19 Austos 2010 PEREMBE

Enerji Piyasas Dzenleme Kurumundan:

ELEKTRK EBEKE YNETMEL BRNC KISIMGenel Esaslar

BRNC BLMAma, Kapsam, Dayanak ve Tanmlar

AmaMADDE 1- (1) Bu Ynetmeliin amac; elektrik iletim sisteminin gvenilir ve dk maliyetli olarak planlanmas, iletilmesi ve sistem kararllnn salanmasnda uygulanacak standartlara ilikin usul ve esaslarn belirlenmesi ile tketicilere kaliteli ve yeterli elektrik enerjisi arz edilebilmesi iin uygulanacak arz gvenilirlii ve kalitesi koullarnn belirlenmesidir. Kapsam

MADDE 2- (1) Bu Ynetmelik, TEA, iletim sistemi kullanclar ve datm sistemine bal olan ancak iletim sistemini etkileyen dier kullanclarn ykmllklerini, uymalar gereken tesis tasarm ve iletme kurallarn ve iletim sisteminin planlanmas ve sistem gvenliine ilikin koullarn dikkate alnarak iletilmesi iin uyulmas gereken hususlar kapsar.

DayanakMADDE 3- (1) Bu Ynetmelik, 14/3/2013 tarihli ve 6446 sayl Elektrik Piyasas Kanununa dayanlarak hazrlanmtr.

Tanmlar

MADDE 4- (1) Bu Ynetmelikte geen;

a) Acil durum: Bu Ynetmelik, TEAn lisans ve ilgili mevzuatn dier hkmleri erevesinde, sistem kararll ve emniyeti asndan tehlike arz eden durumlar,

b) Acil durum bildirimi: Acil durumlarda iletim sisteminin iletme gvenliini korumak iin retim faaliyeti gsteren tzel kiilere ve/veya dier kullanclara ykmllkler getiren ve telefon, faks, paks, PYS gibi iletiim aralar kullanlarak MYTM ve/veya BYTM tarafndan iletilen bildirimi,

c) Ada: letim sisteminin geri kalan ksm ile elektriksel balants olmayan, bamsz alan alt sistemlerini,

) Ana bara: Fiderlerin kendi kesicisi ve ayrclar ile bal olduu baray,d) Ana enterkonnekte sistem: Kullanc devreleri hari olmak zere, iletim sisteminin 400 kV ve 154 kV elemanlarn,

e) Anlk talep kontrol: Sistem frekansnn TEA tarafndan belirlenen frekans kademesine dmesi halinde anlk talep kontrol hizmetine ilikin yan hizmet anlamas kapsamnda yer alan tketim tesislerinin yklerinin anlk talep kontrol rleleri ile otomatik olarak kesilmesini,

f) Anlk talep kontrol rlesi: Frekansn nceden belirlenen iletme deerlerinin altna dmesi durumunda anlk talep kontrol hizmeti salamak amacyla tketim tesislerinin yklerinin kesilmesi iin kesicilere ama kumandas veren tehizat,

g) Arz kapasitesi kayb: Elektrik retim ve iletim sisteminde, ortaya kan arz kapasitesindeki azalmay,

) Ar ikazl alma: Sistem geriliminin belirlenen iletme deerlerinin altna dmesi durumunda senkron kompansatrlerin ve/veya jeneratrlerin ikaz akmlarnn artrlmasn,

h) Ayrc: Yksz elektrik devrelerini ap kapamak iin kullanlan tehizat,

) Azami primer rezerv kapasitesi: 200 mHzlik basamak frekans deiimi durumunda en ge 30 saniye ierisinde gerekletirilebilecek azami k gc deiimini,

i) Balant anlamas: Bir retim irketi, datm irketi ya da tketicinin iletim sistemine ya da datm sistemine balant yapmas iin yaplan genel ve zel hkmleri ieren anlamay,

j) Balant noktas: Kullanclarn balant anlamalar uyarnca sisteme balandklar saha veya irtibat noktasn,

k) Balant talebi: Kullancnn, tesis ve/veya tehizatnn iletim sistemindeki belli bir noktaya balanmasna ilikin isteini,

l) Bara: Ayn gerilimdeki elektrik enerjisinin topland ve datld dzenei,

m) Bara kuplaj: Ayn gerilim seviyesindeki farkl iki barann yalnzca ayrc ya da kesicili tam bir fiderle ve gerektiinde seri reaktr yardm ile birbirine balanmasn,

n) Bekleme yedei hizmeti: Devre harici olan ve retim kapasitesini dengeleme g piyasas vastasyla sunamayan ve TEA tarafndan belirlenen devreye girme sresi iinde devreye girmek zere emre amade durumda bekleyen retim tesislerinin sistem iletmecisi tarafndan devreye alnmasn,

o) Besleme noktas: letim ve/veya datm sistemi zerinde mterilere elektrik enerjisi salanan noktay,

) Blok: Kombine evrim retim tesisleri iin, birlikte yk alabilen ve yk atabilen birden ok gaz trbini ve jeneratr ile bunlarn besledii buhar trbin ve jeneratrn,

p) Blgesel kapasite kiralama: Sistem gvenilirliinin muhafaza edilmesini teminen ve yeterli kapasite olmamas nedeniyle oluabilecek blgesel sistem ihtiyalarn karlamak zere, yeni retim tesislerinin kapasitelerinin ve/veya mevcut retim tesislerine eklenen nitelerin kapasitelerinin TEA tarafndan dzenlenen ihaleler vastasyla kiralanmasn,

r) Blgesel Yk Tevzi Merkezi (BYTM): TEA bnyesinde yer alan Trkiye elektrik enterkonnekte sisteminin snrlar belirlenmi bir blgesinin retim, iletim ve tketim ynnden gvenli, kaliteli ve ekonomik olarak iletmesini yapan, iletme manevralarnn koordinasyonunu MYTM ile koordineli olarak yapan/yaptran kontrol merkezini,

s) aprazlama: letim hattnn faz empedanslarnn dengelenebilmesi iin iletkenlerin, hattn uzunluunun yaklak 1/3 ve 2/3 oranndaki noktalarnda birbirleri ile yer deitirmesini,

) ok devreli hatlar: Ayn gerilimli birden fazla hattn ayn direk zerinde bulunduu hatlar,

t) Datm: Elektrik enerjisinin 36 kV ve altndaki hatlar zerinden naklini,

u) Datm blgesi: Bir datm lisansnda tanmlanan blgeyi,

) Datm sistemi: Bir datm irketinin, lisansnda belirlenmi datm blgesinde ilettii elektrik datm tesisleri ve ebekesini,

v) Datm sistem iletmecisi: Bal bulunduu datm blgesi snrlar ierisinde datm sisteminin iletiminden sorumlu datm lisans sahibi tzel kiiyi,

y) Datm irketi: Belirlenen bir blgede elektrik datm ile itigal eden tzel kiiyi,

z) Datm tesisi: letim tesislerinin ve datm gerilim seviyesinden bal retim ve tketim tesislerine ait alt sahalarnn bittii noktadan sonraki nihayet direinden itibaren, alak gerilim seviyesinden bal tketicilerin yap bina giri noktalarna kadar, bina giri ve saya aras hari, elektrik datm iin tehiz edilmi tesis ve tehizat ile datm irketince tehiz edilen ya da devralnan sayalar,

aa) Dalgal yk: Farkl genliklerde kesintili akm eken ve ebeke geriliminin dalga eklini bozan deiken empedansl yk,

bb) Dengeleme: Elektrik enerjisi arz ve talebini dengede tutmak amacyla yrtlen faaliyetleri,cc) Dengeleme birimi: Dengeleme ve uzlatrma ilemlerini dzenleyen ilgili mevzuatta tanmlanan, dengelemeye katlabilecek bir retim veya tketim tesisini ya da retim veya tketim tesisinin bir blmn,

) Dengeleme g piyasas: Arz ve talebin gerek zamanl olarak dengelenmesi amacna hizmet etmek zere, 15 dakika ierisinde gerekletirilebilen k gc deiimi ile elde edilen yedek kapasitenin al-satnn gerekletii ve sistem iletmecisi tarafndan iletilen organize toptan elektrik piyasasn,

dd) Dengeleme mekanizmas: kili anlamalar tamamlayc nitelikte ve gn ncesi piyasas, gn ii piyasas ile gerek zamanl dengelemeden oluan faaliyetleri,

ee) Devre d olma: Tesis ve/veya tehizatn bir parasnn bakm, onarm veya bir arza nedeniyle otomatik veya elle devre d olmasn,

ff) Dk frekans rlesi: Frekansn nceden belirlenen iletme deerlerinin altna dmesi durumunda tketim tesislerinin yklerinin kesilmesi iin kesicilere ama kumandas veren tehizat,

gg) Dk ikazl alma: Sistem geriliminin bu Ynetmelikte belirlenen iletme deerlerinin stne kmas durumunda senkron kompansatrlerin ve/veya jeneratrlerin ikaz akmlarnn drlmesini,

) Ekip efi veya sorumlusu: Tehizat zerinde yaplacak bir almadan nce gerekli gvenlik nlemlerini alan veya aldrtan, tehizat zerinde yaplacak almalar yrten, almalarn bitiminde de bu nlemlerin kaldrlmasn salayan ve tehizatn tekrar servise alnabileceini ilgili birimlere bildiren personeli,

hh) Elektrik kesme: Tesis ve/veya tehizatn elektriinin kesici ve ayrclar yardm ile her ynden kesilmesini,

) Enerji depolama sistemleri: Elektrik enerjisini; mekanik, hidrolik, elektrokimyasal, kimyasal, elektriksel ve termal enerji depolama sistemleri yardmyla farkl biimlere dntrerek snrl kapasitede srekli depolayabilen istenildii zaman enerjisini sisteme verebilen veya sistemden enerji ekebilen, enerjiyi srekli sirkle edebilen, hzl tepki verebilen sistemleri, ii) Enerji iletim hatt (EH): Yksek Gerilim (YG) enerji iletiminde kullanlan havai hatlar ve/veya g kablolarndan oluan tesisi,

jj) Enterkonneksiyon: letim ve datm sistemlerinin toplamndan oluan ulusal elektrik sisteminin dier bir lkeye ait elektrik sistemine balanmasn,

kk) ENTSO-E :Avrupa Elektrik letim Sistemi letmecileri Birliini,

ll) Faz dengesizlii: Elektrik sisteminde belli bir noktada faz gerilimleri arasndaki genlik ve faz alarnn birbirlerinden farkl olmasn,

mm) Fider: Bir merkez barasndan kullancya enerji tayan hat veya kablo klarn,

nn) Fliker: Ykteki dalgalanmalar nedeniyle ortaya kan ve aydnlatma armatrlerinde krpmaya yol aarak rahatszlk hissi yaratan 50 Hz altndaki gerilim salnmlarn,

oo) Fliker iddeti: Fliker gerilim salnmlarnn uluslararas standartlara gre tanmlanan ve bu standartlara gre llen dzeyini,

) Frekans: Sistemdeki alternatif akmn Hertz olarak ifade edilen bir saniyedeki devir saysn,

pp) Gerek zamanl dengeleme: Aktif elektrik enerjisi arz ve talebini gerek zamanl olarak dengede tutmak amacyla, sistem iletmecisi tarafndan yrtlen faaliyetleri,

rr) Gerilim ani deiimleri: Bir anahtarlama ileminin ardndan, geici rejim artlar snmlendikten sonra ve gerilim reglatrleri ve statik VAR kompansatrlerinin almasn takiben, kademe ayarlar ve dier anahtarlama ilemleri yaplmadan nce gerilimde ortaya kan deiimi,

ss) Gerilim dalga ekli bozulmas: Gerilimin sinsoidal eklinde meydana gelen bozulmay,

) Gerilim reglatr: Jeneratrlerin k gerilimini ayarlayan tehizat,

tt) G faktr: Aktif gcn grnen gce olan orann,

uu) G kalitesi lm periyodu: IEC 61000-4-30da tanmlanan bir haftalk kesintisiz lm zamann,

) G sistemi dengeleyicileri: kaz seviyesi, hz, frekans, g veya bunlarn kombinasyonunu girdi deikenleri olarak kullanp, gerilim reglatr yoluyla g salnmlarn azaltacak ekilde senkron jeneratr ve trbini kontrol eden tehizat,

vv) Gn ncesi piyasas: Bir gn sonras teslim edilecek uzlatrma dnemi baznda elektrik enerjisi al-sat ilemleri iin kurulan ve piyasa iletmecisi tarafndan iletilen organize toptan elektrik piyasasn,

yy) Gvenlik kurallar: lgili tesis ve/veya tehizat zerinde alan kiilerin sistemin bakm, onarm ve iletilmesi esnasnda ortaya kabilecek tehlikelerden korunabilmeleri iin TEA veya kullanc tarafndan dzenlenen kurallar,

zz) Harmonik: Dorusal olmayan ykler veya gerilim dalga ekli ideal olmayan jeneratrlerden dolay bozulmaya uram bir alternatif akm veya gerilimde ana bileen frekansnn tam katlar frekanslarda oluan sinsoidal bileenlerin her birini,

aaa) Harmonik gerilim deeri: Bozulmaya uram gerilim dalga eklindeki harmonik bileenlerin etkin deerini,

bbb) Harmonik ierik: Bozulmaya uram alternatif akm veya gerilim dalgasnda harmoniklerin toplam etkisini ifade eden ve dalga eklinin etkin deeri ile ana bileenin etkin deeri arasndaki farka neden olan bozulmay,

ccc) Harmonik snrlar: letim ve datm sistemine bal retim tesisi ve tehizat zerinde, uluslararas standartlarla belirlenmi olan ve sistemdeki belirli noktalarda gerilim ve akm iin izin verilen harmonik snrlarn,

) Hat: Elektrik enerjisi tayan iletkenlerden oluan tesisleri,

ddd) Hz eimi (Speed droop): Sistem frekansndaki sapma oranna gre nite k gcnn deiim orann belirleyen, yzde olarak ifade edilen hz reglatr ayar deerini,

eee) Hz reglatr: Trbin hzn ve/veya k gcn ayarlayan cihaz,

fff) Hz reglatr blok emas: nitenin hz reglatrn oluturan bileenlerin ve kontrol birimlerinin matematiksel transfer fonksiyonlarn ve birbirleri ile girdi kt ilikilerini gsteren emay,

ggg) Hz reglatr kazan deeri: Hz reglatr k sinyali deiiminin giri hz hata sinyaline orann,

) Hz reglatr l band: Hz reglatrnn frekans deiimine mdahalede bulunmad kararl durum frekans araln,

hhh) Hz reglatr zaman sabiti: Hz reglatrnn, giriteki ani bir deiime kar tepkisini gsteren sabitini,

) IEC: Uluslararas Elektroteknik Komisyonunu,

iii) IEC standard: Uluslararas Elektroteknik Komisyonunun yaynlad teknik spesifikasyon ve standartlar,

jjj) ihtiya: Bir retim tesisinin normal iletme koullarnda iletilebilmesi iin gerekli tesis, tehizat ve dier unsurlarnn toplam elektrik enerjisi tketimini,

kkk) kili anlama: Gerek ve tzel kiiler arasnda zel hukuk hkmlerine tabi olarak, elektrik enerjisi ve/veya kapasitenin alnp satlmasna dair yaplan ve Kurul onayna tabi olmayan ticari anlamalar,

lll) letim: Elektrik enerjisinin gerilim seviyesi 36 kV zerindeki hatlar zerinden naklini,

mmm) letim devresi: letim sisteminin iki ya da daha fazla kesici arasnda kalan blmn,

nnn) letim ekipman: letim sistemine ait devre, bara ve alt tehizatn,

ooo) letim sistemi: Elektrik iletim tesisleri ve ebekesini,

) letim tesisi: retim ve/veya tketim tesislerinin 36 kV st gerilim seviyesinden bal olduu retim veya tketim tesisi alt sahasndan sonraki nihayet direinden itibaren, iletim alt sahalarnn orta gerilim fiderleri de dahil olmak zere datm tesislerinin balant noktalarna kadar olan tesisleri,

ppp) lgili mevzuat: Elektrik piyasasna ilikin kanun, ynetmelik, tebli, genelge, Kurul kararlar ile ilgili tzel kiilerin sahip olduu lisans veya lisanslar,

rrr) Jeneratr: Mekanik enerjiyi elektrik enerjisine dntren elektromekanik ekipman,

sss) Kanun: 14/3/2013 tarihli ve 6446 sayl Elektrik Piyasas Kanununu,

) Kararl durum: Geici rejim artlar snmlendikten sonra iletme deerlerinin sabit kabul edilebilecei sistem durumunu,

ttt) Kesici: Ksa devre dahil olmak zere elektrik devrelerinde ama/kapama yapan tehizat,

uuu) Kesinlemi gnlk retim/tketim program (KGP): Bir uzlatrmaya esas veri-eki biriminin bal olduu dengeden sorumlu tarafn ykmllklerine ve gn ncesi piyasas ilemlerine gre bir sonraki gne ilikin gerekletirmeyi ngrd ve sistem iletmecisine dengeleme g piyasasnn balangcnda bildirdii ve gn ii piyasas ilemlerine gre gncelledii retim ya da tketim deerlerini,

) Ksa devre gc: Ksa devre edilen bir baradan ortaya kan en yksek grnr gc,

vvv) Ksa devre oran: Bir nitenin senkron reaktansnn per unit deerini,

yyy) Ksa dnem elektrik enerjisi arz-talep projeksiyonu: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl koordinasyonunda ilgili tm kurum ve kurulularn katlmyla hazrlanan gelecek 1 yllk retim kapasitesi arz-talep projeksiyonunu,

zzz) Ksa dnem fliker iddeti endeksi (Pst): 10 dakikalk periyotlarla llen fliker iddeti endeksini,

aaaa) Koruma ayarlar: Koruma rlelerinin ayarlarn,

bbbb) Kullanc: retim faaliyeti gsteren tzel kiiler, datm irketleri, tedarik irketleri ve iletim sistemine dorudan bal serbest tketicileri,

cccc) Kuplaj fideri: Ayn gerilimdeki iki ana baray birbirine balayan tehizat,

) Kuplaj kesicisi: ki ana baral sistemlerde, baralar birbirine balayan/ayran kesiciyi,

dddd) Kuranportr: Enerji iletim hatlar zerinden ses, koruma sinyalizasyonu ve bilgi iletiimi salayan radyo frekansl alc-verici cihaz,eeee) Kurul: Enerji Piyasas Dzenleme Kurulunu,ffff) Kurum: Enerji Piyasas Dzenleme Kurumunu,

gggg) Kutup kaymas: nitede faz a dengesinin bozulmasn,

) Kk santral: Toplam kurulu gc 10 MW ve altnda olan retim tesisini,

hhhh) Manevra: Sistemin eitli ksmlarn devreye almak veya karmak iin kesiciler ve ayrclar ile yaplan ilemleri,

) Manevra formu: BYTMlerin yaptracaklar manevralarda, transformatr merkezi iletme teknisyenlerinin takip edecekleri manevra srasn belirtmek amacyla manevraya balamadan nce BYTM tarafndan doldurulan ve ilgili merkezlere iletilen formu,

iiii) Manevra emas: alt sahasndaki devrelerin balantlarn, numaralandrma ve isimlendirme ile ematik olarak gsteren diyagramlar,

jjjj) Milli Yk Tevzi Merkezi (MYTM): TEA bnyesinde yer alan ve Trkiye elektrik enterkonnekte sisteminin retim, iletim ve tketim ynnden gvenli, kaliteli ve ekonomik olarak iletmesini yapan, elektrik enerjisi arz ve talebinin gerek zamanl dengelenmesini salayan, Dengeleme G Piyasasn ileten, uluslararas enterkonneksiyon hatlarnn iletilmesi ve bu hatlar zerinden yaplan enerji alverilerinin koordinasyonundan sorumlu olan ve BYTM arasndaki koordinasyonu salayan kontrol merkezini,

kkkk) (N-1) kstllk: letim sisteminin herhangi bir ekipmannn veya birbirlerine baml ekipman grubunun arza nedeniyle devre d olmas halini,

llll) (N-2) kstllk: letim sisteminin birbirinden bamsz iki ekipmannn arzalar nedeniyle ayn anda devre d olmas halini,

mmmm) Negatif bileen: Dengesiz bir elektrik sisteminde akm veya gerilim fazlarndaki dengesizlii ifade etmek iin kullanlan pozitif, negatif ve sfr bileenlerden negatif faz srasna sahip olannn birinci fazna ait vektr,

nnnn) Negatif faz sras: Dengesiz bir elektrik sisteminde akm veya gerilim fazlarndaki dengesizlii ifade etmek iin kullanlan genlikleri eit, aralarnda yzyirmi derece faz fark olan ve ters ynde sralanan bileenli dengeli vektr grubunu,

oooo) Nominal aktif g: Sistemdeki bir elemann nominal grnr gcnn nominal g faktr ile arplmasyla elde edilen deeri (Watt),

) Nominal grnr g: Sistemdeki bir elemann nominal gerilimde, srekli olarak salayabilecei ve/veya dayanabilecei azami akm deeri ile nominal gerilimin arplmasyla elde edilen deeri (Volt Amper),

pppp) Normal iletme koulu: Gerilim, frekans ve hat aklarnn belirlenen snrlar iinde olduu, yk taleplerinin karland, yan hizmetlerin saland ve sistemin kararl bir ekilde alt iletme koulunu,

rrrr) Orta gerilim (OG) fideri: Bir merkez barasndan mteri veya mteriler grubuna enerji tayan hat veya kablo klarn,

ssss) Ortak balant noktas: Birden fazla kullancnn elektriksel olarak iletim sistemine bal olduu veya bal olmas muhtemel ortak noktay,

) Otomatik retim kontrol: retim veya talepteki bir deiime kar sekonder frekans kontrol salamak iin retim tesislerinin hz reglatrlerine gerekli sinyalleri gnderen ve jeneratrlerin aktif g klarn ayarlayan MYTMdeki kontrol sistemi donanm ve yazlm,

tttt) Otomatik retim kontrol (AGC) program: MYTMde bulunan ve kontrol altndaki retim tesislerinin sekonder frekans kontrolne katlmasnn salanmas amacyla otomatik olarak hesap ettii aktif g hedef retim deerlerini (set-point) SCADA sistemi zerinden ilgili retim tesislerine gnderen program,

uuuu) Otomatik retim kontrol (AGC) sistemi/arabirimi: Sekonder frekans kontrolne katlacak retim tesislerinde bulunan ve MYTMde bulunan otomatik retim kontrol program tarafndan gnderilen sinyaller vastasyla ilgili retim tesisinin sekonder frekans kontrolne katlmasn salayan sistemi/arabirimi,

) Oturan sistemin toparlanmas: letim sisteminin ksmen veya tamamen oturmas durumunda harici bir enerji kaynana ihtiya duymadan devreye alnabilen retim tesisleri vastasyla iletim sisteminin enerjilendirilmesi, mterilere elektrik enerjisi verilmesi ve dier retim tesislerinin yeniden devreye alnmas,

vvvv) Performans testleri: retim ve tketim tesislerinin yan hizmet salama kapasitelerinin tespiti amacyla uygulanan testleri,

yyyy) Piyasa: retim, iletim, datm, piyasa iletimi, toptan sat, perakende sat, ithalat ve ihracat faaliyetleri ile bu faaliyetlere ilikin i ve ilemlerden oluan elektrik enerjisi piyasasn,

zzzz) Piyasa katlmcs: Dengeleme ve uzlatrma ilemlerini dzenleyen ilgili mevzuatta tanmlanan lisans sahibi tzel kiileri,

aaaaa) Piyasa Ynetim Sistemi (PYS): Dengeleme mekanizmas ve uzlatrmaya ilikin ilemlerin yrtlmesi amacyla, piyasa iletmecisi, sistem iletmecisi, piyasa katlmclar ve sayalarn okunmasndan sorumlu iletim ve datm lisans sahibi tzel kiilerin kullanmna sunulan ve kk istemci yapsnda alan uygulamalar,

bbbbb) Pozitif bileen: Dengesiz bir elektrik sisteminde akm veya gerilim fazlarndaki dengesizlii ifade etmek iin kullanlan pozitif, negatif ve sfr bileenlerden pozitif faz srasna sahip olannn birinci fazna ait vektr,

ccccc) Pozitif faz sras: Dengesiz bir elektrik sisteminde akm veya gerilim fazlarndaki dengesizlii ifade etmek iin kullanlan genlikleri eit, aralarnda yzyirmi derece faz fark olan ve doru ynde sralanan bileenli dengeli vektr grubunu,

) Primer frekans kontrol: Sistem frekansnn dmesine veya ykselmesine tepki olarak nite aktif g knn hz reglatr ile otomatik artrlmas veya drlmesi yoluyla sistem frekansnn yeni bir denge noktasna getirilmesini,

ddddd) Primer frekans kontrol rezerv kapasitesi: Primer frekans kontrol performans testleri neticesinde belirlenen ve primer frekans kontrol hizmet anlamalarnda yer alan, ilgili retim tesisi tarafndan etkinletirilmesi gereken rezerv miktarnn tamamn,

eeeee) Primer frekans kontrol rezerv miktar: retim faaliyeti gsteren tzel kiiler tarafndan bildirilen ve retim tesislerinin sistem frekansnda meydana gelen sapmalar dorultusunda, primer frekans kontrol tepkisi olarak salayacaklar rezerv miktarn,

fffff) Primer frekans kontrol tepkisi: Sistem frekansnn ykselmesi veya dmesi durumunda primer frekans kontrol hizmeti kapsamnda nite aktif g knn hz reglatr ile otomatik olarak artrlmas veya azaltlmasn,

ggggg) Reaktif g kontrol: nitelerin jeneratr veya senkron kompansatr olarak almas srasnda sisteme reaktif g vermesi veya sistemden reaktif g ekmesini,

) Reaktr: Bal bulunduu hat, transformatr veya baradan reaktif g eken ve gerilim drmek iin kullanlan sargy,

hhhhh) Sekonder frekans kontrol: Bu kontrole katlan retim tesislerinin aktif g knn, MYTMden otomatik olarak gnderilen sinyaller ile artrlarak veya drlerek sistem frekansnn nominal deerine ve komu elektrik ebekeleriyle olan toplam elektrik enerjisi al veriinin programlanan deerine getirilmesini,

) Sekonder frekans kontrol rezerv miktar: Bir retim tesisinin primer frekans kontrol rezerv miktar olarak ayrd kapasite hari olmak zere KGP ile emreamade kapasitesi arasnda kalan kapasite vastasyla ve/veya sistem iletmecisi tarafndan dengeleme g piyasas kapsamnda verilen yk alma, yk atma talimatlar ile oluturulan ve sistem iletmecisi tarafndan belirlenerek sekonder frekans kontrol hizmeti salayan retim lisans sahibi tzel kiilere bildirilen, retim tesislerinin sekonder frekans kontrol tepkisi olarak salayacaklar rezerv miktarn,

iiiii) Senkron kompanzasyon: Sistemdeki g faktrn istenilen seviyede tutmak iin alr durumda olan senkron makinalarn ikaz akmlarn ayarlayarak reaktif g retilmesi veya tketilmesini,

jjjjj) Senkronize olma: Gerekli artlar salanarak, bir nitenin iletim sistemine balanmas veya iletim sistemindeki iki ayr sistemin birbirine balanmasn,

kkkkk) Serbest tketici: Kurul tarafndan belirlenen elektrik enerjisi miktarndan daha fazla tketimi bulunduu veya iletim sistemine dorudan bal olduu veya organize sanayi blgesi tzel kiiliine haiz olduu iin tedarikisini seme hakkna sahip gerek veya tzel kiiyi,

lllll) Seri kapasitr: Seri bal bulunduu hatta, empedans drerek sistem stabilitesini artrmak iin kullanlan kapasitr grubunu,

mmmmm) Seri reaktr: Bal bulunduu fiderde, akm snrlandrmak iin kullanlan sargy,

nnnnn) Sfr bileen: Dengesiz bir elektrik sisteminde akm veya gerilim fazlarndaki dengesizlii ifade etmek iin kullanlan pozitif, negatif ve sfr bileenlerden sfr faz srasna sahip olan ve birbirine eit vektrden her birini,

ooooo) Sfr bileen reaktans: Faz-toprak ve faz-faz-toprak arza akmlarnn bulunmas iin hesaplanan ve sfr faz sra akmlar iin geerli olan empedans deerlerini,

) Sfr faz sras: Dengesiz bir elektrik sisteminde akm veya gerilim fazlarndaki dengesizlii ifade etmek iin kullanlan birbirlerine eit vektr,

ppppp) Simle frekans: Frekans kontrol performans testlerinin gerekletirilmesi amacyla, llen hz veya frekans bilgisine benzetimi yaplarak, hz reglatrne uygulanan hz ya da frekans sinyalini,

rrrrr) Sistem: Elektrik iletim sistemi ve datm sistemi dahil olmak zere tm kullanc sistemlerini,

sssss) Sistem iletmecisi: Trkiye Elektrik letim Anonim irketini,

) Sistem kullanm anlamas: Bir retim irketi, tedarik lisans sahibi irket veya tketicinin iletim sistemini ya da datm sistemini kullanmna ilikin genel hkmleri ve ilgili kullancya zg koul ve hkmleri ieren anlamay,

ttttt) Sistemin oturmas: Elektrik sisteminin tamamen veya ksmen istem d enerjisiz kalmasn,

uuuuu) Sub-senkron rezonans: Sistem ile trbin-jeneratr grubunun mekanik aft arasnda meydana gelen, sistemin tabii frekanslar ile nominal sistem frekansnn altndaki salnmlar,

) Sub-senkron rezonans korumas: Jeneratrlerin sub-senkron rezonansa kar korumasn salayan sistemi,

vvvvv) alt sahas: Elektrik balant elemanlarnn ve ekipmanlarnn bulunduu sahay,

yyyyy) nt kapasitr: Reaktif g reten, sisteme paralel bal kondansatr grubunu,

zzzzz) nt reaktr: Bal bulunduu hat, transformatr veya baradan reaktif g eken ve gerilim drmek iin kullanlan sargy,

aaaaaa) Talep: Tketilecek aktif ve reaktif g miktarn,

bbbbbb) Talep profili: Belirli bir zaman aralnda, sistemin toplam talebindeki veya belirli bir noktasndaki talep deiimini gsteren eriyi,

cccccc) Talep tahmini: Sistem iletmecisi tarafndan gnlk olarak yaymlanan, saatlik tketim ngrlerini,

) Tarife: Elektrik enerjisinin ve/veya kapasitenin iletimi, datm ve sat ile bunlara dair hizmetlere ilikin fiyat, hkm ve artlar ieren dzenlemeleri,

dddddd) Tasarlanm asgari k seviyesi: Sistem frekansnn 50.2 Hz zerinde olmas ve nite veya bloun, frekans kontrol kapasitesinin kalmamas durumunda aktif k gcn,

eeeeee) Tedariki: Elektrik enerjisi ve/veya kapasite salayan retim irketleri ile tedarik lisansna sahip irketleri,

ffffff) Tedarik irketi: Elektrik enerjisinin ve/veya kapasitesinin toptan ve/veya perakende satlmas, ithalat, ihracat ve ticareti faaliyetleri ile itigal edebilen tzel kiiyi,

gggggg) TEA: Trkiye Elektrik letim Anonim irketini,

) Tek hat emas: ebekenin belli bir ksmndaki bara, iletken, g transformatr ve kompanzasyon tehizat gibi elemanlarn balantsn gsteren tek faz diyagramn,

hhhhhh) Termik kapasite: Belirli koullar altnda bir devre zerinden akmasna izin verilen g miktarn,

) Tersiyer frekans kontrol: Dengeleme ve uzlatrma ilemlerini dzenleyen ilgili mevzuat hkmleri uyarnca dengeleme g piyasas kapsamnda, dengeleme birimlerinin 15 dakika ierisinde gerekletirebilecekleri k gc deiimini belirten yk alma, yk atma talimatlar ile iletme gvenlii ve sistem btnl salanacak ekilde arz ve talebin gerek zamanl olarak dengelenmesi kapsamnda dengeleme birimlerinin aktif g klarn artrmalar ya da azaltmalarn,

iiiiii) Tersiyer kontrol rezerv miktar: Dengeleme birimlerinin 15 dakika ierisinde gerekletirebilecekleri k gc deiimi ile salayacaklar rezerv miktarn,

jjjjjj) Tersiyer frekans kontrol rezerv yedei: letme yedeklerinin ihtiya duyulduunda dengeleme g piyasas vastasyla manuel olarak servise alnan ve sekonder frekans kontrol yedeinin serbest hale getirilmesini salamaya yeterli olacak ekilde seilen ksmn,

kkkkkk) Tesis: Elektrik enerjisi retimi, tketimi, iletimi veya datm ilevlerini yerine getirmek zere kurulan tesis ve/veya tehizat,

llllll) TETA: Trkiye Elektrik Ticaret ve Taahht Anonim irketini,

mmmmmm) Toparlanma yetenei: Sistem oturmas durumunda bir retim tesisinin TEAn talimat dorultusunda, harici besleme olmakszn kendi imkanlar ile devreye girmesini ve sistemin bir blmn enerjilendirebilmesini,

nnnnnn) Toplam Harmonik Bozulma (THBv): Gerilim harmonik bileenlerinin etkin deerlerinin kareleri toplamnn karekknn, ana bileenin etkin deerine oran olan ve dalga eklindeki bozulmay yzde olarak ifade eden deeri,

oooooo) Toplam Talep Bozulumu (TTB): Akm harmonik bileenlerinin etkin deerlerinin kareleri toplamnn karekknn, maksimum yk akmna (IL) oran olan ve dalga eklindeki bozulmay yzde olarak ifade eden deeri,

) Topraklama: Gerilimsiz hale getirilmi tehizatn, toprak ayrcsn kapatarak veya topraklama donanm kullanlarak toprakla irtibatlandrlmasn,

pppppp) Toprak arza faktr: Bir faz veya iki faz toprak arzalarnda salam fazn arza sonras ve ncesi gerilimlerinin birbirlerine orann,

rrrrrr) Toptan sat: Elektrik enerjisinin ve/veya kapasitesinin tekrar sat iin satn,

ssssss) Transfer bara: Tehizatn transfer kesicisi ve/veya ayrcs ile bal olduu baray, ) Transfer fideri : Bir fiderin yerine geebilen tehizat,

tttttt) Transfer kesicisi: Bir fiderin kendi kesicisi yerine geebilen ve ana baray transfer baraya balayan kesiciyi,

uuuuuu) Transfer-kuplaj fideri: Transfer ya da kuplaj olarak kullanlabilen tehizat,

) Tketici: Elektrii kendi kullanm iin alan kiiyi,

vvvvvv) Trkiye elektrik enerjisi talep projeksiyonu: ki yllk periyotlarda, Kalknma Bakanl ve Kurum grleri de alnmak suretiyle Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl tarafndan hazrlanan ve yaymlanan yirmi yllk talep tahmini raporunu,

yyyyyy) Uluslararas enterkonneksiyon: Ulusal elektrik sisteminin dier lkelere ait elektrik sistemi ile senkron paralel, asenkron paralel, nite ynlendirmesi veya izole blge yntemlerinden birinin kullanlmasyla iletilmesini esas alan enterkonneksiyonu,

zzzzzz) Uluslararas standartlar: Elektrik sistemi tesis ve/veya tehizat iin gelitirilen, onaylanan ve kullanlan uluslararas tasarm, tesis, imalat ve performans standartlarn,

aaaaaaa) Uzun dnem elektrik enerjisi retim geliim plan: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl tarafndan hazrlanan Trkiye Elektrik Enerjisi Talep Projeksiyonu almasn ve kaynak potansiyelini esas alarak TEA tarafndan hazrlanan 20 yllk retim geliim plann,bbbbbbb) Uzun dnem fliker iddeti endeksi (Plt): ki saatlik zaman aral boyunca llen (12 ardk lm) Pst deerleri kullanlarak hesaplanan fliker iddeti endeksini,

ccccccc) nite: Bamsz olarak yk alabilen ve yk atabilen her bir retim grubunu, kombine evrim santrallar iin her bir gaz trbin ve jeneratr ile gaz trbin ve jeneratrne bal alacak buhar trbin ve jeneratrnn payn,

) nite yk kontrolr: nite yklenmesini kontrol eden, hz reglatr iindeki kontrol devresini,

ddddddd) retim: Enerji kaynaklarnn, elektrik retim tesislerinde elektrik enerjisine dntrlmesini,

eeeeeee) retim kapasite projeksiyonu: Datm irketleri tarafndan hazrlanp Trkiye Elektrik letim Anonim irketi tarafndan sonulandrlan ve Kurulca onaylanan talep tahminlerinin esas alnarak TEA tarafndan, gelecek 5 yl iinde iletmeye girmesi beklenen yllk kapasite artna gre hazrlanan retim-tketim denge analizi raporunu,

fffffff) retim irketi: Sahip olduu, kiralad, finansal kiralama yoluyla edindii veya iletme hakkn devrald retim tesisi ya da tesislerinde elektrik enerjisi retimi ve rettii elektriin sat ile itigal eden zel hukuk hkmlerine tabi tzel kiiyi,

ggggggg) retim tesisi: Elektrik enerjisinin retildii tesisleri,

) Yan hizmetler: 27/12/2008 tarihli ve 27093 sayl Resm Gazetede yaymlanan Elektrik Piyasas Yan Hizmetler Ynetmelii uyarnca iletim sistemine veya datm sistemine bal ilgili tzel kiilerce salanan, iletim veya datm sisteminin gvenilir ekilde iletimini ve elektriin gerekli kalite koullarnda hizmete sunulmasn salamak zere ilgili ynetmelikte ayrntl olarak tanmlanan hizmetleri,

hhhhhhh) Yan hizmet anlamalar: letim ve/veya datm sistemine bal olan retim irketleri, datm irketleri veya tketiciler tarafndan bu Ynetmelik uyarnca TEAa; datm sistemine bal olan retim irketleri veya tketiciler tarafndan 2/1/2014 tarihli ve 28870 sayl Resm Gazetede yaymlanan Elektrik Piyasas Datm Ynetmelii uyarnca ilgili datm lisans sahibine salanacak ve yan hizmet bedellerini, koullarn ve hkmlerini belirleyen anlamalar,

) Yan hizmet sertifikalar: Yetkilendirilmi bamsz firmalar tarafndan verilen ve yan hizmet salayan tesislerin Elektrik Piyasas Yan Hizmetler Ynetmelii ve bu Ynetmelik hkmlerine uygun olarak hizmet verebileceklerini belgeleyen dokmanlar,

iiiiiii) Yllk yk faktr: Bir retim nitesinin veya retim tesisinin yllk fiili enerji retiminin, bu retim nitesinin veya retim tesisinin retebilecei yllk azami enerji retimine yzde olarak ifade edilen orann,

jjjjjjj) Yk alma: Bir dengeleme biriminin sistem iletmecisi tarafndan verilen talimatlar dorultusunda, retimini artrarak ya da tketimini azaltarak sisteme enerji satmas durumunu,

kkkkkkk) Yk alma talimat: Dengeleme g piyasasna katlan piyasa katlmclarnn yk almalar iin ilgili piyasa katlmclarna sistem iletmecisi tarafndan yaplan bildirimleri,

lllllll) Yk alma teklifi: Dengeleme g piyasasna katlan piyasa katlmclarnn yk almak amacyla teklif ettikleri, fiyat, miktar ve geerli olduu zaman gibi bilgileri ieren teklifleri,

mmmmmmm) Yk atma: Bir dengeleme biriminin sistem iletmecisi tarafndan verilen talimatlar dorultusunda, retimini azaltarak ya da tketimini artrarak sistemden enerji almas durumunu,

nnnnnnn) Yk atma talimat: Dengeleme g piyasasna katlan piyasa katlmclarnn yk atmalar iin ilgili piyasa katlmclarna sistem iletmecisi tarafndan yaplan bildirimleri,

ooooooo) Yk atma teklifi: Dengeleme g piyasasna katlan piyasa katlmclarnn yk atmak amacyla teklif ettikleri, fiyat, miktar ve geerli olduu zaman gibi bilgileri ieren teklifleri,

) Yklenme erisi: Bir nitenin aktif ve reaktif olarak yklenebilme kapasitesini gsteren grafii,

ppppppp) Yklenme hz: retim tesisinin birim zamanda gerekletirebilecei k gc deiimini,ifade eder.(2) Bu Ynetmelikte geen dier ifade ve ksaltmalar, ilgili mevzuattaki anlama ve kapsama sahiptir.KNC KISIM

letim Sisteminin Planlama,Tasarm ve PerformansBRNC BLM

letim Sisteminin Planlama ve Tasarm Esaslarletim sisteminin planlama esaslarMADDE 5- (1) TEA, iletim sistemini ilgili mevzuatta ve lisansnda yer alan usul ve esaslara gre planlar ve gelitirir. (2) letim sistemi; sistemin normal alma koullarnda, santrallarn azami retimini sisteme aktarmalar ve sistemdeki (N-1) kstllk durumunda, gerilim ve frekansn bu Ynetmelikte belirlenen limitler ierisinde kalmas salanarak, iletim tesislerinin termik limitlerin altnda yklenmesini, herhangi bir kullancnn kaybedilmemesini, sistem kararllnn bozulmamasn ve sistemin adalara blnmemesini salayacak ekilde planlanr.

(3) letim sistemindeki (N-2) kstllk hallerinde, sistemin oturmasn nlemek amacyla retim veya tketim tesislerinin yklerinin kesilmesi yntemlerine bavurulabilir.(4) Nkleer santrallarn sisteme balant noktalarnda (N-2) kstllk durumunda, gerilim ve frekansn bu Ynetmelikte belirlenen limitler ierisinde kalmas salanarak, iletim tesislerinin termik limitlerin altnda yklenmesini, herhangi bir kullancnn kaybedilmemesini, sistem kararllnn bozulmamasn ve sistemin adalara blnmemesini salayacak ekilde planlanr.(5) letim sisteminin nominal gerilimleri; 400 kV, 154 kV ve 66 kVdir. letim sistemi; arza ncesi planlama gerilim snrlar 400 kV iin 370 kV ile 420 kV, 154 kV iin 146 kV ile 162 kV ve 66 kV iin 62 kV ile 70 kV arasndadr. letim kstlarnn olduu blgelerde 154 kVlik sistem iin bu limitlerin 140 kV ile 170 kV olduu kabul edilir.

(6) letim sistemi, ilgili planlama yl iin, sistem puant yknn %5 zerindeki bir yklenme durumunda, gerilimler bu maddenin beinci fkrasndaki limitler ierisinde kalacak ekilde planlanr.(7) letim sistemindeki indirici g transformatrleri iin, Ek-1de belirtilen karakteristikler kullanlr.letim sisteminin tasarm esaslar

MADDE 6- (1) Bir transformatr merkezine balanacak 400 kV hat fiderlerin says en fazla yedi, 154 kV hat fiderlerin says en fazla on adet olarak tasarlanr. Ancak, ksa devre arza akm seviyelerinin limitler dahilinde kalmas, ekonomik durum ve sistem gvenlii dikkate alnarak daha fazla fiderin balants yaplabilir.

(2) letim sistemi; hidroelektrik ve termik niteler e zamanl olarak maksimum retimle alrken, (N-1) kstllk durumunda iletim kapasitesinin yeterli olmasn salayacak ekilde tasarlanr. Bu maksatla, toplam k gc 1500 MWtan az olan retim tesislerinin iletim sistemine olan balants ve entegrasyonu, bir iletim devresinin kayb veya (N-1) kstllk durumunda hibir retim kayb olmayacak ve retimin tamam sisteme aktarlabilecek ekilde; toplam k gc 1500 MWtan fazla olan retim tesislerinin iletim sistemine olan balants ve entegrasyonu ise iki iletim devresinin kayb veya (N-2) kstllk durumunda bile retiminin en az %80ini sisteme aktarabilecek ekilde yaplr.Nkleer santrallar iin ise (N-2) kstllk durumunda da iletim kapasitesinin yeterli olmasn salayacak ekilde tasarlanr. Bu maksatla; nkleer enerjiye dayal retim tesislerinin iletim sistemine olan balants ve entegrasyonu, kurulu gcne baklmakszn iki iletim devresinin kayb veya (N-2) kstllk durumunda retimin tamamn sisteme aktarabilecek ekilde yaplr.(3) letim sistemi, birbiriyle ilikili iki iletim hattnn kayb veya (N-2) kstllk durumunda ortaya kacak retim kayb 1200 MW amayacak ekilde tasarlanr.(4) letim sisteminin bir iletim devresi veya baras bakm onarm nedeniyle devre d edilmi iken dier bir iletim devresinin veya barann arza nedeniyle devre d olmas durumunda, sistemdeki en byk retim nitesinden daha fazla retim kaybna yol amayacak ekilde tasarlanr.

(5) 400/154 kV transformatr merkezlerinin 400 kV ve 154 kV ksmlar, iki ana ve bir transfer bara dzeninde, transfer ve kuplaj fiderli olarak tasarlanr. Ancak, zorunlu hallerde tek kesicili transfer-kuplaj fiderli olarak tasarlanabilir. Transformatr merkezinin gaz izoleli olmas durumunda, 400kV ve 154kV taraf iki ana baral ve kuplaj fiderli olarak tasarlanr.(6) 400 kV transformatr merkezlerinin 400 kV ksm iki ana ve bir transfer bara dzeninde, transfer ve kuplaj fiderli, tek kesicili transfer-kuplaj fiderli veya bir-buuk kesicili olarak tasarlanr. Transformatr merkezinin gaz izoleli olmas durumunda, iki ana baral ve kuplaj fiderli olarak tasarlanr.(7) 400 /154 kV transformatr merkezleri; 4x250 MVA veya 6x250 MVA, zel durumlarda ise 8x250 MVA transformatr dzeninde tasarlanr. Ancak transformatr merkezinin 6x250 MVA veya 8x250MVA olmas durumunda 400 kV alt paral iki ana bara ve transfer baral olarak tasarlanr.(8) 400/33 kV transformatr merkezleri; 2x125 veya 4x125 MVA olarak tasarlanr.

(9) 154 kV transformatr merkezleri, sistemin blgesel ada veya katl ebeke eklinde iletilmesine imkan verecek ekilde iki ana bara dzeninde kuplaj fiderli olarak, ada besleme gerekliliinin bulunmad durumlarda ise 154 kV transformatr merkezlerinin 154 kV ksm ana+transfer bara veya iki ana baraya dntrlebilir ana+transfer bara dzeninde transfer fiderli olarak tasarlanr. Fiziki imkanlar ve sistem ihtiyalar dahilinde, iki ana baral merkezler transfer baral tesis edilebilir. (10) Uluslararas asenkron paralel balant durumunda AC/DC/AC evirici merkezleri tesis edilir.

(11) 154 kV sistemi datm sistemine balayan yeni transformatr merkezleri 2x100 MVA, 3x100 MVA, 4x100 MVA eklinde tasarlanr. Yeni transformatr merkezlerinde tasarm 100 MVA kurulu gcnde transformatre gre yaplmakla birlikte fiili yklere gre daha kk kurulu gte transformatrler kullanlabilir. Transformatrlerin fiili ykleri, kurulu gcnn %70ine ulat takdirde, kapasite artrm planlanr. 100 MVA transformatrlerin kullanld merkezler iin transformatr bana 33 kV hat fiderlerinin says, bir tanesi kapasitr, reaktr ve benzeri tehizat iin kullanlmak zere, 8+1 olarak tasarlanr. Ark oca tesisleri; fliker iddeti, harmonik ve ani gerilim deiimini snrlamak amacyla, tesis edilecei yere ve gcne bal olarak, uygun gerilim seviyesinden balanr. Srekli iletmede kalacak, uzaktan eriimli, veri kaydetme zelliine sahip, mhrlenebilir tipte lm sistemi ile fliker iddeti, harmonik ve ani gerilim deiimleri llr.

(12) Direkt transformasyonun gerekli olduu hallerde, 400 kV sistemi datm sistemine balayan transformatrler 400/33 kV ve 125 MVA olarak tasarlanr. Transformatrn sekonderinin gen bal olmas durumunda bu transformatrler topraklama transformatr kullanlarak topraklanr.

(13) Tek faz alternatif akm ile beslenen ykler ve faz dalgal ykler, sistemin ksa devre gcnn yeterli ykseklikte olduu noktalarna balanr. Tek faz alternatif akm yklerini besleyen indirici transformatr merkezleri, gerilim dengesizliklerini azaltmak iin farkl faz iftleri arasna balanr. Sistem ksa devre gcnn yeterli ykseklikte olmad noktalarda tek faz alternatif akm yklerini besleyen indirici transformatr merkezleri, gerilim dengesizliklerini azaltmak iin sisteme faz olarak balanr.

(14) letim sistemi alt tehizat iin ksa devre arza akmna dayanma kapasitesi 400 kV iin 63 kA, 154 kV iin 31,5 kAdir. 33 kV gerilim seviyesinde de ksa devre arza akmlar 16 kA ile snrlandrlr. Orta gerilimden sadece retim tesislerinin bal olduu 400/33 kV merkezlerde 33 kV gerilim seviyesinde ksa devre arza akm 25 kA ile snrlandrlr.

(15) 400 kV ve 154 kV sistem tasarmlarnda topraklamaya ilikin olarak;

a) 400 kV ve 154 kV sistemlerde TEA tarafndan aksi belirtilmedike, toprak arza faktr 1,4 olarak kabul edilir.

b) letim sistemine yaplacak balantlarda, zel bir topraklama sisteminin gerekmesi durumunda, topraklama iin uyulmas gereken teknik artlar ve gerilim ykselmesi zerinde yaplacak incelemenin sonular balant yaplmadan nce TEA tarafndan kullancya bildirilir.

c) Primer taraf 66 kV ve zerinde olan transformatrlerin yksek gerilim sarglar yldz bal olarak ve yldz noktasndan topraklama balants yaplabilecek ekilde tekil edilir. Transformatr merkezi primer topraklama hatt iin en az 120 mm2 bakr kullanlr. Topraklama balantlar, TEAn onaylad balant sistemi ile yaplr.

) Ksa devre gcnn yksek olduu merkezlerde, g transformatrlerinin sekonder tarafnn ntr noktas, faz-toprak arza akmlarn snrlamak amacyla bir ntr direnci veya ntr reaktr zerinden topraklanr.

d) 400/154 kV yldz-yldz bal ototransformatrlerin primer ve sekonder sarglarnn ntr noktalar dorudan topraklanr ve ntr noktalar alt merkezinin topraklama ebekesine balanr. 400 kVyi datm sistemine balayan yldzgen transformatrlerin primer sarglarnn ntr noktas dorudan, sekonder sargs ise topraklama transformatr zerinden topraklanr. 154 kVyi datm sistemine balayan yldzyldz tersiyersiz transformatrlerin primer sarglarnn ntr noktas dorudan, sekonder sargsnn ntr noktas ise ntr direnci veya ntr reaktr zerinden topraklanr.

e) 154 kV sistemi datm sistemine balayan bir transformatrn sekonder sargsnn ntr noktas 1000 Alik diren veya ntr reaktr zerinden topraklanr.

f) Bu fkrada dzenlenmeyen hususlarda 21/8/2001 tarihli ve 24500 sayl Resm Gazetede yaymlanan Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Ynetmelii hkmleri uygulanr. (16) 400 kV uzun iletim hatlarnda gerektiinde hattn endktif reaktansn drmek iin seri kapasitrler kullanlr.

(17) Sistemde nt kompanzasyon, nt reaktrler ve nt kapasitrlerle yaplr. nt reaktrler 400 kV seviyesinde hem hatta hem de baraya, havai hat olmamas durumunda ise baraya balanabilecek ekilde tasarlanr. 154 kV seviyesinde baraya balanabilecek ekilde ve 400/158 kV ototransformatrlerin tersiyer sarglarna balanabilecek ekilde tasarlanr. nt kapasitrler ise 154 kV transformatr merkezlerinin primer veya sekonder tarafndaki baralara tesis edilir. 400 kV sistemde tesis edilen nt reaktrlerin standart kapasiteleri 420 kV gerilim seviyesinde 72 MVAr, 97 MVAr, 121 MVAr, 145 MVAr, 183 MVAr ve 160-250 MVArdr.154 kV sistemde tesis edilen nt reaktrlerin standart kapasiteleri ise 5 MVAr, 10 MVAr ve 20 MVArdr. nt reaktrler 420 kV ve 170 kV sistem gerilimlerinde srekli alabilecek ekilde tasarlanr. nt reaktrler, ayarl olarak da tesis edilebilir.154 kV transformatr merkezlerindeki 154 kV nt reaktrler ve kapasitrler transformatr merkezinin ksa devre gc ve harmonik rezonans riskleri hesaplanarak tesis edilir. 154 kV transformatr merkezlerindeki 25 MVA, 50 MVA, 100 MVA ve transformatrlerin sekonder tarafndaki baraya gerilim reglasyonu amacyla 5 MVAr, 10 MVAr ve 2x10 MVAr gcnde nt kapasitr gruplar ve dinamik kompanzasyon sistemleri veya uygun gte reaktrler tesis edilir. nt kapasitrler, transformatr kapasitesinin %20sini gemeyecek ekilde ve gerektiinde ayr fiderlere bal iki kapasitr grubu eklinde tesis edilir. nt reaktrler ve kapasitrler, balant noktalarna kesici ve ayrc zerinden balanr. (18) letim hatlarnn gzergahlarnn ve transformatr merkezlerinin yerlerinin seiminde, teknik, ekonomik, sosyal ve evrenin korunmasna ynelik hususlar ile ilgili mevzuat dikkate alnr. letim sistemi master planlarnn ilgili belediyelerin imar planlarnda dikkate alnmas iin TEA tarafndan gerekli giriimler yaplr. Bu imar planlarna bal kalnp kalnmad takip edilir ve iletim hatlarnn kamulatrma ilemleri en ksa srede sonulandrlr. mar alan dnda kalan yerler iin ise ilgili mercilerden izin alnmas iin gerekli giriimler TEA tarafndan yaplr. Nfusun youn olduu yerleim merkezlerinde ve sanayi blgelerinde artlar gz nnde bulundurularak, dk kapasiteli iletim hatlar ayn gzergah zerinde yksek kapasiteli ok devreli iletim hatlar ile yenilenir. Transformatr merkezleri, elektrik sistemi tesis ve tehizat iin gelitirilen, onaylanan ve kullanlan uluslararas tasarm, tesis, imalat ve performans standartlarna uygun olarak uzaktan insansz altrlabilecek ekilde gerekli altyap ile tasarmlanr ve tesis edilir.

(19) Uzunluu 120 kmnin zerindeki 400 kV hatlar iin Ek-2de gsterilen ekilde hattn uzunluu boyunca bir tam faz aprazlama yaplr. 45 kmnin zerindeki 154 kV hatlar iin ise hattn uzunluu boyunca bir tam faz aprazlama yaplr.

(20) 400 kV iletim hatlar, standart 954 MCM Cardinal (546 mm2) ve 1272 MCM Pheasant (726 mm2) kesitli, her bir fazda veya oklu demet halinde elik zl (ACSR) alminyum iletkenler veya gerektii durumlarda iletken d ap ve birim arl almamak kaydyla daha yksek akm tama kapasiteli iletkenler kullanlarak tesis edilir. Uygun iklim ve hat profili/mekanik yklenme artlarna gre tasarlanan standart tek veya ok devre direkler zerinde yukarda tanmlanan iletken karakteristikli 400 kV hatlar kullanlr.(21) stisnai veya ar buz yknn olabilecei blgelerde ilave emniyet gerektiren durumlar iin zel tasarlanm direkler zerine, her demetteki veya oklu iletken yerine, akm tama kapasitesi bunlara edeer olacak zelliklere sahip iletken tesis edilebilir.

(22) Havai hatlar iin gzergah temin edilemeyen youn yerleim blgelerinde 400 kV en az 2000 mm2 kesitli XLPE bakr iletkenli yeralt kablosu tesis edilir.

(23) 400 kV ve 154 kV denizalt kablo balantlar, en az 1600 mm2 kesitli XLPE bakr iletkenli olarak tesis edilir. (24) 400 kV iletim sisteminde enerji aklarnn planlanmasnda kullanlan iletken termik kapasiteleri ve snrlar Ek-3te dzenlenmitir.

(25) 154 kV iletim hatlar, standart 795 MCM Drake (468 mm2 ), 954 MCM Cardinal (546 mm2) ve 1272 MCM Pheasant (726 mm2) olan elik zl (ACSR) alminyum iletkenler veya gerektii durumlarda iletken d ap ve birim arl almamak kaydyla daha yksek akm tama kapasiteli iletkenler tek, ift veya ok devreli direkler kullanlarak tesis edilir. 154 kV hatlarda genellikle her fazda bir iletken bulunur. ok yksek talep blgelerinde iletim hatlarnn tama kapasitesini arttrmak iin 154 kV oklu demet iletkenli ok devreli hatlar tesis edilir. (26) Havai hatlarn gzergahnn temin edilemedii youn yerleim blgelerinde standart olarak 154 kV, 1000 mm2 veya 1600 mm2 kesitli XLPE bakr veya edeer alminyum iletkenli yeralt kablosu tesis edilir.

(27) 154 kV iletim sisteminde enerji aklarnn planlanmasnda kullanlan iletken termik kapasiteleri ve snrlar ile yer alt g kablolarnn tipleri ve kapasiteleri Ek-3te dzenlenmitir.

(28) letim hattn yldrmdan korumak iin faz iletkenlerine ilave olarak direklerin tepe noktalarna galvenize elik toprak teli tesis edilir. Genel olarak, 400 kV ve 154 kV standart direklerde hatlar yldrm darbelerinden korumak iin direk tasarmna bal olarak bir veya birden ok toprak teli kullanlr. Standart olarak, 400 kV ve 154 kV hatlarda srasyla 96 mm2 ve 70 mm2 koruma iletkenleri kullanlr. (29) Yeni tesis edilen 400 kV ve 154 kV enerji iletim hatlarnda standart elik toprak tellerinden biri veya her ikisi yerine ierisinde says ve zellikleri ihtiyaca gre TEA tarafndan belirlenen fiber optik liflerin yer ald, TEAn Tip Teknik artnamesine uygun optik fiberli koruma teli (OPGW) kullanlr.

(30) letim hatlarnn faz iletkenleri iin uygun izolasyon seviyelerini salamak amacyla zincir tipi porselen, cam veya kompozit silikon izolatrler kullanlr.

(31) Transformatr merkezleri sistem tasarmnda kullanlan 400 kV ve 154 kV ortam koullar ve sistem bilgileri Ek-4te dzenlenmitir. Anahtarlama ar gerilimlerinin snrlandrlmas amacyla parafudr kullanld durumlarda, bu uygulamalarn teknik karakteristikleri ile ilgili olarak TEA ve kullanc arasnda karlkl bilgi alverii yaplr. Planlanan sistemin btnlnn ve tasarm uyumluluunun salanmas iin her uygulamann ayrntlar zerinde mutabakata varlr. Transformatr merkezleri alt tesislerinin tasarm Ek-5te yer alan rnek tek hat emalarna ve TEAn tip teknik artnamelerine gre yaplr.

KNC BLM

letim Sisteminin Performans, Tesis ve Tehizatna likin Teknik KriterlerSistem frekans ve deiimi

MADDE 7- (1) Sistemin 50 Hertz (Hz) olan nominal frekans, TEA tarafndan 49,8-50,2 Hz aralnda kontrol edilir.

Sistem gerilimleri ve deiim snrlar

MADDE 8- (1) letim sisteminin nominal gerilimleri 400 kV, 154 kV ve 66 kVdir. Normal iletme koullarnda; 400 kVlik iletim sistemi 340 kV ile 420 kV, 154 kVlik iletim sistemi ise 140 kV ile 170 kV arasnda altrlr. 66 kV ve altndaki iletim sistemi iin gerilim deiimi (%10dur. (2) letim sistemi iindeki datm seviyesi ve i ihtiyalar iin gerilim seviyeleri 34,5 kV, 33 kV, 31,5 kV, 15,8 kV, 10,5 kV ve 6,3 kVdir. (3) 400 kV ve 154 kV sistemler, Ek-6da yer alan gerilim snr deerlerine gre planlanr ve iletilir. letme gerilim snrlar, arza sonras nite ana g transformatrnn kademe ayarlar deitirilmeden veya nt kompanzasyon anahtarlamas yaplmadan nceki deerler olarak uygulanr.

(4) Sistem arzalarnda; 400 kVlik iletim sisteminin baz blmlerinin, ar gerilim korumasn harekete geirecek gerilim st snr olarak belirlenen 450 kVye kadar ar gerilime maruz kalmasna izin verilebilir.letim sistemi gerilim dalga ekli kalitesi

MADDE 9- (1) letim sistemine bal tesis, tehizat ve balant elemanlar, Ek-7de gerilim seviyesine gre verilen Tablo 1, Tablo 2 ve Tablo 3te belirtilen gerilim harmonik planlama snr deerlerine uygun olarak tasarlanr. Tablolarda sunulan deerler her bir gerilim harmoniinin ana bileene gre oransal deerini ifade eder.

(2) letim sistemindeki ortak balant noktalarnda g kalitesi lm periyodu boyunca gerekleen geici olaylar ve ksa sreli kesinti, gerilim ukuru, gerilim tepesi gibi durumlara ait veriler szldkten sonra 3 saniye znrlkle llen her bir gerilim harmonii etkin deerinin 10ar dakikalk ortalamalarnn en az %95i, Ek-7de verilen Tablo 4, Tablo 5 ve Tablo 6da verilen deerlerden kk veya bu deerlere eit olmak zorundadr.

(3) Normal iletme koullarnda, iletim sistemindeki bir balant noktasnda bir tesis ve/veya tehizatn devre d olmas durumunda llen toplam harmonik bozulma, g kalitesi lm periyodunun %5inden uzun bir sre iin;

b) 400 kVde, 40. harmonie kadar olan harmonik gerilimlerin her biri iin Ek-7de verilen Tablo 4deki st snrlar geilmeksizin % 3,5 luk toplam harmonik bozulma snrn,

c) 154 kV seviyesindeki 40. harmonie kadar olan harmonik gerilimlerin her biri iin Ek-7de verilen Tablo 5deki st snrlar geilmeksizin %5lik toplam harmonik bozulma snrn,

d) 154 kV seviyesi altnda 40. harmonie kadar olan harmonik gerilimlerin her biri iin Ek-7de verilen Tablo 6daki st snrlar geilmeksizin %4lk toplam harmonik bozulma snrn,

geemez.

(4) Toplam harmonik bozulma aadaki forml uyarnca hesaplanr:

(5) Drdnc fkradaki formlde geen;

Uh: h numaral gerilim harmoniinin etkin deerini,

U1: Gerilim ana bileeni etkin deerini,

ifade eder.

(6) TEA, istisnai durumlarda toplam harmonik bozulma iin nc fkrann (a), (b) ve (c) bentlerinde belirtilen snrlar geen ksa sreli artlara izin verebilir.(7) letim sistemine bal kullanclar, ortak balant noktalarnda ve ortak balant noktalarna yakn dier balant noktalarnda gerilim harmonii planlama snr deerlerini gemesine sebebiyet vermeyecek ekilde faaliyet gsterir. Kullanclar tarafndan gerilim harmonik deerlerini srekli ve kesintisiz olarak kaydedebilecek IEC 61000-4-30 A snf lm standardna uyumlu cihazlar tesis edilir. Sz konusu cihazlar, kullanc mlkiyet sahasnda ise kullanc tarafndan, TEA mlkiyet sahasnda ise TEA tarafndan iletilir. Bu cihazlarn salad verilerin format ve TEA sistemine aktarm ile ilgili hkmlere kullanc ile yaplacak balant anlamasnda yer verilir. Gerilim ani deiimleri

MADDE 10- (1) Anahtarlama ilemleri sonucunda sistemde meydana gelen gerilim ani deiimleri, nominal sistem geriliminin %3n geemez.

(2) nt kompanzasyon anahtarlama ilemleri sonucunda sistemde meydana gelen gerilim ani deiimleri ise nominal sistem geriliminin %5ini geemez.

Gerilim salnmlar ve fliker MADDE 11- (1) letim sistemine dorudan bal kullanclarn dalgal yklerinden kaynaklanan, ortak balant noktasndaki gerilim salnmlar ile ilgili olarak;e) 1 saat iinde 10 seferden az olmak kaydyla gerekleen hzl gerilim deiimleri gerilim seviyesinin %1ini geemez. 1 saat iinde 3 seferden az olmak kaydyla gerekleen hzl gerilim deiimleri durumunda veya iletim sistemini veya iletim sistemine bal baka bir kullancy risk altna almad srece, istisnai durumlarda TEA tarafndan gerilim seviyesinin %3ne kadar gerilim deiimine izin verilebilir. 1 saat iinde 10 seferden fazla gerekleen hzl gerilim deiimleri fliker olarak deerlendirilir.

f) letim sistemi ksa dnem (Pst) ve uzun dnem (Plt) planlama fliker snr deerleri Ek-7de verilen Tablo 7de sunulmutur. Uzun dnem fliker iddeti ksa dnem fliker deerleri kullanlarak aadaki forml uyarnca hesaplanr.

3

12

1

3

12

1

=

=

j

st

lt

j

P

P

G kalitesi lm periyodu boyunca gerekleen geici olaylar ve ksa sreli kesinti, gerilim ukuru, gerilim tepesi gibi durumlara ait veriler szldkten sonra ksa dnem fliker deerlerinin, en az %95i Tablo 7de verilen deerlerden veya %99u bu deerlerin 1,5 katndan kk ya da 1,5 katna eit olmak zorundadr.

c) Ek-7deki tabloda yer alan snrlarn altnda flikere yol aan dalgal yklerin iletim sistemine balanmasna ilikin olarak TEA tarafndan yapladeerlendirmede, mevcut ve muhtemel kullanclarn fliker deerleri ile ilgili tesis ve/veya tehizatn yerleri dikkate alnr.

(2) letim sistemine bal kullanclar ortak balant noktalarnda ve ortak balant noktalarna yakn dier balant noktalarnda fliker planlama snr deerlerini gemesine sebebiyet vermeyecek ekilde faaliyet gsterir. Kullanc tarafndan fliker deerlerini srekli ve kesintisiz olarak kaydedebilecek IEC 61000-4-30 A snf lm standardna uyumlu cihazlar tesis edilir ve iletilir. Bu cihazlarn salad verilerin format ve TEA sistemine aktarm ile ilgili hkmlere kullanc ile yaplacak balant anlamasnda yer verilir.Faz dengesizlii

MADDE 12- (1) letim sistemine bal tesis ve/veya tehizat ile alt sahalarndaki ksmlarnn, faz dengesizliinden dolay ortaya kacak dalga ekli bozulmalarna dayanacak ekilde tasarmlanm olmas zorunludur.

(2) Normal iletme koullarnda; iletim sistemi elemanlarnn planl olarak devre d olmas durumunda, g kalitesi lm periyodu boyunca 3 saniye znrlkle llen ebeke temel frekansndaki gerilim negatif bileeni etkin deerlerinin 10ar dakikalk ortalamalarnn en az %95inin ebeke temel frekansndaki gerilim pozitif bileenlere oran 400 kV gerilim seviyesinde %1i; 154 kV seviyesinde %1,5 ve 154kV alt gerilim seviyelerinde %2 orann amamaldr. TEAn onay ile bu oran tek fazl veya iki fazl yklerin beslendii noktalarda 400 kV gerilim seviyesinde %1,4e, 154 kV seviyesinde %2ye kadar kabilir.

(3) letim sistemi elemanlarnn planl olarak devre d edilmeleri ile ortaya kan faz dengesizliklerine; toplam harmonik bozulma seviyesinin bal olduklar gerilim seviyesi iin tanmlanan planlama limit deerlerini gememesi, sk olmamas ve ksa sreli olmas kayd ile TEAn onay ile izin verilebilir. Bu husus taraflar arasndaki balant anlamasnda yer alr.

Akm harmonikleri

MADDE 13- (1) letim sistemi kullanclar, Ek-8de verilen tablodaki akm harmonik snr deerlerine uymakla ykmldr. Tabloda sunulan deerler ortak balant noktasndaki her bir akm harmoniinin etkin deerinin maksimum yk akmnn ana bileeninin etkin deerine oransal deerini ifade eder. Kullanclar tarafndan akm harmonik deerlerinin 10ar dakikalk ortalamalarn srekli ve kesintisiz olarak kaydedebilecek IEC 61000-4-30 A snf lm standardna uyumlu cihazlar tesis edilir ve iletilir. Bu cihazlarn salad verilerin format ve TEA sistemine aktarm ile ilgili hkmlere kullanc ile yaplacak balant anlamasnda yer verilir.

Reaktif enerjinin kompanzasyonu

MADDE 14- (1) letim sistemine dorudan bal tketiciler ve datm lisansna sahip tzel kiiler tarafndan; aylk olarak sistemden ekilen endktif reaktif enerjinin sistemden ekilen aktif enerjiye oran yzde yirmiyi, aylk olarak sisteme verilen kapasitif reaktif enerjinin sistemden ekilen aktif enerjiye oran ise yzde onbei geemez.

(2) Birinci fkrann uygulanmasnda aada yer alan esaslar dikkate alnr:

a) TEA transformatr merkezlerinde 36 kV ve alt gerilim seviyesinden bal kullanclar iin; ayn baradan birden fazla kullancnn beslenmesi durumunda, kullancnn sistemden ektii endktif veya sisteme verdii kapasitif reaktif enerjinin aktif enerjiye orannn tespitinde, bu kullancnn o barada llen aktif/reaktif enerjinin toplam alnarak deerlendirme yaplr. Ancak, bir transformatr merkezinde ayn kullancnn balants birden fazla ve farkl baralar ile gerekleiyor ise deerlendirme, kullanc iin her bir barada ayr ayr yaplr.b) letim sistemine 36 kV stndeki gerilim seviyelerinden tek bir hat ile dorudan bal veya birden fazla hat ile kullanc tesisindeki ayn baraya bal kullancnn birden fazla lm noktas var ise, sistemden ekilen endktif veya sisteme verilen kapasitif reaktif enerjinin aktif enerjiye orannn tespitinde, bu lm noktalarndaki aktif/reaktif enerjinin toplam alnarak deerlendirme yaplr. letim sistemine 36 kV stndeki gerilim seviyelerinden birden fazla hat ile kullanc tesisindeki ayr baralara dorudan bal kullancnn sistemden ektii endktif veya sisteme verdii kapasitif reaktif enerjinin aktif enerjiye orannn tespitinde ise, bu kullancnn iletim sistemine bal olduu her bir bara iin ayr deerlendirme yaplr.

(3) kinci fkradaki esaslar erevesinde llen toplam aylk aktif enerji tketimi dikkate alnarak hesaplanan aylk ortalama g miktarnn, sz konusu lme tabi noktalarda llen maksimum demand deerlerin toplamna orannn yzde beten daha az olmas halinde o ay iin birinci fkrada yer alan oranlar iin hesaplama yaplmaz.(4) Reaktif enerjiye ilikin olarak birinci fkrada belirtilen oranlara uyulmamas durumunda, kullanclara uygulanacak yaptrmlar balant ve sistem kullanm anlamalarnda dzenlenir.

Kstllk durumlarMADDE 15- (1) letim sisteminde olasl en yksek iletim kstllk durumlar;

a) (N-1) kstllk:

1) Bir iletim devresinin,

2) Bir retim nitesinin,

3) retim tesisinin iletim sistemine balant elemanlarndan birinin,

4) Senkron kompansatr, statik Var kompansatr, nt reaktr, kapasitr gibi bir nt kompanzasyon nitesinin,

5) Bir seri kompanzasyon nitesinin,

6) Bir transformatr nitesinin,

7) Bir harici enterkonneksiyonunama ilemi sonucunda sistemden ayrlmasdr.

b) (N-2) kstllk:

1) letim devresi ile buna baml olmakszn aan ikinci bir iletim devresinin,

2) letim devresi ile bir transformatr nitesinin,

3) letim devresi ile retim tesisinin iletim sistemine balant elemanlarndan birinin,

4) retim tesisinin iletim sistemine balant elemanlarndan biri ile bir transformatr nitesinin,

5) retim tesisinin iletim sistemine balant elemanlarndan biri ile bir nt kompanzasyon nitesinin,

6) retim tesisinin iletim sistemine balant elemanlarndan biri ile bir seri kompanzasyon nitesinin,

7) Transformatr nitesi ile ikinci bir transformatr nitesinin,

8) Transformatr nitesi ile bir nt kompanzasyon nitesinin,

9) nt kompanzasyon nitesi ile ikinci bir nt kompanzasyon nitesinin,

10) letim devresi ile bir nt kompanzasyon nitesinin,

11) Bir retim nitesi ile bir iletim devresinin,

12) Bir retim nitesi ile bir transformatr nitesinin,

13) Bir retim nitesi ile ikinci bir retim nitesinin,

14) Bir retim nitesi ile bir nt kompanzasyon nitesinin,

15) Bir iletim devresi ve bu devre ile ilikili dier bir hattn seri kompanzasyon nitesinin,

16) Transformatr nitesi ile bir seri kompanzasyon nitesinin,

17) Bir retim nitesi ile bir seri kompanzasyon nitesinin,

18) Ayn direkteki ift devre hattnama ilemleri sonucunda sistemden ayrlmasdr.

c) letim sisteminde olasl dk kstllklar ise:

1) Bara arzas,

2) Bara kuplaj kesicisi arzas,

3) Kesici arzas,

4) Koruma sistemi arzas,

5) letiim koruma kanal arzas,

6) Beklenmedik (N-2) kstllk durumlarnkapsar.

letme esaslar MADDE 16- (1) letme esaslar; sistemin gerek zaman artlar altnda gerilim, frekans ve g aklarnn belirlenen limitler ierisinde kararlln kaybetmeden iletilmesi iin alnmas gereken tedbir, nlem ve iletme prensiplerini kapsar. Sistemin aylk, haftalk ve gnlk iletme programlar; fiili alma koullar, iklim deiimleri, bakm onarm programlar ile birlikte iletmede gerek zamanda ortaya kacak program d retim ve iletim devre d olma durumlar, beklenmedik talep ve hava koullar gibi olaylar dikkate alnarak belirlenir. letme esaslar kapsamnda, fiili iletme artlar altnda sistemin iletilebilmesi iin iletme zaman izelgelerine uygun olarak alnmas gereken nlemler yer alr.

(2) letim sistemi;

a) Tek bir iletim devresi, bir reaktif kompansatr ya da dier reaktif g salaycsnn,

b) Sistemin birbirinden uzak noktalarnda olmas veya sz konusu hatlarn kapasitelerinin altnda yklendii durumlarda, iki iletim devresinin veya tek bir iletim devresi ile daha nceden devre d kalm dier bir iletim devresinin,

c) Barann birinin,

) Tek bir iletim devresi ile daha nceden devre d kalm bir retim nitesi, bir reaktif kompansatr ya da dier reaktif g salaycsnn, arzalanmas durumlarnda gvenli olarak iletilir. Bu durumda, (N-1) kstlla yol aan arza; bir iletim ekipmannn ar yklenmesine, frekans veya gerilimlerin belirlenen limitler dna kmasna veya sistemin kararszlna neden olamaz.(3) Aadaki durumlar iin ikinci fkradaki iletme esaslar dikkate alnmaz:

a) letim sisteminin bir parasn oluturan saplama balantl devrelerden oluan transformatr merkezlerinde herhangi bir fider veya hat arzasnda devrelerin almas ile birlikte transformatrlerin balantlarnn kesilmesi durumunda,

b) Arza riskinin artt yldrm, buzlanma, kar, tipi, sel, ar rzgar gibi kt hava koullarnn ortaya kmas durumunda TEA tarafndan, bu risklerin azaltlmas iin sistemin yedek kapasitesinin arttrlmas, jeneratrlerin otomatik olarak devre d olmalarn salayan koruma sistemlerinin kurulmas, (N-1) ve (N-2) kstllk durumlarna kar, uygun iletme alternatif stratejilerinin oluturulmas veya sistemin scak yedek kapasitesinin arttrlarak iletim ekipmanlar zerindeki g ak yknn azaltlmas gibi nlemlerin alnmas durumunda,

c) Arz veya talep kaybna ilikin risklerin artmas durumunda,

daha ekonomik olmas kaydyla, sistem iletme prensipleri bakmndan (N-1) kstllk durumunda (N-2) kstllk durumunun iletme kurallarna geilebilir. Bu ekildeki iletme durumuna hava artlar tekrar elverili hale gelinceye ve sistem tekrar gvenli hale getirilinceye kadar devam edilir.

(4) (N-2) kstllklara yol aan arzalarda ana iletim ekipmanlarnn ar yklenmelerinin ve talep kaybnn engellenebilmesi iin gecikmeden yeni bir retim program hazrlanr. Bu programn uygulanamamas durumunda, arza sonras nlem olarak planl kesinti/ksnt uygulamas yaplr.(5) Ekonomik gerekelerle talep kontrol yaplamaz.

(6) Arza sonras alnan tm nlemler ve gerekeleri, retim faaliyeti gsteren ilgili tzel kiiler ile etkilenmesi muhtemel tm serbest tketicilere bildirilir. Bu durumda, bu Ynetmeliin acil durum iletme artlar ile ilgili hkmleri uygulanr. (N-1) kstlla yol aan arzann ardndan, mmkn olan en ksa sre ierisinde sistemi tekrar normal iletme koullarna geri dndrmek iin gerekli nlemler alnr.

(7) letme gvenlii usul ve esaslar; datm irketlerine, iletim sistemine dorudan bal retim faaliyeti gsteren tzel kiilere ve iletim sistemine bal tketicilere uygulanr. Ancak, sistemin iletme gvenliinin ve btnlnn tehlikeye girmesi durumunda, taraflarla mzakere edilerek, bu hkmlerin dnda birtakm zel iletme usul ve esaslar da uygulanabilir.

(8) OG ksm ak tip transformatr merkezlerinde geerli olmak zere datm irketlerinin TEA ile irtibatl olduu kablo ebekesindeki arza yerinin tespiti amac ile ve datm irketinin talebi durumunda, can ve mal gvenlii konusundaki tm sorumluluk datm irketinde olmak zere arza yerini tespit etme cihazlarnn sinyal srme ilemi enerjisiz durumdaki TEA fideri zerinden yaplabilir.(9) Datm irketlerinin TEA ile irtibatl olduu fiderlerdeki tehizat, datm irketinin talebi durumunda, datm irketinin kablo ve/veya havai hat kapasitesine uygun datm irketince talep edilecek malzeme ile TEA tarafndan en ksa zamanda deitirilir.(10) letim sisteminde kullanlacak olan indirici g transformatrleri manevra sresi boyunca Ek-1 e uygun olarak paralel altrlabilir.Tesis ve tehizata ilikin teknik kriterler

MADDE 17- (1) letim sistemine balanan kullancya ait tesis ve/veya tehizatn, bu Ynetmelik ile belirlenen teknik tasarm ve iletme kriterlerine uygunluu kullanc tarafndan salanr.

(2) Kullanc; tesis ve/veya tehizatnn, iletim sisteminde uygulanan arza temizleme sreleri ierisinde temizlenen arzalarda etkilenmeyecek ekilde uygun tasarlanmasn salar.(3) Balant noktasnda iletim sisteminin performans ve salanmas gereken artlarla ilgili ayrntl bilgiler, balant yapacak kullancnn talebi zerine TEA tarafndan salanr.

(4) Kullanclar iletim sistemine balanaca fider ve/veya ilikili fiderlerde koruma, kumanda ve l sistemleri hakknda ilgili mevzuat erevesinde TEAn gerekli grd hususlar uygular.

(5) Kullanclar, iletim sistemine balanacak tesiste kullanlan ve iletim sistemin bir paras olan ksmlara ait primer ve sekonder tehizattan en az 1 adet olmak zere %10 iletme yedei bulundurur.(6) Bir kullancya ait transformatr merkezine ve/veya bir sistem kontrol anlamas gerei salanacak olan tesis ve/veya tehizat ile malzemelere ilikin tasarm, imalat ve ilgili testler, TEAn teknik artnamelerine gre gerekletirilir. (7) Kullanc; tesis ve/veya tehizatnn, iletim sisteminde bozucu etkilere yol amamasn, iletim sistemi ile uyumlu olmasn ve;

a) letim sisteminin 400 kV ve 154 kV izolasyon seviyelerine,

b) Bu Ynetmelikte belirlenen ve gerektiinde TEA tarafndan kullanc iin balant noktasnda belirlenmi harmonik gerilim snrlarna,

c) Bu Ynetmelikte belirlenen ve gerektiinde TEA tarafndan kullanc iin balant noktasnda belirlenmi fliker iddeti snrlarna,

uygun olmasn salar.(8) Kullancnn bu Ynetmelie uyumu, gerekli durumlarda TEA tarafndan balant noktalarnda lm yaplarak kontrol edilebilir.

(9) Kullanc, tesislerinde ve balant noktasnda, IEC-815e gre kirlilik seviyesi III olarak tanmlanan ve 25 mm/kV asgari nominal spesifik ark srnme mesafesini ve TEA teknik artnamelerinde yer alan dier teknik artlar salayan izolatrler kullanmak zorundadr. TEA tarafndan 31 mm/kV asgari nominal spesifik ark srnme mesafesine sahip izolatrler nerilmesi durumunda kullanc tesislerinde buna uygun izolatrler kullanlr.

(10) retim tesisini iletim sistemine balayan hat, balant anlamasnda belirtilen tesis sorumluluk snr ve Ek-9da belirtilen saha sorumluluk izelgesi dikkate alnarak tesis edilir.

(11) Kullanc, balant noktasndaki ksa devre gcne bal olarak alt sahasndaki anahtarlama sras iin TEAn talimatlarna uyar.

(12) 400 kV ve altndaki iletim sistemine yaplacak balantlarda, zel bir topraklama altyapsnn gerekmesi durumunda, topraklama iin uyulmas gereken teknik artlar ve gerilim ykselmesi zerinde yaplacak incelemenin sonular balant yaplmadan nce TEA tarafndan kullancya en ksa srede bildirilir.

(13) letim sisteminin alt tehizat iin faz simetrik arzada ama akmna dayanma kapasitesi 400 kV iin 63 kA ve 154 kV iin ise 31,5 kAdr.

(14) Primer taraf 66 kV ve zerinde olan transformatrlerin yksek gerilim sarglar yldz bal olarak ve yldz noktasndan topraklama balants yaplabilecek ekilde tekil edilir. Transformatr merkezi primer topraklama hatt iin en az 120 mm2 bakr kullanlr.

(15) Ksa devre gcnn yksek olduu merkezlerde, g transformatrlerinin sekonder tarafnn ntr noktas, faz-toprak arza akmlarn snrlamak amacyla bir ntr direnci veya ntr reaktr zerinden topraklanr. Ayrca baz zel durumlarda datm barasna ntr topraklama transformatr tesis edilir.

letim sisteminin korunmas MADDE 18- (1) TEA mlkiyet snrnda bulunan tesislerine ait tm fiderlerin koruma sistemlerinin periyodik iletme, bakm ve test almalarn yapar ve arzalar ivedi olarak gidermek iin gerekli tedbirleri alr.

(2) Her kullanc gerek kendi tesisinde meydana gelecek arzalarn iletim sistemini etkilememesi, gerekse iletim sisteminde meydana gelecek arzalarn kendi tesisini etkilememesi iin gerekli olan tm koruma ve izleme tedbirlerini kendi tesisinde salar.(3) Koruma ayarlar, arzal tesis ve/veya tehizatn, balant esnasnda veya gerektiinde balant anlamasnda yer alan kriterlere gre, sorunsuz bir ekilde iletim sisteminden ayrlmas iin kullanc tarafndan TEAn kontrol ve koordinasyonu altnda yaplr ve TEAn onay olmadan deitirilemez.(4) Kullanc, iletim sisteminin korunmas amacyla, koruma sistemi ve uygulanacak yntem ile ilgili tasarmlarn bu Ynetmelie uygun olarak hazrlar, TEAn onayna sunar ve koordineli koruma ayarlarn uygular. (5) TEA transformatr merkezlerinin orta gerilim barasndaki bara giri, kuplaj, transfer, hat fideri de dahil olmak zere tm orta gerilim fiderlerindeki; bara ayrc, kesici kontak bilgilerine ulalmasna, ilgili datm irketinin talebi halinde TEA tarafndan izin verilir.(6) TEAn ve kullancnn arza giderme sresi; rlenin almas, kesicinin amas ve telekomnikasyon sinyalinin gnderilme srelerinin toplamdr. 400 kV ve 154 kV hatlar iin azami arza giderme sresi 140 milisaniyedir.

(7) TEAa ait bir k datm fideri kesicisinin ama sresi, iletimden datma indirici transformatrlerin ksa devre dayanm sresi, transformatrn sz konusu fider zerinden maruz kald ksa devre says ve datm merkezi ile TEA merkezi arasnda meydana gelebilecek en yksek faz aras ksa devre akm dikkate alnarak TEA tarafndan belirlenir. Kullanclarn TEA barasna bal olan ilk datm merkezlerine ait bir datm fideri arzasnda datm fiderine ait rlenin almas ve kesicinin ama sresi dahil olmak zere azami arza temizleme sresi, faz-toprak arzalar iin azami 1,0 saniye, faz-faz arzalarnda ise en yksek ksa devre akm iin 0,14 saniyedir. 0,14 saniye, ar akm rlelerinin ani akm rle koordinasyon deeridir. (8) Kullanclar kendi mlkiyet snrlarnda bulunan tesislerine ait tm fiderlerin koruma sistemlerinin periyodik iletme, bakm ve test almalarn yapar, bu amala gerekli tm tedbirleri alr ve buna ilikin raporlar hazr tutar. Ayrca kullanclar mlkiyet snrlarnda bulunan tesislerine ait tm fiderlerin koruma sistemi arzalarn ivedi olarak gidermek iin gerekli tedbirleri alr.

(9) Kullanclar kendi mlkiyet snrlarnda bulunan tesislerine ait iletme ve arza ekiplerinin listelerini TEAn istedii periyotlarda TEAa bildirir.

(10) Kullanclar, datm sisteminde meydana gelecek arza akmlarnn TEA barasna azami ikiden fazla fider zerinden yansmamas iin datm bara dzenlerinde gerekli tedbirleri alr.(11) kinci fkra uyarnca retim tesislerinde tesis edilmesi gereken koruma tehizat ile ilgili olarak:

a) nite ikaz sisteminin devre d olmas durumunda nite jeneratrn de devre d eden ikaz koruma sistemi tesis edilecektir.b) TEA, gerekli durumlarda artlarn belirtmek suretiyle, nitede kutup kaymas korumasnn tesis edilmesini talep edebilir.

c) TEA, gerekli durumlarda, nitede sub-senkron rezonans korumasnn tesis edilmesi iin gerekli artlar belirler.

) Koruma tehizat zerinde iletim sistemini etkileyebilecek bir alma, tadilat veya ayar deiiklii, ancak TEAtan bir teknik gzlemci gzetiminde yaplabilir. (12) TEA, 67 nci maddede aklanan ekilde talebin dk frekans rleleri ile kesilmesi iin gerekli olan dk frekans rlelerini tesis eder. (13) Sistem frekansnn belirlenen frekans kademelerine dmesi nedeniyle, dk frekans rleleri ile otomatik olarak kesilecek talep miktar, sistem artlar dikkate alnarak TEA tarafndan her yln 31 Ekim tarihine kadar takip eden bir yllk dnem iin belirlenir ve Kurum bilgilendirildikten sonra uygulamaya konulur.NC BLM

retim Tesislerinin Tasarm ve Performans artlarretim alt tesisleri tasarm ve balant esaslar

MADDE 19- (1) retim alt tesislerinin tasarm ve gelitirilmesi ile bu tesislerin iletim sistemine balantsnda aadaki hususlar dikkate alnr:a) nite ana g transformatrleri yksz en az 5 kademeli kademe deitiricili olarak tesis edilir ve reglasyon aral (2 x %2,5dir. Ykte kademe deitiricili transformatrlerde normal koullarda (8 x %1,25lik bir reglasyon aral uygulanr.b) retim alt tesisleri; bir iletim devresi veya bara bakm onarm nedeniyle devre d edilmi iken dier bir iletim devresinin veya barann arza nedeniyle devre d olmas durumunda, sistemdeki en byk retim nitesinden daha fazla retim kaybna yol amayacak ekilde tasarmlanr ve tesis edilir.

c) retim tesisi altna bal retim nitelerinin havai hat balantlarnn azami uzunluu; yllk yk faktr %30dan byk veya eit retim niteleri iin 5 kmyi, dier durumlarda ise 20 kmyi geemez. ) retim tesisinin iletim sistemine balants iin belirlenen iletim kapasitesi, herhangi bir arzadan nce;1) Tehizatn kapasitesinin zerinde yklenmemesi,

2) Gerilimlerin normal iletme koullar iin belirlenen snrlarn dna kmamas ve gerilim reglasyonunun yetersiz kalmamas,

3) Sistemin kararlln kaybetmemesi,

artlar salanacak ekilde planlanr.

d) retim tesisi ve iletim sistemi arasndaki balantnn kapasitesi, ayn zamanda;

1) Bir iletim devresi ile bir kompansatr veya bir reaktif g salaycsnn,

2) ki iletim devresi veya bir iletim devresi ile daha nce devre d olmu dier bir iletim devresinin,

3) Barann birinin,

4) Bir iletim devresi ile daha nce devre d olmu bir retim nitesi, bir kompansatr veya bir reaktif g salaycnn,herhangi birinin arza nedeniyle devre d olmas durumlar dikkate alnarak planlanr. Bu bentte belirtilen arzalardan dolay devre d olmalarda iletim sistemi; sistem kararszl gereklemeyecek ekilde planlanr. retim tesislerinin balantlar Ek-10da yer alan rnek tek hat emalarna gre tasarmlandrlr.e) Bir balant noktasnda, sisteme balanabilecek rzgar enerjisine dayal retim tesisi kurulu gc, TS EN 61400 serisi standartlarna gre yaplacak olan teknik analiz sonularnn, bu Ynetmeliin ilgili maddelerinde belirtilen kabul edilebilir g kalitesi, yk ak, kstllk, ksa devre ve dier sistem ettleri limitleri dahilinde deerlendirilmesi neticesinde belirlenir. Rzgar enerjisine dayal retim tesislerinin sisteme balantsnda Ek-18 hkmleri uygulanr.retim tesislerinin tasarm ve performans esaslarMADDE 20- (1) retim tesislerine ilikin tasarm ve performans artlar iletim sistemine dorudan bal niteler ile kullanc sistemlerine bal nitelerin uymas gereken teknik ve tasarm kriterlerini kapsar.(2) 30 MW kurulu gcn altndaki termik ve hidroelektrik retim tesisleri bu artlarn dndadr. Rzgr enerjisine dayal retim tesisleri iin Ek-18de yer alan ebeke balant kriterleri geerlidir.(3) Kurulu gc 30 MW ve zerinde olup iletim sisteminden bal olan retim tesisleri de bu blmde yer alan reaktif g kontrol hizmetine ilikin artlara uymak zorundadr. Rzgr enerjisine dayal retim tesisleri iin reaktif g kontrol ile ilgili Ek-18de yer alan ebeke balant kriterleri geerlidir. (4) Konvansiyonel tip senkron jeneratrler, nominal aktif gleri seviyesinde retim yaptklar durumda jeneratr terminallerinde srekli almada ar ikazl olarak 0,85 dk ikazl olarak da 0,95 g faktr snr deerleri arasnda her noktada alabilme yeteneine sahip olmak zorundadr. k gleri nominal aktif k glerinin altndaki seviyelerde ise jeneratrler, P-Q jeneratr yklenme kabiliyet erilerindeki performans izelgesinde belirtilen reaktif g kapasite snrlar arasnda her noktada alabilme yeteneine sahip olmak zorundadr. Ancak iletmedeki mevcut retim tesisleri iin sistem iletmecisinin uygun gr dorultusunda lisans tadili yaplmak suretiyle mevcut jeneratrlerin nominal aktif glerini arttrmay talep etmeleri halinde jeneratr terminallerinde g faktrlerini ar ikazl olarak en fazla 0,9 deerine ekebilecek ekilde lisans gcn arttrabilir. Bu durumda retici Reaktif G Destei Salanmasna Dair Yan Hizmet Anlamalar kapsamnda sistem iletmecisinin talebi durumunda jeneratrn ar ikazl olarak 0,85 g faktrndeki nominal aktif g seviyesine inmeyi, bu talebin yerine getirilmesi sonucunda ortaya kabilecek herhangi bir dengesizlikten dolay veya Elektrik Piyasas Yan Hizmetler Ynetmelii kapsamnda herhangi bir bedel talep etmemeyi ve sistem iletmecisi tarafndan belirlenecek tm zel ykmllkleri yerine getirmeyi kabul ve taahht etmekle ykmldr. (5) Nkleer G Santrallarndaki jeneratrler; nominal aktif gleri seviyesinde retim yaptklar durumda jeneratr terminallerinde srekli almada ar ikaz olarak 0,9, dk ikazl olarak da 0,95 g faktr snr deerleri arasnda her noktada alabilme yeteneine sahip olmak zorundadr. k gleri nominal aktif k glerinin altndaki seviyelerinde ise jeneratrler, P-Q jeneratr yklenme kabiliyet erilerindeki performans izelgesinde belirtilen reaktif g kapasite snrlar arasnda her noktada alabilme yeteneine sahip olmak zorundadr.(6) nitenin ksa devre oran; termik ve kombine evrim gaz trbini niteleri iin 0,5 kurulu gc 10 MW ve altndaki hidroelektrik niteler iin 0,75 ve 10 MWn zerindeki hidroelektrik niteler iin ise 1,0dan kk olamaz.

(7) Senkron kompansatr olarak alabilme zelliine sahip niteler, sfr g faktr ile alabilecek, termik niteler, ar ikaz ile altrldnda nominal glerinin %75 ine kadar reaktif g verebilecek, dk ikaz ile altrldnda ise %30 una kadar reaktif g tketebilecek, hidroelektrik niteler, ar ikaz ile altrldnda nominal grnr gcnn %75 ine kadar reaktif g verebilecek, dk ikaz ile altrldnda ise %60na kadar reaktif g tketebilecek kapasitede olmak zorundadr. retim tesisinin senkron kompansatr zelliine sahip olmas gereklilii balant anlamasnn imzalanmas ncesinde TEA tarafndan belirlenir.

(8) Sistem frekansnn kararsz iletme koullarnda 52,5 Hze kabilecei veya 47,5 Hze debilecei gz nnde bulundurularak, TEA ve kullanclarn tesis ve/veya tehizatnn aadaki tabloda belirtilen minimum sre kadar iletim ebekesine bal kalarak alacak ekilde tasarlanmas zorunludur.

Frekans AralMinimum alma Sresi

51,5 Hz f 52,5 Hz10 dakika

50,5 Hzf25 2,0

1,5

1,0

1,0

0,5

0,5

0,5

0,5

0,2+0,5 (25/h) 3

9

15

21

>21 1,5

0,5

0,3

0,2

0,22

4

6

8

10

12

>12 1,0

0,8

0,5

0,4

0,4

0,2

0,2

THBV: %2

Tablo 2. 154 kV letim Sisteminde Harmonik Gerilim Planlama Snr Deerleri

Tek Harmonikler

(3n kat olmayan) Tek Harmonikler

(3n kat olan) ift Harmonikler

Harmonik No.

hHarmonik Gerilim (%)Harmonik No.

hHarmonik Gerilim (%)Harmonik No.

hHarmonik Gerilim (%)

5

7

11

13

17

19

23

25

>25 2,0

2,0

1,5

1,5

1,0

1,0

0,7

0,7

0,2+0,5 (25/h) 3

9

15

21

>212,0

1,0

0,3

0,2

0,22

4

6

8

10

12

>121,0

0,8

0,5

0,4

0,4

0,2

0,2

THBV:% 3

Tablo 3. 154 kV altndaki letim Sisteminde Harmonik Gerilim Planlama Snr Deerleri

Tek Harmonikler(3n kat olmayan) Tek Harmonikler(3n kat olan) ift Harmonikler

Harmonik No.hHarmonik Gerilim (%)Harmonik No.hHarmonik Gerilim (%)Harmonik No.hHarmonik Gerilim (%)

57111317192325>253,03,02,02,01,61,21,20,70,2+0,5 (25/h)391521>213,01,20,30,20,224681012>121,51,00,50,40,40,20,2

THBV:% 4

Tablo 4. 400 kV letim Sisteminde Harmonik Gerilim Uyumluluk Snr Deerleri

Tek Harmonikler(3n kat olmayan) Tek Harmonikler(3n kat olan) ift Harmonikler

Harmonik No.Harmonik Gerilim (%)Harmonik No.Harmonik Gerilim (%)Harmonik No.Harmonik Gerilim (%)

57111317192325>25 3,0 1,5 1,0 1,0 0,5 0,5 0,5 0,50,2+0,3 (25/h) 391521>21 1,7 0,5 0,3 0,2 0,224681012>12 1,0 0,8 0,5 0,4 0,4 0,2 0,2

THBV: %3,5

Tablo 5. 154 kV letim Sisteminde Harmonik Gerilim Uyumluluk Snr Deerleri

Tek Harmonikler(3n kat olmayan) Tek Harmonikler(3n kat olan)

Harmonik No.hHarmonik Gerilim (%)Harmonik No.hHarmonik Gerilim (%)Harmonik No.hHarmonik Gerilim (%)

57111317192325>25 4,0 2,0 1,5 1,5 1,0 1,0 0,7 0,70,2+0,5 (25/h) 391521>212,01,00,30,20,224681012>121,00,80,50,40,40,20,2

THBV:% 5

Tablo 6. 154 kV alt iin letim Sisteminde Harmonik Gerilim Uyumluluk Snr Deerleri

Tek Harmonikler(3n kat olmayan) Tek Harmonikler(3n kat olan) ift Harmonikler

Harmonik No.hHarmonik Gerilim (%)Harmonik No.hHarmonik Gerilim (%)Harmonik No.hHarmonik Gerilim (%)

571113

5,04,03,02,5

3915213,01,30,50,5246

1,91,00,5

THBV:% 8

Tablo 7. Fliker Planlama Snr Deerleri

Gerilim Seviyesi (V)Fliker iddeti

Pst (Ksa Dnem)Plt (Uzun Dnem)

V > 154 kV0,850,63

35 kV < V 154 kV0,970,72

1 kV