთო გავლენა იქონია პოეტის პიროვნების მეორე ქვეთავია „საერთო ატმოსფერო“, სადაც საუბარია იმ საზოგადოებრივ-კულტურულ ატმოსფეროსა და მოწინავე ქართველი ინტელიგენციის მოღვაწეობის შემაფერხებელ მოვლენებზე, რომლებიც მოჰყვა 1832 წლის შეთქმულების დამარცხებას. რუსეთის კოლონიური პოლიტიკის მთავარი მიზანი იყო საქართველოს საზოგადოებრივ-პოლიტიკური მოღვაწეობისა და ქართული კულტურისათვის გამოეცალა ეროვნული ნიადაგი; მე-19 საუკუნის საქართველოში არ არსებობდა კულტურული დაწესებულებები, სადაც შესაძლებელი იქნებოდა თავი მოეყარა კულტურითა და მწერლობით დაინტერესებულ ახალგაზრდებს და გაეზიარებინათ თავიანთი შეხედულებები ცხოვრებაზე, აზრები ერთმანეთის შემოქმედების შესახებ და სხვ. ამგვარ „უსარგებლო“ ცხოვრებას, საზოგადოებას, რომელიც ნიკოლოზ ბარათაშვილის ბუნების, მისი ნიჭისა და მისწრაფებებისათვის შეუთავსებელი იყო, პოეტი აღწერს თავის ეპისტოლურ მემკვიდრეობაში. მესამე ქვეთავში „მეგობრების გავლენა“ მიმოხილულია ის მეგობრული გარემო, რომელიც დიდ გავლენას ახდენდა ნიკოლოზ ბარათაშვილის, როგორც პიროვნების, განვითარებაზე. ნიკოლოზ ბარათაშვილი და მისი მეგობრები ერთმანეთს უვსებდნენ კულტურული ცენტრების უქონლობას. პოეტის ინტელექტუალურ მეგობართა გარემოში ყალიბდებოდა მისი სულიერი სამყარო, მისი პოეტური ნიჭი. მეგობრები იყვნენ მგოსნის ინტელექტუალური თანამოაზრენი. მეოთხე ქვეთავია „სოლომონ დოდაშვილი და ნიკოლოზ ბარათაშვილი“. სოლომონ დოდაშვილის მოღვაწეობამ გიმნაზიაში დიდად განსაზღვრა ნიკოლოზ ბარათაშვილის ლიტერატურულ-პატრიოტული,

ეროვნულ-გამათავისუფლებელი იდეები. მასწავლებლის პატრიოტულმა, ეროვნულ-განმათავისუფლებელმა და რესპუბლიკურმა იდეებმა გამოხატულება პოვა ნიკოლოზ ბარათაშვილის პოემაში „ბედი ქართლისა“. მეხუთე ქვეთავში „ბიძა-დისშვილი“ განხილულია ნიკოლოზ ბარათაშვილისა და მისი ბიძის, გრიგოლ ორბელიანის, ურთიერთობის თემა, რის შესახებაც ქართული ლიტერატურის ისტორიისა და საზოგადოებრივი აზროვნების მკვლევართა ნაშრომებში არსებობს ორი ურთიერთსაპირისპირო მოსაზრება.

ქართული ლიტერატურის კრიტიკოსთა ნაწილი ნიკოლოზ ბარათაშვილის წარუმატებლობას განათლებისა და სამსახურებრივ საკითხში ბრალად სდებს გრიგოლ ორბელიანს. ქართული ლიტერატურის ისტორიის ზოგი მკვლევარი კი უარყოფს პოეტის ბიძაზე ასეთ ბრალდებას. გრიგოლ ორბელიანი თავისი საყვარელი დის _ ეფემიას _ შვილის, ტატოს, მიმართ რატომ იყო გულგრილი?

რა თქმა უნდა, წარჩინებულ სამხედრო პირს ხელისუფლებაში თავისი ავტორიტეტის წყალობით

შეეძლო ტატოს დახმარებოდა სამსახურებრივ და განათლების საქმეში, მაგრამ მან კარგად იცოდა, რომ, თუ იზრუნებდა თავისი პატრიოტი და თავისუფლებისმოყვარე დისშვილისთვის, დაკარგავდა სამხედრო დიდებას, რაზეც მუდმივად ოცნებობდა. მეექვსე ქვეთავია „სიყვარული“. ნიკოლოზ ბარათაშვილის ლიტერატურული მემკვიდრეობა _ როგორც ლექსები, ასევე პირადი წერილები, გვაწვდის ცნობებს იმ ქალთა შესახებ, რომლებიც წარმოადგენდნენ პოეტის მუზას. მისი პირველი სიყვარული ყოფილა ნინო ორბელიანი. 1837 წლის თებერვალში ნიკოლოზ ბარათაშვილი სწერს გრიგოლ ორბელიანს პოლონეთში, მისი გადასახლების ადგილას, ვილნოს გუბერნიაში. „ამ წარსულს ზაფხულში, ერთს მშვენიერს, მთვარიანს ღამეში, ყაბახზედ დავიარებოდი, სადაც მისმან შვენებამ, ს ა ტ რ ფ ო თ მარაქამ, მათმან უწინდელებრ კიდევ დარდიმანდობამ სრულიად განატკბეს სახედველი, აღმიტაცეს ფიქრნი, წარმიღეს გონება!........ერთმა საგანმა პირველ დამასო გულს კაეშანი“ . ლევან მელიქიშვილის მიერ 1846 წლის 19 იანვარს გრიგოლ ორბელიანისადმი მიწერილ წერილში გამჟღავნებულია ნიკოლოზ ბარათაშვილის პირველი სიყვარული. იგი სწერს ადრესატს: „არ ვიცი, იცი თუ არა, პირველი სიყვარული საწყლისა იყო ნინო; არც ის ვიცი, იცი თუ არა, რომელი ნინო იყო? (ჟურნალი „მნათობი“, 1938 წ. №12). ბიძისადმი გაგზავნილი პოეტის პირადი ბარათის შინაარსი ადასტურებს, რომ ნიკოლოზ ბარათაშვილის მიერ ყაბახზე ნანახი ქალი იყო პოეტის პირველი სიყვარული. ნიკოლოზ ბარათაშვილი გატაცებული ყოფილა ფრანგი დელფინა ლაბიელით. 1837 წელს პოეტს მისთვის უძღვნია ლექსები „ჩემს ვარსკვლავს“ და „ასტრა“. რომ არა მიხეილ თუმანიშვილისადმი მიძღვნილი „ასტრას“ ავტორის ეპისტოლე, ალბათ, ჩვენთვის ცნობილი არ იქნებოდა დელფინა ლაბიელთან დაკავშირებული ნიკოლოზ ბარათაშვილის სასიყვარულო ისტორიის ეს საყურადღებო ფაქტი. პოეტის ადრეული გატაცება ყოფილა ქეთევან შალვას ასული ერისთავი, რომელსაც ეკუთვნის ლექსი „ქეთევან“ (1835). ერთხანს ნ. ბარათაშვილმა „თავისი სიყვარული აადევნა“ „ქალაქის ჩინოვნიკის ცოლს (მეუნარგია, 2004, 250) _ მარიამ ფალავანდიშვილს. ცნობილია მისი და პოეტის „სახუმარო გაკამათება ლექსებით“. ამბობენ, რომ განსაკუთრებული ადგილი პოეტის გულში უმშვენიერესმა ეკატერინე ჭავჭავაძემ დაიკავა, რომელიც იყო შთამაგონებელი და ადრესატი ნიკოლოზ ბარათაშვილის რამდენიმე საუკეთესო ლექსისა. ნიკოლოზ ბარათაშვილის ეპისტოლურ მემკვიდრეობაში არ მოიძებნება მასალა ქეთევან ერისთავის, მარიამ ფალავანდიშვილისა და თვით ეკატერინე ჭავჭავაძის სიყვარულის შესახებაც კი, რომელიც, ვფიქრობთ, პოეტს ყველაზე მეტად ეძვირფასებოდა და ამიტომ მასზე მხოლოდ პოეზიის ენით საუბრობდა. ნიკოლოზ ბარათაშვილის ბოლო გატაცება ყოფილა ნახჭევანში ხანის ქალი, _ გონჩა-ბეგუმი. პოეტი მოხიბლული ყოფილა მისი მშვენიერებით. 1845 წლის 9 თებერვალს მგოსანი სწერს მაიკო ორბელიანს ამ ლამაზი ქალის შესახებ: „ახლა ნახეჩევანში ერთი ახალი ლექსია, თვრამეტის წლის ქალის ნათქვამი, რომელსაც სახელად გონჩა-ბეგუმ ჰქვიან; ხანის ქალია, ძალიან ლამაზი და მარილიანია“. პოეტმა მას უძღვნა ლექსი „მადლი შენს გამჩენს“.

აღნიშნული წერილები გვამცნობს პოეტის გატაცების საინტერესო ეპიზოდებს. ამ ეპისტოლეების არარსებობის შემთხვევაში, შესაძლებელია, მგოსნის ცხოვრების ეს საინტრესო ფაქტები არც ყოფილიყო ცნობილი. მეორე თავის ბოლო ქვეთავია „მოთხოვნილებათა იერარქია“ _ სულიერი დისკომფორტი“. ადამიანი ერთადერთი გონიერი არსებაა უსასრულო სამყაროში. მასში ერთდროულად თანაარსებობს ვიტალური და სულიერი მოთხოვნილებები. როდესაც ის ისრულებს ვიტალურ მოთხოვნილებებს, მერე უკვე საკუთარ თავში უფრო მაღალი გრძნობებისა და სურვილების აღმოჩენას იწყებს. ეს ე. წ. მაღალი მოთხოვნილებები ყველა ადამიანს აქვს, მაგრამ თითოეული მათგანი სხვადასხვა სიძლიერით მიიწევს დასახული მიზნისაკენ. ადამიანის მოქმედებები მოტივირებულია სხვადასხვა მოთხოვნილებiT. ამერიკელმა ფსიქოლოგმა აბრაჰამ მასლოუმ (Abraham Maslov, 1970) შექმნა მოთხოვნილებათა იერარქია, რომელსაც აქვს პირამიდის სახე და ისინი დალაგებულია მარტივიდან უმაღლესისკენ. მისი აზრით, ადამიანს უფრო მაღალი მოთხოვნილება მაშინ უჩნდება, როცა მასზე დაბალი საფეხურის მოთხოვნილება მეტნაკლებად მაინცაა დაკმაყოფილებული. მასლოუს აზრით, იერარქიაში მოთხოვნილებათა თანმიმდევრობა შეუცვლელი არ არის, ანუ შეიძლება დაირღვეს. მაგალითად, ზოგი ადამიანი ყურადღებას არ აქცევს უსაფრთხოების მოთხოვნილებას მაშინ, როდესაც უფრო მაღალი დონის მოთხოვნილების დაკმაყოფილებით არის მოტივირებული. შევეცადეთ, ნიკოლოზ ბარათაშვილის მოთხოვნილებები განგვეხილა მასლოუს მოთხოვნილებათა იერარქიის მიხედვით. ჩვენ არ შევეხეთ პოეტის ბიოლოგიურ მოთხოვნილებებს, რომლებიც იერარქიის საფუძველში მდებარეობს, რადგანაც ასეთი მოთხოვნილებები ასე თუ ისე, მეტ-ნაკლებად, ყველას მიერაა გადალახული. იერარქიაში, ამის შემდეგ ადამიანის მოტივაციას ქმნის უსაფრთხოების მოთხოვნილება, რომელიც ითვალისწინებს უშფოთველ, კომფორტულ ცხოვრებას. ნიკოლოზ ბარათაშვილის ეპისტოლურ მემკვიდრეობაში დასტურდება ამ მოთხოვნილების გამომხატველი წერილები. აბრაჰამ მასლოუს თეორიაში იერარქიულად მომდევნოა მიჯაჭვულობის ანუ თანაზიარობისა და სიყვარულის მოთხოვნილება. პოეტის პირად ბარათებში ნათლად ჩანს სიყვარულისა და თანაზირობის სურვილების გამომხატველი ნიმუშები.

პოეტს სჭირდებოდა ადამიანი, რომელსაც თავის სულიერ განცდებს გაუზიარებდა. სწორედ ასეთი გულითადი მეგობარი და მესაიდუმლე იყო მისთვის მაიკო ორბელიანი. ნ. ბარათაშვილს გულწრფელი, მეგობრული გრძნობით უყვარს იგი. პოეტისთვის ეს მშვენიერი ქალბატონი აზრისა და გრძნობის თანაზიარია. მაიკო ორბელიანი ნიკოლოზ ბარათაშვილის ინტელექტუალურ-სულიერი მეგობარი იყო, რომელსაც პოეტი ყველაზე მეტად უხსნიდა გულს, მაგრამ ვერც მასთან ახდენდა თავისი განწყობის სრულ რეალიზაციას. ერთგან ხუმრობის კილოთი, მაგრამ, მაინც უჩივის კიდეც მაიკოსგან მივიწყებას. 1845 წლის 9 თებერვალს მაიკო ორბელიანისადმი გაგზავნილ წერილში, რომელიც თავისთავად მეგობრობრობის მოთხოვნილებაცაა, პოეტი სწერს ადრესატს: „აი სამი თვეა, აქა ვარ და ძაღლად არავინ მახსენა...ახლა ჩვენ ვიღას მოვაგონდებით, ვიღაც ორი ტლუ ბიჭი გდია ნახეჩევანში“. ადამიანი, რომელიც ვერა კაცთან ვერ ჰპოვებს ნუგეშს, სულიერ სიმშვიდეს ბუნების წიაღში ეძებს. ის თავისი სურვილების შესაბამისად ამყარებს ურთიეთობას გარემოსთან, რომელმაც უნდა დააკმაყოფილოს მისი მოთხოვნილება. ნიკოლოზ ბარათაშვილმა ბუნება აირჩია თავისი ადამიანური ვნებებისა და განწყობილების გამზიარებლად. იგი თავის გრძნობებსა და ბუნების სურათებს შორის მსგავსებას ხედავდა. მაგრამ იგი მოაზროვნე პიროვნებაა. მან იცის, რომ ადამიანი თვითონ ანიჭებს ბუნებას ადამიანურ გრძნობებს, რაც მხოლოდ მხატვრულ სიტყვასა და ხელოვნებაში გვხვდება. ამდენად, მართალია, ნიკოლოზ ბარათაშვილისთვის ბუნება თავისი სულიერი განწყობის შესაფერისი სიტუაციაა, მაგრამ მწერალი ვერც ბუნებაში პოულობს საბოლოო თავშესაფარს. პოეტი, როგორც ცნობიერი არსება, ბუნებისაგან ვერ იღებს გონებრივ საზრდოს. ამიტომაა, რომ იგი მას უწინდელივით ვეღარ აკმაყოფილებს. იერარქიაში შემდეგი დონეა პატივისცემის მოთხოვნილება _ მოთხოვნილება საკუთარ თავში ისეთი ადამიანის დანახვისა, რომელიც სხვათა მხრიდან იმსახურებს პატივისცემას. პოეტის ეპისტოლურ

მემკვიდრეობაში ვხვდებით ამ მოთხოვნილების გამომხატველ ნიმუშებს: იგი ხაზს უსვამს თავის ბეჯით ბუნებას, თავის უპირატესობას.

მასლოუს თეორიის შემდეგ საფეხურზეა მოთავსებული შემეცნებითი _ ცოდნის მოთხოვნილება. პოეტის ინტელექტუალური მოთხოვნილების შესანიშნავი ნიმუშია მის მიერ გრიგოლ

ორბელიანისადმი გაგზავნილი ბარათები. შემდეგ დონეზე თავსდება ესთეტიკური მოთხოვნილება. ნიკოლოზ ბარათაშვილის ეპისტოლურ

მემკვიდრეობაში ნათლად ჩანს პოეტის ესთეტიკური სამყარო. მისთვის მომხიბვლელია ,,კოჯრის ნიავის ქროლა“, ,,მშვენიერი მთვარიანი ღამეები“. მგოსნისთვის ესთეტიკური აღტაცების გამომწვევია ქალის „შვენება“, რომელიც „განატკბობს სახედველს“, და „ლექსს ამშვენებს“. ნიკოლოზ ბარათაშვილისთვის მშვენიერება გამოხატავს სულის მომხიბვლელობას და ნამდვილ ბედნიერებას.

ზემოდასახელებულ ელემენტარულ ადამიანურ მოთხოვნილებებს მოჰყვება საკუთარი პოტენციალის სრული განვითარებისა და გამოყენების სწრაფვის, ანუ თვითაქტუალიზაციის მოთხოვნილება. ნიკოლოზ ბარათაშვილის სრული შესაძლებლობისა და უნარის გამოვლენის მოთხოვნილების ნიმუშია მისი პირადი ბარათები. პოეტი სწერს გრიგოლ ორბელიანს: ,,მე შინაგანი ხმა მიწევს საუკეთესოს ხვედრისაკენ, გული მეუბნება, რომ შენ არა ხარ ახლანდელის მდგომარეობისათვის დაბადებულიო!“ აბრაჰამ მასლოუს სქემაში იერარქიის მწვერვალზე იმყოფება ტრანსცედენტური მოთხოვნილება, რომელმაც ადამიანი შეიძლება ცნობიერების უმაღლეს მდგომარეობამდე და სამყაროში საკუთარი დანიშნულების კოსმიურ ხედვამდე მიიყვანოს (გერიგი, ზიმბარდო, 2009, 499).

საზოგადოებისა და ქვეყნისთვის მოღვაწეობის სურვილს გამოხატავს ნიკოლოზ ბარათაშვილი თავის ეპისტოლურ მემკვიდრეობაში. პოეტისთვის სანატრელი იყო ასევე ადამიანებზე მზრუნველობა, რაც გამოხატა პირად ბარათებში.

ჩვენ განვიხილეთ ნიკოლოზ ბარათაშვილის მოთხოვნილებები აბრაჰამ მასლოუს იერარქიის მიხედვით. აუსრულდა თუ არა პოეტს თითოეული მათგანი? ვფიქრობთ, რომ არა! პოეტმა ვერ გადალახა იერარქიის ვერც ერთი დონე, ელემენტარულიც კი, რამაც გამოიწვია მგოსნის სულიერი დისკომფორტი. ამდენმა გაუმართლებლობამ შესაძლოა, ადამიანი თვითმკვლელობამდეც მიიყვანოს. ნიკოლოზ ბარათაშვილზე გურამ ასათიანი წერს: ,,ვინ დაამტკიცა, რომ განჯის ღამეებთან მარტოდ დარჩენილ პოეტს თვითმკვლელობით არ დაუსრულებია თავისი ხანმოკლე სიცოცხლე?!“ (ასათიანი, 1983, 6). თუ გავითვალისწინებთ, რომ ნიკოლოზ ბარათაშვილს ,,სიცოცხლე მოსძულებია“, სიკვდილი მისთვის ,,ნუგეშისცემაა“, ამ ვერსიასაც ვერ უარვყოფთ. პოეტი მიხეილ თუმანიშვილს სწერს: ,,...მშვენიერი გამოგონებაა სასაფლაო. იგი აუცილებელიცაა, რათა მოკვდავმა მასში ხანდისხან თავისი ცხოვრება ამოიკითხოს: ნუგეშისცემა უბედურისა, ბედნიერების დასასრული!“ სადისერტაციო ნაშრომის III თავის _ „ნიკოლოზ ბარათაშვილის პიროვნული თვისებები მისი ეპისტოლური მემკვიდრეობის მიხედვით“ _ პირველი ქვეთავია „ტემპერამენტი და ხასიათი“, სადაც ნიკოლოზ ბარათაშვილის ეპისტოლური მემკვიდრეობისა და მისი თანამედროვეთა მოგონებებზე დაყრდნობით, შევეცადეთ, განგვესაზღვა პოეტის თვისებები. ნიკოლოზ ბარათაშვილის თვისებები უპირველესად განვსაზღვრეთ ჰიპოკრატეს მიერ შემუშავებული ტემპერამენტის ტიპების მიხედვით. მართალია, ეს თეორია თანამედროვე ფსიქოლოგიაში გაკრიტიკებულ იქნა, მაგრამ იგი უფრო ტრადიციულია. ხოლო შემდეგ პოეტის პიროვნება განვიხილეთ ხუთფაქტორიანი მოდელის მიხედვით. უკანასკნელ წლებში მეცნიერებმა აღიარეს, რომ პიროვნების სტრუქტურას ყველაზე კარგად ხუთი ფაქტორი ახასიათებს. პიროვნების ამ ხუთ განზომილებას ხუთფაქტორიანი მოდელს ან უბრალოდ, დიდ ხუთეულს (the Big Five) (McCrae & Costa, 1999), და პიროვნების გლობალურ ფაქტორებსაც (Russell & Karol, 1994) უწოდებენ. ჩვენი მიზანი არ არის არც ამ თეორიებს შორის არსებული განსხვავებებში ჩაღრმავება და არც ერთი რომელიმე მათგანისათვის უპირატესობის მინიჭება. ეს ფსიქოლოგიური მიდგომები გვჭირდება მხოლოდ იმისათვის, რომ ნიკოლოზ ბარათაშვილის პორტრეტის წარმოსაჩენად გავაკეთოთ სწორი აქცენტები და ზოგ შემთხვევაში ახსნა მოვუძებნოთ მის ამა თუ იმ ქცევასა და გადაწყვეტილებას. ნიკოლოზ ბარათაშვილს აქვს სანგვინიკური ტემპერამენტის ადამიანისთვის დამახასიათებელი შემდეგი თვისებები: ა). პოეტში ერთი განწყობილება სწრაფად ცვლის მეორეს - მომლხენია და ამავე დროს წრეს გადასული მოწყენილიც. ბ). პოეტი მოძრავია, სწრაფია, სიცოცხლით სავსე. გ). პოეტი კოლექტივში

მხიარულია. დ). პრობლემურ სიტუაციაში პოეტი მიდრეკილია ოპტიმიზმისაკენ. მას ზოგჯერ აქვს იმედიანი ემოციები. ქოლერიკული ტემპერამენტის ადამიანის თვისებებიდან პოეტს ახასიათებს: ა). ემოციურად ადვილად აღგზნებადობა, ის დიდხანს იმყოფება მძლავრი ემოციების ქვეშ, ამავე დროს, ზოგჯერ, ერთბაშად თავისუფლდება. ბ). პოეტი ხშირად გაღიზიანებულია, უკმაყოფილო და გაჯავრებული. მელანქოლიური ტემპერამენტის ადამიანის თვისებათაგან ნიკოლოზ ბარათაშვილს ახასიათებს შემდეგი: მიდრეკილება უარყოფითი ემოციებისადმი; ის ხშირად პესიმისტურადაა განწყობილი. ხშირად იპყრობს უიმედობა და ცხოვრებაში ზოგჯერ ცუდ მხარეებს ამჩნევს, ვიდრე კარგს. ნიკოლოზ ბარათაშვილს არ ახასიათებს ფლეგმატიკური ტემპერამენტის ადამიანის თვისებები, თუ არ გავითვალისწინებთ იმას, რომ მას უყვარს საქმეში წესრიგი. მაგალითად, ცნობილია პოეტის პუნქტუალურობა სამსახურებრივი მოვალეობის შესრულებისას. როგორც, ადამიანთა უმრავლესობას, ნიკოლოზ ბარათაშვილსაც, გააჩნია სხვადასხვა ტემპერამენტისათვის დამახასიათებელი თვისებები, ანუ ისიც ,,ნარევ“ ტიპს წარმოადგენს, თუმცა იგი გადახრილია უფრო მეტად ერთი ტემპერამენტისაკენ. თავდაპირველად უნდა აღვნიშნოთ, რომ კრიტიკოსთა უმრავლესობა ნ. ბარათაშვილს მიაკუთვნებს მელანქოლიურ ტიპს. პასუხია გასაცემი კითხვაზე: იყო კი ნიკოლოზ ბარათაშვილი მელანქოლოკი? პოეტს არა აქვს მიდრეკილება სამყაროსგან გამიჯვნისაკენ, რაც მელანქოლიკისთვის არის დამახასიათებელი. ნ. ბარათაშვილისთვის დამახასიათებელი აქტიური, ჩქარი, მარდი, მოუსვენარი, მკვირცხლი, ცელქი ბუნება, ამავე დროს ცეკვაშიც წარმატებები, არ გვაძლევს იმის თქმის უფლებას, რომ პოეტი მიდრეკილი იყო მოქმედების შენელებულობისაკენ, რაც წარმოადგენს მელანქოლიკის ერთ-ერთ თვისებას. პოეტის ეპისტოლური მემკვიდრეობიდან ვიგებთ, რომ იგი მელანქოლიკისაგან განსხვავებით, მუდამ თავდაჯერებული და დარწმუნებულია საკუთარ შესაძლებლობებში. ნიკოლოზ ბარათაშვილი გიმნაზიაში სწავლის დროიდანვე გამოირჩეოდა თავისი მაღალი ქმედითუნარიანობით. იგი აქტიურად ეწეოდა ლიტერატურულ ცხოვრებას, სრულიად ბავშვი, თავისებურ პროტესტს გამოხატავდა ხელისუფლების მიმართ და სხვა. მელანქოლიკი კი ხასიათდება დაბალქმედითუნარიანობით. ნიკოლოზ ბარათაშვილს, რა თქმა უნდა, ახასიათებს მელანქოლიკისათვის დამახასიათებელი დეპრესიულობა, დათრგუნული განწყობილება, ნაღვლიანობა, მაგრამ ეს ნიშნები განსაზღვრულია მისი ცხოვრების შინაარსით, მისი მოთხოვნილებების აუსრულებლობით. მაშ რომელი ტემპერამენტისკენ არის უფრო გადახრილი პოეტი? იგი, როგორც აღვნიშნეთ, ხალისიანია, სიცოცხლით სავსე ადამიანია, გამოხატავს თავის ემოციებს, ინტელექტუალურია, მიზანმიმართულია, ყველა ამ თვისებით, ვფიქრობთ, რომ ნიკოლოზ ბარათაშვილი იხრება სანგვინიკური ტემპერამენტისაკენ, თუმცა, როგორც უკვე ვთქვით, ტემპერამენტი იცვლება ასაკთან ერთად და გარემო პირობებით. ეკონომიური სიდუხჭირის, ფიზიკური ნაკლის, იმდროინდელი რთული ცხოვრების მიუხედავად, ნიკოლოზ ბარათაშვილს შენარჩუნებული ჰქონდა მხიარულობის, საზოგადოებასთან ურთიერთობის, აქტიური ცხოვრების სურვილი. მაგრამ არახელშემწყობმა გარემოებებმა მას თითქმის ყველა მოთხოვნილება აუსრულებელი დაუტოვა. ხალისიან ნიკოლოზ ბარათაშვილს შეეპარა მელანქოლიური ადამიანისათვის დამახასიათებელი ნიშნები, თუმცა დეპრესიამ მისი პიროვნება მთლიანად ვერ მოიცვა. ამჯერად, ნიკოლოზ ბარათაშვილის პიროვნულ ნიშნებს განვიხილავთ ხუთფაქტორიანი მოდელის მიხედვით. დიდი ხუთეული გამოკვეთს კლასიფიკაციის სისტემას, რომელიც საშუალებას იძლევა, აღვწეროთ ადამიანი ისე, რომ გამოვხატოთ ის მნიშვნელოვანი განზომილებები, რომლებითაც ისინი განსხვავდებიან (ზიმბარდო, 2009, 560-561). ხუთფაქტორიანი მოდელი პიროვნების წმინდად აღწერითიმოდელია. ნიკოლოზ ბარათაშვილის ინდივიდუალურობის ერთ-ერთი გამორჩეული ნიშანი მისი ნეიროტიციზმია. იგი მიდრეკილია მძაფრი ემოციებისკენ, ხშირად განიცდის ფსიქოლოგიურ დისკომფორტს. პოეტს ,,ანჩხლი, ნერვებიანი“ (მეუნარგია) ბუნება მუდამ თან სდევდა. ნიკოლოზ ბარათაშვილი მგრძნობიარეა და თავისი ცხოვრების მრავალი ასპექტით იმედგაცრუებული. ამ ნიშნის მატარებელი ადამიანი მუდამ ნერვიულობს საკუთარ თავსა და გეგმებზე. ამიტომაც გარშემომყოფები მას ნერვიულ ადამიანად თვლიან.

ნიკოლოზ ბარათაშვილს მაღალი მაჩვენებელი აქვს პატიოსნების ფაქტორზე. პოეტი მოწესრიგებული, პუნქტუალურია და კეთილსინდისიერად ასრულებს ყველა ვალდებულებას. მისი ეპისტოლური მემკვიდრეობიდან და თანამედროვეთა მოგონებებიდან ხასიათთდება, როგორც გულმოდგინე, კეთილსინდისიერი, სანდო და საქმიანი. ასევე, მაღალი მაჩვენებელი აქვს ნიკოლოზ ბარათაშვილს გამოცდილებისადმი ღიაობის ფაქტორზე. იგი ინტერესიანია როგორც საკუთარი თავის, ისე გარშემომყოფების მიმართ. რა თქმა უნდა, პოეტს პირადი სურვილები და მოთხოვნილებები აქვს, მაგრამ მის ქმედებას მხოლოდ პირადი მოტივი არ განაპირობებს. მისი დამოკიდებულება სხვა ადამიანებისადმი მხოლოდ ვიწრო, პირადი ინტერესებით კი არ განისაზღვრება, არამედ მახლობლების, სხვა ადამიანების კეთილდღეობისა და წარმატებების მოტივებითაც. ამ ნიშნის მატარებელი პიროვნება ისწრაფვის სიახლისა და მრავალფეროვნებისაკენ, ახალი იდეებისკენ, იგი შემოქმედებითია, ცნობისმოყვარეა. როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ნიკოლოზ ბარათაშვილს გააჩნია ფართო ინტერესები. მგოსნის მეგობრები და პოეტის ბიოგრაფები აღნიშნავენ მისი ხასიათის ცნობისმოყვარე ბუნებას. ასევე, მაღალი მაჩვენებელი აქვს ნიკოლოზ ბარათაშვილს ექსტრავერსიის ფაქტორზე. არ გაურბის დიდ და ხმაურიან თავშეყრის ადგილებს. სიამოვნებას განიცდის ადამიანებთან ნაცნობობით, სიახლოვით. საზოგადოებაში აქტიური და შესამჩნევია. დადებით ემოციებს--ტკბობას, სიხარულს-- ადვილად განიცდის. პოეტი თამამი, ხალხის მოყვარულია და პიროვნებათშორის ურთიერთობებში დიდ სითბოს ამჟღავნებს. ნიკოლოზ ბარათაშვილი იოლად იმკვიდრებს თავს საზოგადოებაში და ჩრდილში ყოფნა არ არის მისთვის დამახასიათებელი. იგი ხან ყაბახზე მოსიარულეა, ზოგჯერ კი დღეობების, ქორწილების, დღესასწაულების მონაწილე. ხშირად ქალთა საზოგადოების მომლხენია და თბილისის წარჩინებული ოჯახების ხშირი სტუმარი, რაც კარგად აისახება მის ეპისტოლურ მემკვიდრეობაში და თანამედროვეთა მოგონებებში. ამ თვისებების გამო იგი შეიძლება დავახასიათოთ, როგორც საინტერესო მოსაუბრე, ენაწყლიანი, ხალხზე ორიენტირებული, მხიარულების მოყვარული. და ბოლოს, თანხმობისათვის მზაობის შეფასება ნიკოლოზ ბარათაშვილს საშუალო აქვს. მას უნარი აქვს თანაგრძნობის, გულკეთილობის, მაგრამ შეუძლია იყოს უხეშიც, ცინიკურიც, მკაცრიც. ამიტომ შეიძლება ვთქვათ, რომ -- პოეტი ადამიანების მიმართ გამოხატავს სიყვარულს, სითბოს, ენდობა მათ, მაგრამ არა გულუბრყვილოდ, იგი წყენას და ბრაზს თამამად ამჟღავნებს. მისი ეს თვისება ჩანს პოეტის პირადი წერილებიდანაც. ნიკოლოზ ბარათაშვილის ეპისტოლური მემკვიდრეობიდან ჩანს, რომ ადამიანებთან ურთიერთობაში პოეტი ზოგჯერ მათდამი ხასიათის ერთ-ერთ თვისებას - წყენასაც გამოხატავს. დიდი ხუთეულის შემადგენელ ფაქტორებზე დაყრდნობით წარმოვადგენთ ადამიანების პიროვნული ნიშნების მოდელს და ამის საფუძველზე ნიკოლოზ ბარათაშვილისასაც. მოდელში მუქი ფერით გამოვყოფთ პოეტის პიროვნულ ნიშნებს (Costa & McCrae, 1985, p, 2):

მოცემული ფაქტორების მიხედვით მაღალი ქულის მქონეთა დახასიათება

ფაქტორში შემავალი ნიშნების აღწერა

მოცემული ფაქტორების მიხედვით დაბალი ქულის მქონეთა დახასიათება

მშფოთვარე, ნევროტული, ემოციური, მოუსვენარი, მგრძნობიარე;

ნეიროტიციზმი(Neuroticism) ზომავს ემოციურ სტაბილურობას, ანდა ადაპტირებადობას;ახდენს იმ პიროვნებების იდენტიფიცირებას,რომლებიც მიდრეკილნი არიან უსიამოვნო განცდებისაკენ;

მშვიდი, მოშვებული, გამძლე, არაემოციური, თვითკმაყოფილი.

ლაპარაკის მოყვარული, აქტიური, ენაწყლიანი, ადამიანებზე ორიენტირებული,ოპტიმისტური, მხიარულობის მოყვარული, ალერსიანი.

ექსტრავერსია (Extraversion) ზომავს პიროვნებათშორისი ურთიერთობებისინტენსივობას, აქტივობის დონეს, გარეგანი სტიმულაციის მოთხოვნილებას, სიცოცხლით ტკბობის უნარს.

თავშეკავებული, გარიყული, საღად მოაზროვნე, ჩუმი, არაცხოვრების მოყვარული, შეუმჩნეველი კომპანიაში.

ცნობისმოყვარე, ფართო ინტერესების მქონე,

შემოქმედებითი, მდიდარი ფანტაზიის მქონე.

გამოცდილებისადმი ღიაობა(Openness) ზომავს ახალი გამოცდილების ძიებასა და მის დამოუკიდებელ ღირებულებად აღიარებას; უცხოსადმი, უცნაურისადმი კვლევით ინტერესს.

მყარად დგას მიწაზე, შეზღუდული ინტერესების მქონე, არ აქვს არც

მხატვრული და არც ანალიტიკური გონება.

ორგანიზებული,სანდო,

თვითდისციპლინირებული, პუნქტუალური, მოწესრიგებული.

პატიოსნება (Conscientiousness) ზომავს მიზანმიმართული ქცევის განხორციელებისას ინდივიდის ორგანიზებულობის, დაბეჯითებულობისა და მოტივირებულობის ხარისხს; ერთმანეთს უპირისპირებს,ერთი მხრივ, სანდო და მომთხოვნ და, მეორე მხრივ, აპათიურ და საქმისადმი დაუდევარი დამოკიდებულების ადამიანებს;

არამიზანდასახული, არასანდო, უდარდელი, ზარმაცი, მოუწესრიგებელი,

სუსტი ნებისყოფის მქონე.

გულკეთილი, დამთმობი, სულგრძელი, პირდაპირი, კეთილგანწყობილი,

თანხმობისადმი მზაობა (Agreeablness) ზომავს ადამიანის სხვა ადამიანებთან დამოკიდებულების მთელი კონტინუუმის ხარისხს, თანაგრძნობიდან დაწყებული აზრებში, გრძნობებსა და ქმედებებში მტრული დამოკიდებულებით დამთავრებული.

ცინიკური, უხეში, არათანამშრომლობითი, სამაგიეროს გადამხდელი, გაღიზიანებადი.

ამგვარად, ,,დიდი ხუთეულის“ მიხედვით აღვწერეთ ნიკოლოზ ბარათაშვილის პიროვნული ნიშნები და გამოვხატეთ ის მნიშვნელოვანი განზომილებები, რომლითაც იგი გამოირჩევა. მოცემული მოდელის მიხედვით პოეტის პიროვნული ნიშნები მიეკუთვნება მაღალ პოლუსს დაბალი პოლუსისთვის დამახასიათებელი ნიშნების საპირისპიროდ. გამონაკლისს წარმოადგენს თანხმობისათვის მზაობის ფაქტორი, რომლის მიხედვითაც პოეტის პიროვნულ ნიშნებს უკავია შუალედური პოზიცია. ვფიქრობთ, რომ თუ ნიკოლოზ ბარათაშვილის პიროვნული ნიშნები დაიკავებდა ადგილს დაბალ პოლუსში, მაშინ პოეტი გამოკვეთილი მელანქოლიკი იქნებოდა. მიუხედავად იმისა, რომ პოეტს ახასიათებს ნეოროტიციზმის ნიშნებიც, ანუ დეპრესიულობა, ემოციურობა, შფოთიანობა, მთლიანობაში ნიკოლოზ ბარათაშვილი ხუთფაქტორიანი მოდელის მიხედვით ხასიათდება მელანქოლიკის საპირისპირო პიროვნებად. და თუ შეეპარა მას ამ უკანასკნელისთვის ნიშანდობლივი თვისებები, ამის საფუძველია --გაუმართლებლობა ყველაფერში. მესამე თავის მეორე ქვეთავია „სატირა და იუმორი“, სადაც ხდება ნიკოლოზ ბარათაშვილის ეპისტოლური მემკვიდრეობის მიხედვით მისი სატირულ-იუმორისტიკული ნიმუშების განხილვა. ნიკოლოზ ბარათაშვილი თავის ეპისტოლური მემკვიდრეობის გამონათქვამებში ხშირად მიმართავს სატირულ-იუმორისტიკულ ტონს. უფრო ხშირად კი უკანასკნელს, რასაც გამოხატავს უფრო ხუმრობით. ეხუმრება როგორც წერილების ადრესატებს, ასევე ხუმრობს ბარათებში მოხსენებულ პირებზე. პოეტს ზოგჯერ ერთგვარი დამცინავი ტონი აქვს თავისი საქციელის შეფასების დროსაც. მგოსნის ეპისტოლურ მემკვიდრეობაში პოეტის მიერ ობიექტის აღწერა-დახასიათებისას მისი მღელვარება კი არ იგრძნობა, არამედ მგოსანი იცავს სიდინჯესა და აუღელვებელ ტონს. არა გვაქვს საქმე იმ ზიზღთან და აღშფოთებასთან, რომელიც სატირისთვისაა დამახასიათებელი. პოეტის სატირა არ არის ობიექტის სალანძღავი, არც მრისხანე, არამედ რბილია. მგოსანი ბუნებით იყო კეთილმოსურნე ადამიანი და არა კრიტიკული. ამიტომ, რომ არ გააბოროტოს თავისი დაცინვის ობიექტი, ნიკოლოზ ბარათაშვილი ცდილობს თავისი სატირა გახადოს ნათელი და იგი გააზავოს იუმორით, რომელიც პოეტის ეპისტოლურ მემკვიდრეობაში მოედინება მისი ინდივიდუალურობიდან, გარემო სინამდვილისადმი ავტორის დამოკიდებულებითა და მგოსნის ინტელექტუალური დონიდან... ბარათაშვილისდროინდელი თბილისის მაღალი საზოგადოების ოჯახების პოეტის ხშირი სტუმრობა; ქორწილების, დღეობებისა და სხვადასხვა შეკრებების მისი მუდმივი წევრობა; მოლხენა, ოხუნჯობა, ხუმრობა, ენაკვიმატობა, ახალ-ახალი ამბებით, ჭორებით გართობა, მხოლოდ გარეგნული მხარე არ იყო ნიკოლოზ ბარათაშვილის პიროვნების დასახასიათებლად. როგორც უკვე აღვნიშნეთ, პოეტი ასეთი იყო. ეს ყველაფერი მისი ხასიათითა და ტემპერამენტით იყო განპირობებული. თუმცა სევდის დაუფლებისა და მწუხარების ჟამს, ისინი პოეტისთვის „სამოსელის“, „ნიღბის“ საშუალებანიც იყვნენ. ასევეა მის ეპისტოლურ მემკვიდრეობაში. პირადი წერილების განწყობილება მართალია, მწუხარებითა და კაეშნით არის მოცული, მაგრამ მათ კილოს ძალიან ხშირად იუმორიც ახლავს და ახალი ამბებით, ჭორებით გართობაც, და არც მთლად უნუგეშოა.

ნაშრომის მეოთხე თავი _ „ნიკოლოზ ბარათაშვილი _ სხვათა და თავად ნიკოლოზ ბარათაშვილის თვალით ეპისტოლური მემკვიდრეობის მიხედვით“_ შედგება სამი ქვეთავისაგან. პირველი ქვეთავია „ნიკოლოზ ბარათაშვილის შეფასება სხვების მიერ“, სადაც მიმოხილულია, თუ როგორ აღიქვამენ ირგვლივმყოფნი პოეტს.

ჩვენ მოყვანილი გვაქვს ნიკოლოზ ბარათაშვილის ნათესავების, მეგობარ-ნაცნობებისა და მისი პირველი ბიოგრაფების მიერ პოეტის გარეგნობის აღწერილობანი. მათ შეფასებებში პოეტის გარეგნობის არსებითი თავისებურებანი თითქმის ერთნაირია. თუ გვექნებოდა მგოსნის გარეგნობის თვითშეფასება, გამოვლინდებოდა _ რამდენად ადექვატური იქნებოდა ის სხვების მიერ ნ. ბარათაშვილის გარეგნობის შეფასებისა.

ნებისმიერი ადამიანისათვის საინტერესოა, თუ რას ფიქრობენ სხვები მასზე. თვითშეფასება იზრდება ადამიანებთან ურთიერთობის პროცესში პატარ-პატარა მიღწევების, შექებისა და წარმამატებების შედეგად, ანუ „მე“ ზოგიერთებისთვის ხდება მნიშვნელოვანი, რაც ადამიანს ანიჭებს საკუთარი ღირსებისა და პატივისცემის გრძნობას.

მეგობრები, ოჯახის წევრები დადებითად აფასებდნენ ნიკოლოზ ბარათაშვილის სიბეჯითესა და საქმისადმი მის პასუხისმგებლობას. ისინი აღნიშნავდნენ პოეტის მხიარულ, ცნობისმოყვარე, მეგობრულ, უანგარო, კეთილ, ენამახვილ, მეოცნებე ბუნებას.

მეორე ქვეთავია „ავტოპორტრეტი“, სადაც წარმოვადგინეთ, რამდენად შეესაბამება ნიკოლოზ ბარათაშვილის თვითშეფასება მის თვისებებს და ოჯახის წევრების, მეგობრების, ახლობლების მიერ მის შეფასებას, ანუ, რამდენად ზუსტია პოეტის თვით-აღქმა და სხვების მიერ მისი აღქმა. ადამიანისათვის მნიშვნელოვანია იმის ცოდნა, თუ რა გავლენას ახდენს ის საზოგადოებაზე და როგორ აღიქვამენ ირგვლივმყოფნი მას. ოჯახში, მეგობრების წრეში, ახლობლებთან ურთიერთობებისას ხდება როგორც საკუთარი თავის, ისე სხვების მიერ ინდივიდის აღქმა-შეფასება. სხვების მიერ პოეტის ხასიათის თვისების დადებითად შეფასებამ ნიკოლოზ ბარათაშვილს ჩამოუყალიბა მაღალი თვითშეფასება. ის ეპისტოლურ ნაწერებში ხაზს უსვამს თავის სიბეჯითეს, დაუზარელობას. ნიკოლოზ ბარათაშვილის თვითშეფასება ახლოსაა რეალობასთან. ვერ ვიტყვით, რომ იგი სათანადოდ ვერ აფასებდეს საკუთარ შესაძლებლობებს და ღირსებებს. ნიკოლოზ ბარათაშვილი ახდენს თვითპრეზენტაციას _ საკუთარ თავს გამოავლენს ისე, რომ მოახდინოს შთაბეჭდილება, მაგრამ ეს წარმოჩენა ობიექტურია. ის განსაკუთრებულ თვისებებს არ მიაწერს საკუთარ თავს. პოეტმა მართლაც რომ თავისზე „ჭიანჭველასავით მეტი და დიდი აიკიდა“ _ ოჯახის გადასარჩენად მთელი ტვირთის ტარება მან აიღო თავის თავზე. „ სამსახურში კი ზედგამოჭრილი გერმანელი იყო“ (მეუნარგია). ადამიანის წარმატებისთვის დიდი მნიშვნელობა აქვს საკუთარ თავზე _ ნიჭზე, შესაძლებლობებზე დადებით წარმოდგენას, რასაც აღწევენ ისინი სხვა ადამიანეთან შედარებისას. ნიკოლოზ ბარათაშვილის მიერ საკუთარი თავისადმი პოზიტიური განწყობა, ანუ თვითკმაყოფილების განცდა ყველაზე მეტად გამოხატულია პოეტის მიერ 1843 წლის 21 აგვისტოს გრიგოლ ორბელიანისადმი მიძღვნილ წერილში. იგი სწერს ბიძამისს: „მე შინაგანი ხმა მიწვევს საუკეთესოს ხვედრისაკენ, გული მეუბნება, რომ შენ არა ხარ ახლანდელის მდგომარეობისათვის დაბადებულიო!...“. ნიკოლოზ ბარათაშვილის ეს სიტვები ჩვენ არ მიგვაჩნია პოეტის მიერ გაზვიადებულ თვითშეფასებად. როგორც უკვე აღვნიშნეთ, იგი საკუთარ თავს განსაკუთრებულ თვისებებს არ მიაწერს. ამ უნარით პოეტი ისედაც გამოირჩეოდა სხვებისგან და ობიექტურად გრძნობდა კიდეც საკუთარი თავის უპირატესობას, მესამე ქვეთავია „ნიკოლოზ ბარათაშვილის მიერ საკუთარი ლექსების შეფასება“, სადაც მიმოხილულია პოეტის მიერ ადრესატებისადმი გაგზავნილი საკუთარი ლექსების შეფასება. ნიკოლოზ ბარათაშვილი პირად ბარათებში ადრესატებისადმი გაგზავნილ თავის ზოგ ლექსს აფასებს, ზოგს კი - არა. თავისი შემოქმედების შეფასებით ნ. ბარათაშვილი აფასებს საკუთარი თავის უნარსა და მიღწევებს. ნიკოლოზ ბარათაშვილს გააჩნია საკუთარი ლექსის დადებითად გამოვლენის ტენდენცია. მართლია, პოეტი თავის ლექსებს აფასებს პოზიტიურად, მაგრამ ეს შეფასება არ არის არარეალისტურად პოზიციური. იგი საკუთარ ლექსებს აფასებს ობიექტურად და, რა თქმა უნდა, შესაბამისად _ თავის პოეტურ უნარსაც, რითაც იგი ხაზს უსვამს ამ ნიშნით სხვებისაგან საკუთარი თავისა და საკუთარი ლექსების დისტანცირების ტენდენციას. სადისერტაციო ნაშრომის ბოლო, V თავს წარმოადგენს „ნიკოლოზ ბარათაშვილის პირადი წერილების ეტიკეტური ასპექტი“. აღნიშნულ თავში საუბარია პოეტის პირადი წერილების ეტიკეტური ნაწილების

_დასაწყისისა და დასარულის თავისებურებებზე. ნიკოლოზ ბარათაშვილის ეპისტოლურ მემკვიდრეობაში უპირატესად გვხვდება თარიღიანი წერილები. დასტურდება რამდენიმე უთარიღო ბარათიც. ასევე ისეთები, რომელთაც დაწერის ადგილი არ უწერიათ. პოეტი იყენებს მიმართვის განსხვავებულ ფორმებს. ესენია: „ძვირფასო“, „საყვარელო ძიავ“, საყვარელო მეგობარო“ და სხვ.

ამ თავში წარმოდგენილია ნიკოლოზ ბარათაშვილის პირადი ბარათების დასარულის შემადგენელი ნაწილები, როგორიცაა: თხოვნა წერილის (პასაუხის) დაბრუნებაზე, მაგალითად, „სხვებრ, გთხოვთ თქვენის წიგნით მასიამოვნოთ რაიმე; იგი ჩემთვის ძვირფასია“ (გრ. ორბელიანისადმი); იმედი მიმოწერის გაგრძელებაზე: „სხვა? სხვა ამ ხელად ეს იყოს. _ ნუ კი შემომწყრები“ (გრ. ორბელიანისადმი); ავტორის ხელის მოწერა: „თქვენი უმორჩილესი ნ. ბარათაშვილი“ (გრ. ორბელიანისადმი); „შენი მარადის უცვალებელი ძმა ტატო“ (მაიკო ორბელიანისადმი) და სხვ. ამგვარად, ნიკოლოზ ბარათაშვილის პირადი წერილების ეტიკეტურ ნაწილებს _დასაწყისსა და დასარულს _ გააჩნია სპეციფიკური ყველა ელემენტი. მართალია, პოეტის ეპისტოლეები, როგორც არაოფიციალური პირადი ბარათები, არ არის სტანდარტული, მაგრამ მის წერილებს, როგორც ამ სახის ბარათებს აქვს არამკაცრი მყარი სტრუქტურა. ძირითად დასკვნებში ჩამოყალიბებულია სადისერტაციო ნაშრომის ძირითადი შედეგები. ნიკოლოზ ბარათაშვილის ეპისტოლური მემკვიდრეიბის უკეთ წარმოჩენისთვის აუცილებლობად მივიჩნიეთ მსჯელობა ეპისტოლური ჟანრის თავისებურების შესახებ. ბარათები გვაძლევს საშუალებას გრაფიკული ელემენტების მეშვეობით დავამყაროთ ენობრივი კომუნიკაცია ჩვენგან დროსა და სივრცით დაშორებულ ადამიანებთან. ამას გარდა, მას ძალუძს საუკუნეების მანძილზე შემოინახოს ინფორმაცია და შეიძინოს ამის საფუძველზე მეორადი ფუნქცია - იქცეს შემდგომი თაობებისათვის ავტორის თანადროული ეპოქის ამსახველ უმნიშვნელოვანეს დოკუმენტურ წყაროდ. ნაშრომში მიმოხილულია ის ოჯახური გარემო, რომელშიც აღიზარდა ნიკოლოზ ბარათაშვილი. პოეტის ოცნებები - უნივერსიტეტში სწავლის გაგრძელება და სამხედრო სამსახურში შესვლა _ აღმოჩნდა მიუწვდომელი. მისი გატაცებების არარეალიზაცია გამოწვეული იყო მამის უქონლობითა და უპასუხისმგებლობით. პოეტისთვის ფსიქოტრავმატული იყო ის სოციალური როლი, იძულებით რომ დაეკისრა ოჯახის სარჩენად. მშობლების ოჯახმა უარყოფითთან ერთად უდიდესი სასიკეთო გავლევნა იქონია პოეტზე. მგოსნის დედა და ოჯახის სტუმრების მაღალი ზნეობრივი დონე ქმნიდნენ ხელსაყრელ აღმზრდელობით გარემოს. ნიჭიერმა მოწინავე მეგობრებმა დიდი გავლენა მოახდინეს პოეტის პიროვნული თვისებების ჩამოყალიბებაში, მასში ლიტერატურისა და მისი სიყვარულის, სამშობლოს წინაშე მოვალეობის გრძნობის განვითერებაზე. პოეტის ეპისტოლურ მემკვიდრეობაში არ გვხვდება სოლომონ დოდაშვილის სახელი. თუმცა ცნობილია ნიკოლოზ ბარათაშვილზე მასწავლებლის გავლენა, რომლის მოღვაწეობამაც გიმნაზიაში მნიშვნელოვნად განსაზღვრა პოეტის ლიტერატურულ-პატრიოტული, ეროვნულ-გამათავისუფლებელი იდეები. ქართველ კრიტიკოსთა ნაწილი მიიჩნევს, რომ გრ. ორბელიანი არ დაეხმარა თავის დისშვილს, რომ მას სწავლა გაეგრძელებინა უნივერსიტეტში, ან შესულიყო სამხედრო სამსახურში. ქართული ლიტერატურის ზოგი მკვლევარი კი უარყოფს ამ მოსაზრებას. ვფიქრობთ, რუსეთის ტახტის ერთგული გრიგოლ ორბელიანი გამსჭვალული იყო დიდების დაკარგვის შიშით. იგი ვეღარ მოიპოვებდა აღიარებას, თუ დაეხმარებოდა თავის პატრიოტული და თავისუფლებისმოყვარე იდეებით შეპყრობილ დისშვილს. იმითაცაა უდიდესი ნიკოლოზ ბართაშვილის პირადი ბარათების მნიშვნელობა, რომ მათ შემოგვინახეს იმ ქალთა სახეები, რომელთანაცაა დაკავშირებული პოეტის სასიყვარულო ისტორიის ეპიზოდები. სიყვარულში წარუმატებლობა შეიქმნა პოეტის სულიერი სამყაროს ერთ-ერთი გამღიზიანებელი. ნიკოლოზ ბარათაშვილის ეპისტოლურ მემკვიდრეობაზე დაყრდნობით მისი მოთხოვნილებები განვიხილეთ ამერიკელი ფსიქოლოგის აბრაჰამ მასლოუს მოთხოვნილებათა იერარქიის მიხედვით, სადაც ისინი დალაგებულია მარტივიდან უმაღლესისკენ. თუმცა ირარქიაში ეს თანმიმდევრობა შეიძლება დაირღვეს. ნიკოლოზ ბარათაშვილმა ვერ გადალახა იერარქიის ვერც ერთი დონე _ ვერ აუსრულდა ვერც ერთი მოთხოვნილება.

მოთხოვნილებათა დაუკმაყოფილებლობამ ნიკოლოზ ბარათაშვილის სულში წარმოშვა მწუხარების გრძნობა _ სულიერი დისკომფორტი. ნიკოლოზ ბარათაშვილის ეპისტოლური მემკვიდრეობისა და მისი თანამედროვეთა მოგონებებზე დაყრდნობით, ჰიპოკრატეს ტემპერამენტის ტიპებისა და „ხუთფაქტორიანი მოდელის“ მიხედვით განვსაზღვრეთ პოეტი თვისებები. როგორც ცნობილია, კრიტიკოსთა უმრავლესობა ნიკოლოზ ბარათაშვილს მიაკუთვნებს მელანქოლიურ ტიპს. ხალისიანობით, მიზანმიმიმართებულობით, ინტელექტუალურობით და სხვა თვისებებით, ვფიქრობთ, რომ პოეტი იხრება სანგვინიკური ტემპერამენტისაკენ. მაგრამ, თუ მას შეეპარა მელანქოლიური ადამიანისთვის დამახასიათებელი ნიშნები, ეს იმ არახელშემწყობი გარემო პირობების ბრალია, რომელმაც პოეტს ვერ აუსრულა ელემენტარული სურვილებიც კი. დიდი ხუთეულის შემადგენელ ფაქტორებზე დაყრდნობითაც, ვფიქრობთ, ნიკოლოზ ბარათაშვილი ხასიათდება მელანქოლიკის საპირისპირო პიროვნებად. პოეტის ბიოგრაფების გადმოცემით, ბავშვობაში მხიარულ პოეტს სიცოცხლის ბოლომდე გაჰყოლია იუმორით აღსავსე ბუნება. ნიკოლოზ ბარათაშვილი ეპისტოლურ მემკვიდრეობაშიც ხშირად ეხუმრება როგორც თავისი წერილების ადრესატებს, ასევე ხუმრობს ბარათებში მოხსენებულ პირებზე. მას ზოგჯერ ერთგვარი დამცინავი ტონი აქვს თავისი საქციელის შეფასების დროსაც. ნიკოლოზ ბარათაშვილის ეპისტოლურ მემკვიდრეობაში პოეტის სატირასა და იუმორს არა აქვს გამაღიზიანებელი ტონი, არც მრისხანეა. იგი ცდილობს თავის სატირას შეურიოს იუმორი. იუმორს კი _ ირონია. ნიკოლოზ ბარათაშვილს ახალი ამბებითაც უყვარს თავისი და სხვების გართობაც. მკვლევართა უმრავლესობის აზრით, პოეტისთვის ქეიფი, დროსტარება, ოხუნჯობა, ხუმრობა, ახალი ამბებით დაინტერესება, „ნიღაბია“, „სამოსელი“. ჩვენ ვფიქრობთ, რომ, მართალია, ეს ყველაფერი „სულით ობლობიდან“ თავის დაღწევის საშუალებაა, მაგრამ არა მხოლოდ „სამოსელი“. იგი ბუნებით იყო ასეთი, მისი ხასიათითა და ტემპერამენტით განპირობებული. თუმცა, როგორც აღნიშნული გვაქვს, სევდის დაუფლების დროს, ისინი ნიკოლოზ ბარათაშვილისთვის „სამოსელის“, „ნიღბის“ საშუალებებსაც წარმოადგენდნენ. სხვების მიერ პოეტის ხასიათის დადებითმა შეფასებამ მას ჩამოუყალიბა მაღალი თვითშეფასება, რაც ვფიქრობთ, არ არის გადაჭარბებული და ემთხვევა სხვების წარმოდგენას მასზე. ნაშრომში განხილულია პოეტის პირადი წერილების დასაწყისისა და დასასრულის შემადგენელი ნაწილები და მათი გამოყენების თავისებურებანი. ნიკოლოზ ბარათაშვილის პირადი ბარათები, როგორც არაოფიციალური წერილები, არ არის სტანდარტული, თუმცა აქვთ არამკაცრი მყარი სტრუქტურა. დისერტაციის თემასთან დაკავშირებული პუბლიკაციები:

1. ნიკოლოზ ბარათაშვილი და მისი თანადროული ინტელექტუალურ-სულიერი გარემო (ეპისტოლური მემკვიდრეობის მიხედვით). იაკობ გოგებაშვილის სახელობის უნივერსიტეტი, პროექტ XIX-XX საუკუნეების ქართველ მწერალთა ეპისტოლური მემკვიდრეობის აკადემიური გამოცემის“ ბიულეტინი №1, თელავი, 2010.

2. ნიკოლოზ ბარათაშვილი და მისი მეგობრები. I საერთაშორისო სამეცნიერო კონფერენცია, „კულტურათშორისი დიალოგები“, შრომები, თელავი, 2011.

3. ნიკოლოზ ბარათაშვილის პიროვნული ნიშნები. თელავის სახელმწიფო უნივერსიტეტის სამეცნიერო შრომების კრებული, №1 (25), თბილისი, 2011.

4. სატირა და იუმორი ნიკოლზ ბარათაშვილის ეპისტოლური მემკვიდრეობის მიხედვით.თელავის სახელმწიფო უნივერსიტეტის სამეცნიერო შრომების კრებული, №1 (25), თბილისი, 2011.

5. ნიკოლოზ ბარათაშვილისა და გრიგოლ ორბელიანის ურთიერთობისათვის. თელავის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ქართული ფილოლოგიის დეპარტამენტის სამეცნიერო პროექტის _ „XIX-XX საუკუნეების ქართველ მწერალთა ეპისტოლური მემკვიდრეობის აკადემიური გამოცემა (I-II ტომები)“ _ ბიულეტენი №2, თბილისი, 2012.

6. ოჯახური გარემოს როლი ნიკოლოზ ბარათაშვილის პიროვნების ჩამოყალიბებაში. თელავის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ქართული ფილოლოგიის დეპარტამენტის სამეცნიერო პროექტის _ „XIX-XX საუკუნეების ქართველ მწერალთა ეპისტოლური მემკვიდრეობის აკადემიური გამოცემა (I-II ტომები)“ _ ბიულეტენი №2, თბილისი, 2012.

Телавский государственный университет имени Якова Гогебашвили

На правах рукописи

Тинатин Тушабрамишвили

Психологический портрет Николоза Бараташвили по его эпистолярному наследию

Специальность: 10.01.01 – Грузинская литература

Вестник

диссертации, представленной для соискания научной степени доктора филологических наук

Телави

2012

Работа выполнена в департаменте грузинской филологии Телавского государственного университета имени Якова Гогебашвили

Научный руководитель: доктор филологических наук, профессор Мариам Нинидзе

Официальные оценители: 1. Доктор филологии,

профессор Манана Асатиани 2. Доктор филологических наук,

профессор Луиза Бочкова-Хвичия

Защита диссертации состоится ..... 2012 г. 19 июля. в 1400 часов на заседании Диссертационного Совета школы гуманитарных наук Телавского государственного университета имени Якова Гогебашвили Адрес: Телави, 0022, ул. Грузинского университета, №1, корпус I, Зал заседаний Телавского государственного университета имени Я. Гогебашвили Ознакомление с диссертацией воможно в библиотеке Телавского государственного университета им. Я. Гогебашвили Адрес: Телави, 0022, ул. Грузинского университета, №1, корпус библиотеки Вестник диссертации размещён на веб-странице университета 2012 г. 19 июня. Научный секретарь Диссертационного Совета – доктор филологии, ассоциированный профессор (Нино Кочлошвили)

Цель темы – выявить своеобразие частных писем Николоза Бараташвили; изучение главных, существенных сторон личности поэта, а также и обстоятельств, вызывавших его переживания, которыми

было обусловлено его социальное поведение. Для понимания природы личности поэта мы должны изучить его потребности и характер его борьбы для достижений своих целей.

Научная новизна докторской работы состоит в следующем: в целом, эпистолярный жанр в грузинском литературоведении изучен недостаточно, в малой степени. Не до конца изучено, в том числе, и эпистолярное наследие Николоза Бараташвили. Поэтому предполагается, что исследование частных писем поэта актуально и представляется одним из ключей для изучения творчества писателей.

Источники исследования. Сборник повестей Николоза Бараташвили, опубликованный Павле Ингороква в 1968 году, в который вошли 17 писем поэта и одно письмо-посвящение («Сочинения», Издательство «Сабчота Сакартвело», редакционная коллегия: Григол Абашидзе, Павле Ингороква, Деви Стуруа, Вахтанг Челидзе. Книга снабжена комментариями Георгия Леонидзе) и академическое издание эпистолярного наследия Александра Чавчавадзе, Соломона Додашвили и Николоза Бараташвили – «Эпистолярное наследие грузинских писателей XIX-XX веков», т. I, подготовленное в пределах научного проекта кафедры грузинской филологии Телавского Государственного университета имени Якоба Гогебашвили «Академическое издание эпистолярного наследия грузинских писателей XIX-XX веков». Книга снабжена полноценным научным аппаратом: паспортами, примечаниями, комментариями, искателями имён, словарём и лингвистическим анализом.

Теоретическая и практическая значимость труда. Будет проведсн системный анализ писем Николоза Бараташвили. Исходя из характера адресатов и писем, выявилось своеобразие их функционирования. Теоретический и практический материал труда может быть использован заинтересованными лицами для анализа исторических и литературных процессов.

Апробация труда. Новизна исследования отражена в трёх научных работах. Диссертационная работа выполнена на кафедре грузинской филологии Телавского Государственного университета имени Якоба Гогебашвили. Здесь же и состоялась апробация труда.

Грузинские учёные о Николозе Бараташвили. Основателями глубокого исследования жизни и творчества Николоза Бараташвили являются: И. Меунаргия, А. Гацерелия, П. Ингороква, Г. Абзианидзе, К. Абашидзе, А. Кутелия, В. Котетишвили, Вл. Норакидзе, И. Лолашвили, М. Зандукели, Г. Асатиани и др. Со стороны критиков и историков литературы не были развёрнуты целостные всесторонние исследовательские наблюдения вокруг частных писем Николоза Бараташвили, хотя для утверждения определённых мнений в их научных работах часто встречаются выдержки из эпистолярного наследия поэта.

Во время исследования вопросов, поставленных в докторском труде, нами были предусмотрены воззрения учёных-филологов.

Объём и структура труда. Диссертационный труд состоит из 178 страниц, напечатанных на компьютере. Исследование содержит вступление, пять основных глав с 15 подзаголовками, заключительную часть и список использованной литературы.

Основное содержание диссертационного труда. Во вступлении речь идёт о «письме» как о документальном материале социальной и литературной

жизни той или иной эпохи и содержится описание биографии автора и его психологического портрета. Даётся информация об объекте исследуемой темы и её научной новизне. Частные письма Николоза

Бараташвили как документальный материал имеют как биографическое, так и литературно-историческое значение.

Первая глава – «Эпистолярный жанр и его специфика» – подразделяется на три подзаголовка. Первый подзаголовок – это «Виды эпистолярных жанров. Своеобразия частных писем». В указанном подзаголовке речь идёт о своеобразиях и специфике эпистолярного жанра. Это–

наличие в письмах автора и адресатов довольно свободной композиции и твёрдых композиционных элементов (дата, место написания письма, обращение к адресату в начале письма и тексте, а также уверение автором адресата в своей дружбе с выражением уважения в конце письма)–и более жёстких в официальных и сравнительно свободных в частной переписке, а также стилистические и тематические различия, точное указание автора письма и адресата, обращение к последнему и подпись автора, соблюдение этикета речи с учётом адресата.

Следующий подзаголовок представляет «Эпистолярно-художественный жанр», где идёт речь о художественных произведениях, созданных в форме письма – в прозаических и стихотворных посланиях.

В литературных произведениях, написанных в эпистолярной форме автор письма и его адресат представляются персонажами. Эпистолярии дают возможность героям в непринуждённой и доверительной беседе открыть свой внутренний мир. В художественной литературе написанные героями письма, характеризуются простым разговорным языком и нагружены эмоцианально.

Третий подзаголовок – это «Письма выдающихся людей как общечеловеческое наследие». В современной науке к эпистолярной литературе причисляют и переписку выдающихся людей. Сам факт публикования элитарными адресатами частных писем свидетельствует о значении таких писем для истории и культуры современногом им общества. Эпистолярные письма представляют правдивый материал для воссоздания биографии и психологического портретов выдающихся людей.

Вторую главу представляет «Значение эпистолярного наследия в исследовании аспектов формирования личности Николоза Бараташвили», которая состоит из семи подзаголовков.

В первом подзаголовке – «Влияние семьи» – рассмотрена семейная среда, в которой вырос Николоз Бараташвили.

Мечты Николоза Бараташвили – продолжение учёбы в университете и вступление на военную службу – оказались недостижимыми. Невозможность реализации его стремлений была вызвана материальным неблагополучием и безответственностью его отца. Для поэта оказалась психотравматичной та социальная роль, в которой он оказался из-за необходимости содержать семью. Об этом свидетельствуют письма поэта к Григолу Орбелиани. Тяжелый характер отца, его беззаботность по отношению к сыну всегда вызывали в поэте чувство беззащитности и душевный дискомфорт.

Его биографы и друзья свидетельствуют о том, что семья Бараташвили, наряду с отрицательным, оказала огромное положительное нравственное влияние на него. Высокий нравственный уровень гостей его матери и бабушки оказывал благотворное влияние на личность поэта.

Второй подзаголовок – это «Общая атмосфера». Здесь речь идёт о той общественно-культурной атмосфере и тех явлениях, которые были препятствием в деятельности передовой грузинской интеллигенции, что было следствием поражения заговора 1832 года.

Главной целью российской коллониальной политики было лишить национальной почвы грузинскую культуру и грузинское общественно-политическое движение; в Грузии XIX века не существовало культурных заведений, где было бы возможным собираться молодёжи, интересующейся культурой и литературной деятельностью, а также поделиться своими взглядами на жизнь, мнениями о творчестве друг друга и т.п.

Такая «бесполезность» жизни, общество, которая быля несовместима с природой, талантом и стремлениями Николоза Бараташвили, поэт описывает в своём эпистолярном наследии.

В третьем подзаголовке – «Влияние друзей» – обозревается дружеское окружение, которое оказывало большое влияние на Николоза Бараташвили, как на развивающуюся личность.

Николоз Бараташвили и его друзья пополняли друг другом отсутствие центра культурной среды. В окружении интеллектуальных друзей поэта формировался его духовный мир, его поэтический дар. Друзья были интеллектуальными единомышленниками певца.

Четвёртый подзаголовок – «Соломон Додашвили и Николоз Бараташвили». Деятельность Соломона Додашвили в гимназии в большой мере определили литературно-патриотические, национально-освободительные идеи Николоза Бараташвили. Республиканские, национально-освободительные и патриотические идеи наставника нашли своё отражение в поэме Николоза Бараташвили «Судьба Картли».

В пятом подзаголовке – «Дядя и племянник» – рассматривается тема общения Николоза Бараташвили и его дяди Григола Орбелиани, о чём в истории грузинской литературы и в трудах исследователей социального мышления существуют два взаимоисключающих мнения. Часть критиков грузинской литературы обвиняет Григола Орбелиани в несостоятельности Николоза Бараташвили получить образование и в неудачной военной карьере. Некоторые же исследователи грузинской литературы отрицают это обвинение в адрес дяди поэта.

Почему Григол Орбелиани мог быть равнодушным по отношению к Тато, сыну своей любимой сестры Эфемии?

Конечно, как успешная военная личность, Григол Орбелиани, благодаря своему авторитету в правительстве, мог бы помочь Тато и в служебной карьере, и в деле образования, но отлично знал, что, если он позаботится о своём свободолюбивом и патриотичном племяннике, то потеряет своё высокое военное положение, о котором всегда мечтал.

Шестой подзаголовок – «Любовь». Литературное наследие Николоза Бараташвили – как стихи, так и частные письма – дают нам сведения о тех женщинах, которые являлись Музой поэта. Оказывается, первой любовью поэта была Нино Орбелиани. В феврале 1837 года Николоз Бараташвили пишет Григолу Орбелиани в Польшу в губернию Вильно в место его ссылки: «В прошлое лето в одну прекрасную лунную ночь бродил я по кабахи, где его величество-очарование, девичник возлюбленных, с их всегдашней беззаботностью совсем уж усладили взор мой, взметнули ввысь мысли мои, помутили мне разум!.. Одно же существо первой вонзило мне в сердце печаль».

В письме Левана Меликишвили от 19 января 1846 года к Григолу Орбелиани была высказана мысль о первой любви Николоза Бараташвили. Он пишет: «Не знаю, знаешь ли ты, первой любвью несчастного была Нино; не знаю также, знаешь ли ты, которая Нино?» (журнал «Мнатоби», 1938, №12).

Содержание частного письма поэта, посланное дяде, свидетельствует, что увиденная на кабахи женщина, была первой любовью поэта.

Николоз Бараташвили был увлечён также и француженкой Дельфиной Лабьели. В 1837 году поэт посвятил ей, оказывается, стихотворения «Звезде моей» и «Астра».

Если бы не эпистола автора «Астры» к Михаилу Туманишвили мы бы, наверное, никогда не узнали об этом важном факте истории любви Николоза Бараташвили к Дельфине Лабьели.

Ранним увлечением поэта, автора стихотворения «Кетеван» (1835), была оказывается, Эристави Кетеван Шалвовна.

В одно время Николоз Бараташвили «преследовал своей любовью» «жену чиновника города» (Меунария, 2004,250) – Мариам Палавандишвили. Известны «шутливые споры стихами» между ею и поэтом.

Говорят, что особое место в сердце поэта заняла прекраснейшая Екатерина Чавчавадзе, которая была вдохновением и адресатом нескольких лучших стихотворений Николоза Бараташвили.

В эпистолярном наследии Николоза Бараташвили не найдётся материала о любви к Екатерине Эристави, Мариам Палавандишвили и даже к самой Екатерине Чавчавадзе, которая, можно предположить, казалась поэту самой дорогой. И поэтому Николоз Бараташвили беседовал о ней лишь посредством языка поэзии.

Последним увлечением, оказывается, была дочь Нахичеванского хана–Гонча-Бегум. Поэт, оказывается, был очарован её красотой. 9 февраля 1845 года певец пишет Маико Орбелиани об этой красивой женщине: «Сейчас в Нахичеване ходит одно новое стихотворение, сказанное 18-летней женщиной, имя которой Гонча-Бегум; это дочь хана, очень красивая, с изюминкой».

Поэт посвятил ей стихотворение «Благо создателю твоему». Вышеуказанные письма повествуют об интересных эпизодах в увлеченях поэта. В случае отсутствия этих эпистол, возможно, эти интересные факты из жизни поэта остались бы для нас неизвестными.

Последний подзаголовок второй главы «Иерархия потребностей» – душевный дискомфорт». Человек – единственное разумное существо в бесконечном мироздании. В нём одновременно

сосуществуют витальные и душевные потребности. Когда витальные потребности удовлетворены, человек начинает обнаруживать более высокие чувства и желания. Эти, так называемые, высокие потребности есть у каждого, но каждый из нас с разной силой движется к намеченой цели.

Поступки человека мотивированы разными потребностями. Американский психолог Абрахам Маслоу (Abraham Maslov, 1970) создал иерархию потребностей, которая имеет форму пирамиды. Эти потребности расположены по принципу «от простого к высшему». По его мнению, у человека появляются высокие потребности тогда, когда потребности низкого уровня более менее удовлетворены. По мнению Маслоу, последовательность потребностей в иерархии заменима, т. е. иерархия может быть разрушена. Например, некоторые люди не обращают внимания на потребность сохранения безопасности тогда, когда человек мотивирован удовлетворением более высокой потребности.

Мы попробовали рассмотреть потребности Николоза Бараташвили по иерархии потребностей Маслоу.

Мы не коснулись биологических потребностей поэта, которые находятся в основе иерархии, т. к. такие потребности бывают более менее удовлетворены. После них в иерархии мотивацию у человека создаёт потребность безопасности, которая подразумевает спокойную, комфортную жизнь. В эпистолярном наследии Николоза Бараташвили находятся письма, подтверждающие наличие этих потребностей.

По теории Абрахама Маслоу следующей в иерархии является потребность привязанности, т.е. сочувствия и любви. В частных письмах поэта чётко видны образцы выражения желаний, любви, сочувствия.

Поэту нужен был человек, с которым он мог бы поделиться своими душевными переживаниями. Именно таким сердечным другом и хранителем тайн была для него Маико Орбелиани. Николоз Бараташвили любит её искренним дружеским чувством. Для поэта эта прекрасная дама является человеком, разделяющим его мысли и чувства. Маико Орбелиани была интеллектуальным и душевным другом Николоза Бараташвили, которой поэт доверял больше всех. Но и ей он не мог полностью излить свои настроения. Где-то он шутя, но всё же жалуется о забвении со стороны Маико. В письме Николоз Бараташвили, посланном 9 февраля 1845 года Маико Орбелиани, которое к тому же являлось знаком потребности в дружбе, поэт пишет: «Вот уже три месяца я здесь, и все меня забыли как собаку... Кто уж вспомнит сейчас о нас? В Нахичеване завалялись два одиноких парня».

Человек, который ни в ком не находит утешения, ищет душевный покой на лоне природы. В соответствии со своими желаниями он устанавливает отношения с окружающим миром, который должен удовлетворить его желания. Для удовлетворения своих человеческих страстей и чувств Николоз Бараташвили выбрал природу. Он находит сходство между своими чувствами и картинами природы. Но Николоз Бараташвили – мыслящая личность. Он знает, что человек сам присуждает природе человеческие чувства, что встречается лишь в художественном слове и искусстве. Поэтому для Николоза Бараташвили природа, правда, являлась подходящей ситуацией для его душевного настроя, но и в ней поэт не находит своего окончательного укрытия. Поэт как сознательное существо не может брать от природы умственную пищу, и поэтому природа не может его полностью удовлетворить.

Следующий уровень в иерархии – потребность положения – потребность видеть в самом себе такого человека, который заслуживает уважение со стороны других. В эпистолярном наследии поэта мы встречаем подтверждение этой потребности: он подчеркивает своё преимущество перед другими, говоря о своём усердии.

На следующей ступени теории Маслоу расположена познавательная потребность –потребность знания. Прекрасными образцами интеллектуальной потребности поэта являются письма, посланные им Григолу Орбелиани. На следующем уровне иерархии находится эстетическая потребность. В эпистолярном наследии Николоза Бараташвили явно прослеживается эстетический мир поэта. Для него привлекательно «дуновение Коджорского ветерка», «прекрасные лунные ночи». Для мгосани предметом эстетического восторга является женская краса, которая «ублажает зрение» и «украшает стих». Для Николоза Бараташвили красота выражает очаровательность души и настоящее счастье.

За упомянутыми выше элементарными человеческими потребностями следует потребность полного развития собственно-личной потенции, а также стремление её применения, т. е. потребность самоактуализации. Образцами потребности полного проявления способностей и навыков Николоза Бараташвили являются его частные письма. Поэт пишет Григолу Орбелиани: «Мой внутренний голос призывает меня к наилучшей доле, сердце говорит мне, что ты, мол, не рождён для настоящего времени!».

В схеме Абрахама Маслоу на вершине иерархии находится трансцендентная потребность, которая может привести человека к высшему состоянию разума и к космическому видению собственного назначения во вселенной (Гериг, Зимбардо, 2009, 499).

Желание деятельности для общества и страны выражает Николоз Бараташвили в своё эпистолярном наследии, Для поэта также была желанной и забота о людях, что выразилось в его частных письмах.

Мы рассмотрели потребности Николоза Бараташвили по иерархии Абраахама Маслоу. Реализовалась ли каждая из них? Думается, что нет! Поэт не смог преодолеть ни одну из ступеней иерархии, дажесамую элементарную, что вызвало у него душевный дискомфорт. Такая невезучесть может довести человека до самоубийства. Гурам Асатиани пишет о Николозе Бараташвили: «Кто доказал, что, оставшись один на один ганджийскими ночами, поэт не закончил свою кратковременную жизнь самоубийством?!» (Асатиани, 1983, 6). Если учесть, что Николозу Бараташвили «осточертела жизнь», смерть для него «утешение», и мы не можем откинуть и эту версию тоже. Поэт пишет Михаилу Туманишвили: «Прекрасное изобретение – кладбище. Оно даже необходимо, чтобы смертный иногда высмотреть в нём свою жизнь: утешение несчастного, конец счастия!».

«Темперамент и характер» – это первый подзаголовок III главы диссертационной работы «Личные качества Николоза Бараташвили по эпистолярному наследию». Здесь на основе эпистолярного наследия Николоза Бараташвили и воспоминаний его современников мы попытались определить качества поэта.

Качества Николоза Бараташвили мы попытались определить прежде всего по типам темперамента, разработанным Гиппократом. Правда, эта теория была раскритикована в современной психологии, но она более традиционна. Потом уже, была рассмотрена личность поэта по пятифакторной модели.

В последние годы учёные признали, что структуру личности лучше всего характеризуют пять факторов. Эти пять измерений ещё называют пятифакторной моделью или просто большой пятёркой (The big five) (McCrae&Costak) и глобальными факторами личности (Rassel&Karol, 1994).

Нашей задачей не является ни углубление в различия между этими теориями, ни предпочтение одной из них. Эти психологические подходы нужны только для того, чтобы сделать правильные акценты для выявления портрета Николоза Бараташвили и в некоторых случаях найти объяснения некоторым его решениям и поведению.

Николоз Бараташвили имеет черты, свойственные человеку с сангвиническим темпераментом: а) одно настроение поэта быстро меняется другим – он весел и в то же время чрезмерно удручён; б) поэт подвижен, быстр, полон жизни, в) поэт весел в компании; г) в проблемных ситуациях поэт склонен к оптимизму. Временами его посещают и надежды. Из свойств человека с холерическим темпераментом Николозу Бараташвили свойственно: а) легковозбуждаемая эмоциональность. Он долгое время находится во власти сильных эмоций, и в то же время мгновенно освобождается от них; б) поэт часто раздражён, недоволен и зол.

Из свойств человека с меланхолическим темпераментом Николозу Бараташвили свйственно следующее: склонность к отрицательным эмоциям. Часто он настроен пессимистично. Им часто овладевает безнадёжность, и в жизни он замечает чаще плохие, чем хорошие стороны.

Николозу Бараташвили не свойственны черты человека с флегматичным темпераментом, если не учесть того, что он любит порядок в деле. Например, известна пунктуальность поэта во время исполнения служебных обязанностей.

Как у большиства людей, у Ниеолоза Бараташвили имеются свойства, характерные для разных темпераментов, т. е. он представляет смешанный тип. Хотя он склонен более к одному темпераменту. Вначале мы должны отметить, что большиство исследователей причисляют Николоза Бараташвили к меланхолическому типу. Требуется ответ на вопрос: был ли Николоз Бараташвили меланхоликом?

У поэта нет склонности к отчуждению от мира, что свойственно для меланхолика. Для Николоза Бараташвили свойственна активная, быстрая, стремительная, беспокойная, шустрая

и озорная натура. К тому же успехи в танцах не дают нам возможности утверждать, что поэт был склонен к замедленным действиям, что представляет одно из качеств меланхолика. Из эпистолярного наследия поэта мы узнаём, что в отличие от меланхолика он всегда самоуверен в своих способностях. Николоз Бараташвили со времени учёбы в гимназии отличался своей высокой дееспособностью. Он вёл активную литературную жизнь, ещё ребёнком по- своему выражал протест в адрес правительства и т. п. А меланхолик характеризуется низкой дееспособностью.

Николозу Бараташвили, конечно, свойственна депрессивность, характерная для меланхоликов, подавленное настроение, печаль, но эти знаки определены смыслом его жизни, неудовлетворением его потребностей.

Так более к какому же темпераменту склонен поэт? Он, как мы отметили выше, жизнерадостный человек, выражает свои эмоции, интеллектуален, целенаправлен. Судя по этим его свойствам, полагаем, что Николоз Бараташвили склоняется к сангвистическому темпераменту, однако, как мы уже сказали, темперамент меняется вместе с возрастом и с окружающей средой. Несмотря на экономические затруднения, физический недостаток, жизненные трудности, свойственные тому времени, у Николоза Бараташвили было сохранено желание веселья, общения с людьми, активной жизни. Но неблагоприятные обстоятельства помешали удовлетворению почти всех его потребностей. В душу жизнерадостного Николоза Бараташвили закрались черты меланхолического человека, хотя депрессия овладела не всей его личностью.

На этот раз личные черты Николоза Бараташвили мы рассматриваем по пятифакторной модели. Большая пятёрка выделяет систему классификации, которая позволят описать человека так, чтобы

мы могли выразить те важные измерения, которыми они отличаются (Зимбардо, 2009,560-561). Пятифакторная модель – это чисто описательная модель.

Одна из отличительных черт индивидуальности Николоза Бараташвили является его нейротицизм. Он склонен к ярким эмоциям, часто испытывает психологический дискомфорт. Поэта постоянно преследовала «строптивая и нервозная» природа (Меунаргия). Николоз Бараташвили чувствителен и разочарован многими аспектами своей жизни.

Человек, которому свойственен этот признак, всегда беспокоится о себе и о своих планах. Поэтому окружающие считают его нервным человеком.

У Николоза Бараташвили высокий показатель по фактору честности. Поэт собран, пунктуален и добросовестно выполняет свои обязанности. По его эпистолярному наследию и в воспоминаниях современников он характеризуется как усердный, добросовестный, надёжный, и деловой человек.

Высокий показатель у Николоза Бараташвили и по фактору открытости к опыту. Он проявляет интерес и к самому себе, и к окружающим его людям. Конечно, у поэта есть свои желания и потребности, но его деятельность не обуславливается только личным мотивом. Его отношение к другим людям обусловлено не только узкими, личными интересами, но и мотивами благополучия и успехов как его близких, так и других людей.

Личность, носитель этого признака, стремиться к новшеству и многообразию, к новым идеям. Это творческая и любознательная личность. Как мы уже отметили, Николоз Бараташвили имел широкие интересы. Друзья и биографы поэта отмечают любознательную природу его характера.

Высокий показатель у Николоза Бараташвили и на фактор экстраверсии. Он испытывает удовольствие от знакомства и близости с людьми. В общстве он активен и легко заметен. Легко испытывает положительные эмоции – наслаждение, радость. Поэт свободен в обращении, доброжелателен и выражает большое тепло в межличных отношениях. Николоз Бараташвили легко вращается в обществе и быть в тени непривлекательно для него. Он то гуляет на кабахе, то принимает участие в свадьбах, праздниках. Он часто развлекает женское общество и гостит в светских домах Тифлиса, что хорошо видно из его эпистолярного наследия и из воспоминаний его современников. Благодаря этим качества, его можно охарактеризовать как интересного собеседника, красноречивого, ориентированного на людей человеколюбящего веселье.

И, наконец, готовность к согласию у Николоза Бараташвили средняя. У него есть умение сочувствия, доброты, но он может быть и грубым. Поэтому мы можем сказать, что поэт выражает любовь и теплоту, доверяет людям, но не наивно. Он решительно высказывает обиду и злость. Эти чувства проявляются в его частных писем.

Из эпистолярного наследия Николоза Бараташвили видно, что в общении с людьми поэт по отношению к ним выражает и ещё одну из черт характера – обиду.

Полагаясь на составляющие факторы большой пятёрки, представляем модель личных признаков людей, а на этом основании и Николоза Бараташвили. В модели тёмным цветом выделим личные черты поэта (Costa@McCrae 1985, с.2):

Характеристика, имеющая высокие баллы по данным факторам

Описание черт, входящих в фактор

Характеристика, имеющая низкие баллы по данным факторам

Тревожный, невротичный, эмоциональный, беспокойный, чувствительный.

Нейротицизм (Neuroticism). Измеряет эмоциональную стабильность или адаптированность; совершает идентификацию тех личностей, которые склонны к неприятным ощущениям.

Спокойный, расслабленный , выносливый, неэмоциональный, самодовольный.

Любитель беседы, активный, красноречивый, ориентированный на людей, оптимистичный, любитель веселья, ласковый.

Экстраверсия (Extraversion). Измеряет интенсивность общения между людьми, уровень активности, потребность внешней стимуляции, способность наслаждаться жизнью.

Воздержанный, отчуждённый, здравомыслящий, тихий, нежизнерадостный, незаметный в компании.

Любознательный, творческий, имеет широкие интересы и богатую фантазию.

Открытость к опыту (Openness) Измеряет пиоски нового опыта и его признание его как независимый опыт.

Твёрдо стоит на земле, имеет ограниченные интересы, не имеет ни художественный, ни аналитический ум.

Таким образом, посредством «большой пятёрки» мы описали индивидуальные черты Николоза Бараташвили и выявили те значительные признаки, которыми он выделяется. По данной модели личные качества поэта принадлежат к высокому полюсу в противоположность признакам низкого полюса.

Организованный, надёжный, самодисциплинированный, пунктуальный, собранный

Честность (Conscientiousness). Измеряет уровень усердие и мотивированность во время реализации селеустремлённого действия. друг-другу противопоставляет с одной стороны людей надёжных и требовательных и аппатичных и безалаберных с другой.

Нецелеустремленный, ненадёжный, беззаботный, ленивый, безпорядочный, со слабой силей воли.

Добродушный, уступчивый, Великодушный, прямой, дружелюбный

Готовность к согласию (Agreeablness) уровень весь континиум качества отношения одного человека к другому, начиная с сочувствия и заканчивая враждебным отношением в мыслях, чувствах и действиях

Циничный, грубый, не способный к сотрудничеству, мстительный, раздражительный

Исключением является фактор готовности к согласию, по которому личные качества поэта занимают среднюю позицию.

Полагаем, что если бы личные качества Николоза Бараташвили занимали место в низком полюсе, тогда поэт был бы явным меланхоликом. Несмотря на то, что поэта характеризуют знаки неоротицизма, т. е. депрессивность, эмоциональность, тревожность, в общем, Николоз Бараташвили по пятифакторной модели характеризуется личностью, противоположной меланхолику. И если и заметны в нём черты этого, последнего, основой является неудача во всём. Второй подзаголовок третьей главы – «Сатира и юмор», где на основе эпистолярного наследия Николоза Бараташвили происходит рассмотрение его сатирико-юмористических образцов. В высказываниях своего эпистолярного наследия Николоз Бараташвили часто обращается к сатирическому и юмористическому тону, а чаще к последнему, что им выражается более шутливо. Он шутит как с адресатами писем, так и о лицах, упоминаемых в письмах. У поэта иногда появляется насмешливый тон и по отношению к собственным поступкам. В эпистолярном наследии во время описания и характеристики объекта не чувствуется волнение поэта, он сохраняет спокойствие и невозмутимый тон. Он не имеет отношения к тому презрению и возмущению, которые характерны для сатиры. Сатира поэта не предназначена ни для ругани объекта, ни для угрозы, она мягкая. Поэт был по натуре добродушным человеком, а не критичным, поэтому, чтобы не озлобить объекта своей насмешки, Николоз Бараташвили пытается сделать свою сатиру светлой и разбавить её юмором, который в эпистолярном наследии поэта исходит из его индивидуальности, отношения поэта к реальности и ителлектуального уровня мгосани. В семьях, принадлежащих к высшему обществу современного Николозу Бараташвили Тифлиса, он был частым гостем; постоянное присутствие на свадьбах, праздниках и в разных местах встреч; веселье, шутовство, острословие, разные новости, развлечение сплетнями не были только лишь внешней стороной личности Николоза Бараташвили для его характеристики. Как мы уже отметили, поэт был таким, всё это было обусловалено его характером и темпераментом, хотя во время печали и горя всё это служило ему «маской», «обличием». То же самое происходит и в его эпистолярном наследии. Правда, настрой в его частных письмах полон печали и горя, но часто в этом насторе присутствовал и юмор, и развлечение сплетнями, новостями, и, в конечном счете, он не был безутешным. Четвёртая глава труда – «Николоз Бараташвили – глазами других лиц и его самого по эпистолярному наследию» состоит из трёх подзаголовков. Первый подзаголовок – «Оценка Николоза Бараташвили другими лицами», где рассмотрено то, как окружающие воспринимают поэта. Нами приведены описания Николоза Бараташвили его родственниками, друзьями и знакомыми, а также его первым биографом. Их оценки существенных своеобразий внешно сти поэта почти совпадают. Если бы у нас существовала самооценка поэта, стало бы ясным, насколько он был адекватен их оценкам. Для любого человека предствавляет интерес то, что думают о нём другие люди. Самооценка возрастает в результате маленьких достижений, похвал и удач в процессе общения с людьми, т. е. «я» для некоторых становится важным, что придаёт человеку чувство собственного достоинства и уважения. Друзья, члены семьи положительно оценивали его усердие и ответственность в службе, они отмечали весёлую, любознательную, дружелюбную, бескорыстную, добрую, остроумную и мечтательную натуру поэта. Второй подзагаловок – «Автопортрет», где представлено, насколько самооценка Николоза Бараташвили его свойств соответствует оценкам его членами семьи, друзьями, близкими, то есть, насколько точна самовосприимчивость поэта и его восприятие другими. Для человека важно знание того, какое влияние он оказывает на общество и как воспринимают его окружающие. В семье, в кругу друзей, во время общения с близкими происходит восприятие и оценка индивида как другими, так и самим собой. Положительная оценка свойств характера поэта другими лицами сформировало у Николоза Бараташвили высокую самооценку. В эпистолярном наследии он подчеркивает свое усердие, энергичность. Самооценка Николоза Бараташвили близка к реальности. Мы не можем сказать, что он не смог бы на должном уровне оценить свои возможности и достоинства. Николоз Бараташвилит делает

самопрезентацию – проявляет себя таким образом, чтобы произвести впечатление, но она объективна. Он не приписыват самому себе особые качества. Поэт и в самом деле «как муравей, взвалил на себя очень много» – чтобы спасти семью, он весь тяжесть взял на себя. «Даже на службе он был точно как немец» (Меунаргия). Для успеха человека большое значение имеет положительное мнение о самом себе, о своём таланте и возможностях, это то, что он достигает при сравнении себя с другими. В самой большой мере чувство самодовольства и позитивное отношение к самому себе у Николоза Бараташвили выражается в письме, адресованном к Григолу Орбелиани от 21 августа 1843 года. Он пишет своему дяде: «Внутренний голос влечёт меня к наилучшей доле, сердце говорит мне, что ты не рождён для нынешнего времени!...». Эти слова Николоза Бараташвили мы не воспринимаем как чрезмерную самооценку поэта. Как мы уже отметили, он не приписывал самому себе особые качества. Поэт и так выделялся от других этой способностью и объективно чувствовал свое приемущество. Третий подзаголовок – «Оценка Николозом Бараташвили собственных стихотворений», где рассмотрена оценка собственных стихотворений, посланных поэтом адресатам. Николоз Бараташвили в частных письмах рассматривает некоторые из посланных адресатам стихотворений. Оценивая свое творчество, Н. Бараташвили оценивает свою способность и достижния. У Николоза Бараташвили имеется тенденция представления собственных стихов в позитивном свете. Правда, поэт оценивает их позитивно, но это оценка не является нереалистично позитивной. Он объективно оценивает свои стихотворения и, конечно, соответственно – и свои поэтические способности, чем он подчеркивает тенденцию дистанцирования по этому знаку себя и собственных стихов от других. Последнюю V главу дисертационного труда представляет «Эстетический аспект частных писем Николоза Бараташвили». В указанном главе речь идет об эстетической части частных писем поэта – о своеобразии начала и конца. В эпистолярном наследии Николоза Бараташвили преимущественно встречаются датированные письма. Подтверждаются несколько и недатированных писем, а также и такие, на которых не указано место их написания. Поэт использует разные формы обращения. Это: «дорогой(ая), «любимый дядя», «любимый друг» и др. В этой главе представлены составные части концовок частных писем Николоза Бараташвили, такие как просьба о возвращении ответа на письмо, к примеру, « а в остальном, прошу вас порадовать меня вашим письмом, оно для меня драгоценно» (к Григолу Орбелиани); надежда на продолжение переписки: «А ещё? На этот раз довольно. – только не обижайся на меня» (к Григолу Орбелиани); подпись автора: «Ваш покорнейший Н. Бараташвили» (к Григолу Орбелиани); «Твой неизменный навеки Тато» (к Маико Орбелиани) и др. Таким образом, у этикетной части частных писем – у начала и конца – имеются все специфические элементы. Правда, эпистолии поэта как неофициальные частные письма не являются стандартными, но у его писем имеется нестрогая, твердая структура. В основных выводах сформированы основные результаты дисертационного труда. Для лучшего проявления эпистолярного наследия Николоза Бараташвили мы сочли обязательным рассуждение о своеобразиях эпистолярного жанра. Письма дают нам возможность посредством графических элементов наладить языковую коммуникацию с людьми, отдаленными от нас по времени и пространству. Помимо этого, ему посильно сохранить информацию на протяжении веков и на этом основании получить вторичную функцию – стать для последующих поколений важнейшим документальным источником воспроизведения эпохи автора. В труде рассмотрена та семейная обстановка, в которой вырос Николоз Б раташвили. Мечты поэта–о продолжении учёбы в университете и вступлении на военнную службу –оказались недоступными. Нереализованность его стремлений была вызвана безденежьем и безответственностью его отца. Для поэта было психотравматичным его социальная роль, которая была навязана ему из-за необходимости содержать семью.

Передовые талантливые его друзья оказали большое влияние на формирование личных качеств поэта, на развитие в нем любви к литературе и чувства долга перед родиной.

В эпистолярном наследии поэта не встречается имя Соломона Додашвили. Хотя известно влияние на Бараташвили его учителя, деятельность которого в гимназии в большой степени определили литературно-патриотические, национально-освободительные идеи. Часть грузинских критиков предполагает, что Гр. Орбелиани не помог своему племяннику том, чтобы он продолжил учебу в университете, или поступил на военную службу. Некоторые исследователи грузинской литературы отрицают это предположение. Полагаем, что верный русскому престолу Григол Орбелиани был проникнут боязнью потери величия. Он не смог бы сохранить признания, если бы помогал племяннику, проникнутому идеями патриотизма и свободы. Частные письма Николоза Бараташвили являются важными и тем, что они сохранили для нас лица тех женщин, с которыми связаны эпизоды любовных историй поэта. Основываясь на эпистолярном наследии Николоза Бараташвили, мы рассмотрели его потребности по иерархии потребностей американского психолога Абрахама Маслоу, где они расположены от простого к высшему. Хотя в иерархии эта последовательность может быть нарушена.

Николоз Бараташвили не смог преодолеть ни один из уровней иерархии – не было исполнено ни одной из его потребностей.

Неудовлетворённость потребностей Николоза Бараташвили породила в душе поэта чувство несчастья – душевный дискомфорт. Опираясь на эпистолярное наследие Николоза Бараташвили и воспоминания его современников, по типам темпераментов Гиппократа и «пятифакторной модели», мы определили качества поэта. Как известно, большинство критиков причисляет Николоза Бараташвили к меланхолическому типу. Энергичностью, целенаправленностью, интеллектуальностью и другими качествами поэт, полагаем, склоняется к сангвиническому темпераменту. Но если в нём зародились и признаки меланхолического типа, то это результат тех неблагоприятных внешних обстоятельств, которые не создали поэту условий для исполнения даже его элементарных желаний. Опираясь на составляющие факторы большой пятёрки, полагаем, что Николоз Бараташвили характеризуется типом, противоположным меланхолику. По данным биографов Николоза Бараташвили, весёлому в детстве поэту до конца жизни было присуще чувство юмора. В своём эпистолярном наследии Николоз Бараташвили часто шутит как с адресатами своих писем, так и о лицах, упомянутых в этих письмах. У него иногда встречается насмешливый тон и во время оценки собственных поступков. В эпистолярном наследии Николоза Бараташвили сатира и юмор не содержат раздражительного тона, они беззлобны. Он пытается совместить сатиру с юмором, а юмор с иронией. Николоз Бараташвили также любит развлекать новостями себя и других. По мнению большинства исследователей, заинтересованность новостями, шутки, колкости, времяпрепровождения и пиршество – всего лишь маска, внешнее обличие. Мы полагаем, что на самом деле, всё это является средством избежать «душевного одиночества», но не только маской. Он душевно был таким, что было обусловлено его характером и темпераментом. Хотя, как мы отметили, во время унынья, они служили ему как средство маски и внешней оболочки.

Положительная оценка свойств характера поэта другими лицами сформировало у Николоза Бараташвили высокую самооценку, что, думается, не является преувеличением и совпадает со мнениями других лиц о нём. В труде рассмотрены составные части начала и конца частных писем поэта и своеобразия их применения. Частные письма Николоза Бараташвили как неофициальные письма являются нестандартными, хотя имеют нестрогую твердую структуру.

Публикации по диссертационной теме 1. Николоз Бараташвили и современная ему интелектуально-духовная среда (по эпистолярному

наследию), Телавский государственныий Университет имени Якова Гогебашвили, Бюллетень № 1

проекта академического издания эпистолярного наследия грузинских писателей XIX-XX веков, Телави, 2010.

2. Николоз Бараташвили и его друзья, I международная научная конференция, «Межкультурные диалоги», труды, Телави, 2011.

3. Личностные признаки Николоза Бараташвили, Сборник научных трудов Телавского государственного университета им. Я. Гогебашвили, №1 (2), Тб., 2011.

4. Сатира и юмор по эпистолярному наследию Николоза Бараташвили, Сборник научных трудов Телавского государственного университета им. Я. Гогебашвили, №1 (2), Тб., 2011.

5. Об отношениях Николоза Бараташвили и Григола Орбелиани, Телавский государственныий Университет имени Якова Гогебашвили, Бюллетень № 2 проекта академического издания эпистолярного наследия грузинских писателей XIX-XX веков, Телави, 2012.

6. Роль семейного круга в формировании личности Николоза Бараташвили, Телавский государственныий Университет имени Якова Гогебашвили, Бюллетень № 2 проекта академического издания эпистолярного наследия грузинских писателей XIX-XX веков, Телави, 2012.