egd z`i d`¨vy`^ - gandalf.com.pl fileegd_z`i d`¨vy`^

SPIS TREÂCI

WST¢P ........................................................................................................................................ XI

JAK TO ZAPISAå? ORTOGRAFIA I INTERPUNKCJA ................................................ 1

PODSTAWOWE REGU Y̧ ORTOGRAFII ................................................................................... 1 I. Kiedy u˝ywaç wielkich, a kiedy ma∏ych liter na poczàtku wyrazu lub grupy wyrazów, tworzàcych nazw´ .................................................................................................................. 2 II. Jak zapisywaç nazwiska obce ............................................................................................. 13 III. Jak pisaç skróty.................................................................................................................... 16 IV. Zasady pisowni ∏àcznej, rozdzielnej i pisowni z ∏àcznikiem, czyli kiedy mamy do czynienia z jednym wyrazem ortograicznym, a kiedy z po∏àczeniem wyrazów ......... 18 1. Partyku∏y, czàstki i inne drobiazgi j´zykowe .................................................................... 18 1.1. nie ........................................................................................................................... 18 1.2. by(bym,byÊ,by,byÊmy,byÊcie) .......................................................................... 22 1.3. ̋ e ............................................................................................................................ 24 1.4. li .............................................................................................................................. 24 1.5. Inne czàstki i partyku∏y .......................................................................................... 25 1.6. Koƒcówki i czàstki o ich funkcji ............................................................................. 25 1.7. Czàstki obce ........................................................................................................... 26 2. Pisownia liczebników ....................................................................................................... 29 2.1. Liczebnik pó∏ .......................................................................................................... 29 2.2. Liczebnik çwierç ..................................................................................................... 30 2.3. Liczebniki z∏o˝one i wyrazy od nich pochodne .................................................... 31 3. Pisownia ciàgów sk∏adajàcych si´ z wyrazów pe∏noznacznych .................................... 32 V. Jakich liter lub po∏àczeƒ literowych u˝ywaç przy zapisywaniu poszczególnych wyrazów i ich form .............................................................................................................. 35 1. Zasady u˝ywania litery ˝ i po∏àczenia literowego (dwuznaku) rz ................................... 35 2. Zasada u˝ywania dwuznaku ch i litery h ......................................................................... 39 3. Zasady pisowni u i ó ........................................................................................................ 39 4. Ortograia polska wobec zjawiska upodobnieƒ g∏oskowych ......................................... 41 4.1. Pisownia przedrostków zakoƒczonych spó∏g∏oskà .............................................. 41 4.2. Pisownia pewnych zakoƒczeƒ form s∏owotwórczych ze wzgl´du na zachodzàce w nich ubezdêwi´cznienie ............................................................ 41

ZASADY U˚YWANIA ZNAKÓW PRZESTANKOWYCH, CZYLI INTERPUNKCYJNYCH .....................................................................................................43 I. Kiedy stawiamy przecinek, a kiedy go nie stawiamy ......................................................... 43 1. Przecinek w zdaniu z∏o˝onym .......................................................................................... 44 2. Przecinek w zdaniu pojedynczym ................................................................................... 45 II. Co nale˝y wyodr´bniç dwukropkiem .................................................................................. 48 III. Jak nie nadu˝ywaç cudzys∏owu ......................................................................................... 49 IV. Interpunkcyjne u˝ycie kropki .............................................................................................. 50

V

CO I JAK ODMIENIAMY .................................................................................................... 53

FLEKSJA ...................................................................................................................................... 53

ODMIANA RZECZOWNIKÓW POSPOLITYCH ...................................................................... 55

I. Ustalanie postaci mianownikowej rzeczowników: ich formy i rodzaju gramatycznego . 55 1. Ustalanie rodzaju gramatycznego wyrazu ..................................................................... 55 1.1. Poprawny jest tylko jeden rodzaj gramatyczny ................................................... 55 1.2. Poprawne sà oba rodzaje gramatyczne przy poszczególnych wyrazach ........... 56 1.3. Poprawne sà oba rodzaje gramatyczne przy ca∏ych seriach wyrazów okreÊlonego typu ................................................................................................... 58 1.4. Rodzaj gramatyczny rzeczownika zale˝y od znaczenia przy poszczególnych wyrazach ................................................................................................................. 58 2. Ustalanie postaci mianownika liczby pojedynczej ......................................................... 59 2.1. Poprawna jest tylko jedna postaç mianownika liczby pojedynczej ..................... 59 2.2. Poprawne sà dwie postaci mianownika liczby pojedynczej bez ró˝nicy znaczenia ................................................................................................................ 61 II. Wybór odpowiedniej koƒcówki dla rzeczownika w przypadkach innych ni˝ mianownik 61 1. K∏opoty z doborem koƒcówek przy odmienianiu rzeczowników rodzajów m´skich .. 61 1.1. Koƒcówka -a czy -u w dope∏niaczu liczby pojedynczej rzeczowników rodzajów m´skich .................................................................................................. 64 1.2. Koƒcówka -owiczy -u w celowniku liczby pojedynczej rzeczowników rodzajów m´skich .................................................................................................. 64 1.3. Forma biernika liczby pojedynczej rzeczowników m´skonie˝ywotnych ............ 65 1.4. Forma mianownika liczby mnogiej niektórych typów rzeczowników majàcych rodzaje m´skie w liczbie pojedynczej ................................................. 69 1.5. Forma dope∏niacza liczby mnogiej rzeczowników majàcych rodzaje m´skie w liczbie pojedynczej ................................................................................ 71 1.6. Forma narz´dnika liczby mnogiej ........................................................................ 76 2. K∏opoty z doborem koƒcówek przy odmianie rzeczowników rodzaju ˝eƒskiego ........ 76 2.1. Dobór koƒcówki w dope∏niaczu liczby pojedynczej niektórych typów rzeczowników ˝eƒskich ........................................................................................ 77 2.2. Forma mianownika liczby mnogiej niektórych typów rzeczowników ˝eƒskich . 78 2.3. Forma dope∏niacza liczby mnogiej niektórych typów rzeczowników ˝eƒskich . 78 3. K∏opoty z odmianà rzeczowników rodzaju nijakiego ..................................................... 80 3.1. Dobór koƒcówki miejscownika liczby niektórych grup rzeczowników rodzaju nijakiego ................................................................................................... 80 3.2 Dobór koƒcówki dope∏niacza liczby mnogiej niektórych grup rzeczowników rodzaju nijakiego .................................................................................................... 80 3.3. K∏opoty z odmianà niektórych zapo˝yczonych rzeczowników rodzaju nijakiego, zakoƒczonych na -o ............................................................................. 81 3.4. K∏opoty z odmianà rzeczowników typu êrebi´ i znami´ ..................................... 82 4. Wymiany g∏osek w temacie wyrazów w odmianie rzeczowników ............................... 83 4.1. Wymiany ó : o, à : ´ ............................................................................................ 83 4.2. E ruchome w odmianie wyrazów ........................................................................ 84 4.3. Wymiany a : e, o : e lub ó : e w miejscowniku liczby pojedynczej ................... 84

Spis treÊci

VI

Spis treÊci

4.4. Wymiana g∏osek w celowniku i miejscowniku rzeczowników ˝eƒskich zakoƒczonych na -cha, -ha ................................................................................... 85 5. Rzeczowniki odmieniajàce si´ nietypowo ..................................................................... 85 6. Rzeczowniki cz´Êciowo odmienne i nieodmienne ......................................................... 86 ODMIANA PRZYMIOTNIKÓW ................................................................................................. 88 I. Forma m´skoosobowa niektórych przymiotników ............................................................ 88 II. Czy stopniowaç przymiotniki, a jeÊli tak - to jak to robiç .................................................. 89 ODMIANA LICZEBNIKÓW I ICH U˚YCIE W ZDANIU.......................................................... 91 I. Liczebniki g∏ówne ............................................................................................................... 91 1. Jak odmieniaç liczebnikdwa i wyrazy oba, obydwaw ró˝nych formach rodzajowych 91 2. Czy odmieniaç wszystkie cz∏ony liczebników wielocz∏onowych (wielowyrazowych) . 92 3. Jakà form´ orzeczenia dobieraç do liczebników g∏ównych .......................................... 93 4. Jakà form´ przyjmujà wyrazy okreÊlajàce liczebniki g∏ówne ........................................ 94 II. Liczebniki zbiorowe ............................................................................................................ 94 1. Kiedy u˝ywaç liczebników zbiorowych .......................................................................... 94 2. Jakà postaç majà liczebniki zbiorowe dwucz∏onowe ..................................................... 95 3. Jak odmieniaç liczebniki zbiorowe ∏àcznie z innymi wyrazami i jakà dobieraç do nich form´ orzeczenia ............................................................................................... 95 4. Jak ∏àczyç wyrazy obojei obydwoje z zaimkami, rzeczownikami i z czasownikami ... 96 III. Liczebniki u∏amkowe ........................................................................................................... 97 1. Zwiàzki liczebnikapó∏ z innymi wyrazami ..................................................................... 97 2. Zwiàzki liczebnika pó∏tora z innymi wyrazami ................................................................ 98 IV. Liczebniki porzàdkowe......................................................................................................... 98 1. Formy m´skoosobowe liczebników porzàdkowych....................................................... 98 2. Odmiana liczebników porzàdkowych wielocz∏onowych ................................................ 99 V. Jak u˝ywaç w zdaniu wyrazów takich, jak : cz´Êç,garstka,kawa∏ek,masa,mnóstwo,moc,szereg,wi´kszoÊç ....................................................................................................... 99

ODMIANA ZAIMKÓW I ICH U˚YCIE W ZDANIU ............................................................... 101 I. Jak poprawnie u˝ywaç form pe∏nych, krótkich i zredukowanych zaimków osobowych . 101 II. Zakres u˝ywania zaimka swój ........................................................................................... 102 III. Jakie sà poprawne formy zaimków w niektórych rodzajach i przypadkach ................... 103

ODMIANA CZASOWNIKÓW .................................................................................................. 104

I. Wybór postaci bezokolicznika ........................................................................................... 104 1. Bezokolicznik o dwóch poprawnych, równoznacznych postaciach ........................... 104 2. Bezokolicznik o jednej postaci niepoprawnej .............................................................. 105 II. Wed∏ug jakiego wzorca odmieniaç czasownik ................................................................ 105 1. Czasowniki na -aç .......................................................................................................... 105 1.1. Czasowniki na -aç, odmieniajàce si´ wed∏ug wzoru karaç .............................. 105 1.2. Czasowniki na -aç, które mo˝na odmieniaç wed∏ug wzoru karaç albo wed∏ug wzoru kochaç ......................................................................................... 108 2. Czasowniki na -ywaç ..................................................................................................... 109 3. Czasowniki mleç//mieliç,pleç//pieliç,s∏aç//Êcieliç ....................................................... 110 III. Które formy odmiany pewnych czasowników sà poprawne ........................................... 110 1. Z -nà-//-n´- w odmianie czy bez tej czàstki ................................................................... 110

VII

2. Forma m´skoosobowa pewnych czasowników: z àczy z ´ ....................................... 112 3. G∏oska oczy e w rdzeniu niektórych czasowników ...................................................... 113 4. G∏oska a czye w temacie niektórych form czasownikowych ................................... 114 5. Trzecia osoba liczby mnogiej kilku czasowników zakoƒczonych na -em w pierwszej osobie liczby pojedynczej ............................................................................................ 114 IV. Czasowniki o odmianie nietypowej i trudnej ................................................................... 114

ODMIANA NAZW W¸ASNYCH ............................................................................................. 116

I. Odmiana nazwisk .............................................................................................................. 116 1. Nazwiska noszone przez Polaków ................................................................................ 116 1.1. Jakà form´ ma mieç nazwisko kobiety .............................................................. 116 1.2. Jak tworzyç dwucz∏onowe nazwiska kobiet ...................................................... 118 1.3. Czy i jak odmieniaç nazwiska kobiet .................................................................. 118 1.4. Jak odmieniaç nazwiska m´˝czyzn zakoƒczone na samog∏osk´ ...................... 119 1.5. Jak odmieniaç nazwiska m´˝czyzn zakoƒczone na spó∏g∏osk´ ........................ 121 1.6. Jak odmieniaç dwucz∏onowe nazwiska m´˝czyzn ............................................ 123 1.7. Czy istniejà nazwiska noszone przez Polaków, które sà nieodmienne ............. 123 2. Nazwiska noszone przez cudzoziemców ..................................................................... 123 2.1. Kiedy nie odmienia si´ obcych nazwisk m´˝czyzn ........................................... 123 2.2. Jak odmieniaç obce nazwiska m´˝czyzn ............................................................ 124 3. Co wiemy o imionach ................................................................................................... 130 3.1. Czy imi´ to tylko przypadkowa zbitka dêwi´ków, czy te˝ coÊ ono znaczy ....... 130 3.2. Wybór imienia dziecka ....................................................................................... 130 3.3. KolejnoÊç imienia i nazwiska .............................................................................. 132 3.4. Odmiana imion. Imiona noszone przez Polaków .............................................. 132 3.5. Odmiana imion. Imiona noszone przez cudzoziemców .................................... 133 II. Odmiana nazw geograicznych ........................................................................................ 136 1. Nazwy polskie i spolszczone ........................................................................................ 136 1.1. Czy mo˝na nazwy polskie i spolszczone pozostawiaç nieodmienne ............... 136 1.2. Dobór w∏aÊciwego wzorca odmiany dla polskich nazw geograicznych ......... 136 1.3. Dobór w∏aÊciwej koƒcówki w dope∏niaczu polskich i spolszczonych nazw geograicznych .......................................................................................... 139 2. Nazwy obce ................................................................................................................... 139 2.1. Postaç obcych nazw geograicznych ................................................................. 139 2.2. Jakich obcych nazw geograicznych nie odmienia si´ w polszczyênie ............ 142 2.3. Jakie obce nazwy geograiczne odmienia si´ w polszczyênie .......................... 142 3. Tworzenie nazw mieszkaƒców regionów geograicznych (paƒstw, krain, prowincji, miast, wsi itd.) ............................................................................................. 143 3.1. Nazwy mieszkaƒców (m´˝czyzn) ....................................................................... 143 3.2. Nazwy mieszkanek (kobiet) ................................................................................ 144 3.3. Nazwy w liczbie mnogiej, tworzone od nazwy mieszkaƒca (m´˝czyzny) ........ 144 3.4. Zapis nazw mieszkaƒców ................................................................................... 144 4. Tworzenie przymiotników od nazw geograicznych ..................................................... 145 TRUDNE KWESTIE ¸ÑCZENIA WYRAZÓW .............................................................. 147

SK¸ADNIA ................................................................................................................................ 147

Spis treÊci

VIII

¸ÑCZENIE PODMIOTU I ORZECZENIA ............................................................................... 147 I. Forma orzeczenia przy podmiocie wielowyrazowym ...................................................... 149 1. Ustalanie formy liczby orzeczenia przy podmiocie wielowyrazowym ....................... 149 2. Ustalanie formy rodzaju orzeczenia przy podmiocie wielowyrazowym ..................... 151 3. Ustalanie formy przypadka orzeczenia imiennego ....................................................... 152 3.1. Orzecznik rzeczownikowy ................................................................................... 152 3.2. Orzecznik przymiotnikowy ................................................................................. 152

¸ÑCZENIE WYRAZU PODRZ¢DNEGO Z NADRZ¢DNYM ................................................ 153

I. ¸àczenie czasowników z rzeczownikami i zaimkami rzeczownikowymi ......................... 153 1. Biernik czy dope∏niacz .................................................................................................. 153 1.1. Czasowniki zaprzeczone ..................................................................................... 153 1.2. Czasowniki o okreÊlonej budowie ...................................................................... 155 1.3. Czasowniki o okreÊlonym znaczeniu ................................................................. 155 1.4. Poszczególne czasowniki .................................................................................... 157 2. Inne wàtpliwoÊci i wahania ........................................................................................... 159 2.1. Który przypadek wybraç ..................................................................................... 159 2.2. Przypadek z przyimkiem czy bez przyimka ........................................................... 161 2.3. Jako czy za ............................................................................................................ 162 2.4. Bezokolicznik czy rzeczownik odczasownikowy .................................................. 162 II. ¸àczenie przymiotników z rzeczownikami i zaimkami rzeczownikowymi ......................... 164 1. Przymiotniki w stopniu równym ..................................................................................... 164 2. Przymiotniki w stopniu wy˝szym ................................................................................... 182 III. ¸àczenie rzeczowników z innymi rzeczownikami .............................................................. 183

WYRAZY POMOCNICZE W ZDANIU ..................................................................................... 195

I. U˝ywanie przyimków i wyra˝eƒ przyimkowych ................................................................ 195 1. K∏opoty zwiàzane z przyimkamina iw .......................................................................... 195 1.1. Po∏àczenia przyimków na, do, w znaczeniu przestrzennym, z rzeczownikami pospolitymi ............................................................................... 196 1.2. Po∏àczenia przyimków na,do, w z nazwami geograicznymi ............................ 197 1.3. U˝ycie przyimka na z nazwami spotkaƒ, imprez itp. .......................................... 199 1.4. Kiedy u˝ycie na, do i w przynosi ró˝nic´ znaczenia ............................................ 199 1.5. Inne wàtpliwoÊci zwiàzane z u˝yciem przyimka na w po∏àczeniu z rzeczownikami .................................................................................................. 201 2. U˝ywanie innych przyimków .......................................................................................... 202 II. Zasady u˝ywania imies∏owowego równowa˝nika zdania ................................................. 204 III. Zapo˝yczenia sk∏adniowe ................................................................................................... 205

CZY DOBRZE ROZUMIEMY PEWNE WYRAZY I ICH ZWIÑZKI........................... 209 I. Wyrazy modne .................................................................................................................... 209 II. Wyrazy mylone ................................................................................................................... 224 III. Najcz´stsze wyrazy êle rozumiane ..................................................................................... 230 IV. K∏opoty z formà zwiàzku frazeologicznego lub utartego po∏àczenia wyrazów ................ 239 TRUDNA SZTUKA WYMOWY .......................................................................................... 257

WYMOWA ................................................................................................................................... 257

Spis treÊci

IX

I. Z jakimi grupami g∏osek majà k∏opoty mieszkaƒcy poszczególnych regionów Polski .... 257 1. K∏opoty „mazowieckie” z wymowà po∏àczeƒ g∏oskowych ........................................... 257 1.1. Mylenie grup ke, ge i kie, gie ............................................................................... 257 1.2. Twarda wymowa grupyli ..................................................................................... 262 2. K∏opoty „ma∏opolsko-wielkopolskie” z wymowà po∏àczeƒ g∏oskowych ...................... 263 2.1. Uproszczona wymowa grup trz i strz ................................................................... 263 2.2. Wymowad˝ zamiast d-˝ ....................................................................................... 266 2.3. Udêwi´cznianie spó∏g∏osek w poszczególnych wyrazach, zwykle zapo˝yczonych ......................................................................................... 267 II. Czy uwzgl´dniaç zmian´ wymowy -à- na ãalbo an w niektórych czasownikach wielokrotnych ..................................................................................................................... 268 III. Jak wymawiaç wyrazy z po∏àczeniami au,eu,ou,ai,oi,ei,oi itp. .................................. 269 IV. Jak wymawiaç wyrazy zapo˝yczone .................................................................................. 273 1. Wyra˝enia - cytaty ........................................................................................................... 274 2. Nowsze zapo˝yczenia angielskie .................................................................................... 275 3. Nowsze zapo˝yczenia francuskie ................................................................................... 278 4. Inne zapo˝yczenia, które sprawiajà k∏opoty w wymowie ............................................. 279 V. Jak akcentowaç poprawnie wyrazy i formy wyrazowe ..................................................... 280 1. Wyrazy pochodzenia obcego ......................................................................................... 281 1.1. Zakoƒczone na -ika/-yka (o korzeniach greckich i ∏aciƒskich) ............................. 281 1.2. Nazwy osób zakoƒczone na -ik/-yk ...................................................................... 281 1.3. Niektóre inne wyrazy zapo˝yczone ..................................................................... 282 2. Pewne formy wyrazów rodzimych ................................................................................. 284 2.1. Formy czasu przesz∏ego na -liÊmy/-∏yÊmy i -liÊcie/-∏yÊcie ................................... 284 2.2. Formy trybu przypuszczajàcego czasowników ................................................... 284 2.3. Spójniki, partyku∏y i inne wyrazy z do∏àczonymi koƒcówkami czasownikowymi -Êmy, -Êcie .............................................................................. 284 3. OkreÊlone typy wyrazów rodzimych .............................................................................. 285 3.1. Niektóre liczebniki z∏o˝one .................................................................................. 285 3.2. Skrótowce literowe .............................................................................................. 285 3.3. Niektóre inne wyrazy rodzime i ich formy ............................................................ 285

INDEKS ...................................................................................................................................... 287

Spis treÊci

X

WST¢P

To niby takie proste - powiedzieç coÊ komuÊ, napisaç coÊ do kogoÊ w swoim ojczystym j´zyku. Przecie˝ mówimy nim od wczesnego dzieciƒstwa, piszemy od wieku szkolnego, mamy wić wpraw´ i wieloletnià praktyk´. A jednak... Ile˝ to razy zastanawiamy si´ nad tym, czy w∏aÊciwie u˝yliÊmy jakiegoÊ wyrazu, czy dobrze go odmieniliÊmy, czy nasza ortograia jest po-prawna, czy uformowaliÊmy swoje myÊli tak, by s∏owa i zdania jak najlepiej odda∏y nasze intencje. WàtpliwoÊci takie rodzà si´ zawsze wtedy, gdy Êwiadomie pos∏ugujemy si´ j´zykiem, gdy wa˝ne jest dla nas to, czy nasz sposób mówienia i pisania jest w∏aÊciwy, poprawny. Poprawny - to zna-czy zgodny z normami j´zykowymi, wypracowanymi i przyj´tymi w pewnym czasie w jakiejÊ gru-pie, spo∏ecznoÊci czy narodzie. Te normy sà nast´pnie opracowywane i spisywane przez specjali-stów j´zykoznawców i publikowane w s∏ownikach i poradnikach po to, by ka˝dy, komu zale˝y na poprawnoÊci j´zyka, jakim si´ pos∏uguje, na piel´gnowaniu go, móg∏ znaleêç rady i wskazówki, jak ma to robiç. W ciàgu ponadtrzydziestoletniej pracy kulturalnoj´zykowej – badania wspó∏czesnej polszczy-zny, obserwowania tendencji, które si´ w niej pojawiajà i nasilajà, Êledzenia mód j´zykowych i wp∏ywów obcych – nagromadzi∏em du˝o obserwacji i przemyÊla∏em wiele rozmaitych kwestii. Niniejszy poradnik j´zykowy zawiera obszerny wybór rad i wskazówek. Zebra∏em w nim i omówi∏em te kwestie j´zykowe, które przysparzajà nam wszystkim najwićej k∏opotów, budzà najwićej wàtpliwoÊci. Tam, gdzie to mo˝liwe, daj´ rozstrzygnićia i przekazuj´ rozwiàzania jed-noznaczne: tak jest poprawnie, a tak – niepoprawnie w starannej polszczyênie ogólnej. Nie za-wsze jednak takie rozstrzygnićia sà mo˝liwe, polszczyzna jest bowiem j´zykiem bogatym i to jej bogactwo odzwierciedla si´ mi´dzy innymi w ró˝norodnoÊci form jednakowo poprawnych. Dla-tego w poradniku wyst´pujà nieraz obok siebie formy równie poprawne albo jedna lepsza, druga gorsza, ale dopuszczalna na jakimÊ poziomie normy wspó∏czesnej polszczyzny. Wiele rad ujmuj´ w tabelach i zestawieniach, w których zosta∏y pogrupowane omawiane wy-razy, ich formy i po∏àczenia. W ten sposób mo˝na b´dzie ∏atwiej i szybciej korzystaç z poradnika. Umo˝liwi to tak˝e porównanie wyrazu lub formy, których szukamy, z innymi wyrazami czy forma-mi tego samego typu. Poradnik j´zykowy nie jest, rzecz jasna, ksià˝kà, którà si´ czyta od poczàtku do koƒca. Do poradnika si´ga si´ po rady i wskazówki, wtedy gdy zachodzi taka potrzeba. Je˝eli szukamy rozstrzygnićia problemu j´zykowego, zwiàzanego z konkretnym wyrazem, powinniÊmy zaczàç od odszukania tego wyrazu w indeksie. JeÊli natomiast chcemy uzyskaç informacje ogólniejsze, dotyczàce zjawisk j´zykowych, zajrzyjmy najpierw do spisu treÊci. Mam nadziej´, ˝e poradnik b´dzie u˝ytecznym przewodnikiem po wspó∏czesnej polszczyênie, ksià˝kà, do której zaglàda si´ wielokrotnie, po to, by znaleêç w niej rozwiàzanie ró˝nych proble-mów j´zykowych, a tak˝e po to, by wzbogaciç swà wiedz´ o j´zyku ojczystym.

Andrzej Markowski

XI

Podstawowe regu∏y ortografii

1

JAK TO ZAPISAå? ORTOGRAFIA I INTERPUNKCJA

PODSTAWOWE REGU¸Y ORTOGRAFII MyÊli mo˝emy przekazywaç dwojako: mówiàc lub piszàc. J´zyk mówiony jest o wiele star-szym, pierwotnym sposobem porozumiewania si´ ludzi. Utrwalenie mowy za pomocà pisma by∏o wynalazkiem epokowym, umo˝liwia∏o bowiem gromadzenie informacji i przekazywanie ich zarówno w przestrzeni, jak i w czasie. Pierwsze zapisane wyrazy polskie pochodzà z XII wieku; by∏y to nazwy wiosek i ich w∏aÊcicieli w tzw. Bullignieênieƒskiej. Pierwsze zdanie polskie pocho-dzi z II po∏owy wieku XIII. ˚eby je zapisaç, trzeba by∏o u˝yç znaków alfabetu ∏aciƒskiego. Ponie-wa˝ jednak w polszczyênie istnia∏y dêwi´ki, których ∏acina nie zna∏a, zapis taki by∏ niezmiernie trudny. Próbowano wić dostosowaç alfabet ∏aciƒski do zapisu s∏ów polskich przez u˝ywanie liter podwójnych, nowych po∏àczeƒ liter, a tak˝e przez dopisywanie kresek, kropek i ogonków do znaków ∏aciƒskich. W ten sposób zacz´∏o si´ kszta∏towanie polskiej ortograii. Trwa∏o to wiele wieków. W miar´ jednolity zapis tekstów polskich mamy od wieku XVI, ale zmiany w pisow-ni by∏y wprowadzane przez wszystkie wieki nast´pne, a˝ do po∏owy XX wieku. JednoczeÊnie bowiem w ciàgu tych wieków zmienia∏ si´ nasz j´zyk i trzeba by∏o si´ zastanowiç, czy te zmia-ny (na przyk∏ad zanik jednych g∏osek, a pojawienie si´ innych, nowy sposób wymawiania wy-razów i ich odmiany) uwzgl´dniç w pisowni, czy te˝ pozostaç przy dawnym sposobie zapisu. Dzisiejsza polska ortograia odzwierciedla wić, przynajmniej w pewnym stopniu, histori´ na-szego j´zyka i dzieje zmagaƒ naszych przodków z notowaniem polszczyzny. To wyjaÊnia, dlacze-go pewne wyrazy zapisujemy w∏aÊnie tak, a nie inaczej, na przyk∏ad w sposób odbiegajàcy od ich dzisiejszej wymowy. Wi´kszoÊç j´zykoznawców jest zdania, ˝e zmiany pisowni nie mogà byç zbyt cz´ste i wpro-wadzane w sposób przypadkowy. Rada J´zyka Polskiego przy Prezydium PAN, która ma prawo ustalaç regu∏y ortograiczne i interpunkcyjne w polszczyênie, podj´∏a nawet uchwa∏´, ˝e w ciàgu najbli˝szych lat nie b´dzie proponowaç zmian w obowiàzujàcej ortograii, tylko uzupe∏niaç i interpretowaç istniejàce regu∏y, odniesione do nowych wyrazów i po∏àczeƒ wyrazowych. W najbli˝szym dziesićioleciu zasadniczych zmian ortograicznych z pewnoÊcià nie b´dzie. Mo˝na wić spokojnie doskonaliç swojà znajomoÊç obowiàzujàcych regu∏ ortograicznych, a tak˝e pisowni´ poszczególnych wyrazów i ich form. We wspó∏czesnej polszczyênie obowiàzujà cztery ogólne zasady ortograiczne: 1. fonetyczna: wyrazy i ich formy piszemy tak, jak je s∏yszymy, przy czym poszczegól-nym g∏oskom odpowiadajà zwykle pojedyncze litery (to znaczy jedna g∏oska jest zapisywana za pomocà jednej litery), czasem zaÊ dwuznaki (takie jak cz,sz,ch,dz). Wed∏ug tej zasady piszemy: dom,domu,domem,jem,jesz,jemy,samolot,dozorca,dozorcy,∏atka,∏atce,lodo∏amacz,octowy,rebus,rogal,rogalem i tysiàce innych wyrazów i form wyrazowych; 2. morfologiczna: wyrazy i ich formy piszemy inaczej, ni˝ je s∏yszymy, po to, ̋ eby zachowaç ich zwiàzek z innymi formami tego samego wyrazu lub z wyrazami pokrewnymi, pisanymi zgodnie z wymowà. Chodzi wić o to, ˝eby utrzymaç wi´zy mi´dzy ró˝nie wymawianymi formami tego samego s∏owa lub mi´dzy wyrazami z tej samej rodziny s∏ów. Tak wić piszemy wióz∏, choç mówi-


my wius∏albo wius, ̋ eby zachowaç zwiàzek z formà wioz∏a, wóz bo wozu, chlebbo chleba, ∏awka bo ∏awa itd. Wed∏ug tej zasady pisze si´ te˝ wyrazy i formy wyrazowe z tak zwanym wymiennym rz,hi ó, np. wrurze bo rura, druh bo dru˝yna, dó∏ bo do∏u. To bardzo wa˝na zasada pisowni, któ-ra spaja formy wyrazowe i rodziny s∏ów, i pozwala rozpoznaç ich j´zykowà, wewn´trznà jednoÊç pomimo innej wymowy; 3. historyczna: wyrazy i ich formy piszemy tak, a nie inaczej, poniewa˝ uznajemy, ̋ e istniejàca tradycja ich zapisywania nie wymaga zmiany, a ponadto zwykle pomaga ∏àczyç formy wyrazowe lub wyrazy pokrewne. Ta w∏aÊnie zasada le˝y u podstaw zachowania rz, h i ózwanych niewy-miennymi. S∏owa, w których one wyst´pujà, trzeba po prostu zapami´taç. OczywiÊcie zasada historyczna (na co wskazuje jej nazwa) ma swoje uzasadnienie w historii j´zyka polskiego. Tak wi´c na przyk∏ad dwuznak rzoznacza∏ g∏osk´ wymawianà do pewnego czasu (do XVI wieku) ina-czej ni˝ g∏oska ˝, to samo dotyczy g∏osek oznaczanych literami ó i, oczywiÊcie, h. Wed∏ug zasady historycznej pisze si´ np. s∏owa rzeka,córka,hejna∏; 4. umowna (konwencjonalna): wyrazy i ich formy piszemy tak, a nie inaczej, gdy˝ przyj´liÊmy, ˝e taki ich zapis – wielkà lub ma∏à literà, ∏àcznie lub rozdzielnie, z literà z kreseczkà lub z literà po∏àczonà z i – jest odpowiedni ze wzgl´du na znaczenie wyrazu lub z innych powodów j´zykowych; czasem wreszcie pisownia wed∏ug tej zasady jest wynikiem podj´tej kiedyÊ decyzji, niemotywowanej wzgl´dami j´zykowymi, lecz na przyk∏ad szacunkiem dla tradycji. Wed∏ug za-sady konwencjonalnej piszemy wi´c np. Krakowianin = mieszkaniec regionu krakowskiego, alekrakowianin = mieszkaniec Krakowa, bia∏o–czerwony, ale bladoczerwony,çma, ale ciem itd. Wszystkie szczegó∏owe regu∏y ortograiczne obowiàzujàce wspó∏czeÊnie w polszczyênie wywodzà si´ z tych czterech zasad ogólnych.

I. Kiedy u˝ywaç wielkich, a kiedy ma∏ych liter na poczàtku wyrazu lub grupy wyrazów, tworzàcych nazw´ Wi´kszoÊç polskich wyrazów zapisujemy od ma∏ej litery. U˝ycie wielkiej litery musi byç zawsze jakoÊ uzasadnione: wzgl´dami sk∏adniowymi, zwyczajowymi, znaczeniowymi lub grzecznoÊciowymi. 1. Wzgl´dy sk∏adniowe nakazujà: a. rozpoczynaç od wielkiej litery ka˝dy tekst pisany, a potem – pierwszy wyraz ka˝dego zdania, które nast´puje po kropce; b. pisaç wielkà literà wyraz po dwukropku, rozpoczynajàcy d∏u˝sze wypowiedzenie albo b´dàcy poczàtkiem przytoczenia czyjejÊ wypowiedzi; c. wielkà literà rozpoczynaç tak˝e samodzielne zdania, nast´pujàce po zdaniach zakoƒczonych wykrzyknikiem, znakiem zapytania lub wielokropkiem. 2. Wzgl´dy zwyczajowe umo˝liwiajà stosowanie wielkiej litery na poczàtku ka˝dego wyrazu rozpoczynajàcego nowy wers w wierszu. Ten sposób zapisu jest charakterystyczny dla wierszy autorów dawniejszych, choç bywa stosowany tak˝e dzisiaj. Zwyczajowo mo˝na te˝ zapisywaç samymi wielkimi literami wyrazy wchodzàce w sk∏ad tytu∏ów i nazwiska autorów. Dotyczy to ok∏adek ksià˝ek, artyku∏ów w gazetach, aiszy itd.

UWAGA: Nieortograiczne jest natomiast zapisywanie ca∏ych tytu∏ów lub imion i nazwisk ma∏ymi literami, co jest manierà graicznà.


2


3. Wzgl´dy grzecznoÊciowe i uczuciowe pozwalajà napisaç wielkà literà niemal ka˝dy wyraz, zw∏aszcza zaÊ rzeczowniki, przymiotniki i zaimki. Jest to indywidualny wybór osoby piszàcej, która pragnie w ten sposób wyraziç swój stosunek do adresata wypowiedzi albo do tego, o czym si´ pisze. 4. Wzgl´dy znaczeniowe nakazujà pisanie od wielkiej litery nazw w∏asnych, a od ma∏ej litery – nazw pospolitych. Nazwa w∏asna to taki wyraz lub grupa wyrazów, które wskazujà na obiekt (cz∏owieka, obiekt geograiczny, wytwór cz∏owieka, przedmiot itd.), traktowany jako indywidual-ny, niepowtarzalny. Nazwa w∏asna tylko wskazuje, wyznacza coÊ, ale nie okreÊla cech charaktery-stycznych obiektu. Takie w∏aÊnie cechy sà natomiast okreÊlane przez nazwy pospolite. Nie mo˝na na przyk∏ad wskazaç na ˝adnà cech´ nieindywidualnà obiektu (cz∏owieka), który nosi nazwisko Nowak, natomiast mo˝na powiedzieç, jakie cechy charakteryzujà obiekt nazywany kobietà (jest cz∏owiekiem, doros∏ym, p∏ci ˝eƒskiej).W praktyce odró˝nienie nazwy w∏asnej od pospolitej bywa trudne, dlatego te˝ istniejà szczegó∏owe przepisy, mówiàce o sposobie zapisywania ich od wiel-kiej bàdê od ma∏ej litery.

Piszemy wielkà literà Piszemy ma∏à literà

1a.*Nazwy identyikujàce osoby, czyli: imiona, nazwiska, pseudonimy, przydomki, nazwy dyna-stii, np. Magdalena,Helena,Emilia,Andrzej,Jan,Mieczys∏aw, Markowski, Nowak, Saba∏ówna,Ânie˝yna,Boles∏awPrus,Du˝yManiek,SzybkiBill,[W∏adys∏aw]Laskonogi,Piastowie,PrzemyÊlidzi,Rurykowicze,Tudorowie,Walezjusze.UWAGA: Je˝eli w sk∏ad nazwiska, pseudoni-mu lub przydomka wchodzà przyimki, to pisze-my je ma∏à literà (pozosta∏e cz∏ony, oczywiÊcie wielkà), np. Janko z Czarnkowa, Ch∏opiec zDeszczu,JanbezZiemi,ErazmzRotterdamu.

1a. Nazwy utworzone od imion, nazwisk, pseu-donimów, przydomków, oznaczajàce ludzi w jakiÊ sposób zwiàzanych z osobà, o której mówi nazwa, np. pi∏sudczyk (stronnik Pi∏sudskiego), garybaldczycy (cz∏onkowie organizacji Gari-baldiego), heglista (zwolennik ilozoii Hegla), olszewik (cz∏onek stronnictwa Jana Olszew-skiego).UWAGA: Do tej grupy nale˝à tak˝e nazwy u˝ywane w liczbie mnogiej, nacechowane silnie ujemnie (zwykle pogardliwe), b´dàce spospolitowanymi imionami lub (cz´Êciej) na-zwiskami osób znanych, np. Rzàdy tych jaru-zelskich i kiszczaków, Te wszystkie kuronie imichniki.

1b. Nazwiska bàdê pseudonimy twórców u˝yte jako igura stylistyczna o znaczeniu „dzie∏o tego autora”, np. MamwdomutrzyFa∏aty,Po˝yczdojutraMro˝ka,To˝toczysty˚eromski!

1b. Nazwy zakoƒczone na –ana, oznaczajàce wszystko, co ma zwiàzek z osobà, której naz-wiska u˝yto jako podstawy nazwy, np. mic-kiewicziana,kopernikana,szopeniana.

1c. Przymiotniki utworzone od imion, nazwisk, pseudonimów itd. odpowiadajàce na pytanie czyj? i odnoszàce si´ do tego konkretnego cz∏owieka, od którego nazwiska, imienia itd.zosta∏y utworzone, np. komediaMolierowska (czyja? – napisana przez Moliera, np. Najbar-dziejznanàkomediàMolierowskàjestTartuffe

1c. Przymiotniki utworzone od imion, nazwisk, pseudonimów itd. odpowiadajàce na pytanie jaki? i okreÊlajàce rzeczy, zjawiska itp. podob-ne w okreÊlony sposób do tych, które sà cha-rakterystyczne dla osoby, od której nazwiska przymiotnik utworzono, ale nie b´dàce jej wy-tworem, np. komediamolierowska (jaka? –


3

* Uwaga: Regu∏y zapisane pod tà samà cyfrà, a poprzedzone kolejnymi literami, dotyczà podobnych grup wyrazów (np. 1a – nazwiska, 1b – nazwisko jako przenoÊnia, 1c – przymiotnik od nazwisk).


ballada Mickiewiczowska (czyja? – napisana przez Mickiewicza), Wa∏´sowe powiedzonka(czyje? – Wa∏´sy, mówione przez Wa∏´s´).

w stylu Moliera, podobna gatunkowo do ko-medii pisanych przez Moliera), ballada mic-kiewiczowska (jaka? – taka, jak Mickiewicza, w stylu Mickiewicza), powiedzonkawa∏´sowe (jakie? – w stylu tych, które wyg∏asza∏ Wa∏´sa, przypominajàce powiedzonka Wa∏´sy).

1d. Nazwy kierunków ilozoicznych, doktryn, religii, ruchów artystycznych, spo∏eczno-poli-tycznych itd., utworzone od nazwiska ich twór-cy, np. marksizm,maoizm,luteranizm,kalwi-nizm,˝eromszczyzna,falandyzacja[prawa].

1e. Nazwy osób (zwykle nacechowane ujem-nie) pochodzàce od imion (rzadziej nazwisk) i wskazujàce na pewne cechy cz∏owieka ko- jarzone z konkretnym (historycznym bàdê mi- tycznym) nosicielem tego imienia, np. ∏azarz (ktoÊ chory, biedny, opuszczony), ksantypa (osoba k∏ótliwa), judasz(zdrajca, fa∏szywy przy-jaciel), alfons (utrzymanek prostytutki), romeo(m∏ody zakochany ch∏opak), rambo (osoba dochodzàca si∏à swych racji, niepozwalajàca si´ lekcewa˝yç).

2. Nazwy identyikujàce zwierz´ta i (rzadko) roÊliny (przede wszystkim drzewa), czyli ich imiona, np. BryÊ, Bosio, Pere∏ka, Mruczek,RudaKitka,Krasula,Muçka,Pontus,[dàb]Bar-tek,Dewajtis.

2. Nazwy gatunkowe i potoczne zwierzàt i ro- Êlin, np. owczarek niemiecki, cocker-spaniel,krogulec krótkonogi, mroczek posrebrzany,miko∏ajeknadmorski,renkloda,boiken.UWAGA: Nazwy specjalistyczne gatunków i odmian roÊlin, zw∏aszcza u˝ytkowych, w teks-tach botanicznych, dotyczàcych ogrodnictwa i sadownictwa zapisuje si´ tak, ˝e pierwszy cz∏on mo˝e byç pisany od wielkiej litery, np. Fio∏ekwonny a. io∏ekwonny, Azaliapontyjskaa. azalia pontyjska, Strza∏kowiec grzechotko-waty a. strza∏kowiecgrzechotkowaty.

3. Imiona w∏asne istot mitologicznych, baÊnio-wych, bogów, a tak˝e upostaciowanych poj´ç abstrakcyjnych, np. Afrodyta, Merkury, Her-kules;Baba-Jaga (konkretna wiedêma z bajki, np. o Jasiu i Ma∏gosi), Wyrwidàb,ÂpiàcaKró-lewna; Allach a. Allah, Ozyrys, Baal, Jahwe; Pi´kno,SprawiedliwoÊç,MàdroÊç,Mi∏oÊç.

3. Niejednostkowe („gatunkowe”) nazwy istot mitologicznych, baÊniowych i wyst´pujàcych w wierzeniach religijnych, np. nimfa, faun,rusa∏ka, krasnoludek, elf, gnom, troll, d˝inn,smerf; anio∏, archanio∏, diabe∏, szatan;wilko∏ak,upiór,wampir.

4




4a. Nazwy jednostkowe obiektów kosmicz-nych: gwiazd, gwiazdozbiorów, planet, ksi´˝y-ców, np. Krzy˝Po∏udnia,S∏oƒce,DrogaMlecz-na, Nasza Galaktyka, Mars, Jowisz, Ziemia,Kometa Halleya, Ksi´˝yc (ten jeden, krà˝àcy wokó∏ Ziemi), Fobos, Io. Tak˝e nazwy znaków zodiaku: Strzelec,Lew,Rak,Panna,Bliêni´ta.UWAGA: Wielkà literà pisze si´ równie˝ okreÊlenia osób urodzonych pod odpowiednim znakiem zodiaku, np. Wszystkie Strzelce sàurodzonymigaw´dziarzami.

4. Nazwy typów obiektów kosmicznych, takie jak gwiazda, planeta, ksi´˝yc. Tak˝e nazwy s∏oƒceiziemia u˝yte nie jako nazwy obiektów kosmicznych, lecz jako okreÊlenia Êwiat∏a, któ-re daje ciep∏o i umo˝liwia ̋ ycie, a tak˝e miejsca, na którym ˝yjà ludzie i rozwija si´ przyroda.

4b. Nazwy ewentualnych mieszkaƒców innych planet i systemów planetarnych, np. Marsja-nin,Marsjanka,Wenusjanin.

5. Nazwy cz∏onków ras, narodów, plemion, szczepów: Murzyn, Angielka, S∏owak,W´gierka, ˚yd, Kurd, Tybetanka, Eskimos,Apacz,Aztek,Maja,Ajnos.

5a. Nazwy osób pochodzàce od nazw w∏asnych (ras, narodów), oznaczajàce ludzi o pewnych cechach lub wykonujàcych okreÊlony zawód, np. kozak (osoba zachowujàca si´ zawadiacko), murzyn (ktoÊ wykonujàcy za kogoÊ „czarnà ro-bot´”), szwajcar (odêwierny w hotelu).

5b. Nazwy cz∏onków ras, narodów, plemion, przekszta∏cone w stosunku do nazw oicjal-nych i u˝ywane w znaczeniu wyraênie ujem-nym (zwykle pogardliwie); angol,jugol,pepik,szwab,rusek,˝abojad.

5c. Nazwy przedmiotów, taƒców itd. utworzo-ne (bez zmiany formy) od nazw cz∏onków ras, narodów itd., np. angielka (rodzaj szklanki), w´gierka (gatunek Êliwki), polka,kozak,mazur (taƒce).

6. Nazwy mieszkaƒców cz´Êci Êwiata, paƒstw, krajów, regionów, prowincji, krain, okreÊlo-nych obszarów geograicznych, np. Azjatka,Afrykanin, Europejczyk, Niemka, Prowan-salczyk, Bawarczyk, Wielkopolanka, Mazur,Podlasiak, Krakowianin (mieszkaniec regionu krakowskiego), Lublinianka (mieszkanka Lu-belszczyzny).

6. Nazwy mieszkaƒców miast, wsi i osiedli, np. krakowianin (mieszkaniec Krakowa), lub-linianka (mieszkanka Lublina), warszawiak,pra˝anka, ursynowiak, zakopiaƒczyk, nowo-jorczyk.

5



7a. Nazwy kontynentów, paƒstw (zarówno oicjalne, jak i potoczne), regionów, prowincji, krain, miast, wsi, osiedli itp., np. Azja, Fran-cja,Szwajcaria,Toskania,Siedmiogród,Wiel-kopolska, Wroc∏aw, Choroszczynka, Kolonia,Tuczna. W nazwach wielowyrazowych ka˝dyz cz∏onów, z wyjàtkiem przyimków, rozpo-czynamy od wielkiej litery, np. AmerykaPo∏udniowa,WielkaBrytania,RepublikaFran-cuska,TarnowskieGóry,RabkaZdrój,BokinkaKrólewska, Dàbrowica Wielka, Frankfurt nadOdrà. Du˝ymi literami piszemy tak˝e nazwy re-gionów geograiczno-kulturowych lub geogra-iczno-politycznych, zawierajàce nazw´ strony Êwiata, np. BliskiWschód,ÂrodkowyWschód,DalekiZachód,DalekaPó∏noc;kulturaWscho-duiZachodu;wojnaPó∏nocyzPo∏udniem.

7a. Wyrazy b´dàce okreÊleniem typu obiektu administracyjnego lub geograicznego, takiejak paƒstwo,region,miasto,wieÊ,osiedle,stawiane w mianowniku przed nazwà admini-stracyjnà lub geograicznà, np. paƒstwo Wa-tykan, region Pomorze, miasto Kopenhaga,wieÊ Góra, osiedle Jelonek. Tak˝e rzeczow-niki b´dàce nazwami stron Êwiata: pó∏noc,po∏udnie, wschód, zachód, np. na pó∏nocyFrancji,napo∏udniuPolski,nawschodzieEu-ropy,nazachodzieStanówZjednoczonych.UWAGA: Wyrazy tych typów nie wchodzà w sk∏ad w∏aÊciwej nazwy administracyjnej lub geograicznej, nie ma wić powodu zapisywa-nia ich od wielkiej litery.

7b. Jednowyrazowe nazwy obiektów geogra-icznych i topograicznych, np. Ba∏tyk,Gop∏o,Bajka∏,Wis∏a,Atlantyk,Brytania,Sund,Rysy,Ararat,Gobi,Hel,Londyn,Berlin,¸ódê.

7b. Wyrazy b´dàce okreÊleniem typu obiektu geograicznego, a tak˝e pojćia geograiczne, takie jak morze,jezioro,rzeka,ocean,wyspa,pó∏wysep,cieÊnina,zatoka,góra,wy˝yna,ni-zina, pustynia; biegun, równik, zwrotnik, np. morzeBa∏tyk,morzeMarmara,jezioroGop∏o,jezioro Bajka∏, rzeka Wis∏a, ocean Atlantyk,wyspa Brytania, cieÊnina Sund, góra Rysy,góraArarat,pustyniaGobi,biegunpó∏nocny,zwrotnikKozioro˝ca.UWAGA: Wyrazy te nie wchodzà w sk∏ad w∏aÊciwej nazwy geograicznej, nie ma wić powodu zapisywania ich od wielkiej litery. Cz´Êcià nazwy geograicznej sà wówczas, gdy drugi wyraz to rzeczownik w dope∏nia-czu lub przymiotnik – zob. p. 7c. w lewej rubryce.

7c. Wielowyrazowe (najcz´Êciej dwuwyrazo-we) nazwy geograiczne, w których jednym z wyrazów jest rzeczownik w mianowniku, a drugim rzeczownik w dope∏niaczu lub przy-miotnik w mianowniku, piszemy ka˝dy cz∏on (z wyjàtkiem przyimków) od wielkiej litery, np. Rzeka Âwi´tego Wawrzyƒca, Morze Spokoju,ZatokaÂwiƒ,WielkieJezioroNiewolnicze,GóraKoÊciuszki,PustyniaB∏´dowska,ZielonaGóra,

7c. Przymiotniki pó∏nocny po∏udniowy,wschodni, zachodni, okreÊlajàce dodatkowo po∏o˝enie danego obiektu geograicznego, wskazujàce na to, o którà jego cz´Êç chodzi, np. pó∏nocnaWielkopolska a. Wielkopolskapó∏nocna, Europa po∏udniowa (po∏udniowa cz´Êç Europy), zachodnie Karkonosze (za-chodnia cz´Êç Karkonoszy). Por. jednak uwag´ do punktu 7c. w rubryce obok.

6



PomorzeZachodnie,PomorzeGdaƒskie,NowySàcz.UWAGA: W sk∏ad tych nazw mogà wchodziç tak˝e przymiotniki b´dàce nazwami stron Êwiata; one równie˝ sà w takim wypadku pisane od wiel-kiej litery, np. NowaPo∏udniowaWalia,TatryZa-chodnie,MorzePó∏nocne,WschodniTimor.

7d. Nazwy regionów, takie jak Lubelskie,Kra-kowskie,Bia∏ostockie, ¸owickie. Sà to nazwy okreÊlajàce w∏aÊnie region, a nie (dawne) wo-jewództwa, rzadziej powiaty. J´zykowo sà one rzeczownikami, w narz´dniku i miejscowniku majà koƒcówk´ -em:wLubelskiem,Krakow-skiem,Bia∏ostockiem,¸owickiem.

7d. Przymiotniki utworzone od nazw geogra-icznych wyst´pujàce w po∏àczeniu z rzeczow-nikami województwo,powiat, np. wojewódz-twolubelskie,(by∏e)województwokrakowskie,powiat ∏owicki. W narz´dniku i miejscowniku majà one przymiotnikowà koƒcówk´ -ym: w(województwie) lubelskim,w(województwie)krakowskim,w(powiecie)∏owickim.

8. Nazwy obiektów topograicznych, takich jak ulice, place, parki, budowle, ich cz´Êci itp., np. NowyÂwiat,Sto∏eczna,Grunwaldzki,¸azien-ki,Planty,Akwarium,Spodek.UWAGA 1: Nazwy te zazwyczaj sà poprze-dzone wyrazem uÊciÊlajàcym, o jaki typ obiek-tu chodzi. Przyj´to, ˝e te wyrazy uÊciÊlajàce, takie jak: ulica, plac, aleja, park, koÊció∏,klasztor, pa∏ac, most, pomnik, cmentarz, nie wchodzà do w∏aÊciwej nazwy i pisze si´ je ma∏à literà, np. ulica D∏uga, plac Grunwal-dzki,alejaS∏owackiego,parkDreszera,kopiecKoÊciuszki,koÊció∏Mariacki,koÊció∏Âwi´tegoKrzy˝a, pa∏ac Potockich, most ¸azienkowski,cmentarz ¸yczakowski. Przyj´to równie˝, ˝e skróty u˝ywane w takich nazwach, np. Êw.,gen., pisze si´ ma∏à literà, a jeÊli sà rozwini´te – du˝à, czyli: koÊció∏ Êw. Krzy˝a, ale: koÊció∏Âwi´tegoKrzy˝a;rondogen.deGaulle’a,ale:rondo Genera∏a de Gaulle’a. Przyj´to te˝, ˝e forma aleje u˝ywana w liczbie mnogiej wcho-dzi w sk∏ad nazwy obiektu, dlatego piszemy: AlejeJerozolimskie,AlejeUjazdowskie.UWAGA 2: W niektórych nazwach obiek-tów wymienionego typu tradycyjnie pisze si´ wielkà literà oba cz∏ony, np.Pa∏acStaszica,Tra-sa¸azienkowska,Pa∏acKultury iNauki,BramaFlorianska

8. Wyrazy takie, jak: ulica, plac, aleja, park,kopiec, koÊció∏, klasztor,pa∏ac, zamek,most,pomnik, cmentarz, towarzyszàce nazwom obiektów topograicznych; zobacz te˝ uwagi w rubryce obok.

7



Te wyjàtki trzeba zapami´taç.UWAGA 3: Je˝eli nazwa obiektu tego typu roz-poczyna si´ od przyimka, piszemy go wielkà literà, np. ulicaNaSkraju,placNaRozdro˝u.Je˝eli natomiast przyimek lub spójnik wyst´-puje w Êrodku takiej nazwy, piszemy go ma∏à literà, np. ulicaBitwypodGrunwaldem,placBitwynadBzurà,aleja˚wirkiiWigury,koÊció∏Êw.PiotraiPaw∏a.

9. Nazwy w∏asne (indywidualne) przedsi´-biorstw, obiektów handlowych, lokali itp., np. Marcpol,KarczmaPodlaska,HotelPolski,Delikatesy, G∏ówna Ksi´garnia Techniczna. Przyimki i spójniki na poczàtku tych nazw pi-szemy wielkà literà, wewnàtrz – ma∏à, np. (bar) Z przyjemnoÊcià, (pub) I co dalej?, (sklep) UTadkaiHeƒka,ZajazduDrogi. UWAGA: Nazwy tego typu sà cz´sto poprze-dzane okreÊleniami precyzujàcymi, o jaki obiekt chodzi. Zazwyczaj te okreÊlenia nie wchodzà w sk∏ad samej nazwy (zwykle u˝ywa si´ jej bez nich) i piszemy je ma∏à literà, np. barKuchcik,hotelBristol,kawiarniaMaleƒka,pub Ale, zajazd Pod Go∏ym Niebem, kinoGerard, apteka Pod Siódemkà, restauracjaBukareszt. W takich zestawieniach nazwy przedsi´biorstw, lokali itd. mo˝na dodatkowo opatrzyç cudzys∏owem, np. bar „Kuchcik”,zajazd „Pod Go∏ym Niebem”, apteka „PodSiódemkà” itd. Je˝eli jednak nazwa funkcjo-nuje jako ca∏oÊç z wyrazem typu bar, hotel,zajazd, to s∏owa te (jako cz´Êç nazwy w∏asnej) piszemy du˝à literà, np. HotelPolski,KarczmaPodlaska.

9. Wyrazy takie, jakbar,pub,kawiarnia,restau-racja,karczma,zajazd,hotel,apteka,kino,te-atr,ksi´garniaitp. towarzyszàce nazwom loka-li i obiektów handlowych, ale niewchodzàce w ich sk∏ad; zobacz te˝ uwag´ w rubryce obok.

10. Nazwy w∏asne (indywidualne) wszelkiego typu urz´dów, instytucji, organizacji, klubów sporto-wych, jednostek wojskowych itd., np. KancelariaSejmu Rzeczypospolitej Polskiej, MinisterstwoObronyNarodowej,Trybuna∏Stanu,NarodowyBank Polski, Bank Rozwoju Eksportu, Zgroma-dzenieMisyjneS∏u˝ebnicDuchaÂwi´tego,UniaWolnoÊci,PolskieStronnictwoLudowe,

10a. Nazwy „gatunkowe”, okreÊlajàce typ urz´du, instytucji, organizacji, np. sejm (Usta-w´ rozpatrzy sejm), ministerstwo (To le˝yw kompetencji trzech ministerstw), szko∏apodstawowa(Córkachodzidoszko∏ypodsta-wowej),bank(Takdzia∏ajàbankikomercyjne).

8



Szko∏aG∏ównaHandlowa,Politechnika̧ ódzka,TowarzystwoKulturyJ´zyka,PoloniaWarsza-wa (albo „Polonia”Warszawa),2.Pu∏kStrzel-cówPodhalaƒskich,Dywizjon301. Przyimki i spójniki wchodzàce w sk∏ad tych nazw pisze-my ma∏ymi literami, np. Szpital Wojewódzkiwe Wroc∏awiu. Tak sa-mo – ma∏ymi literami – pisze si´ w nich wy-ra˝enia do spraw, podwezwaniem,narzeczorazokreÊleniaimienia,numer i ich skróty (im., nr), np. Szko∏a Pod-stawowanr301wWarszawie,Teatrim.JanaKochanowskiego, Fundacja na rzecz OsóbNiepe∏nosprawnych.

10b. Nazwy cz∏onków organizacji, partii i innych stowarzyszeƒ, absolwentów okreÊlonych szkó∏ itp., np. peeselowiec,polonista(cz∏onek klubu „Polonia”), mazowszanka (cz∏onkini zespo∏u „Mazowsze”), sybirak (cz∏owiek deportowany na Syberi´ lub tam wi´ziony), poniatoszczak (absolwent Liceum im. ks. Poniatowskiego), harwardczyk (absolwent Harvardu).

10c. Nazwy ˝o∏nierzy, np. podhalaƒczyk, ka-walerzysta,pancerniak,saper.

10d. Nazwy cz∏onków i cz∏onkiƒ zakonów, bractw i zgromadzeƒ zakonnych, np. jezuita,dominika-nin,kapucyn,karmelitanka,franciszkanin.UWAGA: Wyjàtkowo piszemy wielkà literà nazw´ Krzy˝ak (jako jednoczeÊnie nazw´ oby-watela paƒstwa zakonnego).

10e. Nazwy wyznawców jakiejÊ religii, cz∏on-ków grup i spo∏ecznoÊci wyznaniowych, np. chrzeÊcijanin, katoliczka, protestant, luteran-ka, ˝yd, mahometanin, buddystka, jehowita,mormonka.

11. Nazwy urz´dów jednoosobowych – prze-de wszystkim w aktach prawnych i w tekstach cytujàcych takie akty, np. DoobowiàzkówPre-zydenta Rzeczypospolitej Polskiej nale˝y...,...wymagakontrasygnatyPrezesaRadyMini-strów,...obradyotwieraMarsza∏ekSenatuRP.

11a. Nazwy oicjalnych stanowisk, godnoÊci, funkcji, np. prezydent, premier, minister, dy-rektor,przewodniczàcy,prezes,rektor,dziekan,papie˝,prymas,kardyna∏,arcybiskup,przeor,cesarz,król,ksià˝´,hrabia,baron,marsza∏ek,genera∏, pu∏kownik, major,porucznik.

11b. Nazwy tytu∏ów i stopni naukowych i za-wodowych, np. profesor,docent,doktorhabi-litowany,doktor,magister,in˝ynier.UWAGA: Wszystkie te nazwy mo˝na pisaç du˝à literà ze wzgl´dów grzecznoÊciowych, zw∏aszcza w pismach skierowanych bezpo-Êrednio do osób noszàcych te godnoÊci czy tytu∏y, np. SzanownyPanieMinistrze!;S∏owatekieruj´dopana,Prezesie;WielebnyOjczePrzeorze.

9



12. Nazwy orderów, odznaczeƒ, nagród itp., np. Order Or∏a Bia∏ego, Krzy˝ Kawalerski Or-deru Odrodzenia Polski, Warszawski Krzy˝Powstaƒczy,Z∏otyKrzy˝Zas∏ugi,VirtutiMilita-ri;Oscar,Wiktor,Z∏otyLew,SrebrnyLajkonik,Z∏ota Muszla; Nagroda Nobla, Nagroda im.WitoldaDoroszewskiego.UWAGA: Nazwy te sà cz´sto poprzedzane wyrazem order, medal, krzy˝, odznaka, na-groda itp., precyzujàcymi, o jakie wyró˝nienie chodzi. Wyrazy te, jako niewchodzàce w sk∏ad nazwy danego wyró˝nienia, piszemy ma∏à literà, zobacz p. 12. w rubryce obok

12. Wyrazy typu order, krzy˝, odznaka, me-dal, odznaczenie, nagroda, wyró˝nienieu˝ywane przy nazwach odznaczeƒ i nagród, ale nie-wchodzàce w sk∏ad takich nazw, np. order Virtuti Militari, medal Za D∏ugoletniePo˝ycie Ma∏˝eƒskie, odznaka Za Zas∏ugi dlaObronnoÊci Kraju, odznaka Wzorowy Uczeƒ,nagrodaWiktora,nagrodaOscara,wyró˝nienieSrebrnyLajkonik. Je˝eli jednak˝e wyrazy tego typu stanowià cz´Êç nazwy, piszemy je wielkà literà – zob. p. 12. w lewej kolumnie.

13. Nazwy irm i nazwy marek wyrobów przemys∏owych, np. samochód marki Peugeot a. samochód„Peugeot”, zegarekmarkiCitizen a. zegarek„Citizen”, ˝elazkoirmy„Braun”a. ˝elazko Braun, telewizor irmy Philips a. te-lewizor „Philips”, ˝yletki do golenia markiWilkinson a. ˝yletki „Wilkinson”, margarynamarkiFinea a. margaryna„Finea”,piwomarki˚ywiec a. piwo„˚ywiec”,butyirmyAdidas a. buty„Adidas”.

13a. Nazwy konkretnych wyrobów przemy-s∏owych, u˝ytkowanych jako wyroby seryjne, np. Je˝d˝´peugeotem. Mamju˝trzeciegocitize-na.Prasuj´braunem.Nicsi´niepsujewmoimphilipsie. W persilu pior´ te˝ kolory. Gol´ si´wilkinsonami.Pieczywosmarujineà.Za˝yjpa-nadolirutinoscorbin.Weêprozacalbodeprim.Napijsi´˝ywca.Biega∏awadidasach.13b. Nazwy jednostek monetarnych, wspó∏-czesnych i dawnych, np. z∏oty, grosz, dolar,rubel, korona, marka, frank, ludwik, gwinea,talar,tynf,obol.

14. Nazwy j´zyków programowania, progra-mów i systemów komputerowych, np. Ba-sic,NortonCommander,Windows,MicrosoftWord,MicrosoftExcel.

14. Nazwy elementów programów kompu-terowych, np. plik, dokument, okno, tabela,narz´dzia oraz nazwy komend i poleceƒ, np. wstaw,drukuj,znajdê,zamieƒ.

15a. Tytu∏y ksià˝ek, rozpraw naukowych, ich cz´Êci i rozdzia∏ów, tytu∏y dzie∏ sztuki, ilmów, staw, deklaracji, odezw, zabytków piÊmiennictwa itd.: – jednowyrazowe: Potop,Lalka,Faraon,Biblia;Sza∏,Marsylianka,Pieta,Seksmisja; – wielowyrazowe: w tym wypadku wielkà literà piszemy tylko pierwszy wyraz ta-kiego tytu∏u, wszystkie pozosta∏e wyrazy roz-poczynamy od ma∏ych liter, np. Ogniemimie-czem,Wposzukiwaniustraconegoczasu,Cos∏onko widzia∏o, Polskie budownictwo drew-niane, Kultura ludowa i jej badacze, S∏ownikortograicznywspó∏czesnegoj´zykapolskiego,

15a. Nazwy gatunkowe utworów literackich, naukowych, dzie∏ sztuki, ilmów, aktów praw-nych itp., np. powieÊç,nowela,opowiadanie,pejza˝, akwarela, portret, komedia, thriller,ustawa,dekret,uchwa∏a,rozporzàdzenie(By∏ato pierwsza polska powieÊç psychologiczna,Malowa∏atylkopejza˝e,Tenilmnale˝ydoga-tunkuthrillerów,By∏tokolejnydekretorandzeustawy).UWAGA: Wyrazy tego typu mogà stanowiç cz´Êç tytu∏u i wtedy, oczywiÊcie, pisze si´ je wielkà literà, np. Opowiadanie o prawdziwejcnocie,Portretm∏odejdamy,Komediapomy∏ek

10



Ma∏a encyklopedia powszechna, PieÊƒ omi∏oÊcidoziemiojczystej,Stoiu∏annawide-cie, Tajemniczy ogród, Zezowate szcz´Êcie,Lot nad kuku∏czym gniazdem, Psa∏terz pu∏a-wski, Kodeks post´powania administracyjne-go,Konstytucja3maja.UWAGA: Tradycyjnie od wielkich liter zaczy-na si´ oba cz∏ony tytu∏ów: Pismo Âwi´te,NowyTestament,StaryTestament.

15b. Tytu∏y czasopism i wydawnictw seryj-nych oraz witryn internetowych. W nazwach tego typu ka˝dy z wyrazów (z wyjàtkiem spój-ników i przyimków) piszemy od wielkiej litery: Polityka, Twój Styl, Kobieta i Styl, PoradnikDomowy,GazetaWyborcza,˚ycieWarszawy,GazetaPolska,BibliotekaM∏odegoPolonisty.UWAGA: Je˝eli tytu∏ si´ w ca∏oÊci nie odmienia, wielkà literà piszemy tylko jego pierwszy cz∏on, np. Gotujznami,Mówiàwieki,Zpiecana∏eb.

15b. Nazwy gatunkowe wydawnictw perio-dycznych, np. dziennik, gazeta, tygodnik,miesićznik (W tym mieÊcie wychodzà trzydzienniki, Prenumeruj´ dwa tygodniki, PodajmijakàÊgazet´).UWAGA: Wyrazy tego typu mogà stanowiç cz´Êç tytu∏u i wtedy, oczywiÊcie, pisze si´ je wielkà literà, np. Nasz Dziennik,Gazeta Ban-kowa,TygodnikPowszechny,MiesićznikLite-racki.

15c. Tytu∏y programów radiowych i telewizyj-nych, np. Wieczorynka, Sygna∏y dnia, Radiodzieciom,ZkrajuizeÊwiata,Kronikasporto-wa,Sportowaniedziela.UWAGA: W wielowyrazowych tytu∏ach tych programów w zasadzie wielkà literà pisze si´ tylko pierwszy wyraz. Jednak˝e je˝eli pro-gram radiowy lub telewizyjny ma charakter cykliczny, wszystkie wyrazy w tytule (oprócz wewn´trznych przyimków i spójników) mo˝na pisaç wielkà literà, np. Telewizja Edukacyjna,TelewizyjnyKurierWarszawski

15c. Nazwy gatunkowe programów radiowych i telewizyjnych, np. dziennik,wiadomoÊci,serial,powieÊçradiowa(Wys∏ucha∏emwiadomoÊcio14.00WieczoremznowuwyÊwie tlajà tenok-ropnyserial,Nadajemy2245odcinekpowieÊciradiowej„Matysiakowie”).UWAGA: Nazwy te mogà byç jednoczeÊnie tytu∏ami (lub cz´Êciami tytu∏ów) konkretnych programów; wówczas piszemy je wielkà literà, np. Dzienniktelewizyjny,WiadomoÊciwieczor-ne.

15d. Tytu∏y utworów muzycznych wraz z wy-razami, które wskazujà na rodzaj bàdê gatu-nek utworu; jeÊli wyrazy te stojà na poczàtku nazwy, piszemy je wielkà literà, choç dopusz-czalna jest tak˝e pisownia ma∏à literà; jeÊli stojà na drugim miejscu, piszemy je zawsze literà ma∏à, np. SonataKsi´˝ycowa a. sonataKsi´˝ycowa, Polonez As-dur a. polonez As-dur, ale: Niedokoƒczonasymfonia.UWAGA: Tonacje durowe w muzyce oznacza my wielkimi literami, tonacje molowe – ma∏y-mi. Piszemy wić:C–dur, oraz: c-moll.

15d. Nazwy gatunkowe z zakresu muzyki, np. koncert, symfonia, nokturn, pieÊƒ (koncertyfortepianowe Chopina, stare i nowe symfo-nie,wczesnenokturnyChopina); tak˝e nazwy taƒców: polonez,krakowiak,kujawiak,mazur,rumba,rock’nroll,disco.UWAGA: Nazwy te mogà byç jednoczeÊnie tytu∏ami (lub cz´Êciami tytu∏ów) konkretnych utworów; wówczas mo˝emy pisaç je wielkà literà, np. Koncertfortepianowyf-moll.

11



15e. Tytu∏y modlitw i nabo˝eƒstw; jeÊli zawierajà okreÊlenie Paƒski lub inne okreÊlenia odnoszàce si´ do Boga lub Maryi – wszystkie wyrazy rozpo-czynamy od wielkiej litery, w pozosta∏ych wypad-kach wielkà literà piszemy tylko pierwszy wyraz tytu∏u, np. Anio∏Paƒski,LitaniadoNajÊwi´tszejMariiPanny,LitaniadoNajÊwi´tszegoSercaJe-zusowego,Modlitwazadzieci,Gorzkie̋ ale,Mod-litwadoÊw.Antoniego.

15e. Nazwy gatunkowe modlitw i nabo˝eƒstw, np. litania,godzinki,ró˝aniec,msza,roraty,np. Odmówi∏a trzy litanie, Wieczorem od-mawiam ró˝aniec, Uczestniczyli w dwóchmsza-chzaojczyzn´.UWAGA: Nazwy te mogà byç jednoczeÊnie tytu∏ami (lub cz´Êciami tytu∏ów) konkretnych modlitw i wówczas piszemy je wielkà literà, np. LitaniadoMatkiBoskiej,MszaÂwi´ta.

16. Nazwy wszelkich Êwiàt i dni Êwiàtecznych, np. Bo˝eNarodzenie,Wigilia (24XII)Wielka-noc,NowyRok,Gwiazdka,WielkiPiàtek,Wiel-ki Tydzieƒ, Popielec, Wszystkich Âwi´tych,DzieƒZaduszny,Zaduszki, JomKipur,Rama-dan,DzieƒNiepodleg∏oÊci,DzieƒBabci.

16a. Nazwy dni tygodnia, miesi´cy i innych okre-sów kalendarzowych: poniedzia∏ek, niedziela,styczeƒ, luty, listopad,grudzieƒ, kwarta∏,wiek,karnawa∏,adwent,post,Êrodapopielcowa.UWAGA: Wyjàtkowo wielkimi literami pisze-my nazwy dni Wielkiego Tygodnia: WielkiCzwartek, Wielki Piàtek, Wielka Sobota, isamànazw´WielkiTydzieƒ.

16b. Nazwy okresów historycznych, epok, pràdów kulturowych itp., np. paleolit,neolit,staro˝ytnoÊç, antyk, Êredniowiecze, odro-dzenie,barok,neoromantyzm,modernizm.UWAGA: Nazwy epok, zw∏aszcza kulturowych, mo˝na te˝ pisaç wielkà literà, np. Odrodzenie,Barok,Romantyzm. Wy∏àcznie od wielkich liter rozpoczyna si´ nazwa M∏odaPolska.

16c. Nazwy zabaw, obrz´dów i zwyczajów, zwykle zwiàzane z okreÊlonym dniem lub dniami, np. wigilia (wieczerza), barbórka,miko∏ajki, sylwester, walentynki, Êmigus––dyngus,do˝ynki;zar´czyny,parapetówka.

17. Nazwy imprez politycznych, kulturalnych, sportowych itd. indywidualnych albo (w wy-padku imprez powtarzalnych) opatrzonych numerem lub innym okreÊleniem sygnalizu-jàcym, ˝e chodzi o indywidualnà nazw´, np. Wielka Orkiestra Âwiàtecznej Pomocy, Igrzy-ska XXVII Olimpiady a. XXVII Igrzyska Olim-pijskie, V Ogólnopolskie Biennale Plakatu,Bieg Piastów, Zawody o Memoria∏ JanuszaKusociƒskiego, XIV Mistrzostwa Azji w Teni-sieSto∏owym.

17a. Nazwy gatunkowe imprez i wydarzeƒ, np. pucharPolski,mistrzostwaokr´guwko-szykówce,olimpiada,uniwersjada,biennaleplakatu,wystawasztukigreckiej.UWAGA: Istnieje silna tendencja do tego, ˝eby nazwy takie, zw∏aszcza nazwy imprez sportowych, pisaç zawsze wielkimi literami, np. Rozpocz´∏y si´ mecze o Puchar Polski wpi∏ce no˝nej, Rozegrano Mistrzostwa Okr´guwlekkiejatletyce. Zwyczaj ten mo˝na tolero-waç w prasie specjalistycznej i bran˝owej.

12



17b. Nazwy wydarzeƒ i aktów historycznych, np. pierwszawojnaÊwiatowa,trzeciepowsta-nieÊlàskie,ho∏dpruski,bitwanadMarnà,kon-ferencjaja∏taƒskaa.konferencjawJa∏cie,uniahorodelskaa.uniawHorodle,unia lubelska,porozumienia sierpniowe, obrady okràg∏egosto∏u.UWAGA: Ze wzgl´dów uczuciowych mo˝na nazwy tego typu, zw∏aszcza dotyczàce wyda-rzeƒ nowszych i istotnych, pisaç wielkimi lite-rami, np. PowstanieWarszawskie,Porozumie-niaSierpniowe,ObradyOkràg∏egoSto∏u.

18a. Literowce i g∏oskowce: – w mianowniku w ca∏oÊci wielkimi literami, np. PZPN, AWS,PAN,NOT; – w innych przypadkach: koƒców-ki leksyjne ma∏ymi literami (po ∏àczniku): PAN-u, PZPN-em, AWS-owi. Ma∏ymi literami pisze si´ tak˝e wszystko to w zakoƒczeniu, co nie wyst´puje w mianowniku skrótowca, np. AWS-ie, KOR-ze. W skrótowcach zakoƒczo-nych na T, w miejscowniku pisze si´ wielkà tylko pierwszà liter´, np. Nocie.

18. Skrótowce upowszechnione i u˝ywane jako nazwy pospolite, np. Chodzi∏em ju˝ poró˝nychdesachicepeliach.Waszepekaoza-wszejestzat∏oczone.

18b. Grupowce i mieszane: – albo w mianowni-ku w ca∏oÊci du˝ymi, a w innych przypadkach, jak w g∏oskowcach i literowcach, np. DALMOR,DALMOR-u,DALMOR-ze; – albo we wszystkich przypadkach tylko pierwsza litera wielka, np. Mostostal,Mostostalu,Mostostalem.UWAGA 1: JeÊli w skrótowcu pisanym du˝ymi literami wyst´pujà litery oznaczajàce spójnik lub przyimek, piszemy je ma∏e, np. GUGiK,PPTiT,RdR.UWAGA 2: Je˝eli w skrótowcu literowym wy-st´pujà litery inne ni˝ oznaczajàce pierwsze g∏oski skracanej nazwy, to piszemy je ma∏ymi literami, np. SdRP,SdKPiL. UWAGA 3: G∏osk´ [ch] oddajemy w skró-towcach jako Ch, np. ZChN, BCh, g∏osk´ [dz] wyjàtkowo jako Dz w skrótowcu DzURP (= Dzien-nik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej), zaÊ g∏osk´ [sz] wyjàtkowo jako Sz w skrótowcu WSzW (= Wojewódzki Sztab Wojskowy, ˝eby odró˝niç od-WSW – Wojskowa S∏u˝ba Wewn´trzna).

13

egd z`i d`¨vy`^ - gandalf.com.pl fileegd_z`i d`¨vy`^

Documents