eğitim psikolojisiegitimpsikolojisi.kitabi.gen.tr/wp-content/uploads/2015/12/... · ahlak...

EitimPsikolojisi

EditrDo. Dr. erife (IIK) TERZ

YazarlarAr. Gr. Didem AYDOAN

Yrd. Do. Dr. Mehmet ARDAKYrd. Do. Dr. Mehmet KANDEMR

Yrd. Do. Dr. Asl TAYLIYrd. Do. Dr. Ahmet Ragp ZPOLAT

Yrd. Do. Dr. sa Ycel GRYrd. Do. Dr. Dilek GENTANIRIMYrd. Do. Dr. M. Erturul UAR

Do. Dr. Tahsin LHANYrd. Do. Dr. Ramin ALYEVYrd. Do. Dr. zlem TAGAY

Yrd. Do. Dr. Alper UHADAROLUYrd. Do. Dr. Mehmet PALANCI

Editr: Do. Dr. erife (IIK) TERZ

ETM PSKOLOJS

ISBN: 978-605-364-573-3

Kitap ieriinin tm sorumluluu yazarlarna aittir.

2013, Pegem AkademiBu kitabn basm, yayn ve sat haklar

Pegem Akademi Yay. Et. Dan. Hizm. Tic. Ltd. tiye aittir.Anlan kuruluun izni alnmadan kitabn tm ya da blmleri,kapak tasarm, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kaytya da baka yntemlerle oaltlamaz, baslamaz, datlamaz.

Bu kitap T.C. Kltr Bakanl bandrol ile satlmaktadr.Okuyucularmzn bandrol olmayan kitaplar hakknda

yaynevimize bilgi vermesini ve bandrolsz yaynlarsatn almamasn diliyoruz.

1. Bask: Aralk 2013, Ankara

Yayn-Proje Ynetmeni: Ayegl EroluDizgi-Grafik Tasarm: Selda Kl

Trke Redaksiyon: Cansel Ik KahramanKapak Tasarm: Didem Kestek

Bask: Ayrnt Basm Yayn ve Matbaaclk Ltd. ti.vedik Organize Sanayi 28. Cadde 770. Sokak No: 105/A

Yenimahalle/ANKARA(0312-394 55 90)

Yaync Sertifika No: 14749Matbaa Sertifika No: 13987

letiim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kzlay / ANKARAYaynevi 0312 430 67 50 - 430 67 51

Yaynevi Belge: 0312 435 44 60Datm: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Datm Belge: 0312 431 37 38Hazrlk Kurslar: 0312 419 05 60

E-ileti: [email protected]

N SZ

Bir kck olanck bir gn okula balam. Pek mi pek akllym. Okulu da pek bykm. Ama akll ocuk snfna dardan kestirme bir yol bulmu. Buna ok sevinmi. Artk okul ona kocaman grnmyormu.

Bir zaman sonra bir sabah retmen demi ki: Bugn resim yapacaz. Ne gzel demi ocuk. Resim yapmasn ok severmi. Her trlsn de yaparm: Aslanlar, kaplanlar, tavuklar, inekler, trenler, gemiler. Mum boyalarn karm ve izmeye balam. Ama retmen Durun demi Henz balamayn! ve herkes hazr olana kadar beklemi. imdi demi retmen, iek izmesini reneceiz. yi demi ocuk. iek izmeyi ok severmi ve pek gzellerini yapmaya balam pembe, mavi, portakal mum boyalaryla. Ama retmen Durun demi. Size nasl yaplacan gstereceim. Yeil sapl krmz bir iek izmi. te demi retmen. imdi ba-layabilirsiniz. Kk ocuk bir retmeninin resmine bakm, bir de kendininkine. Kendininkini daha bir sevmi. Ama bunu sylememi. Kadn evirip retmeninki gibi yeil sapl krmz bir iek izmi.

Bir baka gn kk ocuk dardan snfa alan kapy baardnda tam bir bana amay, yle demi retmen: Bugn amurdan bir ey yapacaz. Ne iyi demi ocuk. amurla oyna-may ok severmi. Her eyi yapabilirmi onunla: Ylanlar, kardan adamlar, filler; fareler, arabalar, kamyonlar. Balam amuru yourup sktrmaya. Ama retmen demi: Durun! Daha bala-mayn! ve beklemi hazr olmasn herkesin. imdi demi retmen. Bir anak yapacaz. G-zel demi ocuk. anak yapmasn severmi ve balam yapmaya boy boy, ekil ekil anaklar. Ama retmen Durun demi: Size nasl yaplacan gstereceim. ve de gstermi herkese bir byk anan nasl yaplacan. te demi retmen Artk balayabilirsiniz. Kk ocuk bir retmenin anana bakm bir de kendininkine. Kendininkini daha bir sevmi ama bunu syle-yememi. Topan yuvarlayp yeniden yapm retmeninki gibi derin bir anak. ok gemeden kk ocuk renmi beklemeyi, izlemeyi, ve hereyi retmen gibi yapmay. Ve ok gemeden balam kendiliinden hibir ey yapmamaya.

Ama birdenbire tanvermiler baka bir eve, baka bir ehirde ve ocuk gitmi baka bir oku-la. Bu okul daha da bykm brnden. Kestirme yolu da yokmu dardan. Byk basamakla-r kmak ve uzun koridorlardan gemek gerekmi snfa kadar ve daha ilk gn demi ki retmen: imdi resim yapacaz. Gzel demi ocuk ve beklemi retmenin ne yapacan sylemesini. Ancak retmen bir ey sylemeden balam dolamaya. Kk ocua gelince durmu ve sormu: Resim yapmak istemiyor musun? stiyorum demi ocuk Ne yapacaz?. Ne istersen, demi retmen. stediim renk mi? diye sormu ocuk. stediin renk demi retmen. Herkes ayn resmi yaparsa ve ayn renkleri kullanrsa kimin neyi yaptn ve neyin ne olduunu nasl anlarm ben?. Bilmem, demi ocuk ve balam izmeye, yeil sapl krmz bir iei...

(http://www.dehacocuk.com.tr)

Helen Buckley

Bir ocuun hayal etmeyi, denemeyi, cesareti, yaam ve yaamay renmesi; mut-lu, problemlerini zebilen, kendisine yetebilen, duyarl kiiler olarak yetimesi ancak onu gerekten tanyan ve zelliklerini koulsuz kabul ederek ona yaklaan ebeveyni ve ret-menleri ile mmkndr. ocuun yeteneklerini, snrlarn, neyi yapp neyi yapamayacan bilmek, eitimi ve ona yaplacak yardmlar kolaylatracaktr. Elinizdeki bu kitap geliim psikolojisi ve renme psikolojisi alannda geni bir kuramsal bilgi sunmann yan sra o-cuklarn eitli geliim dnemlerinde hangi zellikleri kazandklar ve ne tr davranlar nasl rendikleri konusunda farkl bak as gelitirmeniz amacyla hazrlanmtr.

YKn Eitim Psikolojisi dersi iin belirlemi olduu ders ieriine tamamen uygun olan bu kitap gerek grsel gerekse dil ve ierik asndan hedef kitlenin ihtiya ve dzeyi-ne gre hazrlanmtr. Kitapta her blmn bana kazanmlar ve ak emas konulmu, blm sonlarnda ise okuyucularn edindikleri bilgileri snayabilecekleri deerlendirme so-rularna, edinilen bilgilerin gnlk yaamla ilikisini sorgulamaya ynelik uygulamalara, ek okuma kaynaklarna ve konuyla ilikili film nerilerine yer verilmitir. Bu adan bakldn-da kitap bir yenilii de iermektedir. Ayrca kitap, her bir blmn powerpoint sunumunun ve kitapta yer alan konularla ilgili videolarn yer ald web sitesi ile desteklenmitir.

Bu kitap iin teekkr etmek istediim kiiler var...

ncelikle bir yllk bir almann rn olan bu kitabn blmlerini yazan ve yazma srecinin her aamasnda zverili ve titiz davranan birbirinden deerli akademisyen arka-dalarma ok teekkr ederim. Acil bal ile gelen maillerimde, panik ekilde yazdm bitmek tkenmek bilmeyen sorularm hemen cevaplamaya zen gsterdiler, nerileri ile kitabn ekillenmesinde byk katklar oldu.

Bu kitabn yazm iin beni tevik eden, kitabn gerek yaplandrma gerekse yazm ve yayn srecinde ihtiya duyduum hereye hemen ulamam salayan ve gler yzn hi esirgemeyen Servet Sarkayaya, kitabn hazrlanmasnda ve yaynlanmasnda emei geen tm Pegem Yaynevi alanlarna ok teekkr ederim.

Sevgili rencilerime ok teekkr ederim. Sahip olduum bilgiyi kullanma ve bildik-lerimi sorgulama ans verdiler. Bana yaattklar deneyimleri hibir yerde edinemezdim.

Son olarak bu kitab okuyan sizlere sonsuz teekkrler...

Do. Dr. erife (Ik) Terzi Ankara, 2013

NDEKLER

N SZ ................................................................................................................................... iii

YAZARLAR .............................................................................................................................xix

BLM 01 Bilim ve PsikolojiDidem AYDOAN, Ar. Gr.

BLM NEDR? ..........................................................................................................................5

Bilimin levleri .........................................................................................................................6

Bilimin zellikleri Nelerdir? .....................................................................................................7

Bilimde Psikoloji ........................................................................................................................8

MODERN PSKOLOJ TARHNDE DNCE EKOLLER ...................................................8

PSKOLOJDE ADA YAKLAIMLAR ............................................................................. 10

Psikoanalitik Yaklam ........................................................................................................... 10

Davran Yaklam ............................................................................................................... 11

Bilisel Yaklam ..................................................................................................................... 11

Hmanist Yaklam ................................................................................................................ 11

Nrobiyolojik Yaklam .......................................................................................................... 11

PSKOLOJDE SPESFK ALANLAR ..................................................................................... 12

ETM PSKOLOJS ........................................................................................................... 13

ARATIRMA VE ETM PSKOLOJS............................................................................... 15

Betimsel Yntem .................................................................................................................... 15

Deneysel Yntemler ............................................................................................................... 17

BLM ZET ....................................................................................................................... 18

BLM LE LGL UYGULAMALAR .................................................................................. 19

KTAP NERLER ................................................................................................................. 19

FLM NERLER .................................................................................................................. 19

KAYNAKA ............................................................................................................................ 20

DEERLENDRME SORULARI ............................................................................................. 21

BLM 02 Geliimle lgili Temel KavramlarDidem AYDOAN, Ar. Gr.

GELMLE LGL TEMEL KAVRAMLAR ........................................................................... 26

Ya ........................................................................................................................................... 26

Dnem .................................................................................................................................... 27

Byme ................................................................................................................................... 27

Olgunlama ............................................................................................................................ 28

Geliim .................................................................................................................................... 28

Hazrbulunuluk ..................................................................................................................... 29

Kritik dnem .......................................................................................................................... 29

Tarihsel zaman ....................................................................................................................... 29

renme ................................................................................................................................. 30

GELMN TEMEL LKELER .............................................................................................. 30

GELME DNEM, ALAN VE GREVLER AISINDAN BAKI ...................................... 31

GELMLE LGL TEMEL SORULAR ................................................................................. 34

Kaltm ve evre ..................................................................................................................... 34

Geliimde uanki ve Gemite Geirilen Yaantlarn nemi ............................................. 34

GELM PSKOLOJSNDE ARATIRMA VE ARATIRMA DESENLER......................... 35

Boylamsal Desen .................................................................................................................... 35

Kesitsel Desen ........................................................................................................................ 35

Sral Desen ............................................................................................................................. 36

BLM ZET ....................................................................................................................... 37


KTAP NERLER ................................................................................................................. 38

FLM NERLER .................................................................................................................. 38

KAYNAKA ............................................................................................................................ 39


BLM 03 Fiziksel GeliimMehmet ARDAK, Yrd. Do. Dr.

FZKSEL GELM VE AAMALARI ................................................................................... 48

DOUM NCES DNEM .................................................................................................... 48

Zigot Dnemi ......................................................................................................................... 48

Embriyo Dnemi .................................................................................................................... 49

Fets Dnemi ......................................................................................................................... 49

BEBEKLK DNEM .............................................................................................................. 54

OKUL NCES DNEM ........................................................................................................ 60

ERL DNEM ......................................................................................................................... 61

ERGENLK DNEM ............................................................................................................. 62

BLM ZET ....................................................................................................................... 68


KAYNAKA ............................................................................................................................ 69


BLM 04 Bilisel GeliimMehmet KANDEMR, Yrd. Do. Dr.

PAGET VE BLSEL GELM............................................................................................. 79

Bilisel Geliim Kuramna likin Temel Kavramlar ............................................................. 80

Bilisel Geliimi Etkileyen Faktrler ..................................................................................... 83

PAGETN BLSEL GELM DNEMLER .................................................................... 85

Duyusal Motor Evre ............................................................................................................... 85

lem ncesi Evre ................................................................................................................... 91

lem (Somut lemler) Evresi ............................................................................................... 98

Soyut lemler Evresi ........................................................................................................... 101

Piagetin Kuramnn Eitime Yansmalar .......................................................................... 105

VYGOTSKY VE BLSEL GELM KURAMI .................................................................... 107

Kavram Geliimi ................................................................................................................... 110

Vygotskynin Kuramnn Eitime Yansmalar ................................................................... 110

Piaget ve Vygotskynin Deerlendirilmesi .......................................................................... 111

DL GELM ....................................................................................................................... 113

DL GELM KURAMLARI................................................................................................. 114

Davran Kuram ................................................................................................................. 115

Sosyal renme Kuram ...................................................................................................... 115

Bilisel Kuram....................................................................................................................... 116

Etkileim Kuram ................................................................................................................. 116

DL GELM EVRELER ..................................................................................................... 117

BLM ZET ..................................................................................................................... 121

BLM LE LGL UYGULAMALAR ................................................................................ 122

KTAP NERLER ............................................................................................................... 123

KAYNAKA .......................................................................................................................... 124

DEERLENDRME SORULARI ........................................................................................... 129

BLM 05 Kiilik Geliimierife (IIK) TERZ, Do. Dr.

Kiilik .................................................................................................................................... 136

Miza (Huy) .......................................................................................................................... 136

Karakter ................................................................................................................................ 137

Benlik .................................................................................................................................... 137

PSKANALTK KURAM ...................................................................................................... 139

Topografik Model: Buzda Yaklam ................................................................................. 140

Yapsal Model ....................................................................................................................... 141

Psikoseksel Geliim Kuram .............................................................................................. 144

PSKOSOSYAL GELM KURAMI ..................................................................................... 146

BALANMA KURAMI ......................................................................................................... 151

NSANCIL YAKLAIM ......................................................................................................... 153

Fenomenolojik Benlik Kuram ............................................................................................. 153

htiyalar Hiyerarisi ............................................................................................................ 155

BLM ZET ..................................................................................................................... 159


KTAP NERLER ............................................................................................................... 160

FLM NERLER ................................................................................................................ 160

KAYNAKA .......................................................................................................................... 162DEERLENDRME SORULARI ........................................................................................... 164

BLM 06 Ahlak GeliimiAsl TAYLI, Yrd. Do. Dr.

AHLAK GELM LE LGL TEMEL KAVRAMLAR ........................................................ 172

AHLAK GELM KURAMLARI ......................................................................................... 175

Psikanalitik Kuram ............................................................................................................... 176

Sosyal renme Kuram ...................................................................................................... 177

Bilisel Ahlaki Geliim Kuramlar ........................................................................................ 177

Kolhbergin Ahlaki Geliim Evreleri .................................................................................... 182

Ahlak Geliiminde Gncel Kuramlar /Aklamalar ............................................................ 191

AHLAK ETM .................................................................................................................. 194

BLM ZET ..................................................................................................................... 200


KTAP NERLER ............................................................................................................... 201

FLM NERLER ................................................................................................................ 201

KAYNAKA .......................................................................................................................... 202


BLM 07 Dier Geliim AlanlarAhmet Ragp ZPOLAT, Yrd. Do. Dr.sa Ycel GR, Yrd. Do. Dr.

OYUN GELM .................................................................................................................. 211

Klasik Oyun Teorileri ........................................................................................................... 211

Dinamik Oyun Teorileri ....................................................................................................... 213

Partenin Sosyal Oyun Snflandrmas ............................................................................... 215

MZAH GELM ................................................................................................................ 217

Psikanalitik Teori ................................................................................................................. 217

Uyumazlk Teorileri ............................................................................................................ 218

stnlk Teorileri ................................................................................................................ 219

Paul McGhee ve Mizah Geliimi .......................................................................................... 219

CNSEL GELM ................................................................................................................. 222

Temel Kavramlar .................................................................................................................. 223

GELM DNEMLER AISINDAN CNSEL GELM ................................................... 226

Doum ncesi Dnemde Cinsel Geliim ............................................................................ 226

Bebeklik Dneminde Cinsel Geliim ................................................................................... 227

Erken ocukluk Dneminde Cinsel Geliim ....................................................................... 228

ocukluk Dneminde Cinsel Geliim .................................................................................. 229

Ergenlik Dneminde Cinsel Geliim ................................................................................... 229

CNSEL GELM ETKLEYEN FAKTRLER .................................................................... 230

Aile ........................................................................................................................................ 230

Kltr .................................................................................................................................... 233

Medya ................................................................................................................................... 234

SALIKLI BR CNSEL GELM N TEMEL NERLER .............................................. 237

BLM ZET ..................................................................................................................... 238


FLM NERLER ................................................................................................................ 240

KAYNAKA .......................................................................................................................... 241


BLM 08 Bireysel FarkllklarDilek GENTANIRIM, Yrd. Do. Dr.

EKOLOJK GR .............................................................................................................. 251

Ekolojik Gr ...................................................................................................................... 252

Ekolojik Gr ve Geliim .................................................................................................... 256

CNSYET VE TOPLUMSAL CNSYET ROLLER .............................................................. 257

ZEKA ..................................................................................................................................... 259

YETENEK ............................................................................................................................. 262

YARATICILIK........................................................................................................................ 263

RENME STLLER .......................................................................................................... 264

DENETM ODAI ................................................................................................................ 266

LG ....................................................................................................................................... 268

lgi Alanlar ........................................................................................................................... 268

DOUM SIRASI ................................................................................................................... 269

EDNKLK-DIADNKLK .................................................................................... 270

MOTVASYON ..................................................................................................................... 271

Meta Motivasyon ................................................................................................................. 272

ANNE-BABA TUTUMLARI .................................................................................................. 272

ZEL ALELER ..................................................................................................................... 273

BLM ZET ..................................................................................................................... 277


KTAP NERLER ............................................................................................................... 279

FLM NERLER ................................................................................................................ 279

KAYNAKA .......................................................................................................................... 280


BLM 09 renme Psikolojisi ile lgili Temel KavramlarM. Erturul UAR, Yrd. Do. Dr.

RENME LE LGL TEMEL KAVRAMLAR ................................................................... 289

Eitim ................................................................................................................................... 289

retim ................................................................................................................................ 290

renme ............................................................................................................................... 290

renme Trleri ................................................................................................................... 292

DAVRANI VE DAVRANI TRLER ................................................................................. 294

Kaynan Gre Davran Trleri ........................................................................................ 295

Niteliine Gre Davranlar ................................................................................................. 298

ALIMA VE DUYARLILAMA ............................................................................................. 300

RENMEY ETKLEYEN FAKTRLER ............................................................................ 301

RENME YNTEM LE LGL FAKTRLER ............................................................... 305

RENME MALZEMESYLE LGL FAKTRLER .......................................................... 307

BLM ZET ..................................................................................................................... 309


KAYNAKA .......................................................................................................................... 310


BLM 10 Klasik (Tepkisel) Koullanma ve Bitiiklik KuramlarTahsin LHAN, Do. Dr.

KLASK (TEPKSEL) KOULLANMA ................................................................................. 321

Klasik Koullanmay Etkileyen Faktrler............................................................................ 324

Klasik Koullanma lkeleri ................................................................................................... 328

Klasik Koullanmann Eitim Asndan Sonular ............................................................ 336

BTKLK KURAMLARI.................................................................................................... 336

Watsonun renmeye Bak ............................................................................................. 337

Watsonun Kuramna Yaplan Eletiriler............................................................................. 340

Guthrienin renme Yaklam .......................................................................................... 340

Alkanlklar Yok Etme Yntemleri .................................................................................... 341

BLM ZET ..................................................................................................................... 344


KTAP NERLER ............................................................................................................... 346

FLM NERLER ................................................................................................................ 346

KAYNAKA .......................................................................................................................... 346


BLM 11 Balam Kuram (Arasal Koullanma)M. Erturul UAR, Yrd. Do. Dr.

DENEME YANILMA YOLU LE RENME ....................................................................... 357

RENME KANUNLARI .................................................................................................... 358

KNCL YASALAR ............................................................................................................... 361

THORNDKEIN ZEKA ANLAYII ...................................................................................... 363

BLM ZET ..................................................................................................................... 365


FLM NERLER ................................................................................................................ 366

KAYNAKA .......................................................................................................................... 367


BLM 12 Edimsel (Operant) Koullanmaerife (IIK) TERZ, Do. Dr.

Edimsel Koullanma Sreci ................................................................................................. 376

EDMSEL KOULLANMANIN TEMEL LKELER ............................................................. 377

PEKTRE ......................................................................................................................... 377

PEKTRME ........................................................................................................................ 379

CEZA ..................................................................................................................................... 380

PEKTRME TARFELER .................................................................................................. 383

Srekli Pekitirme ................................................................................................................ 383

Sabit Oranl Pekitirme ........................................................................................................ 383

Deiken Oranl Pekitirme ................................................................................................. 384

Sabit Aralkl Pekitirme ...................................................................................................... 384

Deiken Aralkl Pekitirme ............................................................................................... 384

BMLENDRME / EKLLENDRME .............................................................................. 386

SNME ................................................................................................................................. 386

PREMACK LKES (AYRIMLI OLASILIK LKES) .............................................................. 387

SMGESEL DLLE PEKTRME ..................................................................................... 388

MOLA VERME (ARA VERME) ........................................................................................... 388

BATIL DAVRANI ................................................................................................................ 389

KAMA / KAINMA KOULLANMASI ............................................................................. 390

GENELLEME ........................................................................................................................ 390

AYIRT ETME......................................................................................................................... 391

SKNNERIN LGN BULULARI ...................................................................................... 393

BLM ZET ..................................................................................................................... 395


FLM NERLER ................................................................................................................ 397

KAYNAKA .......................................................................................................................... 398


BLM 13 Sosyal Bilisel renmeRamin ALYEV, Yrd. Do. Dr.

SOSYAL BLSEL RENME ............................................................................................ 409

KURAMIN TEMEL KAVRAMLARI ..................................................................................... 410

Dolayl Pekitirme ................................................................................................................ 410

Dolayl Gd ......................................................................................................................... 410

Dolayl Ceza .......................................................................................................................... 410

Dolayl Duygu ....................................................................................................................... 411

MODELDEN RENME ..................................................................................................... 411

SOSYAL RENME KURAMININ DAYANDII TEMEL LKELER .................................. 414

GZLEM YOLUYLA RENME SRELER ................................................................... 417

KURAMIN ETMDE UYGULANMASI VE RETMENLERE NERLER ................... 421

BLM ZET ..................................................................................................................... 423

FLM NERLER ................................................................................................................ 424

KAYNAKA .......................................................................................................................... 424


BLM 14 Gestalt Kuramzlem TAGAY, Yrd. Do. Dr.

GESTALT KURAMININ ORTAYA IKII ............................................................................ 436

GESTALT KURAMINDA ALGILAMA VE ALGISAL RGTLEME YASALARI ................. 436

GESTALT PSKOLOJSNN RENMEYE LKN TEMEL KAVRAMLARI ................. 439

Yaant Bellek zi Unutma ................................................................................................... 440

grsel (Kavrama Yoluyla) renme ............................................................................... 440

retici Dnme .................................................................................................................. 441

Gizil (rtk) Farkna Varmadan renme ......................................................................... 441

Alan Kuram ......................................................................................................................... 442

GESTALT KURAMININ ETME YANSIMASI ................................................................. 442

BLM ZET ..................................................................................................................... 444


KAYNAKA .......................................................................................................................... 445


BLM 15 Bilgiyi leme KuramAlper UHADAROLU, Yrd. Do. Dr.

BLGY LEME KURAMI .................................................................................................. 451

BELLEK TRLER ................................................................................................................ 453

BLSEL SRELER ........................................................................................................... 459

BLM ZET ..................................................................................................................... 470


KAYNAKA .......................................................................................................................... 471


BLM 16 zel Gereksinimli ocuklarMehmet PALANCI, Yrd. Do. Dr.

BREYSEL FARKLILIKLAR VE ZEL GEREKSNML OCUKLAR ................................ 479

Bireysel Farkllklarn Nedenleri ......................................................................................... 480

ZEL ETM VE ZEL ETME GEREKSNM DUYMA .............................................. 484

ZHNSEL YETERSZLK ..................................................................................................... 486

TME ENGELLLER .......................................................................................................... 488

KONUMA ENGELLLER .................................................................................................... 489

DKKAT EKSKL VE HPERAKTVTE BOZUKLUU (DEHB) .................................... 490

RENME GL ....................................................................................................... 492

OTZM .................................................................................................................................. 494

GRME ENGELL RENCLER ....................................................................................... 496

FZKSEL ENGELL RENCLER ..................................................................................... 496

SREGELEN HASTALII OLAN OCUKLAR ................................................................... 497

STN ZEKLI VE YETENEKL OCUKLAR ................................................................... 497

BLM ZET ..................................................................................................................... 503


KTAP NERLER ............................................................................................................... 504

FLM NERLER ................................................................................................................ 504

KAYNAKA .......................................................................................................................... 506


ndeks ................................................................................................................................... 511

egitimpsikolojisi.kitabi.gen.tr

erife (IIK) TERZ Do. Dr.

1974 ylnda Ankarada dodu. 1996 ylnda Gazi niversite-si Psikolojik Danma ve Rehberlik Anabilim Dalndan me-zun olmutur. Eskiehir Rehberlik ve Aratrma Merkezi ve Ankara Barmek lkretim Okulunda psikolojik danman olarak almtr. Gazi niversitesi Rehberlik ve Psikolojik Danmanlk programndan 2000 ylnda bilim uzmanl, 2005 ylnda ise doktora derecesini almtr. 1999 ylndan itibaren Gazi niversitesi Psikolojik Danma ve Rehberlik Anabilim Dalnda aratrma grevlilii, retim grevlilii ve retim yesi olarak grev yapan Dr. Terzinin alma alanlar; pozitif psikoloji, okul rehberlik ve psikolojik dan-ma hizmetleri ve kapsaml rehberlik ve psikolojik danma programlarnn hazrlanmasdr. Trk Psikolojik Danma ve Rehberlik Dernei yesi olan Dr. Terzi, Gazi niversitesi ocuk Eitimi Uygulama ve Aratrma Merkezinin ynetim kurulunda yer almaktadr. Alanda yaynlanm pek ok ya-yn bulunan, ulusal ve uluslararas projelerde yer alan Do. Dr. Terzi evli ve bir ocuk annesidir.

Didem AYDOAN Ar. Gr.

1984 ylnda Konyada domutur. lk, orta ve lise renimi Konyada tamamla-m olup, 2006 ylnda Seluk niversitesi Psikolojik Danma ve Rehberlik Bl-mnden mezun olmutur. 2008 ylnda Gazi niversitesi Psikolojik Danma ve Rehberlik Anabilim Dalnda yksek lisan-sn tamamlamtr. 2006-2008 yllar ara-snda Mill Eitim Bakanlna Bal farkl kurum ve kurulularda Psikolojik Dan-man olarak grev yapmtr. 2009 ylnda Aydn Adnan Menderes niversitesinde Aratrma Grevlisi olarak greve ba-lamtr. 2010 ylndan bu yana ise Gazi niversitesi Psikolojik Danma ve Reh-berlik Anabilim Dalnda Aratrma Grev-lisi olarak almaya devam etmektedir. Ayn zamanda Aile ve ift Danmanl alannda doktora tez almasn yrt-mektedir. Yazarn ulusal ve uluslararas kongrelerde sunulmu bildirileri ve yayn-lanm makaleleri bulunmaktadr.

Mehmet ARDAK Yrd. Do. Dr.

1978 ylnda Mula Fethiyede dodu. lk ve orta reniminiFethiyedetamamlad. 1999 ylnda Karadeniz Teknik niver-sitesi Eitim Fakltesi Eitimde Psikolo-jik Hizmetler Blmnden mezun oldu. 2002 ylnda Nide niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Eitim Programlar ve retim programndan yksek lisans, 2012 ylnda da Sakarya niversitesi Ei-tim Bilimleri Enstits Eitimde Psiko-lojik Hizmetler programndan doktora derecesi ald. 19992010 yllar arasnda MEB de Rehber retmen olarak grev yapt. 20102012 yllar arasnda Sakara-ya niversitesi Eitim Fakltesinde r. Gr. olarak grev yapt. Yazar, 2013 Ocak ayndan bu yana Sakarya niversitesi Ei-tim Fakltesi Eitim Bilimleri Blmnde retim yesi olarak grev yapmaktadr. Yazarn eitli dergilerde ve uluslararas bilimsel kongrelerde sosyal gven, eitim psikolojisi, affedicilik, alakgnlllk ile ilgili makale ve bildirileri bulunmaktadr. Evli ve iki ocuk babasdr.

Mehmet KANDEMR Yrd. Do. Dr.

1978 Trabzon doumludur. Lisans ei-timini, Karadeniz Teknik niversitesi, Eitim Fakltesi Rehberlik ve Psikolojik Danma Anabilim Dalnda, 2001 ylnda tamamlayan Dr. Kandemir, 2006 ylnda yksek lisans, 2010 ylnda doktora eiti-mini Gazi niversitesinde tamamlamtr. 2010-2012 yllar arasnda, Erzincan ni-versitesi Eitim Fakltesinde, Rehberlik ve Psikolojik Danma Anabilim Dalnda Yard. Do. Dr. kadrosu ile alan Dr. Kan-demir 2012 ylndan itibaren Krkkale niversitesi Eitim Fakltesinde retim yesi olarak grev yapmaktadr.

Asl TAYLI Yrd. Do. Dr.

1974 Mula doumludur. 1997 ylnda Ankara niversitesi, Eitim Bilimleri Fakltesi, Rehberlik ve Psikolojik Dan-manlk lisans programndan, 2000 yln-da ise, ayn blmde, Eitim Psikolojisi yksek lisans programndan mezun ol-mutur. Doktora eitimini Gazi niversi-tesi Rehberlik ve Psikolojik Danmanlk Programnda 2006 ylnda tamamlam-tr. Ankarada eitli okullarda psikolojik danman olarak alan yazar, 2002- 2008 yllar arasnda Abant zzet Baysal niversitesi, Eitim Fakltesi, Rehberlik ve Psikolojik Danmanlk Anabilim Da-lnda aratrma grevlisi olarak alm-tr. 2008 ylndan itibaren Mula Stk Koman niversitesi Eitim Fakltesi, Rehberlik ve Psikolojik Danmanlk Ana-bilim Dalnda retim yesi olarak grev yapmaktadr.

Ahmet R. ZPOLAT Yrd. Do. Dr.

1978 ylnda Erzurumda dodu. lk ve ortarenimini Erzurumda tamamlad. 2001 ylnda Atatrk niversitesi Ei-tim Bilimleri Blm Psikolojik Danma ve Rehberlik Anabilim Dalndan mezun oldu. 2005 ylnda Atatrk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Psikolojik Da-nmanlk ve Rehberlik programndan yksek lisans, 2011 ylnda ise doktora derecesi ald. 2001-2009 yllar arasnda Milli Eitim Bakanlna bal kurumlarda psikolojik danman olarak alan yazar, 2012 Ocak ayndan bu yana Erzincan ni-versitesi Eitim Fakltesi Eitim Bilimleri Blmnde retim yesi olarak grev yapmaktadr. Yazarn eitli dergilerde ve uluslararas bilimsel kongrelerde su-nulmu Psikometrik almalar, Geliim Psikolojisiyle ilgili makale ve bildirileri bu-lunmaktadr. Evli ve bir ocuk babasdr.

sa Ycel GR Yrd. Do. Dr.

Yazar Hatayda dodu. lk ve orta reni-mini yine burada tamamlad. 2000 yln-da Atatrk niversitesi Kazm Karabekir Eitim Fakltesi Rehberlik ve Psikolojik Danmanlk Anabilim dalndan mezun oldu. 2003 ylnda Atatrk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Rehberlik ve Psikolojik Danmanlk programndan yksek lisans, 2011 ylnda Atatrk ni-versitesi Sosyal Bilimler Enstits Reh-berlik ve Psikolojik Danmanlk progra-mnda doktora derecesi ald. 20002011 yllar arasnda Mill Eitime bal eitli retim kurumlarnda psikolojik dan-man olarak grev yapt. Yazar 2012 yln-dan bu yana Erzincan niversitesi, Eitim Fakltesi, Eitim Bilimleri Blm PDR Anabilim dalnda retim yesi olarak grev yapmaktadr. Yazarn ulasal ve ulus-lararas dergilerde eitli makaleleri ile bilimsel kongrelerde sunulmu bildirileri bulunmaktadr.

Dilek GENTANIRIM Yrd. Do. Dr.

1979 doumlu olan Dr. Gentanrm 2001 ylnda Hacettepe niversitesi Rehberlik ve Psikolojik Danma lisans programn-dan, 2004 ylnda ayn niversitenin yk-sek lisans programndan ve 2010 ylnda doktora programndan mezun olmutur. 2002-2011 yllar arasnda Hacettepe niversitesi Eitim Bilimleri Blmnde aratrma grevlisi olarak grev yapan Dr. Gentanrm 2009 ylnda alt ay The Pennsylvania State Universitesi (Amerika Bileik Devletleri)nde TUBTAK bursu ile misafir retim eleman olarak bulun-mutur. 2011 ylndan itibaren Ahi Evran niversitesi Eitim Bilimlerinde retim yesi olarak grev yapmaktadr.

M. Erturul UAR Yrd. Do. Dr.

1974 ylnda dodu. 1996 ylnda Ege ni-versitesi Felsefe Blmnden mezun oldu. Yksek lisans ve doktora eitimini Ankara niversitesi Eitimde Psikolojik Hizmet-ler Blm, Eitim Psikolojisi Anabilim Dalnda yapt. Halen Aksaray niversitesi Eitim Fakltesi Eitimde Psikolojik Hiz-metler Anabilim Dalnda yardmc doent olarak almaktadr.

Tahsin LHAN Do. Dr.

1973 ylnda Tokatta doan Dr. lhan, 1997 ylnda Gazi niversitesi Rehber-lik ve Psikolojik Danma programndan mezun olduktan sonra Mill Eitim Ba-kanlna bal eitli kurumlarda grev almtr. Dr. lhan, Gazi niversitesi Reh-berlik ve Psikolojik Danma programn-dan 2005 ylnda bilim uzmanl, 2009 ylnda ise doktora derecesini almtr. 2010 ylndan itibaren Gaziosmanpaa niversitesi Rehberlik ve Psikolojik Da-nma Anabilim Dalnda retim yesi olarak alan Dr. lhan, doktora sonras almalarn yrtmek zere YK bur-su ile bir yl (2011-2012) Amerika Birle-ik Devletlerinde (University of North Carolina at Charlotte) bulunmutur. Dr. lhann benlik, yaam amalar, mizah, balanma ve ok kltrl psikolojik da-nma yaklam konularnda almalar devam etmektedir.

Ramin ALYEV Yrd. Do. Dr.

Dr. Aliyev ilkretim, ortaretim ve lise eitimini Nahivanda (Azerbaycan) tamamlad. 2001 ylnda, Ankara ni-versitesi Eitim Fakltesi Rehberlik ve Psikolojik Danmanlk Anabilim Daln-dan mezun oldu. 2001-2010 yllar ara-snda MEBe bal zel bir kolejde uzman psikolojik danman olarak grev yapt. 2004 ylnda Ankara niversitesi Eitim-de Psikolojik Hizmetler Anabilim Dalnda yksek lisans, 2011 ylnda Ankara ni-versitesi Eitimde Psikolojik Hizmetler Anabilim Dalnda doktora derecesi ald. Ayn yl Zirve niversitesi Eitim Fakl-tesi Rehberlik ve Psikolojik Danmanlk Anabilim Dalnda retim yesi olarak grev yapmaya balad. Halen bu grevini srdrmektedir.

zlem TAGAY Yrd. Do. Dr.

1978 ylnda Ankarada domutur. 2000 ylnda Hacettepe niversitesi Psikolojik Danma ve Rehberlik Blmnden me-zun oldu. 2003 ylnda Hacettepe ni-versitesi Psikolojik Danma ve Rehberlik Blmnde yksek lisans, 2010 ylnda doktora eitimini tamamlad. 2000-2002 yllar arasnda zel bir kurumda; 2002-2004 yllar arasnda Konya Ataiil Lise-sinde; 2004-2010 yllar arasnda Ankara Gkehyk lkretim Okulunda okul psikolojik danman olarak grev yap-mtr. 2010-2011 yllar arasnda Meh-met Akif Ersoy niversitesinde retim grevlisi olarak almtr. 2011 ylndan itibaren Burdur Mehmet Akif Ersoy ni-versitesinde Yardmc Doent olarak grev yapmaktadr. Evli ve iki ocuk annesidir.

Alper UHADAROLU, Yrd. Do. Dr.

1979 ylnda Samsunda dodu. lk ve orta renimini Samsunda tamamlad. 2002 ylnda Ankara niversitesi Eitim Bilim-leri Fakltesi Eitimde Psikolojik Hizmet-ler Blmnden mezun oldu. 2004 ylnda Ondokuz Mays niversitesi Sosyal Bilim-ler Enstits Rehberlik ve Psikolojik Da-nmanlk programndan yksek lisans, 2011 ylnda da Ankara niversitesi Ei-tim Bilimleri Enstits Eitim Psikolo-jisi programndan doktora derecesi ald. 20022004 yllar arasnda Samsun On-dokuz Mays niversitesi Eitim Bilimle-ri blmnde aratrma grevlisi olarak alt. 20042012 yllar arasnda eitli eitim kurumlarnda ve zel eitim mer-kezlerinde psikolojik danman olarak g-rev yapt. Yazar, 2012 Kasm ayndan bu yana Maltepe niversitesi Eitim Fakl-tesi Eitim Bilimleri Blmnde retim yesi olarak grev yapmaktadr. Yazarn eitli dergilerde ve uluslararas bilimsel kongrelerde bilisel esneklik, cinsellik ve cinsel eitim, eitim psikolojisi, antisos-yal davran ve bilisel geliimle ilgili ma-kale ve bildirileri bulunmaktadr.

Mehmet PALANCI Yrd. Do. Dr.

1972 Malatya doumludur. Karadeniz Teknik niversitesi Psikolojik Danma ve Rehberlik lisans programn tamamladk-tan sonra 7 yl sre ile Rehberlik Aratr-ma Merkezi ve Okul Rehber retmenlii grevlerinde bulunmutur. 2000 ylnda PDR alannda yksek lisans 2004 ylnda ayn alanda doktora eitimini tamamla-mtr. Halen Karadeniz Teknik niversi-tesi zel Eitim Blm Bakanl grevi-ni yrtmektedir.

Bugne kadar bize emei geen btn retmenlerimize

Editr ve Yazarlar Grubu

Bilim ve PsikolojiDidem AYDOAN, Ar. Gr.

Blm

01

KAZANIMLARBu niteyi tamamladnzda aadaki hedeflere ulamanz beklenmektedir:

- Bilimin ne olduunu anlayabilme

- Bilimin zelliklerini tanmlayabilme

- Psikoloji tarihindeki dnce ekollerini ve psikolojideki spesifik alanlar bilme

- Eitim ile Psikoloji arasndaki ilikiyi aklayabilme

Bilim, iyi zamanlarda servet, kt zamanlarda

bir snak ve iyi bir yol gstericidir. Aristoteles

ETM PSKOLOJS2 BLM 01 _ Bilim ve Psikoloji

BLM

Bilimin fllevleri

Bilimin zellikleri

Bilimde Psikoloji

Psikolojide adafl Yaklaflmlar

Psikoanalitik Yaklaflm

Davranfl Yaklaflm

Biliflsel Yaklaflm

Hmanistik Yaklaflm

Nrobiyolojik Yaklaflm

Psikolojide Spesifik Alanlar

Eitim Psikolojisi

Arafltrma ve Eitim Psikolojisi

Betimsel Yntem

Deneysel Yntem

ETM PSKOLOJS BLM 01 _ Bilim ve Psikoloji 3

lk Bilim Kadn: Hypatia

Bilim kadnlarnn ilki, yaam gnmzde belgelenen Hypatiadr. Yazlarnn ou kayptr ama bilim adamlar tarafndan bu yazlara yaplan birtakm gndermeler var-dr. Hypatia (370-415) Msrda, skenderiyede domutur. Hypatia, gzelliinin yan sra bilgeliiyle de herkesin hay-ranln kazanm olan tarihin bilinen ilk kadn matema-tikisidir. O zamanlarn niversitesi kabul edilen skende-

riyedeki Museionda felsefe, matematik ve astronomi dersleri vermi-tir. Platon ve Aristotelesin tantlmasnda dersleri etkili olmutur. Tam olarak onun felsefesi bilinmemekle birlikte, daha az metafizik ierikli bir Yeni Platonculuk olduu varsaylmaktadr. Zamannn iktidar iliki-lerinde ve politikada yeri olduu sanlmaktadr ve etkili bir kii olmas nedeniyle baz entrikalarn kurban olduu dnlmektedir.taat edip vaftiz olmad gerekesiyle byc olmakla sulanp yeni yeni glenen ve dier unsurlar zor kullanarak saf d brakan Hris-tiyanlar tarafndan acmaszca talanarak katledilmitir. Etleri ve ke-mikleri sokaklarda srklenmi ve daha sonra yaklmtr. Hypatiann hayat 2009 yapm Agora adl filmde Oscar dll yldz Rachel Weisz tarafndan baaryla canlandrlmtr.Hypatia, daha ok eletiri ve yorum trnde eserler kaleme almtr. almalarn Euclid ve Ptolemy zerinde younlatrmtr. Felsefe, din literatr ve dnemin matematik bilginlerinin ura alan olan gi-zemcilik konularna ilgi duymu; felsefe, matematik, gk bilim dersleri vermitir. Hesychiusun rivayetine gre skenderiyeli Diophantusun Arithmeticasna 13 ciltlik bir erh, Pergel Apolloniusun Koniklerine ve Ptolemynin Matematik Kanonuna erhler yazmtr fakat bu eserler gnmze dek ulamamtr. Eserlerinin gnmze dek ulamamasn-da, Hristiyan dnce asndan dinsizlikle sulanm olmasnn byk pay olduu ileri srlr. Zaten lmnden sonra, alt ktphane yklm ve kitaplar yaklmtr. Hypatia ile ilgili olarak gnmze dek ulaan tek eser, rencisi Kyreneli Synesiosun (bu rencisinin gk bilim aratrmalarnda kullanlan usturlab adl alet ile ilgili almalar vardr) yazd mektuplardr. Bu mektuplarda Synesios, ona duyduu hayranl ve bilimsel almalarna duyduu saygy bildirmektedir. (http://www.msxlabs.org/forum/felsefe-ww/190895-hypatia.html)


NL BLM ADAMLARI

Bitki ve hayvan rneklerinin snflandrlmasn ileri sren modern mze kolleksiyonculuu kavramn ilk ortaya atandr.

Jean-Baptiste de Lamarck

Evrensel ekim kanunu ve gnein yapsn bulmutur.

Sir Issac Newton

lk motorlu ua yapan kardelerdir.

Wright Kardeler

Matematiksel terimleri tanmlama ve astronomi alannda duyarl gzlemlerin yaplmasyla ilgilenmitir.

bni Sina

Ters kare yasasn bulmutur.

Charles Augustin de Coulomb

Atom bombasn bulmutur.

Albert Einstein

lgisini hareket zerine younlatrmtr.

Galileo Galilei

Omurgasz hayvanlar biyolojisinin en nemli yaptlarn birini yaynlamtr.

Charles Darwin

Fizik konusunda en byk katks boluu kabul etmemesidir.

Farabi

Atomun yaps zerindeki almalar ve atomun sat n aratrmalar ile tannr.

Niels Bohr

Farkl atom ve moleklleri ayrtrmak iin yntem gelitirmitir.

Sir Joseph John Thomson

Dnyann kutuplardan hafifce bask olduunu bulan ilk bilim adamdr.

Anders Celsius

Mikroplarn kendiliinden remesi diye bir eyin sz konusu olmadn bulmutur.

Louis Pasteur

Elektrik ampul icat etmitir.

Thomas Edison

Atomun paralarndan ntronu bulmutur.

James Chadwick

Kendi ellerini kullanarak bir elementi dier elemente dntren ilk insandr.

Ernest Rutheford

Bilim adamlar ile ilgin bilgiler iin web sitemizi ziyaret ediniz.


BLM NEDR?

Gnlk yaantmzda olaan yaantmz devam ettirirken evremiz-de neler olup bittiini anlamaya alrz. Hep bir merak duygusuyla beraber durumlar ya da olaylar ele alr, gerek doru bilgiye ulamak iin aba gsteririz. Karlatmz problemlerin zmnde kendi-mize gre yntemler bulmaya alrz. Bu bilgiye ulama yollarnda kimi zaman nceki deneyimlerimizi iin iine katarz ya da bykan-nemizin ya da dedelerimizden rendiklerimizle durumu aklamaya ya da zmeye giriiriz. Bunlar yetersiz kald zaman daha profesyo-nel zmlemeler ierisine gireriz. Problemlere gvenilir zmlerin bulunabilmesi, her eyden nce, doru kararlarn alnabilmesine ise doru bilgilerin kullanlabilmesine baldr.1 Burada ise devreye bi-lim girmektedir.

Bilim bilmek istiyorum ile balar...nsanolu varoluundan bu yana doa-da olup bitenleri bilmek istemitir.

te, bilimin asl ura alan doadr. Ancak doa olaylar yalnzca fiziksel olgular deil, sosyolojik, psikolojik, ekonomik, kltrel vb. bilgi alanlarnn hepsi doa olaylardr.

Bilim akademisyenler tarafndan yaplan bir bydr...

Bireyin bilgiye ulama kaynaklar drt ekilde aklanabilir : (1) nceki uygulamalardan (gelenekler / emsal), (2) otorite figrleri, (3) kiinin kendi deneyimleri ve (4) bilimdir. ou problemlerin zm eski uy-gulamalara dayanr. Gemitekinden daha iyi bir beklentisi olmayan birisi iin, bu yolu izlemek daha kolaydr. Otorite figr, belli konu-larda karar verme yetkisi ya da yeterlii olduu kabul edilen kii ya da kurumdur. Ynetsel hiyerari, yallk, uzmanlk, bilgelik, kuvvet-lik, din duygusu ve eitli inanlar, belli kii ya da kurumlarn otorite figr olarak benimsenmesini salayabilir. Dier bir zm yntemi ise kiisel deneyimlerdir. Bireysel yaantlar da snrl olacandan dola-y her zaman yeterli olamayabilir. Bilime dayal problem zmenin en belirgin zellii, zmn genel, gvenilir ve insanlarca bilinen en ge-erli verilere dayal olmasdr. Bu yaklamda temel bilgi, tm insanl ortak rn olan bilimdir. Bu bilgi ise, ortaklaa benimsenen ltlere gre, gzlenebilir verilerden elde edilir2. Bilim evreni tanmak, gerei bulmaktr. Bilim evreni, toplumu ve insan aratrma konusu yapan


gzleme, deneye ve akla dayanarak sistematik bir yntemle elde edilen dorulanabilir bilgileri tanmlar. Bilim kavramnn anlamn akla-mak zere atlacak ilk adm bu kavramn terimsel kkne inmekte-dir. Bilim (science) szc, latince bilmek (scire) kknden tremi bir terimdir ve bilinen ey (scientia) veya bilgi anlamna gelir. Bilim olgular (gerekler) hakknda bilimsel yntemlerle elde edilmi do-rulanabilir bilgilerdir3. Daha ak bir ifade ile bilim, doada meydana gelen olaylarn nedenlerini, birbiriyle olan bantlarn bulan, onlar genelletiren, kuramsallatran ve bu kuramsal bilgi yardmyla sonra-dan meydana gelecek olaylarn nasl ve ne zaman meydana geleceini nceden saptayan entellektel bir uratr4.

Bilim, tarih almalar bilimsel gelimenin Dou ve Bat arasnda zik-zak izen bir etkinlik olarak varln srdrdn gstermektedir. nce Dou uygarlklarnda, Msr, Mezopotamya, Babil, Hint ve inde oluturulmu, daha sonra Grek Dnyasna gemi, gelime hzn kay-betmeye baladnda tekrar douya slam dnyasna, oradan da tek-rar Batya geerek varln srdrmtr5. Geni bir perspektif a-sndan bakldnda bilimin uzun ve etin geliiminde u drt aamay ayrt etmek mmkndr 6:

(1) Msr ve Mezopotamya uygarlklarna rastlayan empirik (grgsel) bilgi toplama aamas

(2) Eski Grekte evreni aklamaya ynelik aklc sistemlerinin kuruldu-u aama

(3) Orta alarn Yunan felsefesi ile dinsel dogmalar badatrma abas karsnda slam dnyasndaki bilimsel almalarn parlak baarlarn kapsayan aama

(4) Rnesans sonras gelimelerin yer ald modern bilim aamas

Bilimin levleri

Bilimin temel ilevleri anlama, aklama ve kontrol olarak ifade edilir7. Bilimin anlama ilevi, var olan durumun olduu gibi resmedilmesidir. Nedir? sorusunun cevabdr. rnein bir aratrmacnn snf ieri-sinde rencilerinin baarszlk nedenlerinin neler olduunu ortaya koymaya almas buna rnektir. Aklama ilevi ise, mevcut duru-mun ne olduu belirlendikten sonra bunun altnda yatan nedenlerin cevaplanmaya almasdr. Niin? sorusunun cevabdr. rnein renciler snf iinde istenmeyen davranlar sergilediklerinde, -retmenin Niin? sorusunu sorarak istenmeyen davranlarn ne-denlerini saptamas bilimin aklama ilevi ile ilikilidir.Tanmlama durumun ne olduunu ortaya koyarken, durumun altnda yatan ne-denlerin daha detaylandrma srecinde aklama ilevi devreye girer. Bilgi retme asndan bilimin en st ilevi aklamadr. En gelimi aklama da kuramdr. Bilim kuramlarla geliir. Kontrol ilevi ise

Sorgulanmam hayat yazmaya

demez.Sokrates


anlama ve aklama ilevleriyle retilen bilgilerin fiilen uygulamalara aktarlmas, doa ve toplum olaylarnn kontrol altna alnmasdr. r-nein ngilizceden Trkeye eviri yaplrken karlalan hatalar ve nedenlerini bilen bir ngilizce retmeninin, bir yntem gelitirerek bu olumsuzluu ortadan kaldrmas bilimin kontrol ilevi ile aklanr.

Bilimin zellikleri Nelerdir?

B

L

M

Bilim herkese gzlenebilir gereklere dayaldr.Olgusaldr.

Bir dizi olguyu belli bir sistem, btnlk iindeaklar.Sistemlidir.

Aklamalar akla uygundur.Aklcdr.

Tek tek olaylar aklayc deil, onlar da ierecekgenellemeler biimindedir.Genelleyicidir.

Her geliflmifllik aflamasnda yer ve zamana gredeiflmeyen trde iliflkileri ierir.Evrenseldir.

Bir birikimin sonucudur. Her yeni katk ncekilerlebtnleflerek geliflir.Birikimlidir.

Bilimin amalara ulaflabilmesi iin kaydedilmezorunluluu vardr.Kaytldr.

Mutlak doruluk ve yanlmazlk yerine, geree,geici dorular ile yaklaflmak vardr, sonulargeirlilik olasl yksek genellemelerdir.

Salam fakatgreli bir bilgidir.

ema 1.1. Bilimin zellikleri (Karasar, 2002).

Bilimin ilevleri ile ilgili olarak web sitemizi ziyaret ediniz.


Bilimde Psikoloji

Psikoloji bireysel davranlarn ve zihinsel srelerin bilimsel incelen-mesidir. Psikolojinin bilimsel ynnn olmas, psikoloji alan ierisin-de ele alnan ynn bilimsel yntemlerle beraber incelenmesidir. Psi-koloji bilimi, bireyin yalnzca gzlenebilir davranlarn deil ayn za-manda gzlenemeyen davranlarnn altnda yatan nedenleri de ara-trr. Bu balamda psikologlar, bireylerin olaylara ya da durumlara verdikleri tepkilerin altnda yatan nedenleri anlamaya alrlar. Psiko-loji gnlk yaammz ierisinde merak ettiimiz pek ok soruya cevap arar.

Neden baz insanlar sosyal ortamlarda kendilerinidaha rahat ifade edebilirlerken, neden bazlar daha sessiz, ie kapank davranmaktadr?

ocuklukdnemindesreklicezalandrcbirortam-da byyen bir ocuun bugnk davranlarn an-layabilir miyiz?

Kayglandmzda, terlememiz, kalp atlarmznhzlanmasna m neden olur?

Hangidavrannnormaldsaylacananaslka-rar verilir?

Davranlarmznnekadarkaltsaldr?

Davranlarmzbizmibelirleriz?Yoksabizidavra-nlarmz m belirler?

MODERN PSKOLOJ TARHNDE DNCE EKOLLER

Psikoloji gnmzde var olan tm disiplinlerin en eskilerinden biri-dir. Psikolojinin en eski disiplinlerden olduu kadar, en yenilerden biri olduu da unutulmamaldr. 19. yzyl psikologlarndan Ebbinghaus (1908/1973) psikolojinin gemiinin uzun, tarihinin ksa olmas ek-lindeki ifadesi de bunu da vurgulamaktadr. Gerekte psikolojinin zi-hinsel temelleri ok eskilere dayanmakla birlikte, onun modern ekli ve gelenei 100 yan sadece biraz stndedir. Modern psikolojinin 100. ya 1979 ylnda kutlanmtr. Modern psikolojiyi nceki al-malardan ayran temel fark, insan doasna ilikin sorduu sorulardan ziyade bu sorulara cevap ararken kulland metotlardr. Eski felsefeyi modern psikolojiden ayran ve psikolojinin ayr bir disiplin olarak or-taya kn belirleyen, kabul edilen yaklamlar ve kullanlan teknik-lerdir8.

Psikoloji, bamsz bir bilim dal olmadan nce felsefe, fizik ve fizyolo-ji almalarnn iinde yer almaktayd. Sokrates, Aristotelesin dn-

Psikolojinin gemii uzun, tarihi ksadr.

(Ebbinghaus)


celeri bugn psikoloji biliminin felsefi ynden aklanmasna nemli katklar salamlardr. Psikoloji tarihi Wundtun psikoloji laborotuva-r kurmasyla balamtr. Wundt, iebak yntemiyle zihinsel sre-leri incelemeye balamtr. rnein mzik dinleyen bir kimseden al-glad mzii paralara ayrmasn ister. Mzik kii tarafndan anla-mna, melodisine ve neleri artrdna gre zihinde analiz edilir. Wundtun almalarna katlacak denekler, bu tr deneyler iin nce-den eitilmitir. Bylece denek sistematik ve ak duyumlar hakknda bilgi verir. Wundtun yntemi, bir fiziksel uyarcnn ynnn sistemli olarak deitirilmesiyle bilinli farknda olmann nasl deitiini gs-termeye ilikin olacak ekilde dzenlenmitir.9

Psikolojinin ayr bir bilim dal olmaya balamasndan itibaren 1883te ilk olarak John Hopkins niversitesi ile Kuzey Amerikadaki niver-sitelerde psikoloji laboratuvarlar kurulmaya balamtr. Bu psikoloji laboratuvarlar genellikle Wundtun etkisi ile kurulmutur. rnein Edward Titchener, Wundt ile almasndan sonra 1892de Cornell niversitesinde bir laboratuvar amtr. Ayn yllarda Harward ni-versitesinde ila, edebiyat ve din konularna ilgi duyan gen felsefe profesr William James, The Principles of Psychology (1890-1950) adnda iki ciltlik bir eser ortaya koymutur. Bu eser bir ok uzman ta-rafndan psikolojinin en nemli eseri olarak grlmektedir.10

Wilhelm Wundt: 1879'da Leipzig Almanya'da ilk deneysel psikoloji laboratuvarn kurmutur. Duyum, alg, zihinsel sreler zerine odaklanmtr. Wundt, Liepzig'de psikoloji laboratuvarn kurduktan sonra psikoloji dalndaki ilk yksek lisans rencilerini semitir.2


Psikoloji bilimi ilk kt yllarda davrann altnda yatan mekaniz-malar yapsalclk ve ilevselcilie dayal olarak aklanmaya allyor-du. Yapsalclk, tm insan zihin deneyiminin temel birimlerinin kom-binasyonu ile anlalabileceini savunur. Bu yaklamn amac insan zihninin yapsn, onun duyu gibi zelliklerini analiz ederek anlamak-tr. levcilik ise, organizmalarn evreye uyumunu ve etkili bir ekilde yaamlarna devam edebilmelerini salayan renilmi alkanlklar-na byk nem vermitir.11

PSKOLOJDE ADA YAKLAIMLAR

Bireyin davrannn altnda yatan temel mekanizmalarn aklanma-sna psikologlar farkl ekillerde yaklarlar.

Psikoanalitik YaklamPsikanalitik yaklam 19.yzyln sonlar 20.yzyln balarnda Sig-mund Freud tarafndan ne srlmtr. Bireylerin davranlarnn altnda yatan nedenleri bilinalt srelerle aklamaya alr. Bilin bizim farknda olduumuz duygu ve dncelerimiz iken, bilind farknda olmadmz duygu ve dncelerimizdir ve her istediimiz zaman ulaamayz. Psikanalitik yaklam, bu bilind srelere ula-maya alr. Bu balamda bireyin davrannda igdler hakimdir. Freuda gre igdler, varln daha nceki durumu yeniden olu-turmaya alan, yaamdan gelen bir ynelimdir. Hepimiz doutan cinsellik ve saldrganlk gdleriyle dnyaya gelmiizdir. Freud ayn zamanda ocukluk dnemindeki yaantlarmzn ve atmalarmzn anlalmasnn nemi zerine durmutur nk Freud kiilii anlama-ya alrken ocukluk dnemimizdeki yaantlarmzn anlalmas gerektiini vurgular.


Davran YaklamDavranc bak as John B. Watson tarafndan ortaya konulmutur. Organizmada evre-uyaran ilikisi nemlidir. Bireyin gzlenebilir dav-ranlar zerinde odaklanmlardr. Davranlar bu balamda bire-yin isel fonksiyonlarna bakarak deil, davranlarna bakarak ince-lerler. Davranlara uyaran-tepki psikologlar da denir. Davranlar d evreden gelip organizmay etkileyen uyarclar, dl ve cezalar, dl ve ceza sonunda meydana gelen tepkileri incelemeyi amalam-lardr. Dier davran yaklamclar ise Ivan Pavlov ve B. F. Skinnerdr.

Bilisel YaklamBilisel yaklamclar, bireylerin davranlarn zihinsel srelerle ak-lamaya alr. Bilisel psikologlar, bireylerin evresindeki durumlar / olaylar nasl yorumladklaryla ilgilenirler. Bu balamda bilisel yak-lamclar kiilik farkllklarn da insanlarn bilgi ileme srecindeki farkllklardan kaynaklandn belirtmilerdir. Bilisel bak asna gre dnceler, hem yaplan davranlarn nedenleri hem de ayn zamanda sonulardr. Bu durumda kii geree subjektif bir ekilde yaklam olur. nsan pasif bir varlk olarak deil, anlamlandran aktif bir sistem olarak grrler.

Hmanist YaklamBireyin davrannn altnda yatan nedenleri anlamak iin onun znel dnyasn anlamak gerektii zerinde dururlar. Birey durumlar, dn-yay nasl alglyor? Sahip olunan kiisel alg bireyin davrann nasl aklar? Abraham Maslow ve Carl Rogers tarafndan ne srlmtr. Ayn zamanda bireylerin davranlarnda kiisel seimlerin ve sorum-luluun nemi vurgulanr. Bu yaklama gre, birey kendi potansi-yelini ortaya koyma ve kendini gerekletirme iin aba gsterdiini belirtilir.

Nrobiyolojik YaklamNrobiyolojik yaklam, eylemlerimizi genler ile beyin ve sinir siste-minde oluan olaylarla ilikilendirir. Bu yaklama gre her davrann temelinde karmak sinirsel sreler yer almaktadr. Beyinde oluan sinirsel sreler belirli bir dzen izleyerek kaslara geer ve gzlenebi-len davranlar halinde da yansr.


PSKOLOJDE SPESFK ALANLARDavrann ve zihinsel srelerin bilimsel olarak aratrlmasn konu edinen psikoloji bilimi kendi iinde baz alanlara ayrlr. Bu alanlarn her birinde davran farkl bir biimde incelenir. Bu dallar ayn zaman-da birer uzmanlk alandr. Aada psikolojinin alt dallarndan bazla-r aklanmtr.

Tablo 1.1. Psikolojinin Alt Dallar

Klinik ve Danmanlk Psikolojisi

Klinik psikoloji bireyin zihinsel, davransal ve duygusal bozukluklarn inceleyerek evresiyle daha uyumlu bir iliki kurmasn salamaktr. Danmanlk psikolojisi ise, bireylerin, psikolojik bir patoloji durumunu kapsamayan tm dier sorunlaryla (rnein akademik, mesleki sorunlar gibi) ba etme aamalarnda onlara yardmc olur.

Deneysel Psikoloji Davranlarn altnda yatan sreleri aklamak amacyla laboratuvar ortamnda duyum, alg, renme, hafza, gd vb. psikolojik durumlarn fizyolojik temellerini ortaya karmay konu edinen psikoloji daldr.

rgt ve Endstri Psikolojisi rgt ve endstri psikolojisi, uygun ilere uygun kiilerin seilmesini; i yerinde alanlarn ayn zamanda i verenlerin verimini arttrmada ve daha retken olmalarnda motivasyon salamaya dnk almalar kapsar.

Geliim Psikolojisi Farkl geliim dnemleriyle (bebeklik, ocukluk, ergenlik, gen yetikinlik, yetikinlik, yallk) davranlarn altnda yatan nedenleri anlamaya alr. Yani bireyin kronolojik yayla davran arasndaki ilikiyi inceler.

Sosyal Psikoloji Bireyi iinde bulunduu kltrel balamda toplum arasndaki sosyal iliki srelerini (tutum, sosyal alg, uyma, itaat etme, ikna etme, normlar, n-yarg, grup sreci) anlamaya dnk olarak zerinde alrlar.

Eitim Psikolojisi Geliim ve renme psikolojisi bulgularndan hareketle eitim ve retim nasl gerekletiini aratran bilim daldr.

Fizyolojik Psikoloji nsann anatomik yaps, sinir sistemi, duyu organlar, salg bezleri vb. fizyolojik olaylarn davranlarla ilikisini aratran psikoloji daldr.

Psikometrik Psikoloji Davranlarn llmesi ve deerlendirilmesi, istatistik yntemlerin psikolojiye uygulanmas, davrann aklanmas ve yorumlanmasnda yararlanlabilecek matematiksel modellerin gelitirilmesi ile ilgili bir bilim daldr.

evre Psikolojisi Fiziksel evre deikenlerinin (grlt, hava kirlilii, kalabalk, scak ve souk) ve evre zelliklerinin (kat dzenleri, binalarn bykl ve yerleimi, doaya yaknlk) insan davran zerindeki etkisini inceler.

Salk Psikolojisi Hastalklar nleme, sal koruma, tedavi ncesi ve sonras psikolojik durum, gibi konular inceler.

Spor Psikolojisi Psikolojinin spor ve egzersiz srasnda performans etkileyen psikolojik/zihinsel faktrleri aratrr ve bulgular bireysel ve takm performansn arttrmakta kullanr.

Din Psikolojisi Dinsel yaant ve rgtl dinsel davranlar bilimsel olarak inceleyen, dinin davranlar zerindeki etkisini aratran, kiisel dini yaantlar ile ruh sal, genel iyilik hali ve fiziksel salk arasndaki ilikileri inceler.

Adli Psikoloji Psikolojik bilgi ve tekniklerin yasal alanda uygulanmasyla oluan psikolojinin alt daldr. Sorgulama yntemleri, su tespiti, su ve sulu psikolojisi, tankln deerlendirilmesi, slah merkezlerinde tedavi, evlatlk edinme, ocuk sulular, uyuturucu kullanm, gruplar aras atma gibi konularla ilgilenir.

Kiilik Psikolojisi Kiiliin oluumu, geliimi, llmesi ve kiilikle ilgili bireysel ayrlklar incelenir. Bireylerin pratik amalarla snflandrlmas ve her bireyin kendine zg niteliklerinin incelenmesi bu psikologlarn ilgi alanlarna girmektedir.


ETM PSKOLOJS

Eitim psikolojisi retmenin renciye ulamasnda bir ama mdr yoksa bir ara mdr?

Eitim, bireyin davranlarnda kendi yaants yoluyla kastl olarak istendik ve kalc deime meydana getirme sreci olduuna gre, eitimin stnde alt malzeme insandr. Bir retmenin hedefi yalnzca bilgi ykleyerek bir renciyi tam olarak yetitirmek deil-dir. retmenin renciyi bilgiyle tantrabilmesi iin ncelikli olarak onu tanmas gerekmektedir. rencinin iinde bulunduu geliimsel zelliklerini ve ihtiyalarn bilmeli ki renci iin doru kararlar ve-rebilsin. Doru kararlar verebilsin ki, renciyi bilgiyle tantrabilsin. te, eitim psikolojisi bu balamda renciye ulaabilmede en gzel, en nemli, en gl aratr.

Eitimde verimin en st dzeye ulamas iin retmen nasl yetiti-rilmeli, retim program gerek ierik, gerek biim olarak nasl dzen-lenmeli, snf ortamn etkileyen deikenleri nasl deerlendirmeli gibi sorular, okul ve eitim psikolojinin ilgilendii konulardr. Eitim psikolojisi renme ve retim ile bunlara ilikin faktrlerin incelendi-i bir alandr.

Eitim Psikolojisi bilmekle kazandklarmz yledir:12

- Eitim psikolojisi rencilerin anaokulundan retim yllarnn sonlarna kadar ne tr deiimlere sahip olduklarn anlamamza yardmc olur.

- rencilerin zihinsel olarak bilgiyi nasl kazandklarn, nasl ile-diklerini ve nasl srelendirdiklerini anlamamza katk salar.

- rencilerin hangi bilgileri hangi yata kazanabileceklerinin ve bu bilgilerin en verimli olarak hangi ortamlarda kullanlabileceinin bilgisini sunar.


- Eitim psikolojisi kapsamnda ele alnan davran, bilisel ve sos-yal renme yaklamlar, akademik ve sosyal becerilerin geliimiy-le renme sreleri hakknda kapsaml ipular verir.

- retmen retir, renci renir. dncesini ok boyutlu sor-gular.

- rencilerin renme ncesi ve sonras neleri bildiklerini lebile-cek teknikleri retir.

inde yaadmz a yani 21. yy. pek ok deiimi de beraber getir-mitir. nsanolunun yapabildikleri farkllam, beklentiler artmtr. Kukusuz ki, bunun en nemli yansmasn eitim alan ierisinde g-rebiliriz. Bu durumdaki gelimelere ayak uydurabilme; retmenlerin yeni tutum ve becerilere sahip olmasn beraber getirmitir. Artk s-nflara girdiinde retmen kara tahtayla deil akll tahtalarla kar karya, karsnda sorup sorgulayan, eletiren, dnebilen renciy-le kar karya. Bundan dolaydr ki iyi bir retmenin zellikleri yle sralanabilir:

1- Alan bilgisine sahip olmadr. Bir retmenin sahip olduu alan bil-gisi ve becerisi retim srecinde ok nemlidir. Yeterli bir alan bilgisine sahip olmayan bir retmenin renciye bilgi aktarm ve paylam da yeterli olmayacaktr.

2- Etkili retim becerilerine sahip olmaldr. Bir retmenin renci-lerinin neleri renmesini istemesi ve rencileri gerekte neleri rendii arasndaki balantya retim ya da pedagoji denilmek-tedir. 4 Etkili retim ilkelerini bilmek ve bunlar uygulayabilmek nemlidir.

3- yi bir retmen rencisinden beklentisinde gereki olmadr.yi bir retmenin rencisinden bekledii ktlar, nceden belirler. By-lelikle rencinin ktlarna bakp, renciyi deerlendirebilir. Ya-pc bir deerlendirme, geribildirim rencide istenilen hedeflere ulamada yardmc olur.

4- Etkili iletiim becerilerini kullanmaldr. yi bir retmen snf ieri-sinde etkili szel ve szel olmayan iletiim becerilerini kullanr. yi bir dinleyicidir retmen. Gerekten empatik tutum ve tonda rencisini anlar ve tepki verir. rencisini motive eder, renciyi


deerlendirmesinde pozitiftir. Olumlu geribildirimiyle rencisiy-le etili bir iletiim kurar. Snf ortamnda etkili iletiim becerileri-ni kullanarak olumlu bir atmosfer oluturur. Sosyal ve insancldr retmen.

5- retmen iyi bir modeldir. yi bir retmen rencilerine model olandr. Gerek bilgi ve donanmyla, gerekse sahip olduu kiisel sosyal becerileriyle renci iin bir modeldir.

6- yi bir psikoloji bilgisine sahip olmaldr. yi bir retmen, rencisi-ni tanmak, bilmek ister. Sahip olduu geliim zelliklerini billir, bireysel farkllklara dikkat eder. rencisinin ilgi ve yetenekleri-ni bilir, rencisinin gsz baarsz olduu ynlere odaklanarak deil, baarabildii gl ynleri zerine odaklanarak rencisini baaryla tantrr.

ARATIRMA VE ETM PSKOLOJS

Psikoloji alan ierisindeki aratrmalar zihinsel ve davransal s-relerin altnda yatan temel mekanizmalara ilikin bilgi verir. Eitim psikolojisinin bilimsel yn, eitim alan ierisinde yaplan psikolojik sonularn bilimsel yntemler araclyla yaplmasdr. Bilimsel bilgi-ye ulamada izlenen dzenli ve sistemli yola bilimsel yntem denir. Aratrmann hedefi davran tanmlamak, aklama, tahmin etmek ve kontrol etmektir. Psikoloji alan ierisindeki aratrmalar nceden planlanmtr. Eitim psikolojisi ierisindeki aratrmalar retmen-lerin snf ierisinde daha etkili uygulamalar iin yardmc olur. Ayn zamanda bu alan ierisinde yaplan aratrmalar uygulanan program-larn etkililii konusunda bulgular verir.

Betimleyici Yntemler Tarama Gzlem Grflme Vaka incelemesi

Psikolojide KullanlanArafltrma Yntemleri

Deneysel Yntemler

statistiksel Yntemler Korelasyon

Betimsel Yntem

Betimsel yntemde ama var olan durumun olduu gibi resmedilmesi-dir. Betimsel yntemde aratrmac tarama, gzlem, grme ve vaka


inceleme tekniklerini kullanarak daha nceden belirledii aratrma grubu zerinde durumu ya da olay tanmlar. imdi bu tekniklerin k-saca neler olduuna bakalm:

a) Tarama Teknii: Aratrmacnn kendisini rahatsz eden problem durumunu, belirledii aratrma grubu zerinde ayrntl bir ekilde tanmlamasdr. rnein ortaokul rencilerin internet kullanmlar ile kiiler aras becerileri arasndaki ilikiyi aratrmak isteyen bir aratr-mac bu teknii kullanr. Bu teknii kullanrken aratrmac leklerden, testlerden, anketlerden yararlanr.

Testler / Anketler, bireyin birden fazla zellii hakknda eitli madde trleriyle bilgi toplamak amacyla kullanlan yaplandrlm bir ara-tr. Anketlerle bireylerin u zelliklerine ilikin bilgi toplanr13: Bireylerindemografikzellikleriveyaamardalanlargibidei-

tirilemez olgular: Ya, gelir-eitim dzeyi, doum yeri, etnik veya ulusal bilgiler gibi.

Bireylerin iindebulunduklardurumdaherhangibir eye ilikintutumlar, dnceleri, niyetleri, beklentileri ve arzular.

Bireylerinyaamaktaolduklaretkinliklerevealkanlklarailikindavransal bildirimler.

b) Gzlem: Aratrmada ihtiya duyulan verilerin insan, toplum ya da doa gibi belli hedeflere odaklanlarak plak gzle ya da bir ara kulla-nlarak izlenmesi suretiyle toplanmas sreci olarak tanmlanr.14 Bir rencinin bir ders boyunca ka kez parmak kaldrd motor hareket-lere, bir rencinin arkadalarna bir teneffs boyunca ka kez hakaret ettii ya da teekkr ettii szel davranlara, bir kiinin korku ya da sevin durumundaki gz bebekleri, kalp atm hz gibi fizyolojik tep-kilere; bir grme srasnda grmecinin ka kez duraksad hm dedii gibi tepkilere gzleme rnek olarak verilebilir.15

Gzlem ortamnn deimesine gre doal gzlem ve denetimli gz-lem, aratrmacnn katlmna gre katlml gzlem ve katlmsz gz-lem, gzlemin sresine gre de srekli ve aralkl olmak zere gruplan-drlmaktadr.16

Doal gzlem, bireylerin yaadklar ortamlarda-ki gzlemler iken denetimli gzlem aratrmacnn amacna bal olarak, ortamda dzenlemeler yapla-rak yaplan gzlemdir. rencilerin teneffste dav-ranlarn gzlemlemek doal gzleme rnek olarak verilebilir. Bunun yan sra ocuklarn oyun alanla-rnda eitli oyuncaklar koyarak, hangi cinsiyetin ne tr oyuncaklar daha fazla tercih ettiklerinin gz-lenmesi denetimli gzlemdir.


Katlml gzlem, birincisi aratrmacnn kimliinin ak olduu du-rumdur. Bu tr durumlarda gzlenenler gzlendiklerini bilirler. kin-cisi ise, aratrmacnn ortamda olmasna ramen, kimliinin gizli ol-duu durumdur. Bu tr gzlemler daha iyi sonular verirler. Katlmsz gzlemde ise, aratrmac ortamda yoktur ve aratrmacnn varl bi-linir veya bilinmez.

Gzlem sresine gre, bir davran bandan sonuna kadar (srekli) veya belirli zaman dilimlerinde (aralkl) olmak zere iki ekilde gz-lemlenebilir. Hangisinin tercih edilecei amaca ve davrann nitelii-ne baldr.

c) Grme: Aratrmada cevab aranlan sorular erevesinde ilgili kiilerden veri toplama ekli olarak ifade edilebilir. Grme, olduka esnek bir aratrma aracdr. Bu ara, aratrma srecinin her basama-nda kullanlabilir.17 rnein

- Hipotez retmek veya daha detayl bir aratr-macnn balang aamasnda,

- Dier veri toplama aralarnn pilot uygulama-larnda veya dorulanmasnda,

- Temel veri toplama arac olarak ve

- Verilerden elde edilen karmlarn doruluu-nun ve temsil edilebilirliinin kontrolnde yer alabilir.

d) Vaka ncelemesi : Vaka incelemesi yntemi, bireyin gemii, ailesi ve yakn evresindekilerle ilikileri, sorunlar konularnda derinleme-sine bilgi toplanmasdr. Vaka incelemesinde test ve eitli test d teknikler kullanlarak birey hakknda ok eitli bilgiler toplanr; ama bireyin sorunun nedenlerini ve uygun tedavi yntemlerini saptamak, bireyin sorununu iyiletirici nlemler almaktr. rnein snf orta-mnda baarsz olan bir rencinin, sahip olduu demografik zel-likler, aile ilikileri,fizyolojik ve psikolojik gemii, uan ki okuldaki durumu ve ilikileri hakknda detayl bilgi alnr.

Deneysel YntemlerDeneysel yntemler, deikenler arasndaki neden-sonu ilikilerini ortaya koymak amacyla aratrmacnn uygun laboratuvar koullarn-da uygulad yntemdir. Deneysel yntemde iki tr deiken vardr: Baml ve bamsz deiken. Bamsz deiken, bir aratrmada et-kisi incelenen zelliktir. Neden-sonu ilikisinde neden durumun-dadr. Baml deiken ise, bir aratrmada bamsz deikene bal olarak deien zelliktir. Neden-sonu ilikisinde sonu anlamna gelir. rnein ocuklarn televizyonda iddet grntlerini sklkla grmelerinin onlarn saldrgan davranlarn artrd hipotezi test edilecekse: Bamsz deiken televizyondaki iddet grntleri; ba-ml deiken ocuklarn saldrgan davranlar olur. Deneysel yn-temde ayrca bir veya daha fazla deney grubu ile bir ya da daha fazla kontrol grubu yer alr. Deney grubu, bamsz deikende yaplan de-

ETM PSKOLOJS18

iimin uyguland gruptur. Kontrol grubu ise bamsz deikende yaplan deiimin uygulanmad gruptur ve deneysel grupla karla-trmak iin kullanlr. rnein televizyondaki iddet grntlerinin ocuklarn saldrgan davranlar zerindeki etkisinin incelendii bir aratrmada; deney grubundaki ocuklara iddet ierikli filmler izleti-lir, kontrol grubundaki ocuklara ise hibir ilem yaplmaz. Daha son-ra her iki grubun saldrgan davranlarnn iddeti karlatrlr.

statistiksel Yntem / Korelasyon: Eitim psikolojisi ierisinde en sk kullanlan aratrma yntemidir. Bu alan ierisinde rencilerin var olan duruma ilikilerin ne olduu, nasl olduu belirlenmeye a-llr. Yaplan ilikisel aratrmalarn sonular retmenlerin ren-cilerinin istenilen amalara ulamasnda nemlidir. Bu srete dei-kenler nemlidir. Deiken, bir durumdan dier duruma gre farkllk gsteren zelliklerdir. Deikenler arasndaki iliki negatif, pozitif ya da iliki olmayabilir. Ayrca bu iliki +1 ile 1 arasnda deer almakta-dr. Pozitif iliki, bir deiken artarken dierinin de artmas demektir. rnein rencinin sahip olduu z gven arttka baars da arta-caktr. Negatif iliki ise, bir deiken artarken dierinin azalmasdr. rnein rencinin benlik saygs arttka akademi erteleme davran azalacaktr. ki deiken arasndaki ilikinin olmamas ise, o deiken-ler arasnda bir etkileimin olmadn gsterir. rnein rencinin ayakkab numarasyla zek dzeyi arasnda ilikinin olmamas gibi.

BLM ZETBLM ve PSKOLOJ

Kavram lgili konular Temel zellikleri

BLM Bilim

Bilimin levleri

Bilimin zellikleri

Bilim olgular (gerekler) hakknda bilimsel yntem-lerle elde edilmi dorulanabilir bilgilerdir

Bilimin anlama, aklama ve kontrol ilevi vardr.

Olgusaldr, sistemlidir, aklcdr, genelleyicidir, evren-seldir, birikimlidir, kaytldr salam fakat greli bir bilgidir.

PSKOLOJ Psikoloji

Psikolojide ada Yaklamlar

Psikolojinin Alt Dallar

Eitim Psikolojisi

Psikolojide Kullanlan Aratrma Yntemleri

Psikoloji bireysel davranlarn ve zihinsel srelerin bilimsel incelenmesidir.

Psikanalitik, davranc, hmanistik, nrobiyolojik ve bilisel yaklam

Danmanlk / klinik psikoloji, sosyal psikoloji, evre psikolojisi, deneysel psikoloji, rgt ve endstri psi-kolojisi, geliim psikolojisi, eitim psikolojisi, fizyolo-jik psikoloji, psikometrik psikoloji, salk psikolojisi, spor psikolojisi, din psikolojisi, adli psikoloji, kiilik psikolojisi.

renme ve retim ile bunlara ilikin faktrlerin in-celendii bir alandr.

1-Betimleyici Yntemler (Tarama, Gzlem, Grme, Vaka), Deneysel Yntemler ve statistiksel Yntem (korelasyon)


BLM LE LGL UYGULAMALAR 1. Gnlk yaantnzla bilim arasnda nasl bir ba kurarsnz?

2. Psikoloji bilimi evremizde olup bitenleri nasl aklar?

3. Snf ynetiminde retmen eitim psikolojisinden nasl yarar-lanr? Bir rnekle ele alnz.

4. Bu zamana kadar en iyi retmeniniz kimdi, bir dnn? Onu en iyi yapan zellikler neydi? Tartnz.

KTAP NERLER1. Benson, N. C. (2012). Psikoloji. Zihin ve Davranlarmz Anla-

mak in. NTV Yaynlar.

2. Boese, A. (2011). Kafas Gzel Filler ve En Acayip Deneyler. s-tanbul: Grer Yaynlar.

3. Boese, A. (2012). Psikonevrotik Atomik Keiler. stanbul: Grer Yaynlar.

4. Diamond, J. (2006). Tfek, Mikrop ve elik (ev.lker nce).Ankara: Tbitak Yaynevi

5. Fox, D., Prilleltensky & Au

eğitim psikolojisiegitimpsikolojisi.kitabi.gen.tr/wp-content/uploads/2015/12/... · ahlak...

Documents