EU legt zich toe op de bescherming van denatuur

Europese Commissie

BUREAU VOOR OFFICIËLE PUBLICATIESDER EUROPESE GEMEENSCHAPPEN

L-2985 Luxembourg

14KH

-35-01-336-NL-C

ISBN 92-894-1409-X

,!7IJ2I9-ebeaji!›

EU legt zich toe op de bescherming van denatuur

Europese Commissie

Directoraat-generaal Milieu

Meer gegevens over de Europese Unie vindt u op Internet via de Europaserver (http://europa.eu.int).

Bibliografische gegevens bevinden zich aan het einde van deze publicatie.

Luxemburg: Bureau voor officiële publicaties der Europese Gemeenschappen, 2002

ISBN 92-894-1409-X

© Europese Gemeenschappen, 2002Overneming met bronvermelding toegestaan.

Printed in Belgium

GEDRUKT OP GERECYCLEERD PAPIER

Kopies van deze publicatie zijn zolang de voorraad strekt gratis verkrijgbaar bij:

Informatiecentrum (BU-9 0/11)Directoraat-generaal MilieuEuropese CommissieB-1049 BrusselFax (32-2) 299 61 98E-mail: env-pubs@cec.eu.int

Voorwoord

3

Maatregelen ter bescherming van ons natuurlijk erfgoedspelen al bijna dertig jaar lang een steeds belangrijkerwordende rol in het beleid van de Europese Unie. In 1973 tradhet eerste actieprogramma voor het milieu in werking. In april1979 was de „Vogelrichtlijn” de eerste wettekst van de EU dietot doel had het natuurlijk milieu, zowel voor de huidige alsvoor de komende generaties, te beschermen.In 1951 hadden de zes ondertekenaars van het Verdrag vanParijs met de stichting van de Europese Gemeenschap voorKolen en Staal (EGKS) alleen de ontwikkeling van deze takkenvan industrie voor ogen en kwam een beoordeling van hetmilieueffect van deze sectoren niet ter sprake. Maar in deloop van de jaren zeventig werd men zich internationaalsteeds meer bewust van de toenemende schade die wij metonze moderne levensstijl aan de natuur en haar hulpbronnentoebrengen.

Sedertdien is de zorg voor dieren, vogels, planten enlandschappen in ons deel van de wereld een integrerend deelvan de Europese beleidsvorming geworden. Besluiten overcruciale vraagstukken als vervoer, energie en landbouwkunnen niet langer worden genomen zonder dat men hierbijhet effect op flora, fauna en landschappelijk schoon inaanmerking neemt. Tal van EU-burgers zijn zich bewustgeworden van de gevaren waaraan ons natuurlijk milieublootstaat en hebben maatregelen geëist op plaatselijk,nationaal en Europees niveau.

Het grondgebied van de 15 lidstaten van de EU strekt zich uitvan de poolcirkel in het noorden tot de warme mediterranewateren in het zuiden. Van de door de westenwind gegeseldeAtlantische kusten tot de hoogste bergtoppen in hetAlpengebied omvat de Unie een brede waaier aan natuurlijkehabitats met een verbijsterende verscheidenheid van flora enfauna. Maar bijna overal is deze „biodiversiteit” in gevaar.Om deze reden heeft de EU nieuwe, krachtiger instrumenten —zowel wettelijk als financieel — ter bescherming van hetnatuurlijk milieu ingevoerd.

Sommigen geloven dat maatregelen ter bescherming van denatuur onvermijdelijk neerkomen op een verlaging van onzelevensstandaard, een terugdraaien van onze economischeontwikkeling en een beperking van de vrijheid om van hetnatuurlijk erfgoed te genieten. De EU pakt de zaken andersaan: zij gaat ervan uit dat de natuur en de mens één geheelvormen dat op harmonische wijze kan functioneren. Wijmenen dat de levenskwaliteit in Europa door de zorg voor hetmilieu kan worden verbeterd en dat economische sectoren alsbosbouw en toerisme hierdoor kunnen worden gestimuleerd.Bescherming van flora en fauna is best te verenigen metsociale en economische belangen, maar om dit mogelijk temaken moeten wij uitgaan van het beginsel van een„duurzame ontwikkeling”. Dit betekent dat wij manierenmoeten vinden om de kwaliteit van ons bestaan te verbeterenzonder dat het milieu, de komende generaties en de mensenin zowel de ontwikkelde als de ontwikkelingslanden hiervoorde rekening gepresenteerd krijgen.

De EU erkent dat de steun en betrokkenheid van de gewoneburger van essentieel belang zijn om onze natuurlijke habitatsen wilde flora en fauna in stand te kunnen houden. Maar deUnie kan wel degelijk een verschil maken. In de eerste plaatswordt met een geheel Europa omspannende wetgeving eencoherente structuur geboden waarbinnen de nationale enplaatselijke autoriteiten, NGO’s en mensen die zich persoonlijkvoor het milieu inzetten, kunnen handelen. In de tweedeplaats zijn er de Europese financieringsprogramma’s metvitale steun voor initiatieven om de biologische diversiteit instand te houden.In deze brochure wordt een overzicht gegeven van deEuropese strategie ter bescherming van de natuur.

4

Soorten en habitatsMet een totale oppervlakte van 3 miljoen km2 en eenbevolking van 370 miljoen mensen omvatten de 15 lidstatenvan de EU het grootste deel van West-Europa. Ons rijknatuurlijk erfgoed vertoont een enorme verscheidenheid vanlevensvormen en de meest uiteenlopende landschappen meteen indrukwekkende natuurlijke schoonheid. Het gaat hier omduizenden typen van habitats, met 150 soorten zoogdieren,520 vogelsoorten, 180 soorten reptielen en amfibieën, 150vissoorten, 10 000 plantensoorten en ten minste 100 000soorten ongewervelden (1).

Ondanks verbeteringen in het door de lidstaten gevoerdebeleid tot natuurbehoud gaan vele soorten toch snelachteruit. Vandaag de dag verkeren de helft van onzezoogdieren en éénderde van alle soorten reptielen, vogels envissen in gevaar. Vervuiling en visserij vormen een ernstigebedreiging voor zeedieren als monniksrobben enzeeschildpadden. Vogels als de dunbekwulp zijn zo zeldzaamdat zij met uitsterven bedreigd worden, terwijl zelfsalledaagse vogelsoorten als de veldleeuwerik en de tuinfluiterdramatisch zijn uitgedund. Er verkeren 3 000 plantensoortenin gevaar en 27 hiervan worden met uitsterven bedreigd.

5

Natuurbescherming— Waar het om

gaat

(1) Bron: Europees Milieuagentschap, Kopenhagen, 1995.

6

De „Habitatrichtlijn” van 1992 vermeldt de soorten en dehabitats die in elke lidstaat bescherming behoeven.

Oppervlakte Biogeografische areaal als %

regio van de EU Habitats SoortenMediterraan 27,2 % 142 386Atlantisch 24,0 % 118 132Continentaal 20,3 % 135 173Boreaal 20,2 % 84 99Alpien 8,0 % 100 165Macaronesisch 0,3 % 38 151

Bron: CTE-CN, bijgewerkt tot 12 december 1999.

7

Tal van deze soorten zijn in gevaar doordat zij hun natuurlijkehabitats verliezen. De afgelopen tientallen jaren hebbenmenselijke activiteiten als landbouw/veeteelt, industrie entoerisme enorme stukken grond voor zich opgeëist, waardoorde plaatselijke wilde planten- en diersoorten zijn verdreven ofin het nauw zijn gedrongen. Ecosystemen in rivieren enriviermondingen — waar vele planten- en diersoorten leven —zijn overal in Europa ernstig beschadigd. Andere belangrijkehabitats zijn langzaam aan het verdwijnen. Van onze heide-en veengebieden is 60-90 % verloren gegaan, en de afgelopeneeuw hebben Frankrijk, Italië en Spanje 75 % van hun duinenverloren. Eeuwenlang heeft de traditionele landbouw eenevenwichtig milieu voor onze wilde planten- en diersoortenweten te handhaven. Vogels als de alpenkraai, bijvoorbeeld,waren altijd afhankelijk van begraasde weidegronden en doorhet hooien werden allerlei veldkruiden over een groter oppervlakverspreid. Maar deze traditionele landbouw en veeteelt isvervangen door intensieve methoden, waardoor wildeplanten- en diersoorten worden verdreven of vernietigd.

VerontreinigingVerontreiniging en ongelukken zijn ook een bron van natuur-verontreiniging. In december 1999 is op 60 km van de Fransekust het tankschip Erika gezonken. Door de bij deze scheeprampvrijgekomen olie is 400 km Bretoense kust vervuild en zijn weleen half miljoen zeevogels beschadigd of vernietigd. In delanden van Midden- en Oost-Europa die thans op toetredingtot de EU wachten, werden de gevolgen van een ongecontro-leerde industriële ontwikkeling dermate veronachtzaamd datde natuur hier nog ernstiger wordt bedreigd. In januari 2000

8

is in Roemenië, door een cyanidelek bij mijnbouwactiviteiten vaneen Australische onderneming, een rivier over honderdenkilometers vergiftigd, waarbij gehele ecosystemen werdenvernietigd en vele tonnen vis gedood.Ieder jaar ontdoet Europa zich van honderden miljoenentonnen afval, waarvan een deel gevaarlijk is voor het milieu.Afvalstorten nemen grote stukken grond in beslag en scheidenverontreinigende stoffen af die schadelijk zijn voor bodem,water en lucht. Tezelfdertijd dreigt er gevaar dat onze vraagnaar natuurlijke hulpbronnen als water en hout het aanbod teboven gaat. Door een ongecontroleerde houtkap wordenbossen vernietigd en onze steeds grotere vraag naar zoetwater veroorzaakt — in combinatie met bodemerosie — inbepaalde delen van Zuid-Europa woestijnvorming. Langsonze kusten worden de vispopulaties door overbevissinggedecimeerd. Al deze activiteiten vormen een bedreigingvoor wilde soorten en hun leefgebieden.

KlimaatveranderingOok het veranderende klimaat vormt een bedreiging voor deEuropese flora en fauna. Er zijn steeds meer tekenen die eropwijzen dat als gevolg van menselijke activiteiten de concentratievan broeikasgassen in de atmosfeer toeneemt en de aardewarmer wordt. Tegen 2100 zal de gemiddelde temperatuur inEuropa naar verwachting zo’n 1 à 6˚ C hoger liggen dan nu hetgeval is. Indien men deze ontwikkeling op haar beloop laat, zalde hieruit resulterende klimaatverandering zich zo snel voltrekkendat planten- en diersoorten in verschillende klimaatzones nietde tijd krijgen om zich aan te passen of te migreren.Voor onze flora en fauna zou dit rampzalige gevolgen kunnenhebben.

Genetisch gemodificeerde organismenTen slotte is er nog de verspreiding van genetischgemodificeerde organismen in ons milieu, waarvan degevolgen voor de biodiversiteit vooralsnog onbekend zijn.

9

Ons aller belangNu ons natuurlijk erfdeel van zovele kanten wordt bedreigd,is het in ons eigen belang dit proces van beschadiging envernietiging een halt toe te roepen. Wij willen dat de komendegeneraties eveneens van het ons omringende natuurschoonkunnen genieten. Bovendien zien tal van mensen hun levenverrijkt door recreatieactiviteiten waarbij de natuur centraalstaat: vogelobservatie, vissen, bergbeklimmen, scubaduikenof gewoon maar de hond uitlaten. Zuiver water en zuiverelucht zijn van vitaal belang voor de kwaliteit van ons bestaanen de menselijke gezondheid komt ernstig in gevaar wanneerdeze basiselementen vervuild raken.

Bij onze inspanningen om vitale natuurlijke hulpbronnen tebeschermen spelen ook belangrijke economische factoren.Goed bosbeheer is bevorderlijk voor de instandhouding vande biologische diversiteit, maar heeft ook economischevoordelen op langere termijn. Een goede bodemconditie isniet alleen de basis voor de natuurlijke vegetatie, maar ookvoor een succesvolle landbouw en veelteelt. Onze kusten zijnhet leefgebied van éénderde van de bevolking in de EU enherbergen een aantal van de rijkste en meest kwetsbarenatuurlijke habitats. Gaan deze habitats als gevolg van testerke gebruiksdruk verloren, dan zal dit ook een weerslaghebben op het welzijn van de plaatselijke gemeenschappen.

En laten wij vooral niet vergeten dat de mensen door natuur-beschermingsmaatregelen helemaal niet in hun vrijheid beperktworden. Integendeel, natuurbehoud is een bron van nieuwetoeristische mogelijkheden. Toerisme is één van de snelsteconomische sectoren in de wereld. Het is verantwoordelijk voorzo’n 6 % van het Europese BBP en biedt werkgelegenheid aaneen belangrijk deel van de beroepsbevolking. In het verledenheeft het milieu vooral in kust- en berggebieden ernstig ondermassatoerisme te lijden gehad. Maar naarmate de mensen meerwelvaart krijgen, minder lang hoeven te werken en langer vanhun pensioen kunnen genieten, ontstaat er meer behoefte aannieuwe ervaringen, zoals „ecotoerisme”.

10

Er worden nieuwe initiatieven ontplooid om toerisme ennatuurlijk milieu met elkaar te laten samengaan en plaatselijkegemeenschappen en belangengroeperingen hierbij te betrekken.In tien Europese pilootgebieden wordt momenteel het door deFederatie Europarc ontwikkelde Europees Handvest voorduurzaam toerisme uitgetest.

UitbreidingNatuurbehoud wordt voor de kandidaat-lidstaten eenvraagstuk van kapitaal belang. Met de toetreding van deMidden- en Oost-Europese landen (LMOE), Malta en Cypruswordt de EU met een gebiedsuitbreiding van 58 %, veleongerepte landschappen, bossen en parken rijker. Door dezeuitbreiding wordt de biologische diversiteit van de EUverrijkt: alleen al de wolvenpopulatie neemt hierdoor van3 200 tot 10 250 toe. Maar deze landen zullen wel nieuwenormen moeten goedkeuren om hun natuurlijk erfgoed tekunnen beschermen.

Handvest voor duurzaam toerisme (2)

1. Rekening houden met dedraagkracht van de natuur

2. Bijdragen tot behoud enverbetering van het natuurlijkerfgoed

3. Natuurlijke hulpbronnen instand houden

4. De plaatselijke economieondersteunen

5. Deelname van de plaatselijkebevolking aanmoedigen

6. Een passend, kwalitatiefhoogwaardig toerismeontwikkelen

7. Beschermde gebieden vooriedereen toegankelijk maken

8. Nieuwe vormen vanwerkgelegenheid ontwikkelen

9. Mensen ertoe aanmoedigen denatuur te respecteren

10. Als model dienen voor andereeconomische sectoren en degedragingen in deze sectorenbeïnvloeden

(2) Voor bijzonderheden van de FranseFederatie van regionale natuurparken: Isagaert@parcs-naturels-regionaux.tm.fr

11

Op internationaal niveauDe EU en haar lidstaten zijn internationale verplichtingenaangegaan om de natuur te beschermen. Hiertoe hebben zijeen aantal verdragen ondertekend:• Verdrag van Ramsar inzake het behoud van Europese

wetlands (1971)• Verdrag van Helsinki inzake de Oostzee (1974)• Verdrag van Barcelona inzake de Middellandse Zee (1976)• Verdrag van Bonn inzake migrerende soorten (1979)• Verdrag van Bern betreffende het behoud van wilde dieren

en planten in hun natuurlijk milieu in Europa (1979)• Verdrag betreffende de bescherming van de Alpen (1991),en natuurlijk het uiterst belangrijke, van 1992 daterendeVerdrag van Rio, waarin het beginsel van de duurzameontwikkeling wordt vastgelegd.

© Micheal O'Briain

12

Zoals bij veel aspecten van milieubescherming het geval is, kannatuurbehoud niet door de verschillende landen afzonderlijkmet succes worden aangepakt. Het is een zaak die alle burgersvan de EU evenzeer aangaat. Trekvogels letten niet op grenzen.Tal van belangrijke leefgebieden, zoals de Alpenregio of onzekusten, overschrijden meerdere nationale grenzen en wanneerverontreinigende stoffen in een rivier terechtkomen, wordenzij stroomafwaarts door verschillende staten gevoerd. Om dezereden moet een voor alle betrokkenen bindende, geheel Europabestrijkende aanpak als een eerste voorwaarde voor eensuccesvol beleid tot natuurbehoud worden beschouwd.Het is de EU duidelijk dat praktische maatregelen ter plaatsemoeten worden genomen en dat deze de steun van de lokalebevolking en hun gemeenschappen moeten krijgen. Aldus volgtmen bij de milieuwetgeving het „subsidiariteitsbeginsel”, opgrond waarvan besluiten over prioriteiten en programmabeheerzo veel mogelijk aan de nationale en plaatselijke autoriteitenworden overgelaten. Het is dan de taak van de Unie initiatievente steunen en te coördineren en erop toe te zien dat deregeringen hun verplichtingen nakomen.

Met het Verdrag van Maastricht wordt bevestigd dat de zorgvoor het milieu in alle Europese beleidsmaatregelen moetdoorklinken.

Wat doet deEuropese Unie nu?

© Micheal O'Briain

13

Deze integrerende benadering houdt in dat alle centralestrategieën van de EU — zoals het gemeenschappelijklandbouwbeleid (GLB) of de grensoverschrijdende wegen- enspoorwegnetten — in overeenstemming moeten wordengebracht met de noodzaak het landschappelijk schoon en dewilde flora en fauna te beschermen. Met de in 1992 doorgevoerdehervormingen van het GLB is bijvoorbeeld bijgedragen tot eenvermindering van het gebruik van stikstof- en fosforhoudendekunstmeststoffen met respectievelijk 25 en 30 %. In „Agenda2000” wordt milieubescherming genoemd als één derhoofddoelstellingen van de GLB-hervorming en wordt gestreefdnaar een geïntegreerde landbouw en veeteelt, waarbij zoweleconomische levensvatbaarheid als zorg voor de natuur eenplaats krijgen. Milieumaatregelen in de landbouw warenbedoeld als financiële stimulans voor boeren die milieudienstenverrichten of meer milieuvriendelijke landbouw- enveeteeltmethoden gebruiken.

WetgevingDe belangrijkste wetsteksten van de EU inzake natuurbehoudzijn de vogelrichtlijn (1979) en de habitatrichtlijn (1992).

In de vogelrichtlijn staat de langetermijnbescherming vanalle in het wild levende vogelsoorten in de EU centraal. In deze richtlijn worden 181 bedreigde soorten en subsoorten

Artikel 6 van het EG-Verdrag

„De eisen inzake milieubescherming moeten wordengeïntegreerd in de omschrijving en uitvoering van hetbeleid en het optreden van de Gemeenschap... in hetbijzonder met het oog op het bevorderen van duurzameontwikkeling”.

© M

iche

al O

'Bri

ain

14

Voornaamste Europese instrumenten voor natuurbescherming

• Aanbeveling van de Commissie van 20.12.1974 aan de lidstaten inzake de bescherming vanvogels en hun woongebieden (75/66/EEG)

• Richtlijn van de Raad van 18.7.1978 betreffende de kwaliteit van zoet water dat bescherming ofverbetering behoeft teneinde geschikt te zijn voor het leven van vissen (78/659/EEG)

• Vogelrichtlijn: richtlijn van de Raad van 2.4.1979 inzake het behoud van de vogelstand (79/409/EEG)

• Verordening van de Raad van 20.1.1981 betreffende een gemeenschappelijke regeling die vantoepassing is op de invoer van producten afkomstig van walvisachtigen ((EEG) nr. 348/81)

• Verdrag inzake de instandhouding van de levende rijkdommen in de Antarctische wateren (1981)

• Verdrag inzake de bescherming van trekkende wilde diersoorten (1982)

• Richtlijn van de Raad van 28.3.1983 betreffende de invoer in de lidstaten van huiden vanbepaalde zeehondenjongen en daarvan vervaardigde producten (83/129/EEG)

• Habitatrichtlijn: richtlijn van de Raad van 21.5.1992 inzake de instandhouding van denatuurlijke habitats en de wilde flora en fauna (92/43/EEG)

• Verordening van de Raad van 23.7.1992 betreffende de bescherming van de bossen in deGemeenschap tegen brand ((EEG) nr. 2158/92)

• Beschikking van de Commissie van 18.12.1996 betreffende het informatieformulier voor alsNatura 2000-gebied voorgestelde gebieden (97/266/EG)

• Verordening van de Raad van 9.12.1996 inzake de bescherming van in het wild levende dier- enplantensoorten door controle op het desbetreffende handelsverkeer ((EG) nr. 338/97)

• Richtlijn van de Raad van 29.3.1999 betreffende het houden van wilde dieren in dierentuinen(1999/22/EG)

• Verordening van het Europees Parlement en de Raad van 7.11.2000 betreffende maatregelen terbevordering van het behoud en het duurzaam beheer van tropische bossen en andere bossen inontwikkelingslanden ((EG) nr. 2494/2000)

• Verordening van de Commissie van 30.1.2001 tot schorsing van het binnenbrengen in de Gemeenschapvan specimens van bepaalde in het wild levende dier- en plantensoorten ((EG) nr. 191/2001)

15

genoemd die bijzondere zorg behoeven. De lidstaten zijnverantwoordelijk voor de aanwijzing van speciale beschermings-zones, vooral met het oog op de instandhouding van trekvogels,een natuurlijk erfgoed dat door alle Europeanen wordt gedeeld.

Er zijn in totaal meer dan 2 700 van deze specialebeschermingszones — bijna 7 % van het EU-grondgebied(meer dan 219 000 km2) geregistreerd. Als resultaat hiervanbeginnen sommige ernstig bedreigde soorten zich thans teherstellen. Maar de in Europa ondernomen actie loopt vanland tot land uiteen en sommige belangrijke zones zijn nogaltijd niet beschermd. Er moet nog een lange weg wordenafgelegd voordat wij een netwerk van specialebeschermingszones hebben dat in staat is het voortbestaanvan de meest zeldzame en kwetsbare vogels in Europa teverzekeren.

De habitatrichtlijn stelt zich de bescherming van wildeplanten en dieren en hun habitats tot doel. De lidstatenmoeten ook hier speciale beschermingszones aanwijzen enbeheersplannen uitwerken om door een combinatie vanbeschermingsmaatregelen op lange termijn en deeconomische en sociale activiteiten van de mens tot eenduurzame ontwikkelingsstrategie te komen.

In de richtlijn worden zo’n 200 typen habitats, 200 dier- enmeer dan 500 plantensoorten van communautair belang,aangemerkt die bescherming behoeven. Ook wordt specialeaandacht besteed aan habitats en soorten (zoals de veelvraaten de monniksrob) die op het punt staan te verdwijnen endringend hulp nodig hebben.

De speciale beschermingszones van beide richtlijnen vormen tezamen het Natura 2000-netwerk, de hoeksteen van het door de Europese gemeenschap gevoerdenatuurbeschermingsbeleid.

© Micheal O'Briain

© Micheal O'Briain

Natura 2000De totstandbrenging van het ,,Natura 2000”-netwerk vormt dehoeksteen van het communautaire beleid inzake natuurbehoud.De invoering van doeltreffende instandhoudings- en beheers-maatregelen in de betrokken natuurgebieden is een gigantischeopgave, die de medewerking van alle betrokkenen op nationaalen plaatselijk niveau alsook een strikte selectie van de gebiedenop Gemeenschapsniveau vereist.Tot op heden, zijn er al meer dan 15 000 gebieden, met een totale oppervlakte van meer dan 420 000 km2 (15 % van het EU-grondgebied), voorgesteld door de lidstaten.

Het is de taak van de lidstaten de nationale behoeften op het vlakvan natuurbehoud aan een wetenschappelijke beoordeling teonderwerpen en aan de hand van gemeenschappelijke criteriaeen lijst van te beschermen gebieden op te stellen. De EuropeseCommissie selecteert dan de gebieden van communautair belangin samenspraak met de nationale autoriteiten, welke deze gebiedenuiterlijk in 2004 als speciale beschermingszone moetenaanwijzen. De lidstaten moeten beheersplannen of maatregelenter bescherming van elk gebied afzonderlijk uitwerken, maarmogen wel zelf uitmaken welke methoden zij daarbij hanteren.

In artikel 6 van de habitatrichtlijn worden belangrijke beginselenvastgesteld voor het beheer van de gebieden en het bewaren vanhet evenwicht tussen natuurbehoud en economische, sociale enculturele behoeften. Met de richtlijn wordt nu beoogd duurzameontwikkeling te bevorderen en tegelijkertijd de biologischeverscheidenheid te beschermen, zodat de Natura 2000-gebiedenniet enkel bedoeld zijn als natuurreservaten zonder menselijke

activiteiten. Volgens de EU gaan dit netwerk en economischevooruitgang wel degelijk samen en kunnen voor de

Gemeenschap nuttige activiteiten als landbouw/veeteelt,jacht, toerisme en vele andere, verder worden

ontwikkeld, zolang deze niet strijdig zijn methet nagestreefde natuurbehoud. Het is nodigdat alle plaatselijke belanghebbenden vanafhet vroegste stadium bij planning en beheervan de gebieden worden betrokken, zodat de

maatregelen ter bescherming van de natuurniet aan een onwillig publiek worden opgedrongen

16

© Micheal O'Briain

of door velen als een beperking of bedreiging van hun broodwinningworden gezien. Het is helemaal niet de bedoeling datwerkgelegenheid en levensstandaard door dit programma ingevaar worden gebracht. Waar het om gaat is dat ons allerlevenskwaliteit erop vooruitgaat en dat Natura 2000 en deEuropese burger naar elkaar toegroeien.

De nationale autoriteiten hebben gegevens verstrekt metbeschrijvingen van alle gebieden van communautair belang; hierbijgaat het om meer dan 9 000 papieren kaarten en 220 digitalegegevensbestanden. Met de hulp van het GemeenschappelijkCentrum voor onderzoek (GCO) van de EU heeft de EuropeseCommissie een begin gemaakt met een databank voor eengeografisch informatiesysteem (GIS), welke uiteindelijk — on linetoegankelijke — informatie over elk Natura 2000-gebied inEuropa moet bevatten.

De Unie draagt financieel bij aan maatregelen ter ondersteuningvan natuurbehoud en heeft reeds meer dan 415 miljoen eurobesteed om honderden projecten in alle lidstaten van de grondte helpen krijgen. Milieu-initiatieven zullen steun krijgen uitverschillende bronnen, waaronder de structuurfondsen, hetCohesiefonds en uit de fondsen voor milieumaatregelen in delandbouw. De EU participeert ook financieel in de ontwikkeling

van het Natura 2000-netwerk via het Life-natuurprogramma.

Life-natuurHet Life-programma dateert van 1992 en is nu zijnderde fase ingegaan die tot 2004 loopt. Het isvolledig gewijd aan de ontwikkeling van hetmilieubeleid van de EU en valt in drie onderdelenuiteen. Eén van deze onderdelen is Life-natuur.

Bijna de helft van de begroting van Life III (640 miljoeneuro) is voor natuurbescherming bestemd. Hetprogramma wordt thans uitgebreid tot de kandidaat-lidstaten en omvat speciale fondsen voor publiciteit.Met Life-natuur zijn reeds honderden projecten in degehele EU gefinancierd.

17

© V

an P

arys

Med

ia s

a

Wolven tellen in GriekenlandIn 1997 ondernam de niet-gouvernementeleorganisatie Arcturos de eerste stappen om met desteun van Life-natuur wolven in Griekenland tebeschermen. Men beschikte over zeer weiniginformatie en schatte dat de wolvenpopulatie inGriekenland ten hoogste 300 dieren bedroeg. Dankzijde door de EU verleende bijstand heeft het projectuitgebreid veldonderzoek kunnen verrichten enlandbouwers en veehouders naar hun mening kunnenvragen. Aldus heeft de NGO Arcturos zich een duidelijkbeeld kunnen vormen van de werkelijke situatie,waarbij de huidige wolvenpopulatie op zo’n 500-700dieren wordt geschat. En wat meer is, deze populatieis zich aan het stabiliseren en neemt zelfs toe.

Herstel van de biologischebiodiversiteit in Zweden„Alvar” is de naam van een type habitat dat bestaatuit harde kalksteen bedekt met een dun laagje aarde.Het Alvar-bodemtype wordt aangetroffen op deeilanden Öland en Gotland, alsmede in andere delenvan Zweden en in Estland, en heeft een uiterstgespecialiseerde flora en fauna. De „Stora Alvaret”(Grote Alvar) op Öland bestrijkt 25 000 hectare en ishet grootste Alvar-gebied in Europa.

Sinds het stenen tijdperk heeft het Alvar-bodemtypedankzij grazende dieren kunnen voortbestaan, maarde afgelopen decennia zijn bomen en struikenbegonnen dit leefgebied binnen te dringen. In 1996is een door Life gesteund project tot beschermingen herstel van het Alvar-bodemtype gelanceerd. Ditproject houdt in dat grote oppervlakten van bodem

en struiken worden ontdaan en van omheiningenworden voorzien en dat plaatselijke boerenvoorlichting krijgen over de natuurlijke en culturelewaarde van begrazing. Dankzij het project ontstaaner nu stabiele weidegronden waar de voor dit gebiedkenmerkende habitats en soorten kunnen voortbestaanen zijn de plaatselijke grondbezitters zich meer bewustgeworden van de noodzaak de natuur te beschermen.

Een nieuw leven voor het Britse eikenbosAtlantische eikenbossen worden aangetroffen aan dewestkust van Schotland, Engeland, Wales, alsmede inFrankrijk, Spanje en Portugal. Op de Britse eilandenvormen deze oude eikenwouden het leefgebied vaneen zeer grote verscheidenheid van varens en andereplantensoorten en een ideaal onderkomen voormigrerende zangvogels.

Van oudsher worden deze bomen door de plaatselijkegemeenschappen gebruikt als duurzame bron vantimmer- en brandhout, van boomschors voor hetleerlooien en als schuilplaats voor het vee. De afgelopenjaren heeft de oorspronkelijke biodiversiteit te lijdengehad onder het planten van naaldbomen en hetbinnendringen van exotische rododendronsoorten.

Met het „Atlantic Oakwoods”-project wordt gestreefdnaar instandhouding en herstel van deze habitat, tervoorbereiding van de hier aan te wijzen speciale bescher-mingsgebieden. Hierbij moeten afwezige particulieregrondbezitters en plaatselijke gemeenschappen wordenovertuigd van de voordelen die verbonden zijn aan hetredden van bomen en het ontwikkelen van plaatselijkepartnerschappen op lange termijn.

18

Voorbeelden van Life-natuur-projecten

In de toekomst tenemen maatregelen

19

De bescherming van de natuur en van onze wilde flora en faunavormt één van de vier prioriteiten van het onlangs voorgesteldezesde milieuactieprogramma van de EU (2001-2010) (3).

Dit programma stelt zich onder andere ten doel:

• natuurlijke systemen te beschermen en te herstellen

• de teloorgang van de biologische diversiteit in zowel de EUals wereldwijd een halt toe te roepen

• de bodem tegen erosie en verontreiniging te beschermen

Het verwezenlijken van deze doelstellingen zal tijdens dekomende tien jaren een aantal maatregelen vergen. Zohebben de lidstaten een éénvormig beleid nodig om op tetreden bij rampen en ongelukken, zoals chemische explosiesof zinkende olietankers, die een bedreiging voor hetnatuurlijk milieu vormen. De EU helpt bij de ontwikkeling vanpreventieve langetermijnstrategieën, vroegtijdigewaarschuwingssystemen, en methodes om noodsituaties hethoofd te kunnen bieden, bijvoorbeeld door middel vansatellietobservering.

De Unie streeft ook naar de ontwikkeling van nieuwestrategieën ter bescherming van de bodem en het zeemilieuen zal een beleid introduceren voor geïntegreerd beheer vankustgebieden met inachtneming van sociale, economische enecologische behoeften (4). Zij zal eveneens programma’s voorduurzaam bosbeheer steunen en het Natura 2000-programmauitbreiden.

(3) Milieu 2010: Onze toekomst, onze keuze, Europese Commissie 2001, ISBN 92-894-0264-4.

(4) Krachtlijnen van het EU-beleid inzake kustgebieden, Europese Commissie2001, ISBN 92-894-1154-6.

Op succes gerichte langetermijnplannen1. Er zijn voor de gehele EU geldende wetten ter bescherming

van ons natuurlijk erfgoed, welke weliswaar een belangrijkerol spelen, maar door de nationale regeringen niet op dejuiste wijze worden gehanteerd. Op de lidstaten rust deverplichting de door hen aangegane verbintenissen na tekomen en één van de prioriteiten van de Commissie is eroptoe te zien dat dit gebeurt. Er zijn bijvoorbeeld enkele landendie achterop lopen met het opstellen van de lijsten vanNatura 2000-gebieden, met als gevolg dat er vertragingontstaat bij de opbouw van het netwerk en de invoering vaneen algemene natuurbeschermingsstrategie.

2. Wil men de actieve steun van de meeste EU-burgers krijgen,dan is het nodig dat de doelstellingen en de beginselenvan Natura 2000 meer bekendheid krijgen en beterworden begrepen. Tot dusver is het bewustwordingsproceste zeer tot kringen van natuurbeschermers beperkt gebleven.Om te bereiken dat gepaste Natura 2000-gebieden eentrekpleister voor toeristen worden en een stimulerend effectop plaatselijke economieën krijgen, zal aan deze gebiedeneen brede bekendheid moeten worden gegeven.

3. De betrokkenheid van plaatselijke belanghebbenden is eencruciaal onderdeel van ieder natuurbeschermingsinitiatief,hetgeen betekent dat communicatie een prioriteit moet zijn.In Oostenrijk, bijvoorbeeld, werd in het kader van een Life-

project ter bescherming van bruine beren een uit 74 personen bestaande adviesgroep ingesteld met

vertegenwoordigers van de lokale overheden envan de meest uiteenlopende maatschappelijkegroeperingen (o.a. imkers en scholen). In hetVK werden in het kader van een projectinzake mariene levensvormen aan meer dan30 000 gebruikers van vaartuigenpamfletten uitgedeeld. En de organisatorenvan een project in Yyteri, Finland, zorgden

ervoor dat het project via de plaatselijkekranten, radiostations en televisie de nodige

bekendheid kreeg.

20

© Micheal O'Briain

Voor alle betrokkenen, overheids- en particuliere instanties,NGO’s, regeringen en burgers is een rol weggelegd wanneerhet erop aankomt ons natuurlijk erfgoed te bewaren. Debelangrijkste factor is evenwel een combinatie vanenthousiasme en inzet.

21

4. Vóór alles moet natuurbescherming een partnerschap zijn,waarbij alle deelnemers ervan overtuigd zijn dat hun wensenen belangen in aanmerking worden genomen. Een anderemanier om te slagen is er niet. En om deze reden is het zobelangrijk dat iedere burger van de EU actief bij plaatselijkeprojecten en initiatieven wordt betrokken.Waar zich problemen voordoen, zijn het vaak de plaatselijkebewoners die oplossingen kunnen aandragen, en dezebenadering „van onderaf” blijkt altijd weer de meesteffectieve te zijn. Er is eerlijkheid en doorzichtigheid voornodig om gemeenschappen te informeren en de voor eensuccesvol beleid zo vitale sfeer van vertrouwen op tebouwen.

Verdere informatieHet directoraat-generaal Milieu is de afdelingvan de Europese Commissie die verantwoordelijkis voor alle zaken op het gebied van milieu,civiele bescherming en stralingsbescherming. DGMilieu produceert geregeld rapporten en anderepublicaties over alle mogelijke met het milieusamenhangende thema’s, waarondernatuurbescherming.

Nadere bijzonderheden over het milieubeleid vande EU vindt u op de website van DG Milieu onder:http://europa.eu.int/comm/environment/. Op deze site vindt u ook een on-linecatalogusvan veelal gratis publicaties, terwijl dehomepage voor natuurbehoud te vinden isonder:http://europa.eu.int/comm/environment/nature/home.htm; hier treft u ook een lijst aan van denatuurbeschermingsdiensten in de lidstaten.

Met vragen over het Europese milieu- ennatuurbeleid kunt u terecht op het volgende adres.

Europese CommissieDG Milieu — InformatiecentrumBU 9 0/11Wetstraat 200B-1049 BrusselE-mail: envinfo@cec.eu.int

Andere nuttige informatiebronnen Europees MilieuagentschapKongens Nytorv 6DK-1050 Kopenhagen KFax (45) 33 36 71 99E-mail: eea@eea.eu.intWebsite: http://www.eea.eu.int

WWF InternationalAvenue du Mont-BlancCH-1196 GlandTel. (41-22) 364 91 11Website: http://www.panda.org

IUCN – Internationale Unie voor het behoudvan de natuur en de natuurlijke hulpbronnenRue Mauverney 28CH-1196 GlandTel. (41-22) 999 00 01Website: http://www.iucn.org

Verdrag van BonnSecretariaat UNEP/CMSVN-gebouw te BonnMartin-Luther-King-Strasse 8D-53175 BonnTel. (49 228) 815 2401 / 02Website: http://www.wcmc.org.uk/cms

Verdrag van BernWebsite: http://conventions.coe.int/Treaty/EN/cadreprincipal.htm

22

Europese Commissie

EU legt zich toe op de bescherming van de natuur

Luxemburg: Bureau voor officiële publicaties der Europese Gemeenschappen

2002 — 22 blz. — 21 x 21 cm

ISBN 92-894-1409-X

EU legt zich toe op de bescherming van denatuur

Europese Commissie

BUREAU VOOR OFFICIËLE PUBLICATIESDER EUROPESE GEMEENSCHAPPEN

L-2985 Luxembourg

14KH

-35-01-336-NL-C

ISBN 92-894-1409-X

,!7IJ2I9-ebeaji!›