ermenİ terÖr ÖrgÜtÜ - asala

7/30/2019 ERMEN TERR RGT - ASALA

1/182

T.C.

ATILIM NVERSTES

SOSYAL BLMLER ENSTTSULUSLARARASI LKLER ANABLM DALI

YKSEK LSANS TEZ

ERMEN TERR RGT: ASALA

Zeynep KARA

TEZ DANIMANI

DO.DR. DRS BAL

ANKARA, 2007

(Fotokopi ile oaltlabilir)


2/182

ii


3/182

iii

ZET

Bu almada, esas olarak gnmz bak as ve bilgileriyle kanlterrist rgt ASALA incelenmektedir. ASALA, Ermeni terrnden vemeselesinden ayr tutulamayaca iin, genel olarak Ermeni terr ve szdeErmeni soykrm iddialar da gzden geirilmektedir.

almann hazrlanmas iin, kapsaml literatr taramas, sonukarma ve yorumlar yapma temel metodoloji olarak benimsenmitir.

Bu erevede, ilk olarak, tarihi bir perspektifle Ermeni sorunu, szdeErmeni soykrm iddialar ve Ermeni terr gz nne alnmtr. Dahasonra, ana konu olan ASALA, rgtn amalar, rgtsel yaps, dierrgtlerle ve lkelerle balantlar ve terrist faaliyetleri asndanincelenmektedir. Bir sonraki blm, ASALAnn Ermeni meselesine katksnsorgulamakta ve alma, Trkiyenin ASALAya ynelik politikalarnn analizi

ile son bulmaktadr.

ABSTRACT

In this work, primarily the bloody terrorist organization ASALA isstudied with todays perspective and available knowledge. Since the ASALAcannot be kept separated from Armenian terrorism and problem, theArmenian terrorism and so-called Armenian massacre allegations are alsooverviewed, in general.

For the preparation of the work, comprehensive scan of currentliterature sources, making deductions and comments were adopted as themain methodology.

In this framework, first of all the Armenian problem, massacreallegations and Armenian terrorism are considered from a historical point of

view. Then, the main topic the ASALA is examined in terms of theirobjectives, organizational structure, their contacts with otherorganizations/countries and terrorist activities. Next section questions theASALAs contributions to the Armenian problem. The work is finalized withthe analysis of Turkeys politics regarding ASALA.


4/182

iv

NSZ

ASALA, Trkiye Cumhuriyeti yakn tarihindeki yerini iddet, cinayet,

katliam benzeri kelimelerin tanmlad olaylarla alm bir Ermeni terr

rgtdr. ASALA, etkin olduu 1975-1985 dneminde, 4T olarak bilinen

plann hedeflerine ulamak iin Trkiyeye ynelik olarak yurtii ve

yurtdnda iddet ieren birok eylem gerekletirmitir. 4T plan, Ermeni

soykrm iddialarnn dnyaya "tantlmasn, Trkiye tarafndan

"tannmas"n, Trkiye'den "tazminat" ve "Bat Ermenistan" olarak

adlandrlan "toprak" parasnn alnmasn hedeflemekte ve genel Ermeniterrnn motiflerini oluturmaktadr.

Bu tez almasnda, Ermeni terr ile zdelemi olan ASALA,

farkl ynleriyle incelenmeye allmtr. ASALAy daha iyi analiz

edebilmek amacyla, Ermeni meselesi ve Ermeni terr de tarihsel sreci

ierisinde analiz edilmitir.

Bu tez almasnn gerekletirilmesi srasnda yardmlarn

esirgemeyen ve ynlendirmeleri ile nemli katklar salayan Tez

Danmanm Do. Dr. Sayn dris Bala, anlaylarndan ve manevi

desteklerinden dolay da aileme sonsuz teekkr ederim.


5/182

v

NDEKLER

ZET iii

ABSTRACT iii

NSZ iv

NDEKLER v

TABLO LSTES ix

BLM I: GR 1

BLM II: ERMEN MESELES ve ERMEN TERR . 8

2.1. Giri .. 8

2.2. Ermeni Meselesinin Ortaya k.... 8

2.3. Ermeni Meselesinde Etkili Olan Faktrler 12

2.3.1. Ermeni Kilisesi . 13

2.3.2. Din Faktr . 15

2.3.3. Misyoner Faaliyetleri . 16

2.3.4. Propaganda Faaliyetleri 19

2.3.5. kar Devletlerinin zledii Politikalar .. 20

2.3.5.1. Rusya'nn Politikas. 20

2.3.5.2. ngiltere'nin Politikas 21

2.3.5.3. Fransa'nn Politikas .... 24

2.3.5.4. ABDnin Politikas...................................................................... 24

2.3.6. Ermeni Tehciri.............................................................................. 26

2.4. Ermeni Terr Hareketlerinin Geliimi .. 28

2.4.1. Ermeni Cemiyetleri ve rgtleri 28

2.4.2. Ermenilerin Sosyal ve Kltrel Bilinlenme Dnemi. 31

2.5. Ermeni Terr rgtleri 32

2.5.1. JCAG . 33

2.5.2. ASALA-MR .. 34


6/182

vi

2.5.3. ARA ... 35

2.5.4. NAR .. 35

2.6. Ermeni Terr rgtlerinin Karakteristik zellikleri. 352.7. Ermeni Terr Olaylar. 38

2.8. Sonu.............................................................................................. 40

BLM III: ASALA TERR RGT.. 42

3.1. Giri .. 42

3.2. ASALA'nn Kuruluu .. 42

3.3. ASALAnn Amalar ve Hedefleri. 44

3.4. ASALAnn rgt Yaps .... 453.4.1. ASALA'ya Bal Hcreler. 47

3.4.2. ASALA'ya Bal Paravan rgtler................................................ 48

3.5. ASALAnn zellikleri . 49

3.6. ASALAnn Faaliyetleri ... 53

3.7. ASALA'nn likileri ve birlikleri .. 57

3.7.1 ASALA- Rusya likisi .. 57

3.7.2. ASALA-Filistin likisi .. 60

3.7.3. ASALA-ran likisi ... 613.7.4. ASALA-Suriye likisi.................................................................... 62

3.7.5. ASALA-Fransa likisi................................................................... 62

3.7.6. ASALA-ABD ve Avrupa lkeleri likisi......................................... 64

3.7.7. ASALA-Yunanistan ve Kbrs Rum Kesimi likisi .. 65


7/182

vii

3.7.8. ASALA-PKK birlii..................................................................... 68

3.7.8.1. ASALA-PKK birliinin Balamas........................................... 68

3.7.8.2. ASALA'nn PKK ile Ortak Kamplarndan Trkiye'ye lkSaldrlar.. 72

3.7.8.3. Avrupa'da ASALA-PKK birlii................................................. 75

3.7.9. Avrupa'da ASALA-Blc Marksist rgtlerin birlii................. 76

3.8. ASALAnn Finansal Kaynaklar........... 77

3.9. ASALA'nn Dier Terr rgtlerine stnlkleri.............................. 78

3.10. Ermeni Terrnn Avantaj ve Dezavantajlar................................ 80

3.11. ASALA'nn Sonu 81

3.12. Sonu.......... 84

BLM IV: ASALANIN ERMEN MESELESNE ETKLER................ 86

4.1. Giri ... 86

4.2. ASALA ile Balatlan Kamuoyu Yaratma Faaliyetleri...................... 86

4.3. ASALAnn Ermeni Bilincine ve Milliyetiliine Katklar.................. 89

4.4. Ermenilerin Terrizm Dndaki Trkiye Aleyhtar Faaliyetleri........ 90

4.4.1. Kamuoyunu Etkilemeye Ynelik Faaliyetler................................. 91

4.4.2. Siyasi Faaliyetler.......................................................................... 93

4.5. Trkiye Ermenilerinin ASALAya ve Soykrm ddialarna Tepkileri 97

4.6. Sonu............ 102

BLM V: TRKYENN ASALAYA YNELK POLTKALARI....... 104

5.1. Giri ... 104

5.2. ASALA Terr ve Ermeni ddialarna Kar T.C. Devleti

Politikalarnn Analizi.............................................................................. 104

5.3. ASALAnn Etkisini Kaybetmesi....................................................... 107

5.3.1. ASALA'ya Trkiye'nin Gizli Eylemler Yapt ddialar.................. 108

5.4. ASALA Terrne Trk Kamuoyunun Tepkileri................................ 114

5.5. Sonu............ 117


8/182

viii

BLM VI: SONU 118

EKLER..... 123EK-1: nal BATU ile Yaplan Rportaj..................................................... 123

EK-2: Do.Dr. Hasan OKTAY ile Yaplan Rportaj................................ 128

EK-3: Ermeni Sorununun Tarihsel Geliimi ve Ermeni Terr

rgtlerinin Eylemleri . 139

EK-4: Ermeni Terrne Verilen Kayplarmz..... 149

EK-5:Basn Yayn Organlarnda Ermeni ddialar.................................. 158

KAYNAKA........................................................................................... 169


9/182

ix

TABLO LSTES

Tablo 3.6.1. ASALA Tarafndan Gerekletirilen Eylemler.................... 54

Tablo 3.6.2. Ermeni Terrne Verilen Kayplarmz.............................. 55

Tablo 3.6.3. Eylem Saylarnn lkelere Gre Dalm......................... 56

Tablo EK5.1. Yaymlanan Haber/Yorumlarn lkelere Gre Dalm

(1999)..................................................................................................... 159Tablo EK5.2. Yaymlanan Haber/Yorumlarn lkelere Gre Dalm

(2000) .................................................................................................... 160


(2001) .................................................................................................... 161


(2002) .................................................................................................... 162


(2003) .................................................................................................... 163Tablo EK5.6. 1999-2003 Yllan Arasnda Yaymlanan Toplam Haber

Yorum, Program ve Rportajlarn lkelere Gre Dalm.................... 164


10/182

1

BLM I

GR

Osmanl Devletini asrlar boyunca hkmdar klan ve onu ada

devletler arasnda sekin bir konuma getiren en nemli husus; Trk ve

Mslman olmayan rk ve topluluklara, onlarn rf, adet ve inanlarna bask

yapmadan, asimilasyona bavurmadan adil bir ekilde bu topluluklar idare

etmesinden kaynaklanmaktadr.

Trk slam devlet geleneinin en nemli unsurlarndan biri olan adalet

ve hogr sayesinde, Osmanl Devleti tarihte hibir devlete nasip

olmayacak bir ekilde, halkn bar, refah ve adalet ierisinde yaatmtr.

Tarih boyunca Osmanl dnemleri incelendiinde, her dnemde

Osmanlnn adil ve hogrl idaresini grmek mmkndr. Trk devlet

gelenei teden beri hep drst ve adil bir dorultuda olmutur.

Trkler hakimiyetleri altndaki topluluk ve aznlklar farkl grmemi,

insancl, drst ve adaletli davranm, koruyucu olmu ve hibir zaman

smrgecilik politikasna bavurmamtr.

Trklerin farkl dinlere ve dier milliyetlere gsterdii binlerce yllk

anlay, tartmaya mahal brakmayan bir tarih gereidir. Osmanl, bu

msamahay adeta sistemletirmitir. Aksi durumda, bugn pek ok lkenin

din ve dil corafyas phesiz bambaka bir grnmde olurdu.

Trk var olduu dnem boyunca, bulunduu her yerde kurtarc, adalet

datc, medeniyet kurucu ve hrriyet getirici bir misyon stlenmitir.

te yandan, Ermeniler, tarih boyunca baka devletlerin egemenliialtnda yaamlar ve bal olduklar devletlerin hizmetinde bulunmulardr.

Erivan, Gkegl, Nahcvan, Rumiye gl kuzeyi ve Mako blgesine,

yukar memleket anlamna gelen Armenia, bu yrelerde yaayan halka ise

Ermeni denildii eitli kaynaklarda ifade edilmektedir.


11/182

2

Ermenilerin, tarih boyunca, Pers, Makedon, Selefkit, Roma, Part,

Sasani, Bizans, Arap ve Trklerin hakimiyeti altnda yaadklar bilinmektedir.

Ermeni derebeyliklerinin bir ou, blgeye hakim olan ve Ermenileri kendiyanlarna alarak karlar dorultusunda kullanmak isteyen devletler

tarafndan kurdurulmutur.

Ermenilerin kkenleri ile ilgili olarak kesin bilgiler bulunmamaktadr.

Bir ksm Ermeni tarihiler, M.. 6. yzylda kuzey Suriye ve Kilikya

blgesinde yaayan Hititlerden olduklarn, dier bir grup Ermeni tarihiler ise

Nuh'un oullarndan Hayk'a dayandklarn iddia etmektedir. Bunun yannda,

Ermenistan olarak adlandrlan corafyada yerleen ve bugn Ermeni diye

bilinen toplumun, sz konusu blgenin kesin olarak neresinde yaadklar,

saylar bilinmemektedir.

Ermeni tarihileri dahi, kkenleri hakknda bir fikir birliinden uzak

grnt sergilemektedirler. Tarihleri boyunca bir millet ve bamsz bir devlet

olamayan bu toplumun, herhangi bir blgeye "vatanmzdr" demeleri ancak

sbjektif bir grn rn olabilir.

Seluklu Trkleri, Ermenileri Bizans'n zulmnden kurtarm, Fatih

dneminde ise, Ermenilere din ve vicdan hrriyeti en st seviyedetannmtr. Ermeni Patriklii Ermeni cemaatinin dini ve sosyal faaliyetlerini

zgrce srdrebilmeleri iin kurulmutur. Ayrca, Ermeniler dini vecibelerini

tam bir zgrlk iinde yerine getirmiler ve kendi din adamlarn da yine

kendilerinin tayin etmelerine Osmanl ynetimi izin vermitir.

Anadolunun Trk idaresine girmesinden sonra Ermeniler, kendi

dillerini de tam bir serbestlikle konumaya devam etmiler, Osmanl idaresi,

dier cemaatlere uygulad politikay onlara da uygulayarak Ermeniceyi ve

Ermeni adlarnn kullanlmasn serbest brakmtr.

Trk matbaasnn kurulmasndan 160 yl kadar nce Venedikte

matbaaclk eitimi grm olan Sivasl Apkar adndaki bir papaza 1567de


12/182

3

stanbulda bir Ermeni matbaas amas iin izin verilmitir1. Daha sonra,

ayrca, zmir (1759), Van (1859), Mu (1869), Sivas (1871) gibi ehirlerde de

yeni Ermeni matbaalar faaliyete gemi ve 1908 ylna gelindiinde btnlkede Ermeni matbaas says 38 olmutur. 1910 ylnda stanbulda

Ermenice 5 gazete ve 7 dergi karlmaktayd. Tm bunlar ve aada

belirtilecek hususlar, Ermenilere tannan zgrln ve hogrnn

snrlarnn ne kadar geni olduunu gstermektedir.

Osmanl ynetiminde Ermeniler, elde ettikleri zgrlk ve baz

imtiyazlar sayesinde ok rahat bir yaam srmlerdir. Askerlikten ve ksmen

de vergiden muaf tutulan Ermeniler, ticaret, zanaat ve tarm ile idari

mekanizmalarda nemli grevlere ykselme frsatn da elde etmilerdir.

Devletin deiik kademelerinde grev yapma imkan bulan Ermeniler,

Osmanl devletince kendilerine tannan bu hogrye karlk verdikleri

hizmetten dolay "millet-i sadka" olarak adlandrlmlardr.2 19. yzyln

sonlarna kadar Osmanllarn bir Ermeni meselesi olmad gibi, Ermeni

halknn da ynetimle zm bulamadklar bir sorun ortaya kmamtr.

Siyasi tarih terminolojisinde yer alm olan 'ark Meselesi' tabiri,

Osmanl Devleti'nin Batl devletler tarafndan paralanmaya allmasnifade etmektedir:

ark Meselesi'nin iinde bulunduumuz yzyln siyasi tarihanlay iinde en geni muhteval bir tarifinde: Avrupa bykdevletlerinin, Osmanl mparatorluu'nu iktisadi ve siyasi nfuzualtna almak veya sebepler ihdas ederek paralamak ve Osmanlidaresinde yaayan muhtelif milletlerin istiklallerini temin etmekistemelerinden doan tarihi meselelerin.. tamamdrdenilmektedir. Osmanl Devleti'nin siyasi knn hzland birdnemde, Bat'nn Osmanl Devleti zerindeki hesaplar bak-mndan suni olarak ortaya karlan Ermeni meselesi, bilinmelidirki, Avrupa'nn ekonomik, fikri, siyasi, dini ve kltrelmenfaatlerinden kaynaklanmtr.3

1http://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/kronoloji/index.html

2 Recep Karacakaya, Ermenilere Ynelik Ermeni Suikastleri, stanbul, 47 NumaraYaynclk, 2006, s.11.3Osmanl Belgelerinde Ermeniler (1915-1920), Ankara, Devlet Arivleri GenelMdrl,1995, s.18.


13/182

4

Tarih boyunca olduu gibi gnmzde de Ermeni toplumu zerinden

hem siyasi hem de ekonomik kar salamaya alan lkeler bulunmaktadr.Baz lkelerde Trkleri ve Trkiye'yi szde soykrmla sulayan antlar

dikilmekte, baz lkelerde szde soykrm tanmaya ynelik kararlar

parlamento gndemlerine getirilmekte, hatta kimi lke parlamentolarnda

kabul dahi edilmektedir.

Ermeni sorununun ve terrnn tarihsel geliiminin irdelenmesi

sonucu ortaya kan bulgular analiz edildiinde; Ermeni sorununun

Osmanl'nn politikalarndan ve yaptklarnda deil, 1789 Fransz htilali

sreciyle ortaya kan milliyetilik akmlarnn Osmanl mparatorluu'ndayansmalar ile balamtr. Bu durum, Osmanl ynetimindeki aznlklarn

bamszlk istemelerine ve bunun iin mcadele etmelerine neden olmutur.

Sanayilemi Batl lkeler, smrgecilik yarna girmiler, gelecek

dnem iinde nem arz edecek kaynaklarn elde edilmesi ve paylam iin

Osmanl mparatorluunu kendilerine hedef semiler ve bu amaca paralel

olarak da Osmanl himayesindeki Hristiyan topluluklar Osmanl'y paralama

emelleri iin maa olarak kullanmlardr. Sz konusu gler, bu ama

dorultusunda dou illerinde kurulacak "Byk Ermenistan" literatrdeki

tanmyla Integral Armenia" szn Ermenilere vermilerdir. Gnmzde de

varln srdren Ermeni taleplerinin temelini dnemin byk devletlerinin bu

vaadi oluturmaktadr.4

Byk Ermenistan hayaliyle Ermenilerin 1870 itibariyle geni apl

isyanlar karmas nedeniyle, Birinci Dnya Sava srasnda zorunlu ge

(tehcire) tabi tutulmulardr. Tehcir srasnda yaanan kayplarn tm dnya

kamuoyuna bilinli olarak yanl aksettirilmesi ve bunun intikamnn

alnacann sklkla gndeme getirilmesi, rgtl Ermeni terrnn

oluumunun hazrlaycs olmutur. Burada yaplmak istenen; bir Ermeni

bilincinin ve sahip olamadklar ortak millet uurunun yaratlmaya

4 Salim he, Byk Ermenistan' Kurma Projesi,http://www.ottomanfiles.com/turkce/makaleler/makale24.html


14/182

5

allmasdr. Tm dnya kamuoyunda mazlum millet roln oynayan

Ermeniler bu sayede diasporada birlik halinde durmular ve gl konumda

olduklar lkelerde Trk dmanl yaparak uluslararas dzeyde Trkiyealeyhine kamuoyu oluturmulardr.

1960'l yllardan sonra Ermeniler terr bir yntem olarak

benimsemiler ve belirledikleri Trk hedeflere ynelik saldrlara

balamlardr. Bunlardan 1974-1985 dneminde sahneye kan ASALA terr

rgt Ermenilerin davasn savunduunu iddia ederek ortaya km,

Trkiye'ye ynelik iddet ve terr eylemlerine bavurmu ve Trkiye'yi

sosyal, kltrel ve siyasal anlamda olduka byk zorluklara srklemitir.

Yukarda zetle bahsedilen Ermeni meselesi ve Ermeni terr ile ilgilidetayl bilgiler ve analizler bu almann 2. blmnde sunulmutur.

Belirtilen dnemde bata ASALA olmak zere Ermeni terr rgtleri

Trkiye aleyhine alan dier terr rgtleri ile ibirliine balam ve

bunlardan PKK ile sk ibirlii yapmtr. ASALA'nn ncelikli hedefi, ilk

aamada 1915 ylnda yaanan tehcirinin intikamn almak, daha sonra da

Trkiye'nin dousundaki baz illeri kapsayacak bir Ermeni devleti kurarak

Byk Ermenistan hayalini gerekletirmekti. PKK'nn amac ise bamsz bir

Krt devletinin kurulmasyd. Kurulular ve amalar farkl gibi gzkse de bu

iki terr rgt birbirinin devam niteliindedir ve bl-parala-ynet

stratejisiyle Trkiye'yi zayflatmak isteyen devletler tarafndan bu iki rgtn

desteklendii deerlendirilmektedir.

Bir btn olarak bakldnda ASALAnn veya genel olarak Ermeni

terrnn amac; tarihi gerekleri tamamyla gz ard ederek, szde Ermeni

soykrm iddialarn ve Ermenilerin taleplerini dnya kamuoyuna duyurmak

ve nihai olarak ta, "Byk Ermenistan" ryasn gerekletirmektir. Byk

Ermenistan ryasn gerekletirebilmek iin, Ermenilerin zorunlu olarak g

ettirilmesini soykrm eklinde istismar eden "4T Plan" Ermeniler ve

destekileri tarafndan uygulamaya koyulmutur. Bu plan, Ermeni iddialarnn

dnyaya "tantlmasn, Trkiye tarafndan "tannmas"n, Trkiye'den


15/182

6

"tazminat" alnmasn ve nihayet "Bat Ermenistan" olarak adlandrlan

"toprak" parasnn Trkiye'den koparlmasn amalamaktadr.

Bu almann ana konusunu oluturan ASALA terr rgt;kuruluundan balanarak tarihte son bulmasna kadar, hedefleri, balantlar,

ilikileri ve eylemleri gibi farkl ynleriyle 3. blmde ele alnmtr.

ASALA terr ve Ermeni meselesine birlikte bakldnda, ASALAnn

yapt eylemlerle szde Ermeni soykrmnn gndemde kalmasna neden

olmas ve Ermeniler arasndaki bilincin ve milliyetilik duygularnn canl

tutulmas ve iddetlendirilmesi alarndan, Ermeni meselesinde nemli bir

role sahip olduu grlmektedir. nemli bir husus olduu deerlendirilen

ASALAnn Ermeni meselesindeki bu tr etkilerine 4. blmde yerverilmitir.

lkemizde ASALAnn etkisizletirilmesine ynelik almalarn ancak

1980'den sonra balamtr. 1980 ortalarnda Ermeni terrnn etkisiz hale

geldii, getirildii grlmektedir. ASALAnn etkisizlemesi noktasnda iki

farkl gr bulunmaktadr: (1) ASALAnn dnya kamuoyundaki desteini

kaybetmesi ve rgt iindeki farkl grler nedeniyle blnmeler. (2)

Trkiyenin yapm olduu gizli operasyonlar. ASALA dnemi sona ermesine

ramen, Ermenilerin szde soykrm iddialar srekli bir ekilde devam

etmitir. Bunun bir yansmas olarak, son dnemde svirede, Kanadada,

Fransada ve son olarak da ABDde szde Ermeni soykrm ile ilgili eitli

dzeylerde kararlar alnmtr. ASALA balantl silahl Ermeni terr eylemleri

gnmzde etkisiz hale getirilmi olmakla birlikte, Ermenilerin faaliyetleri

uluslararas dzeyde siyasi bir boyut kazanm ve lkelerin aldklar bu tr

kararlar Trkiyeyi baskya ve kskaca almaya balamtr. Bu aamada,

ASALAya ynelik Trkiyenin izledii politikalar, yaptklar ve yapmas

gerekenler nem kazanmaktadr. Bu nedenle, Trkiyenin ASALAya ynelik

izledii politikalarla ilgili bu hususlara 5. blmde yer verilmitir.


16/182

7

Ermeni terr rgt ASALA zerine hazrlanan bu alma ile

gnmzde halen nemli bir gndem oluturan Ermeni meselesinin ve szde

Ermeni soykrm iddialarnn tetikleyicisi grevini yapm olan ve Trkiye

tarihinin bir dnemine damgasn vuran ASALAnn; rgtsel yaps,

zellikleri, balantlar, eylemleri ve Ermeni meselesine katklar gz nne

alnarak incelenmesi esas olarak amalanmtr

ASALAnn farkl alardan incelenmesi bakmndan ve ayrca sadece

kanl eylem yapan ve intikam peinde koan bir rgtten ziyade hem dnya

kamuoyunda hem de Ermeniler arasnda Ermeni iddialarnn canl tutulmasaamasnda ASALAnn oynad roln gsterilmesi asndan, bu almann

nem arz ettii dnlmektedir.

almann gerekletirilmesi aamasnda temel olarak, literatrden

elde edilen bilgilerin gncel gelimeler ve bak alaryla harmanlamas,

analiz edilmesi ve yorumlanmas yntem olarak benimsenmitir. Ayrca,

farkl bir bak as getirilmesi amacyla da Milletvekili Emekli Bykeli

Sayn nal BATU ve ayrca Do. Dr. Sayn Hasan OKTAY ile ASALA ve

Ermeni meselesi zerine rportajlar yaplmtr (EK-1 ve EK-2).ASALA ile ilgili olarak, ASALAnn nasl ortaya ktnn ve terr

eylemlerini yapanlar gibi ASALA ile ilgili dier birok hususun net olarak

bilinememesi nedenleriyle somut bilgilere ve belgelere dayal bir inceleme

yaplmas mmkn olamam, bu nedenle birok noktada karmlar

yaplmas gerekmitir.


17/182

8

BLM II

ERMEN MESELES ve ERMEN TERR

2.1. Giri

ASALA terrnn sonraki blmlerde daha iyi analiz edilebilmesine uygun

bir altyap hazrlayabilmek iin Ermeni meselesinin ve Ermeni terrnn

okuyucuya anlatlmas bu blmde amalanmtr.

Ermeni meselesi ve Ermeni terr varlk nedenlerini birbirlerindenalmaktadrlar. Ermeni terr, Ermeni meselesinin srdrlebilmesi ve canl

tutulmas iin hayat bulmu, Ermeni meselesi de terr ile gndemde kalmay

baarmtr. Bu nedenle bu iki kavram beraberce incelemek konunun

anlalmas asndan yararl olacaktr.

Ermeni meselesinin tarih sahnesine k 1877-1878 olarak iaretlenmi

olmakla birlikte, bu blmde Ermenilerin ilk rahatszlklarn balad 19.

yzyln balarndan gnmze kadar olan dnemde Ermeni meselesi ele

alnarak; Ermeni meselesinin ortaya k sreci, sebepleri ve etkili olan

faktrler, Ermeni hareketlerinin geliimi, Ermeni terr rgtleri, terrn

geliim sreci ve gsterdii zellikler ele alnacak ve Ermeni meselesinin

genel bir deerlendirmesi yaplacaktr

2.2. Ermeni Meselesinin Ortaya k

Osmanl Devletinin tarihte var olduu 650 yl boyunca Mslman olan ve

olmayan tm halkn ayrt etmeksizin adalet ierisinde ynettii btn dnya

ilim evrelerince kabul edilmektedir.


18/182

9

19. yzylda ekonomik ve sanayi reformlarn tamamlayan Avrupa

devletleri ve Rusya, oluturduklar endstriyel yaamn ham maddelerini

karlamak iin yeni bir igal ve smrge hareketini balatmlard. Asya'da,Afrika'da eitli lkeleri igal eden bu Avrupal emperyalist smrgeci

devletler, 19. yzylla birlikte gzlerini Osmanl lkesine evirmiler, Osmanl

Trkiye'sini paralamak ve kendilerine smrge blgesi yaratmak iin asrlar

boyu Trklerle sulh ve refah iinde yaayan Mslman olmayan kesimlerden,

zellikle Ermenilerden yararlanmaya almlardr.

Sadk millet olarak adlandrlan Ermenilerin, emperyalist glerin

tahriklerine kaplarak Trkiye aleyhinde hareket etmeye balamalarnn ve

Trkiye aleyhtar faaliyetleri, dier gayrimslim halklara gre kanl birmcadele ekline dntrmesinin nedenlerini u nemli gelimelerde

aramak daha yol gsterici olacaktr: 1

1) Fransz ihtilali zellikle bakalarnn ynetiminde olan halklarn

akllarna hrriyet ve eitlik fikrini sokmu ve milliyeti akmlar

dourmutur. Osmanl Devleti'nin karlat sorunlar zmlemekte

gsterdii baarszlklar, yapt reformlarn beklentileri karlamamas, bu

byk devleti adm adm yklmaya doru gtrd grlmeye balanm

ve bu durumu deerlendirmek isteyen, Osmanl Devleti'ni paralamak ve

nfuz blgelerine almak iin bu devletin idaresi altnda yaayan

gayrimslim halklar bazen gizlice, bazen de aka isyana tevik etmeye

kalkmlardr. Rusya, ngiltere, ihtilalin merkezi Fransa bata olmak

zere, smrgeleri olan Hollanda, Portekiz ve spanya gibi devletlerin

hakimiyetleri altnda yaayan toplumlara ve milletlere deil de, Osmanl

idaresinde yaayan halklar arasnda bu ayrlk milliyetilik hareketlerinin

propagandasnn yaplmas zerinde zellikle dnlmesi gereken bir

husustur.

Trk devletinin ve insann gvenini ve dostluunu kazanan Ermeniler,

Fransz ihtilalinden sonra balayan milliyetilik hareketlerinden az da olsa

1Mehmet Saray, Ermenistan ve Trk Ermeni likileri, Geniletilmi 2.bs.,Ankara, 2005.


19/182

10

etkilenmilerdir. Osmanl Devleti'ni paralamak isteyen Avrupa devletlerinin

kkrtmalar ile baz Ermeni aydnlar Trkiye aleyhtar bir tutum iine

girmitir.

2) Kendileri gibi Osmanl ynetiminde kalp da yzyllar boyu ticari

rekabet ettikleri Rumlarn, Rusya ile Avrupa devletlerinin Trkiye'ye

basklar sonucu 1820'lerin sonlarnda Yunanistan Devletini kurmalar,

Ermenilere hem hrs kazandrm ve hem de bir emsal tekil etmitir. Bu

paralelde Ermeniler de Avrupann byk devletlerine, zellikle Rusya,

ngiltere ve Fransa'ya bamszlklarn elde etmede yardmc olmalar iin

mracaat etmeye balamlardr. At misyoner okullar kanalylaAmerika'nn da devreye girmesiyle Ermeniler, kendilerine yeterli sayda

desteki bulmutur.

3) Osmanl Devleti'nin vatandalar arasnda ayrm yapmamas,

zellikle gayrimslim halklarn dini kltrel ve ekonomik konularda istedikleri

gibi hareket etmelerine izin vermesi, 1839 Tanzimat, 1856 Islahat

Fermanlar ile vatandalar arasnda hukuken de tam bir eitlik salamas,

d kuvvetlerin gayrimslimler lehine mdahale etmesine ortam

hazrlamtr. Bununla yetinmeyen Osmanl Devleti, 29 Mart 1863'te bu

halkn eitim, kltr, din ve cemaat ilerini kendilerine braklmas

hususunda tand haklar ieren "Ermeni Milleti Nizamnamesi"ni

yaymlamtr. Osmanl Devleti, tand bu zgrlk ve haklara herhangi bir

snrlama getirmediinden, Ermenilere ve dier gayrimslimlere yardm

etmek isteyenler rahatlkla istediklerini yapabilmilerdir.

Osmanl Devleti'nin byk bir hogr ve insancl dncelerle

kurulmasna izin verdii Ermeni Patrikliinin, Avrupa Kiliselerinin kkrtmalar

sonucu Ermeni halkn yanl ynlendirmesi ile Ermeniler, Osmanl aleyhtar

faaliyetlere balamtr.


20/182

11

4) 1839'lardan itibaren ABD ile Avrupa devletlerinin at misyoner

okullarnn ve bu okullarda okuyan Ermeni rencilerinin saysnn okluu;

bu okullardan yetien Ermeni genleri, kendilerine retildii gibi,bamszlk mcadelesi yapan Ermenilerin potansiyel destekileri haline

getirmitir. Ayrca Ermeni zenginleri, hem Trkiye'de hem de Avrupa

lkelerinde, zellikle de Fransa ve talya'da zel okullar aarak, Ermeni

halknn nderliini yapabilecek ahsiyetler yetitirmeye ortam

hazrlamlard.

Avrupa Devletleri ile Amerikan yetkililerinin Osmanl Trkiyesinde

atklar misyoner okullarnda Ermeni genlerini okutmalar ve onlara

Trkiye aleyhtar fikirler alamalar Ermenileri bamszlk iin arayayneltmitir.

5) Btn yabanc gzlemcilerin de hemfikir olduu gibi, Osmanl

Devleti'nin gayrimslimlere, zellikle Ermenilere, dini ve milli konularda

tand zgrlklere bir snr ve kontrol getirmemesi yabanclar tarafndan

rahatlkla istismar edilmesini salamtr.

Fatih Sultan Mehmet'in emri ile kurulan Ermeni Patriklii, maalesef

Ermenileri bir araya getirmede baarl olamam, bunun zerine Devlet

Katolikler ve Protestanlar iin de ayr ayr kiliseler kurmak mecburiyetinde

kalmtr. Serbest bir ortam yakalayan Ermeni Kiliseleri ve din adamlar

bilhassa 19. yzyln bandan itibaren yabanc kiliselerin yardm ve

tevikleri ile Trkiye ve Trkler aleyhinde faaliyette bulunmaya balamlar

ve Trkiye aleyhtar eleman yetitiren birer okul hali ne dnmtr.

6) Bata Ruslar olmak zere, ngilizler ile Franszlar emperyalist emel-

leri dorultusunda Ermenileri bir maa gibi kullanmlar, Amerikan

misyonerleri de bunlara destek kmlardr. Ayrca, Balkan halklarndan

Srplar ve Bulgarlarn komitecilik hareketleri ile bamszlk mcadelesi

yapmalar Ermenileri de etkilemitir.2

2Hasan Kundak, Emperyalizmin Kulland Ermeniler, Ankara, Trkiye Gaziler Vakf

Yaynlar No:4, 2001, s.23.


21/182

12

Balkan Hristiyanlarn, Osmanl hakimiyetinden kurtarma misyonunu

yklendiini iddia eden Rusya 1877-1878 savanda Osmanl Devleti'ni

yenince, Bulgaristan'n yan sra Ermenilerin bamszl konusunda dataleplerde bulunmaya balamtr. Rusya, daha nce kendi kontrolnde

oluturduu Ermenistan topraklarna Dou Anadolu'yu da katarak, gneye

inme siyasetinde kendisine bir yasal devlet oluturmak istiyordu. te

yandan, ngiltere, Rusya'nn daha da gneye inerek Hindistan smrgesini

tehdit etmesini istemediinden, blgede kendi hakimiyetinde bir Ermeni

devleti kurmay veya Dou Anadolu'da slahat yaptrarak kendi nfuzunda

bir Ermeni blgesinin olumas ynnde isteklerde bulunmaya balamt.

Bu saylan 6 ana faktr Ermenilerin, Trkler ve Trkiye aleyhinde

harekete gemelerine sebep olmutur. Ermenilerin, daha medeni yntemler

seme anslar varken, Trkiye'yi ykmak isteyen emperyalist devletlerle

ibirliine girmeleri son derece zc ve dndrcdr.

2.3. Ermeni Meselesinde Etkili Olan Faktrler

Ermeniler, 19. yzyln balarndan itibaren ngiltere, Rusya gibi

devletlerin kkrtmalaryla ayrlk hareketlere girimilerdir. Esasnda

sosyo-ekonomik sebeplere dayanmayan Ermeni meselesi, bu devletlerin

Osmanl mparatorluu zerindeki emellerine ulamalar iin ortaya atlm ve

desteklenmitir. Fransz htilali'nden sonra milliyetilik olaylarnn artmasyla

birlikte bunu Osmanl'ya kar koz olarak uygulamak isteyen Rusya ve

ngiltere Osmanl bnyesindeki Ermenileri kkrtarak tekilatlandrmlar velke iinde eitli isyanlar kmasna sebep olmulardr.3Bamsz Ermeni

Devleti'nin kurulmasnn benimsenmesi ve Ermeni meselesinin ortaya

3smet Binark, Aslsz Ermeni ddialar ve Ermenilerin Trklere Yaptklar Mezalim,

Ankara, ATO Yayn, 1995, s.27-32.


22/182

13

k 1877-1878 Osmanl Rus Sava sonras Ayastefanos

Antlamasyla balamaktadr.4

Bu olaylar hazrlayan sebepler arasnda Ermeni kilisesi, din faktr,

misyoner faaliyetleri vepropagandafaaliyetleri, Rusya, ngiltere, Fransa

ve Amerika'nn Osmanl Devleti'ne ve Ermenilere kar takip ettikleri siyaset

ok etkili olmutur. Ayrca, Ermeni tehcirinin Ermeni meselesinin ortaya ilk

knda bir rol bulunmamakla birlikte, daha sonralar ok ska kullanlan

nemli bir dayanak noktas olmutur. Bu unsurlar srasyla incelenecek

olursa;

2.3.1. Ermeni Kilisesi

Ermenilere siyasi bamszlk salanabilmesi amacyla Trkiye

topraklar zerinde eskiden beri birok teebbslerde bulunulmutur.

Trkiye'yi hedef alan ve karanlk glerin tahrikleri ile yaplan bu hareketlerin

banda Ermeni toplumu zerinde dini nfuz sahibi olan Ermeni kilisesi

grlmektedir.Kiliseye mensup baz ahslarn aadaki ifadeleri incelendiinde, sz

konusu ahslarn bu yolda oynadklar roln nemi ve arl kendiliinden

ortaya kmaktadr:

Ermeni tarihi Hrand Pasdermadjian (Pastrmacyan), Kilise iin:

"Ermeni Kilisesi, Ermeni milletinin kilise tarafndan can verilen

ruhunun yeniden dnyaya gelmek iin yaad vcuttur."5

tespitini yapmtr.

4Mnir Sreyya, Ermeni Meselesinin Siyasi Tarihesi (1877-1914), Ankara, Devlet

Arivleri Genel Mdrl,Osmanl Arivi Daire Bakanl, Yayn No:53, 2001, s.7.5 Kamuran Grn, Ermeni Dosyas, stanbul, Remzi Kitabevi, 2006, s.49.


23/182

14

Bir baka Ermeni tarihisi Dickran Boyaciyan da:

Ne kadarmull olursa olsun, Ermeni kilisesini ayn derecede

ele almayan herhangi bir Ermeni tarihi, Ermenilerin gerek hayatnortaya koymay baaramaz Ermeni kilisesi ile Ermeni milleti o derece i

iedir ki, birisi olmadan dierini dnmek mmkn deildir. 6

demektedir.

Ermeni Patrii M. Ormanyan'a gre Ermeni kilisesi:

"Kayp lkenin (Ermenistan) grnen ruhu" dur.

Yine bir Ermeni tarihisi olan Louise Nalbandian, bu konuda unlarifade eder:

Bu nasyonalist abada en byk rol baz mstesna liderler ve

belli bal manastrlar vastasyla hem; dini, hem entelektel bir kuvvet

olarak alan, Ermeni Kilisesi tarafndan oynanmtr.7

Bir Osmanl vatanda olan Ermeni Piskoposu Gevand Turyan, Ermeni

Kilisesi ve ruhanilerinin, Ermeni meselesi ve Ermeni komitelerinin Anadoluda

masum Trk halkna yapt mezalimde oynadklar rol u satrlarla

aklamaktadr:

Dini cemaatler, uzun zamandan beri, Ermeni htilal Partileri'nin ihtilalocaklar olmu ve eneytani programlar buralarda hazrlanmtr. Dinimerkezler, silah depolar ve komplo ocaklar olmutur... Dini liderler, szve yaz ile kendilerine gvenmi olan halk isyana tevik ediyorlard.Artk vaazlarda yce szler ve ncilin doktrini zikredilmiyordu. Sadakatve doruluk yerine isyan, insanlk yerine kin ve intikam; ahlak yerinealaklk ve rezillik vaaz ediliyordu... Dini liderler, komiteler, tarafndanorganize edilmi bayramlara, toplantlara, trenlere bakanlkediyorlard. 8

6 Grn, Ermeni.... s.50.7 Binark, Aslsz....s.27.8 Binark, Aslsz....s.28.


24/182

15

Ermeni Kilisesi'nin, mevcudiyetini koruyabilmesi iin bir kuvvete, bir

devlete ihtiyac olmutur. Ermeni devleti fikrini douran, Ermeni milleti deil,

Ermeni Kilisesi'dir. Ermeni Kilisesi'nin nemi ve rol, izah edildii gibi, esasenbtn Ermeni tarihiler tarafndan da kabul edilen bir husustur.

Trkiye topraklar zerinde, Ermenilere siyasi bamszlk temini iineskiden beri birok teebbslerde bulunulmu, fakat bu teebbsler herdefasnda baarszlk ve hsranla neticelenmitir. Hemen daimaTrkiye'yi hedef tutan ve karanlk glerin tahrikleri ile yaplan buteebbslerin banda her zaman, Ermeni toplumu zerinde dini, nfuzsahibi olan kato-gigoslar, patrikleri ve papazlar gryoruz. Toplumlarbo bir hayal peinde koturan buahslarn, bu yolda oynadklar rolok ardr. Dini grevleri yannda kendisini milli bir otorite ile demcehhez klan Ermeni Gregoryen (Apostolik) Kilisesi, tarihi sreciiinde Ermeni toplumunun hayatnda pay sahibi olduunu ileri srerek,aktif bir rol oynam ve oynamaktadr.Gnmzde de, Ermeni Kilisesi'nin eski ve atl bir anlayla,Anadolunun yarsn Ermenistan olarak tasavvura devam ettii, hattaTrkiye'ye komu olan ran'dan, Grcistan'dan ve Azerbaycan'dan da,haritalar zerinde toprak talebinde bulunduu, Ermenistan dncesininok geni olduu grlmektedir. 9

Ermeni Kilisesi, Trkiyeye ynelik hareketlerin yan sra, Ermeni

Milliyetilii fikrinin de filizlendii yer olmutur.10 Ermeni milliyetiliinin

uyanmasnda kiliseye en byk yardm bata Rusya olmak zere byk

gler salamlardr.

2.3.2. Din Faktr

Bilindii zere slam'da insan haklar kavramnn ilahilii temel

prensiptir. Trkler de, bu dini, Allah'n buyruklarna itaatkr ve O'nun

yarattklarna efkatli ve merhametli olmak, adaletle davranmak eklinde

anlamlardr.

Trklerle Hristiyan milletlerin ilikilerinde din faktr daima n planakm ve nemli bir rol oynamtr. Avrupa'nn Osmanl mparatorluu'na

9 Binark, Aslsz....s.28.10 Agah Oktay Gner, Ermeni Soykrm Yalannda Tetikiye Sulama. AzmettiriciyeRica Politikas, Ankara, Oku-Yorum Yaynlar, 2006, s.48.


25/182

16

kar, Osmanlnn gl olduu dneminde ekingen olmakla birlikte, daima

dmanca davrannn nedeni din faktr olarak grlmektedir. 11

Mslman olmalar sebebiyle, Trklere kar ilenen bu din faktr

Osmanl mparatorluu'nda bir Ermeni meselesinin ortaya kmasnda en

byk rol stlenmitir. Rus tahakkm altnda inleyen Polonya

Hristiyanlarnn ve 1828 Trkmenay Antlamas ile Dou Ermenistan'

alan Rusya'nn, 1829'da yaplan Edirne Antlamas ile Rusya'ya g eden 40

bin Ermeninin, muhtar bir Ermenistan kurma isteini geri evirmesi ve

Ermenilerin arlk Rusya'snda ou defa en tabii haklarna kar dahi bask

ve zulmler grmesine ses karmayan ve bunlarn akbeti ile ilgilenmekgerei duymayan Avrupa devletlerinin, Trkiye'deki gayrimslimlere olan bu

insani ballnn baka bir izah tarz yoktur.

Doas gerei Ermeni Kilisesi de bu din faktrnden ok rahat bir

ekilde istifade etmitir. Mstakil veya en azndan otonom bir Ermenistan

vaadi ile kandrlan Ermeni Kilisesi, Kilisenin nfuzunun ve otoritesinin daha

da gelimesine imkan verecek byle bir olanan salanmas iin, Osmanl

mparatorluu zerinde oynanan oyunlara rahatlkla alet olmutur. 12

2.3.3. Misyoner Faaliyetleri

Dnyann birok lkesinde faaliyetlerini ok geni bir erevede

srdrmekte olan misyoner tekilatnn kuruluu olduka eski tarihlere

dayanmaktadr.

Gnmzde Hristiyanlk dnyasnda byk neme ve yadsnamaz bir

etkiye sahip olan Papalk, 1662 ylnda Vatikan'da Misyon Bakanln

11 Grn, Ermeni.... s.55.12 Binark, Aslsz.... s.29-30.


26/182

17

kurmutur. lkemiz dnden bugne ak bir ekilde misyoner faaliyetlerine

sahne olmaktadr.

Osmanl mparatorluu'nun son dnemlerinde, misyoner faaliyetlerininbalca iki sahaya younlatn gryoruz: 13

1) Misyoner tekilatlar, imparatorluun eitli blgelerinde yaayan

Ermeni, Bulgar gibi Hristiyan unsurlarn ocuklarn, atklar okullarda

okutmular ve onlara milliyetilik duygular alayarak, Osmanl Devleti'ne

kar isyanlara tevik etmilerdir. Bir taraftan lke iindeki eitli unsurlarn

arasna blclk tohumlar ekerken, te yandan Bat kamuoyunu,

Trkiye'nin aleyhine kkrtm, kendi tahrikleriyle kopan isyanlar, yaplanmezalimleri Trkler Hristiyan ahaliyi kesiyor! eklinde propaganda ederek,

Bat dnyasn aleyhimize harekete geirmeye almlardr.

2) Trk ocuklarnn kltr deerlerinden, tarih uurundan uzak ve

dinsiz olarak yetimeleri nedeniyle ortaya kacak maneviyat buhranna are

olarak Hristiyanln takdim edilmesi misyonerlerin bir dier faaliyetlerini

tekil etmektedir. Misyonerler bu ama dorultusunda lkemizde atklar

okullarda eitim gren Trk ocuklarnn milli ve manevi deerlerden uzak bir

ekilde yetitirmeye gayret gstermilerdir.

Protestanlk propagandas yapan misyonerlerin baarya ulamas

durumunda, Ermenilere dini kanallardan ulamaya alan ngiltere, Trkiye

zerinde himaye hakk elde edebilecekti. Osmanl mparatorluu'na gelen

Protestan misyonerleri Mslmanlarn ve Musevilerin inanlarn

deitiremeyeceklerini anlamlar ve btn enerjilerini dier Hristiyan

mezheplerinden taraftar cezp etmeye yneltmilerdi. Gayretlerine hedef olan

Ermenilerin dini, kltr ve salk konularna eilmiler, bu toplumu kendi

kiliselerine ekebilmek iin ihtiaml tapnaklar, okullar ve hastaneler

13 Binark, Aslsz.... S 30-32.


27/182

18

amlardr. Misyonerlerin Ermeni komitelerine maa da baladklar

kaydedilmektedir.

Misyonerler, almalarnn zorluu ve kutsall derecesinde

dllendirileceklerini bildikleri iin, Osmanl mparatorluu idarecilerini

canavar, Mslman aznlklar ezilen gstermilerdir. Bat kamuoyunun

merhamet hislerini uydurma hikayelerle kabartarak Bat'dan nce maddi

yardm, daha sonra ise diplomatik destei elde ettiler. Bu arada, Batllar

misyonerlerin ifadelerini tereddtsz kabullendii iin kiliselerin himayesi

altnda Trk dmanl domutu.

Babali, Ermeniler arasnda zararl propaganda yapan misyonerleri

Trkiyeden ihra etmeye kalknca, Byk Glerin protestosu ile karlam

ve sonuta bu misyonerlik faaliyetlerine engel olamamtr.

Ermeni cemaati zerindeki propaganda okullarnn dna da tam,

psikolojik etkileme yntemiyle konsoloslar almalar yapyorlard. Diplomatik

bagajla aranmakszn Trkiye'ye gizlice sokulan ayrlk fikirlerin vurguland

eitli gazete, dergi, kitap, kartpostal, harita ve sokak ilanlar yurt iinde

konsoloslar araclyla datlmaktayd.

1896 ylnda Amerika'dan 7, ngiltere'den 4 ayr Kiliseye bal

misyonerler Osmanl mparatorluuna dalmt. Sadece Amerikal olarak

176 misyoner ve bunlarn yannda 869 mahalli yardmc almaktayd. Bir

misyon bulunan belli bal Anadolu ehirleri de unlard: Bursa, zmir,

Merzifon, Kayseri, Sivas, Trabzon, Erzurum, Harput, Bitlis. Van, Mardin,

Antep, Mara, Adana, Hacin, Ankara, Yozgat, Amasya, Tokat, Arapkir,

Malatya, Palu, Diyarbakr, Urfa, Birecik, Elbistan, Tarsus.


28/182

19

Kaynaklarda, zetle:

"Trkiyeye gelen ilk Protestan misyonerlerin 'British and Foreign

Bible Society ye mensup olduklarn ve bu tekilatn 1804tekurulmasndan sonra, zmirden Anadolu ilerine misyonerler

gnderilmeye balandn...."14

ifade edilmektedir

Amerikal misyonerler 1819 itibariyle Osmanl topraklarna gelmeye

balamlar ve 1832 ylnda stanbul merkezi kurulmutur. Misyonerler asl

faaliyetlerini Dou Kilisesi zerinde younlatrmlardr. Misyoner faaliyetleri,

Ermenistan isyanlarnn zemininin hazrlanmasnda grld gibi ok nemlibir rol oynamtr. Osmanl topraklarna hmanist nedenlerle geldii iddia

edilen misyonerler, dini faaliyetlerin yansra kendi devletlerinin politikalar

dorultusunda siyasi, sosyal, askeri faaliyetlere de itirak etmilerdir. 15

2.3.4. Propaganda Faaliyetleri

Ermeni meselesinin bugnk boyutuna gelmesinde propaganda

faaliyetlerinin nemli bir yeri bulunmaktadr. Ermenilerin Trk Devletini,

milletini peinen mahkum edip, kanna ve canna kastedi sebebinin, Rus,

ngiliz, Fransz ve Amerikan menfaatlerine hizmet eden propaganda

faaliyetlerinden kaynaklandn sylemek hatal olmayacaktr.

Buna karlk, konu ile olarak A. Powelln

Vahet olaylar ok byk lde mbalaa edilmitir. Son dnemlereait vahet olaylarnn bir ksm ise hi vuku bulmamtr. AmerikanYardm Tekilatnn mahalli (stanbul) basn temsilcilerinden biri,dostlarna aka, Amerika'ya sadece Trk aleyhtar haberlergnderebildiini, nk para getirenin bu olduunu sylemitir. 16

14 Grn, Ermeni.... s.61.15Turul zcan, II. Abdlhamid Dneminde Orta ve Dou Karadeniz'de Meydana GelenErmeni Olaylar, stanbul,zbay Yaynclk, 2007, s. 25.16 Binark, Aslsz.... s.32


29/182

20

D. Johnson'un da kitabnda;

Bu topyekun katliam hikayelerinin karlmasnn, nihai hesaplamadan,Trkiye'nin zararna olarak, ngiliz Hkmeti politikasnn

istikametlendirilmesi sarih hedefi ile olduunu tekrarda tereddtetmiyoruz. Bu sebeple yllarca sk ittifak balarmz bulunanmilyonlarca kendi tabamzla ayn dinden olan bir milletin, tamamenuydurma deilse, byk lde ve utanmadan mbalaa edilmidelillere istinaden, insanla kar korkun sular ilemi olmakla naslsulandrldn, namuslu bir ekilde gstermeye almaktan dolayzr dilemeye ihtiya yoktur. 17eklindeki ifadeleri yer almaktadr

Ermeni meselesi tarihi gereklerden ziyade yanl yaynlarla ve retilen

belgelerle yaplan propagandalarla gndemde tutulmaya allmtr. Bu tr

propaganda faaliyetlerinin birok rnei farkl lkelerde, farkl ekillerde

karmza kmaktadr.

2.3.5. kar Devletlerinin zledii Politikalar

Ermeni meselesinin ortaya kn hazrlayan sebeplerin banda

Rusya, ngiltere, Fransa ve Amerika'nn Osmanl Devleti'ne ve Ermenilere

kar takip ettikleri siyaset gelmektedir. Bu devletlerin uyguladklar

politikalar ile ilgili bilgilendirme yapmak yol gsterici olacaktr.

2.3.5.1. Rusya'nn Politikas

Kendisini gl bir devlet konumuna getirmek isteyen Rusya, ar

I. Petro (1682-1725) zamannda Boazlara hakim olmak istemi, Balkan

lkelerini ele geirmek veya kendi ynetimi altna almak isteyen Rusya, bu

ama ile Balkan lkelerinde konsolosluklar kurarak onlar Osmanl Devleti'ne

kar tekilatlandrm, bylece Slav-Ortodoks birliinin ve halknn hamisiroln elde etmiti. Fransa ve Rusya, bu politikasn tatbik iin 1806'daki

17 Binark, Aslsz.... s.32


30/182

21

Srp, 1827'deki Yunan ve 1875-1876'daki Bosna-Hersek ile Bulgar ve Srp

isyanlarnn karlmasn salam ve bunlarnyaylmasn krklemitir.18

Rusya'nn bu siyaseti zaman zaman ngiltere ve Fransa'nn menfaatleri

ile att iin her zaman baarl olmam; bunun zerine Rusya, Osmanl

Devleti'ne kar harekete gemeden evvel, elde edilecek getiriyi dier

devletlerle blme siyasetini uygulamaya koymutur.

Akdeniz ve Orta Dou'da sz sahibi olmay Anadolu topraklarn

paralamakla gerekletireceine inanan Rusya, bu amala Ermenilerin

youn olduu Erzurum-skenderun hattn ele geirmeye teebbs etmitir.Bylece Rusya'nn, Osmanl Devleti'ndeki Ermeni kiliseleriyle temas ve

Ermeni terr unsurlarn desteklemesi balamtr.

Rusya, 1828 Trkmenay Antlamas'yla Dou Ermenistan kendisine

verilip, ran Ermenileri de bu birlie katlnca, elde ettii bu yeni gle

Osmanl Devleti'ne saldrmtr. 1829 Edirne Antlamas'yla Rusya'ya g

eden 40.000 Ermeni, muhtar bir Ermenistan kurmak isteyince, Osmanl

topraklarnda bu isteklerini gerekletirmeleri iin hamilik vazifesini yklenenRusya, bu defa Ermeni isteini geri evirmitir. 19

2.3.5.2. ngiltere'nin Politikas

Rusya'nn ngiliz karlarn tehdit eder vaziyette gneye inmek

istemesi ve gl bir Karadeniz devleti olmas, ngiltere'nin Osmanl

Devleti'ne ve daha sonra Ermenilere ilgi duymasnn nemli bir nedenidir.20

18Hseyin Nazm Paa, Ermeni Olaylar Tarihi I, Devlet Arivleri Genel Mdrl,Osmanl

Arivi Daire Bakanl, Yayn No:15,1998, s. XV.19 Cemal Anadol, Tarih Boyunca Trk-Ermeni Meselesi, stanbul, Bilge Karnca, 2007,s.390.20 Rdvan Tmenolu, Osmanl Devletinde Ermeni Sorunu ve Avrupa DevletlerininErmeni Politikalar, 18 Nisan 2006, http://www.turksam.org/tr/yazilar.asp?kat1=2&yazi=456


31/182

22

ngiltere, Rusya'nn kendi karlarn tehdit edecek ekilde gelimesine

mani olmak iin Osmanl Devleti'ni Rusya'ya kar desteklemesi, 1783ylndan 1877-1878 Osmanl-Rus Savana kadar srmtr.

Msr Valisi Kavalal Mehmet Ali Paa'nn isyanna kar 1838de

imzalanan ve siyasi/ekonomik adan handikaplar olan "ngiliz Ticaret

Antlamas" ile ngiliz ak pazar haline gelen Osmanl Devleti, Rumlarla

Ermenilerin bu frsattan istifade ederek glenmelerine ortam hazrlamtr. 21

1870'li yllarda deien Avrupa'nn siyasi yaps, ngiltere'yi dedeitirmi ve ngilizler 1877-1878 Osmanl-Rus Sava sonunda imzalanan

Ayastefanos ve Berlin antlamalarndan sonra, Osmanl Devleti'nin toprak

btnln savunmaktan vazgeerek, onu paralama ve bu topraklar

zerinde kendisine bal devletler kurma politikasn benimsemitir.22

ngiltere'nin Osmanllarla ilgili siyasetinin deimesindeki nemli dier

bir neden de, Ermeni meselesinin Avrupa'da, 1880 ylndan balamak zere,

n plana kmaya balamasdr.

Rusya'nn, Osmanl Devleti'ne kar tecavzkar hareketlerine tek

bana direnemeyeceini ve kendi karlarn gzetemeyeceini gren

ngiltere, Ermeni meselesini fiilen kabul etmi, bu yolda ilk adm da hemen

atm ve Osmanl hkmetini tehdit ederek, Rusya'ya kar s olarak

kullanmak zere Kbrs' almtr. Bunun yannda, Dou Anadolu'daki

eyaletlerde yaayan Hristiyanlarn lehine slahat yaplmas konusunda

Osmanl Devleti'nden taviz de koparan ngiltere, bylece Ermeni meselesini

adeta ngiliz meselesi haline dntrmtr.

21Nazm Paa, Ermeni ... s. XVI-XVII22 Nazif ztrk, Aznlk Vakflar, Ankara, Altnkre Yaynlar, 2003, s.107


32/182

23

Ermenilerin Osmanl Devleti'nden ayrlmak ve bamsz bir devlet

kurmak gibi bir niyetleri Osmanl-Rus Sava'ndan nce bulunmad halde,

Ruslar, Ayastefanos Antlamas'na Ermeni meselesini de dahil etmilerdir.ngiltere'de, Ermenilere sormaya gerek grmeden Kbrs Antlamas'na

Ermeni meselesini ilave etmi, ngiltere, bamsz bir Ermenistan', bunun

Rusya'y zor durumda brakacan ve Osmanl Devleti'nin de ilerlemesine

mani olacan dnerek desteklemitir.23

Ayrca, 1915-1916 yllarnda Osmanl mparatorluu'nda Ermenilerin

Durumu" ile ilgili bir kitap (Mavi Kitap; yazar Lord Bryce, derleyicisi Arnold

Toynbee), 1916 ylnda ngiliz Hkmeti tarafndan yaynlanmtr. Bu kitaptaOsmanl topraklarnda yaayan 1.800.000 Ermeninin te birinin g

esnasnda ld belirtilmektedir. Aslsz temeller zerine kurulan kitabn

ierii ve dayanak noktalaryla ilgili halen tartmalar devam etmektedir.24

ngiltere parlamentosunun da onayna sahip bu kitabn sava

propagandas iin yaynland Toynbee tarafndan daha sonra itiraf

edilmitir. Prof. Dr. Hikmet zdemir, "Arnold Toynbee'nin Ermeni Sorununa

Bak" adl kitabnda, Toynbee'nin 23 Haziran 1916'da Oxford

niversitesi'nden Prof. Margloioth'a yazd mektubu yaymlayarak; Mavi

Kitap'n "Daha doarken ne kadar rk olduunun bizzat yazar tarafndan

itiraf" olduunu dile getirmitir Toynbee'nin yazd mektup yledir:

Sayn Profesr Margoliouth; 1915'te Ermenilerin grd muameleyleilgili belgelerden oluan kapsaml bir derleme iin yazdm giri yazsniliikte gnderiyorum. Vakit ayrp gz atarsanz ve gerekler hakkndagze batan hatal bir ifade veya yanl, noktalar varsa afie etmenizi ricaediyorum. Benim konu hakkndaki bilgimin byk blm pek salamdeil ve ikinci azdan edinilmi bilgilerden oluuyor. Bu ricayla sizi

rahatsz etmekte tereddt ettim, ancak belgeler 'Devlet Mavi Kitap' olarakyaynlanacak, onun iin de yaynlanrken tarihsel doruluk tandndanemin olmamz ok nemli.25

23Osmanl Belgelerinde Ermeniler (1915-1920), Ankara, Devlet Arivleri Genel Md., 199524 Bilal N. imir, Ermeni Meselesi 1774-2005, Ankara, Bilgi Yaynevi, 2006.25 Hikmet zdemir, Arnold Toynbee'nin Ermeni Sorununa Bak, Trkiye BilimlerAkademisi, 27 Ocak 2005, s.59.


33/182

24

2.3.5.3. Fransa'nn Politikas

Kanuni Sultan Sleyman'n Fransa'ya 1535te tand kapitlasyonayrcal ile balayan ticari ve siyasi mnasebetler, 1740 kapitlasyonlar ile

geniletilerek devam etmitir. te yandan, Fransa, 1683 kinci Viyana

Kuatmas srasnda, Avusturya'ya yardm ederek, pozisyonunu aka

ortaya koymutur. Daha sonra Napoleon Bonapart'n ilk malubiyetini ald

Msr Seferi, bunun devam olmutur. Ancak, Rusya ile savalar srasnda

Osmanl Devleti'yle dost grnmeye alan Fransa, 1807 tarihinde Rusya ile

anlanca, yeniden dostlua yakmayan bir tavr iine girmitir.26

Osmanl Devleti'ndeki Katoliklerin koruyuculuunu da zerine almolan Fransa, Krm Sava'na sebep olan Kutsal Yerler Meselesi'nde nemli

bir rol oynamtr.

Almanya'ya kar malubiyetini hazmedemeyen Fransa, 1878 Berlin

Kongresi'nde Almanya ile ihtilafa den Rusya ile yaknlamaya balam,

ngiltere ile de gr ayrlklarn zmledikten sonra bu devlet, Osmanl

Devleti'nin paralanmasna ynelik ortak gayret sarf etmeye balamlardr.

Bu blme ve paralama planlarnda Fransa'nn rol bir hayli aktif olmutur.

1830'dan 1921 ylna kadar, Orta Dou ve Akdeniz'deki dengeyi,

Ermeni meselesinde olduu gibi, sun'i bir ekilde ortaya atarak muhafazaya

alan Fransa, bu arada Anadolu'nun igaliyle, bu topraklarda kendi siyasi

nfuzunu da artrmaya almtr.27

2.3.5.4. ABDnin Politikas

ABD'nin Ermenilere ilgi duymas, karakteristik olarak dank bir halde

yaayan Ermeniler iin yeni bir ufuk am ve Ermenilerin Yeni Dnyayla

daha sk irtibata gemesini salamtr. Amerikan-Ermeni yaknlamasnn

26Nazm Paa, Ermeni ... s. XVIII-XIX

27Osmanl Belgelerinde Ermeni-Fransz likileri III (1920-1922). Ankara, T.C.

Babakanlk Devlet Arivleri Genel Mdrl,Osmanl Arivi Daire Bakanl, Yayn No:66,2004.


34/182

25

tabii bir sonucu olarak da, 19. yzyldan itibaren Anadolu'dan ABD'ye toplu

Ermeni gleri balamtr. Bu gler, 19. ve 20. yzyl boyunca devam

etmi bylece ABD'de zellikle Trk-Amerikan ilikilerinde ortaya kan siyasibunalmlara sebep olan hatr saylr bir Emeni topluluu olumutur. 28

ABD, ekonomik karlarn n planda tutarak Ermeni sorununa

yaklamtr. 1780'lerden itibaren Anadolu ve Ortadou topraklarnn

kaynak zenginlii ve pazar nitelii, ABDye cazip gelmitir. Birleik

Devletlerde ok uluslu bir yap olduundan, birletirici unsur olarak

"Hristiyanlk" olgusu dnlmtr.

1820'den itibaren ABD, misyonerleriyle girdii Osmanl lkesine,

nceleri ngiliz Bykeliliklerinin vastasyla daha sonra 1830'da Osmanl

Devletiyle yapm olduu antlamayla ticari faaliyetleriyle girmitir.

Washington ile stanbul arasnda yaplan 7 Mays 1830 da yaplan

antlamayla, kapitlasyon haklar ABD'ye de verilmitir. Antlamann

3. maddesiyle belirlenen husus ile Amerikan tccarlar Trkiye'de simsarlar

kullanma hakkna sahip olmu ve bu simsarlarn her milletten olmas koulu

ile de ABD tarafndan Trkiye Ermenileri iin ierisine dahil edilmitir. Kendi

ticari plan olarak ABD, Anadolu'da ky kesimlerde Rumlardan, i kesimlerdede Ermenilerden faydalanmtr. Bunun tabii sonucu olarak da, Anadolu'da

zengin bir Ermeni burjuvazisi ortaya kmtr. Bu grubu, yine Amerikal

misyonerlerin yapm olduklar etkin almalar neticesinde eitimli bir

Ermeni kitlesi eklenince, sz konusu yaplanma artk hasta adam olarak 19.

yzylda eitli siyasi bunalmlar yaayan Osmanl mparatorluu iin nemli

sorunlar da beraberinde getirmitir.

Amerikal misyonerler, 1840'larda sadece Suriye'de yllk 6.000.000

sayfann zerinde kutsal kitap basm ve datm gerekletirmitir. 1893

ylna kadar Trkiye'de 624 okul, 436 ibadethane amlardr. Bu tarihte

28enol Kantarc, Sedat Lainer ve dierleri, Ermeni Sorunu El Kitab. Ankara,

Ankara n. Basmevi, 2003, s.13-16.


35/182

26

Trkiye'de 1317 misyoner grev yapmaktayd. 1893 ylna kadar Trkiye'de 3

milyon ncil, yaklak 4 milyon da deiik kitap datlmt

2.3.6. Ermeni Tehciri

Osmanl Devletini aralarnda paylamay dnen Rusya, Fransa ve

ngiltere gibi lkelerin kkrtmalaryla Ermeniler harekete gemi, komiteler

ve dernekler kurarak bamsz bir Ermenistan oluturma abasyla,

savunmasz masum birok Trk ldrmlerdir.29 yle ki, Kars, Van, zmit,

Erzurum, Bitlis ve dier Osmanl vilayetlerinde akl almaz gaddarlklagerekletirilen katliamlar,30,31 igalci Rus komutanlar bile tiksindiren

boyutlara erimitir.

I. Dnya Sava sebebiyle Kafkas cephesinde bulunan Osmanl

ordularna Ermeniler ihanet etmi, Van, Kars ve Erzurum gibi Osmanl

ehirlerinin Ruslarn eline gemesine yardmc olmulardr.

Osmanl Devleti bir tedbir olarak, sava boyunca, nce sava sahasna

yakn yerlerdeki Ermenilerden balayarak mecburi iskan uygulamtr. Daha

sonra, Ermeni etelerinin katliamlara devam etmeleri ve Osmanl Devleti

aleyhine yabanc devletlere bilgi aktarmalar sebebiyle, Katolik ve Protestan

mezhebinde olanlar ile yetimler, kimsesiz kadnlar ve hastalar hari olmak

zere, bu nakil dier btn Ermenileri kapsayacak ekilde geniletilmitir.32

29Ermeniler Tarafndan Yaplan Katliam Belgeleri I (1914-1919). Ankara, Arivleri Genel

Mdrl,Osmanl Arivi Daire Bakanl, Yayn No:49, 2001, s. 254.30 Daha Fazla Bilgi in Bkz: S. Kemal Ermetin, Bitmeyen Soykrm, stanbul, Tre YaynGrubu, 2003.31Daha Fazla Bilgi in Bkz: Muhittin zdirim, Ermeni Meselesi, Silahl Kuvvetler Dergisi,

Say 384, Nisan 2005.32 Yusuf Halaolu, Ermeni Tehciri, stanbul, Babali Kltr Yaynclk, 2007, s.111-113.


36/182

27

27 Mays 1915 tarihli yer deitirme kanunu33 ve bu kanuna dayal

olarak karlan emirler erevesinde; Erzurum, Van ve Bitlis vilayetlerinden

karlan Ermeniler, Musul'un gney ksm, Zor ve Urfa sancana; Adana,Halep, Mara civarndan karlan Ermeniler ise Suriye'nin dou ksm ile

Halep'in dou ve gneydousuna nakledilmilerdir.34

Tehcir srasnda, ar iklim artlar, salgn hastalklar,35 ara/gda/ila

yetersizlikleri ve asayiin salanamamas gibi nedenlerden36 dolay Ermeniler

kayplar vermilerdir.

Dnemin belgelerine gre tehcire tabi tutulan Ermenilerin saysyaklak 500 bin civarnda olup, bunlardan bir ksm 1918dan sonra eski

yerlerine geri dnm, ayrca nemli sayda Ermeni nfusu da Osmanl

topraklar dndaki dier lkelere g etmitir. Bu bilgiler ve Osmanl

topraklarnda yaayan Ermenilerin saysnn 1914 saymna gre 1.294.831

olduu gz nne alndnda tehcir srasnda 1.5-2 milyon civarnda

Ermeninin ld iddialar geersiz kalmaktadr. 37

Zorunlu nedenlerden dolay Ermenilere ynelik olarak gerekletirilen

bu tehcir olaynda Ermenilerin verdii kayplar, Osmanlnn planl bir

soykrm olarak nitelendirilmi, hatta Yahudi soykrm ile edeer tutulmu

ve Trkiye aleyhinde srekli kullanlan bir argman haline dntrlmtr.

Ermeni meselesi tehcirden daha nce ortaya km bir problem olmasna

ramen, bu mesele tehcirle birebir ilikilendirilmek istenilmektedir.

33Osmanl'nn Son Dnemlerinde Ermeniler. Ankara, TBMM Kltr, Sanat ve YaynKurulu Yaynlar, Yayn No:94, Editr: Trkkaya Atav, 2002, s.111.34http://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/tehcir/index.html

35 Hikmet zdemir, Salgn Hastalklardan lmler. 1914-1918, Ankara, Trk Tarih Kurumu,2005, s.244.36 mer Ltem, Ermeni Meselesi, 2001, http://genelkultur.ansiklopedisi.net/Ermeni-meselesi/8403/37 Hikmet zdemir ve dierleri, Srgn ve G, Ankara, Atatrk Kltr Dil ve Tarih YksekKurumu Trk Tarih Kurumu Yaynlar, XVI. Dizisi-Say:101, 2005, s.181 ve 11.


37/182

28

2.4. Ermeni Terr Hareketlerinin Geliimi

Bu ksmda, Osmanl ile birlikte huzur iinde yaamakta olan

Ermenilerin, Osmanlya ve sonrasnda Trkiye Cumhuriyetine ynelik

balatt terr olaylarnn geliimiyle ilgili olarak bilgilendirme yaplacaktr.

2.4.1. Ermeni Cemiyetleri ve rgtleri

Ermeni hareketi, balangcndan bu yana yntem olarak iddeti

benimsemitir. II. Abdlhamid'e yaplan saldr Ermeni terrnn bir

balangc saylabilir. Bunu, Ermenilerin I. Dnya Sava'nda Osmanl

ordularn arkadan vurmalar ve savunmasz halka katliam uygulamalar takip

etmitir. Ermeni zulmnn tanklar ve belgeleri ak bir ekilde arivlerde

mevcuttur.

Ermeni milli hareketlerinin olumas ve sistematik hale dnmesi 1860

ylna kadar uzanmaktadr. 1860 ylnda Kilikya'da "Hayrseverler Cemiyeti",

"Fedakarlar Cemiyeti", 1870-80 arasnda Van'da "Araratl, Kara Ha,

ttihat ve Halas Cemiyetleri", Mu'ta "Mektep Sevenler, arkl ve Kilikya"

adl 4 cemiyet kurulmutur.38

Etnik yapda grnmemesine ve daha okyardm amal cemiyetler olarak kurulmalarna ramen bu cemiyetler

Ermeniler arasnda etnik bilincin uyanmasna zemin hazrlamlardr.

Van'daki Kara Ha cemiyetinin kurucusu Mgrd Portakalyan isimli bir

Ermeni retmendir. 39 Portakalyan, Van'da at okulunda birok militan

yetitirmi, olaylara kart Osmanl hkmeti tarafndan belirlenince

Van'dan uzaklatrlmtr. Portakalyan daha sonra, Fransa'ya yerleerek

burada 'Armenia' gazetesini karmtr. Kan dkmeden hrriyetin elde

edilemeyecei propagandasn gazetesinde yapmaya balam, bununzerine ad geen gazetenin yurda sokulmas yasaklanmtr.

38 Parlak, Ermeniler....s.33.

39enol Kantarc ve dierleri, Ermeni Aratrmalar 1. Trkiye Aratrmalar Bildirileri,II. Cilt, Ankara, ASAM-EREN Yaynlar, 2003, s.102.


38/182

29

1880 ylnda 4 byk cemiyet "Ermenilerin Mtthetit (Birleik)

Cemiyeti" ad altnda birlemilerdir. Bu yllarda Erzurum'da "Silahllar

Cemiyeti" ve "Milliyeti Kadnlar Cemiyeti" kurulmutur. Bu derneklerinamac; eitli yerlerde ayaklanmalar karmak, genleri silahlandrmak,

Ermeniler lehine Osmanl idaresinde deiikler yapmakt.

Osmanl mparatorluu, emperyalist devletlerin gznde yklmas

gereken bir devlet idi. Bu byk imparatorluun mirasndan her devlet

kendisine daha fazla pay alabilmek iin eitli yntemlere bavuruyorlard.

Bu sebeple, Ermeni milliyetiliinin uyanmasnda kiliseye byk yardmlar

salamlar ve eitli nedenlerle Ermenileri desteklemilerdir.

Ermeniler 1880'li yllarda gizli rgtlenmelerini tamamlam, 1890'lyllarda ise bu rgtlerin arkasndaki devletler tarafndan Ermeni isyanlar

birbiri ardna kmaya balamtr. Sason Blgesi'nde (Mu-Diyarbakr

yreleri) karlan olaylarla Mslman ahaliye kar yaplan katliamlar bunlara

rnek gsterilebilir. Bunlar dnda 1895'te stanbul'da Ermenilerce

karklklar karlm ve 1896 ylnda Osmanl Bankas basknyla "Ermeni

Terr" kendini gstermitir. Bu dnemdeki olaylara daha yakndan

baklacak olursa aadaki gelimelerle karlald grlecektir.

Tanak ve Hnak rgtleri bu yeni terr dneminde aktif bir rol

stlenmi, terr tim ve gruplar oluturmu ve yeni rgtlenme abalarna

psikolojik destek vermilerdir. 1877 ylnda svire'de Hnak Tekilat

kurulmu, bunu 1890 ylnda Tiflis'te Tanaksutyun rgtnn kurulmas

izlemitir.40

Hnak rgt, Rusya'dan Avrupa niversitelerine okumaya giden

zengin ailelere mensup yedi Ermeni genci tarafndan kurulmutur. Marksist

ideolojiye sahip bu rgtn amac Dou Anadolu'yu Ermeni yurdu yapmak,

daha sonra ran'dan Azerbaycan ve Rus illerine kadar uzanan Kafkas

topraklarn ele geirerek byk bir Ermenistan Devleti kurmakt.

40 Erdal lter, Trkiyede Sosyalist Ermenilerin Silahlanma Faaliyetleri ve MilliMcadelede Ermeniler (1890-1923), Ankara,Turhan Yaynevi, 2005, s.12-13.


39/182

30

Bu rgt 15 Temmuz 1890'da Kumkap Olaylarn, Austos 1894'te

Sason syann, 30 Eyll 1895'te Bab- Ali Yryn, 24 Ekim 1895'te

Zeytun syann balatm ve yrtmtr.41,42

Bu rgt 1980'leregelindiinde Lbnan'da Hfant Samuel liderliinde Emiyazin Katogikos

Kilisesinin militan papazlaryla ibirlii yaparak, Ermeni davasnn takibini,

dmanln dorudan Trkiye'ye ynelmesini ve her trl siyasi giriimin bu

rgtten beklenilmesini salamak amacna ynelmitir. Katliamlar da

KGB'nin sekiz Ermeni asll ajan planlayp organize etmilerdir. rgtn

daha militan kolu ise Rusya'nn ynetecei Musul, skenderun, Trabzon,

Baku drtgeninde bir Ermenistan kurulmasn amalamtr.

Tanak Komitesi Hnaklarn faaliyetlerinden memnun olmayan veonlarla fikir ayrlna den bir ksm Ermeni tarafndan 1890 ylnda

kurulmutur. Bu komite daha sonra kurulacak olan Tanaksutyun'un

(Ermeni htilal Komiteleri Birlii) ekirdeini oluturmutur.

Tanaksutyun'un gayesi isyan vastalaryla Osmanl topraklarndaki

Ermeniler iin siyasi ve iktisadi hrriyet elde etmek eklinde ifade edilse de

asl amalar bamszlktr. rgtn ilk almalar Ermenileri silahlandrmak,

gerilla eitimi vererek terristleri eitmek olmutur. Gnmze kadar

faaliyetlerini srdren Tanaklar Lbnan'da rgtlenmi olup temel hedefleri,

Trk topraklarnda bir Ermeni devleti kurmaktr.

Ramgavar Partisi 1921de sava sonras koullarda Msrda kurulmu

bir dier Ermeni terr rgtdr. rgt Sovyet Ermenistannda yaayan

Ermenilerin koullarnn dzeltilmesini istemektedir. Ramgavarlar, merkezi

Massachusetts olmak zere "Ermeni Demokratik Liberal Parti" ad altnda

rgtlenmilerdir.43

Ermeni terrnn yeni bir boyut kazanmas 1905'de Yldz Hamidiye

Camii nnde II. Abdlhamid hedef seilerek yaplan baarsz suikastle

41Nazm Paa, Ermeni ... s. 61, 146, 191.

42smet Binark, Ermenilerin Trklere Yaptklar Mezalim ve Soykrmnn ArivBelgeleri, Ankara, TBMM Kltr, Sanat ve Yayn Kurulu Yaynlar, Yayn No:92, 2001, s.12. 43 Gaston Gaillard ve dierleri. Farkl Ynleriyle Ermeni Sorunu, stanbul, Nergiz Yaynlar,2005,s.228-229.


40/182

31

balamtr ve bundan sonra Trk devlet adamlar ve ileri gelenlerine kar

suikast giriimleri, Ermeni terrnn etkili bir vastas haline gelmitir.

1920'lerde, Bat Avrupa'da srgnde yaayan birok eski Osmanl

yetkilisine suikast dzenleyen "Nemesis" (Eski Yunan adalet ve intikam

tanras) adl Tanak alt rgt bugnk Ermeni terrizminin ilk ncsdr.

Bu rgt ASALA'ya kadar uzanan vahet yolunun kilometre talarnn

ilklerinden biridir.

6-13 ubat 1919'da Erivan'da toplanan "Bat Ermenileri II. Kongresi'nde

Talat, Cemal, Said Halim Paalar ile Dr. Nazm, Bahattin akir, Cemal AzmiBeyler gibi idareciler gyabnda halk mahkemesinde idamlarna karar

verilmi, bulunduklar yerde vurulmalar iin militan timler grevlendirilmitir.

svire merkezli, Paris ve stanbul'da ubeleri bulunan bir Ermeni komitesinin

Yunanllarla ibirlii yaparak Trk ileri gelenlerine suikastlar tertip etmek

(ttihatlar, baz mlki ve askeri erkan ile Mustafa Kemal Paa'ya) zere

tekilatland Trk istihbarat tarafndan 15 Haziran 1921'de belirlenmitir.

2.4.2. Ermenilerin Sosyal ve Kltrel Bilinlenme Dnemi

Bu terr olaylarndan sonra 1965'e kadar, baz nemsiz hareketler

dnda eitli siyasi nedenlerin de etkisiyle Trkiye'ye kar saldrgan Ermeni

hareketlerin bir trmanma iinde olduunu grmekteyiz. 1960'l yllara

gelindiinde szde "Ermeni Soykrm" yeniden gndeme getirilmi, bir

yandan Ermeni terr eteleri oluturularak bunlara hedefler gsterilmi, dier

yandan medya yoluyla youn propaganda ile dnya kamuoyu Yahudi

Soykrm'na benzer bir Ermeni katliamnn gerekletiine inandrlmaya

allmtr.

1965'de ise bata Fransa, ABD, Yunanistan ve Lbnan olmak zere

birok batl lkede, szde Ermeni soykrmnn 50. yldnm (24 Nisan


41/182

32

1965), bilinli organizasyon, ok ynl ortaya kan almalarla Trkiye

aleyhine ykc bir propaganda kampanyas yaratmtr. Ermenilerin,

iddialarn kitle iletiim aralar ve basn yoluyla dnya kamuoyunaduyurmak iin giritikleri bu tr propaganda faaliyetleri 1973 ylna kadar

devam etmitir. Ancak bu propagandann getirdii "doyumsuzluk" ve

perde arkasndaki "baz devletlerin destei", Ermeniler iindeki baz unsurlar

iddet eilimi aamasna getirmitir. Bu noktada, bu dnem sonras ortaya

kan Ermeni terr rgtlerini incelemek faydal olacaktr.

2.5. Ermeni Terr rgtleri

Ermeni terr kurulan rgtler vastasyla amacna ulamay hedef

edinmitir. rnein, Bolevik ihtilalinden sonra Tanaklar bugnk "Sovyet

Ermenistan Cumhuriyeti" blgesinde iktidar ele geirerek "Ermeni

Cumhuriyetini" kurmular ve siyasi giriimlere balamlardr. Ancak bu

siyasi dnem, Tanaklar'n terr faaliyetlerini bitirmesi sonucunu

dourmam, hatta 1972 ylnda Tanaklar tarafndan kurulan JCAG (Ermeni

Soykrm in Ermeni Adalet Komandolar), Trkiye'nin d temsilciliklerine

ynelik terr eylemlerine balamtr. Benzer ekilde Marksist Hnak rgt

de 1973 -1985 yeni Ermeni terr dneminin ba aktr olan ASALA'nn

kuruluunu tevik etmi, desteklemitir. 44 Bahsedilenlere ek olarak, ASALA-

MR (ASALA - htilalci Hareketi), ARA, NAR, NUPA, AHHRMG, VEDO

(Fransz kkenli), GEGE (Beyrut kkenli), Ermeni Yeralt Ordusu, Yeni

Ermeni Uyan isimli rgtlerde Ermeni terrnn dier temsilcileri

olmulardr. Bu almann ana konusu ASALA sonraki blmde geni

olarak inceleneceinden aada, ilk olarak JCAG, ASALA-MR, ARA ve NARterr rgtleriyle ilgili olarak bilgiler verilecektir.

44 Komiteler ve Terr rgtleri, http://www.kultur.gov.tr


42/182

33

2.5.1 JCAG

JCAG (Justice Commandos Against Armenian Genocide - ErmeniSoykrm in Ermeni Adalet Komandolar), ASALA ve Hnak Partisi'ne rakip

olarak Tanak Partisi ve bunun ABD uzants Ermeni Devrimci Federasyonu

tarafndan 1975 ylnda Beyrut'ta kurulmutur. Kurucular Nemesis yeleri

olup, Tanaktrlar ve yelerinin ounluu rkdr. rgt Tanak Partisi'nin

Askeri Kanad olarak faaliyet gstermi olup, ilk defa 22 Ekim 1975 tarihinde

Viyana Bykelimiz Dani Tunalgil'in ldrlmesi olay ile adn dnya

kamuoyuna duyurmutur. rgtn amac, bamsz Byk Ermenistan

Devleti'ni kurmakt. 45

ASALA ile JCAG ayran en nemli hususlardan biri, JCAG'nin

Marksist olmamasdr. ASALA, Sovyetler Birlii ve o gnlerde Sovyetlerin

denetimindeki lkeleri arkasna alrken, JCAG, Sevr Antlamas'na imza

koymu bulunan Batl lkelere mesajlar gndermekte ve Lozan'da ortadan

kaldrlan Sevr'in canlandrlmasna ynelik destek aramaktadr. JCAG daha

ok bat oryantasyonlu bir rgttr.

JCAGn kurulmas ve terre bavurmas ASALAnn terr yoluyla

salad baarya bir tr cevap saylabilir. ASALA terr eylemleriyle sesini

duyurduka, Tanaklar Ermeniler arasndaki etkilerini kaybetme korkusuna

kaplarak bir nevi rekabet sonucunda terr bir yol olarak semilerdir. Bu

nedenle de ASALA tarafndan taklitilik ile sulanmlardr.46

45dris Bal, Mustafa ufal, Dnden Bugne Trk Ermeni likileri, Ankara, Lalezar

Kitabevi,2006,s. 695-696.46enol Kantarc, Sedat Lainer ve dierleri, Ermeni Sorunu El Kitab, Ankara, Ankara n.Basmevi, 2003, s.111.


43/182

34

2.5.2. ASALA-MR

ASALA-MR (ASALA Revolutionary Movement -htilalci Hareketi) MonteMelkonian (Melkonyan) tarafndan 1983 ylnda kurulmutur. Melkonyan ilk

olarak Fransa Hkmeti ile bozulan ilikilerini dzeltmeyi amalamtr.

ASALA Trkiye'ye askeri ve ekonomik yardmda bulunan tm lkeleri dman

kabul etmekteydi.47

ASALA-MR'nin balca 2 stratejisi bulunmaktadr: Bunlardan birincisi

dnya Ermenilerini seferber etmek; dieri ise dier etnik terr rgtleri ve

zellikle ayrlk Krt rgtleri ile Trkiye'ye kar ittifak yapmaktr.

ASALA-MR; "Artk kalemim silahmdr romantik fikrini yksek sesle terk

etmenin zaman gelmitir. Kalem kalemdir, silah ise silahtr. Diasporada

gereinden fazla entelektel vardr. Bizim ihtiyacmz olan dvler,

askerler ve fedailerdir." sz ile terr ama edindiini aka ortaya

koymutur.

ASALA-MR, stratejik adan uzun vadeli halk savamn benimsemi,

sava mmkn olduu halde Trk solcular, Krtler, Kbrsllar ve dierleri

gibi ilerici glerle gerekletirmeyi hedeflemitir.48

Eylemlerini Trkiye'de yapaca dnlrken ASALA-MR, Kuzey

Amerika ve Bat Avrupa kanadn tamamen kontrol altna alm, bu

blgedeki militanlar kendi tarafna ekmeyi baarmtr. Melkonyan, 1993'te

Dalk Karaba'da Azerilerle arprken ldrlm ve Ermenistan

Cumhurbakan onu milli kahraman ilan etmitir. rgt 1985'ten sonra

etkinliini byk lde kaybetmitir. 49

47Bal, Dnden...s.695.

48 Aydoan Vatanda, ASALA Operasyonlar. Aslnda Ne Oldu, stanbul, Alfa Yaynlar,2005, s. 335.49http://www.melkonian.org/Whois.htm


44/182

35

2.5.3. ARA

ARA (Armenian Revolutionary Army - Ermeni htilalci

Ordusu/Komandolar) rgt, Fransa'da kurulmu olup ilk defa 14 Temmuz

tarihinde Brksel Bykeliliimiz dari Ataesi Dursun Aksoy'un ldrlmesi

olayn ASALA ve JCAG ile birlikte stlenerek adn duyurmutur.50

ARA'nn rkl savunduu, ASALA'nn metotlarna ve fikirlerine

tamamen kar olduu, Tanak Partisi-Ermeni Soykrm Adalet Komandolar

ve ASALA haricindeki Ermeni Terr rgt ve kurulular tarafndan dadesteklendii, teorik ve pratik olarak JCAG'nin paralelinde hareket ettii

bilinmektedir.51

2.5.4. NAR

NAR (New Armenian Resistance -Yeni Ermeni Direnii) isimli rgt

adn ilk defa 14 Mays 1977deki Paristeki bombalama eylemiyle duyurmu

ve 1980e kadar 7 saldrnn sorumluluunu stelenmitir. 52, 53

2.6. Ermeni Terr rgtlerinin Karakteristik zellikleri

Ermeni terr rgtlerinin kendisine zg dikkat ekici zellikleri

bulunmaktadr. Ermeni terrnn anlalmas asndan bu hususlarn

incelenmesi dikkat ekici grlmektedir. 54, 55, 56

50 Bal, Dnden...s.696.51 Komiteler ve Terr rgtleri, ARA, http://www.kultur.gov.tr52 Sedat Lainer, Trkler ve Ermeniler. Bir Uluslararas likiler almas, Ankara, USAKYaynlar, 2005, s.324.53http://www.tkb.org/Incident.jsp?incID=196554 Kantarc, Ermeni....s.111-112.


45/182

36

Ermeni terr rgtlerinin "olaanst etkinlii, rgtll ve boyutlar"

dikkat ekici bir zelliktir. Bu rgt New York, Los Angeles, Santa Barbara,Madrid, Sidney, Paris gibi ehirlerde byk bir gizlilik iinde operasyonlarn

yrtebilmitir. Bir svire otelinde bir bomba ans eseri patlayncaya kadar

ASALA'nn birka yl hibir elemannn kimlii tespit edilememitir. rgtn

karargahnn Beyrut'ta olduu sanlmakta ama yeri tam olarak

bilinmemektedir. rgtn yayn organ Armeniann adresi bulunmamaktadr.

Beyrut'taki otellere resmi bir datc olmadan verilmektedir. Aniden ortaya

kmasna ramen Ermeni terrizmi profesyonel bir ekilde desteklendii ve

tevik edildiine dair tm belirtileri gstermektedir.

Basn ve dier medyay olduka profesyonel bir biimde kullanarak,

Ermeni ve Bat toplumunda etkili kurumlarla yaplan ibirlii sonucunda

cinayetler hakl nedenlere dayal birer alma eylemi olarak gsterebilme,

meruiyet kazanma zelliklerine sahiptirler. Eylemi gerekletiren rgt

mensuplar, birer kahraman olarak sunulduundan zellikle gen Ermenilerin

geni desteini alabilmilerdir. Medyay ynlendirme konusunda, tek tarafl

bilgilendirme yaptklarndan dolay baar salamlar, Ermeni grleri ciddi

bir alternatif ile karlamadndan medyada tekel oluturmulardr.

Ermeni terr rgtleri, byk badirelerden kurtulma ve toparlanma

kabiliyetine de sahiptir. 1982 ylnda srail, Lbnan' igal ettiinde ASALA

karargahn bularak imha etmitir. Fakat bu olay bile, ASALA'nn saldrlarna

devam etmesine engel olamam ve akabinde ASALA, Ankara Esenboa

Havaalan'na ldrc bir saldr dzenlemitir.

Ermeni terr rgtlerinin, kendilerine baz durumlarda dezavantaj

yaratan, da bamllklar bulunmaktadr. Da bamllk; bir yandan

55 Bal, Dnden...s.675-676.56 Zafer zkan, Tarihsel Ak erisinde Terrden Politikaya Ermeni Meselesi, stanbul,Kendi Yayn, 2001, s.177-183.


46/182

37

glerine g katarken bir yandan da dier glerin karlarna gre

eylemlerinin ekillenme zorunda kalmasna neden olmaktadr.

Ermeni terristler birka deiik isim altnda saldr dzenlemektedir.

Bunlarn en nemlileri Marksist ASALA ve muhafazakar JCAG'dr. Bunlarn

arasndaki ilikiyi ayrt etmek kolay deildir.

Ermeni terr rgtleri dar bir kadro ile kurularak, merkezi ynetim bu

kadro tarafndan kontrol altnda tutulmaktadr. Merkezi ynetimince planlanan

eylemler, uzmanlam zel timler tarafndan uygulamaya konulmakta ve bu

timler gerektiinde ok deiik rgt isimleriyle kamuoyuna yanstlarakErmeni terr rgtlerinin saysnn ok olduu grnts verilemeye

allmaktadr.

rgtlerin merkezi ynetimlerinin ve organlarnn belirlenen belirli bir

fiziki alanda veya ayn corafyada bulunmas gerekmemekte, eitli lkelerde

olabilecei gibi, bir lkenin eitli yerlerinde de bulunabilmektedirler. Btn

Ermeni terr rgtlerinde ok sk ve disiplinli bir merkez hakimiyeti esas

kabul edilmektedir.

rgtlerin gerek aklanan yaplar, gerekse lider kiileri arasndaki

rekabetler ve atmalar sk ve eitli blnmelere neden olmaktadr. Bu

durumdan da yararlanlmakta, bir rgt, birden fazla kiinin liderliinde,

ayrlnca sanki ayr terr rgtleri grnts verilmektedir.

Btn terr rgtlerinde ve faaliyetlerinde grlen dier bir ortak

zellik, gizliliktir. Ancak, merkezin gcnn gsterilmesi veya eylemin daha

yaygn ve etkin propaganda arac olarak kullanlmas iin zellikle alt grup

veya zel tim eylemlerinde gizlilik terk edilmekte, eylemler ilan edilmekte,

eylem gerekletikten sonra da kabullenilmektedir.


47/182

38

Ermeni terr rgtlerinde, terr, psikolojik harektn bir paras, hatta

bir aamasdr. Propaganda amacyla veya yalnz terr yaratmak, korku ve

sindirme salamak iin de terr eylemlerine bavurulmaktadr.

Ermeni terr rgtleri daima bir veya birden fazla devletin ak veya

kapal desteine sahip olmulardr. Bu devletleri hem bir ara olarak hem de

faaliyetlerinde kamufle amacyla kullanmlardr.

Trk ve Trkiye dmanl btn Ermeni terr rgtleri iin bir var

olma ve devamllk nedeni olmutur. Ayrca, Ermeni terr rgtlerinin

Trklere ynelik gerekletirdikleri suikastler, szde soykrma kar birmisilleme olarak kabul edilmi ve bu nedenle Trkleri ldrme hakkna sahip

olduklarn iddia etmilerdir.

Tarih sreci ierisinde Ermeni terr aama gstermektedir:

1) Terrle Ermenileri, Ermeni topluluklarn kazanmak veya

kendilerine ekmek, bu suretle Ermeni birliini salamak,

2) Dnya kamuoyuna gcn ve boyutlarn kabul ettirmek, ilgiyi

salamak,

3) Siyasi gelimelere ve uluslararas kar atmalarna Trkiye ve

Trklk hakknda kullanlabilecek dmanlk kaynaklar hazrlamaktr.

2.7. Ermeni Terr Olaylar

Osmanl Devletinin son dneminde ayrlk ve silahl Ermeni

milliyetileri ayaklanmlar, ancak baarszla uramlardr. Baarszl

hazmedemeyen ve tatmin edilmemi duygular ile hareket eden bu gruplar

intikam amacyla, tehciri bahane ederek byk bir operasyon balatmtr.

Nemesis ad verilen ve Tanaklarn iinde yer alan bu harekat, tehcirin


48/182

39

intikamn alacaktr.57 "Nemesis" rgtnn ilk kurban, 15 Mart 1921'de

Berlin'de bir caddede yrrken Soghomon Tehlirian adl bir Ermeni

tarafndan vurularak ldrlen eski ileri Bakan Talat Paa olmutur. 6Aralk 1921de eski Osmanl Dileri Bakan Sait Halim Paa Roma'da

Arshavir Shirakian adl bir Ermeni tarafndan katledilmi, drt ay sonra da

Shirakian, Aram Yerganian adl bir su orta ile beraber eski Jn Trk

yetkililerinden Bahattin akir Bey ve Cemal Azmi Beye suikast

dzenlemilerdir. Bundan birka ay sonra Cemal Paa iki Ermeni tarafndan

21 Temmuz 1922'de yaverleri olan Binba Nusret ve Temen Sreyya Bey

ile birlikte Tiflis'te ldrlmtr. Suikastlar maalesef devam etmitir.

Cumhuriyet devrinde Ermeni komiteciler iki defa Atatrk'e suikast

yapma cretini gstermilerdir. nce, 1925 Nisan aynda Yunanistan'daki

Ermeni komitelerinden Manok Manokyan Selanik'ten hareketle stanbul'a

gelmi, dier iki ibirlikisi de skenderun ve Adana yoluyla kendisiyle

Ankara'da bulumak zere szlemilerdi. Ancak, Trk gvenlik kuvvetlerinin

yerinde mdahalesi ile Manokyan yakalanm ve cezas 5 Mays 1925'de

infaz edilmitir. 14 Eyll 1927'de Mercan Altunyan adl terrist ve yarm

dzine arkada daha Dolmabahe'de Atatrk'e ulaamadan Yldz

Gazinosu'nda Trk gvenlik kuvvetleri tarafndan yakalanmlardr. ngiliz

elisine gre, suikast perde arkasndan Trkiye'nin bat ile giderek artan

yakn ilikilerinden kayglanan Moskova dzenlemitir.

27 Ocak 1973'de, kiisel intikam alma isteinin bir sonucu olarak,

ailesini Trkiye'de kaybetmi olan 78 yandaki Ermeni asll bir Kaliforniyal

Geourgen Yanikian, kendilerine iki mstesna tablo hediye etmek

bahanesiyle bir otel odasna ard Los Angeles Trk Bakonsolosu

Mehmet Baydar ve yardmcs Bahadr Demir'i vurarak ldrmtr. te bu

ifte cinayetin, Ermenistan'n Kurtuluu iin Ermeni Gizli Ordusu (ASALA) ve

57 Sedat Lainer, Ermeni ddialar ve Terr,http://www.turkishweekly.net/turkce/makale.php?id=78


49/182

40

Ermeni Soykrm Adalet Komandolar (JCAG) nn yeni bir terr

dnemini balatmasna sebep olduu kabul edilmektedir. Marksist kkenli

olan bu rgtn amac, Sosyalist Byk Ermenistan' kurmak, Trkiye'ninszde Ermeni soykrmn tanmasn salamak ve Ermeni sorununu dnya

kamuoyuna duyurmakt. Ermeni soykrm iddialar ve iddet hareketlerinin

yanklar ile bir Ermenilik bilincini uyandrmaya almlardr.

1975 Lbnan i sava ve bir lde Trkiye'de oluan duyarl ortamn

etkisiyle, Ermeni toplumunda iddet eilimi glenmi, zellikle ykc ve

blc mihraklarn Ermeni yer alt faaliyetlerini tahrik etmeleri sonucunda

iddet eylemleri balam ve 1985'lere kadar maalesef artan bir hzladevam etmitir.

2.8. Sonu

Trklerin hakim olduu corafya ierisinde yzyllar boyunca huzur ve

refah iinde yaam olan Ermeniler, zellikle Osmanl Devleti'nde nemli

grevlere getirilmiler ve olduka zengin bir kesimi oluturmulardr. 1877-

1878 Osmanl-Rus savalarnda Osmanllarn yenilmesiyle, 3 Mart 1878

tarihinde Ayastefanos ve 13 Temmuz 1878 tarihinde Berlin Antlamalar

imzalannca Ermenilerin tutumlar deimitir. Bu anlamalardan sonra

Rusya'nn ve baz Avrupa devletlerinin kkrtmasyla Ermeniler sratle

rgtlenerek, bamsz bir Ermenistan Devleti kurmaya ynelmilerdir.

Rusya, Kafkasya'da yzyllardan beri devam eden ulusal politikas

gerei, Trkiye ile Kafkasya'daki Azerbaycan'n arasna tampon grevini

yrtecek bir Ermeni Devleti yerletirerek, balantlarn koparmak istemitir.

arlk Rusyas, Osmanl ile olan atmalarnn bir paras olarak,

Balkanlardaki uluslara ynelik politikasn Ermenilere de uygulamtr. Bu

gelime 19. yzyln ilk yansnda Rusya'da yaayan Ermeni toplumunun


50/182

41

merkezi olan Emiyazin Kilisesi araclyla yrtlmtr. Birinci Dnya

Sava'nda, Ruslarla ibirlii yapan ve isyan karan Ermeniler 1915 ylnda

Tehcir Kanunu ile zorunlu ge tabi tutulmulardr. Ermeniler tehcir srasnda1.5 milyon Ermeni'nin ldrldn iddia etmiler ve o gnden sonra her yl

szde Ermeni soykrm ad altnda Trkiye aleyhinde faaliyetlerde

bulunmulardr. Byk Ermenistan' meydana getirme ryasndaki Ermeniler,

bu bahaneyle Trkiye'den tazminat, soykrm kabul ve toprak talep

etmektedirler. Ermenistan Bamszlk Bildirgesinde, Ermenistan Cumhuriyeti

Ermeni Soykrmnn uluslararas alanda tannmas iin gsterilen abalarn

desteklenecei yer almaktadr.

Ermeni meselesi balangcndan beri siyasi bir kampanya

erevesinde cereyan etmi, Ermeni sorununa ynelik sahte bir tarih kurmak

iin siyasi amalarla siyasi belgeler (Tanak Gazetesinde kan makaleler,

ngiliz propaganda ofisinin rettii belgeler) oluturulmutur. Bunlarn tarihte

belge olarak kabul edilmesi mmkn deildir ve szde soykrmn bu tr

temellere oturtulmaya allmas Ermenilerin ve destekilerinin yukarda

bahsedilen kampanyasnn nemli bir paras olarak deerlendirilmektedir.58

Kendisine zg karakteristikleri bulunan Ermeni terr,

II. Abdlhamid'e yaplan baarsz suikast ile balam, 1920lerde eitli

kanl saldrlarla srm ve ASALAnn etkili olduu 1974-1985 dneminde en

iddetli gnlerini yaatmtr. Bir dneme damgasn vuran terr rgt

ASALA aada farkl ynleriyle incelenecektir.

58 Justin McCarthy, Ermeni Sorunu Gerei Konferans, Ankara, TBMM Yaynlar, 24 Mart2005, s.23.


51/182

42

BLM III

ASALA TERR RGT

3.1. Giri

Ermeni terr rgtlerinin amalarnn ve bu amalar gerekletirmek

iin izledikleri yol ve yntemlerin tarih sreci ierisinde ve 1973-1985 yeni

Ermeni terr dneminde incelenmesi sonucunda, tamamnn birer isyan ve

terr rgt olduu grlmektedir. Bu rgtlerden en nemlisi, Trkiyeye

kar birok kanl eylemi gerekletiren ve Ermeni meselesinin diritutulmasnda ve Ermeni milliyetiliinin hararetlendirilmesinde kilit bir role

sahip olan ASALAdr.

Bu nedenle, Trkiye tarihinde nemli bir yer kaplayan ASALA terr

rgtnn kuruluu, ama ve hedefleri, stratejisi, rgt yaps, eylemleri,

dier rgt ve lkelerle ilikileri ve nasl etkisiz hale getirildii bu blmde

incelenmeye allmtr.

3.2. ASALA'nn Kuruluu

"Ermenistan'n Kurtuluu in Ermeni Gizli Ordusu" ASALA (Armenian

Secret Army for the Liberation of Armenia, Ermenice: Hayastani

Azatagrut'yan Hay Gaghtni Banak 1), Uluslararas Terr Hareketi'nin bir

paras olduklarn kabul eden, bu mcadelenin de ancak silahl olarak

gerekleeceini ilan etmi olan bir kurulutur. "ASALA", 20 Ocak 1975'te,

Lbnan'da, muhtemelen Bekaa'da kurulmutur. 2

1http://tr.wikipedia.org/wiki/ASALA

2dris Bal, Mustafa ufal, Dnden Bugne Trk Ermeni likileri, Ankara, Lalezar

Kitabevi, 2006, s.695.


52/182

43

ASALA terr rgt amalarn, igal altnda olduunu iddia ettikleri

Ermeni topraklarn kurtarmak; birleik demokratik ve sosyalist bir Ermenistan

kurmak; topraklarna dndklerinde, Ermeni halkna en azndan kendikararn belirleme hakknn tanmasn salamak ve szde katliamn tarihi

bir gerek olarak Trkiye tarafndan kabuln temin ettirerek, Trkiye'yi bu

sebeple tazminat demeye mahkum etmek olarak bildirilerinde aklamtr.

ASALA sol grl bir rgtt ve Ermeni sorununa Marksist bir bak

asndan yaklamaktayd. ASALA'nn kuruluunu, Lbnan olaylarna

balayan, Lbnan'daki Filistin Kurtuluu rgtlerinin faaliyetleri ierisinde

gren, onlardan esinlenerek ortaya ktn savunan grler olduu gibi,birka Ermeni'nin bir araya gelerek kurduklar yeni bir terr rgt olduu ve

bu rgtn ksa zamanda dnemin en arpc, en etkin terr olaylarn

meydana getirdiini iddia edenler de bulunmaktadr. Btn bunlar,

ASALA'nn kuruluunu tam olarak aklamaktan uzaktrlar. ASALA'nn bir

rgt olarak ortaya kmas artlar bilinmeden ve doldurmu olduu boluk

yeterince akla kavuturulmadan mevcut tereddtler daha uzun zaman

devam edecektir.

ASALA kurulduu dnemde George Habba'n FHKC (Filistin Halk

Kurtulu Cephesi, 1967de kurulmu Marksist nitelikli bir rgt)si ve FK

(Filistin Kurtulu rgt)'den geni lde lojistik destek ve eitim almtr.3

Lbnan'daki otorite boluu, ASALA'nn yaama gemesi asndan

nemlidir. Habba'a bal Filistinli gerillalarn, El-Fetih ve Suriye istihbarat

denetimindeki El-Saika gerillalaryla birlikte 1970'li yllarda Krm'daki

Simferepol Rus Askeri Akademisi'nde eitildikleri, teorik eitimlerinin ise KGB

ve Sovyet askeri istihbarat rgt GRU tarafndan FK Moskova temsilcisi

Hikmet Abu Zaid gzetiminde verildii hatrlanldnda, ASALA'ya kurulu

3http://www.sabah.com.tr/ozel/arafat206/dosya_211.html


53/182

44

aamasnda Moskova - am zerinden Habba araclyla verilen destein

nemi daha iyi anlalacaktr. 4, 5

Ermenilere gre, organize Ermeni terrist kampanyas ilk olarak 1975

ylnda balatlmtr. Arapa kan Al-Majallah gazetesinde yer alan bir

rportajda ASALA temsilcilerinden biri, rgtnn giritii ilk eylemin, "1975

ylnda Dnya Kiliseler Birlii'nin Ermenileri Amerika'ya g etmeye tevik

eden Beyrut'taki bir brosuna yapldn" sylemitir. 1980'de Beyrut'ta

yaynlanan bildiride ASALA'nn "Ermenistan' kurtarmak" uruna giritii

devrimci hareketin 5. yln kutlad belirtilmektedir.

Bu rgtn ilk terrist kampanyas 22 Ekim 1975'te Viyana'da

Trkiye'nin Avusturya Bykelisi Dani Tunalgil'in ldrlmesi ile

balamaktadr. 24 Ekim 1975'te Trkiye'nin Paris Bykelisi smail Erez ve

makam ofr Talip ener ldrlr. Saldry ASALA stlenir.

3.3. ASALAnn Amalar ve Hedefleri

Ermeni rgtlerinin genelinde mevcut olan 1915'te meydana gelen

"Tehcir" olaynn "soykrm" olarak alglanmas ve bunun intikamnn alnmas

fikri ASALA'da da bulunmaktadr. Ayrca, bu szde "soykrm" iddiasnn

uluslararas kamuoyunda kabul grmesi iin iddet ve terr eylemleri ile

konuyu srekli gndemde tutmay amalamlardr. 6

ASALA, 1981 yl sonunda aklad "siyasi programyla" amalarn

ve hedeflerini dnya kamuoyuna yaynl

ermenİ terÖr ÖrgÜtÜ - asala

Documents