T.C.MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

MEGEP(MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN

GÜÇLENDİRİLMESİPROJESİ)

TESİSAT TEKNOLOJİSİVEİKLİMLENDİRME

ELEKTRİK ARK KAYNAĞI–1

ANKARA 2007

Milli Eğitim Bakanlığıtarafından geliştirilen modüller;

Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılıKararıile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarındakademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretimprogramlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelikgeliştirilmişöğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır).

Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeyerehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış,denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul veKurumlarında uygulanmaya başlanmıştır.

Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliğikazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir veyapılmasıönerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir.

Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine meslekiyeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerindenulaşılabilirler.

Basılmışmodüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarakdağıtılır.

Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığındasatılamaz.

i

AÇIKLAMALAR ...................................................................................................................iiiGİRİŞ.......................................................................................................................................1ÖĞRENME FAALİYETİ–1 ....................................................................................................31. İŞPARÇASINI HAZIRLAMA ...........................................................................................3

1.1. El Tesviyeciliği .............................................................................................................31.1.1. El Tesviyeci Tezgâhları.........................................................................................31.1.2. Markalama Aletleri, Görevi, Özellikleri ve Kullanılmaları...................................51.1.3. Eğe ve Çeşitleri ......................................................................................................6

1.2. Eğeleme.........................................................................................................................71.2.1. Serbest Eğeleme ....................................................................................................71.2.2. Ölçülü ve Gönyeli Eğeleme:..................................................................................9

1.3. Kaynak AğzıAçma.....................................................................................................111.3.1. Kaynatılacak Gereçlerin Birleştirilmeleri ............................................................ 121.3.2. Kenar İşlemsiz Alın (küt) Birleştirmeler .............................................................131.3.3. Kenar İşlemli Birleştirmeler ................................................................................131.3.4. İç ve DışKöşe Birleştirmeler .............................................................................. 141.3.5. Bindirme Birleştirmeler ....................................................................................... 15

1.4. Kullanılan Takımların Bakımı....................................................................................17UYGULAMA FAALİYETİ.............................................................................................. 18ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ....................................................................................19

ÖĞRENME FAALİYETİ–2 .................................................................................................. 222. ELEKTROT TUTUŞTURMAK........................................................................................ 22

2.1. Elektrot Tutuşturmak .................................................................................................. 222.1.1. Kaynak Makineleri .............................................................................................. 222.1.2. Elektrik Kazalarına KarşıAlınacak Tedbirler .....................................................322.1.3. Amper AyarıYapmak.......................................................................................... 372.1.4. Elektrotlar, Çeşitleri ve Özellikleri...................................................................... 392.1.5. KaynakçıTakımları.............................................................................................432.1.6. Elektrik Kaynağında Güvenlik Önlemleri ........................................................... 442.1.7. Örtülü Elektrot Tutuşturmak ve Ark Boyunu Ayarlamak ................................... 452.1.8. Örtüsüz Elektrot Tutuşturmak(Çıplak Elektrot Arkı) .......................................... 50

UYGULAMA FAALİYETİ.............................................................................................. 51ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ....................................................................................53

ÖĞRENME FAALİYETİ–3 .................................................................................................. 553. DÜZ DİKİŞÇEKMEK ...................................................................................................... 55

3.1. Kaynak Uygulamaları................................................................................................. 553.1.1. Amper Ayarlama ................................................................................................. 563.1.2. Elektrot Hareketleri .............................................................................................563.1.3. Ark Boyu .............................................................................................................573.1.4. Dikişin Başlangıç ve BitişYerleri ....................................................................... 58

UYGULAMA FAALİYETİ.............................................................................................. 63ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ....................................................................................65

ÖĞRENME FAALİYETİ-4................................................................................................... 704. PUNTALAMA................................................................................................................... 70

4.1. Puntalama ve Önemi ................................................................................................... 70

İÇİNDEKİLER

ii

UYGULAMA FAALİYETİ.............................................................................................. 74ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ....................................................................................75

MODÜL DEĞERLENDİRME .............................................................................................. 78CEVAP ANAHTARLARI .....................................................................................................82KAYNAKLAR....................................................................................................................... 84

iii

AÇIKLAMALAR

KOD 522GAZ011

ALAN Tesisat Teknolojisi Ve İklimlendirme

DAL/MESLEK Alan Ortak

MODÜLÜN ADI Elektrik Ark Kaynağı1

MODÜLÜN TANIMI

Bu modül, kaynak yapılacak işparçalarınıhazırlama,kaynak makinelerinin çeşitlerini tanıyıp çalıştırma veelektrotu tutuşturma konularını içeren bir öğrenmemateryalidir.

SÜRE 40 / 32

ÖN KOŞUL Elektriğin temel ilkeleri ve temel kanunlarımodüllerinialmışolmak.

YETERLİKGerekli ortam sağlandığında kaynak uygulamalarıiçin işparçalarıhazırlayarak elektrot tutuşturmak.

MODÜLÜN AMACI

Genel AmaçKaynak atölyesi ortamında kaynak yapılacak işparçalarınıhazırlayıp, elektrotu turtuşturabileceksiniz.Amaçlar

1. Gerekli donanımıkullanarak kaynak uygulamalarıiçin işparçalarınıhazırlayabileceksiniz.

2. Kaynak için gerekli donanımıkullanarak tekniğineuygun olarak elektrodu tutuşturabileceksiniz.

EĞİTİM ÖĞRETİMORTAMLARI VEDONANIMLARI

Atölye, sınıf, laboratuvar, işparçası, çizecek, metre,testere, eğe, zımpara ve gönye, kaynak makineleri,elektrot, işparçası, kaynak çekici, tel fırça, maske ve deriönlük.

ÖLÇME VEDEĞERLENDİRME

Modül içinde yer alan her öğrenme faaliyetinden sonraverilen ölçme sorularıyla kendinizi değerlendireceksiniz.Modül sonunda ise kazandığınız bilgi, beceri, tavırlarıölçmek amacıyla öğretmen tarafından hazırlanacakölçme araçlarıyla değerlendirileceksiniz.

AÇIKLAMALAR

iv

1

GİRİŞSevgili Öğrenci,

Kaynakçılık, elektrik arkının 1801 yılında keşfi ile başlamış, 1885 yılında ilk kaynakmakinesinin yapılmasıyla süregelmiştir.

Birinci Dünya Savaşıyıllarında kaynak hızlıgelişmiştir. Kaynağın hızla gelişimiyleuçak yapımında kullanılmaya başlanılmıştır.1917 yılında gemilerin yapımında da kaynak,perçinli birleştirmelerin yerini almıştır. Birinci ve İkinci Dünya Savaşlarıarasında arkkaynağıda ilerlemiştir. Koruyucu gaz kaynaklarıbulunmuştur. Araştırmalar sonucu çeşitlitiplerde elektrotlar geliştirilmiştir.

Teknolojideki baş döndürücü gelişmeleri yakından takip etmek gerekir. Bugelişmelerle kaynak otomobil fabrikalarında, köprü yapımında, çelik kostrüksiyonyapımında, basınçlıkaplar yapımıgibi sanayinin birçok alanında yerini almıştır.

Sanayide bu gibi birçok işin yanında gaz ve tesisat sistemlerinin yapılabilmesi içinkaynakçılara gereksinim vardır.

Günümüzde sürekli gelişim gösteren kaynaklı birleştirmeler sanayinin temelmesleklerinden biri haline gelmiştir.

GİRİŞ

2

3

ÖĞRENME FAALİYETİ–1

Uygun ortam sağlandığında işparçasınıkaynağa hazırlama aşamalarınısırasıylaöğrenerek uygulamalarıyapabileceksiniz.

El tesviyeciliği konularında genişbilgileri makine teknoloji alanlarıyla ilgilisektörlerden kaynak taramasıyaparak bulabilirsiniz. Bu bilgileri derleyerekrapor haline getiriniz.

1. İŞPARÇASINI HAZIRLAMA1.1. El Tesviyeciliği

Yapılmasıistenilen metal işparçalarından talaşkaldırarak ya da talaşkaldırmadanyapılan şekillendirme işlemlerine el tesviyeciliği denir.

El tesviyecilik işleri teknolojik yeniliklere bağlıolarak azalsa bile mesleki başarınıntemelini oluşturur.

1.1.1. El Tesviyeci Tezgâhları

Üzerine çeşitli takım ve aletlerin konulduğu, mengenelerin bağlandığıişmasalarınatesviyeci tezgâhıdenir.

Şekil 1.1: Tesviyeci tezgâhı

ÖĞRENME FAALİYETİ–1

AMAÇ

ARAŞTIRMA

4

Mengeneler

Karşılıklıçeneleri arasında işparçalarınıbağlamaya yarayan aletlerdir. Mengenelerağız yapılarına göre paralel ağızlıve boru mengenesi olarak çeşitlendirilir. Mesleklere görepiyasada kullanılan yaygın mengene çeşitlerişunlardır:

Tesviyeci mengeneleri, Tezgâh mengeneleri, Ayaklımengene, EI ve pah mengeneleri, Boru mengeneleridir.

Markalama

Yapılacak bir işparçasının, yapım resminin veya şablonunun işin yapılacağımalzemenin üzerine aktarılmasıdır. Markalamada, verilen işresminin ölçüleri yapılacakmalzemenin üzerine çizilir. Çizilen bu markalama çizgilerine göre işyapılır. Bazıbasitparçaların markalanmasına gerek yoktur. En basit markalama işleminde bile belli bir zamanharcanmasından dolayıbazıişler markalanmadan da yapılabilir. Fabrikalarda seri üretimdemarkalama işleminin yerini kalıplar, otomatik tezgâhlar almıştır.

İşi markalayarak yapmak insana güven duygusu verir, hatayıazaltır ve işin dahaekonomik olmasınısağlar.

Markalama işlemlerinde dikkat edilecek noktalar şunlardır:

Uygun yüzey seçilmeli ve temizlenmelidir. Markalama için gerekli markalama aletleri hazırlanmalıdır. Bozuk ve

hatalıaletler kullanılmamalıdır. Markalama aletlerinin doğru şekilde kullanılması gerekir. Doğru

kullanılmazsa markalama hatalıolur. Markalama bittikten sonra, markalamanın son olarak bir daha gözden

geçirilmesi yerinde olur.

1 2

3

4

5

5

1.1.2. Markalama Aletleri, Görevi, Özellikleri ve Kullanılmaları

1.1.2.1. MarkacıPleyti

Markalama ve yüzey düzgünlük kontrol işinde kullanılır. Dökme demirdenyapılmıştır. Yüzeyi düzgün ve hassastır. Bu nedenle üzerine yüzeyi bozabilecek çekiç, eğeve buna benzer gereçler konulmamalıdır. İki çeşit markacıpleyti vardır. Büyük pleytlerayaklı, küçük pleytler masa (tezgâh) tipidir.

1.1.2.2. Çelik Cetvel

Ölçmeye, ölçü taşımaya ve çizgi çizmeye yarar. Cetvel bölüntüleri 1mm’dir.Paslanmaz çelikten yapılır.15O mm, 25O mm, 3OO mm, 5OO mm ve 1OOO mm boylarındabulunur.

1.1.2.3. Çizecek

Uç açısı1Oº - 15º sivri çelik çubuktur. Malzeme üzerine çizgi çizmeye yarar.

1.1.2.4. Pergel

Daire, daire yayıçizilmesinde, ölçü taşınmasında, sac levhalara paralel düz çizgilerçizilmesinde kullanılır.

1.1.2.5. Nokta

Matkap ile delik delme işleminde matkabın parçaya rahatça oturmasıamacıyla yuvaaçmak ve bazıparçalarıişaretlemekte kullanılır.

1.1.2.6. Çekiç

Çakma, markalama, doğrultma, keskileme ve bunlara benzer birçok amaçlarlakullanılan hemen herkes tarafından bilinen bir el aletidir. Ağırlık olarak 5O gramdanbaşlayıp 2OOO grama kadar olanlarıvardır. Çekiçle çalışırken en çok dikkat edilecek nokta,çekiç sapının gevşek olmamasıdır. Sapıgevşek çekiç, işesnasında saptan kurtularak kazayayol açar.

1.1.2.7. Gönye

Yüzeylerin düzgünlük ve kenarların açılarının kontrolü ile markalama işlemlerindekullanılır.

6

1.1.3. Eğe ve Çeşitleri

İşparçasınıistenilen biçim ve ölçüye getirmek, yüzeyleri düzeltmek, kesicileribileylemek için yüzeyindeki dişlerle talaşkaldıran bir el aletidir. Yüksek karbonlu çeliktenyapılır.

Şekil 1.2: Eğenin kısımları.

1.1.3.1. Eğeye Sap Takmak

Eğenin omuz kısmıile ağaç sap arasında 1O mm kalıncaya kadar sap takılmalıdır. Eğekuyruğunun konikliğinden dolayıağaç sap kademeli olarak farklıçaplarda delinir. Eğe sapı,eğeye hafifçe takılır, sonra eğe gövdesinden el ile tutularak sağlam bir zemin üzerinde bir ikidefa kuvvetlice vurularak sap oturtulur.

Plastik saplar sağlam olsa da ağaç sapların yerini tutamaz.

Şekil 1.3: Eğe sapının takılışı

1.1.3.2. Eğelerin Bakımı

Eğeleme sırasında eğe dişleri arasında talaşlar sıkışabilir. Bunlar parçayıçizdiği gibieğelemeyi de güçleştirir. Bunun önüne geçmek için eğeler sık sık tel fırçaylatemizlenmelidir.

Yanlış Yanlış

7

1.1.3.3. Eğe Çeşitleri

Eğeler; diştürü, dişdüzeni, dişsıklığı, kesiti ve yapım şekline göre çeşitli şekillerdesınıflandırılırlar.

Şekil 1.4: Kesitlerine göre eğe çeşitleri1.2. Eğeleme

Bir parçadan, eğeleme tekniğine uygun biçimde, yüzeyinde bulunan küçük dişleryardımıile talaşkaldırarakşekil vermeye eğeleme denir.

1.2.1. Serbest Eğeleme

Marka çizgisine O,5 mm kalıncaya kadar yapılan eğelemeye serbest eğeleme veyakaba eğeleme denir. Okullarda yeni gelen öğrencilere, düzgün eğeleme alışkanlığıkazandırmak için serbest eğeleme işlemi yaptırılır.

Eğelemede sert malzemeler için ince dişli eğeler, yumuşak malzemeler için kaba dişlieğeler seçilir.

8

Eğeleme işleri yaparken kişinin duruşşekli çok önemlidir. Vücudun ağırlığısol ayaküzerine verilerek (sol ayak önde) 45 o açılmalıdır. Bu sayede düzgün bir eğeleme yapılabilir.

Şekil 1.5: Eğelemede çalışma konumu

Eğeleme, kol hareketi ile yapılmalıdır. Sağel kesme hareketini sağlamalıdır.

Eğenin TutuluşBiçimi

Eğeleme baskısıiçin büyük eğenin ucuna avuç içiyle, orta boy eğenin ucunabaşparmakla baskıolmalıdır. Küçük eğe tek elle tutulabilir.

Şekil 1.6: Eğelerin tutuluşbiçimleri

Eğenin Hareket Şekli

Temel koşul eğenin yüzeye 45◦ çapraz sürülmesidir. Bu da genişyüzeyli parçalarauygulanır.

Sol el kesmebaskısınısağlamalıdır

Sol ayak, vücut ağırlığınıtaşımalıdır

Sağayak, dengeyisağlamalıdır

Vücut hareket ettirilmeden esnetilmelidir

9

Şekil 1.7: Çapraz eğeleme.

1.2.2. Ölçülü ve Gönyeli Eğeleme:

İşlemlerin cinsine, parçanın boyutlarına ve işlenecek profillere bağlıolarak eğe seçilir.

Eğeleme Tekniği

Düzlemsel yüzeylerin gönyesinde eğelenmesi yapılırken düzlemliklerininbozulmamasıgerekir.

Kesme baskısıeğenin üzerine bastırarak, kesme hareketi ileri sürerek olur ve talaşkaldırma oluşur. Eğeyi ileri sürerken daima yere yatay durumda olmasına dikkat etmelidir.

Şekil 1.8: Eğenin ileri sürülmesi Şekil 1.9: Kesme baskısıve yönü

Eğelenecek yüzeyi mengene ağızlarından 3 – 5 mm yukarıda kalacak şekilde parçayımengeneye bağlayınız.

Şekil 1.10: Parçanın mengeneye bağlanması Şekil 1.11: Eğenin tutulması

Eğelemede sağel ileri geri hareket ettirilirken sol el hafif bir basma etkisi yapar.

10

Eğe ileriye giderken aynıdoğrultuda olmalıdır. Geri gelirken ise ilerleme payıkadaryana kaydırılmalıdır.

Şekil 1.12: Eğenin hareketi

Genişyüzey gönyeye geldikten sonra bu yüzeye dik ve gönyesinde olacak şekildeuzun ve dar yüzeyleri boylamasına eğeleyiniz. Yüzeyin dikliğini 90◦gönye ile kontrol ediniz.

Şekil 1.13: Uzun ve dar yüzeylerin boylamasına eğelenmesi

Daha sonra genişyüzeyi marka çizgilerine kadar ölçüsünde ve gönyesinde eğeleyiniz.

Eğelemede Meydana Gelebilecek İşKazalarıve Önlenmesi: İşe gereken dikkat ve önemi veriniz. Sapsız eğe kullanmayınız, avuç içine batabilir. Oluşabilecek talaşlarıüflemeyiniz, gözünüze kaçabilir. Eğeyi parça üzerinde bırakmayınız, düşerek kırılabilir. Eğeyi diğer aletlerle üst üste, gelişigüzel koymayınız.

Şekil 1.14: Eğe sapsız kullanılmamalıdır Şekil 1.15: Sapıhatalıeğe kullanılmamalıdır

11

1.3. Kaynak AğzıAçma

Boru ve işparçalarının kaynakla birleştirmelerinde, birleşme yerlerinde alın alınagelen yüzeylerin profiline kaynak ağzıdenir.

Kaynak ağzıaçmadaki esas amaç sağlıklıve iyi nüfuz etmişkaynak oluşturmaktır.

Kaynak öncesi yapılan hazırlıklar kaynağıbaşarıya ulaştırmak için çok önemlidir.Hazırlık olmadan yapılan kaynaklıbirleştirmeler sağlam olmaz. Hazırlığa verilen önem,kaynağın kalitesi, görünüşü, ekonomik oluşu ile yakından ilgilidir.

Hazırlık yapacak kişi ya da kaynakçının kaynatma tekniği bakımından yeterli bilgiyesahip olmasıgerekir.

Şekil 1.16: Kaynak ağız ölçüleri

Ön Hazırlıkta Dikkat Edilecek Noktalar:

Kaynak yapılacak parçaların kalınlıkları İşin niteliğine uygun kaynak ağzının seçilmesi Kaynak yapılacak parçaların düzgünlükleri Kaynak yapılacak parçaların puntalanması

12

Şekil 1.17: Kaynak ağız şekilleri

Kaynak AğzıAçılmasınıGerektiren Hususlar:

Gereç kalınlıkları Kaynak alanına kavuşma durumu Kaynağıyapma konumu Birleştirmedeki kaynağın kalitesi Kaynak yapma yöntemi Kaynak ağzıaçma aletlerinin durumu İşin ekonomik boyutu

1.3.1. Kaynatılacak Gereçlerin Birleştirilmeleri Küt birleştirmeler (kenarların alın alına eşlenmesi) İç köşe ve dışköşe birleştirmeleri Bindirme birleştirmeler

13

1.3.2. Kenar İşlemsiz Alın (küt) Birleştirmeler

Şekil 1.18: Küt Birleştirme.

Kapalıküt birleştirme: 2 mm’ye kadar kalınlıktaki parçalar aralık olmaksızınkaynak edilir.

Şekil 1.19: KapalıBirleştirme. Açık küt birleştirmeler: 2 – 7 mm’ye kadar kalınlıktaki parçalara uygulanır.

Bu aralık 1,5 – 3,5 mm arasında değişmektedir. Tek kenara kaynak ağzıaçılacak parçalar 7 – 1O mm kalınlıkta olmalıdır.

Şekil 1.20: Açık küt birleştirmeler Şekil 1.21: Kenar hazırlığıyapılmışküt birleştirme

1.3.3. Kenar İşlemli Birleştirmeler

Kaynak ağzıgerecin kalınlığına ve kullanma yerine göre seçilir. 2O mm’ ye kadarkalınlıklarıolan birleştirmelerde V kaynak ağzı, daha büyük olanlarda çift V, X kaynakağzıaçılmasıgerekir.

J ve U kaynak ağızlarıkaynak dikişinin özelliğine göre açılabilir.

2

14

Şekil 1.22: Kenar hazırlığıyapılmışişler

1.3.4. İç ve DışKöşe Birleştirmeler

Kenarın kenara kaynak edilmesi esastır. İç köşe kaynak birleştirmeleri yüzeyyüzeyedir. Birleştirme boyunca aralık kalmayacak şekilde kenar yüzeye değerek iki yüzeykaynatılacak biçimde ayarlanmalıdır.

Birleştirmenin çok sağlam olmasıiçin köşeler her iki taraftan kaynatılır. Kaynak dikişiküçük tutulursa iyi olur.

Şekil 1.23: İç köşe kaynakları

Şekil 1.24:Dışköşe kaynakları Şekil 1.25: Dışköşe dikişi

15

1.3.5. Bindirme Birleştirmeler

Kenar yüzey kaynağıda denilebilir. Üst üste binen parçaların toplam genişliği, ikigereç kalınlığının toplamının iki katıkadardır veya toplam kısmın 12 mm fazlasıdır.

Kaynak ağız yüzeyleri düzgün olmalıdır. Oksit, pas, boya, yağvarsa temizlenmelidir.

Şekil 1.26: Bindirme kaynağıtürleri Şekil 1.27: Bindirme dikişlerinin hazırlanması

Şekil 1.28: Bindirme kaynak

Simetrik içköşe dikişi

Simetrik olmayaniç köşe dikişi

16

Ağız (kenar) kayması

Parçalar arasındaki açıklık çok az

Kenarların düz kısmıçok yüksek

Parça arasındaki açıklık çok fazla

Şekil 1.29: Kaynak ağzıhazırlamada ve parçalarıbirleştirmede en sık rastlanan hatalar

Borulara Kaynak AğzıAçmak ve Puntalama Yapmak

6 mm ve daha fazla kalınlıklarıolan borulara kaynak ağzıaçılır. Kalın borulara 60-70’ lik konumda, 1,5 – 3 mm arasında kenar faturasıkalacak biçimde kaynak ağzıaçılmalıdır. Kaynak esnasında parçaların ara açıklığıda kenar faturasıkadar olmalıdır. Buaşamada borularıkarşılıklıyerlerden tam bir ara kesit olacak şekilde puntalamak doğru olur.

Şekil 1.30: Borunun puntalanması

17

1.4. Kullanılan Takımların Bakımı

1- Masaüstü pleytin yüzeyinin düzgünlüğünü kontrol ediniz, gerekirse yüzeyiyağlayınız.

2- Çelik cetvel bölüntülerinin kontrolünü yapınız, yerde olmamasına dikkat ediniz.

3- Çizeceğin ucunun sivriliğini kontrol edip, gerekirse sivriltiniz.

4- Hassas pergelin ayar vidasıile basit pergelin uçlarınıkontrol ediniz, pergel ucubozulmuşsa onarınız.

5- Sık sık çalışılan noktanın ucu aşınabilir, kontrol ederek istenilen açıda düzeltiniz.

6- Çekiç saplarının kontrolü önemlidir, oynayan, çatlayan saplarıonarınız.

7- Gönyeler uygun altlıkların üzerinde olmasıgereken hassas aletlerdir, sık sıkkontrol ediniz.

8- Eğe saplarınıkontrol edip onarınız. Eğe dişleri arasına talaşlar sıkışmışsa, sık sık,tel fırçayla temizleyiniz.

9- Mengene ağızlarınıve kollarınıkontrol ediniz. Hareketli kısımlarınızaman zamangres yağıile gresleyiniz.

10- Boru mengenelerinin dişli çenelerini kontrol edip onarınız.

11- El testerelerinin sap, pim ve testere lamalarınısık sık kontrol ediniz, rahat birkesme için yağkullanınız.

12- Sac makasıve kollu makasın kesici yüzeylerini sık sık kontrol edip gözdengeçiriniz.

13- Giyotin makas(sac kesme) kullanımında ne kadar özen gösterilirse bakımıda okadar kolay olur. Giyotin makas, atölyede genelde izinsiz çalışılmayacakmakinelerin başında gelmektedir.

14- Zımpara taşlarınıuzun süre kullandıktan sonra taşlarıdeğiştiriniz. Sonuna kadarkullanmaya kesinlikle izin vermeyiniz. Gözlüksüz çalışmayınız.

18

UYGULAMA FAALİYETİ

İŞPARÇASI HAZIRLAMA

İşlem Basamakları Öneriler İş parçasını mengeneye

yerleştiriniz.

İş parçasını ölçüsündemarkalayınız.

İş parçasını ölçüsündekesiniz.

Kesilen iş parçasınıtemizleyiniz.

İş parçasına kaynak ağzıaçınız.

Çalışılan ortamıtemizleyiniz.

İş parçasını mengeneyeortalayarak, dengeli sıkınız.

İşparçasınımengene ağızlarındanyüksek veya uzun bağlamayınız.(Keser veya eğelerken parçaeğrilebilir, bu durumdan rahatsızedici tiz sesler meydana gelir.)

Markalamanın tamlığı, işin ölçüve biçimine yansıyacağı içinmarkalamaya özen gösteriniz.

Kesme işlemi ne tür olursa olsunönemli olan, işin ölçüsünde vefiresiz kesilmesidir. İşiölçüsünden fazla kesip, hemmalzeme kaybına hem de zamankaybına yol açmayınız.

Çapaklarıince eğe ile alınız.

Zımpara taşıile desteği arasındakiboşluk 2 – 3 mm’den fazlaolmamalıdır.

Zımpara taşı desteğini taşdönerken ayarlamayınız. Birkazaya neden olursunuz.

Parçaya iyi işlemişbir kaynakiçin kaynak ağzıaçınız.

İş kazalarından uzak, verimliçalışmanın temeli; atölyedekidüzendir.

Bunun içinde her çalışmadansonra kullandığınız takımlarıteslim ediniz Çalışma yerinizitemizleyerek düzenlemesiniyapınız.

UYGULAMA FAALİYETİ

19

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

Bu faaliyet kapsamında hangi bilgileri kazandığınızıaşağıdaki sorularıcevaplayarakbelirleyiniz.

ÖLÇME SORULARI

A- ÇOKTAN SEÇMELİTEST SORULARI

1. İşdisiplin kurallarıaşağıdakilerden hangisidir?

A) Dikkat dağıtıcıdavranışlardan kaçınmakB) Tertipli ve düzenli çalışmakC) İşarkadaşlarıyla uyumlu çalışmakD) Hepsi

2. Makine ve aletlerin çalışma ömürleri aşağıdakilerden hangisine bağlıdır?

A) Teknolojik kurallara bağlıdırB) Hassasiyete ve bakımlarına bağlıdırC) Makine ve aletlerin çalışma konumuna bağlıdırD) Beceri ve dikkate bağlıdır

3. Aşağıdakilerden hangisi el tesviyeciliği işi değildir?

A) Metal işparçalarına kaynak yapmakB) Metal işparçalarından talaşkaldırmakC) İşparçalarınıölçmekD) İşparçalarınımarkalamak

4. Aşağıdakilerden hangisi mengene çeşidi değildir?

A) Demirci mengenesiB) Boru mengenesiC) Tezgâh mengenesiD) Tesviyeci mengenesi

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

20

B- BOŞLUK DOLDURMA TEST SORULARI

1. Yapılacak işparçasının,yapım resminin veya şablonunun işin yapılacağımalzemeninüzerine aktarılmasına……………….denir.

2. Marka çizgisine ………..mm kalıncaya kadar yapılan eğelemeye serbest eğelemedenir.

3. Boru ve işparçalarının kaynakla birleştirmelerinde,birleşme yerlerinde alın alına gelenyüzeylerin profiline …………….. ağzıdenir.

4. Altımm ve daha……………..kalınlıklarıolan borulara kaynak ağzıaçılabilir.

5. İşkazalarından uzak, verimli çalışmanın temeli, atelyedeki ……………. .

6. El aletlerinin her …….…… bitiminden sonra temizlenmesi gerekir.

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızıcevap anahtarıyla karşılaştırınız. Doğru cevap sayınızıbelirleyerekkendinizi değerlendiriniz.

Yanlış cevaplarınız varsa eksiklerinizi faaliyete dönerek, araştırarak ya daöğretmeninizden yardım alarak tamamlayabilirsiniz.

21

UYGULAMALI TEST

İŞİN TANIMI: Atölyede verilen malzemeden işparçasıhazırlamak.Yaptığınız işlemleri kontrol listesinde işaretleyiniz.

KONTROL LİSTESİ

MODÜL ADI : Elektrik Ark Kaynağı–1UYGULAMA FAALİYETİ : İşParçasıHazırlama

AÇIKLAMA: Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınızbecerileri EVET ve HAYIR kutucuklarına (X) işareti koyarak kontrol ediniz.

DEĞERLENDİRME ÖLÇÜTLERİ Evet Hayır1.Çalışma ortamının hazırlanması

a.Kaynakçılıkla ilgili yeterli bilgi edindiniz mi?b.İşe uygun alet ve makineler seçtiniz mi?c.İşe uygun malzemeler seçtiniz mi?

2.İşparçasının mengeneye yerleştirilmesia. Çalışma tezgahınıdüzenlediniz mi?b. Mengeneyi doğru kullandınız mı?

3.İşparçasının ölçüsünde markalanmasıa.Markalama aletlerini hazırladınız mı?b.Markalamada işin referans(ölçü alınacak) yüzeylerini belirledinizmi?c.Markalamanın tamlığınıkontrol ettiniz mi ?

4.İşparçasının ölçüsünde kesilmesia.İşi ölçüsünde ve firesiz kestiniz mi ?b.Kesme işleminde kurallara uydunuz mu ?

5.Kesilen işparçasının temizlenmesia.Kesilen işparçasınımengeneye uygun biçimde bağladınız mı?b.Çapaklarıince eğe ile aldınız mı?c.Zımpara makinesini amacıdoğrultusunda kullandınız mı?

6.İşparçasına kaynak ağzının açılmasıa.Kaynak öncesi yapılan hazırlığıönemsediniz mi ?b.Kaynak ağızlarının hazırlanmasındaki alet ve makineleri dikkatlikullandınız mı?c.İşin niteliğine uygun kaynak ağzıseçtiniz mi ?

7.Çalışılan ortamının temizlenmesia.Atelyeyi düzenlediniz mi ?b.Alet ve makineleri temizleyerek bakımlarınıyaptınız mı?c.Çalışılan tezgahlarıtemizlediniz mi ?

DEĞERLENDİRMEUygulama faaliyetinde işaretlediğiniz “EVET” ler kazandığınız becerileri ortaya

koyuyor,”HAYIR” larınız için ilgili faaliyetleri tekrarlayınız.İNOT: Bu uygulama ileyeterliliğinizi pekiştiriniz.

22

ÖĞRENME FAALİYETİ–2Uygun ortam sağlandığında hazırlanmışparça üzerinde kaynak için gerekli işlemleri

yaparak elektrot tutuşturabileceksiniz.

Kaynak makinelerinin çeşitlerini ve çalışma prensipleri hakkında bilgileri metalteknolojisi alanlarıyla ilgili sektörlerden kaynak taramasıyaparak araştırınız.Bunlarla ilgili bilgi ve kataloglarıderleyerek bu grup çalışmasınırapor şeklindesınıfa sununuz.

Elektrot çeşitlerinin nerelerde kullanıldığınıöğreniniz. Elektrot kutularındakietiketlerin önemini raporunuzda belirtiniz.

2. ELEKTROT TUTUŞTURMAK2.1. Elektrot Tutuşturmak

Kaynağın yapılması(elektrotun tutuşturulması) için ark akımıüreten makineleregereksinim vardır. Ark akımıüreten makinelere kaynak makinesi denir. Makinelerçoğunlukla kaynatılacak malzemelerin kalınlıklarıtemel alınarak tasarlanırlar. Diğer birfaktör ise kaynakçının çok kolaylıkla kaynak yapmasınısağlamaktır.

2.1.1. Kaynak Makineleri

2.1.1.1. Kaynak Transformatörleri

Kaynak transfomatörü varolan alternatif akımın gerilimini değiştirir. Kaynakjeneratörü gibi yeni bir akım oluşturmazlar. Kaynak transformatörleri, ince saclardanoluşmuşbir demir çekirdek ile bu çekirdeğe sarılıiki sargıdan meydana gelir.

ÖĞRENME FAALİYETİ–2

AMAÇ

ARAŞTIRMA

23

Şekil 2.1: Basit bir transformatör devresi

Şekil 2.2: Bir transformatörün tüm devresi

Şekil 2.3: Sac levhalardan oluşan demir çekirdek ve sargılar

24

Şekil 2.4: Kaynak transformatörü

Kaynak transformatörlerinin boşta çalışma gerilimi en fazla 70 volttur. Alternatif akımdoğru akıma nazaran daha tehlikeli olduğundan, boşta çalışma gerilimlerijeneratörlerinkinden daha küçüktür.

Bir fazlıkaynak makinelerinde girişgerilimi 220 V. üç fazlılarda ise 380 volttur.

Kaynak akımının gerilimi 25 – 35 V. akım şiddeti ise, makinenin gücüne göre 10 –250 amper arasında değişmektedir. Kaynak transformatörleri daha çok lastik tekerlekliolarak yapılır.

Günümüzde çanta kaynak makineleri dediğimiz seyyar makineler çokkullanılmaktadır.

2.1.1.2. Kaynak Jeneratörleri

Elektrik motoru ve kaynak jeneratöründen oluşur. Kaynak akımının üretilmesi,elektrik motorunun aynımil üzerinde bulunan jeneratörünü çevirerek oluşur. Genellikleelektrik motoru 380 voltla çalışır. Kaynak akımıdoğru akım olup kaynak akım gerilimi 25 –35 V, akım şiddeti makinenin gücüne göre 10 – 500 amper arasındadır. Akım şiddetinikolayca ayarlayabiliriz.

Şekil 2.5: Kaynak jeneratörü (elektromotorlu)

25

Elektromotor, yıldız-üçgen şalterli bir trifaze motordur. Şalter iki kademeli olup aynıanda birinden diğerine geçerek çalıştırılma hatalıve tehlikelidir.

Birinci kademeden ikinci kademeye geçişte motor devrini yükseltmemişolmasıgerekir.

Diğer bir açıklamayla, şalter kolu (0) dan λ a getirilir. Ses yükselir. Sesin sabitleşmesibeklenir. Şalter kolu λ dan Δ e getirilir, makinenin çalıştığıgörülür.

Şekil 2.6: Elektromotor

Kaynak jeneratörlerinin boşta çalışma gerilimi yapılışlarına göre 40 – 100 voltarasında değişmektedir.

2.1.1.3. Koruyucu Gaz AltıKaynak Makineleri

Koruyucu gazlarla yapılan kaynaklarda, kaynak jeneratörü veya redresörün yanında birde koruyucu gaz tüpü bulunur. Basınç düşürücü ile tüpten alınan gaz, hortumla özel kaynakpensine iletilir. Ark oluştuğu zaman, koruyucu gaz ark üzerine örtü görevi yapar, havadakioksijen ve azotun etkisinden korur.

Koruyucu gazla yapılan kaynaklar şeklen birbirlerine çok benzer.

2.1.1.4. TIG Kaynağı(Tungsten İnert Gas)

Ark sıcaklığına (ergime) dayanıklıtungsten elektrot kullanılır. Kaynak sırasındakoruyucu gaz elektrotu, kaynak alanını, ergiyik kütlesini ve çevresel ısıetkisinde olan yerlerihavanın oksitlenmesinden korumaktadır. Tungsten elektrotun görevi sadece arkoluşturmaktır. Ark başladıktan sonra pens hamlaç gibi kullanılarak diğer elde oksijen kaynakteli bulunmalıdır. Koruyucu gaz olarak helyum veya argon gazıkullanılır.

Kaynak yapma tekniği bakımından oksi- gaz kaynağına, kaynak ısısıoluşturmasıbakımından ise elektrik ark kaynağına benzetilmektedir.

26

Tig kaynağıiçin herhangi bir alternatif akımlıkaynak makinesi, doğru akımlı(redresör veya jeneratör) kaynak makinesi kullanmak mümkündür. Bu makinelerin istenilendeğerde kaynak akımıüretmesi şarttır. Çünkü kaynak anında belirli bir ark oluşmasıvebunun korunmasıgereklidir. Son zamanlarda birçok üretici firma bu makinelerde otomatikveya yarıotomatik kontrol sistemleri bulundurmaktadır. Tig kaynağı için yapılanmakinelerin daha çok tercih edilişnedeni hem alternatif ve hem de doğru akım ürettikleriiçindir. Kaynak akımınıve koruyucu gazıkaynak alanına kaynak pensleri (torçlar) iletirler.Arkın oluşması, kaynak akımının tungsten (wolfram) elektrot yardımıile işparçasına temasıiletir. Penste bulunan özel fincandan (başlık) kaynak alanına koruyucu gaz üflenir.Kaynatılan gerecin kalınlığıve elektrot çapına göre fincan büyüklükleri tesbit edilir. Rahatçalışma ortamında kalabilmeleri için torçlar (pensler) mutlaka soğutulmalıdır. Torçlar 200ampere kadar hava ile 200 amper üstünde kullanılanlar ise su ile soğutulur.

Şekil 2.7: Tig kaynak üniteleri

Şekil 2.8: Pensin kesiti

27

Argon, helyum veya bunların karışımıolan gazlar koruyucu gaz olarak kullanılır. Bugazların kaynağın sağlam yapılmasında katkılarıtartışılmaz. Elde edilme kolaylığının,ucuzluğu ve iyi koruma yapmasınedeniyle argon gazıdaha çok kullanılır. Helyum gazı,kaynağın derin işleme yeteneğini arttırmasıözelliği vardır. Argon gazıhavadan daha ağıroluşu nedeni ile daha iyi koruma yapar. Bütün bunların yanında gaz türünün seçimindekaynak yapılacak gerecin önemi büyüktür.

Şekil 2.9: Özel düşürücü

Koruyucu gazlar oksijen ve asetilen tüpleri gibi çelik tüplere doldurulur. Tig kaynağıdüz, yan, dik ve tavan konumlarında uygulanır. Tig kaynağında normal maske kullanmakmümkün değildir. Çünkü bir elde pens, diğer elde kaynak teli olacağından başa geçmelimaskeler kullanılır. Maske camıdaha koyu renkli olmalıdır. Elektrot uçlarıalternatif akımdasivri, doğru akımda ise küreseldir. Elektrot pens ucundan kaynak konumuna göre 3,5 – 10mm uzunlukta olmalıdır. Kaynak sırasında pens parçaya 75, tel kullanıldığızaman 15likbir eğimle tutulmalıdır.

28

Şekil 2.10: Tig kaynatma tekniği

2.1.1.5. MİG Kaynağı(Metal İnert Gas)

MIG Metal Inert Gas Welding sözcüklerinin başharflerinden oluşan bir isimdir. Gazınkoruyucu etki altında yapılan metal ark kaynağıyöntemidir. Elektrot ince tel halinde birmakaradan (bobinden) pense gönderilir. Bu kaynak otomatik veya yarıotomatik olarakyapılır. Tel gelişhızı, akım değeri ve gaz gelişhızıyarıotomatikte önceden ayarlanır. Pens(torç) elle yönetilir. Kaynağın oluşmasıiçin kaynakçının beceri ve tecrübesine gereksinimvardır.

29

Şekil 2.11: Mig kaynağı

Teknik bilgiye sahip olanlar otomatik kaynaklarıgerçekleştirir. Tecrübede önemlidir.Beceri pek aranmaz.

Mig Kaynağının Yararları Sağlam ve temiz kaynak yapılır. Örtülü elektrot dumanıyoktur, örtülü

elektrot kaynağından pahalıdır. Becerili bir kaynakçıkısa zamanda Mig kaynağınıöğrenebilir. Normal elektrot kaynağına göre kaynak işlemi daha sürekli ve hızlıdır. Kaynak alanısıcaklığıfazla değildir. Mig kaynağıile ince sacların kaynağının yapılmasımümkündür. Mig kaynak dikişi etli değildir, dardır. Bu nedenle dar açılıkaynak ağzı

açılmalıdır.

Elektrotun Kaynak Alanına Geçişi Püskürtme Küresel geçiş

İstenilen biçimde kaynağın oluşmasında püskürtme geçişdaha etkilidir.

MİG Kaynak ÜnitesiAkım kaynağıredresör veya jeneratördür. Alternatif akım genelde tercih edilmez.

Bütün konumlardaki kaynaklar için 200 – 250 amperlik kaynak akımıyeterlidir. Doğruakımın negatif ve pozitif kutuplarıkullanılabilir. Kaynak pensinin üç görevi vardır. Telibelirli yöne iletmek, koruyucu gazıüflemek ve kaynak akımının telin uç kısmına geçişinisağlamaktır.200 ampere kadar kaynak pensleri hava soğutmalı, 200 amperin üzerinde susoğutmalıolarak yapılırlar. Pensteki tetik veya düğme ile kaynak oluşumunu sağlayannitelikler harekete geçer. Mig kaynak pensleri eğri ve dik çalışacak biçimde yapılırlar.

2.1.1.6. MAG Kaynağı(Metal Activ Gas)

Özel yapılı, özlü kaynak elektrotu kullanılır. Karbondioksit CO, koruyucu gaz olarakkullanılır.(MAG) kaynağına karbondioksit ark kaynağıdenir. Çeşitli metal ve alşımlarınınkaynağında kullanılır.

30

2.1.1.7. Redresörlü Kaynak Makinesi

Bir transformatör ile bir redresörden (doğrultmaç) oluşur. Transformatör şebekegerilimini değiştirir. Akım şiddeti yükseldikçe gerilimi düşürür. Redresör de akımıbir yöndegeçirdiğinden doğru akım elde edilir. Bu makinelerde hareketli parça yoktur. İyi bir şekildesoğutulmaya ihtiyaçlarıvardır. Bunun için bir soğutucu vantilatör vardır.

Redresör kaynak makinelerinin boşta çalışma gerilimi 65 – 70 volttur.

Şekil 2.12: Kaynak redresörü Şekil 2.13: Kabloların bağlanması

31

Şekil 2.14: Kaynak makinesinde hatalıbağlantı

Şayet parça kablosu atölyede bir demir konstrüksiyona bağlanırsa, bu bağlantıdanakımın geçişi yetersizdir. Konstrüksiyondaki perçin bağlantılarının dirençleri akım geçişineolumsuz etki yapar. Civata, flanşbağlantısı, zincir gibi kısımlar akımın dağılmasınısağlar.

Parça kablosunun doğrudan doğruya parçaya bağlanmasıgerekir. Pens ve parçakablolarıkaynak makinesi üzerine veya koluna sarılmamalıdır. Böyle sarılma bobin halinedönüşeceğinden kuvvetli bir manyetik alan meydana gelir. Bu durumda kaynak makinesinetesir eder. Kabloların açılarak yere konulmasıdaha doğru olur.

Şekil 2.15: Kabloların yanlışsarılması

Kaynak makinesi gövdesinin topraklanmasışarttır. Şayet topraklama olmazsamakinedeki arıza dolayısıyla temas eden kişiyi elektrik çarpar. Atölyedeki elektrik şebekeakımı, mevcut topraklama hattıile topraklandığından, kaynak makinesıgövdesi akımbağlama kablosu üzerinden topraklanmıştır.

32

Akım bağlantıkablosunda ayrıca topraklama hattıvardır.

Şantiyelerde kullanılan kaynak guruplarının ayrıca topraklanmalarıgerekir.

Şekil 2.16: Şantiye yerinde kullanılan cihazlarda topraklama

2.1.2. Elektrik Kazalarına KarşıAlınacak Tedbirler

2.1.2.1. Akımın Vücuda Etkisi ve Elektrik Çarpması

50 volta kadar gerilimlerin insan vücuduna etkisi vardır. Normal şartlarda tehlikesiyoktur. Tehlike sınırı65 volttan sonradır.110, 220, 380 voltluk tesisler ile yüksek gerilimhatlarıtehlike oluşturur.

Gerilim için tehlike sınırının yanında akım şiddetinin de tehlike sınırıvardır. Ölümcülolaylarda en tehlikelisi akım şiddetidir. İnsan vücudu doğru akımda 50, alternatif akımda 25miliamper akımdan etki görür. Bu akımlar bile insanlarıöldürebilir.

İnsan vücudunun iletkenliği teller kadar değildir. Vücut akıma karşıdirenç gösterir.Vücudun direnci insana ve durumuna göre değişir. Bir işçinin iki elinin parmak uçlarıarasındaki direnç, bir büro memurunun parmak uçlarıarasındaki dirençten kat kat fazladır.Bir işçinin iki elinin parmak uçlarıarasındaki direncin en fazla 100.000 ohm olduğunudüşünürsek, bu durum elleri terli ve ıslak olmasıhalinde 1000 ohm’a düşebilir.

Vücutta elektrik akımının gösterdiği etkiye elektrik çarpmasıdenir. Elektrik çarpmasıolayıölümle sonuçlanabilir. Elektrik akımıinsanın kalbinin durmasına, solunum sistemininçalışmasına engel olur, sinir sistemini bozar, hücreyi elektroliz eder. Vücutta yanıklaroluşturur.

2.1.2.2. Bilgi ve Dikkatsizliğe KarşıAlınacak Tedbirler

Çıplak elle elektrik tellerine dokunmayınız. Teli iki elle tutmayınız. Nemli yerlerdeçalışıp, toprağa basıyorsanız enerji hatlarına sakın dokunmayınız.

33

Dikkat Edilmesi Gerekenler Islak elle elektrik düğmesini açıp kapamayınız. Elektrikli aletler de tamirat yaparken almacın fişini pirizden çıkarmayı

unutmayınız. Yerdeki elektrik tellerine basmayınız, ellemeyiniz. Elektrik düğmesi mutlaka banyonun dışında olmalıdır. Banyonun

içindeki pirizlerin kapaklıankastre olmasışarttır. Nemli bezlerle ampulleri temizlemeyiniz. Elektrik direklerine tırmananlarıuyarınız. Evlerde çocukların ulaşacaklarıpirizlerin plastik kapaklıolmasına dikkat

ediniz. Evde, işyerinde mutlaka yanınızda bir kontrol kalemi bulundurunuz. Emniyet açısından elektrik ile ilgili işlerde sol elinizi kullanmayınız.

2.1.2.3. Elektrik Kazalarında İlk Yardım

Elektrik Yanıkları

Fişin çıkarıldığından elektrikakımının kesildiğinden emin olunuz. Hâlâkazazede akımla temas ediyorsa, anahtarıkapatarak temasıkesiniz, ya da kendiniziyalıtınız. Sonra kazazedeyi sürükleyerekve çekerek uzaklaştırınız.

Yanıklar büyük olmayabilir, derineişler.

Yaralıbölgeyi temiz ve steril birbezle kapatınız.

Çok çabuk bir uzman çağırınız

Elektrik Çarpmasında İlk Yardım

( Ne yapmalısınız? )Elektrik düğmesini kapatınız, sigortayıdevre dışı

bırakınız veya kabloyu sökerek akımıkesiniz. Bunlaryapılmazsa; lastik, kuru tahta veya plastik gibi biryalıtım malzemesinin üstüne çıkınız ve kazazedeyiiterek veya çekerek akımla temasınıkesiniz.

Şekil 2.18: Elektrikçarpmasında ilk yardım

Şekil-2.17: Elektrik yanıklarında ılk yardım

34

Şayet kazazede baygın ama nefes alıp veriyorsa;o Göğüs, boyun ve belindeki giysileri gevşetiniz ve kazazedeyi yüz

üstü yatırınız.o Nabız atışlarınıve teneffüs edişini sürekli kontrol ediniz.o Kazazedenin serin ve rahat tutulmasınısağlayınız.o Yardım için kazazedeyi sevkediniz.

Kazazede nefes alıp vermiyorsa;o Nefes alıp verme yoksa hemen harekete geçip, zaman

kaybetmeyiniz.o Kazazedeyi sırt üstü yatırınız.

Şekil 2.19: Elektrik çarpmasinda suni tenefüso Ağız, burun yollarının temiz (açık) olup olmadığına bakınız.

Gevşek takma dişleri ağızdan çıkarınız.o Ağızdan-ağıza suni teneffüs yapınız.o Teneffüs yeniden sağlandığında kazazedeye yüz-üstü pozisyonu

aldırmalıdır. Bu pozisyon sıvıve kusmuk için alınan önlemdir.o En hızlıbiçimde uzman yardımınısağlayınız.

Şekil 2.20: Ağızdan-ağıza suni teneffüs

35

Suni Teneffüs Ağızdan Ağıza Suni Teneffüs

o Sağlam bir yüzeye sırt-üstü yatırınız.o Kazazedenin omuz başlarınıbir tamponla yükseltiniz.(Örneğin;

katlanmışbir ceket.)o Başınıarka tarafa eğin, çeneyi yukarıya kaldırınız.o Kazazedenin ağzınıaçarak açık bir hava girişi olduğunu kontrol

ediniz.o Başın tam geri pozisyonda tutulmasınısağlayınız.o Burun deliklerini sıkarak kapatınız.o Derin nefes alarak, kazazedenin açık olan ağzı etrafına

dudaklarınızıyapıştırınız.o Yavaşça ve düzenli olarak kazazedenin ağzına üfleyiniz.o Kazazedenin göğsünü sürekli olarak gözleyiniz; üflediğiniz hava

akciğerlerine dolarken göğsü yükselmelidir.

Şekil 2.21: Ağızdan-buruna suni teneffüs

o Bu hareketi, nefes alıncaya kadar düzenli şekilde tekrar ediniz.

Ağızdan Buruna Teneffüs

Şayet kazazedenin ağzıaçılmıyorsa veya ağzında temizlenmiyecekbir tıkanma varsa;

o Bir elinizin parmaklarıyla kazazedenin dudaklarınısağlamca kapalıtutunuz.

o Dudaklarınızıkazazedenin burun delikleri etrafına yapıştıraraknefes veriniz.

o Göğüsün kalkıp indiğini kontrol ediniz.

36

Kalp Masajı

Kalp atışlarının durmasında, çabuk davranmalısınız.

Kontrol Edilmesi Gerekenler:o Boyundaki damarlarda atışlar hissedilmez.o Dudakların civarımavileşmişolabiliro Göz bebekleri büyümüşolabilir. Bu durumda çabuk davranmak

gerekir.o Acil Hareket Esastır.o Kazazedeyi sırtüstü sağlam bir yüzeye yatırınız.o Yan tarafa diz üstü çökünüz ve göğüs kemiğinin alt kısmının yerini

bulunuz.o İki elinizin parmaklarınıbirbirine kenetleyerek, bir elinizin avuç

içini, parmaklarınızı kaburganın üstüne değdirmeden, imantahtasıda denilen göğüs kemiğinin alt kısmına yerleştiriniz.

o Göğüs kemiğinin alt kısmına kollarınızıgergin tutarak sert birşekilde bastırınız.

o Bu işlemi 15 kere tekrarlayınız.(En azından saniyede bir kereolmak üzere)

o Boyundaki damar atışlarınıkontrol ediniz.o Ağızdan-ağıza teneffüs ile kazazedenin başınıgeriye çekerek iki

nefes veriniz.

Şekil 2.22: Kalp masajı(B)

ŞekiI 2.23: Kalp masajıve sonrasındaki teneffüs

37

o Tekrar 15 tane kalp komrpresyonu ve bunu takiben ağızdan ağızateneffüsle iki nefes verme işlemine devam ediniz. Belli aralıklardadamar atışlarınıkontrol ediniz.

o Kalp atışlarıoluşur oluşmaz, kompresyonu hemen durdurunuz,ağızdan ağıza suni teneffüsü tabii teneffüs sağlanıncaya kadarsürdürünüz.

o Kazazede yüzüstü yatırılıp, serin tutulmalıdır.o Acil uzman yardımısağlanmalıdır.

2.1.3. Amper AyarıYapmak

2.1.3.1. Malzemeye Göre Amper Ayarı

Akım (amper) ayarının yapılmasıçok önemlidir. Ark başlangıcında ayarlanan akımındikiş sonuna doğru fazla olduğu görülür. Bu nedenle kaynağın yapılış biçiminindeğerlendirilmesi ile akımın ayarıyaklaşık olarak bulunur.

Akım ayarıfazla yapıldığında parça fazla ergiyeceğinden kenarlarda oyulmalar veparçalarda delinmeler oluşur. Akım ayarıgereğinden aza ayarlanırsa parça yeteri kadarergimeyeceği için düzgün ve sağlam bir kaynak yapılamaz.

Kaynakçımalzemeye göre elektrot çapınıtesbit eder. Elektrot çapına göre akımyaklaşık olarak ayarlanır. Deneme dikişi yapılarak akım ayarıyapılır. Teorik olarak elektrotçapının her mm’si için 35 – 40 amper üzerinden hesap yapılır. Buna göre 3,25 mm elektrotkullanılacağızaman 3,25 x 35 = 115 amper akım ayarıyapılıp daha sonra elektrotuntutuşmasına bakılarak kesin akım ayarıyapılır.

Amper ayarının kesin olarak yapılmasıhakkında belirli bir kural yoktur. Kaynakçınınbecerisi, kaynak konumu, kaynatılacak gerecin türü, kaynatılan işin biçimi, kaynakmakinesinin kablo uzunluğu, kablo kalınlığıve bağlantılar gibi nedenler amper ayarınınbelirlenmesinde önemli faktörlerdir. Özet olarak amper ayarıkaynakçının tecrübesinebağlıdır.

2.1.3.2. Elektrota Göre Amper Ayarı

Elektrot çaplarına göre normal çalışma koşullarına yaklaşık olarak ayarlanmasıgerekliamper ayarlarıaşağıdaki tabloda gösterilmiştir.

38

ELEKTROD ÇAPI , mm1,6 2 2,5 3,25 4 5 6

EtKalınlığı( mm ) KAYNAK AKIM ŞİDDETİ, A

1 25 ----- -----

2 35 45 50

3 60 70 80 KULLANILMAYAN ALAN

4 85 95 1205 90 110 130 1406 120 135 1408 130 150 160

10KULLANILMAYAN ALAN

140 160 190 225

Tablo 2.1: Amper ayarı

Elektrot, çıplak (örtüsüz) yerinden pensteki kanal açılmışyere takılmalıdır. Böyleceörtülü kısmının tamamıark için kullanılacaktır. Elektrodu tutma çeneleri kaynak akımınıtamolarak iletmesi için çok temiz olmalıdır. Kaynak pensinin çıplak yerleri masayadeğdirilmemelidir. Aksi halde ark oluşarak kaynakçının çarpılmasına neden olur.

Elektrodun durumlarına göre kaynak makinesinin ne gibi akım değerleri taşıdığınıbilmek kaynakçının düzgün ve sağlam dikişçekmesine yardımcıolur.

Kaynak pensesine 5 mm çapında bir elektrot sıkıştırarak, üzerinde voltmetre veampermetre bulunan herhangi bir kaynak makinesi ile 8 – 10 mm kalınlığında bir parçaalınır. Makine 160 ampere ayarlanır. Kaynak makinesi en çok 300 amper versin :

a) Kaynak henüz yapılmamakta ve kaynak makinesi boşta çalışıyor. Voltmetre veampermetrede okunan değerler; Amper = 0 , Volt = 80

b) İşparçasına elektrot temas edince kısa devre meydana gelir ve voltmetre = 1v,ampermetre = 300 amper gösterir.

c) İşparçasından elektrot çekilip normal ark meydana getirildiğinde voltmetrede 28volt ve ampermetrede 160 amper değerleri görülür.

d) Ark, normal arktan uzun arka geçirildiğinde voltmetre ve ampermetrede 40 volt ve120 amper değerleri okunur.

39

Şekil 2.24: Çalışma sırasında, elektrotun durumlarına göre amper ve volt değerleri

Edinilen bilgiye göre elektrotu parçaya yapıştırmamaya ve arkıuzun tutmamayadikkat edilmelidir. Elektrot parçaya yapıştığında yüksek amper oluşur. Parçanın hemenkızardığıgörülür. Bu arada makineye ayarlıdeğerlerden daha fazla yük bineceğindenzorlama olur ve makinenin çalışma sesi değişir. Ark uzun tutulduğunda sıçramalar arttığıgibi amper değeri, ayar edilen normal değerinden aşağıdüştüğü için parçada iyi ergiyikbanyosu meydana gelmeyecektir. Bu nedenle üzerine gelen ergimişmaden damlalarıylakaynaşamayacak bu durumda kaynak dikişi sağlam ve güzel olmayacaktır.

2.1.4. Elektrotlar, Çeşitleri ve Özellikleri

Ark oluşturmak için kaynak akımınıileten çubuklara elektrot denir. Genelliklebirleştirme ve doldurma kaynaklarında kullanılır.

Kaynak makinesinden üretilen akımıişparçasına kadar taşıyarak arkın oluşmasınıelektrot sağlar. Elektrodun uç kısmıve tam karşısıolan alan arkın oluşmasıile ergir. Ergiyikhaldeki elektrot, gereçteki ergiyik alana damlalar halinde akarak dikişi oluşturur.

Yapılışlarına göre elektrotlar:

Kömür elektrotlar Çıplak elektrotlar Örtülü elektrotlar Otomatik kaynak elektrotları

a-Yaklaştırma ( Boşçalışış)b- Temas ( Kısa devre )c- Normal arkd- Uzun ark

a b c d

40

2.1.4.1. Kömür Elektrotlar

a) Saf grafitb) Fırınlanmışkarbon elektrotlar

Saf grafit elektrotlar zor yapıldıklarından pahalıdır. Yüksek akıma dayanıklıdırlar.Fırınlanmışkarbon (kömür) elektrotlar kaynak işlemleri için tercih edilmektedir. Karbonelektrot boyları300 – 350 mm arasında değişir. Çaplarıise 3,25 – 5 – 6,5 – 8,0 ve 10mm’dir. Kaynak akımınıuç kısımlarına iyi ileterek ark oluşturmasıiçin elektrotlarınyüzeyleri bakır kaplanır. Bazıkömür elektrotları, kömür tozlarıiçine bakır tozlarıkarıştırılıpsıkıştırılarak yapılırlar. Akım iletimi böylece fazla dirençle karşılaşmaz. Kaynak işlemlerindekullanılacak elektrotların uçlarıark için yaklaşık 2 mm’ye gelinceye kadar sivriltilir.Sivriltme uzunluğu fazla olmalı, 16 – 20 mm arasında tutulmalıdır.

2.1.4.2. Çıplak Elektrotlar

Dolgu teli için kullanılırlar. Oksijen kaynağıiçin özel yapılmışteller çıplak elektrotolarak kullanılır. Boylarınormal örtülü elektrot (300-350 mm) boyunda olup yüzeyleri çoktemiz olmalıdır. Kaynağın ilk yapılışyıllarında özellikle sert dolgu kaynaklarında çok tercihedilmiştir.

2.1.4.3. Örtülü Elektrotlar

Kaynak sanayinde en çok kullanılan elektrottur. Genel olarak kullanım alanlarına göreelektrotlar:

a) Adi karbonlu çelikler için yapılan elektrotlar

b) Yüksek karbonlu çelikler için yapılan elektrotlar

c) Özel alaşımlıçeliklere uygulanan elektrotlar

d) Dökümler için yapılan elektrotlar

e) Çelik olmayan (hafif) alaşımlıgereçler için yapılan elektrotlar

Genellikle kaynakçılıkta adi karbonlu çeliklere uygulanan elektrot türleri kullanılır.Özel alaşımlıçeliklere uygulanan elektrotlar yüksek karbonlu çeliklerin gurubunauygulanırlar. Döküm gereçlerin kaynağında döküm elektrotlar kullanılır. Nikel ve bakıralaşımlıçeşitleri vardır. Hafif alaşımlı(çelik olmayan) gereçler için yapılan elektrotlar;bakır, alüminyum ve pirinç gibi metallerin kaynağında kullanılır.

Sadece kaynatılan gereçlerin türlerine göre elektrot üretilemez. Kullanılacak kaynakakımıda çok önemlidir. Elektrotların çoğu doğru ve dalgalıakımlıkaynak makinelerindekullanılır. Elektrot seçiminde kaynak konumu da çok önemlidir. Dik ve yan kaynakta bazıelektrot türleri kullanılmayabilir. Elektrot üzerindeki örtülerin amaçları;

a) Elektrik arkınıhavanın etkisinden korumak,

b) Kaynak dikişi üzerinde kabuk oluşturup birleştirmeyi havanın etkisinden korumak,

c) Bileşim bakımından kaynak dikişine katkıda bulunmaktır.

41

Örtü içinde selüloz, titanyum dioksit, ferro-mangan gibi birçok element bulunur.Toplam 90 tane element vardır. Hepsi birden kullanılmaz. Elektrotun kullanma yerine göreörtü elementleri vardır. Yüzeyleri örtü ile kaplanan elektrotlar kurutma fırınlarında 110C dekurutulur, paketlenir. Örtüler elektrot yüzeyindeki et kalınlıklarına göre;

a) İnce örtülü elektrotlar “D” harfi ile gösterilirler. Örtü kalınlığıtel çapının 1,2katıdır. Örneğin; selülozik elektrotlar ince örtülüdür.

b) Orta kalın elektrotlar “M” harfi ile gösterilirler. Örtü kalınlığıtel çapının 1,2 – 1,45katıdır. Rutil ve bazik elektrotların tümü orta kalın örtülüdür.

c) Kalın örtülü elektrotlar “S” harfi ile gösterilirler. Örtü kalınlığıelektrot çapının 1,45katından fazladır. Örneğin; demir tozlu elektrotlar kalın örtülüdür.

Örtülerindeki elementlerin tümüne göre elektrotların kimyasal sınıflandırılmasıçokönemlidir. Özlü elektrotlar “OO” (iki sıfır), çıplak elektrotlar “O” (sıfır) ile tarif edilirler.

Örtülü Elektrotlar

a) Asit türü elektrotlar (Es), demir (ferro) ve mangan örtünün temel elementidir.

b) Rutil (Ti), örtünün temel elementi titandioksittir.

c) Selülozik (Ze) elektrotlar, selüloz örtünün temel elementi olup yanıcıniteliktedir.

d) Bazik elektrotlar (Kb), kalsiyum karbonat örtünün temel elemanıolup, az hidrojenlidiye tanımlanabilir.

e) Demir tozlu elektrotlar (fe Es, fe Ti, fe Kb).Dikişe katkıda bulunmak amacıile örtüiçerisine demir tozu eklenerek elektrotun ergime yeteneği arttırılır. Demir tozlu olarak bazik,rutil ve asit türü elektrotlar vardir.

Örtü türlerine göre elektrotların kullanıldığıyerler

Rutil ElektrotlarKaynak tekniğinde en çok kullanılan elektrot çeşidi olup, yumuşak çeliklerin

kaynağında kullanılır. Demir Tozlu Elektrotlar

Mekaniksel mukavemet istenmeyen, birleşme özelliği istenen (çoğunlukla iç köşe)kaynaklarında kullanılır. Örtü türü rutil olarak seçilir.

Asit Türü ElektrotlarBu tür elektrotlar asitli sıvıtaşıyan veya depo eden kapların kaynağında kullanılır.

Bazik Tür Elektrotlar

Sertleşebilen çeliklerin, sarsıntıya, darbeye, çalışan elemanların kaynağıile asite, suyave sıvıya dayanıklıolmasıistenen yerlerin kaynağında kullanılır.

42

Selülozik ElektrotlarBasınçlıboruların kaynaklarında, her türlü boru imalatında ve konstrüksiyonlarında

kullanılır.

Paslanmaz Çelik ElektrotlarKrom-Nikel’li çeliklerin kaynağında kullanılır. Örtülü rutil ve bazik karakterli

manganlıelektrotlardır.

Sert Dolgu ElektrotlarÖrtüleri rutil veya baziktir. Aşınan yüzeylerin, rayların doldurulmasında, dişlilerin,

pimlerin, buldozer paletlerinin ve kazıcıbıçakların kaynağında kullanılır.

Döküm ElektrotlarNikel, bakır ve demir bileşimli elektrotlardır. Örtü elementlerine ve örtülerine göre

sınıflandırılamazlar. Elektrot içindeki elementlere göre nikelli (nikel oranıçok yüksek) vemonelli (bakır oranıyüksek) elektrotlar olarak tanımlanırlar. Dökmedemirlerin onarımında,boşlukların doldurulmasında ve dökümlerin çeliklere kaynağında kullanılır.

Kesme ve Oluk Açma ElektrotlarıKesme, kanal(oluk) açma işlemlerinde kullanılır. Selülozik örtülüdür.

Bakır-Bronz ElektrotlarÇoğu zaman bakır ve alaşımlarının kaynağında, dökümün ve çeliğin birleştirmelerinde

kullanılır.

Alüminyum ElektrotlarSilisli veya saf alüminyum olmak üzere iki çeşit olan elektrotların bir ucu kullanma

yerine göre ya renklendirilir veya numaralandırılır. Alüminyum ve alaşımlarının kaynağındakullanılır.

Elektrot Ölçüleri1,6 – 2 – 2,5 – 3,25 – 4 – 5 – 6 – 8 – 10 mm çaplarındadır. Depolanma ve korunma

örtülü elektrotlarda çok önemlidir. Elektrottaki elementlerin bazılarısu ve bileşiklerini çokkısa zamanda emer. Nemli elektrotun kullanılmasıiyi değildir. Bu nedenle elektrotlar yerdenen az 10 cm yükseğe istiflenip, paketin kapalıolmasıgerekir. Özellikle bazik elektrotlarnemlenince kurutulmadan kullanılmamalıdır. Örtü türü, çapıve boylarıile elektrotlartanımlanırlar. Örneğin rutil 3,25 x 350 elektrotun örtüsü rutil, çapı3,25 mm ve boyu 350mm’dir.

2.1.4.4. Otomatik Kaynak Elektrotları

Tungsten, çıplak ve özlü elektrotlar otomatik veya yarıotomatik kaynaklardakullanılan elektrotlardır. Tungsten elektrotların boyları150 – 175 mm arasındadır. Çapları1,6 – 6,35 mm arasında değişmektedir. Sadece TİG (Tungsten gaz) kaynağında tungstenelektrotlar kullanılmaktadır. Elektrot çeşitlerinin diğerleri ise yüzeyleri bakır ve silis kaplıbobin biçimindeki makara teller olup, MİG ve tozaltıkaynaklarında kullanılmaktadır.

43

Şekil 2.27: Kaynak maskesi

Tellerin bileşimleri diğer normal elektrotların bileşim elementleri gibidir. MİGkaynağında paslanmaz çelik ve alüminyum makara teller kullanılmaktadır.

Kaynatılacak gereçlere göre elektrot seçiminde dikkat edilecek hususlar:a-Kaynak yapılacak gereçlerin türü ve bileşimib-Kaynak akımı(alternatif akım veya doğru akım)c-Kaynak konumu (düz, yan, dik ve tavan)d-Kaynatılacak gereçlerin kalınlığıve biçimie-Birleştirme şekilleri ve gereçlerin alıştırılmasıf-Kaynatma koşullarıveya çalışma durumug-Üretim verimih-İşlerin yapım koşulları

Özlü Elektrotlar

Elektrotun yüzeyi bakır veya silis kaplıolup makara biçimindedir. Tel içerisine çokkısa zamanda iyonlaşarak arkıkoruyan maddeler konmuşelektrotlardır. Yapılışıboru yapımtekniğiyle aynıdır.

2.1.5. KaynakçıTakımları

2.1.5.1. Elektrik Kaynak Kabloları

Kaynak akımımakineden kaynak pensineve mengeneye kablolarla iletilir. Kabloların iyi birbükülme özelliği, kaynak makinesine uygunkesidi, yeterli yalıtımıolmalıdır. Kabloların uçları,kaynak pensi, mengene ve başlıklara lehimlenereksabitlenmelidir. Kablolar sıcak parçalaradeğdirilmemelidir.

2.1.5.2. Kaynak Pensi

Elektrodu tutmaya yarar. Bakır ve pirinçtenyapılmıştır. Pensler elektrodu iyi tutmalı, hafifolmalıve yalıtkanlığıiyi sağlanmışolmalıdır.

2.1.5.3. Kablo MengenesiKablo mengenesi kaynak masasına bağlanarak

kaynak edilecek parçayla temas edilmelidir. Mengenevidasının ark yaparak bozulmamasıiçin, serbest olarakkonmayıp masaya vidalanmalıdır.

2.1.5.4. MaskelerBaşa takılacak veya elle tutulacak şekilde

yapılırlar. Kaynakçının gözlerini ışıkların zararlıetkilerinden korur.

Şekil 2.25: Kaynak kablosu

Şekil 2.26: Kaynak pensi

44

Şekil 2.28: Kaynakçıönlüğü

Maskelere koyu renkli özel maske camıtakılır. Bu camların her iki tarafınıkorumakiçin aynıölçüde birer adi cam konulur. Maskeler hiçbir şekilde ışın sızdırmamalı, hafif vesağlam olmalıdır.

2.1.5.5. KaynakçıEldiveni

Kaynakçıellerini sıçrayan kaynak damlalarından veışınlardan korur. Esnek ve ısıya dayanıklıolmalıdır.Eldivenle sıcak parçalar tutulmamalıdır.

2.1.5.6. KaynakçıÖnlüğü

Deriden yapılmıştır. Kaynakçının elbisesini kaynakdamlalarından, vücudunu ışınlardan korur.

2.1.5.7. KaynakçıÇekici ve Fırçası

Kaynakçıçekici ile yapılan kaynakların kabukları(cürufları) kırılır. Tel fırça ilecüruflarıkırılan yer fırçalanarak temizlenir. Tel fırça esnek, kaynak çekici hafif olmalıdır.

Şekil 2.29: Kaynakçıçekici ve fırçası

2.1.5.8. Kaynak Masası

Küçük parçalar kaynak masalarında daha rahat kaynak yapılır. Masaların yanında birde kaynakçıtaburesi olmalıdır.

2.1.5.9. Kaynak Paravanaları

Kaynak masalarının önüne paravana konularak ark ışınlarının başkalarınırahatsızetmesi önlenmişolur.

Kaynakçıtakımlarının korunmasıve bakımına gereken özen gösterilmelidir.

2.1.6. Elektrik Kaynağında Güvenlik Önlemleri

İşyeri, atölye gibi çalışılan ortamlarda güvenlik önlemleri alınırsa verimli çalışmagerçekleşir. Çalışan kişi kendisini güvenli hissedemezse rahat çalışamaz. Kaynakçıdakaynak işlemini yaparken sağlığının ön planda tutulduğunu bilmelidir. Bir kaynakatölyesinde güvenliği sağlayan özellikler şunlardır:

45

1-Kaynak kabinleriyle(paravana) çevrede çalışanların, ışın ve artıklardan rahatsızolmalarıönlenmelidir.

2-Atölyede yangına karşıönlemler alınmalıdır.3-Kaynak makineleri iyi bir şekilde topraklanmalıdır.4-Elektrik tesisatlarıgüvenli biçimde olmalıdır.5-Atölye çevresi ve döşemesi akım kaçağına karşıyalıtılmalıdır.6-Kaynak atölyesinde iyi bir havalandırma olmasışarttır.7-Kaynak işi için uygun elbise olmalıve maske kullanarak zararlıışınlardan

korunmalıdır.8-Elektrot değiştirirken pensten akım geçmemesine dikkat edilmelidir.9-Kaynak kısmında çalışanlar, kaynakçıkadar kendini korumalıdır.10-Kaynak kabuğunu (cürufu) temizleme sırasında gözlük kullanılmasıdoğru olur.11-Kaynak kablolarının sürtünerek veya başka bir sebeble yıpranmamasına dikkat

edilmelidir.12-Özellikle yanıcı(zararlı) gaz üretecek kapların kaynağından önce gerekli önlemler

titizlikle alınmalıdır.13-Varil ve buna benzer işlerin kaynağında, işlem yapılmayan hacim su ile

doldurularak emniyet gerçekleşmelidir.14-Ark üflemesi için gerekli önlemler alınmalıdır.15-Yüksek ve denge sorunu olan yerlerde kaynak yaparken emniyet kemeri

takılmalıdır.16-Özel yerlerde bulunan gereçler, çabuk fark edilmeleri için farklırenge

boyanmalıdır.17-Atölye, yapımısırasında havalandırma dikkate alınarak yüksek yapılmalıdır.18-Kaynağa başlamadan önce çevredeki kolay yanan maddeler temizlenmelidir.19-Kaynak pensi veya kablosunu koltuk altına sıkıştırmak doğru değildir.20-Tavan ve benzeri kaynaklarda yeterli önlem almak için şapka, önlük ve eldiven

giyilmelidir

2.1.7. Örtülü Elektrot Tutuşturmak ve Ark Boyunu Ayarlamak

Elektrik arkı, elektriğin kütlesel halde bir kutuptan diğer kutba (aradaki havaboşluğunu) atlamasından oluşur. Arkın meydana gelmesi için iki kutup arasında az da olsabir hava boşluğuna ihtiyaç vardır. Elektrik arkının oluşturduğu alandaki yüksek sıcaklık oalanın hemen ergiyik hale dönüşmesini sağlamaktadır.

46

Şekil 2.30: Ark ile oluşan krater ve dikiş Dikiş

Birleşme alanında elektrotun ergimesi sonucu oluşan dar ve yüksek biçimdekikısımdır. Yapılışsırasına paso denir. Dikişler birleşme yerindeki yüzey seviyesinden dahayüksektir. Dikişin sıklığınıbelirleyen katların yakınlıklarıkaynağın sağlamlığınıbelirtir.

Krater

İşparçasına elektrotun temasıile oluşan arkın, ısısıve hızıile kaynak alanındaoluşturduğu boşluk, krater derinliği arkın ısıkütlesi ile yakından ilişkilidir. Krater derinliğive hacmi ısıyükseldikçe artar.

Örtülü Elektrot Arkı

Ark, işparçasıile elektrot arasında meydana gelen elektriksel atlamadır. Çıplakelektrota göre arkta meydana gelen sıcaklık daha fazladır. Bu sıcaklık, akımın ayarlanmadeğerine göre 3500C civarında olabilir. Örtülü elektrot arkında, diğelerinden farklıolarakkaynak yapılan gerecin, elektrot uç kısmının ve örtünün erimesi sağlanmaktadır. Örtünün birkısmıeriyip cüruf, bir kısmıda gaz haline gelir. Gaz haline dönüşen örtünün kütlesi, arkıhavanın etkisinden korur. Örtülü elektrot arkının kontrolü böylece diğer türlerine göre dahakolay olur. Kaynak alanına ergiyik elektrot kütlesel damlalar halinde değil, ince iplik veyakum taneleri biçiminde akar.

47

Şekil 2.31: Örtülü elektrot arkı

Şekil 2.32: Kaynak arkıve akım ayarı

Arkın Başlatılması

Bazıtemel işlemleri yaparak ark kaynağıöğrenilir. Kaynakta ki becerinin gelişmesi debu temel işlemlerin devamıdır. Arkın oluşturulmasıkaynak işlemi yapımında beceribaşlangıcıdır. Kaynağa ilk defa başlayan kişi önce ark oluşturup düz dikişçekmeyiöğrenmelidir. Arkın başlatılmasından önce yapılan bazıhazırlık ve kontroller:

1-Kabloların bağlantıyerleri kontrol edilmelidir.2-Ark yapılacak yer temiz olmalıdır.3-Jeneratörle çalışılacak ise kutup ayarıyapılmalıdır.4-Elektrot çapına ve işparçasına göre uygun amper ayarıyapılmalıdır

48

Arkın Başlatılmasında Uygulanan Yöntemler

1-Vurma2-Sürtme hareketleri ile ark meydana getirilir.

1-Vurma Yöntemi

Elektrot dik konumda işparçasına yaklaştırılıp darbe biçiminde vurularak hemenkaldırılır. Ark oluşursa belli yükseklikte tutulur. İlk kademede ark yüksekliğini elde etmekpek mümkün değildir. Aynıhareketi elektrotla birkaç defa yaparak normal ark boyuayarlanır. Tecrübeli kaynakçılar vurma hareketi ile ark oluştururlar. Kaynakçıelektrotunhangi hızla vurulup çekildiğini çok iyi bilmelidir.

Şekil-2.33: Arkın başlatılma yöntemleri

2-Sürtme (kaydırma) Yöntemi

Belirli bir açıda elektrot işparçasına yaklaştırılıp teğet olarak sürtülür. Elektrotparçaya tam teğet olduğunda ark oluşur. Elektrot yükseldikçe ark boyu da elektrota bağlıolarak artar. Kaynakta uzun süre çalışmamışolanlar için bu yöntem uygun bir ark başlatmatekniğidir.

Şekil 2.34: Elektrotun yakılması

Korunmasıgereken ark yüksekliğinin kesin bir ölçüsü yoktur. Pratik olarak elektrotçapıkadar tutulabilir. Bu değer büyük ölçüde elektrot çapıile kaynak akımına bağlıdır.Küçük çaplıelektrotlarla yapılan işlemlerde ark boyu elektrot çapından daha küçük, büyükçaplıolanlarda daha büyüktür.

49

Arkın başlatılmasısırasında elektrotun uç kısmının hemen donmasıveya gereceyapışmasının nedeni, teğet( kontak) işleminden önce ark oluşmasıve elektrotun ergiyikduruma gelmesi çok sık rastlanan olaydır. Bunun önüne geçmek için başlangıçta yüksekakım kullanılmalıdır. Yapışık durumdaki elektrotu ayırmak için elektrot pensle beraber, yaani bir hareketle çekilir veya pens gevşetilerek gerece yapışık elektrot serbest bırakılır.

Ark Üflemesi

Ark üflemesi (ark tepmesi) kaynak ark alevinin istenilen yönün tersine doğrugitmesidir. Ark üflemesi bir manyetik etken olup genelde doğru akım kaynakmakinelerinde(jeneratör ve redresörlerde) oluşur. Arkın değişik yönlere sürüklenmesimanyetik alanın etkisi arttıkça görülür. Manyetik alanın etkisi akımın geçişmerkezi olanarkın çevresidir. Bundan dolayımanyetik alanın yönü doğrultusunda ark sürüklenir.

Manyetik toplanma merkezleri en fazla dar yüzeylerde(köşelerde) olmaktadır. Gazkütlelerinin homojen olmayıp bir tarafa doğru hareket etmesi ark üflemesinin fizikselbiçimidir. Ark üflemesi anında ergiyik banyosunu kontrol etmek zordur. Çevreye ergiyikdamlacıklar yayılır, araya ergiyik cüruf girer ve daha genişergiyik alanıoluşturur. Büyükölçüde kaynağın dayanımınıazaltır. Birleşmenin kalitesini değiştirir.

Arkın elektrot ilerleme yönünün tersine itilmesine arkaya (geriye) üfleme denir. Gidişyönüne üflemesine öne üfleme denir. Diğer bir tanımla ark üflemesi, manyetik kuvvetlerinarkıkendi krateri dışına çıkarmasıdır. Tüm elektrik taşıyan kablolarda manyetik kuvvetoluşur. Manyetik alanın değeri taşınan akım ile yakından ilgilidir. Kaynağın başlangıç vebitim yerlerinde, iç ve dışköşe kaynaklarında, derin dolgu kaynaklarında ve yüksek akım ileyapılan kaynaklarda ark üflemesi görülür.

Ark Üflemesini Giderme Yolları

1-Amperi (akım değerini) azaltmak.2-Genişpunta veya kök dikişyapmak.3-Derin (uzun) kaynaklarda alt destek parçasıkullanmak.4-Negatif (toprak) kutbun yerini değiştirmek.5-Başlama yerine geriye üflemede toprağı, bitim yerinede ileriye üflemede toprağı

bağlamak.6-Manyetik akımınötr hale getirmek için toprak kablosunu bakır tel ile sarmak.7-Olabildiğince kısa ark oluşturmak.8-Kaynak makinelerinde kutup değişikliği yapmak.9-Kaynatılacak işin konumunu değiştirmek.10-Elektrotun konumunu (açısını) değiştirmek.11-İki toprak hattıkullanmak.

50

2.1.8. Örtüsüz Elektrot Tutuşturmak(Çıplak Elektrot Arkı)

Elektrot ile işparçasıarasında oluşur. Normal olarak ark sıcaklığı2480 – 3870Carasındadır. Gerecin ve elektrot ucunun hemen ergimesini sağlar. Elektrot ergiyik kütlesininbir miktarının buharlaşmasıark sıcaklığının yüksekliği nedenindendir.

Şekil 2.35: Çıplak elektrot arkı

Ergime sırasında dökülen damlaların dışçevresi hemen soğur, bir tabaka oluşturur.İçerde ise bir ergiyik konisi kaynatılan gerece girmektedir. Damla dışındaki ani soğumadikişi sertleştirir. Bundan dolayıçıplak elektrotlar sert yüzey dolgu kaynaklarında kullanılır.

51

UYGULAMA FAALİYETİ

ELEKTROT TUTUŞTURMAKİşlem Basamakları Öneriler

İş parçasının yüzeyinitemizleyiniz.

Parça üstünde ark çizgilerini

markalayınız.

Kaynak makinesiniçalıştırınız.

Amper ayarınıyapınız.

Elektrotu kaynak pensinetakınız.

Elektrotu kaynak parçasınasürdürerek ark oluşturunuz.

Makineyi kapatınız.

Kaynak cürufunu kırınız.

Kaynak alanının yüzeydurumuna göre (paslı, boyalı,yağlıv.b.) temizleyiniz.

Kaynak dikişinin düzgünolmasıiçin işparçasınokta,çizecek, tebeşir gibi gereçlerlemarkalayınız.

Jeneratörlü kaynakmakinelerinin iki kademedeçalıştığınıunutmayınız

(Yıldız – Üçgen ) Makine çalışmaya başlamadan

önce kaynak pensi ile kaynakmengenesinin temasetmemesine dikkat ediniz.

Genellikle çap 3,25 ‘lik elektrot100 – 140 amper ile kaynakyapılır. Kaynak şekline veparça kalınlığına göre budeğerleri ayarlayınız.

Elektrotu kaynak pensine iyioturtunuz.

Makinenin (-) ucu elektrota, (+)ucu parçaya bağlanır.Bazıelektrotlar ise ters bağlanır.

Parça ile elektrot arasındakimesafeyi pratik olarak elektrotçapıkadar alınız.

Kaynak işi sonunda makineyikapatmayıunutmayınız.

Fişi çıkarıp kabloyu sarınız. Dikiş soğumadan kabuğu

kırmayınız. Cüruf kırmak için kaynak

çekici kullanınız. Kabuklarıkırıp temizlemeden

diğer dikişleri çekmeyiniz. Cürufu kırmadan parçayı

fırçalamayınız.

Eğe Avuç taşlama

UYGULAMA FAALİYETİ

52

Parça üzerini fıçalayınız.

53

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

Bu faaliyet kapsamında hangi bilgileri kazandığınızıaşağıdaki sorularıcevaplayarakbelirleyiniz.

ÇOKTAN SEÇMELİTEST SORULARI

1. Üç fazlıkaynak makinelerinde girişgerilimi aşağıdakilerden hangisidir?

A) 110 v B) 130 v C) 220 v D) 380v

2. TİG kaynağında kullanılan elektrotun yapıldığımalzemenin çeşidi nedir ?

A) Alüminyum B) Nikel C )Tungsten D) Krom

3. MAG kaynağında kullanılan gazın ismi nedir ?

A) Helyum B) Karbondioksit C) Argon D) Azot

4. Elektrik çarpmasında ilk yapılacak işlem hangisidir?

A) Yalıtım malzemesi bulmak. B) Kazazedenin ağzınıaçmak.C) Akımıkesmek. D) Kalp masajıyapmak.

5. Elektrot çapının her mm’si için ne kadar amper hesabıyapılır?

A) 35–40 B) 55–60 C) 75–80 D) 85–100

6. Kaynak tekniğinde en çok kullanılan elektrot çeşidi hangisidir?

A) Döküm B) Selülozik C) Rutil D) Bazik

7. Kaynak ışınlarından gözü korumak için kullanılan kaynakçıtakımıhangisidir?

A) Kaynak odası B) Kaynak önlüğü C) Kaynakçıeldiveni D) Maske

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

54

8. İşparçasıile elektrot arasında meydana gelen elektriksel atlamaya nedir?

A) Krater B) Ark C) Dolgu D) Damla

9. Pratik olarak işparçasıile elektrot arasındaki ark yüksekliği ne kadar olmalıdır?

A) Parça kalınlığıkadar B) 10 mm C) Elektrot çapıkadar D) 15 mm.

10. Elektrot boylarıkaç mm’dir?

A) 300-350 B) 400-550 C) 500-650 D) 600-750

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızıcevap anahtarıyla karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızıbelirleyerekkendinizi değerlendiriniz.

Yanlış cevaplarınız varsa eksikliklerinizi faaliyete dönerek, araştırarak ya daöğretmeninizden yardım alarak tamamlayabilirsiniz.

55

ÖĞRENME FAALİYETİ–3

Uygun ortam sağlandığında elektrik ark kaynağıiçin gerekli donanımıkullanarak işparçasıüzerine düz dikişçekebileceksiniz.

İşhayatında elektrik ark kaynağıyapılırken hangi donanımlara ihtiyaçduyulduğunu araştırınız.

Araştırma ve gözlemlerinizi rapor haline getriniz. Hazırladığınız raporu sınıfta tartışınız.

3. DÜZ DİKİŞÇEKMEK3.1. Kaynak Uygulamaları

Elektrik ark kaynağının düzgün bir şekilde yapılmasıel becerimizle doğrudanilişkilidir. Çünkü kaynağıyaparken elektrotu hangi açıda tutacağımız, elektroda hangihareketleri yaptıracağımız, kaynak yönümüzü nasıl ayarlayacağımız gibi ölçütler çokönemlidir. Bu bakımdan elektrik ark kaynağıyla ilgili bazıalıştırmalar yapmak gerekir.

Metallerin kaynağının yapılmasında, değişik kaynak pozisyonlarıvardır. Kaynağınıyapacağımız işparçasıtavanda, yatay konumda, dikey konumda veya başka bir konumdaolabilir. İşparçasının konumuna göre, kaynak yapacağımız pozisyon ve kaynak yöntemideğişebilir. Kaynak işleminin ilk aşamasıişparçasının kaynağa hazır hale getirilmesidir. İşparçasıüzerinde gerekli çizgiler, ölçüler ve diğer bazıişlemler için markalama yapmayıbilmemiz gerekir. (bkz. Resim 1.1) Bunun için Elektrik Ark Kaynağı1 Modülününmarkalama ile ilgili bilgi sayfasınıinceleyiniz. Ayrıca ihtiyaç duyacağınız elektrottutuşturma, amper ayarıyapma gibi bilgileri de aynımodülde bulabilirsiniz. İhtiyaçduyacağımız önemli bazınoktalarınıkısaca hatırlayalım.

Resim 3.1: Markalama işlem sırası

ÖĞRENME FAALİYETİ–3

ARAŞTIRMAA

AMAÇ

56

3.1.1. Amper Ayarlama

İşparçasıüzerinde gerekli markalama işlemleri yapıldıktan sonra, kaynak işleminihangi akım şiddetinde yapmamız gerektiğini bilmemiz, yaptığımız kaynağın estetik vesağlam olmasıbakımından önem taşır. Kaynak dikişinin istenilen görünüme ve mukavemetesahip olmasında en önemli faktörlerden birisi de akım şiddetidir. Akım şiddeti elektrot çapıarttıkça daha yüksek değerlerde seçilir.

Genel olarak çelik ve alaşımlarının kaynağında amper ayarınıyaparken elektrot çapınagöre bir değer belirlenir. Her çaptaki elektrot için akım şiddeti belli ayar aralığına sahiptir.

Elektrot çapı= d, Kullanacağımız amper değeri = I olduğunda:

İnce örtülü elektrotlarda: I= dx(40 – 45) A Kalın örtülü elektrotlarda: I= dx(45 – 50) A

Yatay konumdaki kaynaklarda üst değerlere göre amper ayarıyapılırken, dik ve tavankonumlarında alt değerlere göre amper ayarıyapmak gerekir.

Gereğinden yüksek amper ayarıkullanıldığında aşağıdaki olumsuzluklarla karşılaşırız.

Dikişkenarlarındaki sıçramalar artar. Yanma oluklarıoluşur. Kaynak dikişi istendiği gibi olmaz. Elektrot örtüsü yanarak işlevini yapamaz. İşparçasıdelinebilir veya ergimeler meydana gelebilir.

Gereğinden düşük amper ayarıkullanıldığında aşağıdaki olumsuzluklarla karşılaşırız

Elektrot ve işparçasıyeteri kadar ergimez. Nüfuziyet (kaynağın işparçasına nüfuz etmesi) azalır. Kaynak sağlam olmaz. Kaynak dikişi düzgün olmaz

Amper ayarıyla ilgili gerekli diğer bilgileri Elektrik Ark Kaynağı–1 Modülündeninceleyiniz.

3.1.2. Elektrot Hareketleri

Yatay konumda düz dikişçekerken elektrodumuzu değişik şekillerde hareketettirebiliriz. Burada önemli olan elektroda yaptırdığımız el hareketlerinin mümkünolduğunca birbirinin aynısıolmasınısağlamaktır. Bu da bir süre kaynak yaptıktan sonra elbecerimizin gelişmesi sonucunda sağlanabilir. Düz dikişçekerken elektrota genellikle parçakalınlığına bağlıolmakla beraber düz paso dediğimiz hareket yaptırılır. Elektrot sağa sola hiçhareket ettirilmeden düz çekilir. Diğer bir elektrot hareketi de yarım ay (zig zag) olarakadlandırılır. Sağa ve sola eşit zig zaglar yapılarak dikişçekilir.

57

Şekil 3.2: Dikişyüksekliği kullandığımız elektrot çapınıgeçmemelidir. Dikişgenişliği iki elektrotçapında olmalıdır.

3.1.3. Ark Boyu

Ark oluşmasında elektrot ile işparçasıarasındaki mesafe çok önemlidir. Uygun arkboyu ile kaynak yapılmadığında kaynak dikişi, buna bağlıolarak kötü olur. Kaynak yaparkenişparçasıile elektrot arasındaki mesafe ark boyu olarak adlandırılır. Normal ark boyu,kullandığımız elektrot çapıkadar olmalıdır. Ark boyu elektrot çapından büyük olursa bunauzun ark boyu, elektrot çapından küçük ise kısa ark boyu denir.

Resim3.3: Ark boyu elektrot çapıkadar olmalıdır.

Dikişgenişliği

Dikiş

Elektrot sağsol hareketettirilmeden düz çekilir.

Elektrot sağa ve sola hareketettirilerek zig zag yapılır.

İşParçası

Nüfuziyet

Elektrot çekirdek metali

Dikişyüksekliği

58

3.1.4. Dikişin Başlangıç ve BitişYerleri

Kaynak dikişinin, başlangıç ve bitişyerleri arasında bir doğrultuda olmasıve bu hattındışına çıkmamasıiçin markalama yapılan hat aynızamanda kaynak yönüdür. Dikişebaşlarken yapılan elektrot yakma işlemi, dikişbaşlangıç noktasında değil de bu noktanınyaklaşık 5 – 10 mm uzağından yapılmalıdır. Ark başlatıldıktan sonra ark boyu bir miktararttırılarak başlangıç noktasına gelinir. Burada oluşan ergime kaynak banyosunu oluşturur vedikişsürdükçe kaynak banyosu da akışkan halini korur. Ark sayesinde meydana gelenkaynak metali, sıcaklığın etkisiyle sıvıhale gelir. Bu ergimişmetal birikintisine kaynakbanyosu denir. Kaynak banyosu ark kesilmediği sürece devam eder. Dikişin boyutlarınınaynıolmasıiçin, kaynak banyosunun eşit bir hızda kaynak yönünde ilerlemesi gerekir.Elektrotumuzu kaynak yönünde ilerlettiğimizde kaynak banyosu da bu harekete uygunolarak ilerleyecektir. Dikişin bittiği yerde en son katılaşan kaynak banyosu, krater adıverilen oval biçimdeki kısmıoluşturur. Kaynak dikişlerindeki hatalar büyük oranda kraterdeoluşur. Kraterin olduğu yerde boşluk ve delikler meydana gelebilir. Bunun nedeni de arkbitirilirken elektrotun ani olarak çekilmesidir. Bu nedenle kaynak bitimlerinde yeni elektrotladevam edilmesi gereken durumlarda, arkın bitişyerinde yaklaşık iki saniye daha arkısürdürerek, kraterde boşluk oluşmasıönlenmelidir.

Kaynak işlemine devam ederken kraterin olduğu kısım cüruflardan iyicetemizlenmelidir. Elektrot tutuşturma işlemi kraterden kesinlikle yapılmamalıdır. Bu, kraterdeçatlamalara yol açabilir. Elektrot kraterin 5–10 mm gerisinden tutuşturularak ark kraterüzerine getirilerek kaynağa devam edilir.

3.1.4.1. Yatayda Düz DikişÇekmek

Elektrotun işparçasına temas etmesi ile ark oluşur. Arkın oluştuğu yüzeyde elektrotçekirdek metali ve işparçasıergiyerek birleşme meydana gelir. Burada meydana gelendikişin üzeri elektrot örtü malzemesi ile dışetkilerden korunur. Kaynak dikişinin istenilengenişlikte ve yükseklikte olabilmesi için malzeme kalınlığına ve türüne göre elektrot çapınıseçmemiz gerekir.

Resim 3.4: Elektrot hareket açısı70 – 85° Resim3.5: Dikişyönüne göre çalışma açısı

59

Kaynak yaparken malzemenin kalınlığı, kaynak pozisyonu ve elektrotun cinsielektroda yaptıracağımız hareketi belirler. Elektrotun belli bir düzen içerisindeilerletilmesine kaynak hızıdenir. Kaynak hızımızıiyi ayarlayamadığımızda düzgün bir dikişve nüfuziyet elde edemeyiz. Nüfuziyet, kaynak banyosunun işparçasında indiği derinlikolarak tanımlanabilir. Nüfuziyet yetersiz olursa, yaptığımız kaynak sağlam olmaz. Kaynakhızıgereğinden fazla olursa dikişince bir görünümde olur. Yavaşbir kaynak hızıise dikişinyüksekliğinin fazla olmasına sebebiyet verir. Kaynak hızı, tecrübe edilerek kazanılabilir.

Resim 3.6: Yatay konumda düz dikişuygulaması

Kaynak banyosunun ani olarak katılaşmasıistenmez. Elektrot örtüsü kaynakbanyosunun ani katılaşmasınıönler ve dikişin hava ile temasınıkeserek dikişi korur. Elektrotörtü malzemesinin yoğunluğu daha düşük olduğundan dikişin üst kısmında biriktiği görülür.Örtü malzemesinin dikişüzerini iyi bir şekilde kaplamasıiçin elektrot belirli bir açıdatutulur. Yatay kaynak pozisyonunda elektrot hareket açısı70°- 85° arasında olmasıönerilir.Elektrotun bir diğer açısıda çalışma açısıdır. Bu açıkaynak dikişine göre belirlenen açıdır.Kaynak dikişi ile aynıeksende olacak şekilde ayarlanmalıdır.

Kaynak işlemi başlangıçtan bitime kadar aynıhızda ve açıda sürdürülmelidir. Buişlem tamamlandığında, işparçasıüzerinde bir kaynak metali yığılmasıoluşur. Kaynakmetalinin bir düzen içinde yığılmışhaline kaynak dikişi adıverilir. Kaynak işlemi bittiğindekaynak dikişini kaplayan koruyucu örtü (cüruf) temizlenerek dikiştamamlanmışolur.

Elektrot hareket açısı, kaynak hızı, çalışma açısıve amper ayarıgibi parametreler iyiayarlanmazsa, yapılan dikişistendiği gibi olmaz.

a b c d e

60

Resim 3.7: Bozuk kaynak dikişleri

a. Elektrot hareketi ve açısıbozuk. (Dikişgörünümü kötü olur.)b. Kaynak hızıçok yüksek. (Dikişçok ince ve zayıf olur.)c. Dikişgenişliği çok fazla. (Elektrot sarfiyatıfazla olur, dikişyüksekliği az olur.)d. Amper ayarıdüşük. (Nüfuziyet olmayacağından kaynak sağlam olmaz.)e. Amper ayarıyüksek. (İşparçasıkenarlarında yanma oluklarıve deformasyon olur.)

3.1.4.2. Düşey Konumda Düz DikişÇekme

Bu bölümde öğreneceğimiz kaynak pozisyonu yatay konumda yapılan kaynaklabenzerlikler taşımasına karşın uygulamada bazıfarklılıklar gösterir. Bu farklılıkların enönemlilerinden birisi kullanılan elektrotlardır. Dik kaynak uygulamasında kaynakbanyosunun çabuk katılaşmasışarttır. Aksi halde kaynak banyosu akma yapar. Böylelikleörtü malzemesi görevini yapamaz. Bu nedenle çabuk katılaşma özelliği olan elektrotlarıtercih etmemiz gerekir.

Dik konumda kaynak iki şekilde yapılabilir: Aşağıdan yukarıya dik kaynak Yukarıdan aşağıya dik kaynak

61

Şekil 3.8: Dik konumda düz dikişkaynağı

3.1.4.2.1. Aşağıdan Yukarıya Düz Dikiş

Aşağıdan yukarıya düz dikişişleminde; işparçasının alt noktasından başlanarakyukarıya doğru sabit bir kaynak hızında ilerlenir. Bu işlemde dikişin yığılma (aşırıbirikme)yapmasıolasıdır. Ayrıca bu dikişpozisyonunda işparçasıdaha yüksek sıcaklıklaraulaştığından işparçasında yanma oluklarıve delinme oluşabilir. Daha sağlam kaynakdikişleri istenilen parçalarda iyi sonuç verir. Bu kaynak pozisyonunda düzgün kaynakdikişleri elde etmek zordur. Kaynakçının becerisi dikişin düzgün olup olmayacağınıbelirler.Aşağıdaki önlemleri alarak başarılıbir dik kaynak uygulamasıyapabiliriz.

Küçük çaplıelektrotla çalışılmalıdır. Aşağıdan yukarıya dik kaynak çekilirken amper ayarı%10–20 azaltılmalıdır. Yukarıdan aşağıya dik kaynak çekilirken amper ayarı%20 yükseltilmelidir. 4 mm’den ince parçalara aşağıdan yukarıya kaynak işlemi yapılmamalıdır. Kaynak hızı(ilerleme hızı) daha seri olmalıdır. Dikişler daha küçük kesitli olmalıdır.

3.1.4.2.2. Yukarıdan Aşağıya Düz Dikiş

Yukarıdan aşağıkaynak uygulamasında kaynak dikişi daha zayıftır. Dikişçekilirkenelektrot cürufunun elektrot ana gerecinin önüne geçerek, dikişi bozmamasıiçin elektrotukaynak yönünde biraz eğmek gerekir. Bu kaynak işlemi için selülozik elektrotlar sıkça

İşParçası

Kaynak dikişi

Elektrot örtüsü

Çekirdek metal

Markalama çizgisi

Noktalama

62

kullanılır. Bu elektrotlar az cüruf oluşturduğundan kaynak dikişi daha kolay kontrol edilir.Kaynak banyosu daha çabuk katılaşır.

Yukarıdan aşağıya dikişuygulamasıyapılırken, elektrot işparçasına dik olarak tutulur.Bu tür kaynaklarda, kaynak banyosunun aşağıya hızla akmasınıengellemek için; kaynakyönünün ters tarafına doğru 20–30° lik açıverilmesi gerekir.

Resim 3.9: Dikey konumda düz dikişuygulaması

63

UYGULAMA FAALİYETİ

DÜZ DİKİŞÇEKMEK

İşlem Basamakları Öneriler

İş parçasının yüzeyinitemizleyiniz.

Unutmamalısınız ki işparçasıtemiz değilseark oluşumu engellenebilir veya dikişbozulabilir, dikkat ediniz.

İşparçasıüzerinde ark çizgilerinimarkalayınız.

Markalama yapmamızın çekeceğimiz düzdikişin düzgün bir hat boyunca olmasıaçısından önemli olduğunu unutmayınız.

İş parçasını kaynağa hazır halegetiriniz.

İşparçasınıyatay pozisyonda gönyesindeolacak şekilde masaya yerleştiriniz.

Kaynak makinesinde amper ayarıyapınız.

İş parçasının et kalınlığını, kaynakpozisyonunu ve elektrot türünü amperayarında dikkate alınız. Elektrik ArkKaynağı–1 Modülünü inceleyiniz. Amperayarında akım şiddeti yatay kaynakkonumunda üst değere yakın seçilirken, dikkonumda alt değerlerde seçilmelidir. Örneğin;80–100 A (Amper) arasında akım şiddetikullanılacak ise yatay konumda 100 A değeriseçilebilirken, dik konumda 80 A değeriseçilmelidir.

Uygun elektrot seçimi yapınız.

Elektrodun kaynak konumuna ve malzemecinsine göre uygun olması gerektiğiniunutmayınız. Elektrot seçimi için ElektrikArk Kaynağı–1 Modülünü inceleyiniz.

Kaynak masasına şase kablosunutakınız.

Şase kablosunu iyi sabitleyiniz ve işparçasınayakın olmasına dikkat ediniz.

İş parçası ile elektrot temasıkurularak ark oluşturunuz.

Elektrot tutuşturma işlemini dikişbaşlangıcının 5-10 mm uzağından başlatınız.

0 500

400

300200

100

OFF ON

UYGULAMA FAALİYETİ

64

Uygun konumda düz dikişişleminiyapınız.

Yatay konumda düz dikişişlemi yaparkenelektrot hareket açısını70°-85° olacak şekildetutunuz. Elektrot hareket verdirmeden düz birşekilde çekiniz. Ark boyuna ve kaynakilerleme hızına dikkat ediniz. Markalamayaptığınız çizgiyi takip etmeye özengösteriniz.

Dikey düz dikişişleminde ise kaynak yönünedoğru elektroda yaklaşık 20° açıveriniz.Gerekli teknik bilgiler için “Düşey konumdadüz dikiş çekme” konusuna dönerekinceleyiniz. Elektroda, sağa ve sola zig zaglaryapacak şekilde hareket yaptırınız. Amperayarınıdik konumda iki değer arasından altdeğer seçilerek yapınız. İlerleme hızınıyataykonuma göre biraz daha seri tutunuz.

Kaynak bittikten sonra çapaklarıkırınız.

Çapak kırarken gözlük kullanınız ve diğergüvenlik önlemlerini alınız.

İşparçasınıfırçalayınız.

İşparçasınımengeneye sabitleyerek ya dapenseyle tutarak iyice fırçalayınız.

65

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

Aşağıdaki test sorularınıcevaplandırarak bilgilerinizi ölçünüz. Arka sayfada yer alancevap anahtarıile karşılaştırınız.

1. İşparçasının doğru işlenmesi ve ölçüsünde olmasıiçin aşağıdakilerden hangisiniyapmalıyız?A) SabitlemeB) MarkalamaC) Amper ayarıyapmaD) Doğru elektrot seçme

2. Dikişesnasında işparçasıdeliniyorsa aşağıdakilerden hangisi söylenemez?A) Amper ayarıyüksektir.B) Amper ayarıdüşüktür.C) Elektrot seçimi hatalıdır.D) İşparçasıince et kalınlığına sahiptir.

3. Aşağıdakilerden hangisi yüksek amper ayarının bir sonucu değildir?A) Yanma oluklarıB) Bozuk kaynak dikişiC) Elektrot örtüsünün yanarak işlevini yapamamasıD) İyi bir nüfuziyet

4. Yatay pozisyonda kaynak dikişinin genişliği aşağıdakilerden hangisidir?A) İki elektrot çapında olmalıdır.B) 5 mm olmalıdır.C) İşparçasıet kalınlığının yarısıkadar olmalıdır.D) Dikişyüksekliğinin bir önemi yoktur.

5. Kaynak hızı(ilerleme hızı) gereğinden fazla olursa kaynak dikişinin görüntüsüaşağıdakilerden hangisi olur?A) Dikişgenişliği fazladır.B) Dikişyüksekliği fazladırC) Dikişince ve zayıftır.D) Dikişgüzel bir görünüme sahiptir.

6. Ark boyu (ark mesafesi) aşağıdakilerden hangisi olmalıdır?A) Kaynak ağzıkadarB) Elektrot çapıkadarC) Parça kalınlığıkadarD) Dikişgenişliği kadar

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

66

7. Dikişüzerinde cüruf oluşumunu sağlayan madde aşağıdakilerden hangisidir?A) Elektrot çekirdek malzemesiB) İşparçasıC) Elektrot örtü malzemesiD) Dikiş

8. Yatay konumda kaynak yaparken uygulayacağımız elektrot hareket açısıaşağıdakilerden hangisi olmalıdır?A) 90°B) 70°-85°C) 50°-65°D) 25°-40°

9. Aşağıdaki durumların hangisinde elektrot çapının küçük seçilmesi doğru olur?A) Kalın parçaların dikişindeB) Yatay kaynak işlemindeC) Dikey kaynak işlemindeD) Yüksek amper ayarında

10. Dik kaynak konumunda daha küçük kesitli dikiş kullanılmasının amacıaşağıdakilerden hangisidir?A) Kaynak banyosunun hızla katılaşarak akmasınıönlemek.B) Dikişin daha estetik olmasınısağlamak.C) Kaynak pozisyonunu sabit tutmak.D) Ark boyunu sağlamak.

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızıcevap anahtarıile karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızıbelirleyerekkendinizi değerlendiriniz.

Eksikliklerinizi, faaliyete tekrar dönerek, araştırarak ya da öğretmeninizden yardımalarak tamamlayınız.

67

UYGULAMA TESTİ

Aşağıda size iki adet uygulama faaliyeti verilmiştir. Bu faaliyetleri gerçekleştirirkenuyguladığınız her işlem sırasıiçin kontrol listesinde işaretleme yapınız.

Aşağıdaki yatay konumda düz dikişuygulamasınıyapınız.ARAÇ VE GEREÇLER

1. Uygun atölye ortamı2. Kaynak makinesi3. Elektrot4. İşparçası5. Kaynak çekici6. Tel fırça7. Maske8. Pense9. Eldiven10. Çekiç11. Çelik cetvel12. Çizecek13. Nokta14. Önlük

Aşağıdaki dikey konumda düz dikişuygulamasınıyapınız.

ARAÇ VE GEREÇLER

1. Uygun atölye ortamı2. Kaynak makinesi3. Elektrot4. İşparçası5. Kaynak çekici6. Tel fırça7. Maske8. Pense9. Eldiven10. Çekiç11. Çelik cetvel12. Çizecek13. Nokta14. Önlük

Kaynak

Yönü

İşparçası4 mm

İşparçası4mm

Kaynak yönü

68

KONTROL LİSTESİ

SıraNu DEĞERLENDİRME ÖLÇÜTLERİ

Evet

Hayır

1

İşgüvenliği kurallarıa. Atelye yeterince aydınlık mı? …………………………………….b. Çalışacağınız yerde yanıcımaddeler bulunmadığından emin

oldunuz mu? ………………………………………………………………c. İşönlüğünüzü, eldiveninizi, kaynak maskenizi hazırladınız mı? ..

2 İşparçasının yüzeyini temizlediniz mi?

3 Parça üzerinde ark çizgilerini markalamak

a. Ölçü alırken yeterince hassas davrandınız mı?b. Markalama çizgilerinizi yeteri kadar belirgin hale getirdiniz mi?

4 İşparçasınıkaynağa hazır hale getirme

a. İşparçasınıkaynak masasına uygun konumda yerleştirdiniz mi?b. Kullanacağınız takımlarıuygun yerlere hazırladınız mı? ………..

5

Kaynak makinesinde amper ayarıyapmaka. Kaynak makinesini açtınız mı? ……………………………………b. Akım şiddetini yatay konum için alt değere göre ayarladınız mı?

…

6 Uygun elektrot seçmek

a. Seçtiğiniz elektrot işparçasının özelliğine uygun mu? …………b. Seçtiğiniz elektrot işparçasının kalınlığına uygun mu? ………..

7 Kaynak masasına şase kablosu takmak

a. Şase kablosunu kaynak masasının işparçasına yakın yerinetaktınız mı? ………………………………………………………………..

8 İşparçasıile elektrot temasıkurularak ark oluşturdunuz mu?

a. Elektrodu vurarak yada sürterek ark oluşturdunuz mu?………….

9

Uygun konumda düz dikişişlemini yapmaka. Ark boyunu elektrot çapıkadar olacak şekilde ayarladınız mı? …b. Elektrot çalışma açısınıkontrol ettiniz mi?c. Elektrot hareket açısınıkontrol ettiniz mi?d. Dikişi çekerken markalama çizgisini takip ettiniz mi? …………e. Elektrodu sağa sola kaydırmadan düz olarak çektiniz mi?

….……f. Dikişgenişliğini iki elektrot çapına göre ayarladınız mı?

………..g. Dikişyüksekliğini elektrot çapıkadar ayarladınız mı?

………..…1

10 Kaynak bittikten sonra curuflarıkırmak

a. Göz siperini curuf işleminden önce taktınız mı? …………………

69

b. Eldiven taktınız mı? ………………………………………………c. Dikişin üzerindeki curufu tamamen kırdınız mı?

…………………

11

İşparçasınıfırçalamaka. Eldiven taktınız mı? ………………………………………………b. İşparçasınımengeneyle veya pense ile sabitlediniz mi? ………...c. Tel fırça ile işparçasınıtitiz bir şekilde fırçaladınız mı? …….…..

12

Tertipli ve düzenli çalışmaka. Kullandığınız takımlarıtemizlediniz mi? ………………………..b. Takımlarıyerlerine düzgün bir şekilde koydunuz mu? …………..c. Çalıştığınız yeri temizlediniz mi?

…………………………………

13 Verimli çalışmaka. Yaptığınız dikişistenilen ölçülerde ve düzgünlükte yapabilidiz mi?

70

ÖĞRENME FAALİYETİ-4Uygun ortam sağlandığında gerekli donanımıkullanarak iş parçasınıpunta

yapabileceksiniz.

Aşağıdaki konularla ilgili araştırmalar yapınız. Punta yapmaya neden ihtiyaç duyulur? Araştırınız. Punta yaparken ne gibi güvenlik önlemleri almalıyız? Punta yapılmazsa ne gibi sorunlar yaşanır? Elde ettiğiniz bilgileri rapor haline getirerek sınıfınızda tartışınız.

4. PUNTALAMA

4.1. Puntalama ve Önemi

Kaynağıyapılacak işparçalarının uygun ölçülerde kalmasıiçin belli aralıklarlasabitlenmesi işlemi olarak tanımlanabilir.

Kaynak işleminin başarılıbir şekilde tamamlanmasıiçin kaynak esnasında işparçalarının açılarıve birbirleri ile olan mesafeleri değişmemelidir. Punta bunu sağlamakiçin yapılır. Bildiğiniz üzere kaynak yapılırken ortaya çıkan sıcaklık, işparçasında çekmeler,çarpılmalar gibi istenmeyen durumlara sebebiyet verir.

Punta işparçasının biçim değişikliklerinin engellenmesi için kullanılan en önemliyöntemlerden birisidir. Punta, işparçasının kısa ve belli aralıklarda sağlam dikişlerlesabitlenmesiyle gerçekleşir.

Puntalama belirli kurallar dâhilinde yapılmalıdır. Bir işparçasınıiyi puntalamakkaynağın başarılıbir şekilde yapılmasıiçin ön şart niteliğindedir.

Puntalamada önemli bazıhususlar şunlardır: Puntalama yapılmadan kaynağa başlanmamalıdır. Punta dikişleri periyodik aralıklarda ve kısa tutulmalıdır. Punta boyu işparçasıkalınlığının 4 katıkadar olmalıdır. Kaynak işlemi hangi tür elektrot ile yapılacaksa puntalama da aynıtür elektrotla

yapılmalıdır. Yapılan kaynağın niteliğine göre puntalama işlemi, işparçasının arka yüzeyine

de yapılabilir. Puntalamaya göre kaynak işlemi şekilleneceğinden gerekli açıve kaynak aralığı

dikkatli bir şekilde belirlenmelidir. (Kötü puntalama, kötü kaynak sonucunudoğurur.)

ÖĞRENME FAALİYETİ- 4

AMAÇ

ARAŞTIRMAA

71

Kaynak boşluğu kullanılacak elektrodun çıplak metal (çekirdek) çapıkadarolmalıdır.

Fazla dikişyüksekliği olan puntalar esas dikişin üzerinde kalırlar ve çıkıntıyaratırlar bu nedenle punta yüksekliği fazla olmamalıdır.

Puntalamadan sonra cüruflar iyice temizlenmeli ve tel fırça ile fırçalanmalıdır.

Puntalama işleminde punta dikişi, kaynak esnasında kırılmayacak ve çarpılmalarakarşıdayanıklıolacak şekilde uygulanmalıdır. İş parçasıkalınlaştıkça yapacağımızpuntalama daha mukavemetli (dayanıklı) olmalıdır. Punta dikişi esas dikişile aynıözellikleritaşır. Bir malzeme iyi puntalanmadığında gönyesi bozulabilir veya kaynak boşluğukapanabilir. Bu nedenle en az, esas dikişkadar özenli yapılmalıdır. 3 mm’den ince parçalarkaynak aralığıbırakılmadan puntalanabilir. Daha kalın işparçalarında kaynak aralığıelektrotçapıkadar bırakılarak puntalama yapılmalıdır.

Resim 4.1: Puntalama, kaynak boşluğu eşit olacak şekilde yapılmalıdır.

Punta yapma işlemi düzgün aralıklarla yapılan, kısa ve ince kaynak dikişi olarakalgılanabilir. Punta yapma arasımesafe, işparçasının kalınlığına ve dikişin uzunluğuna göresaptanabilir.

Puntaların ara mesafesi belirlenirken aşağıdaki kıstaslar göz önüne alınmalıdır.

Parça kalınlığı5 mm’den küçük işparçalarıiçin Parça kalınlığının 30 katı

Parça kalınlığı5 mm’den büyük işparçalarıiçin Parça kalınlığının 20 katı

72

Örneğin, işparçası6 mm kalınlığında ise Punta aralığı6x20=120 mm olmalıdır.

Şekil4.2: Punta aralığıparça kalınlığına göre belirlenir.

Punta yapılacak parça herhangi bir kalıpla veya başka bir mekanizma ile sabitlenmişsepunta yapmaya gerek yoktur. İki parçayıPunta yaparken parçanın hareket etmemesi içinişkence ile veya ısıya dayanıklıeldiven kullanarak el ile sabit tutulmalıdır. Punta yapmayasağelle kaynak yapılacaksa sağdan başlanmalıdır.

Punta yapma sırasında çekme ve çarpılmalar meydana geleceğinden bahsedilmişti.Şekil 10 ve 11’de Punta yapma sonrasıoluşan deformasyonlar görülmektedir.

Kaynak boşluğu

Punt

aar

alığı

İşpa

rçasıu

zunl

uğu

Parça kalınlığı

73

Resim 4.3: İşparçasında çekme Resim 4.4: İşparçasında çarpılma

Özellikle T, iç köşe ve dışköşe kaynaklarında dikişdaha belirgin çekmelere yol açar.Bu çekmeler kaynak yapılan yöne doğru meydana gelir. (bk. Şekil 2.2) Bu nedenle bu durumdikkate alınarak parça iyice sabitlenmeli veya bu imkân yoksa punta atarken yaklaşık 5° likbir açıverilerek bu sorun giderilebilir. Örneğin 90° dik kaynak yapılacaksa punta 95° olacakşekilde atılmalıdır.

0

Yaklaşık 5° lik çekme

Şekil.4.5: Puntadan sonra işparçası Şekil 4.6: Puntalama yaparken işparçasıkaynak yönünde açısal olarak bozulur. sabitlenmeli ya da dışa doğru 5° açıverilmeli.

74

UYGULAMA FAALİYETİ

PUNTALAMAİşlem Basamakları Öneriler

İşparçasınıtemizleyiniz. Punta işlemine başlamadan işparçasının

iyice temizlenmiş olmasına özengösteriniz.

Kullanılacak elektrodun çıplak metal çapıkadar iş parçalarının arasında boşlukbırakınız.

Elektrot çekirdek metalini işparçalarıarasına koyarak kaynak boşluğunuayarlayınız.

Elektrodu pense takınız. Çekirdek metali pense iyice oturtarak

temas etmesini sağlayınız.

Kaynak makinesinin amper ayarınıyapınız.

Elektrik Ark Kaynağı–1 Modülünüinceleyiniz.

İş parçasını uygun yerlerindenpuntalayınız.

Puntaların sağlamlığına ve tekniğineuygunluğuna hassasiyet gösteriniz.Puntanın eşit aralıkta olmasına dikkatediniz. İşparçasını, çekme ve çarpılmayapmamasıiçin sabitleyiniz.

Punta cüruflarınıkırınız. Kaynak çekici ve yüz siperi kullanınız.

İşparçanızıtel fırça ile temizleyiniz.

Punta üzerinde cüruf parçasıkalmayacakşekilde fırçalama işlemini tamamlayınız.

UYGULAMA FAALİYETİ

75

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

ÇOKTAN SEÇMELİTEST SORULARI

1. İşparçası4 mm kalınlığında ise punta aralığıkaç mm olmalıdır?A) 100 mmB) 120 mmC) 150 mmD) 210 mm

2. Punta uzunluğu için aşağıdakilerden hangisi doğrudur?A) Parça kalınlığının 4 katıkadarB) Elektrot çapıkadarC) Parça kalınlığıkadarD) Elektrot çapının yarısıkadar

3. Alın kaynağıbirleştirmelerinin puntalanmasında işparçalarının arasındaki boşlukaşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?A) Parça kalınlığıkadarB) Malzeme kalınlığıkadarC) Elektrot çekirdek çapıkadarD) 4mm

4. Kaynak öncesinde işparçasının gönyesinin bozulmamasıiçin aşağıdakilerden hangisiyapılmalıdır?

A) Amper ayarıiyi yapılmalıdır.B) Elektrot açısıiyi ayarlanmalıdır.C) Parça bir elle tutulmalıdır.D) Puntalama yapılmalıdır.

Aşağıdaki sorularıdoğru veya yanlışşeklinde (X) işaretleyiniz.

5. Özellikle T ve köşe parçalarıpuntalanırken yaklaşık 5°’lik çekme oluşur.Doğru ( ) Yanlış( )

6. Parça kalınlığıarttıkça punta aralığıazalır.Doğru ( ) Yanlış( )

7. Punta yüksekliği, esas dikişyüksekliğinden fazla olmalıdır.Doğru ( ) Yanlış( )

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızıcevap anahtarıile karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızıbelirleyerekkendinizi değerlendiriniz.

Eksikliklerinizi, faaliyete dönerek, araştırarak ya da öğretmeninizden yardım alaraktamamlayınız.

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

76

UYGULAMA TESTİ

Aşağıda size bir uygulama faaliyeti verilmiştir. Bu faaliyeti gerçekleştirirkenuyguladığınız her işlem sırasıiçin kontrol listesinde işaretleme yapınız.

Aşağıdaki puntalama uygulamasınıyapınız.

ARAÇ VE GEREÇLER

1. Uygun atelye ortamı2. Kaynak makinesi3. Elektrot4. İşparçası5. Kaynak çekici6. Tel fırça7. Maske8. Pense9. Eldiven10. Önlük11. Gönye

İşparçası4 mm

Kaynak yönü

140

77

KONTROL LİSTESİ

SıraNu DEĞERLENDİRME ÖLÇÜTLERİ

Evet

Hayır

1

İşgüvenliği kurallarıa. Atölye yeterince aydınlık mı? …………………………………….b. Çalışacağınız yerde yanıcımaddeler bulunmadığından emin

oldunuz mu? ………………………………………………………………c. İşönlüğünüzü, eldiveninizi, kaynak maskenizi hazırladınız mı? …

2 İşparçasının yüzeyini temizlediniz mi?

3

Kullanılacak elektrot çapıkadar işparçalarıarasına boşluk bırakmaka. Elektrot çekirdek metalini, işparçalarıarasına tutarak kaynakboşluğunu ayarladınız mı?b. Kaynak boşluğu bozulmayacakşekilde işparçasınısabitlediniz mi?

4 Elektrodu pense takmak

a. Kaynak pensine bağlıkablolarının sağlamlığınıkontrol ettiniz mi?b. Elektrodun çekirdek metalini penste doğru taktınız mı? …...

5

Kaynak makinesinin amper ayarınıyapmaka. Kaynak makinesini açtınız mı? …………………………………..b. Elektrot çapına göre akım şiddeti aralığınıbelirlediniz mi? …….c. Akım şiddetini yatay konum için alt değere göre ayarladınız mı?

6

İşparçasınıuygun yerinden puntalamaka. Punta aralığınıişparçasıkalınlığına göre belirlediniz mi? ………b. Çekme ve çarpılma olmamasıiçin işparçasınısabitlediniz mi? …

c. Kaynak boşluğunun bozulmadığından emin oldunuz mu? ……….d. Punta boyunu işparçasıkalınlığının 4 katıkadar yaptınız mı? …...e. Punta yüksekliğini dikişyüksekliğine uygun şekilde yaptınız mı?

7

Punta cüruflarınıkırmaka. Göz siperini taktınız mı?b. Eldiveni taktınız mı?c. Cürufu tamamen temizlediniz mi?

8

İşParçasınıfırçalamaka. Eldiven taktınız mı? ………………………………………………b. İşparçasınımengeneyle veya pense ile sabitlediniz mi? …….…...c. Tel fırça ile işparçasınıtitiz bir şekilde fırçaladınız mı? ….….…..

9 Yapılan uygulamanın kontrolü

a. Puntalamadan sonra işparçasının gönyesini kontrol ettiniz mi? ……b. Gerekiyorsa puntalamayıtekrar yaptınız mı?.............................……

10

Tertipli ve düzenli çalışmaka. Kullandığınız takımlarıtemizlediniz mi? ………………………...b. Takımlarıyerlerine düzgün bir şekilde koydunuz mu? …………..c. Çalıştığınız yeri temizlediniz mi? ………………………..……..…

78

MODÜL DEĞERLENDİRMEAşağıda size bir uygulama faaliyeti verilmiştir. Bu faaliyeti gerçekleştirirken

uyguladığınız her işlem sırasıiçin Performans Denetim Listesine işaretleme yapınız.

Aşağıdaki düz dikiş ve punta uygulamasını öğrendiğiniz bilgi ve becerilerçerçevesinde yapınız.

ARAÇ VE GEREÇLER

1. Uygun atölye ortamı 8.Pense2. Kaynak makinesi 9. Eldiven3. Elektrot 10. Çekiç4. İşparçası 11. Çelik cetvel5. Kaynak çekici 12. Çizecek6. Tel fırça 13. Nokta7. Maske 14. Önlük

15. Gönye

158

78

40

3

113

13

2

4

5

6

MODÜL DEĞERLENDİRME

79

MODÜL DENETİM LİSTESİ

Alan AdıTESİSAT TEKNOLOJİSİVEİKLİMLENDİRME Tarih

Modül Adı Elektrik Ark Kaynağı ÖğrencininAdıSoyadıFaaliyetin Adı Düzlem parçalarıpuntalamakNumaraSınıfıFaaliyetin

Amacı

Gerekli donanımıkullanarak işparçasınıpuntalayabileceksiniz.

Bölümü

AÇIKLAMA

Sevgili öğrenci, bitirdiğiniz faaliyetin sonunda aşağıdakiperformans testini doldurunuz. (Hayır) olarak işaretlediğiniz işlemlerimodül bilgi sayfasına dönerek ve öğretmeninizden yardım alarakgidermeye çalışınız.

SıraNu

DEĞERLENDİRME ÖLÇÜTLERİ

Evet

Hayır

1

İşgüvenliği kurallarıa. Atelye yeterince aydınlık mı? …………………………………….b. Çalışacağınız yerde yanıcımaddeler bulunmadığından emin

oldunuz mu? ………………………………………………………………c. İşönlüğünüzü, eldiveninizi, kaynak maskenizi hazırladınız mı?

2 İşparçasının yüzeyini temizlediniz mi? ………………………………

3 Parça üzerinde ark çizgilerini markalamak

a. Ölçü alırken yeterince hassas davrandınız mı? …………………..b. Markalama çizgilerini yeteri kadar belirginleştirdiniz mi?

4 İşparçasınıkaynağa hazır hale getirmek

a. İşparçasınıkaynak masasına uygun konumda yerleştirdin mi? …b. Kullanacağınız takımlarıuygun yerlere hazırladınız mı? ………..

5

Kaynak makinesinin amper ayarınıyapmaka. Kaynak makinesini açtınız mı?

…………………………………..b. Elektrot çapına göre akım şiddeti aralığınıbelirlediniz mi? …….c. Akım şiddetini yatay konum için alt değere göre ayarladınız mı?

6 Uygun elektrot seçmek

a. Seçtiğiniz elektrot işparçasının özelliğine uygun mu? …………b. Seçtiğiniz elektrot işparçasının kalınlığına uygun mu? ………..

7

Elektrodu pense takmaka. Kaynak pensine bağlıkablolarının sağlamlığınıkontrol ettiniz

mi? .b. Elektrodun çekirdek metalini penste bulunan yuvaya oturttunuz

mu?

80

8 Kaynak masasına şase kablosu takmak

a. Şase kablosunu kaynak masasının işparçasına yakın yerinetaktınız mı? ………………………………………………………………..

9 İşparçasıile elektrot temasıkurularak ark oluşturmak

a. Elektrodu vurarak ya da sürterek ark oluşturdunuz mu?………….

10

Uygun konumda düz dikişişlemini yapmaka. Ark boyunu elektrot çapıkadar olacak şekilde ayarladınız mı? …b. Elektrot çalışma açısıdoğru mu? ………………………………..c. Elektrot hareket açısıdoğru mu?

…………………………………d. Dikişi çekerken markalama çizgisini takip ettiniz mi? …………e. Elektrodu sağa sola kaydırmadan düz olarak çektiniz mi?

….……f. Dikişgenişliğini iki elektrot çapına göre ayarladınız mı?

………..g. Dikişyüksekliğini elektrot çapıkadar ayarladınız mı? ………..

11

Kullanılacak elektrot çapıkadar işparçalarıarasına boşluk bırakmaka. Elektrot çekirdek metalini, işparçalarıarasına tutarak kaynak

boşluğunu ayarladınız mı? ……………………..…………………………b. Kaynak boşluğu bozulmayacak şekilde işparçasınısabitlediniz

mi? …………………………………………………….………………….

12

İşparçasınıuygun yerlerinden puntalamaka. Punta aralığınıişparçasıkalınlığına göre belirlediniz mi?

………b. Çekme ve çarpılma olmamasıiçin işparçasınısabitlediniz mi?c. Kaynak boşluğunun bozulmadığından emin oldunuz mu?d. Punta boyunu işparçasıkalınlığının 4 katıkadar yaptınız mı?e. Punta yüksekliğini dikişyüksekliğine uygun şekilde yaptınız mı?

13

İşparçasının curuflarınıkırmaa. Dikişlerde ve puntalarda bulunan curuflarıtemizlediniz mi?

…….b. Curufların kazaya sebebiyet vermemesi için gerekli işgüvenliği

önlemlerini aldınız mı? …………………………………………………….

14

İşParçasınıfırçalamaka. Eldiven taktınız mı? ………………………………………………b. İşparçasınımengeneyle veya pense ile sabitlediniz mi? …….…...c. Tel fırça ile işparçasınıtitiz bir şekilde fırçaladınız mı? ….…

15

Tertipli ve düzenli çalışmaka. Kullandığınız takımlarıtemizlediniz mi? ………………………..b. Takımlarıyerlerine düzgün bir şekilde koydunuz mu? …………..c. Çalıştığınız yeri temizlediniz mi? …………………………………

16 Yapılan uygulamada başarılıolmak

a. Yaptığınız uygulamada sizce yeteri kadar başarılıoldunuz mu? ….b. Uygulamada eksik kaldığınız yönleriniz varmı?

81

Modül ile ilgili durumunuz öğretmeniniz tarafından uygulanacak performans denetimlistesi sonuçlarına göre değerlendirilecektir. Bu değerlendirmeyi öğretmen yukarıdakiperformans denetim listesine veya kendi belirleyeceği ölçütlere göre yapacaktır. Budeğerlendirmeler için öğretmeninize başvurunuz.

82

CEVAP ANAHTARLARIÖĞRENME FAALİYETİ-1 CEVAP ANAHTARI

A – Çoktan seçmeli testcevapları

1 D

2 B3 A4 C

B - Boşluklarıdoldurmatest cevapları

1 Markalama2 0,53 Kaynak4 Fazla

5 Düzendir6 İş

ÖĞRENME FAALİYETİ-2 CEVAP ANAHTARI

1 D

2 C

3 B

4 C

5 A

6 C

7 D

8 B

9 C10 A

CEVAP ANAHTARLARI

83

ÖĞRENME FAALİYETİ-3 CEVAP ANAHTARI

1 B

2 B

3 D

4 A

5 C

6 B

7 C

8 B

9 C

10 A

ÖĞRENME FAALİYETİ-4 CEVAP ANAHTARI

1 B

2 A

3 C

4 D

5 DOĞRU

6 DOĞRU

7 YANLIŞ

84

KAYNAKLAR ADSAN Kasım. Elektrik Kaynağı, Emel Matbaacılık Bakanlıklar, Ankara, 3

Kasım 1977.

ADSAN Kasım, Mehmet TEMEL, Otomatik (İleri) Kaynak Teknolojisi,.MEB Basımevi, İstanbul, 1984.

Anık Salahaddin, Halil GEDİK, Elektrik Ark Kaynakçısı. BÖHLER KaynakÇubukları, ElektrotlarıSan ve Tic AŞ, Tunç Grafik Matbaası, İstanbul.

BULUT Halil, Saim İZDEŞ, Cavit ERDOĞAN, Abdullah ÇAGAVİ, GürelEKE,.- Salih

AFYÜK, Tesviyecilik Bölümüİşve İşlem Yaprakları, Milsan Basın San. AŞ,İstanbul, 1988.

KARTAL Faruk, Meslek Teknolojisi 1, Modül Teknik Eğitim ve HizmetOrganizasyonu, Manisa, 2001.

KOSGEB, Kaynak Tekniği, Yayın No:17, Ankara Eğitim Merkezi, Kasım1993.

NEBİLER İbrahim, Tesviyecilik Atelye İşve İşlem Yaprakları, ModülTeknik Eğitim ve Hizmet Organizasyonu, Yayın No:2, P.K. 101, Manisa.

UYAREL Ali Yücel, İşGüvenliği, YapıEndüstrisi Eğitim Kurulu (CITB),Ajans-Türk Matbaacılık Sanayi AŞ, Ankara, 1995.

ÖZCAN Şefik, Halil BULUT, Atelye ve Teknoloji 1, Yayımlar ve BasılıEğitim Malzemeleri Genel Müdürlüğü, Ankara, 1991.

ÖZKARA Hamdi, Tesviyecilik Meslek Teknolojisi 1, Aydan Web Tesisleri,Ankara, 2004.

ÖZKARA Hamdi, Tesviyecilik Atelye İşve İşlemleri 1, 1996.

ÖZLÜ Arif Hikmet, Demircilik Meslek Teknolojisi V, Milli Eğitim Basımevi,İstanbul, 5 Kasım 1959.

Şahin Naci, Tesviyecilik Meslek Teknolojisi 1, Kazan Ofset, Ankara, 2000.

ŞENER Temel, Muhittin GÖKKAYA,. Salim SAVCI,.Elektrik Bilgisi, TEYatılıBölge Okulu Döner Sermayesi İşletmesi Basımevi, Ş.Koçhisar, 1981.

TOPÇU Ahmet Mithat, Metalişleri İşYaprakları1, Ankara, 1976.

KAYNAKLAR