ANKARA NVERSTES ETM BLMLER FAKLTES YAYINLARI NO: 203

EITIMDE

REHBERLK VE PSKOLOJK DANIMA

(nc Bask)

Prof. Dr. Sleyman etin ZOGLU

ANKARA

ANKARA NVERSTES ETM BLMLER FAKLTES YAYINLARI NO: 203

EITIMDE

REHBERLK VE PSKOLOJK DANIMA

(nc Bask)

Prof. Dr. Sleyman etin ZOLU

Eim KRAN'a

ISBN : 975 - 482 - 403 - 7

ANKARA NVERSTES BASIMEV ncita Sokak No: 10

06510 Beevler/ANKARA Tel: 0(312) 213 66 55

Basm Tarihi: 14/09/2007

''.. jfertler dnr olmadka, kitleler istenilen istikamete, herkes tarafndan ipi vepa fena istikametlere sevk olunabilirler. Kendn kurtarabilmek iin her ferdin mukadderatpla bizzat alkadar olmas lzmdr."

ATATRK 28.XII.1919

(Atatrk'n Sylev ve Demeleri, Cilt II., kinci Bask, Ankara, 1959 s. 11).

ATATRK'n YZNC DOUM YILINDA

BASIMA HAZIRLANMITIR.

N D E K L E R Sayfa

NDEKLER V

TABLO VE EKLLER XI

NSZ XIII

KNC BASKI N NOT XVII

NC BASKI N NOT XIX

1. GR 1

1.1. Eitim 1 12. renci Kiilik Hizmetleri 1 13. Rehberlik 2

(1) Psikolojik Gr 3 (2) Eitsel Grii 3 (3) Sosyolojik Gr 4

1.4. Birey 5 1.5. Bireyin Gereksinmeleri 7 1.6. Bireyin Gereksinmeleri 10 1.7. Bireyi Tanma 12

BLM N KAYNAKA 15

BLM LE LGL OLARAK OKUNMASI YARARLI OLACAK BAZI TRKE KAYNAKLAR 16

2. RENEN OLARAK BREY-ONA GTRLECEK HZMETLER VE REHBERLK 17

2.1. renen Olarak renci ve Rehberlik 17 22. Eitimde renci Kiilik Hizmetleri 19 23. Eiteim Sistemimizde Rehberlik Etkinlikleri 20 2.4. Rehberliin Anlam 22

(1) Rehberlii Bireyin Tercihler Yapmasnda Yardm Anlam le Belirleyen Gr 24

(2) Rehberlii Bireyin Benlii le Durumlararas likilerinde Bireyin Yeterlilik Gelitirmesine Yardm Anlam le Belirleyen Gr 25

(3) Geliimsel Rehberlik Gr 26 (4) Sistemler Yaklam lk Rehberlik Gr 29

2-5. Rehberliin Tanm 31

BLM N KAYNAKA 35

BLM LE LGL OLARAK OKUNMASI YARARLI OLACAK BAZI TRKE KAYNAKLAR 37

V

3. REHBERLN GELM 39

3.1. Rehberliin likili Olduu Bilim Dallar ve Etkileri 39 (1) Psikolojik lme ve Deerlendirme 4Q (2) Akl Salna likin Konularda almalar 41 (3) Sosyal Bilimlerdeki Gelimeler .' 41 (4) Eitimdeki Gelimeler 42 (5) Sosyal Bilimlerde Sistem Yaklam 42

3.2. Dnyada Rehberlik Etkinliklerinin Gelimesine Bak 43 (1) tik Rehberlik Modelleri 43 (2) Ara Rehberlik Modelleri 44 (3) ada Rehberlik Modelleri 46

3.3. Avrupa lkelerinde Rehberliin Tarihesine Bir Bak 48 3.4. lkemizde Rehberlik Etkinliklerinin Gelimesi ve Baz Sorunlar 49

BLM N KAYNAKA 56

BLM LE LGL OLARAK OKUNMASI YARARLI OLACAK BAZI TRKE KAYNAKLAR - 57

4. REHBERLKTE TEMEL KAVRAMLAR 59 4.1. Rehberliin Temel lkeleri 59 4.2. Rehberliin levleri 62 4.3. Rehberliin Dayand Bilimsel Temeller 65

(1) Rehberlie likin Eletiriler 65 (2) Rehberliin Psikolojik Temelleri 67 (3) Rehberliin Sosyolojik Temelleri 72

BLM N KAYNAKA 75

BLM LE LGL OLARAK OKUNMASI YARARLI OLACAK BAZI TRKE KAYNAKLAR 76

5. REHBERLN GEREKLL 77 5.1. Rehberlii Gerekli Klan Nedenler 77

(1) Bireysel Nedenler 78 (2) Toplumsal Nedenler 80

5.2. Rehberlik ve Eitim Arasndaki liki 84

BLM N KAYNAKA 88

BLM LE LGL OLARAK OKUNMASI YARARLI OLACAK BAZI TRKE KAYNAKLAR 89

6. REHBERLN ETLER 91

6.1. Birey Saysna Gre Rehberlik eitleri 91 6.2. Eitim Uygulamalarnn Dzeyine Gre Rehberlik eitleri 93 6.3 Rehberliin Temel levine Gre Rehberlik eitleri 93 6.4. Rehberliin Yapld Sorun Alanna Gre eitleri 93

(1) Eitsel Sorunlarla ilgili Rehberlik 94 (2) Mesleksel Sorunlarla lgili Rehberlik 95

VI

(3) Kiisel (Duygusal) Sorunlarla/Igili Rehberlik 101

BLM N KAYNAKA :.... 106

BLM LE LGL OLARAK OKUNMASI YARARLI OLACAK BAZI TRKE KAYNAKLAR 107

7. ETMDE REHBERLK VE PSKOLOJK DANIMA ETKNLKLERNN PROGRAMLARI 109 7.1. Eitimde Rehberlik ve Psikolojik Danma Etkinliklerinin Temel Gereksinme- ^ ^

(1) Rehberlik ve Psikolojik Danma Anlay ve Kavramnn Eitim Srecinde Btnlemesi Gereksinmesi 111

(2) Rehberlik ve Psikolojik Danma Anlay ve Yaklamnn Okullarda Ayr Bir Etkinlik Grubu Olarak Yer Almas Gereksinmesi 112

(3) Okullarda Rehberlik ve Psikolojik Danma Program ve Rehberlik Uzman Gereksinmesi 113

(4) Rehberlik ve Psikolojik Danma Etkinliklerinde Ara, Gere Gereksinmesi. 115 7.2. Okullarda Rehberlik ve Psikolojik Danma Etkinliklerini ve Programlarn

Organize Etme Gerei 116 7.3. Rehberlik ve Psikolojik Danma Etkinlikleri Programlarnn Temel Dayanak-

lar ve lkeleri 118 7.4. Rehberlik v e Psikolojik Danma Etkinlikleri Programlarinn Ortak zellikle-

ri 127 (1) Okullarda Rehberlik ve Psikolojik Danma Etkinlikleri Progeramlarnn

Kapsam ve erii 130 (2) Okullarda Rehberlik ve Psikolojik Danma Etkinlikleri Programnn nem-

li Paralan :...' 132 (3) Okullarda Rehberlik ve Psikolojik Danma Etkinlikleri Program Neler

Salamaldr? 134 7.5. Rehberlik ve Psikolojik Danma Etkinlikleri Programlarn Organize Etmede Baz

Temel Hususlar 135 BLM N KAYNAKA 137 BLM LE LGL OLARAK OKUNMASI YARARLI OLACAK BAZI TRKE

KAYNAKLAR , 138

8. REHBERLK VE PSKOLOJK DANIMA ETKNLKLERNN ALANLARI-SRELER VE KULLANILAN YNTEMLER VE ARALAR 139 8.1. Rehberlik ve Psikolojik Danma Etkinliklerinde Belli Bal Dzenlemeler

(Stratejiler) 139 (1) Yrengesel (Direktif) 141 (2) Uyumsal J ; 142 (3) Eitsel (Geliimsel) :..... 143

8.2. Rehberlik ve Psikolojik Danma Etkinliklerinin Belli Bal Alanlar ve Sre-ler ... 144 (1) Deerlendirme Sreci 144 (2) Uyum Sreci 144 (3) Durama Altrma-Ynelme Sreci . 145 (4) Gelime Sreci 145

8.3. Rehberlik ve Psikolojik Danma Etkinliklerinde Belli Bal Yntemler, Ara-lar 145

VII

(1) Rehberlikte Bireyi Tanma, Deerlendirme Sreci Yntemleri ve Aralar.... 146 (2) Rehberlikte Uyum Sreci Yntemleri ve Aralar 154 (3) Rehberlik Duruma Altrma Sreci Yntem ve Aralar 161 (4) Rehberlik ve Psikolojik Danmada Gelime Sreci Yntem ve Aralar 162

BLM N KAYNAKA 164

BLM LE LGL OLARAK OKUNMASI YARARLI OLACAK BAZI TRKE KAYNAKLAR 165

9. REHBERLK VE PSKOLOJK DANIMADA PSKOLOJK LME ARA-LA RI-TESTL ER 167 9.1. Psikolojik lme Aralar-Testler , ,.., 168 9.2. Psikolojik Testlerin Teknik zellikleri 169

(1) Geerlilik (Validity) 169 (2) Gvenirlilik (Reliability) : 170 (3) Normlar ; 171

9.3. Rehberlik ve Psikolojik Danmada Kullanlabilecek eitli Psikolojk Test-ler .'. 175 (1) Psikolojik Testleri Snflamada Boyutlar 175 (2) Psikolojik Testlerin Snflandrlmalar ve Baz rnekler -. 176 (3) Rehberlik ve Psikolojik Danmada Kullanlan Psikolojik Test Verilerinin

Yorumlanmas 181

BLM N KAYNAKA 186 BLM LE LGL OLARAK OKUNMASI YARARLI OLACAK BAZI TRKE

KAYNAKLAR ! 187

10. GRUP REHBERL VE GRUPTA PSKOLOJK DANIMA 189 10.1. Grup le lgili Kavram ve Terimler 189

(1) Grup . 190 (2) Sosyal Grup Tipleri 190 (3) Grup Dinamikleri 191 (4) Grup Sreci 191 (5) Grup Saaltm 191 (6) T, Maraton ve Dier Gruplar - 192

10.2. Grup Rehberlii 193 (1) Grup Rehberliinin Amalar 196 (2) Grup Rehberliinin Saladklar 196 (3) Grup Rehberlii Uygulamas ve Yntemler 197

10.3. Grupta Psikolojik Danma 200 (1) Dier Terimlerle likisi 201 (2) Grupta Psikolojik Danmann Amalar 202 (3) Grupta Psikolojik Danmann Saladklar ve Snrllklar 203 (4) Grupta Psikolojik Danmada Kullanlan Baz Yntemler-Teknikler 206

BLM N KAYNAKA 208 BLM LE LGL OLARAK OKUNMASI YARARLI OLACAK BAZI TRKE

KAYNAKLAR 2 0 9

VIII

11. PSKOLOJK DANIMA 211 11.1. Rehberlik, Psikolojik Danma ve Psikoterapi (Psikolojik Saaltm) 211 11.2. Psikolojik Danma, Tanm, lkeler ve Amalar 219

(1) Psikolojik Danmann Tanm 219 (2) Psikolojik Danmann lkeleri 222 (3) Psikolojik Danmann Amalar 224

11.3. Psikolojik Danma Sreci 226 11.4. Psikolojik Danmada Danmann Rol ve levi 231 11.5. Psikolojik Danmada Kullanlan Baz Teknikler 234

(1) Oturu Dzeni-Fiziksel Dzenleme 234 (2) Grmeyi Balatma-lk Konuma 236 (3) Teknikler 236

BLM N KAYNAKA 241 BLM LE LGL OLARAK OKUNMASI YARARLI OLACAK BAZI TRKE

KAYNAKLAR 243

12. PSKOLOJK DANIMA KURAMLARI 245 12.1. Psikolojik Danma Kuramlarnn Genel zelliklen 245 12.2. Belli Bal Psikolojik Danma Kuramlar 247

(1) Aklc Yaklam ve Psikolojik Danma Kuramlar 249 (2) renme Kuramna Dayal Yaklamlar ve Kuramlar 254 (3) Psikoanalitik Yaklam ve Psikolojik Danma Kuramlar 262 (4) Algsal-Grngsel (Fenomenal) Yaklam ve Psikolojik Danma Kuramla-

r 267 (5) Varoluu Yaklam ve Psikoterapi Kuramlar 282 (6) Semeci (Eclectic) Yaklam 288

BLM N KAYNAKA 294 BLM LE LGL OLARAK OKUNMASI YARARLI OLACAK BAZI TRKE

KAYNAKLAR 295

SM BULDURUSU 297

IX

TABLO VE EKLLER

ekil : 1 Rehberlikte Odak Noktalan 2 7

Tablo : 1 Rehberlii Gerekli Klan Nedenleri eren Yaamda Geliim Devreleri 81 ekil : 2 Eitim Srecinin Modeli 85 ekil : 3 Rehberlik Programlarnda rgtlenme i 128 ekil : 4 Yetenek-Baan Karlatrmas Tablosu 152 ekil : 5 Normal Dalm Tablosu - 174 ekil : 6 Bir Akademik Yetenek Testinin niversitede Mhendislik Programnda tik Yar-

yl Not Ortalamas Beklenti Tablosu 184 ekil : 7 retim, Rehberlik, Psikolojik Danma ve Psikoterapi Aras ilikiler Modeli 217 ekil : 8 Yardm ilikileri Modeli 218 ekil : 9 Oturu Dzenleri 235

XI

NSZ

ada, demokratik ve zgrlk toplumlarda eitim uygulamalar gn getike nemi artan bir zellik tamaktadr. Toplumlarda eitimden beklenen-ler geni bir alana yaylmaktadr. Bireyin bilgili klnmas, bireyin kiiliini, karakterini gelitirmesi eitimden beklenmektedir. Bunun yan sra eitimin, bireylere toplumca istenilen davranlar ve davran deiikliklerini kazandr-mas, bireyin gelien topluma ve yaama uyum salamasn kolaylatrmas is-tenmektedir. Eitimden beklenilenler bu kadar geni bir alana yayld ve nemli olduu halde, eitim uygulamalarnda retim esi (bilgi aktarma, bilgi kazandrma, zihinsel yetenei gelitirme) temel kabul edilmektedir. Ancak eitim uygulamalarnda retimi salayan retmenin ve onun izledii retim programlarnn, rencinin yetiklik ve yeteneklerinin en st dzeyinde rene-bilmesi, geliebilmesi iin gerekli btn bilgilere, becerilere ve yeterliklere sahip olmas olas deildir. rencinin yetiklik ve yeteneklerinin en st dze-yinde gelimesi iin, eitimin yalnz retim ile yapabilecekleri veya yapabil-dikleri snrl olup, retimin yan sra okulda dier baz etkinliklere de gerek domaktadr. Eitimin renciyi yalnzca retilen olarak deil, renen olarak ele almas gerekmektedir.

amzda, eitimcilerin byk bir ounluuna gre, son yarm yz yln eitim alanna getirdii nemli yeniliklerden birisi, en etkili ve yaygn olan, Rehberlik ve Psikolojik Danma diye belirlenen etkinliklerin okula girmesidir. Ksaca Rehberlik dediimiz bu etkinlikler renme ve renenin bir btn olarak gelimesine ynelik bir takm eitsel, psikolojik ve sosyolojik hizmetler-den oluur. amzn belirgin zelliklerinden birisi, gelimekte olan kuaa, yetikinler tarafndan yaplan yardmlarn amacnn, bireylerin birer btn olarak gelimelerini, mutlu ve topluma yararl bir biimde yetimelerini salama olarak belirlenmesidir. Bunun iindir ki okuldaki eitim ve retim uygulamalarnn bu ama erevesinde renenlerin birer btn olarak gelimelerine ynelmesi gerekmektedir. Bu yneli, yeni ve ada okul dzeninde, eski okuldaki retim ve ynetim ge ve rgtlerine Rehberlik ad altnda bir nc ge ve rgt eklemitir. Rehberlik, eitim sistem ve ilerine, retim, ynetim gibi iki temel ge ve rgtn baarszlndan, yetersizliinden dolay girmemitir. Rehberlik ve Psikolojik Danma Etkinlikleri, genel olarak, okullarda retim ve ilgili etkinlikler dnda kalan bir takm sistemli yollarla ve profesyonel elemanlarla renenlerin dengeli, gereki, mutlu ve yaratc kiilikler gelitirmelerine, tm olarak gelimelerine, yardm etme amacn gtmektedir.

XIII

Rehberlik ve Psikolojk Danma Etkinliklerinin okula girmesini, okulun ve renenlerin tm psikolojik, sosyolojik ve eitsel sorunlarnn zmn, davra-n bozukluklarnn saltmn salama gibi bir anlay ile deerlendirmemek-teyiz. Bir dier deyile, Rehberlik etkinliklerinin okula girmesi ile okulda btn sorunlarn, problemlerin sona ermesi, ortadan kalkmas gibi bir bekleyi gerek-i bir yaklam deildir. Rehberlik ve onun ayrlmaz bir tamamlaycs olan Psi-kolojik Danma bilimsel terimler olarak; eitimde ve psikolojide, birey veya bi-reyler iin belirli bir ii belirli bir beceri ile yapmak, onlar iin yerine getirmek anlamndan ok bireyi tanmak, onu kendisine tantmak ve genel olarak bireyin gelimesine yardm etmek anlamn iermektedir.

Okullara, retim ilerini yerine getiren retmenlerin yetersiz oluundan dolay okula girmemi olduunu belirttiimiz Rehberlik ve Psikolojik Danma Etkinlikleri, retim ilevlerinin ve renmenin daha baarl olmasn salamak, yani okulun etkinliini arttrmak iin gerekli olmaktadr. Kendine zg bir ilevi olan Rehberliin, okullarda yerine getirilmesi, ynetici ve rencinin yan sra yeni bir profesyonel elemana yer vermeyi gereklik klmak-tadr. Bu yeni profesyonel eleman okulda Rehberlik ve Psikolojik Danma etkinliklerini dier elemanlarla beraber yrtme durumundadr. Okulda Rehber-lik hizmetinin nemine inanmak ve bu hizmetlere yer vermek profesyonel Rehberlik ve Psikolojik Danma Uzmanna da yer vermeyi gerekli klar.

Rehberlik ve Psikolojik Danma terimleri beraber kullanldklar gibi ayr-da kullanlmaktadrlar. Bu yaptn ilk alt blmnde olduu gibi, Rehberlik te-riminin daha geni bir anlam tad kabul edilerek ayr ele alnp ilenilmesi olasdr. 1977 ylnda Ankara niversitesi Eitimm Fakltesi yaynlar arasnda yaynlanm olan Eitimde Rehberlik-I (Yaklam ve lkeler) adl yaptmzda yalnzca Rehberlik etkinlikleri alt blmde kuramsal erevede incelenmitir. Bu alt blm baz kk deiikliklerle bu yapta da alnmtr.

Rehberlik terimi ve uygulamalar eitim sistemimize otuz yl akn bir sre nce girmi olmasna ramen beklenen ilevini yerine getirmi olduunu syle-mek g olmaktadr. Milli Eitim uralarnda ele alnarak ortaretim siste-minde Rehberlik uygulamalrna ilikin yaplm dzenlemeler 1981 ylnda Milli Eitim urasnda gzden geirilerek, benimsenen yeni sistem iindeki yeri saptanmaya allmtr. Ortaretim uygulamalarnda Rehberlik ve Psiko-lojik Danma'nn yerine ilikin lkemizdeki alma ve gelimelere yeni bir boyut eklenmi grnmektedir. 2547 sayl Yksekretim yasas ile niversitelerin Rehberlik ve Psikolojik Danma Merkezleri kurmas hkm getirilmitir. Bu gelimelere paralel olarak Rehberlik ve Psikolojik Danma konusunda yeterince yazl kaynan olmad, bilgi birikiminin salanamad bir gerektir. Mevcut yaynlarn bir ksm ise Rehberlii dar bir erevede ele alp daha ok eitsel gr iinde ilemekte ve Rehberliin eitimin dier ge ve ilevlerinden fark-lln vurgulamamaktadr. Byle bir durum ister istemez "Rehberlie ne gerek var? retmenlerimiz rencilere yardmda yeterlidirler. Rehberlik sorunlarla dolu olan eitimimize bir lks olmaktadr", biimindeki deerlendirmelere yol amaktadr.

XIV

Eitimde Rehberlik ve Psikolojik Danma, 1977 Ankara niversitesi Eitim Fakltesince yaynlanan ve tkenmi bulunan Eitimde Rehberlik I (Yaklam ve lkeler) adl yaptmzn konularn da iermekte ve Rehberlik ile Psikolojik Danma kavramlarn, yaklamn sistematik olarak incelemeyi amalamaktadr. Bu ama erevesinde Rehberlik ve Psikolojik Danma genel olarak eitimde ve insan ilikilerinin youn olduu etkinliklerde, retimde, okulda sorunlar, problemleri zmede bir yol olmaktan ok bireye, onu anla-mak iin bir yaklam, bir bilimsel yardm olarak ilenmektedir. Rehberlik uygu-lamalarn, tekniklerini ve genel olarak, programlarn ve onlara ilikin durumlar ile Psikolojik Danmay inceleyen blmlere ayrca yer verilmitir.

Bu yapt yksek retim programlarndaki Rehberlik ve Psikolojik Dan-ma dersleri iin bir kaynak olarak planlanmtr. Bu derslerdeki rencilerin istek, gr ve tepkileri bu yapt planlamamda, oluturmamda rol oynamtr. Her blmden sonra konuya ilikin mevcut Trke kaynaklar belirtmenin ya-rarl olaca dnlmtr. Kukusuz meslektalarmn yardmlar, eletirileri almalar biimlendirmitir. zmir Yksek retmen Okulu Mdr Sayn ihsan Kurt 7. Blm ile izleyen blmlerin taslaklarn okuyup gr ve neri-lerini belirtmitir. Kendisine teekkrlerimi sunarm. Hazrlklar ve tasla titiz bir biimde daktilo eden Sayn Glay In'a teekkr borluyum.

Yaptn hazrlanmasnda bana gereken sabr ve anlay gsterek destek olan eim kran ile kzlarm Oya, Serap ve Burak'a minnet ve kran duygu-larm belirtmek isterim.

Yaptn baslmasnda yakn ilgi ve titizlii esirgemeyen Ege niversitesi Matbaas elemanlarna iten teekkrlerimi sunarm.

Bireye, onu tanyarak, yardm gtrmeye uraan deerli meslektalarma uralarnda yardmc olabilme umuduyla...

Mays, 1982, Bornova Sleyman etin ZOLU

XV

KNC BASKI N NOT

Bu yaptn ilk basks, Psikoloji Blm Bakam olarak grev yaptm Ege niversitesi Sosyal Bilimler Fakltesi (YK'ten soma Edebiyat Fakltesi) yaynlan arasnda 1982 ylnda yaplmtr.

1990 ylnda ilk basknn mevcudu tkenmitir. Beliren istek zerine ve ye-niden grev aldm Ankara niversitesi Eitim Bilimleri Fakltesi'ndeki ders-lerimde kaynak gereksinmesi erevesinde gzden geirilerek ikinci basknn yaplmasnn yararl olaca dnlmtr.

lk baskdan bu yana, yaptn ele ald konuda, kuramsal boyutta byk ve belirgin deiiklikler olmamtr. Ancak teknolojinin gelimesi ve salad ola-naklar, bilgisayar uygulamalar Rehberlik ve Psikolojik Danma uygulamalar-na da yanstlarak gelimeler ve deiiklikler salanmtr. Mesleksel Rehberlik, Eitsel Rehberlik uygulamalarnda, grsel ve iitsel aralar ile bilgisayar ve bil-gisayar programlan nemli lde yer almtr. Bilgisayar Destekli Mesleki Rehberlik programlan gelitirilmi ve bir lde Eitimde Bilgisayar Sana-yii'nin nemli bir boyutunu oluturmutur. lkemizde de 1987 ylnda Vakf'nda balatlan Bilgisayar Destekli Mesleki Rehberlik -SEENEKLER-program ve projesi bu gelimelere belli lde yer vermitir. Ancak bu proje ve sonulan henz Milli Eitim sistem ve uygulamalanna yanstlmamtr.

Milli Eitim Sistemimizde, 1970'li yllarda ortaretimde balatlm olan rencileri "yneltme" ilkesi erevesindeki "Ders Geme ve Kredi Sistemi", 1980'lerden nce durdurulmu ve bylece okullardaki Rehberlik ve Psikolojik Danma hizmetlerini gerekletirmek ve tartmak bile gndemden karlm-tr. Ancak, deimeler, gelimeler ve gn getike byyen soranlar ve okullar-daki eitimin bekleneni vermemesi, smfta kalmalar, niversiteye giri gibi ko-nular Milli Eitimde yeni araylan zorlam ve gndeme getirmitir. Bu erevede 1990'larda "renci merkezli" eitim anlay, resmi sorumlularca te-laffuz edilmeye balanlm ve okullarda renci ak sorununa zmler iin almalar balatlmtr. Yneltmenin yerine Ynlendirme ilkesine yer verilerek Milli Eitim Sisteminde rencilerin ynlenmelerine olanak verecek bir sistem gelitirilmesi almalan ve raporlan, nerileri gndeme alnmtr.

Ortaretimin ikinci kademesi olarak liselerde 1991-1992 retim ylndan itibaren "Ders Geme ve Kredi Uygulamalan" ad altnda yeniden bir uygula-maya geilmitir. Gzlenen odur ki, 1970'li yllarda giriilmi olan uygulama-

XVII

lardaki aksaklklar ve eksiklikler yine tekrarlanmtr. Ynlendirme sistemine uygun olarak, ders geme ve kredi uygulamalarnda renciyi tanmak iin Reh-berlik ve Psikolojik Danma hizmetleri, personeli ve psikolojik lme aralar salanmas temel olmasna ramen, 1991-1992 retim ylnda balatlan Ders Geme ve Kredi uygulamasnda da bu husus dikkate alnmamtr. Tm hizmet-lerin, ilevlerin retmen tarafndan yerine getirilmesi planlanmtr. 3-4 yllk bir uygulamadan sonra politik bir karar ile Ders Geme ve Kredi uygulamalar-na son verilmitir.

Milli Eitim Sistemimizde, uygulamalarda Rehberlik ve Psikolojik Dan-ma hizmetlerine ne rgtsel dzeyde ne de ilevsel dzeyde gereken yer veril-memi grnmektedir. Merkez rgtnde, Rehberlik hl zel Eitim ile bera-ber ve onun bir ksm olarak ele alnmaktadr. 2000'li yllara giderken, eitim uygulamalarnda renciye dnk, onu merkeze alan bir sisteme yer verilmesi gereini kabul ederek bu uygulamay gerekletirmek kanlmaz bir zorunlu-luktur.

Bu anlay ile bu yaptn Rehberlik ve Psikolojik Danma alannda yetie-cek olan elemanlara bir kaynak olabilecei umuduyla ikinci basksnn yaplma-sna giriilmitir.

kinci baskmn gerekletirilmesinde emei geen Ankara niversitesi Ba-smevi alanlarna teekkrlerimi sunarm.

Haziran 1997, Ankara Sleyman etin ZOLU

XVIII

NC BASKI N NOT

1997 ylnda ikinci basks yaplm olup tkenmi bulunan bu yaptn, rencilere kaynak salanmas asndan yararl olaca dncesiyle, Ankara niversitesi Eitim Bilimleri Fakltesince yeni basksnn yaplmas uygun bulunmutur.

kinci Basksndan bu yana, ikinci bask notunda belirtilen hususlarn Rehberlik ve Psikolojik Danma hizmetlerinin eitim sistemizdeki yerinin bi-limsel anlamda gerekli gelimeye uradn sylemek zor olmaktadr. Bununla birlikte bu hizmetlerin, zellikle Milli Eitim Bakanl uygulamalarnda geniletildii, bir ok giriimde bu hizmete yer verildii ve yeni bir ynetmelik-le (MEB Rehberlik ve Psikolojik Danma Hizmetleri Ynetmelii, Ankara, Nisan, 2001) ele alnd grlmektedir. ura dokmanlarnda, program deiikliklerinde de Rehberlik ve Psikolojik Danma hizmetlerine yer verildii gzlenmektedir.

1990'l yllardan bu yana, Milli Eitim Sistemindeki yeri konusunda Rehberlik ve Psikolojik Danma hizmetlerinde, daha nceki dnemlere oranla, belli gelimelerin salandn gzlemek olasdr. zellikle, 1950'li yllarn ikin-ci yarsnda nce Ankara Milli Eitim Mdrl bnyesinde Test ve Aratrma Brosunun ibirlii kapsamnda Ankara Demirlibahe semtinde bir okulda kuru-lan Rehberlik ve Aratrma Merkezi rgt, il ve ilelerde yaygnlatrlm, ortaretim okullarnda Rehberlik Servisleri hizmetlerine yer veren uygulamalar balatlmtr. Ancak bunlarn ileyiindeki bilimsel konular yeterli dzeye kavuturulamam grnmektedir.

Milli Eitim Sisteminde zaman zaman yaplan "reform" giriimlerinde, program deiikliklerinde, sistemde renci akn dzenleyen kararlarda, giri snav konularnda, rencilere okulda Rehberlik hizmeti verilmesi ngrlm ve nerilen deiimlerde ve gelitirmelerde Rehberlik servislerinin gereine yer verilmitir. Kukusuz bunlarn uygulamaya yanstlmasmdaki durum ayr bir konudur. "renci Merkezli Eitim" kavram ska kullanlarak bir ok giriime temel olarak alnm, ancak kavramn ii uygulamalarla doldurulamamtr. Bununla beraber "renci Merkezli Eitim" kavramnda Rehberlik uygula-malarnn temel olmas gerektii ifade edilmitir. Ancak bu Rehberlik, yne-timin ve retimin salayabilecei bir rehberlik gibi alglanabilmi ve deerlendirilmitir.

Rehberlik ve Psikolojik Danma bilimsel disiplininin son 20 ylda lke-mizde akademik rgt ve ortamda, programlar, kaynaklar ve eleman boyutla-

XIX

rnda nemli bir gelime gsterdii, mesleki rgtlenme giriimlerinin balatld ve gerekletirildii memnuniyet verici bir tabloyu oluturmaktadr. Bu gelime kapsamnda niversitelerdeki lisans ve lisans st programlarda ve birimlerde bir terim ve ona bal bir kavram ikileminin yaratld dikkat ek-mektedir. Verilen hizmetlerin, toplumdaki alglanmasn ve statsn arttrmak izlenimi veren bir yaklam ve daha bilimsel bir anlayn kabul ile benzer disiplinlere yaklamay ve paylamay salamaya ynelik olarak isimlendirilme-si gndeme getirilmi grnmektedir.

Birok lkede farkl yaklamlarn ve yeniden tanmlamann sonucu olarak Rehberlik ve Psikolojik Danma Disiplininin artk Psikolojik Danma ve Rehberlik (PDR) olarak ele alndm ileri srenler, eitim programlarn ve rgtlenmeyi bu balk altnda gelitirmeye ve srdrmeye balamlardr. Ancak bata Yksek retim Kurulu ve Milli Eitim Bakanl olmak zere bu bilim disiplini Rehberlik ve Psikolojik Danma olarak kabul grmektedir. Kavramsal olarak Rehberlik tm bireylere, renenlere hizmet gtrmeyi, onun bir servisi olan Psikolojik Danmann ise gerek duyulduunda bireyin kiiliini kapsayan ve psikolojik bir rahatszl ieren bir durumda gndeme gelmesi gerektii dikkate alnr ise, eitim, kamu hizmeti, spor vb. kamu sistemlerinde verilecek hizmetlerin Rehberlik ve Psikolojik Danma olarak rgtlenmesi gerekli olmaktadr. Rehberlik hizmetlerini psikolojik danmaya indirgemek bu hizmetleri gereksiz yere snrlamay gndeme getirebilir.

Toplumda Psikolojik Danma hizmetlerinin genellikle klinik ortamda tanmlanm yetkililerce verilen hizmetleri, yardmlar, saaltmay artrmas olaslnn yksek olduu dnlr ise, bireylerin, zellikle eitim ortamnda ve psikolojik gelime dneminde, Rehberlik hizmetlerinden, eitsel, mesleki hazrlk boyutlarnda yararlanmalar, psikolojik yardm, tedavi gibi alglayarak etkilenmeleri ve bu hizmetlerden kanmalar sz konusu olabilir. Rehberlik hizmetlerinin genel olarak eitim ortamnda salanabilmesi iin Psikolojik Danmay vurgulayarak, sunmak beneklenen gelimeyi salayamaz. Ayrca salt Psikolojik Danma hizmeti ve sreci toplumda, bu ama ile yetitirilmi ve yetkili klnm dier meslek mensuplarnn esas ilev ve grevleri olarak yasalarla belirlenmitir.

Bu terim ve kavram ikileminin, eitim sisteminde bu hizmetleri vermek zere grevlendirilecek elemanlar ynnden de baz sorunlar yaratmas olasdr. PDR mezunlarnmn Rehber retmen olarak atanmalar program diploma farkll bakmlarndan zaman zaman farkl anlaylarla olumsuz olarak deerlendirilebilir. Psikolojik Danman olarak yetitirilmekle, Rehber "Rehber Uzman Aday" olarak yetitirilmenin farkl olarak ele alnmas gerei tartmaya aldnda bu alan ve disiplin olumsuz etkilenir.

Milli Eitim Bakanlnda bu hizmetlerin rgtlenmesi konusundaki bir yaklam ve uygulamay, alann ve uygulamalarn gelimesini engelledii iin gndeme getirmek yararl olacaktr. Rehberlik ve Psikolojik Danma hizmet-lerinin eitim uygulamalarnda beklenilen yeri almas, renenlerin bu hizmetlerden yararlanmalar konusunda sistemde rgtlenmenin nemli olduu

XX

bir gerektir. Milli Eitim Bakanl, balangta belirli bir gereksinme ve anlaya dayal olarak yaplm olan yanl ve engelleyici rgtlenmeyi srdrmekte, merkez, il ve ilelerdeki rgtlenmede zel Eitim hizmetleri ile Rehberlik ve Psikolojik Danma hizmetlerini benzer hizmetler olarak bir genel Mdrlk bnyesinde ele almaktadr. Bu iki hizmet farkl hizmetler olup, Rehberlik ve Psikolojik Danma, zel Eitim hizmetlerinin bir ksm, tamam-laycs olmayp tm eitim-retim hizmetlerinin ayrlmaz bir btnleyicisidir. Bu iki nemli hizmeti merkezde ve sistemde ayn rgtler olarak ele almak gerekmektedir.

Rehberlik ve Psikolojik Danma ile eitim uygulamalarndaki yerini ve nemini vurgulamay amalayan bu yaptn yeniden baslmasn uygun ve yararl gren Ankara niversitesi Eitim Bilimleri Fakltesi, Eitimde Psikolojik Hizmetler Anabilim Dalna ve Faklte Dekanlna teekkrlerimi sunuyorum.

nc Basknn gerekletirilmesinde emei geen Ankara niversitesi Basmevi alanlarna teekkrlerimi sunarm.

Mart 2007, Ankara * Sleyman etin ZOLU

XXI

1. GR

1.1. Eitim

Demokratik ve zgr bir toplumda bireyin en st dzeyde gelimesi, ona eitim srecinin salamas en temel ve nemli bir husustur. Eitim yoluyla bire-yin, ulaabilecei en st geliim dzeyine ulaabilmesi iin olanaklar salanma-s, bireyin yeterliliklerini ve yetersizliklerini bilerek, toplum yaamnda almas gereken sorumluluu ve rolleri kavramas ve gerekletirmesi beklenmektedir. Bu erevede eitim srecinde amalar belirlenmekte, bir ok program ve uygu-lamalar gelitirilmektedir. Her hangi bir eitim program ve uygulamasn incele-diimizde ila boyutlu bir anlamllk grmekteyiz. Bir boyutta eitim, uygulama-s, rencinin, ocuun, birey olarak kendine zg gereksinmeleri, istekleri, gdleri ve tutkular ile ilgilenerek gelimesine yardm etmektedir. Bir dier de-yile ocuu bir psikolojik organizma olarak ele almaktadr. Dier boyutta ise, ocuun toplumsal bir ortamda yaamakta olduu ve bu ortamn ocuu biim-lendirdii, ondan baz isteklerde bulunduu benimsenerek, eitim kuramlarn-dan ocuun geliim srecini etkilemesi, kolaylatrmas beklenmektedir. Bu boyutlardaki durumlar, yani bireyin istekleri ile toplumun istekleri eitim uygu-lamalarnda sorunlar yaratmakta, zaman zaman atmalara yol aabilmektedir. ocuun gelimesi amac esas alnarak eitim uygulamalarnda bu iki boyutta bir dengeleme, uyuum salama gerei kanlmaz bir durum ortaya koymakta-dr.

ocuun gelimesine, bymesine yardm amalayan ve onun toplumda sorumlu bir birey dzeyine gelmesini salamaya alan eitim kurumlar olan okullar bir ok etkilerle, basklarla kar karya kalmaktadrlar. rnein, toplu-mun treleri, alkanlklar, bask gruplar, yasal nlemler, deien psikolojik ve eitsel kurumlar, ekonomik ve kltrel deimeler, okullarn kar karya kal-d basklar olarak dnlebilir. Okul programlarnn bu etkileimin bir rn olduunu sylemek yanl bir gr olmaz. Eitim programlar, belirli bir biim-de, basklarn, birey ile toplum isteklerinin dengelenmesinin bir rn olduu kadar eitimcilerin sistematik ve derin almalarnn da bir rn olmaktadr (Hill, 1974).

1.2. renci Kiilik Hizmetleri

Eitimcilere gre, son yarm yzyln eitim program ve uygulamalarna getirdii nemli yeniliklerden birisi, en etkili ve yaygn olan, Rehberlik ve Psikolojik Danma terimleri ile belirlenen bir ok psikolojik etkinliklerin

1

okullara girmi olmasdr. Programlan ve uygulamalar erevesinde okullarn amalarna ulamasnda en etkili profesyonel kii retmen olmaktadr. Ancak, retmenin, rencinin en st dzeyde renmesi ve gelimesi iin btn bilgi-lere ve olanaklara sahip olmas ve bunlar renciye aktarmasnn olanak d olduu aktr. Okullarda renciyi tanma, anlama ve onun gelimesine, by-mesine yardm abalan, psikometrik lme aralannn uygulanmas, mediko-sosyal yardm salanmas, eitsel, kiisel duygusal ve mesleksel Rehberlik hiz-metleri genellikle renci Kiilik Hizmetleri terimi ile anlmaktadr.

Tarihsel olarak, anlama, tanma ve yardm salama, iyiletirme (saaltma) karakteristik zelliklerini ortaya koyan renci Kiilik Hizmetleri, belirli say-da rencinin ve ana-babann gereksinmelerini ve sorunlann karlamaktadr. Bu snrl kalma, ocua, renciye gtrlen hizmetlerin yetersiz dzeyde kal-masna neden olmutur. Yakn gemite ise, Dinkmeyer'in (1970), belirttii gibi, okullarda renci Kiilik Hizmetlerinin alannn ve ilkelerinin giderek ge-niletildii ve bu hizmetlerin her rencinin kendi kapasitesini (yeteneklerini ve yetikliklerini) anlamasna, zmlemesine, planlar yapmasna ve karlat so-runlan zmesine yardmc olmaa ynetildii grlmektedir. renci Kiilik Hizmetlerinin geniletilmi olan alam ve ilevi iinde Rehberlik ve Psikolojik Danma en byk yeri ve nemi kapsamaktadr. renci Kiilik Hizmetleri ve Rehberlik hizmetleri e anlaml olarak kullanlmamaldr. renci Kiilik Hiz-metleri Rehberliin yan sra okullarda eitim ve retime yardmc olan, rne-in eitsel kol faaliyetleri, okul-aile birlilderi gibi, Rehberlik ve Psikolojik Da-nma etkinliklerinin iermedii hususlan da kapsamaktadr.

Eitim uygulamalannn rencinin bymesine, gelimesine ynlendiril-mi olmas, bu uygulamalann etkinliinin ocua, renciye birey olarak ulaa-bilmesi ile belirlenmesini gerekli klmaktadr. Yaygn olarak kabul edildii gibi, retme bireysel bir zellik tamakta, birey renmedike, retme ii gerek-lememektedir. Eer bu basit gerein bilincine vararak eitim program ve uy-gulamalanna yaklarsak, bireylerin belirli llerde deiik biimlerde ren-diklerini, farkl istek ve hedeflere gdlendiklerini de kabul etmemiz gerekmektedir. Bu ise, Eitimin Bireyselletirilmesi durumunu ortaya koy-maktadr. ada okullardaki Rehberlik ve Psikolojik Danma etkinlikleri eitim belli erevede bireyselletirilmesini salamaya yneliktir. (Dinkmeyer, 1970, Hill, 1974),

Eitimin genel amac, programlan, uygulamalan, bireyin bymesi, geli-mesi, renci kiilik hizmetleri, eitimin bireyselletirilmesi ve Rehberlik ve Psikolojik Danma etkinlikleri konulanna ilikin bu genel aklamalardan sonra Rehberliin anlamm ve erevesini incelemek yararl olacaktr.

1.3. Rehberlik

Rehberlik, szck olarak, terim olarak ve bir kavram veya yaklam olarak ele alnabilecek ve tartlabilecek bir durum ortaya koymaktadr. Rehberlik, ngilizcedeki (Guidance) szcnn karl olarak kullanlmaktadr. ngiliz-cedeki (Counseling) karl kullanlan Psikolojik Danma terim ve kavram

2

Rehberlik ile e anlaml deildir. Psikolojik Danma terim ve kavram gele-cek blmlerde tartlmaktadr. Rehberlik szcnn e anlam ise klavuzluk olarak belirtilmektedir. Ancak Rehberlii bir terim ve kavram olarak ele ald-mzda klavuzluk szcnn belirledii anlamdan farkl bir anlama sahip oldu-unu grmekteyiz.

Klavuzluk iini yerine getiren kii, klavuz, belirli bir ite becerili, yetkili ve sorumlu bir kii olmakta ve o belirli ii dier birey veya bireyler iin bizzat yerine getirmektedir. Klavuzluk, genellikle snrlar, anlam belli bir ii, bu ii yapamayacak durumda olanlar iin yapmak, yerine getirmek anlamm iermek-tedir. Rehberlik ise, bir bilimsel terim olarak eitim ve psikolojide, birey veya bireyler iin belirli bir ii belirli bir beceri ile yapmak anlamndan ok bireyi ta-nmak, onu kendisine tantmak ve genel olarak onun bymesine, gelimesine sistematik olarak yardm etmek anlamm iermektedir. Rehberlik'te bir ii birey veya bireyler iin yapmak, yerine getirmek sz konusu deildir.

Rehberlik szc ile ilgili bu ksa aklamadan sonra, Rehberliin bir kavram ve yaklam olarak anlamn inceleme yararl olacaktr. Rehberliin bir kavram ve yaklam olarak anlamn ortaya koymada genellikle grupta topla-nabilecek grler dikkati ekmektedir. Bunlar, psikolojik, eitsel ve sosyolojik grleri ieren gruplardr. Bu gruplar ana hatlar ile yle belirleyebiliriz:

(1) Psikolojik Gr

Bu gre gre, Rehberlik kavram ve buna dayal olarak Rehberlik ve Psi-kolojik Danma etkinlikleri genel olarak ekonomik nedenlerden domutur. Ayrca siyasal rejimlerle beslenmi ve psikoloji ile desteklenmitir. Bireyin bir psikolojik varlk olarak yaamm srdrmesi, gereksinmelerini karlamas ve en st dzeyde gelimesi iin gerekli olan sistematik yardmlarn salanmas Rehberlik ve Psikolojik Danma hizmetleri olmaktadr. Bu gr erevesinde Rehberlik bireye bir anlay, deer veri, ilgi gsteri niteliindedir. Rehberlik, bireylerin kiiliklerini anlamlarna, kabul etmelerine, daha gereki bir gr ile benlik kavramlarn gelitirmelerine yardm salayan hizmetler btndr. Bu grn Rehberliin temellerine ilikin olarak ortaya koyduu hususlar unlar-dr:

i. ocuk, birey olarak bireysel farkllklar erevesinde, grlmektedir.

ii. Birey iin bir ilgi, nem verme sz konusudur.

iii. Birey iin bireyle beraber bireyler yapma sz konusudur.

Bylece, Rehberlik, dzeltici ve saaltc ilemleri ieren bir kavram ve yaklam olmaktadr. Bu grte Rehberlik, Psikolojik Danma ile beraber ol-makta, zaman zaman btnlemektedir.

(2) Eitsel Gr

Bu grte Rehberlik kavram, genel olarak renci Kiilik Hizmetleri an-lam ile belirlenmektedir. Rehberlik, eitim programlarnn bireyi, renen ola-

t

3

rak, vurgulayan parasdr. Okuldaki eitimsel srecin renciler iin bireysel-letirilmesi ve insancl klnmasn salayan organize edilmi etkinlikler, Reh-berlik etkinlikleri olmaktadr. Bu bakmdan Rehberlik, okulda grevli tm ele-manlarn ibirliini gerekli klmaktadr, bu ibirliinde ama, rencinin okul ve okul d yaamndaki durumlara, olgulara yaklamasnda bilinli, amal hale gelebilmesi iin, renciye kendini ve bakalarn, yeteneklerini ve sorum-luluklarn anlamada yardmc olmaktadr.

Kukusuz, okulun ana amacnn "retme" olduunu kabul etme konusun-da byk ayrlklar yoktur. Ancak, "retme'"nin anlam konusunda benimsen-mi eitim felsefelerine dayal olarak farkl grler ne srlmektedir. Eer retmen, "retme" iinde, bireyi anlar ve ona ilgi gsterirse eitimin amala-rna ulamasna byk katkda bulunmu olur. Burada unutulmamas gereken husus, rencinin gelimesi ile kaynatrlm olan "retme" iinde, toplumun ve kltrn esaslar ve istekleri belirleyici ve ynlendirici olmaktadr. u halde Rehberlik kavram ve yaklamna ilikin eitsel gr ve sosyolojik gr ok yakn bir iliki iinde bulunmaktadr.

(3) Sosyolojik Gr

Sosyolojik olarak belirlenen grte ise, eitim uygulamalarnda Rehberlik bir felsefe, bir ilev, bir rol ve bir etkinlik olmaktadr. Sosyolojik gr ereve-sinde Rehberlii bir felsefe olarak tartanlar, Rehberliin, eitim kurumlarnn rencilerle badatrlmasndan programlanm bir kavramlatrma olduunu ileri srmektedirler (Weinberg, 1969). Bu grte bir ilev olarak Rehberlik, okulun yasal olarak yklenebileceini kabul ettii ve yklendii, belirlenmi toplumsal sorumluluklar olarak anlalmaktadr. Rehberlii, okulun sorumluluk-larn yerine getirmek iin yaplanm olan pozisyonlar, iler olarak grme, Reh-berliin bir rol veya roller kmesi olduunu kabul etmektedir. Bu rolleri renci iin yerine getirme durumunda kalan elemanlarn, toplumsal felsefe, ilev ve rollerle devamllk gsteren etkinliklerde bulunmas Rehberlik etkinliklerini oluturmaktadr.

zet olarak, bu gr erevesinde Rehberlik, amzda bir alt yap kuru-mu olarak domu olup baz toplumsal amalara hizmet salamakla ykml-dr. Ayn zamanda Rehberlik, kuramsal olarak, toplumun belirleyici istekleri ile daha geni bir kitleye katlmak zere ynlendirilmi olan bireylerin farkl zel-likleri arasnda uyuma ya da badama salamak durumundadr. Rehberliin felsefesi ve anlay toplumsal deimee belli bir tepki olarak ortaya kmtr (Weinberg, 1969). Rehberliin felsefesinde ve anlaynda okul, toplum iinde toplumun gereksinimlerine doyum salama zorunluluuna cevap veren bir kurum olarak grlmektedir. Toplumda insan ilevinin yeni bir biimde tanm-lanmas ve uygun toplumsal ilev iin n koullarn bulunmas, toplumun gerek-sinmeleri ve onlarn karlanmas okulun bu grevini etkilemekte, retme ii-nin yansra dier hizmetleri de zorunlu klmaktadr. Rehberlik bir yaklam olarak ele alnp incelenmee balandnda, birey ve onun toplumda, toplumsal varlk olarak byyp, gelimesi, zerinde en fazla durulan hususlar olmaktadr.

4

Bunun yan sra, bireyin byyp, gelimesinde en etkili bir kurum olan okul ile eitim, program ve uygulamalar bu grte Rehberliin anlamm ortaya koy-mada vurgulanan evre ve etkinlikler olmaktadr.

Kukusuz bu belirleme, Rehberliin, okul ve eitim uygulamalar dnda ele alnmad veya ele alnmayaca anlamna gelmez. ocuun bymesinin gelimesinin en kritik yllarn ve nemli geliim devrelerini okulda geirmesi gereken yalara rastlamasndan dolay, ona gelimesinde yardm salamay amalayan Rehberlik etkinliklerinin okullardaki durumu vurgulanmakta bunla-rn gelitirilmesi ngrlmektedir.

Okul ve eitim uygulamalarndaki Rehberlik ve Psikolojik Danma etkin-liklerin yan sra, bireyin yaamnda nemli olan btn alanlarda Rehberlik an-lay ve yaklamna yer vermek gerei geni lde paylalan bir grtr. De-mokratik ve zgrlk, toplumlarda Rehberlik yaklam ve etkinlikleri, i ve ii bulma kurumlarnda, meslek seme ve meslee yerletirme etkinliklerinde, mesleksel rehabilitasyon uygulamalarnda, yerel sosyal hizmet kurumlarnn uy-gulamalarnda, evlilik ve evlenme kurumunda, zel yardm salamay amala-yan ekonomik ve yasal hizmet veren kurumlarda rgtlenmi ve profesyonel bir biimde yeralmaktadr. Kukusuz, salk hizmetlerinin, zellikle akl sal ve okul sal hizmetlerinin, iyiletirici uyum salayc ilevlerinin Rehberlik anlam ve yaklam ile ilikisi byktr. Bireyi konu alan, ona yneltilen ve onunla gerekletirilen her trl toplumsal rgtlenmede ve etkinliklerde Reh-berlik yaklamnda sz etmek olana vardr.

Bu bakmdan bireyi, odak noktas olarak ele alan Rehberliin anlamm ve Rehberlik yaklamm aklamada nce birey terimini veya kavramn ele almak bir zorunluk olmaktadr.

1.4. Birey

nsan veya birey kavram insanln douundan bu yana insann yapm olduu almalarda, ulam olduu anlay ve dnce dzeylerinde ele alnan temel bir kavram olmutur, ilk alardan beri insan, birey olarak neye benzedi-i, geleceinin ne olduu sorularna cevap aramtr. Buna ilikin olarak insan kiiliinin deerlendirilmesine ve geleceini kestirmeye ait bir ok bilimsel ol-mayan sistemler gelitirilmitir (Crow, 1958). rnein astroloji (yldz bilimi), say bilimi (saylarla insan geleceini arasndaki ilikiyi ele alan almalar), avu izgilerine bakarak falclk, frenoloji (kafa kemii eklinin kiisel zellik-lerle ilikisini aratran almalar), fizyonomi bu tip sistemleri rneklemekte-dir. Bilimsel almalarn balamas, bilim disiplinlerinin olumas ve gelimesi ile insanlar, birey ile ilgili almalar daha anlaml bir dzeye ulatrmlardr. Geleneksel insan kavram insan "serbest ruh" olarak belirlemektedir. Bu "ser-best ruh" vcuttan ayr olarak ele alnmaktadr. Bu kavramn oluturulduu g-re gre insan aklc bir varlk olup, yaratc tarafndan "ruh" ile donatlmtr (Anderson, 1956). nsan'n doas ile ilgili bir dier gr ise insan' "dzenli dinamik sistem" olarak ele almakta ve onu bir psikolojik kavram olarak incele-

5

mektedir (Anderson, 1956). Bu "dzenli dinamik sistem" bir enerji'sistemi ola-rak ele alnarak bu sistemin ileyii, gelitirilmesi aklanmaktadr.

"Serbest ruh" olarak bireyi ele alan gr eski alarda gelitirilen bir gr olup, bireyin davranlarnn vcudun tepkilerinde aa ktn, ancak "ruh, bilin" ile kontrol edildiini kabul etmektedir. Bu beden- "ruh, bilin" iki-leminde, bireyin "bilinci, ruhu" maddi kurallara ya da esaslara bal olmayp, fi-ziksel dnyada benzeri olmayan tinsel (manevi) esaslara veya kurallara bal ol-maktadr. Bireyin davranlarm, "ruh, bilin" erevesinde deitirmesi tinsel glere ve kurallara bal olduundan, eitimin ve bireye gtrlecek hizmetle-rin de klasik hmanizmann n grd biimde belirlenmesi sz konusu ol-maktadr. Bireyin zihinsel gereksinmelerinin karlanmas temel kabul edilmek-te, fiziksel gereksinmeler farkedilmekle beraber bunlarn doyurulmas nemsenmemektedir. Bir dier deyile, duygular rasyonelletirilmekte, ussalla-tnlmakta ve "ruhsal eyler" olarak ykseltilmektedir (Anderson, 1956).

Bireyi, "dzenli dinamik sistem" olarak ele alan psikolojik gr ise, bireyi bir bilimsel grng (fenomen) olarak ele almakta ve bilimsel belirlemenin s-nrlar iinde incelemektedir. Bu erevede psikoloji, insan davrann aklar-ken, temelde birbirlerine kart olan iki kavram benimsemi grnmektedir. Bunlar arm ve alan sistemleri kavramlardr. Bu sistemler, davran sistem-leri olmakla beraber renme sistemleri olarak da bilinmektedir. Bireyi "ar-m sistemi" iinde ele alan kuramda, etki-tepki (E-T) davran modeline gre birey bir "makina" olmaktadr. Bu erevede bireyin davranlarnn matematik-sel olarak kestirilmesi beklenmektedir. Bu sistemde kapasite ynnden bireysel farkllklar kabul edilmekle beraber bunlar sistem iin ikinci derecede nemli olmaktadrlar.

Bireyi "alan sistemi" iinde ele alan kuram erevesinde ise, birey, dier enerji sistemleri ile duyu organlar yoluyla etkileim iinde bulunan ve dinamik dengeyi salamaya alan bir enerji sistemi olarak grlmektedir (Anderson, 1956, Hail, 1957, Hilgard, 1956). Bu kurama gre birey bir "makina" olmayp girdap, sabun kp gibi bir "sistem"dir ve uyum salayabilen bir yaratk ola-rak bilisel ve ileriyi grme, sezme, umma zelliklerine sahiptir. Bu zellikler, uyabilme, uyum salayabilme tepkileri gstermede nemlidir. Bireyin byme-sinin dinamii, belirli bir zaman keskindeki durumundan daha anlamldr. zet olarak, bu kurama gre insan davrannn temel olgusu, badatrlm bilisel uyum salayabilme zelliidir. Bu kuramn temel zellikleri yle sralanabilir (Hail, 1957):

i) Davran, meydana geldii zamanda oluan alann bir ilevidir.

ii) zmleme, btn oluturan paralardan farkllaan btn halindeki durum ile balar.

iii) "Alan", aym anda oluan ve karlkl olarak birbirine bal biimde algla-nan olgularn tmdr.

6

Bireyi "enerji sistemi" olarak ele alan bu grte, dier bireylerle, alandaki baka enerji sistemleri ile etkileim salayabilme olanaklar, renme ya da uyum salayabilme iin koul olmakta ve vurgu davransal rnden ok davra-n gsterme sreci zerinde bulunmaktadr. Bireyi byle bir "enerji sistemi" bi-iminde ele almada, bu sistemin biyolojik (fizyolojik), psikolojik boyutlarda olutuunu ve ilev ortaya koyduunu, bydn ve gelitiini grmekteyiz. Biyolojik boyutta "eneji sistemi", bir organizma olup doutan getirdii zellik ve yeterliliklerle canlln ve varln srdrmektedir. Organizmann duyu or-ganlar, alandaki dier enerji sistemleriyle etkileim iinde bulunmaktadr. Bu etkileim, organizmann dinamik dengesini kurabilmesi asndan bir zorunlu-luk ve bir gereksinmedir. Bu etkileim nce "enerji sistemi" iin gerekli olan eneji kaynam salamada ortaya kmaktadr. nsan bireyi iin balangta et-kileim genellikle tek ynl olup dierlerinin yardm salanmas ile balamak-tadr. Organizmann bu dzeyde ilev gstermesi ve dier sistemlerle alanda et-kileim kurmas, "enerji sistemi"nin psikolojik ve sosyolojik boyutlarda da ilev gstermesini salamaktadr. "Enerji sistemi"nin organizma olarak biyolojik bo-yutunun yan sra psikolojik ve sosyolojik boyutlarda da ileve balanmasn "organizmann", "birey" haline dnmesi olarak grebiliriz.

Bireyi "eneji sistemi" olarak ele alan grn zelliklerinin, psikolojide renmeyi, kiilii inceleme almalarnda grngsel benlik (Phenomenal Self) diye anlan bir kavram haline getirildiini grmekteyiz (Hail, 1957). Snygg ve Combs (1949), bireyin davranlarn incelemede grngsel alan (Phenomenal Field) yaklamnn balatclan olmulardr. Bu psikologlara gre, btn davranlar, canl organizmann grngsel alam tarafndan belir-lenmi olup o alana uygundurlar. Grngsel alan organizmann, hareket halin-de iken farkjrtda olduu yaantlarn toplamn ierir. Farknda olduu yaantlar daha yksek veya basit bilin dzeylerinde bulunabilirler. Ancak hibir zaman tm ile bilin d olamaz. Hail'a (1957) gre, Snygg ve Combs, davrann nedeninin olduunu ve bireyin dnce ve duygularnn onun ne yapacam be-lirlediini ileri srmektedirler. Bu kurama gre, grngsel benlik, grngsel alanda farkllatnlmaktadr. Bu farkllama yukarda deinildii gibi organizma-nn, biyolojik boyuttaki enerji sisteminin, birey haline dnmesi ilevi ile ak-lanabilmektedir.

Bireyi enerji sistemi olarak ele alan gr ile, bireyi grngsel alanda ve grngsel benlik olarak inceleyen gr, Rehberlik anlayn ve srecini byk lde etkilemi ve bilinlendirmitir. rnein, yaygn bir kabul gren Rogers'in "Danann Merkez Olduu" adl kuramnn Psikolojik Danma ve Rehberlikte uygulanmas byk lde bu gr ve yaklamla badamaktadr.

1.5. Bireyin Gelimesi

Bireyin gelimesine ilikin olarak belirlenen temel husus, bireyin gelime-sinin btnldr. Yani, bireyin fizyolojik bymesi ve gelimesi onun kiilik gelimesinden ayr olarak Srdrlmez ve ilerlemez. Bireyin yaamnn eitli zellikleri arasnda deimez bir etkileim vardr. Bireyin gelimesi konusunu

7

ele aldmzda, byme ve gelime terimlerini kullanmak gerekmektedir. Bu iki terimin eanlamda kullanlmasna rastland gibi farkl anlamlarda da kulla-nldn grmekteyiz. Bu bakmdan, bu terimleri hangi biim ve anlamda kulla-nacamz belirlemek yararl olacaktr. Gelime, tm organizmadaki deiiklik-lerin perspektifi, byme ise belirli bir aamada veya belli bir grntdeki (taraftaki) deime olarak benimsenmektedir. Ancak burada, herhangi bir g-rntdeki deimenin, yani bymenin, organizmann tmnde meydana gelen dier deimelerle de ilgili olduunu unutmamak gerekir.

Birey, kaltmn, evrenin ve benlik etmenlerinin rndr. Kaltm, bire-yin doumunda getirdii doal zellikleri ierir ve organizmann temel doal yapm kontrol altnda tutar. Kaltmn tayclar genlerdir ve onlar belirli bir biimde ilev gsterirler. Biyolojik kaltmn, bilindii kadaryla, genel zellik-leri unlardr:

i) Olgunlama kalb btn bireyler iin genellikle ayn olup, bir ok kaltm zellikleri ortaktr.

ii) Hernekadar bir ok insan zellikleri biyolojik olarak kaltm ile getirilmise de dier baz zellikler evrenin etkisi ile gelimitir.

iii) Yeni organizmann kendisine zg karakteristikleri dllenmi hcredeki eitli gen konbinasyonlarnn sonucudur.

iv) Bireyin kaltm yolu ile kazandklarnn toplamnda anne ve baba soyunun katklar yan yarya olarak grlr.

v) Baz genler dierlerinden daha baat olurlar.

Bireyin gelimesinde nemli olan dier etmen evredir,. Aile atmosferi, ocuk yetitirme yntemleri, kardeler aras ilikiler ile tm toplumsal evre ve sosyo-ekonomik etmenler evreyi oluturur. evre ve onun uyarclarnn orga-nizmann var olduu andan itibaren, ona etkide bulunduu bir gerektir. Do-umdan nce bile organizmann evresi onu etkilemektedir. Balangta orga-nizma, gresel olarak pasiftir ve bu halini, evrenin uyarclarnn dier bireylerin etkilerinin daha belirgin hale gelmesine kadar srdrr. Genel bir gr olarak doumda ocuun toplumsal veya toplumsal olmayan bir varlk olarak nitelendirilemiyecei sylenmektedir. Doumdan sonra ocuun toplum-sal etkileme gstermee ve toplumsal uyanlardan etkilenmee yetenei olduu grlr. nsan yavrusunun doumundan sonra bir sre yetersiz olmas, gereksin-melerini doyurmak iin bakalanna bamlln dourur.

ocuun kendisini, bakalarn, toplumu ve evreyi alglamas ve gelitir-dii alglan ile yaantlarnn tm, benlik etmenini oluturur. Benlik, bireyin duygulann, grlerini, deerlerini ve tutumlann ierir. Benlik, bireyin kendi yaantlanna ve yaamna ve yaama kendine zg bir biimde yaklamasna ilikin bireysel yorumunu da belirler. Bu bakmdan, benlik etmeni, bireyin ken-dine zg bir biimde yaam oluturmasna ilikin bireysel yorum ve eylemini

8

de belirler. Bunun iindir ki, benlik etmeni, bireyin kendine zg oluunu anla-mada anahtar haline gelmektedir. Benlik etmenini, daha nce deinilen grn-gsel alan kavram iinde incelediimizde, her ocuun kendi grngsel ala-nnda var olduunu ve ocuun gereinin ona zg belirli yaam uzay olduunu grmekteyiz (Dinkmeyer, 1970). Daha nce de belirtildii gibi ocu-un grngsel alam, onun belirli bir zaman kesitinde ve yerde kendine zg ve kendisiyle birlikte alglad nesnelerin tm olarak kabul edilmektedir. Dler ve imgeler bu alana girmektedir. Ancak, ocuk tarafndan alglanmayan nesne-ler bu alan iinde grnmemektedir.

Benlik, birey oluun merkezi olup, kendi kendini enejileyen, harekete ge-iren bir varlktr. Birey evresine ulap etrafndaki gerek ile iliki kurup bunu srdrdke byr ve geliir. evresine ulama abas, bymenin temel bir b-tnleyicisi olup, bireye zg bir sre niteliinde kendi kendini enerjileme bii-minde deerlendirilmektedir (Dinkmeyer, 1970). Kendi kendini enejileme s-reci, bireyin kendisini ve evresini denemesi, sreci olarak da ele alnabilir. Bu bakmdan, bireyin davrann kendi alglamasna gre anlamak gerekmektedir. Rehberlik ve Psikolojik Damma etkinlikleri erevesinde bireye yardm etme-de bu geliim zellii nemli rol oynamaktadr. Bireyin davrann anlamak, davranlarn deitirmek veya deitirmede yardmc olmak iin, bireyin ken-dine has mantn, alglama alann ve kiisel grn bilebilmek ok nemli-dir. Bir dier deyile, bireyin, ocuun dnyasn onun gz ile grmek, onun kulaklar ile iitmek ve anlamak gerekmektedir. Bylece onun ynlenmesine yardm edebiliriz.

Bireyin gelimesi konusunda yukarda deinilen hususlar, geliim ilkelerini ele almak suretiyle tamamlamak yararl olacaktr. Geliimin ilkeleri, biyolojik, psikolojik ve sosyolojik boyutlarda uzun uzun tartlmas gereken geni bir alana yaylmaktadr. Ancak, burada geliimin ilkeleri, Rehberlik ve Psikolojik Damma, ynlenme ve eitim alarndan genel hatlar ile ele alnacaktr. Bu erevede geliim ilkelerini ele alan genellikle geliim ve byme terimlerini ayr anlamlarda kullanmamaktadrlar. rnein Geliimsel Rehberlik yakla-mnda geliim konusunun ele alnmasnda zerinde durulan geliim ilkeleri zetle unlar olmaktadr (Dinkmeyer, 1970):

i) Byme rntlenmitir, kalplanmtr.

Her ocuk kendisine zg gelime kalbna ve kendine zg byme hzna sahiptir.

ii) Byme ardktr.

Byme her zaman ardk bir dzen gsterir. Bymenin ardk dzeni-nin anlamll, sapmalarn byme glklerine ipucu olmasnda ortaya kar.

iii) Gelime hz deiir.

Bireyin gelime hz hi bir zaman dzgn deildir. Cinsler arasnda geli-me hz farkllk gsterir. Kz ocuklar erkek ocuklara oranla ergenlik ncesi byme dzeyine (erinlik) daha nce girerler ve daha hzl byrler. Gelime

9

hz ocuun okuldaki istekleri ve grevleri yerine getirmesindeki ilevini etki-ler.

iv) Geliim kalb geni bireysel farklklar gsterir.

v) Geliim, organizma ile onun evresinin etkilerinin rndr.

vi) Organizma, byme ve gelimesinde, Homeostasis denilen denge dzeyini srdrmee eilim gsterir.

Bireyin biyolojik yaps, vcudu, deimez bir irel evreyi korumaya, sr-drmee eilim gsterir, bunun sonucu belirlenen denge bir ok vcut ilevini ayarlar.

vii) Olgunlama (hazr olma), belirli tipteki renmelerin n kouludur.

Bireyin eitli tipteki renmeleri iin belirli derecedeki olgunlamas n-kouldur. Deneme, pratik yapma, ynelme ve renme srecindeki ynermeler ve retme ancak birey bunlara hazr olduu zaman etkili olabilir. Bireyin, insan olarak olgunlama hzn dikkate almayan evresel basklar, yneltme bi-reyde direnme, dknkl ve kiilik rahatszlklar dourur.

Rehberlik ve Psikolojik Danma etkinliklerinin bu geliim ilkeleriyle b-tnlemesi ve ynelmeye olanak salamas gereklidir.

1.6. Bireyin Gereksinmeleri

Organizmada irel evrenin ve durumun deimezlii fizyolojide "Home-ostasis" kavram ile belirlenmektedir. Organizmadaki beden ssnn, gerekli ok-sijenin, suyun, kandaki eker orannn ve buna benzer hususlarn belli snrlar ve dzen iinde tutulmas gerekir. Bu hususlarda, canll kaybetmeden ok az de-imeler olabilir. Genel olarak, "Homeostasis" organizmada yaam srdrmek iin en uygun koullarn kendiliinden salanmasn da belirler. Homeostasis'in yani denge dzeyinin bozulmas bir gereksinme olarak ortaya kar ve bu orga-nizmada biyolojik nitelikte bir gerginlik yaratr. Bu bakmdan gereksinmenin gi-derilmesi, doyurulmas arttr. Bunun iin organizma doyum salayacak yne-limlerde ve davranlarda bulunur.

Organizmann temelde iki nemli gereksinmesi vardr ve bunlarn doyuru-larak dinamik dengenin srdrlmesi ve gelitirilmesi sz konusudur. Bu gerek-sinmeler unlardr:

a. Organizmann canllm, var oluunu srdrme gereksinmesi.

b. Organizmann canllm srdrrken belirli kapasite iinde byme ve gelime gereksinmesi.

Bir ok kimse bu gereksinmelerin, gereksinme olmaktan ok birer zorun-luk ve doal gerek olduunu sylemektedir. Bunlar gereksinme olarak ele al-

10

mzn nedeni, gereksinme'yi tepki gerektiren bir durum olarak kabul ediimiz-dir. Genellikle psikologlar gereksinme, drt kavramlarnn tanmlarnda ayn gre bal kalmazlar. Bir oklarna gre gereksinme (need) kavram temelde fizyolojik bir durumu belirlemektedir ve genellikle bir eksiklii* gerginlii veya yoksunluu ifade etmekle beraber zaman zaman bir fazlal da, enerji fazlal-n da, iermektedir. Gereksinme bu zelliinden tr organizmann sz konusu durumu dzeltmesi, dengelenmesi iin organizmay harekete geirmektedir. Ge-reksinmeyi organizmann bir durumu, drt'y ise gereksinmeyi gideren bir hareket, davran olarak belirlersek, drtz gereksinmeden, gereksinmesiz drtden sz edebiliriz (Philip, 1958). rnein, bir fare fizyolojik bir gereksin-me ortaya koyuncaya kadar Vitamin A yoksunluu iinde olabilir. Bu fareye yi-yecekler asndan seme olana salandnda Vitamin A'y ieren yiyecei semeyebilir. Burada gereksinmenin drtz hali sz konusu olmaktadr. Bir kpek, sahibinin kendisini okamas dstsn gelitirebilir. Burada drt'nn, fizyolojik bir gereksinmesi sz konusu deildir.

Gereksinme ve drt kavramlarnn yan sra bireyin davranlarn incele-mede kullanlan bir dier psikolojik kavram da gd (motive) kavramdr. Gd, bireyin gereksinmelerini gidermek iin belli bir ynde harekete gemesi, etkinliklerde bulunmas eilimi olarak aklanmaktadr. Gdler ynelmelere ve davranlara yol amaktadr, davranlar salamaktadr. Bireyin davranlarn ve renmesini inceleme ve anlama konusunda; gereksinme, onu izleyen drt ve sonra gd ve davran sra ile ele alan yaklam yaygn olarak uygulanmak-tadr. Bu erevede sz edilen kavramlarn (gereksinme, drt, gd) belirledi-i organizmaya zg, birey ii oluumlarn btn gdlenme durumu'nu or-taya koyar. Organizmann, bireyin gdlenme durumunda, canl varlk olarak etkinliinin artt ve davranlarnn ynlendirilmi olduu grlr.

Bireyin gereksinmelerini biyolojik, psikolojik ve sosyolojik geliim boyu-tunda ele almak ve gruplandrmak olana vardr. Bununla beraber gereksinme-leri birinci derecede (birincil, temel) gereksinmeler yani fizyolojik gereksinme-ler ve ikinci derecede (ikincil) gereksinmeler olarak iki ana gruba ayrarak ele alanlan da grmekteyiz. Bu tip ikili gruplanmann kaltmdan, doutan getiri-len gereksinmeler ve sonradan kazanlan, renilmi gereksinmeler olarak isim-lendirilmesine de rastlanmaktadr. Biyolojik boyutta dnlebilecek, fizyolojik zellii belirgin, beden dokusunun canll iin geerli olan gereksinmeler ev-renseldir. Bunlar, oksijen eksiklii, alk, susuzluk, dinlenme, uyuma, cinsiyet, beden ssn dengede tutma, etkinlikte bulunma gibi gereksinmelerdir.

Toplumsal boyuttaki gereksinmeler ise organizmann toplumsal varlk, birey haline gelii ile kazanlanlardr. Bu boyuttaki gereksinmeler ile psikolojik boyuttaki gereksinmeleri birbirlerinden kesin olarak ayrt etmek zaman zaman g olmaktadr. Bu bakmdan, bireyin benliini gelitirmesi, gerekletirmesi, korumas ve savunmasnda dier bireylerle etkileiminde ortaya kan, kazan-lan ve renilen gereksinmeleri toplumsal gereksinmeler olarak isimlendirmek yararl, olmaktadr. Bu gereksinmelerden bazlar unlardr: Gvenlik gereksin-mesi, gruba katlma gereksinmesi, zerklik, zgrlk gereksinmesi, saygnlk kazanma, baarl olma gereksinmesi, renme gereksinmesi.

11

Biyolojik boyuttaki evrensel, tensel gereksinmelerle, toplumsal boyuttaki gereksinmeler birbiriyle ok yakndan ilikilidirler. Genellikle toplumsal gerek-sinmeler ilk hzlarn, oluumlarn temel gereksinmelerden alrlar ve yaantlar sonucu meydana gelirler. Biyolojik ve psikolojik yaamn ilikilerini inceleyen Sinnott (1961), insanlarn kendi kendilerini ayarlayan davranlar gsterdiini ve eer kendi kendini ayarlayan davran (gereksinme) bireyin belirledii, olu-turduu hedefler ile uygunluk gsterirse bunun anlaml ve amaca ynelik oldu-unu ileri srmektedir.

Bireyin gelimesini ve davranlarn incelemede etkili olan ve yukarda ana izgileriyle tartlan gereksinme yaklam, kuram, bireyin daha etkili bi-reyler aras ilikilere doru ynelmesi asndan onu anlamada bize yardmc ol-maktadr. Gereksinme kuramna gre bireyin, ocuun gelimesinde ve yaam-n srdrmesinde, psikolojik dengeyi oluturmas ve korumas ancak gereksinmelerinin doyumu ile salanmaktadr. Bu bakmdan, ocuun gelime-sine yardm edici hizmetleri ieren Rehberlik yaklamnda ounun gereksin-melerini ve ynelimlerini dikkate almak gerei aktr. Bir dier deyile ocu-un davranlarnn nedenlerini kavramak, ve bu kavramay ona ulatrmak, ocuu daha iyi anlamamza ve onun da kendisini anlamasna yardmc olur. Bundan dolay ocuun temel gereksinmelerine deinmek yarar salayacaktr. ocuun temel gereksinmelerini belirlemede, isimlendirmede, farkl yaklam-lar ve farkl listeler grmek doaldr. Biz burada Rehberlik ve Psikolojik Dan-ma Etkinlikleri asndan en anlaml olduu kabul edilen, Geliimsel Rehberlik almalarnda yer alan gereksinme listesini belirtmekteyiz.

ocuun temel gereksinmeleri unlardr (Dinkmeyer, 1970):

a. Sevilme ve koulsuz kabul edilme gereksinmesi.

b. Gven gereksinmesi. (Tehlikeden, tehditten uzak olma, korkusuz olma).

c. Bir grubun esi, yesi olma, gruba katlma gereksinmesi, zdeleme ve kabullenilme gereksinmesi.

d. Tannmak, anlalmak gereksinmesi, onay, beeni kazanma, anlaml olu-unu ve ilev gsterdii biimde kabul ediliini hissetme gereksinmesi.

e. Bamsz olma, sorumluluk alma ve seimler, tercihler yapma, ynelme gereksinmesi.

Grld gibi bu gereksinmeler temelde toplumsal gereksinmeler olup bi-reyin, psikolojik ve sosyolojik boyutta ilev gstermesi ile ilgilidir. Rehberlik ve Psikolojik Danma Etkinlikleri konusunda bireyin gereksinmelerini ve bun-larla ilgili davran biimlerini, alkanlk sistemlerini ieren geliim devlerini ayrca ilerdeki konularda ayrntlar ile tartacaz.

1.7. Bireyi Tanma

Bireye yardm ngren btn uralarn temelinde bireyi tanmann gere-i yatmaktadr. Kukusuz, bireyi tanmadan ona yaplacak yardmlar anlaml ve

12

etkili olmayacaktr. Bireyi tanmak, onun kimliini veya grnne ilikin zelliklerini bilmek, saptamak deildir. Bireyi tanmak genellikle, onu biyolo-jik, psikolojik ve sosyolojik boyutta gelien ve kendine zg zellikleri ve ge-reksinmeleri olan bir varlk olarak anlamay ve onun davranlarn belirli du-rumlarda ve snrllkla kestirebilmeyi kapsar. Bireyi tanma ilemleri bireyin davranlarn etkileyen temel etmenleri ele almak durumundadr. Bu bakmdan, bireyin organizma olarak bir evreye, ortama domu olduunu, bu evrede, or-tamda byyp, gelitiini ve evresi ile etkileim sonucu bir benlik ve dinamik kiilik ortaya koyduunu ve ynelimler gsterdiini bilmek durumundayz.

Bireyi bilimsel adan tanma kolay bir ilem deildir. Tarih boyunca bire-yi tanma ile ilgili uralar belirli zellikler ortaya koymaktadr. En belirgin zellik bu tanma ileminin srekli olmasdr, bireyin, doasna egemen olduu samsna kapld zamanlarda kendisini tanma ileminin nemim gresel olarak kaybetmi olduunu gstermekteyiz. rnein bilimin gelimesi, teknolojinin byk aamalarda ve sramalarda bulunmas, insanlarn uralarnn byk ksmm bireyin evresine ve onun gelitirilmesine yneltmitir. Bu durum ise, gelien evresinde bireyin yalmz ve zaman zaman yetersiz kalmasna yol am, bireyin gelimesini engellemi ve mutluluunu salayamamtr. Bireyin, evre-sinin ve gelien teknolojinin, bir uydusu haline geldiini ileri sren grler bu durumun arpc bir biimde deerlendirilmesi gereini ortaya koymaktadrlar.

Bireyin tannmas ve nemle ele alnmas konusunda fizik alamnda eitim grm bir matematiki olan ve mrnn ortalarnda yaam bilimlerine ynel-mi bulunan Bronovvski'nin grleri ilgintir. Bronowski "nsann Ycelii" adl eserini bir televizyon program haline getirme giriiminin n sznde yle demektedir (Bronowski, 1975, s. 13, 14, 19, 56).

"Son yirmi yldr, bilimin znde byk bir deiiklik olmutur: dik-kat zei, fiziksel bilimlerden, yaam bilimlerine kaymtr. Sonu olarak da, bilim git gide bireyin, kiinin, incelenmesine ynelmitir... zerinde durulmas gereken bir gerek de, genel olarak bilginin, ayrnt olarak da bi-limin, soyut deil, insan tarafndan gelitirilen dncelerden olutuudur, t balangtan bu yana, bilimin modern hatta yaratcsna zg garip mo-dellerine dek, bu byledir. Onun iin, doann kapsn ap zn gsteren temel anlamlarn, en eski, en basit kltrlerde, insann kendine zg temel duygu ve yeteneklerinden doduu ak seik belirtilmelidir.

...bilimin git gide giriftleen gelimelerinin de ayn biimde insancl olduu gsterilmelidir; bulular yapan kupkuru uslar deil, insanlardr, bu-lular bu yzden canldr, kiilik ykldr... insan biyolojisindeki son bul-gular, bilimsel dnceye yepyeni bir yn vermi, dnleri genelden bire-ye kaydrm ve bunu, Rnesans'n doal dnyaya kapy andan buyana, ilk kez baarmtr.

...insanlar hayvanlardan ayrcal olarak birok yetenekleriyle yery-zne uymaz, yeryzn biimlendirir.

13

Sadece insana zg olan nice yetenekler vardr, ama hepsinin en nemlisi, bilginin redii kk ise, grdmz ve grmediimiz verilerden sonulara varabilmek, dncelerimizi gerek yer, gerekse, zaman iinde yaygnlatrabilmek, kendimizi hem gemiin iinde hem de gelecein ba-samaklarnda grebilmektir."

Birey, iine doduu evreyi biimlendirmenin yansra bu biimlendirdii evreye uyum gsterme durumunda kalmaktadr. Bu bakmdan, bireyi evresini yaratmasnda ve ona uyumunda tanmak, anlamak durumundayz. Bireyin ilk karlat evre toplumsal yaamn temel nitesi olan ailedir. Bunu rgtlen-mi bir evre olarak okul izlemektedir. Bireyin bu iki temel evre nitesinde, aile ve okulda, anlalmas, kabul edilmesi ve bymesine, gelimesine yardm-c olunmas ancak onu tanmak ile gerekletirilebilinir. Rehberlik ve Psikolojik Danma Etkinlikleri ve onun iinde yer alacak her trl ilev bireyin tannmas lsnde anlaml olmaktadr. Bireyi tanmada en nemli husus, bireyin tek ba-na bir varlk olmad, belli bir evre iinde veya ortamda birey olduu ve evresi ile etkiletiidir.

Bireyi tanmada onun hakknda bilgiler toplamak ve bu bilgileri sistemli bir biimde deerlendirmek gerekmektedir, Birey ile ilgili bilgilerin farkl kay-naklardan toplanlmas ve bunlarn sentez edilmesi, Rehberlik ve Psikolojik Da-nma Etkinlikleri asndan, sistematik ve bilimsel bir yaklam gelitirmekle salanabilir.

Bilimsel bir yaklama dayal olmayan bilgi toplama ilemleri, bireyi tan-ma asndan, bireyin kimliini belirleyebilir, ama onun benliini ve benlik-evre ilikilerinin durumunu ortaya koymaz. Rehberlik uygulamalarnda bireyi tanma, bireyin gelimesine yardmc olma amac erevesinde biimlendiril-mek durumundadr. Rehberlikte bireyi tanmak amacyla sistematik olarak top-lanacak bilgilerin kaynaklan grupta birletirilmektedir. Bu bilgi kaynaklan: Bireyin kendisi, bireyin akranlan ile dier bireyler ve evresel durumlardr (Gutsch, Alcora, 1970). Bu kaynaklardan eitli teknikler ve psikolojik lme aralanyla bilgiler toplamak mmkndr. Bireyi tanmak ile ilgili bu n akla-may, Rehberlik ve Psikolojik Danmada bireyi tanmann (anlamak, davran-lann kestirmek ve ona yardmc olmak) onun bymesi, gelimesi ynnde ve bireyi kendisine tantmak anlamnda olmas gerektiini zet olarak vurgulaya-rak tamamlamak yararl olacaktr.

14

BLM N KAYNAKA

1. ANDERSON, G. LESTER, "Theories of Behavior and Some Curriculum Issues", Readings I Edueational Psychology (Eds. Lester D. Crow ve A. Crow) Littlefeld, Adams Com., Ames Iowa, 1956.

2. BRONOWSKI, J nsann Ycelii, (ev. F. Ofluolu) Milliyet, Byk Yaptlar Dizisi I, s-tanbul, 1975.

3. CROW D. LESTER A. CROW, An Outline of General Psychology, Littlefeld, Adams Com., Ames, Iowa, 1958.

4. DNKMEYER, DON ve E. CALDWELL, Deveiopmental Counseling And Guidance: A Comprehensive School Approach, Mc Graw-Hill Book Com., New York, 1970.

5. HALL, S. CALDWIN ve GARDNER LINDSEY, Theories of Personality, John WUey Sons, Inc. New York, 1957.

6. HILGART R. ERNEST, Theories of Learning, (Sec. Ed.) Appleton Century, Croffs, Inc. New York, 1956.

7. HILL, E. GEORGE, Management and Employement of Guidance, (Sec. Ed.) Prentice-Hall, Inc., Englewood Cliffs, N. J 1974.

8. GUTSCH, KENNETH V. ve J. D. ALCORN, Guidance In Action: Ideas and Innovations For School Counselors, Parker Publishing Co. Inc., West Nyack, N.Y., 1970.

9. PHILIP, HARRIMAN, Modern Psychology, Littlefeld, Adams Com., Ames, Iowa, 1958.

10. SINNOTT, E., Celi and Psyche: The Biology of Purpose, Harper and Row, New York, 1961.

11. SNYGG, D. ve A. W. COMBS, Indvidual Behavior, Harper, New York, 1949.

12. WEINBERG, CARL, Social Foundation of Edueational Guidance, The Free Press, New York, 1969.

15

BLM LE LGL OLARAK OKUNMASI YARARLI OLABLECEK BAZI TRKE KAYNAKLAR

BAYMUR, FERHA. Genel Psikoloji, tnkilp ve Aka Basmevi, istanbul, 1976.

Psikoloji disiplinine genel bir giri yaplarak, Psikolojideki konularn tantld bu yaptn zellikle tnsan'n Gelimesi, Davrannn Kaynaklan: Gdler, renme, Kii ve Toplum balk-laryla belirlenmi olan blmlerinde Birey kavramna ilikin temel ve genel bilgileri bulmakta-yz. Bireyin gereksinmeleri ve bireyi tanma konularnn anlalmasna yardm olacak bilgi ve aklamalar salamas ynnden, bu yaynn incelenmesi yararl olur.

ERTRK, SELHATTN, Eitimde "Program" Gelitirme, Yelkentepe Yaynlan: 4, Cihan Matbaas, Ankara, 1975.

insan doa vergisi, kltr vergisi ve gizil nitelikleri erevesinde inceleyen eitim ve kl-trlemeyi aklayan bu eserde eitimin mahiyetine ve eitli anlamlanna ilikin grler eitimde rehberliin yerini belirlemeye k tutacak bir durum ortaya koymaktadr. Aynca bu yapttaki ei-tim, renme ve yaant, gibi kavramlann aklanmasna ilikin tartmalan incelemek yararl olur.

ZOLU, SLEYMAN ETlN, Liselerde Sosyal Bilimler retimi, (eitli Deikenlere Gre Liselerde Sosyal Bilimler retimi Sorunlan Aratrmas) A.. Eitim Fakltesi ya-ynlan No:38, Ankara, 1974.

Memleketimizde lise dzeyindeki Sosyal Bilimler retiminin ortaya koyduu durumu de-ikenlere gre saptamay ve aklamay ama edinen bu kapsaml aratrmann neminin tartl-d 1. Blmnde Eitim kavramna ilikin olan aklamalar yarar salayabilecek niteliktedir. amzda eitim uygulamalarnda beklenilenler ve eitim uygulamalannda deiiklikleri zorla-yan belli bal etmenlere ilikin aklamalar eitimde rehberlik uygulamalannn yerini belirlemek ve anlamak bakmlanndan nemli olmaktadr.

LK, SlRL, Lise I. Snflarda Uygulanan Bir Grup Rehberlii Programnn "Yneltme" asnan Etkililiinin Aratrlmas, Doktora Tezi, A.. Eitim Fakltesi, 1976.

nsangc, toplumsal kalknma ve eitim ilikileri kavramlann akladktan sonra ada? eitimin temel yaklamnn tartld almada zellikle, toplumsal deimeler ile eitimdeki yenileme hareketlerine yer verilmitir. Aynca, bu almada eitimin bir sistem olarak toplumda-ki yeri ve eitim sistemi iinde rehberlik etkinliklerinin anlam ve nemi ak bir biimde ortaya konulmaktadr.

VARI, FATMA, Eitimde Program Gelitirme "Teori ve Teknikleri", (Geniletilmi ikinci Bask), A.. Eitim Fakltesi Yaynlan, No:53, Ankara, 1976.

Bu kitapta, zellikle eitim kavramna ilikin tartmalara ve retim kavramna ilikin aklamalara yer verilerek, eitim programlan ile rehberlik programlannn ilikisine deinilmek-tedir. Aynca bu yaptn 1. ve 2. blmlerinde ocuk'un incelenmesinin eitim'de program geli-tirme ileminde nemli bir boyut oluu; ocuun bymesi, gelimesi, toplumsallamas, aynca eitim program ve uygulamalannn toplumun kltr ile ilikileri gibi konu ve sorunlarda ren-ci Kiilik Hizmetleri ve Bireyin Gelimesi ve Tannmasna ilikin aklamalara yer verilmitir.

16

2. RENEN OLARAK BREY, ONA GTRLECEK HZMETLER VE REHBERLK

2.1. renen Olarak renci ve Rehberlik

Bireyin yaam sresince, benlik-evre ilikileri dzeyinde, bir "renen-renci" olduu genellemesi yaplabilir. ada bilimsel bulgular, bireyi "re-tilen" bir varlk olmaktan ok "renen" ve renme srecinde etkin olan bir varlk olarak ortaya koymaktadr. Dzenli bir retme-renme sreci, rgt-lenmi eitim uygulamalarnda en belirgin bir biimde ele alnarak incelenmek-te ve gerekletirilmektedir. Rehberlik ise, bu rgtlenmi eitim uygulamalar-nn, bireyi "reneni" vurgulayan parasdr (Gutsch ve Alcorn, 1970). Bireyi "renen" olarak ele alan eitim abalarnn merkezinde renme gereksinmesi-ne, renme iin yetiklik, yetenek ve gdlere sahip olan "renci'"nin bulun-mas doaldr. Bu da retilenin, retim metodunun, retenin ancak "re-nen" ile badat, uyutuu lde ve dzeyde anlaml ve yararl olacan ortaya koyar.

Eitim uygulamalarnda Rehberlik ve Psikolojik Danma, dzeltici ve sa-altc (iyiletirici) zellikleri ve ilevleri yam sra, her bireyin renim ve kii-sel gelimesi iin frsat ve olanaklarn kullanlmasnda ve deerlendirilmesinde ve bireyin ynlenmesinde yardmc olmak durumundadr, bu erevede, zel bir sorun ortaya koymayan, genellikle eitim-retim ortamnda srekli olarak az ilgi gren "orta dzeyde" ocuk ile Rehberliin bir "renen" olarak ilgilenmesi beklenmektedir. Bu tip bir ilgilenme zelletirilmi bir saaltma hizmeti olma-makta, ancak eitim srecinin bir paras, btnleyicisi olmaktadr. Bu tip ilgi-lenme bireye, ocua bir "renen" olarak deneyimler kazanarak ynlenmesine yardm iermektedir. Bunun iindir ki, Rehberlik yaklam ve anlay, tm eitim ve okul sisteminde esas alnarak, ynetim felsefesini, reticilerin al-malarn ve ocuun gnlk renme yaantlann etkilemek durumundadr (Dinkmeyer, 1970).

Rehberlikte bireyi "renen" olarak ele alma son yllarda zerinde durulan ve gelitirilen bir yaklam olmaktadr. rnein Hill'in (1974), konuyu ele al-nda ve Rehberliin genel erevesini belirlemesinde rehberlik renileri (Rehberlikte renilenler) "Guidance learnings" kavram temel olmaktadr. Rehberlik, renmesi iin zel ynlendirme ve destekleme hizmetleri olarak d-nlmektedir. Rehberlik renileri, Rehberliin retecei konulan ieren bir kavram deildir. Bu kavramda, reniler. birey iin sorumlu bir zgrln zerine bina edilebilecei temelleri oluturmaktadr. Bu anlay iinde rehber-

17

lik renileri, eitim kurumlarnda Rehberlik uygulamalannda yetkililerin ze-rine srarla ve srekli olarak durduklar, gelitirdikleri ve ocuklarn ynelimle-rine ve ulamalarna yardm ettikleri durumlar ve amalardr. Bunlar ve dayan-dklar gereksinmeleri yle zetleyebiliriz (Hill, 1974):

i) Her ocuk kendi anlay ve bu anlay erevesinde kabul ettii sorumlu-luk iinde olgunlamaya ve bymeye gereksinme duyar.

Eer ocuk okuldaki renmesinde baarszl yaarsa kendisini ok erken olarak "baarsz renci" olarak grebilir ve "bu tip eyler benim iin deil, bunlar bana gre deil" kararlar ile eitime olumsuz bir deer tepkisi gsterebilir. Yanl ve eksik ynelmeler yaayabilir.

ii) Her ocuk eitim dnyas ve i dnyas hakkndaki anlay iinde olgun-lama ve bu anlay iinde eitim ve i ilikileri erevesinde anlaml, ba-dar seimler yapma gereksinmesi duyar. Ynelme gereksinmesi.

Eitim program ve derslerle ilgili daha ak tercih ve seimlerin, renme deneyimlerinin ocuun gelimesine balanmas, dayandrlmas salanmak du-rumundadr.

iii) Her ocuk, kendi sorunlarm zmek ve kendi kararlarn kendi yetenekleri iinde vermek iin olgunlama gereksinmesi duyar.

Bir gencin kendi sorunlarn bir gen olarak zmesinde, nasl karar verile-cei, nasl problem zlecei konusunda ocukluunda kazand renme de-neyimleri var ise, akll kararlar verebilmektedir.

iv) Her ocuk ahlk deer hkmlerine ait duygulan asndan da olgunlama gereksinmesini duyar.Vicdan duygusu, bakalarna kar duyarl olabilme bununla ilgilidir. Bu konuya "karakter eitimi" de denilmektedir.

v) Her ocuk, insan doasn, insan ilikilerini kiisel ve toplumsal uyum yn-lerinde anlayarak olgunlamak gereksinmesini duyar.

Grld gibi bu reniler daha nce deinilen gereksinme kuram ile ya-kndan ilikilidir. Aynca bu reniler ilerde ele alnacak olan gelime devleri kavram ile de tutarlk gstermektedirler.

Rehberlik yaklamnda bireyi "renen" olarak vurgulayan Blocher (Bloc-her, Dustin ve Dugan, 1971), bunu, Rehberlii bir sistem olarak belirleyerek aklamaktadr. Rehberlik ilevi, herhangibir karmak sistemde -bu mekanik, toplumsal, elektronik bir sistem olabilir- bir elamam temsil eder ve bir eleman sistemin akll veya kendini kontrol edici biimde ilemesine yol aar. Dolay-siyle, sistemin bu ekilde ilemesinde sistemin z; sistemin alma, zmleme, geriye bildirme (feedback) tepkide bulunma, bir dier deyile evreden ilgili uyanclan, bilgileri alma ve ileme kapasitesidir. Genellikle organizmann bu alma kapasitesine, zek denilmekte olup, yeni davranlar oluturmak iin ile-

18

yen deime srelerine de renme ismi verilmektedir. Bu erevede Rehber-lik bireye nasl renileceini renmesinde etkili bir biimde yardm eder. Bu yardm ilemi bireye, evresindeki ve kendisindeki bilgilere kar duyarl olma-snda, bu bilgileri yorumlamasnda ve ilikili denenceler kurmasnda ve bunlar kendi davranlar ile kontrol etmesinde yardm etmek biimde aynntlatrabi-lir.

Bireyi "renen" olarak ele alp onun bymesine ve gelimesine yardm, bireyin kendi evresine kendi yaamnn bilincinde olarak kontrol edebilmesini amalamaktadr. evresi ile etkileimini sezinlemesi ve bunun hakknda bilin-lenmesini salayan renme srecinde, yani bireyin etkin bir "renen" haline gelmesinde, birey ak olarak kendi bamszln artrr. "Bireyin dikkatli ola-rak okumay rendiinde, evresini kontrol ile ilgli bir ok olanaklar yaratr... Bylelikle kendi yaamnn mmkn olan kontroln artrr ki bu da bamsz-lktr. Bu kendi dnyasmn bamszln arttrmak deildir, anlaml gler ve yetenekler ile evresinde bamsz hale gelmesidir" (Blocher, Dustin ve Dugan, 1971 s. 75). Bamszlk kazanm renen evresi ile etkili bir iliki ve denge kurabilmitir. evre ile dengede bir bamllk-bamszlk ilikisi yer almakta-dr.

2.2 Eitimde renci Kiilik Hizmetleri

Bireye "renen" olarak bakan eitim kurumlarnda, okullarda, retmeye ilikin hizmetler ve yardmlarn yan sra birey kiiliinin tmne ve btnl-ne ynelik dier hizmetler de salanlmaktadr. Bu hizmetlerin sistemli bir bi-imde salanmasnn gemii ok uzun yllara dayanmaz. Rehberlik ve Psikolo-jik Danma uygulamalarn da ieren rgn retim dndaki bu hizmetlere renci Kiilik Hizmetleri denilmektedir. renci Kiilik Hizmetlerinin dou-unda, "renen" olarak bireyin gereksinmelerinin ve onlara nem veriliinin bir neden oluunun yam sra deien toplumsal koullar erevesinde okulun ro-lnn, ilevinin ve ondan beklenilenlerin deimi olmas da nemli bir etken olmaktadr. Genellikle okulun, toplumu ve onun gereksinmeleri ile gelimesini yanstamad eletirisi yaplmaktadr. Gereki bir eitim uygulamasnn ve okulun, toplumu olduu gibi yanstmas ve bireyi bu anlay ile toplumdaki ger-ekler erevesinde eitmesi gerei ne srlmektedir. Bunun ise, okulun yal-nzca bireyin zihinsel gereksinme ve gelimesine ynelik etkinlikleri gstermesi ile salanamyaca belirtilmektedir. u halde, okulun bireyi zihinsel olduu kadar toplumsal ve duygusal ynlerden de ele alarak, zihinsel olmayan etmenle-re de yer verecek bir dzende bireyin kiiliinin gelimesine ynelik almala-rn srdrmesi gerei ortaya kmaktadr.

renci Kiilik Hizmetleri ada eitim uygulamalarnn temel esin-den biri olarak ele alnmaktadr, yani eitim; retim, ynetim ve renci kii-lik hizmetleri elerinden oluan ve bireyin gelimesine yardma yneltilmi olan bir sre olarak kabul edilmektedir. renci Kiilik Hizmetlerinin eitim-deki yeri, anlam ve ilevi konusunda bir ok gr ve neri ileri srlmektedir. rnein Humphres ve arkadalar (1967), renci Kiilik Hizmetlerinin;

19

okullarda profesyonel Rehberlik ve Psikolojik Danma etkinliklerini, okul psi-kologluu hizmetlerim, okulun salk ve sosyal hizmetlerini, renci etkinlikle-ri programlarn, renci kabul ve kayt ilemlerini ierdiini belirtmektedirler. Bu yazarlar, renci Kiilik Hizmetleri kavramnn dayand gr noktasn-da bireyin, topluma sorumluluklar olduu kabul ierisinde eitim uygulamala-nnn merkezinde bulunduunu ve nemli olduunu vurgulamakta ve renci Kiilik Hizmetleri programlanmn amac belirlenirken bu esasa gre hareket edilmesi gerektiini ileri srmektedir.

Tan (1969, s. 6) renci Kiilik Hizmetleri ile ilgili grlerini Kiilik Hizmetleri olarak aynntlan ile inceleyerek ortak noktalan yle zetlemekte ve bir tanma ulamaktadr:

"1. Kiilik hizmetleri, modern eitimin ayrlmaz bir parasdr.

2. Kiilik hizmetleri, idari ve retim faaliyetlerinden ayr bir hizmet gru-budur.

3. Kiilik hizmetleri, ferdin azam derecede renmesine ve gelimesine imkn verecek ortam salamay hedef edinir.

4. Rehberlik, ferdin tatminkr tercihler yapmasna, intibaklar salamasnda ferde yardm eden zel bir hizmetler grubudur.

...renci kiilik hizmetleri, tedrisat ve idari faaliyetlerin dnda, renci-lerin her birinin kendi azami hudutlanna kadar geliip intibaklar salamalanna imkn veren ortam hazrlamak i yetitirilmi kiilik hizmetleri personelinin ko-ordinesi ve ynetmesi altnda yrtlen organize edilmi bir hizmetler grubu-dur." Bu ekli ile renci Kiilik Hizmetleri Rehberlik ve Psikolojik Danma Etkinliklerinden farkl grlmekte ve belirlenmektedir.

Baymur ise (1971, s. 7-8), renci Kiilik Hizmetleri ile Rehberlik terim-lerini eanlaml olarak kullanakta ve bunu "Rehberlik ya da kiilik hizmetleri, retim ve ders almalan dnda kalan bir takm yollarla rencilerin salkl, mutlu ve yaratc kiilikler gelitirmelerine yardm etme amacn gder." bii-minde belirtmektedir.

renci Kiilik Hizmetlerinin Rehberlii de ieren ve eitimde snf-ii rgn retimin dnda saylabilecek hizmetleri belirleyen bir anlam tadn kabul ederek, Rehberlik ve Psikolojik Danma Etkinliklerinin tm renci Ki-ilik Hizmetlerini kapsamadn belirtmekte yarar vardr. Bylece okullardaki "kol faaliyetlerinin" Rehberlik programnn ve hizmetlerinin bir paras olmad-n ve buna gre ayn ayn ele alnmalan gerektiini sylemek uygun olur.

2.3. Eitim Sistemimizdeki Rehberlik Etkinlikleri

Bireye ve onun bymesine, gelimesine ynelik hizmetleri ieren Rehber-lik uygulamalannn en yaygn ve youn olarak eitimde ele alnd bir gerek-tir. Bu bakmdan Rehberliin ve Psikolojik Danmann kapsamn ve anlamn

20

belirleme abalan, Rehberliin eitim iindeki yeri ve nemi ile beraber srd-rlmtr. Bu yaklam zaman zaman pratie ilikin sorunlar yaratm ve eitim uygulamalanndan sorumlu kimselerde Rehberlik uygulamalannn kapsam ve anlam asndan baz tereddtler uyandrmtr. rnein, VIII. ve IX. ve son Milli Eitim ralannda okullanmzda Rehberlik Etkinliklerine ilikin olarak alnan ve bir ksm Milli Eitim Bakanl tarafndan uygulamaya konulan ka-rarlardan sonra ortaya bir ok sorun kmtr. Bunlarn belli ballan unlar ol-mutur:

a. Rehberlik Etkinliklerinin eitim sistemimizdeki yerinin belirlenmemi olmas.

b. Rehberlik Etkinliklerinin eitim-retim hizmetlerinden farkl ynleri olup olmadnn akla kavuturulmamas.

c. Rehberlik Etkinliklerinde Okul yneticisinin ve retiminin yeri ve so-rumluluklanmn belirlenmemi olmas.

d. Rehberlik Etkinliklerim yrtecek profesyonel elemanlann okul siste-mindeki yerinin belirlenmemesi ve bu tip elemanlann olmay.

e. Rehberlik Etkinlikleri iin temel ilkelerin eitim sistemimizin temel zellikleri asndan belirlenmemi olmas.

f. Rehberlik Etkenliklerinin okuldaki yerinin gnlk programlardaki zaman asndan belirlenmemesi.

g. Rehberlik Etkinlikleri iin gerekli ara gere yokluu.

h. Rehberlik Etkinliklerinden yneticilerin, retmenlerin ve rencilerin beklentilerinin farkl oluu.

. Rehberlik Etkinliklerinin zel Eitim Etkinlikleri ile btnletirilmesi.

Bu sorunlann listesini uzatmak ve aynntlara girerek cevaplandnlmas ge-reken bir ok soru ortaya koymak olasdr. Ancak bu sorulara ve olas cevaplara eilme yerine eitim sistemimiz iin dnlen Rehberliin ne olduuna bak-mak ve bunun Rehberliin anlam ve kapsam ile ilikilerini incelemek daha an-laml olacaktr. Genel hatlan ile eitim sistemimize dahil edilmee allan Rehberlik Etkinlikleri, karlalan eitsel ve retimsel sorunlar ve rahatszlk-lara zm getiren, iyiletiren bir teknikler grubu veya ynetim olarak anlal-maktadr (VIII ve IX. Milli Eitim uralan Kararlan, 1971, 1974). Bir dier de-yile Rehberlik, eim uygulamalannda sorunlan zmede, rencileri yneltmede bir yol olarak benimsenmi grnmektedir. Yneticilerin ve reti-cilerin bu yolu izlemeleri salanabilirse sorunlarn zlebilecei varsaylmak-tadr. Ancak bu yolu tanmlamakta ekilen glk, Rehberlik alannda kendi bnyemize uygun ilkeler, rgtleme modelleri ve uygulama nerileri bulunma-masna balanmaktadr. Rehberlik ile ilgili mevcut kaynaklarn hepsinin birbiri-ne benzedii, ayn eyleri tekrarlad ve Amerika Birleik Devletlerinde uygu-

21

lamalar yanstt eletirilmektedir. Rehberlik, eitim uygulamalarnda bir yol olarak benimsenirse bu tip eletiriler hakl grlebilir. Hatta ayn tr eletirileri eitim sistemimizdeki dier uygulamalara genelleyip "bnyemize uygun" olma-yan etim ve retim yaklamlarndan, sisteminden, programlarndan ve sonu-larndan sz edilebilir.

Grld gibi eitim sistemimiz iin Rehberlik fikri ve etkinlikleri gncel bir sorun olmakta ancak Rehberlik anlay ve kavram iyi anlalmadndan Rehberlikten bir yol gstermek olarak beklenilen baz sonulara varmak, zel-likle gncel sorunlar zmek glemektedir. Zira, Rehberliin yol gstericili-ini, eitimde retmenlerin izlemelerini ve buna gre Rehberlik Etkinliklerini yerine getirmelerini bekleyen bir grnt iindeyiz. Eitimde gereksinme duy-duumuz Rehberlik Etkinliklerini salamada salt retmenden yararlanma ola-rak benimsenen bu yaklam pratik, kolay, uygulanabilir bir yaklam grnts vermekle beraber, gereksinmeyi giderici olmamakta ve Rehberliin eitim siste-mindeki ilevim gerekletirememektedir. Bunun yan sra byle bir yaklam, belirli llerde, eitimin temel elerinden biri olan Rehberliin, eitim siste-mimizde bilimsel anlamda ele alnp gelitirilmesini engellemekte ve geciktir-mektedir.

Eitim sistemimizde Rehberlik uygulamalarna yer verme gereinin tart-ld baz kararlarn alnd VII. ,VIII. ve IX. Milli Eitim ralarnda Reh-berlik uygulamalaryla ilgili alnan kararlarn byk lde uygulanmadnn belirlendii X. Milli Eitim ras dokmannda, okullarda Rehberlik "renci Ak" konusunda ve "yneltme" ilemi erevesinde ele alnarak Rehberlik Et-kinliklerine ilikin hazrlklar yeniden ra'ya sunulmaktadr (Yeni Trk Milli Eitim Sistemi, X. Milli Eitim ras, Haziran 1981). 1990'larda ise ynlen-dirme yaklam ile Rehberlik anlay ve uygulamalar tartlmaya balanm-tr.

Okullarda Rehberlii eitiminin ayrlmaz bir esi gibi ele almaya olanak tanmayan, ynetim ve retim eleri ile btnletirmeye yer vermiyen giri-imlerin,okullarda Rehberlii bir yol gsterme sayan yaklamn ve uygulama kararlarnn baarszla uramas olasl yksektedir.

Eitim sistemimizde okullarda Rehberlik Etkinliklerinin ele alnna ve anlamna, Rehberliin, sistemli profesyonel bir ura alan olarak anlamn ve kapsamm akladktan sonra ksaca deinilecektir.

2.4. Rehberliin Anlam

Rehberlik, bir etkinlikler grubu, bir yaklam olarak birey ile ilgili bir ol kimseye farkl anlamlar ve grnmler vermektedir. Ana-babaya gre Rehber-lik, evde, olumlu bir biimde ocuk yetitirmede yaplan genel etkileme ve r-nekler olma, klavuzluk yapma anlamna gelebilir. ocuk yetitirmede, evde ya-plan bu genel etkilemede, g durumlar ortaya ktnda ocua yaplan neriler, ocuu dllendirme, gereken zel ilgiyi ve destei gsterme gibi hu-suslar da eklenebilir. ocuun baarl olmasn, ykselmesini isteyen ana-baba iin Rehberlik,yksek retime ve uygun bir eitim kurumuna, programna gir-

22

mesi iin yaplan iler olmaktadr. zetlersek, ana-babaya gre Rehberlik, olumlu ve salkl bir ocuk yetitirmede etkili ve yol gsterici olabilmek ola-rak anlalabilmektedir.

retmene gre ise Rehberlik yalnzca "iyi retme" anlamna alnabil-mektedir. Yani, snf ortamnda, bireysel gereksinmelere srekli bir ilgi, birey-sel uyum veya renme sorunlar ktnda bunlar gerektii ekilde ele alma ve zme genellikle Rehberlik olarak grlmektedir. Bunun dnda Rehberlik retmen iin, snfta her zaman iyi bir psikolojik atmosferi salama ve koruma anlamna da gelmektedir. Ayrca pratik adan Rehberlik, retmen tarafndan ocuun yeteneklerinin ve dier kiisel psikolojik zelliklerinin llp deer-lendirildii ilerden oluan etkinlikler olarak grlebilmektedir. Byle olunca Rehberlii retmenin salamas beklenmektedir.

Okul yneticileri veya ynetimi iin Rehberlik, okul mfredatmn vazgeil-mez bir parasm oluturan, retim ile ok yakn ilikisi bulunan ve eitimin gerekli lald zel etkinlikleri salayan bir sre olarak anlamlandnlabilir. Rehberlik, okul yneticisinin, eitim srecinin btnl ve amac erevesin-de, okulunda gelitirmek durumunda olduu ve yetkililerince salanmas gere-ken bir grup hizmetler olarak da belirlenebilir. Ancak, yneticinin, Rehberlii bu biimde anlamas iin eitim srecinin btnlnde yer almas art olan temel eyi, yani ynetim, retim ve renci kiilik hizmetlerini benimsemesi, kabullenmesi ve buna gre davranmas gerekmektedir. Eitimi, bilgi aktarmak, okulda disiplin salamak, belirli programlan ve ileri zamannda yerine getir-mek biiminde ele alarak yrtmeye almakta olan ynetimin, Rehberlik anla-y hi de yukarda belirtildii biimde olmayabilir. Hatta byle bir ynetimin Rehberlik anlay olduunu, Rehberlii kabul ettiini sylemek g olur. Y-netim, rehberliin yol gsterici roln kabul ederek "ynelten" olarak Rehberli-i saladn kabul edebilir.

renci iin Rehberliin, eer bu hizmetlerle kiisel olarak karlamad ise, zel bir anlam olmayabilir. Eer, Rehberlik Etkinlikleri ile karlat ise, "disiplin" iin, her hafta alma alkanlklar, iyi vatanda olma, dierlerine sayg gsterme gibi hususlarn tartld veya "geleceinin" ele alnarak ince-lendii toplantlar anlamna gelebilir. Bunun yan sra renci tarafndan kiisel sorunlarn tartabildii, onu dinleyen, anlayan ve yardm eden birisi ile konu-ma olanann verildii almalar olarak Rehberliin anlalabilecei syle-nebilir. Ayrca, yksekretim kurulular ve programlan hakknda bilgilerin alnabilecei, akademik sorunlann ve glklerin dile getirebilecei grme-ler olarak dnlebilir. Yurdumuzda balatlan Rehberlik uygulamalarnn g-rnmn dikkate alrsak renci tarafndan Rehberlik, "Rehberlik dersi", "Rehberlik saatleri" olarak retmenlerin yetitiremedikleri dersleri veya ren-cilerin kendi derslerine serbeste alabilecekleri dersler, saatler olarak adlan-drabilmektedir.

Rehberlik uzman veya Danman (counselor) iin ise Rehberlik zel ve profesyonel bir anlam tar. Rehberlik belirli ilevleri olan bir meslek olarak al-

23

glanr. Genellikle Rehberlik, Psikolojik Danma ile beraber, okulda baar ve akademik gelime, kiisel, toplumsal ilikiler, eitsel ve mesleksel ynelme, ha-zrlanma alanlarnda bireysel veya grup olarak rencilere gereksinmelerini gi-dermelerinde, sorunlarm zmelerinde salanan yardm olarak grlr. Mat-hewson (1962), Rehberliin bu biimde anlalmasnn, bireylerin kendilerini bilmelerini ve kendilerini kendi yararlan ve buna bal olarak toplumun yaran iin kullanmay renmeyi ve ynlenmeleri salyacan ileri srmektedir.

Rehberlii bilimsel bir temele oturtulmu, profesyonel elemanlar tarafn-dan yaplan ve sistematik zellie sahip, bireye yardm hizmetleri olarak ele almak, bu etkinlikleri eitim uygulamalanndaki dier etkinliklerden farkllat-rabilecektir. Byle bir durum ise, Rehberlik Etkinliklerinin kendi iinde belir-gin olmasm, bu etkinlikleri yneltecek bir politikasnn bulunmasm, amalan-na ulamas iin organize edilmi bir program ile bir seri ilemler iermesini ve bu etkinlikleri etkili bir biimde yrtecek, yerine getirecek, formal olarak kazanlm profesyonel beceri ve tutumlar gerekli klmaktadr.

Rehberlii, eitim uygulamalannda bireyin aklc tercihler, seimler yap-mas ve evresine uyum salamas ve ynlenmeleri iin salanan yardmlar ola-rak ele aldmzda, Rehberlik bir anlay (yaklam), bir ilgilenme ve bir hiz-metler grubu olma durumundadr. Bu anlamda Rehberlii incelediimizde, birey ve onun gereksinmeleri ve gelimesindeki zgr oluu, Rehberlik anlay ve hizmetlerinde merkez olmaktadr. Her bireyin kendi yaamnda kendi yolu-nu, bakalannn haklanna karmadan, seme hakkna ve grevine sahip olduu inancna dayanan demokratik ilkeyi temel almak durumundayz. Bu seim yapa-bilme hakk ise doutan gelmektedir. Rehberlik bireyler iin tercihler yapmaz. Rehberlik bireylere, giderek artan bir biimde bakalarnn yardm olma-dan bamsz olarak k