)تشدكاپ رهش یدروم هعلاطم( یرهش رظنم و تیوه -...
TRANSCRIPT
49
ت(دش
اكر پ
شهی
ردمو
عه طال
)مری
شهظر
و منت
هوی
هویت و منظر شهری )مطالعه موردی شهر پاكدشت(
چکيده
امروزه با توجه به پيش�رفت هاي دنياي جدید و افزایش جمعيت و گس�ترش شهرها و همچنين شکل گيري شهرهاي جدی�د و پيرامون�ی، ب�ه مس�اله هوی�ت و ایجاد حس تعلق س�اكنان به مکان و ش�هر كم تر توجه مي گ�ردد و یا كاملا به فراموشي سپرده شده است. یکي از مسائلي كه هویت را به شدت تهدید مي كند فرآیند جهاني شدن و پدیدة دهکده جهان�ي اس�ت ك�ه تمام حد و مرزهاي س�نتي را از ميان برداش�ته و در نهایت ب�ه جایي انجاميده كه ف�رد مي تواند به هرجایي تعلق داشته باشد، در حالی كه در چنين وضعيتی فرد به هيچ جایي تعلق نداشته و ویژگي و هویت مکاني او از بين خواهد رفت. به این ترتيب جامعه به یك فضاي فرهنگي بي هویت، بدون تش�خص و پيچيده تبدیل مي ش�ود. در این حالت، فضاي بي تعيّن كه یك نامکان است به بستر زندگي اجتماعي تبدیل مي شود و ارتباطي كه ميان مکان، فرهن�گ و هوی�ت وجود داش�ته به هم مي خورد. در صورتي ك�ه با ایجاد ویژگي هاي مکان�ي و هویتي مي توان حس تعلق فرد به مکان خاص و یا جامعه را ایجاد و تقویت نمود. این تحقيق به بررس�ي در این زمينه پرداخته و جنبه هاي
منظر شهري آن را تاكيد مي كند.براي ملموس كردن پژوهش، این تحقيق مس�اله هویت ش�هري را از دیدگاه منظر شهري و عناصر منظر شهري مثل مبلمان ش�هري، فضاي س�بز، جداره ها، فضاهاي شهري، مسيرهاي پياده، تبليغات شهري، هنر شهري و نورپردازي مورد
بررسي قرار داده است و همچنين عوامل مختلف فرهنگي و اجتماعي نيز در این امر دخالت مستقيم داده شده اند.در این تحقيق از روش هاي تحقيق كيفي و همبستگي و روش تحقيق اسنادي براي استنتاج و اثبات عوامل مؤثر در هویت و منظر ش�هري اس�تفاده گردیده است. از مباحث مطرح شده در پژوهش مي توان نتيجه گرفت در بخش هایي از ش�هر كه اغتش�اش دیداری كم تري وجود دارد و عناصر منظر ش�هر از یك تناسب مطلوب دیداری بهره مند هستند، ساكنان نسبت به آن احساس تعلق نسبتا بيشتري دارند و نيز این نتيجه به دست می آید كه منظر شهري خوب مي تواند
باعث ارتقای هویت شهر شود.
واژگان كليدي: هویت، هویت مکاني، مبلمان شهري، حس تعلق، منظر شهري.
اسماعيل ضرغامي*1، مهدي امينيان2
1 دكتراي معماري، استاديار گروه معماري، دانشگاه تربيت دبير شهيد رجايي
2 كارشناسي ارشد مهندسي معماري، دانشگاه تربيت دبير شهيد رجايي
)تاريخ دريافت: 91/4/28 تاريخ پذيرش: 91/8/10(
E-Mail: [email protected]
50
1391
یز پای
م نهـ
ره شما
ي
هشژو
ـ پمي
علامه
صلنف
مقدّمهدر عصر حاضر تركیب فضاهاي ش��هري جديد، بیش��تر به صورت قرار گرفتن حجم های سخت هندسي دركنارهم و به طور مستقل از محیط شهري مربوط، شكل گرفته است. اين گونه مكان ها و فضاهاي شهري، به طور معمول از غنا و زيبايي بنیادي منظر شهري بي بهره هستند. هاشم نژاد به وجود آمدن شهرهاي زشت و بي هويت امروزي و همچنین از بین رفتن سرمايه هاي ملي را نتیجه ساخت و سازهاي غیرقانونمند مي داند. وي اعتقاد دارد كه س��یماي فضاهاي شهري و معماري شهرها از يك نظام قانونمند كه بتواند آن ها را هماهنگ كند پیروي نمي كند و هر كدام از بناها به طور مس��تقل و بدون توجه به همجواري ها، كه مي بايد جزيي از يك مجموعه يكپارچه و هماهنگ باش��ند، تركیبي بي نظم و آشفته را مجسم می نمايد. به عقیده وي اين شكل ساخت و ساز، حاصلي جز آلودگي هاي ديداری در سیماي
كلي منظر شهري ندارد )هاشم نژاد، 1385: 67(.فكوهي در كتاب انسان شناس��ي ش��هري تناقضي اساس��ي بین امكانات معماري گس��ترده آينده-كه مي تواند فضاسازي هاي هرچه گسترده تري را ممكن كند- و عدم امكان ايجاد هماهنگي و سازش پذيري هاي فرهنگي انس��ان ها با اين تغییرات قائل شده و اين گونه تغییرات را براي برخي جوامع بس��یار س��نگین دانس��ته اس��ت، تا حدي ك��ه مي تواند براي برخي جوام��ع تحمل ناپذير بوده و آن ها را در سراش��یب سقوط و تنش هاي گس��ترده قرار بدهد )فكوهي، 1382: 139(. در اين شهرها، فضاهاي حاصل از پیشرفت امكانات معماري، كه هنوز روح مكان در آن ها دمیده نشده، تبديل به بستر زندگي اجتماعي مي ش��ود و نتیجه، اين است كه ارتباطي كه میان
مكان، فرهنگ و هويت بايد وجود داشته باشد به هم مي خورد.عدم احساس تعلق فرد به جامعه، نتیجه مستقیم نداشتن هويت در جوامع به اصطلاح جهاني است. حلقه مفقوده زندگي امروزي كه موجب بسیاري مشكلات اجتماعي و شهري شده، شايد همین عدم هويت و شناس��نامه جوامع باشد. موارد متعددي در ايجاد و تقويت ح��س تعلق فرد به جامع��ه وجود دارد كه اين تحقیق به بررس��ي جنبه هاي منظر ش��هري مي پردازد. به يقین، اگر منظر ش��هري از يك برنامه مدون و هماهنگ پیروي كند ش��هرها از اين نابساماني
ديداری كه امروزه گريبان گیرشان شده، خارج مي شوند.نوع��ي از هويت كه امروزه مي توان ب��ه آن پرداخت، ايجاد حس تعل��ق خاطر به يك مكان خاص اس��ت. براي تحقق اين هدف بايد ريش��ه هاي مطلوبیت محیط را در فرهنگ مردم جس��تجو كرد. از جمل��ه، اين كه چه عناصري مورد توجه افراد جامعه قرار گرفته و يا اين كه مورد بي توجهي قرار گرفته اس��ت و در صورت تقويت آن ها محیط شهري مطلوب تري را به وجود خواهند آورد. از طرفي بايد به غني س��ازي ديداری محیط و ايجاد تمايز آن مكان و ساير مكان ها پرداخت و نیز با بكارگیري تمهیداتي، موجبات حضور بیش تر افراد را در محیط ه��اي عمومي فراهم كرد. بهزادفر اعتقاد دارد بر خلاف اين كه به نظر مي رس��د ك��ه هويت ها طبیعي و ذاتي هس��تند، اما در واقع اين گونه نیس��ت و همواره قدرت هايي دست اندركار هويت س��ازي هس��تند و براي حفظ اين هويت ها مي كوش��ند )بهزادفر،
1387(. پس اگر هويت ها س��اخته مي شوند بايد منابع و مصالحي براي ساختن آن ها وجود داشته باشد. به بیان ديگر هر جامعه بايد منابع هويت بخش و معناآفرين را در اختیار اعضاي خود قرار دهد تا آن ها بتوانند به صورت هويت يافته زندگي خود را معنا دار كنند.
مي توان با هويت بخش��ي ب��ه جامعه، همانند ش��هر، آن جامعه را ب��ه همگان معرفي كرد. مس��اله هويت و ايجاد آن در ش��هرهاي مهاجرپذير، كه با خطرات اجتماعي و فرهنگي ناشي از چندگانگي فرهنگي مواجه هس��تند، اهمیت دوچندان پیدا كرده و ضروري تر به نظر مي رس��د. اين مقاله، مساله هويت شهري را از ديدگاه منظر ش��هري و عناصر آن مثل مبلمان ش��هري، فضاهاي شهري، فضاي س��بز، مسیرهاي پیاده، تبلیغات ش��هري، هنر شهري و نورپردازي مورد بررس��ي قرار مي دهد. البته به يقی��ن، نبايد فراموش كرد كه عوامل مختلف فرهنگي و اجتماعي نیز در اين امر دخالت مستقیم
دارند.سؤالات تحقیق به قرار زير است:
عناصر منظر ش��هري مؤثر در افزاي��ش رضايت مردم از محیط . 1شهري چیست؟
آيا منظر شهري در افزايش احساس تعلق به جامعه نقش دارد؟. 2
1. هویتهويت را مي توان از ديدگاه هاي مختلف مورد بررس��ي قرار داد. اما در اينجا تنها به تعريف هويت از ديدگاه جامعه شناس��ي شهري مي پردازي��م. بهزادفر، هويت را مجموعه اي از صفات و مش��خصات مي داند كه باعث تش��خیص يك فرد از فرد ديگر و يا يك ش��يء از ديگر اشیا مي گردد و هدف از تعیین هويت را نیز پیدا كردن تفاوت اشخاص و اشیا از يكديگر مي داند )بهزادفر، 1387: 21(. به عقیده »گیدن��ز« هويت در واقع همان چیزي اس��ت كه فرد به آن آگاهي دارد. به عبارت ديگر، هويت ش��خص چیزي نیس��ت كه در نتیجه تداوم كنش هاي اجتماعي فرد به او تفويض شده باشد، بلكه چیزی
است كه فرد بايد آن را به طور مداوم و روزمره ايجاد كند. همان طور ك��ه در تعريف های بالا مش��اهده مي كنیم، هويت به صورت صفت متمايز كننده از ديگران عنوان ش��ده است. البته هر ش��خص انتظارات خاص خود را از پديده هاي��ي كه با آن ها مواجه اس��ت دارد و چنانچه آن پديده توقعات وي را برآورده سازد، او آن پدي��ده را داراي هويت قلمداد مي كند. قاس��مي، هويت را ويژگي يك پديده نمي داند. به نظر وي »هويت حاصل توافقي میان فرد و پديده مورد ارزيابي اس��ت. بر اين مبنا، هويت مفهومي نسبي است كه يك سر آن به انسان برمي گردد و سر ديگرش در محیط تعريف مي ش��ود« )قاسمي، 1383: 69(. بر اين اساس بخشي از شخصیت وجودي هر انس��ان كه هويت فردي او را مي سازد، مكاني است كه
خود را با آن مي شناسد و به ديگران مي شناساند .پ��س از بررس��ي هويت در معن��اي عام، به تعريف اي��ن واژه در اجتماع می پردازيم كه به هويت جمعي معروف است. بديهي است كه تبیین خويش��تن به صورت جدا ش��ده از ديگ��ران امكان پذير
51
ت(دش
اكر پ
شهی
ردمو
عه طال
)مری
شهظر
و منت
هوی
نیس��ت، زيرا انس��ان به عنوان ي��ك موجود اجتماعي مجبور اس��ت گروه��ي عمل كند و به دلیل نیاز به برقراري ارتباط با س��اير افراد، نمي تواند بدون كمك اطلاعاتي ديگران خود را بیابد و احراز هويت نمايد. وقتي در بحث هويت از مفهوم اجتماع سخن به میان مي آيد، به صورت ناخواس��ته مفهوم هويت جمعي مطرح مي ش��ود. قاسمي اعتقاد دارد: »اهمیت هويت جمعي تا بدان پايه است كه اگر فرد در اجتماع��ي قرار گیرد كه نتواند خود را جزئي از آن به حس��اب آورد، قادر به تثبیت هويت شخصي خود نیز نیست« )قاسمي، 1383: 67(.
2. هویت كالبديبیش��تر تعاريفي كه از هويت كالبدي ش��ده است، آن را به معناي ويژگی هايی كه باعث تمايز شهر از ديگر شهرها مي شود بیان داشته است. ذكاوت در مورد هويت كالبدي يا هويت فضاي شهري از حس م��كان كه به محیط معني مي دهد و دريافت ادراك فضاي ش��هري را براي ش��هروند میسر مي سازد سخن گفته است. )ذكاوت، 1384: 175( طبق دس��ته بندي كه بهزادفر انجام داده، مولفه هاي س��ازنده هويت شهر از سه راه محیط طبیعي، مصنوع و انساني از هم تفكیك مي گردند. وي در كتاب هويت ش��هر، در مولفه مصنوع، شاخص هاي
هويت شهر را در زيرسیستم هاي مختلفي طبقه بندي كرده است: • منظر عمومي: شامل كلیت شكل شهر با ديد پرنده كه وضعیت
شهر را از گذشته تا شرايط موجود نشان مي دهد.• عناصر خطي- س��اختاري ش��اخص: ش��امل خیابان هاي اصلي
ساخت شهر.• ش��اخص هاي كانوني و نقطه اي شهر: شامل میدان ها، دروازه ها،
پارك ها و نظیر آن ها.• ش��اخص هاي خطي- نقطه اي تاريخي و كالبدي: شامل كاخ ها،
بازارها و نظیر اين ها.• تك بناهاي شاخص شهري.• توده ها، حوزه ها و فضاهاي ش��اخص ش��هري: محله های قديمي
ش��هر قديم، مجموعه س��اختمان هاي مس��كوني و نظیر اين ها )بهزادفر، 58 :1387(.
در مبحث هويت، همواره صحبت از روح يا حس مكان مي ش��ود. روح م��كان با تفاوت جزئي در واقع همان هويت اس��ت. روح مكان، ويژگي ای اس��ت كه يك مكان يا منظر را از ديگري متمايز مي كند، يگانه و مخصوص آن اس��ت. اين مفهوم نسبتا انتزاعي و نامحسوس، در س��طوح احساسي و ناخودآگاه ذهن آدمي درك مي شود. با وجود اي��ن، يكي از مهم ترين ويژگی های مكان اس��ت و در برابر ايجاد هر تغیی��ري در هر مكان خاص يا پیرامون آن، بي ثبات و آس��یب پذير مي نمايد. احس��اس هويت مبتني بر مكان خاص است كه افراد براي اش��اره به موجوديت خ��ود از آن بهره مي گیرند. محل، خود نش��انه موقعیت مكان اس��ت. مكان به خودي خود از تمام اشیاي طبیعي و مصنوعي تشكیل شده كه به شیوه اي يگانه در كنار هم قرار گرفته اند و مي تواند به طور دقیق پیش��ینه و پیوندهاي آن مكان و نیز افرادي باش��د كه هويت خ��ود را از آن مي دانند. با وج��ودي كه هر مكاني شخصیت خاص خود را دارد، اين ويژگي به خودي خود براي ايجاد
روح مكان كافي نیست بلكه ويژگي يگانه ای است كه مكان را متمايز ساخته و به آس��اني مي توانیم به كمك آن با محیط پیراموني رابطه
برقرار كنیم.
3. منظرشهريجورج س��انتايانا، زيبايي شناس��ي را تحت عنوان زيبايي شناس��ي حس��ي، ش��كلی و نمادين تقسیم بندي كرده اس��ت. زيبايي شناسي حسي، امري ذهني و دروني است و بیشتر مورد توجه رفتارشناسان اس��ت. زيبايي شناس��ي شكلی به ش��كل و تناس��ب ها مي پردازد. اما زيبايي شناس��ي نمادين با مسأله هويت س��روكار دارد. اين جنبه از زيبايي شناس��ي با معاني تداعي كننده و لذت بخش محیط س��روكار دارد. بالطب��ع يك��ي از عناصر اصلي محیط زندگي بش��ر، س��یماي ظاهري يا همان منظر ش��هر اس��ت. هر محیط��ی در صورتي از نظر زيبايي شناختي لذت بخش اس��ت كه تجربه های حسي لذت بخش را فراهم آورد، س��اختار ادراكي دلپذيري داش��ته باش��د و نمادهاي ل��ذت بخش��ي را تداعي كند. معن��اي اين نتیجه گیري اين اس��ت ك��ه انرژي ه��اي محرك از قبیل ن��ور، رنگ، صدا، ب��و و لمس براي استفاده كننده و مشاهده كننده فضاي معماري لذت بخش هستند
)لنگ 1381: 214(.در واقع منظر ش��هري، نخستین سطح برخورد شهروندان با شهر است و از آن طريق شهر را درك مي كنند. بنابراين بايد عناصر منظر شهري را شناخت و در جهت بهبود جنبه ديداری آن ها تلاش كرد. در تعريفي ديگر، ويژگي هاي مؤثر در هويت بخش��ي به شهر، شامل منظر، سنت هاي ساختمان س��ازي، الگوهاي زندگي محلي و عوامل ديگر، عنوان ش��ده اند ك��ه باعث تمايز يك م��كان از ديگر مكان ها مي ش��ود )میرمقتدايي و طالبي، 1385: 32(. با بررس��ي دقیق اين موضوعات ديداری محیطي، بايد آن ها را با پیوس��تگی ها و تمهیدات جديدي تقويت و تاكید كرد. بیش��تر طراحان ش��هري معتقدند كه در طراحي ش��هرها و فضاهاي ش��هري بايد اولوي��ت را به پیاده ها و عملكرده��اي مربوط به آن ها اختصاص داد. بحريني، ضمن تأكید بر اهمیت اولوي��ت دادن به عابران پیاده، عقیده دارد بايد با به كاربردن تدبیره��ای لازم، مردم را به پیاده روي تش��ويق كرد. وي تحقق اين هدف را مس��تلزم تامین فضاي كافي و مناسب، تأمین ايمني، جالب و جاذب كردن فضاها و فراهم آوردن وس��ايل و امكانات لازم در اين
فضاها مي داند )بحريني، 1387: 234(.گوردون كالن، بر توازن بین عناصر ش��هر و منظر ش��هري تأكید ف��راوان داش��ته و از آن به عنوان هنر تناس��بت ها ن��ام مي برد. وي عقیده دارد همچنان كه هنر معماري وجود دارد، هنر تناسبت ها نیز وج��ود دارد و دلیل آن را به خاطر نظم معق��ول بین تمام عناصري مي داند كه در تكوين محیط به كار رفته اند. به نظر وي ساختمان ها، درختان، طبیعت، آب، ترافیك، علايم تبلیغاتي و مانند اين ها را بايد ب��ه گونه اي به هم مرتبط كنیم تا اين ك��ه نمايش هنري به حقیقت
بپیوندد )كالن، 1387: 6(.
52
1391
یز پای
م نهـ
ره شما
ي
هشژو
ـ پمي
علامه
صلنف
3-1. عناصر منظر شهريهمان طور كه اشاره شد عوامل بسیاری در شكل گیري و تقويت هويت در يك ش��هر تاثیر گذارند كه اين پژوهش به بررس��ي نقش منظر شهري در هويت ش��هر مي پردازد. اما هريك از عناصر منظر ش��هري نیز تاثیر متفاوتي در اين امر دارند. برخي از آن ها ملموس ترند و بیش��تر مورد توجه شهروندان قرار مي گیرند. البته نمي توان هی��چ يك از اين عناصر را در ش��كل دهي به منظر ش��هري خوب نادي��ده گرفت، بلكه مي توان از لحاظ می��زان تأثیرگذاري، آن ها را درجه بندي كرد. براي مثال ايرانمنش، نقش فضاي س��بز را بیشتر از ساير عوامل طبیعي مي داند. همچنین بحريني، از مبلمان شهري به عنوان عنصري كه فضاي شهري را پويا و زنده مي كند، نام برده اس��ت و براي آن نقش پررنگي قائل شده است. راب كرير، فضاهاي ش��هري را از اجزاي مهم در ارتقای هويت فرهنگي ش��هر، نام برده
است. جداره ها نیز از عناصر مهم به شمار مي روند.بر اساس مصاحبه ها و پرسشنامه هاي تهیه شده به وسیلة محقق، نتايجي به دس��ت آم��د كه در نمودار زير ارائ��ه مي گردد. مصاحبه ش��وندگان بیش ترين تاثیر در بین عناص��ر منظر را به ترتیب براي جداره ها، فضاي س��بز، فضاهاي ش��هري و مبلمان ش��هري در نظر گرفتند و هنرهاي محیطي، نورپردازي، پیاده روها، تبلیغات شهري
و نورپردازي در اولويت های بعدي واقع شدند.البت��ه هیچ يك از عناصر ذكر ش��ده به تنهاي��ي معنا و مفهوم و عملك��ردي ندارند، بلكه دركنار عناصر ديگر دارای معنا می ش��وند. ب��راي مثال فضاهاي ش��هري با مبلم��ان، نورپردازي، كف س��ازي و فضاي س��بز ش��كل مي گیرد و جداره ها نیز ب��دون رنگ بي روح مي ش��ود. ابتدايي تري��ن و اثرگذارترين ش��اخص هاي طبیعي يك محل عوارض آن اس��ت. اگر با ع��وارض طبیعي به فراخور وضعیت خاص ش��ان برخورد ش��ود، علاوه بر تامین آس��ايش ش��هروندان و نزديك ش��دن به يك م��كان خوب، مي توان ش��هري با محله های
برخوردار از تشخص داشت.
نمودار شماره 1: ميزان تاثير هريك از عناصر منظر شهري
4. بي هویتي یا بحران هویتهويت امری است نسبي و نمي توان به صورت مطلق از بي هويتي س��خن گفت. بهزادفر، در اين زمینه اين گون��ه اعتقاد دارد كه »در راهكار س��نجي هويت ش��هري مفاهیمي چون بي هويتي يا هويت
نداش��تن معني و مصداق ندارد. بي هويتي به معناي سلب هرگونه امكان تش��خیص، مفهومي است كه در دنیاي واقعي شايد هیچ گاه به صورت مطل��ق نمود نیابد« )بهزادفر،1387(. اگر انس��ان نتواند معن��اي نمادين و فرهنگي فضا را درك كند، در آن فضا احس��اس آرام��ش نخواهد كرد و نمي تواند ب��ا آن محیط ارتباط برقرار كند. در صورتي ك��ه اين ضعف ارتباط ادامه پی��دا كند، فرد دچار بحران هويت مي شود. قاسمي، بزرگ ترين پیامد بحران هويت را احساس بي ريش��ه بودن و دلیل اين بي ريشه بودن را مخدوش بودن هويت
مكان مي داند. )قاسمي، 1383: 79( انسان به عنوان موجودي متفكر، در برخورد با محیط به گزينش و پ��ردازش اطلاعات دريافتي از آن مي پردازد. فرآيند پردازش اين اطلاعات در ذهن انس��ان انجام مي ش��ود. بازت��اب محیط در ذهن فرد، نتیجة دو نوع نظام به دست آوردن دانسته هاست. اول، تجربه مس��تقیم از طريق خود فرد و دوم، تجربه غیر مس��تقیم از طريق تبادل تجربه با ديگران در بستر تقابل هاي روزمره اجتماعي و يا به walmsley,( ارث ب��ردن گروهي از ع��ادات و آداب فرهنگي محیط21 :1990(. هنگامي ك��ه اين اطلاع��ات در ذهن فرد قرار مي گیرد،
تجربیات فردي و جمعي وي از گذش��ته و حال به او كمك مي كند تا عینیت براي او دارای معنا گردد. همان طور كه اش��اره ش��د، فرد در برخ��ورد با محیط به ارزيابي آن مي پردازد. چنانچه تصوير قبلي از يك محیط مطلوب داش��ته باشد به مقايسه آن با محیط موجود مي پردازد و اگر تجربه قبلي نداش��ته باش��د، در ذهن خود محیط مطلوب را تصور و ترسیم مي كند. تصوير ذهني يك فرد تحت تاثیر توان ادراكي، مهارت هاي بازشناسي، شخصیت، ارزش و فرهنگ وي است )پیشین: 21(. چنانچه محیط زندگي فرد با تصوراتش فاصله زيادي داشته و نتواند ذهنیت خود را در در دنیای واقعی، مشاهده كند، با سرخوردگي با محیط برخورد نموده و به آن احساس تعلق
نخواهد داشت.4-1. اهميت رابطه هويت و منظر شهري
با نگاهي گذرا به س��یماي ش��هرها، امري كه بیش از هر مسأله ديگري به چشم مي آيد اين است كه عناصر مختلف تشكیل دهنده منظر ش��هر از يك طرح و نظم خاص پی��روي نمي كند. برخوردار نبودن شهر از يك منظر شهري خوب، باعث عدم جذابیت و كشش شهروندان به شهر مي شود و شهر صرفا به فضايي برای پاسخ گويي به نیازهاي اولیه بش��ر تبديل می گردد. در س��یماي اكثر شهرهاي ما هیچ اثر و نش��اني از تاريخ و هويت فرهنگي ش��هر در آن ديده نمي ش��ود. بي توجهي به تاريخ و فرهنگ شهر، باعث عدم احساس تعلق ش��هروندان به ش��هر گرديده و نمود مستقیم در زندگي آنان دارد. بي هويتي شهر و عدم احساس تعلق، شهر را تبديل به فضايي
بي روح مي كند. يك��ي ديگر از پیامدهاي بي هويتي ش��هر، ب��روز ناهنجاري هاي رفتاري و اجتماعي است. طراحي هدفمند فضاهاي شهري و منظر شهر و ايجاد يا ارتقای هويت شهر مي تواند حس تعلق به شهر را در شهروندان تقويت كند و باعث افزايش مشاركت آنان در شهر شود.
53
ت(دش
اكر پ
شهی
ردمو
عه طال
)مری
شهظر
و منت
هوی
5. فرضيه های پژوهشموارد بسیاری در ايجاد و تقويت حس تعلق فرد به جامعه وجود دارد كه اين تحقیق به بررس��ي جنبه هاي منظر شهري مي پردازد. به يقین اگر منظر ش��هري از ي��ك برنامه مدون و هماهنگ پیروي كند ش��هرها از اين نابس��اماني ديداری كه امروزه گريبان گیرشان شده، خارج مي شوند. فرضیه را مي توان به صورت زير مطرح كرد: عناصر منظر ش��هري از قبیل عناصر طبیعي و مصنوعي شامل: فضاي س��بز، فضاهاي شهري، مبلمان شهري، جداره ها، پیاده رو ها، نورپردازي، هنرهاي ش��هري و تبلیغات محیط��ي، مي توانند باعث
ارتقای هويت شهر شوند.5-1. چشم انداز تحقيق
• ريشه يابي عناصر هويت بخش به شهر،• شناخت عناصر مطلوبیت محیط شهر،• بررسي جنبه هاي مختلف منظر شهري،• صرف��ه جوي��ي در منابع مالي عمراني ش��هر ب��ا ارائه طرح
بهسازي منظر شهر.هدف اين موارد در مجموع، جس��تجوي عوامل هويت بخش در ش��هر و تقوي��ت آن و در نهايت ايجاد حس تعلق به جامعه اس��ت. به اين ترتیب با افزايش حس تعلق به ش��هر، بسیاري از رفتارهاي نابهنجار اجتماعي كنترل مي شود و همانطور كه شهر نیازهاي فرد را م��ورد توجه قرار مي ده��د، فرد نیز خود را ملزم به حفظ ش��هر مپي بین��د. همچنین اين تحقیق به عنوان يك طرح كاربردي براي منظر ش��هر می تواند و در اختیار شهرداري و اداره های مشابه قرار
گیرد. 6. روش تحقيق
مراحل تحقیق در پژوهش حاضر، به شرح زير است:مرحله اول: شناخت تحلیلي سامانه ها
سامانه هاي مورد بررسي در تحقیق حاضر، شامل سامانه كالبدي و عملك��ردي اس��ت. در اين مرحله با اس��تناد ب��ه ادبیات تحقیق، فهرس��ت ويژگي هاي س��امانه هاي انس��اني و معماري تهیه شده و در س��امانه كالبدي؛ ويژگی های مربوط به فضاي س��بز، جداره ها، مسیرهاي پیاده، فضاهاي عمومي شهري، مبلمان شهري، تابلوهاي تبلیغاتي، هنر شهري و نورپردازي و همچنین در سامانه عملكردي؛
میزان رضايت از فضا و حس تعلق مورد بررسي قرار گرفت.مرحله دوم : نگرش سنجي از شهروندان ساكن در شهر پاكدشت
در اين بخش پس از ذك��ر جمعیت آماري و برآورد حجم نمونه م��ورد مطالع��ه، ابزار س��نجش و اعتب��ار آن را مورد بررس��ي قرار
مي دهیم.6-1. جمعيت آماري
جمعیت آماري در اين مرحله از تحقیق، ش��هروندان س��اكن در شهر پاكدشت هستند. 6-1. انتخاب نمونه
در تحقیق حاضر، از روش نمونه گیري خوشه اي استفاده گرديده اس��ت. در اين پژوهش انتخاب حجم نمونه آماري مورد انتخاب از
ش��هرونداني كه در محدوده س��ايت انتخابي از ش��هر پاكدشت به فعالیت مي پردازند، اس��تفاده ش��د و محدوده مورد مطالعه، بخش
مركزي و قديمي شهر پاكدشت است.6-3. ابزار تحقيق
در اين پژوهش، به دلیل در دسترس نبودن پرسشنامه مناسب، بر اساس ادبیات موضوع و فرضیه مورد نظر، جدول هدف – محتوا تنظیم ش��د. به اين صورت ك��ه ويژگي هاي مربوط ب��ه هر يك از س��امانه هاي عملكردي و كالبدي به ترتیب در س��تون هاي جدول هدف – محتوا درج گرديد. ابتدا س��ؤالات طراحي ش��ده در اختیار 5 تن از اس��تادان متخصص دانش��گاه هاي كشور قرار گرفت و آنان به اين س��ؤال كه »آيا محت��وا، هدف را پوش��ش مي دهند يا نه؟« و در مرحله بعد به اين س��ؤال كه »آيا س��ؤالات، هدف را پوش��ش مي دهن��د يا نه؟« جواب دادند. بع��د از تهیه جدول هدف و محتوا و كارايي آن، پرسش��نامه باز تهیه ش��د و با تايید متخصصان، بین 10 نف��ر از اعضاي جامعه آماري مورد پرس��ش ق��رار گرفت. پس از بررس��ی پاسخ ها، پرسشنامه بسته تهیه ش��د. اين پرسشنامه به صورت آزمايش��ي در مورد 30 نفر اجرا شد و پس از اطمینان يابی از روايي س��ؤالات، آزمون به صورت خوش��ه اي در میان شهروندان
ساكن در شهر پاكدشت عملیاتي گرديد. 6-4. اعتبار سنجي ابزار اندازه گيري
ب��راي تعیین می��زان پايايي س��ؤالات از روش آلف��اي كرونباخ اس��تفاده شده است. سؤالات پرسش��نامه با آلفاي كرونباخ 0/941
داراي پايايي مناسبي است.6-5. روايي پرسشنامه
براي تعیین روايي س��ؤالات از روش هاي رواي��ي صوري، روايي محتوايي و روايي سازه به شرح زير استفاده شده است.
الف–روايي صوري: براي تعیین اعتبار صوري سؤالات پرسشنامه از اس��اتید مجرب و متخصص كه با موضوع تحقیق آشنايي داشتند خواس��ته ش��د كه آيا س��ؤالات براي تأمین هدف پژوهش مناسب
است يا خیر.ب–رواي��ي محتوايي: هنگام طراحي س��ؤالات از جدول هدف–
محتوا براي تأيید روايي محتوايي سؤالات استفاده شد.ج–روايي س��ازه: براي تعیین روايي سازه از روش تحلیل عاملي استفاده شده است. لازمه تحلیل عاملي، تحلیل سؤالات پرسشنامه
است كه در ادامه بیان خواهد شد.6-6. طرح پژوهش
براي تحلیل داده ها از شیوه علي– مقايسه اي استفاده شده است. و براي بررس��ي روابط بین عوامل ها از روش تحلیل مسیر استفاده
شده است.6-7. تحليل مسير
تحلیل مس��یر، نوعي الگويابی اكتشافي است كه در اين تحقیق، پس از ترس��یم الگوی خطي رابطه متغیرهاي تحقیق، با استفاده از نرم افزار Amos 18 میزان رابطه متغیرها به دس��ت آمد. با بررس��ي تأثیرات مستقیم و غیر مستقیم متغیرها، الگوی پیشنهادي اصلاح
54
1391
یز پای
م نهـ
ره شما
ي
هشژو
ـ پمي
علامه
صلنف
شد. در تحقیق پس از ترسیم الگو، الگوی پیشنهادي تجزيه و تحلیل گرديد و با ش��اخص هاي برازندگي مقايسه ش��د. پس از تأيید الگو، فرضیه هاي تحقیق بر اساس الگو، مورد تحلیل قرار گرفت. در تحلیل
مسیر دو روش وجود دارد:تعیین الگويابی روابط علي،. 1الگويابي معادلات ساختاري.. 2
6-8. يافته هاپ��س از انتخاب نمونه هاي مورد مطالعه )میدان بس��یج تا میدان س��اعت ( در پاكدش��ت، و جمع آوري داده ها به وس��یله پرسشنامه و مصاحب��ه، ب��ا روش تحلیل عوامل، مهم تري��ن متغیرهاي مؤثر در تحقیق بدست آمد. سپس بر اساس ارتباط متغیرهاي مذكور، الگوی فرضي پیش��نهاد گرديد و پس از تأيید درستي الگوی پیشنهادي با روش تحلیل مسیر، فرضیه هاي تحقیق بر اساس الگوی تحلیل شد. نتاي��ج حاصل از تحلیل در نرم افزار Amos میزان ارتباط مس��تقیم و غی��ر مس��تقیم بین عوامل مورد بررس��ي قرار گرف��ت و به عنوان نتیجه ارتباط عوامل به دس��ت آمد و بر اساس اين ارتباط ها، الگوی تاثی��ر عناصر منظر ش��هري خوب بر ارتقای هويت ش��هر مبتني بر افزايش حس تعلق به شهر و سهولت دسترسي و كارايي براي تمامي
شهروندان استنتاج گرديد.
7. تجزیه و تحليل داده هابراي تجزيه و تحلیل اطلاعات به دس��ت آمده در دو بخش به آن
مي پردازيم:1- توصیف داده ها، 2- تجزيه و تحلیل داده ها.
در بخ��ش اول، داده هاي پژوهش��ي حاضر را به ص��ورت توضیح عوامل و تحلیل رابطه آن ها به روش تحلیل مسیر توضیح مي دهیم، چرا كه تحلی��ل عواملي كه از چندين متغیر به دس��ت آمده موجب
آساني در تجزيه و تحلیل خواهد شد.براي بررس��ي توصیفي داده هاي پژوهش از جدول توزيع فراواني
هريك از عوامل استفاده شده است:7-1. توزيع فراواني عامل »فضاي سبز«
بررسي توزيع فراواني پاسخ ها بر حسب عامل »فضاي سبز« نشان مي دهد كه 0 درصد از پاسخ دهندگان توافق كم، 49/2 درصد توافق
متوسط و 50 درصد نیز توافق زياد دارند )جدول 1 و نمودار 2(.مي توان گفت كه پرس��ش ش��وندگان فضاي سبز را به عنوان يك
عامل در منظر شهري تشخیص داده اند.
جدول شماره 1: ميزان توافق با تاثير عامل »فضاي سبز«فراواني )درصد(فراواني )تعداد(سطح توافق
00كم
5848.3متوسط
6050زياد
21.7بدون پاسخ
نمودار شماره 2: ميزان توافق با تاثير عامل »فضاي سبز«
7-2. توزيع فراواني عامل »جداره ها«بررسي توزيع فراواني پاس��خ ها بر حسب عامل »جداره ها« نشان مي دهد كه 1/7 درصد از پاس��خ دهندگان توافق كم، 5 درصد توافق متوسط و 91/6 درصد نیز توافق زياد دارند )جدول 2 و نمودار 3(.
مي توان گفت كه پرسش شوندگان جداره ها را به عنوان يك عامل در منظر شهري تشخیص داده اند.
جدول شماره 2: ميزان توافق با تاثير عامل »جداره ها«فراواني )درصد(فراواني )تعداد(سطح توافق
21.7كم
65متوسط
11091.6زياد
21.7بدون پاسخ
نمودار شماره 3: ميزان توافق با تاثير عامل »جداره ها«
7-3. توزيع فراواني عامل »مسيرهاي پياده«بررس��ي توزيع فراواني پاسخ ها بر حس��ب عامل »مسیرهاي پیاده« نش��ان مي دهد كه 1/7درصد از پاسخ دهندگان توافق كم، 57/5درصد توافق متوسط و 40/8درصد نیز توافق زياد دارند )جدول 3 و نمودار 4(. مي توان گفت كه پرسش ش��وندگان مسیرهاي پیاده را به عنوان
يك عامل در منظر شهري تشخیص داده اند.
جدول شماره 3: ميزان توافق با تاثير عامل »مسيرهاي پياده«فراواني )درصد(فراواني )تعداد(سطح توافق
21.7كم
6975.5متوسط
4940.8زياد
00بدون پاسخ
نمودار شماره 4: ميزان توافق با تاثير عامل »مسيرهاي پياده«
55
ت(دش
اكر پ
شهی
ردمو
عه طال
)مری
شهظر
و منت
هوی
7-4. توزيع فراواني عامل »فضاهاي عمومي شهري«بررس��ي توزيع فراواني پاسخ ها بر حسب عامل »فضاهاي عمومي ش��هري« نش��ان مي دهد كه 0 درصد از پاس��خ دهندگان توافق كم، 14/2 درص��د توافق متوس��ط و 84/1 درصد نیز تواف��ق زياد دارند
)جدول 4 و نمودار 5(.مي توان گفت كه پرس��ش شوندگان فضاهاي عمومي شهري را به
عنوان يك عامل در منظر شهري تشخیص داده اند.
جدول شماره 4: ميزان توافق با تاثير عامل »فضاهاي عمومي شهري«فراواني )درصد(فراواني )تعداد(سطح توافق
00كم
1714.2متوسط
10184.1زياد
21.7بدون پاسخ
نمودار شماره 5: ميزان توافق با تاثير عامل »فضاهاي عمومي شهري«
7-5. توزيع فراواني عامل »مبلمان شهري«بررسي توزيع فراواني پاسخ ها بر حسب عامل »مبلمان شهري« نشان مي ده��د كه 0 درصد از پاس��خ دهندگان توافق كم، 29/2 درصد توافق
متوسط و 70/8 درصد نیز توافق زياد دارند. )جدول 5 و نمودار 6( مي توان گفت كه پرسش شوندگان مبلمان شهري را به عنوان يك
عامل در منظر شهري تشخیص داده اند.
جدول شماره 5: ميزان توافق با تاثير عامل »مبلمان شهري«فراواني )درصد(فراواني )تعداد(سطح توافق
00كم
3529.2متوسط
8570.8زياد
00بدون پاسخ
نمودار شماره 6: ميزان توافق با تاثير عامل »مبلمان شهري«
7-6. توزيع فراواني عامل »تبليغات شهري«بررسي توزيع فراواني پاسخ ها بر حسب عامل »تابلو مغازه ها و تبلیغات شهري« نشان مي دهد كه 0درصد از پاسخ دهندگان توافق كم، 68/3درصد
توافق متوسط و 31/7درصد نیز توافق زياد دارند )جدول 6 و نمودار 7(.
مي توان گفت كه پرسش شوندگان تابلو مغازه ها و تبلیغات شهري را به عنوان يك عامل در منظر شهري تشخیص داده اند.
جدول شماره 6: ميزان توافق با تاثير عامل »تبليغات شهري«فراواني )درصد(فراواني )تعداد(سطح توافق
00كم
8268.3متوسط
3831.7زياد
00بدون پاسخ
نمودار شماره 7: ميزان توافق با تاثير عامل »تبليغات شهري«
7-7. توزيع فراواني عامل »هنر شهري«بررسي توزيع فراواني پاسخ ها بر حسب عامل »هنر شهري« نشان مي دهد كه 3/3درصد از پاس��خ دهندگان توافق كم، 3/3درصد توافق
متوسط و 93/4درصد نیز توافق زياد دارند )جدول 7 و نمودار 8(.بنابراين با قاطعیت مي توان گفت كه پرسش شوندگان هنر شهري
را به عنوان يك عامل در منظر شهري تشخیص داده اند.
جدول شماره 7: ميزان توافق با تاثير عامل »هنر شهري«فراواني )درصد(فراواني )تعداد(سطح توافق
43.3كم
43.3متوسط
11293.4زياد
00بدون پاسخ
نمودار شماره 8: ميزان توافق با تاثير عامل »هنر شهري«
7-8. توزيع فراواني عامل »نور پردازي«بررسي توزيع فراواني پاسخ ها بر حسب عامل »نور پردازي« نشان مي دهد كه 0درصد از پاس��خ دهندگان توافق كم، 21/1درصد توافق
متوسط و 77/2درصد نیز توافق زياد دارند )جدول 8 و نمودار 9(.مي توان گفت كه پرسش ش��وندگان نور پ��ردازي را به عنوان يك
عامل در منظر شهري تشخیص داده اند.
56
1391
یز پای
م نهـ
ره شما
ي
هشژو
ـ پمي
علامه
صلنف
جدول شماره 8: ميزان توافق با تأثير عامل »نور پردازي«فراواني )درصد(فراواني )تعداد(سطح توافق
00كم
2421.1متوسط
9477.2زياد
21.7بدون پاسخ
نمودار شماره 9: ميزان توافق با تاثير عامل »نور پردازي«
8. طراحي و توصيف الگوی تحقيق نتاي��ج حاصل از نگرش س��نجي از 120 نفر از ش��هروندان ش��هر پاكدشت در نمونه هاي خوشه اي نشان داد كه عوامل تاثیرگذار منظر شهري در افزايش حس تعلق به شهر در محدوده طراحي به صورت زير است: 1- فضاي سبز، 2- فضاهاي عمومي شهري، 3- جداره ها، 4- مبلمان شهري، 5- هنر شهري، 6- مسیرهاي پیاده، 7- تبلیغات
شهري، 8-نورپردازي.بر اس��اس فرضیه تحقیق، ارتباط عوامل ذكر ش��ده را مي توان به
صورت الگوی فرضي زير نشان داد:بر اساس الگو، عامل »منظر شهري« متغیر مستقل و »حس تعلق و هويت« متغیر وابسته و عوامل ديگري چون: فضاي سبز، فضاهاي عمومي ش��هري، جداره ها، مبلمان ش��هري، هنر شهري، مسیرهاي پیاده، تبلیغات ش��هري و نورپردازي عوامل میانجي هس��تند. براي اطمینان از درس��تي الگوی پیش��نهادي بايد با روش تحلیل مسیر،
ارتباط متغیرها بیان شود.
نمودار شماره 10: الگوی پيشنهادي
جدول شماره 10: تأثير مستقيم استانداردlabelسطح معني داريtتأثير عواملبرآورداستانداردخطاي اندازه گيري
0.05 < P0.0235.2380.1030.8270.689منظر شهري، فضاي سبز0.01 < P0.0047.2340.1590.5180.724فضاي سبز، فضاهاي شهري0.01 < P0.0131.9040.0580.6540.335منظر شهري، فضاهاي شهري0.01 < P0.1404.0340.1100.1560.221منظر شهري، مبلمان شهري0.01 < P0.431-0.1900.298-0.8851.205مبلمان شهري، فضاهاي شهري0.05 < P0.0081.0980.1190.6640.873منظر شهري، نورپردازي0.01 < P0.1258.9470.3770.9580.672نورپردازي، فضاهاي شهري0.05 < P0.675-1.4880.3260.773-0.558منظر شهري، تبلیغات شهري0.01 < P0.0037.9120.1981.0031.025تبلیغات شهري، جداره ها0.01 < P0.0245.8700.2190.6890.983منظر شهري، هنر شهري0.05 < P0.0762.1340.0920.8800.908هنر شهري، جداره ها0.05 < P0.0133.0280.0180.7200.458هنر شهري، فضاهاي شهري0.05 < P0.0562.9800.2690.3320.209منظر شهري، مسیر پیاده0.01 < P0.597-0.9260.122-0.5570.995منظر شهري، جداره ها0.05 < P0.0822.9400.2850.9981.220فضاي سبز، هويت شهري0.05 < P0.0943.0990.0360.5410.652مسیر پیاده، هويت شهري0.01 < P0.0698.5630.1670.6650.354جداره ها، هويت شهري0.05 < P0.0431.0450.2900.8531.185فضاهاي شهري، هويت شهري
57
ت(دش
اكر پ
شهی
ردمو
عه طال
)مری
شهظر
و منت
هوی
9. تحليل الگوی پيشنهادي و بررسي فرضيهبراس��اس الگوی ارائه ش��ده، ب��ا در نظر گرفت��ن رابطه توصیفي متغیره��ا، مي توان فرضیه هاي تحقیق را مورد تجزيه و تحلیل قرار داد. ش��ايان به ذكر است در صورتي كه سطح معني داري از 0/05 بیش��تر باشد، فرضیه رد ش��ده و معني دار نخواهد بود و در حالتي كه س��طح معني داري از 0/001 كمتر باش��د، فرضیه های تحقیق تايید ش��ده و در س��طح 99 درصد معني دار اس��ت. در حالتي كه س��طح معني داري از 0/05 كمتر باشد، فرضیه تحقیق تايید شده و در س��طح 95 درصد معني دار اس��ت. با اين توضیح به بررس��ي نتیجه فرضیه تحقیق، )عناصر منظر شهري از قبیل عناصر طبیعي و مصنوعي ش��امل فضاي سبز، فضاهاي ش��هري، مبلمان شهري، جداره ه��ا، پیاده رو ه��ا، نورپ��ردازي، هنرهاي ش��هري و تبلیغات
محیطي، مي توانند باعث ارتقاء هويت شهر شوند( مي پردازيم.بر اساس الگوی تحقیق و جدول كه سطح معني داري را بیشتر از 0/05 نش��ان مي دهد، مي توان نتیجه گرفت كه فرضیه در سطح 95 درصد اطمینان قرار دارد و معني دار است. بعبارت ديگر عوامل منظر شهري و ارتباط آن ها با هويت شهر درست انتخاب شده اند.
نتيجه گيریآسايش ديداری و محیطي از مولفه هاي مهم و اساسي محیط هاي ش��هري امن محس��وب مي شوند، چرا كه براي س��كونت و زندگي، ش��هر خانه ای اس��ت بزرگ و همان گونه كه خان��ه بايد از صفات و مزايايي برخوردار باش��د تا س��كونت و زندگي را مطلوب و آسايش بخش س��ازد، شهر نیز نیازمندِ كیفیت ها و ويژگي هايي براي تامین آس��ايش، راحتي و امنیت اس��ت، پس ضرورت ايج��اد محیط هاي امن، ش��هر را وادار مي كند تا از محیط هاي مطلوب از نظر ديداری بهره من��د بوده و حس تعلق به جامعه را در بین افراد تقويت كند و اين امر خود جلوي بس��یاري از ناهنجاري ها را مي گیرد. از مباحث مطرح ش��ده مي توان نتیجه گرفت در بخش هايي كه آش��فتگي و اغتش��اش ديداری كمتري وج��ود دارد و فضاهاي ش��هري از يك تناسب مطلوب بصري بهره مند هستند نسبت به ساير فضاها، شايد
با اغتشاش رفتاري كمتري مواجه خواهیم بود.امر بعدي كه لازم اس��ت درنظر گرفته شود، مسألة صرفه جويي و مص��رف هدفمند بودجه هاي عمراني ش��هر در بخش زيباس��ازي منظرشهري است. ضرورت صرفه جويي در زمین ه های مالي ايجاب مي كند كه يك طرح جامع براي بهسازي منظر شهري وجود داشته باشد، چرا كه يكي از گره های شهری كه همواره وجود دارد، مسائل مالي اس��ت. بخش زيادي از بودجه عمراني شهر صرف زيباسازي و نماي شهر می شود. مس��أله اصلي اين جاست كه طرح هاي جامعي برای بهسازي ش��هر وجود ندارد و با تغییرات مديريتي، سیاست ها نیز تغییر مي كند و فرد جديد تمامي تصمیم گیری های قبلي را كه برخی اجرا نیز ش��ده اس��ت به سلیقه خود لغو مي كند و در نتیجه، بار مالي هنگفتي به ش��هر تحمیل می نمايد. با ارائه طرح بهس��ازي منظر ش��هري و ارائه برنامه درازمدت مي توان يك رويه ثابت برقرار
نموده و صرفه جويي خوبي در هزينه ها به عمل آورد.
فهرست منابع و مراجع اي ي��ن بنتل��ي )1389(، محيط هاي پاس�خ ده، ترجمه مصطفي . 1
بهزادفر، دانشگاه علم و صنعت، چاپ پنجم. ايرانمنش، نس��یم )1385(، »راهكار هاي طراحي ش��هري«، مجله . 2
معماري و فرهنگ، سال هفتم، شماره 24. ايرانمنش، نس��یم و چیتسازان، نس��یم )1385(، زيبايي شناسي . 3
ش�هري، مجموعه مقالات همايش شهرهاي جديد، شركت عمران شهرهاي جديد.
بحريني، حسین )1377(، فرايند طراحي شهري، دانشگاه تهران.. 4 بحريني، س��ید حسین )1387(، تحليل فضاي شهري، انتشارات . 5
دانشگاه تهران، چاپ ششم. ب��ل، س��یمون )1386(، عناصرطراحي بص�ري معماري منظر، . 6
ترجمه محمد احمدي نژاد، نشر خاك. بل، س��یمون )1386(، منظر،الگو، ادراك، فرآيند، ترجمه بهناز . 7
امین زاده، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم. بهزادفر، مصطفي )1387(، هويت ش�هر، موسسه نشر شهر، چاپ . 8
دوم. پیر موره، ماري آلن )1373(، فضاهاي ش�هري، ترجمه حس��ین . 9
رضايي، شهرداري تهران. تانكیس )1388(، فرن- فضا، ش�هر و نظريه اجتماعي، مترجم . 10
حمیدرضا پارسي، ارزون افلاطوني، دانشگاه تهران. تیبالدز، فرانس��یس )1387(، ش�هرهاي انس�ان محور، ترجمه . 11
حسنعلي لقايي، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم. جي، پیتر )1388(، درختان در منظر ش�هري، ترجمه غلامي و . 12
ابذل، انتشارات ره شهر. دهخدا، علي اكبر )1372(، لغتنامه، انتشارات دانشگاه تهران.. 13 ذكاوت، كام��ران )1385(، هوي�ت ش�هرهاي جدي�د، مجموعه . 14
مقالات همايش شهرهاي جديد، شركت عمران شهرهاي جديد. راب كرير )1386(، فضاهاي ش�هري، ترجمه خسرو هاشمي نژاد، . 15
نشر خاك، چاپ دوم. رض��ازاده، راضی��ه، »بحران ادراك��ي رفتاري در فضاي ش��هري«، . 16
ماهنامه شهرداري ها، سال دوم، شماره 23. ريچارد هدمن و انرويازوس��كي )1373(، مباني طراحي ش�هري، . 17
ترجم��ه راضیه رض��ازاده و مصطفي عباس زادگان، دانش��گاه علم و صنعت، چاپ دوم.
زبردس��ت، اس��ماعیل )1383(، اندازه ش�هر، مرك��ز مطالعاتي و . 18تحقیقاتي شهرسازي و معماري، 1383.
صالح��ي، اس��ماعیل )1387(، ويژگي ه�اي محيط�ي فضاهاي . 19شهري امن، مركز مطالعاتي و تحقیقاتي شهرسازي و معماري.
عارفی��ان، فاطم��ه )1385(، طراح�ي ش�هري و ايج�اد مناظر . 20مطلوب در ش�هرهاي جديد، مجموعه مقالات همايش شهرهاي
جديد، شركت عمران شهرهاي جديد. فرجام��ی، محمدرض��ا )1383(، ابع�اد هويت ش�هری، مجموعه . 21
مقالات همايش مسايل شهرسازی، جلد اول، ساخت كالبدی شهر. فكوهي، ناصر )1383(، انسان شناسي شهري، نشر ني.. 22 قاسمي اصفهاني، مرواريد )1383(، اهل كجا هستيم؟، انتشارات . 23
روزنه. كالن،گ��وردون )1387(، گزيده منظر ش�هري، ترجمه منوچهر . 24
طبیبیان، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ سوم. الكرداني، دلیله )1385(، هنر همگاني در شهرهاي جديد، مجموعه . 25
مقالات همايش شهرهاي جديد، شركت عمران شهرهاي جديد.
58
1391
یز پای
م نهـ
ره شما
ي
هشژو
ـ پمي
علامه
صلنف
كريستوفر الكس��اندر )1388(، الگوهاي استاندارد در معماري، . 26ترجمه فرشید حسیني، مهرازان، چاپ اول.
گل، ي��ان )1389(، فضاهاي عموم�ي و زندگي جمعي، ترجمه . 27علي غفاري و سهیلي پور، انتشارات دانشگاه شهید بهشتي.
لین��چ، كوين )1372(، س�يماي ش�هر، ترجم��ه منوچهر مزيني، . 28دانشگاه تهران.
لین��دا گ��روت و ديوي��د وان��گ )1386(، روش ه�اي تحقيق در . 29معماري، ترجمه علیرضا عیني فر، دانشگاه تهران، چاپ دوم.
محمودي نژاد، هادي )1388(، فضا و مكان در طراحي شهري، . 30انتشارات هله.
مدني پور، علي، )1379(، طراحي فضاي ش�هري، ترجمه فرهاد . 31مرتضايي، انتشارات شركت پردازش و برنامه ريزي شهري.
مدن��ي پور، علي )1387(، طراحي فضاي ش�هري، ترجمه فرهاد . 32مرتضايي، انتشارات پردازش و برنامه ريزي شهري، چاپ سوم.
مرتضايي، سید رضا )1382(، رهيافت هايي در طراحي مبلمان . 33شهري، سازمان شهرداري ها، چاپ دوم.
مزيني، منوچهر )1387(، مقالاتي در باب ش�هر و شهرسازي، . 34دانشگاه تهران.
معین، محمد )1360(، فرهنگ فارسي معین، انتشارات امیركبیر.. 35 میرمقتداي��ي، مهتا و ژاله طالبي )1385(، هويت كالبدي ش�هر، . 36
مركز تحقیقات ساختمان و مسكن. هاش��م نژاد، هاشم )1385(، »فضاي ش��هري«، مجله معماري و . 37
فرهنگ، سال هفتم، شماره 24.
38. Gehl, Jan (1987), Life Beetween Buildings, Van Nos-trand Reinhold. NewYork.
39. Walmsley , DJ (1988), Urban living. Longman Scien-tific and Technical. NewYork.