elementarz iii sektora

8/3/2019 Elementarz III Sektora

1/136

elementarzIII sektora


2/136


3/136

Stowarzyszenie Klon/JaworWarszawa 2005

elementarzIII sektora


4/136


5/136

Gdyby rzdwe wszystkim zastpistowarzyszenia,moralnoi poziom umysowydemokratycznegospoeczestwa naraonezostayby na nie mniejszeryzyko ni jego handel

i przemys.Tylko w wynikuwzajemnegooddziaywania ludzi

na siebie rozwaj siuczucia i idee,ronie sercei rozkwita umys

czowieka.(Tocqueville)


6/136

SPIS TRECI

Wstp 9

I. TERMINOLOGIA 11Wskie i szerokie definiowanie III sektora 13

II. PO CO ISTNIEJE I II SEKTOR? 15Funkcje III sektora w gospodarce i spoeczestwie 15Funkcje ekonomiczne 16Funkcje spoeczne i polityczne 19

III. STOWARZYSZENIA I FUNDACJE PODSTAWOWE LICZBY I FAKTY 231. Liczba organizacji pozarzdowych 232. Lokalizacja 243. Powstawanie nowych stowarzysze i fundacji 254. Pola dziaa 265. Klienci i zasig 27

6. Zrzeszanie si organizacji 277. Ludzie organizacji 278. Pienidze 299. Korzystanie z NT 3110. Kopoty organizacji 3111. Wartoci wane w dziaaniach organizacji 32

IV. STOWARZYSZENIA I FUNDACJE OD STRONY FORMALNO-PRAWNEJ 35Podstawy prawne funkcjonowania organizacji pozarzdowych 35

Konstytucja 35Definicja organizacji pozarzdowej 36

Fundacje

37Stowarzyszenia 39Stowarzyszenia a fundacje 41Definicja organizacji poytku publicznego 41Inne ustawy 44Wolontariat 44

Rodzaje dziaalnoci prowadzonej przez organizacje pozarzdowe 47Dziaalno statutowa 47Dziaalno statutowa nieodpatna (nieodpatna dziaalno poytku publicznego) 47Dziaalno statutowa odpatna (odpatna dziaalno poytku publicznego) 48Dziaalno gospodarcza 48

Obowizki stowarzysze i fundacji 48Podstawowe numery rejestrowe 48Ksigowo 49Respektowanie praw pracowniczych 50

Opodatkowanie stowarzysze i fundacji 50Podatek dochodowy od osb prawnych 50Podatek dochodowy od osb fizycznych 51Podatek od towarw i usug (VAT) 51Inne zwolnienia 51

Nadzr nad organizacjami 51Nadzr administracyjny 51Kontrola NIK 53Nadzr sdowy 53Nadzr wewntrzny 53Inne instytucje 53


7/136

V. SAMOKONTROLA STOWARZYSZE I FUNDACJI 55Karta zasad dziaania organizacji pozarzdowych 55Karta etyczna pozarzdowych organizacji ekologicznych 56Karta zasad organizacji monitorujcych dziaalno administracji publicznej 58

VI. RDA FINANSOWANIA DZIAALNOCI STOWARZYSZE I FUNDACJI 61Skadki czonkowskie 63Dotacje ze rodkw publicznych i prywatnych 63Darowizny 64Sponsoring 65Jeden procent 66Zbirki 67Dochody z majtku organizacji, kapita elazny, inwestycje kapitaowe 68Nawizki sdowe 68Dochody z dziaalnoci odpatnej poytku publicznego 69Dochody z dziaalnoci gospodarczej 69

Spadki i zapisy 69Kredyty i poyczki 69

VII. WYBRANE TYPY ORGANIZACJI POZARZDOWYCH 71Organizacje branowe 71

Sport, turystyka, rekreacja, hobby 71Kultura i sztuka 73Edukacja i wychowanie 74Pomoc spoeczna, usugi socjalne 75Organizacje ochrony zdrowia 76Organizacje ochrony rodowiska 77

Infrastruktura III sektora 79Grantodawcze fundacje prywatne 81Organizacje kocielne 83

Organizacje zwizane z kocioem katolickim 83Organizacje zwizane z innymi kocioami 86

VIII. III SEKTOR A INNE SEKTORY 87Relacje z administracj publiczn 87Sektor pozarzdowy a biznes 93

Ekonomia spoeczna 97Sektor pozarzdowy a rodowiska akademickie 99Sektor pozarzdowy a rodowiska polityczne 100Sektor pozarzdowy a media 102Zaufanie spoeczne do organizacji pozarzdowych 106

IX.III SEKTOR POZA GRANICAMI 109Polska a Europa 109Modele III sektora w Europie 112Porozumienia organizacji spoecznych w UE 114rda wiedzy o organizacjach pozarzdowych na wiecie 120

X. KALENDARIUM III SEKTORA 123

XI. GDZIE SZUKA INFORMACJI O STOWARZYSZENIACH I FUNDACJACH 133


8/136


9/136

Publikacja ta stawia sobie zadanie przybli-enia sektora pozarzdowego nie tylko tym,ktrzy go tworz (cho moe i oni znajd tuco ciekawego), ale przede wszystkim tym, ktrzyprzygldaj mu si z zewntrz: czasem z ciekawoci

i yczliwoci, czasem z obaw, a moe nawet po-dejrzliwoci.Czsto zreszt obserwacje te prowadzone s przezokulary stereotypw niekiedy s to okulary rowe(sektor skadajcy si wycznie z bezinteresownych,charytatywnych dziaa na rzecz innych), nierzadkociemne (podejrzane fundacje, ktre tak naprawd ssposobem na uniknicie podatkw). Rzeczywisto

jest oczywicie znacznie bardziej zoona i sprbuje-my to pokaza.

Postaramy si te uporzdkowa, na ile to moliwe,baagan terminologiczny towarzyszcy organiza-cjom pozarzdowym. Rozszyfrujemy pojcia III sek-tor, NGO, non-profit etc.Postaramy si pokaza, jakie funkcje peni mog or-ganizacje i jakie pyn z tego poytki, dla uczestni-kw ich dziaa, dla obywateli i dla pastwa.Posikujc si wynikami ostatnich bada, sprbuje-my opisa kondycj sektora pozarzdowego w Pol-

sce. Przybliymy obowizujce warunki formalno--prawne.Opiszemy podstawowe fakty dotyczce samegoIII sektora, a take to, co wiemy o jego relacjachz innymi sektorami (a zatem w szczeglnoci admi-nistracj publiczn i sektorem komercyjnym).W kalendarium w sposb si rzeczy wybirczyi subiektywny przeledzimy pozarzdowhistori.Ksika nie ma ambicji przedstawiania caej wiedzyna temat sektora pozarzdowego. Mona j raczejnazwa elementarzem. Mamy nadziej jednak, ezainteresuje ona szerokie grono czytelnikw, ponie-wa wierzymy, e mimo swych ogranicze, a czasemmoe nawet wad, III sektor jest wart poznania, zro-zumienia i wsparcia.


10/136


11/136

III sektor to nazwa stosowana wobec ogu orga-nizacji pozarzdowych. Okrelenie to, przeniesio-ne z jzyka angielskiego (third sector), nawizuje dokoncepcji podziau dzielcego aktywno spoecz-no-gospodarcz nowoczesnych pastw demokra-tycznych na trzy sektory. Tak wic obok instytucji

pastwa (administracji publicznej, sektora pa-stwowego pierwszego sektora oraz podmiotw

for-profit, nastawionych na zysk (biznes, sektor pry-watny drugiego sektora) istniej organizacje, kt-re ani nie s nastawione na zysk (non-profit), aninie stanowi elementu struktury pastwa s za-tem trzecim sektorem.

Wobec podmiotw tworzcych III sektor w ostatnim czasie najcz-

ciej przynajmniej w dokumentach administracji pastwowej uywa si pojcia organizacje pozarzdowe. Prawn definicjtakiej organizacji podaje Ustawa o poytku publicznym i o wolon-tariacie (2003) (patrz str. 36), jednake obok tego okrelenia funk-cjonuje jeszcze kilka nazw: organizacje charytatywne, organizacjenon-profit, organizacje spoeczne, organizacje wolontarystyczne, or-gniazacje obywatelskie.Take na wiecie uywane s rne nazwy: charitable organizations,non-profit organizations, voluntary sectorczy independent sector.Kade z tych okrele odwouje si do innej cechy charakteryzuj-

cej te organizacje.

Organizacje pozarzdoweta nazwa odwouje si do pojcia rzdu(pastwa) i podkrela, nierzdowo i niezaleno przynajmniejw sferze ideologii tych organizacji. Jest przeniesieniem z jzyka an-gielskiego (non-govermental organizations), dlatego czsto rwniew Polsce uywa si angielskiego skrtu NGO.Obiegowo przez organizacje pozarzdowe rozumie si stowarzy-szenia i fundacje, cho Ustawa o dziaalnoci poytku publicznego

i o wolontariacie wprowadzia rozszerzon definicj organizacji po-zarzdowej (patrz str. 36).

QUANGO organizacje w peni zalene od pastwa nazywa si qu-asi-NGO, w skrcie QUANGO. Przez zaleno mona rozumie jawn

I.

TERMINOLOGIA

I. TERMINOLOGIA 11

III sektor i organizacjepozarzdowe to

pojcia rwnowane.


12/136

lub ukryt kontrol polityczn, cakowite uzalenienie od budetupastwa lub popieran przez pastwo monopolistyczn pozycj ja-kiej organizacji. W Polsce s nimi np. fundacje Skarbu Pastwa.

Organizacje non-profit okrelenie to odwouje si do cechy od-rniajcej je od organizacji drugiego (komercyjnego) sektora i pod-krela, e ich dziaalno nie jest nastawiona na zysk. Pojcie to niewyklucza prowadzenia dziaa o charakterze gospodarczym, przy-noszcym zysk. Tym, co odrnia biznes od organizacji non-profit,

jest zasada nieuczestniczenia w zyskach wypracowanych przez or-ganizacj oraz obowizek przeznaczania zysku w caoci na dziaal-no statutow. Dlatego te bywa uywane rwnie okrelenie notfor profit nie dla zysku.

Organizacje charytatywne, dobroczynne okrelenie to odwouje

si do tradycyjnego pola dziaania pomocy najuboszym, chorymi pokrzywdzonym przez los (charitable organizations).

Organizacje spoeczne okrelenie to moe odwoywa si zarw-no do pojcia pracy spoecznej, bdcej jak w wypadku organi-zacji ochotniczych wanym elementem funkcjonowania, jak i ce-lw dziaa, ktre maj charakter spoeczny. Pojcie to, cho nadalpopularne, zwaszcza w jzyku mediw, uywane byo w czasachkomunistycznych i by moe wskutek skojarzenia z tamtymi czasa-mi wypierane jest przez okrelenie organizacje pozarzdowe.

Organizacje obywatelskie okrelenie to odwouje si do faktu, eorganizacje s tworzone przez obywateli i e s sposobem ich sa-moorganizacji.

Organizacje ochotnicze (wolontarystyczne) ta nazwa odwoujesi do wolontariatu jako cechy podstawowej i podkrela znaczcywkad dziaa ochotniczych (wolontarystycznych) w funkcjonowa-niu takich wanie organizacji (ang. voluntary organizations; volun-

tary sector).

Organizacje uytecznoci publicznejnazwa ta nawizuje do ak-tywnoci organizacji w dziedzinie ochrony zdrowia, szeroko rozu-mianej pomocy spoecznej, akcji charytatywnych i edukacji, czylikrtko mwic, do dziaania dla dobra publicznego.

Organizacje poytku publicznego okrelenie to, wprowadzoneprzez Ustaw o dziaalnoci poytku publicznego i o wolontaria-

cie, odnosi si do tych organizacji, ktre uzyskay status poytkupublicznego (patrz Organizacje poytku publicznego str. 41). Pro-wadz one dziaalno spoeczn w dziedzinach cile okrelonychw Ustawie.

12 I. TERMINOLOGIA

Organizacjespoeczne kojarz si

z czasami komunizmu,dlatego czciej uywasi pojcia organizacje

pozarzdowe.


13/136

Organizacje niezalene nazwa ta podkrela niezaleno jakojedn z najwaniejszych zasad filozofii organizacji pozarzdowych(ang. independent organizations; independent sector).

Jako ciekawostk mona przytoczy jeszcze dwa okrelenia, ktrew jzyku polskim w zasadzie nie funkcjonuj. S to organizacje po-redniczce, ktrych nazwa odwouje si do zasady bycia pomidzydwoma pozostaymi sektorami biznesu i pastwa (ang. interme-diate organizations); oraz organizacje korzystajce z przywilejwpodatkowych okrelenie to uywane w innych krajach, wymylo-ne przez urzdnikw skarbowych, wie si z faktem, i organizacjete mog, korzysta z ulg podatkowych oraz e darczycy mog po-moc im udzielan odpisa od podstawy opodatkowania lub rzadziej od kwoty podatku (tax-exempt organizations).

III sektor jest definiowany nie poprzez jedn cech,ale przez ich zestaw. Najczciej uywana jest defini-cja stworzona na potrzeby midzynarodowego badaniaJohn Hopkins University (Baltimore, USA). Wymieniaona 5 najwaniejszych cech III sektora.Organizacje zaliczane do III sektora charakteryzuj si: istnieniem struktury organizacyjnej oraz formaln re-

jestracj strukturaln niezalenoci od wadz publicznych niezarobkowym charakterem suwerennoci i samorzdnoci dobrowolnoci przynalenoci.

W polskich warunkach powysze kryteria spenia do liczna gru-pa organizacji.

WSKIE I SZEROKIE DEFINIOWANIE III SEKTORASzeroka definicja III sektora obejmuje bardzo zrnicowane organi-zacje grup obywatelskich.

S to m.in. fundacje stowarzyszenia i ich zwizki federacje czy porozumienia stowarzysze i fundacji partie polityczne organizacje dziaajce na mocy odrbnych przepisw, w tym m.in.koa owieckie (Polski Zwizek owiecki), Polski Zwizek Dziakow-cw, Liga Obrony Kraju, Polski Czerwony Krzy, Zwizek Ochotni-czej Stray Poarnej, komitety rodzicielskie i rady rodzicw, komite-

ty spoeczne (np. spoeczne komitety budowy drg, wodocigw) zwizki zawodowe zwizki pracodawcw organizacje samorzdw rnych grup zawodowych (izby gospo-darcze branowe, cechy i izby rzemielnicze), z wyjtkiem tych,

I. TERMINOLOGIA 13

Wska definicjaIII sektora obejmujestowarzyszeniai fundacje.


14/136

w ktrych czonkostwo jest obowizkowe, jak Izby Lekarskie czyRady Adwokackie kka rolnicze i koa gospody wiejskich organizacje kocielne: instytucje spoeczne kociow i zwizkwwyznaniowych, prowadzce dziaalno wieck, w tym: organiza-cje czonkowskie (np. Akcja Katolicka, Bractwo Modziey Prawo-sawnej), instytucje spoeczne kociow (np. szkoy, placwki opie-kucze, Caritas, redakcje, wydawnictwa) grupy, takie jak kluby osiedlowe czy grupy wsparcia, grupy samo-pomocowe.

Potocznie uywana, wska definicja III sektora obejmuje przedewszystkim fundacje i stowarzyszenia (jednake bez OchotniczychStray Poarnych, ktre w Polsce maj form prawn stowarzy-sze). Do tej definicji odwoujemy si w niniejszej publikacji.

Jakub Wygnaski

14 I. TERMINOLOGIA

Wicej informacjio teorii III sektora

w serwisiewww.osektorze.ngo.pl.


15/136

Organizacje pozarzdowe stanowi istotny ele-ment demokracji i spoeczestwa obywatelskiego.Dla wielu osb to stwierdzenie jest banaem. Czywiemy jednak, dlaczego tak jest? Dlaczego orga-nizacje s takie wane? Odpowiedzi mona udzie-li, analizujc ich funkcje w spoeczestwie, gospo-

darce i polityce. Mwic najprociej, organizacje spoyteczne. wiadcz okrelone usugi i z rnychwzgldw, o ktrych poniej, mog to robi lepiejni inne podmioty.

Oprcz tych bezporednich korzyci aktywno organizacji pozarz-dowych przynosi take szereg korzyci porednich, niekiedy rwnieistotnych jak te podstawowe. Jest to na przykad tworzenie miejscpracy czy wypenianie usugami bd dobrami nisz, ktrymi rynek

ani pastwo nie s zainteresowane.Szczegowo obrazuje to opisany niej katalog funkcji ekonomicz-nych, spoecznych i politycznych organizacji pozarzdowych. S to

jednoczenie odpowiedzi na pytania po co istnieje III sektor? lubco wynika z tego, e sektor istnieje?.

FUNKCJE III SEKTORA W GOSPODARCE I SPOECZESTWIEPrezentacj funkcji III sektora naley poprzedzi istotnymzastrzeeniem: niektre z opisanych funkcji bezpieczniej jest traktowa jako postulaty. Bazuj bowiem na pewnych general-

nych, modelowych zaoeniach, ugruntowanych w teorii demokra-cji i spenianych tylko przez cz organizacji, bd tylko w pewnymstopniu, bd tylko w niektrych krajach.Przykadem nie do koca zrealizowanego postulatu moe by zaoe-nie, i III sektor peni rol swoistego katalizatora oddziaywa ryn-ku i polityki z jednej strony agodzi skutki bezwzgldnej konku-rencji, z drugiej za umoliwia skuteczn kontrol poczyna wadzyoraz dba o prawa mniejszoci, ktre nie zawsze mog doj do gosu.Oczywicie, jest to prawda tylko w tym stopniu, w jakim mwimy

o dojrzaym, silnym sektorze pozarzdowym i o ugruntowanej, sta-bilnej demokracji. Nawet w najbardziej rozwinitych krajach demo-kratycznych taki schemat w wielu przypadkach z trudem wytrzy-muje prb rzeczywistoci i traktowany jest bardziej jako politycznyprojekt ni opis status quo.

II.

PO CO ISTNIEJE III SEKTOR?

II. PO CO ISTNIEJE III SEKTOR? 15

Organizacjepozarzdowe sdla spoeczestwapoyteczne.


16/136

FUNKCJE EKONOMICZNEZatrudnienieSektor pozarzdowy daje prac. W krajach Europy Zachod-niej wskanik ten jest do wysoki: w Belgii czy Holandii osigaok. 10 14% wszystkich zatrudnionych (zob. te Polska a Europa,str. 109). W Polsce ta jego funkcja pozostaje wci sabo rozwini-ta. Wedug najnowszych bada 2/3 polskich organizacji pozarzdo-wych w ogle nie zatrudnia pracownikw. Nie powinno to jednakprzysania faktu, i w polskich fundacjach i stowarzyszeniach pra-cuje obecnie ok. 64 000 osb, czyli 0,5% wszystkich zatrudnionychw gospodarce narodowej (z wyczeniem rolnictwa indywidualne-go). Tak dua rnica pomidzy Polsk a niektrymi krajami euro-pejskimi wynika rwnie z odmiennoci definicji III sektora,przyj-tej przez badaczy z tych krajw. Wskanik w Polsce odnosi si tylkodo stowarzysze i fundacji, podczas gdy w przypadku Holandii

i Belgii obejmuje take zatrudnienie w spdzielniach, zwizkachzawodowych, organizacjach biznesu i wielu innych instytucjach.

Szkoa przyszego zatrudnieniaSektor pozarzdowy szkoli przyszych pracownikw. Organizacjepozarzdowe korzystaj z pracy ochotnikw. W ten sposb kszta-c przyszych pracownikw, nie tylko w dziedzinie, ktr si zajmu-

j, ale i przekazujc dobre wzory: zaangaowania w prac, odpowie-dzialnoci, kreatywnoci i samodzielnoci.

Dostarczanie usugTo najbardziej oczywista i najatwiej uchwytna funkcja organiza-cji pozarzdowych. Podobnie jak podmioty komercyjne i instytucjeadministracji publicznej, wiadcz one rozmaite usugi. Dotyczy tozwaszcza usug o charakterze socjalnym (np. zdrowotnych) lub usugpublicznych (np. edukacyjnych). Usugi te stanowi cz uprawniekadego obywatela, s czsto nieodpatne. S to te usugi, ktre od-powiadaj na potrzeby grup, majcych niewielk si nabywcz,a wic nieatrakcyjne rynkowo, a take usugi, ktrych wiadczenie

wymaga na przykad zaufania. W tego rodzaju dziaaniach organi-zacje pozarzdowe s z reguy lepsze ni firmy lub instytucje admi-nistracji publicznej. Mona wskaza na wiele powodw, dla ktrychtak jest. Poniej wymieniono jedynie te najczciej powtarzane:

a. Zakorzenienie w lokalnych potrzebach: organizacje pozarzdo-we s zakadane przez obywateli, ktrzy chc rozwiza wspl-nie jaki problem. Dlatego najlepiej znaj potrzeby swoich spo-ecznoci.

b. Misyjno: organizacjom przywieca zwykle pewna misja, ktranajczciej jest dla ich czonkw istotniejsza ni zysk finansowyi ktra gromadzi wok nich ludzi gotowych wesprze j swojprac lub pienidzmi. To sprawia, e organizacje s zdetermino-wane w walce o osignicie swoich celw.

Sektor pozarzdowydaje prac.

Sektor pozarzdowychprzygotowuje

przyszychpracownikw.

Sektor pozarzdowydostarcza wysokiej

jakoci usug,zwaszcza socjalnych

i publicznych.

16 II. PO CO ISTNIEJE III SEKTOR?


17/136

c. Elastyczno: organizacje pozarzdowe s z reguy mae, dziaa- j w duym stopniu w oparciu o bezinteresowne zaangaowa-nie swoich czonkw lub wolontariuszy. Cechuj si take paskstruktur organizacyjn i nie s skrpowane biurokratyczn hie-rarchi. Wszystko to pozwala im elastycznie dostosowywa sido nowych sytuacji i stosunkowo dugo przetrwa w sytuacjachkryzysowych.

d. Wysza efektywno finansowa: organizacje mog dostarczadbr i usug publicznych w sposb bardziej efektywny ni innepodmioty. Dysponuj bowiem szeregiem specyficznych dla sie-bie atutw: czasem i energi osb dobrowolnie i bezinteresow-nie angaujcych si w ich prace (wolontariuszy), rozleg wie-dz o lokalnych potrzebach, lepszym kontaktem z tymi, ktrzyszukaj u nich pomocy. Nie oczekuj take zyskw z prowadzo-

nej przez siebie aktywnoci i nie d do jego maksymalizacji.Co nie mniej istotne, w odrnieniu od urzdw i agencji pa-stwowych, silnie konkuruj midzy sob o dotacje i kontrakty.Te z nich, ktre nie s w stanie dostarczy usug wysokiej jako-ci przy stosunkowo niskich kosztach, nie uzyskaj od sponso-rw rodkw na planowane przez siebie dziaania. Wszystkie teatuty oznaczaj oszczdnoci.

Przeciwdziaanie negatywnym efektom samoregulacji rynku(tzw. market failure)III sektor odgrywa szczeglnie istotn rol w dostarczaniu wanychspoecznie dbr i usug, ktre z trudem poddaj si mechanizmomrynku i kalkulacji w kategoriach zysku ekonomicznego. Chodzi tunp. o potrzeby religijne, spoeczne, potrzeb samorealizacji, wsp-czucie, poczucie solidarnoci czyli dobra, ktrych wymiana lubdostarczanie podporzdkowane jest innym ni rynkowe zasadom.Maj znaczenie ekonomiczne, jednak zarazem trudno przyporzdko-wa im okrelon warto finansow trudno je kupi.Inn kategori nierynkowych dbr i usug tworz takie, ktre mo-

na atwo przeliczy na pienidze, ale ktre same w sobie nie s zwy-kle atrakcyjne dla podmiotw komercyjnych: czy to z uwagi na nie-wielk si nabywcz potencjalnych odbiorcw (np. usugi dla osbbezdomnych, ubogich), czy z powodu tego, e wedug prawa nalesi wszystkim (np. informacje o prawach konsumentw), czy wresz-cie dlatego, e korzyci z inwestowania w nie s oddalone w czasiei niepodzielne (np. ochrona rodowiska). Take w wypadku tych dbri usug, samoregulacyjna sia rynku nie dziaa. Cho istnieje na niepopyt, nie s one dostarczane.

Organizacje pozarzdowe s niczym innym jak spoeczn reakcj naten problem. Ze wzgldu na swj spontaniczny, interwencyjny cha-rakter i misyjno najlepiej nadaj si do walki o interesy grup eko-nomicznie sabych lub w inny nieatrakcyjnych rynkowo.

Wysza jakooferowanych usug:usugi oferowaneprzez organizacjes zwykle tasze;organizacje szybciejdostosowuj si do

potrzeb osb, dlaktrych pracuj;dysponuj takelepszym rozeznaniempotrzeb.

Organizacjedostarczaj usugi dbr, ktrych niedostarcza wolny,komercyjny rynek.



18/136

Pilnowanie wykorzystania dbr publicznychW czci powiconej spoecznym i politycznym funkcjom organi-zacji piszemy o ich funkcji zwizanej z dbaniem o wsplne dobro.Ta cecha dziaa organizacji ma take swj wymiar ekonomiczny.Organizacje peni bowiem funkcj stranika dbr publicznych, za-rzdzanych przez administracj. Dobrami publicznymi s np. owie-tlenie uliczne, ale take porzdek publiczny, czyste rodowisko.S to dobra niekonkurencyjne (to e kto z nich korzysta, nie ogra-nicza dostpu do tych dbr innym) i nie podlegajce wykluczeniu(nie istnieje moliwo wyczenia kogokolwiek z ich konsumpcji,nawet jeli korzysta z nich w sposb niewaciwy np. nie uiszczaodpowiednich opat). Organizacje pilnuj, aby korzystano z nichw sposb odpowiedni i aby dostp do nich by rwny oraz by niezostay one wyeksploatowane (t ich funkcj szczeglnie w sfe-rze ekologii okrela si czasem jako promowanie zrwnowaone-

go rozwoju).

Proponowanie innowacyjnych rozwizaOrganizacje pozarzdowe proponuj czsto zupenie niekonwen-cjonalne, nowe formy dziaania. Nowatorstwo podejmowanychprzez nie dziaa polega przede wszystkim na zdolnoci tworzeniaprocedur, wzorcw zachowa i modeli organizacyjnych w natural-ny sposb wyrastajcych z otoczenia, w ktrym s wprowadzane.Poniewa organizacj moe zaoy kady, kady rwnie moe za-proponowa cakiem nowy sposb rozwizania problemu czy za-spokojenia potrzeb, ktry okaza si moe oszczdniejszy i lepszyni te dotychczas stosowane. Elastyczno organizacji i ich niezale-no od decyzji zapadajcych poza nimi, sprawiaj, e w wikszymstopniu ni inne podmioty s one zdolne do podejmowania ryzyka,a zatem do eksperymentowania z nowymi rozwizaniami.

Zmniejszanie wydatkw na wiadczenia spoeczneIII sektor to w znacznej mierze organizacje dziaajce na rzecz w-czenia do ycia spoecznego grup marginalizowanych, pracujce

z tzw. trudnymi klientami, osobami w duym stopniu zalenymiod pastwowych instytucji pomocy spoecznej. Z perspektywy bu-detu pastwa dziaalno organizacji oznacza moe wic mniej-sze wydatki na wiadczenia spoeczne, mniejsze zatrudnieniew szarej strefie czy nisze wydatki na ochron zdrowia.

Porednie wsparcie dla rozwoju gospodarczego tworzenie kapitau spoecznegoSilny ruch pozarzdowy uczy pluralizmu, wiary w instytucje i sza-

cunku dla prawa. Sprzyja to wytwarzaniu si gstej sieci spoecz-nych powiza i buduje poczucie wsplnoty. Mona powiedzie,e sektor pozarzdowy to swoista fabryka zaufania. Zaufanie tow jzyku wspczesnej ekonomii bardzo istotna kategoria. Obniakoszty inwestycji i skraca czas potrzebny na zawieranie transakcji,

Organizacjepozarzdowe stoj

na stray dbrpublicznych i promuj

zrwnowaony rozwj.

Organizacjepozarzdowe

proponuj innowacyjnerozwizania starych

problemw.

Dziaalno organizacjiprzyczynia si

do zmniejszeniawydatkw na

wiadczenia spoeczne.



19/136

gdy partnerzy ufajcy sobie mniej czasu powicaj na zabezpie-czenie swych interesw. Zaufanie jest wic w gospodarce pewnegorodzaju gwarancj, mogc zastpi innego rodzaju porczenia. Za-ufanie stanowi zatem rwnie konkretn form kapitau jak pieni-dze czy nieruchomoci. Czonkowie spoecznoci mog opiera siw transakcjach na zaufaniu, zastawiajc swe powizania spoeczne,

jeli oczywicie s wiarygodni dla swoich partnerw.

FUNKCJE SPOECZNE I POLITYCZNEEkspresja de, zainteresowaOrganizacje tyle su ekspresji rozmaitych de, senty-mentw, interesw, co s ich wytworem. S platform wsppra-cy ludzi hodujcych podobnym wartociom, majcych podobnezainteresowania, forsujcych wsplne pogldy. Istniej po to, eby

umoliwi im wsplne dziaanie. Chry, kluby sportowe, organizacjereligijne, organizacje zawodowe, stowarzyszenia mniejszoci etnicz-nych, kluby ksiki, harcerze wszystkie te organizacje zrzeszaj lu-dzi chccych co razem robi. Wzbogacaj ich ycie i ycie spoeczno-ci, w ktrych funkcjonuj.

Tworzenie i rnicowanie opinii publicznej(dziaania opiniotwrcze)Sektor pozarzdowy jest zlepkiem rnorodnych opinii, ale takernicuje opinie. Dc do pozyskania wsparcia dla swych dziaa,organizacje zwaszcza takie, ktre walcz o grupowe interesy lubpowstaj wok okrelonych pogldw politycznych lub wartocimoralnych usiuj dotrze ze swym przekazem do jak najwikszejliczby ludzi i wypeniaj przestrze debaty publicznej wielogosemapeli, argumentw i stanowisk. S inkubatorami alternatywnychpogldw i wzorw ycia. S take szkoami pluralizmu: oferuj r-ne odpowiedzi na istotne pytania i nakaniaj innych do przyjciaich jako swoich. Ta funkcja organizacji III sektora jest szczeglniewana wwczas, gdy jedna sia prbuje zmonopolizowa przestrze

publiczn, a take wtedy, kiedy mnogoci racji i pogldw towarzy-szy ich miako, wywoujca u wielu poczucie moralnej pustki, za-gubienie czy zniechcenie do udziau w yciu publicznym.

Dziaania na rzecz interesw mniejszoci rzecznictwoMisj czci organizacji jest poprawianie sytuacji grup dyskrymi-nowanych albo niezdolnych samemu walczy o swoje prawa czyzwrci uwag na swoj sytuacj. Cz z nich reprezentuje intere-sy swoich czonkw (zwizki zawodowe, koa kombatanckie), intere-

sy mniejszoci (seksualnych, politycznych, etnicznych czy wyznanio-wych), a take mniejszoci statusu (np. bezdomnych czy kobiety).Dziaania czci z nich wykraczaj poza reprezentowanie intereswswoich czonkw (np. organizacje bronice praw czowieka czy dzia-ajce na rzecz osb chorych umysowo).

III sektor budujekapita spoeczny,a wic poredniowspiera rozwjgospodarczy.

Organizacjeumoliwiajwsplne dziaanialudzi o podobnychzainteresowaniach,

wzbogacajc ich yciei ycie spoecznoci.

Organizacjespoeczne promuj

rnorodno,rnicuj opinie, cosprzyja powstawaniualternatywnychpogldw na rnesprawy.

Organizacjewystpuj wobronie praw grupspoecznych, w tymmniejszoci lub grupdyskryminowanych.



20/136

Ich dziaalno okrela si mianem rzecznictwa przemawiaj bo-wiem w imieniu tych, ktrzy z rnych wzgldw nie s w sta-nie tego skutecznie robi. Umoliwiaj artykulacj pogldw lubproblemw grup, ktre nie s do liczne, aby o ich wzgldy jakowyborcw zabiegali politycy, ani do zamone i wpywowe, abyzaskarbi sobie uwag opinii publicznej innymi metodami. Organi-zacje sprzyjaj politycznej i spoecznej integracji tych grup ze spo-eczestwem.

Troska o wsplne dobroCz organizacji stoi na stray dobra wsplnego (w wiecie poza-rzdowym nazywa si je nawet czasem organizacjami straniczy-mi). To np. organizacje ekologiczne, organizacje zajmujce si dzia-aniami antykorupcyjnymi lub monitorujcymi postpowanieadministracji (watch dog), prawami czowieka.

Integracja spoecznaOrganizacje pozarzdowe sprzyjaj wczeniu w ycie spoeczneosb lub grup zagroonych marginalizacj (np. dugotrwale bezro-botnych czy niepenosprawnych). W ten sposb sprzyjaj rozwojo-wi ich zaufania do instytucji demokratycznych i ucz wsppracy.Organizacje podejmuj rwnie dziaania, ktre zmierzaj do pod-noszenia standardu ycia grup o niskim statusie ekonomicznymlub spoecznym. Dziki temu ludzie mao zarabiajcy maj dostpdo dbr i usug, ktre inaczej byyby poza ich zasigiem.

Inicjowanie zmiany spoecznejJako pas transmisyjny dla grupowych roszcze i interesw, orga-nizacje pozarzdowe umoliwiaj rnym grupom wywieranie na-cisku na wadze polityczne i opini publiczn i w ten sposb przy-czyniaj si do powstania zmiany spoecznej. Organizacje s czstopromotorami innowacji o charakterze systemowym projektwustaw, rozwiza instytucjonalnych, instrumentw dialogu spo-ecznego. W Polsce przykadem tego typu oddziaywania moe by

uchwalenie w czerwcu 2003 roku Ustawy o zatrudnieniu socjal-nym, inspirowanej przez organizacje pracujce z osobami bezdom-nymi i uzalenionymi.

Uzupenianie dziaa pastwaOrganizacje d do wypenienia luk w publicznym systemie zdro-wia, edukacji, usug socjalnych czy kultury i dlatego ich istnienie

jest tak istotne dla poprawiania jakoci ycia obywateli i zapew-niania im dbr oraz usug, adekwatnych do ich potrzeb, dostosowa-

nych do lokalnej sytuacji. Przykadem mog by mae szkoy, ktreprowadzone przez stowarzyszenia, funkcjonuj tam, gdzie gminomprowadzi si ich nie opaca.

Organizacje stoj nastray wsplnego

dobra.

Organizacjeprzyczyniaj si

do integracjispoecznej.

Organizacjeprzyczyniaj si do

zmian o charakterzesystemowym, np.powstania zmian

prawnych.

Organizacjepozarzdowe

wypeniaj lukiw dziaaniachadministracji

publicznej.



21/136

Ksztacenie liderwOrganizacje pozarzdowe s szkoami demokracji. Ucz uczestnic-twa w debacie publicznej i zgodnego z reguami demokratycznymikonfrontowania wasnych interesw z interesami innych. Co rwniewane, ksztatuj liderw spoecznych, sprawnych menaderw. Sta-nowi take alternatywn drog wyaniania si elit politycznych. To

jedyne miejsca, gdzie ludzie niepokorni bd niezainteresowani ka-rier urzdnicz lub komercyjn mog nauczy si, jak skuteczniedziaa.

Organizacje pozarzdowe peni rozmaite funkcje w spoecze-

stwie: ucz, pomagaj, przeciwdziaaj konsekwencjom spoecznychnierwnoci, proponuj innowacyjne rozwizania etc. W realiachustabilizowanej demokracji, ich znaczenie dla pastwa, dla wydat-kw publicznych, dla grup dyskryminowanych, dla wszelkich hob-bystw, lobbystw czy mniejszoci jest niebagatelne, a czasami fun-damentalne.Trzeba mie wiadomo, e takie funkcjonalne spojrzenie, jakie za-prezentowalimy powyej, to tylko jedna z perspektyw, jak naleywzi pod uwag, przygldajc si organizacjom. Mona si zasta-nawia, jakie jest znaczenie III sektora w gospodarce, jaki jest jegowpyw na realizacj zasad sprawiedliwoci spoecznej, jaki jest jegopotencja zatrudnieniowy jednym sowem, mona wskazywa r-ne odpowiedzi na pytanie po co jest trzeci sektor. Ale nie powinnoto przysoni nam innych pyta pyta o to, dlaczego sektor istnie-

je? Co sprawia, e istnieje? Czego przejawem jest sektor? Odpowie-dzielimy na nie, odwoujc si do kategorii potrzeb, ktrych sektor

jest odzwierciedleniem. Jednak to nie jedyna odpowied i moe nienajwaniejsza. Trzeba bowiem pamita, e organizacje to najbar-dziej bezporedni przejaw wolnoci. Ich dziaanie moe przynosi

okrelone korzyci, ale jest take wartoci sam w sobie organiza-cje to demokracja w dziaaniu.

Jan Herbst

Organizacje skuniami liderwspoecznych.



22/136


23/136

Prezentowane dane statystyczne pochodz gw-nie z badania Stowarzyszenia Klon/Jawor Kondy-cja sektora organizacji pozarzdowych 2004 (orazanalogicznego badania z 2002 roku), ktre objowycznie zarejestrowane stowarzyszenia i funda-cje. Badanie przeprowadzono w czerwcu 2004 roku

na reprezentatywnej prbie ok. 950 organizacji.

1. LICZBA ORGANIZACJI POZARZDOWYCHOrganizacje zarejestrowanePod koniec kwietnia 2004 roku w rejestrze REGON, prowa-dzonym przez Gwny Urzd Statystyczny, zarejestrowanych byo: 45 891 stowarzysze (bez Ochotniczych Stray Poarnych, ktremaj form prawn stowarzysze) 7 210 fundacji.

Gdyby jednak chcie oszacowa rozmiary caego sektora pozarzdo-wego, tak jak definiuje go Ustawa o dziaalnoci poytku publiczne-go i o wolontariacie, do liczby tej naleaoby doczy: 14 000 Ochotniczych Stray Poarnych, 3 524 organizacji, takich jak komitety rodzicielskie, koa owieckieoraz komitety spoeczne, 17 113 zwizkw zawodowych, 15 244 jednostek Kocioa katolickiego, innych kociow i zwiz-kw wyznaniowych,

5 515 organizacji samorzdu gospodarczego i zawodowego mniej liczne grupy zwizkw pracodawcw i partii politycznych.Tak wic, jeli chcielibymy traktowa wszystkie wymienione tutypy podmiotw jako III sektor, liczyby on blisko 109 tys. zarejestro-wanych podmiotw.

Organizacje dziaajceOrganizacje pozarzdowe, koczc swoj dziaalno, zazwyczaj niewyrejestrowuj si. Dlatego zasadne jest pytanie, ile spord zareje-

strowanych w rejestrze REGON organizacji naprawd dziaa.Ankieterom szukajcym odpowiedzi na to pytanie i na rne sposo-by starajcym si dotrze do wylosowanych stowarzysze i fundacji,udao si ustali, e:58% z ca pewnoci prowadzi aktywnie dziaania,

III.

STOWARZYSZENIA I FUNDACJE PODSTAWOWE LICZBY I FAKTY

W Polsce jestzarejestrowanychokoo 53 tys.stowarzyszei fundacji.

III. STOWARZYSZENIA I FUNDACJE PODSTAWOWE LICZBY I FAKTY 23


24/136

10% zaprzestao dziaalnoci i jest w trakcie wyrejestrowywanialub w praktyce nie prowadzi dziaa, w odniesieniu do ponad 30% organizacji okazao si, e nie monaustali ich losw, jednak biorc pod uwag specyfik ich dziaalno-ci nie mona wykluczy, e istniej (cho zapewne ich dziaalnonie jest szczeglnie rozwinita).Tak wic szacunkowa liczba dziaajcych stowarzysze i fundacjito ok. 30 799.

2. LOKALIZACJANajwicej organizacji na MazowszuNajwicej organizacji zarejestrowanych jest w wojewdz-twie mazowieckim niemal 10 tys. stowarzysze i fundacji. W wo-

jewdztwie tym jest take najwyszy wskanik liczby organizacjina 10 tys. mieszkacw wynosi on 18,75 organizacji.

Najmniej organizacji na OpolszczynieNajmniej organizacji zarejestrowanych jest w wojewdztwie opol-skim zaledwie nieco ponad 1 tys. podmiotw. Rwnie wskanikliczby organizacji na 10 tys. mieszkacw jest tam jeden z najni-szych 10,69 organizacji.

Aktywnie dziaaok. 30 tys. fundacji

i stowarzysze.

Liczba zarejestrowanych organizacji(REGON, kwiecie 2004)

Liczba organizacji na 10 tys. mieszkacw(REGON, kwiecie 2004)

24 III. STOWARZYSZENIA I FUNDACJE PODSTAWOWE LICZBY I FAKTY

Mapa liczebnoci zarejestrowanych stowarzysze i fundacji w Polscew liczbach bezwzgldnych i na 10 tys. mieszkacw


25/136

3. POWSTAWANIE NOWYCH STOWARZYSZE I FUNDACJINajwicej nowych organizacjiNajwikszy procentowy wzrost liczby zarejestrowanych or-ganizacji od 2002 roku nastpi w wojewdztwie opolskim (a wictam, gdzie organizacji jest najmniej).

Najmniej nowych organizacjiNajniszy wskanik dynamiki powstawania nowych organizacji od-notowano w wojewdztwie witokrzyskim.

Procentowy przyrost liczby organizacji od 2002 do 2004 roku(REGON, kwiecie 2004)

Wybuch aktywnoci lat 90.Najwicej organizacji powstawao na pocztku lat 90. (wskanikwzrostu fundacji wynosi prawie 500%). Na przeomie 1993/1994proces ten ustabilizowa si (wskanik wzrostu stowarzysze i fun-dacji wynosi ok. 115%).

Ostatnie tendencjeOd kilku lat utrzymuje si duy udzia w sektorze pozarzdowym or-

ganizacji modych: niemal co czwarta organizacja powstaa w ciguostatnich trzech lat (24%), a prawie poowa organizacji (48,2%) mia-a w trakcie badania mniej ni 5 lat.Przewiduje si, e ta tendencja bdzie si utrzymywa. wiadczy too zjawisku szybkiego upadania duej czci nowo powstaych or-ganizacji. Jest to zjawisko dosy naturalne, cho niepokojce moeby tempo, w jakim organizacje rozpoczynaj i kocz dziaalno.Wskazywa to moe na do cikie warunki, w jakich przychodziim dziaa lub na ma wytrwao ich zaoycieli. Oznacza to rw-

nie, e sektor organizacji pozarzdowych w swej masie jest mody ze wszystkimi tego dobrymi i zymi konsekwencjami.

Prawie poowa

stowarzyszei fundacji ma mniejni 5 lat.



26/136

4. POLA DZIAANajwicej stowarzysze i fundacji (niemal 40%) dziaaw dziedzinie sportu, turystyki, rekreacji i hobby. Dodat-kowe 20% twierdzi, e zajmuje si tym, cho nie jest to najwaniej-sze pole ich dziaa.

Pozostae dziedziny, ktre organizacje czsto wskazuj jako najwa-niejsze pole swoich dziaa, to: kultura i sztuka (dla niemal 12% organizacji jest to najwaniej-sze pole dziaa), edukacja i wychowanie (10%), usugi socjalne i pomoc spoeczna (10%), ochrona zdrowia (8%), rozwj lokalny w wymiarze spoecznym i materialnym (6,5%).

Czsto stowarzyszenia i fundacje dziaaj w rnych dziedzinach.Dlatego odpowied na pytanie, czym zajmuj si organizacje, przed-stawia si inaczej, gdy wemie si pod uwag dziedziny, ktre bada-ne organizacje zaznaczyy jakopozostae (patrz tabela poniej).

Wwczas na drugie miejsce pod wzgldem czstoci wskaza (posporcie, turystyce rekreacji i hobby) wysuwa si obszar dziaa,zwizany z edukacj i wychowaniem (ponad 40%).Tak duy odsetek organizacji dziaajcych w tym polu nie dziwi s wrd nich zarwno organizacje prowadzce wszelkiego rodza-

ju dziaalno szkoleniow, informacyjn, a take profilaktyczn,organizacje pracujce z dziemi lub modzie, a wic prowadzcewszelkiego rodzaju dziaania wychowawcze.

Gwne dziedziny,w ktrych dziaaj

organizacje, to:sport, turystyka, hobby

kultura i sztukaedukacja i wychowanie

oraz usugi socjalnei pomoc spoeczna.

Czym zajmuj si stowarzyszenia i fundacje (2004)

Dziedzina % odpowiedziwskazujcychnajwaniejszdziedzin

% odpowiedziwskazujcychpozostaedziedziny

Sport, turystyka, rekreacja, hobby 38,6 61,7

Kultura i sztuka 11,6 26,1

Edukacja i wychowanie 10,3 43,6

Usugi socjalne, pomoc spoeczna 10,0 26,6

Ochrona zdrowia 8,2 24

Rozwj lokalny w wymiarze spoecznym i materialnym 6,5 20,9

Ochrona rodowiska 3,6 15,8

Sprawy zawodowe, pracownicze, branowe 2,9 6,7

Prawo i jego ochrona, prawa czowieka, dziaalno polityczna 2,6 11,1

Badania naukowe 1,8 8,5

Wsparcie dla instytucji, organizacji pozarzdowych i inicjatywobywatelskich

1,4 14

Dziaalno midzynarodowa 0,7 11,3

Religia 0,3 2

Pozostaa dziaalno 1,6 4,1



27/136

5. KLIENCI I ZASIGDla ludziStowarzyszenia i fundacje w ogromnej wikszoci (78%)dziaaj na rzecz osb indywidualnych. Jednoczenie 38% deklaru-

je, e ich dziaania s skierowane do instytucji i innych organizacjipozarzdowych.

W gminach, powiatach, spoecznociach lokalnychPrawie poowa stowarzysze i fundacji pracuje na terenie gminy lubpowiatu. 75% najczciej utrzymuje kontakty z przedstawicielamilokalnej spoecznoci, w ktrej dziaaj. Oznacza to kontakty z klien-tami lub podopiecznymi, a take z partnerami instytucjonalnymiz najbliszego ssiedztwa.

Zasig oglnopolski

Zasig oglnokrajowy lub wikszy deklaruje 28% organizacji (ponad60% ma swoj siedzib w miastach wojewdzkich).

Poza granicamiOkoo 15% organizacji prowadzio w cigu ostatnich 2 lat dziaaniana rzecz osb, organizacji i instytucji spoza Polski. W przewaajcejwikszoci byy to kraje europejskie, w poowie przypadkw leceza zachodni granic, w drugiej poowie kraje dawnego bloku socja-listycznego.

6. ZRZESZANIE SI ORGANIZACJIW cigu ostatnich dwch lat o 6% wzrosa liczba organizacjizrzeszonych w wikszych strukturach. Wydaje si zatem, eprocesfederalizacji (tworzenia reprezentacji czy sieci) nabiera tempa.

25% organizacji chciaoby do takich struktur nalee, za 21% takmoliwo odrzuca. 17% nie ma w tej sprawie zdecydowanego po-gldu. 39% organizacji chciaoby przystpi do zagranicznego lub

midzynarodowego porozumienia, ale tylko 5% deklaruje, e znala-zo ju odpowiedni dla struktur ze wzgldu na prowadzon dzia-alno.

7. LUDZIE ORGANIZACJIPRACOWNICY, SPOECZNICY, WOLONTARIUSZEPracownicyTylko co trzecia organizacja zatrudnia patny personel (33,2%). Jeli

przeliczy to na liczb etatw, to w 2004 roku byo to niecae 64 tys.(stanowi to ok. 0,59% caoci zatrudnienia poza rolnictwem).W wikszoci organizacji zatrudniajcych pracownikw (ok. 70%)liczba personelu nie przekracza 5 osb.

Organizacje dziaajprzede wszystkimna rzecz osbindywidualnych.

36% stowarzyszei fundacji naleydo rnego rodzajubranowych,regionalnych luboglnokrajowychfederacji, porozumiei zwizkw. Dozagranicznych lub

midzynarodowychporozumie naley11%.


Tylko 1/3 organizacjizatrudnia

pracownikw.rednio zarabiaj oniok. 1000 zotych.


28/136

Pensje pracownikwPaca maksymalna w organizacjach (niezalenie od typu umowy)wynosi przecitnie ok. 1600 z brutto (kwota bez skadek na ubez-pieczenie). Jednoczenie w poowie organizacji zatrudniajcychpersonel maksymalna paca nie przekracza 1200 z brutto.Paca rednia tym bardziej nie wyglda imponujco jest to prze-citnie 1070 zotych brutto, w poowie organizacji zatrudniajcychpatny personel nie przekroczya ona 1 000 z.Dla porwnania: przecitne wynagrodzenie w gospodarce narodo-wej wynosio w 2004 roku 2 289 z brutto (wg danych GUS).

Czonkowieczn liczb czonkw stowarzysze w Polsce w 2004 roku monaszacowa na ok. 8 mln. (Fundacje nie maj czonkw).

Fakt posiadania zarejestrowanych czonkw niekoniecznie ozna-cza ich zaangaowanie w dziaania organizacji przynaleno doniektrych organizacji, zwaszcza duych, jest dla czci czonkwformalnoci i o fakcie tym czsto zapominaj, co skutkuje ich zu-pen biernoci i zaniedbywaniem nawet tak podstawowych obo-wizkw czonkowskich jak pacenie skadek.Z deklaracji organizacji wynika, e 30% czonkw stowarzyszew Polsce jest cakowicie biernych nie paci skadek, nie pojawia sina walnych zebraniach i nie utrzymuje kontaktu z organizacj. Nie-pacenie skadek czonkowskich jest najczciej wystpujc przy-czyn pozbawiania czonkw przynalenoci do stowarzyszenia.Jak wyglda aktywno pozostaych 70%?Tylko 30% aktywnie wcza si w ycie organizacji, powica jejswj czas i uczestniczy w jej pracach, natomiast aktywno pozo-staych 40% ogranicza si do pacenia skadek (zgodnie z deklara-cjami organizacji ok. 65% czonkw paci skadki) i do uczestnictwaw walnych zebraniach czonkw.

Wolontariusze

Wolontariusz to osoba, ktra angauje si w prace fundacji lub sto-warzyszenia, a nie jest czonkiem ani pracownikiem.44,4% organizacji angauje w swoje prace wolontariuszy. W poo-wie organizacji wsppracujcych z wolontariuszami ich liczba nieprzekroczya 10 osb. Wicej ni 100 wolontariuszy miao w ze-szym roku 5% organizacji.czn liczb wolontariuszy wspierajcych w 2004 roku prace orga-nizacji mona szacowa na 1 mln osb.

PEWadzeWe wadzach stowarzysze i fundacji zasiadaj mczyni tylkow co trzeciej organizacji przedstawiciel wadz jest kobiet. Stano-wi one 32% czonkw zarzdw.

Statystyczny czowiekorganizacji: pracuje

spoecznie lubzarabia 1000 z brutto

jest dobrzewyksztacony

jest mczyzn (jeli

jest w zarzdzielub jeli jestwolontariuszem)

lub jest kobiet (jeli jest pracownikiem)

ma wicej ni30 lat (jeli jest

pracownikiem lubczonkiem) ma mniej

ni 30 lat (jeli jestwolontariuszem).

Liczba czonkwstowarzysze w Polsceto 8 milionw.

30% aktywnie dziaaw swoich

organizacjach.

Okoo miliona osbpracuje w charakterze

wolontariuszy wstowarzyszeniach i

fundacjach.



29/136

W 28% zarzdw nie ma w ogle kobiet. Natomiast 8% organizacjideklaruje, e zarzd skada si z samych kobiet.

PersonelInaczej wyglda proporcja midzy kobietami a mczyznami wrdpracownikw organizacji. Kobiety stanowi 64% zatrudnionych.

Wolontariat, czonkostwoWicej mczyzn ni kobiet jest zaangaowanych w prac organi-zacji w charakterze wolontariuszy (61% mczyzn) i czonkw (65%mczyzn).

WYKSZTACENIEPonad poowa (61%) czonkw zarzdw organizacji ma wysze wy-ksztacenie. Niewiele mniej osb po wyszych studiach jest wrd

patnych pracownikw organizacji 59%.

WIEKPrawie 2/3 czonkw zarzdw to osoby powyej 30 roku ycia.Rwnie powyej trzydziestki jest blisko poowa pracownikw orga-nizacji.Poniej 30 lat ma 61% wolontariuszy.

8. PIENIDZEROCZNY BUDETPrzychody poowy stowarzysze i fundacji w roku 2003 nie

przekroczyy 13 tysicy z. Sytuacja finansowa organizacji w przeci-gu ostatnich 2 lat nieznaczne si pogorszya.

Organizacje z rocznym budetem do 1 tysica z stanowi 21%. Nie-mal tyle samo jest organizacji, ktrych przychody wynosiy ponad100 tysicy z. Ok. 30% stowarzysze i fundacji dysponuje budetemmidzy 10 a 100 tysicy z.

We wadzachstowarzyszeniazasiadaj gwniemczyni (68%czonkw zarzdw).

Okoo 60% czonkwwadz i pracownikworganizacji ma wyszewyksztacenie.

Wikszo czonkwwadz i pracownikworganizacji ma ponad30 lat.



30/136

RDA PIENIDZYW cakowitej sumie rodkw zasilajcych sektor pozarzdowy naj-wicej pochodzi z krajowych rde publicznych (cznie samorz-dowych i rzdowych) niemal 30%. W porwnaniu z rokiem 2001to nieznacznie mniej o 3,5%.W 2003 roku drugi co do wielkoci udzia procentowy w przycho-dach caego sektora miay przychody z dziaalnoci gospodarczej stanowiy one 20% sumy przychodw, a wic dwa razy wicej niw 2001 roku.wiadczy to moe o tym, e coraz wicej stowarzysze i fundacjichce uniezaleni si od dotacji i darowizn.

MAJTEK76,6% organizacji twierdzi, e praktycznie nie posiada rezerw fi-nansowych (takich jak np. lokaty bankowe).

7% organizacji jest wacicielem lokalu lub innej nieruchomoci,7% deklaruje posiadanie gruntu, 5% organizacji przyznaje si doposiadania jakiego rodka transportu, 5% ma kapita rezerwowy(elazny) lub znaczny fundusz statutowy, 12% dysponuje innymmajtkiem, w skad ktrego zalicza przede wszystkim rnego ro-dzaju sprzt, meble, wyposaenie.

KORZYSTANIE ZE RODKW UEWikszo polskich stowarzysze i fundacji nie miao do poowy2004 roku dowiadcze zwizanych z aplikowaniem o przedakce-syjne rodki pomocowe w cigu ostatnich 4 lat ubiegao si o nietylko 14% organizacji. (Wskanik korzystania z pienidzy unijnychmoe si zmieni dziki realizacji projektw, finansowanych z Eu-ropejskiego Funduszu Spoecznego).

Cho 70% organizacji deklaruje, e planuje ubiega si o dofi-nansowanie z unijnych funduszy, tylko nieco ponad 20% umiaowymieni nazw interesujcego je programu lub funduszu euro-pejskiego.

Organizacje dosy realnie oceniaj swoj wiedz na temat moli-woci dostpu do funduszy unijnych tylko 20% uznaje j za wy-starczajc, ponad 40% uwaa, e wiedz co nieco, cho nie czujsi wystarczajco dobrze poinformowane. Blisko 25% nie wie nicpoza tym, e takie fundusze istniej lub nie syszao o moliwocidostpu do takich funduszy (7%).

MARZENIAJeli zada organizacjom hipotetycznie pytanie, na co przeznaczy-

yby dodatkowe, swobodne pienidze, to okazuje si, e zdecydowa-nie najczciej zostayby one spoytkowane na zakup sprztu.

Blisko stowarzyszei fundacji nie ma

adnego majtku.

W cigu ostatnich 4 lattylko 14% organizacji

ubiegao si o funduszeunijne.



31/136

9. KORZYSTANIE Z NTWikszo, bo 60% stowarzysze i fundacji deklaruje, ew swojej pracy uywa komputera lub komputerw 31%mwi o jednym, kolejne 23% uywa od 2 do 5, za 3% powyej 10.75% organizacji korzystajcych z komputera ma te w swojej siedzi-bie dostp do Internetu. Niemal co trzecia organizacja korzysta z In-ternetu codziennie, kolejne 15% kilka razy w tygodniu, tylko 35%organizacji wchodzi do sieci rzadziej ni kilka razy w miesicu lubw ogle nie korzysta z Internetu. Okoo 31% organizacji ma wasnstron internetow (to o 11% wicej ni w 2002 roku), za kolejne12% organizacji twierdzi, e strona jest w przygotowaniu.

60% stowarzyszei fundacji uywaw pracy komputera.

10. KOPOTY ORGANIZACJIZa sytuacja finansowa i trudnoci w zdobywaniu fundu-szy s najczciej wskazywanym przez organizacje proble-mem, ktry odczuwaj w codziennym funkcjonowaniu (mwi o nim77,3% organizacji).Jednak brak zasobw finansowych nie jest jedyn bolczk sekto-

ra pozarzdowego drugim w kolejnoci najczciej wskazywanymproblemem okazuje si brak osb gotowych do bezinteresownej pra-cy na rzecz organizacji (wskazuje go 53,8% organizacji), osobn spra-w jest jednak kwestia, na ile aktywnie organizacje szukaj osb,ktre mogyby wesprze ich dziaania.

Najwikszymproblem blisko 80%

organizacji jestzdobycie pienidzyna dziaalno.


Jak czsto w codziennej pracy korzysta Pan(i) z Internetuw sprawach zwizanych z organizacj?


32/136

Kolejny problem stanowi nadmiernie rozbudowana biurokracja ad-ministracji publicznej i skomplikowane formalnoci zwizane z po-zyskiwaniem dofinansowania ze rodkw sponsorw, programwpublicznych, funduszy unijnych.Najmniejsze zaniepokojenie organizacji budz kwestie zwizanez wewntrznym yciem sektora pozarzdowego: konkurencj zestrony innych podmiotw, konfliktami pomidzy organizacjamispoecznymi oraz odchodzeniem od misji organizacji. Wydaje sito wiadczy o do dobrym samopoczuciu polskiego sektora poza-rzdowego przekonaniu, e zmieniajce si warunki nie wywrwpywu na priorytety organizacji.

11. WARTOCI WANE W DZIAANIACH ORGANIZACJINajwicej przedstawicieli organizacji, poproszonych

o wskazanie wartoci, ktre s najwaniejsze w dziaa-niach organizacji, wskazao wartoci techniczne, takie jak skutecz-no (44%) i profesjonalizm (33%).W rankingu pod wzgldem czstoci wskaza wysoko take loku-

j si wartoci zwizane z trosk o dobro wsplne (32%) oraz bez-interesownoci (29%). Wane dla organizacji okazay si te war-toci zwizane z nastawieniem do prowadzonych dziaa, takie jakzapa i zaangaowanie (32%), determinacja i konsekwencja w dzia-aniu (22%) czy poczucie misji (20%).

Nisko natomiast znalazy si wartoci zwizane z relacjami orga-nizacji ze wiatem zewntrznym takie jak przejrzysto i jawnodziaa (16,5%) oraz niezaleno (12%).Same organizacje s wiadome tego problemu. Na pytanie z ja-kimi wartociami jest dzisiaj w polskim ruchu pozarzdowym naj-gorzej: niemal co czwarta organizacja odpowiada, e w polskimtrzecim sektorze brakuje bezinteresownoci, co pita organiza-cja dostrzega brak skutecznoci, a 17% wskazuje niewystarczajcprzejrzysto i jawno dziaa.

Z przedstawionych danych wyania si ciekawy obraz statystycznejorganizacji (stowarzyszenia lub fundacji), ktra ma swoj siedzibw duym miecie, jest raczej moda (ma mniej ni 5 lat). Stworzyli

j i prowadz wyksztaceni ludzie po 30. Moe dlatego jest otwarta

na nowe technologie: w pracy uywa komputera i Internetu.Zajmuje si szeroko rozumianym sportem, kultur, pomoc spo-eczn lub edukacj. W prace tej organizacji zaangaowani s mo-dzi (bo majcy mniej ni 30 lat) wolontariusze to dobrze, gdy jejdochody s raczej niewielkie. Organizacja ta dziaania swe finansu-

Najwaniejsze zdaniem organizacji

w dziaaniu sskuteczno

i profesjonalizm.



33/136

je gwnie z pienidzy publicznych (od samorzdu, rzdu), skadekczonkowskich. Moe te prowadzi dziaalno gospodarcz? W ka-dym razie planuje stara si o fundusze europejskie, a gdyby miaaekstra pienidze, wydaaby je na zakup sprztu.Organizacja ta ceni skuteczno i profesjonalizm dziaania, najbar-dziej, oprcz braku pienidzy, doskwiera jej brak osb gotowych dobezinteresownej pracy.

Marta Gumkowska, Jan Herbst


Wicej informacjio kondycji

stowarzyszei fundacji w serwisiewww.badania.ngo.pl.


34/136


35/136

PODSTAWY PRAWNE FUNKCJONOWANIAORGANIZACJI POZARZDOWYCHDziaalno organizacji pozarzdowych regulowana

jest wieloma przepisami. Na poziomie najwyszym,to jest w Konstytucji, zagwarantowano prawo dozrzeszania si. Na najniszym poziomie dokumen-

tw wewntrznych (statutw, uchwa, regulami-nw) opisuje si zasady codziennego funkcjono-wania organizacji. S te ustawy i rozporzdzeniastanowice prawo, ktremu podlega sektor poza-rzdowy.

KONSTYTUCJAWolno zrzeszania siWolno zrzeszania si, a wic moliwo swobodnego za-kadania organizacji o charakterze dobrowolnym i dziaania w nichgwarantuje Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 roku w rozdziale IIWolnoci, Prawa i Obowizki Czowieka i Obywatela, w art. 58.Konstytucja RP w art. 12 zapewnia wolno tworzenia i dziaaniazwizkw zawodowych, organizacji spoeczno-zawodowych rolni-kw, stowarzysze, ruchw obywatelskich, innych dobrowolnychzrzesze oraz fundacji.Konstytucja wprowadza jednak ograniczenia wolnoci zrzeszaniasi. Zakazane s zrzeszenia, ktrych cel lub dziaalno s sprzecz-ne z prawem (o odmowie rejestracji lub zakazie dziaania decydu-

je sd). Zakazane jest take istnienie partii politycznych i innych or-ganizacji odwoujcych si w swoich programach do totalitarnychmetod i praktyk dziaania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a taketych, ktrych program lub dziaalno zakada lub dopuszcza niena-wi rasow i narodowociow, stosowanie przemocy w celu zdoby-cia wadzy lub wpywu na polityk pastwa albo przewiduje utaj-nienie struktur lub czonkostwa.

Zasada pomocniczoci (subsydiarnoci)

W konstytucji RP zawarty jest take zapis dotyczcy zasady pomoc-niczoci (subsydiarnoci), istotnej z punktu widzenia organizacji po-zarzdowych. Zasada ta zostaa wskazana w Preambule KonstytucjiRP: ustanawiamy Konstytucj Rzeczypospolitej Polskiej jako prawapodstawowe dla pastwa oparte na poszanowaniu wolnoci i spra-

IV.

STOWARZYSZENIA I FUNDACJEOD STRONY FORMALNO-PRAWNEJ

IV. STOWARZYSZENIA I FUNDACJE OD STRONY FORMALNO-PRAWNEJ 35


36/136

wiedliwoci, wspdziaaniu wadz, dialogu spoecznym oraz na za-sadzie pomocniczoci umacniajcej uprawnienia obywateli i ichwsplnot.Do zasady subsydiarnoci odwouje si zarwno spoeczna na-uka chrzecijaska, jak i filozofia liberalna. Zasada subsydiarnoci

jest te jedn z podstawowych zasad funkcjonowania UniiEuropejskiej.Ujmujc najprociej, zakada ona, e czowiek, jako istota spoecz-na, jest odpowiedzialny za siebie oraz jest gotowy do wsplnegodziaania w spoeczestwie. Problemy powinny by rozwizywanei decyzje powinny by dokonywane na moliwie najniszym pozio-mie: jednostki, rodziny, stowarzyszenia, gminy, regionu, pastwa,a jeli jest to konieczne, to wsplnoty midzynarodowej. Interwen-cje nadrzdnych instytucji s podejmowane jedynie wwczas, gdynie mona skutecznie rozwiza danego problemu na niszym po-

ziomie i powinny polega na pomocy ku samopomocy.Zasady subsydiarnoci nie ogranicza si do stosowania na stykupastwo spoeczestwo i jego obywatele. W rwnym stopniu od-nosi si ona do wszystkich organizacji spoecznych, zwizkw za-wodowych i stowarzysze. Dotyczy rwnie relacji midzy samo-rzdami i spoecznociami lokalnymi.

DEFINICJA ORGANIZACJI POZARZDOWEJUstawa o dziaalnoci poytku publicznego i o wolontaria-cie, ktra wesza w ycie 24 kwietnia 2003 r. uregulowaa

i opisaa nastpujce kwestie: definicji organizacji pozarzdowej wsppracy organizacji pozarzdowych z administracja publicz-n (w tym Rady Dziaalnoci Poytku Publicznego) rozrnienia dziaalnoci odpatnej statutowej od dziaalnocigospodarczej i nieodpatnej statutowej pojcia dziaalnoci poytku publicznego, praw i obowizkworganizacji poytku publicznego

pojcie wolontariusza, jego praw i obowizkw.

Definicja prawna organizacji pozarzdowejSektor organizacji pozarzdowych jest bardzo zrnicowany i nale- do niego podmioty majce rne formy prawne. Ustawa o dzia-alnoci poytku publicznego i o wolontariacie podaje prawn defi-nicj organizacji pozarzdowej (art. 3 ust. 2).

Organizacjami pozarzdowymi s, niebdce jednost-

kami sektora finansw publicznych, w rozumieniu prze-pisw o finansach publicznych, i niedziaajce w celuosignicia zysku, osoby prawne lub jednostki niepo-siadajce osobowoci prawnej utworzone na podstawieprzepisw ustaw, w tym fundacje i stowarzyszenia.

36 IV. STOWARZYSZENIA I FUNDACJE OD STRONY FORMALNO-PRAWNEJ


37/136

W myl Ustawy za organizacj pozarzdow mog by zatem uzna-ne majce osobowo prawn stowarzyszenia, fundacje, partie po-lityczne, zwizki zawodowe, jak i niemajce osobowoci prawnejstowarzyszenia zwyke, uczelniane organizacje studenckie, koa go-spody wiejskich.

Podmioty niebdce organizacjami pozarzdowymi wg UstawyNie s organizacjami pozarzdowymi: podmioty zaliczone do sektora finansw publicznych (np. sdy, jed-nostki samorzdu terytorialnego, pastwowe szkoy wysze, pa-stwowe i samorzdowe instytucje kultury, NFZ) podmioty nalece do sektora przedsibiorstw (ich celem dziaania

jest prowadzenie dziaalnoci gospodarczej i osiganie zysku) tzw. organizacje kocielne osoby prawne i jednostki organiza-cyjne dziaajce na podstawie przepisw o stosunku pastwa do Ko-

cioa katolickiego w Rzeczpospolitej Polskiej, o stosunku pastwado innych kociow oraz zwizkw wyznaniowych oraz o gwaran-cjach wolnoci sumienia i wyznania (np. parafie rzymskokatolickie,diecezje, bractwa prawosawne, zakony, Papieskie Dziea Misyjne,Prawosawne Orodki Miosierdzia, Caritas) stowarzyszenia jednostek samorzdu terytorialnego (Zwizek Po-wiatw Polskich, Zwizek Miast Polskich).

Organizacje kocielne, jak i stowarzyszenia jednostek samorzdu te-rytorialnego nie zostay wprost uznane za organizacje pozarzdowe,ale zostay waciwie zrwnane z organizacjami pozarzdowymii maj takie same moliwoci dziaania, a wszystkie przepisy Usta-wy o dziaalnoci poytku publicznego i o wolontariacie dotycz ichw zasadzie w takim samym stopniu, jak organizacji pozarzdowych.W potocznym rozumieniu (w ujciu pozaprawnym) organizacje te,a w szczeglnoci organizacje kocielne, wyznaniowe uwaane s zaorganizacje pozarzdowe.

W Polsce najpopularniejszymi, podstawowymi formami prawny-

mi, w ktrych dziaaj organizacje pozarzdowe s fundacje i sto-warzyszenia .

FUNDACJEFundacje podstawa prawnaNajwaniejszym aktem prawnym regulujcym zasady two-

rzenia i dziaania fundacji jest Ustawa o fundacjach z 6 kwietnia1984 r. Fundacj wedug definicji sownikowej jest instytucja,

ktrej podstaw jest majtek przeznaczony przez jej zaoyciela naokrelony cel (dobroczynny, kulturalny). Przepisy nie podaj bezpo-rednio prawnej definicji pojcia fundacja.


Podstawowymiformami prawnymi,

w ktrych dziaajorganizacjepozarzdowe,s fundacjei stowarzyszenia.


38/136

ZaoycielFundacj zakadafundator, ktrym moe by zarwno osoba fizycz-na, jak i osoba prawna. Fundatorw moe by kilku, fundator moeby obcokrajowcem. Fundator powoujc fundacj, skada owiad-czenie woli o ustanowieniu fundacji. Dlatego kolejni darczycy,sponsorzy nie s ju fundatorami, nawet jeeli przekazuj znacz-ne rodki na rzecz fundacji. Fundator przekazuje fundacji maj-tek: fundusz zaoycielski musi wynosi co najmniej 1000 zotych.W skad majtku mog wchodzi pienidze, papiery wartociowe,ruchomoci, nieruchomoci. Prawo wymaga, aby w akcie ustano-wienia fundacji fundator wykaza skadniki majtkowe przezna-czone na realizacj celu fundacji i aby statut fundacji okrela jejmajtek. Fundacja moe by te ustanowiona w testamencie.Jeeli fundacja chce prowadzi dziaalno gospodarcz, funduszzaoycielski musi wynosi co najmniej 2000 zotych.

CzonkowieNie mona by czonkiem fundacji, mona jedynie dziaa w jejorganach.

StatutDziaalno fundacji opiera si na statucie, gdzie opisane s jej cele,przyjte przez ni zasady dziaania, wewntrzna struktura. Statut

jest sprawdzany m.in. pod wzgldem zgodnoci z prawem przez sdpodczas rejestracji.

OrganyWedug prawa jedynym obowizkowym organem fundacji jest za-rzd (obowizek jego powoania wynika z ustawy (art. 5 ust. 1)).Zgodnie z dotychczasowym orzecznictwem sdu rejestrowego or-gan ten winien by kolegialny, a nie jednoosobowy.Oprcz zarzdu moliwe jest powoanie przez fundacj: rady fun-dacji, komisji rewizyjnej, bd rady programowej (ewentualnie in-nych organw). Moliwo i sposb ich powoania musz by opi-

sane w statucie.

Dziaalno gospodarczaFundacja moe prowadzi dziaalno gospodarcz w rozmiarachsucych realizacji jej celw, rwnie rejestrowan w KRS.

RejestracjaFundacja podlega obowizkowi wpisu do Krajowego Rejestru Sdo-wego KRS. Z chwil wpisania do Krajowego Rejestru Sdowego fun-

dacja uzyskuje osobowo prawn.

Fundacja1. jest organizacj

pozarzdow2. jest powoywana

przez fundatora3. ma wyodrbniony

majtek,przeznaczonym najaki cel spoeczny

4. realizuje celspoecznie lub

gospodarczo uyteczny5. jest

organizacjnienastawion na zysk

6. ma osobowoprawn

7. dziaa w oparciuo statut (okrelajcy

nazw organizacji,jej cele, wewntrzn

struktur itp.)8. jest rejestrowana w

Krajowym RejestrzeSdowym

9. moe prowadzidziaalno

gospodarcz.



39/136

STOWARZYSZENIAStowarzyszenia podstawa prawnaNajwaniejszym aktem prawnym regulujcym tworzeniei dziaanie stowarzysze jest ustawa z 7 kwietnia 1989 r. Prawo o sto-warzyszeniach. Prawo o stowarzyszeniach (art. 2 ust. 1) definiuje sto-warzyszenie jako dobrowolne, samorzdne, trwae zrzeszenie o ce-lach niezarobkowych.

Dobrowolno stowarzyszenia polega na swobodzie tworzenia sto-warzysze, dobrowolnoci przystpienia do istniejcego stowarzy-szenia oraz na nieograniczonej swobodzie wystpienia ze stowarzy-szenia.Trwaostowarzyszenia oznacza, e istnieje ono niezalenie od kon-kretnego skadu swoich czonkw (pod warunkiem, e jest ich po-nad 15).

Niezarobkowy cel stowarzyszenia oznacza, e celem stowarzysze-

nia nie moe by prowadzenie dziaalnoci gospodarczej i osiganiezyskw ani przysporzenie korzyci majtkowych czonkom stowa-rzyszenia.

ZaoycieleStowarzyszenie jest zakadane przez co najmniej 15-osobow gruposb, ktre staj si czonkami Stowarzyszenia. Czonkami zaoy-cielami stowarzyszenia dziaajcego w Polsce mog by take cudzo-ziemcy oraz pod pewnymi warunkami osoby niepenoletnie. Obo-wizkiem czonkw jest pacenie skadek.

CzonkowieCzonkw musi by co najmniej 15. Osoby te musz by obywate-lami polskimi (take cudzoziemcami, majcymi stae miejsce za-mieszkania w Polsce), mie ukoczone 18 lat, nie by niepoczytal-nymi oraz niepozbawionymi praw publicznych. (Jeli pozwala na tostatut, czonkami zaoycielami mog by te cudzoziemcy, niemaj-cy staego miejsca zamieszkania na terytorium RP). Czonkami (alenie zaoycielami) mog by te osoby, ktre ukoczyy 16 lat, ale

w zarzdzie wikszo musz stanowi osoby penoletnie. Osoby po-niej 16 lat mog, za zgod przedstawicieli ustawowych, nalee dostowarzysze wedug zasad okrelonych w ich statutach, bez pra-wa udziau w gosowaniu na walnych zebraniach czonkw oraz bezkorzystania z czynnego i biernego prawa wyborczego do wadz sto-warzyszenia. Jeeli jednak jednostka organizacyjna stowarzyszeniazrzesza wycznie maoletnich, mog oni wybiera i by wybieranido wadz tej jednostki. Osoba prawna moe by jedynie wspieraj-cym czonkiem stowarzyszenia nie ma prawa gosu w organach

stowarzyszenia.

StatutDziaalno stowarzyszenia opiera si na statucie, gdzie opisane s

jego cele, przyjte przez nie zasadydziaania, wewntrzna struktura.

Stowarzyszeniezarejestrowane1. jest organizacjpozarzdow2. jest tworzone przez

czonkw(min. 15 osb)3.zorganizowane

jest w sposbdemokratyczny(najwysz wadz jestwalne zgromadzenie)4. jest organizacjnienastawion nazysk, powoywanw celachniezarobkowych

5. ma osobowoprawn6. dziaa w oparciuo statut (okrelajcynazw organizacji,

jej cele, wewntrznstruktur itp.)7. jest rejestrowanew Krajowym RejestrzeSdowym8. moe prowadzidziaalnogospodarcz.



40/136

Statut jest sprawdzany m.in. pod wzgldem zgodnoci z prawemprzez sd podczas rejestracji.

OrganyCzonkowie na zebraniu, zwanym walnym zgromadzeniem, wybie-raj spord siebie organ, ktry bdzie ich reprezentowa, zazwy-czaj jest to zarzd, i organ, ktry bdzie kontrolowa funkcjonowa-nie stowarzyszenia, zazwyczaj jest to komisja rewizyjna. Zwykle naczele zarzdu stoiprezes.

Dziaalno gospodarczaPomimo niezarobkowego celu stowarzyszenia mog prowadzidziaalno gospodarcz, jednake dochd z tej dziaalnoci powi-nien suy wycznie realizacji celw statutowych.

RejestracjaZarejestrowanie stowarzyszenia polega na wpisaniu go do Krajo-wego Rejestru Sdowego KRS. Z chwil wpisania do KRS stowarzy-szenie uzyskuje osobowo prawn.

STOWARZYSZENIA ZWYKEStowarzyszenia zwyke bywaj te okrelane jako uproszczona for-ma stowarzyszenia.Nie podlegaj rejestracji, lecz tylko zgoszeniu waciwemu sta-rocie.Stowarzyszenie takie ma prawo rozpoczcia dziaalnoci po upy-wie 30 dni od dnia uzyskania przez organ nadzorujcy (tj. starost)informacji o utworzeniu stowarzyszenia.Zamiast statutu wymagany jest regulamin. Czonkowie zaoycie-le stowarzyszenia zwykego musz spenia te same kryteria, coczonkowie stowarzyszenia rejestrowanego.Stowarzyszenia zwyke nie maj wielu uprawnie, jakie przysugu-

j stowarzyszeniu zarejestrowanemu: nie maj osobowoci praw-nej, nie mog powoywa oddziaw, czy si w zwizki, zrzesza

osb prawnych, prowadzi dziaalnoci gospodarczej ani przyjmo-wa darowizn, spadkw i zapisw, czy te otrzymywa dotacji i ko-rzysta z ofiarnoci publicznej (poprzez zbirki).Stowarzyszeniom zwykym podobnie jak innym organizacjom spo-ecznych przyznana jest zdolno sdowa i zdolno do czynnociprocesowych w postpowaniu cywilnym. Stowarzyszenia te mogte wystpowa jako strona w toczcym si postpowaniu admini-stracyjnym.

ZWIZEK STOWARZYSZEUstawa Prawo o stowarzyszeniach przewiduje w art. 22 moliwotworzenia zwizkw stowarzysze.Zwizek stowarzysze mog utworzy co najmniej trzy zarejestro-wane (majce osobowo prawn) stowarzyszenia oraz inne oso-

Stowarzyszenia zwykenie s rejestrowane(jedynie zgaszane

starocie) i nie majosobowoci prawnej.

Nie musz mie statutu(jedynie regulamin).

Nie mog przyjmowadotacji, darowizn anipienidzy ze zbirek.

Stowarzyszenia,w liczbie, co najmniejtrzech, mog zaoy

zwizek stowarzysze.



41/136

by prawne. Oprcz stowarzysze czonkami zaoycielami zwizkustowarzysze mog by take inne osoby prawne niemajce celwzarobkowych (non-profit). Jednake nie jest moliwe utworzeniezwizku stowarzysze przez np. same fundacje. W obecnym syste-mie prawnym brak jest odpowiedniej formy prawnej dla zrzeszaniasi fundacji.Osoby prawne majce cele zarobkowe mog by jedynie czonkamiwspierajcymi zwizku stowarzysze.Zwizek stowarzysze podlega tym samym przepisom co stowarzy-szenie.

STOWARZYSZENIA A FUNDACJE

STOWARZYSZENIA FUNDACJE

Czonkw zaoycieli musi by co najmniej 15,zazwyczaj musz by to penoletni obywatelepolscy. Osoba prawna moe by jedyniewspierajcym czonkiem stowarzyszenia niema prawa gosu w organach stowarzyszenia.Czonkowie zakadaj stowarzyszenie nazebraniu zaoycielskim. Protok z tego zebraniawysyany jest do sdu rejestracyjnego.

Zaoycielem fundacji moe by osoba lub osobyprywatne, bez wzgldu na obywatelstwoi miejsce zamieszkania oraz osoby prawne.Osoba (osoby) te, zwana fundatorem, musizoy, w formie aktu notarialnego, owiadczeniewoli o ustanowieniu fundacji.Fundacja moe by te ustanowionaw testamencie.Nie mona by czonkiem fundacji, a jedyniedziaa w jej organach.

Stowarzyszenie jest korporacj, tj. zrzeszeniemosb, ktre chc zrealizowa okrelone wsplnezadania.Podstaw dziaania stowarzyszenia dobrowolnej korporacji o celach niezarobkowychs ludzie (czonkowie), a nie majtek.

Podstaw dziaania fundacji jest majtek,przeznaczony przez zaoyciela lub zaoycieli,tj. fundatorw, na okrelone cele.

Zaoyciele i czonkowie

Majtek

DEFINICJA ORGANIZACJI POYTKU PUBLICZNEGOUstawa o dziaalnoci poytku publicznego i o wolontaria-cie wprowadzia od 2004 roku nowy rodzaj statusu organi-zacji pozarzdowych: status organizacji poytku publicznego. Takiewyodrbnienie nie jest pomysem tylko polskim w takiej czy innejformie spotyka si go w wielu krajach.Na przykad w USA istnieje ponad 20 kategorii podatkowych, opisu-

jcych dziaania non-profit (a jedna z nich tzw. 501(c)(3) odpowiada-

j funkcjonalnie statutowi OPP). Podobnie w Anglii ju od 1601 rokuwyodrbniane s tzw. charities (jest ich okoo 150 tys.). Na Wgrzechpoytek publiczny ma nawet charakter dwustopniowy (nie do eistniej organizacje poytku publicznego, to wewntrz tej grupy wy-odrbnia si grup wyszej uytecznoci publicznej).



42/136

Idea wyodrbnienia organizacji poytku publicznego bierze siz rozrnienia dwch typw organizacji. Pierwszy to organizacjeadresujce swe dziaania wycznie do swoich czonkw (organiza-cje wzajemnociowe, tzw. members serving). Drugi to te, ktre kie-ruj swe dziaania take do innych osb i dostarczaj dbr publicz-nych (organizacje poytku publicznego public benefit).Z zasady organizacje poytku publicznego maj szerszy zakres przy-wilejw (np. w systemie podatkowym) ni pozostae organizacje.Uzasadnieniem dla tego rodzaju rozumowania jest fakt, e orga-nizacje, dostarczajc dbr publicznych, odciaj w tych funkcjachpastwo. W polskiej Ustawie warunek ten jest opisany jako prowa-dzenie dziaalnoci statutowej na rzecz ogu spoecznoci.

Organizacja pozarzdowa staje si organizacjpoytku publicznego, gdy zarejestruje status

poytku publicznego.

Kto moe mie status poytku publicznegoO miano organizacji poytku publicznego mog ubiega si, oprczorganizacji pozarzdowych, rwnie podmioty zrwnane w pra-wach z organizacjami pozarzdowymi, czyli tzw. organizacje ko-cielne i stowarzyszenia jednostek samorzdu terytorialnego. Mu-sz one spenia okrelone w Ustawie warunki (zob. niej).

Warunek prowadzenia okrelonej dziaalnociO status poytku publicznego mog ubiega si organizacje, ktreprowadz wycznie dziaalno w zakresie wymienionych w art. 4Ustawy, cile okrelonych dziedzin jest to tzw. dziaalno poyt-ku publicznego, w Ustawie nazwana te sfer zada publicznych.

Dziaalno poytku publicznego (sfera zada publicznych)obejmuje: pomoc spoeczn, w tym pomoc rodzinom i osobom w trudnej sy-tuacji yciowej oraz wyrwnywanie szans tych rodzin i osb,

zapewnienie zorganizowanej opieki byym onierzom zawodo-wym, ktrzy uzyskali uprawnienie do emerytury wojskowej lubwojskowej renty inwalidzkiej, inwalidom wojennym i wojskowymoraz kombatantom, dziaalno charytatywn, podtrzymywanie tradycji narodowej, pielgnowanie polskocioraz rozwj wiadomoci narodowej, obywatelskiej i kulturowej, dziaalno na rzecz mniejszoci narodowych, ochron i promocj zdrowia,

dziaanie na rzecz osb niepenosprawnych, promocj zatrudnienia i aktywizacji zawodowej osb pozostaj-cych bez pracy i zagroonych zwolnieniem z pracy, upowszechnianie i ochron praw kobiet oraz dziaalno na rzeczrwnych praw kobiet i mczyzn,



43/136

dziaalno wspomagajc rozwj gospodarczy, w tym rozwjprzedsibiorczoci, dziaalno wspomagajc rozwj wsplnot i spoecznocilokalnych, nauk, edukacj, owiat i wychowanie, krajoznawstwo oraz wypoczynek dzieci i modziey, kultur, sztuk, ochron dbr kultury i tradycji, upowszechnianie kultury fizycznej i sportu, ekologi i ochron zwierzt oraz ochron dziedzictwa przyrodni-czego, porzdek i bezpieczestwo publiczne oraz przeciwdziaanie pato-logiom spoecznym, upowszechnianie wiedzy i umiejtnoci na rzecz obronnocipastwa, upowszechnianie i ochron wolnoci i praw czowieka oraz

swobd obywatelskich, a take dziaa wspomagajcych rozwjdemokracji, ratownictwo i ochron ludnoci, pomoc ofiarom katastrof, klsk ywioowych, konfliktw zbroj-nych i wojen w kraju i za granic, upowszechnianie i ochron praw konsumentw, dziaania na rzecz integracji europejskiej oraz rozwijania kontak-tw i wsppracy midzy spoeczestwami, promocj i organizacj wolontariatu, dziaalno wspomagajca technicznie, szkoleniowo, informacyj-nie lub finansowo organizacje pozarzdowe oraz jednostki kocielne(jeeli ich cele statutowe obejmuj prowadzenie dziaalnoci poyt-ku publicznego) w wyej wymienionej dziaalnoci.

Uprawnienia organizacji poytku publicznegoPosiadanie statusu organizacji poytku publicznego wie si z r-nymi uprawnieniami. Najbardziej znanym przywilejem jest mo-liwo korzystania z odpisu 1% podatku od podatnikw, ponadtoprzysuguj jej zwolnienia i obniki w podatku od nieruchomoci,

jest zwolniona z opaty skarbowej oraz opat sdowych oraz z podat-ku od czynnoci cywilnoprawnych.Przysuguj jej te preferencje przy nabywaniu prawa uytkowanianieruchomoci nalecych do Skarbu Pastwa. Moe korzysta z pra-cy poborowych, odbywajcych sub zastpcz. Ma take prawo donieodpatnego informowania o swojej dziaalnoci w publicznymradiu i telewizji i moe angaowa do prowadzenia zbirek publicz-nych maoletnich poniej 16 lat.

Obowizki organizacji poytku publicznegoW zamian za to organizacja majca status poytku publicznego musizapewni przejrzysto dziaania organizacji, wewntrzn kontroloraz zabezpieczy si przed wyprowadzaniem majtku z organizacji odpowiednie zapisy powinny by wprowadzone do statutu. S to np.

Organizacja poytkupublicznego1. moe by niwycznie organizacjapozarzdowa,organizacja kocielnalub stowarzyszenie

jednostek samorzduterytorialnego2. jej dziaalnostatutowa musi bydziaalnoci poytkupublicznego w sferzezada publicznych3. musi prowadzidziaalno dlaogu spoecznocilub okrelonejgrupy, ktra zostaawyodrbniona

ze wzgldu naszczeglnie trudnsytuacj yciow lubmaterialn w stosunkudo spoeczestwa4. musi miekolegialny organkontroli lub nadzoru,a osoby w nimzasiadajce muszspenia okrelonekryteria5. musi stosowasi do zakazw,dotyczcychprzejrzystocii majtku organizacji,ktre powinny byzapisane w statucie6. moe prowadzidziaalnogospodarcz7. musi byzarejestrowanaw Krajowym Rejestrze

Sdowym.



44/136

zakazy udzielania poyczek, wykorzystywania majtku organizacjiczy zakupu towarw od czonkw organizacji lub ich krewnych.Organizacja taka musi sporzdza i upublicznia roczne sprawoz-dania z dziaalnoci (merytoryczne i finansowe), ktre powinno byzoone ministrowi waciwemu ds. zabezpieczenia spoecznegooraz do KRS. Poza tym organizacja poytku poddana jest szczegl-nemu nadzorowi ministra do spraw zabezpieczenia spoecznego.

Kto nie moe mie statusu poytku publicznegoMoliwoci ubiegania si o ten status nie maj: partie polityczne;zwizki zawodowe i organizacje pracodawcw; samorzdy zawodo-we; fundacje, ktrych jedynym fundatorem jest Skarb Pastwa lub

jednostka samorzdu terytorialnego, (chyba e przepisy odrbnestanowi inaczej, majtek tej fundacji nie jest w caoci mieniempastwowym, mieniem komunalnym lub mieniem pochodzcym

z finansowania rodkami publicznymi w rozumieniu ustawy o fi-nansach publicznych lub fundacja prowadzi dziaalno statutoww zakresie nauki, w szczeglnoci na rzecz nauki); fundacje utwo-rzone przez partie polityczne; spki dziaajce na podstawie prze-pisw o kulturze fizycznej.

INNE USTAWYOdrbnymi ustawami regulowana jest dziaalno poje-dynczych organizacji nale do nich m.in. Polski Czerwo-

ny Krzy, Polski Komitet Pomocy Spoecznej, Polski Zwizek owiec-ki, Zwizek Ochotniczej Stray Poarnej.

WOLONTARIATMiar, ktr czsto stosuje si i ktra najtrafniej by moeopisuje rozpowszechnienie postaw spoecznikowskich

w spoeczestwie, jest czstotliwo podejmowanych przez obywa-teli dobrowolnych i bezinteresownych dziaa na rzecz innych.

Te bezinteresowne i dobrowolne dziaania nazywane s wolonta-riatem.

Pojcie wolontariatuJedn z pierwszych definicji wolontariatu sformuowao warszaw-skie Centrum Wolontariatu, ktre wyszczeglnio najwaniejszecechy tej formy aktywnoci: wolontariat to dobrowolna, wiado-ma i bezpatna dziaalno na rzecz innych, wykraczajca poza wi-zi koleesko-rodzinne.

Natomiast Ustawa o dziaalnoci poytku publicznego i o wolonta-riacie (czsto potocznie nazywana ustaw o wolontariacie) wska-zuje, e wolontariusz to osoba, ktra ochotniczo i bez wynagrodze-nia wykonuje wiadczenia na zasadach okrelonych w ustawie.

Wolontariat todobrowolna, wiadomai bezpatna dziaalno

na rzecz innych,wykraczajca poza

wizi koleesko-rodzinne.



45/136

Kto moe by wolontariuszemWolontariuszem moe by kady bez wzgldu na wiek (wyjtek sta-nowi placwki opiekuczo-wychowawcze; ukoczenie 18 lat jest cz-sto wymagane w szpitalach), wyksztacenie, status materialny itp.

Przepisy zwizane z wolontariatemUstawia o dziaalnoci poytku publicznego i o wolontariacie,w Dziale III okrela prawa i obowizki wolontariuszy oraz organiza-cji i instytucji mogcych korzysta z ich wiadcze. nie praca: to, co robi wolontariusz nie jest wedle prawa stosun-kiem pracy, tylko stosunkiem cywilnoprawnym, dlatego w Ustawie

jest mowa o wiadczeniu wolontariusza, a nie o pracy; porozumienie: wolontariusz, ktry wsppracuje z organizacjduej ni 30 dni, zawiera z ni pisemne porozumienie i jest objtyubezpieczeniem od nastpstw nieszczliwych wypadkw, ktrego

kosztu nie ponosi organizacja; moliwo ubezpieczenia: w sytuacji, kiedy ochotnik nie ma pra-wa do ubezpieczenia zdrowotnego, organizacja moe, ale nie musi,opaci mu skadk na to ubezpieczenie; moliwo patnych delegacji i diet: organizacja moe pokrywakoszty delegacji subowych i diet. Jednak wolontariusz moe na pi-mie zwolni organizacj z caoci lub czci tych wiadcze; moliwo ponoszenia kosztw i opacenia szkole: organiza-cja moe take pokrywa inne koszty zwizane z wykonywaniemwiadczenia oraz koszty szkolenia.

Kto moe przyj wolontariuszyZgodnie z Ustaw wolontariusze mog pracowa w instytucjachpublicznych i jednostkach im podlegych (centralnych, np. w mini-sterstwach, i samorzdowych, np. w urzdach gmin, szkoach), or-ganizacjach pozarzdowych (np. fundacjach, stowarzyszeniach),

jednostkach dziaajcych w na podstawie przepisw regulujcychstosunek pastwa do Kocioa katolickiego oraz innych kociow(np. w tzw. organizacjach kocielnych). Natomiast wolontariusze nie

mog pracowa w podmiotach gospodarczych.

Rozwj wolontariatuStowarzyszenie Klon/Jawor, Centrum Wolontariatu, firma SMG/KRC, A Millward Brown Company od trzech lat systematycznie prze-prowadzaj w Polsce badania dotyczce wolontariatu i filantropii.Dziki tym badaniom, prowadzonym na reprezentatywnej prbiedorosych Polakw, moliwe jest ledzenie dynamiki rozwoju wolon-tariatu.

W okresie czterech lat 2001 2004 systematycznie wzrastaa liczbawolontariuszy: 2001 10%, 2002 11,1%, 2003 17,7%.W 2004 roku 18,3%, czyli 5,4 mln dorosych Polakw zadeklarowa-o, e wiadczyo pomoc na rzecz organizacji pozarzdowych, grup,zwizkw, ruchw spoecznych i religijnych.

Wolontariuszemog pracowaw instytucjachpublicznychi organizacjachpozarzdowych.Wolontariuszem nie

jest osoba pracujcabez wynagrodzenia

w firmie komercyjnej!

W 2004 5,4 mlndorosych Polakwbezpatnie pomagaornym grupom,stowarzyszeniom,fundacjom, ruchomspoecznymi religijnym.



46/136

Kady moe zosta wolontariuszemKady: prawnik, pielgniarka, pedagog, doradca finansowy, iny-nier budowlany, mechanik znajd co dla siebie. Jest to sposb, abypodzieli si swoj wiedz i dowiadczeniem zawodowym albooderwa si cakowicie od pracy i rozwija swoje pasje. Kady musi

jednak znale dla siebie waciwe zajcie, ktre da mu prawdziwsatysfakcj. Wolontariat nie moe wiza si z przymusem i niech-ci, wtedy traci swj sens.Badania (i obserwacje) wskazuj,, e coraz wicej wolontariuszypracuje w szkoach, przedszkolach, orodkach integracyjnych, wie-tlicach socjoterapeutycznych, orodkach pomocy spoecznej, orod-kach kultury, muzeach itp. Lista miejsc, gdzie mog pomaga wo-lontariusze, jest bardzo duga. Wykonuj oni bardzo szeroki zakresprac: poczwszy od pomocy specjalistycznej w zakresie prawa, za-rzdzania czy psychologii poprzez tworzenie baz danych, prowa-

dzenie kampanii spoecznych, serwisw internetowych, pomocw terapii dzieci niepenosprawnych, a skoczywszy na pomocyw organizowaniu zaj pozalekcyjnych, prowadzeniu biura czyzbirek ywnoci. Wolontariusze pomagaj dzieciom niepeno-sprawnym, dziaaj w centrach kultury, przyczyniaj si do prze-strzegania praw czowieka i ochrony rodowiska.

Wolontariat jest wspania szans na zdobycie nowych umiejt-noci, na poznanie ciekawych ludzi i wiata. Moe by sposobemna samotno albo twrcze przetrwanie okresu bezrobocia. Pozwa-la oderwa si od codziennych obowizkw albo przygotowa sido przyszej pracy. Dla jednych jest pocztkiem kariery zawodowej,dla drugich jej uwieczeniem. Uwraliwia na potrzeby drugiegoczowieka i tworzy przestrze do fundamentalnego wyboru: wi-cej mie czy bardziej by.

Gdzie szuka informacjiAby zosta wolontariuszem wystarczy rozejrze si wok siebiei odwiedzi najblisz szko, szpital, orodek pomocy spoecznej,

stowarzyszenie itp. W znalezieniu zajcia mog take pomc cen-tra wolontariatu, ktre znajduj si w wielu miastach (informacjeo nich znale mona np. na stronie www.wolontariat.org.pl). Sone swoistym porednikiem midzy wolontariuszami a instytucja-mi, ktre chc skorzysta z ich pomocy. Czsto organizuj szkoleniana temat wolontariatu zarwno dla ochotnikw, jak i koordynato-rw pracy wolontariuszy w organizacjach.Warto take odwiedzi nastpujce strony internetowe:www.wolontariat.ngo.pl

www.wolontariat.org.plwww.wosp.org.plwww.caritas.org.plwww.pck.org.plwww.pah.ngo.pl


Ciekawe stronyinternetowe:

www.wolontariat.ngo.plwww.wolontariat.org.pl

www.wosp.org.plwww.caritas.org.pl

www.pck.org.plwww.pah.ngo.pl


47/136

RODZAJE DZIAALNOCIPROWADZONEJ PRZEZ ORGANIZACJE POZARZDOWEDZIAALNO STATUTOWADziaalno statutowa to dziaalno organizacji pozarzdowej zgodna z jej statutem, w ktrym wymienione s cele dziaalnocioraz wskazane sposoby ich realizacji.

Dziaalno statutowa prowadzona przez organizacje pozarzdo-we moe mie charakter dziaalnoci nieodpatnej i dziaalnociodpatnej.Rozrnienie to wprowadzia Ustawa o dziaalnoci poytku publicz-nego i o wolontariacie, formuujc kategori odpatnej dziaalnocipoytku publicznego, ktra jest dziaalnoci statutow i nie jesttraktowana jako dziaalno gospodarcza. Zarwno dziaalno nie-odpatna, jak i dziaalno odpatna jest dziaalnoci nienastawio-

n na zysk, a wic dziaalnoci not for profit.

DZIAALNO STATUTOWA NIEODPATNA(NIEODPATNA DZIAALNO POYTKU PUBLICZNEGO)Dziaalnoci nieodpatn poytku publicznego jest taka dziaal-no, za ktr organizacja nie pobiera opat (wynagrodzenia). Jest towic klasyczna dziaalno statutowa.Zatem organizacja najpierw z rnych rde pozyskuje rodki finan-sowe na swoj dziaalno (wystpuje o dotacje, poszukuje darczy-cw, sponsorw, organizuje zbirki publiczne), korzysta z pracy wo-lontariuszy, a nastpnie nieodpatnie wiadczy usugi na rzecz swoichklientw (np. organizuje szkolenia, za ktre uczestnicy nie musz pa-ci, drukuje bezpatne publikacje, wydaje darmowe posiki itp.).Rodzaje dziaalnoci musz mieci si w sferach poytku publiczne-go (sferach zada publicznych, opisanych w Ustawie o dziaalnocipoytku publicznego, patrz str. 42).

DZIAALNO STATUTOWA ODPATNA(ODPATNA DZIAALNO POYTKU PUBLICZNEGO)

Dziaalnoci odpatn poytku publicznego jest dziaalno statu-towa organizacji pozarzdowej, mieszczca si w zestawie zada pu-blicznych, opisanych w Ustawie o poytku, za ktr organizacja po-biera opaty (wynagrodzenie).W jej ramach organizacja za swe usugi czy produkty (np. szkoleniaczy publikacje) pobiera opaty, ktrych wysoko nie moe by wy-sza od wartoci bezporednich kosztw tej dziaalnoci. Dziaalnoodpatna polega wic na sprzeday usug i towarw po kosztach ichwyprodukowania organizacja nie zarabia na tym, tylko uzyskuje

zwrot poniesionych nakadw w tym celu naley dokona kalku-lacji kosztw. Dziaalno odpatna nie musi by zarejestrowana, alemusi by wyodrbniona ksigowo. W organizacjach prowadzcychdziaalno odpatn limitowane s wynagrodzenia osb w nich za-trudnionych.


Dziaalno statutowaprowadzonaprzez organizacjepozarzdowe moemie charakterdziaalnocinieodpatnej

i dziaalnociodpatnej.


48/136

Ustawa o dziaalnoci poytku publicznego i o wolontariacie prze-widuje dwa szczeglne rodzaje dziaalnoci odpatnej poytku pu-blicznego:1. Sprzeda towarw lub usug wytworzonych lub wiadczonychprzez osoby bezporednio korzystajce z dziaalnoci poytku pu-blicznego, w szczeglnoci w zakresie rehabilitacji oraz przystoso-wania do pracy zawodowej osb niepenosprawnych.2. Sprzeda przedmiotw darowizny na cele prowadzenia dziaal-noci poytku publicznego.

DZIAALNO GOSPODARCZAPomimo e organizacje pozarzdowe z definicji s podmiotami nie-dziaajcymi w celu osignicia zysku, to zarwno stowarzyszenia,

jak i fundacje mog prowadzi dziaalno gospodarcz. Jednakeich podstawowym celem jest zawsze prowadzenie dziaalnoci sta-

tutowej. Dziaalno gospodarcza jest jedynie dziaalnoci ubocz-n, suc pozyskiwaniu rodkw finansowych na prowadzeniedziaalnoci statutowej. A wic zysk nie moe by dzielony np. mi-dzy czonkw stowarzyszenia.Aby mie moliwo prowadzenia dziaalnoci gospodarczej ko-nieczne jest zarejestrowanie si organizacji w rejestrze przedsi-biorcw Krajowego Rejestru Sdowego. Z chwil dokonania wpisu(rejestracji) organizacja staje si przedsibiorc.

W odniesieniu do jednego typu dziaa mona prowadzi dziaal-no odpatn i nieodpatn nie mona natomiast czy dziaal-noci odpatnej i gospodarczej w tej samej dziedzinie, np. wydawa-nie publikacji nie moe by po czci dziaalnoci odpatn, a poczci dziaalnoci gospodarcz.

OBOWIZKI STOWARZYSZE I FUNDACJIOrganizacje pozarzdowe, ktre s zarejestrowanymi oso-bami prawnymi (stowarzyszeniami czy fundacjami), maj

obowizki prawne, podobnie jak i inne instytucje.

PODSTAWOWE NUMERY REJESTROWEOrganizacje rejestrujce si w Krajowym Rejestrze Sdowym KRSuzyskuj wpis i numer rejestrowy. Musz te uzyska numer NIP(w Urzdzie Skarbowym) oraz REGON (w Regionalnym UrzdzieStatystycznym).Krajowy Rejestr Sdowy KRS jest oglnopolskim rejestrem prowa-dzonym przez sdy rejestrowe, a cilej przez wydziay gospodarcze

sdw rejonowych, ktre znajduj si w 20 miastach (gwnie wo-jewdzkich). Rejestr ten skada si z: rejestru przedsibiorcw, rejestru stowarzysze, innych organizacji spoecznych i zawo-dowych, fundacji oraz publicznych zakadw opieki zdrowotnej

Organizacje mogprowadzi dziaalno

gospodarcz. Zyskmusi by przeznaczony

na cele statutowe

organizacji.



49/136

(w tym rejestrze s rwnie zamieszczane informacje o spenieniuprzez organizacj warunkw okrelonych w ustawie o dziaalnocipoytku publicznego i o wolontariacie, a wic o uzyskaniu statusuOPP), rejestru dunikw niewypacalnych.Rejestr jest jawny dane w nim zawarte dostpne s zatem dla ka-dego. Udostpnia je Centralna Informacja Krajowego Rejestru Sdo-wego, ktrej oddziay dziaaj przy sdach rejonowych.Tam wydawane s odpisy, wycigi i zawiadczenia oraz informacjeo danych zawartych w Rejestrze kademu, kto tego zada (odpatnie).

Organizacje pozarzdowe rejestruj si poprzez zoenie w KRSwniosku o rejestracj na specjalnym formularzu wraz z zaczni-kami formularzami oraz dokumentami. W KRS rejestrowany jestrwnie status poytku publicznego i dziaalno gospodarcza sto-

warzysze i fundacji.

KSIGOWOWszystkie zarejestrowane stowarzyszenia i fundacje musz prowa-dzi ksigowo, nawet wtedy, gdy jedyny ich przychd to skadkiczonkowskie.Kadego roku stowarzyszenia i fundacje powinny sporzdzi spra-wozdanie finansowe (skadajce si z bilansu, rachunku wynikworaz informacji dodatkowej). Sprawozdanie to jest obowizkowo wy-syane Urzdowi Skarbowemu. Organizacje prowadzce dziaalnogospodarcz musz wysya sprawozdania finansowe do KRS.W organizacjach nieprowadzcych dziaalnoci

elementarz iii sektora

Documents