˹ѧÊ×ÍàÃÕ¹ ÃÒÂÇÔªÒ¾×é¹°Ò¹ ภาษาไทย...
TRANSCRIPT
ภาษาไทยวรรณคดและวรรณกรรม ม.๔
ชนมธยมศกษาปท ๔กลมสาระการเรยนรภาษาไทย
ตามหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช ๒๕๕๑
ผเรยบเรยงนายภาสกร เกดออนนางสาวระววรรณ อนทรประพนธนางฟองจนทร สขยงนางกลยา สหชาตโกสยนางสาวศรวรรณ ชอยหรญ
ผตรวจนางประนอม พงษเผอกนางจนตนา วรเกยรตสนทรนางวรวรรณ คงมานสรณ
บรรณาธการนายเอกรนทร สมหาศาล
˹ѧÊ×ÍàÃÕ¹ ÃÒÂÇÔªÒ¾×é¹°Ò¹
พมพครงท ๑๐สงวนลขสทธตามพระราชบญญตISBN : 978-616-203-077-2
รหสสนคา ๓๔๑๑๐๐๗
ตามหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช ๒๕๕๑ ไดกาหนดให
ภาษาไทย ซงเปนภาษาประจาชาต เปนรายวชาพนฐานทผเรยนทกคนตองเรยน เพอพฒนา
ศกยภาพของผเรยนใหสามารถใชภาษาไทยไดอยางถกตองตามหลกภาษาไทย และเกด
ความรความเขาใจในเอกลกษณทางภาษาของชาต
ภาษาไทย เปนเอกลกษณของชาต เปนสมบตทางวฒนธรรมอนทาใหเกดเอกภาพ
และเปนเครองมอทใชในการตดตอสอสารเพอสรางความเขาใจและความสมพนธอนด
ของคนในชาต นอกจากน ภาษาไทยยงเปนเครองมอสาคญทชวยในการแสวงหาความร
ทงจากหนงสอและแหลงขอมลสารสนเทศตางๆ ทงน ผเรยนจะตองมความรความเขาใจ
และเลอกสรรใชภาษาไทยทถกตอง เพอธารงไวซงเอกภาพของชาตไทย และสามารถนาไป
ใชพฒนาทกษะอาชพตางๆ เพอประโยชนของตนเองและสงคม
สาหรบหนงสอเรยน รายวชาพนฐาน ภาษาไทย ชนมธยมศกษาปท ๔-๖ น
ทางคณะผเรยบเรยงไดแบงเนอหาออกเปน ๒ เลม ไดแก หลกภาษาและการใชภาษา ๑ เลม
และวรรณคดและวรรณกรรม ๑ เลม
หนงสอเรยน รายวชาพนฐาน ภาษาไทย วรรณคดและวรรณกรรมน มเนอหา
มงเนนใหผเรยนไดศกษาวรรณคดและวรรณกรรม ซงถอเปนสมบตอนลาคาทางภาษาของไทย
ดวยหวงเปนอยางยงวา คณคาดานตางๆ ในวรรณคดและวรรณกรรม จะชวยสงเสรม
และกระตนใหผเรยนรจกใชกระบวนการคดวเคราะห การวจารณ และเขาถงครรลองแหง
รสวรรณคดและวรรณกรรม สามารถสงเคราะหแนวคดของกว เรยนรวถไทย และนาไป
ประยกตใชในชวตประจาวนไดเปนอยางด
คณะผเรยบเรยงจงมความมนใจวา สถานศกษาทเลอกใชหนงสอเรยนชดน
จะพฒนาคณภาพและคณลกษณะทพงประสงคของผเรยนไดตามมาตรฐานการเรยนร
และตวชวดหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช ๒๕๕๑ กล มสาระ
การเรยนรภาษาไทย ชนมธยมศกษาปท ๔-๖ ทกประการ
ผเรยบเรยง
¤íÒ¹íÒหนงสอเรยน รายวชาพนฐาน
ชนมธยมศกษาปท ๔กลมสาระการเรยนรภาษาไทยตามหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช ๒๕๕๑
หนงสอเลมนไดรบการคมครองตาม พ.ร.บ. ลขสทธ หามมใหผใด ทาซา คดลอก เลยนแบบ ทาสาเนา จาลองงานจากตนฉบบหรอแปลงเปนรปแบบอน
ในวธตางๆ ทกวธ ไมวาทงหมดหรอบางสวน โดยมไดรบอนญาตจากเจาของลขสทธถอเปนการละเมด ผกระทาจะตองรบผดทงทางแพงและทางอาญาคาเตอน
ภาษาไทยวรรณคดและวรรณกรรม ม.๔
พมพครงท ๑สงวนลขสทธตามพระราชบญญตISBN : 978-616-203-555-5
ISBN : 978-616-203-078-9
หนา
หนวยการเรยนรท ๗
มงคลสตรคาฉนท ๑๘๘ - ๒๐๗
หนวยการเรยนรท ๘
มหาชาตหรอมหาเวสสนดรชาดก ๒๐๘ - ๒๔๓
บทเสรม
บทอาขยาน ๒๔๔ - ๒๔๙
บรรณานกรม
๒๕๐
สารบญ
หนา
บทนา
การวจกษวรรณคด ๑ - ๒๓
หนวยการเรยนรท ๑
คานมสการคณานคณ ๒๔ - ๔๑
หนวยการเรยนรท ๒
อเหนา ตอนศกกะหมงกหนง ๔๒ - ๙๙
หนวยการเรยนรท ๓
นทานเวตาล เรองท ๑๐ ๑๐๐ - ๑๑๕
หนวยการเรยนรท ๔
นราศนรนทรคาโคลง ๑๑๖ - ๑๔๓
หนวยการเรยนรท ๕
หวใจชายหนม ๑๔๔ - ๑๗๗
หนวยการเรยนรท ๖
ทกขของชาวนาในบทกว ๑๗๘ - ๑๘๗
บทน�า
การวจกษวรรณคด
วรรณคด เปนหนงสอซงแตงด มคณคาดานเนอหาสาระ และคณคา
ทางวรรณศลป การทจะนยมหรอยอมรบวาหนงสอเรองใดแตงดหรอมคณคา
ผอานตองสนใจใครร และควรอานอยางไตรตรองใหถองแท เพอจะไดเขาใจใน
เรองราวและไดรบอรรถรสของบทประพนธ โดยผอานอาจจะพจารณาวาหนงสอ
เลมนนมเรองราวและเนอหาสาระอยางไร มคณคาและความงามในดานใด การอาน
ในลกษณะนเรยกวา “การอานวจกษ” ซงเปนพนฐานของการวเคราะห การวจารณ
และการประเมนคณคาวรรณคด
ตอนท õวรรณคดและวรรณกรรม
นอกจากวรรณคดจะมคณคาเปนมรดกทางปญญาของคนในชาตแลว ยงมคณคาเปน
เครองเชดชความเปนอารยะของชาต ชวยสะทอนถงบคลกลกษณะประจ�าชาต และชวยท�าให
คนในชาตมความรเรองราวในอดต อนเปนแนวทางใหพจารณาและวเคราะหไดวาบรรพบรษของ
ชาตไทยไดด�ารงชวตอยางไร จงสามารถรกษาบานเมองไวใหอนชนชาวไทยไดจนถงทกวนน
นอกจากน คณคาส�าคญของวรรณคดอกประการหนงกคอ คณคาดานอารมณและคณคาดาน
ความงาม ความไพเราะ เพราะการอานวรรณคดจะท�าใหผอานไดรบความเพลดเพลนดานเนอหา
และไดรสดานอกษรศลปไปพรอมๆ กน ทงยงเปนการสงเสรมจตใจผอานใหมสนทรยะและเขาใจ
หลกความจรงในโลกและมนษยยงขน เพราะวรรณคดเปนเรองราวของมนษยซงมทงดและชว
ความส�าเรจและความลมเหลว ความซอสตยและความหลอกลวง เปนตน การอานวรรณคดจง
กอใหเกดความรก ความหวงแหนในวรรณคดทตนไดรบมอบจากบรรพบรษ และยงจะกอใหเกด
ความตองการทจะรกษาและจรรโลงวฒนธรรมดานวรรณศลปของตนตอไปดวย
วรรณคดจงเปรยบไดกบกระจกเงาทสองสะทอนบางแงมมของสภาพสงคมและวฒนธรรม
ผอานจงควรศกษาเพอทจะไดเรยนรเรองราว ความเปนมา ความคด และคานยมของคนในสงคม
ในแตละสมย และเขาใจคณคาของศลปวฒนธรรมของไทยซงเปนเครองแสดงใหเหนถงความ-
เปนชาต การก�าหนดใหนกเรยนศกษาแนวทางการวจกษวรรณคด เนองดวยตองการใหนกเรยนฝกคด
พจารณา รจกสงเกต และเพมพนประสบการณดวยการอานวรรณคด แลวน�าไปคดกรองเพอขดเกลา
อารมณใหประณต ไมนยมความหยาบคายหรอความรนแรง และรจกพจารณาลกษณะนสยของคน
ผานตวละครทปรากฏในตวบทวรรณคด อนจะท�าใหนกเรยนเขาใจถงชวตและความเปนไปในโลก
รวมทงเลงเหนคณคาของเพอนมนษยไดมากยงขน
ดงนน การวจกษวรรณคดจงชวยเสรมสรางลกษณะนสยอนดใหแกผวจกษ คอ ท�าให
ผวจกษเปนผทมเหตผล มความยตธรรม และมวจารณญาณอนเปนคณสมบตทสงผลสะทอนไป
ถงประโยชนสวนอนในการด�ารงชวต ฉะนน ผอานทหวงจะไดรบประโยชนจากการอานวรรณคด
จงควรอานอยางพนจพเคราะห คอ อานอยางละเอยด แลวคดหาเหตผลแยกแยะสวนประกอบ
ของวรรณคดโดยไมยดถอความรสกหรอประสบการณสวนตนเปนหลกในการตดสนวรรณคด
ดวยความตระหนกในหลกความจรงทวา แตละคนยอมมความรสกและประสบการณตางกน
ดงนน การประเมนคาวรรณคดทถกตองจะตองใชเหตผลเสมอ พรอมกนนในขณะทก�าลงตดตาม
อานเรองตงแตตนจนจบ ผวจกษกควรจะคดตงค�าถามอยในใจดวยวา อานแลวไดรบสาระอะไรจาก
วรรณคด เชน ความบนเทง ความร ความคด คตชวต ความจรรโลงใจ เปนตน ในบางครงผวจกษ
วรรณคดอาจมความจ�าเปนตองหาความรประกอบ เพอใหเขาใจเรองไดชดเจนและรวดเรวขน
การอานอยางละเอยดดวยวธการดงกลาวนจะเปนแนวทางน�าผอานใหไปสความคดรวบยอดเกยวกบ
วรรณคดเรองนนๆ ได และสามารถประเมนคณคาวรรณคดไดอยางถกตองและมเหตผล
3
๑. การวจกษและวจารณวรรณคด
วรรณคด หมายถง หนงสอซงไดรบการยกยองวาแตงด
วจกษ หมายถง ทรแจง ทเหนแจง ฉลาด มสตปญญา เชยวชาญ ช�านาญ
การวจกษวรรณคด จงหมายถง การอานวรรณคดโดยใชความคดพจารณาไตรตรอง กลนกรอง
แยกแยะ และแสวงหาเหตผล เพอประเมนคณคาของวรรณคดไดอยางมเหตผล และพจารณาได
วาหนงสอแตละเรองแตงดแตงดอยอยางไร ใชถอยค�าและส�านวนภาษาไดไพเราะหรอลกซงเพยงใด
ใหคณคา ความร ขอคด และคตสอนใจ หรอถายทอดใหเหนสภาพชวต ความคด ความเชอของคน
ในสงคมอยางไร
สวนการวจารณวรรณคดนน เปนการแสดงความคดเหนเกยวกบวรรณคดทอาน แลว
สามารถบอกไดวาวรรณคดเรองนนดหรอไมดอยางไร ชอบหรอไมชอบดวยเหตผลใด อยางไรกตาม
การวจารณนนมอยหลายระดบ ซงจ�าเปนตองมการคดหาเหตผลมาประกอบการวจารณดวย และ
เปนเรองทตองอาศยประสบการณของผอาน รวมทงความรความสามารถในขนทสงขนไป
๒. ความส�าคญของวรรณคด
วรรณคดเปนมรดกทบรรพบรษสรางไว และเปนทนยมตกทอดเรอยมาจนถงปจจบน
ความนยมดงกลาวนสงเกตไดจากความนยมของผอาน ฟง เลา อางถง หรอน�ามาเลนเปน
มหรสพสบตอกนมา
วรรณคดมกจะแสดงสภาพชวตของคนในสมยทมการประพนธวรรณคดเรองนนๆ ขณะ
เดยวกนกมกจะแทรกแนวความคดและปรชญาชวตของกวไวดวยกลวธอนแยบยล จนกอใหเกด
อารมณสะเทอนใจแกผอาน และชวนใหผอานเกดความรสกรวมไปกบกวเสมอ จงอาจกลาวได
วา วรรณคดมคณคาทงในทางประวตศาสตร สงคม และอารมณ ตลอดจนมคณคาในดานคต
สอนใจ และคณคาในเชงวรรณศลปดวย หรอจะกลาววาวรรณคดนบเปนทรพยสนทางปญญาท
ตกทอดเปนสมบตทางวฒนธรรมของชาตซงบรรพบรษไดอตสาหะสรางสรรคขนดวยอจฉรยภาพ
กยอมได ทงน เปนเพราะวาการอานวรรณคดจะท�าใหผอานไดทราบวามเหตการณอะไรบางท
ประทบใจ บรรพบรษ สงคม หรอสภาพชวตความเปนอยของผคนในสมยนนๆ มลกษณะเปน
อยางไร และกวมกลวธการใชถอยค�าโวหารอยางไร จงท�าใหผอานไดรวมรบรถงอารมณนนๆ
เปนตน
2
๕) วรรณนราศ มกมเนอหาพรรณนาความรก ความอาลยของกวทตองจากนางอนเปน
ทรก และ/หรอเลารายละเอยดเกยวกบการเดนทาง การบรรยายสภาพสงคม วฒนธรรม รวมทง
การแสดงทศนะตอเหตการณทกวพบเหนตลอดเสนทาง เชน นราศนรนทร นราศพระบาท นราศ
นครสวรรค นราศสพรรณ เปนตน
๖) วรรณคดเพอความบนเทง ไดแก วรรณคดทแตงขนเพอใชเปนบทแสดงมหรสพประเภท
ตางๆ เชน รามเกยรตรชกาลท ๔ พระราชนพนธส�าหรบเลนโขน รามเกยรตรชกาลท ๒
พระราชนพนธเปนบทละครร�า อยางไรกตาม วรรณคดประเภทน นอกจากใชแสดงเพอมหรสพแลว
ยงนยมน�ามาเปนวรรณคดส�าหรบอานเพอความสนกเพลดเพลนไปกบเนอเรองและความไพเราะ
ของเสยง
๔. จดประสงคส�าคญของการอานวรรณคด
๔.๑จดประสงค จดประสงคส�าคญของการอานวรรณคด คอ เพอความเพลดเพลน บนเทง และความ-
จรรโลงใจ คอ กลอมเกลาจตใจใหผองแผวหายจากความหมกมน กงวล มความคดและอารมณ
ความรสกคลอยตามกว การอานวรรณคดจงตองพยายามท�าความเขาใจบทประพนธใหแจมแจง
ใชจนตนาการใหเขาถงอารมณของกวเพอจะไดเขาถงสารทกวตองการสอ ซงกวจะถายทอดโดยใช
ถอยค�าเปนสอ ผอานจงตองอานแลวน�าไปคดใครครวญจนตระหนกในคณคาของวรรณคดทงดาน
อารมณและขอคดทไดรบ การอานวรรณคดใหไดประโยชนมแนวทางในการอาน ดงน
๔.๒แนวทางการอานวรรณคด
๑) ไมควรอานเพอความเพลดเพลนเพยงอยางเดยว การอานวรรณคดเพอความ-
เพลดเพลนอยางเดยวนน เราจะไมสามารถจดจ�าเรองราวทอาน ไมสามารถมองลกถงความคด
ของผแตงจากเรองทอานได และอาจไมเขาใจถงความหมายอนลกซงหรอคณคาของวรรณคดได
ดงนน เราตองอานอยางวเคราะหเพอพจารณาใหเหนถงความคดและสาระอนเปนประโยชนดวย
๒) ควรแสดงความคดเหนหรอวจกษวรรณคดเรองทอาน เมออานวรรณคดเรองใด
ประเภทใดกตาม ผอานตองสามารถแสดงความคดเหนหรอวจารณ ประเมนคาไดวาวรรณคดท
อานมคณคาอยางไร ถาสามารถเขยนเรยบเรยงความคดเหนออกมาใหผอนเขาใจไดจะเปนการด
๓) ควรอานวรรณคดทมคณคาและไดรบการยกยอง วรรณคดทไดรบการยกยองนน
ไดผานการตรวจทาน ตดสน และกลนกรองมาแลว ยงคงความอมตะอยไดในทกยคทกสมย แมจะเกา
สกปานใดกตาม หากอานในวยเดกอาจจะไมเขาใจ ไมซาบซง แตเมอมอายมากขน ประสบการณมากขน
แลวยอนกลบมาอานอกครงจะพบประโยชนและรบรไดถงสงใหมๆ จากวรรณคดไดมากยงขน
5
๓. ประเภทของวรรณคดไทย
ประเภทของวรรณคดไทยนนมหลากหลาย อาจจ�าแนกไดตามลกษณะเนอหาและเรองราว
ดงตอไปน
๑) วรรณคดศาสนา มจดมงหมายเพอสรางศรทธาและสงสอนใหเขาใจสาระของศาสนา
เนอเรองมทงทน�ามาจากคมภรศาสนาโดยตรง และทน�าเคาโครงหรอแนวคดของศาสนามาผกเปน
เรอง เชน รายยาวมหาเวสสนดรชาดก ไตรภมพระรวง สามคคเภทค�าฉนท ธรรมาธรรมะสงคราม
ลลตนารายณสบปาง เปนตน
๒) วรรณคดค�าสอน รจนาขนเพอใชเปนแนวทางในการน�าไปประพฤตปฏบต เนอเรอง
สวนใหญไดรบอทธพลจากหลกธรรมทางศาสนา เชน สภาษตพระรวง โคลงโลกนต สภาษตสอนหญง
สวสดรกษาค�ากลอน โคลงพาลสอนนอง เปนตน
๓) วรรณคดขนบประเพณและพธกรรม ม ๒ ลกษณะ คอ เปนบททน�าไปใชในการ-
ประกอบพธ มเนอหาและการใชภาษาทไพเราะ สรางอารมณใหรสกถงความศกดสทธของพธ
เชน กาพยเหเรอ โองการแชงน�า ฉนทดษฎสงเวยกลอมชาง มหาชาตกลอนเทศน เปนตน
หรออกลกษณะหนง คอ มเนอหาใหรายละเอยดเกยวกบพธกรรมและขนบธรรมเนยมประเพณตางๆ
เชน พระราชพธสบสองเดอน ลลตกระบวนแหพระกฐนพยหยาตรา โคลงพยหยาตราเพชรพวง
โคลงพระราชพธทวาทศมาส เปนตน
๔) วรรณคดประวตศาสตร มเนอหาเกยวกบการศกสงคราม การสดดหรอเฉลมพระเกยรต
พระมหากษตรย รวมถงเหตการณตางๆ ในประวตศาสตร เชน ศลาจารกพอขนรามค�าแหงมหาราช
ลลตยวนพาย ลลตตะเลงพาย เสภาพระราชพงศาวดาร โคลงชะลอพระพทธไสยาสน เปนตน
การอานวรรณคดใหไดรบอรรถรสนนตองอานอยางวจกษ
คออานและวเคราะหองคประกอบตางๆของวรรณคดอยางมวจารณญาณ
4
ค�าโคลงไวเพยงเรองเดยว คอ นราศสพรรณ แตแตงนราศค�ากลอนไวถง ๘ เรองนน อาจกลาว
ไดวา ทเปนเชนนมใชเพราะสนทรภถนดในทางการแตงกลอนเพยงประการเดยว หากแตเปน
เพราะวาสงคมในสมยรตนโกสนทรตอนตน นยมแตงค�าประพนธประเภทกลอนเปนประการ
ส�าคญดวย
สวนในเรองทเกยวกบประวตผ แตง นกเรยนควรจะสนใจในประเดนส�าคญๆ
๒ ประเดน คอ ประเดนแรก ไดแก การพจารณาวาชวตของผแตงมอทธพลตอผลงานของเขา
มากนอยเพยงใด ซงรวมทงทวงท�านองการเขยนเฉพาะตวของผแตงดวย ประเดนทสอง ไดแก
การพจารณาวา ผลงานเรองนนๆ สะทอนใหเหนชวตของผแตงมากนอยเพยงใด ทงนเพราะ
ผแตงยอมสอดแทรกความร ประสบการณ ความรสกนกคด ตลอดจนเรองราวในชวตสวนตวลง
ไวในผลงาน การศกษาชวประวตของผแตงหนงสออยางละเอยด จงชวยใหนกเรยนศกษาวรรณคดได
เขาใจถงแรงบนดาลใจ อารมณสะเทอนใจ และจนตนาการอยางกวางไกลของผแตงไดเปนอยางด
อนจะมผลท�าใหนกเรยนสามารถเขาใจและเขาถงวรรณคดไดอยางตรงเปาหมายมากยงขน
๕.๒ลกษณะการประพนธ
การศกษาเรองลกษณะการประพนธหรอรปแบบของวรรณคด ไดแก การพจารณา
วา วรรณคดเรองนนๆ แตงดวยค�าประพนธประเภทใด เปนรอยแกวหรอรอยกรอง ถาแตงเปน
รอยกรองกตองพจารณาตอไปวา กวแตงรอยกรองเรองนนๆ ไดถกตองตามฉนทลกษณดงท
ก�าหนดไวหรอไม อยางไร
๑) รอยกรอง คอ งานประพนธทมลกษณะบงคบในการแตงหรอก�าหนดคณะ เชน
จ�านวนค�า สมผส คร ลห หรอค�าทมเสยงหนกเบา เปนตน ขอก�าหนดดงกลาวนมอยในบทรอยกรอง
มากนอยตางกน ท�าใหหนงสอรอยกรองจ�าแนกออกไปเปนประเภทใหญๆ ได ๕ ประเภท คอ
โคลง ฉนท กาพย กลอน ราย ซงแตละประเภทกยงแบงออกเปนชนดยอยๆ ไดอกหลายชนด
ดงน
๑.๑) โคลง เปนรอยกรองทมระเบยบบงคบคณะ ค�าเอก ค�าโท และสมผสเปน
ส�าคญ แบงออกเปน ๓ ประเภทใหญๆ คอ
(๑) โคลงสภาพ ไดแก โคลงสองสภาพ โคลงสามสภาพ และโคลงสสภาพ
(๒) โคลงดน ไดแก โคลงสองดน โคลงสามดน และโคลงสดนววธมาล
(๓) โคลงโบราณ ไดแก โคลงหา
นอกจากน กวบางทานยงไดคดคนโคลงแบบใหมขนอกดวย เชน พระบาท
สมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวพระราชนพนธโคลงจตรลดาแผลง โคลงจตรมาล
7
๕. หลกเกณฑการวจกษวรรณคด
การวจกษวรรณคดจะมหลกเกณฑกวางๆ ส�าหรบเปนแนวทางใหแกนกเรยน ดงน
ประวตความเปนมาของหนงสอ และประวตผแตง
ลกษณะการประพนธ
เนอเรองยอ
การวเคราะหเรอง
๑) โครงเรอง
๒) ตวละคร
๓) ฉาก
๔) กลวธการแตง
๕) ทศนะกว
๖) ความคดสรางสรรค
๗) ทวงท�านองการแตงของกว
๘) แนวคดและจดมงหมายในการแตง
๙) คณคาดานตางๆ ของวรรณคด
อยางไรกตาม การวจกษวรรณคดทกครงไมจ�าเปนตองกระท�าอยางละเอยดทกหวขอ
เพราะวรรณคดแตละเรองยอมจะมกลวธการแตงทแตกตางกนไป ลกษณะบางอยางอาจปรากฏ
ในวรรณคดบางเรอง ในขณะทวรรณคดบางเรองอาจไมมลกษณะดงกลาว นกเรยนจงควรวจกษ
วรรณคดตามลกษณะ (เดน) ของวรรณคดเรองนนๆ
๕.๑ประวตความเปนมาของหนงสอและประวตผแตง
ในการศกษาประวตความเปนมาของวรรณคด นกเรยนควรจะมความรเกยวกบสมย
ทแตง ระยะเวลาทแตง ผแตง และทมาของหนงสอเรองนนๆ ซงรวมทงควรมความรเรองรสนยม
และคานยมของสมยทแตงวรรณคดดวย เพราะสงเหลานจะชวยใหนกเรยนไดเขาใจวา เหตใดกว
สมยหนงจงนยมแตงนราศดวยค�าประพนธประเภทกลอนมากทสด เหตใดการใชกวโวหารแบบ
นนจงไดรบการยกยองวามความไพเราะมากทสด ผเปนตนคดโวหารชนดนนคอใคร และม
อทธพลตอกวอนๆ อยางไร หรอแรงบนดาลใจทท�าใหกวแตงวรรณคดเรองนนๆ ขนมาคออะไร
และลกษณะดงกลาวนมผลท�าใหหนงสอนนเดนหรอดอยเพยงใด เชน การทสนทรภแตงนราศ
6
๕.๓เนอเรองยอ
นกเรยนควรอานหนงสอทจะวจารณอยางพนจพเคราะห เพอคนหาความหมายตาม
ตวอกษรใหไดในชนตน เปนท�านองอานเอาเรองวา ใคร ท�าอะไร ทไหน กบใคร เมอไร ไดผล
อยางไร แลวสรปเปนเนอเรองยอไว จะไดเปนพนฐานในการอานท�าความเขาใจตอไป
๕.๔การวเคราะหเรอง
การวเคราะหเรอง ไดแก การแยกแยะองคประกอบยอยของเรอง เพอใหร จก
ลกษณะและความส�าคญของแตละสวน แสดงใหเหนถงความสมพนธซงกนและกนของแตละ
สวนยอยทประกอบขนเปนวรรณคดเรองหนงๆ ดงน
๑) โครงเรอง ไดแก ล�าดบของเหตการณทเรยงรอยกนอยางเปนเหตเปนผล
เหตการณมกพฒนาไปดวยการสรางปมขดแยง อาจเปนความขดแยงระหวางตวเอกของเรอง
กบค กรณ เชน พระเจาอชาตศตรท�าสงครามกบพวกกษตรยลจฉว เพราะตองการขยาย
อาณาเขตเขาไปในแควนวชชของกษตรยลจฉว หรอเปนความขดแยงระหวางมนษยกบอ�านาจ
เหนอธรรมชาต เชน อเหนาตองพลดพรากจากนางบษบา เพราะองคปะตาระกาหลาก�าหนดให
ลมหอบนางหายไป เปนตน
การวเคราะหโครงเรอง ควรพจารณาวาในเรองนนๆ มความขดแยงลกษณะใด
ปรากฏอยในโครงเรองบาง และความขดแยงนนคลคลายลงอยางไร การด�าเนนเหตการณตางๆ
ภายในเรองสอดคลองสมพนธกนตลอดเรองหรอไม สมจรงหรอไม คอเรองราวทเกดขนนน
เปนไปอยางสมเหตสมผลมใชเหตบงเอญ ทมน�าหนกเบาเกนไป เชน โจรไปลกตวเดกทโรงเรยน
แหงหนงเพอเรยกคาไถ ภายหลงกลบทราบวาเดกคนนนเปนลกของตนทพลดพรากจากกนตงแต
ยงเปนทารก
๒) ตวละคร ไดแก ผทมบทบาทในเนอเรอง มกจ�าลองบคลก ลกษณะ นสยใจคอ
และพฤตกรรมตางๆ ใหเหมอนมนษย แตมใชมนษยจรงคนใดคนหนงโดยเฉพาะ อยางไรกตาม
ตวละครในเรองอาจเปนคน สตว หรอสงของกได แลวแตผแตงจะก�าหนด
การวเคราะหตวละคร ผวเคราะหควรจะหยบยกตวละครทส�าคญๆ มากลาว
เพอชใหเหนวาตวละครมลกษณะเชงอดมคตหรอเชงสมจรง มอปนสยคงทหรอไมคงท การ-
เปลยนแปลงนสยของตวละครสมเหตสมผลหรอไม และสอดคลองกบโครงเรองเพยงใด ผแตง
ก�าหนดบทบาทของตวละครไดเหมาะสมกบเหตการณในเรองมากนอยเพยงใด การสรางตวละคร
ใหมลกษณะแตกตางกนชวยด�าเนนเรองอยางไร หรอตวละครทมลกษณะขดแยงในบคลกภาพ
ของตวเองชวยในการเดนเรองอยางไร ชวยบอกนสยใจคอของตวละครไดมากนอยเพยงใด เปนตน
9
งานประพนธทแตงเปนโคลง เชน โคลงโลกนต นราศนรนทรค�าโคลง โคลง
นราศสพรรณ เปนตน
๑.๒) ฉนท เปนรอยกรองทมระเบยบบงคบ คร ลห หรอค�าทมเสยงหนกเบา
บงคบจ�านวนค�าและสมผสเปนส�าคญ ฉนททนยมแตง เชน วชชมมาลาฉนท มาณวกฉนท
อนทรวเชยรฉนท สาลนฉนท โตฎกฉนท วสนตดลกฉนท อทสงฉนท สทธราฉนท สททลวก-
กฬตฉนท เปนตน
๑.๓) กาพย เปนรอยกรองทมระเบยบบงคบคลายฉนท จะตางกนทกาพยมได
ก�าหนดคร ลห เทานน กวจงนยมแตงกาพยปนฉนท ดงปรากฏในหนงสอค�าฉนทตางๆ กาพยท
นยมแตง เชน กาพยยาน กาพยฉบง กาพยสรางคนางค เปนตน
๑.๔) กลอน เปนรอยกรองทบงคบคณะ สมผส และเสยงวรรณยกต แบงออกเปน
หลายประเภท และมชอเรยกตางกนออกไป เชน กลอนสภาพ กลอนสกวา กลอนดอกสรอย
กลอนเสภา กลอนบทละคร เปนตน
๑.๕) ราย เปนรอยกรองทบงคบคณะ สมผส รายบางประเภทบงคบค�าเอก
ค�าโทดวย รายแบงออกเปนประเภทตางๆ คอ รายสภาพ รายดน รายยาว และรายโบราณ
นอกจากนยงมประเภทยอยทเปนการประสมกนของค�าประพนธตางชนดเขา
ดวยกนหลายแบบ เชน น�ากาพยมาผสมกบโคลง เรยกวา กาพยเหเรอ และกาพยหอโคลง
น�ารายมาแตงประสมกบโคลง เรยกวา ลลต เปนตน และยงมค�าประพนธอกลกษณะหนงซงเรยกวา
กลบท อนเปนรอยกรองทมการประดษฐใหมลกษณะแปลกไปจากเดม โดยทลกษณะบงคบเดม
ส�าหรบรอยกรองชนดนนกยงคงใชอยางครบถวน เพยงแตเพมลกษณะบงคบขนอก
๒) รอยแกว หมายถง งานประพนธทไมมลกษณะบงคบในการแตงหรอก�าหนด
คณะอยางรอยกรอง เปนหนงสอทเรยบเรยงตามภาษาทใชเขยนหรอพดกนทวไป แบงยอยตาม
รปแบบออกไดเปนเรองสน นวนยาย บทละคร นทาน เปนตน
ถานกเรยนมความรเกยวกบลกษณะการประพนธดงกลาว กจะสามารถวเคราะห
วรรณคดทตนศกษาไดวา มลกษณะการประพนธแบบใด เพอจะไดแยกแยะในสวนปลกยอยลกซง
ตอไปไดอยางถกตอง
นกเรยนควรอานวรรณคดทจะวจกษอยางวเคราะห เพอคนหาความหมายตาม
ตวอกษรใหไดในชนตน เปนท�านองอานเอาเรองวา ใคร ท�าอะไร ทไหน กบใคร เมอใด ไดผล
เปนอยางไร แลวสรปเปนเนอเรองยอไว จะไดเปนพนฐานในการอานท�าความเขาใจตอไป
8
ค�าทกวใช ไดแก ยอดเยยมโพยม พยบเมฆ รตนนพมณแนม
แสงพระสรยะสองระดม วาวแวววะวาบๆ วจตรจ�ารสจ�ารญรง คคนมพร ลวนเปนค�าทมศกดสง
ทงดานความหมายและเสยง เปนค�าทมพลงความหมายเดนชด ชวนใหผอานนกเหนภาพและสง
ทเคลอนไหว คอ ภาพของภเขาใหญยนทะมนสงเดนเสยดฟา และภาพแสงระยบระยบทเกดจาก
แสงอาทตยสองกระทบหนผาทภเขา
(๒) การเลอกสรรค�าทมเสยงเสนาะ เสยงของค�ามความส�าคญตองานเขยน
ประเภทรอยกรองมาก เพราะเปนสงทชวยเราใหผอานเกดความรสกและอารมณสะเทอนใจ
เสยงในภาษามลกษณะเหมอนดนตร กวจงเลอกเฟนเสยงของถอยค�าเหมอนนกดนตรเลอกเฟน
เสยงมาเรยบเรยงเปนท�านองอนไพเราะ เพอใชอ�านาจของเสยงเราอารมณผฟงผอานใหเกด
ความรสกคลอยตาม เสยงเสนาะเกดจากสงตอไปน
(๒.๑) สมผส การใชถอยค�าใหมเสยงสมผสคลองจอง ถอเปนเสยง
เสนาะประการหนงของบทรอยกรอง สมผสในจะเปนสมผสสระหรอสมผสอกษรกได แตสมผส
นอกจะเปนสมผสสระเพยงประการเดยว การสรางค�าใหสมผสกนนน ตองค�านงถงรปแบบ ความหมาย
และลลาทกอใหเกดเสยงเสนาะ เชน การใชสมผสสระและสมผสอกษรในบทละครเรอง อเหนา
พระราชนพนธในพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย ความวา
ภษายกพนด�าอ�าไพ สอดใสฉลององคทรงวนเสาร
เจยรบาดคาดรดหนวงเนา ปนเหนงเพชรเพรศเพราพรรณราย
ตาบทศทบทรวงหวงหอย สวมสรอยสงวาลประสานสาย
ทองกรแกวกงพรงพราย ธ�ามรงคเรอนรายพลอยเพชร
(อเหนา : พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย)
สมผสสระ ไดแก ด�า-อ�า องค-ทรง บาด-คาด ทรวง-หวง (สง) วาล-สาน
กง-พรง
สมผสอกษร ไดแก สอด-ใส หนวง-เนา เพชร-เพรศ-เพรา-พรรณ
(ราย) ทศ-ทบ หวง-หอย สวม-สรอย-สง (วาล)-(ประ) สาน-สาย กร-แกว-กง พรง-พราย (ธ�าม)
รงค-เรอน-ราย พลอย-เพชร
(๒.๒) ลลาจงหวะ ลลาของรอยกรองซงเกดจากการบงคบคร-ลห กจด
เปนคณสมบตอกประการหนงทท�าใหรอยกรองมเสยงเสนาะ เชน สามคคเภทค�าฉนท ตอน
พระเจาอชาตศตรกรววสสการพราหมณ ชต บรทต ไดเลอกใชอทสงฉนท ซงมลลาจงหวะ
อนเรงเราของอทสงฉนทซงเกดจากเสยงคร-ลหทจะชวยใหเกดเสยงเสนาะแลว เสยงดงกลาว
ยงแสดงถงอารมณโกรธของตวละครไดสมจรงและสอดคลองกบเนอความตอนนอกดวย เชน
11
๓) ฉาก หมายถง สถานทและเวลาทเรองนนๆ เกดขน นกเรยนควรพจารณาในแง
ทวา สถานทและเวลาดงกลาวน มอทธพลตอเรองอยางไร กอใหเกดบรรยากาศอะไร และมความ-
สมพนธกบโครงเรองมากนอยเพยงใด ผแตงพรรณนาฉากตามสภาพความเปนจรงหรอตาม
จนตนาการ และพรรณนาไดอยางถกตองชดเจนหรอไม อยางไร
๔) กลวธการแตง ไดแก การแสดงฝมอและความสามารถของผแตงในการ-
ถายทอดอารมณสะเทอนใจ ความนกคด และจนตนาการ เพอโนมนาวใหผอานเกดอารมณ
สะเทอนใจและจนตนาการตามไปดวย ผวเคราะหควรพจารณาวาผแตงใชกลวธใดโนมนาวใหผอาน
มความคดและเกดอารมณความรสกคลอยตามได
หากจะพจารณากลวธการแตงวรรณกรรมรอยแกว ควรพจารณาเรองภาษาทใช
และองคประกอบอนๆ การพจารณาภาษาทใช ไดแก การดความถกตองของการใชภาษา การใช
ภาษาสอความหมายไดชดเจนแจมแจง และการใชภาษาไดสละสลวย ชวนอาน หรอชวนตดตาม
หรอไม สวนการพจารณาองคประกอบอนๆ ควรพจารณาดกลวธการน�าเสนอเรอง มการเลาเรอง
ดวยวธใด การเปดเรอง การด�าเนนเรอง เนอเรอง และการปดเรอง สรางความสนใจใหแกผอาน
ไดมากนอยเพยงใด
สวนการพจารณาวรรณกรรมรอยกรองนน ตองพจารณาศลปะในการใชภาษาท
ท�าใหบทรอยกรองมทงความไพเราะ ความงดงามของภาษา และสามารถกระทบอารมณผอานให
เกดความซาบซง ประทบใจ มแนวทางการพจารณา ดงน
๔.๑) การใชค�า ค�าทน�ามาใชในวรรณคดโดยเฉพาะประเภทรอยกรองจะตอง
ผานการเลอกสรรมาเปนอยางด ทงในดานเสยงและความหมาย นอกจากน ยงตองค�านงถงความ
สอดคลองกบลกษณะของรอยกรองแตละชนด และเนอหาของวรรณคดเรองนนๆ ดวย เขาท�านอง
ตองใชค�าใหถกตองเหมาะสมกบลกษณะบงคบของรอยกรองชนดนนๆ ซงอาจแยกยอยออกได ดงน
(๑) การเลอกสรรค�าเหมาะกบเนอเรอง กวตองเลอกใชถอยค�าใหเหมาะแก
เนอความ บรบท ตวละคร ฉนทลกษณ รปแบบ เปนตน ทงนโดยค�านงถง “ค�าทดทสด จดวางไว
อยางเหมาะสมทสด ในรปแบบทดทสด” เชน เลอกสรรค�าทมศกดค�าสง สรางลลาทงามตระการ
ใหภาพเดนชด และไพเราะ ดงตวอยาง
แลถนดในเบองหนาโนนกเขาใหญยอดเยยมโพยมอยางพยบเมฆมพรรณเขยว
ขาวด�าแดงดดเรกดงรายรตนนพมณแนมนาใครชมครนแสงพระสรยะสองระดมกดเดนดงดวงดาว
วาวแวววะวาบๆทเวงวงวจตรจ�ารสจ�ารญรงเปนสฟาพงพนเพยงคคนมพรพนนภากาศ
(มหาเวสสนดรชาดก กณฑมหาพน : พระเทพโมล (กลน))
10
นางนวลจบนางนวลนอน เหมอนพแนบนวลสมรจนตะหรา
จากพรากจบจากจ�านรรจา เหมอนจากนางสการะวาต
แขกเตาจบเตารางรอง เหมอนรางหองมาหยารศม
นกแกวจบแกวพาท เหมอนแกวพทงสามสงความมา
กวเลนค�าดวยการน�าค�าทมเสยงพองกน แตความหมายตางกนมาเรยงรอย
เขาดวยกน เพอสอความวาสงนนท�าใหจตประหวดไปถงนางทรก ไดแก
เลนค�าพองเสยง นางนวล ในชอ นกนางนวล กบ ตนนางนวล และ นวล
ในชอนก ชอตนไม กบนวลเนอนางจนตะหรา
เลนค�าวา จาก ในชอนกจากพราก ตนจาก และกรยาจากนางอนเปนทรก
เลนค�าวา ราง ในชอตนไม เตาราง กบค�ากรยา ราง ในรอยกรองนหมายถง
ยามทพไปไกลจากนอง
เลนค�าวา แกว ในชอนกแกว ตนแกว กบแกวทเปนสญลกษณ หมายถง
นางอนเปนทรก
สดสายนยนาทแมจะตามไปเลงแล สดโสตแลวทแมจะซบทราบฟงส�าเนยง
สดสรเสยงทแมจะร�าเรยกพไรรองสดฝเทาทแมจะเยองยองยกยางลงเหยยบดนกสดสนปญญา
สดหาสดคนเหนสดคด
(มหาเวสสนดรชาดก กณฑมทร : เจาพระยาพระคลง (หน))
การซ�าค�าวา สด หรอเลนเสยง /ส/ นอกจากจะสรางเสยงไพเราะแลว ยง
ท�าใหเหนความมานะพยายามในการตดตามพระกณหาและพระชาลอยางสดความสามารถของ
นางมทร เราอารมณสงสารของผอานไดเปนอยางด
๔.๒) การใชส�านวนโวหารและกวโวหาร ศาสตราจารยกหลาบ มลลกะมาส
อธบายวา ค�าส�านวนโวหารนยมใชกบวรรณกรรมประเภทรอยแกว สวนกวโวหารจะนยมใชกบ
วรรณกรรมประเภทรอยกรอง อาจแบงยอยออกไดเปน
(๑) ภาพในจตหรอจนตภาพ (Image) คอภาพทบงเกดขนในความรสก
ของคนตามทไดเคยมประสบการณ อาจเปนภาพทเหนดวยใจคดหรอดวยความรสกกได และ
ประสบการณดงกลาวนไมจ�ากดเฉพาะการเหนเทานน ประสบการณทางประสาทสมผสอนๆ เชน
จากการไดยน ไดลมรส หรอไดกลน กถอเปนจนตภาพหรอภาพในจตไดทงสน ในทางวรรณคด
ถอวาวธสรางภาพในจตมคณคาตอความรสกและความเขาใจของผอานเปนอยางมาก เพราะ
ผอานทมประสบการณอยางเดยวกบผแตงยอมจะเขาใจและรสกตามไปดวยโดยงาย เชน13
เอออเหมนะมงชชางกระไร ททาสสถลฉะนไฉน
กมาเปน
ศกบถงและมงกยงมเหน จะนอยจะมากจะยากจะเยน
ประการใด
อวดฉลาดและคาดแถลงเพราะใจ ขยาดขยนมทนอะไร
กหมนก
กลกะกากะหวาดขมงธน บหอนจะเหนธวชรป
สลาถอย
(สามคคเภทค�าฉนท : ชต บรทต)
(๒.๓) การใชค�าเลยนเสยงธรรมชาต ธรรมชาตเปนทศนยศลป
และสมผสไดดวยโสตประสาท เชน เสยงฟารอง เสยงผงบน เสยงน�าไหล เสยงกลอง เปนตน การน�า
เอาเสยงธรรมชาตมาบรรจลงในรอยกรอง ท�าใหเกดเสยงเสนาะ เชน ในนราศเมองเพชร ของ
สนทรภ
ทงยงชมรมกดปดเปรยะประ เสยงผวะผะพบพบปบปบแปะ
จากค�าประพนธขางตน ผอานจะไดยนเสยงตบยงดงเปรยะประ ผวะ
ผะ และไดยนเสยงยงบนพบพบ นบวาใชค�าเลยนเสยงไดไพเราะและเกดจนตภาพ
(๒.๔) การเลนค�า ไดแก การซ�าค�า และการเลนเสยง สงเหลานลวนแต
ท�าใหเกดความงามทางภาษาของรอยกรองทงสน เพราะนอกจากจะชวยใหเกดเสยงเสนาะแลว
ยงมความหมายทลกซงกนใจอกดวย ดงเชนในนราศนรนทรค�าโคลง ทวา
เหนจากจากแจกกาน แกมระก�า
ถนดระก�ากรรมจ�า จากชา
บาปใดทโทท�า แทนเทาราแม
จากแตคาบนหนา พนองคงถนอม
กวเลนค�าทออกเสยงวา “จาก” ซงหมายถง ตนจาก และ กรยาการจาก
กบค�าทออกเสยงพองกนวา “ก�า” ซงหมายถง ตนระก�า ความระก�าช�าใจ และเวรกรรม หรอในบท
ละครเรอง อเหนา พระราชนพนธในพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย ความวา
12
คอปาผไรคณะพยคฆ จะพ�านกอะไรตรอง
นาวาจะคลาชลณคลอง ขณะแลงจะลอยไฉน
(อลราชค�าฉนท : พระยาศรสนทรโวหาร (ผน สาลกษณ))
อปลกษณจากอลราชค�าฉนท กลาวเปรยบเทยบบานเมองทขาด
กษตรยปกครองกบปาทไรพยคฆ และกบเรอทอยในล�าคลองซงน�าแหงขอดในหนาแลง
(๒.๓) การกลาวเปรยบเทยบเกนจรง (Hyperbole) เปนการถายทอด
ความรสก หรอความคดของกว เพอเนนย�าความหมายของเรองใหหนกแนนยงขน เชน
ดอกไมปาปรงกลนประทนปา อบบหงามาลยทวไพรกวาง
หอมจนหอบหวใจไปเควงควาง เคลมถวลกลนปรางอบกลางทรวง
(วารดรยางค : เนาวรตน พงษไพบลย)
ค�าประพนธบทนกวกลาวเปรยบเทยบเกนจรงในลกษณะทวา ความ-
หอมของดอกไม หอมจนท�าใหใจไมอยกบเนอกบตว (หอบหวใจไปเควงควาง)
(๒.๔) การใชสญลกษณ (Symbol) คอ การใชสงหนงๆ การกระท�า หรอ
ทาทางเปนตวแทนของอกสงหนง เชน
อนความกรณาปราน จะมใครบงคบกหาไม
หลงมาเองเหมอนฝนอนชนใจ จากฟากฟาสราลยสแดนดน
(เวนสวาณช : พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว)
สญลกษณทปรากฏในค�าประพนธนคอ “ฝน” ซงใชแทนความเมตตา
(๒.๕) การใชบคคลวต (Personification) คอ การสมมตใหสงทไมม
ชวต ไมมความคด สงทเปนนามธรรม หรอสตวใหมสตปญญา อารมณ หรอกรยาอาการเหมอน
มนษย เชน
นางแยมเหมอนแมแยม ยวนสมร
ใบโบกกลกวกกร เรยกไท
ชองนางคลสาหรายขจร โบกเรยก พระฤๅ
เชญราชชมไมไหล กงกมถวายกร
(ลลตพระลอ : ไมปรากฏนามผแตงทแนชด)
กวบรรยายใหดอกไม คอ “นางแยม” และ “ชองนาง” แสดงอากปกรยา
เสมอนหนงแยมยมทกทาย กวกมอ เรยกชวนเชญ และตอนรบ แสดงอารมณยนดตอการเสดจผาน
มาของพระลอ15
จนแจมแจงแสงตะวนเหนพนธผก ดนารกบรรจงสงเกสร
เหลาบวเผอนแลสลางรมทางจร กามกงซอนเสยดสาหรายใตคงคา
สายตงแกมแซมสลบตนตบเตา เปนเหลาเหลาแลรายทงซายขวา
กระจบจอกดอกบวบานผกา ดาษดาดขาวดงดาวพราย
(นราศภเขาทอง : สนทรภ)
สนทรภพรรณนาภาพของพนธผกตางๆ ทไดมองเหนหลงจากพระอาทตย
ขนแลวสาดแสงสองลงมา เชน ดอกบวเผอนทชชออยรมทางเดน กามกงทขนแซมตนสาหราย
ตนสายตงทขนแซมตนตบเตาทขนเรยงรายทงซายขวา ตนกระจบ ดอกบวบานสขาวทดเหมอน
ดาวบนทองฟา
หรอ
ตายระดบทบกนดงฟอนฟาง เลอดนองทองชางเหลวไหล
(อเหนา : พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย)
ผอานจะเหนภาพของไพรพลทถกสงหารเปนจ�านวนมากนอนตายทบกน
ราวกบกองฟาง และเลอดไหลนองทวมลนสงจนถงทองชาง (ทยนอย)
(๒) ภาพพจน (Figure of Speech) คอ ถอยค�าทกวเรยบเรยงอยางใช
โวหาร ไมกลาวตรงไปตรงมา เพราะตองการจะใหผอานมสวนรวมในการคด เขาใจ และรสก
อยางลกซงตามผแตงไปดวย มวธการตางๆ กน ดงน
(๒.๑) การเปรยบเทยบแบบอปมา (Simile) คอ การเปรยบเทยบ
สงหนงกบอกสงหนงโดยใชค�าเชอม เหมอน ดจ คลาย ปาน ดง เฉก แม ประหนง กล เพยง เปนตน
เมอนน ทาวกะหมงกหนงแขงขน
ไดฟงกรวดงเพลงกลป จงกระชนสหนาทประภาษไป
(อเหนา : พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย)
กวเปรยบความโกรธวารนแรงมาก เหมอนไฟทไหมลางโลก
(๒.๒) การเปรยบเทยบแบบอปลกษณ (Metaphor) ไดแก การ-
เปรยบเทยบโยงความคดอยางหนงไปสความคดหนง โดยไมมค�าแสดงการเปรยบเทยบใหเหน
หากจะมกจะใชค�าวา เปน เทา คอ มาเชอมโยงความคดนน แทนทจะใชค�าตรงๆ กลบใชค�าทม
ความหมายเปนนย ท�าใหเกดความนกคดทลกซงกวาธรรมดา เชน
14
เหนแกวแววววทจบจต ใยไมคดอาจเออมใหเตมท
เมอไมเออมจะไดอยางไรม อนมณฤๅจะโลดไปถงมอ
(ทาวแสนปม : พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว)
๕) ทศนะกว หรอกวทศน ไดแก การทกวแสดงความคดเหนตามแนวนกคดของกว
การเหนของกวพเศษแตกตางจากคนทวๆ ไป เพราะนอกจากกวจะเหนรปลกษณภายนอกของ
สงของแลว กวยงสามารถมองลกลงไปเหนความงดงามของความหมายทแฝงอย หรอมองเหน
ปรชญาของชวต ซงเปนธรรมชาตของโลกและมนษยดวย ดงนน การศกษาเรองทศนะของกว
จงชวยใหผศกษามความเจรญงอกงามทางดานความคดไดเปนอยางด
แมการแสดงทศนะสวนตวของกวจะเปนการเสนอความคด โดยกวยดเอาตวเอง
เปนใหญกจรง แตกวทมฝมอมกจะเสนอความคดทคมคายไว เชน
อนวสยในประเทศทกเขตแควน ถงโกรธแคนความรกยอมหกหาย
อนความจรงหญงกมวยลงดวยชาย ชายกตายลงดวยหญงจรงดงน
(พระอภยมณ : สนทรภ)
กวกลาวถงความเปนธรรมดาของมนษย มความโกรธ มรก หมนเวยนกนไป
เชนเดยวกบผหญงและผชายตางกมความรกและตกอยในอ�านาจแหงความรก ค�าประพนธดงกลาว
เปนการน�าสจธรรมความจรงในโลกมาสสายตาและความคดของผอาน
๖) ความคดสรางสรรค หมายถง ความคดรเรมทมาจากตวของกวเองซงยงไมเคย
มปรากฏในทใดมากอน หรอถาจะไดความคดมาจากกวรนเกา กตองน�ามากลาวถงในแงมมท
แตกตางออกไปจากเดม ความคดดงกลาวนจะเปนเรองเกยวกบลกษณะการประพนธ แนวคด
ของเรองหรอเนอเรองกได แตทงนตองเปนไปอยางเหมาะสมและไมฝนธรรมชาต จงจะควร
ยกยองวาดเดน เชน ในเรองเกยวกบลกษณะการประพนธกลอนแปด สนทรภไดรบการยกยองวา
แตงกลอนแปดมสมผสในเกอบทกวรรค ท�าใหลลาของกลอนมเสยงไพเราะตางไปจากลลากลอน
แบบเกา และเปนทนยมสบตอมาจนถงปจจบน
กลอนในสมยอยธยาไมเครงครดในรปแบบ จงหวะสมผสและเสยงของถอยค�า เชน
จะกลาวถงกรงศรอยธยา
เปนกรงรตนราชพระศาสนา มหาดเรกอนเลศลน
เปนทปรากฏรจนา สรรเสรญอยธยาทกแหงหน
ทกบรสมามณฑล จบสกลลกคาวานช
(เพลงยาวพยากรณกรงศรอยธยา)
17
(๒.๖) นามนย (Metonymy) คอ การใชค�าหรอวลทบงลกษณะ
คณสมบต หรอองคประกอบของสงใดสงหนงทเปนรปธรรมมาแสดงมโนทศนแทนสงนน เชน
... ครนสวรรคาลยไซร
พระมหนทรไดสมบต เสยเศวตฉตรหงสา
ศรอยธยาพนาศ ...
(ลลตตะเลงพาย : สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระปรมานชตชโนรส)
ค�าประพนธนมภาพพจนนามนย คอ ค�าวา “เศวตฉตร” หมายถง
พระราชอ�านาจของกษตรย หรอราชบลลงก ซงเศวตฉตรเปนหนงในเครองราชกกธภณฑ ผทได
ครอบครอง คอ ผเปนกษตรย ดงนน เศวตฉตรจงแทนมโนทศนของพระราชอ�านาจ หรอราชบลลงก
(๒.๗) การเลยนเสยงธรรมชาต (Onomatopoeia) คอ การใชค�าเพอ
เลยนแบบเสยงธรรมชาต เชน เสยงดนตร เสยงของสตว หรอเสยงกรยาอาการตางๆ ของมนษย
เชน
..แตยางเหยยบเกรยบกรอบกเหลยวหลง พระโสตฟงใหหวาดแวววาส�าเนยง
เสยงพระลกแกวเจาบนอยงมๆ พมไมครมเปนเงาๆ ชะโงกเงอม พระเนตรเธอแลเหลอบให
ลายเลอมเหนเปนรปคนตะคมๆอยคลายๆแลวหายไปสมเดจอรไทเธอเทยวตะโกนกกกอง...
(มหาเวสสนดรชาดก กณฑมทร : เจาพระยาพระคลง (หน))
ค�าวา “เกรยบกรอบ” เปนค�าเลยนเสยงคนเหยยบใบไมแหง “งมๆ” เปน
ค�าเลยนเสยงพมพ�าของคน ซงจบใจความไมได สวนค�าวา “ก” เปนค�าเลยนเสยงกรองเรยกหา
(๒.๘) ปฏทรรศน (Paradox) คอ การใชถอยค�า หรอขอความทม
ความหมายตรงขาม หรอขดแยงกนมากลาวเปรยบเทยบเพอใหเกดความหมายทลกซง เชน
... ...
พดงพฤกษาพนาวน จะอาสญเพราะลกเหมอนกลาวมา
(อเหนา ตอน ศกกะหมงกหนง : พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย)
ค�ากลาวของทาวกะหมงกหนงมลกษณะเปนปฏทรรศน เพราะตนไม
แพรพนธไดดวยผล แตตนไมกอาจตายเพราะผลได เพราะยามเมอมผลอาจถกรกรานจนตน
ถกท�าลายไป หรอมฉะนนกเปนไมบางประเภททออกผลแลวตนกตาย เชน กลวย เปนตน
(๒.๙) ค�าถามเชงวาทศลป (Rhetorical question) คอ การตงค�าถาม
แตไมไดหวงค�าตอบ หรอถามค�าตอบ กจะเปนค�าตอบทผถามและผตอบรดอยแลว เชน
16
สวนจดมงหมายในการแตง ไดแก จดมงหมายทผ แตงแสดงไวในเนอเรอง
ผแตงบางคนอาจจะกลาวไวอยางชดเจนวาตองการเขยนใหใคร วาดวยเรองอะไร แตบางคน
กลาวเปนเพยงนยๆ ใหผอานวนจฉยเอาเองวาผแตงตองการจะแสดงเรองราวอะไร ใหแกใคร
มประเดนส�าคญวาอยางไร เชน เรองอเหนามมาตงแตสมยอยธยาเปนราชธาน มเรองเลากนวา
พระราชธดาในสมเดจพระเจาอยหวบรมโกศ คอ เจาฟากณฑลและเจาฟาหญงมงกฎ ทรงไดนาง
ขาหลวงมาจากปตตาน นางขาหลวงไดเลานทานปนหยหรอเรองอเหนาของชาวทวาย และตอมา
สมยรตนโกสนทร พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยไดพระราชนพนธเรองอเหนาเปนบท
ละครส�าหรบใชแสดงละครร�า ตอนทายของบทพระราชนพนธไดอางถงเรองอเหนาในสมยอยธยาวา
อนอเหนาเอามาท�าเปนค�ารอง ส�าหรบงานการฉลองกองกศล ครงกรงเกาเจาสตรเธอนพนธ แตเรองตนตกหายพลดพรายไป (อเหนา : พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย)
๙) คณคาดานตางๆ ของวรรณคด วรรณคดทดตองใหคณคาหลายประการ เชน
๙.๑) คณคาดานอารมณ วรรณคดทดยอมท�าใหผอานเกดอารมณคลอยตามไปดวย
อาจจะเปนอารมณทพงพอใจหรอไมพงพอใจ หรอมทงสองประการกได เชน มหาเวสสนดรชาดก
ตอนทชชกเฆยนตสองกมาร จนพระชาลทลตดพอพระเวสสนดรนน ผอานจะรสกเกลยดชงชชก
แตขณะเดยวกนกจะรสกสงสารกมารนนไปดวย
...สมเดจพระบดาเจาขาเอย กระไรเลยไมปราน วาพระแมมทรเปนเพอนยากเมอเชาพระแมเจาจะจากไปสปากพาลกทงสองรามาฝากฝงทรงพระกนแสงสงแสนเทวษควรและหรอพระบตเรศมานงได ใหเฒาจญไรตะแกมาตดาไปตอหนาพระทนง ฝไมกระไรดงอยควบเควยวเสยวแสบแทบจะบรรลย เจาประคณของลกเอย ลกนยกมอขนไหวตะแกยงโกรธลกรองๆ ขอโทษตะแกยงต แตกทกททกททกฝไม เลอดนไหลลงหยดยอย พระบดาเจาเอยโปรดทอดพระเนตรหลงลกนอยๆ นบาง ถกทขดทขวางตะแกชางไมคดเลย เจาประคณของลกเอยสดทลกนจะทนพนก�าลงแลวแตคอยๆพระชนนจะมวแววมากหามไดพระบดาเจาเอยชวยโปรดหามพราหมณไวใหสงบอยทาพระมารดา...
(มหาเวสสนดรชาดก กณฑกมาร : เจาพระยาพระคลง (หน))
๙.๒) คณคาดานความร ไดแก ความรดานประวตศาสตร ภมศาสตร ต�านาน
ภาษา ประเพณ ความเชอ และวฒนธรรมตางๆ ของสมยทแตงวรรณคดเรองนนๆ ตลอดจน
ความรเกยวกบประวตและบคลกภาพของกวดวย เชน เรองสามคคเภทค�าฉนท ใหความรเรอง
หลกการปกครองวาการปกครองของแควนลจฉวมการปกครองคลายแบบประชาธปไตย เพราะ
แควนลจฉวจะแบงสวนการปกครองออกเปนเมองเลกๆ หลายเมอง และใหแตละเมองมกษตรย
19
แตกลอนแปดของสนทรภจะโดดเดนเรองสมผสใน เชน
ประจวบจนสรยนเยนพยบ ไมไดศพทเซงแซดวยแตรสงข
ประนาดฆองกลองประโคมดง ระฆงหงงหงงหงางลงครางครม
มโหรปไฉนจบใจแจว วเวกแววกลองโยนตะโพนกระหม
ทกททบสปปรษกพดพม รกขาครมครอบแสงพระจนทร
(นราศพระบาท : สนทรภ)
สวนแนวทางในการศกษาพจารณาเรองความคดสรางสรรคของกวน ผศกษา
ควรพจารณาใหไดวา สงทกวคดสรางสรรคขนใหมมมากนอยเพยงใด เหมาะสมกบเนอเรองและ
กาลสมยหรอไม
๗) ทวงท�านองการแตงของกว (Style) คอ ลกษณะเดนเฉพาะตวในการแตง
หนงสอของกว การวเคราะหทวงท�านองการแตงของกว หมายถง การศกษาเรองวธการใชค�า
ลลา จงหวะ สมผส และวธการใชโวหารของกว ตลอดจนการศกษาในเรองทศนคตของกวตอ
สงหนงสงใดดวย
การศกษาทวงท�านองการแตงของกว จะชวยใหผศกษาสามารถรจกกวและ
แนวทางในการแตงของกวไดดยงขน เพราะทวงท�านองการแตงทปรากฏซ�าๆ กนของกว จะชวย
ใหผศกษาหรอผวเคราะหไดทราบถงบคลกภาพ ความสนใจ ความร และความสามารถพเศษ
ของกว ซงจะท�าใหเหนแนวทางในการแตงหนงสอทเปนลกษณะเฉพาะของกวแตละคนได
นอกจากน ยงชวยชใหผอานเหนวา ทวงท�านองการแตงนนยอมเปลยนแปลงไปตามวย ความร
ประสบการณ และสภาพแวดลอม ตลอดทงสงคมและการเมองขณะทแตงหนงสอดวย ซงนกเรยน
ควรรจกสงเกตลกษณะดงกลาวนใหได
๘) แนวคดและจดมงหมายในการแตง แนวคดหรอแกนของเรอง หมายถง สาระ
ส�าคญทผแตงตองการสอมายงผอาน สาระดงกลาวนจะปรากฏขนอยางสม�าเสมอขณะทเนอเรอง
ด�าเนนไป เมอผอานไดอานเรองจนจบกจะเกดความเขาใจและสรปไดวา แนวคดของเรองนนๆ
คออะไร เชน นวนยายเรอง ลกอสาน ของค�าพน บญทว เมออานตลอดทงเรอง ผอานจะมอง
เหนความทกขยาก ความอดยาก ความไมมพอกน และวธหากนอยกบธรรมชาตของชาวอสาน
ไดอยางชดเจน หรอในเรอง ธรรมาธรรมะสงคราม ของ พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว
แนวคดของเรอง คอ ธรรมะยอมชนะอธรรม
เมอไดแนวคดของเรองแลว นกเรยนควรพจารณาและประเมนคาตอไปวา
แนวคดดงกลาวมประโยชนมากนอยเพยงใด สามารถยกระดบจตใจผอาน หรอชวยใหเกดความร
ความเขาใจชวตและโลกไดกวางขวางลกซงเพยงใดดวย
18
ทพของทาวกะหมงกหนงเดนทพมาถงกอน จงเลอกท�าเลบรเวณรมน�า ตงคาย
แบบ “นาคนาม” สวนอเหนาเลอกไดบรเวณเนนทราย จงตองตงคายแบบ “ครฑนาม”
๙.๓) คณคาดานคตธรรมหรอการชใหเหนความจรงแทของชวต เชน นราศ
ภเขาทอง ของสนทรภ ซงกลาวถงเจดยภเขาทองวา เคยงดงามกยงมวนช�ารดทรดโทรม ชอเสยง
เกยรตยศกเชนเดยวกน เมอมรงเรองกมเสอมไดเปนธรรมดา ทกสงทกอยางในโลกลวนเปนอนจจง
ทงองคฐานรานราวถงเกาแฉก เผยอแยกยอดทรดกหลดหก
โอเจดยทสรางยงรางรก เสยดายนกนกหนาน�าตากระเดน
กระนหรอชอเสยงเกยรตยศ จะมหมดลวงหนาทนตาเหน
เปนผดมมากแลวยากเยน คดกเปนอนจจงเสยทงนน
๙.๔) คณคาดานปญญาหรอความคด เนอเรองของวรรณคดและวรรณกรรม
ลวนเปนสงทจ�าลองชวตของมนษยในแงมมตางๆ ผานตวละครในเรอง เชน ความไมกลาตดสนใจ
ของนางวนทองในเรอง ขนชางขนแผน สงผลใหชวตของตนเองตองจบลงในทสด หรอความรก
ของพระลอและพระเพอนพระแพงในเรอง ลลตพระลอ กอใหเกดสงครามและโศกนาฏกรรม
ตามมา เปนตน การอานวรรณคดและวรรณกรรมจงท�าใหผอานรบรถงวถชวตของมนษย ท�าให
เกดสตปญญาไตรตรอง เกดความคด ท�าใหกาวไกลลกซง ซงเปนการประเทองปญญายงขน
นอกจากน แนวคดตางๆ ทปรากฏอยในวรรณคดและวรรณกรรม เมอผอาน
ยอมรบแนวคดนนกจะสามารถน�าไปปฏบตตนเพอสรางคณคาใหแกชวตได เชน ในเรอง เวนสวาณช
พระราชนพนธแปลในพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว ไดกลาวถงการดสงตางๆ วาไม
ควรดเฉพาะเปลอกนอกเทานน หากผอานควรคดวเคราะหและน�าไปปฏบตตาม ยอมสงผลดตอ
การด�าเนนชวต
วาววาวบใชเนอ ค�าดทวนา
ภาษตยอมเคยม สบโสต
บางคนวอดชว แลกเปลอกนอกนอ
ภายนอกสรงโรจน แตขางในหนอน
(เวนสวาณช : พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว)
๙.๕) คณคาดานวรรณศลป เปนการพจารณาศลปะในการแตงบทประพนธ
เปนการศกษาเรองความไพเราะของบทประพนธ หากเปนวรรณกรรมรอยแกว มกพจารณาใน
เรองของความสละสลวยในการใชส�านวนภาษาเพอสอความหมาย สวนวรรณกรรมรอยกรองมก
21
ปกครอง เมอมกจการใดกเรยกประชมคณะกษตรยคลายๆ กบการเรยกประชมสภาผแทนราษฎร
จะตางกนตรงทคณะกษตรยตางถอหลกอปรหานยธรรม ไมใชหลกรฐธรรมนญอยางผแทนราษฎร
หรอเรอง อเหนา ตอนศกกะหมงกหนง พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยไดทรงแทรก
ความรเกยวกบเรองตางๆ ไวอยางมากมาย โดยเฉพาะเรองการรบในสมยกอน ซงจะท�าใหไดร
ประเภทของอาวธ วธการใชอาวธ กลวธการรบ การตงคาย การสอดแนมขาศก เชน
• การใชอาวธ
บางเปาชดจดยงปนใหญ ฉตรชยมณฑกนกสบ................................
บดนน นายทหารกเรปนไมหวนไหว ใหระดมปนตบรบไว แลวไลโยธประจญ ตางมฝมออออง วางวงเขาถงอาวธสน ดาบสองมอโถมทะลวงฟน เหลากรชตดพนประจญรบ ทหารหอกกลอกกลบสประยทธ ปองปดอาวธไมหลกหลบ พวกพลพาชตกระทบ ร�าทวนสวนประจบโถมแทง บางสกดซดพงหอกค เกาทณฑธนนาวแผลง ตะลมบอนฟอนฟนกนกลางแปลง ตอแยงยทธยงชงชย ตายระดบทบกนดงฟอนฟาง เลอดนองทองชางเหลวไหล
กองหลงประดงหมนขนไป ตวนายไลไพรเขาบกบน
จากค�าประพนธขางตน เราจะไดรจกอาวธทใชในการรบหลายประเภท ไดแก
ปนใหญ มณฑก (ปนเลกยาว) ดาบสองมอ กรช หอก ทวน เกาทณฑ ซงอาวธแตละประเภทจะ
มวธการใชตางกน เชน ปนใหญใชจดยงในการรบ ดาบสองมอและกรชใชตอสลกษณะประชดตว
ทวนใชรบบนหลงมา เปนตน
• การตงคาย
เหนละหานธารน�าไหลหลง รมไทรใบบงสรยศร
จงด�ารสตรสสงเสน ใหตงทนาคนามตามต�ารา
.........................................
ครนถงเนนทรายชายทง แวนแควนแดนกรงดาหา
จงใหหยดกองทพตงพลบพลา ทตองนามครฑาเกรยงไกร
20
เสยงเธอเยอกเยนระยอทกอกสตว พระพายกมไดร�าเพยพดผกากรอง รศมพระจนทรกหมอง
มว เหมอนหนงจะเศราโศกแสนวโยคเมอยามปจจสมย ทงรศมพระสรโยทยสองอยรางๆ ขน
เรองฟาเสยงชะนเหนยวไมไหหาละหอยโหยพระก�าลงนางกอดโรยพไรร�ารองพระสรเสยงเธอกกอง
กงวานดงเทพยดาเจาทกพระองคกอดพระหตถเงยโสตสดบสารพระเยาวมาลยเทยวหาพระลก
พระนางเธอเสวยทกขนนแสนเขญตงแตยามเยนจนรงเชากสดสนทจะเทยวคน...
กลาวโดยสรปคอหลงจากทนกเรยนไดศกษาท�าความเขาใจสวนประกอบตางๆของวรรณคดมาอยางละเอยดทกแงทกมมแลวกควรทจะประเมนวรรณคดเรองทอานไดโดยพจารณาจากเนอเรองกลวธการแตงและทวงท�านองการแตงเฉพาะตวของกววาดเดนหรอดอยในเรองใด เชน พจารณาความสมจรงของเนอหา หรอพจารณากลวธการแตงของกวทท�าใหเรองนาอานนาตดตาม วาเกดจากการใชถอยค�าและโวหารแบบใด หรอกวมกลวธการแตงทแปลกใหมเปนแบบฉบบเฉพาะตวแตกตางไปจากคนอนๆอยางไรนอกจากนอาจพจารณาไดอกวาวรรณคดเรองนนๆ อานแลวไดรบความเพลดเพลนและเกดความรสกคลอยตามหรอไม หรออานแลวไดความรความคดเกยวกบอะไรมความลกซงแหลมคมเพยงใดเปนตนดงนนจะเหนไดวาการ- วจกษวรรณคดแตละเรองจะมประโยชนมากนอยขนอยกบความรความสามารถของผวจกษวรรณคดแตละคน
23
เพงเลงดานความไพเราะของบทประพนธ ซงอาจเกดจากรสค�าทกวเลอกใช และรสความทให
ความหมายกระทบใจผอาน
(๑) ความไพเราะอนเกดจากรสค�า เกดจากการทกวเลอกใชค�าภาษากว
ซงมลกษณะพเศษเปนค�าทมความไพเราะเหมาะสมกบบทประพนธตอนนนๆ เชน
พระลอลลาศฟา ดนไหว
สองนาฏโดยเสดจไตร แผนพน
(ลลตพระลอ : ไมปรากฏนามผแตงทแนชด)
เมอกลาวถงอาการเดนของพระลอ กวใชค�าวา “ลลาศ” ซงเปนค�ากรยาท
ไมไดหมายถงอาการเดนอยางธรรมดา แตเปนอาการเยองกรายอยางงดงาม กวใชค�าวา “นาฏ”
เมอกลาวถงผหญง ซงค�าเหลานนอกจากงดงามทงรปและเสยงแลว ยงแฝงความหมายและ
อารมณทลกซงอกดวย
นอกจากค�าภาษากวแลว ความไพเราะของบทประพนธยงเกดจากการท
กวเลอกสรรค�าทมเสยงเสนาะอนเกดจากการใชค�าเลยนเสยงธรรมชาต ค�าทเลนเสยงสมผส
คลองจองกน การเลนค�า เสยงหนกเบา การหลากค�า การใชค�าพองเสยง และค�าซ�า การใชลลา
จงหวะของค�า ท�าใหเกดความไพเราะได
(๒) ความไพเราะอนเกดจากรสความ มกพจารณาจากวธการใชความท
กอใหเกดรสตางๆ ในวรรณคด ไดแก เสาวรจน นารปราโมทย พโรธวาทง และสลลาปงคพสย
นอกจากน กใหพจารณาจากการใชโวหารของกว เพราะกวยอมมวธการปรงแตงโวหารเพอให
ผอานไดอรรถรสตางๆ กน ดงนน ผศกษาจงควรพจารณาใหไดวากวแตละคนมกลวธในการใช
โวหารอยางไร ในแบบใด และโวหารเหลานนชวยเพมคณคาทางวรรณศลปหรอใหความงาม
ความไพเราะแกบทประพนธเรองนนไดมากนอยเพยงใด
ส�าหรบตวอยางการใชความในลกษณะทกอใหเกดรสสลลาปงคพสย
เชน รายยาวมหาเวสสนดรชาดก กณฑมทร ตอนพระนางมทรออกตดตามหาลกรกทงสอง คอ
พระกณหาและพระชาล ดงค�าประพนธทวา
ภกขเว ดกรสงฆผทรงพรหมจาร เมอสมเดจพระมทรทรงก�าสรดแสนกมปนาท
เพยงพระสนดานจะขาดจะดบสญ ปรเทวตวา นางเสวยพระอาดรพนเทวษในพระอรา
น�าพระอสสชลนาเธอไหลนองคลองพระเนตร ทรงพระกนแสงแสนเทวษพไรร�า ตงแตประถม
ยามค�าไมหยอนหยดแตสกโมงยามนางเสดจไตเตาตดตามทกต�าบลละเมาะไมไพรสณฑศขรน
ทกหวยธารละหานหนเหวหบหองคหาวาส ทรงพระพไรรองกองประกาศเกรนส�าเนยง พระสร-
22
พระยาศรสนทรโวหารไดน�าคาถาภาษาบาลมาแปลและเรยบเรยงแตงเปนบทรอยกรอง
มสมผสคลองจอง ทองจ�างาย สามารถพรรณนาความไดอยางไพเราะจบใจ หากเทยบกบ
การแปลเปนความเรยงรอยแกวทวไปหากไดอานออกเสยงเปนท�านองเสนาะหรอสวดดวยท�านอง
สรภญญะจะยงเพมความไพเราะของถอยค�าและความหมายทจรรโลงจตใจใหขอคดคตธรรมเปน
อยางมาก
โดยเฉพาะอยางยงค�านมสการมาตาปตคณและอาจรยคณ ซงเปนบทสวดเคารพคณบดา
มารดาและครอาจารย เปนภาษาบาลทนยมใชกนมาแตเดม ปจจบนมการเรยบเรยงขนเปน
บทฉนทในภาษาไทยใชในการประกอบพธตางๆ เชน วนไหวคร เปนตน ทงนเพอระลกถงบญคณ
ของบดามารดาและครอาจารยดวยพนฐานของวฒนธรรมไทยทยดมนวาบดามารดาและครอาจารย
เปนผควรแกการเคารพบชาผทเคารพบชาบดามารดาและครอาจารยจะถอวามมงคลอยางสงสด
พระผมพระภาคเจา,เปนพระอรหนตดบเพลงกเลสเพลงทกขสนเชงตรสรชอบไดโดยพระองคเองขาพเจาขออภวาทพระผมพระภาคเจา,ผรผตนผเบกบาน
พระสงฆสาวกของพระผมพระภาคเจา,ปฏบตดแลว
ขาพเจาขอนอบนอมพระสงฆ
ครอาจารยผใหญและผนอยทงหลายลวนเปนผมพระคณอนประเสรฐยงไดอบรมสงสอนศษยใหมวชาความรไดใหโอวาทตกเตอนดวยเมตตาธรรมขาพเจาขอกราบไหวคณครอาจารยเหลานนดวยความเคารพ
มารดาบดาทงสองเปนผถงพรอมดวยคณอนหาทสดมไดขาพเจาขอไหวเทาทงสองของมารดาบดาของขาพเจาดวยความเคารพอยางสง
คานมสการพระพทธคณ
คานมสการพระสงฆคณ
คานมสการอาจรยคณ
คานมสการมาตาปตคณ
อรห�สมมาสมพทโธภควาพทธ�ภควนต�อภวาเทม
สปฏปนโนภควโตสาวกสงโฆสงฆ�นมาม
ปาเจราจรยาโหนตคณตตรานสสาสกาปาวฑฒกเรเตเตทนโนวาเทนมามห�
มาตาปตคณอนนตคณสมปนนาชเนตตชนกาอโภมยห�มาตาปตน�วปาเทวนทามสาทร�
ค�านมสการคณานคณทคดมาใหศกษา มเนอหาแบงออกเปน ๕ ตอน แตละตอนมทมา
จากคาถาภาษาบาลดงน
๑. ควำมเปนมำ
พระธรรมเปนธรรมทพระผมพระภาคเจา,ตรสไวดแลว,
ขาพเจาขอนมสการพระธรรม
คานมสการพระธรรมคณ สวากขาโตภควตาธมโมธมม�นมสสาม
2524
หนวยการเรยนรท ñสาระการเรยนรแกนกลาง• การวเคราะหและประเมนคณคาวรรณคดและวรรณกรรม
เรองค�านมสการคณานคณ
คานมสการคณานคณ
คานมสการคณานคณ เปนผลงานการประพนธของพระยา-
ศรสนทรโวหาร (นอย อาจารยางกร) มเนอหาวาดวยการนอมราลกและสานกใน
คณงามความดของพระพทธ พระธรรม พระสงฆ บดามารดา และครอาจารย โดยมความมงหมายทจะใหผอานยดมนในความกตญตอผมพระคณ
และนาแบบอยางอนดงามไปปรบใชในชวตประจาวนไดอยางถกตองเหมาะสม
ตวชวด•ท๕.๑ม.๔-๖/๑,๓,๔,๖
ตวอยำง อนทรวเชยรฉนท๑๑จากค�านมสการพระพทธคณ
องคใดพระสมพทธ สวสทธสนดาน
ตดมลเกลศมาร บมหมนมหมองมว
หนงในพระทยทาน กเบกบานคอดอกบว
ราคบพนพว สวคนธก�าจร
ตวอยำงกาพยฉบง๑๖จากค�านมสการพระสงฆคณ
สมญาเอารสทศพล มคณอนนต อเนกจะนบเหลอตรา ขาขอนบหมพระศรา พกทรงคณา นคณประดจร�าพน
๓. ลกษณะค�ำประพนธ
●●●●●●●●●●●●●●●●●●
●●●●●●●●●●●●●●● ●●●●●●●●●●●●●●●
●●●●●●●●●●●● ●●●●●●●●●●●●●●●●●●
●●●●●●●●●●●●●●●●●● ●●●●●●●●●●●●●●●●●● ●●●●●●●●●●●●●●● ●●●●●●●●●●●●●●● ●●●●●●●●●●●●●●● ●●●●●●●●●●●●●●●●●●
๓.๒กำพยฉบง๑๖
กาพยฉบง ๑๖ เปนกาพยทน�ามาแตงค�านมสการพระธรรมคณและพระสงฆคณ
มลกษณะบงคบดงแผนผงตอไปน
ค�านมสการคณานคณแตละตอนแตงดวยค�าประพนธประเภทตางๆดงน
๓.๑อนทรวเชยรฉนท๑๑
อนทรวเชยรฉนท ๑๑ เปนฉนททน�ามาแตงค�านมสการพระพทธคณ มาตาปตคณและอาจรยคณมลกษณะบงคบดงแผนผงตอไปน
บทท๑
บทท๒
สมผสระหวางบท
สมผสระหวางบท
2๗
พระยาศรสนทรโวหาร(นอย อาจารยางกร) เปนนกปราชญคนส�าคญของไทยในรชกาล
พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ทานไดรบการยกยองวาเปนผรอบรในวชาภาษาไทย
และไดชอวาเปนขาราชการทจงรกภกดตอสถาบนพระมหากษตรย ทงยงเปนครทเปยมดวย
คณธรรมอทศชวตเพอพฒนาการศกษาของชาตอกดวย
งานนพนธทส�าคญของทาน ไดแก ต�าราเรยนภาษาไทยชดอไภยพจน มลบทบรรพกจ
วาหนตนกรอกษรประโยคสงโยคพธานไวพจนพจารณพศาลการนตไวพจนประพนธอนนต-
วภาค เขมรากษรมาลา นตสารสาธก ปกรณ�าพจนาตถ และฉนทวภาค ซงเปนต�าราเรยน
ยคแรกของสยาม
นอกจากนยงมเรองพรรณพฤกษาและสตวาภธาน ธรรมเทศ วรรณพฤตค�าฉนท โคลง
รามเกยรต(บางตอน)มหาสปสสชาดกฉนทกลอมชางตางๆและโดยเฉพาะค�านมสการคณานคณ
ซงเปนงานนพนธทเยาวชนไทยใชเปนบทสวดเรอยมาจนถงปจจบน
แบบเรยนเลมแรกของไทย จนดามณ เปนชอหนงสอแบบเรยนทมอายเกาแก
ตงแตสมยกรงศรอยธยา เลากนวาพระโหราธบดกวในรชสมย
สมเดจพระนารายณมหาราช ไดเรยบเรยงเอาไวเปนแบบเรยน
ภาษาไทยทมเนอหาครอบคลมเรองการใชสระ พยญชนะ
วรรณยกต การแจกลกอกษร การผนอกษร อกษรศพท อกษรเลข
การสะกดการนต และการแตงค�าประพนธชนดตางๆ
ตอมาไดมการแตงหนงสอแบบเรยนเขยนอานภาษา
ไทยอกหลายเลม บางเลมใชชอวาจนดามณเชนเดยวกน และม
เคาโครงทคลายคลงกน รวมถงฉบบของหมอบรดเลยดวย
จนดามณ ฉบบหมอบรดเลย เปนแบบเรยนอานเขยน
ภาษาไทยทหมอบรดเลย (Dan Beach Bradley) ไดคดและ
รวบรวมบางตอนจากต�าราเรยนเกาเลมอนๆ เชน ประถม
ก กา แจกลกอกษร จนดามณ ฉบบพระเจาบรมวงศเธอ
กรมหลวงวงษาธราชสนท ประถมมาลาและปทานกรมของ
พระศรสนทรโวหาร (นอย อาจารยางกร) โดยไดจดพมพขน
ครงแรกเมอ พ.ศ. ๒๔๒๒
๒. ประวตผแตง
สรรพสาระ
ภาพปกหนงสอจนดามณ ของหมอบรดเลย
ฉบบพมพ พ.ศ. ๒๔๒๒
26
ค�ำนมสกำรพระธรรมคณ กาพยฉบง๑๖
ธรรมะคอคณากร สวนชอบสาธร
ดจดวงประทปชชวาล
แหงองคพระศาสดาจารย สองสตวสนดาน
สวางกระจางใจมล
ธรรมใดนบโดยมรรคผล เปนแปดพงยล
และเกากบทงนฤพาน
สมญาโลกอดรพสดาร อนลกโอฬาร
พสทธพเศษสกใส
อกธรรมตนทางครรไล นามขนานขานไข
ปฏบตปรยตเปนสอง
คอทางด�าเนนดจคลอง ใหลวงลปอง
ยงโลกอดรโดยตรง
ขาขอโอนออนอตมงค นบธรรมจ�านง
ดวยจตและกายวาจา
29
ค�ำนมสกำรพระพทธคณ อนทรวเชยรฉนท๑๑
องคใดพระสมพทธ สวสทธสนดาน
ตดมลเกลศมาร บมหมนมหมองมว
หนงในพระทยทาน กเบกบานคอดอกบว
ราคบพนพว สวคนธก�าจร
องคใดประกอบดวย พระกรณาดงสาคร
โปรดหมประชากร มละโอฆกนดาร
ชทางบรรเทาทกข และชสขเกษมสานต
ชทางพระนฤพาน อนพนโศกวโยคภย
พรอมเบญจพธจก- ษจรสวมลใส
เหนเหตทใกลไกล กเจนจบประจกษจรง
ก�าจดน�าใจหยาบ สนดานบาปแหงชายหญง
สตวโลกไดพงพง มละบาปบ�าเพญบญ
ขาขอประณตนอม ศรเกลาบงคมคณ
สมพทธการญ- ญภาพนนนรนดร
๔. เนอเรอง
28
ค�ำนมสกำรมำตำปตคณ อนทรวเชยรฉนท๑๑
ขาขอนบชนกคณ ชนนเปนเคามล
ผกอบนกลพน ผดงจวบเจรญวย
ฟมฟกทะนถนอม บบ�าราศนราไกล
แสนยากเทาไรๆ* บคดยากล�าบากกาย
ตรากทนระคนทกข ถนอมเลยงฤรวาย
ปกปองซงอนตราย จนไดรอดเปนกายา
เปรยบหนกชนกคณ ชนนคอภผา
ใหญพนพสนธรา กบเทยบบเทยมทน
เหลอทจะแทนทด จะสนองคณานนต
แทบชไนยอน อดมเลศประเสรฐคณ
ค�ำนมสกำรอำจรยคณ อนทรวเชยรฉนท๑๑
อนงขาค�านบนอม ตอพระครผการญ
โอบเออและเจอจน อนสาสนทกสงสรรพ
ยงบทราบกไดทราบ ทงบญบาปทกสงอน
ชแจงและแบงปน ขยายอตถใหชดเจน
จตมากดวยเมตตา และกรณาบเอยงเอน
เหมอนทานมาแกลงเกณฑ ใหฉลาดและแหลมคม
ขจดเขลาบรรเทาโม- หะจตมดทงนงม
กงขาณอารมณ กสวางกระจางใจ
คณสวนนควรนบ ถอวาเลศณแดนไตร
ควรนกและตรกใน จตนอมนยมชม
*อานวา เทาไรไร31
ค�ำนมสกำรพระสงฆคณ กาพยฉบง๑๖
สงฆใดสาวกศาสดา รบปฏบตมา
แตองคสมเดจภควนต
เหนแจงจตสจเสรจบรร- ลทางทอน
ระงบและดบทกขภย
โดยเสดจพระผตรสไตร ปญญาผองใส
สะอาดและปราศมวหมอง
เหนหางทางขาศกปอง บมล�าพอง
ดวยกายและวาจาใจ
เปนเนอนาบญอนไพ- ศาลแดโลกย
และเกดพบลยพนผล
สมญาเอารสทศพล มคณอนนต
อเนกจะนบเหลอตรา
ขาขอนบหมพระศรา- พกทรงคณา
นคณประดจร�าพน
ดวยเดชบญขาอภวนท พระไตรรตนอน
อดมดเรกนรตศย
จงชวยขจดโพยภย อนตรายใดใด
จงดบและกลบเสอมสญ
30
à¤Ã×èͧºÙªÒ¾ÃÐÃѵ¹µÃÑÂสรรพสาระ
ธป เทยน ดอกไม
ส�าหรบบชาพระพทธเจา นยมจดครงละ ๓ ดอก หมายถง การบชาพระคณ ๓ ประการของพระพทธเจา ไดแก พระป ญญาคณ พระว สทธคณ และพระมหากรณาคณ
ส�าหรบบชาพระธรรม นยมจดครงละ ๒ เลม หมายถง พระธรรม และ พระวนย การจดเทยนบชาพระธรรมน ม จดหมายเพอเตอนใจวา ธรรมดาของเทยนนน เมอจดขนคราใด ยอมขบไลความมดมดใหหมดไป และมความสวางไสวขนมาแทน เชนเดยวกบพระธรรม ถาผ ใดไดศกษาอยางถองแทและน�าไปปฏบตแล ว ย อมก�าจดความมด คอ โมหะ ใหหมดไปและเกดปญญาภายในจตใจขนมาแทน
ส�าหรบบชาพระสงฆ มความหมายวา ธรรมดาดอกไม เมออย กบตนกยอมสวยงามตามสภาพของพนธไมหรอเมอเกบมากองรวมกนโดยมไดจดสรร ยอมไมเปนระเบยบ ตอเมอชางดอกไมน�ามาจดใสพานหรอแจกนหรอน�าไปรอยเปนมาลย ย อมเกดความเป นระเบยบเ รยบร อยสวยงาม บรรดาพระสงฆกเชนกน เมอครงทยงเปนฆราวาส ยอมมมารยาททางกาย วาจา และใจ หยาบบาง ละเอยดบาง แตเมอบวชเปนพระสงฆ มพระพทธเจาเปนประดจนายชางดอกไม ทรงวางพระวนยไวเปนแบบแผนใหปฏบต ยอมเกดความเปนระเบยบเรยบรอย นาเคารพ นาบชา
33
๕. ค�ำศพท
กงขา ความสงสยความเคลอบแคลง
การญภาพ ตามตนฉบบสะกดเปนการญญภาพ แปลวาความเปนผมความกรณา
เกลศ เปนค�ายมสนสกฤตตรงกบค�าบาลวา กเลส หมายถง เครองท�าใจใหเศราหมอง ไดแกความโลภความโกรธและความหลง
แกลง ในทนมความหมายวาตงใจเปนความหมายทใชกนในสมยโบราณ(ดงมในศลาจารกหลกท๑)“เหมอนทานมาแกลงเกณฑใหฉลาดและแหลมคม”จงหมายความวาครอาจารยตงใจใหการศกษาแกผเรยนเพอใหผเรยนมความรและสตปญญาฉลาดหลกแหลม
คณานนต มาจากค�าวาคณ + อนนต แปลวาคณมาก
จตสจ อรยสจสคอความจรงอนประเสรฐ๔ประการไดแกทกขสมทยนโรธมรรค
ชนกคณ พระคณของพอ
แดนไตร โลกทง๓ไดแกสวรรคมนษยโลกและบาดาลหรอกามภมรปภมและอรปภม
ตราก มาจากค�าวา ตรากตร�า แปลวาทนท�าอยางไมคดถงความยากล�าบาก
นมสการ การกราบการไหวการคารวะ
นรา ไปจากไมม
นกล มาจากค�าวาอนกล หมายถงเกอกลสงเคราะห
บชไนย พงบชาควรบชาเหมอนค�าวา ปชนย
บ�าราศ จากไป
ปต พอบดา
พสนธรา แผนดน
ภควนต พระนามหนงของพระพทธเจา
อนสาสน ค�าสงสอนจากค�าประพนธนแปลวาสอน
อตถ เนอความ
อาจรยคณ มาจากค�าวา อาจรย +คณแปลวาพระคณของคร
อตมงค สวนทสงทสดของรางกายหมายถงศรษะ
เอารสทศพล บตรของพระพทธองคหมายถงพระภกษ
โอฆ หวงน�าในพระพทธศาสนาหมายถงกเลสททวมทบจตใจของหมสตว
32
๒) ค�ำนมสกำรพระธรรมคณพระธรรม คอ ค�าสงสอนของพระพทธเจา เมอพระพทธเจาตรสรแลว ไดมพระกรณาแสดงพระธรรมเทศนาสงสอนสรรพสตวทงหลายใหหลดพน
จากกเลสและยกระดบจตใจตนเองใหงดงาม ซงจะท�าใหทกคนสามารถอยรวมกนไดอยางสงบสข
กวจงกลาวสรรเสรญพระธรรมวาเปนบอเกดแหงความด(คณากร) ทชวยสองทางสวางใหแกชวต
และจตใจของสรรพสตวทงหลายไววา
ธรรมะคอคณากร สวนชอบสาธร
ดจดวงประทปชชวาล
แหงองคพระศาสดาจารย สองสตวสนดาน
สวางกระจางใจมล
ดงนนพระธรรมจงมพระคณตอพทธศาสนกชนเนองจากการปฏบตตนตามหลก
ธรรมจะกอใหเกดประโยชนและความสขแกทงตนเองและสงคม
๓) ค�ำนมสกำรพระสงฆคณ ถาพระพทธองคไมไดทรงสถาปนาคณะสงฆขน
หลกธรรมทพระพทธองคทรงคนพบยอมสญสนไปพรอมกบการเสดจดบขนธปรนพพาน พระสงฆ
จงมบทบาทส�าคญและมพระคณโดยเฉพาะแกพทธศาสนกชน เพราะหากไมมพระสงฆ คงจะ
ไมมผสบทอดหลกธรรมอนเปนหวใจส�าคญของพระพทธศาสนา ดงทกวกลาวสรรเสรญพระสงฆ
ไววา
สงฆใดสาวกศาสดา รบปฏบตมา
แตองคสมเดจภควนต
เหนแจงจตสจเสรจบรร- ลทางทอน
ระงบและดบทกขภย
โดยเสดจพระผตรสไตร ปญญาผองใส
สะอาดและปราศมวหมอง
๔) ค�ำนมสกำรมำตำปตคณ มารดาบดาเปนผมพระคณแกเรา เพราะเปนผให
ก�าเนดและเลยงดเราโดยไมหวงผลตอบแทน ตงแตเราเกดมา ทานกใหความรกความเมตตา
เอาใจใสดแลหวงใยโดยบรสทธใจคอยแนะน�าตกเตอนชทางทดใหแกเรา เมอเราทกขหรอเจบไข
ทานกทกขดวย แมจะตองท�างานดวยความเหนอยยากตรากตร�า ทานกยอมสทน กวจงกลาว
สรรเสรญพระคณของบดามารดาวายงใหญกวาภเขาและแผนดนดงความทวา
35
ค�านมสการคณานคณมคณคาในดานตางๆดงน
๖.๑คณคำดำนเนอหำ
๑) ค�ำนมสกำรพระพทธคณ มเนอหาส�าคญ คอ การสรรเสรญพระคณของ
พระพทธเจาโดยกวไดกลาวยกยองพระพทธเจาไววาทรงพระคณอนประเสรฐ๓ประการไดแก
๑.๑)พระวสทธคณ คอ พระพทธเจาทรงปราศจากกเลสและไมเกยวของกบ
ความมวหมองหรอราคใดๆ
หนงในพระทยทาน กเบกบานคอดอกบว ราคบพนพว สวคนธก�าจร
๑.๒)พระมหากรณาคณ คอ พระพทธเจาทรงมพระกรณามากมายเหมอนกบ
น�าในมหาสมทรทรงชวยเหลอมนษยใหหลดพนจากหวงแหงกเลส(โอฆกนดาร)อนไดแก กาโมฆะ
(ความหลงใหลหมกมนในกาม) ภโวฆะ (ความหลงใหลในสภาพทเปนอย) ทฏโฐฆะ (ความเหน
ผด) และอวชโชฆะ (ความหลงอยกบความไมร)ดวยการแนะแนวทางในการดบทกขเพอมงไป
สความสขอนแทจรงคอพระนพพาน
องคใดประกอบดวย พระกรณาดงสาคร โปรดหมประชากร มละโอฆกนดาร ชทางบรรเทาทกข และชสขเกษมสานต ชทางพระนฤพาน อนพนโศกวโยคภย
๑.๓)พระปญญาคณ คอ พระพทธเจาทรงมพระปรชาญาณอนลกซง ทรง
คดคนและท�าความเขาใจในทกสงทไดทรงพบเสมอ เนองจากทรงมดวงตาหรอปญญาทง ๕
(เบญจพธจกษ)
พรอมเบญจพธจก- ษจรสวมลใส เหนเหตทใกลไกล กเจนจบประจกษจรง
เมอประมวลเนอหาของค�านมสการพระพทธคณแลว จะเหนไดวาพระพทธเจา
ทรงเปนผมพระคณอยางสงสดเนองจากพระพทธองคทรงแสวงหาหนทางหลดพนจากความทกข
ทงปวงใหแกมนษย ทรงสงสอนใหมนษยกระท�าแตความด ละเวนความชว ทรงมอบหลกธรรมท
เปนเครองยดเหนยวจตใจใหมนษยประพฤตตนในทางทควร ซงจะท�าใหทกคนสามารถอยรวมกน
ไดอยางเปนสข
๖. บทวเครำะห
34
๖.๒คณคำดำนกลวธกำรแตง
เนองดวยความมงหมายประการส�าคญของพระยาศรสนทรโวหารในการประพนธ
ค�านมสการคณานคณ คอ การพรรณนาคณงามความดทพระพทธ พระธรรม พระสงฆ บดา
มารดาและครอาจารยมตอชนทกชนดงนนถอยค�าทกวน�ามาใชจงตองแฝงความหมายทดงาม
และสามารถทองจ�าไดโดยงาย เพอใหเยาวชนไทยไดยดถอเปนแบบอยางและซาบซงไปกบ
เนอความซงแมสวนใหญจะเกยวเนองในทางพระพทธศาสนาซงมเนอหาทละเอยดลกซง แตกวก
สามารถพรรณนาถอยความและเลอกสรรถอยค�าไดอยางไพเราะจบใจและมความดเดนในดาน
กลวธการแตงดงน
๑) กำรเลอกสรรค�ำเหมำะกบเนอเรอง กวเลอกสรรถอยค�าน�ามาใชไดอยางไพเราะเหมาะสม โดยเฉพาะในบทนมสการมาตาปตคณและนมสการอาจรยคณ ซงเปนการพรรณนา
พระคณของบดามารดาและครอาจารย เปนการใชค�างายแตมความหมายลกซง เชน ในบท
นมสการมาตาปตคณทวา
ฟมฟกทะนถนอม บบ�าราศนราไกล แสนยากเทาไรๆ บคดยากล�าบากกาย ตรากทนระคนทกข ถนอมเลยงฤรวาย ปกปองซงอนตราย จนไดรอดเปนกายา
กวใชค�าวา ฟมฟก ทะนถนอม ตรากทน และ ถนอมเลยง ซงเปนค�าทไพเราะ
อานแลวเขาใจและรสกซาบซงในพระคณของบดามารดาซงคอยประคบประคองระวงรกษาและ
เฝาทะนถนอมกลอมเกลยงเลยงดลกดวยความอดทนโดยไมไดคดถงความยากล�าบากตงแตลก
เลกจนเตบใหญ
ในบทนมสการอาจรยคณทวา
อนงขาค�านบนอม ตอพระครผการญ โอบเออและเจอจน อนสาสนทกสงสรรพ ยงบทราบกไดทราบ ทงบญบาปทกสงอน ชแจงและแบงปน ขยายอตถใหชดเจน
ค�าวาการญ โอบเออ เจอจน อนสาสน และขยายอตถ ทกวสรรมาใชไดอยางไพเราะ
เพอแสดงถงความรกและความเมตตาของครอาจารย ทเพยรพยายามสงสอนศษยใหเปน
คนดนนกอใหเกดความส�านกและตระหนกถงพระคณของครอาจารยไดเปนอยางด
3๗
เปรยบหนกชนกคณ ชนนคอภผา
ใหญพนพสนธรา กบเทยบบเทยมทน
๕) ค�ำนมสกำรอำจรยคณ เนองดวยครอาจารยเปนผมพระคณแกเรา เพราะเปน
ผอบรมสงสอนและถายทอดวชาความรใหแกเรา ปรารถนาใหเรามความร ความคด ความเขาใจ
ในเรองตางๆ ไดอยางแจมแจง และสามารถน�าไปใชใหเปนประโยชนในการประกอบอาชพตอไป
ในอนาคตกวจงสรรเสรญพระคณของครอาจารยไววา
ยงบทราบกไดทราบ ทงบญบาปทกสงอน
ชแจงและแบงปน ขยายอตถใหชดเจน
ค�านมสการคณานคณจงมคณคาดานเนอหาดวยแสดงใหเหนวาพระพทธ พระธรรม
พระสงฆ บดามารดา และครอาจารย มพระคณแกเรา เราจงควรกตญญตอผมพระคณ เพราะ
ความกตญญเปนเครองหมายของคนด พระยาศรสนทรโวหารมความปรารถนาทจะสงสอนให
เยาวชนเปนคนดทานจงนพนธค�านมสการคณานคณขนมา
ปกณกะพธไหวคร
การไหวคร เปนประเพณอยางหนงของไทยทมมาตงแตสมยโบราณ ชาวไทยถอวาเมอเรมศกษาวชาการใดๆ จะตองเรมตนดวยการไหวคร เพราะศษยทดจะตองมความเคารพและบชาคร จงจะสามารถศกษาเลาเรยนจนส�าเรจลลวงไปไดดวยด โดยในพธจะมการน�าพช ๓ ชนด มาใชในการไหวคร ไดแก หญาแพรก เพอใชสอความหมายถง ขอใหศษยศกษาเลาเรยนและเขาใจในสรรพวทยาการทครอาจารยสงสอนไดอยางรวดเรวและแตกฉาน และมความมงมนอดทนเหมอนหญาแพรกซงเปนพชทเจรญเตบโตไดอยางรวดเรวและทนตอทกสภาพดนฟาอากาศ ดอกเขม หมายถง ขอใหมสตปญญาเฉยบแหลม ดจดงชอของดอกเขม ดอกมะเขอ หมายถง ตนมะเขอนนจะคว�าดอกลงเสมอเมอจะมผล คนโบราณจงน�ามาเปรยบเทยบ เพอใหศษยจะไดรจกออนนอมถอมตน เปนคนสภาพ และพรอมทจะนอมรบวชาความรตางๆ จากครอาจารย และสามารถน�าวชาความรไปปรบใชใหเกดเปนประโยชนไดในทกสถานการณเชนเดยวกบลกมะเขอทมเมลดมาก สามารถเตบโตและงอกงามไดโดยงายในทกสถานท
หญาแพรก ดอกมะเขอดอกเขม
36
๒.๒)การเลนค�า การเลนค�าในค�านมสการคณานคณ โดยเฉพาะการเลนค�าซ�า
เปนวธการอยางหนงซงท�าใหเนอความทมการซ�าค�ามความหมายทเดนชดไดรบการเนนย�าและ
แสดงใหเหนถงความส�าคญมากยงขนเชน
ค�านมสการพระพทธคณ มการซ�าค�าวา “องคใด” อนเปนการเนนหรอ
แสดงใหเหนวาพระพทธเจาทรงเปนบคคลส�าคญและทรงมพระจรยวตรทดเดนเปนอยางมาก
เชน
“องคใดพระสมพทธ สวสทธสนดาน” “องคใดประกอบดวย พระกรณาดงสาคร”
นอกจากน พระยาศรสนทรโวหาร ยงซ�าค�าวา “ช” เพอแสดงใหเหนวา
พระพทธองคทรงเปนบรมครผ ชแนะแนวทางอนเปนประโยชนอยางยงตอมนษยชาต คอ
แนวทางอนเปนการละเลกกเลสเพอใหหลดพนจากความทกข และมงไปสความสขอยางแทจรง
และถาวรคอพระนพพาน
ชทางบรรเทาทกข และชสขเกษมสานต ชทางพระนฤพาน อนพนโศกวโยคภย
การเลนค�าซ�าทดเดนอกค�าหนง คอ ค�าวา “ขา” ในค�านมสการพระพทธคณ
พระธรรมคณ และพระสงฆคณ อนเปนการแสดงหรอเนนย�าวาผทองหรอผสวดไดตระหนกใน
ความส�าคญและนอบนอมกายวาจาและใจส�านกและเคารพในพระคณของพระพทธพระธรรม
และพระสงฆ
ค�านมสการพระพทธคณ ขาขอประณตนอม ศรเกลาบงคมคณ สมพทธการญ- ญภาพนนนรนดร ค�านมสการพระธรรมคณ ขาขอโอนออนอตมงค นบธรรมจ�านง ดวยจตและกายวาจา ค�านมสการพระสงฆคณ ขาขอนบหมพระศรา- พกทรงคณา นคณประดจร�าพน ดวยเดชบญขาอภวนท พระไตรรตนอน อดมดเรกนรตศย
39
๒) กำรเลอกสรรค�ำทมเสยงเสนำะ กวใชค�าใหเกดความงามและเสยงเสนาะใน
การอานออกเสยงโดยการใชสมผสอกษรและสมผสสระ เปนการเพมคณคาและความไพเราะให
บทกวดงน
๒.๑)สมผส เนองจากการแตงค�านมสการคณานคณ มขอจ�ากดในเรอง
ฉนทลกษณ กวจงตองคดสรรค�าทมความหมาย ไดใจความ และถกตองตรงตามเนอหาและ
ลกษณะบงคบของค�าประพนธทน�ามาใช ซงไดแก กาพยฉบง๑๖และโดยเฉพาะอนทรวเชยรฉนท
๑๑ เพราะนอกจากจะมกฎเกณฑในเรองจ�านวนค�าและสมผสแลว ยงตองค�านงถงเรอง
เสยงหนก-เบาของค�าหรอคร-ลหอกดวย จงจะสามารถสรางสรรคบทกวใหมความไพเราะและ
สละสลวยได
อยางไรกตาม แมจะมขอจ�ากดในเรองดงกลาวขางตน แตพระยาศรสนทร-
โวหารกสามารถเลอกสรรค�าแลวน�ามาเรยบเรยงแตงไดอยางเหมาะสมกบเนอหาและขอบงคบทาง
ฉนทลกษณ และยงเพมระดบความไพเราะโดยอาศยกลวธทางการประพนธ ซงไดแก การเลน
สมผสในโดยเฉพาะสมผสอกษรเชน
ค�านมสการพระพทธคณ “สวสทธสนดาน” เลนเสยงสมผสอกษร“ส”คอส-(ว)สทธ-สน(ดาน) “บมหมนมหมองมว” เลนเสยงสมผสอกษร“ม”คอม-หมน-ม-หมอง-มว “กเจนจบประจกษจรง” เลนเสยงสมผสอกษร“จ”คอเจน-จบ-(ประ)จกษ-จรง ค�านมสการพระธรรมคณ “สองสตวสนดาน” เลนเสยงสมผสอกษร“ส”คอสอง-สตว-สน(ดาน) “พสทธพเศษสกใส” เลนเสยงสมผสอกษร“ส”คอ(พ)สทธ-(พ)เศษ-สก-ใส “ขาขอโอนออนอตมงค” เลนเสยงสมผสอกษร“ข”คอขา-ขอ เลนเสยงสมผสอกษร“อ”คอโอน-ออน-อต(มงค) ค�านมสการพระสงฆคณ “สงฆใดสาวกศาสดา” เลนเสยงสมผสอกษร“ส”คอสงฆ-สา(วก)-ศาส-สะ(ดา) ค�านมสการอาจรยคณ “อนสาสนทกสงสรรพ” เลนเสยงสมผสอกษร“ส”คอ(อน)สาสน-สง-สรรพ เปนตน
38
41
กจกรรมสรางสรรคพฒนาการเรยนร
คำาถามประจำาหนวยการเรยนร
๑.ฝกสวดท�านองสรภญญะเปนกลมหรอรายบคคล
๒.เขยนเรยงความหรอค�าขวญเทดพระคณบดามารดาหรอครอาจารยในโอกาสตางๆ
เชนวนพอแหงชาตวนแมแหงชาตหรอวนคร
๓.เลอกอานบทกวนพนธหรอเรองสนคนละ๑เรองทมเนอหาเกยวกบสถาบน
ครอบครวครอาจารยหรอหลกธรรมทางพระพทธศาสนาน�ามาเขยนวเคราะหใน
เรองความกตญญกตเวทแลวสงครผสอน
๑.การทองจ�าค�านมสการคณานคณใหประโยชนอยางไรอธบายพรอมแสดงเหตผล
๒.จากค�าประพนธทวา
ยงบทราบกไดทราบ ทงบญบาปทกสงอน
ชแจงและแบงปน ขยายอตถใหชดเจน
จตมากดวยเมตตา และกรณาบเอยงเอน
เหมอนทานมาแกลงเกณฑ ใหฉลาดและแหลมคม
กลาวถงความส�าคญของครอยางไรและนกเรยนควรปฏบตตนตอครอยางไร
๓.“ค�านมสการคณานคณมความดเดนในดานการเปรยบเทยบ”นกเรยนเหนดวยกบ
ค�ากลาวขางตนหรอไมและความเปรยบบทใดทนกเรยนชนชอบมากทสดอธบาย
ตามความเหนของนกเรยน
อยางไรกตามยงมการเลนค�าอกอยางหนงซงสอใหเหนถงความหมายอน
ลกซงทซอนอยในค�า และแสดงใหเหนวากวมความรความสามารถในดานภาษาและการประพนธ
เปนอยางมากเชนค�าวา“เอารสทศพล”
สงฆใดสาวกศาสดา รบปฏบตมา แตองคสมเดจภควนต ..........................................................
สมญาเอารสทศพล มคณอนนต อเนกจะนบเหลอตรา
ค�าวา เอารสทศพล แปลวา บตรของพระพทธเจา ซงหมายถง พระสงฆ มทมา
จากค�าวา เอารส หรอ โอรส ซงแปลวา บตร และ ทศพล หรอ ทศพลญาณ ซงหมายถง
พระญาณอนเปนก�าลงของพระตถาคต ๑๐ ประการ เนองจากพระพทธเจาทรงเปนผประทาน
ก�าเนดพระสงฆดวยการอนญาตใหเขามาบวชในพระพทธศาสนาภายใตรมกาสาวพสตร อน
เปนการตดชวตออกจากโลกแหงกเลสซงเปนโลกของปถชน เขาสโลกแหงพระธรรม ซงถอไดวา
เปนการเกดใหมพระสงฆจงไดชอวาเปนบตรของพระพทธเจา
๓)ภำพพจนกวใชการเปรยบเทยบแบบอปลกษณเพอใหผอานเหนภาพชดเจนขน เชนการเปรยบพระคณของบดามารดาวายงใหญกวาภเขาและแผนดนดงความวา
เปรยบหนกชนกคณ ชนนคอภผา ใหญพนพสนธรา กบเทยบบเทยมทน
เมอประมวลความดเดนทางดานเนอหาและวรรณศลปแลว ค�านมสการคณานคณจงถอไดวามความครบเครองในเรองคณคาทางวรรณกรรม ควรแกการทองจ�า เพอเปนเครองชวยก�ากบกายวาจาใจและเตอนสตใหทกคนโดยเฉพาะเยาวชนไทยไดส�านกและนอมร�าลกถง พระคณของพระพทธ พระธรรม พระสงฆ บดามารดา และครอาจารย สมดงเจตนารมณ ของพระยาศรสนทรโวหารผประพนธค�านมสการคณานคณ
40