edlira gugu lindita isufi natasha pepivani libër mësuesi ... letersia dhe gjuha 10.pdf ·...

Botime shkollore Albas

Libër mësuesiGjuha shqipe dhe

letërsia 10

Edlira Gugu

Lindita Isufi

Natasha Pepivani

Rita Petro

Botues: Latif AJRULLAIRita PETRO

Redaktore përgjegjëse:Natasha PEPIVANI

Redaktore letrare:Jorina KRYEZIU

Arti grafik:Eva KUKALESHIEmanuela LUMANIGjergji KOLLUMBI

KopertinaEva KUKALESHI

© Albas, Tiranë 2009Të gjitha të drejtat janë të rezervuara

Shtëpia Botuese AlbasNë Tiranë: Rr. Budi, Pall. “Clasic Construction”, zyra nr. 2Tel/Fax: ++ 355 4 2379184e-mail: [email protected]ë Tetovë: Rr.Ilindenit, nr.105Tel: 044 344047e-mail: [email protected]ë Prishtinë: Rr.Eqrem Çabej, nr.121Tel: 038 542765e-mail: [email protected]

3

Udhëzues për tekstin “Gjuha shqipe dhe Letërsia 10”

Pjesa e parë përfshin realizmin e objektivave që lidhen me përdorimin e gjuhës në përgjithësi si mjet komunikimi, dhe të gjuhës shqipe në situata të ndryshme komunikimi (verbale dhe joverbale). Në këtë pjesë përfshihen llojet e teksteve joletrare (këtu hyn edhe teksti rrëfyes joletrar – kronika, ditari, letra etj., ndërsa teksti letrar tregimtar studiohet te pjesa e letërsisë). Në këtë pjesë janë të integruara në çdo temë mësimi: të lexuarit, të folurit, të vëzhguarit, të dëgjuarit dhe të shkruarit. Pra, po të marrim p.sh. 1 orë Komunikimiverbal dhe joverbal nxënësi do të lexojë tekstin, do të interpretojë me fjalë fi gurat, do të vëzhgojë fi gurat në tekst, por edhe ato që do të sillen prej tyre në klasë, do të dëgjojë interpretimet e mësuesit dhe të shokëve si dhe do të shkruajë, duke plotësuar ushtrimet e dhëna.

Pjesa e dytë përfshin, sipas përqindjeve të kërkuara në program, realizimin e objektivave që lidhen me tekstet letrare, përdorimin e gjuhës së fi gurshme, komentet dhe analizat e veprave letrare dhe, në përqindje më të pakët, rimerren tekstet e tjera joletrare: teksti argumentues, informues-shpjegues, përshkrues. Në këtë pjesë, gjithashtu nxënësi ushtrohet të përdorë njohuritë teorike dhe praktike të fi tuara në pjesën e parë të tekstit.

P. sh., nëse ai në pjesën e parë ka mësuar teknikat e shkrimit të përmbledhjes, parafrazimit, titullit, argumenteve apo kundërargumenteve etj., në pjesën e dytë ai do të ushtrohet në situata të ndryshme, sipas një tematike të caktuar mësimore. Po kështu, në këtë pjesë

Zbërthimi i programit dhe realizmi i objektivave në tekstinGjuha shqipe dhe Letërsia 10 (Albas).

Struktura e tekstit “Gjuha shqipe dhe letërsia 10” është konceptuar me dy ndarje të mëdha:

Pj. I. Gjuha shqipe dhe përdorimi i saj Pj. II. Letërsia

Pjesa e parë ka tri nëndarje: • Gjuha dhe komunikimi • Teksti dhe llojet e tij • Procesi i të folurit, të dëgjuarit, të shkruarit

Pjesa e dytë ka tri nëndarje: • Teksti tregimtar • Teksti poetik • Teksti dramatik

integrohet letërsia me artet e tjera: kinematografi në, pikturën, fotografi në etj.

Kjo shpërndarje e njohurive është bërë me qëllim nga autorët e tekstit, të cilët kanë synuar që ta ndërtojnë strukturën e tekstit në mënyrë sa më didaktike, me qëllim që njohuritë nxënësi t’i marrë të sistemuara dhe t’i rimarrë ato në situata të ndryshme për përvetësimin e tyre sa më të mirë. Prandaj u sugjerojmë mësuesve që në hartimin e planit mësimor të ndjekin po atë logjikë vijimësie që ka teksti. Për sa u përket orëve të analizave ne i jemi përmbajtur programit: 6 - 7 orë, përjashto vetëm Këngët e Milosaos që është parashikuar në 5 orë, pasi dhe materiali i saj nuk paraqet atë shkallë vështirësie si p.sh. ai i poemës Iliada. Për sa u përket komenteve, ka raste kur objektivat që i përkasin p.sh. një poezie apo një fragmenti nuk përbëjnë mbingarkesë, që të realizohen në 3 orë, prandaj parashikohen në 2 orë (dhe ndonjë rast i rrallë në 1 orë). Ka kohë që kurrikulat e reja u japin liri autorëve të teksteve dhe mësuesve të paktën në masën 10%, (por edhe më shumë) për të mos i qëndruar strikt dhe skematik programit. Megjithatë, në këtë pikë mësuesit janë të lirë që, sipas niveleve të klasës me të cilën punojnë, mund të mos i realizojnë të gjitha fragmentet e dhëna për koment (veçanërisht kur ato i takojnë së njëjtës periudhe letrare).

Edhe temat mësimore të pjesës së dytë janë hartuar në mënyrë të tillë që brenda secilës të integrohet të lexuarit, të folurit, të dëgjuarit, të vëzhguarit, të shkruarit. Për realizmin sa më të mirë të këtyre orëve do të vijë


4

në ndihmë dhe një CD (bashkëshoqëruese e librit të mësuesit) nëpërmjet së cilës nxënësi do të ushtrohet në dëgjim dhe vëzhgim.

2. Njohuritë që ka marrë nxënësi deri në klasën IX, krahasuar me njohuritë e reja të klasës X.

Që mësuesi ta ketë më të lehtë përdorimin e tekstit të ri, po japim një pasqyrë përmbledhëse të njohurive dhe të koncepteve që ka marrë nxënësi deri në klasën IX, të krahasuara këto me objektivat që parasheh programi i ri i shkollës së mesme (të cilat më hollësisht jepen në planet mësimore të hartuara nga ne).

Pjesa I – Gjuhë shqipe

Njohuritë e mëparshme a. Gjuha dhe komunikimiDallon skemën e komunikimit dhe elementet e

komunikimit.Dallon dy anët e fjalës: formën dhe përmbajtjen.Dallon komunikimin me anë të shenjave nga

komunikimi me anë të gjuhës (së folur dhe të shkruar).Ka njohuri fi llestare për dëshmitë e para të gjuhës

së shkruar shqipe.Dallon dialektet e shqipes nga standardi i shqipes.

b. Teksti dhe llojet e tijPërkufi zon tekstin dhe dallon tekstin me funksion

praktik (teksti joletrar) nga teksti me funksion estetik (teksti letrar).

Është familjarizuar me tabelën për llojet e ndryshme të teksteve:

Teksti rrëfyes - Teksti poetik - Teksti dramatik - Teksti përshkrues -Teksti informues paraqitës - Teksti udhëzues, urdhërues.

Dallon tekstin përshkrues dhe dy llojet e tij: përshkrimin objektiv dhe përshkrimin subjektiv (gjithashtu, dallon dhe përshkrimin letrar në prozë dhe në poezi); shkruan tekste të thjeshta përshkruese.

Dallon tekstin informues-paraqitës dhe llojet e tij (lajmërime, njoftime, vepra enciklopedike, artikull gazete, shkresa, letra etj.) dhe shkruan lloje të thjeshta.

Dallon tekstin udhëzues dhe llojet e tij (rregulloret, këshillat, ligjet etj.); shkruan lloje të thjeshta.

Dallon tekstin argumentues dhe llojet e tij (esenë dhe ligjëratën); dallon argumentin dhe

kundërargumentin; dallon strukturën e një eseje argumentuese dhe shkruan një ese të thjeshtë argumentuese.

Dallon tekstin rrëfyes joletrar dhe llojet e tij: ditarin, kronikën, udhëpërshkrimin; autobiografi në; biografi në; intervistën; kujtimet etj; shkruan lloje të thjeshta të tyre.

Dallon llojet e medies elektronike dhe te shkruar;diskuton për lloje të ndryshme emisionesh; njeh strukturën e gazetës dhe projekton në grup rubrikat e gazetës së shkollës.

Dallon gjuhën e reklamës dhe të publicitetit për fushata të ndryshme ndërgjegjësimi.

c. Përdorimi i gjuhësËshtë ushtruar në të folurin për tema të ndryshme

të tipit diskutim, bisedë e lirë, debat etj.Është ushtruar në të dëgjuarin e teksteve të

ndryshme të lexuara apo të folura.Është ushtruar në të shkruarin e: përmbledhjes;

përshtatjes nga poezia në prozë, skedave të ndryshme të librave apo fi lmave; korrigjon tekstin e vet nga ana logjike dhe drejtshkrimore.

Njohuritë e reja dhe shkalla më e lartë e vështirësisëNë tekstin e klasës së dhjetë sistemohen njohuritë

për gjuhën, komunikimin dhe llojet e teksteve joletrare. Nëse deri në klasën e 9-të nxënësit i kërkohet që të dallojë veçoritë e përdorimit të gjuhës në tekste të ndryshme si dhe ushtrohet të shkruajë tekste të thjeshta, në këtë klasë ai futet në situata më të ndërlikuara të teorisë së komunikimit verbal dhe joverbal, në teknikat e shkrimit të llojeve të ndryshme të teksteve, si dhe ushtrohet në një shkallë më të lartë vështirësie në të dëgjuar, të folur, të vëzhguar dhe të shkruar e modeleve të ndryshme. Pavarësisht se është në klasën e dhjetë ne jemi munduar të sjellim raste sa më të pastra modelesh të teksteve të ndryshme me qëllim që njohuritë teorike për strukturën dhe veçoritë e tyre të jenë sa më të kuptueshme dhe të realizueshme.

Pjesa II – Letërsi

Njohuritë e mëparshme Ka njohuri fi llestare për dy ndarjet e letërsisë: - Letërsinë gojore dhe Letërsinë e shkruar; - dallon ndarjen e teksteve letrare sipas anës së

5


jashtme: Proza, Poezia, Drama- ndarjen sipas anës së brendshme në tri gjini: Epika, Lirika, Dramatika;

Përkufi zon tekstin tregimtar dhe dallon llojet e tij: - Mitin, Legjendën, Përrallën, Fabulën, Romanin, Novelën, Tregimin. Brenda llojeve të gjata dallon dhe ndarjet në bazë të tematikës: historik, social, psikologjik, satirik, ekologjik, fantastiko-shkencor, aventurier etj.- dallon strukturën e tekstit tregimtar dhe veçori të tilla si: vendi, koha, konteksti, - personazhet, rrëfyesin, paragrafët; - dallon disa elemente të stileve të ndryshme të shkrimtarëve; shkruan lloje të thjeshta të tekstit tregimtar;- komenton fragmente veprash ose një tekst të shkurtër të plotë duke u ndalur te: kuptimi fi llestar dhe nënteksti, interpretimi subjektiv; gjuha e tekstit dhe veçori të llojit letrar.

Përkufi zon tekstin poetik dhe dallon llojet e tij:- llojin epik (poema epike, poema legjendare, heroike, balada, poema epiko-lirike); lloji didaktik (poema didaktike); llojin lirik: lirika tradicionale - idili, elegjia, himni, soneti; lirika moderne – patriotike, erotike, meditative, e peizazhit, fi lozofi ke etj.;- dallon veçoritë e tekstit poetik: vargu, rima, ritmi, strofa;- dallon fi gurat letrare: epiteti (epiteti metaforik), krahasimi-similituda, personifi kimi, antiteza, hiperbola, simboli, paralelizmi fi gurativ, metafora, alegoria, ironia, pyetja retorike, apostrofi , enumeracioni, shkallëzimi, anafora, onomatopeja.

Përkufi zon tekstin dramatik dhe dallon llojet e tij:- tragjedia, komedia, drama;- dallon veçori të tekstit dramatik: dialogu, monologu, konfl ikti, didaskalitë;- dallon strukturën e tekstit dramatik: aktet dhe skenat.Njohuritë e reja dhe shkalla më e lartë e vështirësisëNjohuritë letrare në ciklin 9-vjeçar nxënësi i ka

marrë nëpërmjet teksteve të përzgjedhura, të cilat janë të llojeve të ndryshme letrare. Kriteri i përzgjedhjes së tyre është bërë duke u mbështetur në objektivat e programit për të dalluar gjinitë dhe llojet e nënlloje të ndryshme që i përkasin letërsisë gojore dhe letërsisë

së shkruar. Përkufi zimet dhe njohuritë teorike për veçori të llojeve të ndryshme janë marrë nëpërmjet tekstit të përzgjedhur me një synim të përcaktuar, po kështu dhe fi gurat letrare trajtohen nëpërmjet tekstit, ku kjo del si fi gurë përfaqësuese.

Në klasën e 10-të nxënësi sistemon njohuritë e shpërndara që ka marrë në ciklin 9-vjeçar dhe studion me një gjuhë më të ngritur atë çka quhet Letërsi, funksionin e saj dhe dallimin e gjuhës së fi gurshme nga gjuha shkencore. Në këtë klasë sistemohen edhe veçoritë për secilin lloj letrar: tekstin tregimtar, tekstin poetik dhe atë dramatik. Po përveç parimit gjinor në përzgjedhjen e pjesëve për koment apo analizë, nxënësi njihet në këtë klasë dhe me parimin kronologjik të zhvillimit të formave letrare.Për të kaluar nga komenti i një pjese të veçuar (që ka bërë deri në klasën e 9-të dhe që synon veçoritë e llojit letrar) në analizën e një vepre letrare, atij i nevojiten njohuritë që kanë të bëjnë me veçoritë e epokave letrare dhe të stileve të ndryshëm të autorëve që u përkasin këtyre epokave. Prandaj në tekst, përpara se të kalohet në koment apo në analizë, fi llimisht nxënësit i jepen njohuritë elementare që kanë të bëjnë me veçoritë e epokave letrare. Kështu p.sh., për komentin e fragmentit të poemës Çajld Harold nxënësit i nevojitet të njohë si veçoritë e këtij lloji të tekstit poetik, ashtu edhe veçoritë e romantizmit evropian, pasi shkalla e vështirësisë në klasën e 10 rritet dhe natyrisht nxënësi nuk mund të mbetet në nivelin e komentit të ciklit 9-vjeçar. Renditja kronologjike e teksteve letrare nga autorët e tekstit është bërë me synimin për t’i krijuar nxënësit një pasqyrë të qartë të zhvillimit të formave të ndryshme letrare në kohë dhe që ai të shohë konkretisht se këto forma kanë logjikën e vet të zhvillimit të tyre. Ky është një synim që duhet ta ketë të qartë mësuesi.

Qoftë për komentin apo për analizën e tekstit ne jemi munduar që të përqendrohemi pikërisht në ato njohuri teorike që jepen në krye të çdo ndarjeje. Pra, nëse themi se një poemë epike ka këto veçori: epizmi në rrëfi m, ndërhyrja e hyjnive, tema heroike etj., atëherë janë pikërisht këto veçori që mësuesi bashkë me nxënësin do t’i zbulojnë në poemën Iliadaapo në çdo lloj tjetër poeme epike (Epi i Gilgameshit, Odisea etj.), (gjë të cilën e kemi pasur si parim kryesor gjatë hartimit të këtij teksti).

Pasi nxënësi pajiset me këto njohuri e ka shumë të qartë se përse po e bën komentin apo analizën e një vepre letrare. Këmbëngulim në këtë pikë, pasi


6

gjithnjë ka qenë një defekt i madh subjektiviteti në komente apo analiza, qoftë kjo nëpër tekste apo në interpretimet e mësuesve.

Duke u nisur nga objektivat e programit në tekstin tonë ne kemi synuar disa lloje komentesh:

Koment të përgjithshëm (që analizon kuptimin, interpretimin, gjuhën apo veçoritë e llojit të tekstit).

Koment krahasues (ku krahasohen veçori të ndryshme të dy llojeve letrare apo brenda të njëjtit lloj (po që lidhet me stile të ndryshme autorësh).

Koment me synim (i cili veçon një veçori të caktuar të llojit apo të stilit të autorit); të tilla janë komentet me skeda që ndodhen në libër.

3. Plani mësimor i sugjeruar nga Albas-iMe këtë plan të sugjeruar ne kemi dashur t’i vijmë

në ndihmë mësuesit, i cili po e zbaton kurrikulën e re dhe tekstin e ri për herë të parë. Në këtë plan ne thjesht kemi sugjeruar ndarjen e orëve mësimore dhe objektivat për çdo temë, të cilat mësuesi mund t’i ndryshojë duke i përshtatur me udhëzimet nga MASH-i apo Instituti i Kurrikulave. Ajo çka është e rëndësishme dhe që mendojmë se do t’i vijë në ndihmë mësuesit janë objektivat qendrorë të çdo teme mësimore, të cilat përshtaten tërësisht me objektivat e programit. Gjithashtu, ne kemi parashikuar dhe objektiva të tjerë brenda orës së mësimit, të cilët realizohen nëpërmjet

integrimit të pesë proceseve kryesore të përdorimit të shqipes: të folurit, të dëgjuarit, të shkruarit, të vëzhguarit, të lexuarit.

Ndarja e orëveNë program orët mësimore janë parashikuar

të ndahen sipas përqindjeve të llojeve të teksteve. Fillimisht mund të lindë ndonjë keqkuptim, pasi duket sikur teksti ynë nuk e respekton këtë ndarje. Por, në fakt, autorët e tekstit kanë menduar një shtrirje të këtyre përqindjeve në të gjithë tekstin. Aq më tepër këtë e përligj edhe fakti se tani programet e reja nuk ndërtohen më si përmbajtje lëndësh me orë të përcaktuara, por lejojnë një zhvillim më të lirë, më integrues e më tolerant të lëndës.

P.sh., nëse teksti argumentues në pjesën e parë studiohet me 4 orë, përqindja e tij në orët e tjera është e integruar në pjesën e dytë të librit, kur rimerret disa herë. Kështu ndodh edhe me llojet e tjera të teksteve: njohuritë teorike si Gjuha dhe komunikimi, Gjuha si kod, Gjuha shqipe dhe dialektet etj. apo Strategjitëe të dëgjuarit, të folurit dhe të shkruarit, që jepen në hyrje të librit, studiohen edhe nëpërmjet situatave dhe llojeve të ndryshme të teksteve, prandaj edhe këto përfshihen në përqindjet e llojeve të ndryshme të teksteve dhe kanë orët e veta të parashikuara.

Përmbajtja e CD-së

Me anën e CD-së nxënësit do të ushtrohen në të dëgjuar dhe në të vëzhguar për temat përkatëse që janë në tekst.

DËGJIMEmisionet e radios (Ushtrime të fq. 86)Lexim teksti (Lëkura e qenit; ushtrimi i fq. 87)Këngë (Valsi i lumturisë; Kurrë mos më lësho; Fati ynë shpresë e marrëzi; O e bukura More; fq. 314) Recitimi i poezive (Don Kishoti, fq. 147; Iliada fq 221; Vegimi i Laurës, fq. 244; Kënga e lamtumirës, fq. 255; Këngët e Milosaos, fq. 264; Metamorfosis, fq. 279; Vdekja e nositit, fq. 294; Kitara, fq. 304)

VËZHGIMFilmi (Katedralja e Parisit – varianti tradicional dhe varianti modern; Skënderbeu; Troja; Romeo dhe Zhuljeta; Përrallë nga e kaluara);Reklama (Dita ndërkombëtare e librit; Reklama dyqanesh; Spring);Pikturat e komentuara (Venera e Milos, fq 123; Orfeu dhe Euridika, fq 131; Mona Lisa; Sepie në karton, fq 134; Kalorësi mesjetar; Don Kishoti, fq 139; Korrëset; Plaku me shkop, fq 165; Petrarka dhe Laura, 242; Dyert e Ikonostasit, fq 245; Xhamia Blu, fq. 246; Foto të Gegë Marubit, fq 283).

7



8

9



10

11



12

13



14

15



16

17



18

19



20

21



22

Tema

Komunikimi

Objektivat: Në fund orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:

• të dallojë elementet e komunikimit;

• të ndërtojë skemën e komunikimit duke u nisur nga shembuj të ndryshëm;

• të hetojë elementet që pengojnë procesin e komunikimit;

• të realizojë një komunikim të suksesshëm.

Materialet dhe mjetet mësimoreTeksti “Gjuha shqipe dhe letërsia 10”, mjete të ndryshme komunikimi, si: telefon, libra.

Teknika dhe metoda mësimore:Bashkëbisedim, lexim hap pas hapi, lojë me role, punë në grup, punë në çift.

Hapi I (bashkëbisedim)Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të tregojnë situata dhe mënyra të ndryshme komunikimi, në të cilat janë ndodhur gjatë kohës së pushimeve. P.sh.:

• Eltoni ka folur me gjyshen në telefon.• Ermira ka komunikuar me një djalë të huaj.• Artani i ka dërguar një e-mail shokut të ngushtë.• Babi i Ingridit e ka gjetur rrugën duke parë hartën.• Erjoni, kur ishte jashtë shtetit, është marrë vesh nëpërmjet gjesteve.

Kështu mund të jepen situata nga më të ndryshmet. Situatat e sjella nga nxënësit skematizohen nga mësuesi/ja në dërrasë të zezë. Skema e hartës së mendimit do t’i shërbejë mësuesit/es për të vënë në dukje elementet e ndryshme me të cilat realizohet komunikimi.

Hapi II (lexim hap pas hapi)Mësuesi/ja drejton pyetjen:

– Si u realizua komunikimi në situatat që dhatë? – Pse komunikojmë?

Nxënësit japin opinionet individuale të bazuara në konceptet që ata kanë rreth komunikimit.Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të lexojnë në mënyrë të pavarur tekstin. Më pas plotësojnë së bashku me mësuesin/en në tabelë konceptet rreth komunikimit duke iu referuar një rasti konkret komunikimi. (Dy nxënës nga klasa komunikojnë me e-postë rreth një vizite në qytetin e Sarandës). Mësuesi/ja përcakton pjesëmarrësit në proces.

ZHVILLIMI I MËSIMIT

mesazhi

SarandaReferenti

Dëshiroj të vizitoj Sarandën.

Dërguesi Ermali

MarrësiEmira

e-postakanali

e-posta kanali

kodigjuha shqipe

23


Hapi III (punë e pavarur dhe në çift)

Ushtrimet 1, 3, 5 nxënësit i punojnë individualisht për të përcaktuar elementet e komunikimit.Shembuj përgjigjesh:

Ushtrimi 1: a) djali - dërguesi, vajza - marrësi, dalim - mesazhi, letra - kanali, gjuha e shkruar – kodi, sugjeron një veprim të caktuar (në këtë rast të dalin nga biblioteka) - referenti.b) dërguesi - djali, marrësi - nëna, mesazhi - të lutem më jep pak ujë, kodi - gjuha e folur, kanali- ajri, referenti - uji.

Ushtrimi 3:Marrësi: Ana Gjoni, Lagjja “Reshit Çollaku”, Pallati nr. 5 , Tiranë.Dërguesi: Ilir Treska, Lagjja “29 Nëntori”, Rr. 5 Maj, Pallati nr. 2, Elbasan.

Ushtrimi 5:a) dërguesi - Flladja, marrësi - shoqja, mesazhi - përshëndetja, kanali - ajri, kodi - gjuha e shenjave.b) dërguesi - Arbi, marrësi - Entela, mesazhi - falënderimi, kanali - letra, kodi - gjuha e shkruar.

Ushtrimi 2: Nxënësit punojnë në çift duke ilustruar situatat e librit, klasës i kërkohet të përcaktojë pjesëmarrësit (dhënësin - marrësin).shitësi i librarisë - blerësi, organizuesi i konferencës - pjesëmarrësit, biletashitësi - shikuesi i fi lmit, shitësi i këpucëve - blerësi.U kërkohet nxënësve të sjellin shembuj të ngjashëm. P.sh., njëri sjell ilustrimin, tjetri përgjigjet.

Ushtrimi 4: Zhvillohet në formë dialogu. Përcaktohet kodi i komunikimit.Shembuj përgjigjesh:1. kodi - gjuha gjermane, 2. kodi - formula matematikore, 3. kodi - gjuha italiane.

Hapi IV (punë në çift)Duke marrë shkas nga ushtrimi 4, i cili zhvillohet në çift në formë dialogu, mësuesi/ja u kërkon nxënësve të praktikojnë një situatë të ngjashme dhe të ndërtojnë skemën e tyre të komunikimit. Zgjedh dy prej nxënësve, të cilët ndërtojnë skemën në tabelë dhe përcaktojnë pjesëmarrësit.

Hapi V (lojë në role)Mësuesi/ja paraqet në tabelë shprehje me kuptime të ndryshme dhe u kërkon nxënësve të diskutojnë se në cilat raste mund të përdoren ato:

P.sh.: - Çfarë dëshironi?- Ka shumë njerëz që presin në radhë … - A mund të sillni dy, ju lutem?- Si mund t’ju ndihmoj!I gjithë ky komunikim realizohet në bazë të një konteksti, i cili lidhet me një situatë të caktuar. Mësuesi/ja pyet nxënësit:- A do të kishte kuptim biseda nëse nuk i referohet një konteksti që lidhet me një situatë të dhënë?- A lindin keqkuptime nëse nuk njihet situata për të cilën fl itet?


24

Listohen llojet e konteksteve. gjuhësor e tekstor Konteksti i situatës kulturor

Punohet në grupe. I kërkohet secilit grup të ilustrojë situatat e ushtrimit 7. Nxënësit diskutojnë rreth tyre. Shembuj përgjigjesh:

1) Situata e komunikimit realizohet në rrugë. Dërguesi është punonjësi i policisë rrugore, marrësiështë shoferi i automjetit.2) Situata e komunikimit realizohet në hollin e aeroportit. Dërguesi i mesazhit është punonjësi i aeroportit, marrësit janë pasagjerët.3) Situata e komunikimit realizohet në sallën e Kuvendit të Shqipërisë. Dërguesi është kryetari i Kuvendit, marrësi janë deputetët.4) Situata e komunikimit realizohet në një klasë mësimi. Dërguesi është mësuesi/ja, marrësit janë nxënësit e klasës.5) Situata e komunikimit realizohet në spital. Dërguesi është mjeku, marrësi është pacienti.6) Situata e komunikimit realizohet në postë. Dërguesi është punonjësi i postës, marrësi është klienti.

Hapi VI (bashkëbisedim)Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të risjellin dhe një herë situatën dhe të diskutojnë se në cilat raste komunikimi nuk është i suksesshëm. Shtrohet pyetja:- Cili element e pengon komunikimin?Diskutohet me nxënësit dhe përcaktohet se cili element mungon.

Përgjigjet mund të ishin:Kur na fl asin në gjuhë të huaj mungon kodiKur nuk njihet prej nesh, ajo për të cilën fl asin. mungon referenti Kur nuk kemi mundësi të mira komunikimi. mungon kanali

Punohet ushtrimi 6 individualisht dhe u kërkohet nxënësve të ndërtojnë situatën në formën e saj të plotë. Diskutohet rreth saj.Shembull përgjigjesh:

1. Procesin e komunikimit e pengon referenti, sepse marrësi nuk e njeh postën elektronike (referentin).2. Procesin e komunikimit e pengon kanali, sepse kanali, pra linjat telefonike, nuk punojnë si duhet.

Detyrë shtëpie. a) Ushtrimi 8, faqe 10. b) Sillni në klasë të njëjtat fjalë dhe shprehje në gjuhë të ndryshme.

Në fund të orës së mësimit bëhet vlerësimi i nxënësve pjesëmarrës dhe vlerësohet ora e mësimit.

25


SHPJEGIM TERMASH

Komunikim – do të thotë të hysh në lidhje me dikë; të transmetosh informacionet dhe mesazhet që ke në mendje; të shkëmbesh mendime me dikë dhe të merresh vesh mirë me të. Komunikimi nga mjetet që përdor është: - verbal (gjuhësor) – me fjalë (në literaturë gjendet i shqipëruar dhe me termin komunikim fjalësor)

- joverbal (jogjuhësor) - pa fjalë (në literaturë gjendet i shqipëruar dhe me termin komunikim jofjalësor)

Gjuhë – te njeriu shërben edhe si organ i të folurit; - mjeti themelor e më i rëndësishëm që u shërben njerëzve për të mbrujtur e për të shprehur mendimet dhe për t’u marrë vesh njëri me tjetrin në shoqëri; - sistem i veçantë tingujsh, fjalësh, trajtash e rregullash për formimin e fjalëve e për lidhjen e tyre në fjali;- sistem që është krijuar e zhvilluar historikisht nga një popull; - përbën një nga tiparet themelore të një kombësie a të një kombi.

Kod - sistem shenjash a sinjalesh konvencionale, që përdoret për dhënien e një informacioni a mesazhi me qëllim komunikimi.

Ligjërimi - Gjuha e gjallë në çastin e përdorimit të saj nga njerëzit;variant i gjuhës me disa veçori dalluese, që përcaktohen nga rrethanat në të cilat bëhet kumtimi dhe nga qëllimi i kumtimit; aftësia për të folur; stili, mënyra se si gjithë njerëzit e përdorin të folurin ose të shkruarin.


26

Në një tabelë është shkruar me shkumësa me ngjyra fjalia:Fjalët janë shenja. Pyeten nxënësit: - Si e kuptoni këtë fjali?Konkretizohet me anë të skemës:

Tema

Gjuha


Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:

• të identifi kojë fjalën si shenjë gjuhësore;

• të dallojë elementin formal nga elementi përmbajtjesor i fjalës;

• të zbulojë se lidhja ndërmjet fjalës dhe objektit konkret është konvencionale;

• të krahasojë emërtimet e disa fjalëve në gjuhën shqipe me ato në gjuhë të huaja.

Materiale dhe mjete mësimore:Libri “Gjuha shqipe dhe letërsia 10”, foto të objekteve të ndryshme, tabela, shkumësa me ngjyra.

Teknika dhe metoda mësimore:Diskutim, lexim i drejtuar, pema e mendjes, praktikë e pavarur, punë e pavarur në grupe e në çift, diskutim i lirë.

Hapi I (diskutim)Mësuesi/ja e nis mësimin me kontrollin e detyrave të shtëpisë dhe diskutimin rreth tyre. Nxënësit do të gjenin kontekstet në të cilat përdoret secila prej situatave.Bëhet një përsëritje rreth elementeve të komunikimit.

- Cilat janë elementet e komunikimit? - Si funksionon skema e komunikimit?- Cilat janë elementet pa të cilët komunikimi nuk mund të kryhet?

Hapi II (lexim i drejtuar, pema e mendjes) Mësuesi /ja prezanton temën e mësimit dhe u drejton nxënësve pyetjen:

- Ç‘kuptoni me fjalën gjuhë?- mesazh

Me përgjigjet e nxënësve plotësohet grafi ku organizues pema e mendjes.

tërësi shenjash, fjalësh transmeton mesazhe

krijon marrëdhënie mes fjalëve sistemGjuha

Mësuesi/ja përmbledh konceptin mbi gjuhën:

Sistem i cili vendos marrëdhënie të caktuara mes shenjave gjuhësore ose fjalëve.

referenti (objekti konkret)

T-o-p-i Topi (imazhi mendor) shenjuesi i shenjuari

27


Nxënësit lexojnë informacionin mësimor dhe plotësojnë në tabelë konceptet e reja së bashku me mësuesin/en.

Shenjuesi - topi (elementi formal, d.m.th.: fjala si grup shenjash)I shenjuari - imazhi mendor që lidhet me objektin (i referohet një objekti, i cili përdoret për të luajtur, përbëhet prej lëkure, është i rrumbullakët…etj.).Referenti - objekti konkret (në rastin tonë, topi).

Diskutim rreth këtyre çështjeve, jepen ilustrime të ndryshme nga nxënësit dhe mësuesi/ja të ilustruar me foto.

- Ç’është imazhi mendor dhe objekti konkret?Kur lexojmë një varg poezie: hapa dritaren dhe ... nuk fl itet për një dritare konkrete, prandaj

secili prej nesh krijon në mendjen e tij një imazh të vetin për dritaren.Nxënësit duhet të kuptojnë se imazhi mendor nuk përputhet gjithnjë me objektin konkret, nëse

ky i fundit është i panjohur për dëgjuesin.P.sh., nëse një djalë i thotë shoqes së vet “Sapo pikturova një peizazh deti”, imazhi mendor i vajzës

për perëndimin e diellit do të jetë një imazh standard: një pikturë ku në plan të parë është deti. Kur vajza sheh pikturën e shokut, vëren se deti është në sfond dhe fi gura mbizotëruese është një shkëmb.

Sillen shembuj të përputhjes së imazhit mendor me objektin konkret. Nëna e Artanit është e njohur për Entelën. Qeni i Denisës është i panjohur për Mimozën.

Hapi III (praktikë e pavarur)Punohet në mënyrë individuale ushtrimi 1. Diskutimi bëhet rreth tabelës.Shembuj përgjigjesh.

Tabelë - shenjuesi, i shenjuari është imazhi mendor (në rastin tonë fi gura), referenti është i panjohur.Kartelë - shenjuesi, i shenjuari imazhi mendor (fi gura), referenti, kartela e kaltër, përputhet me imazhin mendor.Mace - shenjuesi, i shenjuari, imazhi mendor (fi gura e maces ngjyrë kafe). Macja e zezë që ka djali në dorë është objekti konkret (d.m.th., referenti).

Hapi IV (diskutim)Nxënësit emërtojnë të njëjtin objekt në gjuhë të ndryshme (kërkesa e detyrës së shtëpisë) dhe diskutojnë se sa të ngjashme janë emërtimet me njeri-tjetrin dhe çfarë lidhjeje kanë me objektin.

Përfundimi:I njëjti objekt në gjuhë të ndryshme të botës emërtohet me fjalë të ndryshme (bashkësi shenjash të ndryshme), p.sh., objekti top emërtohet: top (në shqip), ball (anglisht), palone (italisht), buletë(frëngjisht) etj. Marrëdhënia e fjalës me objektin është konvencionale, pra, folësit e një gjuhë kanë pranuar t’i emërtojnë objektet me këto fjalë sipas një marrëveshjeje dhe ato kuptohen vetëm nga ata që e dinë këtë marrëveshje.

Mësuesi/ja përshkallëzon njohuritë e nxënësve.

Gjuha - tërësi shenjash të rregulluara nga një kod i caktuar.Kodi - sistem rregullash që duhet të njihet nga pjesëmarrësit në komunikim. shenjues Njohja e kodit ka të bëjë me interpretimin i shenjuar


28

Hapi V (punë e pavarur në grup)Ushtrimi 2Nxënësit plotësojnë përkufi zimet për termat. U kërkohet të lexohen në klasë.

Shembull përgjigjesh:Shenjues - forma e materialit që përdoret për të komunikuar (varg tingujsh që formojnë fjalët).I shenjuar - imazhi mendor i objektit.Referenti - objekti konkret në botën reale.Kodi - sistem rregullash që duhet të njihet nga pjesëmarrësit në komunikim.

Ushtrimi 3Punohet duke i ndarë nxënësit në grupe:

Grupi I - Jep referentin në gjuhën standarde,Grupi II - Jep referentin në dialekt,Grupi III - Jep referentin në anglisht,Grupi IV - jep referentin në italisht.

Shembuj përgjigjesh sipas grupeve:a) Grupi I - vajzë, domate, mace, çadër.b) Grupi II - çikë/gocë, mollë t’arta, mic, ombrellë. c) Grupi III - girl, tomatoes, cat, umbrella.d) Grupi IV - ragacca, pomodoro, gato, ombrello,

Hapi VI (diskutim i lirë) Bëhet krahasimi mes tyre në tabelën e organizuesit grafi k dhe diskutohet rreth të dhënave. Në fund arrihet në përfundimin: Gjuha është një tërësi shenjash të rregulluara nga një kod i caktuar në mënyrë konvencionale.

Detyrë shtëpie a) Ushtrimi 4. Cilat nga rregullat gjuhësore nuk janë zbatuar në shembujt e mëposhtëm. 1. Forma e fjalëve (ju duhet (atyre) u duhet). 2. Përzgjedhja e fjalëve (adoptimi dhe jo adaptimi). 3. Rendi i fjalëve (Nesër unë shkoj me ata dhe jo Nesër me ata, unë shkoj). b) Sillni në klasë tabela, foto shenjash të ndryshme komunikimi (sistemit rrugor etj.).


objekti në gj. standarde në dialekt në anglisht në italisht

29


Materiale dhe mjetet mësimore:Libri “Gjuha shqipe dhe letërsia 10”, tabela me shenja të ndryshme, shkumësa me ngjyra, foto të situatave të ndryshme komunikative.

Teknika dhe metoda mësimore:Stuhi mendimesh, lexim i drejtuar, diskutim, grafi k organizues, diagram i Venit, punë në grupe e në çift.

Teknika “lexim (dëgjim) i drejtuar” mbështetet në leximin a dëgjimin e një pjese të tekstit me ndërprerje. Fillon leximi dhe, pasi lexohet një fjali a një paragraf, bëhet ndalesa e parë. (Ndalesat janë në vartësi të tekstit a informacionit që jepet.)Pasi ndërpritet leximi, u kërkohet nxënësve të mendojnë, të analizojnë dhe të parashikojnë rreth asaj që dëgjuan a lexuan. Pas çdo ndalese, mësuesi/ja u kërkon nxënësve të parashikojnë zhvillimin e informacionit dhe u drejton pyetje të tilla:

• Ç’mendoni se do të ndodhë më pas?• Çfarë provash keni për ta vërtetuar këtë?• Pse mendoni kështu?

Tema

Llojet e ndryshme të komunikimit


Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të identifi kojë llojet e ndryshme të komunikimit;• të dallojë komunikimin verbal (gjuhësor) nga ai joverbal (jogjuhësor);• të zbulojë rastet e përdorimit të të dyja llojeve të komunikimit;• të nxjerrë përparësitë e secilit lloj të komunikimit;• të përshtatë llojin e komunikimit me situatën e komunikimit;• të shkruajë mesazhet e fi gurave dhe shenjave të komunikimit joverbal.

Hapi I (stuhi mendimesh)Mësuesi/ja e nis mësimin me një stuhi mendimesh. Shkruan në tabelë fjalën komunikim dhe kërkon prej nxënësve të mendojnë dhe të tregojnë gjithçka dinë rreth këtij koncepti, duke u inkurajuar që të mos shqetësohen nëse idetë që shprehin janë të drejta ose të gabuara.

komunikim

marrës dhënës

kod

mesazh referent

gjuhë

e folure shkruarme shenjasinjale

Hapi II (lexim i drejtuar, diskutim, grafi k organizues)Mësuesi/ja ka zgjedhur një fi gurë ku paraqitet një situatë komunikimi dhe u kërkon dy nxënësve t’ua komunikojnë shokëve të tyre përmbajtjen e saj në mënyrë origjinale. Njëri prej nxënësve zgjedh gjuhën e shkruar për të komunikuar situatën e dhënë, duke shkruar në tabelë 2-3 fjali, kurse tjetri ua transmeton shokëve përmbajtjen nëpërmjet gjesteve, mimikës, zhurmave etj.Mësuesi/ja drejton pyetjen:

- A është realizuar si duhet komunikimi në të dyja mënyrat? Pse?Mësuesi/ja, së bashku me nxënësit, arrijnë në përfundimin se në të dyja rastet kemi komunikim, sepse

Nëpërmjet diskutimit vihen në dukje rastet e përdorimit të secilit komunikim.Joverbal: me anë të gjesteve

me anë të sinjaleve/zhurmave/imazheve me anë të shenjave

Verbal: i shkruar i folur

marrësi e ka marrë mesazhin, por mënyra e transmetimit të tij ndryshon.

Udhëzues për tekstin “Letërsia dhe gjuha shqipe 10”

30

Komunikimiverbal

(gjuhësor)joverbal(jo gjuhësor)

Mësuesi/ja ndan klasën në dy grupe të mëdha dhe u kërkon që, pasi të lexojnë tekstin mbi dy llojet e komunikimeve, të listojnë veçoritë e secilit komunikim.

Diagrami i Venit është një teknikë që përdoret për krahasimin e dy ose më shumë koncepteve, vetive, situatave, personazheve etj. Nga krahasimet dalin në dukje të përbashkëtat dhe dallimet ndërmjet atyre që krahasohen.

joverbal

shenja të ndryshme vizatime

imazhe

tinguj jo të shqiptuar

sinjale

zhurma

shprehi të fytyrës

verbal

i shkruar i folur

universal

shumë shprehës

ekonomik

hapur/krijues

Hapi III (diagrami i Venit)

Me anë të diagramit të Venit nxënësit vënë në dukje përparësitë e secilit komunikim.

Verbal

- zëvendëson komunikimin verbal në raste të veçanta- përdoret kur nuk njihet kodi- thekson komunikimin verbal

- ekonomik- universal- i hapur

Joverbal

shërbejnëpër

komunikim

Hapi IV (praktikë e pavarur në çift, në grup)

Ushtrimi 1Nxënësit punojnë në çift për të përshtatur llojin e komunikimit me situatën. Diskutohen shembujt me klasën.

Shembull përgjigjesh:1.a. përdoret komunikimi gjuhësor (fjalët) 1.b. përdoret komunikimi jogjuhësor (sinjalet e dritave) 2.a përdoret komunikimi gjuhësor (fjalët)2.b. përdoret komunikimi jogjuhësor (lëvizjen, gjestin)

31


3.a përdoret komunikimi gjuhësor (fjalët) 3.b përdoret komunikimi jogjuhësor (përdor gjestin, të fton me lëvizjen e dorës) 4.a. përdoret komunikimi jogjuhësor (përdor shenjën tek etiketa e veshjes)4.b. përdoret komunikimi gjuhësor (fjalët)5.a. përdoret komunikimi gjuhësor (fjalët)5,b. përdoret komunikimi jogjuhësor (përdor shenjën që nuk lejon parkimin e makinës)

Ushtrimi 2 (punë në grupe) Nxënësit të ndarë në grupe diskutojnë mbi mesazhin që mbartin situatat.U kërkohet nxënësve që ta sqarojnë me fjali të plota çfarë komunikohet në fi gurat e dhëna. Ideja e sqarimeve ka të bëjë me faktin se edhe pas komunikimit joverbal qëndrojnë fjalët që janë brenda nesh.Demonstrimi i tyre në klasë.

Shembull përgjigjesh:1. Armëpushim (shenja që tregon dorëzimin ose armëpushimin është lëvizja e një cope të bardhë).2. Ndal (shenja tregon se nuk mund të kalosh në atë anë të rrugës, kur je duke i dhënë makinës)3. Hekurose (shenja që vendoset në etiketë tregon se ajo lloj cope mund të hekuroset).4. Shuma e 8 e 4 është 12 (shenjat matematikore tregojnë se kemi të bëjmë me veprimin e mbledhjes).5. Ftohtë (gjesti që ka bërë personi, mbledhja e supeve dhe afrimi i dorës pranë gojës për ta ngrohur me frymë, tregon se është ftohtë).6. Parko (shenja tregon se parkimi është i lejuar nga ora 9-18).

Detyrë shtëpie a) Ushtrimi 3, faqe 16: Sqaroni me anë të komunikimit verbal (të folur dhe të shkruar) si realizohen llojet e komunikimit joverbal. b) Kërkoni në internet ose në bibliotekë informacione të ndryshme mbi dëshmitë e para për gjuhën shqipe dhe prejardhjen e emrit shqiptar. (Klasa mund të ndahet në grupe për këtë pjesë të detyrës që nxënësit të përgatisin materiale të përbashkëta (p.sh., foto, përgatitje posterash, prezantime me video projektor etj.) mbi tri çështje: grupi I - grupi ku bën pjesë gjuha shqipe, grupi II - dëshmitë e para të shqipes, grupi III - prejardhja e emrit shqiptar.



32

Materiale dhe mjetet mësimore:Libri ”Gjuha shqipe dhe letërsia 10”, tabela të ndryshme, shkumësa me ngjyra, foto, materiale, dëshmi të para të gjuhës shqipe.

Teknika dhe metoda mësimore:Diskutim për njohuritë paraprake, pema e mendjes, INSERT, prezantimi i punës, Di/ Dua të di/ Mësova, praktikë e drejtuar. (Ora mund të zhvillohet dhe në formën e konkursit.)

Hapi I (diskutim për njohuritë paraprake) Mësuesi/ja e nis mësimin me diskutimin e detyrës së shtëpisë (pjesa I, ushtrimi 3). Diskutohet mbi mënyrën e të shprehurit me anë të komunikimit verbal të atij joverbal.

Hapi II (pema e mendjes)Pjesa e dytë e detyrës lidhet me punën hulumtuese të nxënësve rreth dokumenteve të para të shqipes. Mësuesi/ja shkruan në dërrasë grupin emëror Gjuha shqipe dhe shkruan gjithë përgjigjet e nxënësve rreth tij

Nxënësit shoqërojnë përgjigjet edhe me materialet që kanë hulumtuar.

Tema

Gjuha shqipe dhe emri shqiptar


Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të zgjerojë informacionin mbi gjuhën shqipe dhe emrin shqiptar;• të identifi kojë vendin e gjuhës shqipe në familjen e gjuhëve indoevropiane; • të përcaktojë vlerën e dokumenteve të para, si dëshmi të shkrimit shqip;• të hetojë për origjinën e emrit “shqiptar”;• të diskutojë për dy tezat në lidhje me emrin “shqiptar”.

INSERT-i është një metodë me anë të së cilës nxënësit kontrollojnë sa të thella i kanë njohuritë e fituara. Ata lexojnë materialin dhe gjatë leximit vendosin shenja, që kanë një domethënie të caktuar, për informacionin që lexojnë. Shenja ”√” vendoset në atë rast kur lexuesi ndesh një informacion të njohur nga ana e tij. Shenja ”+” vendoset kur informacioni është i ri, ”-“ kur informacioni kundërshton ose është i ndryshëm

nga ai që di, ”?” kur ndeshet me një informacion të paqartë.

Në fund nxënësit i përmbledhin të dhënat në tabelën e mëposhtme:

Gjuha shqipe

Fjalori i Arnold von Harfi t

është dokumentuar vonë

vazhdim i ilirishtesFormula e Pagëzimit

“Meshari” i Gjon Buzukut

√ + - ?

Hapi III (INSERT, prezantim i punës hulumtuese)

33


Hapi III (INSERT, prezantim i punës hulumtuese)Mësuesi/ja tërheq vëmendjen e nxënësve te njohuritë e prezantuara në tekst. Nxënësit lexojnë materialin

në tekst dhe vendosin shenjat përkatëse. Pasi përfundojnë punën, plotësojnë tabelën në fl etore, kurse katër nxënës dalin në tabelë dhe plotësojnë secili nga një ndarje. Në fund bëhet verifi kimi i njohurive që kanë pasur nxënësit, ato që kanë fi tuar të reja dhe ato që gjatë punës i kanë rindërtuar. Njohuritë e tekstit pasurohen edhe me njohuritë e reja, që kanë sjellë nxënësit nga hulumtimi i tyre.

Diskutim i lirë. Pas prezantimit, nxënësit duke identifi kuar faktet e nxjerra nga teksti, si dhe nga hulumtimet e nxënësve, vlerësojnë rëndësinë e këtyre dëshmive.Hapi IV (Di/ Dua të di/ Mësova)

Mësuesi/ja shkruan në tabelë nënçështjen e mësimi: Emri shqiptar. Ndahet tabela në tri pjesë. Në pjesën e parë shkruhet çdo informacion që kanë nxënësit për emrin shqiptar. Në këtë shtyllë shkruhen edhe materiale që mund të kenë sjellë nxënësit nga puna e tyre hulumtuese mbi emrin shqiptar dhe tezat e prejardhjes së tij. Në shtyllën e dytë shtrohen pyetjet që iu lindin nxënësve, si dhe dy çështjet kryesore që do të sqarohen në mësim.Në shtyllën e tretë paraqitet informacioni i ri, që lidhet me pyetjet e shtruara.

Tabela plotësohet me informacion e ri që merr nxënësi.Për të mbajtur mend informacionin e ri mund të përdoret edhe një grafi k organizues:

Lashtësia e popullit shqiptarEmri – shqiptar, albanes

Shënim.Në këtë tabelë do të shkruahet i gjithë informacioni që sjellin nxënësit.

Kur është përdorur për herë të parë emri albanes? Po shqiptar?

Cilat janë tezat për të shpjeguar emrin shqiptar?

Emri albanes ka qenë përdorur prej vendasveNë shek.II nga Ptolemeu, albanoi – Albanopolis në Shqipërinë e Mesme1072 – kronikani bizantin –Arbanensesn– Arbanum. Në mesjetë Arbanum ishte Kruja.- emri shqiptar fi lloi të përhapej në fund të shek. XVIITezat:Gustav Majer: nga fjala latine excipere=kuptojLambertz: e shpjegon emrin nga shqiponja.Kjo lidhet edhe me simbolin e shqipes që është në fl amur që në kohën e Skënderbeut.

Di Dua të di Mësova

Tezat për përdorimin e emrit shqiptar.

Albania

Albanoi (shek.II e.r.) Albanopolis (shek.II)

Arbanenses (1166)

Albanenses (1271)

Arbana(fshat deri në ditët e sotme)

Arbanum (1204, 1250) Kruja (në mesjetë)


34

Ushtrimi 3. a) Autori anonim – Këtu shqiptarët e lartpërmendur..... b) Guiliem Adami – Sado që shqiptarët kanë një gjuhë...

Ushtrimi 4. a) i gabuar b) i gabuar c) i vërtetë d) i vërtetë e) i gabuar f) i gabuar g) i gabuar h) i gabuar i) i gabuar j) i gabuar k) i vërtetë l) i gabuar,

Ushtrimi 5. a) Gjon Buzuku – Meshari b) Arnold von Harfi – Fjalorthi c) Pal Ëngjëlli – Formula e pagëzimit e ritit latin (8 nëntor, 1462)

Detyrë shtëpie. Sillni në klasë fjalë, tekste të dialekteve të shqipes.

Në fund të orës së mësimit bëhet vlerësimi i nxënësve pjesëmarrës. Mësuesi/ja vlerëson nxënës të niveleve të ndryshme për punën e bërë.Kujdes tregohet mbi punën e bërë në grup. Mësuesi/ja mund të vlerësojë aspekte të ndryshme të punës së nxënësve dhe mund të kërkojë nga nxënësit të vlerësojnë punën e shokëve.

Hapi V (praktikë e pavarur) Nxënësit punojnë në grupe ushtrimet 1, 2, 3, 4, 5. Prezantimi i punës se tyre në klasë.

Ushtrimi 1Shekulli II i erës sonë – Albanoi1166 - arbanenses1204, 1250 – vendin Arbanum1271- albanenses, që u përdor deri në fund të shek. XVII.

Ushtrimi 21. vjen nga latinishtja dhe do të thotë kuptoj (G.Majer),(G.Vajgand) mbështet tezën: shqip = shqip, qartë, kuptueshëm2.Sipas M.Lambertz prejardhja lidhet me shqiponjën, si: totem, kafshë që adhurohej nga vendasit, dhe, sipas tij, është shprehja e kombësisë.

Nga fjala latine excipere = kuptoj nga emri i shqiponjës. PlutarkuE gjejmë te Edit Durham

fl amuri i Skënderbeut

Majeri Lambertzi

ShqipShqiptar

Vajgandi

i shqiptoi - kuptoi

35


Materiale dhe mjetet mësimore:Libri ”Gjuha shqipe dhe letërsia 10”, tabela të ndryshme, shkumësa me ngjyra, foto, tekste të shkruara në dialekte të gjuhës shqipe, fragmente nga tregimi i E.Koliqit ”Véna shtatë vjeçe” dhe Lumo Skëndo “Të mukëtit”, harta e Shqipërisë.

Tema

Dialektet dhe shqipja standarde

Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të dallojë në hartë zonën ku shtrihen dialektet dhe nëndialektet e shqipes;• të krahasojë veçoritë e dialekteve dhe nëndialekteve të shqipes;• të identifi kojë shtrirjen dhe përdorimin e standardit të shqipes brenda dhe jashtë Shqipërisë;• të shkruajë fjalë e tekste dialektore në shqipen standarde.

E. Koliqi ”Véna shtatë vjeçe” (fragment, shkëputur nga vëllimi “Tregtar fl amujsh”)Dritoret e mëdhaja të çardakut ishin hapë kah oborri. Nonse asnji frymë ere s’lëvitte,degët

e dènduna të mandit aty para dritoreve, qi drita e zbét e kandilave dilte me zdritë paksa, epshin tue i shikue si nji ndije freskie. Sipër gjethve mà t’epër, nji qiell pa hànë, por përplot me hyj. Qielli i Shkodrës qi aq àmbëlsisht priret mbi qytet ndër net maji bànte me fl uturue mendimet e Lecit. Ishte natë me dalë, mos me ndry aty mbréndë, me dalë e me thithë ajrin e natës së kulluet, me ikë nga ajo mërzi qi e ngërthente aty pranë plakut, i cili predikonte pa pushue, tue mos kujtue aspak se maji ishte shum mà i fortë se urtija grumbullue prej tij në gjashtëdhetëvjet jete.

Lumo Skëndo “Të mukëtit”.Brënda në të errët shikoj nga fi nestra perëndimnë. Drita humbet, ca nga ca t’errëtit

shtohetë, botën e mbulon një mjegull e zezë: n’atë kohë që tfaqetë nga perëndimi një fl ak’ e hollë majë malevet, pandeh njeriu se drita, dita po vdesën për gjithënjë.

T’errëtit si tym i zi më hyn’ në shpirt dhe në zëmrë.Mejtohem: pse lint dielli çdo mëngjes dhe pse shuhetë çdo natë?Them: pse pas dritësë na vjen kjo cip’ e zezë?Ca nga ca pushimi bëhetë më i thellë, çdo gjë bje më një qetim.Ahere syt’ e yjvet çelen dhe shikojnë dhen e nxirë, të pikëlluarë.Them: pse shikojnë kështù këtà yj? A po duanë të hedhinë pak’ gas mi dhet të nxirë, mi

njerëzit. Këta sy ngjajnë me syt’ e tu, o njeri. Po të tutë qeshin, qajnë, gëzohen, helmohen, çkëlqejnë dhe shuhenë. Ata sipër atje në qiell, ata janë gjithënjë të çkëlqyerë.

Teknika dhe metoda mësimore:Stuhi mendimesh, punë e pavarur, pema e mendjes, organizuesi grafi k, punë në grupe, rrjeti i diskutimi, lexim hap pas hapi, punë në çift.

Mësuesi/ja në varësi të parapëlqimeve mund të shfrytëzojë si burim të teksteve që përmbajnë elemente dialektore dhe vepra të autorëve të tjerë, si: M. Camaj, Ali Asllani etj.


Hapi I (stuhi mendimesh) Mësuesi/ja shkruan në tabelë titullin e mësimit: Dialektet e shqipes dhe drejton pyetjen: - Ç’janë dialektet? Me anë të një stuhi mendimesh nxënësit shfaqin idetë e njohuritë e tyre rreth dialekteve.

pjesë e gjuhës

forma të foluri

toskërisht

gegërisht

Dialektet

të folmet


36

Fjalor:nonse - ndonësemandi - man-izdritë - me ndriçutue - duket’epër - më të lartandry - mbyllmbréndë - brenda

Dialekti gegë vèna, denduna

dritoretçardakutkah, nonseurtija, ndijegjashtëdhetëvjetasnji, qi, njizbèt, zdritëtue shikue, fl uturue, së kulluet, tue mos kujtuema t’epërhànë, àmbëlsisht, bànte, màhyjme dalë, mos me ndry, me ikëmbrèndë, mandi

perëndimnë, shtohetë, vdesën gjithënjë, zëmrë shuhetë, dritësë, bëhetë, të pikëlluarë, duanët’errëtittfaqetëfl ak’, syt’, cip’, hyn’malevetmejtohem, mi, lintbjeqetimahereçkëlqejnë, të çkëlqyerëdhen, dhetyj,yjvetgas,brënda

Dialekti toskë

Mësuesi/ja e drejton vëmendjen e nxënësve te harta e Shqipërisë dhe përcakton së bashku me ata zonat e shtrirjes së dialekteve. Pasi të kenë lexuar këtë pjesë të tekstit, nxënësit kufi zojnë në hartën e tekstit zonat ku shtrihen dy dialektet.

Dialekti gegë: në të gjithë territorin e Shqipërisë që ndodhet në veri të lumit Shkumbin, Përdoret: nga shqiptarët e Maqedonisë në zonat: mes Strugës dhe Dibrës…nga shqiptarët në Kosovë ...

Dialekti toskë: në të gjithë territorin e Shqipërisë që ndodhet në jug të lumit Shkumbin, territori në jug të lumit Shkumbin, Greqi, Çamëri, Ohër…

Mësuesi/ja tërheq vëmendjen e nxënësve te dy hartat e tekstit. Nxënësit duke ndjekur ngjyrat dallojnë shtrirjen e të folmeve të gegërishtes e të toskërishtes. Ndërkohë në tabelë punohet organizuesi grafi k pema e mendjes.

Hapi II (punë e pavarur)

Hapi III (pema e mendjes, organizuesi grafi k)

Në grafi k vendosen edhe karakteristikat dalluese për të folmet.

Hapi IV (punë në grupe, organizuesi grafi k)Mësuesi/ja ndan klasën në dy grupe të mëdha dhe u jep dy fragmentet e shkëputura nga “Véna shtatë vjeçe” e E. Koliqit dhe “Të mukëtit” e Lumo Skëndos. Nxënësit punojnë në heshtje rreth 5 minuta për të identifi kuar dialektet dhe karakteristikat e tyre përkatëse. Diskutohet rreth tyre mbështetur edhe në përvojat individuale të nxënësve. Zbulojnë veçoritë, fjalët dialektore dhe plotësojnë organizuesin grafi k.

Dialektet

të folmet kalimtare

veriore

toskërishtja gegërishtja

gegërishtja verilindore

gegërishtja veriperëndimore

gegërishtja qendrore

jugore

labërishtjaçamërishtja

gegërishtja e Shqipërisë së Mesme

37


Lexohen disa prej detyrave të nxënësve dhe kalohet në rrjetin e diskutimit. Shtrohet pyetja:

A ka ndryshime themelore ndërmjet dialekteve të shqipes?

Nxënësit sjellin argumente pro dhe kundër dhe në fund arrihet në përfundime që lidhen me ndryshimet në: leksik morfologji sintaksë fonetikë

Hapi VI (praktikë e pavarur dhe diskutim) Punojnë ushtrimet 1, 2, 4. Diskutim rreth tyre. Shembull përgjigjesh:

Po Jo

Gjuha standarde Dialekti juaj Dialekti tjetërqumësht t’amël qumështgjalpë t’lyn gjalpëkëndes gjel kokoshvrapoj turru vrapoji ëmbël i àmbël i ëmbëlvajzë gocë/çikë çupë/vajzëdjalë çun djalë

Ushtrimi 1

Gjuha standarde Dialekti juajvëllanë e nënës dajë, ungjmotrën e nënës teze, motërmëmëvëllanë e babait axhë, ungj, xhaxha, mixhëmotrën e babait hallë, motërtatëbabanë e babait babë, gjysh, babagjyshnënën e babait Nëne, nânë, ije, mome, anèbabanë e nënës babë, gjyshnënën e nënës Nëne, nànë, ije, mome, ané

Ushtrimi 2

Mirëmëngjes! Nadja mirëMirëdita!Mirëmbrëma! Mramja mirëDitën e mirë! Natën e mirë! Mirupafshim!

Ushtrimi 5

Dialekti toskë

Mungojnë zanoret hundore: gjë, zë, lëmë, ështëâ hundore është shndërruar në ë dhe n - r: bëra, vura, prura, huriVa: vaj, vatër, vajtamungongrupet mb, nd, ng, ngj: mbush, mbaj, mbes, thumb, hunda, ngjyej, ngarkoj, ndryshoj, ngjala, ngjesh

Dialekti gegë

zanoret hundore: gjâ, zâ, lâm, âshtzanorja hundore â: Bâna, vunâ, prunâ, hùni.

grupi nistor vo: Voj, votër, vojta,paskajorja me punueAsimilimi i grupeve mb, nd, ng, ngj: Mush, maj, mes, thum, huna, njyej, narkoj, nryshoj, njala, njesh

Hapi V (rrjeti i diskutimit)

Rrjeti i diskutimit është një teknikë që ndërtohet mbi bazën e një pyetjeje të hapur që pranon si përgjijgje pozitive, ashtu dhe negative. Kjo pyetje prek drejtpërdrejt thelbin e çështjes.


38

Liston katër drejtimet kryesore të standardizimit: 1. Rigjallërimi i fjalëve dhe strukturave dialektore ; 2. Krijimi i fjalëve të përbëra; 3. Krijimi i fjalëve me shmangie klase; 4. Shqipërimi i fjalëve të huaja. Nxënësit ilustrojnë me shembuj.

Hap VIII (punë në çift) Nxënësit punojnë ushtrimin 3. Gjeni se në cilin dialekt janë shkruar tekstet. Ktheni në gjuhën standarde disa fjalë dhe shpjegoni çfarë dukuri gjuhësore ndodhin në dialektin përkatës.Shembull përgjigjesh:

a) fragmenti i parë është shkruar në dialektin gegërisht.Fjalë dialektore të kthyera në gjuhën standarde: mret-mbret, nji-një, kte-këtë, myll-mbyll, mrena-brenda, ly-lyer, boj-bojë, shifte-shihte,gja - gjë, kishte pas ushqy - kishte pasur ushqyer, tul-tule, kishte pas vu-kishte pasur vënë, dadë - dado, bajte - bënte, masanaj - mbasandaj, goca - vajza, ktij - këtij, mërzitë - mërzitur, ene - edhe, dadës vet - dados së saj, kte të ngranme - këtë të ngrënë, bâj - bëj, të bij-të bie (të sjell), koc-kockë.

b) Fragmenti i dytë është shkruar në dialektin toskërisht.Fjalë dialektore të kthyera në gjuhën standarde:çupa - vajza, urdhëri – urdhri, mirpo - mirëpo, shum’ i mërzitur - shumë i mërzitur, të vinte - të shkonte,i jati - i ati, mos u marzi – mos u mërzit, ushtar vete unë - ushtar shkoj unë,bij e babajt - bijë e babait.

Detyrë shtëpie. a) Gjeni nga letërsia artistike fragmente tekstesh të shkruara në dialektet e gjuhës shqipe.Identifi koni veçoritë e tyre. Kthejini në gjuhën standarde. b) Sillni në klasë tekste të natyrave të ndryshme.

Në fund të orës së mësimit bëhet vlerësimi i nxënësve pjesëmarrës dhe vlerësimi i orës.Diskutim i lirë. Pas prezantimit, nxënësit duke identifi kuar faktet e nxjerra nga teksti, si dhe nga hulumtimet e nxënësve, vlerësojnë rëndësinë e këtyre dëshmive.

Hapi VII (lexim hap pas hapi, organizues grafi k)Mësuesi/ja duke u mbështetur në njohuritë që kanë nxënësit plotëson skemën me karakteristikat kryesore të gjuhës standarde.

varietet gjuhe në të cilin komunikojmë

formë e shkruar e një gjuhë me funksion të caktuar

gjuhë standarde

gjuhë zyrtare

proces i vazhdueshëmnorma dhe kodifi kimi

39


Teknika dhe metoda mësimore:Diskutim, përmbledhje e strukturuar, punë në grupe, praktikë e drejtuar, praktikë e pavarur, punë e pavarur, shkrim i lirë, parashikim me terma paraprakë.

Tema

Teksti

Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të përkufi zojë se ç’është teksti;• të identifi kojë tekstin dhe karakteristikat e tij;• të identifi kojë nëpërmjet shembujve karakteristikat e tekstit;• të hetojë mangësitë kur një tekst nuk është i plotësuar;• të përdorë në të shkruar elementet e ndërtimit të tekstit;• të përshtatë situatat me përdorimin e llojeve të teksteve;

Materiale dhe mjetet mësimore:Libri ”Gjuha shqipe dhe letërsia 10”, shkumësa me ngjyra, tekste të llojeve të ndryshme.

Dy brirë dhie kish në kryeEmblem’ e vjetër e çuditshmeSikur ta dinte që mes brinjveDy perandorë do godiste (I. Kadare, “Portreti i Skënderbeut”)

“Po ia hëngre pulën tjetrit, lidhe tënden te magjja.”

“Ua! Paska rënë borë!”

E dashur nënë !Këtë kartolinë po ta shkruaj nga Moska. Së bashku me mallin për ty, po përjetoj edhe dëshirën për vizituar ato vënde, ku ti ke jetuar dikur. Shpresoj të kem kohë, të të dërgoj disa foto. Me dashuri e mall nga larg Blerina!

Pjesët e nënvizuara janë tregues të elementeve gramatikore dhe leksikore të tekstit.

Ndriçimi i dobët në klasa dhe mungesa e ndërgjegjësimit për të kryer një vizitë të syve ka bërë që jo pak prej nxënësve të shkollave 9-vjeçare të kenë probleme me shikimin. Të dhënat e Institutit të Shëndetit Publik dëshmojnë këtë fenomen. Sipas studimit të kryer nga specialistët rreth 21 % e fëmijëve nga 6-14 vjeç kanë çrregullime pamore.

Dhe mbasi fola për shkrimtarët, do t’ju them një gjë: kam vënë re se librat e lutjeve fetare, ndërsa kanë lutje për çdo shkollë e zanat, s’kanë ndonjë lutje të veçantë për shkrimtarët. Unë nuk jam shumë fetar, por ndonjëherë më hipën zjarri për një besim të shkurtër. Jam në një gjëndje të tillë dhe kam gatuar një lutje të shkurtër të cilën ju kërkoj leje të këndoj. (Faik Konica, “Lutja e shkrimtarit”)

ZHVILLIMI I MËSIMIT Hapi I (diskutim) Mësuesi/ja nis mësimin me diskutimin e detyrës së shtëpisë. Liston së bashku me nxënësit disa nga karakteristikat e dialekteve të shqipes.

Hapi II (diskutim, përmbledhje e strukturuar) Paraqet në tabelë, të shkruara në tabakë të mëdhenj me shkrim të dukshëm e me ngjyra, tekste të formave dhe natyrave të ndryshme. Shtron çështjen:

- Çfarë është shkruar në tabelat e vendosura në tabelë?


40

Përgjigjet e nxënësve mund të jenë: fjalë, fjali, tekste, fragmente teksti, grup fjalish etj.Mësuesi/ja nënvizon fjalën tekst dhe pyet:

- Ç’është teksti?Mbledh idetë e nxënësve me anë të stuhisë së mendimeve.

Mësuesi/ja shënon përkufi zimin në tabelë:

Teksti është njësia bazë e aktivitetit tonë gjuhësor, që i përgjigjet një qëllimi komunikues.Ai mund të ndërtohet nga një fjalë e vetme a nga disa fjalë, nga një fjali (thjeshtë ose e përbërë), nga disa fjali, paragrafë, krerë a pjesë në varësi të situatës në të cilën përdoret dhe qëllimit që synohet të arrihet.

Analizon me nxënësit nëse kryejnë këtë funksion tekstet që janë shënuar në tabelë.- Çfarë e kushtëzon një grup fjalësh që të jetë tekst?

Teksti duhet të jetë:

I plotë (argument, temë themelore, trajtë)

I rregullt (fakte, ide, zhvillohet organikisht)

Koherent (lidhje logjike e kuptimore, vazhdimësi)

Homogjen (në situatën komunikuese etj. - marrësi, qëllimi … etj.)

njësi komunikimi

bashkësi fjalësh

njësi gjuhësore bazë

grup fjalësh

Teksti

Në planin leksikor(të përdoret leksiku i saktë

dhe i pasur)

Teksti duhet te jetë i saktë:

Në planin gramatikor(të respektojë rregullat e

gjuhës, në të cilën shkruhet)realizohet me anë të:

të përshtatjes morfologjike të fjalëve

rimarrjes së fjalëve

të përemrave, ndajfoljeve,

zëvendësimit sinonimeve

hiperonimisë

parafrazës

hiponimisë

konektorëve


41


Hapi III (punë në grup)Pas çdo hapi të shpjegimit të elementeve përbërëse të tekstit, mësuesi/ja u kërkon nxënësve të hetojnë në grup nëse tekstet e paraqitura në tabelë i kanë këto veçori. Diskutohen tiparet dhe veçoritë për secilin rast.

Hapi IV (praktikë e drejtuar)Mësuesi/ja u tërheq vëmendjen nxënësve te përbërësit e tekstit. Koherenca është elementi që kërkon koordinimin e të gjithë përbërësve. Lihen të lirë nxënësit për 3 minuta të vëzhgojnë tekstin e ushtrimit 3 dhe më pas analizon realizimin e këtyre përbërësve së bashku me nxënësit.

Shembuj përgjigjesh:Ushtrimi 3

Në këtë tekst veprimet vijnë në mënyrë kronologjike, pas njëri-tjetrit. Nuk ka shmangie logjike kuptimore. Çdo fjali përforcon dhe pasuron deri në fund përmbajtjen kuptimore të tekstit. Ne si lexues marrim një informacion të shkurtër për festimin e ditëlindjes së presidentit me stafi n e tij të punës.

Festoi 51 vjetorin, mes trëndafi lave, lulet vinin nga institucione të ndryshme, ceremonia nisi me stafi n e presidencës, u festua me shampanjë, të pranishmit uruan përzemërsisht presidentin.

Hapi V (punë e pavarur)E njëjta praktikë ndiqet edhe për punimin e ushtrimit 1. Nxënësit nxjerrin përfundime në mënyrë të pavarur. Diskutojnë zgjidhjet e tyre individuale duke argumentuar.

Shembuj përgjigjesh:Teksti A. Ky tekst është koherent, sepse na përcjell një informacion që lidhet me faktin se ka disa probleme, siç është vaksinimit i fëmijëve apo mësimi i anglishtes në shkolla, për të cilat nuk ekzistojnë politika të majta apo të djathta për zgjidhjen e tyre. Megjithatë, ai nuk është i rregullt, sepse fjala mënyrë është përdorur në vend të fjalës politikë. Nuk ka mënyra, po politika të djathta apo të majta.

Teksti B. Ky tekst është koherent për nga stili. Të gjithë përbërësit e tij kanë lidhje logjike dhe kuptimore me njëri-tjetrin. Ai na përcjell në mënyrë korrekte një fakt: Ura e Mesit, monument kulture... është kthyer në vatër mbeturinash, pasojën: turistët .. mbetën të zhgënjyer dheshkakun: ...askush nuk është kujdesur ... .Teksti është i saktë në pikëpamje leksikore dhe gramatikore: fjalët dhe fjalitë janë të lidhura me njëra-tjetrën me logjikë dhe sipas rregullave të gjuhës, konektorët (dhe, ndonëse), fjalët zëvendësuese (ata –turistët), përemri (askush) janë përdorur saktë.

Teksti C është jokoherent. Pjesët e fjalisë nuk lidhen në mënyrë logjike e kuptimore me njëra--tjetrën, mungojnë konektorët, nuk respektohen shenjat e pikësimit.

Le të shohim të dhënat që jep shkrimi, si dhe lidhjen logjike që duhet të kishin pjesët e fjalisë:mbi urën e vjetër, që është monument kulture,në asnjërin krah të saj (urës) nuk ka një tabelë që të tregojë emërtimin e vitit kur është ndërtuar, (po) sheh, jo rrallë herë, veç njerëzve dhe kafshëve të ngarkuara që kalojnë mbi të, dhe mbeturina.

Nxënësit së bashku me mësuesin/en analizojnë ndërtimin e fjalisë së përbërë dhe lidhjen logjike e gramatikore të pjesëve të saj.


42

Hapi V (punë e pavarur në grup)Punohet në mënyrë të pavarur me grupe ushtrimet 2, 4, 5, 6, 7. Nxënësit mund të punojnë në çift dhe diskutojnë opinionet e tyre me njëri-tjetrin.

Shembull përgjigjeshUshtrimi 2. Proverbat janë tekste të plota.

Mos u ngut, se vonohesh. Ha sa të kesh, fol sa duhet. E keqja s’ harrohet. Mos e prek gjarprin në bisht, se të ha në gisht. Ai shkon të ndajë e merr pjesë për vete. Nxënësit nxjerrin mesazhet që komunikojnë ato.

Ushtrimi 4. 1. Autori kërkon të marrë informacion. 2. Autori dëshiron të sqarojë një keqkuptim dhe të kërkojë ndjesë. 3. Autori reklamon një produkt të caktuar, me qëllim që ta shesë atë. 4. Autori uron protagonistët, duke vlerësuar shfaqjen.

Ushtrimi 5.Teksti i dhënë ka disa komponentë përbërës që lidhen midis tyre nga tema: Sasia e madhe e squfurit në naftë rrezikon jetën e njerëzve.- Fjalia e parë paraqit faktin. (hyrja)- Fjalia e dytë tregon reagimin e Institutit të Shëndetit Publik ndaj këtij fakti dhe sjell dy argumente pse reagimi i tyre nuk merret në konsideratë. (zhvillimi)- Fjalia e tretë tregon masat që janë marrë nga Ministria për ta zgjidhur këtë problem në të ardhmen. (mbyllja)

Teksti është koherent.Nuk ka një marrës të caktuar, por disa: 1- njerëzit e thjeshtë, të cilët janë të interesuar për ndotjen e ajrit, 2- biznesmenët që merren me tregtinë e naftës (marrëveshja me OBT-në etj.)...Synimi për të cilin është shkruar është i qartë, kërkon të informojë publikun dhe grupet e interesuara për ndotjen e mjedisit dhe shqetësimi i palëve të interesuara për të.Është i rregullt nga pikëpamja leksikore dhe gramatikore.

Ushtrimi 6a) Informon mbi vendndodhjen e një objekti të caktuar. Përdoret si udhërrëfyes në rrugë. b) Udhëzon mbi ruajtjen e një objekti të caktuar. Përdoret në vende, të cilat kanë pyje.c) Ndalon përdorimin e një objekti të caktuar. Përdoret në mjedise publike.d) Reklamë, ofron një shërbim të caktuar. Përdoret në fl etëpalosje të ndryshme, të cilat promovojnë aktivitetin e një institucioni të caktuar (bankë).

Ushtrimi 71. dhe (lidhëz bashkërenditëse shtuese), 2. sepse (lidhëz nënrenditëse shkakore) 3. sepse, dhe (lidhëza nënrenditëse dhe bashkërenditëse,) 4. sepse (lidhëz nënrenditëse) 5. sepse (lidhëz nënrenditëse)

43


Hapi VI (shkrim i lirë, parashikim me terma paraprakë)

Mësuesi/ja shkruan në dërrasë disa terma paraprakë, si: mjedisi, ndotja, problemet e hasura, shëndeti i njeriut dhe u kërkon nxënësve të ndërtojnë një tekst mbi mjedisin duke pasur parasysh përbërësit e tij e të identifi kojnë elementet përbërëse. (Tekstet mund të përbëhen nga 2-3 fjali, mjafton që të përmbushin parametrat e duhur.)

Nëse koha për zhvillimin e këtij ushtrimi nuk është e mjaftueshme, mësuesi/ja mund t’ua japë këtë ushtrim edhe si detyrë shtëpie.

Shënim. Sipas kohës që ka në dispozicion, mësuesi/ja mund të japë edhe ushtrime rreth elementeve të tjera përbërëse të tekstit, si: të argumentojnë saktësinë në planin morfologjik e sintaksor, të zbulojë argumentet që përmban teksti dhe llojet e fjalive me nënrenditje që përdoren (shih ushtrimin 7) etj.

Detyrë shtëpie. b) Sillni në klasë tekste me strukturë të gjatë; pjesë, krerë etj.


Informacion plusDuke qenë se koherenca është një element i rëndësishëm i ndërtimit të tekstit dhe një koncept i ri dhe gati i panjohur për një pjesë të mësuesve, më poshtë jepet një material plotësues.

KoherencaKohezioni dhe koherenca janë dy elemente mjaft të rëndësishme që realizojnë njësinë “tekst”.

Shkrimi i lirë ëhtë një teknikë që i vë nxënësit të shkruajnë pa u ndalur për 5 ose 10 minuta rreth detyrës që u është dhënë, ku të shprehin

mendimin e tyre të pavarur.

Koherenca shpreh qëndrueshmërinë ose vazhdimësinë kuptimore të tekstit.Nëse tekstin do ta paraqesim si më poshtë:

T Planifi kim (= organizimi i nëntemave rreth temës qendrore E duke u nisur nga një qëllim i caktuar)K Njësi = +S Koherencë: elemente logjike, semantike, stilistikore T +I Kohezion formal

Plotësi = përkim i plotë me qëllimin për të cilin teksti është projektuar dhe ndërtuar dhe me kontekstin në të cilin është përfshirë. Duke parë skemën vëmë në dukje se koherenca shprehet me elementet logjike, semantike dhe stilistikore. Koherenca logjike realizon ekuilibrin e tërësisë tematike të një teksti, temat e të cilit zhvillohen në mënyrë harmonike, për të vënë në pah qëllimin dhe temën qendrore. Jo më pak e rëndësishme është prania e koherencës semantike, e cila ka të bëjë me leksikun, me kuptimet e fjalëve të pranishme në tekst dhe realizon vazhdimësinë kuptimore të tekstit. Edhe aspekti i tretë, koherenca stilistikore,paraqitet si një element i nevojshëm i tekstualitetit, sidomos kur bëhet fjalë për tekste me shtrirje të gjatë (si: narracion, përshkrim), tekste që kërkojnë një stil dhe gjuhë të zgjedhur.

1

TEKSTI


44

(1) Lotaritë e shumta që çdo ditë po tërheqin më shumë njerëz të interesuar për to janë bërë një mundësi fi timi dhe aq më tepër, kur këto transmetohen dhe nëpërmjet ekranit të televizionit. Një ndër to është dhe lotaria 6 nga 45, e cila dhe sonte mund të bëjë të lumtur shumë prej jush. Por, edhe nëse nuk fi toni, e rëndësishme është të marrësh pjesë. (Gazeta Shqiptare, f. 4 , 15.12.1996)

(2) Një koncert vokal – instrumental është dhënë këto ditë në Vlorë // Për çdo kontratë “The artist” apo i famshmi Prince kërkon shifra marramendëse. //Ende enigmë fajtorët për vrasjen e minorenit 15-vjeçar E.M. //Trupa speciale kundër trafi kut të klandestinëve në Vlorë. (Gazeta Shqiptare, po aty)

Shembulli (1) të krijon përshtypjen se fl itet për të njëjtën gjë; shembulli (2) nuk na e krijon këtë përshtypje, edhe pse nga pikëpamja gramatikore është plotësisht i saktë. Por çfarë e dallon tekstin (1) nga teksti (2)?Themi se shembulli (1) është koherent, sepse gjatë marrjes së tij, jemi në gjendje të AKTIVIZOJMË një PAKETË të ngjeshur dijesh të akumuluara (d.m.th., të rikujtojmë dhe të nxitim njohuritë tona), pra, një pjesë të enciklopedisë sonë, që për ne është mjaft e rëndësishme. Kjo pjesë e enciklopedisë, në shembullin (1), përbëhet nga disa “njësi” informuese:

a. lotaritë e shumta po tërheqin çdo ditë e më shumë njerëz; b. ato janë mundësi fi timi; c. një ndër to është lotaria 6 nga 45; d. e rëndësishme është të marrësh pjesë etj.

Shembullin mund ta plotësojmë me njohuritë tona vetjake: p.sh., përse pjesëmarrja në një lotari ngjall gjithashtu interes etj.

Me ndihmën e njohurive të tilla mund të mbushim “boshllëqet” e krijuara nga formulimi i tekstit sipërfaqësor, mund të mbushen nga njohuri që çdonjëri prej nesh zotëron: “koherenca plotëson zbrazëtinë e lënë nga kohezioni”.

Shembulli (2) nuk na lejon aktivizimin e asnjë pakete njohurish paraprake, që të lidhë pjesët përbërëse. Ç’lidhje ka, p.sh., i famshmi Princ me trupat speciale të Vlorës? Nëse në tërësinë e njohurive tona enciklopedike nuk gjejmë asnjë paketë njohurish mjaftueshmërisht kompakte, që të lejojë organizimin e fjalive në një të tërë, nuk mund të fl asim kurrsesi për koherencë në shembullin (2).Pra, koherenca e një teksti, siç është në shembullin (1), nuk qëndron në karakteristikat e mëvetësishme gjuhësore, por në tërësinë e njohurive enciklopedike paraprake. Dhe, meqenëse shembulli (1) u përgjigjet disa prej njohurive tona enciklopedike, të cilat i kemi skematizuar në fjalitë (a-d), këtë tekst e vlerësojmë si koherent.

Kështu, ndërsa analiza e kohezionit zhvillohet praktikisht e tëra në kuadrin e dukurive gjuhësore, analiza e koherencës na çon dhe më larg, drejt kufi rit delikat midis ligjërimit, njohjes dhe mendimit, që gjuhësia të paktën deri më sot, i ka quajtur “kolonat e Herkulit”. Në të vërtetë, analiza e koherencës lidhet me

Çdonjëri prej nesh arrin të dallojë pak a shumë, që në pamjen e parë një tekst “të lidhur” nga një tekst “të palidhur”. Më e vështirë do të ishte të përcaktonim kushtet e nevojshme kur një tekst përmbush kriteret për t’u përkufi zuar si koherent.Për të vënë në dukje dallimin ndërmjet një teksti koherent (tekst “i vërtetë”) dhe një teksti jokoherent (pseudotekst), po sjellim shembuj:

45


Studiuesit Beaugrande /Dressler parashtrojnë katër modele të përgjithshme të magazinimit të njohurive:

Frames – Kornizat janë strukturat globale që përmbajnë njohuri të përgjithshme rreth një koncepti qendror të caktuar … .Këto korniza tregojnë, në vija të trasha, “…lidhjet , por jo rendin sipas së cilës këto fjalë, të lidhura reciprokisht, duhet të shprehen”.

“Skemat janë “…struktura globale të ngjarjeve dhe rrethanave të vendosura në sekuenca të organizuara dhe të lidhura nga afërsia kohore dhe shkakore ... . “Në dallim nga kornizat, skemat kanë një vendosje sekuenciale në progresion, e tillë që lejon të zhvillojmë hipoteza mbi atë që, në vazhdimësi, do të thuhet në një “kohë të caktuar tekstuale”.

“Projektet ose Planet janë “… modele të përgjithshme ngjarjesh dhe rrethanash që synojnë drejt një qëllimi të paramenduar” . Këto projekte ose plane ndryshojnë nga skemat për faktin se projektuesi (d.m.th., krijuesi i tekstit ) i vlerëson të gjitha sipas mënyrës sesi këto elemente lëvizin drejt qëllimit të paravendosur.

“Scripts – Dorëshkrimet janë “… projekte të qëndrueshme që përdoren shpesh për të saktësuar rolet dhe veprimet e pjesëmarrësve në komunikim”.

mekanizmat nëpërmjet të cilëve mendja njerëzore organizon njohjen, të cilën e sjell në kujtesë, kur ka nevojë dhe e përdor për të interpretuar njohuritë e reja. Për këtë arsye, studimi i koherencës fut në lojë dhe disiplina të tjera, si: psikologjinë, shkencën njohëse, inteligjencën artifi ciale, që duken se janë më të afta të dalin nga kufi jtë e territorit gjuhësor.

Thamë në fi llim se koherenca u referohet funksioneve të botës tekstuale (konceptet dhe lidhjet konceptuale). “Koncepti është përvijimi i njohurive që mund të aktivizohen apo të risillen në kujtesë në mënyrë të harmonishme dhe konkrete”. Në aktin ligjërimor, kur fl asim apo dëgjojmë dikë tjetër, aktivizojmë pjesën (depozitën) aktive të kujtesës sonë. Gjithashtu, konceptet që bëjnë pjesë në kujtesën tonë, nëpërmjet komponentëve të tyre përbërës, krijojnë lidhje të ndryshme, si:

lidhje njohëse të qëndrueshme (p.sh., të gjithë njerëzit janë qenie të vdekshme);

lidhje tipike (p.sh., njerëzit jetojnë zakonisht në shoqëri, pra janë qenie sociale);

lidhje të rastësishme (p.sh., disa njerëz janë biondë).

Në aktin e komunikimit aktivizojmë konceptet dhe marrëdhëniet konceptuale të së ashtuquajturës depozitë apo ‘kujtesë aktive’. Që kujtesa jonë aktive të këtë shkallë të lartë vlefshmërie, njohuritë e ndryshme që marrim çdo ditë, duhet të kenë formën e MODELEVE TË PËRGJITHSHME.

Informacion plusNë disa literatura gjejmë të përdoret dhe termi tekst joverbal. Sipas disa studiuesve një tekst mund të formulohet edhe me kode të tjera, veç kodit të gjuhës së shkruar dhe të folur.Kështu një tekst mund të përdorë:

gjuhën e fi gurave - një vizatim, një pikturë, një skulpturë ose një shenjë rrugore. gjuhën muzikore - të përbërë nga notat, për shembull, të tilla janë tekstet muzikore, si një fugë e Bahut ose një koncert i Bethovenit.

Gjithashtu në një tekst mund të përdoren në të njëjtën kohë disa kode: fi gura, fjalët, muzika etj. p.sh., fumeti (revistë me vizatime e me fjalë, përgjithësisht për fëmijë) ose një pjesë humoristike e ilustruar.

2


46

Tema

Teksti dhe pjesët e tij

Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësit të jetë i aftë:• të dallojë pjesët përbërëse të tekstit;• të identifi kojë nëpërmjet skemës pjesët përbërëse të tekstit të gjatë;• të renditë veçoritë e pjesëve përbërëse të tekstit;• të shpjegojë si ndërtohen lloje të ndryshme të titujve;• të klasifi kojë llojet e ndryshme të paragrafëve;• të shkruajë tituj të përshtatshëm për lloje të ndryshme tekstesh dhe anasjellas.

Materiale dhe mjetet mësimore:Libri ”Gjuha shqipe dhe letërsia 10”, shkumësa me ngjyra, tekste të llojeve të ndryshme, paragrafë të llojeve të ndryshme, si më poshtë.

Paragraf numërimi:Sipas të dhënave, gruaja ilire zinte një vend të posaçëm në shoqërinë e atëhershme. Ajo

merrte pjesë aktive në jetën shoqërore dhe politike të vendit. Jo vetëm se ishte nënë dhe shtëpiake e mirë, por krah për krah me burrin luftonte kundër armikut.

Luftërat e gjata kundër romakëve forcuan më tepër cilësinë luftarake të grave ilire. Armiku shpesh pësonte humbje nga sulmet e tyre. Për romakët kjo ishte habi dhe frikësoheshin shumë. Mbi armikun hidheshin nga shkëmbinjtë, ashtu siç u hodh pasardhësja e tyre Nora e Kelmendit mbi pashain turk, të cilit i preu kokën.

Në kryengritjet ilire në vitet 6-9 të erës sonë, kur romakët kishin rrethuar fortifi katat ilire, ato, për të mos rënë në duart e tyre, shpesh u hodhën nga kështjellat ose u dogjën brenda në qytet bashkë me fëmijët e tyre.

Fjalori Enciklopedik Shqiptar

Paragraf renditjeje:Nga viti 1924 deri më 7 prill 1939 Shqipëria është sunduar nga mbreti Ahmet Zogu. Pas

pushtimit fashist dhe atij nazist, qysh nga çlirimi në nëntor 1944 deri më 1992, Shqipëria ka pasur regjim komunist, me një parti të vetme në pushtet, të drejtuar nga Enver Hoxha (1908-1985) dhe Ramiz Alia. Në fi llim të viteve ’90 në Shqipëri u vendos pluralizmi politik dhe sistemi demokratik. Qysh nga viti 1992 Shqipëria është Republikë, me parlament shumëpartiak.

Gj. Shkurtaj, Gjuha shqipe për të gjithë

Paragraf shkak – pasojëPra, poezia kish qenë prostituta që më kish tradhëtuar. Ishja denoncuar nga të njohur dhe

të panjohur. I fl akur në qeli me pranga në duar, ndjeva se më ishin këputur fi jet e padukshme, kordat e holla, çengelët e rëndë që më lidhnin me botën dhe, i rënë mes tyre si mes damarëve të prerë, ndjeva hemorragjinë e ndjenjave si atë të gjakut.

Visar Zhiti

Paragraf i zgjidhjes së një problemi:Tani shqiptarët që e kanë të drejtën me vete, aty s’ka dyshim. Qysh të mos ketë shqiptari të

drejtë të shkruajë e të këndojë gjuhën e tij, kur gjithë kombet e kanë këtë të drejtë dhe njeri s’i ndalon? Pse shqiptarët të jenë të mërguar nga një e drejtë që e kanë të gjithë kombet e dheut? Të mos mundin të mësojnë e të shkruajnë gjuhën e tyre, po të tjera kombe të huaj të vijnë e të e t’u hapin shkolla në gjuhërat e tyre e t’u kthejnë kombërinë në gjuhën e tyre? Janë kaqë të dobët shqiptarët? Jo! Një mijë herë jo....

Pamë më sipër sesa trimëri kanë bërë shqiptarët ... Sami Frashëri

47


Teknika dhe metoda mësimore:Diskutim, lexim hap pas hapi, stuhi mendimesh, disktutim i gërshetuar me shpjegim, punë në grupe, bashkëbisedim, shpjegim, punë në grupe.

Hapi I (diskutim)Mësuesi/ja e nis mësimin me diskutimin e detyrës së shtëpisë. Diskutohet se si i kanë ndërtuar nxënësit tekstet dhe si i kanë identifi kuar elementet e tyre përbërëse.Nxënësit tregojnë si janë ndërtuar tekstet nga pikëpamja strukturore që ata kanë sjellë në klasë, ilustrojnë ndarje të tilla, si: pjesë, krerë (kapituj), nënkrerë (nënkapituj), paragrafë, tituj etj.U jepet mundësi nxënësve të shprehin opinionet e tyre.

Hapi II (diskutim, leximi hap pas hapi)Mësuesi/ja paraqet të punuar në një tabak me përmasa të mëdha skemën e zmadhuar të f. 29 duke iu referuar një libri të njohur nga nxënësit. (teksti shkollor)Identifi kon pjesët përbërëse të tekstit së bashku me nxënësit. Përqendrohet vëmendja te përmasat dhe struktura e secilës pjese të tekstit.Nxënësit punojnë në dy grupe me tekstet e tyre të shkollës: grupi I - analizon strukturën e tekstit në tërësinë e vet, grupi II - analizon paragrafët, pasi lexon informacionin e ri që jepet për paragrafi n.

Hapi III (stuhi mendimesh, diskutim i gërshetuar me shpjegim)Përqendrohet vëmendja te paragrafi . Mësuesi/ja u shpërndan nxënësve një tekst që përbëhet nga paragrafë të llojeve të ndryshme. U kërkon nxënësve t’i lexojnë për pak momente dhe më pas diskuton rreth tyre.

Paragraf i shtrirjes së një koncepti:Me fjalën kanun kuptojmë të drejtën kanunore të shqiptarëve të Veriut. Kanuni mori emrin

sipas Lekë Dukagjinit, i cili në popull ishte i njohur si udhëheqës i dalluar ushtarak, gjykatës dhe organizator i lidhjeve fi snore. Edhe sot ka mbetur shprehja: “Si tha Leka, ashtu u bë!”.

Nga kjo del edhe lidhja e Lekës me kanunin. Kanuni përmban rregullat e të drejtës kanunore, ku përfshihen të gjitha lëmitë e drejtësisë....

Gj. Shkurtaj, Gjuha shqipe për të gjithë

Paragraf krahasim - kontrasti:Te autorë të tillë, si Pushkini dhe Bajroni, trajtimi i temës së vetmisë në letërsinë romantike

është i ngjashëm në disa drejtime. Që të dy ata e vendosën këtë motiv në qendër të veprave të tyre më të njohura. Gjithashtu ata japin arsyet, të cilat e bëjnë romantikun të vetmuar. Për më tepër secili e trajton brenda karakteristikave të romantizmit.

Për shkak të ngjashmërive mund t’i emërtojmë si më të rëndësishmit e kësaj rryme.Megjithatë, Pushkini dhe Bajroni ndryshojnë nga njëri-tjetri në disa drejtime të rëndësishme.

Së pari, Bajroni tërhiqet në vetmi për shkak të zhgënjimit nga shoqëria dhe mjedisi ku jeton, kurse Pushkini e sjell vetminë e heroit të veprës së tij të gërshetuar me elemente më realiste. Heroi i tij i përket galerisë së tipave letrarë të ashtuquajtur “njerëz të tepërt”...

E.G



48

Mbledh opinionet e nxënësve rreth tij me anë të stuhisë së mendimeve.

Identifi kojnë së bashku me mësuesin/en pjesët përbërëse të paragrafi t duke dalluar veçoritë e tij nga shembulli i dhënë në libër.

njësi e vogël e tekstit pjesë e një teksti të shkruar nga një kryeradhë në tjetrën

shpreh një mendim pak a shumë të plotë e të pavarur

ideja përqendrohet në një fjali kryesore

zhvillon një ide njësi bazë informacioni i tekstit

ka lloje të ndryshme paragrafësh

paragrafi

Hapi IV (leximi hap pas hapi)Në paragrafi n e dytë përmenden dy veçori te të cilat numërohen disa karakteristika (pjesët e nënvizuara).Shënohen llojet e paragrafëve në tabelë.Pasi bëhet leximi i drejtuar i tekstit mësuesi/ja praktikon së bashku me nxënësit identifi kimin e llojeve të ndryshme të paragrafëve në bazë të cilësive të tyre.

Paragraf numërimi (listë): renditin shkaqe, pasoja, të dhëna, dukuri, ngjarje etj.

Paragraf renditjeje: elementet paraqiten në renditje kohore.

Paragraf krahasimi/kontrasti: tregon ngjashmëritë ose dallimet mes subjekteve.

Paragraf për shtrirje të një koncepti: fraza qendrore jep atë që shpjegohet më në detaje.

Paragraf të zgjidhjes së një problemi: skema pyetje-përgjigje.

Paragraf shkak/efekt: vendos një lidhje mes një ngjarjeje dhe shkakut të saj.

Klasifi kimi i paragrafëve

Letërsia shqiptare pas luftës

Pas Luftës së Dytë Botërore letërsia shqiptare eci në një udhë mjaft të vështirë e komplekse.

Veçoria kryesore e kësaj periudhe është shkëputja jo e natyrshme e letërsisë nga tradita e saj dhe ndikimi i fuqishëm, po ashtu jo i natyrshëm, që ushtron mbi të përvoja krijuese e metodës së realizmit socialist. Veçoria tjetër, mbase më e rëndësishme dhe me pasoja të rënda, është se letërsia shqiptare do të zhvillohej e ndarë nga një kufipolitik brutal dhe kufi zimet e regjimit diktatorial.

Kështu kemi letërsi të zhvilluar brenda dhe jashtë kufi jve.

Titulli

Paragrafi I – hyrës

Paragrafi II – numërues

Paragrafi III – përmbyllës

Ky është një tekst

49


Punohet ushtrimi 1 i tekstit.P.sh.: Dy arsye janë pse Lidhja Demokratike do të duhej të ishte në opozitë: Arsyeja I ka të bëjë me votuesit e LDK-së, të cilët në masë të madhe ia kthyen shpinën PD-së së Kosovës. Për 8 vjet votuesit e kësaj partie kanë dhënë votën e tyre për të qeverisur LDK-në dhe për t’u udhëhequr vendi nga liderët e kësaj partie. (etj.)Ky është paragraf shkak - efekt (pasojë).

Pjesët e nënvizuara tregojnë elementet që gëzon ky paragraf për t’u emërtuar si paragraf shkak – efekt (pasojë): Pasoja - Votuesit i kthyen shpinën LDK-së. LDK-ja po paguan haraçin për mungesën e guximit.

Shkaku - sepse LDK-ja dhe liderët nuk qeverisën vetë, por ia lanë partive të tjera. Partitë e tjera abuzuan në qeverisje. LDK-ja mbajti fajin për keqqeverisje.

U tërhiqet vëmendja nxënësve lidhur me veçoritë që kanë llojet e paragrafëve. Në të gjitha llojet sillet informacion, por mënyra si organizohet ai dhe ideja që shtjellon i bën të ndryshëm.

Hapi V (punë në grupe, organizuesi grafi k)Ndahet klasa në aq grupe sa janë edhe paragrafët e dhënë në tekst. Nxënësit punojnë të ndarë në grupe për identifi kimin e llojit të paragrafi t, renditin të dhënat në organizuesin grafi k, përcaktojnë llojet e paragrafëve. Përfaqësuesi i çdo grupi paraqit zgjidhjen e kërkesës së ushtrimit dhe diskutohet përfundimi i arritur.

Hapi VI (bashkëbisedim, shpjegim)Mësuesi/ja u kërkon nxënësve t’u vendosin tituj paragrafëve të mësipërm.Drejtohet pyetja: - Ç’lloj titulli mund t’i vendosim tekstit A? Ku duhet të përqendrohemi për ta bërë këtë?Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të lexojnë individualisht tekstin dhe të renditin së bashku veçoritë e titullit.

emëror tregues foljor titulli shpjegues fantazues

Praktikojnë së bashku vendosjen e një titulli të fragmentit të mësipërm.

Hapi VII (punë në grupe)Punohet në grupe ushtrimi 2. Vendosni nga në titull për secilin nga tekstet e mëposhtme.Nxënësit përqendrohen në kërkesat që duhen mbajtur parasysh për formulimin e titullit:

i shkurtër koherent emëror foljor

paragrafi BCDE

cilësitëElementet paraqiten në renditje kohoreFraza qendrore jep atë që shpjegohet në detajeSkema pyetje-përgjigjeVendos një lidhje mes një ngjarjeje dhe shkakut të saj

llojiShtrirje të një konceptiNumërimiZgjidhje problemiShkak - efekt

titulli


50

Tema

Llojet e teksteve

Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të klasifi kojë tekstet e llojeve të ndryshme;• të bëjë tabelën e klasifi kimit të llojeve të ndryshme të teksteve;• të dallojë tekstet letrare nga tekstet joletrare;• të tregojë për veçoritë e llojeve të teksteve nëpërmjet synimit të tyre;• të identifi kojë llojet e teksteve nëpërmjet funksionit të tyre.

Materiale dhe mjetet mësimore:Libri ”Gjuha shqipe dhe letërsia 10”, shkumësa me ngjyra, tekste të llojeve të ndryshme letrare dhe joletrare.

Shembull përgjigjeje Për paragrafi n I një titull sugjerues mund të jetë: “Dhunë dhe protesta në Greqi”, është titull

emëror dhe tërheq vëmendjen te fjalia kryesore e paragrafi t, e cila tregon rreth asaj që ndodh. Titulli për paragrafi n II “Revolta e tifozëve bardhezinj”, përqendron vëmendjen te çështja

kryesore, titull emëror. Po paragrafi mund të titullohet edhe “Bardhezinjtë revoltohen”. Në këtë rast e përqendron vëmendjen te veprimi, titulli është foljor.

Titulli për paragrafi n III “Mot i nxehtë në Shqipëri”, është emëror, përqendron vëmendjen te emri. Titulli “I nxehti arrin në Shqipëri”, është foljor, përqendrohet vëmendja te veprimit.

Detyrë shtëpie a) Ushtrimi 3 - Analizoni titujt e mëposhtëm dhe shkruani tekste të shkurtra, të cilëve mund t’u vendosen këta tituj. (Nxënësit udhëzohen nga mësuesi/ja për kryerjen e detyrës. Duhet të kujdesen të ndërtojnë një tekst të shkurtër, po me të gjithë përbërësit, njohuri të marra dhe në mësimin “Teksti dhe elementet e tij përbërës”, të kujdesen për paragrafi n dhe llojin e tij, në fund të vendosin të përcaktojnë fjalën ose fjalinë kyç të tij dhe më pas të ndërtojnë tekstin duke iu përmbajtur parametrave të kërkuar).Shënim. Klasa mund të ndahet në grupe.b) Sillni në klasë tekste letrare dhe joletrare.


Tekst rrëfyes (biografi )Migjeni (1911-1938)Migjeni është pseudonimi i Millosh Gjergj Nikollës. Lindi më 13 tetor 1911 në Shkodër dhe vdiq në Itali më 1938. Mësimet e para i mori në qytetin e lindjes, pastaj ndoqi mësimet në një shkollë fetare në Manastir, ku qëndroi deri më 1922. Përvetësoi disa gjuhë të huaja dhe lexonte shumë. Kishte interesa të gjera artistike e kulturore. Punoi si mësues në Vrakë, afër Shkodrës dhe në Pukë. Shkroi poezi të fuqishme dhe proza të shkurtra. Krijimtaria e tij letrare është përmbledhur në vëllimin “Vargjet e lira “(1936). Vepra e Migjenit është një pasqyrë realiste e shoqërisë shqiptare të viteve ’30.

Tekst përshkruesGuidë turistikeTirana ndodhet në lartësinë 110 m mbi nivelin e detit. Ajo ndodhet në të njëjtin paralel me Napolin, Madridin e Stambollin, si dhe është në të njëjtin meridian me Budapestin dhe Krakovin. Sipërfaqja e qytetit të Tiranës është 31 km2 , ndërsa ajo e gjithë rrethit 1288 km2.Përfshin katër qendra urbane: Tiranën, Vorën, Kërrabën dhe Kamzën, si dhe 150 fshatra. Lartësia mesatare e fushës së Tiranës është 521 m. Dy majat më të larta të saj janë mali i Dajtit 1612 m dhe Mali me Gropa 1828 m. Tirana u themelua më 1614 nga Sulejman Bargjini Pasha... (Udhërrëfyesi praktik i kryeqytetit)

51


Tekst informues - paraqitës Onufri Onufri është piktor i shquar i shek. XVI. Ai krijoi në fushën e pikturës murore dhe të ikonës. Në vijim të traditës pikturore të shek XIII-XV, Onufri shtoi elementin realist dhe etnografi k të mjedisit shqiptar. Ai e zbuti mjaft kanionin bizantin, duke bërë përqasjen e pikturës kishtare me jetën e gjallë dhe mjedisin real. Onufri ka zbukuruar me pikturat e tij një varg kishash në Berat, në Shpat të Elbasanit, si dhe në Maqedoni e në Greqi... (Marrë nga Fjalori Enciklopedik Shqiptar)

Darvini dhe teoria e tijGjithnjë njerëzimi ka ngritur pyetjen: Kush jemi e nga vijmë? Kush është forca krijuese e

natyrës apo universit? Disa përgjigjen se është Zoti. Të tjerë përgjigjen se është vetë natyra me ligjet e saj. Të dyja tezat përputhen në një pikë: Bota e gjallë, bimët, kafshët e njeriu, janë zhvilluar përmes një procesi që quhet evolucion, që do të thotë ndryshim gradual (i ngadalshëm). I pari që shtroi tezën e evolucionit ishte shkencëtari anglez Karl Darvini në librin “Origjina e llojeve” i botuar në vitin 1859.

Darvini argumenton së pari, se njeriu nuk ka ardhur nga majmuni, që gabimisht përsëritet e përdoret si argument nga kundërshtarët e teorisë së tij. Ai pohonte se njeriu e majmuni kanë origjinë të përbashkët dhe më vonë secili prej tyre ka ndjekur rrugën e vet të zhvillimit.

Forma e parë e jetës lindi në ujë, pra, në gjirin e deteve dhe ka një origjinë të largët rreth 4 miliardë vjet. Në fi llim ishte një organizëm mikroskopik. Nëpërmjet ndryshimeve të ngadalshme u formuan lloje gjithnjë e më komplekse. U krijuan algat, pastaj meduzat (kandili i detit), sfungjerët e në fund peshqit. Nga këta të fundit dolën më vonë amfi bët (kafshë që jetonin në ujë e tokë), pastaj zvarranikët e në fund janë shfaqur mamiferët, që përbëjnë klasën më të zhvilluar të botës së gjallë.

Nga mamiferët lindën majmunët antropomorfë, prej të cilëve dolën primatët.Primatët janë paraardhësit më të largët të njeriut.

Teksti udhëzues- Ligj për organizimin dhe funksionimin e pushtetit vendor.

Neni 1Në çdo komunë, bashki dhe rreth organizohet dhe funksionon pushteti vendor. Organizimi

dhe funksionimi i pushtetit vendor bazohet në parimet e vetëqeverisjes, autonomisë vendore, të ligjshmërisë dhe të zgjedhshmërisë...

Tekst letrarNë Dukagjinin e Sipërm kish ardhur vjeshta. Frynin erëra me lagështirë dhe kjo lagështirë

e bënte ajrin më të shndritshëm, i bënte retë më të shndritshme. Ishte koha kur bagëtitë do zbriteshin nga kullotat verore të bjeshkëve. Së shpejti do zinte

bora dhe kopetë do mbaheshin edhe për pak kohë rrëzë maleve, pastaj ose do uleshin në kullotat dimërore të fushave, ose do mbylleshin brenda.

Dëgjohej kudo jehona e këmborëve, zileve dhe qiprave. Dëgjoheshin blegërima, lehje, fyej, vikama.

Herë-herë ia behte, nuk e di se nga ndonjë shtrëngatë e zemëruar që rrokulliste mbi kurorat alpine, orteqe bubullimash dhe ndizte shkreptima rrufesh, derdhte rrëkera shiu.

(Nga “Krastakraus”, B. Xhaferri)


52

Teknika dhe metoda mësimore:Diskutim, pema e mendjes, punë në grup, grafi k organizues0, punë e pavarur.

Hapi I (diskutim)Mësuesi/ja e nis mësimin me diskutimin e detyrës së shtëpisë. Diskutohet si janë ndërtuar tekstet në bazë të titujve që u janë sugjeruar, përqendrohet vëmendja te pjesët përbërëse të tyre duke bërë kështu një përsëritje të njohurive.

Hapi II (pema e mendjes)Shkruan në tabelë titullin e mësimit “Llojet e teksteve”. Mësuesi/ja ndan klasën në pesë grupe dhe u shpërndan grupeve tekste të llojeve të ndryshme: letrare dhe joletrare. Nxënësit kanë njohuri për llojet e teksteve nga klasat e mëparshme, të cilat u rikujtohen nëpërmjet pyetjeve, duke i shkruar në tabelë:

- Çfarë janë fragmentet?- Pse janë tekste?- Cili është qëllimi i tyre? - Të ç’lloji janë këto tekste? - Ç’veçori kanë ato?

Çdo grup do të japë përgjigjet e veta, të cilat do të kenë anët e tyre të përbashkëta: janë tekste, janë njësi komunikimi që kanë një qëllim të caktuar, dhe përgjigje të ndryshme, që lidhen me qëllimin: të informojë, të udhëzojë, të shprehë ndjenja…, me llojet: letrare ose joletrare dhe me nënllojet e tyre etj.

P.sh.: Kalaja e Petrelës nga zbulimet e bëra është ndërtuar në kohën e sundimit bizantin Justinianit, në shek. VI, pas Krishtit. Është ngritur në një terren me shpate mjaft të pjerrëta, të cilat e kanë bërë kalanë shumë të mbrojtur. U ngrit në momentet kur kalaja e Vilës, e cila ndodhej përballë saj, humbi rëndësinë e saj ... Nga pika më e lartë e kalasë shihet një pamje e mrekullueshme e zonës kodrinore të Petrelës ...Këto fjali janë përshkruese, qëllimi i tyre është të përshkruajë dhe ka karakter praktik pasi përdoret në guida turistike.

Mësuesi/ja ndihmon nxënësit për të realizuar objektivin e orës së mësimit, që nxënësit të dallojnë llojet e teksteve duke plotësuar organizuesin grafi k pema e mendjes.


Pema e mendimit ose përvijimi i të menduarit është një teknikë që nxit nxënësit të mendojnë rreth temës dhe të krijonë sa më shumë lidhje që të mundin.

tregimtarpoetikdramatik

tekste me:

qëllimiinformonudhëzon

njësi komunikimi

funksion estetik

tekste letrare

funksion praktik

tekste joletrare

rrëfyespërshkrues

paraqitësargumentues

udhëzues

53


Hapi III (punë në grup, grafi k organizues) Nxënësit ndahen në dy grupe të mëdha që do të analizojnë: Grupi I - tekste me funksion praktik – tekstet joletrare; Grupi II - tekste me funksion estetik – tekstet letrareGrupet ndahen edhe në nëngrupe, sipas llojit të tekstit.Mësuesi/ja përgatit në dy tabakë të mëdhenj letre organizuesin grafi k për llojet e teksteve: letrar e joletrar dhe ia vë përpara çdo grupi. Nxënësit punojnë në grup dhe plotësojnë së bashku tabelën e klasifi kimit të teksteve me anë të organizuesit grafi k.

Tekstet me funksion praktik – tesktet joletrareTeksti

Rrëfyes

Përshkrues

Paraqitës

Argumentues

Udhëzues

Ç’bën?

Tregon ngjarje reale me

personazhe dhe vende reale.

Përshkruan karakteristikat e

njerëzve, kafshëve, sendeve,

vendeve, objekteve.

Paraqet të dhëna, informacione,

shpjegon koncepte, teori mbi një

argument të caktuar.

Mbështetin opinione, teza,

vlerësohen fakte, gjëra, persona.

Jep udhëzime, këshilla, urdhra.

Synimi

Të nxitë fantazinë e lexuesit.

Të përshkruajë cilësi fi zike

e psikologjike, që lexuesi i

percepton mendërisht.

Të shpjegojë, të sqarojë, të

ilustrojë një teori.

Të bindë lexuesin për vlefshmërinë

e tezës dhe të gjykimit të vet.

Të udhëzojë, këshillojë, detyrojë,

urdhërojë lexuesin që të ndjekë

një qëndrim ose të kryejë veprime

sipas një radhe të caktuar.

Lloji i tekstit

Kronika, shënime udhëtimi,

biografi , intervista etj.

Guida, traktate teknike, tekste

shkencore etj.

Njoftime, zërat e enciklopedive,

përmbledhje etj.

Ese, artikuj politikë dhe

propagandistikë etj.

Ligje, vendime, udhëzime,

urdhra, receta, udhëzues

përdorimi etj.

Tekstet me funksion estetik – tekstet letrare

Teksti

Tregimtar

Rrëfyes ose narativ

Poetik

Dramatik

Ç’bën?

Rrëfen për ngjarje ose

personazhe reale ose të

trilluara, ndërtohet sipas një

strukture artistike.

Rrëfen për ngjarje ose

personazhe nëpërmjet vargjeve

dhe organizimeve të ndryshme

tingullore, shpreh ndjenja e

emocione nëpërmjet gjuhës së

fi gurshme.

Rrëfen nëpërmjet personazheve

veprues dhe lojës së aktorëve

në skenë,

Synimi

Të pasqyrojë jetën

nëpërmjet fi gurave artistike dhe të

shkaktojë përjetime dhe emocione të

caktuara te lexuesi.

Të ndikojë thellë në mendjen, në

zemrën e në ndjenjat e lexuesit,

duke shfrytëzuar mjetet shprehëse

të gjuhës.

Të pasqyrojë jetën nëpërmjet gjuhës

skenike (dialogëve dhe monologëve)

dhe të shkaktojë përjetime dhe

emocione të caktuara te shikuesi.

Lloji i tekstit

Miti, legjenda, romani,

novela, tregimi etj.

Poema epike, eposi, ciklet

e këngëve, poezia etj.

Tragjedia, komedia,

drama, farsa etj.


54

Hapi IV (punë e pavarur)Nxënësit punojnë të ndarë në grupe ushtrimin 1, 2. U kërkohet nxënësve të përcaktojnë llojin dhe funksionin e tekstit.

Shembull përgjigjesh:Ushtrimi 1: a) përshkrues, b) udhëzues, c) paraqitës, d) argumentues. Ushtrimi 2: a) të informojë, b) të ndikojë te lexuesi, c) të argumentojë për një qëndrim të caktuar, d) të shprehë emocione, e) të ndikojë emocionalisht për dukurinë, f) të shpjegojë, g) të udhëzojë.

Kontrollohet puna e nxënësve. Diskutohen përgjigjet e ushtrimeve, jepen argumente mbi to duke iu referuar fragmenteve.(P.sh., ushtrimi A - funksion informues, mbështetet te të dhënat, faktet historike, fjalia shembull “Sipas të dhënave, njeriu i parë në Evropë ka shkelur rreth 35 mijë vjet më parë … Ushtrimi E, janë vargje të një poezie didaktik, e cila nuk ka qëllim që të shpjegojë dukurinë shkencore, po të ndikojë tek emocionet dhe përjetimet e lexuesit.)

Detyrë a) Gjeni një tekst letrar dhe joletrar përcaktoni qëllimin, funksionin, synimin e autorit. Jepni argumente.b) Sillni në klasë tekste të ndryshme përshkruese.


Teknika dhe metoda mësimore:Bashkëbisedim, diskutim, punë në grup, punë në çift, organizues grafi k, diagrami i Venit, pema e mendimit, stuhi mendimesh.

Tema

Teksti përshkrues

Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:

• të identifi kojë tekstin përshkrues dhe veçoritë e tij;

• të dallojë llojet e tekstit përshkrues sipas qëllimit të përdorimit;

• të krahasojë përshkrimin objektiv me atë subjektiv;

• të përshkruajë të njëjtin objekt në mënyrë objektive dhe subjektive.

Materiale dhe mjetet mësimore:Teksti “Gjuha shqipe dhe letërsia 10”, tekste përshkruese të llojeve të ndryshme, shkumësa me ngjyra, tabela.

55


Hapi II (diskutim, stuhi mendimesh, organizues grafi k)Prezantohet tema e mësimit: Teksti përshkrues.Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të lexojnë disa nga tekstet e zgjedhura prej tyre.Shtrohet pyetja:- Ç’është përshkrimi? Me përgjigjet e nxënësve ndërtohet grafi ku i një stuhie mendimesh.

ZHVILLIMI I MËSIMIT Hapi I (pema e mendimit)

Mësuesi/ja e nis mësimin me diskutimin e detyrës së shtëpisë. Diskutohet mbi funksionet që kanë tekstet duke u bazuar në cilësitë e tyre. Ndërtohet pema e mendimit duke risjellë së bashku me nxënësit llojet e teksteve dhe synimet e tyre.

- Cili është synimi i përshkrimeve në tekste që keni zgjedhur?- Çfarë përshkruajnë? Mësuesi/ja ndihmon në përcaktimin e veçorive të tekstit përshkrues duke zbërthyer një shembull.

Përdoret për qëllime të ndryshme Vende/objekte/persona

Nxjerr karakteristika të veçanta Fizik/psikologjik

Përshkrimi

P.sh.: Bazilika e Tiranës.Kjo dëshmi e zbuluar në vitin 1972, i takon zonës perëndimore të qendrës së qytetit. Ajo përbëhet nga naosi (salla), në perëndim, narteksi (parasalla) dhe mjediset e tjera të vendosura në anën veriore. Mendohet se godina është rrënuar në periudhën e antikitetit të vonë. Kemi të bëjmë me një ndërtesë banimi të shekullit II dhe III të erës sonë, kthyer gjatë shekullit IV, V në ndërtesë kulti kristian.

- Çfarë përshkruan ky tekst?Përshkruan një vend me vlerë arkeologjike dhe historike.- Ç’lloj përshkrimi është? Përshkrimi është i plotë, saktë, i detajuar dhe bëhet me një terminologji teknike.- Çfarë vë në dukje? Vë në dukje tipare fi zike, cilësi kohën kur është krijuar, stilit të cilit i përket.- Përse përdoret ky lloj përshkrimi? Informon.

Hapi III (praktikë e drejtuar, organizues grafi k)Nxënësit hetojnë rreth pyetjeve të mësipërme në tekstet që kanë përpara (mësuesi/ja është kujdesur të përzgjedhë tekste përshkruese, informuese, bindëse, shprehëse) dhe japin përgjigje individuale. Duke u mbështetur në përgjigjet e nxënësve, mësuesi/ja plotëson veçoritë e llojeve të tekstit përshkrues në organizuesin grafi k. Mësuesi/ja duhet të nxjerrë veçoritë që i bëjnë këto tekste të ndryshme në qëllimin e tyre.

Llojet e teksteve joletrare

paraqitës

përshkrues

argumentues

udhëzues

rrëfyes


56

Përshkrimi informuesBerati shtrihet në Shqipërinë Jugore, në Krahinën Malore Qendrore dhe pjesërisht në

Ultësirën Perëndimore. Sipërfaqja 1027 km2. Popullsia 150000 banorë. Përfshin 3 qytete, Berati qendër e rrethit, Kuçovën dhe Urën Vajgurore. Mbizotëron relievi malor e kodrinor. Lartësia mesatare 455 m. Zona më e lartë është Tomori, ku ndodhet dhe pika më e lartë Çuka (2416 m) një ndër majat më të larta të vendit.

Përshkrimi bindësEdhe për kushtet më të vështira të motit, ne zotërojmë sisteme çatie që ju mbrojnë e ju

krijojnë komfort: Ullukë bakri, alumini ose xingatoje, 6 m të gjata me aksesorët përkatës, të projektuar për të përballuar reshjet më maksimale. Sisteme izolimi termike e të zërit për paretet ndarëse.

Për të kursyer kohën tuaj që bëhet përherë e më e çmuar, ne ju ofrojmë sisteme laminate e tavane akustike.

E fundit dhe jo më pak e rëndësishmja është zgjidhja inxhinierike e problemeve tuaja të kësaj fushe.

Asnjëherë nuk është vonë për të na vizituar në: Sallonin tonë të ekspozimit. Ju presim!

Çfarë mund të vizitosh në Tiranë?Galerinë Kombëtare të Arteve. Institucioni më i madh i arteve pamore në Shqipëri. Këtu

ruhet koleksioni kombëtar i arteve pamore prej 4.100 veprave të huaja dhe shqiptare, duke fi lluar nga gjysma e dytë e shek. XII deri në ditët tona.

Ju presim! Nuk do të mbeteni të zhgënjyer!

Përshkrimi shprehës“Bora”, Faik Konica (subjektiv)Kthjelltësia e qiellit shkoi me diellin me lulet, me verën. Vjeshta e trishtimshme erdhi dhe

iku. Tani po hyn dimri, edhe qiellin e kanë mbuluar re të ftohta. Edhe sot, për të parën herë, zuri të bjerë bora.

Prapa qelqeve të dritares, po shikonj. Ngadalë-ngadalë, sikur ka frikë të dëgjohet, bora fl uturon fl okë-fl okë e shtrohet mbi dhe. Bie kudo, e duket se kërkon të ndreqë e të zbukurojë. Dy çupa të vockëla shkojnë, e, në leshrat e arta të tyre, të lëshuara mbi shpatullat, bora shkruan trëndafi la të argjendtë. Djemtë qeshin, hidhen, lozin e luftojnë me topa bore. Zogjtë vërtiten rreth e rrotull prakeve ciu-ciu, një thërrime buke! Si në verë gjithë bota janë veshur me të bardha.

Flokë-fl okë, ngadalë, po bie bora.......

Përshkrim objektivBora, dukuri atmosferikeBora është një dukuri atmosferike që krijohet nga kondensimi i ujit.Atmosfera përmban avuj uji. Kur bën ftohtë, ky avull shndërrohet në shi. Kur bën shumë

ftohtë, uji shndërrohet në kristale të holla akulli dhe bie në formë dëbore.Kondensimi i avujve të ujit në lartësi ndodh, në përgjithësi, kur temperatura është më e

ulët se 0° C.Pikëzat e ujit që formohen, ngrijnë shpejt dhe kthehen në kristale të vogla akulli që marrin

forma të ndryshme gjeometrike. Flokët e borës arrijnë në tokë vetëm kur temperatura e shtresave të ajrit që përshkojnë, mbetet nën zero, përndryshe ato shkrijnë. Bora duket e bardhë, sepse faqet e kristaleve të saj pasqyrojnë dritën.

57


Grafi k organizues për veçoritë e tekstit përshkrues.

Lloji i tekstit përshkruesPërshkruesinformues

Përshkruesbindës

Përshkruesshprehës(subjektiv)

Përshkrues(objektiv)

Veçoritë

- Jep informacione për objekte, persona, vende etj.,- i saktë, i detajuar, - terminologjia teknike e shkencore.- Jep disa anë të objektit, përmes të cilave realizohet imazhi i dëshiruar, - pak i detajuar,- jep ato karakteristika që realizojnë synimin, - terminologjia jo teknike.

Ka si objektiv të - ngjallë emocione,- Paraqet mjedise, personazhe etj. në mënyrë subjektive, - përdor gjuhë fi gurative e të zgjedhur.

- Ka si objektiv të saktësojë të dhënat. - paraqet një mjedis, personazh etj., në mënyrë objektive, - përdor gjuhë të zgjedhur, sipas fushës.

Teksti tipik ku përdoret

Tekste shkencore

Reklamat

Romani, ditari vetjake

Tekstet shkencore

Shembuj nga fragmenti

- Shtrihet në Shqipërinë Jugore,- sipërfaqja 1027 km2,- popullsia 150.000 banorë,- përfshin 3 qytete, - Berati qendër e rrethit etj.Galeria e Arteve- institucioni më i madh i arteve pamore në Shqipëri, - ruhet koleksioni kombëtar i arteve pamore prej 4.100 veprave të huaja dhe shqiptare,- datojnë nga gjysma e dytë e shek. XII deri në ditët tona.

Ngadalë-ngadalë, sikur ka frikë të dëgjohet, bora fl uturon fl okë-fl okë e shtrohet mbi dhe. Bie kudo, e duket se kërkon të ndreqë e të zbukurojë. Dy çupa të vockëla shkojnë, e, në leshrat e arta të tyre, të lëshuara mbi shpatullat, bora shkruan trëndafi la të argjendtë.

- Atmosfera përmban avuj,- në të ftohtë avulli-shi,- kur bën shumë ftohtë uji-akull.

Mjetet

Informon me të dhëna:hapësira gjeografi ke: krahinë maloretoponime – Berat, Kuçovënumra – 1027, 150000, 3njësi matëse - km², m- Bind me mjete gjuhësore: - mbiemra në shkallën sipërore e krahasore: më i madh, më e çmuar, më maksimal,- folje - zotërojmë, mbrojmë krijojmë, ofrojmë,- fjali nxitëse thirmore – Ju presim! Nuk do të mbeteni të zhgënjyer!

Gjuha fi gurative: Metaforat: kthjelltësia... shkoi me..., bora fl uturon fl okë.Qiellin e mbulojnë re të ftohta etj.bora shkruan.Epitetet: e trishtueshme, e arta, të argjendta.

Fjalë nga fjalori shkencor:Dukuri atmosferike, kondensim, shndërrohet temperatura, forma gjeometrike, shtresa ajri etj.

Të tërhiqet vëmendja e nxënësve tek e përbashkëta që i lidh të dyja shkrimet. Pavarësisht se përshkrimi i Konicës është përshkrim letrar, ai mbështetet mbi përshkrimin objektiv shkencor.

Te Konica re të ftohta Te shkrimi shkencor temperatura e shtresave të ajrit shkon nën zero, Te Konica bota veshur me të bardha, Te shkrimi shkencor bora duket e bardhë, se faqet e kristaleve pasqyrojnë dritën.

Hapi IV (praktikë e drejtuar, lexim hap pas hapi) Lexohen në libër tri fragmentet me të njëjtën temë Shqipëria, dhe plotësohet skema.

përshkrimi

objektiv subjektiv

i qëndron besnik realitetit

i vlefshëm për të gjithë

jopersonal

përshkruan në mënyrë objektive

shpreh ndjenjat dhe emocionet e përshkruesit

ka qëllim ta bëjë më tërheqës objektin


58

Mësuesi/ja përqendron vëmendjen e nxënësve tek ushtrimi 1. Diskuton me nxënësit rreth tij. Rendit një sërë cilësish: Përshkrimi objektiv:

• fl amur kombëtar,• me fushë të kuqe e shqiponjë,• ka prejardhjen nga një vulë e heroit kombëtar Gjergj Kastrioti,• shqiponja dykrenore është përdorur si simbol pushteti nga perandori Konstandin … etj.

Përshkrimi subjektiv: • Flamuri përmbledh kujtimet e një kombi.• Janë kujtime lakmirash e rrëmbimesh.• Janë kujtime vetëmbrojtjeje.• Mund të mburremi se është një nga më të drejtët …etj.

Hapi V (praktikë e pavarur, punë në grup, punë në çift)Ndahet klasa në dy grupe dhe u kërkohet për 5 minuta të lexojnë dhe të përcaktojnë alternativën e saktë rreth teksteve të ushtrimit 3. U përgjigjen pyetjeve.

Shembull përgjigjejePyetja 3 - Të dyja tekstet janë pothuaj njëlloj. Duhet një lexim i vëmendshëm për të dalluar cili nga tekstet është objektiv (teksti 1) dhe subjektiv (teksti 2).Teksti 1 objektivitetin e ka të shprehur në mënyrën se si i jep të dhënat: ka karakter informues, përdor të dhënat arkeologjike (shkencore) me një gjuhë të ftohtë, subjektiviteti te teksti 2 duket te përdorimi i një gjuhe të fi gurshme, e cila shpreh ndjenjat dhe përjetimet e shkruesit që kërkon të ndikojë emocionalisht te lexuesi (pozicioni i tij është spektakolar), zonat më të bukura..., brigjet... kanë një bukuri shokuese, turistët zbarkojnë, bukuritë më me vlerë..., bukuri e mahnitshme mesdhetare), si dhe argumentet që sjell për të bindur lexuesin për vlerat e Butrintit (panorama e detit, varieteti i fl orës, klima e butë; në vitin 2000 Butrinti priti më se 30 mijë vizitorë...)

Pyetja 4 - Teksti 1 transmeton një mesazh publicitar jo të drejtpërdrejtë. Ai sjell të dhëna e fakte historike dhe arkeologjike, që e bëjnë Butrintin një qendër të rëndësishme sa arkeologjike (mbrohet nga UNESKO-ja), po aq edhe turistike (numërohen shumë objekte që mund të joshin dhe të nxitin kërshërinë e vizitorëve).

Pyetja 5 - Teksti 2 ka më tepër përshkrime subjektive, mbizotëron toni bindës, kur përshkruan vlerat që ofron Butrinti dhe kënaqësitë që do të marrin vizitorët, si dhe sjell argumente të shumta për të bindur turistët që ta vizitojnë.

Ushtrimi 2. Nxënësit punojnë në çift ushtrimin 2 ndajnë detyrën. Njëri prej tyre përshkruan (vend, objekt, person në mënyrë subjektive, tjetri objektive. Shkëmbejnë punimet dhe i kërkojnë njëri-tjetrit të vërë në dukje duke nënvizuar elementet e subjektivitetit dhe të objektivitetit. Diskutohen në klasë disa nga punimet.

Detyrë shtëpie. Sipas këtyre shembujve nxënësve u kërkohet të përshkruajnë në dy mënyra, objektive e subjektive, objekte që i njohin, p.sh., shkolla, klasa etj.


59


Hapi I (diagrami i Venit)

Mësuesi/ja nis mësimin me kontrollin e detyrës se shtëpisë. Diskutojnë për mënyrën si e kanë përshkruar nxënësit një objekt në mënyrë subjektive dhe objektive. Bëhet krahasimi dhe me anë të diagramit të Venit vihen në dukje dallimet dhe ngjasimet midis përshkrimit subjektiv dhe atij objektiv.

Teknika dhe metoda mësimore:Diagrami i Venit, shpjegim i kombinuar me bashkëbisedim, praktikë e drejtuar kombinuar me punë në grup, praktikë e pavarur.

Tema

Teknikat e përshkrimit

Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të përdorë teknikat e përshkrimit kur përshkruan një person;• të përshkruajë një person në mënyrë subjektive dhe objektive.

Materiale dhe mjetet mësimore:Teksti “Gjuha shqipe dhe letërsia 10”, tekste përshkruese të llojeve të ndryshme, shkumësa me ngjyra, tabela, foto të Nënë Terezës etj.


Hapi II (shpjegim i kombinuar me bashkëbisedim)Mësuesi/ja paraqet në tabelë skemën:

- i qëndron besnik realitetit- përshkruan në mënyrë objektive- i vlefshëm për të gjithë- gjuhë pa fi guracion, e drejtpërdrejtë

- shpreh ndjenjat dhe emocionet e përshkruesit- e bën më tërheqës objektin- gjuhë e zgjedhur, fi gurative

- Përshkruan objekte, vende, persona etj.- Nxjerr karakteristika të asaj që përshkruan.

- Lexuesi krijon përfytyrime për gjërat e përshkruara.

objektiv subjektiv

Shtrohet pyetja:- Cilat shqisa përdoren kur përshkruajmë?Mësuesi/ja bën ushtrime të shkurtra praktike për të ilustruar pjesëmarrjen e shqisave në procesin e të përshkruarit. Iu demonstron një tingull dhe u kërkon nxënësve ta përshkruajnë… U jep një lule ta nuhasin dhe të përshkruajnë aromën, ta prekin atë të përshkruajnë ndjesinë etj.

lloji i përshkrimitobjekti që përshkruhet informim/bindje

Elementet e përshkrimit

Referenti Lloji i referimit Synimi

Shqisat

Të parit Të dëgjuarit Të nuhaturit Të shijuarit Të prekurit

59


60

Të parit – kur përshkruan pyllin në vjeshtë, mund të perceptohen me anë të të parit shumë nuanca të ngjyrave të gjetheve: e artë (e verdhë e shndritshme), kanarinë (e verdhë e hapur, e shkëlqyeshme, ngjyrë limoni (e verdhë e zbehtë), ngjyrë gruri (e verdhë e çelët), okër (e verdhë që vjen si e kuqe), ngjyrë mjalti (që është e verdhë e errët).

Me anë të të parit: Përshkrimi fi zik i një personiNgjyra dhe lloji i fl okëve: gështenjë, gështenjë e hapur, e errët, biondë, kuqaloshë, të verdhë të zbehtë, të zinj, të kuq, të thinjur, gri në të bardhë. Të krehur, të pakrehur, të shpupurisur, të dredhur, të lëshuar, kaçurrelë, të mbledhur, përpjetë etj.

Tiparet e fytyrës dhe shprehja:Balli: i lartë, i ngushtë, i ulët, i gjerë;Sytë: të kaltër, gështenjë, larushë, gri, jeshilë, të shkruar, të zinj;Shprehja e fytyrës: e gjallë, e gëzuar, e qeshur, e habitur, e qetë, e ëmbël, e trishtuar, e lodhur, e menduar, e inatosur etj.

Trupi: i gjatë, elegant, i hollë, thatanik, mesatar, normal, i shkurtër, i imët, i shëndoshë, i tretur, i rregullt.

Me anë të të dëgjuarit:Zëri: i ulët, autoritar, lutës, bindës, i ngjirur, melodioz.

Të dëgjuarit: tinguj e zhurma në pyll: shushurima e gjetheve, fëshfëritje e kërcitje e degëve, mërmëritja e ujit, kërcëllitja e degëve nga era, zhaurima e shiut etj.

Të nuhaturit: e këndshme, ftuese, ngacmuese, kundërmuese, e fortë, e rëndë.

Të shijuarit: pikante, e athët, e ëmbël, e shijshme, veleritëse.

Të prekurit: (lëkura) e ashpër, e butë, i lëmuar etj.

Hapi III (praktikë e drejtuar dhe e kombinuar me punë në grup)Mësuesi/ja paraqet në tabelë një foto të Nënë Terezës dhe u kërkon nxënësve ta përshkruajnë atë.Dëgjon disa përshkrime nga nxënësit dhe drejton pyetjen:- Çfarë patët parasysh kur përshkruat këtë fi gurë? - Ku e mbështetët përshkrimin tuaj?- Cili ishte synimi juaj?- Cilën mënyrë përdorët subjektive apo objektive?

Paraqet në tabelë një përshkrim të B. Currit dhe identifi kon së bashku me nxënësit tipare të përshkrimit të personit.

Përshkrimi i personit

të dhënat vetjake

pamjafi zike

të dhëna kulturore

jeta e përditshme karakteri

marrëdhënietme të tjerët

të dhëna ekonomike

gjinia/mosha/profesioni/

origjina

trupi/fytyra/qëndrimi/

veshja

i arsimuar/ i paarsimuar/me kulturë

i pasur/ i varfër/ i papunë

puna/zakonet/

koha e lirë

i hapur/ kundërshtues/

i pjekur

bujar/hokatar/ i

shoqërueshëm

61


Përshkrimi i Nënë Terezës është subjektiv, pasi vihen re në të këndvështrime vetjake bazuar te përvoja e shkrimtarit.

Hapi IV (praktikë e pavarur)Mësuesi/ja ndan klasën në grupe. Nxënësit punojnë të pavarur me ushtrimet 3, 4, 5.

Në ushtrimin 3 mësuesi/ja udhëzon nxënësit të tregohen të kujdesshëm gjatë përshkrimit që të gërshetojnë elementet objektive me ato subjektive.Në ushtrimin 4 nxënësit duhet të tregohen të kujdesshëm në përdorimin e një gjuhe të fi gurshme, e cila të arrijë të përçojë te lexuesi emocion dhe të jetë sa më bindës, për të realizuar synimin, që lexuesi ta pëlqejë personin e përshkruar.(Nxënësit mund të punojnë edhe në çift duke përshkruar të njëjtin person, e më pas krahasojnë elementet që kanë përdorur në përshkrim.)Në ushtrimin 5 nxënësi duhet të jetë i kujdesshëm në përdorimin e argumenteve që ta bëjë përshkrimin aq bindës, sa lexuesi të ndryshojë opinionin për të.

Fjalët me të zeza theksojnë tipare të përshkrimit (fi zik, shpirtëror… etj.) në tekst mësuesi/ja i diskuton ato me nxënësit dhe më pas u kërkon të ushtrohen të pavarur në identifi kimin e tipareve të Nënë Terezës te teksti i dhënë në libër.

Mësuesi/ja e ndan klasën në grupe dhe u kërkon të lexojnë fragmentin mbi përshkrimin e Nënë Terezës. Grupet ndajnë detyrat brenda tyre dhe identifi kojnë veçoritë e secilit tipar të përshkrimit. Pasi përfundojnë punën, çdo grup prezanton në tabelë përfundimet e arritura.

Bajram CurriMe vdekjen e vërtetuar të Bajram Currit, zhduket një fytyrë plaku fi snik nga sheshi i shqiptarësisë. I pastërvitur aq sa s’dinte të nënshkruante emrin e tij dhe vente gishtin në vend të emrit në dokumentet, Bajram Curri ish shumë i mençur prej natyre dhe përpiqej me çdo mënyrë që nipërit e tij të hyjin dhe të mësonin në më të mirat shkolla të Evropës. Liberal në mes despotizmës, patriot në mes të tradhtisë ose të ftohtësisë kundrejt Atdheut, i patrembur në armët, po përkrahës i brezit të ri dhe i një Shqipërie të shtruar në qetësi dhe punë, Bajram Curri kish shumë virtyte të bukura; por virtyti më i shkëlqyer i tij ishte një besnikëri e patundur në fjalën që jepte. Një zotim nga Bajram Curri qe një siguri e plotë dhe pa ndonjë hije dyshimi. Mbrojtës i fortë dhe i kthiellt i miqve të tij, Bajram Curri qe i ashpër kundër armiqve, po dhe kjo ashpërsi nuk ish një ashpërsi aq e egër, sa të mos zbutej nga zëri i urtësisë dhe nga këshillat e matura.Ai ishte një plak 72 vjetsh, i gjatë dhe i fortë, me sy të kaltër dhe me fl okë të thinjur, me dukje madhështore ndonëse simple (i thjeshtë). Mbahej paqmë, rruhej çdo ditë, vishej mirë, hante pastërtisht në tryezë. Në Vjenë e në Romë, ku mbante një kapellë me strehë të gjerë, na dukej si ndonjë rancher (fermer) amerikan i pasur nga Teksasi ose nga Arizona. Çdo i huaj që piqej me Bajram Currin, largohej me ndjenja çudie lavdëronjëse për këtë plak fi snik të kohrave të vjetra. Vdekja e tij më hidhëron posi një zi personale.

Humbja për Shqipërinë është e rëndë.

Përshkrimi i personit (Nënë Tereza)të dhënat vetjakepamja fi ziketë dhëna kulturoretë dhëna ekonomikejeta e përditshmekarakterimarrëdhëniet me të tjerët

vizioni për jetën

Tiparetfemna, motër e urdhnit…femna shtatvogël etj.e arsimuar, çmimi Nobel,“kapitali” i saj ishte vorfniapërkushtimi ndaj të varfërve dhe të sëmurëve me zemër të madhe, e palodhur, vetmohuesekapërcente kufi zimet shoqnore, kombëtare, etnike, raciale, fetare, konfesionale misionare e dashnisë dhe e paqes…


62

Motra Tone ka pozuar me veshje popullore shkodrane. Janë mjaft të theksuara linjat dhe ngjyrat e kostumit verior, që harmonizohet me sfondin e pjesës së poshtme të tablosë.Mona Liza paraqitet me veshje të zonjave fi orentinase të epokës kur jetoi.

Motra Tone pasqyron momentin kur femra shqiptare kishte nevojë të emancipohej. Vështrimi i saj dhe duart shprehin ndrojtje, por fshehin një botë femërore që papritmas do të çlirohet.

Mona Liza të sheh drejt e në sy. Drita bie përballë saj dhe ndriçon fytyrën, sytë dhe pjesën e kraharorit. Në sytë e saj fshihet një mister i magjishëm i botës femërore.

Të dyja portretet janë realizuar duke pozuar para piktorit. Të dy piktorët, përveç se zbulojnë botën femërore nga këndvështrime të ndryshme, kanë të përbashkët se nxjerrin në pah njerëzoren, realen, duke u larguar nga mistikja, që mbizotëronte në pikturat e kohës.


Nëse nuk mjafton koha në klasë, ushtrimi 6 jepet detyrë shtëpie, duke u kërkuar nxënësve që të marrin nga interneti material plus.

Mësuesi/ja kontrollon punën e nxënësve dhe kërkon të lexohen disa prej tyre, duke u kërkuar nxënësve të klasës të identifi kojnë cilësitë që kërkon ushtrimi dhe të vlerësojnë punën e shokëve.Në ushtrimin 6, mësuesi/ja mund t’u japë nxënësve disa të dhëna plotësuese, të cilat do t’i ndihmojnë ata që të krahasojnë realizimin e dy përshkrimeve të dhëna.

Një model mund të ishte:

- Informacion plus Ky është një material i zgjeruar mbi përshkrimin. Theksi vihet në dallimet që ka midis tij dhe rrëfi mit,

argumentimit etj.

Përshkrimi është përkufi zuar gjithnjë në kundërvënie me kategoritë e tjera dhe kryesisht me narracionin.

Siç vë në dukje Charaudeau “Përshkrimi është ‘statik’, jashtë kohës dhe vijimësisë së ngjarjeve, Narracioni është ‘dinamik’, i përcaktuar në kohë dhe përshkruan rrjedhën e veprimeve.”

Përshkrimi konsiston në dhënien e një ‘vizioni të fi ksuar’, i cili u jep jetë qenieve duke i emërtuar, duke i vendosur në hapësirë dhe duke u veshur cilësi, ndërsa narracioni konsiston në paraqitjen e përvojave dhe ngjarjeve në kohë, ku protagonistët janë qeniet njerëzore.

Një tjetër element që na ndihmon për të dalluar përshkrimin nga llojet e tjera të teksteve dhe, sidomos nga narracioni, është elementi gjuhësor. Në një tekst përshkrues do të hasim folje vetëm të një kohe. Përdorimi i vetëm i një kohe foljore i jep përshkrimit karakterin statik ku mungon veprimi. Megjithatë, përshkrimi është i lidhur ngushtë me narracionin, sepse veprimet kanë kuptim vetëm në raport me identitetet dhe cilësimet e vepruesve të tyre. Nuk është e njëjta gjë të themi “Luani shpëtoi miun e vogël” dhe “miu i vogël shpëtoi luanin, mbretin e kafshëve.” Nga ana tjetër, fabulat që tregojnë sesi një personazh del nga një situatë e rrezikshme duke përdorur një dredhi, kuptohen vetëm kur një nga personazhet identifi kohet dhe cilësohet si i fortë dhe kërcënues dhe tjetri si i dobët ...

Përshkrimi afrohet dhe me argumentin, por janë të dallueshëm plotësisht. Argumentimi konsiston në paraqitjen e veprimeve abstrakte me karakter logjik, të cilat shpjegojnë lidhjet shkak - pasojë mes ngjarjeve dhe fakteve. Përshkrimi konsiston në identifi kimin e qenieve të botës duke i klasifi kuar, por pa vendosur detyrimisht mes tyre lidhje shkakësie, Megjithatë, përshkrimi dhe argumentimi janë aktivitete të lidhura ngushtë midis tyre, sepse përshkrimi huazon nga argumentimi një sërë operacionesh logjike për të klasifi kuar qeniet dhe, nga ana tjetër, argumentimi shfaqet vetëm kur qeniet kanë njëlloj identiteti dhe cilësimi.

Narracioni sjell një dëshmi për një ngjarje të jetuar, argumentimi tregon lidhjet e shkakësisë, përshkrimi identifi kon dhe cilëson qeniet, personazhet.

Shkëputur nga “Gjuhësi teksti”, Klodeta Dibra dhe Nonda Varfi .

63


Përshkrim objektiv Ketri Ketrat e kuq jetojnë në Amerikë. Lëvizin me shpejtësi, kërcejnë nga dega më degë dhe zbresin nga pemët duke u kacavjerrë nëpër lëvoret e trungjeve. Ata mund të rrinë në pozicionin varur kokëposhtë, pa u rrëzuar. Jetojnë mbi pemë dhe ushqehen me fara pisheose krijojnë rezerva arrash e lajthish, të cilat i fshehin për t’u ushqyer gjatë dimrit.

Përshkrim subjektiv Ketri Nëse do të vëzhgonit lëvizjet e ketrave, do të shihnit se ata janë akrobatë të vërtetë. Paiu trembur syri hidhen mbi degët e pemëve për të gjetur ushqimin e tyre aq të preferuar,farat e pishave. Dhëmbët e parmë, që shpesh u ngjajnë dy perlave të arta, i ndihmojnë ata të brejnë lëvoret e pemëve. Lëkura e butë me ngjyrë të kuqërremtë, valëzohet nga lëvizjet elastike të trupit të tij dhe merr nuanca nga më të ndryshmet. Bishti i gjatë e me qime të dendura tundet sa nga njëra anë në tjetrën, duke e fshehur shpeshherë mes gjetheve trupin e brishtë me këmbët e vockla dhe të shkathta. Tek kërkon në strofullën e tij lajthitë e shijshme diku në fund të degës së pemës, sytë e gjallë të tërheqin vëmendjen për shkëlqimin dhe inteligjencën që fshihet pas tyre.

Përshkrim objektivKocja Peshk detar i familjes së kocave, me trup të lartë e të shtypur anash që ka pas kapakëvevelëzorë nga një njollë të zezë të ndjekur nga një njollë e artë në të dyja anët. Në mes të syveka një shirit të artë, në shpinë deri në vijën anësore me ngjyrë ulliri të çelët dhe në pjesënbarkore në të argjendtë. Dhëmbët e nofullës së sipërme i ka të vendosur në 4-5 radhë.Në Shqipëri gjendet në detin Adriatik e Jon. Jeton në gjole bregdetare të mbushura me alga,në thellësinë 5-10 m, qëndron në tufa të vogla, në moshë të rritur. Ushqehet kryesisht natën me molusqe e gaforre. Kërkon temperaturë 10-28°C.

Teknika dhe metoda mësimore:Diskutim, bashkëbisedim, lexim i drejtuar, praktikë e pavarur, shkrim i lirë, shkrim i lirë, punë në çift.

Tema

Përshkrimi i kafshëve dhe

i vendeve

Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të përdorë elementet e nevojshme për përshkrimin e një kafshe; • të përdorë elementet e nevojshme për përshkrimin e një vendi;• të përshkruajë në mënyrë objektive dhe subjektive një kafshë dhe vend.

Materiale dhe mjetet mësimore:Teksti “Gjuha shqipe dhe letërsia 10”, tekste përshkruese të llojeve të ndryshme, shkumësa me ngjyra, tabela, foto të ndryshme kafshësh, vendesh etj.

ZHVILLIMI I MËSIMIT Hapi I (diskutim)

Mësimi nis me leximin e detyrës së shtëpisë. Diskutohet me nxënësit si i kanë përshkruar fotot duke dalluar llojin e përshkrimit, nëse është përdorur përshkrimi subjektiv apo objektiv, duke argumentuar përgjigjet e dhëna. Vlerësohen nxënësit për punën e tyre.

Hapi II (bashkëbisedim, lexim i drejtuar) (Pjesa e parë e shpjegimit)Mësuesi/ja pyet nxënësit: - Si do ta përshkruanit një kafshë, nëse do ta kishit përpara syve?


64

Dëgjon përgjigjet e nxënësve duke u dhënë kështu rastin të përsëritin elementet që duhen pasur parasysh gjatë përshkrimit të një objekti.

Klasa ndahet në dy grupe dhe secilit grup i jepet një tekst, ku është përshkruar një kafshë. Grupi I - tekst përshkrues objektiv. Grupi II – tekst përshkrues subjektiv.

Mësuesi/ja mund të ketë përgatitur fi sha me lloje tekstesh (si ato që janë dhënë te materialet ose punohen tekstet e librit).

Mësuesi/ja vendos në tabelë në një tabak letre grafi kun organizues, që është dhënë në libër, me të dhëna për elementet që duhet të ketë parasysh nxënësi për përshkrimin e një kafshe. Këto të dhëna do t’u shërbejnë nxënësve për të dalluar elementet e përshkrimit në tekstet e dhëna.

Nxënësit vënë në dukje dallimet që ekzistojnë në këto dy tekste. Përqendrojnë vëmendjen në tipare që kanë të bëjnë me:

• Të dhënat shkencore - peshk detar i familjes së kocave.• Mjedisin gjeografi k - gjendet në detin Adriatik e Jon.• Pamjen fi zike - ka trup të lartë e të shtypur anash, pas kapakëve velëzorë ka nga një njollë të zezë, të ndjekur nga një njollë e artë në të dyja anët. Në mes të syve ka një shirit të artë, në shpinë deri në vijën anësore me ngjyrë ulliri të çelët, në pjesën barkore në të argjendtë).• Jetën e përditshme - Ushqehet kryesisht natën me molusqe e gaforre.• Temperaturën 10-28°C.

Nxënësit identifi kojnë elementet e përshkrimit të kafshëve te shembujt e dhënë në libër.

Elementet ku do të mbështet përshkrimi i një kafshe (Shqiponja)

Të dhënat shkencorePamja fi zikeMjedisiJeta e përditshmeMarrëdhënia me grupinMarrëdhënia me njeriun

Tiparet

Shpend, shpendi më i fortë, gjahtare e mirë.Sqep i kthyer, kthetra të mprehta, shikim të shkëlqyer.Ndërtojnë fole në drurë ose shkëmbinj.Fluturojnë lart, ushqehen me shpendë, gjitarë …Mbizotëruese.

Diskutohet mbi mënyrën e përshkrimit.- Cili prej teksteve është subjektiv/objektiv? U kërkon nxënësve të vënë në dukje elementet subjektive ose objektive.

Hapi III (praktikë e pavarur, shkrim i lirë)Nxënësit punojnë të pavarur ushtrimin 1 duke ndjekur shembullin e punës së bërë bashkë me mësuesin/en. Lexohen përgjigjet e dhëna dhe vlerësohen nga mësuesi/ja.

Përshkrimi i kafshës (delfi ni)Të dhënat shkencorePamja fi zike

MjedisiJeta e përditshmeMarrëdhënia me grupinMarrëdhënia me njeriun

TiparetGjitar deti, jeton 100 vjet. Trup të gjatë 3,7 m, ngjyrë hiri në kurriz, bark i bardhë, lëkurë e lëmuar.Jeton në detet e ngrohta, klimë mesdhetare. Deti Adriatik, Jon.Ushqehet me peshq.Jeton në grupime.Miqësore (shoqëron anijet).

65


Nxënësit punojnë ushtrimin 2. U kërkohet të përshkruajnë luanin, përshkrim objektiv me nota subjektiviteti. Shfrytëzohen të dhëna të sjella në klasë nga mësuesi/ja ose u jepet detyrë një orë më parë t’i nxjerrin nga interneti.

Luani është një mishngrënës nga familja felin. Pas tigrit, është më i madhi nga familja e felinëve. Sot përgjithësish luanët jetojnë në Afrikë. Mashkulli mund të peshojë nga 120 deri në 150 kg. Gjatësia e trupit varion nga 170 – 25 cm për meshkujt dhe për femrat nga 140-175 cm. Gjatësia e meshkujve është rreth 120 cm dhe te femrat 100. Bishti ka një gjatësi nga 70 – 100 cm. Luanët mesatarisht jetojnë 15 vjet. Luanët ushqehen me mish. Ata hanë nga 5-7 kg mish në ditë. Parapëlqejnë të ushqehet me gjitarë të mëdhenj, si: zebra, antilopa etj. Ata jetojnë në kope. Meshkujt që arrijnë një farë moshe, përzihen nga kopeja.

Hapi IV (shkrim i lirë, punë në çift)Pjesa e dytë e shpjegimit: Mësuesi/ja u tërheq vëmendjen nxënësve për elementet e veçanta që kërkon përshkrimi i vendit. Në tabelë afi shon organizuesin grafi k me elementet e përshkrimit të vendit, duke e plotësuar edhe me një shembull, si dhe foto të vendeve që do të përshkruhen.

Përshkrimi i venditprezantimi i përgjithshëm

elementet dalluese

elemente të natyrës

elemente artifi ciale

ndryshimi sipas stinëve

historia e tij

TiparetTë dhënat gjeografi ke, hapësinore

Mal, kodër, fushë, det, qytet, fshat, liqen, lumë etj.Flora (bota bimore) dhe fauna (bota shtazore)Ndryshimi i mjedisit nga puna e njeriut

I qëndrueshëm, i paqëndrueshëm

Ndryshimet gjatë historisë së tij

ShembujKruja është një qytet shqiptar dhe kryeqendër e rrethit po me të njëjtin emër. Kruja ka rreth 19400 banorë. Shtrihet 20 km në veri të Tiranës.

Kruja është një qendër e rëndësishme turistike në Shqipëri. Përveç kësaj në Krujë zhvillojnë aktivitetin e tyre dhe disa industri. Për t’u përmendur është industria e këpucëve, në të cilën punësohen shumë gra dhe vajza nga Kruja dhe komunat përreth. Gjithashtu në Krujë është aktive edhe industria e nxjerrjes dhe përpunimit të gurit gëlqeror.

Për herë të parë emri Krujë përmendet në shekullin XII. Mendohet ta ketë origjinën te fjala “krua” (burim uji), sepse në Krujë ka shumë burime. Kruja njihet si kryeqendra e qëndresës ndaj pushtuesve osmanë gjatë kohës që Skënderbeu udhëhoqi këtë qëndresë. Kështjella e Krujës u rrethua 4 herë nga ushtria osmane. Në Rrethimin e Katërt kështjella e Krujës ra në dorën e pushtuesit.


66

Përshkrimi i venditprezantimi i përgjithshëm

elementet dalluese

elemente të natyrës

elemente artifi ciale

ndryshimi sipas stinëve

historia e tij

TiparetTë dhënat gjeografi ke, hapësinore

Mal, kodër, fushë, det, qytet, fshat, liqen, lumë etj.

Flora (bota bimore) dhe fauna (bota shtazore)

Ndryshimi i mjedisit nga puna e njeriut

I qëndrueshëm, i paqëndrueshëm

Ndryshimet gjatë historisë së tij

BeratiBerati është qytet, rreth dhe qark në Shqipërinë Jugore. Rrethi i Beratit shtrihet në Krahinën Malore Qendrore e pjesërisht në Ultësirën Jugperëndimore të Shqipërisë. Rrethi mbulon një sipërfaqe prej 953,6 km2 (qyteti 1,6 km2), me një popullsi prej 55.500 banorësh.

Rrethi i Beratit shtrihet kryesisht në një territor me reliev malor e kodrinor, me lartësi mesatare mbi nivelin e detit 455 m (qyteti 58 m). Lumi i Osumit rrjedh përmes qytetit dhe jashtë tij. Ai paraqet interes për bujqësinë, energjetikën, hidrogjeologjinë, ekologjinë dhe urbanistikën. Gjatësia e Osumit brenda rrethit është 51 km.Në basenin e Osumit veshja bimore përbëhet nga pisha, bredhi, dushku e shkurre të tjera mesdhetare. Tokat bujqësore janë kryesisht të hinjta-kafe, me shpërndarje: 36% në fushë, 38% në zonë kodrinore dhe 26% në zonë malore. Në malin e Tomorit, qysh nga viti 1996, një zonë prej 4.000 ha është shpallur Park Kombëtar. Për nga numri i vizitorëve, ai renditet i dyti në vend, pas Parkut Kombëtar të Dajtit.Në vitin 1961 Berati u shpall zyrtarisht qytet-muze. Ai është qytet-muze me pasuri të konsiderueshme monumentesh dhe me vlera të larmishme për nga gjinitë, të cilat përbëjnë një dëshmi të trashëgimisë kulturore, historike e artistike, të jetës e të punës, të realizuara mjeshtërisht brez pas brezi nga banorët e tij.Klima e rrethit është tipike mesdhetare, me temperaturë mesatare vjetore 15,9 gradë C. Temperatura mesatare e muajve më të ftohtë është 7,2 gradë C dhe ajo e muajve më të nxehtë 24,6 gradë C. Sasia mesatare vjetore e reshjeve është 928 mm, kryesisht në muajt e dimrit. Qyteti i Beratit është i ventiluar mirë dhe ajri është i pastër falë edhe gjelbërimit brenda qytetit dhe në kodrat që e rrethojnë. Qyteti i Beratit është ngritur fi llimisht si kështjellë, mbi kodrën shkëmbore me lartësi 187 m mbi nivelin e detit. Berati u përket qyteteve të rrallë, ku jeta fi llon qysh në lashtësinë e thellë dhe vazhdon pa u ndërprerë deri më sot. Dy çekanë guri e datojnë fi llimin e jetës në të, 2600-1800 p.Kr. Dëshmitë arkeologjike tregojnë se në shek. VII-VI p.Kr. këtu është zhvilluar një vendbanim paraqytetar, me punishtet e tij të qeramikës dhe me një jetë shoqërore të diferencuar. Qyteti i mirëfi lltë u themelua më 313-310 p.Kr., si qytet-kështjellë i Dasaretisë, i quajtur Antipatrea, emri i parë i qytetit, i pushtuar nga bullgarët në shek. IX, u quajt Belgrad (Qytet i Bardhë) – Berati i sotëm.Nën zotërimin e Muzakajve, në shek. XIII-XIV, qyteti fi lloi të shtrihej jashtë mureve të kështjellës. Në shek. XVII ai vazhdonte të ishte qyteti më i madh i Shqipërisë, me 500 shtëpi të shpërndara në 30 lagje dhe me 5 medrese. Berati mori pamjen e sotme në shek. XVIII dhe sidomos në shek. XIX, pas tërmetit të vitit 1851. Ekzistonin punishte me 5 deri 10 krahë pune dhe disa fabrika të vogla mielli e vaji. Në fund të viteve 1800 në qytet kishte 820 punishte zejtare e dyqane, duke qenë kështu qendra më e lulëzuar ekonomike, tregtare e kulturore e Shqipërisë së Jugut.Deri në mes të shek. XX në Berat ekzistonin ende tri tregje të gjera, të cilat funksiononin rregullisht çdo të shtunë. Për nga numri i zejtarëve Berati ishte në vend të parë; ushtroheshin rreth 23 lloj e zejesh.


67


Detyrë shtëpie. Përshkruani vendin që ju pëlqen më shumë. Gërshetoni përshkrimin subjektiv me atë objektiv, synoni të tërhiqni vëmendjen e lexuesit dhe ta bindni të ndërrojë opinion.


Berati U kërkon nxënësve t’i përshkruajnë qytetet në çift.

Për t’i ndihmuar nxënësit, mësuesi/ja mund të paraqesë në tabelë edhe një

sërë pyetjesh, që bëjnë të mundur zbulimin e karakteristikave të vendit.

- Cili është pozicioni gjeografi k?

- Si është relievi i zonës?

- Cilat janë aspektet e fl orës dhe të faunës që e dallojnë këtë qytet?

- Cilat janë disa nga ndërtesat dalluese që i shtojnë vlerat këtij qyteti?

- Cilat janë tiparet karakteristike të motit në këtë qytet?

- Çfarë ndryshimesh të rëndësishme ka pësuar qyteti me kalimin e viteve?

- Cilat ngjarje kanë ndikuar në jetën e këtij qyteti (kanë lënë gjurmë)?

Nxënësit bëjnë një përshkrim objektiv me elemente subjektive, duke mbajtur parasysh të dhënat.

Lexohen disa përshkrime dhe diskutohet rreth teksteve të krijuara dhe mënyrave të përshkrimit (subjektivitetit, objektivitetit, synimit etj.)

Nxënësit që kanë punuar në çift mund të shkëmbejnë tekstet me shokët dhe të përcaktojnë elementet që u kërkohen.

Tema

Përshkrimi i objekteve


• të përdorë elementet e nevojshme për përshkrimin e një objekti;

• të përshkruajë një objekt në mënyrë objektive dhe subjektive.

Materiale dhe mjetet mësimore:Teksti “Gjuha shqipe dhe letërsia 10”, tekste përshkruese të llojeve të ndryshme, shkumësa me ngjyra, tabela, foto të ndryshme objektesh etj.

Billi kondicioner Ju ofron sistemin qendror të kondicionimit më të mirë për një mjedis komod në shtëpi, zyrë e kudo. Epërsitë e tij janë të palimituara për një jetesë të rehatshme dhe pa shpenzime.Izolimi termik i shkëlqyer ju siguron një temperaturë konstante gjatë gjithë stinëve të vitit. Pesha e lehtë dhe zvogëlimi i humbjes së ajrit lejon instalimin e tij me lehtësi, falë aksesorëve fl eksibël për t’u përshatur për çdo lloj thyerjeje dhe përmase. Gjithashtu ky tip sistemi është i pajisur me standarde të larta sigurie për mos vënë në rrezik në asnjë moment jetën tuaj. Ajo çka do të shtonim në fund është pamja estetike e tij, e cila përshtatet me çdo lloj mjedisi modern ose tradicional duke bërë të mundur që ju të kurseni më shumë energjinë elektrike dhe të mendoni për xhepat tuaj, e për më tepër të keni në shtëpinë tuaj objektin e përshtatshëm dhe ekonomik.


68

Monumenti i Isuf Myzyrit

Është vendosur në lulishten pranë sheshit “1 Maji”, në qytetin e Elbasanit, e përuruar më 14 mars 2002, me rastin e 121 vjetorit të lindjes së Isuf Myzyrit. Punuar me mjeshtëri nga skulptori Artan Peqini, pasqyron një pjesë të traditës kulturore të qytetit, “muzikën”. Figuraqendron e vendosur mbi një kub të thjeshtë të veshur me mermer gri brenda një parcele me lule, midis trotuarit përballë kryqëzimit të rrugëve. I kushtohet fi gurës së njohur elbasanase I. Myzyrit, i cili krijoi një fond të gjerë të këngës qytetare elbasanase të shek. XX. Figura e bronztë është paraqitur me violinë në dorë dhe poshtë faqes së majtë duke u përulur përballë publikut që duartroket. Dora e djathtë është paraqitur në pozicion gjysmë të lëshuar me harkun e violinës përpara me idenë se këngëtari ka mbaruar këngën dhe u kthen mirënjohjen bashkëqytetarëve, të cilët shpërndajnë këngën e tij kudo. Kjo skulpturë është realizuar në bronz me përmasat e një njeriu të zakonshëm.

Teknika dhe metoda mësimore:Diskutim, punë në grupe, organizues grafi ku, diskutim, punë e pavarur, shkrim i lirë, punë në grupe, prezantim.


Mësimi nis me kontrollin e detyrës së shtëpisë. Lexohen disa punime dhe diskutohen me nxënësit rreth tyre. Përqendrohet vëmendja te mënyra e përshkrimit, identifi kohen elementet e përshkrimit dhe origjinaliteti në punën e nxënësve.

Hapi II (punë në grupe, organizues grafi ku, diskutim)Mësuesi/ja paraqet në tabelë dy tekste: a) monumenti i Isuf Myzyrit, b) Billi kondicioner, si dhe organizuesi grafi k të elementeve të përshkrimit të objektit. Pasi ndan klasën në dy grupe, u kërkohet nxënësve të përcaktojnë objektin e përshkrimit dhe të zbulojnë elementet përbërëse të përshkrimit të një objektit.

ElementetPjesët kryesore

Origjina

Përdorimi, roli në mjedis

Me kë/me se është i lidhur në kohë

Me kë/me se është lidhur në hapësirë

nga se përbëhet

nga cila periudhë ekziston dhe përdoret

cili është shpikësi, autori

kush e përdor, ku, kur, si

persona dhe fakte që kanë të bëjnë me tëvendet ku gjendet

Figura qëndron mbi një kub të thjeshtë të veshur me mermer gri brenda një parcele me lule, midis trotuarit përballë kryqëzimit të rrugëve.

E përuruar më 14 mars 2002, me rastin e 121 vjetorit të lindjes së Isuf Myzyrit.

Punuar me mjeshtëri nga skulptori Artan Peqini.

I kushtohet fi gurës së njohur elbasanase I. Myzyrit.

Realizuar me bronz, vendosur në lulishten pranë sheshit “1 Maji”, në qytetin e Elbasanit, krijoi një fond të gjerë të këngës qytetare elbasanase të shek. XX.Këngëtari ka mbaruar këngën dhe u kthen mirënjohjen bashkëqytetarëve.

Të dhëna Shembuj

69


Nxënësit punojnë në grup, listojnë elementet përbërëse të përshkrimit duke ilustruar me shembuj për çdo rast.

Diskutohet mbi mënyrat e përshkrimit të dy objekteve njëri është përshkrim objektiv (monumenti) tjetri është subjektiv, me qëllim që ta pëlqejë lexuesi (sistemi i kondicionimit)

ShembullLexohen tekstet e paraqitura në libër dhe identifi kohen këto cilësi:

Përshkrimi i objektit(Kulla e Sahatit të Tiranës)

Pjesët kryesoreOrigjina

Përdorimi, roli në mjedisMe kë është lidhur në kohëMe kë është lidhur në hapësirë

Tiparet

Sahati/këmbana, shkallët në formë spirale.Ndërtuar nga viti 1822 deri më 1930 orë e sjellë nga Gjermania/ kisha e Shkodrës … etj.Është hapur që në 1996 për turistët e huaj.Symbol i emblemës së bashkisë.Gjendet në Tiranë, deri më 1970-n ka qenë ndërtesa më e lartë e qytetit…

Diskutim rreth punës në grup dhe këtyre veçorive.

Hapi III (punë e pavarur, shkrim i lirë)Mësuesi/ja paraqet foto të ndryshme objektesh dhe u kërkon nxënësve në mënyrë individuale: - të përshkruajnë në mënyrë objektive objektin gërshetuar edhe me elemente subjektive;- të përshkruajnë një objekt në mënyrë subjektive me synim që ta pëlqejë lexuesi këtë objekt.Lexohen dhe vlerësohet puna e nxënësve nga nxënësit dhe mësuesi/ja.

Hapi IV (punë në grupe, shkrim i lirë)Bëhet një përmbledhje e njohurive të marra në temat e fundit, duke u ndalur te disa rregulla bazë që duhet të mbajë parasysh nxënësi para se të realizojë një përshkrim, si: a. grumbullimi i të dhënave për objektin që do të përshkruhet;b. zgjidhet pozicioni i shkruesit: objektiv a subjektiv;c. përcaktohet qëllimi i përshkrimit (informues, shprehës apo bindës);ç. përcaktohet struktura; d. rikujtohen elementet e përshkrimit, sipas objektit.

Duke iu referuar elementeve që duhet të kenë parasysh për të shkruar një tekst përshkrues, nxënësve u kërkohet të listojnë objekte, vende, kafshë, persona të preferuar që i njohin dhe mund t’i përshkruajnë.

Nxënësit ndahen në katër grupe të mëdha dhe secili grup përshkruan një person, kafshë, vendi, objekti në dy mënyra: objektive dhe subjektive.Brenda grupit punohet individualisht dhe më pas nxënësit zgjedhin punimet më të mira që do t’i paraqitin në emër të grupit.

Brenda grupit punohet në katër nëngrupe të vogla, që përkatësisht përshkruajnë objektin e dhënë në mënyrë objektive, një përshkrim subjektiv me synim që t’i pëlqejë lexuesit, një përshkrim me elemente subjektive me synim që të bindë lexuesin, ta informojë lexuesin.


70

Hapi V (prezantimi)Puna e çdo grupi prezantohet para klasës, kujdes tregohet nga anëtarët e grupit të përcaktojnë elementet e përshkrimit, si dhe veçori të gjuhës së përdorur duke i paraqitur ato në tabela përkatëse të dukshme përpara klasës.

Shënim. Mësuesi/ja duhet t’i kushtojë një vend të rëndësishëm analizës gjuhësore të përshkrimit, si lloj shkrimi.

Detyrë shtëpie. Sillni në klasë tekste të ndryshme informuese - paraqitëse.

Mësuesi/ja vlerëson punën e nxënësve në grup dhe në mënyrë individuale, kujdes tregon në kontributin e punës së nxënësit në aspekte të veçanta. Vlerësohet ora e mësimit.

Tema

Teksti informues-paraqitës


• të identifi kojë tekstin paraqitës-informues;

• të tregojë për funksionin e tekstit informues-paraqitës;

• të dallojë llojin analitik dhe sintetik të paraqitjes së të dhënave në tekstin informues;

• të identifi kojë karakteristika të tekstit informues në një shembull të këtij lloji;

• të paraqesë në mënyrë skematike strukturën e tekstit informues.

Materiale dhe mjetet mësimore:Teksti “Gjuha shqipe 10” tekste informuese-paraqitëse të llojeve të ndryshme, shkumësa me ngjyra, tabela etj.

Ese nga Faik KonicaTë veshurat shqiptare (dukuria që trajton)Me gjithë luftërat, shkeljet dhe turbullimet e paprera në tërë kohën e shkuar, populli shqiptar

me forcën e vullnetit dhe fuqinë e tij të kundërshtimit, ka qenë i zoti të mbajë të gjallë, jo vetëm gjuhën e tij, të njohur nga fi lologjistë si më të vjetrën në Evropë të Juglindjes, po dhe ca nga traditat e tij të motshme. Një nga këto është kostumi kombëtar. Baroni Francis Nopça, një autoritet i njohur, në një nga librat e tij të fundmë mbi Shqipërinë, të botuar tre vjet të shkuara në Gjermani, ka botuar krah për krah dy fytyra, një të kostumit të sotmë të Shqipërisë, dhe një tjatër të një shëmbëlle prehistorike të zbuluar në një qark të Ilirisë së vjetër; të ngjarët në mes të tyre është për të vënë re.

Kur fl asim për kostum shqiptar është nevojë për ca shpjegime. Populli shqiptar është shumë individualist dhe nuk vesh gjithnjë po një rrobe. E vërteta është se ka aq shumë kostume shqiptare, sa kanë qenë dhe qarke të ndryshme në Shqipëri. Po përmbi këtë ndryshim lokal, ka qenë gjithnjë një farë veshje e përgjithshme në karakteristikat e saj që mund të quhet kostum kombëtar. Flokja midis të tjerash, ka pasur në formë të saj njëfarë afrimi në të gjithë vendin; dhe fustanella gjer pak kohë më parë ishte një pjesë e veshjes kremtërore të çdo njeriu prej një dere të mirë, si në Shqipëri të Sipërme ashtu edhe në Shqipëri të Poshtme. Puna që të tilla moda veshjeje mund të gjenden dhe në vendet fqinje, s’tregon tjatër gjë, veç infl uencës së fortë që shqiptarët kanë ushtruar në kohën e shkuar mbi kombësitë rreth e rrotull. Për shëmbëll, është thënë me përsëritje prej studimtarëve të këtij subjekti se i ashtuquajturi kostum modern “grek” në të vërtetë është një imitim i poshtër i kostumit shqiptar. Ky kostum u përhap në mes të grekëve në shek. XIV, kur shqiptarët në Bua Shpatën shkelnë dhe pushtuan Greqinë…

71


Kronologji e jetës së Dritëro Agollit1931 (13 tetor) lindi në fshatin Menkulas të Devollit (Korçë).1938 -1942 mori mësimet e para në vendlindje.1943 korrier i batalionit partizan “Fuat Babani”.1945 -1948 vazhdoi shkollën në qytetin e Bilishtit.1948-1952 ndjek mësimet në shkollën e mesme “Asim Zeneli” në Gjirokatër.1947 boton për herë të parë në gazetën “Rinia”, vjershën “Vullnetari i hekurudhës”.1952 -1957 ndjek studimet e larta në Sant-Petërburg... .

Artikull gazete Edhe pse ka jo pak vëmendje në këtë sezon, referuar zjarreve dhe gatishmëria është e plotë, jashtë repartit zjarrfi kës nuk është e thënë që gjërat të jenë kështu. Vetëm për të dalë zjarrfi kësja ndonjëherë ndodh që duhen deri 12 minuta përgjatë një rruge me gjatësi rreth 100 m. Bllokimi për zjarrfi kësit nis që pas daljes së tyre nga reparti. Makinat e parkuara përreth janë pengesa e parë, ndërsa dalja për te stadiumi është bllokuar tërësisht. Blloqe betoni janë vendosur në zonën para stadiumit, duke penguar lëvizjen e automjeteve këtu, përfshi edhe kalimin e zjarrfi këses .... Fakti që rruga kryesore nuk ka një korsi emergjence, bën që të ndodhin situata të tilla të kushtëzuara edhe nga faktorë të tjerë ...

Teknika dhe metoda mësimore:Bashkëbisedim, lexim i drejtuar, diagrami i Venit, ditari dypjesësh, praktikë e drejtuar, praktikë e pavarur, shkrim i lirë.


Hapi I (bashkëbisedim, lexim i drejtuar, diagrami i Venit)Mësuesi/ja prezanton temën: Teksti informues-paraqitës.U shpërndan nxënësve fi sha me tri lloje tekstesh, si: ese, kronologji e jetës së D. Agollit, artikull gazete dhe u kërkon t’i lexojnë me vëmendje. Pastaj drejton pyetjen:

- Cili është mesazhi që përcjellin këto lloj tekstesh: shprehin ndjenja, informojnë, bindin?Pasi lexon një fjali nga paragrafi i parë i tekstit, mësuesi/ja ndalon dhe drejton pyetjen:

- Pse quhet tekst informues paraqitës?- Cili është qëllimi i këtij teksti?

Nxënësit mund të përgjigjen: informojnë, japin informacion,Pret përgjigjet e nxënësve dhe më pas sqaron:Të informosh do të thotë të japësh të dhëna për të zgjeruar ose modifi kuar njohuritë e dikujt mbi një argument (fakt) të caktuar. Një tekst informues, në formën e tij thelbësore, është një listë të dhënash. Funksioni i tekstit informues – paraqitës (shpjegues) është t’i përcjellë marrësit (dëgjuesit ose

lexuesit) informacione dhe njohuri në lidhje me një dukuri, koncept, argument, parë nga një

Shënim. Në tekst janë përdorur lloje shkrimesh, me anë të të cilave vihen në dukje disa nga tipare e tekstit informues – paraqitës.

Me shkronja të pjerrëta vihet në dukje dukuria kryesore, që trajtohet në tekst.Me shkronja të zeza dhe të nënvizuara vihen në dukje dukuri të tjera që kanë një marrëdhënie të caktuar me dukurinë kryesore.

••


72

këndvështrim i përgjithshëm. Ai paraqit dhe shpjegon një përmbajtje të caktuar në mënyrë të qartë dhe të sistemuar. Qëllimi i tekstit informues – paraqitës (shpjegues) është thellësisht praktik: të informojë përmes

shpjegimit, pra të zgjerojë njohuritë e lexuesit përmes shpjegimit. Mënyra e paraqitjes së informacionit:

o analitike – leksionet, interpretimet e teksteve, fi lmave etj. (të dhëna të detajuara) materialet shkencore, artikujt e gazetave esetë etj. o sintetike – skedat për përdorim personal, relacione, raporte, (të dhëna përmbledhëse) skeda biografi ke, përmbledhjet, kronologjitë

Udhëzohen nxënësit të zbulojnë: funksionin, qëllimin dhe mënyrën e paraqitjes së informacionit në tekstet e dhëna informuese-paraqitëse. Nxënësit punojnë të ndarë në tri grupe me tekstet e librit ose tekste të tjera të përgatitura në shirita letre nga mësuesi/ja, si p.sh.: eseja e F.Konicës, artikulli i gazetës, kronologjia e jetës së Dritëro Agollit.)

Funksioni i tekstit është informues - duke iu referuar artikullit të gazetës si shembull nënvizohet fjalia e parë: Edhe pse ka jo pak vëmendje në këtë sezon, referuar zjarreve dhe gatishmëria është e plotë, jashtë repartit zjarrfi kës nuk është e thënë që gjërat të jenë kështu … Ajo jo vetëm informon, por përmban edhe një fakt të parë nga një këndvështrim i përgjithshëm.

Përqendrohet vëmendja e nxënësve te fjalia: Fakti që rruga kryesore nuk ka një korsi emergjence bën që të ndodhin situata të tilla kushtëzuar edhe nga faktorë të tjerë … e cila jep dhe një shpjegim të argumentit për të cilin fl et. Pra, karakterizohet nga një qëllim praktik për të informuar përmes të shpjeguarit.

Paraqitja e të dhënave përmes një argumenti

analitike sintetike (të detajuara) (të përmbledhura)

Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të lexojnë materialin mbi tekstin informues dhe më pas liston llojin e teksteve informues-paraqitës dhe veçoritë e tyre.Nxënësit duke shfrytëzuar tekstet që kanë përpara bëjnë dallimin midis teksteve analitike dhe atyre sintetike, me anë të diagramit të Venit.

- analizon, zbërthen informacionin- të dhënat të detajuara- informacion i hollësishëm dhe i plotë

- të dhënat i jep të përmbledhura - jep të dhëna për tërësinë e problemit

- transmetojnë informacion- trajtojnë një dukuri të caktuar - çdo dukuri lidhet me dukurinë kryesore- informacionet janë të qarta, koherente- paraqiten sipas një rendi logjik

teksti analitik teksti sintetik

73


Hapi II (ditari dypjesësh)

Çfarë trajton?Në ç’marrëdhënie janë dukuritë me njëra--tjetrën?

Cila është karakteristika e paragrafi t në këtë lloj teksti?

Si është koherenca, qartësia, plotësia e informacioneve?Cili është rendi që janë vendosur informacionet e ndryshme që trajtohen?

Ç’ lloj leksiku i karakterizon?

Ç’lloj publiku i drejtohen?Si është paraqitja e të dhënave?Cilat janë karakteristikat gjuhësore?

Ç’rol luajnë elementet grafi ke?

Trajton një dukuri të caktuar (veshja shqiptare)Dukuria kryesore duhet të jetë në marrëdhënie me dukuritë e tjera. (të veshurat shqiptare - kostumi kombëtar, afria e tyre, veshja te fqinjët, huazimi i saj nga grekët etj.).Çdo paragraf përmban informacion (kostumi kombëtar – Nopça ka botuar krah për krah dy fytyra...kur fl asim për kostumin kombëtar... fl okja ka pasur një afri në të gjithë vendin ...Informacionet të jenë të qarta, të plota e koherente.

Ka rend logjik e kronologjik (niset me veshjen shqiptare, identifi kimi i saj nga studiues të huaj, tiparet e saj, huazimi nga grekët...).Leksiku është teknik, përdoren në relacionet shkencore dhe analizat letrare. I drejtohet një publiku të specializuar.Paraqitja e të dhënave është objektive.Foljet janë në kohën e tashme, përdoren lidhëzat, ndajfoljet lidhëzore, gjymtyrët e pjesët homogjene. Informacionet shoqërohen me elemente grafi ke, si: foto, skica, harta etj.

Hapi III (praktikë e drejtuar)Nxënësit, pasi janë njohur me formën e një teksti informues-paraqitës, lexojnë tekstin ”Kanuni” duke iu tërhequr vëmendje për të ngulitur përmbajtjen dhe strukturën e tij.Mësuesi/ja tërheq vëmendjen e nxënësve në strukturën e tekstit dhe u kërkon të identifi kojnë veçoritë si janë dhënë në grafi kun organizues, i cili, i shkruar në një tabak letre, vendoset në tabelë.Hyrja (paraqitja sintetike e dukurisë). Trungu (paraqitja e dukurisë në lidhje me dukuri të tjera). Përfundimi, organizuar në paragrafë.Përmbajtja - mbështetet mbi një argument, shpjegon, analizon argumentet, jep opinione dhe shembuj të ndryshëm.

Hapi IV (praktikë e pavarur)Punohet ushtrimi 1 dhe nxënësit japin përgjigje rreth skedës mbi tekstin:Shembull përgjigje:Titulli - “Kanuni”Autori - Shaban SinaniDukuria - trajton ekzistencën e kanunit në Shqipëri, duke u mbështetur në çështje të ndryshme që kanë të bëjnë me: mbijetesën e tij; mosshkrimin e tij deri në shekullin XX; kanuni - edukata juridike e malësorëve; rregullatori i gjithë jetës shoqërore në Shqipëri etj.

Strukturimi i paraqitjes së dukurisë: Hyrja - paraqitje sintetike e dukurisë: Kanuni është një monument kulturor historik. Trungu - paraqitja e dukurisë në lidhje me dukuri të tjera.


74

a. Qëndresa e Kanunit gjatë pushtimit osman dhe roli i tij si “jus albanicae”.b. Kanuni si “botë e mbyllur”.c. Shpjegimi për mosbotimin e Kanunit.d. Kanuni dhe lidhja e tij me Lekë Dukagjinin.

Përfundimi – trashëgimia dhe normimi i Kanunit.

Paraqitja e aspekteve të ndryshme në trungun e tekstit është bërë në formën e një analize që merr në konsideratë aspekte të ndryshme të dukurisë, duke cituar fakte të dhëna dhe opinione.

Leksiku i përdorur: leksiku i specializuar.

Duke u bazuar në karakteristikat e tekstit shpjegoni nëse ky tekst është: i tipit të specializuar.

Karakteri i këtij teksti: informues-paraqitës.

FjalorFjala divulgativ është përdorur në kuptimin jo tekst i mirëfi lltë shkencor, po, duke shfrytëzuar të dhëna të mirëfi llta shkencore, paraqiten me një gjuhë më të thjeshtë për t’u kuptuar nga një masë e gjerë lexuesish.

Zëvendësoni titullin e këtij teksti me një titull tjetër të zgjedhur prej jush:Alternativat i lihen nxënësit duke ia drejtuar vëmendjen te çështjet kryesore që ai trajton.Kanuni, trashëgimia e një populli në qëndresë, ligji i pashkruar etj.

Hapi IV (shkrim i lirë)Nxënësit do të paraqesin në mënyrë skematike përmbajtjen e tekstit të dhënë në libër.Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të përqendrohen në çështjet themelore që ai trajton për realizimin e kësaj kërkese.Ushtrimi 2Rishkruani këtë tekst duke e përmbledhur në disa fjali.

Detyrë shtëpie: Ushtrimin 3, në faqen 52.


Kanuni është një monument kulturor historik i së drejtës tradicionale të shqiptarëve. Shpesh njihet me emërtimin “Kanuni i Lekë Dukagjinit” dhe është modeli më i plotë i organizimit tradicional

të jetës së shqiptarëve.I qëndroi edhe pushtimit osman duke i detyruar pushtuesit që ta merrnin në konsideratë.Sot vlerësohet si një “botë juridikisht e mbyllur”, por që mbart pasuri të jashtëzakonshme vlerash, që janë

trashëguar brez pas brezi me një mekanizëm, të tillë siç është gjuha apo folklori.I konsideruar, si edukata dhe ndërgjegjja juridike dhe zgjedhja e përbashkët e mënyrës së jetesës së

malësorëve shqiptarë, jetonte fort brenda mendjes dhe zemrës së tyre.Edhe pse ishte vepër e një populli të tërë, ai identifi kohet me emrin e Lekë Dukagjinit falë kontributit që ka

dhënë, si dhe preferencës e qëllimit për të mos e lënë anonime këtë vepër madhore ose të quajtur ndryshe “testament juridik i shqiptarëve”.

75


Materialet dhe mjetet mësimoreTeksti “Gjuha shqipe dhe letërsia 10”, tekste informuese-paraqitëse të llojeve të ndryshme, shkumësa me ngjyra, tabela etj.

Teknika dhe metoda mësimore:Bashkëbisedim, lexim i drejtuar, pema e mendimit, pyetje-përgjigje, diskutim, punë e pavarur, punë në grup.

Hapi I (bashkëbisedim, lexim i drejtuar, pema e mendimit)Mësuesi/ja nis mësimin me diskutimin e detyrës së shtëpisë. Diskutohet mbi elementet përbërëse të tekstit informues-paraqitës të identifi kuara në tekstin e ushtrimit 3.Nxënësit përmbledhin bashkë me mësuesin/en disa tipare të këtij lloji në organizuesin grafi k Pemae mendimit.

Tema

Teknikat e shkrimit të tekstit

informues-paraqitës

Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të tregojë se cilat janë teknikat e shkrimit informues-paraqitës;• të përdorë teknikat për të shkruar një tekst informues-paraqitës;• të përshtatë një tekst informues-paraqitës për mosha të ndryshme.


Hapi II (pyetje-përgjigje, diskutim)

Mësuesi/ja ka shkruar në tabelë disa argument/tituj tekstesh informative-paraqitëse. U kërkon nxënësve

të shkruajnë një të tillë.

- Kalaja e Elbasanit, mungesa e vijueshmërisë,

- fakt shqetësues, pirja e duhanit dhe pasojat e tij, përdorimi i internetit - prirje apo domosdoshmëri

e kohës,

- Lasgush Poradeci, jeta e shkrimtarit në harrim.

Natyrshëm lind pyetja:

- A mund të shkruajmë një tekst informativ-paraqitës në mënyrë të zakonshme? Pse?

Përgjigjet e nxënësve mund të jenë të natyrave të ndryshme; Po, Jo, është e vështirë

Jepen argumente nga më të ndryshmit:

shoqërohen me elemente grafi ke

Teksti informues-paraqitës

trajton një dukuri të caktuar

organizohet në paragrafë

paraqitje objektive

plota, koherente

leksik teknik

përdorimi i lidhëzave/ndajfoljeve

vendos marrëdhënie me dukuri të tjera

çdo paragraf përmban informacion

marrës të specializuar

informacioni paraqitet

sipas një rendi logjik

sintaksë e thjeshtëleksik teknik

plota, koherente

paraqitje objektive

organizohet në paragrafë

trajton një dukuri të caktuar


76

Mësuesi/ja fi llon të udhëzojë nxënësit për hapat që duhen ndjekur për të shkruar një tekst informues-paraqitës.a. situata komunikuese ku ndodhet shkruesi:

- kujt i drejtohet shkrimi (njohja e marrësit); - synimi i shkrimit; - gjatësia e tekstit;- koha në dispozicion.

b. përcaktohen pikat kyç të informacionit që do të shkruhet;c. organizimi i tekstit (hyrja, trungu, mbyllja);d. rishikimi i tekstit.

Hidhen në diskutim ide të ndryshme se cilat janë referentët (tematika) për të cilët nxënësi mund të shkruajnë një tekst informues, si dhe llojin: analitik apo sintetik.

Informojmë klasën mbi mbledhje e këshillit të prindërve dhe vendimet që u morën atje (relacion/proces - verbal),Analizojmë në një ese cilët janë faktorët që ndikojnë negativisht në jetën tonë nga pirja e duhanit.Shkruajmë një tekst informues - paraqitës ku të shpjegojmë se kalaja e Elbasanit ka qenë urë lidhëse e hershme e Bizantit.

Shpjegojmë në një ese nëse interneti dhe përdorimi i tij, sot është prirje apo domosdoshmëri.Shkruajmë një biografi me të dhëna mbi jetën e poetit të njohur Lasgush Poradeci.

•

•

•

Tekst sintetikShkrimi i një procesverbali a. Përcaktimi i strukturës:

Shënohet fi llimisht data, ora dhe lloji i mbledhjes.Rendi i problemeve të diskutuara. Dallohet prania e të pranishmëve.Diskutimi i pikës së parë të rendit të ditës: një informacion nga kujdestarja e klasës për frekuentimin gjatë javës së kaluar. Informacioni paraqit shkurtimisht të dhëna për vijimin, mungesat ditore dhe nxënësit problematikë.Diskutime nga mësuesit/es e lëndës. Diskutime nga prindërit mbi shqetësimet që ata kanë lidhur me këtë problem.Marrja e masave për eliminimin e problemit.Vendimet e marra.Pasi hodhën rendin e çështjeve për diskutim, mësuesi/ja u kërkon nxënësve të trajtojnë me kujdes vendosjen e argumenteve me rrjedhë logjike.

b. Kalohet në ndërtimin e paragrafëve, të cilët duhet të jenë të larmishëm dhe me fjali të ndryshme.c. Më pas kalohet në fazën e rishikimit të tekstit; stili të jetë i përshtatshëm për situatën, si dhe kontrollohet ana sintaksore, shenjat e pikësimit dhe drejtshkrimi.(Mësuesi/ja jep shembull konkret duke ndërtuar konkretisht një tekst të thjeshtë paraqitës.)

••••

•

•••••

77


Procesverbal

I mbajtur, më 14 dhjetor 2008, ora 13.30, në mbledhjen e klasës II A, e mbledhur për të diskutuar për rendin e ditës:1. Rreth problemeve të vijueshmërisë;2. Parashtrime të problemeve të ndryshme, sipas rastit.

Janë të pranishëm nxënësit e klasës II A, mësuesja kujdestare, mësuesit e lëndëve, bordi i prindërve.

Kryetarja e këshillit të klasës, pasi konstaton praninë e të pranishmëve, e deklaroi të hapur mbledhjen.1. Për pikën e parë të rendit të ditës lexon raportin ........................Në raport silleshin të dhëna rreth situatës së krijuar dhe e përqendronte vëmendjen te grupi i nxënësve, të cilët kanë numër të madh mungesash.

2. Më pas diskutuan mësuesit e lëndëve letërsi, matematikë, gjeografi . Shqetësimi i tyre ngrihet mbi faktin se parregullsia në vijueshmëri iu shkakton nxënësve një shkëputje nga procesi mësimor duke krijuar boshllëqe tek ata. Mësuesi i biologjisë A.T. shtoi se një pjesë e këtij grupi nxënësish rrezikojnë të mos e kalojnë klasën për shkak të mungesave.Diskutimet vijuan me shqetësimet e ngritura nga prindërit, të cilët i shihnin këto mungesa si të pajustifi kueshme dhe kërkuan që këta nxënës të merrnin përsipër përgjegjësitë e tyre.

3. Në fund u morën vendime të rëndësishme për përmirësimin e kësaj situate. Nxënësit u angazhuan se do të kryenin detyrat që u kërkonte shkolla me shumë përgjegjësi duke pasur mbështetjen e plotë të mësuesve dhe prindërve.Pasi falënderoi pjesëmarrësit, kryetarja e këshillit të klasës e shpalli mbledhjen të mbyllur.

Sekretarja B. Bardhi

Hapi III (punë e pavarur)Punohet ushtrimi 2.

Nxënësit ndërtojnë një tekst informues - paraqitës nga fusha e historisë, me temë: Kështjella Skampis e Elbasanit. (Shfrytëzojnë të dhëna që kanë siguruar nga burime të ndryshme ose të sjella nga mësuesi/ja në klasë.)

Hyrja Kështjella Skampis ndodhet në qytetin e Elbasanit dhe ngjall kureshtjen e çdo njeriu që viziton Elbasanin.Trungu. Kështjella përfaqëson një castrum satum, qendër e një legjioni romak. Është ndërtuar sipas një plani ortogonal që bën kryqëzimin e dy rrugëve me drejtim P-L dhe V-J. Ka katër hyrje, të cilat mbrohen nga kulla. Kështjella është e pajisur me 26 kulla, të cilat, pavarësisht nga forma e tyre, dalin 8-9 m larg murit rrethues. Përbërja e murit rrethues të kështjellës tregon për tri periudhat kryesore të ndërtimit që janë: periudha e vonë romake, e hershme bizantine dhe periudha osmane. Të dhënat dhe analizat në lidhje me të gjitha fortifi kimet në Gadishullin Ballkanik e përcaktojnë Kështjellën e Skampisit të ndërtuar në kohën e perandorit romak Dioklecian në vitin 284-305 p.e.s. ...Mbyllja. Po të vizitoni kështjellën do të mësoni dhe shumë gjëra interesante për të.


78

Kalaja e Skampis ndodhet në qendër të qyteti të Elbasanit. Ajo është ndërtuar rreth 2000 vjet më parë. Në të

strehohej ushtria romake. Kjo kala ka luajtur një rol një rol të rëndësishëm për zhvillimin e zonave të banimit

përreth. Aty kalonin rrugët që të çonin drejt Lindjes dhe Perëndimit. Si e tillë u shfrytëzua më vonë nga perandoritë

e huaja për të pushtuar tokat shqiptare.

Grupi II përshtat tekstin për ta paraqitur në një enciklopedi.Kështjella Skampis ndodhet në qytetin e Elbasanit. Ajo përfaqëson një castrum satum, qendër e një legjioni romak.

Është ndërtuar sipas një plani ortogonal, që bën kryqëzimin e dy rrugëve me drejtim P-L dhe V-J. Ka katër hyrje, të

cilat mbrohen nga kulla. Kështjella është e pajisur me 26 kulla, të cilat, pavarësisht nga forma e tyre, dalin 8-9 m larg

murit rrethues. Përbërja e murit rrethues të kështjellës tregon për tri periudhat kryesore të ndërtimit, që janë: periudha

e vonë romake, e hershme bizantine dhe periudha osmane. Nga të dhënat arkeologjike rezulton se Kështjella e

Skampisit është ndërtuar në kohën e perandorit romak Dioklician, në vitet 284-305 e.s.

Për të shkruar hyrjen e mbylljen e një teksti informues-paraqitës duhet të kesh parasysh marrësin dhe qëllimin.

Artikull gazete “Kështjella Skampis”, dëshmia që shndrit trashëgiminë. Nuk është shqetësuese sesa intriguese. Kalaja 2000-vjeçare, përbri sheshqendrës së qytetit, do të ketë shumë shpejt tjetër pamje. E fshehur pas pemëve shekullore, ajo shpesh humbte rëndësinë dhe vlerën e saj historike, duke lënë pluhurin e viteve të bënte punën e tij. Banorët e lashtë të Elbasanit ia njohin të fshehtat dhe historinë, por ka midis tyre nga ata që shpesh pyesin: ç’ka qenë, ku e ka zanafi llën? E ndodhur në mes të qytetit të Elbasanit, përfaqëson një castrum satum (qendër e një legjioni romak). Ndërtuar sipas një plani ortogonal që bën kryqëzimin midis dy rrugëve me drejtim P-L dhe V-J, ajo luante një rol të rëndësishëm në rrugët lidhëse midis Perëndimit dhe Lindjes. Përbëhej nga 4 hyrje, të cilat mbroheshin nga kullat. Ato përdoreshin për qëllime të ndryshme dhe gjendeshin 8-9 m larg nga muri rrethues. Periudha e ndërtimit të saj daton rreth vitit 284-305 të e.s., kohë e cila lidhet ngushtë me perandorin romak Dioklician. Më pas ajo do t’u rezistonte kohërave të ndryshme. Fanatike për të ruajtur të gjalla dëshmitë historike dhe ato arkeologjike, iu desh të sakrifi konte nga vetja e, gjithsesi, bëri të mundur që një pjesë e mirë e pasurisë që mbarte të arrinte deri në ditët tona. Kështu na jepet mundësia të admirojmë ...E gjithë kjo pasuri historike dhe vlerash shpesh nga pesha e kohës zbehet, humb ngjyrën e saj të vërtetë, nëse nuk kujdesemi që ajo të rrezatojë e të dëshmojë atë çka është pronë e jona, e kombit tonë. Dhe pikërisht kështu ndodhi në Elbasan. Projekti i kohëve të fundit për restaurimin e kësaj pasurie kombëtare do të bëjë të mundur t’i ndryshojë pamjen kalasë së vjetër prej guri me dëshmi të rënda mbi supe. Pamja e saj fl et vetë. E, me siguri, më pas, elbasanasit, ..por jo vetëm ata, do të thonë “dëshmia që shndrit trashëgiminë”.

Hapi IV (punë në grup)Mësuesi/ja e ndan klasën në dy grupe të mëdha. Grupi I përshtat tekstin e ndërtuar sipas kërkesave të ushtrimit 2 për nxënësit e klasës së tretë.

Detyrë shtëpie. a) ushtrimi 1, b) Sillni në klasë tekste me natyrë udhëzuese.


79


Tekst udhëzues Përdorimi i solucioneve pastruese DomestikosLani lavamanin dhe vaskën rregullisht me zbardhues të trashë Domestikos. Fillimisht hiqni njollat e papastra të shkumës dhe sapunit dhe pastaj përdorni Domestikos për të eliminuar mikrobet dhe për të hequr çngjyrimin. Në fund shpëlajeni mirë me ujë të pastër.Për ta shmangur mykun dhe papastërtitë e tjera, lani pjesët plastike mbrojtëse të vaskës dhe dushit rregullisht me zbardhues të trashë Domestikos. Pas gjysmë ore shpëlajini me solucionin e holluar dhe në fund me ujë të pastër … Kujdes, nuk duhet ta përdorni këtë solucion në pjesët metalike, sepse i dëmton.

Tekst udhëzues nga fusha e legjislacionitNeni 1 1. Shqipëria është republikë parlamentare. 2. Republika e Shqipërisë është shtet unitar dhe i pandashëm. 3. Qeverisja bazohet në një sistem zgjedhjesh të lira, të barabarta, të përgjithshme e periodike.

Neni 2 1. Sovraniteti në Republikën e Shqipërisë i përket popullit. 2. Populli e ushtron sovranitetin nëpërmjet përfaqësuesve të tij ose drejtpërsëdrejti. 3. Për ruajtjen e paqes dhe të interesave kombëtare, Republika e Shqipërisë mund të marrë pjesë në një sistem sigurimi kolektiv, në bazë të një ligji të miratuar me shumicën e të gjithë anëtarëve të Kuvendit.

Neni 14 1. Gjuha zyrtare në Republikën e Shqipërisë është shqipja. 2. Flamuri kombëtar është i kuq me një shqiponjë të zezë dykrenore në mes. 3. Stema e Republikës së Shqipërisë paraqet një shqyt me fushë të kuqe me një shqiponjë të zezë dykrenore në mes. Në krye të shqytit, me ngjyrë të artë, është vendosur përkrenarja e Skënderbeut. 4. Himni kombëtar është “Rreth Flamurit të përbashkuar”. 5. Festa Kombëtare e Republikës së Shqipërisë është Dita e Flamurit, 28 Nëntori. 6. Kryeqyteti i Republikës së Shqipërisë është Tirana. 7. Forma dhe përmasat e simboleve kombëtare, përmbajtja e tekstit të Himnit kombëtar, si dhe përdorimi i tyre rregullohen me ligj.

Udhëzues për përdorimin e shtrydhëses së frutave.Nxirrni me kujdes të gjitha pjesët përbërëse të shtrydhëses, lajini, thajini me një pecetë të thatë dhe më pas montojini. Pjesa e parë (1) që vendoset është koshi. Kujdesuni që ai të mbështetet mirë në pjesën e motorit (2). Më pas vendosni pjatën mbështetëse (3)dhe kulluesen e lëngut (4) mbi njëra-tjetrën. Kapaku mbulues (5) vendoset mbi to. Kujdes,siguroni krahët anësorë (6) të mbërthehen me kapakun mbulues (5). Në fund provoni të shtypni butonin (7) dhe mund të merrni lëngun tuaj të frutave në moment.

Materialet dhe mjetet mësimoreTeksti “Gjuha shqipe dhe letërsia 10”, tekste udhëzuese të llojeve të ndryshme, shkumësa me ngjyra, tabela etj.

Tema

Teksti udhëzues

Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të identifi kojë tekstin udhëzues dhe të dallojë veçoritë e tij;• të dallojë llojet e ndryshme të tekstit udhëzues nëpërmjet funksionit të tyre;• të analizojë veçoritë gjuhësore të teksteve të ndryshme udhëzuese.


80

Mësuesi/ja përqendron vëmendjen e nxënësve te tri tekste udhëzuese, të cilat janë përgatitur prej tij/saj dhe u janë shpërndarë nxënësve (disa nene të Kushtetutës, Udhëzuesi praktik mbi solucionin pastruesin Domestikos, Udhëzues përdorimi për shtrydhësen e frutave, Recetë gatimi). Pasi nxënësit i lexojnë me vëmendje për 5 minuta, mësuesi/ja orienton të punohet me metodën ditari dypjesësh, i cili përmban pyetje, të cilave nxënësit duhet t’u përgjigjen.


Mësimi nis me diskutimin e detyrës së shtëpisë. Diskutohet rreth eseve të nxënësve duke identifi kuar veçori të tekstit informativ-paraqitës. Më pas lexohen disa nga tekstet e llojit udhëzues që kanë sjellë nxënësit në klasë. (Mësuesi/ja tregon kujdes që ato të jenë tekste udhëzuese.)Shtrohet pyetja: - Ç’lloje tekstesh janë? Nga ndryshojnë nga tekstet që kemi parë deri tani?Përgjigjet do të jenë të natyrave të ndryshme - tekstet që kemi parë përshkruanin, informonin. Këto tekste tregojnë rregulla, udhëzojnë etj.

Hapi II (ditari dypjesësh)

Ditari dypjesësh është një metodë që i bën nxënësit të lexojnë në mënyrë të qëllimshme dhe të reflektojnë për të. Nga informacioni i lexuar, zgjidhet një fragment dhe bëhet komenti i saj, në të cilin nxënësit mund të shprehin një qëndrim pohues ose mohues, mund të shkruajë një pyetje që u lind ose u përgjigjen një sërë pyetjesh, diçka që u kujtohet nga përvoja e tyre etj.

Fjalët e theksuara janë tregues i elementeve përbërëse të këtyre teksteve, sidomos i stilit, regjistrit të gjuhës, sintaksës, terminologjisë, leksikut, qartësisë, saktësisë, përdorimit të kohëve të foljes dhe formave foljore.

Teknika dhe metoda mësimore:Diskutim, ditari dypjesësh, mendo/ puno në dyshe/ shkëmbe me të tjerët.

Recetë gatimiMollë të skuqura me brumë të ardhur (të fryrë) Për 4-5 veta duhen: mollë 4-5 kokrra, sheqer 3-4 lugë gjelle, qumësht një fi lxhan çaji, vezë dy kokrra, yndyrë dy fi lxhan kafeje.

Mollët, pasi qërohen, u hiqen në formë tubi zemrat dhe farat, priten në rrathë. Vihen në një tas porcelani dhe spërkaten me sheqer dhe verë. Në të njëjtën kohë përgatitim brumin e fryrë. Në një enë porcelani rrahim të bardhat e vezëve, kurse në një pjatë të thellë, ku kemi të verdhat e vezëve, hidhet pak qumësht dhe miell, pastaj të verdhat e vezëve i bashkojmë me të bardhat dhe shtojmë pak sheqer dhe pak kripë.Mollët kalohen në miell pastaj në brumë të ardhur (të fryrë) dhe hidhen në tenxhere me vaj të nxehtë, ku skuqen nga të dyja anët. Shërbehen të spërkatura me sheqer pluhur.

81


Hapi i III (mendo/ puno në dyshe/ shkëmbe me të tjerët)Për kryerjen e ushtrimeve 1, 2, 3 mësuesi/ja e ndan klasën në tri grupe. Secili prej grupeve diskuton mbi elementet e ushtrimeve, fi llimisht në çift dhe pastaj në grup. Në fund dalin me një mendim të përbashkët të mbështetur në argumente.

Ushtrimi 1 Fjalët e nënvizuara janë folje. Format e foljeve tregojnë tiparin karakteristik për tekstet udhëzuese: • Fojlet janë në kohën e tashme, në mënyrën dëftore dhe lidhore,

qëndrojnë - k. e tashme, mënyra dëftore, forma veprore.të respektojnë - k. e tashme, mënyra lidhore, forma veprore.

• ndeshim dhe folje në formën joveprore të tilla, si:pritet, vendoset, hiqet, shtohet - e tashme, dëftore, forma joveprore.të mbulohen - e tashme, lidhore, forma joveprore.

Mendo/puno në dyshe/shkëmbe me të tjerët është një teknikë që gërsheton të menduarin me të folurin dhe të shkruarin. Realizimi i saj kalon në tri faza: a) nxënësit marrin detyrën nga mësuesi/ja;b) mendimet i shkruajnë në fletore dhe i diskutojnë me shokun e bankës dhe më pas dalin në përfundime të përbashkëta.c) nga diskutimi në çift kalohet në diskutimin në grup, ku diskutimi ka një rrjet më të gjerë. Në fund dalin me një mendim të përbashkët si grup.

Mësuesi/ja i drejton nxënësit të lexojnë faqen 58 të tekstit. Pasi njihen me teknikat e tekstit udhëzues, nxënësve u kërkohet përcaktimi i tyre në tekste konkrete: Receta e gatimit, udhëzuesi për përdorimin e telefonit, pjesë nga Kushtetuta dhe tekste që i kanë sjellë vetë nxënësit ose i ka përgatitur mësuesi/ja.

Udhëzojnë, tregojnë rregulla që duhet t’u përmbahemi për të kryer një veprimtari të caktuar.Të njohë autoritetin e dërguesit dhe të zbatojë rregullat dhe normat që shkruhen në tekst.

Ligjet, rregullat e rregulloreve të ndryshme, udhëzuesit.Fjalët, fjalitë, paragrafët kanë renditje të detyrueshme.Pjesët renditen sipas hierarkisë, të renditura numerikisht, pra, janë nenet, pikat, paragrafët.Veprimet kryhen sipas kohës: në fi llim, më pas, në fund.Teksti të jetë i qartë në mënyrë maksimale, të mos lërë shteg për interpretime, po të gjithë marrësit duhet ta kuptojnë dhe ta zbatojnë në të njëjtën mënyrë).Gjuha e përdorur në tekstet udhëzuese është në varësi të llojit të tekstit.Në tekstet ligjore: - regjistri është formal dhe jovetjak,- leksiku teknik dhe specifi k, përdoren terma juridikë,- struktura e ndërlikuar, - përdoret veta III dhe format foljore modale (duhet, do bërë), - folje janë kryesisht në mënyrën lidhore e dëftore,- parafrazime të gjata. Jepen udhëzime si funksionojnë e vihen në përdorim objektet,- përdoret terminologji e caktuar,- renditja kohore e fakteve,- përdoren foljet në mënyrë urdhërore, (njëjës ose shumës) ose folje në trajtën joveprore,- fjalitë janë të shkurtra.

Çfarë funksioni kanë këto tekste?Çfarë kërkon dhënësi (autori i tekstit) nga marrësi i tij?Cilat janë tekste udhëzuese?Si janë ndërtuar këto tekste?Çfarë synojnë këto lloj tekstesh?Nga se karakterizohet gjuha e përdorur në tekste ligjore?

Cilat janë karakteristikat e veçanta gjuhësore të udhëzuesve të përdorimit të objekteve?

Pyetja Komenti


82

Ushtrimi 2 Tekstet dallohen nga leksiku, struktura e fjalisë dhe regjistri.Teksti I është tekst udhëzues në formën e ligjit. Leksiku i përket regjistrit formal, është specifi k, përdoren terma nga fusha ligjore: të drejtat, liritë themelore, rend juridik, të padhunueshme, të patjetërsueshme, organet e pushtetit publik ... etj.

Struktura e fjalisë është e ndërlikuar: Të drejtat dhe liritë themelore të njeriut janë të pandashme, të patjetërsueshme, të padhunueshme dhe qëndrojnë në themel të gjithë rendit publik.Përdoren folje në vetën III: qëndrojnë, të respektojnë, të kontribuojnë, janë, si dhe folje modale: duhet, do.

Teksti II. Leksiku i përket regjistrit formal, është teknik dhe specifi k, me terma nga fusha e teknikës. Terminologjia lidhet me shpjegimin se si funksionojnë objekte të caktuara.Hiqni kapakun e baterisë, duke e rrëshqitur poshtë shqekëzën liruese të baterisë, kartën SIM, mbajtësen, futeni baterinë në anën e etiketës nga lart, kontaktet elektrike etj.

Struktura e fjalisë: fjali të shkurtra ose fjali të përbëra bashkërenditëse, ku pjesët lidhen me lidhëza bashkërenditëse ose pa lidhëza.Foljet zakonisht përdoren në vetën II shumës, në mënyrën urdhërore.

Teksti III. Leksiku i përket regjistrit joformal, përdoren fjalë kryesisht nga fusha leksikore e kuzhinës: pula e pastruar, e larë pritet në thela... kaurdiset, shtohet lëngu i pulës që të mos bëhet me kokrra...

Struktura e fjalisë: fjali të shkurtra ose fjali të përbëra bashkërenditëse, ku pjesët lidhen me lidhëza bashkërenditëse ose pa lidhëza.Foljet zakonisht përdoren në trajtën veprore, veta II shumës, mënyra urdhërore dhe në vetën I shumës, mënyra dëftore ose në trajtën joveprore, veta III, m. dëftore.

Ushtrimi 3Teksti III

Karakterizohet nga renditje kohore e të dhënave: pula e pastruar, e larë, vendoset në tenxhere ...foljet janë në mënyrën dëftore, në vetën e tretë shumës, në formën joveprore ose në urdhërore: presim, lajmë, pritet, lahet, të mbulohet, kaurdiset, rregullohet, hiqet, shërbehet, prit në fi llim pulën, pastaj laje etj.Fjalitë janë të shkurtra, të thjeshta ose të përbëra, zakonisht me marrëdhënie bashkërenditëse: Pastaj hiqet nga zjarri dhe përzihet me arra të shtypura.

•

•

•

Diskutim i lirë rreth këtyre teksteve.

Detyrë shtëpie. Gjeni tri tekste udhëzuese të llojeve të ndryshme, analizoni elementet përbërëse të tyre.

Mësuesi/ja vlerëson punën e nxënësve në grup dhe në mënyrë individuale, kujdes tregon në kontributin e punës së nxënësve në aspekte të veçanta. Vlerësohet ora e mësimit.

83


Tekst udhëzues për përdorimin e solucioneve pastrueseLani lavamanin dhe vaskën rregullisht me zbardhues të trashë Domestos. Fillimisht hiqni njollat e papastra të shkumës dhe sapunit dhe pastaj përdorni Domestos për të eleminuar mikrobet dhe për të hequr çngjyrimin. Në fund shpëlajeni mirë me ujë të pastër.Për ta shmangur mykun dhe papastërtitë e tjera, lani pjesët plastike mbrojtëse ndaj rrëshqitjes të vaskës dhe dushit rregullisht me zbardhues të trashë Domestos. Pas gjysëm ore shpëlajini me solucionin e holluar dhe në fund me ujë të pastër…kujdes nuk duhet ta përdorni këtë solucion në pjesët metalike, sepse i dëmton.

Kreu IIITË NDREJTAT E NJËSIVE TË QEVERISJES VENDORE

Neni 7

1. Organet e njësive të qeverisjes vendore mund të ndërmarrin nisma me interes publik vendor për çdo çështje që nuk u ndalohet me ligj ose që nuk i është dhënë ekskluzivisht me ligj një organi tjetër shtetëror.2. Organet e njësive të qeverisjes vendore ushtrojnë kompetencat e tyre nëpërmjet vendimeve, urdhëresave dhe urdhrave.

Neni 8Të drejtat e njësive të qeverisjes vendore

1. Njësitë e qeverisjes vendore gëzojnë këto të drejta: I. E drejta e qeverisjesa) përcaktojnë masa që ato gjykojnë të nevojshme për kryerjen e funksioneve dhe ushtrimin e kompetencave.b) Bazuar në Kushtetutë, ligje dhe akte nënligjore të nxjerra në bazë dhe për zbatim të tyre për kryerjen e funksioneve dhe ushtrimin e kompetencave, nxjerrin urdhëresa, vendime dhe urdhra që janë të detyrueshme për të gjitha subjektet e përfshira në akt, në juridiksionin e tyre...II. E drejta e pronësisëa) Njësitë e qeverisjes vendore ushtrojnë të drejtën e pronësisë. Ato fi tojnë, shesin dhe japin në përdorim pronën e paluajtshme ose të luajtshme të tyre, si dhe ushtrojnë të drejta të tjera sipas mënyrës së përcaktuar në ligj...

III. e drejta e mbledhjes së të ardhurave dhe e bërjes së shpenzimevea) Krijojnë, mbledhin të ardhura dhe bëjnë shpenzime për përmbushjen e funksioneve të tyre.b) Vendosin taksa e tarifa për shërbimet si dhe nivelin e tyre në përputhje me legjislacionin fuqi dhe interesat bashkiake...

VII. të drejta të tjera1. a) Japin tituj nderi dhe stimuj.b) Vendosin emërtimet e territoreve, objekteve dhe institucioneve nën juridiksionin e tyre, sipas kritereve të përcaktuara me ligj.2. Njësitë e qeverisjes vendore kanë vulën dhe simbolin e tyre.3. Të drejtat e mësipërme ushtrohen nga organet e njësive të qeverisjes vendore, sipas përcaktimeve të bëra në ligj.

Shkëputur nga ligji nr. 8652, datë 31.7.2000 “Për organizimin dhe funksionimin e qeverisjes vendore”

Materialet dhe mjetet mësimoreTeksti “Gjuha shqipe dhe letërsia 10”, tekste udhëzuese të llojeve të ndryshme, shkumësa me ngjyra, tabela etj.

Tema

Teknikat e shkrimit të një teksti udhëzues

Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të tregojë se cilat janë teknikat e shkrimit të tekstit udhëzues;• të përdorë teknikat e shkrimit udhëzues për të shkruar tekste të ndryshme udhëzuese.

Tekst udhëzues nga fusha e legjislacionit


84

Teknika dhe metoda mësimore:Diskutim, pema e mendjes, lexim hap pas hapi, punë e pavarur, mendo/ puno në dyshe/ shkëmbe me të tjerët, prezantim i punës së bërë.

Hapi I (diskutim, pema e mendjes)Mësimi nis me diskutimin e detyrës së shtëpisë. Diskutohet rreth teksteve udhëzuese që nxënësit kanë sjellë duke përqendruar vëmendjen tek elementet që janë vënë në dukje nga nxënësit.

Ndërtohet së bashku me nxënësit pema e mendimit rreth karakteristikave të tekstit udhëzues.


Recetë keku me mollëPërbërësit: miell, kos, vezë, sheqer, gjalpë, mollë, arra, kanellë, sodë, sheqer pluhur

PërgatitjaQërojmë mollët dhe i presim në copa të vogla, po jo shumë të imëta. Mbi mollët e copëtuara

hedhim kanellë. Rrahim në një tas gjalpin me sheqerin derisa të bëhet një masë e tretur. Mbi të hedhim vezët dhe i rrahim mirë, pastaj hedhim kosin, duke i trazuar vazhdimisht në të njëjtin drejtim. Kësaj mase i shtojmë pak nga pak miellin, deri sa të bëhet një masë homogjene. Hedhim sodën, që e kemi tretur në pak kos si dhe një gotë të vogël me konjak. E përziejmë mirë dhe në fund hedhim mollët e përgatitura dhe arrat që janë të thërrmuara trashë.

Brumin e përgatitur e hedhim në një tavë të lyer me gjalpë dhe e vëmë të piqet në furrë. Pasi keku është pjekur, e lëmë të ftohet pak, e përmbysim në një tavë tjetër dhe e pudrosim

me sheqer pluhur!Suksesi i kekut tuaj është i garantuar.Ju bëftë mirë!

Udhëzues i përdorimit të ilaçeve

Sulfasalazin EN tableta gastro-rezistenteSalozosulfapiridinë Informacion për pacientinPërmbajtja1 tabletë gastro-rezistente përmban 500 mg sulfapiridinë.Përbërës të tjerë: azo ngjyrë E 102.Vetitë dhe veprimiSalozosulfapiridinë është një azo përbërës i acidit 5-aminosalicilik me sulfapiridinën. Ai

është një bar antiinfl amator intestinal dhe antireumatik ...IndikimetBari rekomandohet në mjekimin e krizave akute...KundërindikimetNuk duhet të merrni barin , nëse jeni të ndjeshëm ndaj sulfanamideve...Masa paraprake Përpara fi llimit të mjekimeve ...rekomandohet të bëhet një ekzaminim laboratorik i gjakut....NdërveprimetNëse gjatë mjekimit me Sulfasalazinë ju merrni barna të tjera, duhet të konsultoheni me

mjekut tuaj ...Dozimi dhe administrimiDuhen ndjekur në mënyrë të saktë këshillat e mjekut. Madhësia e dozës varet nga shkalla

e rëndesës së sëmundjes ...MbidozimiDoza të mëdha Sulfasalazine mund të shkaktojnë të përziera, dhimbje barku... . nëse

shfaqen këto shenja, duhet ulur doza.

tregon rregulla që duhet t’i përmbahemi për të kryer një veprimtari

renditje kohore veprimesh kërkon që marrësi t’i zbatojë këto rregulla

Teksti udhëzues

gjuhë teknike, formale, jopersonale, synon qartësi maksimale

lloje të ndryshme tekstesh:ligje, udhëzues përdorimi, receta

ka pjesë hierarkike

85


Hapi II (lexim hap pas hapi, punë e pavarur, mendo/ puno në dyshe/shkëmbe me të tjerët)Nxënësit lexojnë hap pas hapi teknikat në udhëzuesin e teknikave të shkrimit të një teksti udhëzues dhe diskutojnë për paqartësitë që u lindin, të cilat sqarohen me ndihmën e mësuesit/es.Më pas drejtohet vëmendja e nxënësve te tekstet që janë sjellë si shembull dhe që janë afi shuar në tabelë ose u shpërndahen nxënësve në shirita letre. Diskutohen karakteristikat e tyre.Pasi përsëriten karakteristikat e tekstit udhëzues, nxënësit ndahen në tri grupe dhe punojnë të pavarur.Secili grup do të shkruajë një tekst udhëzues, i cili mund të jetë: udhëzues përdorimi, recetë, rregullore.

Grupi I - recetë gatimi me gjellë karakteristike të zonës.Grupi II - tekst udhëzimi për mënyrën e përdorimit të një pajisjeje.Grupi III - rregulloren e bibliotekës së shkollës.

Brenda grupit nxënësit diskutojnë për llojin e recetës dhe, duke u ndarë në grupe më të vogla, shkruajnë lloje të ndryshme recetash. Pasi mbarojnë punën, i shkëmbejnë fl etoret, diskutojnë se cila është receta më e mirë, zgjedhin punimin më të mirë që do të paraqitin në emër të grupit para klasës. Më pas vendosin recetën më të mirë dhe ndërtojnë punën sipas udhëzuesit. Rindahen në tri grupe të vogla dhe punojnë zinxhir.

Grupi I - rishikon informacionin. Grupi II - merret me organizimin e tekstit. Grupi III - rishikon tekstin dhe i jep dorën përfundimtare.

E njëjta gjë organizohet dhe me grupet e tjera, të cilat do të merren me hartimin e rregullores së bibliotekës së shkollës dhe udhëzuesit të përdorimit të një pajisjeje.

Hapi III (prezantim i punës së bërë)Në fund çdo grup prezanton punën e bërë para klasës duke shpjeguar mënyrën e shkrimit të tekstit. Kjo pjesë e mësimit mund të organizohet në formë konkursi. Nxënësit mund të vlerësojnë punën e njëri-tjetrit dhe të bëjnë korrigjime apo sugjerime të mundshme të bazuar në argumente.

Detyrë shtëpie. Sillni në klasë tekste të ndryshme argumentuese.


Tema

Teksti argumentues


• të identifi kojë funksionin e tekstit argumentues;

• të tregojë karakteristikat e tekstit argumentues;

• të identifi kojë nëpërmjet skemës mënyrën e paraqitjes së argumentit;

• të gjejë argumentet dhe veçoritë gjuhësore në një tekst argumentues.

Materialet dhe mjetet mësimoreTeksti “Gjuha shqipe dhe letërsia 10”, tekste argumentuese të llojeve të ndryshme, shkumësa me ngjyra, tabela etj.

Teknika dhe metoda mësimore:Bashkëbisedim i kombinuar me shpjegim, praktikë e drejtuar, dora e fshehtë, analiza e gjuhës së përdorur.

85


86

Hapi I (bashkëbisedim i kombinuar me shpjegim)Mësimi nis me detyrën e shtëpisë. U kërkohet nxënësve të lexojnë disa nga tekstet argumentuese të sjella në klasë. Pasi dëgjon tekstet, mësuesi/ja drejton këto pyetje:

- Pse është tekst argumentues?- Çfarë të bën ta klasifi kosh këtë tekst si të tillë? - Ç’kuptoni me fjalën argument?- Ç’do të thotë për ju të argumentosh?

Pasi dëgjon përgjigjet e nxënësve mësuesi/ja shpjegon termin argument, të argumentosh, fakt.


Mësuesi/ja rikthen vëmendjen e nxënësve te tekstet që ata kanë sjellë dhe u kërkon të vëzhgojnë dhe të zbulojnë:

- Çfarë trajton? - Ide ose teza për çështje të ndryshme.- Cili është funksioni? – Të bindë marrësin e tekstit për vlefshmërinë e tezave që trajtohen.- Cili është lloji i tekstit argumentues? Fjalim, artikull problemor, opinion, ese shkencore, fi lozofi ke, historike, kulturore, reklamë etj.

Paraqet në tabelë një tekst argumentues, i cili është i zbërthyer në pjesët e tij përbërëse. Nxënësit do të nënvizojnë tezën dhe argumentet që sillen për ta mbrojtur atë.

Teksti argumentues ndërtohet nga:teza – problemi që paraqit dërguesi i tekstit dhe që është në bazë të tekstit,argumentet – faktet, provat, që mbështetin tezën.

Së bashku më nxënësit zbërthehet struktura e tekstit:

••

Shpjegimi sipas Fjalorit të gjuhës së sotme shqipe

Argumenti është një element arsyetimi – një fakt, një vërejtje, një gjykim, një analizë mbi të cilin mbështetet autori për të përligjur tezën. Këtë gjë ai e bën duke u mbështetur në shembuj, të cilët janë fakte reale, referenca konkrete që shërbejnë për të ilustruar argumentimin.

Të argumentosh do të thotë të paraqitësh argumente për një çështje, të vërtetosh me argumente, me prova vërtetësinë e tezës së hedhur, pra të mbrosh argumentin duke u mbështetur pikërisht në këta shembuj që janë pjesë reale e faktit për ta bërë atë të prekshëm dhe të kuptueshëm.

Fakt-i 1. Ngjarje a veprim që ka ndodhur në të vërtetë; diçka që ekziston objektivisht e realisht, diçka që është e vërtetë. Fakt historik. Fakt gjuhësor. Është fakt. 2. Dëshmi a diçka tjetër që njihet e pranohet si e vërtetë dhe shërben për të argumentuar, për të provuar a për të kundërshtuar një mendim, një tezë etj. ose për të arritur një përfundim.

Situata në mediaHyrja. Ende në media nuk ekziston një koncept i qartë rreth kuptimit bashkëkohor mbi problemet gjinore, mbi barazinë

dhe perspektivën gjinore.Teza + argumentet. Shpesh ato kuptohen dhe trajtohen si probleme vetëm të gruas dhe të komunitetit të saj. Si të

tilla nuk zënë vendin që meritojnë në mediet shqiptare. Edhe kur trajtohen në shtypin e shkruar, zënë vendet më të padukshme e më të parëndësishme dhe minutazhin më të shkurtër në kronikat televizive, duke përjashtuar analizën e gjerë shoqërore.

Antiteza + kundërargumente. Në këtë formë mënyra e trajtimit nuk ka peshë, sensibilizimi nuk është i mjaftueshëm, pasi informimi rreth tyre merr formën e një skup-i vetëm në website (faqe interneti) dhune, përdhunimi apo trafi kimi.

Përfundimi. Pa mohuar rëndësinë e asaj që është bërë deri tani, duhet thënë se ka ardhur koha për një hap të ri cilësor, gjë që e pengojnë, përveç të tjerash, edhe mangësitë në formimin dhe specializimin e gazetarëve. Shpesh njohuritë e tyre në këtë fushë janë të copëzuara dhe sporadike.

Kjo gjë që lejon të anashkalohen problemet e vërteta, të mos këmbëngulet në peshën shoqërore të problemit, në pasojat dhe kërkesat për hapa dhe zgjidhje institucionale dhe perspektive.

Marrë nga botimi “Konferenca kombëtare për shëndetin”, f. 78

86

87


Hyrja - Paraqitet problemin që do të trajtohet dhe që tërheq vëmendjen e marrësit. Teza - Argumentet për të mbështetur tezën. Një antitezë për ta kundërshtuar. Argumente të kundërta me antitezën.Përfundimi - tema që trajton.

Në kohën e tanishme, viti 2006, çështja e raporteve të shqiptarëve me kontinentin nënë është ende në zhvillim

e sipër. Të ndërgjegjshëm për një pjesë të gjërave, shqiptarët paraqiten po aq të pandërgjegjshëm për të

tjerat.

S’është për atë pjesë të Shqipërisë që, ndonëse s’guxon të dalë haptas, është kundër Evropës. Është folur

për mafi an dhe krimin e organizuar, duke mos njohur komb e atdhe. Është folur për politikanë të korruptuar që,

ashtu si mafi a, tmerrohen nga ligjet e demokracisë e standardet e Ballkanit ...

Të gjitha këto dihen. E keqja është se kujtesa e politikës shqiptare është e shkurtër dhe, veç kësaj, disa nga

politikanët tanë dinakërinë e tyre e quajnë zgjuarsi. Ata kujtojnë se me dredhitë e pazareve të pluhurosur të

dikurshme, mund të hyjnë në institucionet e demokracisë kontinentale.

Është e kuptueshme që dhe haxhiqamilizmi e komunizmi shqiptar do të linin pas vetes një frymë të sëmurë

kundërevropiane. Është e kuptueshme që shumë njerëz do të ndihen keq në familjen e sotme të popujve.

Problem i mirëkuptimit ose moskuptimit shqiptar me kontinentin, është në thelb mirëkuptimi ose moskuptimi

me vetveten.

Raportet me Evropën s’mund të jenë veçse të qarta pa dyfytyrësi. Mesazhi i Evropës në 1997-n dhe 1999-n

ishte i qartë. Ajo na quante të vetët ashtu siç ishim, me atë identitet që kishim. E vetmja kërkesë e saj ishte ajo

që iu bë të gjithë popujve të tjerë të ish-Lindjes komuniste: emancipimi dhe demokracia.

Trillet, nazet dhe dyshimet nuk janë pa një burim. Një pjesë vijnë nga keqkuptimet tona të vjetra, një pjesë nga

dredhitë e sotme. Ende si disa vite më parë. Por në pranverë të këtij viti, ato janë të tepërta.

Pengesat që s’na lënë ose na duket se s’na lënë t’i afrohemi Evropës, përpara se t’i kërkojmë jashtë, duhet t’i

kërkojmë brenda nesh. Nuk është pengesë asnjëra nga fetë, e sidomos nuk është myslimanizmi ndaj të cilit

dyshimi ngjan më i lehtë ...

Një shqiptar mysliman është po aq i natyrshëm si shqiptar dhe si evropian sa një katolik e po aq sa një

ortodoks...

Siç u tha më lart, kombet nuk ndryshohen as nga pushtimet e as nga konvertimet.

Këto të fundit, duke përfshirë edhe kthimin në islamizëm, i kanë njohur disa popuj të Evropës si sllavët e jugut,

shqiptarët, grekët (kretasit), spanjollët. E, megjithatë, pikërisht Evropa mbetet rrafshi i parë i identiteteve të

pandryshueshme.

Teza

Arg

umen

ti 1

Arg

umen

ti 2

Arg

umen

ti 3

Arg

umen

ti 4

Përf

undi

mi

Ka disa forma për dhënien e argumentit. Mësuesi/ja ilustron modelet me shembuj konkretë. U kërkon nxënësve t’i identifi kojnë në materialet e sjella prej tyre ose te materialet që shpërndan mësuesi/ja.


88

Dhënia e tezës në fund të argumentit.Mosdhënia e tezës.Mosdhënie e tezave të kundërta.Mosdhënie e argumenteve të mbrojtjes së tezës.

Hapi II (praktikë e drejtuar) Mësuesi/ja përqendron vëmendjen e nxënësve në përcaktimin e llojeve të argumenteve bazë, u shpërndan nga një paragraf me tipat e argumenteve. Identifi kon së bashku me ta.

Argumente që e sjellin fakte konkrete.Argumente të autoriteteve të fushës përkatëse.Argumente logjike.Argumente pragmatike.

••••

••••

Argument që sjell fakte konkrete

Shekulli XIX ishte me të vërtetë i veçantë në letërsinë shqipe. Ai ishte shekulli i Rilindjes Kombëtare, kur pas një nate robërie katërqindvjeçare, ndihej që mëngjesi nuk ishte larg. Mendjet e të gjithëve ishin kthyer drejt tij.

Ishin me dhjetëra, për të mos thënë me qindra, ata që morën penën për të shkruar një vepër, një poemë, një faqe ose një strofë në letërsinë shqipe. Në krye të kësaj armate të pafundme ishin poetët e mëdhenj Naim Frashëri e Jeronim de Rada. Fill pas tyre, vinin poetët e tjerë të shquar Anton Zako Çajupi, Ndre Mjeda e Zef Serembe. Dhe pas tyre një aradhë e tërë shkrimtarësh, poetësh, eseistësh, fi lozofësh, publicistësh, oratorësh, polemistësh etj.

Vit pas viti, stinë pas stine e ditë pas dite plotësuan kronikën e asaj kohe të paharruar. Ismail Kadare, MIGJENI Vepra

Argument të autoriteteve të fushës përkatëse

Në fi llim të këtij punimi u propozua një zgjidhje “kompromisi” në përcaktimin gjinor të “Pasqyrave të Narçizit”, për një vendosje mes prozës dhe poezisë. Analiza e deritanishme i është qasur këtij problemi nisur nga proza, në elemente të tilla si monologimi, dialogimi dhe prania, në forma të ndryshme, e instancës së zërit. Para se të kalojmë tek analiza e elementeve poetike në “Pasqyrat e Narçizit” duhet ritheksuar edhe një herë arsyeja pse analiza tekstore e kësaj vepre fi llon me shqyrtimin e elementeve të prozës dhe të poezisë në të. “Pasqyrat e Narçizit” kanë në qendër dialogimin e dy zërave: atë të narratorit-poet dhe atë të Narçizit (a varianteve të tij), të cilët marrin përsipër modelime të ndryshme të botës, njëri atë prozaik (rrëfen për mënyrën se si krijohet poezia) dhe tjetri atë poetik (krijon poezinë). Pra, arsyet e zgjedhjes së këtij këndvështrimi gjinor na diktohen nga vetë struktura e veprës.

Këndvështrimi gjinor do të jetë përcaktues edhe përgjatë gjurmimit të elementeve të poezisë në këtë vepër...

Dhurata Shehri, Koliqi mes malit dhe detit

Argument logjik Vjershëtarët (bejtexhinjtë) krijojnë një letërsi vetjake, individuale. Në këtë vështrim ata janë autorët

e vërtetë të letërsisë shqiptare.Shkrimet e tyre nuk i mbështesin temat në mësimin fetar, por mbi ide vetjake, shpesh dhe mbi një

emocionalitet të theksuar, si te Nezimi. Te Hasan Zyko Kamberi, letërsia bëhet imituese jo vetëm e ideve, por edhe e jetës, duke i shfaqur edhe trajtat e pamjet e saj me një qëndrim kritik të autorit. Shfaqjet e jetës përpara shfaqjes së ideve, realiteti dhe aktualiteti përballë përjetësisë, janë veçori që

89


Detyrë shtëpie. Ushtrimet 1 dhe 2, në faqen 62.


Hapi III (dora e fshehtë) Teksti lexohet nga mësuesi/ja ose nga nxënësit. Pastaj ndahet në disa pjesë, të cilat janë shkruar

paraprakisht në rripa letre dhe i jepet një grupi nxënësish, ku secili anëtar merr një pjesë nga teksti. Lihen për një kohë të caktuar ta lexojnë pjesën dhe pastaj u kërkohet t’i renditin pjesët siç duhet.

Punohet me teknikën Dora e fshehtë. Nxënësit lexojnë në tekst esenë “Dhuna në sport” ose një ese tjetër që mësuesi/ja e ka zbërthyer sipas strukturës dhe në rripa letre ua shpërndan nxënësve. Grupi i nxënësve duhet të rindërtojë tekstin argumentues duke renditur si duhet tezën, argumentet dhe përfundimin.

Grupi i nxënësve lexon tekstin e formuar, kurse të tjerët bëjnë vlerësimin e punës. Klasa mund të ndahet edhe në grupe të tjera, ku secili grup punon me një tekst argumentues të dhënë.

Hapi IV (analiza e gjuhës së përdorur)Pasi ndërtojnë tekstin, u kërkohet nxënësve të analizojnë tiparet e gjuhës së përdorur në të.

Ndihmohen nxënësit me këto pyetje:

e dallojnë tërësisht letërsinë e tij nga autorët biblikë. Trajta e shkrimit jeton ende me përsëritje të mëdha dhe me tregim në vargje. Këtë tregim në vargje e bën metodë krijuese Muhamed Kyçuku, një trajtë kjo që më vonë do të rishfaqet në letërsinë e romantizmit shqiptar.

Forma poetike të vjershëtarëve janë format poetike të Lindjes: kasida, gazela, rubaia dhe divani, që është forma më e ndërliqshme poetike e këtyre letërsive.

Pra, letërsia e vjetër shqiptare mbështet në kulturat e Lindjes dhe në kulturat e Perëndimit; në trashëgiminë biblike, në trashëgiminë Lindore (myslimane) dhe në krijimet humaniste evropiane.

Sabri Hamiti, Letërsia e vjetër shqiptare

hyrja teza argumentet kundërtezakundërargumentet përfundimi

struktura e veçantë

veçoritëgjuhësore

leksik i mirorientuarpërzgjedhja e fjalëvepërdorimi i foljeve në të tashmenpërdorimi i konektorëve (por, megjithatë)

Teksti argumentues

Mbron argument duke dhënë prova

opinionet esetë kritikat

Trajton ide/ teza/ për çështje të ndryshme

llojet pozitive negative

IIIIII...


90

Tekst argumentues

Debati aktual i hapur në gazetë, në lidhje me atë se ç‘po ndodh me shtypin e shkruar, në mënyrë indirekte është një diskutim për funksionimin e demokracisë sonë. Kjo jo vetëm, sepse vetë media është një nga “pushtetet” e demokracisë, por edhe, sepse përmes medies, shoqëria (opinioni publik, thuhet së fundmi) realizon kontrollin e saj mbi pushtetet e tjera. Është pikërisht kjo cilësi që i jep asaj autoritetin dhe karakteristikat e një pushteti të katërt. Me fuqizimin e medies elektronike, me fuqizimin dhe penetrimin në rritje të internetit, por edhe të burimeve të tjera të informacionit, që sa vijnë e bëhen edhe më globale, pa asnjë dyshim lipsej që edhe media e shkruar në Shqipëri të përshtatej me këtë realitet të ri.Brenda këtij “pushteti” roli i medies së shkruar gjithsesi mbetet specifi k. Pavarësisht se media elektronike ka një ndikim publik më të gjerë, nëse do të duhet që të kërkosh një analizë të thelluar - opinionbërëse -, atëherë qoftë në Francë, qoftë në Itali apo Shtetet e Bashkuara, duhet t‘i drejtohesh shtypit të shkruar. Duket sikur thënia latine “E shkruara mbetet, fjala fl uturon” është materializuar pikërisht në këtë diferencë. E, në këtë këndvështrim, një analizë specifi ke e gjendjes së medies së shkruar është e domosdoshme, pavarësisht se duket disi e vonuar.Fakti i pranuar nga të gjithë se tirazhi i gazetave te ne sa vjen e ulet, përkundër fatit që titujt shtohen, është prova më e mirë se ky “institucion” është i sëmurë dhe asnjëherë nuk u ngrit në nivelin që prisnim. Madje, ndryshe nga ndonjë gjykim që e konsideron periudhën ‘92-‘97 si periudhë paramediatike, në gjykimin tim, ka qenë pikërisht kjo, periudha më e mirë e shtypit shqiptar. Gazetat ishin realisht opinionbërëse. Gazetarët pretendonin të përmbushnin misione. Tirazhet rriteshin. Debatet ishin të pranishme dhe përplasja e mendimeve po ashtu. Po kishte edhe rrahje gazetarësh, edhe burgosje të tyre, edhe botues “aventurierë”, edhe sharlatanë, edhe entuziazëm romantik, edhe ëndërrimtarë.

Për mendimin tim modest, problemi kryesor i shtypit është pikërisht brenda shtypit. Pra, atje, brenda tij, janë arritjet dhe po atje duhet të kërkohen edhe dështimet. Teorizimet vetëpërkëdhelëse, sipas së cilit për gjendjen e keqe të shtypit e ka fajin biznesi apo politika, nuk janë gjë tjetër veçse një mënyrë justifi kimi i gjendjes dhe pasojë e një vetëdije ku ekzibicionizmi, që vetvetiu është pjesë e psikologjisë së personit publik, nuk të lejon të shohësh se në një shoqëri, cila do qoftë ajo, ndaç diktatoriale, ndaç demokratike, elementet bazë (përfshi edhe “pushtetet”) shkojnë në harmoni me njëra-tjetrën.

Nëse kemi këtë klasë politike që kemi, nëse biem dakord që ligjërimi politik është përkeqësuar ashtu si edhe niveli i parlamentit, nëse jetesa është vështirësuar dhe varfëria është rritur, nëse institucionet e pavarur bëhen gjithnjë e më të varur (p.sh., unë nuk e kuptoj dot se si punojnë gazetarët e ekonomisë në kushtet kur nuk kanë asnjë statistikë të besueshme përpara, hiq ndonjë raport të institucioneve ndërkombëtare), pra në këtë situatë nuk ka se si edhe shtypi të lulëzojë dhe të mos jetë pjesë organike e këtij realiteti. Madje, për shkak të misionit të tij si përcjellës i një opinioni avangardë të shoqërisë, si opinionbërës, pra, pse jo, ai madje duhet të ndihet në një shkallë jo të vogël edhe përgjegjës për realitetin….

Nëse këto pushtete “dorëzohen”, pra blihen dhe shiten, atëherë shkaku duhet kërkuar te të shitshmit dhe të bleshmit, thënë ndryshe: te media që pranon të vihet në shërbim të kujtdo qoftë ...

Marrë nga shtypiTeknika dhe metoda mësimore:• Rrjeti i diskutimit, bashkëbisedim, shkrim i lirë, praktikë e drejtuar, praktikë e pavarur.

Tema

Teknikat e shkrimit të tekstit

argumentues


• të tregojë se cilat janë teknikat e përdorura në shkrimin argumentues;

• të përdorë teknikat e shkrimit argumentues për të shkruar tekste;

• të bëjë skemën e strukturës së një teksti argumentues.

Materialet dhe mjetet mësimoreTeksti “Gjuha shqipe dhe letërsia 10”, tekste argumentuese të llojeve të ndryshme, shkumësa me ngjyra, dërrasa e zezë etj.

91


Hapi I (rrjeti i diskutimit)Mësuesi/ja e nis mësimin me diskutimin e detyrës së shtëpisë. Nxënësit kanë përcaktuar argumentet që sjell autori pro tezës së tij dhe cilën antitezë kundërshtojnë.

Ushtrimi 1. Për të zhvilluar këtë ushtrim përdorim metodën e rrjetit të diskutimit. Për të zbuluar se cili është problemi kryesor ose teza, shtrojmë pyetjen:

Teza: Duhet të pranojmë që shoqëria civile te ne nuk është as shoqëri, as civile.

Argumenti II vetmi grup origjinal i shoqërisë civile, siç janë mediet, më shumë sesa me shoqërinë civile kanëlidhje me politikën apo me biznese të veçanta, prandaj vështirë të quhen civilë.

Argumenti IIGrupet e tjera siç janë OJF-të nuk janë aspak civile, pasi përfaqësojnë dhe nuk i japin llogari askujt tjetër përveç atyre që punojnë aty dhe donatorëve që i fi nancojnë.

Argumenti IIISë fundi, bota akademike ose ajo universitare është tejet e zënë me mbijetesën. Shtoji kësaj traditën konformiste të akademizmit shqiptar dhe faktin se dinamika e tregut mediatik ka zëvendësuar tashmë intelektualin me analistin dhe kupton se roli i botës universitare në shoqëri është tejet i kufi zuar.

Përfundimi:Me pak fjalë pothuajse nuk ekziston shoqëria civile në një hapësirë ku ndërveprojnë dhe artikulohen grupime autonome interesash shoqërore, që si të tilla ushtrojnë trysni mbi procesin politik.

Kundërteza: Edhe pse në teori fl itet për forcimin e shoqërisë civile.

Argumenti I Forcimi i kësaj shoqërie është thjesht retorikë boshe, pasi vetë logjika dhe frymëzimi i sistemit politiko-ekonomik, që ne kemi ngritur, e bën të vështirë krijimin e shoqërisë civile përtej ndonjë shoqate biznesi apo pronarësh...

Argumenti IIShoqëria civile nënkupton grupe shoqërore me interesa të caktuara politike dhe ekonomike. Ama artikulimi i këtyre interesave bie ndesh me modelin tonë politiko-ekonomik, që bazohet mbi disa shtylla të padiskutueshme, siç janë tregtia e lirë, tërheqja e investimeve të huaja, disiplina fi skale apo tërheqja e shtetit nga shoqëria dhe ekonomia.

Përfundimi:Prandaj te ne mungojnë grupe reale shoqërore interesi, si: fermerë, lëvizje për të drejtat e gruas, sindikata apo shoqata të tjera me synime të qarta politike. Në vend të tyre...


Në këtë skemë është evidentuar si teza dhe kundërteza.

Po - A kemi shoqëri civile? Pse? JoPse? Pse?Sillen argumentet Sillen argumentet pro. kundër. Po, kemi. (kundërteza) Jo, nuk kemi.(teza)


92

Ushtrimi 2. Karakteristikat gjuhësore.1- Përdorimi i një leksiku të mirorientuar. Kështu në tekst kemi fjalë “pozitive” dhe “negative”, p.sh.:Duhet të pranojmë, nuk është as..., as, prandaj nuk janë aspak, është tejet e zënë, prandaj vështirë të quhen civile, nuk i japin llogari askujt tjetër përveç atyre që punojnë aty dhe donatorëve që i fi nancojnë, shtoji kësaj traditën konformiste, është tejet i kufi zuar, pothuajse nuk ekziston shoqëria civile, ama artikulimi i këtyre interesave bie ndesh me modelin.., prandaj te ne mungojnë grupe reale shoqërore interesi.2- Përdorimi i foljeve në kohën e tashme:Fjalët me të shkronja të pjerrëta janë folje në kohën e tashme.3- Përdorimi i gjerë i konektorëve:Fjalët e nënvizuara janë lidhëza ose ndajfolje, pra tregojnë përdorimin e gjerë të konektorëve.

Hapi II (bashkëbisedim)Pasi përfundohet zgjidhja e detyrës, mësuesi/ja përqendron vëmendjen e nxënësve në mënyrën e të shkruarit të një teksti argumentues. Drejtohen pyetjet:- Cilat janë disa nga çështjet që ju shqetësojnë sot, që shqetësojnë komunitetin ku ju jetoni apo shoqërinë shqiptare?

Nxënësit do të renditin disa prej tyre, si: Mjedisi, arsimi privat apo publik, universiteti, rregullorja e re e shkollës, marrëdhëniet prindër - fëmijë, marrëdhëniet mësues - nxënës etj. Zgjedhin temat që parapëlqejnë duke përqendruar vëmendjen te mënyra se si do t’i trajtojnë këto çështje. Nëse këto tema përfshijnë brenda tyre shumë aspekte, atëherë mësuesi/ja udhëzon nxënësit të bëjnë organizuesin grafi k pema e mendjes, për të zbuluar lidhjen që kanë dukuritë me njëra-tjetrën dhe për të sjellë sa më shumë argumente dhe kundërargumente për të mbrojtur tezën e tyre.

mjedisi

ndikimi i tij në shëndetin tonë

automjetet e shumta

ndotja e ajrit

ndryshimi i fl orës dhe faunësdjegia dhe përpunimi i plehrave

mbetjet e fabrikavembrojtja e tij

ndikimi në reliev

Secila prej këtyre çështjeve mund të ketë nënçështje të tjera për t’u diskutuar.P.sh., nëse do t’i referoheshim çështjes së parë, mund të analizonim disa aspekte që kanë të bëjnë me burimet e ndotjes së ajrit:

Ndotja nga përdorimi i shumtë i automjeteve; Ndotja nga djegia dhe përpunimi i plehrave; Ndotja nga funksionimi i fabrikave të ndryshme.

Nëse do t’i referoheshim njërës prej këtyre nënçështjeve, do të duhej të përcaktonim çfarë argumentesh dhe kundërargumentesh do të trajtonim brenda saj.

93


Hapi III (bashkëbisedim, shkrim i lirë, praktikë e drejtuar)Pasi nxënësit të pavarur kanë përcaktuar temën që do të trajtojnë, hidhen hapa konkretë për të shkruar një tekst argumentues. (Hartojnë në mënyrë skematike një tekst argumentues, duke ndjekur udhëzimet e mësuara.)

Nëse mund t’i referohemi mbrojtjes së mjedisit, nënçështje të rëndësishme për t’u diskutuar janë ato që lidhen me realitetin ku jetojmë dhe nxënësit mund të sjellin argumente nga jeta reale. Mund të ndihmohen nxënësit me pyetje të tilla, si:

- Sa i pastër është vendi ku jeton ti? - Pse nuk është i pastër? - Cilët janë faktorët që e ndotin atë? - Sa kujdesesh ti për ta mbajtur pastër mjedisin? - Ç’bën komuniteti ku ti jeton për ta mbajtur pastër atë?Të gjitha këto pyetje qartësojnë idetë e nxënësve mbi atë që ata do të shkruajnë.

Mësuesi/ja kërkon të dëgjojë disa nga argumentet që i shtyn nxënësit t’i zgjedhin. U kërkon nxënësve të japin arsye dhe nëse brenda temës mund të ketë ndonjë kundërargument. U kërkon nxënësve t’i renditin logjikisht argumentet dhe më pas të plotësojnë paragrafët. Në fund u kërkon të zgjedhin një stil shprehës dhe të kontrollojnë saktësinë e shkrimit.

Hapi IV (praktikë e pavarur)

Ushtrimi 1 (për zhvillimin e këtij ushtrimi nxënësit punojnë në grupe, secili grup zgjedh njërën nga temat e dhëna, duke iu përmbajtur udhëzimeve të dhëna nga mësuesi/ja më lart).

Zhvillimi i turizmit duhet të jetë përparësi e qeverisë shqiptare Shqipëria është vend me një larmishmëri gjeografi ke. Kjo pasuri natyrore e pashfrytëzuar mund të bëhet burim për zhvillimin e ekonomisë në drejtim të turizmit.Duke qenë se në Shqipëri ekzistojnë ende vende natyrore të virgjëra, ky komponent nuk është shfrytëzuar si duhet nga qeveria shqiptare. Fakti që në rrugë mungon infrastruktura, bën të vështirë arritjen në destinacion brenda një kohe të shkurtër. Mungesa e një projekti të mirëfi lltë për zhvillimin urban të zonave bregdetare, bën të mundur që pushuesit dhe turistët të ndiejnë mungesat e ujit të pijshëm, pastrimit të mbetjeve urbane etj., të cilat shpesh bëhen objekt për ndotjen e mjedisit dhe praninë e infeksioneve të ndryshme.Moshartimi në kohë i projekteve mbi qendrat turistike e historike ka shkaktuar shpesh ndërprerje të punës dhe vonesa në realizimin e këtyre projekteve, si dhe rënien e interesit të turistëve të huaj ndaj Shqipërisë. Natyrshëm lind pyetja: - Çfarë e pengon realizimin e projekteve të prioriteteve të qeverisë shqiptare?Përgjigja është e thjeshtë: impenjimi maksimal dhe marrja e përgjegjësive nga sektorët përkatës. Se cila do të jetë koha e realizimit të këtyre projekteve koha do ta tregojë...Gjer atëherë shqiptarëve do t’u duhet të përballen me zhvillimin e një ekonomie të dobët pjesë e ëndrrave të mëdha.

Ushtrimi 2 (për zhvillimin e këtij ushtrimi nxënësit punojnë në çift)Zhvillimi i turizmit duhet të jetë përparësi e qeverisë shqiptare.

A) Vendi ynë ka burime pasurish të mëdha si natyrore ashtu dhe kulturore. Çfarë e pengon qeverinë shqiptare të bëjë të mundur zhvillimin e turizmit në Shqipëri?B) Është e vërtetë ajo që sapo pohuat, por mungesa e fondeve për realizimin e projekteve


94

mbi infrastrukturën rrugore vështirëson punën dhe arritjen e turistëve në destinacion brenda një kohe të shkurtër.A) Është folur gjatë mbi projektet urbane. Si mendoni, a janë ato rregullator i komponentëve jetësorë në zonat bregdetare, a do ta lehtësonin jetën e pushuesve, nëse do të funksiononin si duhet.B) Ky është një tjetër problem i prekshëm. Mungesa e urbanizimit, bën të mundur mosplotësimin e nevojave të pushuesve me ujë të pijshëm. Pastrimi dhe përpunimi i mbetjeve urbane është një problem më vete, pasi pasojat e tij kanë kosto jo vetëm në jetën e përditshme, por edhe mbi shëndetin e tyre.A) A mendoni se duhet kohë që Shqipëria të hyjë në rendin e vendeve të zhvilluara turistike?B) Kjo nuk është e parealizueshme, mjafton impenjim maksimal dhe marrje e përgjegjësive nga palët përkatëse.

Mësuesi/ja kontrollon punën e nxënësve duke bërë vërejtjet e duhura. Nxënësit mund të shkëmbejnë fl etoret me njëri-tjetrin dhe të bëjnë vërejtje e korrigjime. Rishikohet punumi.Nxënësit lexojnë detyrën e tyre duke iu referuar edhe hapave që ndoqën për zhvillimin e ushtrimeve.

Detyrë shtëpie. a) Ushtrimi 3, faqe 65. Shkruani një tekst në formën e një komenti për gazetën e shkollës, ku të mbroni një nga tezat e mësipërme.b) Sillni në klasë ese të ndryshme. Shkruani një ese argumentuese me temë: - Pse duhet të kujdesemi për mjedisin ku jetojmë?

Mësuesi/ja vlerëson nxënësit për shkrimin më të mirë argumentues dhe orën e mësimit.

95


Tema

Teknikat e tekstit

argumentues


• të përdorë teknikat e shkrimit për të shkruar tekste argumentuese;

• të bëjë skemën e strukturës së një teksti argumentues.

Materialet dhe mjetet mësimoreTeksti “Gjuha shqipe dhe letërsia 10”, tekste argumentuese të llojeve të ndryshme, shkumësa me ngjyra, tabela etj.

Teknika dhe metoda mësimore:• Diskutim, bashkëbisedim, praktikë e drejtuar vrojtimi, punë në çift.

ZHVILLIMI I MËSIMIT Hapi I (diskutim)Mësuesi/ja e nis mësimin me diskutimin e detyrës së shtëpisë. Nxënësit kanë shkruar një ese argumentuese për gazetën e shkollës në një nga temat e dhëna:

a) Zhvillimi i turizmit duhet të jetë përparësi e qeverisjes shqiptare.b) Shkolla publike ofron cilësi më të mirë në mësimdhënie. Nxënësit lexojnë disa prej detyrave dhe tregojnë rrugën që ndoqën për hartimin e tekstit argumentues.Listohen në tabelë disa nga hapat kryesorë që kanë ndjekur për hartimin e një eseje argumentuese.P.sh.:

1) Zgjidhet teza që duam të mbrojmë.2) Përqendrohemi tek argumenti që duam të trajtojmë.3) Përcaktojmë tezën interpretuese.4) Zgjedhim informacionet më të rëndësishme.5) Bëjmë organizimin logjik duke saktësuar marrëdhëniet midis tyre.6) Plotësojmë paragrafët duke shkruar teza të ndryshme.7) Dallojmë rrjetat logjike që lidhin pjesët e tekstit.8) Zgjedhim stilin shprehës të përshtatshëm për situatën e komunikimit.9) Kontrollojmë saktësinë e drejtshkrimit.

Mësuesi/ja u ka dhënë detyrë nxënësve të shkruajnë një ese me temë: - Pse duhet të kujdesemi për mjedisin ku jetojmë?Koha që ata kanë në dispozicion është 5-7 minuta. Pasi përfundojnë detyrën, u kërkon nxënësve të lexojnë disa prej tyre.Përsëriten disa nga njohuritë e marra rreth esesë. Duke drejtuar pyetjen:

- Çfarë paraqet eseja që keni shkruar?(Paraqet një çështje, rreth mbajtjes pastër të mjedisit ku jetojmë.)- A propozon ajo një hipotezë interpretuese? Cila është ajo? (Mjedisi i pastër ruan shëndetin dhe tregon kulturë.)

Vrojtimi është një metodë që e vë nxënësin në rolin e vëzhguesit duke kërkuar që ai të vrojtojë dhe të mbajë shënim për gjithçka që ndodh gjatë procesit të vëzhgimit ose të fotografojë raste të veçanta gjatë vrojtimit, të përpunojë dhe të publikojë përfundimet.

Hapi II (bashkëbisedim,praktikë e drejtuar, vrojtim)


96

- A është mbështetur eseja juaj te provat bindëse? Cilat janë ato?- Si është struktura e esesë suaj? Cilat janë elementet e saj përbërëse?- A ka eseja juaj një paragraf me opinionin tuaj përfundimtar?

Bëhet demonstrimi i këtyre elementeve që sapo përmendëm, duke zbërthyer njërën prej eseve të nxënësve.Më pas, mësuesi/ja u kërkon të gjithë nxënësve të identifi kojnë këto elemente në esetë e tyre.

Hapi III (punë e pavarur në çift)Nxënësit punojnë ushtrimin 4: Bëni skemën e kësaj eseje duke dalluar të gjitha elementet përbërëse.Për zhvillimin e këtij ushtrimi mësuesi/ja udhëzon nxënësit të punojnë në dyshe dhe të shkëmbejnë mendime rreth teknikave të përdorura. Në fund lexohen përfundimet e arritura nga nxënësit ilustruar me shembujt përkatës.Shembull përgjigjeje.

Titulli: Arsimi i lartë duhet të jetë privat apo publik?Problemi: A është i zhvilluar dhe i liberalizuar sa duhet arsimi privat. A njihet me të vërtetë aktiviteti i shkollave private.Teza: Nuk është e vërtetë që arsimi privat nuk është i zhvilluar dhe i liberalizuar në vendet e mesdhetare.Argumenti I: Me arsim të lartë privat konsiderojnë vetëm shkollat me emër.Argumenti II: Veç tyre lulëzojnë edhe qindra të tjera ..., të lidhura me botën e ekonomisë dhe të interesit, që formojnë specialistë të lartë, zakonisht të profi lit teknik, ..., por edhe të një formimi erudit me prerje dhe profi le konkrete dhe që punojnë me logjika dhe me mundësi të tjera, disi të ndryshme nga ato të shkollave të larta publike.Argumenti III: ...Krahas shumë universiteteve të njohura, ... që i takojnë dhe i administron,

fi nancon sektori publik, lulëzojnë edhe një sërë universitetesh apo shkollash të larta, ... që përbëjnë sektorin privat në arsimin e lartë.Argumenti IV: Këto të parat mbeten shtylla kurrizore e sistemit shkollor, sikurse mund të thuhet në vendin tonë, ta zëmë, për Universitetin e Tiranës, që mbetet pika kryesore e referencës për arsimin e lartë shqiptar.Argumenti V: Liberalizimi i sistemit të arsimit të lartë nëpërmjet licencimit edhe të një numri shkollash të larta private, që ekzistojnë krahas universiteteve publike, është, pra në parim, dhe s’ka përse të mos bëhet edhe në fakt, jo pa vështirësitë e veta, edhe modeli i kulturës, edukimit dhe i formimit edhe për vendin tonë.Përfundimi: Them se jam i paanshëm, sepse i qëndroj fort angazhimit si pedagog dhe kërkues shkencor në arsimin e lartë publik. Besoj se jam i paanshëm kur mbështes pa rezerva këtë mundësi që qeveria dhe Ministria e Arsimit e kanë përshtatur me shumë të drejtë dhe duket se janë të vendosura ideologjikisht dhe pragmatikisht për ta çuar përpara.

Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të diskutojnë edhe rreth llojit të argumenteve që përmban teksti dhe tipareve të gjuhës.

Detyrë shtëpie: Sillni në klasë lloje të ndryshme tekstesh rrëfyese. Parapërgatitje: Teksti rrëfyes.


97


Tema

Teksti rrëfyes


• të identifi kojë tekstin rrëfyes dhe llojet e tij;

• të krahasojë rrëfi min real me rrëfi min fantastik;

• të dallojë pesë pyetjet kyç të kronikës;

• të analizojë veçoritë gjuhësore të teksteve të ndryshme rrëfyese.

Materialet dhe mjetet mësimoreTeksti “Gjuha shqipe dhe letërsia 10”, tekste rrëfyese të llojeve të ndryshme, shkumësa me ngjyra, tabela etj.

Anekdotë Ishte një fshatar i varfër. Kishte vetëm një gomar, po edhe për atë nuk kishte ushqim. Dimri ishte i gjatë e ushqimi po i mbarohej. Vendosi ta mësonte gomarin të mos hante. Kështu, ia pakësoi ushqimin ditë për ditë. Pas ca kohësh, gomari u dobësua aq shumë, saqë nuk vinte më asgjë në gojë. Fshatari i mjerë u gëzua që, më në fund, gomari, u mësua të mos hante. Të nesërmen, kur u zgjua në mëngjes, e gjeti gomarin të ngordhur. Thotë me vete fshatari: “Ta marrë djalli, ta marrë! Pikërisht tashti që e mësova të mos hante, ky vajti e ngordhi.”

Reportazh për vite të largëta

Vaporin simpatik e komod “Bjello Ostrov” ne studentët, udhëtarët e zhurmshëm, e “pushtuam” që në orët e para të atij dhjetë shtatori 1952. Mbasi çdo gjë u bë gati, anija ngriti spirancat, zgjidhi hekurat me tokën shqiptare dhe, duke u kolovitur mbi shpinën e detit, nisi rrugën e gjatë për në brigjet e Odesës. Kur dolëm në Adriatikun e hapur e në horizontin e lënë pas, po treteshin kodrat e ndërtesat e fundit të qytetit të Durrësit, atëherë ne u kujtuam të përshëndetemi edhe një herë me ato brigje që nuk do t’i shihnim për vite me radhë. Nga marinarët e “Bjello Ostrovit” detarë të apasionuar, mësuam se vapori që i ngjasonte një vile të madhe lundruese, kishte qenë pronë e Carit dhe përdorej nga familja e tij për udhëtime turistike deri në brigjet e Mesdheut. Edhe emri, që në përkthim shqip do të thotë “Ishull i Bardhë”, ishte i bukur. Njëri nga shokët tanë që e njihte mirë rusishten, ua priti me shaka marinarëve. “Domethënë ju dhe ne jemi nipërit e Carit”. Qeshëm me zë të lartë. Në fakt, nga paraqitja mund të merreshim si nipër, sepse ishim goxha çuna, por ç’e do se na tradhtonin valixhet e drunjta, që s’dinim ku t’i fshihnim... “Dera e prapme e shtypit” (kujtime) nga Marash Hajati

KronikëBaxhaku promovon “Gur”, librin e jetës reale të shqiptarëve

Baxhaku mbrëmjen e djeshme ishte thjesht i paarritshëm. Edhe fi zikisht. Ne që mbërritëm të fundit e që salla e tejmbushur refuzoi të na përfshinte, e vëzhguam promovimin e librit të tij nga pas ca grilave të trasha plastike që gjendeshin në fund të saj, mbase pjesë e mbetur e dekorit të një shfaqjeje. Madje na u duk vetja sikur të ishim fshehur pas një gardhi në fshat. Më tej, që t’i merrje një autograf, po të njëjtit, Baxhakut, duhet të rrijë në radhë dhe mundësisht të realizoje disa herë atë procesin e njohur kimik të lëshimit e tharjes së djersëve. Ç’të bësh, të gjithë kujtojnë se e kanë më shumë mik se të tjerët dhe e zgjasin këtë moment me këmbime batutash, përqafi me… Kështu e ka ndërtuar ai me të gjithë, duke i kushtuar rëndësi të madhit e të voglit, të rëndësishmit dhe të parëndësishmit. I njëjti konceptim e ndërtim lidhjesh jetësore nuk shmanget as në thelbin e librit të gazetarit, mik i të gjithëve, Fatos Baxhaku. “Gur” është titulli kuptimplotë që natyrshëm të sjell ndjesinë e një diçkaje të vendosur fort, të ngulitur fort, thjesht të pazgjidhshme, diçkaje që të paktën mua më sinonimohet me fjalën “taban”…Baxhaku është nga ata lloj gazetarësh të përzhëlitur që kanë arritur prej vitesh stadin e një


98

profesori të mirëfi lltë gazetarie, por që nuk heqin dorë nga pena. Pak më shumë se një vit më parë ai preferoi të mbulonte rubrikën e reportazheve te gazeta “Shqip”, ku ka meritën e themeluesit. Kërkoi vetëm një makinë. Aparatin fotografi k e bleu vetë, se e kishte merak. Dhe u nis të gjente, të përjetonte dhe më pas të rrumbullakoste në shkronja mundësisht sa më shumë histori e halle të jetës së një populli të tërë. Ndodhte që një pjesë të mirë të rrugës ta bënte më këmbë, por kjo nuk është një përshtypje e regjistrueshme në mendjen e tij. Kështu në redaksinë e Tiranës nisën të zbrisnin nga ekstremet e Tropojës, Bulqizës, Peshkopisë, Korçës, Gjirokastrës, Fierit etj., reportazhet e jetës, personazhet krejt të përditshëm e të zakontë, të përshkruar dhe më pas të lexuar si mahnitës, të jashtëzakonshëm.“Gur” përbëhet nga dy pjesë. Në pjesën e parë janë përfshirë një pjesë e reportazheve të mia të botuara çdo të diel në gazetën “Shqip”. Ato janë shkruar në një periudhë e cila nis në majin e 2006-s dhe mbaron në tetorin e 2007-s”, shkruan Baxhaku në hyrje të librit. Në pjesën e dytë të librit Baxhaku ka rreshtuar historitë e Cenit, një rubrikë e mbuluar në vitet 2005-2006 në gazetën “Panorama”. Në personazhin e Cenit është mbrujtur “tironci” apo banori tipik i Tiranës, të cilin Baxhaku e vendos të refl ektojë në rrethana të ndryshme, përballë zhvillimeve të shpejta në kryeqytet, duke krijuar situata të mirëfi llta humori. Madje në kohën që Baxhaku i hyri seriozisht këtij personazhi, impakti i shkrimeve bëri që shumë lexues të besonin se ai ishte i vërtetë. Kohë kur në adresë të autorit pati kërkesa të shumta, të drejtpërdrejta për të njohur tironcin Cen apo edhe oferta për ta ndihmuar. “Nuk ma bën zemra dhe nuk ma do mendja ta quaj Cenin ‘imagjinar’. Unë jam i bindur se ai ekziston vërtet diku në shtëpitë e vjetra, që tani kanë nisur të rrethohen nga pallatet shumëkatëshe. Rri afër sobës së tij të vjetër, thith fort cigaren dhe shikon lajmet duke tundur kokën i pakënaqur”, shkruan Fatosi duke dashur të mos trazojë lexuesin në përshtypjen e vet.Në hyrje Baxhaku falënderon të gjithë ata që e kanë ndihmuar për publikimin e librit, si gjithmonë pa thënë ndonjë gjë të hairit për veten. Fundja, me përmbledhjen e reportazheve “Gur”, na ka sjellë një libër nga ata që kanë vlerën e një pune të madhe dhe që mbahet më këmbë falë kësaj pune. Fatmirësisht Baxhaku, miku ynë i mirë, është nga ajo lloj gjelle që nuk e dëshiron suksesin e fi tuar për shkak të emrit të fryrë. Ndaj edhe në kopertinë ka zgjedhur të shkruajë një titull të madh dhe një emër në hije.

Shkëputur nga: Ferdinand Dervishi “Baxhaku promovon “Gur”, librin e jetës reale të shqiptarëve”

Përrallë - Breshka e lepuri

Një breshkë po kullotte buzë nji gardhi. Kalon andej pari nji lepur e

ndalet e shpotit:

- Sa e ngathta gja je! - po i thotë, tue ngrehë veshët.

- Sa baj vetë për pesë dekika, ti s’mundesh me ba për nji javë.

- Ashtu mos thuej, - ia pret breshka. – Unë njimend të dukem gja e

ngathët po ty ta kaloj!

Qeshi lepuri e, sa me u tallë me të, caktoi nji sukë bukur larg, e u vunë

me u mujtë se kush do të mbërrinte ma parë.

U nisën të dy përnjiherë: breshka dalëngadalë e lepuri vrap si era.

Lepuri mbas do kohe suell kryet mbrapa e, tue mos e pa kund breshkën,

mendoi se do të kishte kohë mjaft me ba nji sy gjumë.

Zu vend në shulla, buzë nji kaçube, uli veshët e fjeti.

Breshka eci gjithë ditën e mbrrijti majë sukës e u vu me kullotë. Kur i

duel gjumi lepurit, u ngrit pa kujdes e në pak hapa u kap tek vendi i

shenjuem. Por, sa u habit kur pa se breshka kishte mbrrijtë përpara e

po kullotte nëpër bar të njomë.

- He! - tha lepuri. – Tash po e shof se s’qenka shpejtësia, por qenka

qëndresa ajo që ban punë. “Përralla shqiptare”, Naim Frashëri, f.157.

dialog

narracion &

përshkrim

dialog/vlerësim

narracion

99


Pjesë ditari

E diel, 14 qershor 1942

Të premten u zgjova që në orën gjashtë. U zgjova herët, pse atë ditë ishte ditëlindja ime. Nuk qe nevoja të ngrihesha aq shpejt dhe duhej ta përmbaja kureshtjen time gjer në shtatë pa një çerek. Por nuk u përmbajta më gjatë. Vrapova në dhomën e bukës, ku Morheni, maçoku ynë i vogël, më përshëndeti me përkëdhelje. Nga ora shtatë vrapova te prindërit dhe pastaj, së bashku me ata, shkova në sallon që të shihja dhuratat e mia dhe t’i nxirrja nga paketat. Në radhë të parë të pashë ty, o ditari im, dhe për mua ti ishe dhurata më e bukur. Më kishin dhuruar dhe një tufë trëndafi lash, një kaktus, disa gema peonie. Këto qenë lulet e para, por më vonë erdhën edhe të tjera. Babai më ka sjellë shumë herë dhurata, por edhe miqtë e mi më kanë mësuar me këto. Kështu më dhuruan, ndër të tjera një “Camera obscura”, shumë gjëra për të ngrënë, “një lodër durimi”, një varëse të bukur, “Legjendat dhe përrallat holandeze” prej Jozef Kohenit, edhe një libër tjetër tërheqës “Udhëtimi i Deisit ndër male”, e disa të holla. Me këto bleva edhe “Legjendat heroike të grekëve dhe romakëve”, që janë shumë të bukura! Pastaj erdhi Liza, më mori dhe shkuam në shkollë. Së pari, bleva bonbone për mësuesin dhe për bashkënxënësit e mi dhe pastaj fi lluam mësimin.Tani e mbyllim. Sa e gëzuar jam që të kam ty! (Marrë nga “Ditari i Ana Frankut”, f. 9)

Letër

Torino, 7. VII. 1938 E dashur JovankaTi ende nuk më ke përgjegjë për letrën teme, por unë njësoj po të shkruej.Me shëndet jam mirë, por duhet edhe mjaft kohë, për me ndejt këtu, me u shëndoshë mirë. Unë nuk mërzitem, mjaft që kam me dalë njëherë.Si kanë dalë me nota gjelifanat? Si e kalojnë me fmitë e mëhallës, se aty janë mjaft edhe gjithfarësh?Më vjen keq se aty s’kanë aspak shoqni të mirë, prej të cilëve me mujtë me xanë gja të mirë, por nejse.Unë ka do ditë që matem me shkue në bjeshkë, por ende nuk u nisa, por tash nuk asht tue bamë gjithaq xetë as këtu.Mirë që e paske tash Ujnën pak më afër, për me mujtë me shkue. Si po e kalojnë ata, si i kanë fëmijët? Biserka dhe Tasi a kanë kalue në klasë? – Bani të fala.Jovoja ku punon tash?A ju habitnë ato prej Tivarit?

Të puth me fëmijë Milloshi

(Marrë nga “Migjeni”, Vepra, f. 315)

Teknika dhe metoda mësimore:• Bashkëbisedim, lexim i drejtuar, praktikë e drejtuar, dora e pyetjeve.


100


Hapi I (bashkëbisedim, lexim i drejtuar)Mësuesi/ja nis mësimin me diskutimin e detyrës së shtëpisë.Nxënësit kanë sjellë në klasë tekste rrëfyese të ndryshme. Lexohen disa prej tyre. Mësuesi/ja u drejton pyetjen:

- Pse është tekst rrëfyes?- Cilat janë ato veçori që e klasifi kojnë si të tillë.

Përgjigjet e nxënësve mund të jenë të ndryshme: tregon, rrëfen etj.

Hapi II (lexim i drejtuar)Në tabakë letre ose në shirita letre mësuesi/ja ka shkruar tekste të ndryshme narrative, të cilat i paraqit në tabelë ose ua shpërndan nxënësve në grupe.Lexohet fjalia e parë e mësimit: Teksti rrëfyes ... dhe shtrohet pyetja:

- Cilat nga grupet kanë tekste letrare? A ka rrëfi m në to? Ilustrojeni përgjigjen tuaj.Kjo pyetje mund të drejtohet edhe për tekstet joletrare.Lexohet paragrafi i dytë deri te ... të shkakut dhe të veprimit.Shtrohen pyetjet:

- Cila është marrëdhënia e elementit kohor me atë hapësinor në fragmentin tuaj?- Cili element krijon varësinë logjike të tekstit tuaj? (struktura e tekstit)

Lexohet pjesa e fundit e paragrafi t dhe shtrohet pyetja:- Si ndërtohet struktura e një teksti i drejtimit letrar modern ose postmodern?

Lexohet paragrafi i tretë.- Cilat janë disa nga format narrative të teksteve letrare? (miti, legjenda, përralla, romani, tregimi etj.)- Cilat janë disa nga format narrative të teksteve joletrare? (kronika, reportazhi)

Lexohet paragrafi i katërt.- Cilat nga format e tekstit narrativ, në raport me referentin (rrëfi mi, ngjarja, subjekti që trajton) janë reale apo të trilluara (fantastike)?

Secili grup identifi kon llojin e tekstit të tij dhe argumenton nëse referenti i tij është real apo i trilluar.Shënim. Në këtë kontekst fjala fantastike është përdorur në kuptimin të trilluara, joreale, që nuk kanë ndodhur vërtet.

Mësuesi/ja paraqit në dërrasë organizuesin grafi k të formave të tekstit narrativ në raport me referenti, e cila plotësohet me lloje tekstesh joletrare dhe letrare nga nxënësit:

Qëndrimi i shkruesit real i trilluarobjektivsubjektiv

Lexohet reshti i parë i paragrafi t të pestë.- Cilat janë elementet e një teksti narrativ?

Zbërthimi i tekstit narrativ bëhet nëpërmjet pesë pyetjeve që fi llojmë me: Kush? Çfarë? Ku? Kur? Pse?Pyetjet e mëposhtme do t’i ndihmojnë grupet të identifi kojnë saktë llojin e tekstit.

- Cili prej teksteve ka në qendër të tij persona realë dhe cili personazhe të trilluara?- Në cilin prej teksteve:

101


a. koha dhe vendi janë të mirëpërcaktuar,b. ka personazhe protagoniste dhe personazhe dytësore (episodike),c. ka renditje kronologjike, sekuenca kohore faktesh, rend artifi cial nëse autori do që t’u kushtojë vëmendje aspekteve të caktuara,d. ka një përdorim të gjerë të ndajfoljeve të kohës, folje në kohë të shkuar,e. ka prani të llojeve të ndryshme të tekstit, si: përshkrim, refl ektimit të personazheve dhe të autorit.

Nga përgjigjet që u japin nxënësit këtyre pyetjeve nënvizohen tiparet e tekstit narrativ joletrar.

Hapi III (lexim i drejtuar, praktikë e drejtuar)Mësuesi/ja ndan klasën në grupe dhe kërkon prej tyre që për 5 minuta të lexojnë veçoritë e kronikës, letrës dhe ditarit dhe më pas e drejton vëmendjen e nxënësve te tekstet që kanë përpara (kronika mbi promovimin e librit të Fatos Baxhakut, pjesë nga Ditari i Ana Frankut, letra e Migjenit ose do të punojnë me tekstet e dhëna në libër).U kërkohet nxënësve të identifi kojnë veçoritë e strukturës dhe disa nga tiparet e gjuhës së përdorur në këto tekste.

Shembuj përgjigjejeUshtrimi 1 (dora e pyetjeve)

Kush? - deputetët e mbledhur në Kuvendin e Kosovës, përfaqësuesit më të lartë të shtetit kosovar, përfaqësues të shteteve të ndryshme; Çfarë? - shpallën Pavarësinë e Kosovës;Kur? – më 17 shkurt 2008 , ora 15 e 49 minuta;Pse? – për të qenë një shtet i pavarur dhe sovran;Ku? - në Kosovë.

koha, vendi, i mirëpërcaktuar personazhe kryesore – Hashim Thaçi, Fatmir Sejdiu, Jakup Krasniqi personazhe dytësore – deputetë të Kuvendit të Kosovës, rendi – kronologjik (në sallën e Kuvendit të Kosovës) dhe artifi cial (sjell informacion për

veprime të H. Thaçit në Prekaz, në Prishtinë, në Tiranë - Bacë, u kry! përdorimi i ndajfoljeve të kohës: tashmë, më pas etj. përdorimi i foljeve në kohë të shkuar: u krye, pat shkuar, kaloi, vazhdoi etj. prania e llojeve të ndryshme të tekstit: përshkrimi i sallës etj.

Kjo është një kronikë interesante, pasi është e pasur me informacion, me përshtypje, emocione, të dhëna, ngjarje etj.Në këtë mënyrë do të veprohet edhe nga grupet e tjera. Veç elementeve kryesore të tekstit narrativ, të nënvizohen me shembuj edhe karakteristikat përkatëse.

Ushtrimi 2DitariKur? - të martënKush? - protagonisti kryesor, i cili tregon ngjarjenKu? - në burgÇfarë? - vizituan dajën dhe babanë Pse? - donin t’i takoni, pasi ishin të sëmurë dhe jetonin në kushtet e vështira të burgut.

KushWho

KurW

henK

uW

here

Wha

tÇ

farë

Pse

Why

Në anglisht quhen5 - W


102

LetraKur? - 14.06. 1937Ku? - RomëKush? - Tefta Tashko i shkruan z PoradeciÇfarë? - një letërPse? - e falënderon për vjershat e bukura.

Ushtrimi 3Folje në kohë të shkuar të mënyrës dëftore, p.sh.:U bë, u kry, pat shkuar, pat luftuar, tha, ishte vendosur, u bënë, dha, kontribuoi, kërkoi, ishte, qëndronin, ndodheshin, mori etj.

Detyrë shtëpie a) Ushtrimi 4, f. 70.Krahasoni letrën me ditarin, si tekste narrative. Vini re ndryshimet midis tyre. Analizojini duke u bazuar te tiparet e tekstit narrativ.b) Shkruani një tekst rrëfyes, zgjidhni sipas dëshirës llojin e tij.c) Parapërgatni temën “Teknikat e tekstit rrëfyes”.


Tema

Teknikat e shkrimit të

tekstit rrëfyes


• të tregojë se cilat janë teknikat e shkrimit të tekstit rrëfyes;

• të shkruajë një kronikë, një fl etë ditari, duke zbatuar teknikat e tekstit rrëfyes;

• të shkruajë një letër vetjake dhe një zyrtare.

Materialet dhe mjetet mësimoreTeksti “Gjuha shqipe dhe letërsia 10”, tekste rrëfyese të llojeve të ndryshme, shkumësa me ngjyra, dërrasa e zezë etj.

Teknika dhe metoda mësimore:• Diagrami i Venit, bashkëbisedim, mendo, puno në dyshe, shkëmbe me të tjerët, punë në grup.


- nuk identifi kohet marrësi i mesazhit dhe protagonistët e dorës së dytë- ka rend kronologjik të ngjarjes- në fund të ditarit zakonisht nuk identifi kohet shkruesi

- identifi kohet që në fi llim marrësi i mesazhit (kujt i adresohet letra)- njihesh që në fi llim me shkaqe e arsye të asaj që mund të ketë ndodhur më parë- ngjarjet mund të mos renditen sipas rendit kronologjik- fund identifi kohet dërguesi

- përmbajnë të dhëna të sakta mbi kohën kur ndodh ngjarja- karakterizohen nga sekuenca përshkruese e vlerësuese për ngjarjet në fjalë- janë tekste subjektive, ku shprehen mendimet dhe përshtypjet e shkruesit

letra ditari

Hapi I (diagrami i Venit)Mësimi nis me diskutimin e detyrës së shtëpisë. Nxënësit me anë të diagramit të Venit, krahasojnë letrën dhe ditarin, si tekste narrative, dhe kanë nxjerrë të përbashkëtat dhe të veçantat e tyre.

103


Hapi II (bashkëbisedim)Mësuesi/ja bashkëbisedon me nxënësit mbi mënyrën se si i kanë ndërtuar ata tekstet e tyre.P.sh., nëse nxënësit kanë treguar një ndodhi nga jeta e tyre, ata kanë pasur parasysh se lexuesit (dëgjuesit) mund të jenë shokët e klasës, mësuesi/ja dhe kështu ata kanë pasur mirë parasysh marrësin. Gjithashtu, duke e njohur mirë marrësin, ata duhet të kujdesen që rrëfi mi të ndërtohet sa më saktë për të përcjellë sa më mirë mesazhin: a. informacioni të jetë i plotë (kur?, kush?, çfarë?, ku?, pse?), me qëllim që të jetë i kuptueshëm,b. mënyra e të treguarit (objektive/subjektive) të jetë tërheqëse,c. të përdoren lloje të ndryshme tekstesh: dialogë, përshkrim etj. Gjatë bashkëbisedimit mësuesi/ja i liston këta hapa në dërrasë të zezë dhe ndan klasën në tri grupe të mëdha.

Hapi III (mendo, puno në dyshe, shkëmbe me të tjerët) Klasa ndahen në grupe. Çdo grup do të shkruajë një kronikë, një letër vetjake dhe një faqe ditari.Kjo do të thotë që brenda grupit të madh nxënësit ndahen në grupe më të vogla të cilat do të shkruajnë një ditar, një kronikë, një letër vetjake.

Pasi punojnë në mënyrë të pavarur, nxënësit bashkëpunojnë në dyshe, përzgjedhin punimet më të mira, diskutojnë brenda grupit për realizimin e çdo elementi të shkrimit rrëfyes, sipas llojit, bëjnë konsultimet e nevojshme, kontrollojnë nëse i përmbahen të gjitha kërkesave të domosdoshme dhe prezantojnë punën e tyre para klasës.

Pasi nxënësit ilustrojnë me shembuj këto veçori të përbashkëta dhe të veçanta të këtyre llojeve të teksteve narrative, mësuesi/ja merr shkas dhe plotëson e rikujton edhe tipare të tjera të tekstit narrativ, të cilat nxënësit i kanë trajtuar një orë më parë.Lexohen disa nga tekstet rrëfyese që nxënësit kanë përgatitur në shtëpi.

Informacion plus- Ç’ do të thotë të rrëfesh?- Që të fl asim për rrëfi m duhet të kemi një rrëfyes (dhënës), i cili ka një qëllim, një dëshirë për t’i komunikuar diçka dikujt, një marrësi, që mund të jetë lexuesi, dëgjuesi, shikuesi dhe kjo në mënyrë të tillë ku të gjithë përbërësit t’i japin një kuptim të veçantë rrëfi mit. Që seria e ngjarjeve të rrëfyera të marrë formën e tregimit duhet të ketë kontekstin e vet.Që të realizohet rrëfi mi duhet të ekzistojë patjetër një realitet, i cili shfaqet domosdoshmërisht si i shkuar dhe bëhet i qenësishëm falë aktivitetit rrëfyes.Rrëfi mi përmban në vetvete një përfytyrim të dyfi shtë: a) imagjinar, b) realist mbi botën, qenien njerëzore dhe të vërtetën, kështu, si pasojë, realizon forma të ndryshme narracioni që u përkasin tregimeve realiste dhe atyre fantastike. Narracioni ndërtohet në bazë të logjikës narrative, e cila ka të bëjë me një hipotezë të ndërtimit të brendisë së një historie, e cila supozohet e zhveshur nga të gjitha veçoritë semantike (kuptimore) që ekzistojnë jashtë përvijimit kumtues. Vepruesit (të cilët interpretojnë një sërë rolesh në lidhje me veprimin nga i cili varen), proceset apo zhvillimi i ngjarjeve (që lidhin vepruesit mes tyre duke orientuar veprimet e tyre), sekuencat (të cilat shkrijnë proceset dhe vepruesit me qëllimin e fundit narrativ sipas disa parimeve të organizimit), këto përbëjnë elementet kryesore të organizimit të logjikës narrative.


104

Ushtrimi 1Shembull i një kronike.

Në Kampionatin Evropian të Peshëngritjes për të Rinj që po zhvillohet në Durrës (14 -21 shtator 2009) e që është i 34-ti për meshkuj dhe i 11-ti për femra, marrin pjesë gjithsej 33 shtete me 197 sportistë, ku midis tyre për herë të parë në një Evropian merr pjesë edhe Kosova. Janë 31 ekipe, që konkurrojnë për kategorinë e meshkujve dhe 21 ekipe në kategorinë e femrave. Gjithsej përfaqësohen 130 sportistë meshkuj dhe 67 femra. ...

Shqipëria sërish me një kampion Evrope në peshëngritje për të rinj. Dhe sërish me shtangistin e talentuar peqinas Daniel Godelli, i cili i dhuroi shtangës shqiptare dy medalje të arta e një argjendi në peshën 62 kg. Përvoja jo e pakët ndërkombëtare e Godellit 17-vjeçar ka ndikuar te 5 herë medalisti i artë i Shqipërisë. Në stilin e shkëputjes talenti më i ri i peshëngritjes shqiptare e nisi me 118 kg, e pas provës së parë të suksesshme, ngriti shtangën në peshën 121 kg, por fatkeqësisht dështoi në provën e tretë me 122 kg. Vetëm pesha më e madhe trupore, vetëm 43 gramë më shumë se moldavi Aleksandër Spac (61.92 kg Godelli, 61.49 Spac) i hoqën medaljen e artë peshëngritësit tonë, i cili është më i riu në garën e tij (vitlindja 92) nga 17 pjesëmarrësit, Gjithsesi në krahasim me Evropianin U-17 të Francës, ku ngriti vetëm 118 kg, rritja është e qartë: 121 kg në Durrës.

Vendin e dytë dhe medaljen e argjendtë e siguroi rusi Pavël Sukhanov me 150 kg. Në dygarësh Godelli ngriti 272 kg duke fi tuar medaljen e dytë të artë. Pas tij u renditën në dygarësh rusi Pavël Sukhanov (267 kg, medalje e argjendtë) dhe moldavi Spac (266 kg, bronz). Godelli ishte edhe më i vogli në peshën 62 kg. “Nuk është mosha ime, por unë gjithsesi ia dola. Është një arritje e madhe. Dua të falënderoj familjen time në radhë të parë e trajnerin tim, të cilët më kanë ndihmuar të ec përpara. Ia arrita qëllimit”, - tha kampioni i ri i Evropës në peshën 62 kg.

Ushtrimi 2E dashur nënë, Kam pak ditë që u ktheva nga Shqipëria dhe më duket sikur kam muaj të tërë.

S’do t’i harroj kurrë pushimet e kësaj vere, të cilat për mua fi lluan natyrshëm më 15 korrik, ditën e fundit të punës. Atë pasdite ndjenja të çuditshme pështjellonin mendjen dhe zemrën time duke më bindur se isha gati për të ardhur në Shqipëri. Teksa fi llova të përgatisja valixhet në dhomën time, copëza të vogla kujtimesh vinin nga kohët e largëta të fëmijërisë.

105


Më kujtohet që një natë përpara se të shkonim në plazh, nuk fl inim gjumë. Genta nxirrte nga arkivi gjithë arsenalin e rrobave të banjës dhe bënte prova para pasqyrës. Ti ngriheshe herët në mëngjes dhe na përgatisje pitet e shijshme, të cilat lëshonin një aromë ndjellëse, sa ne nuk prisnim të arrinim në plazh, por i kishim ngrënë gjatë rrugës. Babai që mbante në krahë gjithë bagazhet e mundshme dhe shpeshherë bëhej nevrik, sepse ishin aq shumë, sa të thoshte, se ti kishe ngritur gjithë shtëpinë. Unë atëherë, e vogël, s’e kuptoja këtë shprehje dhe shpesh thosha me vete “E si mund të ngrihet e gjithë shtëpia dhe u marrka me vete në plazh, po ajo nuk lëviz?!”

Më e bukura ndodhte kur arrinim atje. Pasi zbrisnim me vrap shkallët e qytetit të Himarës, vendosnim çadrën dhe rendnim në det. Fillimisht na vriteshin këmbët nga gurët e vegjël, por më vonë mësoheshim dhe nuk përmbaheshim. Edhe pse deti ishte pak i ftohtë, nuk dorëzoheshim, derisa na nxihej buza dhe na hynin të dridhurat.

Mbaj mend që vitin e parë që ishim bërë me vëlla, ditën e dytë teksa dëgjoja zhurmën e këndshme të valëve, që përplasej lehtë në këmbët e mia, më zuri syri nga larg te shkëmbi i vogël përbri detit (siç e quanim ne) motrën time, që më përshëndeste me dorë.

Pas pak ajo u hodh, unë e ndoqa me ankth sa të dilte përsëri sipër uijt.Kaluan disa sekonda dhe ajo s’po dukej. U tremba, thirra babain dhe ai i alarmuar u ngrit menjëherë. Kur u kthye, në buzë i përvijohej

buzëqeshja vesh më vesh. Genta ishte tallur me mua! Sa bukur ishte atëherë, ishim fëmijë dhe pushimet kishin tjetër ngjyrë e aromë, merrnin të

tjera përmasa. Tani përveç kënaqësisë, kujtimet me to kanë njëfarë dhimbjeje që përzihet nga gjithçka e çdo gjë.

Të puth fort nëna ime e dashur. Shpesh dua t’ju mbaj mes kujtimeve, se kështu ndihem më e fortë. Me dashuri nga Bostoni, Egla

Ushtrimi 3 E diel, më 1 shtator, 2008 I dashur ditar, Ndihem e lodhur nga gjithë kjo vapë zhuritëse, e cila s’po më lë të marr frymë lirisht. Sot në

mëngjes pata ndjesinë se duhet të shkoja në shkollë. U zgjova me bujë dhe dola në ballkon. Aroma e shtatorit përcolli tek unë dëshirën për të bërë gjërat rutinë të mëngjesit, të lahesha me zhurmë, të shihesha me dëshirë në pasqyrë tek bëja pasarelën e mëngjesit, të dëgjoja zërin e nënës që më thërriste se isha vonë për në shkollë. Ka gjëra që ti i bën përditë dhe s’ua di kuptimin dhe s’ua njeh rëndësinë. Këtë e kupton vetëm kur ato të mungojnë, ashtu si mua këtë mëngjes vjeshte.

Herta

Detyrë shtëpie. Parapërgatit temën Gjuha e medies, sillni në klasë materiale të ndryshme mbi medien dhe gjuhën e saj.



106

Informacion plusMjetet e komunikimitMjetet e komunikimit masiv janë:

• Shtypi • Botimi

Në qoftë se me fjalën media përcaktojmë mjetet nëpërmjet të cilëve ndodhin proceset e ndërmjetësimeve simbolike në një komunitet të caktuar shfrytëzuesish (të medieve), atëherë mund të pohojmë që në kohërat e lashtësisë, mjeti (apo vegla) në pronësi të njeriut, i aftë për t’u shprehur nëpërmjet gjesteve dhe tingujve, ka qenë trupi i tij. Kurse guri me të cilin njeriu i lashtë vizatonte mbi mure ka qenë “medium” i parë i jashtëm (sepse i brendshëm është trupi ynë). Në vijim, zakonet e trashëguara gojarisht nga babai tek i birit krijuan fi ll një mekanizëm evolutiv që përcaktoi si media kryesore tri mjetet e njoftimit: teksti i shkruar, shëmbëlltyrat,tingujt.

HistorikuPër disa masmediat e para (siç i kuptojmë sot) janë librat që ekzistojnë prej shumë kohësh. Megjithatë shpërhapja e masmedieve si fenomen ekzaltues i përket shekullit të njëzetë. Në këtë periudhë u përhap mendimi që njoftimi duhej të merrej nga përdoruesi në të njëjtën kohë kur ai ndodhte, d.m.th., të merrej njoftimin brenda një kohe shumë të shkurtër, gati sa të mos njehsohej koha e vërshimit të mesazhit, drejt receptimit të tij. Pionierë, si: vëllezërit Lumierë, fotografi Muybridge, të cilët i dhanë hovin e parë mediumit të kinemasë apo italianët Nikola Tesla, Gulielmo Markoni, kanadezi Rexhinald Fesenden, me kërkimet e tyre mbi valët elektromagnetike sollën lindjen e kodit mors dhe si përfundim edhe radion e parë më 23dhjetor 1900, që më pas do ta ndiqte shpikja e televizorit, i cili do të ishte një nga mediumet më domethënëse dhe ndikuese në shoqëri. Në rrjedhën e shekullit të njëzetë zhvillimi dhe përhapja e gjerë e masmedieve ndodhi falë progresit shkencor dhe teknologjik. Në fakt mediet, jo vetëm që janë mjete për qarkullimin e njoftimit, po janë edhe objekte teknologjike, me të cilët shfrytëzuesi mund të ndërveprojë. Për disa media, siç është televizioni, ndërveprimi nuk është i mundur. Në këtë lloj komunikimi shfrytëzuesi gjendet pasiv, sepse nuk ka mundësinë të ndërveprojë me komunikuesin ngaqë njoftimi është njëdrejtimësh. Masmediet historikisht kanë qenë edhe janë pre e censurës dhe shfrytëzimit për propagandë dhe manipulim të opinionit të masave, nga regjime dhe diktatura. Shkëmbimi i lirë dhe pa asnjë pengesë i informacionit është një nga të drejtat themelore: e drejta për të qenë “i informuar” dhe e drejta “për të informuar”.

Tema

Gjuha e medies

Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të zgjerojë njohuritë për mediet dhe gazetën;• të tregojë se si është zhvilluar media;• të identifi kojë te një gazetë strukturën e saj grafi ke;• të dallojë titullin kryesor, mbititullin dhe nëntitullin;• të analizojë artikuj të ndryshëm gazetash.

Materialet dhe mjetet mësimore• Teksti “Gjuha shqipe dhe letërsia 10”, artikuj gazetash, informacion mbi zhvillimi e medies, materiale mbi strukturën e gazetës, gazeta të shtypit të përditshëm etj.

• Reklama• Interneti

• Kinemaja• Radioja• Televizioni

107


Materiali ndahet në disa pjesë. Grupet e nxënësve do të kenë aq anëtarë sa pjesë ka shpërndarë mësuesi/ja. Çdo mxënësi i jepet një pjesë informacioni dhe i lihet kohë ta lexojë, të kuptojë përmbajtjen dhe të jetë në gjendje t’u flasë për të shokëve. Pasi raportojnë të gjithë anëtarët e grupit, nxënësit punojnë për të renditur në mënyrë të përshtatshme copëzat që kanë. Ata duhet ta rishikojnë renditjen që kanë bërë, të bëjnë pyetje, diskutime, derisa të arrijnë në përfundimin se materiali është renditur si duhet.

Mediet dhe demokraciaNga debatet e shumta, kohët e fundit, është përhapur ideja që në një shoqëri demokratikeduhet të jenë të pranishme mjete të pavarura të informimit, me qëllim që të informojnë qytetarët mbi të dhëna, të cilat u përkasin qeverive apo ndërmarrjeve dhe institucioneve. Kjo bëhet, sepse qytetarët, edhe pse kanë të drejtën e votës, pa këtë informim, nuk do të ishin të aftë të bënin zgjedhjen e duhur, ku të pasqyronin interesat dhe opinionet e tyre të vërteta. Sipas këtij këndvështrimi, që bazohet te një nga parimet themelore të demokracive liberale, që është ndarja e pushteteve: ekzekutivit, legjislativit apo gjyqësorit, roli i medieve dhe i burimeve të informimit për qytetarët do të konsiderohej si pushteti i katërt duke e bërë të pavarur nga pushtetet e tjera. Kjo nuk është e pamundur, përderisa në një sistem demokratik mediet përbëjnë një nga pushtetet më ndikuese në politikë dhe në ekonomi.

Interneti dhe mjetet e komunikimit masivProblematikat e masmedieveNë rrjedhën e viteve janë ndërmarrë një mori studimesh për sa u përket zbulimit të efekteve që shkaktojnë mediet. Ende sot ekspertët ndahen, sipas një përkufi zimi të Umberto Ecos, midis “apokaliptikëve” (për të cilët mediet kanë një aftësi thelbësore që është shkatërruese në krahasim me socializimin e zakonshëm) dhe “të integruarve” (që konsiderojnë përfundimet pozitive dhe të kontrollueshme të socializimit ndërmjet medieve).Duhet, megjithatë, të kujtojmë që mediet për nga struktura e tyre modifi kojnë thellësisht perceptimin e realitetit dhe të kulturës, sipas principit të Marshall Mcluhan ku “medium is the mesage” (mjeti është mesazhi). Së fundi, meqë një aspekt shumë i rëndësishëm i komunikimit masiv është prodhimi në seri i mesazheve si “mall” (që shitet), i jepet një rëndësi e madhe studimit të strategjive nga të cilat prodhohen dhe shpërndahen këto “mallra” veçanërisht kur qëllimi i këtyre mesazheve (të kodifi kuara që mbartin qëllimi me të fshehta nga të cilat është e vështirë të shpëtosh) është të ndikojnë idetë dhe sjelljet e marrësve që t’i bindin për qëllimet e tyre. Mund të marrim si shembull atë që ndodh në komunikimin politik dhe të publicitetit.

Teknika dhe metoda mësimore:• Bashkëbisedim, dora e fshehtë, punë në çift, punë në grup.


Hapi I (bashkëbisedim, dora e fshehtë)Mësimi nis me diskutimin e detyrës së shtëpisë. Më pas vendosen në tabelë foto të një gazete, një televizioni, kompjuteri, telefoni etj.

- Çfarë ju sjellin ndërmend këto foto?- Cila është e përbashkëta midis tyre? - A keni ndonjë informacion për historikun dhe funksionin e tyre?

Nxënësit kanë sjellë në klasë informacione të ndryshme mbi medien dhe mjetet e saj.Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të grupohen sipas informacionit që kanë sjellë në klasë. Grupi I: rendit materialin mbi medien dhe historikun e saj. Grupi II: rendit materialin mbi gazetën dhe strukturën e saj.


108

Më pas u ndahen të dyja grupeve shirita letre të shkruara me fragmente të informacionit që përmban teksti mbi gjuhën e medies, historikun e saj, gazetën dhe pjesët përbërëse të saj. U kërkohet nxënësve që pjesët e informacioneve që kanë në shiritat e letrave, pasi ta lexojnë atë individualisht, të bashkëbisedojnë me shokët dhe të përpiqen ta renditin materialin si duhet. Nëse ndonjëri nga nxënësit ka informacion shtesë për temën, atë ta renditë brenda materialit dhe mund ta përfshijnë në punën prezantuese të grupit përpara shokëve të grupeve të tjera.

Hapi II (prezantimi i punës në grup)Nxënësit prezantojnë në tabelë informacionin mbi medien duke u dhënë shokëve shpjegime të ndryshme lidhur me elemente që janë të panjohura për ta. Ata mund të ilustrojnë me pamje ose me tabela të shkruara sinjifi kative.Shokët vlerësojnë prezantimin dhe, njëkohësisht, nëse ka paqartësi, kërkojnë ndihmën e mësuesit/es.

Hapi III (praktikë e drejtuar, punë në çift)Mësuesi/ja përqendron vëmendjen e nxënësve te një gazetë dhe ilustron me shembuj strukturën, si dhe elementet e saj, si: titullin, mbititullin dhe nëntitullin (paraqet përpara nxënësve një gazetë, shpjegon strukturën e saj.)Pas demonstrimit të vet, mësuesi/ja u kërkon nxënësve të vëzhgojnë gazetat që kanë përpara dhe të përcaktojnë strukturën dhe elementet e saj të veçanta duke i ndihmuar edhe me pyetje:

- Cila është struktura e gazetës?- Ç’tipare karakteristike gëzon gjuha e përdorur në gazetë?- Cili është formati i një gazete?- Cilat janë tri elementet bazë që përbëjnë titullin?- Çfarë përcakton madhësia e shkronjave të një titulli?- Cilët artikuj përmban faqja e dytë?

Diskutohet mbi këto çështje.

Hapi IV (punë e pavarur, punë në grup)Mësuesi/ja e ndan klasën në grupe dhe u kërkon atyre të punojnë me ushtrimet 1, 2, 4.

Shembull përgjigjeshUshtrimi 1 - Vendosini një titull artikullit të mëposhtëm.

Titulli:a. Merr fund epoka e llambave tradicionale;b. “Eksperimenti i ri” - revolucioni i llambave fl uoreshente;Pas dhënies së shembullit, mësuesi/ja kërkon argumentet përkatëse për vendosjen e titullit.Titulli i parë është foljor, përqendron vëmendjen te fjala e parë e tekstit, duke e theksuar si informacionin më të rëndësishëm.Titulli i dytë është emëror dhe përqendron vëmendjen te ngjarja më e re e rëndësishme.

Ushtrimi 2 - Lexoni artikullin: Cili është titulli? Ndajeni artikullin në paragrafë dhe përmblidheni secilin në një fjali. Titulli: Pasoja fatale të ngrohjes globaleParagrafët 1) Ngrohja globale shkakton mijëra të vdekur çdo ditë.

109


2) Nga 300 mijë që është shifra e njerëzve që humbasin jetën çdo vit, pritet që të shkojë në 500 mijë brenda vitit 2030.3) Ngrohja globale shkakton (përhapjen e malaries dhe të diarresë, të cilat shkaktojnë) viktima të shumta në vendet në zhvillim, (edhe pse ndikimi i këtyre vendeve në ngrohjen globale është fare i vogël).Artikulli informon në mënyrë objektive duke u mbështetur në fakte, shifra, dëshmi.

Ushtrimi 4 Analizoni artikujt. Ç’ lloj tekstesh janë?Mësuesi/ja udhëzon nxënësit për kryerjen e detyrës, duke qenë se kërkesa e saj është një përmbledhje dhe përsëritje e njohurive të marra në mësimet e kaluara. Tërheq vëmendjen e nxënësve të marrin në konsideratë elementet përbërëse të teksti për të përcaktuar llojin e tij. (Lloji i informacionit që përcjell, renditja e argumenteve, objektiviteti a subjektiviteti, gjuha e përdorur, struktura e tij në paragrafë ose jo.)

Shembull përgjigjeje.Artikulli i parë është një tekst përshkrues-bindës. Nis me një sugjerim duke përshkruar të gjitha veçoritë karakteristike të ekspozimit në diell. I drejtohet një grupi të caktuar marrësish “të gjithë njerëzit që vuajnë nga artriti”. Informacioni është formal. Karakterizohet nga përshkrimi objektiv gërshetuar me elemente subjektiviteti.

Artikulli i dytë është informues-paraqitës. Tekst shkencor i tipit analitik. Karakterizohet nga gjuhë teknike, paraqit informacionin sipas një rendi logjik e kronologjik, paraqitje objektive, sintaksë e thjeshtë.Diskutime mbi ushtrimet dhe përgjigjet e tyre. Mësuesi/ja kërkon përgjigje të argumentuara.

Detyrë shtëpie. a) Ushtrimi 3Vendosni tituj tek artikujt e mëposhtëm duke pasur parasysh përmbajtjen e tyre.a) Pavël, lamtumirë Juventusit. Pavël lë Juventusin, por jo futbollinb) Qeveria franceze, deklaratë e rezervuar, për rrëzimin e avionit.Vazhdojnë kërkimet për avionin e zhdukur në oqean.Dominique Bussereau: “Të tregohemi të kujdesshëm, kemi detyrime ndaj familjarëve të pasagjerëve”.

b) Mësuesi/ja ndan klasën në grupe dhe u kërkon të ndërtojnë spot: 1) të një fushate për ndërgjegjësimin mjedisor (problemi i zjarreve në pyje, organizimi i një itinerari turistik që të reklamojë vendin ku jeton duke vënë në dukje vlerat e mjedisit shqiptar);2) ku të paraqiten projektet që do të shërbejnë për të përmirësuar apo për të zgjidhur problemet mjedisore të komunitetit; 3) mbi rrugën që bëjnë mbetjet urbane nga shtëpia jote deri në destinacion (nga shoqëria që merret me këtë punë);4) të një fushate ndërgjegjësimi për përdorimin e biçikletës.Nxënësit do të mbështeten për realizimin e detyrës në informacionin e tekstit dhe në përvojat e tyre vetjake. Do të ishte e pëlqyeshme që nxënësit të përdornin edhe materiale fi gurative, si: tabela, foto, pamje të siguruara me video-projektor etj.



110

Hapi I (bashkëbisedim, diagrami i Venit)Nxënësve u është kërkuar të ideojnë spote publicitare për një fushatë ndërgjegjësimi mjedisor, si: mbi

përdorimin e biçikletës; mbi trajtimin e mbetjeve urbane.Përpara se të fi llojnë nga puna për realizimin e spotit, mësuesi/ja kërkon të zbulojë njohuritë që kanë

nxënësit për reklamën dhe spotin publicitar.- Cila është rëndësia e reklamës dhe spotit publicitar në realitetin e sotëm?- Ç’efekt kanë ato mbi publikun?- Si mund të ndërtohen ato?


Tema

Publiciteti, reklama

Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të fl asë për rëndësinë e publicitetit në jetën e përditshme;• të përgatisë një spot për ndërgjegjësimin mjedisor; • të mbledhë informacion për mbetjet urbane;• të përgatisë një spot mbi një fushatë ndërgjegjësimi, që lidhet me përdorimin e biçikletës.

Materialet dhe mjetet mësimore• Teksti “Gjuha shqipe dhe letërsia 10”, materiale të ndryshme, të cilat shërbejnë për të realizuar reklama, foto, video-projektor, tabela të ndryshme, tabakë letre dhe shkumësa me ngjyra etj.

Teknika dhe metoda mësimore:• Bashkëbisedim, diagrami i Venit, lojë me role, paneli/ grupi i ekspertëve, punë në grup.

Reklama ose publiciteti, siç quhet sot, është një formë komunikimi ndërmjet dikujt që ka nevojë të shesë një mall, të ofrojë një shërbim, të bëjë të njohur një veprimtari shoqërore, kulturore e artistike a të një partie a personazhi dhe blerësit, shikuesit a mbështetësit, të cilët kanë interes për to, zakonisht, duke i paraqitur të zmadhuara e të zbukuruara cilësitë e vlerat e tyre të vërteta.

Kjo është formë komunikimi me pagesë. Kanalet që shërbejnë për të realizuar komunikimin janë mjetet e komunikimit, si: shtypi (gazetat, revistat, fl etëpalosjet etj.), televizioni, radioja, interneti, afi shimet (spotet publicitare) telefoni, posta etj.

Teksti publicistik ka “gjuhën e vet” që është pamore dhe verbale, pra, ai përbëhet nga fi gura dhe fjalët. Në një spot televiziv (fi lm shumë i shkurtër që përbëhet nga fi gura, muzika dhe fjalët) “gjuha” është edhe zanore, sepse bë pjesë edhe zëri, toni, muzika.

...Reklama ka lindur bashkë me revolucionin industrial, me ekonominë e tregut dhe për më tepër në shoqërinë e bollëkut, e cila ia bën të mundur konsumatorit të zgjedhë ndërmjet një shumice prodhimesh; ... ajo zhvillohet në përpjesëtim të drejtë me rritjen e prodhimit dhe të nivelit të jetesës... Në planin psikologjik, ajo nënkupton një truall shoqëror, ku risia përbën një vlerë themelore. I përjeton me shpejtësi përtëritjet teknologjike dhe shfaqjen e prodhimeve dhe shërbimeve të reja. Edhe kur nuk ka, duhen shpikur, qoftë edhe duke i paraqitur si të reja vetëm nga ana e jashtme...

... Një rëndësi të veçantë te reklama ka fjalori gjithnjë e më i lulëzuar, duke shfrytëzuar burime nga trajta sintaksore të papërdorura, nga fi lozofi a e komunikimit, nga mjetet e komunikimit masiv, nga informatika. ... Publiku pa e munduar veten lejon ta joshin me fjalë të reja: parullat e reklamës, këto numëratore, na argëtojnë, na bëjnë për vete, shpesh na prishin mendjen. Atëherë ato që kanë më shumë sukses, ku e gjejnë këtë fuqi joshëse...? Janë burimet gjuhësore, ku mbështeten reklamuesit, që ngjallin vëmendjen, dëshirën, mbajtjen mend, ... siç janë rregullsitë formale: përsëritja e tingujve, fjalët me dy kuptime, efektet e drejtpeshimit, simetritë ose ndërprerjet, përpunimi i shprehjeve idiomatike... Po për të mbajtur mend parullën, herë-herë në reklamë vëmë re edhe shkelje të normës ose përdorimin e formave të reja...

Komunikimi, botimi i shtëpisë botuese “Logosa”, f. 232, 233

111


Pas sqarimeve të nevojshme, nxënësit e kanë më të qartë qëllimin e tyre. Mësuesi/ja u lë kohë të rishikojnë materialin e përgatitur.Nxënësit prezantojnë punën e bërë të shoqëruar me shpjegimet përkatëse.

1) Spoti i një fushate për ndërgjegjësimin mjedisor (problemi i zjarreve në pyje);2) Spot që të reklamojë një vend turistik.3) Spoti ku paraqiten projektet që do të shërbejnë për të përmirësuar apo për të zgjidhur problemet urbane të komunitetit;4) Spoti mbi transportimin e mbetjeve urbane të qytetit nga vendi i grumbullimit deri në destinacion nga shoqëria që merret me këtë punë.5) Spoti për fushatën e ndërgjegjësimit të përdorimit të biçikletës.

Hapi III (prezantimi)Prezantimi i nxënësve do të vlerësohet nga paneli i ekspertëve (të cilët janë nxënësit e klasës) duke pasur parasysh realizimin e të gjithë komponentëve përbërës të reklamës dhe qëllimin e krijimit të saj.

Detyrë shtëpie a) Gjeni dhe sillni në klasë spote të ndryshme publicitare. Dalloni disa nga elementet përbërëse të tyre.b) Sillni në klasë tekste me qëllime të ndryshme të shkruari: tekste që kanë për qëllim të informojnë, të shprehin emocione, të japin urdhra, udhëzime, të sugjerojnë, të mbështetin pikëpamje, të të bindin.

c) Parapërgatitni temën Strategjitë e të folurit.Në fund të orës së mësimit mësuesi/ja vlerëson nxënësit duke u kujdesur të motivojë ata për kontributin e dhënë dhe vlerat e treguara duke vënë në dukje aspeket pozitive të punës së tyre.

Shënim. Temat “Gjuha e medies dhe gazeta”, si dhe “Publiciteti dhe reklama” mund të jepen si tema të projekteve të ndryshme.Më poshtë është paraqitur një skicë-ide projekti, mbi të cilën secili mund të punojë dhe ta rishkruajë në përputhje me tematikën. Koha që parashikohet në projekt është sugjeruese. Në fund të projektit jepet një material me informacion mbi vendet turistike në Shkodër, i cili është orientues.

Grupi i ekspertëve që bazohet në punën në grup, është shumë i gjerë dhe siguron mundësinë për çdo nxënës të marrë pjesë në mënyrë aktive. Grupet e ekspertëve përfshijnë këto teknika: panelin, debatin, simpoziumin, tavolinën e rrumbullakët dhe jurinë.

Hapi II (paneli, grupi i ekspertëve)

- informon nëpërmjet lajmit- lexuesi refl ekton për lajmet e dhëna- jep gjykime opinione etj.- bëhet pjesëmarrës në jetën kolektive- ndërgjegjësim

- Mjete të komunikimit masiv- shikuesi / dëgjuesi reagon- televizion /gazetë /radio

gazetareklama

- Përdoret:për biznes, për fushata ndërgjegjësimirealizohet në letër dhe në mediat audio-vizive

- shfaqet në vende të ndryshme

Nxënësit kanë shfrytëzuar materialin teorik, që mësuesi/ja ua ka dhënë për ta përpunuar në shtëpi, duke e marrë si bazë për përgatitjen e spoteve publicitare të kërkuara.

Diskutojnë rreth të përbashkëtave dhe të veçantave që ka gazeta me spotet publicitare.


112

Titulli: Frekuentoni zonat e bukura turistike të Shkodrës

Synimi: Të krijojnë një spot publicitar duke integruar njohuri nga lënda e letërsisë, historisë, gjeografi së, qytetarisë dhe arteve.

Qëllimi: • Të aktivizohen nxënësit për të bërë një projekt. • Të mësojnë të menaxhojnë një veprimtari. • Të menaxhojnë buxhetin e një veprimtarie.

Objektivat e projektit: çdo nxënës të arrijë: • Të përdorë teknikat për të krijuar një spot publicitar. • Të grumbullojë materiale me karakter gjeografi k, historik, kulturor, shoqëror, artistik për

zonën e Shkodrës (ose një zonë tjetër). • Të studiojë dhe të veçojë atë informacion që është i domosdoshëm për një spot publicitar.

• Të sigurojë pamje interesante nga kjo trevë që lidhen me turizmin. • Të zgjedhë imazhet që do të përdorë në spot. • Të ideojë nga ana fi gurative spotin. • Të shkruajë një tekst të shkurtër, që do të shoqërojë spotin. • Të dizenjojë spotin.

Përshkrimi i punës: Nxënësit e një klase ndahen në grupe pune dhe çdo grup do të ketë një detyrë të caktuar, në përputhje me realizmin e secilit prej objektivave të projektit. Grupet e punës do të përbëhen nga ekspertë të letërsisë, historisë, gjeografi së, arteve etj.

1. Grupi i gjeografi së: Zonat turistike të rrethit të Shkodrës, shtrirja gjeografi ke, pozicioni, largësia nga qendra, popullsia etj.

2. Grupi i historianëve: Vendet historike me interes për turistët, të dhëna për çdo vend.

3. Grupi i sociologjisë: Jeta shoqërore: a. organizimi i jetës, b. zhvillimi i ekonomisë, c. probleme të ndryshme shoqërore, ç. zakonet, traditat, kultura

4. Grupi i letërsisë dhe i arteve: Jeta letrare-artistike.

5. Grupi i ideimit të spotit: Nxënës që kanë talent:a. në letërsi - krijimi i tekstit;b. në pikturë - krijimi i imazhit;c. në muzikë - zgjedhja e muzikës që do të shoqërojë spotin.

6. Grupi i dizajnit: Përzgjidhen nxënës që kanë mundësi për të realizuar faqosjen e spotit në kompjuter ose që kërkojnë realizimin e saj në një studio grafi ke.

Plani i veprimtarive:

113


Kohëzgjatja e projektit: 1 muaj

1-10 Tetor - hartohet dhe miratohet projekti, si dhe ndahen detyrat për çdo grup. Çdo grup zgjedh përgjegjësin që do të drejtojë dhe do të ndjekë realizimin e detyrës nga çdo anëtar dhe detajon planin e vet.

Përcaktohet dita ceremoniale e promovimit të projektit dhe hartohet një plan masash për të ndjekur të gjithë hapat që duhen.

10-20 tetor - Secili grup do të punojë sipas detyrës së caktuar.20 tetor - Konsultë me grupet e punës. Grupi drejtues i punës informohet nga kryetari i çdo grupi për materialet që kanë

grumbulluar, për pengesat që kanë hasur dhe jep detyra për të ardhmen.

25 tetor - grupet prezantojnë punën e bërë para grupit drejtues. Marrin vlerësimet paraprake.

25-30 tetor - tri grupet (5,6, 7) përgatitin spotin përfundimtar.

Ndërkohë grupet e tjera përgatiten për prezantimin përfundimtar. Ata mund të sjellin informacione sipas fushës marrë nga interneti, vizatime, ese, vlerësime të tyre, harta, pamje fi lmike, foto, vizatime, ese, materiale origjinale të shkruara.

5 nëntor – Dita e promovimit të projektit. Kjo ditë merr vlera festive. Ftohen nxënës nga klasat e tjera, mësues,

prindër, nga komuniteti. Kjo ceremoni do të organizohet sipas programit, ku mund të jenë përfshirë: 1. Ekspozitë me punime të nxënësve 2. Konferencë shkencore ku grupet do të paraqitin punimet e tyre 3. Paraqitja e spotit

Buxheti: Për zhvillimin me sukses të këtij projekti kërkohet një buxhet, prandaj që në fi llim llogariten nevojat

dhe se si do të përballohen ato. Edhe puna dhe kontributi i nxënësve llogaritet në buxhet si vlerë. Për këtë:

- çdo grup përcakton veprimtaritë që do të bëjë dhe llogarit koston për shpenzimet që kërkon çdo veprimtari,

- llogariten shpenzimet për letër, bojë, fotokopjime, për internetin, për dizajnin, muzikën etj.- llogariten pagesa, si p.sh., e dizajnit, nëse ata nuk mbulohen nga burimet e brendshme etj.

Prezantimi i projektit

Materialet që do të përdoren:Për prezantimin e punimeve duhet të sigurohet baza materiale, si: video-projektor, DVD, CD me

muzikë.

Vlerësime të pjesëmarrësve dhe ndarja e çmimeve.


114

Një udhëtim turistik nëpër zonën e ShkodrësNjë udhëtim i mrekullueshëm në plazhet shkodrane ku pushuesit i ofrohet liqeni dhe deti. Rëra e rrallë me jod kuron sëmundjet, ndërsa fauna dhe fl ora e pasur e bëjnë edhe më karakteristike këtë zonë të Shqipërisë. Sigurisht, mos harroni tavën e krapit. Pozicioni gjeografi k i Shkodrës, bukuritë e madhështitë e natyrës së saj janë resurse të mëdha turistike dhe një vend çlodhjeje e pushimi për turistët shqiptarë e të huaj. Prania e lumenjve Drin, Buna e Kir në qytet, e liqenit të Shkodrës, e detit Adriatik në Velipojë, dhe e pikave turistike të Razmës, Thethit, Bogës e Vermoshit, e bën këtë rajon një thesar turistik. Në Shkodër ndodhen plazhet e Velipojës, Shirokës, Zogajt, si dhe mjaft plazhe të tjera të vogla pranë lumenjve Drin e Bunë. Po kështu janë në funksion dhe pikat pushuese malore të Thethit e Razmës, ndërsa mundësi të shumta paraqesin dhe ato të Bogës e Vermoshit.

VelipojaPlazhi i Velipojës është pa dyshim plazhi më i preferuar i Veriut, jo vetëm për banorët e Shkodrës, por dhe të shumë qyteteve të tjera. Ai ndodhet 30 km larg qytetit të Shkodrës dhe rruga që të shpie aty është e rikonstruktuar. Ky plazh është hapur në fi llim të viteve 70, ndërsa pas vitit 1991 vërshuan rreth 900 ndërtime pa leje. Nga këto 550 funksionojnë si hotele dhe apartamente të dhëna me qira për pushuesit. Nga qendra e komunës e deri në plazh janë rreth 100 lokale. Plazhi i Velipojës ka një vijë bregdetare për shfrytëzim 14.5 km. Rëra karakteristike njihet për përmbajtje të lartë jodi dhe veti kuruese. Në zonë gërshetohen harmonishëm deti, lumi, plazhi, laguna, pylli e mali. Ndër të veçantat e Velipojës mund të përmendet rezervati i gjuetisë, rreth 700 ha të mbushur me rosa, kryekuqë, turtuj, fazanë por edhe lepuj e derra të egër.

Liqeni i ShkodrësLiqeni i Shkodrës është një tjetër mundësi për pushuesit shqiptarë e të huaj. Pasuritë e tij lidhen me praninë e plazheve të Shirokës e të Zogajt si dhe faunës e fl orës së pasur. Në liqen ekzistojnë rreth 700 lloje mikroalgash dhe 250 lloje algash. Nga bimët ujore me gjethe që dalin mbi ujë dhe gjethe notuese, janë kallamishtja, xunkthi, zambakët e ujit të bardhë dhe të verdhë, shavari etj. Liqeni i Shkodrës është i pasur në faunë dhe mund të gjesh rreth 250 lloje shpendësh. Madje rreth 70% e llojeve të shpendëve të Shqipërisë ndodhen në liqenin e Shkodrës. Këtu nuk mungojnë as peshqit e shumtë (45 lloje) ku sigurisht mbreti i liqenit është krapi. Është e kotë të shkosh në liqenin e Shkodrës dhe të mos provosh një tavë krapi ose krap në tjegull. Dy specialitetet e zonës janë të njohura në të gjithë Shqipërinë.

Plazhi i ZogajtVetëm 12 km larg qendrës së qytetit të Shkodrës gjendet plazhi i Zogaj. Relievi i ulët kodrinor, prania e mjaft gjireve të vogla shkëmbore, plazhet me zhavorr e gjelbërim, klima e ndikuar nga prania e liqenit dhe e malit, e bëjnë Zogajn një plazh të pëlqyeshëm për të gjitha kategoritë e pushuesve. Deri në vitet `90 kjo ka qenë një zonë kufi tare dhe “mollë e ndaluar” për të gjithë pushuesit. Tashmë kushdo mund të vizitojë plazhin dhe gjiret e tij të virgjëra. Në dispozicion të pushuesve janë shtëpitë e banorëve, banesa tipike kryesisht me dy kate, me shkallë të gurta dhe oborre të rrethuara. Banorët e zonës kanë profesion kryesor peshkimin dhe këtë ua afrojnë dhe pushuesve që kanë dëshirë të zënë peshk. Gratë janë të njohura për punimin e qilimave. Pushuesve u afrohen dhe shumëllojshmëri perimesh e frutash të freskëta të zonës, si dhe nënprodukte të tyre, si: thanaku, pistili, pekmezi, të cilat janë tradicionale dhe origjinale. Gatimi karakteristik i zonës është tava e krapit.

Plazhi i ShirokësPlazhi i Shirokës është shfrytëzuar që para viteve ̀ 90, ku qytetarët shkodranë dyndeshin aty çdo ditë duke përfi tuar nga fakti që ai ndodhej fare pranë qytetit. Sot në Shirokë ka mjaft lokale luksoze dhe cilësore, pasi kjo pikë pranë liqenit frekuentohet gjatë gjithë vitit nga turistë ditorë vendës dhe të huaj.

RrjolliNjë tjetër vend i mrekullueshëm në plazhin e Velipojës është dhe Rrjolli, ende i panjohur dhe i pashfrytëzuar plotësisht, pasi ndodhet në krahun tjetër të plazhit dhe rruga për atje kalon nëpër një urë vetëm për këmbësorë, nga Viluni. Ai ka një vijë bregdetare rreth 4 km, me gjerësi rëre 200 m dhe shtrihet në një zone me pyll shkurresh, duna të vogla rëre dhe pranë ka malin që bie thikë në det. Për të shkuar në këtë plazh të veçantë kalohet një urë vetëm për këmbësorë në lagunën e Vilunit.

115


Thethi, kurora e diamantit e Alpeve shqiptareNë Alpet shqiptare, 70 km larg nga qyteti i Shkodrës, i mbrojtur nga tri malet Radohimë, Shenik, Paplukë, me lartësi mbi 2500 m, shtrihet lugina e lartë e Thethit. Kjo është pa dyshim një nga zonat më të veçanta të Alpeve shqiptare, 750 deri 950 metra mbi nivelin e detit me një sipërfaqe prej 2630 hektarësh. Malet madhështore, pyjet e ahut, livadhet, burimet e ftohta, si dhe potencialet e veçanta që ka Thethi si zonë malore turistike dhe klimaterike, të vlerësuara për bukuritë natyrore, ofrojnë mundësi të mëdha për ushtrimin e turizmit në të gjitha stinët e vitit. Befasia dhe bukuria, që të ofron kjo zonë, fi llon që me praninë e pyjeve të dendura, ku, përveç atyre të ahut, nuk mungojnë edhe pyjet e tjera të larmishme me pishën e zezë, panjën, frashrin etj. ... Që nga viti 1968 e në vazhdim Thethi funksionon si qendër turistike. ... Në vitin 1976, Thethi shpallet “Park Kombëtar”. Bukuritë e papërsëritshme të këtij fshati malor në zemër të Alpeve Shqiptare, e bëjnë Thethin që të zërë një vend të rëndësishëm në natyrën e turizmin shqiptar. Duke u nisur nga veçoritë e tij dhe nga vendndodhja pranë kufi rit, Parku i Thethit është propozuar që të jetë pjesë e një parku ndërballkanik të quajtur Parku i Paqes. Ky projekt përfshin territore edhe nga Kosova dhe Mali i Zi...Në Theth, banorët me ndihmën fi nanciare dhe të GTZ kanë përshtatur banesat e tyre për pushuesit që çdo vit shtohen. Atyre u afrohen hoteleri, dhoma me kushte të përshtatshme dhe gatime tradicionale. Çmimet në Theth variojnë nga 10 deri 30 euro për person. Thethi rrethohet nga male të larta dhe qafa mahnitëse që fshehin në brendësinë e tyre ballafaqime të panumërta me alpinistë, pedologë, botanistë, gjeografë dhe shumë dashamirës të alpeve, te të cilët kjo zonë lë mbresa të pashlyeshme. Fshatrat e kësaj zone shtrihen në të dyja anët e lumit nga Okoli deri në Grunas, ku spikasin shtëpitë karakteristike që të gërshetuara me sfondin alpin, të shfaqen si peizazhe të papërsëritshme e të rralla.

Udhëtim nga kanioni i Grunasit tek Ujëvara e ThethitResurset natyrore të kësaj zone janë të lidhura së bashku edhe me trashëgiminë kulturore dhe historike të banorëve vendës, duke formuar, kështu, bazat më të rëndësishme për zhvillimin e turizmit. Kushdo që do të vizitojë zonën, do të përballet me mrekullinë e kanionit të Grunasit, rreth dy km i gjatë, 40 deri 60 metra i thellë dhe vetëm dy deri në tre metra i gjerë. Përveç kanionit, në Theth gjenden një numër i konsiderueshëm shpellash, por ato që kanë tërhequr vëmendjen e shumë alpinistëve, speleologëve, gjeografëve etj., janë Shpella e Harapit dhe Bira e Rrathëve. E veçanta e këtyre shpellave janë liqenet nëntokësore, galeritë, sifonet etj. Madje këto veçori janë bërë shkak i shumë legjendave të krijuara nga banorët e zonës. Një bukuri natyrore, të veçantë, të bjeshkëve të veriut, shpalos në këtë zonë, Ujëvara e Thethit me 25 metra lartësi. Së bashku me cirqet përreth dhe Mullirin e Blojës, formojnë një nga vendet më interesante për t’u vizituar. Por jo më pak tërheqës është edhe vendburimi i lumit të Shalës në Okol, burimet e të cilit nxjerrin 2.5 deri në 3 metra kub ujë, që vë në punë një hidrocentral të vogël. Thethi është park zoologjik natyror, pasi ka një hapësirë të admirueshme, e cila i ofron kushte të mira jetese disa llojeve të ndryshme të kafshëve të egra, si: ariu, dhia e egër, derri i egër, kaprolli, dhelpra, ujku, lepuri, pa anashkaluar rrëqebullin e zardafi n. Në zonë nuk mungojnë as shpendët e rrallë ku çdo pushues mund të shikojë lehtësisht shqiponjën, skifterin, por edhe gjelin e pulën e egër.

Razma - aty ku ndihesh turist 365 ditë të vititNë një largësi 41 km nga Shkodra dhe 900 metra mbi nivelin e detit, rrëzë malit të Veleçikut ndodhet pika turistike e Razmës. Rreth viteve `20 të shekullit të kaluar kjo zonë u shfrytëzua nga barinjtë për stane verore dhe më pas, me rritjen e standardit të jetës, tregtarët shkodranë ndërtuan shtëpitë e tyre verore. Këto banesa funksionuan deri në vitet 44-46, kur më pas ato u shtetëzuan dhe u shfrytëzuan si shtëpi pushimi për punëtorët. Këtë traditë e ruajti deri në vitet 1991-`92, kur më pas shtëpitë i morën ish-pronarët. Razma konsiderohet si një nga vendet më të bukura dhe me klimën më të shëndetshme të Alpeve. Në mes të pishave, lëndinave, kullotave alpine, e peizazheve malore ka mjaft banesa të tipit alpin. Ndryshe nga zonat e tjera turistike alpine, Razma, frekuentohet dendur në të gjitha stinët e vitit, veçanërisht në dimër. Dëbora që mbulon lëndinat është mjaft joshëse për rrëshqitjet me ski. Hotelet në këtë zonë kanë nga 4 deri 12 dhoma dhe çmim 1500 lekë të reja nata. Rruga prej 41 km nga Shkodra në Razmë është e shtruar plotësisht dhe gjithkush mund të shkojë shumë lehtë. Zona turistike e saj shtrihet në një pllajë karstike,që paraqet kontraste befasuese në reliev, duke ofruar kushte mjaft tërheqëse për zhvillimin e turizmit.


116

Hapi I (diskutim)Mësimi nis me diskutimin e detyrës së shtëpisë. Pasi dëgjojnë zgjidhjen e detyrës së shtëpisë të njëri-tjetrit, mësuesi/ja udhëzon nxënësit të shprehin opinione rreth detyrës duke u përqendruar në veçoritë e secilit.

Hapi II (bashkëbisedim, praktikë e drejtuar, harta e konceptit)Kalon në një aspekt tjetër të mësimit duke u drejtuar këto pyetje nxënësve:

- Çfarë bënë shokët tuaj për të prezantuar detyrën e tyre? (Folën.)- Cili ishte qëllimi i të folurit të tyre? (Folën për të informuar.)- Cila ishte gjendja juaj emocionale, kur i dëgjonit ata? (E qetë, pa emocione, në ankth.)

Mësuesi/ja vazhdon dialogun me të njëjtin nxënës dhe i drejton një pyetje të tillë: - Cili ishte qëllimi i të folurit tuaj pak më parë? (Përgjigja e nxënësit mund të jetë: - Fola për të shprehur emocionet.)

Mësuesi/ja u drejtohet përsëri nxënësve.- Çfarë bëri mësuesi/ja, pasi dëgjoi detyrën e nxënësve? (udhëzoi, miratoi, bëri vërejtje, ndërhyri etj.)- Cili ishte qëllimi i të folurit të saj? (Përgjigje të mundshme të nxënësve: - Mësuesi/ja foli për të udhëzuar, për të miratuar, për të korrigjuar etj.)- Çfarë bënë shokët e klasës, pasi dëgjuan detyrën e shokëve? (Folën.) - Cili ishte qëllimi i të folurit të tyre? Folën për të shprehur dhe mbështetur pikëpamjet e tyre, për të bindur etj.)


Tema

Strategjitë e të folurit

Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të zbatojë strategjitë e të folurit;• të dallojë qëllimet e ndryshme të procesit të të folurit;• të përdorë teknikat e një të foluri efi kas;• të identifi kojë elementet e komunikimit të teksteve të ndryshme gojore;• të parashtrojë argumentet e tij në një debat mbi temën e caktuar.

Materialet dhe mjetet mësimore• Teksti “Gjuha shqipe dhe letërsia 10”, tekste të llojeve të ndryshme, materiale me argumente të ndryshme për të organizuar një debat etj.

Teknika dhe metoda mësimore:• Diskutim, bashkëbisedim, punë në grup, lexim hap pas hapi, paneli, rrjeti i diskutimit, grupi i ekspertëve.

Pas kësaj bisede mësuesi/ja së bashku me nxënësit ndërton hartën e konceptit.

të informon të bind

Të folurit

shpreh e mbështet opinionet

jep urdhra shpreh ndjenja/pikëpamje

117


Teksti: leksionArgumenti: Naim FrashëriDërguesi: profesori i universitetitQëllimi: të japë informacion për veprimtarinë letrareMarrësi: studentëtNiveli i shprehjes: i lartë (libror)

Hapi II (rrjeti i diskutimit)Mësuesi/ja shtron pyetjen:

PO A jemi ne folës të mirë? JO

Nxënësit ndahen në dy grupe sipas përgjigjes pro dhe kundër që i japin pyetjes, duke sjellë edhe argumentet përkatëse.Përfundimi:Folës i mirë është ai që: - thotë gjërat e duhura dhe në mënyrën më të mirë për t’u kuptuar nga të tjerët;- zgjedh momentin e duhur për t’i thënë në përputhje me qëllimin e të folurit;- kontrollon emocionet e veta, ankthin, frikën, pasigurinë etj.;- zgjon dhe mban të ngritur interesin e dëgjuesit a dëgjuesve nëpërmjet nivelit shprehës;- përmbush qëllimin e vet e të dëgjuesit.

Hapi III (punë individuale në grupe të vogla)Ndahet klasa në grupe të vogla me nga 2-3 nxënës dhe secilit i jepet të punojë një nga ushtrimet (nga 1-10). Në situatat e dhëna vihet theksi te katër elementet e domosdoshme të të folurit: folësi(dërguesi); dëgjuesi (marrësi), qëllimi, niveli i shprehjes, të cilat përcaktohen nga lloji i tekstit që duam të komunikojmë, nga vendi dhe koha kur fl asim.Lidhur me nivelin e shprehjes nxënësit duhet të kujtojnë llojet e ligjërimeve: libror, bisedor, i shkujdesur.Përgjigjet e ushtrimeve të dhëna mund të jenë:

Teksti: një bisedë miqësoreArgumenti: kampionati i futbollitDërguesi: mësuesi i fi zkulturës Qëllimi: të shprehë opinionMarrësi: nxënësit e klasës së dhjetëNiveli i shprehjes: i mesëm (bisedor)

Teksti: rrëfyes Argumenti: një situatë e çuditshme që ke përjetuarDërguesi: tiQëllimi: të tregosh përvojën/ përjetimetMarrësi: miku ytNiveli i shprehjes: i ulët (i shkujdesur)

Teksti: udhëzime Argumenti: si përdoret celulariDërguesi: fi rma prodhuese e celularitQëllimi: të udhëzojëMarrësi: blerësitNiveli i shprehjes: i lartë

Teksti: teksti i një këngeArgumenti: fundi i një dashurieDërguesi: autori i këngësQëllimi: të transmetojë emocioneMarrësi: dëgjuesit/ publikuNiveli i shprehjes: i lartë

Teksti: debatArgumenti: studimet e larta në Shqipëri apo jashtë saj?Dërguesi: maturantëtQëllimi: të bindëMarrësi: nxënësit e shkollave të mesmeNiveli i shprehjes: mesëm (bisedor)


118

Hapi IV (lexim hap pas hapi)Në këtë hap më shumë se debati që do të zhvillohet kanë rëndësi të dallohen rregullat që duhen mbajtur parasysh para, gjatë dhe pas debatit. Prandaj me anë të leximit hap pas hapidallohen rregullat, të cilat shkruhen në tabelë ose në tabakë të mëdhenj letre.

Hapi V (paneli, debati, grupi i ekspertëve, anketim)Mësuesi/ja e ndan klasën në dy grupe, përzgjidhet nga klasa një moderator dhe u kërkon nxënësve të organizojnë një debat rreth çështjes: - Si ndihemi kur pyetemi në mësim?U lihet pak kohë që të dyja panelet të përzgjedhin argumentet dhe qëndrimin ndaj çështjes. Secili pjesëmarrës në debat: si drejtuesi, pjesëmarrësit, ashtu dhe grupi vlerësues i debatit, i zgjedhur nga klasa, duhet të mbajnë parasysh rregullat e debatit. Pas debatit nxirren përfundime duke vlerësuar aspekte të ndryshme të pjesëmarrësve. Lihen të lirë nxënësit të shprehin opinionet e tyre duke i mbështetur ato në argumente.Në ndihmë të grupit vlerësues vjen edhe tabela për mënyrën si është realizuar debati.

Ndërhyrja Gjendja shpirtërore Mënyra e të folurit Argumentet që sillen1234

Për ta bërë sa më real dhe objektiv vlerësimin përdoret dhe regjistrimi.Në fund të orës zgjidhet nga klasa folësi më i mirë duke pasur parasysh cilësitë e tij. Për këtë mund të përdoret edhe anketimi. Nxënësve u shpërndahet një fl etë ankete me pyetjet e mëposhtme:

- Cili prej nxënësve diti të kontrollojë emocionet? ................................................- Cili prej nxënësve gjeti momentin e duhur për të folur?............................................- Cili prej nxënësve “kapi” interesin e të gjithë klasës? ............................................- Cili prej nxënësve u kuptua më mirë kur foli? ............................................- Cili prej nxënësve ia arriti qëllimit dhe përmbushi atë që prisnin dëgjuesit? ..........................

Detyrë shtëpie: Parapërgatit temën Strategjitë e të dëgjuarit.

Mësuesi/ja vlerëson nxënësit për vlerat që treguan, bën vlerësimin e orës së mësimit.

119


Teknika dhe metoda mësimore:• Harta e konceptit, dëgjim i drejtuar, rrjeti i diskutimit, bashkëbisedim, punë e pavarur individuale, konkurs.

Hapi I (harta e konceptit)Mësimi nis me plotësimin e hartës së konceptit: folës i mirë.


Tema

Strategjitë e të dëgjuarit

(ora I)

Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të dallojë teknikat e një të dëgjuari efi kas;• të zbatojë strategjitë e të dëgjuarit;• të plotësojë testin që vlerëson aftësinë e tij të të dëgjuarit.

Materialet dhe mjetet mësimore• Teksti “Gjuha shqipe dhe letërsia 10”, tekste të llojeve të ndryshme për dëgjim etj.

FosiliUnë nuk e mbaj mend vdekjen time. Ajo duhet të ketë ndodhur para njëqind vjetësh. Apo para pesëdhjetë vjetësh? Apo unë vdiqa kur u ula të shkruaj, domethënë para një sekonde? Nuk e di. Dhe unë nuk mbaj mend vdekjen time, kur kam mbajtur mend vdekjen e stërgjyshit të nënës dhe tërë vdekjet që kishin ndodhur në fi sin tonë. Të gjithë i ngatërronin datat dhe vinin tek unë për të pyetur për vdekjen e burrit, gruas, fëmijëve. Unë u përgjigjesha në çast dhe, për t’i qetësuar, u tregoja si kishte qenë moti kur i kishin varrosur. Kisha përcjellë në varr breza të tërë që shtriheshin deri në dy shekuj e gjysmë. Tani që nuk mbaj mend kur kam vdekur për veten time, me duket sikur të gjithë kanë vdekur o para njëqind vjetësh, o para pesëdhjetë vjetësh, o në çastin kur unë u ula të shkruaj. Ajo që më shtyn të mendoj se të gjithë vdiqën kur u ula të shkruaj është se të gjithë më duken sikur u varrosën nën të njëjtin muzg me shi, si është muzgu përtej dritares, ku kam afruar tryezën për të shkruar. Unë e di që kjo nuk është aspak e vërtetë, sepse katragjyshi im nuk mund të vdiste në një ditë me mua apo unë të vdisja në një ditë me të, po ja që kam harruar gjithçka. Dhe me siguri jam i vetmi njeri që nuk mban mend vdekjen e vet. Po të isha gjallë, do mërzitesha dhe, ndoshta do qaja, po jam i vdekur dhe një i vdekur as nuk mërzitet dot dhe as nuk qan dot. Një i vdekur është si unë, ai nuk mban mend asgjë. (Marrë nga vëllimi me tregime “Ulërima e heshtur” Nasi Lera)

të thuash gjërat e duhura

FOLËS I MIRË

të zgjedhësh momentin kur i

thua gjërat

të mbash të ngritur interesin e

dëgjuesit

të përmbushësh interesin e dëgjuesvetë përmbushësh

qëllimin tënd

të kontrollosh emocionet,

ndienjat

të kuptohesh nga të tjerët

Hapi II (dëgjim i drejtuar, rrjeti i diskutimit, harta e konceptit)Më pas nxënësit dëgjojnë një tekst (lexon mësuesi/ja a një nxënës/e ose e dëgjojnë në magnetofon). Ndërkohë që lexohet teksti, mësuesi/ja vëzhgon me kujdes qëndrimin e nxënësve dhe në fund pyet.


120

- A e dëgjuat me vëmendje fragmentin? Pse? - Për çfarë bëhej fjalë në fragment? - Cilat fjalë të tekstit dëgjuat më shpesh? Sa herë?- A mund të riprodhoni pjesë nga teksti?

Mësuesi/ja pasi dëgjon opinionet e nxënësve, shtron pyetjen:

PO A ishit ju dëgjues të mirë? JO

Përfundimi: .................................................................................Me të dhënat që dalin në përfundim të diskutimit, ndërtohet harta konceptit.

- Si mendoni kush është një dëgjues i mirë? - Cilat janë karakteristikat e një dëgjuesi të mirë?

dëgjon në mënyrë të qëllimshme

DËGJUES I MIRË

dëgjon duke analizuar, seleksionuar e përvetësuar

dëgjon në heshtje

është i vëmendshëm dhe i

përqendruar

mban mend atë që dëgjon, në përputhje

me qëlllimin e të dëgjuarit

dallon informacionin objektiv nga ai

subjektiv

është aktiv, kërkon sqarime

për atë që dëgjon

kupton atë që dëgjon

i kushton vëmendje maksimale asaj që

dëgjon

Hapi II (bashkëbisedim)Mësuesi/ja rilexon tekstin dhe tashmë mat aftësitë dëgjuese të nxënësve duke iu kërkuar:

të riprodhojnë pjesë të caktuara të tekstit; të shpjegojnë një term të përmendur në të njëjtën mënyrë si në tekst; të shpjegojnë dukuritë që janë të përdorura në tekst dhe të gjejnë lidhjet midis tyre; të dallojnë informacionin objektiv nga ai subjektiv; të zbulojnë qëllimin e dërguesit dhe interesin që u zgjoi atyre si dëgjues (qëllimi).

Nxënësit dëgjojnë përgjigjet e shokëve dhe vlerësojnë përgjigjet e tyre, duke pasur parasysh hartën e konceptit.

Hapi III (punë e pavarur individuale)Nxënësit punojnë ushtrimin 1 mbi mënyrën e të dëgjuarit dhe diskutojnë në dyshe përgjigjet që kanë dhënë.Argumentet që jepen ilustrohen me shembuj.

Hapi IV (punë e pavarur individuale)Nxënësit plotësojnë kërkesat e testit A di të dëgjosh? për të bërë vlerësimin e gjithsecilit si dëgjues i mirë. Pasi bëjnë shënimet përkatëse në pyetësor, shkëmbejnë fl etën me shokun a shoqen e

121


bankës, i cili vendos pikët dhe bën vlerësimin. Në fund bëhet klasifi kimi i të gjithë pjesëmarrësve në dëgjues shumë të mirë, të mirë dhe me probleme në dëgjim.

Hapi V (konkurs)Në fund mund të organizohet një konkurs rreth të dëgjuarit. Nxënësit të ndarë në grupe japin përgjigje rreth pyetjeve. Mund të përdoren tekste të ndryshme, si më poshtë:

Specialistët e shëndetit publik theksojnë se masat e marra për gripin e derrit, lejojnë hapjen e shkollave. Ndërkohë që mjekët e familjes paralajmërojnë prindërit të vaksinojnë fëmijët e të moshuarit me vaksinën kundër gripit me rastin e afrimit të stinës së vjeshtës. Gripi është një sëmundje ngjitëse, e cila vjen nga viruset. Ai shkakton te njeriu temperaturë të lartë, dhimbje trupi, skuqje të lehta fyti, dobësi, rrjedhje lotësh nga sytë e sekrecione nga hundët, kollë etj. Rastet e rënda të gripit të derrit mjekohen me tamifl u.

Specialistët konstatojnë se në Shqipëri gripi nuk është shfaqur ende në format e tij agresive, gjë që pritet të ndodhë me afrimin e stinës së ftohtë.

Në lajmet e gazetave të përditshme u bë e ditur se kryeministri argjentinas ishte sëmurur me gripin e derrit, pasi kishte marrë pjesë në një sesion shkencor.

Organizata Botërore e Shëndetësisë deklaron se rreziku i pandemisë kaloi, por gjithsesi duhet pasur kujdes, pasi virusi mund të fi tojë mutacion dhe atëherë bëhet më i rrezikshëm.

Në vitin 1918 u përhap kudo në botë gripi spanjoll. Bota kaloi në kufi jtë e pandemisë gjatë periudhës së gripit spanjoll. Një numër i konsiderueshëm personash rreth 2.64 milionë humbën jetën.

Juria do të bëjë vlerësimin duke u nisur nga harta e konceptit, të dhënat e ushtrimit 1 dhe testit.- Sa herë dëgjuat fjalën grip?- Në ç’pjesë të tekstit fl itet për një grip tjetër?- Për cilin grip bëhej fjalë?- Në cilin vit u përhap gripi spanjoll?- Cili kryeministër ishte i sëmurë me gripin e dërrit? - Sa persona humbën jetën nga gripi spanjoll?- Çfarë shkakton gripi te njeriu?- Cila ishte deklarata e OBSH-së?- Me se mjekohet gripi i derrit?- Çfarë konstatuan specialistët rreth gripit të derrit në Shqipëri?

Detyrë shtëpie. Sillni në klasë shënime nga dëgjimi i rubrikave të lajmeve në radio dhe televizion. Ndiqni në emisionet televizive një dokumentar historik dhe përpiquni të mbani shënim informacionet që do të dëgjoni.



122


Tema

Strategjitë e të dëgjuarit

(ora II)

Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të identifi kojë lloje tekstesh të parapara për t’u dëgjuar;• të dallojë detajet në një tekst që dëgjon.

Materialet dhe mjetet mësimore• Teksti “Gjuha shqipe dhe letërsia 10”, tekste të llojeve të ndryshme për dëgjim CD etj.

Teknika dhe metoda mësimore• Rrjeti i diskutimit, punë individuale në grupe, praktikë e pavarur.

Një borë e çuditshme që bie së prapthi

Ka rënë borëKa rënë borë, çuditërisht është e bardhë sikur ne ishim të lirë, ka mbuluar pemët që s’kanë bërë asnjë krimdhe supet e të burgosurve që mbajnë krimet e të tjerëve.Ç’borë e bukur! Dhe telat me gjemba befas i zbuti,I shkëlqeu, sikur të ishin ornamente.Jashtë qytetet qeshin.Qytetet lozinDhe statujat do t’kenë zbritur nga piedestaletDhe qëllojnë me topa bore. Statujat,Në qoftë se s’kanë vrarë të tjerët për t’u ngritur lart. Ç’mrekulli! Ç’do gjë është bërë më e butë, më njerëzore,Vetëm njerëzit kanë ashpërsinë e shtetitQë bora s’ka ç’t’i bëjë. Po dhe shteti S’e ndalon dot këtë frymëzim bardhësie, fl uid që vjen nga qiejt e kështu do të jetë gjithmonë.Pavarësisht se tek unë ka rënë borë e zezëSë prapthi, ka dalë nga koka Si muzg i dërrmuar Funebër.... (Visar Zhiti)

Hapi I (rrjeti i diskutimit)Mësuesi/ja nis mësimin me diskutimin e detyrës së shtëpisë. Diskutohet mbi shënimet e mbajtura duke dëgjuar edicionet e lajmeve në radio dhe televizion.Mësuesi/ja përqendron vëmendjen te procesi i të dëgjuarit dhe u drejton nxënësve pyetjen:

- A ka momente të veçanta kur ju e ndieni veten dëgjues të mirë?

Nxënësit japin opinionet individuale, në fund arrijnë në përfundimin: Para se të dëgjosh një tekst është e nevojshme të qartësosh qëllimin e dëgjimit,të përgatitesh për atë që do të dëgjosh.

Po Jo

123


Hapi II (punë individuale në grupe)Ndahen nxënësit në dy grupe dhe secilit i jepen ushtrimet e faqes 86. Nxënësit punojnë të pavarur duke plotësuar tabelat mbi qëllimin që ka marrësi për të dëgjuar tekste të llojeve të ndryshme. Diskutojnë opinionet dhe i mbështesin ato në argumente.

Përgjigjet e mundshme1.

2.Emisioni Cili dëshiron ta dëgjojë Qëllimi i të dëgjuarit

Moti sot dhe nesër Udhëtarët, marinarët, turistët, pushuesit Të informohet për kushtet e motit në bazëtë të cilit duhet të përgatitet për...

Nga njëra ndeshje në tjetrën Tifozët Të informohen mbi rezultatet e ndeshjeve Pentagram fëmijëror Fëmijët, prindërit Të informohen rreth muzikës për fëmijëNjë këngë për ty Dashamirësit e muzikës Të dëgjojnë këngët e parapëlqyeraTeatri në mikrofon Adhuruesit e teatrit Te shijojnë lojën e artistëveMesazhe zemre Të rinjtë Të argëtohen me informacione të ndryshme

Alternativat e ndryshme diskutohen me të gjithë nxënësit duke bërë të mundur dhënien e argumenteve.

Hapi III (praktikë e udhëhequr, punë në grup)U kërkohet nxënësve të plotësojnë tekstin, duke zgjedhur tri nga fjalët e dhëna, atë që kanë dëgjuar gjatë leximit, duke u përpjekur të kujtojnë fjalët. Secili nga nxënësit llogarit vetë rezultatin. E krahason atë me të shokëve përreth dhe në fund plotësohet skema e rezultateve të klasës.(Nga poezia mund të hiqen fjalë ose vargje, të cilat nxënësit duhet t’i plotësojnë për të ndërtuar sërish poezinë.)

Nga 14 fjalët e dhëna numri i nxënësve që ka gjetur:Fjalë 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14Nxënës

Nxirret përfundimi në lidhje me cilësinë e dëgjuesve.

Hapi IV (praktikë e pavarur, punë në grupe)Nxënësit diskutojnë rreth përgjigjeve.

Detyrë shtëpie. a) Ndahet klasa në katër grupe dhe secili grup i jepet një nga ushtrimet e f. 88. b) Parapërgatitje për temën Strategjitë e të shkruarit.


Teksti për t’u dëgjuar Qëllimi i të dëgjuarit1. Një leksion historie Për të marrë informacion e për të fi tuar njohuri.2. Një kurs mbi përdorimin e kompjuterit Për të marrë njohuri praktike.3. Një përrallë Për të marrë kënaqësi.4. Një udhëpërshkrim Për të shuar kureshtjen. 5. Radiokronika e një ndeshjeje futbolli Për t’u njohur me rezultatin.6. Një konferencë mbi energjinë diellore Për t’u njohur me të rejat e fundit të shkencës.7. Horoskopi Për të ditur se çfarë parashikohet të ndodhë.8. Një debat mbi SIDA-n Për të zbuluar shkaqet e përhapjes dhe rreziqet.9. Emisioni i lajmeve në televizion i orës 22:30 Për t’u njohur me lajmet e fundit.10. Një debat televiziv Për të mësuar opinionet e pjesëmarrësve.


124

Hapi I (diskutim)Nxënësve u është kërkuar të mbajnë shënime nga një orë mësimi dhe nga një emision në radio.Diskutohet mbi shënimet që kanë mbajtur nxënësit dhe bëhet klasifi kimi i tyre si dëgjues të mirë. Ushtrim interesant është realizimi i ushtrimit 2, ku një grup ndërton tekste në bazë të shënimeve të grupit tjetër. Diskutohet mbi mënyrën si janë ndërtuar tekstet dhe vështirësitë që hasën nxënësit gjatë këtij procesi. Cilat janë të metat, ku e kanë burimin.

Hapi II (bashkëbisedim, harta e konceptit)Mësuesi/ja merr shkas nga diskutimet që lindën në mënyrën e mbajtjes së shënimeve dhe kalon në një çështje tjetër, e cila ka të bëjë me teknikat e të shkruarit. Shtrohen pyetjet:

- Çfarë duhet të kesh parasysh për të qenë një shkrues i mirë?- Çdo të thotë të jesh një shkrues i mirë?

Të dish të shkruash një tekst të vërtetë.Mësuesi/ja shfrytëzon njohuritë e nxënësve të marra në mësimet e mëparshme dhe pyet:

- Ç’kuptoni ju me tekst të vërtetë?Nxënësit listojnë cilësitë e një teksti:

- i saktë; - i plotë;- i rregullt; - koherent;- që i korrespondon qëllimit për të cilin shkruhet;- që është në të njëjtën linjë me situatën komunikuese.

Mësuesi/ja shtron një tjetër çështje për diskutim: - Cila është përvoja juaj në shkrimin e një teksti? - Cili quhet një shkrues i mirë?

Plotësohet harta e konceptit.


Tema

Strategjitë e të shkruarit

(Ora I)

Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të dallojë teknikat e një shkrimi efi kas;• të zbatojë strategjitë e procesit të të shkruarit;• të shkruajë përmbledhje tekstesh.

Materialet dhe mjetet mësimore• Teksti “Gjuha shqipe dhe letërsia 10”, tekste të llojeve të ndryshme për të bërë një përmbledhje etj.

Teknika dhe metoda mësimore• Diskutim, bashkëbisedim, harta e konceptit, praktikë e drejtuar, lexim i drejtuar, vështrim krahasues, praktikë e pavarur.

SHKRUES I MIRË

projekton

përpunonkontrollon,korrigjon,

përmirëson

qartëson qëllimin e shkrimit

strukturon përmbajtjen

hyrje zhvillim mbyllje

siguron informacionin e nevojshëm

lexon e korrigjon draftin e parë

dallon informacionin kryesor nga dytësori

në bazë të temës hedh disa ide

rendit logjikisht dhe kronologjikisht të dhënat

përdor regjistrin e përshtatshëm

rilexon tekstin e shkruar

fshin pjesët e panevojshme

125


Hapi III (bashkëbisedim, praktikë e drejtuar)Mësuesi/ja e përqendron vëmendjen në teknikën e hartimit të përmbledhjes.Rikujtohen njohuritë e nxënësve për përmbledhjen me anë të pyetjes:

- Ç’kuptoni me përmbledhje? Variant i shkurtuar i tekstit. Nga çdo tekst i shkruar ose i folur mund të krijohet një tekst i ri ku të jepen shkurtimisht informacionet e tekstit të dhënë.

e lirë e përcaktuar

përmbledhja

reduktimi është përpjesëtimor e ekuilibruar Mësues/ja u shpërndan nxënësve një tekst dhe kërkon prej tyre të mbajnë parasysh disa rregulla që do t’i ndihmojnë për të realizuar përmbledhjen.

Ta lexojnë tri herë në mënyrë të njëpasnjëshme:Leximi i parë kuptimi i përgjithshëm dhe përcaktimi i temës.Leximi i dytë evidentimi i informacioneve kryesore.Leximi i tretë realizimi i përmbledhjes.

U kërkohet nxënësve të kenë kujdes në përcaktimin e llojit të tekstit. (Përmbledhja realizohet sipas veçorive të llojit të tekstit).

Te një tekst argumentues, ku i referohesh faktit, problemit ose tezës mbahet parasysh:

Për kë e çfarë fl itet për të? Ku dhe kur ka ndodhur fakti, problemi? Si ka ndodhur? Përse ka ndodhur?

Nga “Autobiografi a” Fan Noli Kryeministër i Shqipërisë(fragment)(kur, ku, kush?) Më 20 prill, 1924, Avni Rustemi, deputet i opozitës, u vra nga një vrasës i paguar në pikë të

ditës në Tiranë. Meqë Avni Rustemi ishte shumë i popullarizuar, vrasja e tij shkaktoi një revolucion kundër regjimit të Ahmet Zogut.

(Kush?) Fan Nolin e lutën miqtë e tij që të bashkohej me kryengritësit. Këta të fundit përfaqësonin fshatarët e Shqipërisë, të cilët ishin ngritur kundër pronarëve feudalë të tokave. Ishte padyshim një luftë e popullit kundër tiranëve. Prapë, (çfarë?) Fan Noli shqyrtoi çështjen, siç e kishin mësuar i ati dhe i ungji në Ibrik-Tepe.

Çfarë do të bënte Napoloni në këtë rast? Natyrisht, ai do të bashkohej me popullin kundër çifl igarëve feudalë. Nuk kishte aspak dyshim. Fundi i fundit, ai veproi kështu në të gjitha fushatat e tij, duke përmbysur mbretër e baronë.

Çfarë do të bënte Skënderbeu në këtë rast? Natyrisht, ai do të bashkohej me popullin kundër tiranëve. Tek e fundit, ai e kishte bërë këtë gjë gjithë jetën, derisa ethet vdekjeprurëse e penguan t’i hipte kalit.

Po Jezui si do t’ia bënte? Natyrisht ai nuk do të luftonte. Ai nuk ishte gjeneral. Por, pa dyshim, do të mbante anën e të skamurit dhe të shtypurit, siç kishte bërë gjithmonë. Ai do ta ndihmonte popullin të çlirohej me forcën e armëve që konsideronte më të fuqishme se shpata, nëpërmjet dashurisë, shërbimit dhe sakrifi cës.

Prapë vota ishte e njëzëshme. Kështu Fan Noli u bashkua me kryengritësit dhe i udhëhoqi në fi tore. Më 10 qershor 1924 kryengritësit pushtuan Tiranën dhe detyruan Zogun të ikte në Jugosllavi.

Pas këtij revolucioni Fan Noli u emërua kryeministër, më 17 qershor 1924 dhe më vonë ushtrues regjent i Shqipërisë për disa muaj. Kabineti i tij përbëhej nga këta ministra: Fan Noli, kryeministër; Sulejman Delvina,

Te një tekst rrëfyes: Cilat janë veprimet?Cilave personazhe iu referohen? Në cilën hapësirë e kohë? Cila është ideja që përcillet?


126

Ministër i Punëve të Jashtme; Rexhep Shala, Ministër i Brendshëm; Luigj Gurakuqi Ministër i Financave; Kasem Qafëzezi, Ministër i Mbrojtjes etj.

Fan Noli qëndroi në pushtet deri më 24 dhjetor, 1924. Gjatë regjimit të tij ai shpalli reformën agrare në Shqipëri, e cila deri atëherë ishte sunduar dhe poseduar nga disa çifl igarë. Ishte një punë e natyrshme për një të diplomuar në Harvard (pse?), që të sillte demokracinë në vendin e vet.

Pas leximit të parë nxënësit përcaktojnë llojin e tekstit – rrëfyes; e rilexojnë dhe dy herë të tjera: e ndajnë në pjesë duke dalluar informacionet kryesore duke nënvizuar me ngjyra këto pjesë; bëjnë një përmbledhje të shkurtër korrekte dhe të shkurtër.

Hapi IV (lexim i drejtuar, vështrim krahasues)U kërkohet nxënësve të bëjnë krahasimin e esesë Ç’është dita e verës me përmbledhjen e saj.

TEZA: Ç’është dita e verës? - Është dita në të cilën stërgjyshërit tanë të hershëm festonin për perënditë e luleve (përmblidhet njëkohësisht dhe problemi që trajton).Kur dhe kush? Kur ndodh? - Kur afrohet vera, zemra e njeriut shkarkohet nga një barrë.Përse ndodh ky fakt? – në këtë gëzim gjyshërit tanë iu falshi perëndive.Çfarë ndodh? - besnikët paganizmit ...

Sipas kohës që është dispozicion mund të përdoret edhe teksti më poshtë.

Teksti rrëfyes (kur?) Në mëngjes mbërriti (kush?) një korrier nga kancelaria e princit, (çfarë?) i cili solli një zarf për Stresin. Në zarf ishte një shënim ku thuhej se princi kishte marrë njoftim mbi ngjarjen e 11 tetorit porosia e tij ishte të bëhej ç’ishte e mundur për t’u sqaruar sa më parë gjithçka, në mënyrë që, siç shkruante vetë Stresi, të mos krijoheshin turbullira dhe keqkuptime në popull. Kancelaria kërkonte që Stresi ta njoftonte atë menjëherë sapo çështja të quhej e zgjidhur.

- Cilat janë veprimet? Mbërriti një korrier, solli një zarf, princi kishte marrë njoftim mbi ngjarjen e 11 tetorit, të bëhej ç’ishte e mundur për t’u sqaruar sa më parë gjithçka.- Cilave personazhe u referohen? Stresit, princit.- Në cilën hapësirë, në cilën kohë? Në mëngjes.

Hapi IV (diskutim)Pas këtyre hapave mësuesi/ja përqendron vëmendjen në teknikat e përmbledhjes, të cilat kanë të bëjnë me:

eliminimin e përshkrimeve dhe shembujve, transformimin e ligjëratës së drejtë në të zhdrejtë, paraqitjen e vepruesve në vetën e tretë, njehsimin e formave foljore, eliminimin e elementeve të parëndësishme për tekstin.

Nxënësit ushtrohen nën drejtimin e mësuesit/es në ushtrimet 1. 2.

Shembull përgjigjeje1.Me atë qëndrim nuk arritën të fi tonin zemrat e dashamirësve.Kishte vendosur të mos merrte pjesë në takim, sepse i trembej përballjes me të.(Në dollap ishin vendosur vazo me karamele, biskota, çokollata, bonbone.)

127


2.Ai nuk shpresonte për falje te pjesa e Mëshirës së krijesave të gjalla. Po në Ditën e Gjykimit, Zoti do ta falte. Ai nuk mendonte se duke bërë publike dosjen e R.G po shpërdoronte të fshehtat e tij, e nuk vinte në kundërshtim me porosinë hyjnore. Ishte i sigurt se do të vinte në kundërshtim me krijesat e gjalla, nga të cilat nuk shpresonte falje. Kjo ishte arsyeja e kësaj shtojce të panevojshme. Kështu që zbriti nga qielli në tokë, në pikën e nisjes.R.G u kthye tek ai nga mesi i prillit. Sa u hap dera dhe pa R.G., donte t’i thoshte se duhej të gjente zgjidhje tjetër, po nuk i tha asgjë. Nga pamja dhe buzëqeshja që iu end R.G-së në fytyrë, i tregoi që ia kishte lexuar mendimet. Pastaj i tha se s’do të rrinte gjatë, sepse qëndrimi aty do të ishte torturë.

Hapi V (praktikë e pavarur)Mësuesi/ja ndan klasën në grupe, të cilat punojnë ushtrimet 3, 4, 5. Në fund u vihet përmbledhjeve nga një titull. Diskutohen përgjigjet dhe praktikat që u ndoqën për të bërë përmbledhjet.Shënim. Në fund të çdo ushtrimi është vendi ku do të shkruhet përmbajtja. Kjo do të orientojë nxënësit për vendin që do të zërë përmbledhja.

Detyrë shtëpie. Nëse koha nuk mjafton, u lihet detyrë nxënësve t’i përfundojnë përmbledhjet në shtëpi.

Parapërgatitje: parafraza dhe skeda e një teksti.Mësuesi/ja vlerëson nxënësit për vlerat që treguan, bën vlerësimin e orës së mësimit.


Tema

Strategjitë e të shkruarit

(ora II)

Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të shkruajë parafrazimin e një poezie;• të plotësojë skeda të ndryshme.

Materialet dhe mjetet mësimore• Teksti “Gjuha shqipe dhe letërsia 10”, poezi të ndryshme për të bërë parafraza, informacione të ndryshme për të bërë skedën e një libri, fi lmi etj.

Teknika dhe metoda mësimore• Diskutim, bashkëbisedim, shkrim i lirë punë në grup, punë në çift, INSERT, pyetje- -përgjigje harta e konceptit, skeda e fi lmit.

Hapi I (diskutim)Mësuesi/ja e nis mësimin me diskutimin e detyrës së shtëpisë. Nxënësve u është kërkuar të përmbledhin tekstin e ushtrimit në një përmbledhje rreth 200 fjalë dhe t’i vendosin një titull.Diskutohen teknikat e përdorura për të realizuar përmbledhjen dhe argumentimi për vendosjen e titullit, duke i evidentuar në punimet e tyre. (Në këtë mënyrë përsëriten njohuritë e marra.)

Hapi II (bashkëbisedim, shkrim i lirë)Kalohet te pjesa tjetër e detyrës, ku nxënësit lexojnë lloje të ndryshme tekstesh poetike, që kanë sjellë në klasë dhe diskutojnë nëse u pëlqejnë nxënësve dhe cili element i tyre bie në sy.Nxënësit mund të shprehin opinione të ndryshme, si: ka ndienjë, rrëfejnë në mënyrë të veçantë, të ngjallin emocion etj.


128

Drejtohet pyetja: - Si do ta tregonit ju përmbajtjen e poezisë me fjalët tuaja? U sugjerohet nxënësve ta provojnë. Në fi llim ky veprim mund të bëhet gojarisht, pastaj punojnë edhe me shkrim. (5 minuta për të krijuar një ide do të ishte më se e mjaftueshme.)Dëgjohen punimet e nxënësve, vlerësohen / motivohen për punën e bërë, por njëkohësisht diskutohen edhe vështirësitë që hasën nxënësit dhe të metat, nëse ka.Jepet përkufi zimi i parafrazës: riformulim i një teksti letrar me fjalë më të thjeshta quhet parafrazë.Pyeten nxënësit nëse e kanë hasur më parë termin. Përgjigjet e nxënësve mund të jenë:- Njohin praktikën e punës, por ndoshta jo termin. (Në klasat pararendëse ata kanë shkruar në prozë përmbajtjen e poezisë.)U sugjerohet nxënësve të lexojnë shembullin e dhënë në libër, për të krijuar një ide më të saktë rreth parafrazës.

Hapi III (punë në çift)Për të zbërthyer teknikën e parafrazës, mësuesi/ja mund të praktikojë së bashku me nxënësit hartimin e një parafraze për një tekst poetik të zgjedhur prej tij/saj. Është mirë që dyshet të kenë nga një kopje të tekstit poetik mbi tavolinë, sepse bashkëpunimi në dyshe mund të jetë i frytshëm, duke shkëmbyer me njëri-tjetrin përvojat individuale.Udhëzohen nxënësit për organizimin e punës hap pas hapi:

transformoni në prozë strukturën në vargje të poezisë,

ndani tekstin në fjali (njësi sintaksore) në bazë të shenjave të pikësimit,

organizojeni tekstin (bazuar në sintaksën e shqipes: të ketë kryefjalë, kallëzues, kundrinorë),

përfshini, nëse është e mundur, edhe shprehjet që mungojnë (eliptiket),

zëvendësoni fjalët dhe shprehjet e vështira me sinonime,

ruani metaforat dhe metonimitë,

ruani vetën dhe kohën e foljeve të zgjedhura nga autori,

zëvendësoni ligjëratën e drejtë me atë të zhdrejtë,

mos shtoni refl ektime dhe komente për tekstin.

Arnaut Osmani Ky trim mbi trima probatin me Mujon, ka ndejt me orët e maleve, ka marrë Mujon e Halilin me shokë: Mbasi ini aq azgana, eni me mue, se në Zadër due me shkue.U ka prie e natën i ka ra Zadrës.Krajli deri nade ka qitë shum asqer, tridhet agët i ka xanun rob.Arnauti kish kenë vetun në nji anë. Kur ka ndie se rob e kanë xanë Mujon me tridhetë agallarë, i ka hypë bedovisë, e ka msy, në kullë të krajlit yrysht desht me hij.Shka po ushton gjama e bedovisë!Krajli at gjam po e ndi, i thot asqerit: - Shpërndaju n’shpij, se po vjen Arnaut Osmani, qi s’e pret as tagani, as konopi s’e mban për hava, atij s’ka kush – o shka me i ba.Kur u avit arnaut Osmani, kërkend s’ndeshi e vojt te zidani, ku ishin ndrymë agët e Jutbinës.E thej derën e gjet tridhetë agë të lidhun.U avit e zgilli agëte u thotë: po me mue breh, si ju vini, qi u merr pushka e u pret shpata?Mbasi juve u mban konopi, ktu u diftue kush asht ma i zoti! ... etj.

(Shkëputur nga Cikli i Kreshnikëve, Epika Legjendare, vëll. I, Kënga e Arnaut Osmanit, f. 382)

129


Pas këtij procesi mësuesi/ja pyet nxënësit: - Çfarë vini re në tekstin që sapo krijuat?

Përgjigjet do të jenë nga më të ndryshmet:I thjeshtë për t’u mbajtur mend, i kuptueshëm, tani e kuptova më mirë tekstin etj.

- Çfarë ndryshuat nga teksti origjinal dhe çfarë nuk ruajtët të paprekur?Mësuesi/ja thekson se parafraza është e rëndësishme për të verifi kuar kuptimin e pjesës, për t’u përballur me tekste me një shkallë vështirësie të lartë, për të rishkruar në një gjuhë më të kuptueshme dhe për ta mbajtur mend më lehtë e më mirë.

Hapi IV (INSERT, pyetje-përgjigje, harta e konceptit)Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të lexojnë tekstin për 3-4 minuta dhe të mbajnë shënime lidhur me informacionin e njohur, të panjohur ose atë që e dinë ndryshe a duan ta mësojnë. Pasi nxënësit kanë përfunduar leximin, do të plotësohet harta e konceptit, duke bashkëbiseduar me ta:

- Ç’është skeda? - Cilat janë të dhënat kryesore të një skede?- Pse përdoret? - Ku qëndron rëndësia e skedës?

Hapi V (skeda e fi lmit)Nxënësit shohin një shembull skede (mund të shfrytëzohet informacioni i tekstit mbi skedën e një libri, fi lmi dhe modelin e sugjeruar më poshtë.)

2-Trimi mbi trima arnaut Osmani, vëllamë me Mujin, i cili kishte ndenjur me orët e maleve, u ka thënë Mujit dhe Halilit me shokë, të shkonin me të në Zadër, meqenëse ishin trima azganë.Të prirë prej tij, natën sulmuan Zadrën. Deri në mëngjes, krajli që kishte vënë shumë asqerë, i zuri rob të tridhjetë agallarët. Arnauti kishte qenë vetëm në anën tjetër.Kur e kuptoi se Muji me tridhjetë agallarët është zunë rob, i hipi kalit dhe me vrull sulmoi kullën e krajlit. Sa fort ushtoi anembanë hingëllima e kalit! Kur krajli e dëgjoi oshtimën, u thotë asqerëve të shpërndaheshin, sepse po vinte Arnaut Osmani që s’e prekte jatagani, dhe as litari s’e mban të lidhur në hava, atij s’ka kush –o shka me i ba. (s’mund t’i bënte gjë askush).Arnaut Osmani u afrua te kulla, po s’ndeshi askënd e atëherë shkoi te burgu, ku ishin mbyllur agallarët e Judbinës.E theu derën dhe gjeti tridhjetë agallarë të lidhur. U afrua, i zgjidhi dhe u tha se si ishte e mundur që të shkonin me të, kur i zinte plumbi, i priste shpata dhe i lidhte litari (binin rob). Kjo tregoi se kush ishte më i zoti...

- Çfarë është e nevojshme në hartimin e një skede?Listohen aspekte të rëndësishme, si:

- Gjetja e informacionit të nevojshëm. - Zgjedhja e informacionit. - Organizimi i tij sipas një rrjedhe logjike. - Kujdesi për paraqitjen grafi ke.

Në të njëjtën mënyrë punohet edhe skeda e fi lmit.

TitulliAutoriBotuesi dhe viti i botimitNr. i faqeveFabula

tekst skematik

Skeda e një vepre

ndahet në pika

përdoren në sedarë që përmbajnë shumë

vepra

japin informacion shumë të shpejtë

përmbledh informacion të nevojshëm rreth

një vepre


130

Skeda e fi lmitTitulli: “Charlie Wilson’s War”Regjia: Mike NicholsSkenari: George Crile (libri), Aaron Sorkin (përshtatja)Prodhuar nga: Tom HanksAktorë: Tom Hanks, Julia Roberts, Philip Seymour Hoffman, Amy Adams, Ned BeautyGjinia: Dramë biografiKohëzgjatja: 100 minuta

Pasi nxënësit njihen me modelin e skedës, mësuesi/ja ndan në dy grupe klasën, punon në formën e diskutimit ushtrimet 1. 2

“Charlie Wilson’s War”, fi lmi i polemikave ruso-amerikaneProdhim i Hollivudit me regjisor Majk Nikols (Mike Nichols), i nderuar me Oskar, në interpretimin e aktorëve Tom Hanks, Julia Roberts dhe Philip Seymour Hoffman, vjen me një histori e pabesueshme, por të vërtetë, Mike Nichols, pas një udhëtimi në “Closer” dhe “Angels” kthehet për të folur për Amerikën e ditëve të sotme, duke iu referuar një ngjarjeje në fund të viteve ‘80, lufta në Afganistan si një parathënie e tragjedive talebane; Afganistan, Irak, 11 shtator. Skenari është shkruar mjeshtërisht nga Aaron Sorkin dhe është një histori që ngrihet mbi humorin dhe cinizmin social-politik. Një Tom Hanks thuajse i përsosur për një rol të pazakontë për të, meqë kujtohet për interpretimet në “Apolo 13” e “Forrest Gump”. Pushteti është i bukur. Pushteti është gjithçka. Dhe mbi të gjitha, të lejon shumë privilegje; para, famë, dyer të hapura dhe joshje të lehta dashurie. Pikërisht kështu Mike Nichols tregon me “Charlie Wilson’s War” (në shqip “Lufta e Çarli Uillsonit”), historinë e një burri të suksesshëm, simpatik dhe pa asnjë peng në zemër, i përfshirë thuajse rastësisht në një çështje që do të ndryshonte historinë e botës. I frymëzuar nga një personazh i vërtetë, fi lmi tregon sesi një senator i Teksasit, Charlie Wilson, ia doli që të jepte dërrmën vendimtare për rënien e Bashkimit Sovjetik. Dhe si e bëri këtë? Thjesht duke i dhënë të gjithë kontributin e mundshëm luftës së afganëve kundër Ushtrisë së Kuqe: një gërshetim i përsosur i dollarëve dhe spiunëve, me shumë “sponsorë” teksanë të përfaqësuar nga një trashëgimtare e pasur që mbështet çështjen antikomuniste me qëllim furnizimin e afganëve me armët më moderne, pa përfshirë drejtpërsëdrejti Uashingtonin.

Polemika në SHBA, refuzim në RusiMeqë fi lmi ka një kontekst biografi k dhe aq më shumë ende historik, është e natyrshme që të shoqërohet me një atmosferë debati dhe polemikash që kalojnë sferën artistike duke iu referuar historisë dhe politikës së viteve ‘80. Kështu në Shtetet e Bashkuara të Amerikës ish-zyrtarë të presidentit Regan janë ndarë në dy grupe për sa i takon fi lmit. Një pjesë e tyre janë të pakënaqur duke u ankuar se fi lmi promovon gabimisht konceptin se ishte CIA, që në njëfarë mënyre prodhoi 11-shtatorin, ndërsa grupi tjetër mendon se fi lmi është një leksion mbi fi toren e Luftës së Ftohtë nga Amerika. E ndërsa në SHBA, fi lmi ndez debate, në Rusi, ai mbetet thuajse i ngrirë. Në fi llim u tha se fi lmi mund të mos shfaqej në kinematë ruse. Të drejtat për fi lmin ishin blerë nga Universal Pictures International (UPI). U spekulua se fi lmi nuk do të shfaqej për shkak të disa pikëvështrimeve negative përkundrejt Bashkimit Sovjetik. Drejtuesi i UPI-së për Rusinë, Jevgen Beginin mohoi këto zëra duke thënë, “Ne thjesht menduam se fi lmi nuk do të sillte asnjë përfi tim.” Por reagimet në blogerat rusë që e kishin parë fi lmin piratisht në DVD ishin negative. Njëri prej tyre shkruante: “I gjithë fi lmi tregon rusët ose sovjetikët si vrasës brutalë.”

Hapi VI (punë në grup)Pas njohjes me modelin, punojnë në grup mbi informacionet e marra prej tyre.Ushtrimi 3Puna e ndarë në grupe u lejon nxënësve të ndërtojnë skeda të natyrave të ndryshme, si:

- Skeda e një libri;- Skeda e një skedari për këngë ose pjesë muzikore;- Skeda e një personazhi historik;

131


- Skedë përmbledhëse që përshkruan shkurtimisht karakteristikat e një mjedisi natyror;- Skedë përmbledhëse për të evidentuar karakteristikat e zhvillimit të një qytetërimi të lashtë;- Skeda e një ndeshjeje sportive.

(Për realizimin e kësaj pune në klasë, duke qenë se kërkon një informacion të caktuar për t’u hartuar, është mirë që nxënësve t’u kërkohet një orë më parë të bëjnë një punë parapërgatitore për hartimin e saj.)Ushtrimi 5 u lejon nxënësve të vlerësojnë e kontrollojnë punën e tyre. Në fund prezantohet puna para klasës.Nëse koha për kryerjen e këtij ushtrimi nuk mjafton mësuesi/ja mund t’u lejojë nxënësve të prezantojnë punën e tyre orën që vjen, duke lënë kështu mundësi të shfrytëzojnë materialet e punuara prej nxënësve edhe për temën që pason korrektimi dhe redaktimi i tekstit.

Detyrë shtëpie. Ushtrimi 4, faqe 102.



Tema

Si korrigjohet një tekst

Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të njohë teknikat për redaktimin dhe korrigjimin e një teksti;• të redaktojë dhe korrigjojë tekste të ndryshme.

Materialet dhe mjetet mësimore• Teksti “Gjuha shqipe dhe letërsia 10”, poezi të ndryshme për të bërë redaktimin dhe korrektimin e një teksti.

Teknika dhe metoda mësimore• Diskutim, praktikë e drejtuar, praktikë e pavarur.

Hapi I (diskutim, praktikë e drejtuar) U kërkohet nxënësve të zgjedhin një përmbledhje të një parafraze nga detyrat e realizuara dhe ta lexojnë me kujdes, duke korrigjuar për ta përmirësuar. Mësuesi/ja vëzhgon, kontrollon punën e nxënësve dhe dëgjon opinionet e tyre. Nxënësit duhet të ndjekin këtë radhë pune, të vëzhgojnë nëse teksti është i rregullt për nga:

PërmbajtjaPlotësiaOrigjinaliteti Efi kasiteti i hyrjes dhe përfundimitRregulli dhe koherenca

Forma Koherenca stilistikeDrejtshkrimiPikësimiLeksiku dhe kuptimetMorfologjiaSintaksaParaqitja grafi ke

Mësuesi/ja udhëzon nxënësit të mbështeten në informacionin e dhënë në libër rreth korrektimit dhe redaktimit të tekstit. Nxënësit u demonstrojnë shokëve pjesë të tekstit ku kanë redaktuar e korrigjuar duke argumentuar ndërhyrjen e bërë.

Hapi II (praktikë e pavarur)Mësuesi/ja e ndan klasën në grupe dhe u jep për të redaktuar e korrigjuar tekstet e ushtrimeve 1, 2, 3.Të tria grupet organizojnë punën e tyre duke u ndarë në dy grupe përkatëse, njëri merret me përmbajtjen dhe tjetri me formën.


132

Pasi bëhen korrigjimet, të dyja grupet shkëmbejnë punët dhe grupet punojnë përsëri mbi to duke vënë në dukje edhe mangësitë e secilit grup. Pasi ndajnë të njëjtat opinione, paraqesin punën e tyre para klasës duke treguar me hapat konkretë që ndoqën për redaktimin dhe korrigjimin e tekstit.

Shembull përgjigjeje:Ushtrimi 1 Në përmbajtje është rishikuar plotësia dhe koherenca, të cilat kanë të bëjnë me informacionet e nevojshme, konceptet e qarta e të papërsëritura me renditjen e koncepteve në mënyrë të rregullt në lidhje me argumentin dhe me lidhjen logjike e kuptimore të tekstit. Kështu, fjalitë e mëposhtme nuk kanë lidhje logjike me pjesën tjetër të tekstit.Disa nga elementet që mund të korrigjohen janë:

Ndërsa Japonia përgatitet t’i bjerë Indisë dhe Australisë. Gjyq. Përmbarim. Lajmëroj lexuesit se shkaku që numri i kaluar i gazetës doli i dobët dhe me gabime ishte se kam qenë sëmurë nga stomaku. Na kanë ardhur një numër ankesash nga ...për Qani Kekezin. Sistemi pedagogjik i zotit Kekezi është me të vërtetë i habitshëm... herën e fundit mac(e)ja ... Zonjusha vajza e pronarit të Fabrikës së Lëkurëve, ... Adresa e mamive të qytetit. Çmimi i bukës. Lajmërime ...

Teksti ka gabime që i përkasin formës, kryesisht të karakterit drejtshkrimor, si: Mospërdorimi i shkronjës së madhe te disa emra të përveçëm ose në fi llim të fjalisë. Mospërdorimi i zanores -ë në trup dhe në fund të fjalës: ësht-është, lajmrime –lajmërime,

t’ -të, lëkurve – lëkurëve Përdorimi i - ë në vend të - e te fjalët kur e-ja ndiqet nga bashkëtingëlloret n, m, nj, p.sh., qënë-qenë. Përdorimi i gabuar i zanores -e te emrat e gj. femërore, që në trajtën e pashquar, rasa emërore mbarojnë

me - e, të cilat në trajtën e shquar nuk e ruajnë - e, p.sh., lule – lulja, mace – macja, anije – anija etj. Mospërdorimi i apostrofi t ti – t’i. Mospërdorimi i saktë i shenjave të pikësimit, si: Gjatë mësimit të anatomisë, ky njeri ther mace

në sytë e nxënësve, duke tmerruar kalamajtë e shkretë.

133


Evokimi: (stuhi mendimesh, diskutim) Nxënësit njihen me temën e mësimit dhe objektivat që duhet të arrijnë.Mësuesi/ja me anë të një stuhie mendimesh, nxit nxënësit të fl asin rreth termit letërsi.

- Ç’kuptoni me termin letërsi?

LETËRSITEKSTET LETRARE

Tema

Natyra dhe funksioni i letërsisë

Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësit të jetë i aftë:• të fl asë për objektin e letërsisë, duke e dalluar nga fushat e tjera të dijes;• të tregojë për funksionin estetik të teksteve letrare, duke i krahasuar me funksionin praktik të teksteve joletrare;• të lexojë një tekst studimor, ku të identifi kojë procesin e krijimit letrar; • të shprehë opinionin e tij/e saj për veprat letrare që ka lexuar;• të plotësojë skemën e komunikimit letrar.

Struktura PNPEvokimiRealizimi i kuptimitRefl ektimi

Metoda, teknika e veprimtariStuhi mendimesh; DiskutimDiskutim; Praktikë e drejtuar; Lexim i drejtuarPraktikë e pavarur

Koha

Mjetet: teksti i nxënësit, tabela, shkumësa me ngjyra.


Fjala letërsi vjen nga fjala latine littera, që do të thotë shkronjë (diçka e shkruar).

Realizimi i kuptimit: (diskutim, praktikë e drejtuar, lexim i drejtuar)Mësuesi/ja shtron për diskutim pyetjet e mëposhtme:- Cili është objekti i studimi të letërsisë? (Objekti i studimit të letërsisë është njeriu dhe bota.)

Letërsi

vepra në poezi, prozëndikon te ndjenjat, emocionet e njeriut

përfytyron një realitet të njohur, i përpunuar

artistikisht

ka funksion njohës, ndikues, estetik

gjuha e zgjedhur

stili i veçantë i veprës dhe i autorëve

gjinitë: epike, lirike, dramatike

njeriu dhe bota rreth tij

- Cili është dallimin ndërmjet letërsisë dhe shkencave të tjera?- Cili është ndryshimi mes teksteve letrare dhe teksteve joletrare? (Dallimi kryesor është trillimi (fi ction).) Për të dyja pyetjet e fundit mund të përdoret diagrami i Venit.


134

Ilustrimi, interpretimi, mishërimi i së vërtetës;Ndikimi te lexuesi në mënyrë subjektive

Zbulimi i së vërtetës shkencoreObjektiviteti

Njeriu,bota

shkencat, fi lozofi aletërsia

Mund të shpjegohet edhe fjala trillim nga ana letrare.

Trillim - Krijimi i një ngjarjeje a i një karakteri, që nuk është ashtu në jetën e përditshme, por që jepet si diçka e vërtetë që mund të ndeshet a mund të ngjasë; krijim imagjinar, fantazi; trillim artistik (poetik). Gjithashtu mund të themi se teksti letrar ndikon te lexuesi në mënyrë subjektive nëpërmjet emocioneve, qëndrimeve të tij. Tekstet letrare kanë të pranishme edhe funksionin estetik (kënaqësia estetike e së bukurës), i cili përfshin në vetvete: stilin, gjuhën, metrin, ritmin, strukturën e veprimit letrar.

Nxënësit orientohen të vëzhgojnë pikturën e Salvatore Dalisë, në f. 108 të tekstit me pikëvështrimin nga larg-afër dhe të fl asin rreth saj.Larg: hapësirat në horizont (ranore) – informacion nga gjeografi a; mbetjet e nxjerra në breg – fosile; trupin pa tipare; një qenie e madhe e dukshme (qeni) në zgavrën e syrit shihet hapësira; Afër: në të djathtë të tavolinës paralel me të një pjatë me fruta; mbi tavolinë pjata me fruta me shfaqjen e fytyrës.Nxënësit duhet të fl asin për informacionin që marrin nga ky krijim, ku si objekt studimi është: natyra, bota, njeriu. (Tërhiqet vëmendja e nxënësve për të ilustruar të dhënat e diagramit të Venit, duke bërë dallimin midis dijeve të tjera dhe letërsisë, si dhe nxjerrja e tipareve të përbashkëta.)Drejtohet pyetja: - A ka dallim midis së bukurës në natyrë dhe në art?Në art bukurinë e transmeton mesazhi që përcillet te lexuesi në mënyrë artistike. E bukura në art nuk ka lidhje me objektin. P.sh.: Një objekt mund të jetë i shëmtuar, si p.sh.: Kuazimodoja, por përshkruhet bukur nga autori.U kërkohet nxënësve që të bëjnë dallimin ndërmjet së bukurës që shohin në natyrë dhe në pikturë. Ata formulojnë mesazhet që nxjerrin nga piktura. Në këtë etapë nxënësit kanë realizuar nga leximi i pikturës gjendjen e përjetimit artistik, si: - intelektin, - ndjeshmërinë, - imagjinatën.

Kalohet te rubrika “Diskutoni dhe arsyetoni”, punohet ushtrimi 3. Punë në grupe. Ndahet klasa katër grupe dhe secili zgjedh një krijim letrar (poezi, tregim, roman, dramë), nga ato që janë zhvilluar në klasat e mëparshme. Të gjitha grupet u përgjigjen kërkesave të dhëna në tekst.

Ushtrimi 4. Nxënësit nxiten të shprehin opinionin e tyre në lidhje me vlerat e ekranizimit të një vepre letrare dhe vetë veprës, duke argumentuar me fakte e të dhëna se nga leximi i një vepre kanë përfi time të shumëfi shta.

Ushtrimi 5.U lihet nxënësve kohë (2’-3’) për të lexuar fragmentin me synimin për të identifi kuar lidhjen ndërmjet

135


KODI

DËRGUESI KANALI KANALI MARRËSI

autori - Frojdi

Refl ektimi: (praktikë e pavarur) Nxënësit plotësojnë skemën e komunikimit duke pasur parasysh krijime të ndryshme. Për plotësimin e skemës mund të shërbejë edhe teksti i Z. Frojdit Krijuesi dhe fantazimi.

Skema do t`u shërbejë nxënësve për të lidhur njohuritë e mëparshme me njohuritë e reja.

Detyrë shtëpie: Ushtrimi 6 në faqen 109 të tekstit.

Në fund të orës së mësimit bëhet vlerësimi i nxënësve pjesëmarrës.

krijuesit dhe fantazisë. Krahasimi që bën Frojdi ndërmjet fëmijës dhe lojës së tij: o që ndryshon sipas fantazisë së tij rendin e veprimeve, o ndan realitetin nga bota e vet e lojërave, o orienton objektet dhe qëndrimet imagjinare te sende të kapshme të botës reale, o gjithçka e bën me pasion, me seriozitet;

e bën shumë të qartë si e krijon krijuesi botën e tij të fantazuar, të cilën e merr shumë seriozisht, e trajton me pasion të madh, duke e ndarë qartë nga realiteti.Nga bota joreale, objektet e së cilës nuk na japin kënaqësi, në kuadrin e lojës së fantazisë, ato bëhen për shikuesin, dëgjuesin, krijuesin burime kënaqësie.

Në procesin e krijimit, sipas Frojdit, marrin pjesë: a. imagjinata, b. serioziteti, c. pasioni i madh, d. sinqeriteti, e. kënaqësia e të bërit diçka ndryshe nga realiteti.Dëgjohen 2-3 nxënës.

REFERENTI

tema

teksti teksti lexuesi

gjuha e shkruar

bota reale+ fantazi= krijim artistik

MESAZHI


136

Evokimi: (pyetje-përgjigje, diskutim, parashikimi me terma paraprakë)Mësuesi/ja shtron pyetjen: - Cili është ai element i komunikimit, që përdoret nga dërguesit (dhënësit) e një teksti letrar, shkencor,

fi lozofi k, fetar? (kodi – gjuha) - Cilat janë veçoritë e gjuhës në këto tekste?

Shënohen në tabelë konceptet e mëposhtme dhe me përgjigjet e nxënësve bëhen plotësimet përkatëse:

Tema Objektivat: Në fund orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të dallojë gjuhën e letërsisë dhe veçoritë e saj;• të krahasojë gjuhën e letërsisë me gjuhën e shkencës dhe gjuhën në jetën e përditshme;• të hetojë në mënyrë krahasuese veçoritë gjuhësore të një teksti letrar dhe shkencor, që kanë të njëjtën temë;• të klasifi kojë tekstet letrare në gjini e lloje letrare;• të dallojë analizën nga komenti letrar.

Struktura PNPEvokimiRealizimi i kuptimitRefl ektimi

Metoda, teknika e veprimtariPyetje-përgjigje, diskutim; Parashikim me terma paraprakëPunë në grupe; Tabelë e strukturuar Vështrim krahasues

Koha

Mjetet: teksti i nxënësit, mjete shkollore, tekste të llojeve të ndryshme.


Gjuha e letërsisë dhe klasifi kimi i

letërsisë

- treguese (denotative)- objektive- përdorimi i shenjave, formula

- e pasur me nuanca dhe ngjyrime kuptimore(konotative)- subjektive- ka ngarkesë emocionale

Gjuha e shkencës

- nuk është uniforme: përfshin të gjitha regjistrat e gjuhës: të folur, zyrtare, fetare- tregon botëkuptimin e folësit - ka funksion shprehës

Gjuha e përditshme Gjuha e letërsisë

Ndërmjet gjuhë së letërsisë dhe gjuhës së përditshme nuk ka kufi të prerë. Realizimi i kuptimit: (punë në grupe, tabelë e strukturuar)

Hapi I.Nxënësit do të punojnë në dy grupe të mëdha. Informacioni i tekstit do të lexohet për 2-3 minuta.• Grupi i parë do të lexojë materialin për gjuhën e shkencës.• Grupi i dytë do të lexojë materialin për gjuhën e letërsisë.Mësuesi/ja ka përgatitur skemën, e cila do të plotësohet prej secilit grup. Duke u mbështetur edhe në shpjegimin që bëri më parë mësuesi/ja për gjuhën e shkencës dhe atë të letërsisë, nxënësit plotësojnë skemat përkatëse.

Denotative Shpreh mendim ose qëndrim subjektiv. Po shkon drejt rrudhjes dhe përdorimit të shenjave-formula.

Gjuha e shkencës

137


Konotative. E ngarkuar emocionalisht. Shpreh qëndrimin dhe ndikimin e autorit ndaj lexuesve. Është mjaft e pasur dhe e larmishme. Përfshin të gjitha format e ligjërimit, si dhe gjuhën standarde. Shfrytëzon format dialektore dhe krahinore; gjuhën e grupeve të ndryshme shoqërore, për të dhënë koloritin e mjedisit. Krijon shumësi kuptimore.

Hapi II. Kalohet te rubrika “Provoni njohuritë tuaja”.Ushtrimi 1. Nxënësit punojnë në libër, të ndarë sipas grupeve.• Grupi i parë do të trajtojë veçoritë e gjuhës te një tekst shkencor, p.sh.: a. Treguese – ylli dhe dukuria. b. Përfshin bashkim elementesh kimike. c. Yjet kanë ngjyrë të kuqe, shpërthejnë në mënyrë spektakolare/ rrisin ndriçimin. d. Shpërthimi vjen si rezultat i shpërthimit bërthamor. e. Hidrogjeni (H). f. Ylli shpërthen në brendësi, shpërndan lëndën.• Grupi i dytë do të trajtojë veçoritë e gjuhës te një poezi lirike, p.sh.: a) - e pasur me nuanca dhe ngjyrime kuptimore: - shkëndija jote tretur në mërgim; - drita derdhet/ shkrep; - jetë të re përjetë e ka mbuluar; - te ti nis udhën jetë e çdo krijese; b) - qëndrimi dhe ndikimi i autorit ndaj lexuesve.

Gjuha e letërsisë

Hapi III (punë individuale)• Nxënësit lexojnë informacionin teorik në libër dhe renditin karakteristikat e gjuhës së përditshme dhe gjuhës së letërsisë nga tabelat përkatëse në tekst, njohuri që do t’u shërbejnë për të punuar ushtrimin 2. Një nxënës i shkruan në tabelë ose në tabakë letre. Verifi kohet saktësia e plotësimit të detyrës.

nuk është uniformë përmban botëkuptimin e folësit ka funksion shprehës synon të ketë saktësi

shfrytëzon rezervat e gjuhës së përditshme shprehet personaliteti i shkrimtarit çdo vepër vendos një rregull të vetin mbi materialin gjuhësor ka funksion shprehës Hapi IV (punë në grupe)

Punohet ushtrimi 2. Mësuesi/ja u shpërndan grupeve shirita letre ku janë shkruar dy tekstet, të cilat pasi të krahasohen, do të vihen në dukje veçoritë gjuhësore.

Gjuha e përditshme

Gjuha e letërsisë


138

Hapi IV.Nxënësit kanë informacion nga klasa e 9-të, i cili duhet të përdoret gjatë kësaj etape. Nxënësit lexojnë për disa minuta informacionin e tekstit për klasifi kimin e letërsisë dhe mbajnë shënime, të cilat do t’u duhen për të klasifi kuar veprat letrare sipas gjinisë me foto.

Nxënësit thonë karakteristikat për çdo gjini, duke ilustruar me tekste të ndryshme.Epika: - rrëfi m i ngjarjeve heroike; - objektiviteti; - rrëfi mi në vetën III, vetën I; - lloji letrar: poezi; prozë.Lirika: - shpreh botën e brendshme të poetit; - subjektiviteti; - rrëfi mi në vetën I; - lloji letrar: poezi, prozë poetike. Dramatika: - trajton konfl iktin mes së mundshmes dhe realitetit; - dialogu; - lloji letrar: në vargje dhe në prozë.

Refl ektimi: (vështrim krahasues)Nxënësit duhet të qartësojnë dallimin ndërmjet analizës së një teksti letrar nga komenti i tij. Mësuesi/ja

shkruan në tabelë karakteristikat e secilit proces:

• Analiza e tekstit letrar: - Të kuptosh thellësisht atë që ke lexuar. - Të njohësh veçoritë themelore të tekstit (llojin letrar; stilin dhe autorin). - Temën, mesazhet, strukturën.

Tekst me funksion praktikSi vizitohet një muze?Disa këshilla për ta bërë më të këndshme vizitën në një muze apo galeri arti do të ishin:- para se të fi lloni vizitën, pajisuni me një planimetri të muzeut, në mënyrë që të planifi koni drejtimet dhe kohën e vizitës.- Kërkoni ndihmën e guidave, njerëzve që u shoqërojnë t’ju bëjnë komente ose t’ju japin informacion për veprat që shihni.- Lexoni tabelat informuese, të cilat do t’ju ndihmojnë të orientoheni për të gjetur sallën që dëshironi të vizitoni.- Në fund të vizitës kërkoni katalogë që analizojnë me hollësi veprat e ekspozuara

Tekst letrarU ngjitëm në katin e tretë.Gjyshja ndezi zjarrin në dhomën e dimrit. Unë rashë për të fjetur.Jashtë ulërinte furtuna, oxhakët rënkonin majë çatisë si të gjallë dhe tani unë mendoja, sesi nën themelet e shtëpisë sonë nuk ishte toka e fortë dhe e sigurt, por uji i zi dhe i pabesë i sternës...Kur u zgjova, shtëpia ishte e shurdhër. Babai dhe nëna fl inin. Unë u ngrita pa bërë zhurmë dhe pashë orën. Ishte nëntë. Shkova në dhomën tjetër, por edhe gjyshja fl inte. Ishte hera e parë që të gjithë fl inin në këtë orë…- Megjithatë, dallimi mes autorit dhe tregimtarit nuk është i thjeshtë në një vepër konkrete Marrë nga “Kronikë në gur”, Ismail Kadare

139


Komenti i tekstit letrar mund të jetë: - i përgjithshëm - zbërthen elementet përbërëse (kuptimin; gjuhën; interpretimin; stilin;

strukturën e një fragmenti të veprës). - me synim - kur përqendrohet te një element i veçantë: kuptimi, stili etj. - krahasues - kur krahason dy ose më shumë tekste.

Në fund të orës së mësimit mësuesi/ja bëri vlerësimet për nxënësit pjesëmarrës.

Detyrë shtëpie: Bëni analizën e teksteve që u përkasin tri gjinive kryesore në bazë të informacionit, në faqen 112.

• Grupi I. “Pas vdekjes” - Çajupi.• Grupi II. “Historia e Skënderbeut” - Naim Frashëri.• Grupi III. “Lirija” - Ndre Mjeda.

Tema Objektivat: Në fund orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të identifi kojë tekstin tregimtar dhe veçoritë e tij;• të klasifi kojë tekstin tregimtar sipas zhvillimit të formave;• të renditë tekstet rrëfyese sipas zhvillimit të formave;• të krahasojë romanin tradicional nga ai modern për të gjetur dallimet.

Struktura PNPEvokimiRealizimi i kuptimit

Refl ektimi

Metoda, teknika e veprimtariStuhi mendimesh Pema e mendimit, Punë me grupe,Di/ Dua të di/ Mësova

Vështrim krahasues

Koha

Mjetet: teksti i nxënësit, tabela, shkumësa me ngjyra, tekste tregimtare në forma elementare.


Teksti tregimtar dhe llojet e tij (ora I)

Evokimi (stuhi mendimesh) Mësimi fi llon me një stuhi mendimi për të kujtuar llojet e teksteve, të cilat nxënësit i kanë mësuar në

fi llim të librit. - Ç’dini për llojet e teksteve? përshkrues shpjegues udhëzues

argumentues rrëfyes

Në këtë orë mësimi nxënësit do të njihen me tekstin rrëfyes letrar (tregimtar).

Realizimi i kuptimit (pema e mendimit, punë me grupe)Mësuesi/ja parapërgatit nxënësit për të hyrë në temën e re të mësimit: Teksti tregimtar dhe llojet e tij.

Njohuritë do të plotësohen në bashkëpunimin nxënës - mësues - nxënës.Në këtë etapë do të përdoret teknika Pema e mendimit.

Llojet e teksteve


140

T

E

K

S

T

I

T

R

E

G

I

M

T

A

R

rrëfen një ose më shumë

ngjarje

ngjarja zhvillohet në kohë dhe mjedise të caktuara

ka një ose më shumë personazhe

organizohet më lirshëm

se teksti poetik:

a. fjalia nuk fi llon me rend të rib. gjuha më afër komunikimit të përditshëmc. zgjedh dhe përdor fjalë me kuptim të fi gurshëm d. përdor shprehje frazeologjike, krahinorizma

mbështetet në format e hershme të antikitetit

organizimi gjuhësor bëhet

në njësi të mëdha:

a. vëllimib. pjesëtc. kapitujt

a. tregimib. novelac. romani

letërsia e shkruar: format e përbëra:

i kushton pak rëndësi organizimit tingullor

a. përkthehet më lehtë se poezia

letërsiagojore:formatelementare:

a. mitib. legjendac. fabulad. fjalët e urtae. përralla

Shkruhen në tabelë ose paraqiten në tabak letre tituj të teksteve rrëfyese, si më poshtë dhe kërkohet prej nxënësve t’i klasifi kojnë sipas formës.

Format elementare Format e përbëra

- Narcisi (popullore greke)- Muji dhe Halili (popullore shqiptare)- Djali, shkabonja dhe e bukura e dheut

(popullore shqiptare)- Fjalët e urta

- Prilli i thyer (I. Kadare)- Kthimi në lice (Le Klezio)- Jesminë (M. Camaj)

Hapi III. Pa klasifi kimit të titujve të teksteve, nxënësit shpjegojnë me fjalët e tyre se çfarë janë këto forma, çfarë i bën të dallueshme.

Punë me grupe: Grupi I. Narcisi - Miti grek.Grupi II. Muji dhe Halili - legjendë popullore shqiptare.Grupi III. Djali, shkabonja dhe e bukura e dheut - Përrallë popullore shqiptare.Grupi IV. Fabul.

141


Detyrë shtëpie: Duke përdorur diagramin e Venit gjeni të përbashkëtat dhe të veçantat midis romanit tradicional dhe atij modern.

Grupi V. Fjalë e urtë.Çdo grup në shpjegimin e formës së tekstit rrëfyes mbështetet dhe në veçoritë dalluese të paraqitura në tekst, faqe 113.

Hapi IV (Di/ Dua të di/ Mësova)Kalohet te faqja 114 - Format e përbëra. Do të punohet me teknikën Di/ Dua të di/ Mësova. Klasa ndahet në 3 grupe: Grupi I - Tregimi; Grupi II - Novela; Grupi III - Romani.Grupet lexojnë informacionin e tekstit dhe shkruajnë në tabelën:

Në fund të procesit të leximit mësuesi/ja ose nxënës që kanë informacion për pyetjet që kanë dalë, japin shpjegime për to. Bëhet përmbledhja në tabelë e njohurive të reja që nxënësit mësuan për format e përbëra.

Refl ektimi: (pema e mendjes) Në këtë etapë nxënësit do të klasifi kojnë romanin (tregimin, novelën) sipas tematikës, qëndrimit të autorit, ndërtimit të subjektit, formës.


policor

sentimentaldidaktikhumoristik

paralel unazor zinxhiror

Qëndrimittë autorit

Klasifi kimi i Romanitsipas:

Formës

tematikës

Ndërtimit të subjektit

historikfi lozofi kshoqëror

psikologjik

fantastik

fantastiko-shkencor

Romani modern (shpesh):

- nuk përmban ndonjë fabul të caktuar- ngjarja ndodh brenda një kohe të pacaktuar- pozicioni i rrëfi mtarit është i ndërlikuar- meditimet dhe mendimet lindin nga nënvetëdija.

Romani tradicional:

- karakterizohet nga një fabul e fortë- rrjedh e natyrshme e zhvillimit të ngjarjes- zhvillimi i karaktereve të personazheve- analiza e hollësishme psikologjike e tyre.

Vepra të paklasifi kueshme

Di

Informacioni i njohur

Dua të di

Pyetjet rreth asaj që kërkojnë të mësojnë

Mësova

Informacionin e ri që mësuan


142

Tema Objektivat: Në fund orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të dallojë elementet e analizës së tekstit tregimtar;• të plotësojë hartën e një teksti tregimtar;• të dallojë paragrafët, llojet e tyre në tekstin rrëfyes (tregimtar);• të vëzhgojë e të përcaktojë bërthamat rrëfyese prej të cilave është ndërtuar teksti “Tregtar fl amujsh”;• të përcaktojë rolin dhe funksionin e personazheve;• të zbulojë rolin e kohës dhe hapësirës në tekstin rrëfyes, si elemente thelbësore të rrëfi mit dhe si mjeshtëri e stilit të autorit.

Mjetet: teksti i nxënësit, tabela, mjete shkollore.


Teksti tregimtar dhe llojet e tij

(ora II)Analiza

e tekstit tregimtar

Teknika e metoda të mësimdhëniesDiskutim, INSERT, përmbledhje e strukturuar, praktikë e drejtuar.

Hapi I (diskutim)Shtrohet pyetja: - Cilat janë elementet e ndërtimit (kompozimit) të një teksti tregimtar?(Nxënësit kanë informacion nga klasa IX.)- Titulli: - Situata fi llestare: - Parashikimi; - Ndodhia qendrore: - Pika e lidhjes; - Përfundimi: - Zgjidhja e konfl iktit;

Hapi II (INSERT) Në këtë orë mësimi nxënësit do të mësojnë hapat që ndiqen për të bërë analizën e tekstit tregimtar (procedurë e njohur prej tyre në analizën e tekstit tregimtar).Lihen nxënësit për disa minuta të lexojnë informacionin e tekstit duke përdorur INSERT-in.Nis me rikujtimin e njohurive të mëparshme dhe i lejon nxënësit të kontrollojnë gjerësisht shkallën e tyre të të kuptuarit gjatë leximit të një materiali. Përpilohet tabela e mëposhtme:

V + - ?

Hapi I Tema Përmbajtja Motivi

Në përfundim nxënësit përqendrohen në tre hapat që ndiqen për analizën e një teksti tregimtar:

s

Informacioni njohur

Informacionështë i ri

Informacionindryshe

Informacioniqë duan të dinë

143


Hapi IAutoriTitulli i tekstiLloji

Hapi IIÇ’është tema?Ç’janë motivet?Ç’është përmbajtja?

Hapi IIISi funksionon një tekst rrëfyes?Fabula (historia) dhe subjektiParagrafëtBërthamat rrëfyesePersonazhetKoha dhe hapësiraMjetet stilistikeVepra dhe konteksti i saj

Hapi III (përmbledhje e strukturuar)Nxënësit do të studiojnë se cilat janë veçoritë e dukshme e të padukshme të kompozicionit të një vepre. Kompozicioni i veprës:

Hapi IV (përmbledhje e strukturuar)U kërkohet nxënësve të bëjnë dallimin ndërmjet fabulës dhe subjektit. Lexohet informacioni në libër për të tërhequr vëmendjen e nxënësve për punën që kërkohet të bëhet prej tyre:

Dallimi mund të ilustrohet dhe me tekste tregimtare.

Hapi IV (punë në grupe)Lexim i drejtuar - dallimi i paragrafëve.Nxënësit lexojnë materialin teorik dhe përcaktojnë llojin e paragrafi t: rrëfyes, përshkrues, meditues, dialogues. Grupi I. “Më 7 prill ...” Grupi II. “Një avion ushtarak” Grupi III. “Pas darke”

Hapi V (praktikë e drejtuar) Nxënësit do të njihen me bërthamat rrëfyese.

Nxënësit vëzhgojnë bërthamat rrëfyese prej të cilit është ndërtuar teksti “Tregtar fl amujsh” dhe diskutojnë rreth tyre.

- i brendshëm organizimi i motiveve për të krijuar tërësinë kuptimore

- i jashtëmorganizimi i jashtëm i poezisë /dramës/ krijimeve në prozë

b. Subjekti montimi i tërësisë së ngjarjeve, mënyra si i lidh autori ngjarjet

a. Fabula ngjarja kryesore që rrëfehet në rrjedhë logjiko - kohore sipas nevojës së rrëfi mit rend kronologjik - rend kohor

momenti themelor i ngjarjes:

një temë rrëfyese të njëjtat personazhe të njëjtin vend të njëjtën hapësirë kohore

Bërthama rrëfyese:

i gjatë i shkurtër

zhvillon në mënyrë të plotë:


144

Hapi VI (përmbledhje e strukturuar, pema e mendimit) Do të punohet me teknikën “Pema e mendimit” për të rikujtuar dhe shtuar njohuritë mbi personazhet. Drejtohet pyetja: - A ka ngjarje kur mungojnë personazhet?Për të kuptuar një tregim duhet njohur:A. Roli dhe funksioni i personazhit.

Hapi VII. Informacioni i ri për nxënësit është: Prologu, Epilogu. Informacioni që e lexojnë ndërkohë që mësuesi/ja ka përgatitur në tabelë skemën për kohën e tekstit rrëfi mtar.

- rolit:a. kryesor (protagonist)b. dytësor (episodik)c. fi gurant

Personazhet sipas:

- funksionit:a. protagonist, zakonisht pozitiv (heroi)b. antagonist (kundështar)c. ndihmës

Nxënësit në bashkëpunim me mësuesin plotësojnë skemën dhe bëjnë shpjegimet e nevojshme.

Analiza e një teksti tregimtar kërkon të përcaktohen:

• Marrëdhëniet e ndërsjella mes personazheve

Personazhi (sidomos protagonisti) ndërfutet në tregim:

Nga autori, nëpërmjet portretizimit të tij;

Nga një personazh tjetër, që tregon për të;

Nga vetë personazhi , që vetërrëfehet.

• Prezantimi i personazhit te lexuesi

a. karakterizimi psikologjik, emocionet, gjendjet e tijb. përshkrimi fi zikc. gjendja shoqërore, kulturore, ideologjike etj.

• Shndërrimet që u ndodhin personazheve

a. ndryshimet qësjellkohab. evolucione të natyrës psikologjike ose shpirtërore

Ky informacion praktikohet te fragmenti “Tregtar fl amujsh”.Grupi I. Marrëdhëniet ndërmjet personazheve.Grupi II. Karakterizimi i personazheve.Grupi III. Shndërrimet që u ndodhin personazheve.

antikiteti

mesjeta

shek. XX

gërshetimi i radhës së ngjarjeve

autori respekton në rrëfi m radhën në të cilën ka ndodhur ngjarja

avancimifl ashback (kthim mbrapa)

Teksti rrëfyes

Rrëfyesirrëfyesi në vetën I zëdhënës i autorit

rrëfyesi në vetën IIIqëndron jashtë historisë:

a. vëzhgonb. përshkruanc. komenton atë që sheh lexuesi

nxjerr kryet/ merr fjalën në rrëfi m

HapësiraKoha vendet, mjediset ku zhvillohet ngjarja nënkupton:

situatë zakon traditë

historike e brendshme

i drejtohet lexuesit që ndjek rrëfi min e tij

145


Praktikë e pavarur. Punohet në tekstin “Tregtar fl amujsh”. Përcaktohet pozicioni i rrëfi mtarit në dy paragrafët e parë.

Hapi VIII. Në këtë etapë mësuesi do të përqendrohet të roli i mjeteve stilistike (shkurtimisht).

Teksti rrëfyes përdor: - mjetin gjuhësor (kodin - gjuhë):- mjetet stilistikore: përsëritjet e fjalëve, përdorimin e fjalës të rralla, imazhet fi gurative e bëjnë shkrimin më të qartë, më interesant e më ekspresiv (shprehës)Si dhe pse autori e manipulon gjuhën? zgjedhjet gjuhësore përdoren për: - krijimin e atmosferës sugjestionuese- shpejtimin e ritmit të ngjarjes (fjalitë e shkurtra, koncise) - atmosferën e qetë e të paqtë (fjalitë e përbëra, me marrëdhënie të larmishme, leksik i pasur, përdorimi i gjymtyrëve homogjenë etj.)Mësuesi/ja së bashku me nxënësit plotëson skemën e ushtrimit 1, në faqen 121.

Titulli: Kërkohet shpresë Autori: Antonis Samarakis Lloji letrar: Vëllim me tregime

Tema: Blerja e shtëpisë së fëmijërisë dhe kthimi në të.

Koha: koha historike: koha e brendshme:

Hapësira: Shtëpia e fëmijërisë dhe mjedisi rrotull saj.

Personazhi: - kryesor- dytësor

Rrëfyesi:

Bërthamat rrëfyese: Mesazhi:

bashkëkohësia

rrëfyesipersonazhi kryesor

mesditë, kryhet veprimi, pasditja(koha e mbetur në kujtesë)

gruaja

Zhgënjimi nga realiteti nuk mund të mundet nga ëndrrat e fëmijërisë, malli dhe nostalgjia për të.

I. Personazhi kryesor ka arritur të sigurojë kontratën e blerjes së shtëpisë. (paragraf rrëfyes)

II. Shpreson se do të arrijë lumturinë me kthimin te shtëpia e fëmijërisë. (meditues, përshkrues)

III. Meditimi për kohën e shkuar, në mjedisin e shtëpisë së fëmijërisë. (paragraf përshkrues dhe meditues)

IV. Zhgënjimi, nga realiteti, i cili nuk i mundëson rikthimin te koha e shkuar. (përshkrues, veprues)

Nëse nuk arrihet të përfundohet në klasë, kjo punë lihet detyrë shtëpie.Në fund të orës së mësimit bëhet vlerësimi i nxënësve.


146

Hapi I (stuhi mendimesh, pema e mendjes) Mësuesi/ja pasi i njeh nxënësit me temën dhe objektivat që duhet të arrijnë, vazhdon me teknikën “Stuhi mendimesh”.Mësuesi/ja, pasi ka rikujtuar se teksti tregimtar mbështetet në format e hershme të antikitetit, shtron pyetjen:

- Çfarë është miti?

Njohuritë e nxënësve mësuesi/ja i plotëson me informacionin e ri: Konteksti historik dhe letrar.Plotësohet skema.

Miti

Tema Objektivat: Në fund orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të identifi kojë mitin si lloj i hershëm i tekstit tregimtar dhe ta komentojë atë;• të tregojë për origjinën e miteve;• të dallojë veçoritë e mitologjisë greke dhe të asaj shqiptare;• të vëzhgojë skulptura dhe piktura që lidhen me subjekte mitike dhe të fl asë për elementet e tyre.• të ndërtojë një fjalor me fi gura mitike duke shfrytëzuar fjalorin mitologjik.

Mjetet: teksti i nxënësit, fjalor mitologjik, piktura që lidhen me subjekte mitike, mjetet e mësimit, tabela, shkumës.


Mitet (ora I)

Teknika të mësimdhënies:Stuhi mendimesh, pema e mendjes, vështrim krahasues, diskutim, punë me fjalorin, lexim i drejtuar.

Miti

Konteksti historik dhe letrar

forma më e hershme e organizimit shpirtëror

riciklohet epokë pas epoke: - imazhe fantastike - mesazhe të vyera

sintezë e përvojës kolektive ofron modele të: - sjelljes - gjykimit - veprimit

shpjegon: - fenomene të natyrës - krijimin e Botës

ngjashmëri midis miteve të popujve të ndryshëm

e ka zanafi llën në kohët më të lashta

shkalla e parë e ndërgjegjësimit

urtësi me karakter: - universal - tejkohor

rrëfi m i lidhur me një ngjarjendryshime: - vendi - lloji i shoqërisë

shpreh nevojën për të kuptuar dhe shpjeguar dukuri dhe mistere të natyrës

147


Hapi II. Shtrohen pyetjet:- Ç’kuptoni me mitologji?- Çfarë studion mitologjia?- Cilat shkenca mbështeten te të dhënat e mitologjisë dhe pse? - Cila është rëndësia e mitologjisë?

Hapi III. Vështrim krahasues. Në këtë hap do të realizohet objektivi c.

Faqe 124, lidhja e mitit me skulpturën.

Mitologjia

a. sistemon, ballafaqon, interpreton mitetb. rindërton fazat parahistorike

(mythos – rrëfi m; logos – kuptim, logjikë)

çelës për shkencat e:a. historisëb. arkeologjisëc. gjuhësisëd. etnologjisëe. fi lozofi së

rëndësia

a. njohja me hapat e parë të qytetërimit;b. njohja me instinktet dhe pavetëdijen kolektive

shkenca që merret me studimin e miteve të lashta të një populli

burimi i arteve dhe letërsia antike

poetët

heronjtë

tragjedianët

fi llin për te fati i njeriu

fi lozofët

materialinpër të kuptuarbotën

oratorët

frymëzimtek e drejta

arkitekt,piktorët,skulptorët

fi gurat me forma të përsosura

• fi gura të mirëfi llta mitologjike shqiptare: a. mitologjia e Rozafës b. heronjtë Muji dhe Halili

Mitologjia shqiptare

• elementet e saj zbulohen në besimet pagane e te përrallat: a. qenie mitologjike: katallani, dragoi, kuçedra, shtriga, lugatib. qeniet fantastike: orët, shtojzovallet, hiret, fl oçkat

• ngjashmëritë me fi gurat mitike të përbotshme:- E Bukura e dheut (në shumë popuj)- Zana – simotër e hyjnisë romake Diana (hyjni e pyjeve, e gjuetisë)- tri Fatitë - 3 Moirat e mitologjisë greke

• s’është e sistemuar

Mitologjia greko-romake

Funksionet

- rrëfejnë si u krijua Bota dhe forcat që e kontrollojnë - rrëfejnë për origjinën e fi seve dhe qyteteve- shpjegojnë karakterin e njeriut dhe fatin e tij- shërbejnë si model sjelljeje

Llojet

mitet e krijimit

mitet e origjinës

mitet njohëse

mitet didaktike

Lidhja e miteve me:

poezinëfi lozofi në, fatin e njeriut oratorinëarkitekturën – skulpturame historinë, stilin e jetës


148

Hapi IV (vëzhgim) Në këtë etapë të orës së mësimit nxënësit do të përqendrohen te vëzhgimi, si proces. Ata shohin foto të ndryshme të hyjnive, marrë nga Fjalori mitologjik etj. ose fotot në f.122, 123,124 të tekstit, si dhe nga CD-ja do të vëzhgojnë skulpturën “Venera e Milos”, e cila është edhe në faqe 123.Udhëzohen nxënësit të vështrojnë me kujdes skulpturën, veçanërisht në lidhje me këndvështrimin (vështrimi në profi l, anash) dhe të diskutojnë rreth cilësisë së lartë artistike të saj, duke mbajtur parasysh se është realizuar 2200 vjet përpara dhe të fl asin për emocionet që iu ngjall ajo.

Hapi V (punë në grupe) Në këtë etapë nxënësit lexojnë informacionin rreth cikleve mitologjike (përdoret Fjalori mitologjik dhe fl etorja e fjalorit) dhe përcaktojnë çfarë funksioni kanë pasur këto mite dhe si mund të klasifi kohen. Diskutojnë përfundimet e arritura, pasi përfaqësuesit e çdo grupi kanë dhënë zgjidhjen e tyre.

Hapi VI. Punohet “Skeda e strukturës së mitit”, faqe 125.Nxënësit, pasi lexojnë për disa minuta tekstin, plotësojnë hartën e konceptit.

Detyrë shtëpie: Lexoni mitin “Orfeu dhe Euridika”, nënvizoni emrat mitologjikë dhe me ta ndërtoni një fjalor mitologjik. Për realizimin e detyrës nxënësit duhet të shfrytëzojnë fjalorin mitologjik ose burime të tjera.

STRUKTURA E MITIT

VENDET

FANTASTIKE EIMAGJINARE,

POR EDHEREALE

KOHA

EPACAKTUAR

PERSONAZHET

MITOLOGJIKE,FANTASTIKEME ROLE TË

PARACAKTUARA

NGJARJET

TËJASHTËZAKONSHMERRËFEHEN BUKUR

GJUHA

E THJESHTËFJALI TË SHKURTRAPËRSËRITJE DHE

FORMULA TËGATSHME

MESAZHI

HIMNIZIMI I VLERAVEMORALE E

SHPIRTËRORETË NJERIUT

FIGURACIONI

I PASUR ME KRAHASIME,EPITETE, SIMBOLE ETJ.

Cikli i miteve greke:

Cikli Olimpik miti i origjinës

a. origjina e hyjnive të Olimpit, b. personazhet: titanët, gjigantët, ciklopëtc. personazhi kryesor: Zeusi – hyu i Qiellit dhe i Tokës; dytësore: fëmijët e tjerë të Kronit sundojnë hapësirën e mbetur

Cikli Teban miti njohës

a. qëndrimi dinjitoz ndaj fatit dhe përmbushja e misionit jetikb. personazhet:kryesore: Edipi, mbreti i Tebësdytësore: bijtë e tij: Eteokli, Poliniku, Antigona Cikli i Argonautëve

miti njohës

Cikli i Artridëve miti didaktik

Cikli i Herakliut miti i njohës

Cikli Trojan miti njohës

149


Teknika e metoda të mësimdhënies: Punë në grupe, ditari dypjesësh, ditari trepjesësh (tabela e personazhit, tabela e fi gurave), pyetje–përgjigje.

Tema Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të lexojë për të shpjeguar identitetin e hyjnive;• të dallojë strukturën e mitit;• të identifi kojë rolin që luan secili personazh kyç i këtij miti;• të shpjegojë pasionet e Orfeut;• të interpretojë mesazhet që përcjell ky mit;• të shpjegojë kuptimin simbolik të mitit;• të dallojë dhe të shpjegojë antitezat në gjuhën e mitit.

Mjetet: teksti i nxënësit, fl etore e fjalorit, dërrasa e zezë, shkumësa, mjete shkollore.


Koment: “Orfeu dhe Euridika”(ora II)

Hapi I. Mësimi nis me detyrën e shtëpisë: plotëso fjalorin mitologjik në fl etoren e fjalorit.Nxënësit lexojnë emrat mitologjikë që kanë gjetur dhe japin shpjegimin për hyjnitë. Ndiqen me vëmendje përgjigjet e njëri-tjetrit.

Hapi II (ditari dypjesësh, punë në grupe)Kalohet te rubrika Refl ektimi për kuptimin. Mësuesi/ja vendos në dërrasë të zezë organizuesin grafi k të ditarit dypjesësh, të cilin e ka të parapërgatitur në një tabak kartoni të bardhë dhe e plotëson me shkumës me ngjyra, hap pas hapi me përgjigjet e nxënësve. (Grafi ku mund të shkruhet edhe në dërrasën e zezë.) Me anë të këtij grafi ku nxënësit dallojnë elementet e strukturës së mitit dhe i ilustrojnë me pjesë nga miti.Ndahet klasa në disa grupe. Dy grupe mund të punojnë për strukturën e çdo pjese të mitit, grupet e tjera për elementet përbërëse të mitit. Në fund plotësohet grafi ku me përgjigjet dhe ilustrimet e nxënësve.

Struktura e mitit Orfeu dhe Euridika

Dy pjesët e mitit Titulli i pjesës I ................................................................Titulli i pjesës II................................................................

Struktura e secilës pjesë Hyrja, zhvillimi, pika kulmore, mbylljaPjesa IPjesa II

Elementet përbërëse të mitit

Vendet - përtej varrit, - në botën e të gjallëve: lëndina, shpella e Tenarit, lumi Stiks, ishulli Lesbos, lumi Hebër,


150

Personazhet - protagoniste: Orfeu, Euridikakryesore:

- antagoniste: Hadi,

dytësore: - ndihmës: Persefona, Karonit, Hermesi

Koha e pacaktuar

Bërthamat rrëfyese Paragrafi I - jeta e lumtur e Orfeut me Euridikën dhe prishja e lumturisë nga vdekja e saj...

Fabula e mitit (ngjarjet) Vdekja e Euridikës, vuajtja pasionante e Orfeut, fundi i dhimbshëm i Orfeut, kthimi në Had, jeta në pavdekësi

Gjuha Fjali të shkurtra, të thjeshta të përbëra, me marrëdhënie bashkërenditëse, e më pak të përziera.

Figuracioni simboliantitezafi gura të tjera

Mesazhet Modeli më i lartë i dashurisë: për femrën dhe për jetën.Muzika, poezia, kënga është magjia, ushqimi shpirtëror dhe mendor, është forca më e madhe që mundëson paqen në jetën tokësore.Artet, muzika dhe poezia, me fuqinë e tyre janë në gjendje të zbusin bishat dhe të mposhtin vdekjen. Dashuria është akti më i lartë njerëzor dhe jeton në përjetësi.Heronjtë kulturorë, si Orfeu, i kanë hapur njerëzimit rrugën e qytetërimit dhe të përparimit.Të rikthesh të vdekurin në botën e të gjallëve është e pamundur.Njerëzit me vese nuk janë në gjendje të shijojnë dhe mbrojnë vlerat qytetëruese

Hapi III (punë në grup, grafi ku Tabela personazhit)Punë në grupe: Klasa ndahet në tri grupe.Grupi I Ushtrimi 3.Grupi II Ushtrimi 4. Grupi III Ushtrimi 5.

Grupi I. Përgjigjet do të ilustrohen me tekstin.Forca magjike e lirës së Orfeut:Zbutja e shpirtrave: të Hadit, Karonti a. Magjepsja, mallëngjimi. b. Zbutja e egërsisë së kafshëve të egra në natyrë.Grupi II. Dy pasionet e Orfeut: a. Kënga e shoqëruar me lirë. b. Dashuria.

151


Dy pasione që ushqejnë njëra-tjetrën dhe vihen në shërbim të njëra-tjetrës.Fragmenti: “Orfeu zuri t’i lutej... i mbushur me lot nga hidhërimi.”

Grupi III. Në ç’mënyrë ky mit lartëson fi gurën e Euridikës (pasive dhe nuk fl et asnjë fjalë)?

Euridika: Nimfë e vdekshme. Tek Euridika shihet dashuria për jetën. Jeta e Orfeut me të kishte qenë e lumtur. Një jetë në të cilën Orfeu kishte njohur dhe jetuar vetëm ditët e shkëlqyera plot dritë të pranverës.Plotësohet përmbledhtas në tabelë roli dhe funksioni i personazheve.

Personazhi Veprimet që kryenOrfeuHadiKarontiNatyra

Hapi IV (punë në grupe) Punohet rubrika: Refl ektoni për strukturën.Mësuesi/ja e ndan klasën në dy grupe. Grupi I Ushtrimi 7 dhe 8. Grupi II Ushtrimi 9.Me përgjigjet e nxënësve do të plotësohet organizuesi grafi k:

Vendi Personazhet Ngjarja

Hapi V (punë më grupe, ditari trepjesësh) Punohet rubrika Gjuha dhe Stili me teknikën organizuesin grafi k të fi guracionit, Grupi I.

Shprehja Figurat letrare Funksioni kuptimorKthimi i kokës prapa simbol Joshja për të parë; pasiguri

Orfeun e mbysin bakhidet simbol Pasioni i shfrenuar nuk mund të shijojë virtytet qytetëruese

Grupi II.Fragmenti Mjeti stilistik Funksioni kuptimor

“Kënga e magjishme e Orfeut kumbonte me aq fuqi, kishte aq magji e forcë tërheqëse... rreth e përqark”“Befas gjëmuan...zërin e këngëtarit”

Antiteza: kumbonte – gjëmuan – buçitninMagji e forcë tërheqëse – zëra të lartë, tinguj daullesh, të qeshuraZëri i këngëtarit – zhurma e festës

Pasioni i shfrenuar është një forcë shkatërruese, vrastare, më e egër se dhe vetë egërsia e natyrës.Funksioni i antitezës:I shërben zbërthimit të mesazhit.


152

Hapi VI (pyetje përgjigje).Nxënësve u shtrohet pyetja: - Ç’funksion kryente miti “Orfeu dhe Euridika”? (njohës – fati i njeriut, didaktik roli i artit)Nxënësit kujtojnë llojet e miteve, si dhe bëjnë lidhjen e tyre me mesazhin që përcjell ky mit.

Detyrë shtëpie. Kërkoni në internet informacion për personazhet e mitit, për krijime të frymëzuara prej tij.

Në fund të orës së mësimit bën vlerësimin e të nxënësve pjesëmarrës për analizën e elementeve të përmbajtjes dhe strukturës së mitit dhe për zgjedhjen e ilustrimeve nga miti.

Shënim. Komenti mund të zhvillojet në dy orë, duke komentuar në orën e dytë gjuhën dhe stilin e mitit.

Teknika e metoda të mësimdhënies: Ritregim i përmbledhur, shkrim i lirë, vëzhgim i drejtuar, punë në grup, vështrim krahasues, diagrami i Venit.

Tema Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të shkruajë një mbyllje tjetër për mitin Orfeu dhe Euridika;• të vëzhgojë pikturën e dhënë dhe ta komentojë, duke zbuluar lidhjen e saj me mitin;• të plotësojë skedat për biografi në e miteve të sotme;• të kërkojë në internet për të gjetur disa fi gura të sotme mitesh; • të lexojë një tekst informativ për të zgjeruar njohuritë rreth temës së mitit.

Mjetet: teksti i nxënësit, fl etore e fjalorit, fl etore, dërrasa e zezë, shkumësa, mjete shkollore.


Koment: “Orfeu dhe Euridika“(ora III)

Hapi I (ritregim i përmbledhur)Nxënësit nxiten të tregojnë një përmbledhje të mitit me sa më pak fjali, të cilat mund të shkruhen edhe në dërrasë të zezë.

Hapi II (shkrim i lirë)U kërkohet nxënësve të tregojnë me hollësi përfundimin e mitit, duke shfrytëzuar sa më shumë elemente gjuhësore nga teksti. Pas kësaj u kërkohet të shkruajnë për rreth 10 minuta një mbyllje tjetër. Lexohen disa nga punimet para klasës dhe diskutohet rreth realizimit të tyre.

Hapi III (vëzhgim i drejtuar)Nxënësit drejtohen të vëzhgojnë në libër ose të zmadhuar nga CD-ja pikturën “Orfeu dhe Euridika”, të piktorit Eduart Poynter dhe të diskutojnë rreth realizimit të saj:- Cilin çast të mitit ka fi ksuar piktori?- Cilat janë ngjyrat që ka përdorur dhe ç’simbolizojnë ato?- Cilat detaje të pikturës parathonë fundin tragjik?- Ç’simbolizon gjarpri që është në plan të parë?- Ç’ndryshim ka realizimi i mitit nga piktori me përfytyrimin tuaj, pasi lexuat mitin?

153


Hapi IV (punë në grup)Në këtë etapë nxënësit do të punojnë për informacionin e ri: Mitet e sotme. Punohet me faqen 132 (teksti “Gjuha shqipe dhe letërsia 10”).Nxënësit të ndarë në dy grupe të mëdha, punojnë me informacionet e marra nga interneti dhe plotësojnë në libër përmbledhtas.

Grupi I Mitet e sotme: zgjidhni dy personazhe.Grupi II Mitet e antikitetit (fi gura mitologjike).Nxënësit plotësojnë skedat për biografi në e miteve të sotme.Të dhënat e çdo grupi shkruhen në tabakë letre, të cilat vihen në murin e klasës.

Hapi V (vështrim krahasues, diagrami i Venit)

Në fund të orës së mësimit bën vlerësim të nxënësve për pjesëmarrje në mësim, për origjinalitetin dhe fantazinë e tyre krijuese, si dhe për aftësinë vëzhguese.

Mitet në antikitet

Mitet e sotme

- popullaritet - famë- sukses i

përmasavebotërore

- nderim

- sintezë e përvojës- urtësi:

universale tejkohore

- imazhe fantastike, të jashtëzakonshme

- kohë e papërcaktuar

modele

Detyrë shtëpie. Lexoni “Info plus” (material për të shtuar kulturën) në f. 131. Gjeni informacion plus nga Interneti apo burime të tjera si është përdorur mitologjia në kohët e sotme.

Tema Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të bëjë lidhjen ndërmjet kontekstit historik me zhvillimin e mendimit humanist letrar;• të bëjë lidhjen ndërmjet kontekstit historik dhe zhvillimin e formave letrare në prozë;• të vëzhgojë piktura që lidhen me epokën e Rilindjes dhe të fl asë për elementet e saj, krahasuar me subjektet mitike;• të lexojë për të dalluar periudhat letrare dhe lulëzimin e prozës për çdo periudhë.

Letërsia e Rilindjes (ora I)

Mjetet: teksti i nxënësit, tabela, shkumësa, mjete shkollore.

Teknika e metoda të mësimdhënies: Stuhi mendimesh, pema e mendimit, lexim hap pas hapi, diagrami i Venit, lexim i drejtuar, punë në grupe, minitest.


154


Hapi I (stuhi mendimesh) Mësuesi/ja i njeh nxënësit me temën e re “Letërsia e Rilindjes”. Në këtë etapë do të punohet me teknikën “Stuhi mendimesh”. Drejtohet pyetja:- Ç’’ju kujton termi Rilindje?

Shkruhen në tabelë disa prej mendimeve të nxënësve që do të shërbejnë për këtë temë.

Hapi II (pema mendimit) Konteksti historik: (lidhja ndërlëndore me historinë).Shtrohen pyetjet: - Çfarë ju kujtojnë kryqëzatat? (Njihet si një epokë e errët.)- Ç’ju kujtohet nga reforma luteriane? (Luteri dhe e reja që solli.)- Cila periudhë përfshin epokën e Rilindjes?

Hapi II (lexim hap pas hapi)U kërkohet nxënësve që të lexojnë individualisht në libër pjesën Rilindja dhe mendimi humanist dhe të nxjerrin veçoritë duke plotësuar pemën e mendimit.1. Rilindje e kulturës antike (antikiteti – model i përsosmërisë për epokën e Rilindjes).2. Ringjallje, ripërtëritje e letërsisë, arteve.3. Rilindje shpirtërore e kulturore e njeriut.4. Ka karakter human (njerëzor).5. Në qendër të mendimit humanist: njeriu, shkenca.

Rilindje

historik

MESJETA (shek. XII-XIII):

• Luftërat e brendshme• Kryqëzatat• Shek. XIV – paqe e vazhdueshme

• Shkenca u shkëput prej teologjisë• Ngjallet shpirtin kritik• Mendimtarët e artistët: a. fi lluan të shkëputen nga feja; b. kthyen sytë nga antikiteti; c. në qendër të veprimtarisë së tyre vunë njeriun.

RILINDJA

karakteristikat

konteksti

letrar

• Reforma luteriane (1521): a. ndarja e kishës në protestante dhe katolike; b. i hapi rrugë lirisë së besimit.• Zbulime të mëdha shkencore në: a. astronomi b. fi zikë e matematikë• Zbulimet dhe udhëtimet gjeografi ke.

• përkthimi i Biblës dhe librave të shenjtë në gjuhët kombëtare• themelimi i bibliotekave• shtypshkronja: (roli) botimi i teksteve të autorëve të mëdhenj antikë • botimi origjinal i veprave (ruajtja e origjinalitetit)

historik

letrar

155


Hapi III (diagrami i Venit) Në këtë etapë do të punohet për të zbuluar nëpërmjet vëzhgimit të pikturave elemente humaniste Punohet me rubrikën “Vëzhgoni”.Nxënësit lexojnë informacionin dhe bëjnë një vështrim krahasues ndërmjet elementeve humaniste në pikturën e Da Vinçit dhe në atë të Mikelanxhelos.

Hapi IV (lexim i drejtuar, punë në grupe, pema e mendimit)Grupi I – Shkrimtarët humanistë patën si model antikitetin.- Gjeni arsyet. - Çfarë shërbeu si burim frymëzimi?Grupi II – Letërsia e Rilindjes dallohet për disa periudha zhvillimi.- Cilat janë karakteristikat e çdo periudhe?Grupi III – Cilat janë format letrare që u zhvilluan dhe përfaqësuesit e tyre?Ndërkohë që nxënësit punojnë në tekst faqet 134 -135, mësuesi/ja përgatit në tabelë vazhdimësinë e pemës së mendimit.

- Njeriu dhe aftësitë e tij mendore e fi zike

Mona Liza Sepie në karton

- Portreti i gruasZbulimi i veçorive të syve.

- Trupi i burritBukuria fi zike e njeriut.

Hapi V (minitest) 1. Kur lindi letërsia humaniste? 2. Pse letërsia e Rilindjes quhet edhe letërsi humaniste? 3. Cilët janë disa nga përfaqësuesit kryesorë të letërsisë së Rilindjes?

Shënim. Është e mirë që nxënësit të porositen që në fillim të vitit shkollor që të lexojnë ato vepra që do të analizohen në klasë.

Detyrë shtëpie. Lexoni informacionin për Servantesin dhe rikujtoni subjektin e romanit “Don Kishoti”.

Periudhat Gjinitë dhe llojet letrare Individualitetet letrare u frymëzuan nga:

RILINDJA

P. I - Shek. XIII-XIVpërfaqësuesit: Aligeri, Petrarka

P. II - Shek. XV - pjekuriaRivlerësimi i letërsisë

P. III - Shek. XVI – shek. XVII kulmi i Rilindjespërfaqësuesit: Shekspiri, Servantesi

• soneti Lirika

Epika

Dramatika

• romani• rrëfenja• proza tregimtare

• tragjedia• komedia

• jeta reale

• kultura dhe historia kombëtare

• jeta reale


156

Tema Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të analizojë romanin “Don Kishoti” duke u ndalur te kuptimi i parë dhe kuptimet plotësuese;• të bëjë analizën e personazhit, si modeli i personazhit të dyzuar;• të shpjegojë format e komikes duke ilustruar me shembuj nga romani;• të analizojë stilin e shkrimtarit; • të ndërtojë (të plotësojë) hartën e strukturës së romanit (objektivi 3 dhe 4);• të zbulojë në fragmentin e shkrimit kritik mesazhin aktual të veprës dhe të shfaqë opinionin e tij;• të vëzhgojë pikturat që paraqesin dukuri të kohës kalorësiake duke i krahasuar me njëra-tjetrën.

Mjetet: Teksti i nxënësit, dërrasa e zezë, mjete shkollore.

Teknika e metoda të mësimdhënies: Stuhi mendimesh, ritregim, rrjeti i diskutimit, diskutim, lexim i drejtuar, punë në grupe, grafi ku organizues: Harta e strukturës së romanit.


Analizë e romanit

“Don Kishoti” (Ora II -III)

Hapi I (stuhi mendimesh)Mësuesi/ja e nis mësimin duke kontrolluar detyrën që ka dhënë orën e kaluar. - Ç’dini për jetën dhe veprën e Migel Servantesit?

lindi më 1547 spanjoll vepra e parë: katër poezi pasionet e tij

përfaqësues i letërsisë së Rilindjes përsosi romanin në letërsinë e Rilindjes

Shkruhet në dërrasë të zezë informacioni që sjellin nxënësit, duke nënvizuar çastet kryesore nga jeta, si dhe veprat.

Hapi II (ritregim)Nxënësit ritregojnë fabulën e romanit.Mësuesi/ja së bashku me nxënësit bën interpretimin e kuptimit të parë dhe të kuptimeve plotësuese.

Migel Servantes

Don KishotiU botua më 1605Roman për të vënë në lojë romanet kalorësiake

kuptimi i parë

i shkëputur nga realiteti (humbet orientimin)i etur për aventurahero grotesk (kërkon të kthejë mbrapsht kohët e lavdishme të kalorësisë)i fandaksur nga librat kalorësiakë: për lavdinë e vet a. me kalorës që: luftojnë për lavdinë e të shtypurve u bëjnë nder damave b. të një bote ku ligësia ndëshkohet

157


Hapi III (rrjeti i diskutimit)Mësuesi/ja u kërkon nxënësve t’i përgjigjen pyetjes:

PO JO

Nxënësit shfaqin mendimet e tyre pro dhe kundër.U kërkohet nxënësve të lexojnë informacionin në libër dhe i rikthehen edhe një herë pyetjes. Mësuesi/ja aktivizon nxënësit që mendonin ndryshe dhe nga informacioni që lexuan, ndryshuan mendim. Si në rastin e parë dhe në të dytin kërkohet që të argumentohet përgjigjja.Përfundimi shkruhet në dërrasën e zezë.

Hapi IV (diskutim)Mësuesi/ja drejton pyetjen:

- A keni dëgjuar të thonë “Ai njeri është donkishot?”Bëhet sqarimi i termit në tabelë.

Hapi V (vëzhgim)

qëllimi: - të ndreqë botën (shpresa e njeriut për ndryshimin e botës edhe kur është e pamundur) ideali për të shërbyer pa interes, me vetëmohim në dobi të së drejtës, të së mirës, të së vërtetës;- refuzon të pranojë realitetin;- pikë orientuese për të është e kaluara, fëmijëria;- kërkon të rikthejë të kaluarën.

realizimi i qëllimit: marrëzi e vërtetë.

në çast qetësie ka gjykim tepër të saktë;tiparet e heroit: një shpirtmadhështi të habitshme; priret nga e drejta, ka qëllime, synime të larta.

- horizontal: aventurat e fandaksuraleximi në dy plane: - vertikal: synimi për idealin, të vërtetën që heroi i vetmuar merr përsipër t’i realizojë në çdo situatë.

kuptimet plotësuese

- Personazhet (Don Kishoti dhe Sanço Panço) veprojnë të shkëputur apo në marrëdhënie me njëri-tjetrin dhe plotësojnë njëri-tjetrin?

mungesë e aftësisë për t’u orientuar saktësisht, veprime

abuzive në mbrojtje të së vjetrës

Donkishotizëm (anakronik) metaforë

interpretimianakronik i botës

lidhja patologjike me librin

beson në mënyrë të verbër

mungon mendimi kritikinterpretimi i realitetit sipas kodit fantastik

ana pozitive

aftësia për t’u udhëhequr nga ide të mëdha, vetëm dhe

kundër të gjithëve

ana negative


158

Në libër janë disa piktura. U kërkohet nxënësve t’i vëzhgojnë me kujdes dhe t’u përgjigjen pyetjeve:- Ç’mendime ju lindin kur shihni foton në f. 138? - Ç’simbolizon perëndimi i diellit dhe ecja e dy personazheve? “Në një sfond perëndimi (metaforë) kemi një ecje para me vendosmëri, me karakter lart.”- Cili është ndryshimi ndërmjet fi gurës së kalorësit të piktorit S. Martini dhe Don Kishotit, pikturë e H. Daumier?- Mësuesi/ja i nxit të gjithë nxënësit të bëjnë interpretimin e tyre.

Hapi IV (lexim i drejtuar)U kërkohet nxënësve të lexojnë informacionin në tekst dhe të nënvizojnë aty si realizohet komizmi te vepra Don Kishoti. Ndërkohë mësuesi/jai ka përgatitur një tabak letre ku janë shkruar tiparet e komizmit. Pasi nxënësit të kenë paraqitur punën e tyre, bëhet verifi kimi me të dhënat që jepen nga mësuesi/ja. 1. kontrasti – mospajtimi ndërmjet: a. qëllimit dhe mjetit - qëllime fi snike, mjete qesharake; b. veprimit dhe rezultatit të veprimit – vepra të mëdha, rezultatet krejt të kundërta (kujto mullinjtë e erës, lufta me shakujt e verës etj.)2. ekzagjerimi – i sendeve, personazheve dhe tipareve të tyre nëpërmjet hiperbolave, karikaturësdhe groteskut, për të paraqitur: a. komizmin e gjestit (lëvizjet e heroit dhe gjestet që bën); b. komizmin e karakterit (realiteti dhe ëndrrat me sy hapur të heroit); c. komizmin e situatës (e pazakonta shihet si normale dhe e kundërta).3. format imituese – imitimi i veprimeve të kalorësve 4. përsëritëse – përsëritja me kokëfortësi e të njëjtave veprime të dështuara. 5. mjetet gjuhësore a. manierizmi – artifi cialiteti në të shprehur; b. anakronizmi gjuhësor – përdorimi i fjalëve të vjetruara, të dala nga qarkullimi(Për të gjitha tiparet u kërkohet nxënësve të sjellin shembuj nga vepra).

Hapi VI (punë në grupe, grafi ku organizues: Harta e strukturës së romanit) Ndahet klasa në tri grupe, të cilët do të punojnë për 5’-7’ për të ndërtuar Hartën e strukturës së romanit.

Grupi I: - Titulli - Autori - Gjinia - Koha e jashtme – historike - Koha e brendshme - Hapësira

Grupi III: Ushtrimi 2 faqe 138, duke u mbështetur te fragmenti i shkëputur nga introdukta e F. Nolit, nxënësit të nxjerrin mesazhin aktual të veprës për kohën kur u përkthye, por edhe për shfaqjet e tij në çdo kohë dhe të shfaqin opinionin e tyre.Përfaqësuesit e grupeve paraqitin punën. Diskutohet rreth tyre.

Detyrë shtëpie. Lexoni fragmentin “Sojliu i Mançes, nënvizoni fjalët e panjohura dhe përpiquni të gjeni shpjegimin e tyre te Fjalori i gjuhës së sotme shqipe.


Grupi II:- Personazhet- Mesazhi- Gjuha- Stili

159


Tema Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:- të komentojë fragmentin duke u ndalur te: - përshkrimi i personazhit; - shpjegimi i dukurisë së donkishotizmit; - gjetja e kohës së brendshme dhe e kohës historike; - shfaqja e komizmit të karaktereve, veprimeve, mendimeve etj.;- të parafrazojë një paragraf.

Mjetet: teksti i nxënësit, dërrasa e zezë, mjete shkollore.

Teknika dhe metoda të mësimdhënies: Ritregimi i subjektit, përmbledhje, punë në grupe, punë e pavarur, shkrim i lirë.


Koment:“Sojliu i

Mançes” (Ora IV)

Hapi I (ritregimi i subjektit, përmbledhje)U kërkohet nxënësve të tregojnë përmbledhtas subjektin e fragmentit Sojliu i Mançës. (Nxënësve u është dhënë detyrë ta lexojnë fragmentin në shtëpi).

Hapi II (punë në grupe)Klasa do të ndahet në grupe sipas niveleve dhe secili grup do të trajtojë një nga objektivat e dhëna.Grupi I – të përshkruajë personazhin;

Grupi II – të analizojë strukturën e fragmentit: të përcaktojë vendin; kohën e brendshme (të rrëfi mit) dhe kohën historike; paragrafi n kyç.Mund të punohet me hartën e ngjarjes në fragment.

Grupi III – të zbulojë si dhe ku shfaqet në fragment dukuria e donkishotizmit Punohet me ditarin dypjesësh.

Dukuria e donkishotizmit Si shfaqet në fragment - ilustrim

Grupi IV: të zbulojë si shfaqet komizmi te fi gura e personazhit, te veprimet dhe mendimet e tij.

Ky grup mund të punojë me tabelën e personazhit.

Komizmi Si realizohet komizmi

1. Ekzagjerimikomizmi i situatës

komizmi i gjestitkomizmi i karakterit2.3.

Pasi ka lexuar për ditë të tëra romanet kalorësiake, mendon të bëhet kalorës i arratisur,spastroi ca armë të stërgjyshërve etj.


160

Grupi V – punon me ditarin dypjesësh.

Thënia ose fragmenti Komenti

“Shpesh bisedonte me priftin... e humbi gjykimin”. “Thoshte se Sid Rui Diazi...mbesën e tij bashkë”.“Shkurt... dëshirën e tij” apo “Fantazia e tij... në botë”.

Hapi III (punë në grupe)Kalohet te rubrika: Refl ektoni për interpretimin.Ushtrimi 6: Qarko dhe argumento.Ushtrimet 7 – 8.Mësuesi/ja sqaron nëse është e nevojshme kuptimin e fjalës patetik.

Hapi V (punë e pavarur, shkrim i lirë)Secili nxënës të zgjedhë një paragraf dhe ta parafrazojë atë.

Detyrë shtëpie. Ushtrimi 10, faqe 144.

Në fund të orës së mësimit mësuesi/ja bën vlerësimin e nxënësve pjesëmarrës.Shënim. Nëse fragmenti do të zhvillohet në dy orë mund të ndiqet kjo ecuri.

Patetik - që përshkohet nga patosi; një veprim që bëhet me zjarr të madh ose me frymëzim të ngritur. Patos-i - gjendje e brendshme e një njeriu që është i mbushur me ndjenja të zjarrta a me frymëzim të lartë; ndjenjë e zjarrtë që e ngre peshë njeriun e frymëzuar nga një ide e madhe; shfaqja e jashtme e kësaj ndjenje a gjendjeje.

Tema Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të dallojë rrëfyesin duke ilustruar përgjigjen me tekstin;• të shpjegojë veçori të gjuhës së romanit (imitimi, artifi cat);• të shpjegojë veçoritë e përkthimit – përdorimi i një gjuhe anakronike;• të argumentojë komizmin e karakterit;• të parafrazojë një fragment rrëfyes/përshkrues të marrë nga teksti.


Teknika dhe metoda të mësimdhënies: Diskutim, punë e pavarur individuale, ditari dypjesësh, hap pas hapi.


Koment:“Sojliu i

Mançës” (ora II)

Hapi I (diskutim)Mësimi nis me diskutimin dhe vlerësimin e detyrës së shtëpisë. Pasi lexojnë detyrën 2-3 nxënësit, të tjerët bëjnë vlerësimin e punës së bërë. Mësuesi/ja bën ndërhyrje, po të jetë ë nevojshme.

Hapi II (punë e pavarur individuale, ditari dypjesësh)Punohet ushtrimi 11 me teknikën “Ditari dypjesësh”.

Fragmenti Komenti i nxënësitFantazia e tij u mbush... në botë Autori rrëfen në mënyrë të drejtpërdrejtë

161


Ushtrimi 12: Rendit sipas radhës veprimet që bëri Don Kishoti.Nxënësit punojnë në mënyrë të pavarur. Në fund një nxënës lexon detyrën dhe të tjerët e plotësojnë:1. spastroi armët;2. i spastroi dhe i meremetoi;3. zbuloi se helmetës i mungonte mbulesa;4. i bëri mbulesë helmetës me një mukava;5. zhveshi pallën dhe goditi helmetën;6. copëtoi helmetën;7. ndenji dhe e bëri përsëri;8. e quajti helmetën më të bukurën;9. vajti dhe pa kalin;10. e vlerësoi gërdallën e tij më të mirë se kalin e Aleksandrit të Madh;11. u mendua katër ditë për emrin e kalit;12. kërkoi emër, shpiku emra, shoi e ndërroi;13. emëroi kalin;14. pagëzoi vetveten;15. pagëzoi zonjën e tij.

Ky ushtrim është mjaft interesant dhe kërkon të ndihmojë nxënësit që të lexojnë me vëmendje dhe t’iu japin rëndësi hollësive, të cilat shërbejnë si mjete për të nxjerrë në pah komizmin e fi gurës së Don Kishotit.

Hapi III (hap pas hapi)Kalohet rubrika “Refl ektoni për gjuhën dhe stilin”. Punohen hap pas hapi ushtrimet e tekstit.

Ushtrimi 13: Ilustrim nga teksti ose përshkrim (rrëfi m) me fjalët e tyre. Për këtë ushtrim mund të punojnë dy nxënës të nivelit bazë dhe të mesëm.Ushtrimi 14: Përgjigje: Noli shfrytëzon një leksik të pasur me fjalë krahinore, dialektizma, anakronizma gjuhësore, për t’iu përgjigjur logjikës së personazhit dhe krijimin e komizmit. U kërkohet nxënësve të zbulojnë sa më shumë fjalë e shprehje anakronike.Ushtrimi 15: Shprehje të huazuara nga romanet kalorësiake: “Arsyeja e mosarsyes....”“Qielli i lartë.... madhëria jote”“Unë jam Vigani... madhërisë sate”Ushtrimi 16: Për këtë ushtrim nxënësit do të ndihmohen nga ushtrimi 9 dhe tabela e personazheve e plotësuar prej tyre. a. komizmi i karakterit – gjatë leximit të librave (sheh ëndrra me sy hapur) “Shkurt pasi e humbi... dëshirën e tij” b. komizmi i mendimeve: “Me të tilla lodra fjalët më të mëdha e më të dendura”. c. komizmi i veprimeve: “Dhe e para gjë ishte të spastronte armët”.

Nxënësit mund të punojnë edhe në ushtrimin 12.Kalohet te rubrika “Shkruani”. Do të punohet me teknikën “Punë e pavarur”.Nxënësit punojnë në libër.2-3 nxënës lexojnë dhe vlerësohen për punimin e tyre. Në fund të orës së mësimit bëhet vlerësimi për pjesëmarrjen e nxënësve në mësim.

Detyrë shtëpie. Zgjidhni nga fragmenti të dhëna që e paralajmërojnë lexuesin për veprimet e ardhme dhe fatin e Don Kishotit.


162

Tema Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të komentojë fragmentin duke zbuluar: - si deformohet realiteti nga personazhi kalorësiak; - cili është roli i aventurave në çift, personazhet me lidhjen e tyre (plotësues të njëri-tjetrit);• të zbulojë veçoritë e gjuhës (kontrastit, për efektet komike) dhe të përkthimit; • të interpretojë mendimin e vet lidhur me romanin kalorësiak, dukurinë e donkishotizmit;• të bëjë përmbledhjen e fragmentit me synimin që të dalë sa gjysma e tij;• të sintetizojë njohuritë për përshkrimin e personazheve kryesore duke u ndalur te poezia që mbyll librin;• të interpretojë në mënyrë shprehëse duke ruajtur karakterin e komizmit të veprës.


Teknika dhe metoda të mësimdhënies:

Pema e mendjes, lexim shprehës, rrjeti i diskutimit, puna me tekstin, punë në grupe, ditari dypjesësh.


Koment-“Don Kishoti

kundër mullinjve të erës”

Hapi I (pema e mendjes)Mësimi nis me teknikën “Pema e mendjes”, e cila e ndihmon mësuesin/en të kontrollojë dijet e nxënësve për romanin “Don Kishoti”.

Hapi II (lexim shprehës)Do të punohet me fragmentin “Don Kishoti kundër mullinjve të erës”.Mësuesi/ja drejton pyetjen: - Si e kuptoni titullin? Merr 2-3 përgjigje të nxënësve. Një nxënës lexon fragmentin me intonacion, në mënyrë shprehëse që të ruajë komizmin e tij.Nxënësit e tjerë do të punojnë me ushtrimet 1 dhe 2 faqe 146.Nxënësit përgjigjen me ilustrim.Ushtrimi 1: i janë errur sytë nga dëshira për të kryer aventura - ndihet i shkëputur nga realiteti etj.Ushtrimi 2: fragmenti “Edhe sikur të bëhemi më tepër krahë se ata të viganit (?) prapë do të ma paguani!”

“Don Kishoti” lloji i romanit

koha

e brendshme e jashtme

vendi

personazhet

marrëdhënietkomizmi stili

163


Hapi III (rrjeti i diskutimit)Ushtrimi 3: Po Jo - A luan rol të dyfi shtë Sanço Pançoja për Don Kishotin? Pse?

Disa nga argumentet mund të ishin:1. Plotësimi i fi gurës së Don Kishotit, është një vesh që shërben për të dëgjuar dhe një krah për t’u mbështetur.2. Nëpërmjet dialogut del në pah kundërshtia (kontrasti).3. Sanço Pançoja është njeriu praktik që ka dalë përkrah Don Kishotit për të fi tuar tokë, pasuri, të premtuara nga Don Kishoti.4. Sanço Pançoja përdoret nga autori për të vënë në dukje lajthitjet e të zotit.Përfundimi: .......................................................................................................

Pasi diskutojnë mendimet pro dhe kundër arrijnë në një përfundim, i cili shkruhet në dërrasën e zezë.

Mësuesi/ja zgjedh një nxënës për të punuar ushtrimin 4.Ushtrimi 4: Karakterizimi i Don Kishotit. - është natyrë fi snike – ka qëllime të larta (fi snike), por përdor mjete idiote; - është bykosur nga leximi i librave kalorësiakë, saqë është shkëputur nga realiteti; - mungesa e pikës orientuese në realitet e bën edhe më komik.

Hapi IV (puna me tekstin)Punohet rubrika “Refl ektoni për interpretimin”. Në këtë etapë mësuesi/ja aktivizon disa nxënës për ushtrimet 5, 6, 7, 8. Gjatë interpretimit nxënësit argumentojnë përgjigjen.

Hapi V (punë në grupe, ditari dypjesësh)Kalohet te rubrika “Gjuha dhe stili”.

Ushtrimi 9: Si shprehet hendeku midis fantazisë së autorit dhe realitetit të jetës? Nxënësit do të përqendrohen te: - manierizmi; - anakronizmi.Punë me grupe: Do të punohet me ditarin dypjesësh.Grupi I: Ushtrimi 10, plotësohet tabela e ditarit dypjesësh.

Fragmenti Komenti i nxënësve

- Fati po i rregullon (...) janë shfaqur ... viganë- Ç’viganë? - tha Sanço...

- pikëvështrime të kundërta;- kundërshtia mes idealit të pamundur dhe realitetit;- aspirata fi snike e njërit dhe shpirti praktik i tjetrit.

Ushtrimi 11:


“Mos ikni, frikacakë e burracakë... - kalorës që ka dalë për lavdi të vetën, por edhe të të tjerëve, të shtypurve;- shpreh idealin e të shërbyerit pa interes, me vetëmohim në dobi të së drejtës, të së mirës, të së vërtetës.


164

Ushtrimi 12: Nxënësit do të punojnë për stilin: - Komizmi në fragment; - Përshkrimi; - Gjestet, veprimet; - I kundërvihen idealit të lartë të Don Kishotit.

Ushtrimi 13: “me tërë shpejtësinë e gomarit të tij” - komizmi – në thënieTe Sanço Panço, Don Kishoti gjen një vesh që ta dëgjojë dhe një krah që ta ndihmojë. Ndryshe nga situata që e kërkon ndihmën e Sanço Panços të menjëhershme, ai harxhon kohë deri sa ta ndihmojë.

Hapi VI (punë në grupe) Ndahet klasa në katër grupe dhe secili do të komentojë nga një strofë të vjershës. Të katërta grupet do të argumentojnë kërkesat e ushtrimeve 5, 6.Përfaqësuesit e grupeve paraqesin punimet në emër të grupit.

Detyrë shtëpie. Bëni një ese argumentuese duke mbajtur parasysh vargjet: Botën prapa desh ta kthente, dhe me ushtën ta mbërthente.


Tema Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të identifi kojë veçoritë e tekstit në prozë, të zhvilluar në kohën e humanizmit në Shqipëri;• të bëjë lidhjen ndërmjet kontekstit historik dhe zhvillimeve të tekstit në prozë;• të njohë strukturën e veprës së M. Barletit “Historia e Skënderbeut”;• të zgjerojë informacionin duke lexuar një tekst përshkues dhe duke vëzhguar objektin e përshkruar;• të krahasojë për të gjetur dallimet midis letërsisë së Rilindjes, humanizmit evropian dhe atij shqiptar.

Mjetet e mësimit: teksti i nxënësit, dërrasa e zezë, shkumësa, fl etë formati A4, shënues me ngjyra, mjete shkollore.

Teknika e metoda të mësimdhënies: Pema e mendjes, përmbledhje e strukturuar, lexim i drejtuar, punë në grupe, vizatim i lirë, diskutim, vështrim krahasues, diagrami i Venit.


Humanizmi në Shqipëri

Hapi I (pema e mendjes)Mësimi nis duke rikujtuar njohuritë që kanë marrë përsipër nxënësit për letërsinë e Rilindjes duke përfshirë kontekstin historik dhe atë letrar. Mësuesi/ja aktivizon nxënës që do t’i vlerësojë, por edhe të tjerë.

Epoka e Rilindjes

objekt studimi:

- njeriu- shkencat

konteksti letrar:

- model antikiteti- përsosi stilin- zhvillimi i prozës

konteksti historik:

- shek. XIV- lëvizja luteriane- zhvillimet në shkenca- shpikja e shtypshkronjës - simbolik: viti 1616

165


Zhvillimi i prozës: Servantes “Don Kishoti”

- roman kritik (antiroman) - Struktura: - Mesazhi - Personazhi i çiftëzuar - Kontrasti - Stili - Gjuha: - manierizmat - anakronizmi (fjalë, shprehje të vjetëruara) - Forma komike: - ekzagjerimi - grotesku - përsëritjet, imitimi

- mungesë orientimi në realitet - kuptim metaforik - interpretim anakronik i botës - rrafshi pozitiv: aftësia për t’u udhëhequr nga ide të mëdha, vetëm dhe kundër të gjithëve. - rrafshi negativ: veprim abuziv në mbrojtje të së vjetrës.

Hapi II (përmbledhje e strukturuar)Informacion i ri: Mësuesi/ja do t’i njohë nxënësit me temën e re, të cilën e shkruan në tabelë dhe objektivat (objektivin a).

konteksti historik lindi, u zhvillua nën ndikimin e humanizmit italian (model) origjinaliteti: qëndresa shumëshekullore e popullsisë shqiptare për të ruajtur pavarësinë e vet ndaj Perandorisë Osmane

konteksti letrar ishte letërsi qëllimore modele të retorikës: - të bindjes - të argumentimit

Faza I - shek. XVI: M. Barleti: - Proza:

• Rrethimi i Shkodrës • Historia e Skënderbeut: - Shkrim biografi k - Shkrim historik - Gërshetim i fakteve, dëshmive me imagjinatën e shkrimtarit, me qëllimin e tij. - Skënderbeu personazh historik bëhet edhe personazh letrar.

Faza II – shek. XVII (letërsia fi lobiblike): - Shkrime me thelb biblik - Përkthime - Parathënie - Lutje - Fjalë të urta - Relacione

Don Kishoti

Donkishotizmi

Humanizmi në Shqipëri:


166

Për fi gurën e Skënderbeut që nxënësit kanë njohuri, u jepet mundësia e bashkëpunimit.

Hapi IV (lexim i drejtuar, punë në grupe)Do të punohet me teknikën “Lexim i drejtuar” (për të realizuar objektivin b).Klasa do të ndahet në tri grupe dhe secilit i jepet puna që do të bëjë me tekstin.Në fragmentin “Historia e Skënderbeut” f. 148.Grupi I – Të identifi kojë strukturën:

i jashtëm- kompozicioni i brendshëm

Grupi II – Të identifi kojë Tipare dalluese të humanizmit në vepër.Grupi III – Të identifi kojë Tipare të stilit të veprës së M. Barletit.

Ndërkohë që nxënësit punojnë, mësuesi/ja përgatit në dërrasën e zezë Hartën e veprës“Historia e Skënderbeut” (do të plotësohet me përgjigjet e nxënësve).

Mësuesi/ja plotëson në tabelë të dhënat që kanë nxjerrë nxënësit gjatë leximit.

Hapi V (vizatim i lirë, diskutim)Kalohet te rubrika “Info plus” f. 150 (realizohet objektivi c).

Nxënësit lexojnë në heshtje tekstin përshkrues (ose e lexon një nxënës) dhe nënvizojnë të dhënat që jepen në të. Nxënësit që kanë aftësi të pikturojnë u shpërndahen (gjatë leximit) fl etë A4 dhe shënues dhe punojnë deri në fund të orës. Nxënësit e tjerë diskutojnë rreth legjendës së kokës së dhisë.

Hapi VI (vështrim krahasues, diagrami i Venit) (realizimi i objektivit d).Krahasoni humanizmin evropian me atë shqiptar për të gjetur dallimet e të përbashkëtat. Nxënësit përdorin informacionet që kanë në dërrasë në grafi kët Pema mendimit..

Nxënësit paraqesin pikturat e tyre dhe vlerësohen nga shokët e shoqet e tyre. Në fund të orës së mësimit bëhen vlerësime për nxënësit e aktivizuar prej mësuesit/es, por dhe të tjerët.

Detyrë shtëpie. Lexoni fragmentin “Fjalimi i Skënderbeut”.

- Tipare të Humanizmit:

Natyra njerëzore Ndryshimi ndërmjet natyrës njerëzore dhe hyjnore Njerëzit duhet të ndihmojnë njëri-tjetrin Ekzaltim për njeriun Adhurimi për lirinë Liria mendimit Kërkimi i drejtësisë Ligjësia morale

“Historia e Skënderbeut”- kompozicioni

i jashtëm:

2 pjesë 13 libra

i brendshëm

rrëfi me dëshmi

- stili:

stil heroikndërthurjee shkrimit historik dhe letrar

Shek. XIV- Njeriu në qendër- Rrëfenja - Romani (romani kritik)- Dukuri - donkishotizmi

Shek. XVI- Ndikim nga humanizmi italian- Qëndresa e popullit - romani historiko-letrar- dukuri: lufta çlirimtare- Skënderbeu - personazh letrar

Humanizmievropian

Humanizmishqiptar

njeriuheroi

167


Tema Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të komentojë fragmentin duke zbuluar: të dhëna historike për epokën, tipare të humanizmit, komunikimin shkrimtar – lexues, tipare të fi gurës historike si personazh, veçori të oratorisë, duke ilustruar me pjesë nga teksti;• të gjejë mjetet stilistike, me të cilat portretizohen mbrojtësit e Krujës dhe barbarët;• të gjejë veçori të stilit të shkrimtarit, ndërthurjen e shkrimit historik me atë letrar;• të bëjë përmbledhjen e fragmentit duke e kthyer ligjëratën e drejtë në ligjëratë të zhdrejtë.

Mjetet e mësimit: Teksti i nxënësit, mjete shkollore.

Teknika e metoda të mësimdhënies: Punë në grupe, punë individuale, vështrim krahasues, diagrami i Venit.


Koment: “Fjalimi i

Skënderbeut përpara princave

shqiptarë”

Hapi I (punë në grupe) Nxënësit ndahen në grupe dhe secili do të trajtojë një nga çështjet e parashikuara në objektivat:

Grupi I – të renditë sa më shumë të dhëna historike për epokën duke u mbështetur kryesisht te paragrafi II.

Grupi II – të zbulojë tipare të humanizmit duke përdorur ditarin dypjesësh: jepen tiparet e humanizmit dhe nxënësit ilustrojnë me pjesë nga fragmenti.

Tipare të humanizmit Ilustrim nga teksti

Natyra njerëzoreo Ndryshimi ndërmjet natyrës njerëzore dhe hyjnore;o Njerëzit duhet të ndihmojnë njëri-tjetrin;o Ekzaltim për njeriun;o Adhurimi për lirinë;o Liria mendimit;o Kërkimi i drejtësisë;o Ligjësia morale.

Grupi III – të zbulojë si realizohet komunikimi shkrimtar – lexues duke përdorur skemën e komunikimit: shkrimtar – lexues, (dhënësi, marrësi, kanali, kodi, referenti, mesazhi).Grupi IV – të dallojë tiparet e personazhit, si fi gurë historike dhe letrare. (Tabela e personazhit)Grupi V – të dallojë veçoritë e oratorisë, duke ilustruar me pjesë nga teksti (ditari dypjesësh).

Veçoritë e oratorisë Fragmenti për ilustrim

Grupi VI – të analizojë strukturën e fragmentit: për realizimin e kësaj kërkesa nxënësit ndihmohen nga kërkesat e ushtrimit 7 dhe 8.Lihen nxënësit të punojnë për 7-10 minuta, duke shfrytëzuar fragmentin dhe kërkesat e ushtrimeve që lidhen me detyrën e dhënë.


168

Nxënësit i shkruajnë të dhënat në tabakë letre dhe një përfaqësues i tyre i prezanton përpara klasës. Kjo etapë mos i kalojë 25-30 minutat.

Hapi II (punë individuale, vështrim krahasues, diagrami i Venit)Punohet Ushtrimi 3 i rubrikës “Refl ektoni për interpretimin” me teknikën” (realizimi i objektivit b).

- u ngacmon sedrën- u kujton detyrën që duhet të kenë përpara

atdheut dhe popullit- vlerëson cilësitë e tyre dhe mençurinë

- u kërkon bashkimin e forcave- kërkon prej tyre gjykim të kthjellët, të

arsyeshëm

- si bir i dëshpëruar për fatin e atdheut- nota mirëkuptimi

- respekton besën e tyre- bashkëqytetar

- u drejtohet me respekt për historinë e qytetit- u ofron aftësitë e tij në punët e luftës

- forcën e mendjes si strateg

para popullit të Krujës

paraprincave

- e mbështet fjalimin te bindja, argumenti- i kujdesshëm në zgjedhjet e fjalëve,

respektimin e logjikës dhe emocionit të dy forcave

Ushtrimet 4, 5, 6 – Diskutim i shkurtër.

Ushtrimi 4: Nxënësit - ligjërim i saktë - ndërtimi i fjalisë - zgjedhja e fjalës - përdorimi i përemrit

Hapi III - Kalohet te rubrika “Refl ektimi për gjuhën dhe stilin”.Lloji i prozës - është një prozë oratorike.

Ushtrimi 11 – Punohet me tabelën e mjeteve stilistike.Për këtë ushtrim nxënësit mund të gjejnë 2-3 mjete stilistike.

Shprehja Mjete stilistikeGjakun e pafajshëm Epitet metaforikKryetrima EpitetZemrat e ndezura Metaforë mbiemër ose epitet metaforikMurati i pabesë Epitet

Ushtrimi 11: Nxënësit: Analiza sintaksore dhe stilistikore e pyetjes retorike: - fjali pyetëse - ngacmon arsyen, emocionin

Ushtrimi 12: Nxënësit: Përdorimi i përemrit vetor unë, ne, ju është në funksion të ligjërimit letrar.Unë, ne, ju – emocioni dhe vlerësimi i nënshtrohen logjikës dhe arsyes.Ushtrimi 11: Për këtë ushtrim mësuesi/ja u rikujton nxënësve se në këtë vepër autori ka gërshetuar shkrimin historik me atë letrar.Stili heroik: - himnizimi i vlerave, virtyteve kombëtare; - himnizimi i fi gurës së Skënderbeut nëpërmjet madhështisë së fjalimit, oratorisë, mesazhit që përcjell.Ushtrimi 13: Tiparet e stilit heroik të gjetura në fragment jepen detyrë shtëpie.

Detyrë shtëpie. Shkruani. Kthimi i ligjëratës së drejtë në ligjëratë të zhdrejtë është bërë në klasën IX.

169


U kujtohen nxënësve disa rregulla që duhet të mbajnë parasysh për realizimin e detyrës, si: Kthimi i ligjëratës së drejtë në fjali të përbërë ftilluese. Shndërrimi i pjesës lajmëruese (fjalët e autorit) në pjesë kryesore të fjalisë dhe pjesa përmendëse në pjesë të nënrenditur ftilluese. Shndërrimi i foljes nga veta e parë ose e dytë në të tretën dhe nga koha e tashme në të ardhmen e së shkuarës.

Në fund të orës së mësimit mësuesi/ja bën vlerësimin e nxënësve pjesëmarrës.

Tema Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë:• të vëzhgojë duke krahasuar elementet e pikturës me ato të tekstit;• të bëjë lidhjen ndërmjet librit dhe fi lmit me të njëjtën temë;• të shkruajë një hyrje imagjinare për skenarin e fi lmit që i kushtohet Skënderbeut.

Mjetet e mësimit: Teksti i nxënësit, tabela, CD me fi lmin “Skënderbeu”, mjete shkollore.

Teknika e metoda të mësimdhënies: Stuhi mendimesh, skeda e romanit, vëzhgim, krahasim, shkrimi i pjesëve të fi lmit.


Vëzhgoni dhe

krahasoni

Hapi I (stuhi mendimesh)Mësimi nis me teknikën Stuhi mendimesh. Drejtohet pyetja: - Vepra “Historia e Skënderbeut” e M. Barletit është një tekst historik apo letrar?Përzgjidhen dy nxënës për të dhënë përgjigjen (nxënësit e tjerë do t’i vlerësojnë).

Hapi II (skeda e romanit)Është momenti kur mësuesi/ja vazhdon kontrollin e njohurive duke ndërtuar Hartën e strukturës së veprës.

Titulli: “Histori e Skënderbeut” Autori: Marin Barleti Gjinia: Roman Tema: __________________________________________________________________Koha historike: __________________________________________________________Koha e brendshme: ______________________________________________________Hapësira: _______________________________________________________________Rrëfyesi: ________________________________________________________________Personazhet kryesore: ____________________________________________________Personazhet dytësore: ____________________________________________________

Në këtë etapë nxënësit do të përshkuanë fi gurën e Skënderbeut:

- Karakterizimi:o psikologjiko shoqëroro kulturor- Bërthamat rrëfyese:o popullio princat


170

Mesazhi:Gjuha: fjali të përbëra, rrëfi m i ngadaltë me funksion për të nxjerrë në pah idetë, logjikën e mendimeve.Stili: gërshetim i dëshmisë historike dhe letrare, oratori, ligjërim i saktë.Mjete stilistikore:- pyetje retorike;- epitete;- epitet metaforik;- kundërshtinë e personazheve.

Lexohet detyra e shtëpisë. Vlerësohet kthimi i ligjëratës së drejtë në të zhdrejtë.

Hapi III (vëzhgim, krahasim) Punohet me rubrikën “Vëzhgo dhe krahaso”. Nxënësit lexojnë individualisht fragmentin dhe e vëzhgojnë pikturën duke u përpjekur të analizojnë sa piktura i qëndron besnike përshkrimit të veprës.

Hapi IV (shkrimi i pjesëve të fi lmit)Mësuesi/ja paraqet me video-projektor pjesë nga fi lmi “Histori e Skënderbeut” dhe u kërkonnxënësve të shkruajnë një hyrje skenari imagjinare për fi lmin që i kushtohet Skënderbeut”.

Dëgjohen 2-3 hyrje (në bazë të minutave të mbetura).

Detyrë shtëpie. Shkruani një tekst argumentues. Skënderbeu një fi gurë historike (simbol kombëtar) apo një legjendë?

- Sillni foto dhe informacione për shkrimtarin Viktor Hygo.

Tema Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të identifi kojë veçoritë e romanit në kohën e romantizmit evropian;• të bëjë lidhjen ndërmjet kontekstit historik dhe zhvillimeve të romantizmit në prozë;• të njohë karakteristikat e prozës romantike evropiane dhe asaj shqiptare;• të zbulojë veçoritë e strukturës së romanit “Katedralja e Parisit”.

Mjetet e mësimit: teksti i nxënësit, tabak letre, shënues, shkumësa, thënie, mjete shkollore.

Teknika e metoda të mësimdhënies: Pyetje-përgjigje, shpjegim, pema e mendimit, punë në grup.


Epoka e romantizmit

Hapi I (pyetje-përgjigje) Mësimi nis duke dëgjuar detyrën e shtëpisë. U kërkohet nxënësve që të bëjnë vlerësime për 2-3 detyra dhe mësuesi/ja bën vlerësimin në fund.Mësuesi/ja shtron pyetjen: - Cilës epokë të letërsisë i përket vepra “Historia e Skënderbeut” e M. Barletit?(Epokës së humanizmit.)- Cila ngjarje historike shërben si kontekst historik?shkrimtarët në kërkim të artit të ri – romantizmit

Hapi II (shpjegim, pema e mendimit) U kërkohet nxënësve të vëzhgojnë foton në f. 155 dhe ta interpretojnë atë.Në këtë fazë mësuesi/ja lidh natyrshëm njohuritë e nxënësve me informacionin e ri për epokën e romantizmit. Paraprakisht është përgatitur në tabak të bardhë letre pema e mendimit, e cila vendoset në tabelë.

171


shkrimtarët largohen nga imitimi i modeleve të vjetra

në qendër të veprës letrare vendoset qenia njerëzore: a. në përmasat e saj shoqërore:

në qendër individi kryengritës, luftëtar i lirisë

rrëfen betejat popullore

ndeshjet me të vjetrën, forcën, qëndresën, vetëmohimin

b. në përmasat e jetës intime

hulumton zemrën njerëzore

botën e brendshme, ëndrrat, ankthet, aspiratat, dyshimet

në planin artistik: përdorimi i kontrastit për të zbuluar konfl iktet shoqërore e vetjake

tragjikja me komiken

e bukura me të shëmtuarën

sublimja me grotesken

karakteristika të prozës romantike:

gjinia:

tema:

Proza romantikeu afi rmua si arti:

rrëzuan rregullat e klasicizmit

ngritën në kult ndjenjën përkundrejt arsyes, natyrës, lirisë krijuese

e përtërinë artin, e shkëputën nga sallonet aristokrate

arti u bë pronë shpirtërore e njerëzve

Epoka e romantizmit:

përfaqësues: V. Skot (Angli) Hygo (Francë) Dyma (Francë) Manxini (Itali)

fundi i shek. XVIII – gjysma e dytë e shekullit XIX; romantizmi edhe në arte të tjera në Shqipëri:

shek. XIX – Revolucioni Francez

simbolika: rrëzimi i kështjellës-burg të Bastijës (14 korrik, 1789)

shpallja e Republikës

sanksionimi i të drejtave themelore të njeriut dhe i parimeve demokratike bazë

konteksti historik konteksti letrar

ekzotike: çmonin ndjeshmërinë, imagjinatënhistorike: legjendarizim i historisë

metaforëskontrastitzmadhimitshpirtëzimit

proza e gjatëroman, novelë

epikalirika


172

Hapi III. (punë në grup)Nxënësve u kërkohen foto, informacione të përmbledhura, thënie të Hygosë, tituj që bashkëkohësit i kishin vënë.Në këtë etapë nxënësit do të lexojnë me synim që të zbulojnë tipare të strukturës së romanit “Katedralja e Parisit”.Grupi I – Zbuloni të dhënat për: - Kohën: 1882 - Hapësirën: Katedralja në Paris - Personazhet: Frolo, Kuaziomodo, EsmeraldaNxënësit plotësojnë përmbledhtas.

Grupi II – Rrëfi mi: në stilin gotik: imiton arkitekturën gotike- Stili: teknika e preferuar: kontrasti:o Pranëvënie kundërshtie • Madhështia e rëndë e katedrales përkundrejt gjallërisë së turmës • Shëmtimi i Kuazimodos – bukuria e Esmeraldës • Përçudnimi fi zik i Kuazimodos – përmasat e shpirtit të tij • E jashtëzakonshmja është rregulli – e përditshmja, realja janë përjashtim nga rregulli

Detyrë shtëpie. Ndërtoni në fl etore “Hartën e strukturës” së romanit “Katedralja e Parisit”.

poezia

poema historike

fundi i shek. XIX – proza

fundi i shek. XVIII – gjysma e shek. XIX

Romantizmi në Shqipërilegjendarizimi i historisë tema historike

imazhi heroik i së kaluarës

Jeronim de Rada

Naim Frashëri

Gjergj Fishta

përfaqësues:gjinitë

lëvruan

poemën e gjatë

tregimtare

Sami Frashërilëvron prozën (romani në turqisht – romani parë i shkruar nga një shqiptar)

Pashko Vasa

Ndoc Nikaj

lëvron prozën në frëngjisht

romancieri i parë shqiptar, babai i romanit shqiptar

173


Tema Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të identifi kojë veçoritë e romantizmit në kohën e romantizmit evropian;• të komentojë fragmentin duke u ndalur te: kuptimi i situatës dhe i sjelljes së personazheve; veçoritë e romantizmit në gjuhë e stil.• të interpretojë fi gurat kryesore: kontrasti, antiteza, hiperbola;• të zbërthejë me shkrim kuptimin e metaforës;• të dallojë paragrafët në fragment dhe llojet e tyre;• të bëjë përmbledhjen e fragmentit vetëm në 8 fjali;• të vëzhgojë fotot e marra nga fi lmi me të njëjtin subjekt; • të diskutojë për skenarin e fi lmit duke e krahasuar me atë të librit;• të kërkojë të dhëna në internet për një variant tjetër fi lmi me të njëjtin subjekt.

Mjetet e mësimit: Teksti i nxënësit, shkumësa, mjete shkollore.

Teknika e metoda të mësimdhënies:Stuhi mendimesh, lexim i drejtuar, punë në grupe, diskutim, rrjeti i diskutimit, punë në çift, punë me grupe, ditari trepjesësh.


Koment: fragmenti

Shtylla e turpit nga romani

“Katedralja e Parisit”

Hapi I (stuhi mendimesh) Mësimi nis me një stuhi mendimesh për romantizmin.

Hapi II (lexim i drejtuar, punë në grupe) Punohen ushtrimet e rubrikës “Refl ektoni për kuptimin”.Grupi I – Ushtrimi 1: - Si jepet përshkrimi i Kuazimodos?- Pse një përshkim i atillë mbetet në mendje?Grupi II – Ushtrimi 2: - Si sillet turma me Kuazimodon?- Si reagon ai ndaj turmës. (Nxënësit nënvizojnë folje që shprehin sjellje dhe veprime.)Grupi III – Ushtrimi 3:- Cili është roli i Esmeraldës? - Çfarë simbolizon gjesti i saj?Të tria grupet nënvizojnë fi gurat letrare që hasin gjatë leximit.Përgjigjet:Ushtrimi 1: Kuazimodoja ishte shurdh, por për të parë shihte mirë..... pickimeve prej mushkonje.Fytyra e tij nuk shprehte as turp, as turbullim.Ai ishte shumë larg shoqërisë njerëzore.... ç’është turpi. Po ngadalë... syri i tij prej ciklopi.Fytyra e fatziut u zbut, zemërimi... shpëtimtarin e tij. Reja e zezë mbuloi... dëshpërim të thellë.

Romantizmi

subjektivizmi

me kontraste të jashtëzakonshme

tematika heroi


174

Ushtrimi 2: A. Të gjithë ishin të gëzuar kur e panë Kuazimodon te shtylla.Turma e amatorëve me thumbin e talljes.I hodhi turirit një copë sfungjer të njomur në një pellg me llucë.Turma u ngashërye e zuri të duartrokiste.B: Së pari ai i hodhi turmës... i shponin plagën.Zuri të hidhej... e shtyllës së turpit.Atëherë... ta këputë kularin.Kuazimodoja i hodhi një vështrim të dëshpëruar.

Ushtrimi 3: Nga turma doli një vajzë e veshur me rroba të çuditshme.Realizohet pranëvënia e të kundërtave:Shëmtimi i Kuazimodos – bukuria e Esmeraldës.Siguron lidhjen: bukuria e saj – me fi snikërinë e shpirtit të Kuazimodos.Sjellja e saj ndryshon turmën.

Ushtrimi 4: Për këtë ushtrim punojnë 5 nxënës që i cakton mësuesi/ja.

Hapi III (diskutim, rrjeti i diskutimit)Kalohet te rubrika: Refl ektoni për interpretimin.A. Ushtrimi 5 – Studioni sjelljen e turmës – zhvillohet si diskutim.

Ushtrimi 6 – realizohet me anë të rrjetit të diskutimit.

Po Jo - Fakti që autori e quan “turmë” na jep të drejtën të mendojmë se turma udhëhiqet nga instinktet dhe jo nga arsyeja?

Përfundimi ....................................................................................... Për t’i dhënë përgjigje pyetjes dhe për të arritur në përfundimin e duhur duket lexuar edhe pjesa e parë e kërkesës së ushtrimit, si dhe fundi i fragmentit.

Ajo që shihet si e zakonshme nga shoqëria, “turma” nuk është gjë tjetër veçse një situatë e jashtëzakonshme që thyen rregullat mbi të cilat duhet të ndërtohet një shoqëri. Fyerja, masakra nuk janë një mjet argëtimi, ato tregojnë instinktet çnjerëzore me të cilat është ushqyer “turma”, populli i paditur.

Esmeralda – simbol i bukurisë, i së mirës, i virtytit – mësim i duhur për turmën.

Lihen nxënësit të shprehin lirisht mendimet dhe të grupohen sipas pikëpamjeve të tyre, mjafton që për zgjedhjen e tyre të sjellin argumente.

Ushtrimi 7: Nxënësit qarkojnë alternativat duke i ilustruar me fjali:- Prifti uli sytë, u kthye menjëherë mbrapsht neveri. - i ra mushkës fort me mamuze sikur donte të shpëtonte...keqdashje.Sipas predikimit të njerëzve të fesë njeriu duhet të tregojë dhembshuri, mirësi dhe keqardhje, gjë që nuk u zbatua nga njeriu i fesë, por nga Esmeralda.

175


B. Dëgjohet një nxënës për ushtrimin 4 – përmbledhjen me 8 rreshta. 2-3 mendime të vlefshme nga 2-3 nxënës që e punuan.

Hapi IV (punë në çift, punë me grupe)Punohen ushtrimet e rubrikës “Refl ektoni për strukturën”.Për të bërë të mundur zhvillimin e të gjitha ushtrimeve të kësaj rubrike punohet në grupe.

Ushtrimi 8 – dallohen paragrafët dhe roli që luajnë në zhvillimin e ngjarjes. Ky ushtrim punohet në libër.

Ushtrimet 9 dhe 10 kërkojnë të nxirret në pah forca evokuese dhe sugjestionuese e shkrimit të V. Hygoit.Çasti më emocionues:Esmaralda i çon ujë Kuazimodos. - Syri i Kuazimodos shkreptiu: - Fatkeqi zgjati buzët e tij të nxira, sikur të desh ta puthte, i hodhi asaj një vështrim që shprehte qortim dhe pikëllim të patreguar...Kthesat e befasishme:- Kjo skenë ishte vërtet madhështore...- Edhe turma u ngashërye ...

Hapi V (punë me grupe, ditari trepjesësh)Punohen ushtrimet 11, 12, 13 për fi gurat letrare: epitetet, hiperbolat, metaforat me ditarin trepjesësh.Grupi I – Ushtrimi 11 – punon me tabelën e epiteteve.

Fjalia Figura letrare Funksioni stilistik

Fytyra e fatziut.. Epitet Përshkrim i së shkuarës dhe e tashmja

Buzët e zhuritura..

Grupi II – Ushtrimi 12 – punon me tabelën e antitezës – ilustrim me tekstin.


- Durimi i tij... kalitur nga kamxhiku i xhelatit ... nuk u bëri dot ballë pickimeve prej mushkonje.- Një vajzë e bukur, e freskët, e kulluar, krijesë e mjerë.

Antitezë

Grupi III – Ushtrimi 13 – punon me tabelën e hiperbolës, si tipar karakteristik i romantikëve në funksion të situatës së jashtëzakonshme.


- Shkreptima që lëshonte syri i tij mund të digjte. - Cigania do të ishte bërë shkrumb e hi.

Hiperbola


176

Grupi IV – Ushtrimi 14 – punohet me tabelën e metaforës.


Re e zymtë(epitet metaforik)

Përshkrim që paralajmëron për fatin e Kuazimodos

Koha në dispozicion nuk duhet të jetë më shumë se 2’-3’. Çdo grup mjafton të gjejë 1-2 mjete stilistikore. Përfaqësuesit e grupeve paraqesin detyrën në emër të grupit.

Që në fi llim të mësimit duhet parë me kujdes koha në dispozicion, që t’i lihet koha e mjaftueshme edhe të vëzhguarit. Për këtë etapë do të shërbejë edhe CD-ja ku është një pjesë nga fi lmi “Katedralja e Parisit” dhe një fragment nga një mjuzikëll me të njëjtin titull. Nxënësit vëzhgojnë fotot dhe materialin fi lmik dhe shprehin mendimet e tyre lidhur me përfytyrimit që iu ka ngjallur romani dhe sa janë përputhur ato me materialet fi gurative dhe fi lmike.

Detyrë shtëpie. Jepet si punë me shkrim kërkesa e rubrikës “Shkruani”, f. 162.

Tema Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të identifi kojë veçoritë e tregimit realist;• të dallojë veçori të prozës realiste duke i krahasuar me veçori të prozës romantike;• të vëzhgojë me synimin për të krahasuar elementet e realizmit në letërsi me ato në pikturë;• të lexojë për të marrë informacionin mbi jetën, veprën, stilin e Çehovit;• të bëjë komentin e tregimit duke u ndalur tek elementet realiste që shfaqen: - që në titull, - në paragrafët e tekstit, - te mesazhi aktual.

Mjetet e mësimit: foto të marra nga interneti, epoka e romantizmit, teksti i nxënësit, dërrasa e zezë, mjete shkollore.

Teknika e metoda të mësimdhënies: vëzhgim, vështrim krahasues, diskutim, vështrim krahasues, parashikim me terma paraprakë.


Forma të shfaqjes së realizmit, veçori të prozës realiste

Hapi I (vëzhgim, vështrim krahasues, diskutim)

Nxënësit orientohen të vëzhgojnë fi gurën në f. 165 dhe u drejtohet pyetja: - A janë të idealizuara gratë në fushë?Nxënësit duhet të analizojnë pikturën dhe nëpërmjet sjelljes së detajeve të arrijnë në përfundim që piktura është realiste.- Fusha me grurë të korrur.- Gratë kokulur mbledhin kallinjtë.- Veshja e grave.

177


- Nxitimi, ngutja, përkushtimi.- Qielli i vrenjtur.Nxënësit vëzhgojnë edhe pikturën “Plaku me shkop” dhe vërejnë detajet realiste në të. Ata bëjnë krahasimin e dy pikturave duke vënë në dukje ngjashmëritë apo dallimet.

Hapi II (pema e mendimit) - Ç’kuptoni me termin Epoka e Realizmit?

Realizmi shek. XIX

Hapi III (vështrim krahasues)U kërkohet nxënësve të lexojnë në f. 164 informacionin për veçoritë e prozës – dhe me anë të teknikës Vështrim krahasues të nënvizojnë veçoritë e prozës realiste duke i dalluar nga veçoritë e prozës romantike.

letërsia pranë masave

subjektet lidhen me jetën

trajtimi i temave aktuale

kritikë ndaj romantizmit, që e idealizonte realitetin

a.zhdukja e fantastikes, trillimit, mistifi kimit

b. rrallimi i subjekteve historike

natyralizmi si realizëm më i kulluar që ka objektivitetin e shkencës: raca, mjedisi, momenti

Balzak: teorinë e tipit letrar:

personazhi, ngjarja, mjedisi përfaqësojnë një shumë vetish të përbashkëta të individëve dhe mjediseve

Stendal: teorinë e shpëtimit estetik – në art, si në jetë,

s’ka njerëz tërësisht të mirë dhe tërësisht të këqij

Flober: artisti të jetë objektiv, rrëfi m i saktë, pavarësisht ndjenjave.

Gogoli – stilisti i madh i prozës ruse

Çehovi – tregimi i shkurtër i karakterit psikologjik

Tolstoi – epizmi dhe lirizmi në romane voluminoze

Gjysma e parë e shek. XX proza poetike e F. Konicës,L. Skëndos

Forma tregimtare (novela) – E. Koliqi, Migjeni, M. Kuteli

Romani – H. Stërmilli

konteksti letrar përfaqësuesit

Në Francë

Në Rusi

Në Shqipëri


178

Proza realiste Proza romantike

- kritikon romantizmin për mistifi kim (idealizim) të realitetit,- marrëdhënie e ngushtë ndërmjet veprës së artit dhe realitetit, - nuk fotografon realitetin, por pasqyron ato anë që kanë vlera përgjithësuese,- temat dhe problematikat lidhen ngushtë me aktualitetin,- qëndrim opozitar ndaj polarizimit të shoqërisë,- dënon humbjen e vlerave njerëzore,- dënon vesin dhe ngre lart virtytet njerëzore,- realiste në të gjithë përbërësit e saj,- subjekti zhvillohet në mënyrë kronologjike,- ruan etapat klasike të kompozicionit.

- i kundërvihet klasicizmit dhe rregullave të ngushta,- paraqit botën shpirtërore e interesat e njeriut,- kërkon të largohet nga realiteti dhe të drejtohet nga e kaluara historike ose të ëndërrojë për të ardhmen,- temat: historike, legjendare, ekzotike,- liri mendimi e forme, kulti i arsyes, i ndjenjës, i natyrës,- kulti i natyrës,- u afi rmua si arti i metaforës, kontrastit, zmadhimit,- situata të jashtëzakonshme,- pranëvënia e të kundërtave.

Hapi IV (vëzhgim krahasues)Orientohen nxënësit të vëzhgojnë pikturat dhe të vënë re elementet realiste në to: a. tema aktuale; b. iluzioni i vërtetësisë së plotë; c. ngjyrat e tablosë; d. ravijëzimi i tipareve; e. karakter psikologjik (Plaku në shtëpi) etj.

Nxënësit orientohen të kalojnë në faqen 166.Lexoni për të marrë informacion për jetën e Çehovit.Ndërkohë mësuesi/ja plotëson në tabelë veçori të stilit të Çehovit “Sa më thjesht, aq më mirë”.Stili i Çehovit: a. synonte të arrinte formë të përkryer gjuhësore e stilistike; b. shmang hollësitë e panevojshme; c. ruan thelbësoren; d. kujdeset të mos përdorë zbukurime letrare; e. jep në një rrëfi m të shkurtër gjithë kompleksitetin tragjik të jetës së njeriut.

A- Nxënësit përmbledhin njohuritë mbi jetën dhe mbi veprimtarinë e Çehovit..B- Njihen me të dhënat e stilit në tabelë.

Hapi V (parashikim me terma paraprakë)U kërkohet nxënësve të parashikojnë subjektin e tregimit duke u nisur nga titulli i tregimit “I trashi dhe i holli”. - Si do ta komentonit titullin? - Duke lexuar titullin, si e parashikoni të jetë subjekti i tregimit?

Mund të përdoret edhe teknika ditari dypjesësh.

Titulli Komenti i nxënësit“I trashi dhe i holli” - përshkrimi fi zik

- përshkrimi i karakterit psikologjik ...

Detyrë shtëpie. Lexoni tregimin për të bërë lidhjen ndërmjet titullit dhe subjektit. Dalloni paragrafët dhe elementin realist që shfaqet në çdo paragraf.

179


Tema Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të identifi kojë veçoritë e tregimit realist;• të bëjë komentin e tregimit duke u ndalur tek elementet realiste, që shfaqen në titull dhe te paragrafët e tekstit;• të zbulojë mesazhin aktual dhe elementet realiste të mesazhit;• të interpretojë funksionin e ironisë, antitezës nëpërmjet gjetjes së elementit real;• të përshkruajë nëpërmjet elementeve realiste motivimet e sjelljes së personazheve;• të analizojë mungesën e kohës, gjendjes së personazheve para takimit si elemente të stilit të shkrimtarit;• të shkruajë një tekst të shkurtër tregimtar me temë të ngjashme.

Mjetet e mësimit: teksti i nxënësit, tabela, shkumësa, fl etoret e punës, mjete shkollore.

Teknika e metoda të mësimdhënies: lexim i drejtuar, harta e ngjarjes, tabela e fi gurave letrare.


Komenti: “I trashi dhe

i holli”

Hapi I (lexim i drejtuar)Nxënësit udhëzohen të mbyllin librat dhe të dëgjojnë tregimin “I trashi dhe i holli” me vëmendje, për t’iu përgjigjur pyetjeve. Mësuesi/ja shkruan në tabelë të dhënat e para të strukturës së romanit. Ndalesa I. Mësuesi/ja lexon paragrafi n “Në stacion... (6 rreshta)... i biri”.Mësuesi/ja drejton pyetjen e rubrikës “Refl ektoni për kuptimin”.Ushtrimi 1: Në këtë paragraf na jepet në mënyrë të tërthortë pozita shoqërore e dy personazheve kryesore. - Cilat janë detajet që e tregojnë këtë? - Buzët e lyera me yndyrë i shkëlqenin si qershi të pjekura. - Goja i mbante erë heres dhe fl ër ‘d’ oranzh - i ngarkuar me valixhe, me bohçe, me pako - goja i mbante erë pastërma dhe kafe e rëndë.

Ndalesa II: “Porfrij ... hi-hi-hi” f. 167.Bëhen pyetjet e ushtrimeve 4 dhe 5.Në interpretim nxënësit duhet të fl asin shkurt duke nxjerrë anën thelbësore.

Mësuesi/ja dëgjon, bën vlerësime dhe ndërhyrje për të qartësuar mendimin, lidhjen kuptimore të mendimeve të nxënësve.

Ndalesa III: Po mjaft... deri në fund; f. 168.Bëhen pyetjet e ushtrimeve 6 dhe 2.

Përgjigje:Ironia që autori e drejton për këtë shtresë shpreh edhe shqetësimin e tij për shoqërinë e humbjen e vlerave individuale.Përmes ironisë autori shpreh edhe mesazhin që ka vlera gjithëkohore.

Ushtrimi 3: Shpjegoni titullin. 2-3 nxënës do të vlerësohen. Është momenti që mësuesi/ja kontrollon detyrat e shtëpisë. Nxënësit e plotësojnë detyrën me mendime të reja të fi tuara gjatë interpretimit të tregimit.


180

Hapi II (skeda e ngjarjes)Punohet me rubrikën “Refl ektoni për strukturën”. Në dërrasë të zezë mësuesi/ja ka shkruar:

Titulli: I trashi dhe i holliAutori: A. ÇehovGjinia: prozëLloji: tregim i shkurtër

Tema: Marrëdhëniet shoqërore ndërmjet njerëzve me nivele të ndryshme shoqërore. Marrëdhënie që ndërtohen mbi antitezat.Koha: e papërcaktuarHapësira: stacioni hekurudhorPersonazhet: a. kryesore: - Porfi rij – i holli, nëpunës i rangut të ulët - Butjushki – i trashi, këshilltar sekret b. dytësore: - Nafanja - NarfanailiRrëfyesi: autoriMesazhi: disniveli shoqëror prish karakterin e njeriut, e bën servil, mendjemadh etj. Gjuha: përdorimi i antitezës, ndryshimi i mënyrës të të folurit i të hollitStili:

Në këtë etapë nxënësit do të punojnë të ndarë në grupe: Grupi I – ushtrimi 7. Grupi II – ushtrimi 8. Grupi III – ushtrimet 9 -11.

Nxënësit punojnë 5’-7’.

Përgjigjet e nxënësve:Ushtrimi 7 - tregimi është i ndërtuar me dy pjesë: Pjesa I nga fi llimi deri te ... Kam edhe dy yje”. Pjesa II nga “I holli përnjëherësh...deri në fund.Të dyja pjesët janë në kontrast me njëra-tjetrën.

Argumentimi: Kontrasti realizon dukshëm një thyerje brenda rrëfi mit. Me anë të tij shkrimtari nxjerr në pah si ndryshimin e mënyrës së sjelljes, ashtu edhe ndryshimin e raportit të marrëdhënieve midis tyre. Thyerja e menjëhershme i jep mundësi shkrimtarit të karakterizojë fi gurat e personazheve, për të cilat ndien keqardhje përzier me neveri.Thyerja në strukturën e tregimit tregon dhe për një ndarje të papajtueshme, vendosur ndër shekuj midis shtresave shoqërore. Autori nëpërmjet ndarjes, thyerjes, nxjerr në pah inferioritetin e shtresës së ulët, servilizmin, humbjen e dinjitetit.

Pasi nxënësit me ndihmën e mësuesit/es argumentojnë përdorimin e thyerjes, mësuesi/ja kërkon prej nxënësve të formulojnë mesazhin e tregimit.Mesazhi: Servilizmi, inferioriteti, mungesa e respektit, respekti dhe nderimi i përulur ndaj shoqërisë së lartë (ndaj postit) janë sjellje me të cilat njeriu humbet vlerat e veta dhe cenon marrëdhëniet e vërteta në shoqërinë njerëzore.

Një mesazh tjetër më i dhimbshëm: Transmetimi i kësaj mënyre sjelljeje, të menduari, të vepruari në qelizën më të rëndësishme e më thelbësore të shoqërisë, në familje, është shkatërrues për shoqërinë.

181


Ushtrimi 9, punohet me tabelën e personazheve. Autori përdor elemente realiste, të cilat nxënësit do t’i zbulojnë dhe do t’i renditin në tabelë.

Personazhi Vepron Mendon FletGruaja Qafa e gjatë u zgjat Buzëqeshi E heshtur

Djali: në pjesën I

në pjesën II

U mundua një copë herë, pastaj hoqi kapelën.U fsheh pas kurrizit të t’et ...Mori qëndrim gatitu,kopsiti kopsat e kapotës...Përpoqi takat në qëndrim gatitu...I ra kapela nga dora...

Të tre u tronditën

I heshtur

Personazhet janë të heshtur, kanë mungesë veprimi, veprojnë, mendojnë nën diktatin, autoritetin e të hollit. (Personazhe që kanë humbur vlerësimin dhe respektin për veten.)

Ushtrimi 11

“I holli” Vepron Gjuha dhe fjalët që përdorPjesa I Entuziast Batjushki! Misha! Shoku i vogëlisë!

Flet me kapadaillëk Ke vënë ndonjë çikë pasuri?Punoj, i dashur, punoj...Po të dojë kush... i bëj zbritje

I kënaqur Gruaja nga familja ...Jam sesor kolegji,Kam edhe Urdhrin e StanislavskitGruaja nga familja Vancenbah...LuterianeMësuese muzike

Pjesa II Ngriu në vendFytyra iu ngërdhesh U tkurr, u përmblodh,u zvogëlua

Sikur nga sytë i dilnin shkëndija nga një buzëqeshje e madhe si kurrizdalëunë, shkëlqesë, jam ...shok, nëse më lejoni, fëmijërie... Hi-hi-hi.Kujdesi atëror është si një avull jetëdhënësKjo është ime shoqe...luteriane, si të thuash...

Regjistri i gjuhës, si dhe fjalët që përdor në pjesën e dytë ndryshojnë menjëherë, gjë që nxjerr menjëherë në pah karakterin e personazhit.Mësuesi/ja vlerëson punën e grupeve dhe nxënësit në veçanti.

Hapi IV (tabela e fi gurave letrare)Në këtë etapë mësuesi/ja do të punojë me teknikën Tabela e fi gurave letrare.

Shprehja Mjeti stilistik Funksioni stilistiktrashi/i holli antitezë Kontrast, marrëdhënie kundërshtiepërmalluar/fytyra iu ngërdheshJo i dashur humor Marrëdhënie të ngrohta

Të sinqerta (të vërteta), asgjë s’ka ndryshuar për të

Ngjitu edhe më metaforë

Duke përkulur gjithë trupin ironi I vërtetë, therës deri në fund të përshkrimit


182

Pas plotësimit të tabelës mësuesi/ja kërkon prej nxënësve të plotësojnë skedën e tregimit.

Gjuha: e thjeshtë, përdoren kryesisht fjali të thjeshta, fjali të përbëra me bashkërenditje me dy-tri pjesë dhe rrallë fjali me nënrenditje; përdoret dialogu, ku mbizotërojnë fjalitë pyetëse dhe dëftore- thirrmore, përzihen regjistrat.

Stili: përdorimi i kontrastit, antitezës, ironisë, humorit, gërshetimi i dy regjistrave.

Koha: Mungesa e kohës i jep tregimit vlera gjithëkohore. Rrëfi mi i autorit kalon menjëherë te veprimi, te fabula (pjesa më e rëndësishme e tregimit).

Hyrja dhe mbyllja e tregimit janë paragrafë, që përshkruhen me thjeshtësi, drejtpërdrejt (pa nëntekst). Autori shmang letrarizmat apo përshkrimet me ngarkesë emocionale, që ndikojnë në logjikën dhe mendimet e lexuesit.

Personazhet karakterizohen përmes veprimeve, p.sh.: Miqtë u puthën ... ky takim.

Punohet rubrika “Shkruani”.Nxënësit do të punojnë të pavarur 7’.Mësuesi/ja dëgjon tri punë nga nxënës të niveleve të ndryshme.Vlerësimi bëhet nga vetë nxënësit edhe me ndonjë ndërhyrje të mësuesit/es.Kjo detyrë përfundon në shtëpi në fl etë A4.

Detyrë shtëpie. Lexoni informacione të ndryshme për Migjenin dhe i tregoni në mënyrë të përmbledhur përpara shokëve. Nxënësit rikujtohen për veprat letrare që duhet të lexojnë, si: nga Prusti: “Një dashuri e Suanit”; nga Kadare: “Ura me tri harqe”.

Tema Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të identifi kojë veçoritë e skicës letrare si lloj i tekstit tregimtar;• të komentojë skicën letrare duke u ndalur te ngjashmëria ndërmjet kuptimit të dilemës së autorit me trajtën e shkrimit;• të komentojë nëntekstin e ironisë që lidhet me absurditetin e jetës;• të gjejë elementet e strukturës së skicës;• të parafrazojë çdo paragraf të tekstit me një fjali.

Mjetet e mësimit: informacione të ndryshme për Migjenin, foto, vepra, teksti i nxënësve, tabela, mjete shkollore, shkumësa.

Teknika e metoda të mësimdhënies: pema e mendjes, diskutim, bashkëbisedim, vështrim krahasues, punë me fjalorin, punë në grupe.

“Tragjedi apo komedi”

183


ZHVILLIMI I MËSIMITHapi I (pema e mendjes, diskutim)

Mësuesi/ja për të kontrolluar njohuritë rreth tregimit të shkurtër realist, shtron pyetjen: - Cilat janë karakteristikat e tregimit të shkurtër realist, duke pasur parasysh tregimin e Çehovit?Me përgjigjet e nxënësve ndërtohet në dërrasë të zezë skema.

B. Një nxënës lexon tregimin e shkurtër me temë aktuale dhe të tjerët diskutojnë cilat nga tiparet e tregimit realist janë realizuar në të.Mësuesi/ja bën vlerësimin e detyrës dhe dijeve të nxënësve.

Hapi II (bashkëbisedim, vështrim krahasues)Mësuesi/ja kërkon prej nxënësve të sjellin informacione për jetën dhe veprën e Migjenit, foto, mendime rreth fi gurës së tij. Nëse nuk del në pah sa duhet fi gura e Migjenit, mësuesi/ja bën një përmbledhje me fakte interesante për jetën, veprimtarinë, qëndrimin opozitar ndaj shoqërisë, personazhet dhe tiparet e tyre.Mund të bëhet një krahasim ndërmjet Migjenit dhe Çehovit, duke vënë në dukje të përbashkëtat ndërmjet tyre.

Hapi III (punë me fjalorin)Mësuesi/ja i njeh nxënësit me titullin dhe temën e tregimit (skicës), të cilat i shkruan në tabelë. Qartëson nxënësit që është një skicë me veçoritë e saj.

FjalorSkicë-a - Vizatim që paraqet diçka vetëm me vijat kryesore dhe që mund të plotësohet më pas. Nga ky kuptim i parë rrjedh kuptimi i skicës si lloj letrar, që ka në bazë një përshkrim të shkurtër të fakteve e ngjarjeve, të jetuara a të para drejtpërdrejt nga autori, që paraqiten me një stil të thjeshtë e të rrjedhshëm.

Gjatë kohës që mësuesi/ja do të lexojë skicën nxënësit do të nënvizojnë në tekst.Çiftet antonimike që realizojnë kontraste të forta – mbi të cilat realizohet dilema: a. E mira – e keqja “Gjini njerëzore asht...Shenjti dhe Katili...”; b. Hidhërimi – gëzimi “Ting-tung-tang- janë tingujt e zemrës.... kryqëzimin e udhëve”; c. Shpirti – trupi “Një krijesë e dorës së mbrapse... tragjedia e kufomës”; d. Madhështia – vogëlsia “Tragjedia e njeriut asht në ndjenjën... e imtësisë së tij”

Hapi IV (punë në grupe)Punohet rubrika “Refl ektoni për interpretimin”.Nxënësit ndahen në tri grupe, secilit grup i jepet të punojë në libër një nga ushtrimet (nga 3-5), ku të përzgjedhë një nga alternativat e dhëna.Më pas do të punojnë me strukturën “Ditari dypjesësh” për të argumentuar a ilustruar alternativën e zgjedhur.

personazhet:marrëdhënietndërmjet tyre

mesazhi

Tregimi realist

stili realist

gjuha

tema


184

Alternativa e dhënë Ilustrim nga fragmenti Interpretimi i nxënësve

Absurditeti i jetës qëndron te tragjikomedia e jetës njerëzore.

“Por tash, gjini njerëzore asht skena ku e Mira, e Keqja, Perëndia... Qeshju, palaço”

Pse njeriu zhgënjehet sa herë provon krahun e kundërt të së keqes dhe të fatalitetit?

Jeta e njeriut është vazhdimisht përballë të kundërtave: jetës – vdekjes, dashurisë –urrejtjes etj. Njeriu çdo ditë ndeshet me jetën, me kundërshtarë (me sëmundjen, pabesinë, pasigurinë e jetës etj.) Për sa kohë nuk mbrohet nga kundërshtarët dhe nuk i përballon dot, njeriu del humbës i zhgënjyer. Njeriu zhgënjehet sa herë provon kahun e kundërt të së keqes, të fatalitetit, kur nuk është përgatitur për ta njohur dhe për ta pranuar atë kah.Që të shmangë zhgënjimet e mëdha që e çojnë atë drejt udhëkryqit, duhet të përgatitet për dilemat e jetës.

Cilët janë faktorët që kanë ndikuar në gjendjen e pesimizmit të Migjenit?

Dora me pasion të ndezur...melodia vdiq – dhe njeriu!Njeriun-palaço e krijoi absurditeti.... mvaret nga absurdi i cili e krijoi... Një krijesë e dorës së mbrajme... fatalitetit komik...

a. Shkaku i sëmundjes së pashërueshme.

b. Gjendja ekonomike e njerëzve të thjeshtë.

c. Hipokrizia e shoqërisë së kohës.

Në këtë ushtrim mësuesi/ja tërheq vëmendjen për përdorimin e ironisë dhe nënteksti i saj lidhet me absurditetin e jetës.

Hapi IV (punë individuale)Punohet ushtrimi 6 nga të gjithë nxënësit për të zbuluar elementet e strukturës së skicës dhe diskutohet zgjidhja e tij. Është një ushtrim që kërkon logjikë (për nivelin bazë dhe mesatar) dhe rikujton të gjitha elementet që kanë të bëjnë me strukturën e një teksti tregimtar.

Hapi V (shkrim i drejtuar)Ushtrimi 7. Punë me shkrim. - Të parafrazojnë çdo paragraf të tekstit me një fjali, sipas modelit të dhënë në tekst.Nxënësit punojnë të pavarur për 4’-5’. Në fund disa nxënës (sipas kohës në dispozicion) lexojnë parafrazat e tyre. Parafrazimi do të zbulojë sa nxënësit kanë arritur të zbërthejnë kuptimin e dilemës dhe trajtës së shkrimit (ka kapërcime, nëntekst).

Detyrë shtëpie. 1. Ushtrimi i rubrikës Shkruani - ktheni fragmentin në shqipen standarde. 2. Nënvizoni në libër fi gurat letrare, si: antitezë, metaforë, epitet, ironi paralelizëm, shkallëzim. (Realizimi i kësaj

185


Tema Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë:• të gjejë mjetet stilistike në fragment;• të zbërthejë dhe të interpretojë mjetet shprehëse; • të zbërthejë kuptimin e metaforës;• të hetojë dhe të gjejë në tekst falët kyç që bartin kuptimet kryesore;• të ndalet në veçoritë e stilit polemizues dhe tonin e revoltues;• të vëzhgojë foton dhe skicën që lidhet me anën vetjake të poetit;• të lexojë një tekst përshkrues dhe duke u nisur nga ai të bëjë një skicë të portretit të poetit.

Mjetet e mësimit: Teksti i nxënësit, tabela, mjete shkollore, shkumësa.

Teknika e metoda të mësimdhënies: Karrigia e nxehtë, praktikë e udhëhequr, punë në grup.

Koment: “Tragjedi apo

komedi” (Ora II)

ZHVILLIMI I MËSIMITHapi I (karrigia e nxehtë)

Mësuesi/ja e nis orën e mësimit duke përdorur teknikën “Karrigia e nxehtë”. Zgjidhet një nxënës, i cili del përpara klasës, ulet në karrigen përballë me ta dhe u përgjigjet pyetjeve që i drejtojnë nxënësit lidhur me skicën e Migjenit.

Hapi II (praktikë e udhëhequr, punë në grup)Punohet rubrika “Refl ektimi për gjuhën dhe stilin” për realizimin e objektivave 1, 2, 3.Ushtrimi 8: Për këtë ushtrim nxënësit kanë punuar paraprakisht në libër. 2-3 nxënës lexojnë zgjidhjen e detyrës.a. Paralelizmi “Dora me pasion të ndezun, lëmon telat e kitarës, ngadalë-ngadalë, pak shpejt, shpejt, ma shpejt, shumë shpejt, e thonjtë.epshkapërthyese plagosin kitarën, jo, por gjini ... dhe njeriu!”b. Shkallëzimi: “Dora lëmon telat e kitarës, ngadalë-ngadalë, pak shpejt, shpejt, ma shpejt, shumë shpejt”.c. Epiteti: kompozita shkapërthyese.

Mjetet morfologjike të shprehësisë: Nxënësit rikujtojnë njohuritë për klasat e fjalëve (të pandryshueshme), si: ndajfoljet, pjesëzat, pasthirrmat.o Ndajfolje:ngadalë – ngadalë – ndajfolje (shkalla pohore, përforcohet nga përsëritja), pak shpejt – ndajfolje në shkallën sipërore të ultësisë. ma shpejt – ndajfolje në shkallën krahasore. shumë shpejt – ndajfolje në shkallën sipërore të sipërisë.o Pjesëza: kushedi, ndoshta.

Interpretimi:Figurat letrare: Paralelizmi, epiteti, shkallëzimi dhe mjete morfologjike të shprehësisë janë në funksion të përshkallëzimit të tonit që arri deri në revoltë.Përshkallëzimi ka funksion emocional, por nxit dhe imagjinatën e lexuesit.

Klasa ndahet në dy grupe.Grupi I – Ushtrimi 9: Punohet me tabelën e fi gurave letrare. Grupi II – Ushtrimi 10.


186

Përgjigje për ushtrimin 9.

Fjalia Mjeti stilistik Funksioni kuptimorPor tash, gjini njerzuer asht skena ku e Mira, e Keqja, Perëndia shfaqin dramë mnie dhe dashurie ...

Metaforë Në këtë frazë përsëritet mendimi i ardhur që nga antikiteti, humanizmi, lufta e së mirës me të keqen, fati i jetës së njeriut është i varur nga Perëndia, njeriu është i pafuqishëm për të vendosur për rrugën që do të marrë jeta e tij. Në kurriz të njeriut Perëndia luan lojën e saj. Gjatë kësaj loje njeriu vihet përballë sfi dash për të cilat lufton, por nuk fi ton dot vetë, sepse është Perëndia ajo që e vendos fi toren apo humbjen.

Nxënësit përqendrohen te shkallëzimi ngjitës e zbritës, i cili përdoret me funksion emocional, siç është dhe jeta: mëri-përbuzje-dëshirë-adhurim-dashuri-simpati-apati-mallkim.Ushtrimi 10: Punohet për gjuhën. Dilema e autorit realizohet gjuhësisht nëpërmjet përsëritjes së shpeshtë të disa fjalëve, si: Grupeve emërore: gjini njerzuer, kitarë e gjallë, një kulturë e gjallë, melodina tragjike etj.Emrave: dora, një melodi, një krijesë, mik, tragjedisë, komedisë etj.Mbiemrave: tragjike, komike, e idhtë, i grishun.Foljeve: asht, qeshu, të pëlcet, varetNdajfoljeve: ndoshta, ngadalë – ngadalë, shpejt etj.Onomatopeve: ting-tung-tang, tungtangting.

Ushtrimi 11: Gjeni thirrorët që shërbejnë për të shprehur revoltën. - Qeshu, palaço, e cila përsëritet tri herë.

Në këtë moment është e rëndësishme që mësuesi/ja të bëjë një përmbledhje të veçorive të gjuhës, mjeteve stilistike, stilit dhe cili është qëllimi i përdorimit.

Migjeni me këtë skicë është i revoltuari ndaj realitetit. Ai (autori) zbulon para lexuesit fatin e njeriut në përpjekje për mbijetesë, indinjohet, revoltohet dhe denoncon.

Ushtrimi 12: Mësuesi/ja kërkon prej dy nxënësve të punojnë për të gjetur ironinë, e cila është e pranishme, tipar i stilit të Migjenit, e cila përshkallëzohet deri në sarkazëm.Ting-tang-tung - fi llon ironia.Pika kulmore: Bërtasin me britmë ngadhënjyeseSarkazma: Qeshju, palajço, ndërsa zemra të pëlcet.

Pasi kanë komentuar skicën dhe kanë nxjerrë në pah veçoritë dhe vlerën e saj artistike, nxënësit do të kalojnë në linjën e të vëzhguarit. Klasa ndahet në dy grupe.Grupi I - do të vëzhgojë në faqen 174 foton dhe do të vërë në dukje detajet, që lidhen me qëndrimin e personave, shprehjen e fytyrës, veshjen, marrëdhëniet me njëri-tjetrin.

Grupi II - do të gjejë elementet e përbashkëta midis mënyrës së shkrimit të skicës dhe vijës së shpejtë e të saktë me të cilën vizaton autoportretin.Përfaqësuesit e grupeve shfaqin mendimet në emër të grupeve.

Praktikë e pavarurU kërkohet nxënësve të lexojnë në tekstin përshkrues, kujtime nga motra e Migjenit dhe të plotësojnë skemën.

187


Detyrë shtëpie. 1. Shkruani një tekst argumentues me temë: “Migjeni, shkrimtari që tronditi themelet e shoqërisë shqiptare”. 2. Lexoni tregimin “Vjeshta e Xheladin Beut”.


Tema Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të identifi kojë veçori të novelës-rrëfenjë si lloj i tekstit tregimtar;• të komentojë tekstin duke u ndalur te tematika e parapëlqyer e shkrimtarit, përshkallëzimi i fazave të rënies së personazhit, depërtimi në psikologjinë dhe instinktet e personazhit;• të zbulojë momentet kyç të rrëfi mit dhe pikën kulmore pas së cilës vjen zgjidhja, komunikimin e autorit me lexuesin.

Mjetet e mësimit: teksti i nxënësit, dërrasa e zezë, shkumësa, mjete shkollore.

Teknika e metoda të mësimdhënies: stuhi mendimesh, pyetje-përgjigje, punë me tekstin, punë në grupe, vështrim krahasues.

“Vjeshta e Xheladin Beut”

(Ora I)


Hapi I (Stuhi mendimesh)Mësuesi/ja ritregon një paragraf nga rrëfenja “Rinë Katerinëza”. (“Ndenji mbi një tjetër varr, mermer i bardhë si bora, të do – një plaku...Sa s’dua të ndahemi kurrë!”) dhe drejton pyetjet: - Cili është autori i këtij tregimi-rrëfenjë? Cila është tema? - Në cilën formë të tregimit dallohet M. Kuteli? - Ç’dini ju për jetën dhe veçoritë e shkrimit të tij.Përgjigjet e nxënësve mësuesi/ja i plotëson në tabela.

ishte i dashur me shokët

lexonte shumë i pëlqente mjaft natyra

i pëlqente sporti notonte shumë mirë

luante futboll luante shah

i pëlqente muzika dëgjonte me ëndje këngët korale

i binte mandolinës këndonte bukur

ndiqte kinemanë komentonte fi lmat

njihte regjisorët dhe artistët pëlqente më shumë nga artistët Çarli Çaplinin

nuk pinte alkool ose duhan


188

Do të vihen në dukje disa nga tiparet e tregimit-rrëfenjë të Kutelit, si:

- Rrëfen rrëfi min për ngjarjen.- Luan rolin e ndërmjetësit ndërmjet autorit dhe lexuesit.- Kjo përcakton veçorinë gjuhësore: kalimin nga gjuha e folur në gjuhën e shkruar.

- Subjektet e rrëfenjave e marrin temën nga: a. Realiteti: - kurbeti; - marrëdhëniet ndërmjet shtresave të varfra, feudalëve, bejlerëve; - gjakmarrja;b. Nga tekstet e këngëve popullore, përrallave, legjendave, teksteve biblike, që vihen në raport me realitetin e asaj kohe.c. Jeta shpirtërore e njeriut dhe analiza më e thellë e saj.Ballafaqon njeriun me: - jetën dhe vdekjen; - moralin e antimoralin; - virtytin dhe vesin; - traditën dhe të tashmen; - përkohësinë dhe përjetësinë; - dashurinë tokësore dhe atë hyjnore;Veçoritë gjuhësore: leksiku mjaft i pasur, me ngjyrime të rralla, përdor frazeologji të pasur popullore.

Hapi II (pyetje-përgjigje)Pasi është trajtuar tematika e veprës së Kutelit, u drejtohet nxënësve pyetja: - Pasi lexuat “Vjeshtën e Xheladin beut”, në ç’lloj të tekstit tregimtar do ta klasifi konit?Mësuesi/ja i njeh nxënësit me disa veçori specifi ke të novelës, të cilat i ka parapërgatitur në një tabak letre.

Novela

• Tekst tregimtar ndërmjet tregimit dhe romanit.

• Trajton një motiv të vetëm, që e ngre në nivel të jashtëzakonshëm.

• Struktura ka elemente të ngjashme me përrallën, si:

- Çfarë ua ka bërë më të thjeshtë kuptimin e novelës-rrëfenjë dhe cili është vlerësimi juaj për personazhin?Gjuha: me ngjyrime të rralla; e pasur në leksik; ndikohet nga frazeologjia popullore; ka ngarkesa të mëdha ndjesish.

- futja në mënyrë të shpejtë e të menjëhershme e motivit- përfundimi i befasishëm - numri i vogël i personazheve- gërshetimi i elementeve fantastike me ato reale - ka edhe novela që anojnë nga romani a. lidhen në cikle, b. kanë në qendër një personazh

189


Hapi III (punë me tekstin)Leximi i novelës u është dhënë si detyrë nxënësve një orë më parë, prandaj kalohet te rubrika “Refl ektimi për kuptimin”.

Ushtrimi 1: Nxënësit shkruajnë titujt për çdo pjesë. Përzgjidhen dy më të goditurit.Ushtrimi 2: Lexohet fragmenti i dhënë nga një nxënës dhe nxënësit e tjerë japin mendime. Përfundimet shkruhen në dërrasë të zezë.Edukimi i tij që në vogëli ngrihej mbi norma antimorale, veset më të këqija, instinktet çnjerëzore, si: a. ruajtja e pushtetit nëpërmjet dhunës e vrasjes; b. mënjanimi i njerëzve më të mençur se vetja; c. pozicioni ruhet gjithmonë nëse je në krah të më të fuqishmit; d. zotërimi dhe përdorimi i gjithçkaje që është në pronën e vet: bagëti, qenie njerëzore.

Ushtrimi 3: me anë të këtij ushtrimi nxënësit, pasi sjellin momente kryesore nga fazat e rënies së personazhit; arrijnë te mesazhi i pjesës: Trashëgimtarë të ligjshëm nuk do të ketë. Ky do të jetë edhe fundi i këtij lloji dhe njëkohësisht shpëtimi i shtresave të varfra.

– Me këto ushtrime nxënësit fi llojnë të analizojnë disa anë të përgjithshme të fi gurës së Xheladin Beut, personazhi kryesor i novelës.

Përfaqësues i shtresës së bejlerëve. Pasqyron bazat e edukimit dhe formimit të tij. Ka tiparet social-kulturore.

Hapi IV (punë me tekstin)Do të punohet rubrika Refl ektimi për interpretimin.Ushtrimi 4: Mësuesi/ja përzgjedh 2-3 nxënës, që formulojnë mendimet rreth instinkteve të personazhit, si Grykësisë dhe shfaqja e saj: - në epsh; - në argëtim.

Ilustrohet me fragmentin: “Se Xheladin Beu kish qenë gjithnjë, që në të ri, njeri...”

Ushtrimi 5: Për herë të parë Kuteli futi dukurinë e incestit në letërsinë shqipe. Punon një nxënës me fragmentin:1. “Xheladin Beu zgjati dorën, i çiku lehtë faqet...Do të marr në konak, do t’i bëj...” 2. “Ta dish, o pushtanik”, - thirri gruaja...

Shpjegim: Analiza e personazhit përshkallëzohet në disa rrafshe: a. shoqërore; b. kulturore; c. psikologjike (vetëdija dhe nënvetëdija) etj.

Në çastin kur njeriu fi llon e ndërgjegjësohet për plakjen e tij, bën një analizë të arritjeve në jetë, dështimeve apo një përmbledhje se çfarë ka bërë në jetën e tij.Në të gjithë ato vite Xheladin Beu kishte pasur udhërrëfyes këshillat e gjyshërve (deri këtu mund ta kuptojmë sjelljen dhe grykësinë e tij). Por në momentin kur Xheladin Beu nuk është më i aftë të mbrohet nga një femër (“ishte një zog që sheh gjarprin tek afrohet e nuk ik dot. E

Xheladin Beut


190

mban të rëndët e dheut”), forca fi zike e gruas i ka shkaktuar një goditje psikologjike dhe kjo sjell përmbysje të raporteve Xheladin Beu – vajzë/femër. (“E shtynte, e hiqte, e tundte, e shtynte prapë si leckë dhe ai, Xheladin Beu, zot kasabeje e zot çifl igjesh, zgurdullonte sytë si të bufi t.”)Kuptohet se beu ka humbur pushtetin mbi femrën. Kjo ishte goditja më e madhe e kësaj fi gure që e ushtronte pushtetin përmes kamxhikut. Në këtë moment lexuesit i lind dyshimi: Mos ndoshta ka kryer dhe herë të tjera incestin?Në momentin kur kupton pafuqinë fi zike (plakjen) dhe kjo ishte një goditje që nuk ishte përgatitur për ta marrë, merr dhe goditjen më të fortë. Instinkti i tij shtazarak, po e çonte drejt incestit, ky instinkt do ta çonte edhe drejt marrëzisë, shkatërrimit përfundimtar. Nëse fshatarëve u kishte shkaktuar dhimbje, turpërim, goditjen e turpit Xheladin Beu do ta merrte nga veprimet e veta.

Hapi V (punë në grupe)Punohet rubrika Refl ektimi për strukturën.Shpjegohet alegoria e titullit të novelës “Vjeshta e Xheladin Beut”.Me anë të alegorisë realizohet metamorfoza e beut.Klasa ndahet në 4 grupe. Çdo grup do të punojë një nga kërkesat e ushtrimi 6. Grupi I – 6/a Grupi II – 6/b (qëndroi përpara pasqyrës, nuk e njohu veten; f. 180) Grupi III – 6/c Grupi IV – 6/d

Kriza fi zike: “Hej sa zët i kish atë çast ata derra çifçinj që rendnin me bukë misri e dhallë, po leshrat i kishin si penda e korbit.”Kriza morale: “Dhe i vozitën mornica të ftohta nëpër trup, jo për kohën që i kish shkuar por për ato që do t’i vente pasandaj. Ja nëpër qytet.... varri....” f. 181.Kriza mendore: “Kishte kohë që fl iste e përgjigjej vetë.” “Po vjen yt birë kaluar e po të sjell tët bijë për ? ... si qentë e si derrat.. Ta solla baba! Merre time motër, tët bijë!”.

Mësuesi/ja u drejton nxënësve pyetjen: - Si komunikon autori me lexuesin?Përgjigjja: Autori luan rolin e ndërmjetësit midis atij që rrëfen (autorit) dhe atij që dëgjon (lexuesit).

Hapi VI (vështrim krahasues)Nxënësit do të plotësojnë diagramin e Venit duke mbajtur parasysh të veçantat dhe të përbashkëtat ndërmjet prozës së Migjenit dhe të Kutelit për këto kërkesa:

Tema:Personazhi:Paragrafët rrëfyes:Toni i rrëfi mit:

Kjo detyrë mund të përfundohet në shtëpi.


Prozarealiste

KuteliMigjeni

191


Hapi I (vështrim krahasues, punë në grupe)Në këtë orë mësimi mësuesi/ja do ta nisë me detyrën e shtëpisë “Vështrim krahasues”.Mësuesi/ja aktivizon, kontrollon dhe vlerëson nivelin e dytë të nxënësve.

Proza realiste:

Tiparet Kuteli Migjeni

Tematika Kotësia e jetës absurdi i jetësPersonazhi Xheladin beuParagrafët rrëfyes Në funksion të karakterizimit të personazhit dhe në

funksion të strukturës klasike të kompozicionit.Koha Anakronik kronologjikeRoli i autorit Ndërmjetës polemizues

Për të plotësuar nënçështjet e këtij ushtrimi nxënësit punojnë me rubrikën “Refl ektoni për gjuhën, stilin”.Autori rrëfen në vetën e tretë nga këndvështrimi i Xheladin Beut.

Tiparet e jashtme: a. kur beu ishte në lulëzim të plotë: “Shëndetin e kish pasur grurë. ...as ta shikonin në dritën e syrit.”b. kur beu shihet para pasqyrës: ... u shikua e nuk e njohu veten, nga pasqyra e vështronte një burrë tjetër, me sy të skuqur, të kërcyer, me një grykë të shfryrë dhe të varur si laprat e misërokut, me ballin brazda-brazda... sikur i kishte shkuar ndonjë damalug në fytyrë. Megjithatë, vajti e u ngul përpara një pasqyre tjetër. Po edhe ajo i tregonte një burrë me lapra, brazda e sy të skuqur... (karakterizim i Xheladin Beut).

Gjuha e autorit – përdorim i leksikut popullor, shprehje e frazeologjizma, fjalë me ngarkesë emocionale që ndihmon në karakterizimin e personazhit.

Punohen me grupe, me teknikën e ditarit dy a më shumë pjesësh, ushtrimet e librit. Grupi I – Ushtrimi 8. Grupi II – Ushtrimi 9. Grupi III – Ushtrimi 10.

Tema Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të përshkruajë personazhin fi zikisht e shpirtërisht duke i krahasuar gjendjet e tij në dy fazat kulmore: a. në lulëzimin e plotë; b. në shkatërrimin përfundimtar;• të hetojë në tekst për të gjetur fjalët kyç që lidhen me përshkrimin e mjediseve dhe të natyrës;• të gjejë shprehje e të shpjegojë mbështetjen e autorit në rrëfi met gojore.

Mjetet e mësimit: teksti i nxënësit, shkumës, mjete shkollore.

Teknika e metoda të mësimdhënies: vështrim krahasues, punë në grupe, tabela e personazhit, lexim i drejtuar, punë me grupe, tabela e mjeteve stilistike.

“Vjeshta e Xheladin Beut”

(Ora II)



192

Pasi punojnë për 5-7 minuta, përfaqësuesi i çdo grupi paraqit para klasës punën e grupit.

ShembullGrupi I – Ushtrimi 8, do të punojë me fragmentin për të vënë në dukje se si i përdor Kuteli mjetet stilistike për të përshkruar personazhin e çupës së zënë në çark.Ndahet tabaku i letrës në dy pjesë dhe grupi zbulon mjetet stilistike.

Figura e përdorur Lloji i fi gurësSi zogu gjarprin Krahasim i zgjatur

Frika e kish mbërthyer MetonimiPëllumbeshë e butë Metaforë, emërSi bari i njomë KrahasimE peshoi me sy Metaforë

Hunda si qiri KrahasimE bardhë Përsëritje (funksioni i pastërtisë së jashtme dhe

të brendshme, virgjinitetit, bukurisë)

Grupi II – Ushtrimi 9. Përshkrimi i Sheqeres“Një ballabane zeshkane me një shami aliskë? ... Ditët tona në të tuat bej”“Sheqerja njëherë e një kohë kishte qenë zjarrjoshësja... kish mbetur gjithnjë ‘fol e qesh”.

Mjetet stilistike Lloji i mjetit Funksioni kuptimor

Ballabane zeshkane Epitet Në funksion të karakterit të saj. Mungon vlera, virtyti, e moralshmja. Është modeli i gruas meskine, servile e perverse, që pranon fatin dhe vihet në shërbim të beut.

Gojëmjaltë Epitet

Zjarrjoshësja Epitet

Gurija: “Miturake me ca faqe... këmbët e zbathura”. “Gurija doli kryeunjur, me sytë e përlotur... Por nuk u kthye”.

Mjetet stilistike Lloji i mjetit Funksioni kuptimor

Pulpët e zëmbakta, me damarë të hollë, të kaltër

Epitet metaforik Përdorimi i epitetit i shërben autorit për të vënë në dukje, sa dëlirësinë shpirtërore të vajzës, aq edhe qëndrimin e tij dashamirës ndaj saj.Veprimi i beut qe përdhunim vrasës për Gurijen.Autori në mënyrë të përshkallëzuar paralajmëron lexuesin për fundin e Gurijes njëlloj si të Maros së Kovit:e shkatërruar dhe e transformuar fi zikisht dhe psikologjikisht.

Blegërinte si shqerrë thertore

Metaforë,krahasim

E bukur, me qafë të gjatë e të bardhë .... më të mbushur”

Mara e Kovit: “..dukej nga nishanet që kishte qenë e bukur, dhe ishte e fortë... të hanin hallvën”“Çupa i kishte sytë të mëdhenj... më e dobët”“E shikoi si ujkonjë, u ngrit e shkoi çalë-çalë, humbi nëpër lule e blerime.”

193


Mjetet stilistike Lloji i mjetit Funksioni kuptimorNjë grua e gjatë, e athtë, e nxirë

Epitete Jepet vuajtja fi zike dhe shpirtërore e Maros dhe forca e karakterit të saj, me të cilën ka përballuar jetën dhe i jep forcë për t’iu kundërvënë dhe beut. Mënyra si e përshkruan autori ndikon fort te lexuesi. Maroja, ajo bukuri e natyrës, me dhimbjen dhe turpin e saj, u fsheh nga natyra - bukuria e saj (dëshmitare e veprimit shtazarak të beut).

Si çatallë lisi që e ka djegur rrufeja”

Krahasim i zgjatur

E shikoi si ujkonjë. Krahasim

Duket sikur autori bën një paralelizëm midis beut dhe personazheve gra: Beu në lulëzimin e jetës së tij – por që e kalon në kotësi. Shkon drejt rrënimit fi zik e psikologjik – rrënim gradual. Personazhi grua – ka rrënim fi zik e psikologjik nga veprimet e beut, po edhe bëhet e fortë për të përballuar jetën dhe, kur i preket fëmijë, ajo bëhet e papërballueshme.

Grupi III – Ushtrimi 10.

Mjedisi i përshkruar Antiteza Paralelizmi Fjalët çelësKonaku i beut mure kalaje, të përdredhur, si: brirë dashi, dy palë hekura e kafazë.

E rrallë dhe e verdhë fl eta e plepit përtej dritareve me hekura...,po qielli ishte i ëmbël.

Shpesëria, që siç na duket neve, njerëzisë ..., s’ditka kurrë se ç’qenka dhimbja e pikëllesa, cicërinte e ngazëllohej

Nata e çmendisë Galat, korbi i zi, pëllumbat.

Ushtrimi 11 – Shprehje karakteristike të rrëfi mit gojor - punohet individualisht. Një nxënës nga vendi lexon zgjidhjen, nxënës të tjerë plotësojnë.

Edhe çudi, siç na duket neve, siç thosh tërë bota, mirë thoshin, po çudi, ta pret mendja, dhe ja tani.

Autori bën pjesëmarrës në rrëfi m edhe lexuesin nëpërmjet shprehjeve të mësipërme.

Hapi VII: (vështrim krahasues)Nxënësit plotësojnë tabelën duke gjetur të përbashkëtat e këtij rrëfi mi me ato të rrëfi meve gojore popullore, si:

Gjuha rrëfi mi në vetën e 3-të, ndërmjetësi, fjalë, shprehje me ngarkesë emocionale

Stili përdor përshkrime të jashtme/ të brendshme, me qëllim karakterizimin e personazheve dhe raporteve

Mjete stilistike epiteti, krahasimi, metafora

Detyrë shtëpie.1. a. Përshkruani Xheladin Beun në të dyja fazat kulmore: në lulëzimin e tij të plotë dhe në shkatërrim përfundimtar.b. Përshkruani Gurijen e Maron e Kovit nga këndvështrime të ndryshme apo në raport me të dyja fazat e Xheladin Beut. Nxënësit lihen të lirë në zgjedhjen e alternativës.2. Lexon fragmentin “Një dashuri e Suanit”.


194

Tema Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë:• të dallojë veçoritë e romanit modern;• të krahasojë veçoritë e romanit modern me ato të romanit tradicional;• të analizojë romanin duke u ndalur te veçoritë e prozës moderne: - Struktura e ndërlikuar; - Historia shpirtërore e rrëfyesit; - Detaji si veçori dalluese e stilit të autorit.

Mjetet e mësimit: teksti i nxënësit, tabela, shkumësa, mjete shkollore.

Teknika e metoda të mësimdhënies: pyetje-përgjigje, vëzhgim, pema e mendjes, punë në grupe, harta e strukturës së romanit.

Proza bashkëkohore“Një dashuri

e Suanit”(Ora I)


Hapi I (pyetje-përgjigje)Mësimi nis duke rikujtuar tiparet e prozës realiste. Drejtohet pyetja: - Cilat janë veçoritë e prozës realiste?Nxënësit përmendin veçoritë, i argumentojnë me shembuj nga proza realiste dhe i ilustrojnë këto veçori me detyrën e tyre: Përshkrimi i personazhit të Xheladin Beut ose përshkrimi i personazhit femër. Ndërkohë një nxënës plotëson në tabelë hartën e konceptit.Bëhet vlerësimi për strukturën, paragrafët përshkrues, gjuhën, stilin e përdorur nga nxënësi.

Hapi II – Mësuesi/ja bën një rikujtim të njohurive, që kanë marrë për romanin tradicional. Nxënësit rikujtojnë njohuritë, shfrytëzojnë njohuritë e marra për të arritur te njohuritë e reja që lidhen me veçoritë e romanit modern, pasi lexojnë tekstin (5’-7’).Mësuesi/ja shkruan në tabelë:A: Romani tradicional a. karakterizohet nga një fabul e fortë; b. subjekti me rrjedhshmëri të natyrshme të ngjarjeve; c. i jepet përparësi anës së jashtme të ngjarjes; d. zhvillimi i karaktereve të personazheve; e. analiza e hollësishme psikologjike.

B: Romani modern a. shpesh nuk përmban ndonjë fabul të përcaktuar; b. subjekti trajton thellësitë e fshehta të psikikës njerëzore (atë çka ndodh në brendësi të individit); c. ndërthurja e absurdit dhe ekzistencializmit, si sfi dë kundër fatit tragjik; d. heronj të etur për jetë, që i dorëzohen vetmisë, zhgënjimit; e. ngjarja ndodh brenda një kohe të pacaktuar; f. pozicioni i rrëfi mtarit është i ndërlikuar; g. meditimet lindin nga nënvetëdija; h. përroi i ndërgjegjes.

Hapi III (vëzhgim)Mësuesi/ja i orienton nxënësit të shohin foton në faqen 186 dhe të zbulojnë fabulën. Dikutohet rreth mendimeve të nxënësve.

195


Hapi IV (pema e mendjes)Paraqitet një skemë e prozës bashkëkohore (moderne) (e parapërgatitur në një tabak të madh kartoni) dhe sqaron çdo të dhënë. Kjo etapë mund të zgjatë 10’.

Hapi IV (punë në grupe, harta e strukturës së romanit)Nxënësit kanë lexuar veprën (romanin që hap ciklin “Në kërkim të kohës së humbur”). Mësuesi/ja shkruan në tabelë:

1. Autori: M. Prust2. Titulli: Një dashuri e Suanit nga cikli romanor “Në kërkim të kohës së humbur”.

Ndahet klasa në grupe dhe secili grup lexon materialin e tekstit, sipas ndarjes për 20’: Grupi I – Informacion për M. Prustin “Në kërkim të kohës së humbur”. Grupi II – Konteksti “Një dashuri e Suanit”. Grupi III – Studimi i ndjenjës.

konteksti historik: shek XX

Proza bashkëkohore drejtimet kryesore

Proza moderne Brezi i humbur

Realizmimagjik

Përfaqësuesit:

M. Prust, F. Kafka, Xh. Xhojs

Drajzer, Cvajg,Remark,Heminguej

Markez,Borges

Tiparet:Mbështetja te fi lozofi a ekzistenciale teknika

të guximshme në rrëfi m

- Bashkëpunimi i artit me psikanalizën,- Eksplorojnë thellësitëe fshehta të psikikës njerëzore-ekzistencializmidhe absurdit, si sfi dë kundër fatit tragjik të njeriut

- Sfi dojnë botën e dhunës- Heronjtë e etur për jetë u dorëzohen vetmisë,zhgënjimit,vetëvrasjes

Fantastikjadhe e jashtë-zakonshmjandërhyjnënormalishtnë jetën e njeriut

Proza në Shqipëri:

Përfaqësuesit: Veçori të prozës shqiptare:

Në ShqipëriP. Marko, I. Kadare, J. Xoxa, D. Agolli, F. Kongoli, V. Koreshi, K. Trebeshina etj.

Në Kosovë, Maqedoni

H. SulejmaniA. PashkuA. ShkreliR. QosjaN. Rrahmani etj.

a. Prozë skematike sipas metodës së realizmit socialistb. Prozë moderne me: - strukturë dhe me mesazhe estetike të reja- elemente tregimtare realiste të gërshetuara me ato mistike, simbolike dhe imagjinatave- teknika e format moderne të shprehjes letrare, si:

futja e llojeve të ndryshme të rrëfi mit teknikat e reja të dialogut e monologut të brendshëm fabula e shkurtuar personazhi ide dhe simbol trajta pavetore e shkrimit

Proza në Kosovë e Maqedoni: 2 prirje narrative:

• Rrëfi mi romanor i traditës realiste të Paraluftës• Prirja e prozës moderne


196

Gjatë kohës që nxënësit përzgjedhin materialin, mësuesi/ja plotëson në tabelë hartën e strukturës së romanit (ku një përfaqësues i çdo grupi lexon materialin).

Tema: Historia shpirtërore e rrëfyesit - Gjithçka në këtë botë është e përkohshme.Subjekti: strukturë e ndërlikuar.Hapësira: hapësirat aristokrate të Parisit, provincë.Koha e jashtme: e fi lloi shkrimin 1906 – deri në vdekje.Rrëfyesi: - rrëfi mi në vetën III - rrëfi mi në vetën I (rrëfyesi – protagonisti)Personazhet: Suani, OdetaMesazhi:Stili: pasuri, larmi të detajeve

Nxënësit dëgjojnë punën e çdo grupi.Mësuesi/ja vlerëson nxënësit pjesëmarrës, nxënësit që i aktivizoi për të kontrolluar njohuritë.

Tema Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë:• të komentojë fragmentin e romanit duke u ndalur te: - historia shpirtërore e rrëfyesit; - detaji, si veçori dalluese e stilit të autorit, kujtesa e pavullnetshme e personazhit;• të hetojë në tekst fjali që shprehin konceptin përvojë;• të portretizojë personazhin Odetë në marrëdhënie me Suanin dhe të tjerët / personazhin Suan duke e karakterizuar nëpërmjet xhelozisë që ai ndien për Odetën;• të analizojë sintaksën e tekstit duke dalluar fjalitë e përbëra me marrëdhënie bashkërenditëse e nënrenditëse;• të shkruajë një tekst të shkurtër me fjali të gjata, ku të përshkruajë një mendim të komplikuar;• të shfaqë opinionin e tij për vizionin modern të autorit.

Mjetet e mësimit: teksti i nxënësit, tabela, mjete shkollore, shkumës.

Teknika e metoda të mësimdhënies: praktikë e udhëhequr, rrjeti i diskutimit, refl ektoni për gjuhën, mendimi kritik.

Koment:“Një dashuri

e Suanit” (Ora II)


Hapi I (praktikë e udhëhequr)Klasa ndahet në pesë grupe, sa janë edhe ushtrimet e rubrikës Refl ektoni për përmbajtjen. Këto ushtrime e ndihmojnë nxënësin të komentojë fragmentin.

Ushtrimi 1: Gjendja paraqitet e rëndë për Suanin. Lexohet paragrafi i “Po, megjithatë,... e zhvishte nga çdo interes”.Komenti: Suani jo thjesht e dashuron Odetën, por ndihet i përulur, i pafuqishëm për t’i dhënë drejtim jetës së tij. Jeta e tij, gëzimi apo jo është në dorë të Odetës.Suani është i dashuruar me Odetën, aq sa e shikon si një lodër, objekt që i përket vetëm atij. Nuk përpiqet për më tepër.

Ushtrimi 2. Fragmenti “Por, të nesërmen në mëngjes, ai ndiente... e kishte zgjuar”.

197


Ushtrimi 3. Çfarë është “kujtesa e pavullnetshme” dhe si funksionon ajo?Fragmenti “Por nga thellësia e panjohur do të hidhen poshtë qysh përpara”.KomentKujtesë e pavullnetshme në rrafsh sinonimik me thellësitë e panjohura.Edhe me termin “kujtesë e pavullnetshme” vazhdon të përshkallëzohet ideja se Suani e jetonte çdo çast të jetës së tij vetëm me ekzistencën e Odetës, veprimet e fjalët e së cilës formonin një kornizë të palëvizshme, ia bënin të pamundur të jetuarin e jetës me spontanitet, me ide të lindura befas.

Si funksionin?: Edhe në çastet kur Suani mendon se mund t’i propozoj diçka ndryshe nga herët e tjera, edhe kur dëshiron që Odetës t’i shkojë mendja tek ai, sidomos rastësisht, befas i kujtohet se Odeta ka të tjera impenjime me të cilat është e lidhur domosdoshmërisht.

Ushtrimi 4. Nxënësit gjejnë fragmentin (pyetje për nivelin bazë).“Meqenëse Odeta .... truri i punonte në boshllëk”

Ushtrimi 5. Përgjigje e dy nxënësve të përzgjedhur nga mësuesi/ja:Suani do të ishte i gatshëm të ndryshonte edhe të mohonte rrethin e vet klasor dhe pozitën shoqërore vetëm që të ndodhej pranë Odetës, të gëzohej kur Odeta gëzohej, të kënaqej me ato gjëra të thjeshta që kënaqej Odeta. Por Suani është i vendosur të heqë dorë nga gjithçka që ka qenë e rëndësishme në edukimin dhe formimin e tij estetik e kulturor vetëm për të qenë i lumtur me Odetën.Atij nuk i shkon asnjëherë mendja se problemi në jetën e tij është Odeta me shpërfi lljen, mungesën e dashurisë dhe respektit ndaj tij.

Hapi II. Punohet rubrika Refl ektoni për interpretim. Punohet me rrjetin e diskutimit. Klasa ndahet në grupe: Grupi I – Ushtrimi 6.

Suani është xheloz ngase Odeta: a. Shkon me burra të tjerë? b. Nuk i kushton vëmendje atij? c. Pse?

Grupi II – Ushtrimi 7

Stërhollimet e Suanit janë: a. Sinqeritet? b. Simptoma të xhelozisë? c. Pse?(...kur ? ndihej i sëmurë dhe mendonte...)Grupi III – Ushtrimi 8. Fragmenti “Mos t’i harxhojmë fi shekët për hiçgjë, s’ia vlen të lodhesh duke i propozuar gjëra të papranueshme e që do të hidhen poshtë qysh përpara.”“Njeriu dridhet gjithnjë vetëm për vete, vetëm për atë që do. Kur lumturia jonë nuk është më në duart e tyre, ç’qetësi, ç’lehtësi, ç’guxim që ndjejmë me ta!”

Grupi IV – Ushtrimi 9: Që në çastin që e ka takuar Odetën në zemrën e tij është ndezur një ëndje, e cila shtohet gjithnjë e më tepër në shpirtin e tij, aq sa ia ka mbushur mendjen vetes se e dashuron Odetën, atë vajzë që hijeshonte sallonet, që kishte sharmin femëror për të tërhequr vëmendjen e të gjithë meshkujve, por që ishte sipërfaqësore. Në kokën e tij Odeta ishte personazhi femër i idealizuar, aq i dëshiruar dhe i vlerësuar nga shijet e tij të holla estetike dhe artistike.

Hapi IV – Do të punohet me rubrikën “Refl ektoni për strukturën”. Ushtrimi 10: Do të punojnë dy nxënës.


198

Stili Shprehje Funksionia. Pasuria, larmia e detajeve

b.rikujtimi i çasteve:

c. përvijimi i ndjesive, emocioneve, shijeve duke ngjallur xhelozi te Suani:

Zbulon ligjësitë që udhëheqin sjelljen e njeriut dhe që rregullon orientimin shpirtëror. Zbulon, hulumton botën e brendshme të personazheve.

Përgjigje: Roli i rrëfyesit.Ngjarjet rrëfehen në vetën e 3-të.Rrëfyesi luan rol të madh në zhbirimin dhe analizën psikologjike të mendjes së personazhit. Ai hulumton në botën e brendshme të personazhit duke e ndihmuar lexuesin të njohë dhe shpjegojë jo vetëm simptomat e personazhit, por të përshkruajë personazhin në raport me veten dhe në raport me të tjerët.Ushtrimi 11, 12: Për portretizimin e personazhit mësuesi/ja përzgjedh dy nxënës të nivelit të lartë. Portretizimin e personazheve nxënësit e bëjnë me gojë.

Hapi IV (refl ektoni për gjuhën)Ushtrimi 13: Nxënësit lexojnë informacionin (me tepër kujdes) dhe përzgjedhin fjali në tekst. “Ajo e këqyrte atë kohë...!”

Ushtrimi 14: Për këtë ushtrim nxënësit do të nisen nga informacioni që dinë për origjinalitetin e stilit të Prustit f.189.Stili i Prustit:

Tema Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të identifi kojë veçori të romanit bashkëkohor shqiptar;• të dallojë veçori të stilit në prozën e autorit;• të diskutojë duke shprehur mendimin e tij në lidhje me rëndësinë e rolit të shkrimtarit në jetën e një kombi.

Mjetet e mësimit: Teksti i nxënësit, tabela, mjete mësimore, shkumësa.

Teknika dhe metoda të mësimdhënies:Stuhi mendimesh, pema e mendimit, lexim i drejtuar.

“Ura me tri harqe” (ora I)

- shkrimi i letrës- sëmundja e re etj.

“Ju s’do të jeni kurrë si të tjerët”

Hapi V (mendimi kritik)Nxënësit shfaqin opinione për materialin që lexuan.

Detyrë shtëpie. Shkruani. Bëni një përmbledhje të veçorive të strukturës së romanit modern (të detajuar me fragmentin “Një dashuri e Suanit”).

- Ky shpjegim i qetësonte dyshimet ...- Ah, sa do të kishte dashur ta njihte atë shoqen...A s’do t’i kishin dhënë ato, të vetmin qetësues të efektshëm për vuajtjet e tij?Këto të dhëna punohen si në tabelë.

199


ZHVILLIMI I MËSIMITHapi I (stuhi mendimesh)Mësimi nis me një stuhi mendimi në lidhje me fi gurën dhe veprën e I. Kadaresë.

Hapi II (pema e mendimit)Nga diskutimi dhe materiali që do të lexojnë nxënësit, krijohet pema e mendjes për prozën e I. Kadaresë, duke nënvizuar tiparet e saj.Veçori të prozës

Stili

• sa i drejtpërdrejtë, aq dhe me shtresa të tëra kuptimore• dhimbja dhe dashuria për Shqipërinë në udhëkryq• tone të madhërishëmpër pasqyrimin e qëndresësshqiptare• historia bashkëkohoreme përmasat e legjendës

tema lidhet me:

raportinndërmjetjetës dhe vdekjes

“Ura me tri harqe”, “Kështjella”

qëndresën si:

dukuriabstrakte

dukurifi zike

dimrin si:

kohësimbolike

kohëfi zike

me ringjalljen dhe ripërtëritjen e konceptit besë

kronikat e shkruara

baladatshqiptare

Mitet

• pallatet reale të njerëzve• ëndrrave të pushtetarëve• me kohën e tashme• tejkohësinë

Hapi II – diskutimNxënësit lexojnë informacionin me nëntitull “Nga mosnjohja deri në famën botërore” dhe diskutojnë rreth pyetjeve të rubrikës Diskutoni.

Hapi III (lexim i drejtuar)Mësuesi/ja shkruan në dërrasën e zezë: Titulli i veprës: Ura me tri harqeAutori: I.KadareGjinia: RomanVargjet e marra nga kreu i veprës:

Ashtu siç dridhem unë në mur Ashtu u dredhtë dhe kjo urë

Grupi I – Leximi i pjesës I do t’i përgjigjet kërkesës së ushtrimit 1.Koha historike - viti 1978.Koha e rrëfi mit - 23 dhjetor në orën 4 pasdite.Koha abstrakte rrjedh njëlloj, por nga pikëpamja shoqërore ajo ka domethënien e saj.Koha matet jo me ngjarjen që ka ndodhur, por me fi lozofi në e kohës. Këtë e shpjegon simbolika e legjendës. Koha nuk rrjedh e qetë, ajo paraqitet plot dramacitet, konfl ikte, forca të kundërta që përleshen për jetë a vdekje.Nga pikëpamja kohore autori fl et për qëndresën kundër të huajit. Legjendën e Rozafës e lidh me fatin tragjik të Shqipërisë.

Grupi II – Leximi i pjesës I do t’i përgjigjet kërkesës së ushtrimit 2.Incidenti në mes të urës paralajmëron për përpjekjet e turqve për të fi lluar luftën për pushtimin e vendit dhe realizimin e qëllimit të tyre: Kjo ditë do të vinte...


200

Grupi III – Leximi i pjesës II do t’i përgjigjet kërkesës së ushtrimit 3. Gjok Ukcama parashikon se populli e gjuha shqipe do të rezistojë në male. ...Vdekja e madhe, ajo që merr popuj s’do të na arrijë dot. Populli i madh i Arbrit ka lindur bashkë me perënditë dhe ai është i pavdekshëm...

Grupi IV – Leximi i pjesës II do t’i përgjigjet kërkesës së ushtrimit 4. Lindja e prijësit në tokën e Arbrit kushtëzohet nga koha. ...Koha e madhe pjell madhështi...

Hapi IV – diskutimKalohet te rubrika Refl ektoni për interpretimin. U kërkohet nxënësve të lexojnë kërkesën e ushtrimit 5 dhe, duke ilustruar nga teksti, tëargumentojnë veçoritë e veprës së Kadaresë.Interpretimi

Legjenda shfrytëzohet nga të huajt, nga përfaqësuesit e dy shoqërive të transportit: ujorë dhe tokësorë. U vu në plan dhe u zbatua vrasja e Murrash Zenebishtës duke e paraqitur atë si një fl ijim (murosje) vullnetare nga ana e tij, që ura të mos të dëmtohej

Elementet historike: përçarjet ndërmjet princërve të Arbrit u jepnin mundësi të huajve të përdornin legjendën në favor të tyre. Gërshetimin e të dyja elementeve e bëri murgu Gjon Ukcama, që del jo vetëm si kronikan, por edhe si përfaqësues i ndërgjegjes popullore.

Detyrë shtëpie. Bëni një ese krahasuese, duke zbuluar dhe krahasuar elementet që sjellin frymën e legjendës dhe elementet reale historike.

Tema Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të krahasojë fi llimin me fundin e romanit;• të dallojë rolin e rrëfyesit – kronikani në të dyja rastet;• të analizojë gjuhën duke u ndalur te funksioni stilistik i toponimeve, fjalëve në dialekt, emërtimet historike, përdorimin e fjalëve të rralla ose të reja nga ana e shkrimtarit;• të hetojë në tekst dhe të gjejë fjalët kyç që pasqyrojnë atmosferën e misterit dhe të ankthit.

Mjetet e mësimit: teksti i nxënësit, tabela, mjete mësimore, shkumësa.

Teknika dhe metoda të mësimdhënies: Stuhi mendimesh, punë individuale, vështrim krahasues, punë në grupe, punë në dyshe, ditari dypjesësh.

“Ura me tri harqe” (ora II)


Hapi I (stuhi mendimesh)Mësuesi/ja e nis orën e mësimit duke ngacmuar fantazinë e nxënësit në lidhje me legjendën e murimit. Kjo do të shërbejë për të plotësuar skemën, njohuritë që kanë marrë nxënësit për kuptimin dhe interpretimin e legjendës dhe historisë.

Hapi II (punë individuale)U kërkohet nxënësve të bëjnë përmbledhjen e fragmentit me 3 paragrafë: një rrëfyes, një përshkrues, një meditues. Mund të kontrollohet një ose dy nxënës.Bën vlerësimin e ritregimit apo ndërhyrje orientuese.

Legjenda e murimit

201


Hapi III (vështrim krahasues)Kalohet te rubrika Refl ektoni për strukturën.

Ushtrimi 6 do të punohet me teknikën “Vështrim krahasues”. Nxënësit do të punojnë në dy grupe. Grupi I – do të punojë me fi llimin e romanit. Grupi II – do të punojë me fundin.Që të realizohet synimi i këtij hapi, mësuesi/ja ka parapërgatitur në shirita letre thëniet nga vepra e Buzukut. U jepen nxënësve t’i krahasojnë dhe të dallojnë fjalët nga shqipja e vjetër që kanë përdorur shkrimtarët, ndërtimin e fjalive etj.

Hapi IV (punë në grupe) Grupi I – punon ushtrimin 7 – Qëllimi i shkrimit për mbitheksuar: a. Qëndresën e gjuhës shqipe. b. qëndresën e mureve shqiptare.

Shfrytëzohet legjenda dhe shkrimi i kronikës (orientohen nxënësit të punojnë me informacionin e ushtrimit 6).1. Qëndresa e mureve lidhet murimin - e vetmja baladë me këtë motiv në Ballkan; 2. lidhet me pushtimin e huaj që do të shfaqet si kuçedër;3. lidhet me dëshirën për të vazhduar lidhjet me Evropën Perëndimore.

Grupi II – punon ushtrimin 8. Dalloni në fragment rolin e rrëfyesit, kronikanit, me qëllimin për të mbitheksuar qëndresën.Nxënësit arrijnë në përkufi zim që rrëfyesi shfaqet, si: a. kronikan (ai vetë e pohon, “Po shpejtoj të mbaroj kronikën time”); b. si përfaqësues i ndërgjegjes popullore.

Hapi V (punë në dyshe)Punohen ushtrimet 8 a/b dhe 9.

Nxënësit punojnë me fragmente dhe përfaqësues të çiftit dallojnë paragrafët: rrëfyes, përshkrues, meditues si dhe nënvizojnë në to elementet dëshmuese, subjektive, letrare. Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të argumentojnë zgjidhjet e tyre.

Ushtrimi 8 b – Vini re përdorimin e përemrit vetor Ne.Mësuesi/ja i orienton nxënësit të punojnë me paragrafi n “Vdekjen e kemi pranë... i pavdekshëm”Nxënësit (të përzgjedhur nga mësuesi/ja) formulojnë mesazhin.Mesazhi universal shihet në këndvështrimin e ardhmërisë. “Besimi për një të ardhme më të mirë, kërkesa për të qenë syçelët, vendosmëria për një luftë të gjatë që të fi tohet fi torja dhe pavdekësia e Arbërisë”.Ky është momenti që mësuesi/ja bën një lidhje të ushtrimeve mbi strukturën dhe mesazhin dhe plotëson skemën që u punua në hapin I.Mesazhin a mund ta marrim në titull? – “Ura me tri harqe” - Një fl ijim për një ndërtim. - E shkuara / e tashmja / e ardhmja. - Historikja është bashkëkohore.2. Mesazhin e marrim nga personazhi në rolin e rrëfyesit kronikan.3. Mesazhin e marrim dhe tek ushtrimi 6: qëndresa e gjuhës shqipe – qëndresa e një kombi që kërkon të ecë me të njëjtin hap si vendet e tjera përtej Adriatikut.

Hapi VI (ditari dypjesësh)Do të punohet rubrika Refl ektoni për stilin.Nxënësit qartësohen për objektivin që duhet të arrijnë.Ushtrimi 10 fragmenti II: Për këtë ushtrim nxënësit sjellin 3-5 shembuj dhe përfundon në shtëpi.


202

Ushtrimi 11 – Klasa ndahet në 3 grupe dhe secili do të punojë me ditarin dypjesësh. Nxënësit punojnë 10’.

Pasurimi i gjuhës së autorit, në normë letrare, me: Funksioni historik - stilistik

Grupi I –fjalë dialektore

Grupi II –toponime

Grupi III –emërtime

Grupet gjedhin një përfaqësues, i cili lexon detyrën, nxënësit e tjerë nënvizojnë në tekst.Mësuesi/ja plotëson në tabelë funksionin historik dhe stilistik ose vendosen në dërrasën e zezë tabakët e letrës, ku kanë punuar grupet.

Në 5 minutat e fundit mësuesi/ja kërkon prej 1 – 2 nxënësve një vlerësim të përmbledhur për gjuhën e autorit dhe rëndësinë e saj.

Tema Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të shkruajë një ese historike ose një ese letrare duke respektuar teknikat e shkrimit argumentues ose informues-paraqitës;• të lexojë tekste vlerësuese (kritike) për të zgjeruar njohuritë dhe të shfaqë opinionin e tij për veprën në fjalë.

Mjetet e mësimit: teksti i nxënësit, fl etë A4, foto të ndryshme që lidhen me tematikën, tabela, mjete shkollore, shkumës.

Teknika dhe metoda të mësimdhënies: lexim i pavarur, shkrim i lirë, punë e pavarur, vështrim krahasues.

“Ura me tri harqe” (ora III)

ZHVILLIMI I MËSIMITHapi I (lexim i pavarur)

Mësuesi/ja i njeh nxënësit me kërkesat e rubrikës Shkruani dhe me objektivat që do të arrijnë.Rikujtohen për disa minuta njohuritë që kanë marrë nxënësit për tekstin informues-paraqitës, f. 49/53 apo për tekstin argumentues, f. 61/64 “Teknikat, karakteristikat e gjuhës”. Rikujtohen edhe elementet e strukturës së esesë.

Hapi II (shkrim i lirë, punë e pavarur)Nxënësit do të punojnë 25’-30’.

Mësuesi/ja përzgjedh 3 nxënës sipas nivelit bazë, mesatar, të lartë për të lexuar esenë e tyre. Nxënësit e tjerë shprehin opinionet dhe vlerësimet për punën e shokëve/shoqeve.

Hapi III (vështrim krahasues)Nxënësit bëjnë dallimin midis dy eseve: - Esesë historike; - Esesë letrare.Dallimi do të bëhet për argumentin, mënyra si janë renditur faktet, dhe për leksikun e stilin.

Detyrë shtëpie. Eseja do të ripunohet me kërkesat e paracaktuara më sipër dhe do të dorëzohet orën tjetër.

Në fund të orës së mësimit mësuesi/ja do të bëjë vlerësimin e nxënësve për të tria nivelet.

203


Materialet dhe mjetet mësimore: • Teksti i nxënësit, mjete shkollore, lloje të ndryshme poezie.

Teknika dhe metoda mësimore: • Stuhi mendimesh, pema e mendjes, tabela Di/ Dua të di/ Mësova, minikonkurs, lexim i drejtuar.

Tema

Teksti poetikdhe llojet e tij


Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë: • të identifi kojë tekstin poetik dhe veçoritë e tij; • të krahasojë tekstet poetike sipas llojit: lirik, epik, epiko-lirik; • të dallojë ngjashmëritë ndërmjet tekstit rrëfyes poetik dhe tekstit rrëfyes tregimtar; • të krahasojë një tekst poetik lirik me një tekst në prozë.

TEKSTI POETIK

Hapi I (stuhi mendimesh)Mësuesi/ja i njeh nxënësit me temën e re të mësimit “Teksti poetik dhe llojet e tij”. U lexohet nxënësve një strofë e zgjedhur nga tekstet poetike të panjohura nga nxënësit.U drejton pyetjen: - Cilat janë veçoritë e tekstit që sapo dëgjuat?

Mësuesi/ja shënon në tabelë mendimet e nxënësve, të cilat do t’i shërbejnë për të plotësuar më pas pemën e mendjes.

rrëfen sikurse teksti tregimtar ngjason me tekstin e gjatë tregimtar, romaninkëngë, aventura, krerë, librapoeti rrëfen në mënyrë të pandashmeështë i pranishëm përmes përshkrimit, veprimit të personazheve, dialoguttema e veprës epike lidhen me heroiken (ngjarje të rëndësishme)fabula përmban linja të shumta paralele

Teksti poetik

Hapi II (pema e mendjes)

Teksti poetik Organizim gjuhësor në vargje

teksti poetik i llojit lirik

gjini e hershme që nga antikiteti deri në ditët e sotme

Shpreh ndjenjat e poetit

teksti poetik i llojit epik

Futet në marrëdhënie me:

tingujt pamjet grafi ke

tekste epiko-lirikelirike-epiko fjalët imazhet

lexuesi njihet menjëherë me konfl iktin që po ndodh, duke u konsideruar i njohur shkaku


204

Struktura:• Fillimi – hyrje e shkurtër – ui drejtohet hyjnive apo muzës që ta frymëzojnë për të shkruar këngën• Digresioni: largim nga objekti përkohësisht• Episodi: digresion i përfunduar• Funksioni ngadalësues i digresionit dhe episodit• Teksti poetik lloji epik: epi, poema kalorsiake, didaktike, alegorike. • Llojet epiko-lirike dhe liriko-epike u krijuan nga llojet epike duke iu shtuar elemente lirike: poema, romanca, balada.

Teksti poetik i llojit lirik- Lloj poezie e shoqëruar me tingujt e lirës

- Poezi e shkurtër që shpreh unin e poetit

Hapi III. Nxënësit ndahen në grupe për të plotësuar tabelën me teknikën Di/ Dua të di/ Mësova. Çdo grupi i jepet nga një çështje, p.sh.:

Grupi I: Llojet epike në vargjeGrupi II: Llojet epiko lirike dhe liriko-epikeGrupi III: Llojet e lirikës tradicionaleGrupi IV: Lirika moderne

Çështja Di Dua të di MësovaLlojet epike në vargje Formë e gjatë e

krijimit në vargje- Epi i Gilgameshit- Kënga epike më e shkurtër se poema kalorësiake etj.

Llojet epiko-lirike dhe liriko-epike

- Poema- Romanca- BaladaKanë ton të pikëlluar, nota elegjiake, elemente realiste dhe të jashtëzakonshme

- Ka marrë nga epika mënyrën e rrëfi mit të ngjarjeve dhe notat lirike. - Tema e dashurisë, elementet epike janë shkrirë në mënyrë harmonike.

Llojet e lirikës tradicionale

- Elegjia- Oda- Himni- Idili

Lirika moderne Risi në formë dhe në përmbajtje, vargu i lirë

Synon të hyjë në thellësi të nënvetëdijes. Zbulon një botë me imazhe dhe përjetime emocionale.

Hapi IV (minikonkurs)Mësuesi/ja u shpërndan të tria rreshtave të bankave nga një fragment të ndryshëm teksti poetik. Një nxënës i secilit rresht e lexon atë me zë të lartë.Nxënësve u kërkohet ta klasifi kojnë tekstin sipas llojit.Ata duhet të argumentojnë përgjigjen e tyre me 2-3 veçori kryesore.

Grupi I: Kënga e Rozafatit / Cikli i KreshnikëveGrupi II: Bagëti e BujqësiGrupi II: Vdekja e Nositit

Hapi V (lexim i drejtuar)Do të punohet me çështjen Veçoritë e tekstit poetik. Nxënësit do të lexojnë dy fragmentet për të

krahasuar tekstin poetik me tekstin tregimtar.

205


Në fi llim nxënësit duhet t`i dallojnë poezitë për nga forma, e cila bie menjëherë në sy. (1 tekst, ka fjali të përfunduara; 2 kolonë, ka vargje që nuk arrijnë në fund të rreshtit) Nxënësit duhet të dallojnë poezitë për nga përmbajtja, pra për nga tematika që ato trajtojnë.

(Tema e të dyja teksteve është e njëjtë, pra, fl asin për pranverën.)Nxënësit dallojnë veçoritë e secilit krijim. 1 përshkrim objektiv, është tekst informues, ka përshkrim në detaje, gjuha është e drejtpërdrejtë,

zbatohen rregullat sintaksore; 2 përshkrim subjektiv, paraqitet gjendja shpirtërore e poetit, është poezi - Veçoritë e tekstit poetik: vargu, rima, ritmi, muzikaliteti, efekte të veçanta zanore, prishet rregulli

normal sintaksor – (inversioni), leksiku është i veçantë, ka gjuhë të fi gurshme.

Punë e pavarur: Mësuesi/ja u drejton nxënësve pyetjen: - Cili është qëllimi i shkrimit të të dyja teksteve?Bëni një përmbledhje të tekstit të parë dhe të dytë. Merren mendime të nxënësve të nivelit bazë për tekstin e parë dhe të nivelit të lartë për tekstine dytë.

- Në fund të orës së mësimit bëhet vlerësimi i nxënësve pjesëmarrës.

Detyrë shtëpie: Përshkruani gjendjen emocionale e shpirtërore të poetit N. Mjeda në poezinë “Pranvera”.

Materialet dhe mjetet mësimore: • Teksti i nxënësit, vargje nga poezi të ndryshme, mjete shkollore, CD me vargje

nga Epika legjendare - Cikli i Kreshnikëve.

Teknika dhe metoda mësimore: • Dëgjim i poezisë, parashikimi me terma paraprakë, praktikë e udhëhequr,

marrëdhëniet pyetje-përgjigje, lexim zinxhir.

Tema

Analiza e tekstit poetik


Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të dallojë aspektet metriko-ritmike të vargëzimit;• të dallojë sintaksën poetike dhe fi gurat e sintaksës;• të analizojë strukturat poetike sintaksore.

Hapi I (dëgjim i poezisë)Mësuesi/jau kërkon nxënësve të jenë të vëmendshëm për të dëgjuar fragmentin nga Cikli i Kreshnikëve.Gjatë leximit nxënësit do të përcaktojnë nëse vargjet kanë ritëm, rimë dhe muzikalitet.Pas atmosferës plot emocion që krijohet, nxënësit diskutojnë për praninë e këtyre tri veçorive në vargje.


206

RimëRitëmCezurëVarg Metrikë

Metrikë - nga greq. metër – varg. Metrika është ajo degë e teorisë së letërsisë që merret me sistemin, mbi të cilin ndërtohen llojet e ndryshme të vargjeve.

Elementi formal më i dukshëm që dallon një tekst poetik nga tekstet e llojeve të tjera.

Pushim i shkurtër brenda një vargu gjatë leximit, që bëhet në një vend të caktuar, sipas metrit, për të theksuar më mirë ritmin.

Përsëritje e rregullt e rrokjeve të theksuara e të patheksuara ose të rrokjeve të gjata e të shkurtra në një varg.

Përputhje e plotë e rrokjeve të fundit të dy a më shumë vargjeve, duke fi lluar nga zanorja e theksuar.

Hapi II (parashikimi me terma paraprakë) Mësuesi/ja shkruan në tabelë termat metrikë, varg, cezurë, ritëm, rimë.

Nxënësit duhet të bëjnë lidhjet ndërmjet termave dhe tekstit poetik. Për t`i përvetësuar më mirë këta terma edhe nga ana praktike mësuesi/ja udhëzon nxënësit që të

lexojnë me vëmendje tabelën në faqen 206.Disa nxënës, të zgjedhur nga mësuesja, lexojnë vargje duke u kujdesur ta përshtatin me theksin

ritmik. Mësuesi/ja sjell shembuj nga muzika për të shpjeguar ritmin.

Hapi III (praktikë e udhëhequr)Mësuesi/ja udhëzon nxënësit që të lexojnë kërkesat e ushtrimeve 1 dhe 2, në faqen 212. Ata duhet të gjejnë lidhjen mes ritmit dhe vargut, si dhe të punojmë me kërkesat e ushtrimit 2.

- Poezia e Kadaresë ka ritëm të shpejtë, ruhet simetria për të theksuar fjalët me të njëjtin theks ritmik (3, 7).

Hapi IV (marrëdhëniet pyetje-përgjigje)Mësuesi/ja udhëzon nxënësit që të lexojnë çështjen Aspektet metriko-ritmike – rima, dhe u drejton

nxënësve pyetjet: - Si e dallojmë rimën? (Nga përputhja e plotë e rrokjeve të fundit të dy a më shumë vargjeve,

duke fi lluar nga zanorja e theksuar.) - Sa lloj rimash kemi? (Kemi disa lloj rimash, si: rima të përputhura, rima të kryqëzuara, rima të

alternuara dhe rima zinxhir.)Punohet edhe ushtrimi 5, në faqen 213. - Jepni disa shembuj të rimave që përmendët. Nxënësit lexojnë secili nga një strofë dhe shpjegojnë llojin e rimës. - A ka vlerë kuptimore rima? (Rima është element organizues i vargut që jep muzikalitet. Një nxënës dallon rimën e alternuar ABAB.

Vargu Rima Vlera kuptimoreTani kërkoj unë posht’ e lartNjë vend ku ty të të lëshojNjë strofë, notë a një brilantKu të të lë, të puth, të shkoj (I. Kadare, Kristal)

ABAB – rimë e alternuar Vë në dukje fjalët me peshë kuptimore, shërben si orientim për vëmendjen e lexuesit

Hapi V (lexim zinxhir)Mësuesi/ja në bashkëpunim me nxënësit punojnë temën Strofa. Strofa është njësi metrike ku grupohen vargjet. Nxënësit lexojnë zinxhir informacionin për strofën. - Për sonetin mësuesi/ja ka përgatitur të fotokopjuar poezinë e Mjedës “Lirija”.

207


Hapi VI (praktikë e udhëhequr)Mësuesi/ja aktivizon nxënës të nivelit bazë për të dalluar llojet e strofave.

Distiku – strofë me dy vargje.Tercina – strofë me tri vargje.Katrena – strofë me katër vargje.Gjashtëvargëshi – strofë me gjashtë vargje.Soneti – dy strofa katërshe dhe dy strofa treshe.

Nxënësit duhet t`i dallojnë në praktikë këto strofa.Lexohen disa nga poezitë që mësuesi/ja ose nxënësit kanë sjellë në klasë dhe analizohen llojet

e strofave.

Gjithashtu, punohet edhe me çështjen Struktura poetike sintaksore: vendosja e fjalëve në varg.Gjuha e poezisë dallohet nga gjuha e teksteve të tjera, sepse gjuha e poezisë ka sintaksë të lirë. Mësuesi/ja shkruan në tabelë:

Për çdo fi gurë nxënësit e nivelit mesatar dhe të lartë shpjegojnë në mënyrë të përmbledhur kuptimin e tyre. Punohet me shembuj e faqes 209.

Mësuesi/ja u jep nxënësve detyra si më poshte: Te Mjeda: Dalloni inversionin. Kthejeni vargun në rendin normal.

- Çfarë i dallon vargjet polisindete dhe asindete?- Çfarë do të përftohet nga prania dhe mungesa e lidhëzave?

Për enumeracionin:Lexoni strofën, gjeni objektet që numërohen.

- A ju ndihmon enumeracioni për të imagjinuar, për të përshkruar?Dalloni shkallëzimin ngjitës (klimaks) nga shkallëzimi zbritës (antiklimaks).Për anaforën: Dalloni anaforën:

- Cili është roli i përsëritjes?Në fund të orës së mësimit bëhet vlerësimi i nxënësve pjesëmarrës (të nivelit bazë dhe mesatar).

Detyrë shtëpie: Ushtrimet 18,19, në faqen 213.

Materialet dhe mjetet mësimore: • Teksti i nxënësit, mjete shkollore, foto të ndryshme me simbolikë.

Teknika dhe metoda mësimore: • Stuhi mendimesh, piramida e kuptimit, praktikë e udhëhequr, tabela e koncepteve, koment mbi fotot, diskutim, shkrim i lirë.

Tema

Teksti poetik. Gjuha

fi gurative: fi gurat

retorike të kuptimit

Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të dallojë transformimin e kuptimit nga një fjalë në tjetrën;• të identifi kojë fi gurat retorike;• të përshkruajë një peizazh, duke përdorur fi gurat retorike të kuptimit.

Figurat e sintaksës poetike

enumeracioni-shkallëzimi anafora ...inversioni

(anasjella)


208

ZHVILLIMI I MËSIMITHapi I (stuhi mendimesh)Mësuesi/ja shkruan në tabelë konceptin tekst poetik dhe ndërton skemën e mëposhtme, duke

bërë kështu përmbledhjen e elementeve të tij.

Hapi II (piramida e mendimit)Mësuesi/ja ndërton në tabelë piramidën e mendimit me konceptin fi gurat e kuptimit.

Mësuesi/ja u shpjegon nxënësve se çfarë janë fi gurat e kuptimit dhe fi gurat e shprehjes. Figurat e kuptimit krijohen duke bërë një zhvendosje të kuptimit të fjalëve, duke u dhënë atyre një

kuptim të ri, të pasur me ndërlikime të thella e me vlera sugjestive. Për ta shpjeguar më qartë procesin e zhvendosjes së kuptimit, mësuesi/ja i orienton nxënësit të

lexojnë vargjet që janë shkëputur nga “Martesa e Halilit” dhe “Gjergj Elez Alia”. U drejton pyetjen: - Ç’kuptoni me krahasim të zgjatur (similitudë)? - A e ndihmon krahasimi i zgjatur lexuesin të përftojë imazhe, vizion të ri sugjestiv dhe origjinal?

FIGURAT LETRARE

SIMILITUDA

METAFORA

METONIMIA

SIMBOLI

ALEGORIA

HIPERBOLA

GROTESKU

IRONIA

PERSONIFIKIMI

SINEKTOKA

PERIFRAZA

KRAHASIMI

EPITETI

ANTITEZA

LITOTA

Teksti poetik

formë

vargu

cezura

numër rrokjeshtë theksuara

të patheksuara

ritmi

strofa

përmbajtje

epike

epiko-lirike, liriko-epike

lirike

kombinim i fjalëve nëplanin sintaksikor

rima

rendin normal

sintaksikor

shmangie simbolesh (inversion)

enumeracion

anaforë

mënyra si shprehet përmbajtja qëllimi komunikimi i gjendjes shpirtërore dhe emocionaleinformimi dhe përshkrimi

209


Hapi III (praktikë e udhëhequr)Mësuesi/ja u lexon nxënëseve dy vargje nga vjersha e Naim Frashërit “Bagëti e Bujqësi”.

Kur dëgjon zëthin e s’ëmës qysh e lë qingji kopenë,blegërin dy a tri herë edhe ikën e merr dhenë.

- Në këto vargje kemi krahasim apo krahasim të zgjatur (similtudë)? Shpjegoni këtë fi gurë letrare.Mësuesi/ja zgjedh një nxënës të nivelit bazë për të dhënë përgjigjen dhe një nxënës të nivelit

mesatar për të bërë shpjegimin.- Kështu punohet edhe për hiperbolën dhe litotën.

Hapi IV (tabela e koncepteve)Në këtë fazë mësuesi/ja ndalet në çdo fi gurë për të bërë shpjegimet përkatëse, duke i shoqëruar

me shembujt e tekstit. Mësuesi/ja ndërton në dërrasë të zezë tabelën e konceptit, e cila plotësohet edhe nga nxënësit në fl etoret e tyre.

Metafora Metonimia Alegoria SimboliFjala metaforë vjen nga greqishtja dhe do të thotë bartje. Metafora vlerësohet edhe si krahasim i shkurtuar, të cilit i mungon lidhëza si.

Fjala metonimi vjen nga greqishtja dhe do të thotë ndërrim, zëvendësim emri. Pra, kjo është fi gurë e zhvendosjes kuptimore, duke i dhënë fjalës një kuptim të ri, i cili mbështetet në lidhjen e varësisë e jo të ngjashmërisë.

Fjala alegori vjen nga greqishtja alegoria = allos - tjetër dhe agoreio - fl as, them. Alegoria është i foluri i tërthortë. Kuptimi i vërtetë fshihet pas simboleve, paralelizmave e krahasimeve. (Kujtoni veprën e D. Aligerit, në të cilën alegoria përshkon tërë veprën.)

Fjala simbol vjen nga greqishtja simbolon – shenjë konvencionale. Simboli paraqet një ide, mendim, dukuri me anë të një sendi, shenje, fi gure konkrete, të perceptueshme. Thelbi i tij është përfaqësimi, pra sendi ose përfytyrimi i tij përfaqëson idenë, dukurinë. P.sh., fl amuri simbolizon një shtet, një organizatë, një grup shoqëror etj. P.sh., titulli i romanit të Kadaresë “Kështjella” është simbolik, sepse kështjella simbolizon qëndresën e shqiptarëve ndaj pushtimit osman.

Antiteza Grotesku IroniaFjala antitezë vjen nga greqishtja dhe do të thotë kundërvënie. Pra, në qendër të kësaj fi gure qëndron kundërvënia e dukurive, tipareve ose e veprimeve. Kjo fi gurë ndërtohet shpesh me anë të antonimeve (p.sh., i mirë, i keq).

Mënyrë e paraqitjes artistike të gjërave reale e të dukurive të jetës, duke zmadhuar tepër dhe me qëllim disa anë të tyre, për të dhënë kontraste të forta e të papritura.

Fjala ironi vjen nga gr. dhe do të thotë tallje e fshehur. Kjo fi gurë përdoret shpesh në llojet e letërsisë komike. Ironia, kur merr formë të ashpër, kalon në sarkazëm.

Shembujt për secilën nga fi gurat e paraqitura në tabelën e konceptit janë në libër.

Hapi V (praktikë e udhëhequr, punë në grupe)Mësuesi/ja udhëzon nxënësit që të punojmë me ushtrimet 9 dhe 13 në faqen 213.Ushtrimi 13. Gjeni ndryshimin ndërmjet këtyre dy shprehjeve. a. e kuqe si fl aka b. e kuqe fl akë

Ky ushtrim do të ndihmojë nxënësit për të kuptuar metaforën si fi gurë e kuptimit, ku mekanizmi i

zhvendosjes arrihet nëpërmjet një termi të ndërmjetëm.Mësuesi/ja shpjegon termin e ndërmjetëm. Nxënësit lexojnë shembujt në tekst.


210

Mësuesi/ja lexon “Vaji i bylbylit” ose “Shkëndija e diellit ndaj manushaqes”. U kërkohet nxënësve të shpjegojnë se cili është kuptimi i alegorisë “bylbyl” ose “manushaqe”.

Hapi VI (koment mbi fotot, diskutim)Mësuesi/ja u tregon nxënësve disa foto: kurorë me degë ulliri; fole; fl amurin tonë kombëtar.U drejton pyetje, me anë të të cilave nxënësit të lidhin kuptimin e fotove me simbolin.Mësuesi/ja kërkon prej nxënësve që gjatë leximit të informacionit për simbolin të nënvizojnë atë

veçori që e dallon nga alegoria apo nga fi gurat e tjera të kuptimit. Nxënësit që zgjedh mësuesi/ja nënvizojnë veçorinë dalluese.

Për të shpjeguar antitezën mësuesi/ja shkruan në tabelë disa çifte antonimike, p.sh.: vdesim - rrojmë, zhvish - vish dhe shpjegon se këto çifte:

1. kanë kuptime të kundërta (vdesim – rrojmë); 2. janë përdorime të formave negative (me ndihmën e parashtesave, zhvish - vish).

Mësuesi/ja u drejton pyetjen nxënësve: - Cilin personazh, cilën vepër ju kujtojnë fi gurat letrare: ironi - sarkazëm - grotesk?

Nxënësit kujtojnë Don Kishotin. Nxënësit lexojnë informacionin në tekst, duke nënvizuar ndërtimin dhe kuptimin e fi gurës.Mësuesi/ja ndërkohë shkruan në tabelë shembuj dhe u kërkon nxënësve të dallojnë ironinë dhe

groteskun.Grotesku: i shkëputur nga vepra “Shkëlqimi dhe rënia e shokut Zylo”. Eseja 13: Qeni është një

kafshë besnike. Pse zemërohemi kur na thonë qen?Ironi nga Migjeni.

Hapi VII (shkrim i lirë)Shkrim me temë të lirëShkruani një përshkrim të shkurtër të një peizazhi, duke përdorur krahasime, epitete. Përdorni derinë 8 fjali.Nxënësit punojnë rreth 10 minuta.Mësuesi/ja dhe nxënësit dëgjojnë dy përshkrime të nxënësve të niveleve të ndryshme. Mësuesi/ja i orienton nxënësit ku duhet të jenë të vëmendshëm gjatë përshkrimit.


Detyrë shtëpie: ushtrimi 20, në faqen 213.

Nxënësit punojnë të ndarë në dy grupe ushtrimin 8.Grupi I – qiell i ngrysur;Grupi II – mjekër e agjendë.

- Për të ilustruar alegorinë mësuesi/ja u kërkon nxënësve të lexojnë fjalitë që kanë nënvizuar.

211


Materialet dhe mjetet mësimore: • Teksti i nxënësit, mjete shkollore.

Teknika dhe metoda mësimore: • Pema e mendjes, stuhi mendimesh, analizë, hartimi i skedës së poemës, punë në grupe, ditari dypjesësh.

Tema

Poezia në antikitet


Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të identifi kojë veçoritë e poemës epiko-heroike si lloj poetik epik dhe ta analizojë atë;• të bëjë lidhjen ndërmjet kontekstit historik e letrar me zhvillimin e poezisë epike;• të lidhë prejardhjen e poemave homerike me fi llesat mitologjike;• të analizojë poemën “Iliada” duke u ndalur te veçoritë e poemës epike: struktura e veprës, koha e rrëfi mit, sistemi i personazheve, heroizmi, teknika e rrëfi mit.

LETËRSIA ANTIKE GREKE

Hapi II (pema e mendjes)Rikujtohen njohuritë që kanë marrë nxënësit në klasën IX për letërsinë antike greke dhe poemën “Iliada” - Ç’dini ju për luftën ndërmjet grekëve dhe trojanëve?

Letërsia antike greke

Konteksti historik Konteksti letrar

shek. XII, fi set helene kthejnënë gërmadhë Trojën

aristokracia ushtarake

shek. VII –IV pr.K. ndërtohen institucionet,arti merr shkëlqim të jashtëzakonshëm

shek. V pr. K. – sundon Perikliu

lulëzoi poezia, teatri, fi lozofi a, arkitektura

Athina, kryeqendër kulturore politike

cikli mitologjik Trojan

Iliada – Odiseja

Homeri i këndon aristokracisë ushtarake

poemat epikepoemat heroike

Hesiodi – pasqyroi përvojën, urtësinë e njerëzve të thjeshtë (Punët dhe ditët)

Iliada, Odiseja, Punët dhe ditët, Teogonia → burimi që ushqeu gjithë letërsinë e mendimin antik greko-romak

lindi poezia lirike me tematikëintimitetin

aktualitetin

ditirambi dhe poezia e karnavaleve

çuan në krijimin e tragjedisë dhe të

komedisë

Nxënësit që kanë dëshirë përmbledhin informacion me gojë dhe mësuesi/ja plotëson skemën në tabelë.

Hapi I (stuhi mendimesh) Mësuesi/ja shkruan në tabelë emrin e Homerit dhe u kërkon nxënësve të thonë se çfarë dinë rreth kësaj fi gure

dhe veprave të tij.HOMERI

}


212

Mësuesi/ja përzgjedh dy nxënës që kanë sjellë informacion dhe më pas i orienton të lexojnë informacionin mbi Homerin dhe mbi poemat epike.

Hapi III (analizë)Kalohet te analiza e poemës “Iliada”. Mësuesi/ja rikujton fi llesën mitologjike mbi mollën e sherrit, që u bë

shkak i luftës 10-vjeçare greko-trojane. Më pas ndalet te subjekti dhe struktura e poemës “Iliada”.Për ritregimin e subjektit mësuesi/ja përzgjedh nxënës që kanë dëshirë.

Hapi IV (vëzhgim, hartimi i skedës së poemës)Vëzhgoni me vëmendje foton dhe bëni interpretimin e saj.Ndërkohë që nxënësit vëzhgojnë, mësuesi/ja shkruan në tabelë skedën me të dhënat kryesore që

do të plotësohen më pas nga nxënësit. U jepet fjala atyre për të interpretuar foton dhe mësuesi/ja gjen mundësinë për të bërë ndërhyrje e për të dhënë informacionin e shkruar në tabelë në lidhje me kohën e rrëfi mit dhe hapësirën.

Lihen nxënësit për disa minuta të lexojnë në grupe informacionin në libër dhe pastaj plotësohet skeda.

Titulli: “Iliada”Autori: HomeriLloji: poemë epike-heroikeStruktura: 24 libraTema: lufta e akejve kundër trojanëve.Hapësira: Troja (Ilioni)Sistemi i personazheve:

Akili dhe HektoriParidi dhe HelenaHektori dhe AndromakaAgamemoni

Mesazhi: tragjizmi dhe heroizmiRrëfi mi dhe përshkrimi: teknika e rrëfi mit dhe e përshkrimit është themelore. Nuk përshkruhet e gjithë lufta e Trojës, por vetëm 51 ditët e fundit të luftimeveRrëfyesi: mban distancë me lexuesinStili: ligjërim i lartë, stil heroik, elemente fantastike, elemente heroike.

Hapi V (punë në grupe)Përfaqësuesi i çdo grupi, sipas informacionit që ka lexuar grupi mbi “Sistemin e personazheve”,

do të fl asë për tiparet e veçanta të personazheve.

Hapi VI (ditari dypjesësh)Nxënësit do të lexojnë materialin dhe do të zbërthejnë çështjen: Veçori të epizmit te “Iliada” me

teknikën ditari dypjesësh.Informacioni mbi veçoritë e epizmit tek “Iliada” është dhënë në formën e ditarit dypjesësh, ku

në njërën anë qëndron çështja dhe në anën tjetër komenti. Në këtë tabelë përmbledhëse u jepet mundësia nxënësve të përforcojnë njohuritë kryesore për veçoritë e poemës. Tabela mund të plotësohet me informacione shtesë nga mësuesi/ja ose nga nxënësit.

Mësuesi/ja sjell shembuj nga vepra, për të konkretizuar teknikën.


Detyrë shtëpie: Të përgatisin në shirita letre veçoritë e epizmit tek “Iliada”. Këta shirita mund t`i ngjisin në tabakë letre. Të plotësojnë fl etoren e fjalorit me fjalë të reja për Akilin dhe për ciklin e Atridëve.

213


Materialet dhe mjetet mësimore: • Teksti i nxënësit, mjete shkollore, shkumësa me ngjyra.

Teknika dhe metoda mësimore: • Prezantimi i punës, ditari dypjesësh, rrjeti i diskutimit, punë në grupe, tabela e fi gurave letrare, punë e pavarur.

Tema

Koment: “Iliada”-Kënga I,

Hyrja (Ora I)


Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të bëjë koment të fragmentit, duke u ndalur te hyrja e poemës, fi llesa e konfl iktit;• të gjejë të dhënat që fl asin për kryepersonazhin dhe personazhet e tjera dhe për ndërhyrjen e hyjnive;• të bëjë një koment të përgjithshëm për kultin e sundimtarit, kultin e heroizmit;• të gjejë metaforat dhe të shpjegojë efektin e tyre stilistik;• të parafrazojë vargjet duke respektuar mjetet shprehëse e gjuhësore të ligjërimit heroik;• të mësojë përmendsh hyrjen dhe ta recitojë duke respektuar notat e ligjërimit epik-heroik dhe dialektin e gegërishtes në përkthim.

Hapi I (prezantimi i punës)a. Nxënësit kanë vendosur në dërrasën e zezë tabakë të bardhë, ku janë shkruar veçoritë e epizmit

te poema “Iliada”.b. Nxënësit lexojnë të dhënat që kanë shkruar në fl etoren e fjalorit mbi ciklin e Atridëve,

Agamemonin, Menelaun, Akilin.

Hapi II (ditari dypjesësh)Mësuesi/ja i njeh nxënësit me temën dhe objektivat që duhet të arrijnë hap pas hapi.Mësuesi/ja ose një nxënës lexon Këngën I.Punohet me ushtrimet e rubrikës “Refl ektoni për kuptimin”.Ushtrimi 1. Nxënësit mund të përdorin për ilustrim hyrjen te “Fuqia e Mujit”, “Martesa e Halilit”, te

“Bagati e Buqësia”.Ushtrimi 2. Punohet me teknikën Ditari dypjesësh.

Vargu Komenti i nxënësitVargu dytë

Mësuesi/ja aktivizon një nxënës të nivelit bazë dhe një mesatar.

Hapi III (rrjeti i diskutimit)Mësuesi/ja ndërton në tabelë rrjetin e diskutimit.

Po Pyetja Jo

- A sjell grindja dhe përçarja vetëm humbje?

Nxënësit japin mendimet e tyre pro ose kundër dhe në fund arrijnë në një përfundim të përbashkët.


214

Hapi IV (punë në grupe)Punohen ushtrimet 4 dhe 5, të rubrikës “Refl ektoni për strukturën”. Nxënësit ndahen në katër grupe.

Puna për secilin grup Vargjet InterpretimiGrupi I - personazhiGrupi II - konfl ikti me personazhinGrupi III - ngjarja dhe çfarë e shkaktoi atëGrupi IV - kryeheroi është Akili

Hapi V (tabela e fi gurave letrare, ditari trepjesësh)Punohet rubrika “Refl ektoni për stilin” me tabelën e fi gurave në dy grupe.

Vargu Figura e kuptimit Efekti stilistiki tretë ... në skëterrë gremisi Metaforë (foljore)i katërt ... shpirtna burrërore ... Metaforë (mbiemër)

Hapi VI (punë e pavarur)Punohet në punë të pavarur ushtrimi 7.Nxënësit punojnë 5-7 minuta të pavarur. Mësuesi/ja dëgjon dy punime të nxënësve sipas niveleve

dhe qartëson dhe përmbledh mjetet shprehëse të ligjërimit poetik. Nxënësit punojnë.Kjo detyrë, nëse s’ka përfunduar, punohet në fl etoren e shtëpisë.


Detyrë shtëpie: rubrika “Lexim shprehës”.


Teknika dhe metoda mësimore: • Recitim, lexim i drejtuar, tabela e personazhit, punë në grupe, rrjeti i diskutimit.

Tema


Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të komentojë duke u ndalur te kulti i heroizmit, kulti i sundimtarit;• të komentojë duke u ndalur tek elementi i parandjenjës dhe i retrospektivës;• të analizojë rolin e sintaksës poetike;• të shkruajë një tekst ku të përshkruajë ndjesitë e personazheve ose një tekst argumentues (në dialog) për zgjidhjen e konfl iktit.

Koment nga “Iliada”-Kënga I (Ora II)

Hapi I (recitim)Mësimi fi llon me recitimin e fragmentit hyrës dhe vlerësimin e drejtuesve. U drejtohen pyetje

nxënësve që lidhen me fi gurën e Akilit, ngjarjen që ndodh.

Hapi II (lexim i drejtuar)Mësuesi/ja lexon fragmentin duke e ndarë në tri pjesë, që lidhen me kërkesat e rubrikës “Refl ektoni

për kuptimin”.

215


Hapi III (tabela e personazhit)Punohet me rubrikën “Refl ektoni për interpretimin”, konkretisht ushtrimet 4, 5 dhe 6. Për ushtrimin 4 mësuesi/ja aktivizon nxënës të nivelit bazë.Ushtrimet 5 dhe 6 mund të punohen në grupe.

Puna sipas grupeve Çështja InterpretimiGrupi I - ushtrimi 5 Kulti i sundimtaritGrupi II - ushtrimi 6 Idealet heroike të epokës

Hapi IV (punë në grupe)Punohet me rubrikën “Refl ektoni për strukturën”.

Grupi I – ushtrimi 7 (të përbashkëtat ndërmjet dialogut të personazheve dhe dialogut në një dramë).Grupi II – ushtrimi 8/a (punohet me tabelën).Grupi III – ushtrimi 8/b (punohet me tabelën).

Grupi IV – punon me ditarin dypjesësh.

Vargjet (rrëfen autori) Komenti i nxënësve

Hapi V (rrjeti i diskutimit)Mësuesi/ja ndërton në tabelë rrjetin e diskutimit.

Po Pyetja Jo

- A janë fjalët nder dhe hakmarrje shkak dhe pasojë të njëra-tjetrës?

Nxënësit japin mendimet e tyre pro ose kundër dhe në fund arrijnë në një përfundim të përbashkët.

Hapi VI (punë në grupe)Punohet ushtrimi 11 në faqen 225.

Grupi I – AkiliGrupi II – AgamenoniGrupi III – Briseida

Ushtrimi 12 (punojnë nxënësit e nivelit të lartë).

Vargu Fjala kyç Efekti emocionaltë tijtë

Ushtrimi 13. Dy nxënës lexojnë me zë të lartë dhe nxënësit e tjerë përcaktojnë inversionin, polisidentin, enumeracionin.

Vargu Figura e sintaksës poetike Funksioni stilistiktë tijtë


Detyrë shtëpie: Mund të zgjidhet një nga pikat e rubrikës ‘Shkruani”.


216

Materialet dhe mjetet mësimore: • Teksti i nxënësit, mjete shkollore, shkumësa me ngjyra, fl etë A4, tabakë letre.

Teknika dhe metoda mësimore: • Lexim zinxhir, punë në grupe.

Tema

Koment-fragment

nga poema“Iliada” (ora III)


Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të nënvizojë disa të dhëna për jetën dhe veprën e përkthyesit Gjon Shllaku;• të komentojë fragmente nga poema;• të zbulojë në fragment veçori të epizmit dhe të artit homerik;• të plotësojë skedat, duke u përqendruar te ndjenjat e personazheve, veçoritë e rrëfi mit epik, mesazhi, mjetet stilistike.

Hapi I (lexim zinxhir)Nxënësit lexojnë zinxhir informacionin për përkthyesin e veprës “Iliada”, Gjon Shllakun.

a) Nënvizojnë në fragmentet e dhëna për jetën dhe veprën e tij dhe të dhëna të tjera interesante.

b) Nxënës të nivelit të lartë shpjegojnë veçoritë të epizmit dhe të artit të Homerit.

Hapi II (punë në grupe)Klasa e ndarë në dy grupe do të punojë me një fragment për të plotësuar skedat e komentit.

Grupi I – Dhimbja e Akilit për mikun e vrarë.Nxënësit do të punojnë me fl eta A4 dhe secili çift e dorëzon punën tek udhëheqësi i grupit për ta

paraqitur në tabakë letre. Ky grup plotëson skedën e librit Shprehja e hidhërimit.

Grupi II – Andromaka i lutet Hektorit t`i shmanget mërisë së akejve. Ky grup plotëson skedën: Veçori të dialogut.

Përfaqësuesi i çdo grupi paraqet në tabak të bardhë letre punën e grupit të tij.

Tema

Koment, fragment

nga poema

“Iliada”(ora IV)

Punohen fragmentet 3/4/5/6 dhe plotësohen skedat përkatëse për çdo fragment. Do të punohet me të njëjtën teknikë si në orën e kaluar.Shënim: Në të gjitha orët e komentit do t’i lihet kohë e mjaftueshme vëzhgimit të fi gurave dhe nxjerrjen në pah të hollësive që janë karakteristikë për artin antik.

Hapi III (diskutim)Klasa diskuton për punen e bërë nga çdo grup dhe mënyrën e paraqitjes së punës së grupit.

Detyrë shtëpie: Gjeni informacione lidhur me fi lma të realizuar mbi poemën “Iliada”, si: tituj fi lmash, subjekte, realizime fi lmike, autorë protagonistë, vendi i xhirimeve, besnikëria ndaj poemës etj.

217


Materialet dhe mjetet mësimore: • Informacione për realizimin e fi lmit “Troja”; CD “Troja”, projektor, foto të aktorëve të marrë nga interneti.

Teknika dhe metoda mësimore: • Shikim fi lmi, diskutim, lexim zinxhir.

Tema

Skedari i fi lmit (ora V)


Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të vëzhgojë pamje fi lmike me qëllim që të krahasojë përfytyrimet e tij/saj për personazhet nga poema me fi gurat e krijuara nga aktorët në fi lm;• të zgjerojë të dhënat për fi lmin me të njëjtin subjekt;• të japë opinione për skenarin e ndryshuar të fi lmit që nuk korrespondon me subjektin e poemës homerike.

Hapi I (shikim fi lmi, diskutim)Nxënësit shikojnë pjesë nga fi lmi, të cilat, së bashku me informacionin në tekst, do të shërbejnë për

diskutim.Mësuesi/ja u kërkon nxënësve të paraqesin informacionet e sjella rreth fi lmave me subjekt nga

“Iliada”, kuriozitete rreth tyre, foto të ndryshme të aktorëve.

Hapi II (lexim zinxhir)Nxënësit lexojnë zinxhir informacionin mbi skenarët e fi lmave dhe diskutojnë për qëllimin e

ndryshimeve që janë bërë në to. Ata diskutojnë për personazhet imagjinare të një vepre letrare dhe personazhet në fi lm.

Hapi III (diskutim)Nxënësit punojnë rubrikën “Diskutoni” dhe diskutojnë me njëri-tjetrin kërkesat e kësaj rubrike.

Materialet dhe mjetet mësimore: • Teksti i nxënësit, tabela, shkumësa me ngjyra, mjete shkollore.

Teknika dhe metoda mësimore: • Të nxënit në bashkëpunim, pema e mendjes, vështrim krahasues, punë në grupe.

Tema

Poezia gjatë mesjetës.

Eposi shqiptar (Ora I)

Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të zgjerojë informacionin për kohën kur janë krijuar eposet evropiane dhe ato ballkanike;• të identifi kojë veçoritë e Ciklit të Kreshnikëve si lloj poetik epik i letërsisë gojore (në mesjetë);• të gjejë ngjashmëritë ndërmjet eposit shqiptar dhe atij ballkanik;• të dallojë nëpërmjet skemës përmbledhëse veçoritë e eposit shqiptar.


Hapi I (Të nxënit në bashkëpunim)Mësuesi/ja i njeh nxënësit me temën e re dhe shkruan në tabelë Poezia gjatë mesjetës. U drejtohen pyetje nxënësve:


218

Nxënësit shfrytëzojnë informacionin që kanë marrë në histori për këtë periudhë. Ngjarjet interesante mësuesi/ja i shkruan në tabelë.

Rikujtimi i njohurive e përgatit nxënësin për të bashkëvepruar me mësuesin/en për të marrë njohuri të reja.

Hapi II (pema e mendjes)Mësuesi/ja ndërton në tabelë të zezë pemën e mendjes për kontekstin historik në shekujt XII

– XVI.

Hapi III (lexim në grup)Grupi I. - Përshkruani personazhet te eposi shqiptar “Këngët e Kreshnikëve”

Grupi II. - Cila është hapësira ku jetojnë kreshnikët? - Cila është baza e tematikës dhe konfl iktit?

Nxënësit lexojnë rreth 10 minuta, duke nënvizuar në libër dhe duke mbajtur shënime në fl etore.Mësuesi/ja do të aktivizojë dy nxënës për çdo grup.

- Në ç’periudhë formohen kombet e reja? - Cilat janë ngjarjet kryesore që kanë ndodhur në mesjetë? - Ç’lidhje ka krijimi i eposeve me formimin e kombeve?

Poezia gjatë mesjetës

llojet e epikës

u krijuan eposet kombëtare

poemat kalorësiake lirika e dashurisë poezia mistike

eposi francez (këngët e Rolandit)

eposi spanjoll (këngët e Sidit)

eposi gjerman (këngët e Nibelungëve)

Në Evropën Lindore

cikli epiko-greko-bizantin“Digenis Aktris”

ciklet epike të vendeve ballkanike

me serbokroatët

me Shqipërinë Veriore

degëzime nga Bullgaria

Muji dhe Halili dhe agallarët e Jutbinës

Zhvillim etno-kulturor të ngjashëm

Frymë epike

Idealizim të vleravetë - trimërisë - heroizmit

konteksti historik shek. XII - XVIkishte karakter kolektiv

llojet e lirikës

Në Evropën Perëndimoreu krijua:

219


Eposi shqiptar ose këngët e Kreshnikëve

Hapi IV (punë në grupe)Punohet me veçoritë e eposit. Për të realizuar këtë objektiv mësuesi/ja e ndan klasën në tri grupe. Çdo grup do të sjellë shembuj dhe vargje për të konkretizuar veçoritë e eposit.

Grupi I – koha, hapësira, veprimi, heronjtë.Grupi II – forma, mitologjia (kujto informacionin mbi mitologjinë shqiptare f. 123).Grupi III – sinkretizmi – veçoritë e eposit shqiptar, dallimi nga ai boshnjak, serb.

Çdo grup i shkruan të dhënat në një tabak letre dhe përfaqësuesi i tyre jep shpjegime para klasës.Diskutohen çështjet e paqarta dhe vlerësohet puna e çdo grupi.

Materialet dhe mjetet mësimore: • Teksti i nxënësit, mjete shkollore, tabela, shkumësa me ngjyra.

Teknika dhe metoda mësimore: • Pema e mendjes, lexim i drejtuar, ditari dypjesësh.

Tema

Këngët e Kreshnikëve

- koment “Fuqia e

Mujit” (Ora II)


Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të komentojë fragmentin duke u ndalur te formula hyrëse e poemës dhe prania e qenieve fantastike;• të përshkruajë e të ilustrojë tiparet e zakonshme e të jashtëzakonshme të kryepersonazhit, Mujit;• të gjejë detaje që dëshmojnë për hapësirat reale dhe ato fantastike;• të ndajë fragmentin në pjesë dhe të titullojë secilën prej tyre.

Hapi I (pema e mendjes)Mësuesi/ja rikujton veçoritë e eposit. Nxënësit përgjigjen dhe mësuesi/ja plotëson në tabelë pemën e mendjes.

Veçoritë eeposit

koha e papërcaktuar hapësira e papërcaktuar

veprimi i i hiperbolizuar vargjet 10-rrokësheHapi II (lexim i drejtuar)Lexohet nga mësuesi/ja fragmenti “Fuqia e Mujit”. Pas leximit të fragmentit punohet rubrika “Refl ektoni për kuptimin”.

Personazhet Karakteristikat e personazheve

Hapësira Konfl ikti

Personazhe protagonisteMuji

HaliliAgallarët e Jutbinës:

Zuku Bajraktari, Arnaut Osmani,Basha Jona, Gjergj Elez AliaPersonazhe antagoniste– bajlozë

vëllai i madh, meforcë të jashtë-zakonshme,mbron zakonetprotagonistë të bëmave legjendare– qenie gjysmëfantastike e gjysmëreale, - simbol i agresionit të armikut të panjohur

Bjeshkët e larta, banojnë në kulla e vende mitike, ku dielli është i ftohtë,kufi ri ndëretnik

fushat e mejdanit

- mes çetës së Mujit dhe çetave të fqinjëve në kufi jtë etnikë- zgjerimi ose mbrojtja e hapësirës jetësore- ka bazë territoriale ose lind për motive individuale

rreth tyre organizohet rrëfi mi


220

Ushtrimi 1 - Komentoni formulën hyrëse “Lum e lum për t’lumin Zot” duke u ndalur te datimi i eposit.Ushtrimi 2 - Çfarë fryme sjell në rrëfi m ardhja e zanave? (Për këtë pyetje pyeten nxënës të nivelit

mesatar.)Nxënësit ndalen tek epiteti dhe krahasimi bardh si drita.Ushtrimi 3 - “Njerëzit i adhurojnë zanat e njëkohësisht ua kanë frikën ...” - Si dalin këtu zanat?

Argumentoni duke ilustruar vargje Nxënësit argumentojnë duke ilustruar me vargje nga fragmenti.

Hapi III (ditari dypjesësh)Punohet rubrika “Refl ektoni për interpretimin”.Ushtrimi 4. punohet me teknikën Ditari dypjesësh.

Vargjet Komenti i nxënësve

Ushtrimi 5. Lexohen nga një nxënës vargjet 108-110.Ushtrimi 6. Zbulohet kuptimi i përmbylës i këngës.

Hapi IV (punë në grupe)Nxënësit punojnë të ndarë në grupe ushtrimet e tekstit.

Grupi I – ushtrimi 7 për nxënësit e nivelit të lartë.Grupi II – ushtrimi 8, për nivelin bazë.Grupi III – ushtrimi 9, plotësohet ditari dypjesësh.

Vargjet (detaji) Interpretimi Vargjet 17-21 Vargu 103

I njerëzishëmKarakter burrëror

Grupi IV – Ushtrimi 10. Ndajeni këngën në disa pjesë. Vendosini secilës këngë nga një titull.(Kjo është një kërkesë me të cilën nxënësit janë mësuar – ndarja e pjesës dhe nxjerrja e pikës së

planit.)

- Në fund të orës së mësimit bëhet vlerësimi i disa nxënësve.

Detyrë shtëpie: Përshkruani Mujin, heroin mitik të eposit shqiptar.

Muji e ka bërë zgjidhjen e tij përfundimtare: Puna e tij e ardhshme është të luftojë.Ia ka nis Muji tuj luftue. Vargjet e fundit vënë në dukje heroizmin dhe fi toret e tij.

221



Teknika dhe metoda mësimore:• Tabela e strukturës, vështrim krahasues, tabela e personazhit, punë me grupe, praktikë e drejtuar.

Tema

Këngët e kreshnikëve

(Ora III)


Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të identifi kojë në fragment elementet e kompozicionit duke i detajuar me vargje; • të tregojë si realizohet funksioni magjik dhe i mbinatyrshëm duke gjetur elementet kuptimore që bartin magjinë dhe të mbinatyrshmen; • të gjejë elemente të supsensit (të pasigurisë ose pezullimit);• të komentojë zgjedhjen që bën Muji, sugjestionimi që i bëhet lexuesit;• të analizojë strukturën metrike të poemës;• të shkruajë një tekst argumentues/krahasues duke u mbështetur te heronjtë e Homerit dhe të eposit shqiptar.

Hapi I (tabela e strukturës)Nxënësit, pasi kanë ndarë këngën në pjesë, lexojnë titujt që i kanë vënë çdo pjese. Aktivizohen

nxënësit e tjerë për të identifi kuar elementet e kompozicionit dhe të plotësojnë në fl etore skedën.

Struktura e poemës Hyrja:_______________________________________________________ Pika e lidhjes:________________________________________________ Zhvillimi:____________________________________________________ Pika kulmore:________________________________________________ Zgjidhja:____________________________________________________

Punohet ushtrimi 12. Mësuesi/ja zgjedh një nxënës për të rikujtuar veçoritë e eposit.

Koha: relativeVendi: mjedise reale dhe fantastikeVeprimi: shumë i hiperbolizuar.Suspensi: kureshtja për dhuratën e zanave, padurimi për përgjigjen e MujitSugjestionimi i lexuesit: Si do të sillet Muji me shokët, çfarë do të bëjë pasi të kthehet në shtëpi?Elementet - realiste: bjeshkët, - të mbinatyrshme: drita e bardhë, zanat, qumështi, forca e Mujit.

Këto të dhëna do t`i ndihmojnë nxënësit për të gjetur elementet kuptimore që bartin magjinë, të mbinatyrshmen.Për ushtrimet 13 dhe 14 nxënësit ndahen në dy grupe, nga një ushtrim për secilin grup.Nxënësit punojnë deri në pesë minuta.Përgjigjet e nxënësve që zgjedh mësuesi/ja shkruhen në tabelë, duke plotësuar strukturën e poemës.


222

Hapi II (vështrim krahasues, tabela e personazhit)Punohet me rubrikën: “Refl ektojmë për gjuhën, stilin”. - Cili është roli i përsëritjes në poemat epike? - Cili është funksioni i përsëritjes te “Iliada” dhe te “Këngët e Kreshnikëve”? Mësuesi/ja u rikujton nxënësve se përsëritja është një tipar i poemave epike-heroike që u analizua dhe tek “Iliada”.

Vështrim krahasuesNxënësit krahasojnë funksionin e përsëritjes te poemat “Iliada” dhe “Këngët e kreshnikëve”.

Tabela e personazhit Mësuesi/ja i ndan nxënësit në disa grupe pune. Nxënësit e grupit të parë punojnë ushtrimin 17, në faqen 239. Plotësohet tabela e mëposhtme.

Personazhet Veprojnë Flasin KarakterizohenMujiZana

Nxënësit e grupit të dytë punojnë me ushtrimin 18. Përgjigjen e lidhin me karakteristikat e personazhit të Mujit. Sjellin argumentet e tyre dhe i ilustrojnë vargjet, të cilat u shërbejnë për të plotësuar tabelën.

Kur nxënësit përfundojnë punën, mësuesi/ja përzgjedh nxënësit, të cilët do t’i vlerësojë për shpjegimin dhe argumentimin.

Nxënësit e grupit të tretë lexojnë të pavarur ushtrimin 19 dhe mësuesi/ja punon me tabelën (vendos shenjën + te zgjidhja e drejtë).

Fjala Funksioni Poetik kuptimor ritmik narrativ

tha

Nxënësit japin zgjidhjen, duke shpjeguar arsyen e saj.

Hapi III (praktikë e drejtuar)Punohet rubrika “Refl ektoni për metrikën”Ushtrimi 20. Mësuesi/ja zgjedh një nxënës, i cili lexon ushtrimin dhe një nxënës tjetër që të saktësojë

numrin e rrokjeve. Një nxënës përcakton nëse janë vargje të bardha, nxënësi tjetër punon (ndërkohë) në tabelë me vargun, duke përcaktuar theksat ritmikë.

Një nxënës i nivelit të lartë argumenton rolin e ritmit të brendshëm si burim melodie. Nxënësit vëzhgojnë me vëmendje zanoret e nënvizuara për të dhënë përgjigje.

Zgjidhet një nxënës (i nivelit mesatar ose të lartë) për të recituar katër vargjet e zgjedhura sipas kërkesave.

- Në fund të orës së mësimit mësuesi/ja vlerëson disa nxënës pjesëmarrës.

Detyrë shtëpie: rubrika “Shkruani”.Nxënësve u shpjegohet se çfarë do të arrijnë me këtë detyrë.1. Të shkruajnë një tekst argumentues-krahasues, u kujtohet struktura e tij, u tërhiqet vëmendja te zbulimi i fakteve për të realizuar argumentimin për heronjtë e ciklit shqiptar dhe për t`i krahasuar.2. Të respektojnë teknikat që kanë mësuar për shkrimin e tekstit argumentues-krahasues.3. Të argumentojnë: zgjedhja që bëjnë heronjtë në raport me qëllimin e jetës të secilit. Shfrytëzoni vargjet e fragmentit, në faqet 49-83.

223



Teknika dhe metoda mësimore: • Stuhi mendimesh, pema e mendjes, interpretim, lexim i drejtuar, ruaje fjalën e fundit për mua, ditari dypjesësh.

Tema

Llojet lirike gjatë

mesjetës


Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të identifi kojë sonetin si lloj i poezisë lirike;• të dallojë veçori të llojeve lirike në mesjetë;• të përcaktojë subjektin dhe strukturën;• të komentojë poezinë duke u ndalur te veçoritë e sonetit (mbi theksimi i ndjenjës së dashurisë dhe vuajtja nga mospërgjigjja e dashurisë);• të nxjerrë në pah gjendjen e mundimshme shpirtërore në të cilën ndodhet ai që dashuron.

Hapi I (stuhi mendimesh)Mësuesi/ja do të bëjë një përmbledhje të mësimit rreth njohurive mbi tekstin poetik dhe dy llojet e saj.

Nxënësit rikujtojnë njohuritë që kanë për llojet e lirikës dhe plotësojnë në tabelë.

Hapi II (pema e mendjes)Nxënësit lexojnë në libër informacionin e ri dhe shkruajnë në fl etore skemën.

lirika

Teksti poetik

epika

poemat epike

“Iliada” “Këngët e Kreshnikëve”

lirika tradicionale

elegji odë himn idil

lirika moderne

dashurore atdhetare fi lozofi ke meditative

poezi

Llojet e poezisë lirike gjatë mesjetës

lirika e dashurisë

frymëzim fetar

pastorelarondoja

baladaideali i dashurisë

poezia mistike

poetët trubadurënë jug të Francës

poetët truverënë veri të Francës

poetët shëtitës

ngrenë lart kultin e damës

shprehet besimi dhe frymëzimi hynor

poema alegorike

frymëzim fetar

Dantja te modernistët

komedia ka:

kuptim të drejtpërdrejtë kuptime të tjera

lidhen me aktualitetine kohës

lidhen me mitologjinë, historinë, astronominë, fenë, moralin etj.


224

Hapi III (lexim i drejtuar)Klasa ndahet në tri grupe.

Grupi I. - Lexoni dhe sillni informacion për jetën dhe veprën e Petrarkës, si dhe për strukturën e sonetit.Grupi II. - Subjekti i veprës “Libri i këngëve”.Grupi III. - Struktura e veprës “Libri i këngëve”.

Përfaqësuesi i secili grup paraqet përmbledhjen e informacionit para nxënësve të tjerë. Mësuesi/ja gjatë kohës që nxënësit lexojnë, plotëson në tabelë.

Hapi IV (vëzhgim, interpretim)Punohet me ilustrimin: Nxënësit vëzhgojnë ilustrimin dhe e interpretojnë atë.

Hapi V (ruaje fjalën e fundit për mua, ditari dypjesësh)

Më pas mësuesi/ja i njeh nxënësit me përmbajtjen e këngës “Nuk gjej paqe”, duke e lexuar sonetin para klasës. Punohet me rubrikën “Refl ektoni për kuptimin”.Ushtrimi 1 – gjeni vargjet.Ushtrimi 2 – punohet me teknikën “Ruaje fjalën e fundit për mua”.

Vargu Komenti i nxënësit

Detyrë shtëpie: Ushtrimi 3, në faqen 243

Një nxënës lexon vargjet, nxënësit e tjerë komentojnë. Nxënësi i parë thotë mendimin e fundit.Më pas plotësohet ditari dypjesësh.

Sonetet shërbejnë si model i poezisë së dashurisë nga poetët rilindas deri te romantikët

Petrarka çaste nga jeta

Libri i këngëve

struktura përmbajtja

dashuria pa përgjigje

vasha që dashuron kthehet në simbol të bukurisë, pastërtisë,përsosmërisë hyjnore

Përmbledhje poetike me 366 kancona (këngë)

317 sonete 29 kancona 9 këngë,me strofëgjashtëshe

7 balada 4 medrigale

dy pjesë

Në të gjallë të zonjës Laura

Në vdekje të zonjës Laura

Ruaje fjalën e fundit për muaNxiten nxënësit të mendojnë rreth asaj që lexojnë (dëgjojnë). Hapi I - Mësuesi/ja lexon, nxënësit gjejnë 1-2 pjesë, që iu duken më interesante. Hapi II - Atë që zgjedhin, e shkruajnë në një fletë. Hapi III - Mbrapa fletës shkruhet komenti. Hapi IV - Një nxënës tregon atë që ka zgjedhur, që mund të jetë një figurë ose një fjalë e mësimit. Shokët e klasës e shohin dhe e komentojnë atë që është zgjedhur. Hapi V - Fjalën e fundit e thotë nxënësi, të cilit i janë komentuar fjalët e zgjedhura, duke argumentuar pse kishte zgjedhur pikërisht atë figurë apo ato fjalë (vargje).

225



Teknika dhe metoda mësimore: • Pema e mendjes, tabela e fi gurave artistike, vështrim krahasues, punë në grupe, ditari dypjesësh.

Tema

“Nuk gjej paqe”

-Koment

Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të komentojë poezinë duke u ndalur të veçoritë e sonetit: vuajtja nga mospërgjigja e dashurisë;• të bëjë analizën metrike;• të parafrazojë poezinë;• të krahasojë dy sonetet dhe të argumentojë pse janë shkruar në kohë të ndryshme;• të krahasojë dy përkthimet: njëri në gjuhën standarde dhe tjetri në gegërisht;• të vëzhgojë fi gurat për të krijuar një përfytyrim konkret për poetin dhe vashën e zemrës.


Hapi I (pema e mendjes)Mësuesi/ja së bashku me dy nxënës, të cilët i ka përzgjedhur për t`i vlerësuar, bën një përmbledhje

të njohurive që kanë marrë për lirikën dhe sonetin.

Poezia në fi llim të Rilindjes

Poezia lirike Poema alegorike Poezia epike

Sonetet e Petrarkës

ngjallën traditën antike

formë poetike e ndërmjetme

Dante Aligeri - “Komedia Hynore”

struktura

3 katika

Ferri Purgatori Parajsa

33 këngë secila

Tercina - strofa trevargëshe

llojet

heroike historike tregimtare

përfaqësuesit

Arioso Taso


226

Hapi II (ditari dypjesësh)Punohet me rubrikën “Refl ektoni mbi interpretimin”.

Ushtrimi 4. Nxënësve u kërkohet të përshkruajnë si e përfytyrojnë Petrarkën, pasi lexojnë vargjet ku ai shpreh ndienjat e veta. Dëgjohen disa nxënës, të cilët përshkruajnë Petrarkës sipas këndvështrimit të tyre.

Ushtrimi 5. Punohet në tabelë me teknikën “ditari dypjesësh”.

Vargu Komenti i nxënësveDhimbja më ushqen, e vaji më del me gaz. Ndjenja e dashurisë e cila i sjell poetit edhe

dhimbjen, edhe lumturinë ...

Mësuesi/ja plotëson në tabelë komentet e nxënësve.

Hapi III (punë në grupe, tabela e fi gurave)Punohet me rubrikën “Refl ektoni për gjuhën, stilin”.Klasa ndahet në tri grupe. Grupi I - punon ushtrimin 6. Grupi II - punon ushtrimin 7. Grupi III - punon ushtrimin 8.Grupet do të punojnë me tabelën e fi gurave.

Vargu Figura kuptimore Funksioni kuptimor Stilistik

Nxënësit punojnë për rreth 5 - 7 minuta dhe së bashku me mësuesin/en diskutojnë për funksionin kuptimor dhe stilistik, si dhe përzgjedhin mendimin e saktë.

Hapi IV (tabela e fi gurave stilistike)Punohet me rubrikën “Refl ektoni për metrikën”.Ushtrimet 9, 10, 11. Mësuesi/ja aktivizon nxënës të nivelit të ulët dhe të mesëm të cilët plotësojnë tabelën.

Vargu Figura e intonacionit poetik Funksioni kuptimor

Përgjigjet e sakta të nxënësve, mësuesi/ja i shkruan te pema e mendimit te struktura e sonetit.

Hapi V (vështrim krahasues)Punohet ushtrimi 1 nga rubrika “Leximi shprehës” me metodën Vështrim krahasues - . Grupi I - të përshkruajë gjendjen shpirtërore të poetit para dhe pas vdekjes së Laurës. Të gjejë fi guracionin që ka përdorur poeti. Grupi II - të analizojë strukturën metrike dhe përkthimet.

- Në fund të punës mësuesi/ja bën vlerësim të grupeve.

Detyrë shtëpie: Shtjelloni me shkrim gjendjen shpirtërore të poetit para dhe pas vdekjes së Laurës ose u lihet e lirë zgjedhja.

227


Materialet dhe mjetet mësimore: • Teksti i nxënësit, informacione për Xhaminë Blu, mjete shkollore, shkumësa me ngjyra.

Teknika dhe metoda mësimore: • Pema e mendjes, vëzhgoni dhe diskutoni, shkrim argumentues, punë në grupe, koment.

Tema

Poezia shqiptare

në kohën e humanizmit


Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të identifi kojë poezinë fetare si lloj poetik i zhvilluar gjatë humanizmit në Shqipëri;• të lidhë kontekstin historik me zhvillimin e formave poetike;• të zgjerojë informacionin me tekste informuese për humanistët e shquar shqiptarë;• të komentojë poezinë, duke u ndalur te përmbajtja fetare dhe mesazhi patriotik.

Hapi I (pema e mendjes)Mësuesi/ja i njeh nxënësit me informacionin e ri. Shkruan në tabelë.

Nxënësit lexojnë informacionin për poezinë në kohën e humanizmit në Shqipëri (informacion që e plotëson mësuesi/ja).

Poezia shqiptare në kohën e humanizmit

konteksti historik

Marin Barleti

Frang Bardhi

Pjetër Budi

Pjetër Bogdani

krijimi i trajtave poetike

vargu 8-rrokësh

humanistët shqiptarë

konteksti letrar

islamizmi, pushtimi nga

Perandoria Osmane

krishterimi

shkrimtarët e parë -priftërinj

Hapi II (vëzhgoni dhe diskutoni)Punohen rubrikat e tekstit “Info plus” dhe “Vëzhgoni”, në faqen 245.Nxënësit lexojnë informacionin dhe diskutojnë për vlerat e bashkëjetesës fetare mes shqiptarëve. Sjellin shembuj të bashkëjetesës deri në ditët e sotme.

Hapi III (shkrim argumentues)Nxënësit punojnë me rubrikën “Shkruani”, në faqen 246 (duke respektuar teknikën e shkrimitargumentues). Dëgjohen 2-3 shkrime argumentuese.


228

“Laudans invocabo dominum”

(Ora II)

Hapi V (koment)Mësuesi/ja lexon poezinë Laudans invocabo dominum. Komentohet poezia. Punohet me rubrikën “Refl ektoni për kuptimin”.Ushtrimi 1 - komentohen vargjet e dhëna.

- A është i vetëdijshëm Budi për forcën mirëbërëse të artit? Ku duket kjo? Gjejini këto vargje.Ushtrimi 2 - ilustroni me vargje: optimizmin, dashurinë për njerëzit, dëshirën e urimit, adhurimin e Zotit.

Në fund të orës së mësimit bëhet vlerësimi i nxënësve që u pyetën për informacionet, si dhe nxënësit e tjerë pjesëmarrës.

Detyrë shtëpie: parafrazoni 6 vargjet e para të poezisë.


Teknika dhe metoda mësimore:• Stuhi mendimesh, rrjeti i diskutimit, përmbledhja e strukturuar, tabela e fi gurave letrare, vështrim krahasues, diskutim.

Tema


Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të komentojë poezinë duke u ndalur te përmbajtja fetare, mesazhi patriotik dhe notat e lirizmit;• të evidentojë si realizohet komunikimi i poetit me lexuesin e asaj kohe;• të interpretojë fi gurën e hiperbolës;• të hetojë në tekst për të gjetur fjalë të gurrës popullore;• të krahasojë fjalë të gjuhës së vjetër me ato të sotme;• të diskutojë për rolin e poetit si përgjegjësi ndaj qytetarëve të vet (duke përgatitur më parë një skedë me pikat kryesore).

Hapi I (stuhi mendimesh)Mësimi nis me rikujtimin e njohurive që janë marrë orën e kaluar.

Hapi IV (punë në grupe)Nxënësit lexojnë dhe diskutojnë informacionin për Pjetër Budin, fi gurën e rëndësishme të humanizmit

shqiptar, si dhe evidentohen veçoritë e stilit.Klasa ndahet në dy grupe.

Grupi I - punon për jetën dhe veprën e Budit.Grupi II - përcakton veçoritë e stilit.

Nxënësit punojnë për 5-7 minuta.

Poezia në kohën e humanizmithistorik

letrar përfaqësuesitgjinitëtematika

konteksti

mesazhet•••

•••

229


Hapi II (rrjeti i diskutimit)Nxënësit njihen me objektivin që duhet të arrijnë.Punohen ushtrimet 1 dhe 2 të rubrikës “Refl ektoni për kuptimin”.

Mesazhi Vargjet Argumenti

A është i vetëdijshëm Budi për forcën mirëbërëse të artit? Pse?

Po JoPyetja

Në të dyja ushtrimet nxënësit do të ilustrojnë mendimet dhe zgjedhjen e tyre me vargje.Ushtrimi 4, punë në grup. Klasa ndahet në tri grupe. Gjeni vargjet që shprehin se Budi i kishte vënë detyra vetes: Grupi I - në drejtim të gjuhës shqipe. Grupi II - në drejtim të fesë. Grupi III - në drejtim të atdheut.Secili grup cakton përfaqësuesin e vet që të japë përgjigjet e ushtrimit. Pranohen edhe mendimet e nxënësve të tjerë që e qartësojnë zgjidhjen.

Hapi IV (përmbledhje e strukturuar, tabela e fi gurave letrare)Punohet ushtrimi 5 nga rubrika “Refl ektoni për metrikën”.Mësuesi/ja aktivizon nxënës të nivelit bazë dhe mesatar për dhënien e përgjigjes:Mësuesi/ja shkruan në tabelë.

në kolonë

Strukturarimë (mbiemërore: të mirë, të lirë; foljore: kujtuam, ngushulluam etj.)

varg 16-rrokësh (8-rrokësh i dyzuar)

Nxënësit të jenë të vëmendshëm për të dalluar kategorinë gramatikore ku është njësia tingëllore e rrokjeve fundore, dhe kategorisë që i përkasin: mbiemrit

emritfoljespëremrit

Hapi III (punë në grupe, ditari trepjesësh)Punohen ushtrimet e rubrikës “Refl ektoni për interpretimin”.

Punohet ushtrimi 5, pika e tretë, në faqen 249.

Vargjet Shprehja Tonie urimite lutjes

Ushtrimin 6 do ta punojë një nxënës në tabelë.

Shprehja popullore Funksioni kuptimor


230

Ushtrimin 7 do ta punojnë të gjithë nxënësit në fl etoren e klasës.

Hiperbola Funksioni llojit Funksioni stilit

Ushtrimi 8, nxënësit do të analizojnë mënyrën se si e përshkruan Budi parajsën qiellore.

Parajsa qiellore Detajet përshkruese

Pra, ushtrimet punohen me radhë. Nxënësit mbajnë shënime dhe sqarojnë gjërat e paqarta.

Detyrë shtëpie: Punohen ushtrimet 9, 10 dhe rubrika “Diskutoni”.


Teknika dhe metoda mësimore: • Stuhi mendimesh, përmbledhje e strukturuar, koment i fotos, lexim i drejtuar, punë në grupe, ditari dypjesësh, rrjeti i diskutimit.

Tema

Poezia në kohën e

romantizmit. “Çajld

Harold” (Ora I)

Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të identifi kojë poemën romantike si lloj poetik liriko-epik;• të lidhë kontekstin historik me zhvillimin e formave poetike në kohën e romantizmit evropian;• të komentojë fragmentin, duke u ndalur te: shprehësia e ndienjave, përshkrimi madhështor i natyrës, veçoritë ekzotike;• të komentojë vargjet që portretizojnë dhe tipizojnë “Bijtë e shqipes”;• të analizojë strukturën metrike dhe funksionin e sintaksës poetike: thirrorët dhe pyetjet retorike.

ZHVILLIMI I MËSIMITHapi I (stuhi mendimesh)Mësuesi/ja mbledh për të vlerësuar një numër të caktuar detyrash. Shkruan në tabelë fjalën lirizëm dhe romantizëm qëndron lidhja ndërmjet tyre dhe kërkon nga nxënësit të tregojnë ku qëndron lidhja ndërmjet tyre.

Nxënësit rikujtojnë njohuritë që kanë marrë për lirizmin (të shprehësh ndjenjat) dhe romantizmin (gjendja shpirtërore e njeriut që ëndërron për një jetë më të mirë).

Hapi V (diskutim, shkrim i lirë)Nxënësit të pavarur parafrazojnë gjashtë vargjet e para të poezisë.Vlerësohet punimi i mirë.

Lirizëm Romantizëm=


Hapi II (përmbledhje e strukturuar)Mësuesi/ja i plotëson njohuritë e nxënësve me informacionin e ri.

poezi e ndjenjës, e brendësisë

poeti shprehet në vetën e parë

veta I - veta e unit vetjak, njerëzor

ka ambicie drejt universales

gjëja më e shtrenjtë është liria

Lirizmi dhe romantizmi

Modeli i parë

poeti melankolik, i dëshpëruar

izolohet në vetmi, në gjirin e natyrës, larg njerëzve që s’e kuptojnë

temat përshtaten me temperamentin e tyre – ndjesi pesimiste

mjeshtër i përshkrimit – kulti i natyrës, simbolizon harmoninë universale

e shfrytëzon lirinë për të lëmuar formën

për të përsosur shprehjet poetile

Bajroni

informacion nga nxënësit dhe mësuesi/ja për jetën dhe veprën

titulli i veprës

struktura e veprës

tematika, personazhi

Modeli i dytë

poeti energjik

i kushtohet një çështjeje të madhe, idealit të lartë, misionit historik

lirinë e vet e vë në shërbim të lirisë së popujve

mesazhet humane, politike, shoqërore, fi lozofi ke

poetët nuk e ndajnë fjalën nga vepra (aktivë)

përfaqësuesit: Shelli, Hygoi, Lamartimi, rilindësit tanë etj.

Romantizmi evropian zhvillohet sipas dy modeleve në raport me vizionin që kanë poetët për lirinë.

Hapi III (koment i fotos)Mësuesi/ja udhëzon nxënësit që të shohin me vëmendje foton e Bajronit me kostum shqiptar, në faqen 251.Nxënësit bëjnë komentet e tyre, si dhe lexojnë rubrikën “Info plus”. Mësuesi/ja drejton pyetjen: - Çfarë ndjesish përjetoni kur shikoni Bajronin të veshur me kostum shqiptar?Dëgjohen 2-3 mendime të nxënësve.

231


232

Hapi IV (lexim i drejtuar, punë në grupe, ditari dypjesësh)Mësuesi/ja, në bashkëpunim me nxënësit do të punojnë rubrikën “Refl ektoni për kuptimin”.Nxënësit ndahen në tri grupe. Grupi I – ushtrimi 1. Grupi II – ushtrimi 2. Grupi III – ushtrimi 3.

Nxënësit njihen me ushtrimet gjatë kohës që mësuesi/ja do të lexojë fragmentin “Shtegtari” te Çajld Haroldi.Nxënësit nënvizojnë vargjet për t’iu përgjigjur ushtrimit.Për këtë ushtrim aktivizohen nxënës të nivelit bazë dhe mesatar.Ushtrimi 4, punohet me teknikën “Ditari dypjesësh”

Vargu Komenti i nxënësveTë rreptë bijt’ e Shqipes! Po vetitënuk u mungojnë....

Me këtë ushtrim nxënësit do të karakterizojnë shqiptarët, cilësitë, ndikimin e natyrës në personalitetine shqiptarit.Do të punohet për shtresimin kuptimor të mbiemrit në shkallën krahasore më të arrira – funksion kuptimor.

Hapi V (punë në grupe, rrjeti i diskutimit)Punohet me rubrikën “Refl ektoni për metrikën.” Nxënësit ndahen në tri grupe sipas nivelit.Ushtrimi 7. Në këtë ushtrim aktivizohen nxënës të nivelit bazë dhe të mesëm.

Për ushtrimin 8 punojnë nxënës të nivelit mesatar.

Vargu Informacione poetike Funksioni kuptimor

Ushtrimi 9 të punohet nga nxënës të nivelit të lartë.Punohet me teknikën “Rrjeti i diskutimit”.

Po Pyetja Jo

- A jeni dakord me thënien: “Ç`armiq për vdekje, po sa miq besnikë!”

Struktura – analiza metrike

strofa

rima

vargu

Në fund të punës së bërë dëgjohet mendimi i tyre për çdo ushtrim. Nxënësit dëgjojnë njëri-tjetrin.Mund të marrin pjesë dhe nxënës të grupeve të tjera për të saktësuar apo qartësuar.

233



Teknika dhe metoda mësimore: • Pema e mendjes, tabela e fi gurave letrare, vëzhgoni dhe krahasoni, leximi shprehës.

Tema

Koment: “Çajld Harold”


Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të zbulojë mbishtresimin e kuptimeve romantike mbi ato realiste;• të hetojë në tekst për të gjetur fjalët kyç që lidhen me përshkrimin e mjediseve;• të zbulojë në Këngën hyrëse veçoritë e romantizmit;• të vëzhgojë pikturat për të gjetur në to elemente romantike.

Hapi I (pema e mendjes)Në këtë orë mësimi do të vazhdohet analiza e poemës, duke u mbështetur tek informacioni që nxënësit mësuan në temën e kaluar. Do të punohet me teknikën Pema e mendjes, duke aktivizuar dy nxënës.

- Çdo element i analizës ilustrohet me vargje.

Hapi II (tabela e fi gurave letrare)Punohet rubrika “Refl ektoni për gjuhën dhe stilin”Ushtrimi 10 do të punohet në tabelë nga një nxënës.

Vargu Figura e kuptimit Komenti

Ushtrimi 11 do të punohet me gojë nga një nxënës tjetër. Për këtë ushtrim do të shprehin mendime dhe nxënës të tjerë.

analiza metrikestrofavargurima

Poema Çajld Harold

kulti i lirisë

kulti i natyrës

enumeracioni - fi gura të sintaksës poetike

fi gura të kuptimit

lloji - poemë liriko-epike

struktura 4 këngë, 4455 vargje

strofa 9-vargëshe

tematika - udhëtimet e Bajronit

motivet

mesazhi

përshkrimi i personazhit

gjuha dhe stili

fi gura të intonacionit poetik pyetje retorike

apostrofa (thirrorë)

antiteza

krahasimi

epiteti

metafora


234

Hapi III (punë me grupe)Nxënësit ndahen në dy grupe. Grupi I, ushtrimin 13. Grupi II, ushtrimin 14.

Ekzotizmi lidhet me efektin e së jashtëzakonshmes që përjeton një evropian kur ndeshet me vende, natyrë, bimësi, zakone e tradita të panjohura e të largëta për tëpër të - vargjet.

Vargu Figura letrare KomentiO nënë e rreptëburrash të egërme ngjyra mashkulloree kuqërreme

Epitet

Epitet metaforik

Nxënësit punojnë ushtrimet për 5 minuta. Përfaqësuesit e grupeve paraqesin zgjidhjet e ushtrimeve në tabelë.

Hapi IV (vëzhgoni dhe krahasoni)Punohet rubrika “Vëzhgoni dhe krahasoni”. Nxënësit vëzhgojnë dhe pikturat, duke u nisur nga

karakteristikat e romantizmit në letërsi. Ata përpiqet t`i evidentojnë ato nëpërmjet gjuhës së pikturës (ngjyrave, linjave, tematikës etj.).

Kuptimi romantik Shpirti liridashës, energjik dhe aktiv i shqiptarëve, që vlerësohet me syrin e një poeti romantik

(si trima turren).

Kuptimi realist Ushtarë të bindur të udhëheqësit të tyre (Ali Pashës) – Ku t`i çojë i pari i tyre.

Ushtrimi 12. Nxënësit ndahen në dy grupe dhe lihen të punojnë për 5 minuta.

Grupi I – fjalët kyç për Shqipërinë: Iskanderi, Iskanderi tjetër, nënë, kryqi, minaret, hënës (simboli

i besimit islam), agimi lind (afrimi i lirisë për popullin grek), shkëmbi i Sulit. Grupi II – fjalët kyç për shqiptarët: të rreptë, armiq për vdekje, miq besnikë, trima, mikpritës e

bujarë, pa lajka, të shpatës, të këngës (të argëtimit).

Ushtrimi 13 – elementet ekzotike. Vendi – shkëmbi i Sulit, çunat e Pindit, t`banat e malësorëve, kulla e Ali Pashës, bregdeti me

shkëmbinj të Sulit, abuz.

Natyra – pyje me selvi, zogj, bisha, njerëz të egër zën` e duken, stuhi të tundin, të tundin motin që mbron.

Traditat dhe zakonet – e pritën në shtëpi me gjithë të mirat, suljotët u dhanë dorën, ... i përcuall, ... pa lajka, ndezën zjarr, u thanë rrobat ... mbushën plloshën, shtruan sofrën ... përcjellësit ia nisën këngës, ... me këngë apo vajtim u drodhën fustanellat.

Nxënësi shpjegon dhe krahasimin, vlerën kuptimore të foljes turren. Pas diskutimit me klasën nxënësi vlerësohet.

235


Detyrë shtëpie: Nxënësit punojnë në shtëpi ushtrimin e rubrikës “Zbuloni dhe shkruani”.


Teknika dhe metoda mësimore: • Punë e drejtuar, pema e mendimit, diagrami i Venit, punë e drejtuar, lexim i drejtuar, punë në grupe.

Tema

Romantizmi shqiptar (ora I)


Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të identifi kojë poemën romantike si lloj epiko-lirik (në letërsinë shqiptare);• të bëjë lidhjen ndërmjet kontekstit historik dhe zhvillimit të formave poetike të romantizmit shqiptar;• të krahasojë veçoritë e romantizmit evropian me atë shqiptar;• të analizojë poemën duke u ndalur te koha historike dhe te koha e rrëfi mit.

Hapi I (punë e drejtuar, pema e mendimit)Nxënësit njihen me temën e re “Romantizmi shqiptar” dhe objektivat që duhet të arrijnë dhe u lihet

kohë të lexojnë informacionin në libër. Nënvizojnë në libër veçoritë, të cilat do të shërbejnë për të ndërtuar skemën.

Hapi V (lexim shprehës)Lexohet “Kënga e lamtumirës” nga dy nxënës.Nxënësit plotësojnë në tekst tiparet e poezisë romantike që janë shumë të dallueshme te kjo këngë.

1. ikja nga realiteti;2. ndihet i vetmuar;3. ndihet i zhgënjyer;4. është rebel;5. heroi lirik është i trishtuar;6. niset në kërkim të lirisë së vet individuale.

Mësuesi/ja plotëson në tabelë skemën.

Veçoritë e romantizmit shqiptar

heroi romantik shqiptar - heroi luftëtar që sakrifi kon gjithçka për lirinë e atdheut

bariu bujku fshatari

tematika - çlirimi kombëtar cilësi kryesore e letërsisë romantike

romantizmi shqiptar fi toi veçoritë e origjinalitetit kombëtar

romantikët i kënduan natyrës shqiptare, jo natyrës në vetvete

himnizimi i vendlindjes dhe i historisë

interesi për thesarin e folklorit

heroi romantik njeri i thjeshtë

gjinitë e llojet

poema epope poezia lirike intimepoezia liriko-epiko


236

Hapi II (diagrami i Venit)Nxënësit do të krahasojnë veçoritë e romantizmit evropian dhe atij shqiptar, si dhe do të shkruajnë në

diagramin e Venit të përbashkëtat dhe të veçantat e tyre.

Romantizmi evropian

Romantizmi shqiptar

Romantizmi shqiptar

Konteksti historik Veçoritë letrare

faza I (1878) Lidhja Shqiptare e Prizrenit

faza II - nga Lidhja Shqiptare e Prizrenit

deri te Shpallja e Pavarësisë

platformë ideologjike

ngjallja e dashurisë për vendin

krenaria për vlerat kombëtare

ideja e bashkimit të të gjithë shqipëtarëve

feja në shërbim të çështjes kombëtare

krijohet letërsia kombëtare shqiptare

përmasat e gjera të luftës politike kundër Perandorisë Osmane

mungesa e unitetit kombëtar

krijohet vetëdija kombëtare

Ideologjia iluministe

Rilindja Kombëtare

lindi dhe u zhvillua larg tokës mëmë

thelbi shqiptar, mesazhi çlirimi kombëtar

u zhvillua përkrah letërsisë italiane

a. gjendja e robërisë në atdheun mëmë dhe shtypja e tyre nën

burbonët

b. drama e pakicës kombëtare

u thellua karakteri patriotik dhe demokratik

pasqyroi luftën për çlirim të popujve të tjerë

Letërsia romantike tek arbëreshët e Italisë - veçoritë

Përfaqësuesit

De Rada

Naim Frashëri

Zef Serembe

Zef Skiroi

Anton Santori

Gavril Dara

237


Titulli: “Këngët e Milosaos” Autori: Jeronim de Rada Gjinia: poemë Struktura: ______________________________ Motivet: ________________________________ Mesazhet: ______________________________ Personazhet: ____________________________ Natyra: _________________________________ Gjuha: __________________________________ Metrika: _________________________________

Hapi III (punë në grupe)Do të punohet në grupe për analizën e veprës “Këngët e Milosaos”.Secili grup do të lexojë informacionin e caktuar, do të zgjedhë informacionin e nevojshëm dhe do ta

shpjegojë para klasës.Mësuesi/ja përgatit në tabelë skedën e analizës.

Detyrë shtëpie: Lexoni fragmentin “Kënga I” dhe plotësoni kërkesën e ushtrimit 1.


Teknika e metoda të mësimdhënies: • Skeda e fragmentit, lexim i drejtuar, punë në grupe, rrjeti i diskutimit, ditari dypjesësh, tabela e fi gurave.

Tema

Koment: “Këngët e Milosaos”

(Ora I)

Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të komentojë fragmentin, duke u ndalur te prania e frymëzimit poetik, entuziazmi djaloshar;• të komentojë si komunikon poeti me lexuesin, mesazhi që përcjell te ai;• të komentojë duke u ndalur te natyra, lulëzimi i natyrës, paralelizmi me ndjenjën e dashurisë;• të gjejë fi gurat letrare dhe të shpjegojë funksionin e tyre.


Hapi I (skeda e fragmentit)Mësuesi/ja e nis orën e mësimit duke kontrolluar njohuritë e marra mbi poemën “Këngët e Milosaos”

mbështetur te skeda e analizës së poemës.

Hapi II (lexim i drejtuar, punë në grupe)Lexohet poema Kënga I nga mësuesi/ja ose nga një nxënës.Më pas u kërkohet të ilustrojnë me vargje kërkesat e ushtrimit 1, që i kanë realizuar në shtëpi. Ripërtëritja e natyrës → (vargjet 1-3). Frymëzimi poetik → (4-13) Stina e pranverës → (14-24) . Kthimi i poetit në mjedisin familjar → (24 deri në fund).


238

- A është poeti i zgjedhuri nga muza poetike për të përtëritur poezinë shqiptare?

Po Pyetja Jo

Hapi IV (ditari dypjesësh)Në ushtrimin 5, nxënësit do të gjejnë vargjet ku duket entuziazmi djaloshar. Punohet me teknikën Ditari dypjesësh, të cilën mësuesi/ja e përgatit në tabelë.

Vargjet Komenti i nxënësitEntuziazmi djaloshar për......

Në ushtrimin 6 nxënësit duhet të gjejnë vargjet dhe të bëjnë komentin e tyre.

Vargjet Komenti i nxënësit“Ti vëzhgoje dhe s’kujtoje...” Poeti i drejtohet vetvetes me ti, por

njëkohësisht edhe lexuesit ...

Ushtrimi 7. Nxënësit formulojnë në libër mesazhin, i cili lexohet nga disa nxënës dhe vlerësohet formulimi më i saktë dhe i shprehur më bukur.

Hapi V (punë në grupe, ditari dypjesësh, tabela e fi gurave)Punohet rubrika “Refl ektoni për gjuhën, stilin”. Nxënësit ndahen në disa grupe pune, në mënyrë që

të punohen me të gjitha ushtrimet.

Grupi I – ushtrimi 8.

Vargjet Komenti i nxënësit

Grupi II – ushtrimi 9. a) nënvizohen në libër fjalët kyç; b) gjendet epiteti antonimik dhe efekti i lidhjes kundërshtuese: e re - e moçme.

Grupi III – ushtrimi 10. Punohet me tabelën e fi gurave.

Vargu Figura letrare Funksioni stilistikSimiltudëEpitetMetaforë

Për të zbërthyer kuptimin e Këngës I, nxënësit punojnë me rubrikën “Refl ektoni për kuptimin” edhe me ushtrimet 2, 3.

Hapi III (rrjeti i diskutimit)Ushtrimi 4, punohet me teknikën Rrjeti i diskutimit.

Përfundimi: ..................................................................................................................

239


Nxënësit punojnë 5-7 minuta dhe çdo grup dëgjon punën e grupit tjetër duke plotësuar në tekst ose në fl etore.Mësuesi/ja shkruan njohuritë, si dhe plotëson skemën e strukturës (analizës).Punohet ushtrimi 11. Nxënësit parafrazojnë vargjet e dhëna. Ushtrimi 12, punohet në fl etoren e klasës.

Hapi VI (shkrim i drejtuar, punë individuale)

Detyra e shtëpisë. Punohet rubrika e kërkesës “Shkruani”.

Shënim.Tema “Këngët e Milosaos” është parashikuar të zhvillohet në pesë orë. Mësuesi/ja duhet t`i organizojë

këto orë duke i lënë vend linjës “Të vëzhguarit”, si dhe duke shfrytëzuar pamjet që sjell libri dhe lidhjet e tyre me vargjet e poemës dhe të skedarit të muzikës.


Teknika dhe metoda mësimore: • Tabela e fi gurave, rrjeti i diskutimit, punë në grupe.

Tema


Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të interpretojë kuptimin mbi të cilin ngrihet forca e dashurisë;• të komentojë detajet paralajmëruese në poemë, fi gurat e intonacionit poetik, fi gurat e kuptimit;• të krahasojë fjalët në variantin origjinal, në arbërishten e vjetër me variantin e përshtatur në gjuhën e sotme.

Koment: “Këngët e Milosaos”

(Ora II)

Hapi I Lexohet detyra e shtëpisë – një prozë poetike ndërtuar mbi Këngën I vlerësohet punimi që sjell më

bukur mjedisin dhe kohën, duke përdorur fjalë me ngjyrim arkaik.

Hapi II (tabela e fi gurave, rrjeti i diskutimit)Nxënësit dëgjojnë fragmentin (Kënga V) dhe më pas punojnë ushtrimet 1 dhe 2. Plotësohet tabela e fi gurave të kuptimit.

Vargu Figura kuptimore Funksioni kuptimorPërse të venë në det mendimet, zemra ime.

simbol 1. rreziku që i kanosej atdheut.2. Ringjallja e frymës, idealit patriotik.

Mësuesi/ja dëgjon 2-3 mendime dhe shkruan në tabelë mendimin më të saktë, më të plotë.

Ushtrimi 3. Mësuesi/ja zgjedh një nxënës për të punuar me këtë ushtrim (pranon dhe mendime të

nxënësve të tjerë) dhe plotëson në tabelë.Lajtmotivi: Milosaos i ringjallet fryma patriotike (motivi patriotik).Në vargje shprehen qartë dhe me forcë shpirtërore idealet demokratike.


240

Ushtrimi 4. Punohet me teknikën Rrjeti i diskutimit.

Nxënësit argumentojnë përgjigjet e tyre duke ilustruar me vargje.

Hapi III (punë me grupe)Punohet rubrika “Refl ektoni për interpretimin”.- Në ç’kuptim forca e dashurisë ngrihet mbi: Grupi I – rrezikun e luftës; Grupi II – përmbysjet natyrore; Grupi III – ndarjet klasore.Për të bërë interpretimin, nxënësit do të përdorin dhe subjektin e dy këngëve.Ushtrimi 6, diskutim i lirë.

Hapi IV (punë në grupe, tabela e fi gurave letrare)Punohet me rubrikën “Refl ektoni për gjuhën dhe stilin” punë në grupe.


Shenjat paralajmëruese Funksioni kuptimor Realizimi gjuhësor

Pyetja retorike Funksioni kuptimor Funksioni stilistik

Thirrori Analiza gjuhësore Funksioni kuptimor/stilist

Zgjidhen dy nxënës që të përshkruajnë cilësitë e Rinës dhe të Milosaos. Ndërkohë mësuesi/ja së bashku me nxënësit e tjerë punojnë ushtrimin 11.Mësuesi/ja shkruan në tabelë


Detyrë shtëpie: Përshkruani Milosaon duke u mbështetur në të dyja këngët.

Grupi II – ushtrimi 8.

Grupi III – ushtrimi 9.

Epitetet Si janë formuar dhe pse janë mbresëlënëse epitetet?

Nata e zezëVasha foremadhja

Vasha e zemrës buzëhieshmen

Nxënësit nënvizojnë në tekst me një vijë vargjet që mbartin nota romantike dhe me dy vija ato vargje që mbartin nota realiste.

Punë me fjalorin Nxënësit lexojnë të dyja variantet për disa minuta dhe plotësojnë fjalorin në libër. Në fund të orës lihen 2-3 minuta në dispozicion për leximin shprehës. Për të ngjallur emocionin e

nevojshëm, mund t`u jepet disa nxënësve për ta parapërgatitur.

- Dy betimet kundërshtojnë njëri-tjetrin apo shkrihen natyrshëm?

Po Pyetja Jo

241



Teknika dhe metoda mësimore: • Stuhi mendimesh, lexim i drejtuar, punë në grupe - tabela e fi gurave, pema e mendimit.

Tema

Bukuria - Koment (Ora I)


Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të identifi kojë ciklin poetik si lloj poetik të zhvilluar në kohën e romantizmit shqiptar;• të komentojë ciklin “Bukuria” duke u ndalur te: tematikat e ndryshme brenda ciklit, strukturat e ndryshme metrike, koncepti për bukurinë hyjnore dhe atë tokësore;• të përshkruajë vashën me tiparet e përgjithshme;• të hetojë në tekst për të gjetur fi gurat më të përdorura: epitetet, krahasimet, metaforat etj.;• të analizojë veçoritë gjuhësore që ndihmojnë zbërthimin kuptimor;• të parafrazojë disa vargje.

Hapi I (stuhi mendimesh) Mësuesi/ja e fi llon mësimin duke recituar vargje të Naim Frashërit. Shkruhet në dërrasë emri i poetit

dhe nxiten nxënësit të fl asin rreth tij. Mësuesi/ja sjell informacion shtesë duke shkruar në tabelë.

Naim Frashëriveprat

fi gura më përfaqësuese e Rilindjes sonë Kombëtare

mësues popullit shqiptar

Lulet e verës

Bagëti e Bujqësi

Historia e Skënderbeut

Qerbelaja

Ëndërrimet (Tehajylat)

poet

atdhetar

mendimtar

Hapi II (punë e pavarur, pema e mendimit)Lihen nxënësit të lexojnë për disa minuta informacionin në libër dhe plotësojnë së bashku me

skemën.

Motivet

Veçoritë e poemës Larmia e formave poetike (rima, ritme, strofa, vargje)

Përpjekje për vargëzim në gjuhën shqipe

Panteizmi(Zoti i shtrirë kudo në univers)

= Zoti = Bukuria (ana etike) Zoti = Atdheu (ana patriotike) =

meditativ- fi lozofi k erotik atdhetar


242

Hapi IV (punë në grupe, tabela e fi gurave)Punohet me rubrikat “Refl ektoni për gjuhën dhe stilin”. Grupi I – ushtrimi 6, do të punohet me tabelën.

Figura letrare Ndërtimi gjuhësor Funksioni kuptimor mbresëlënësemër

Grupi II – ushtrimi 7, mund të punohet në tekst. Grupi III – ushtrimi 8, do të punohet me tabelën e mëposhtme.

Dëgjohen dhe vlerësohen përgjigjet e nxënësve për tri ushtrimet.

Grupi IV - ushtrimi 9, punohet në tabelë. Mësuesi/ja përgatit tabelën dhe u jep mundësi nxënësve të përgjigjen.

Vargu Funksioni stilistik Kuptimi konkretDhe ajo, Ti është bërë. Kuptimi simbolit.

Grupi V - ushtrimi 10. Për këtë ushtrim mund të punohet vetëm strofa a. Nxënësit punojnë në tekst. Mësuesi/ja e kërkon përgjigjen nga nxënës të nivelit mesatar dhe të nivelit të lartë.

Grupi VI - ushtrimi 11. Me këtë ushtrim nxënësit do të njohin edhe një veçori të gjuhës së poetit, që është ndikimi nga poezia popullore (konceptimi popullor).

Konceptimi popullor – nota tragjike komike – funksion stilistik (për nxënësit e nivelit të lartë).Për shpjegimin e skemës mësuesi/ja aktivizon nxënës të të tri niveleve. Grupi VII - ushtrimet 12 dhe 13, që tregon përdorimin e ë-së fundore. Nxënësit lexojnë kërkesën,

mësuesi/ja shkruan në tabelë.

Ushtrimi 14 - nxënësit e nivelit bazë dhe mesatar përcaktojnë llojin e rimës, strofës.


Detyrë shtëpie: Parafrazoni fragmentin 15.

ë-ja fundore

përdorim i saj në toskërishte

sjell ndryshime në theksin e fjalës

Hapi III (lexim i drejtuar)Mësuesi/ja i njeh nxënësit me kërkesat e ushtrimit 1, mandej për disa minuta i lë të lexojnë ciklin dhe

të zgjidhin detyrën.

Vargjet Dallimi gjuhësor Dallimi kuptimorPerëndi e bukurisëPerëndia bukuroshe

Përcaktues i emrit në grupin emëror.Përcaktor i shprehur me mbiemër të formuar me prapashtesën përkëdhelëse -oshe.

Grupi emëror përdoret si sinonim i fjalës dashuriPërdoret si epitet, ku shprehet qëndrimi i poetit ndaj Perëndisë.

243


Titulli:____________________________________________________Autori:____________________________________________________Gjinia:____________________________________________________Tematika:_________________________________________________Motivet:___________________________________________________Mesazhi:__________________________________________________Sistemi i personazheve:_____________________________________Gjuha:____________________________________________________Stili:______________________________________________________Figurat letrare:_____________________________________________Analiza metrike-ritmike:______________________________________

Materialet dhe mjetet mësimore: • Teksti i nxënësit, mjete shkollore, shkumësa.

Teknika dhe metoda mësimore: • Skeda e analizës së veprës, hap pas hapi, argumentim, ruaje fjalën e fundit për mua, ditari dypjesësh.

Tema


Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të lexojë një ese dhe të refl ektojë për argumente të ndryshme;• të plotësojë skedën e analizës së ciklit poetik; • të shfaqë opinionin e tij për konceptin e bukurisë.

“Bukuria” Koment: (Ora II)

Hapi I (skeda e analizës së veprës)Mësimi nis me analizën e fragmenteve nga cikli poetik “Bukuria”.

Nxënësit plotësojnë skedën për veçoritë e ciklit poetik. Ata do t`i ilustrojnë mendimet me vargjet përkatëse.

Për veçorinë e sistemit të personazheve, nxënësit do të lexojnë detyrën e shtëpisë. Ata vlerësojnë punën e njëri-tjetrit.

Hapi II (hap pas hapi)Punohet rubrika “Thelloni njohuritë” me teknikën Hap pas hapi. Nxënësit lexojnë esenë e Ndre Mjedës: “Të shprehurit poetik të bukurisë”, me qëllim që t’u përgjigjen

pyetjeve të ushtrimeve 1 deri në 4.Ushtrimi 1. a) nxënësit lexojnë dhe nënvizojnë në ese mënyrat që përdor poeti për të shprehur bukurinë. b) Naimi bukurinë e ka shprehur si bukuri hyjnore (Çdo vent që të ketë zënë/ Atje faqet perëndia/

... / dhe ajo ti është bërë); dhe si bukuri tokësore (Pashë pjeshkëtë në fl etë,/ pa m`u mejtua gjiri yt), por ato janë në lidhje të

pandashme dhe të përjetshme. Ndihmohen nxënësit të bëjnë krahasimin ndërmjet konceptit për dashurinë te Mjeda dhe te Naimi. Punohet hap pas hapi me ushtrimet e tekstit.Ushtrimi 3. Nxënësit nënvizojnë fjalitë ku shprehet se bukuria ka lidhje me të vërtetën.


244

Hapi IV (ruaje fjalën e fundit për mua, ditari dypjesësh)Punohet rubrika “Shkruani”. Nxënësit do të punojnë të pavarur në tekst. Secili nxënës do të shkruajë

dy argumente pro për shprehjen që zgjodhi, dhe dy kundër për atë që nuk zgjodhi (punohet me teknikën “Ruaje fjalën e fundit për mua”).

Mësuesi/ja zgjedh nxënësin që do të lexojnë shprehjet e zgjedhura. Diskutohet nga nxënësit e tjerë për argumentet e sjella. Në fund, thotë argumentet e tij nxënësi që

ka zgjedhur shprehjet.

Shprehja Komenti1.2.

Detyrë shtëpie: Gjeni në fragmentet e dhëna fi gurat letrare më të përdorura dhe të analizojnë veçoritë gjuhësore. Klasa mund të ndahet në dy grupe.


Teknika dhe metoda mësimore: • Skeda e krahasimit, stuhi mendimesh, Di/ Dua të di/ Mësova, punë në grupe, punë e drejtuar, ditari dypjesësh, lexim i drejtuar, tabela e fi gurave.

Tema

Nga romantizmi te poezia e re

“Metamorfozis”(ora I)


Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të identifi kojë poezinë satirike (me temë atdhetare) si lloj lirik poetik;• të bëjë lidhjen ndërmjet kontekstit historik dhe mesazhit që përcjell poeti;• të komentojë poezinë duke u ndalur te: motivet e poezisë, zgjidhja stilistike e vetëdemaskimit, karakteri tragjik-komik sarkastik dhe tragjik-komik.

Hapi I (skeda e krahasimit)Kjo orë mësimi do të nisë me vështrim krahasues midis dy poetëve të Rilindjes.

Konteksti historik De Rada Naim FrashëriHapësiraGjiniaTematikaMotivetMesazhetGjuhaStiliAnaliza metrike-ritmike...

Shënohen në tabelë të dhënat.

Hapi III (argumentim)Punohet rubrika “Argumentoni opinionin tuaj”.Nxënësit lexojnë thëniet e njerëzve të shquar për bukurinë dhe i komentojnë ato, duke zgjedhur

shprehjen që iu pëlqen më shumë.

245


Di (√) Dua të di (?) Mësova (+)

Hapi II (stuhi mendimesh, Di/ Dua të di/ Mësova, punë në grupe)Mësuesi/ja u lexon nxënësve vargje nga Fishta, të njohura prej tyre. Pastaj zhvillon me nxënësit

teknikën Stuhi mendimesh, për të rikrijuar njohuritë që kanë marrë. - Kush është Gjergj Fishta? Për të thelluar njohuritë mësuesi/ja zhvillon teknikën Di/ Dua të di/ Mësova. Grupi I – jeta e Gjergj Fishtës; Grupi II – vepra e tij; Grupi III – veçoritë e poezisë satirike.Nxënësit, të ndarë në tri grupe, lexojnë informacionin dhe shënojnë në anë të tekstit shenjën

përkatëse. Mësuesi/ja përgatit tabelën në dërrasën e zezë.

Pasi plotësohet tabela me informacionin, nxënësit orientohen të lexojnë rubrikën “Refl ektoni kuptimin”. Konteksti historik për poezinë Metamorfoza. Zbulojnë arsyet e këtij qëndrimi - Kleri katolik – kritika kundër regjimit të Zogut – lëvizje popullore

kundër tij etj.

Hapi III (punë e drejtuar)Mësuesi/ja e lexon poezinë Metamorfoza dhe u jep detyrë nxënësve ushtrimin 1. Gjatë leximit të poezisë nxënësit nënvizojnë vargjet, ku Fishta shpall se ai është ndeshur me armiqtë e Shqipërisë (Shqypnija kufi j ma s`ka ... fi s kam ma t`fortin/ e vlla bujarin,/ Për at me barkun,/ Për erz kam arin).Lexohen vargjet, nxënësit bëjnë një përcaktim të Fishtës, si: - fi gurë e shquar intelektuale, - poet kombëtar, - françeskan. Sigurohet pjesëmarrja e nxënësve të tri niveleve.Ushtrimi 2. Nxënësit shkruajnë në libër vargje ku goditen veset e shqiptarëve.

Hapi IV (ditari dypjesësh, punë në grupe, tabela e fi gurave të kuptimit)Ushtrimi 3. Punohet me rubrikën “Refl ektoni për interpretimin”. Mësuesi/ja shkruan në tabelëtri motivet. Një motiv për çdo grup.

Motivi Interpretimi i nxënësve

Grupi I - Tradhtia e idealit kombëtar. Grupi II - Tragjikomedia e patriotizmit. Grupi III - Interesi personal mbi atë të përgjithshëm. Ushtrimi 4. Secili grup i interpreton vargjet sipas motiveve duke i lidhur me aktualitetin. Diskutohet

për punën e paraqitur nga çdo grup. Duhen shmangur përsëritjet, fjalët sinonime gjatë interpretimit. Nxënësit interpretojnë shkurt, qartë dhe me shembuj konkretë.


246

Vargjet Ironia Satira

Regjistri stilistik

Vargjet Tragjikomike Sarkastike

- Në fund të orës së mësimit nxënësit lexojnë përgjigjet e tyre. Mësuesi/ja bën vlerësimin e punës dhe përgatitjes së tyre.

Detyrë shtëpie: Kriza e ka mbuluar botën shqiptare dhe e ka bërë Fishtën aq hidhnak. Interpretoni si përshkallëzohet shqetësimi i Fishtës. A ka paralajmërime? Ç’ndikim ka te lexuesi? Imagjinoni veten tuaj një fi gurë të shquar të Shqipërisë. Cili do të ishte reagimi juaj ndaj fenomenit të pseudopatriotizmit.

Materialet dhe mjetet mësimore: • Teksti, mjete shkollore, shkumësa me ngjyra.

Teknika dhe metoda mësimore: • Pema e mendimit, vështrim krahasues, puna me fjalorin, lexim shprehës, diskutim mbi foton.

Tema


Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të krahasojë sesi përcillen mesazhet e kësaj poezie me ato të një poezie tjetër me të njëjtën temë; • të hetojë në tekst për të gjetur shprehje frazeologjike dhe fjalë të urta të karakterit popullor dhe të pasurojë fjalorin me to;• të lexojë në mënyrë shprehëse, duke ruajtur tonin sarkastik të poezisë;• të vëzhgojë foto të ndryshme për të zbuluar në to elemente të kohës;• të bëjë një përshkrim objektiv dhe subjektiv.

Koment“Metamorfozis”

(Ora II)

Hapi I (pema e mendimit)Mësuesi/ja bën një përmbledhje të njohurive, që nxënësit të dallojnë veçoritë e poezisë romantike

nga ajo realiste.

Hapi V (ditari trepjesësh, punë në grupe)Punohet në grupe me rubrikën “Refl ektoni për gjuhën dhe stilin”. Grupi I - Ushtrimi 5.

Grupi II - Ushtrimi 6.Nxënësit gjejnë në poezi detaje që përshkallëzojnë satirën.

Vargjet ku shprehet shitja e identitetit Konteksti

Grupi III - Ushtrimi 7, Ky është ushtrim për nxënësit e nivelit të lartë.Mësuesi/ja shkruan në tabelë, ndërsa nxënësit punojnë në fl etore.

247


Hapi II (vështrim krahasues)Do të punohet me teknikën “Vështrim krahasues” (shikoni ushtrimin 8, në faqen 282). Bëhet

krahasimi mes poezive “Metamorfoza” dhe “Gjuha shqype”. Nxirren në pah mjetet me të cilat realizohet toni polemizues te poezia I dhe himnizues te poezia II.

Për të bërë krahasimin mësuesi/ja aktivizon nxënësit nga vendi dhe vetë plotëson në tabelë.

Hapi III (puna me fjalorin, lexim shprehës)Nxënësit punojnë të pavarur në libër me rubrikën “Punë me fjalorin” për 5 minuta. Mësuesi/ja pas

përfundimit aktivizon nxënës të tri niveleve.Punohet edhe me rubrikën “Lexim shprehës”, mësuesi/ja përzgjedh dy nxënës për të lexuar. Nxënësit

e tjerë vlerësojnë se cili prej tyre bëri lexim shprehës.

Hapi IV (vëzhgim, diskutim mbi foton)Lexohet informacioni për skedarin e fotografi së dhe mbi bazën e të dhënave të skedës vëzhgohen

dhe diskutohet mbi fotografi të. Nxënësit vëzhgojnë foton e parë dhe u përgjigjen dy pikave të kësaj rubrike. Nxënësit punojnë të pavarur. Mësuesi/ja dhe nxënësit dëgjojnë përshkrimet për të njëjtën foto nga

dy nxënës dhe në fund të orës mësuesi/ja i vlerëson këta nxënës.



Teknika dhe metoda mësimore: • Stuhi mendimesh, pema e mendjes, lexim i drejtuar, vështrim krahasues, punë në grupe.

Tema

Simbolizmi. “Himni i

bukurisë” (Ora I)

Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të identifi kojë poezinë simbolike si lloj lirik i tekstit poetik;• të krahasojë veçoritë e realizimit me ato të simbolizmit;• të bëjë lidhjen ndërmjet një të dhëne biografi ke dhe krijimtarisë së autorit;• të komentojë poezinë duke u ndalur te imazhet poetike dhe te koncepti i bukurisë.

Hapi I (stuhi mendimesh)Mësimi do të nisë me rikujtimin e njohurive që kanë marrë nxënësit për poezinë.

Metamorfoza, Fishta

konteksti historik konteksti letrar

motivet

fi gurat e kuptimit

regjistri tragji-komik

ironia

sarkazma

notat realisterealiteti i kohës kur jetoi

opozita e klerit katolik ndaj regjimit

goditjet e prirjeve anadollake


248

Do të aktivizohen dy nxënës për të plotësuar njohuritë.

Hapi II (pema e mendjes)Nxënësit lexojnë për disa minuta informacionin për simbolizmin dhe e sistemojnë atë te Pema e mendjes.Këtë informacion mësuesi/ja e rëndit në skemën e mëposhtme.

- poezia fi ton harmoni të pastër, të ngjashme me muzikën;- priret për t’u bërë muzikë;- stimulon shqisat dhe intelektin e lexuesve;- ndërmjet fantazisë zbulon atë që fshihet nga bashkimi i tingujve/ ritmeve/ fjalëve;- ndikim të madh në vizionin simbolist kishte piktura.

Teksti poetik

Llojet epike Llojet lirike

Lirika përshkruan gjendjen e poetit

Tradicionale dhe moderne

Moderne – hyn në thellësi të vetëdijes, zbulon botë me imazhe, përjetime emocionale

Llojet: lirikë dashurore, atdhetare, peizazhi, meditative, fi lozofi ke

Simbolizmi

konteksti historik estetika e poezisë simbolike

u shfaq në Francë,në vitet `80 të shek.XIX

rrymë letrare që nuk ka të bëjë as me realitetin, as

me prozën

u përhap në poezi

tradicionale moderne simbolike

shmangu heroin lirik

Poezia nuk është: - predikim (moral, fi lozofi k, politik) - analizë psikologjike e vetvetes - përshkrim i realitetit të jashtëm

}që lidhen me përjetimet e brendshme të qenies

Poezia duhet të evokojë: - fi gura - ritme - ndjesi - emocione

vargu i lirë

duhet t’i veshë objektet me kuptime të mistershme

- t`i kthejë në simbol

Natyra dhe kuptimi i simbolit:

249


Hapi V (punë me tekstin)Punohet rubrika “Refl ektoni për kuptimin”. Ushtrimi 1. Punohet me detaje që realizojnë kundërvënien kuptimi – imazhi.

• Zbret nga qielli / del nga ferri i zi• Demoniak e hyjnor • Krim i ulët / lumturi • Njëlloj si gota e verëskur zbret në kraharuar

Nxënësit fl asin për imazhin që përftojnë dhe karakterin e bukurisë sipas imazhit të dhënë. Ushtrimi 2. Për t’i dhënë përgjigje nxënësit i referohen pemës së mendimit – marrëdhëniet

e fshehta të një objekti real me objektet e tjera zbulon atë që fshihet nga bashkimi i pikturës/ tingujve/ritmeve/ fjalëve:

Ushtrimi 3. Për këtë ushtrim nxënësit do të zgjedhin në vargjet e poezisë.

Evokon aromë, shije, ndjesi, emocion.

Hapi III (vështrim krahasues)Mësuesi/ja ka përgatitur për çdo nxënës skedën e mëposhtme ose e shkruan këtë skedë në

dërrasën e zezë dhe nxënësit e plotësojnë në fl etoret e tyre.

Poezia romantike Poezia realiste Poezia simbolikeTema:Natyra/përshkrimet:Heroi lirik:Vargu:Ritmi:

Hapi IV (lexim i drejtuar, punë në grupe) Nxënësit ndahen në tri grupe: Grupi I – Jeta e Bodlerit. Grupi II – Vepra e Bodlerit. Grupi III – Rubrika “Indo plus”.Nxënësit lexojnë informacionin dhe e riprodhojnë atë.Lexohet nga një nxënës ose nga mësuesi/ja poezia “Himni i bukurisë”.Mësuesi/ja u drejton nxënësve këto pyetje: - A ka lidhje kuptimore midis titullit dhe përmbajtjes? - Si do ta interpretoni foton “Muza e Bodlerit” në lidhje me përmbajtjen e poezisë?Nxënësit japin përgjigjet e tyre, të cilat vlerësohen.

Kureshtia Detajet në vargje Shprehkuptim të mistershëmsimbol

përhap – fl lad parfume – plot aromësi muzg – ngjyratsi agim – emocion


250

Sirena Përshkrimi Funksioni kuptimorkuptim të mistershëmsimbol

Grupi III – ushtrimin 6, Bukuria – Fytyrat e njëpasnjëshme që merr në vargjet e Bodlerit.

Plotësohen në tabelë përgjigjet e çdo grupi.Në fund të interpretimit që do të bëjnë nxënësit sipas grupeve shohin dhe vetë se bukuria është një

koncept dualist për poetin.

Detyrë shtëpie: Bëni një përshkrim subjektiv për përjetimet që ndjeni kur lexoni “Himni i bukurisë”.


Teknika dhe metoda mësimore: • Pema e mendjes, ditari dypjesësh, lexim i drejtuar, punë në grupe, tabela e fi gurave të kuptimit, analiza metrike, punë e pavarur, koment krahasues.

Tema

Koment - “Himni i

bukurisë” (Ora II)

Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të komentojë poezinë, duke u ndalur te koncepti dualist i bukurisë, kuptimet e nëntekstit; • të shfaqë opinionin për bukurinë;• të shpjegojë përdorimin e antitezave, harmonizimin e shijeve, tingujve, ngjyrave si veçori të simbolizmit;• të bëjë analizën metrike, funksionin e fi gurave tingëllore;• të krahasojë me shkrim se si konceptohet artistikisht bukuria në një poezi romantike dhe në një poezi simbolike.

Hapi I (pema e mendjes)Mësuesi/ja shkruan në tabelë titullin e poezisë “Himni i bukurisë” dhe plotëson pemën e mendjes.


Kuptime të mistershme

Poezi simbolike

Lirikë moderne

“Himni i bukurisë”Bukuria Kundërvënie kuptimi

fytyra imazhe përjetime emocione

Punë në grupeGrupi I – ushtrimin 4, punohet me skemën.Bukuria – imazhet e pasosura.Grupi II – ushtrimin 5.

e Pasosura

imazhe të njëpasnjëshme

251


Hapi II (ditari dypjesësh)Punohet rubrika “Refl ektoni për interpretimin”. Për këtë rubrikë mësuesi/ja aktivizon katër nxënës. Çdo nxënës punon njërin nga ushtrimet, përkatësisht ushtrimet 7, 8, 9 dhe 10.

Ushtrimi 7, punohet me tabelën.

Vargjet Funksioni kuptimor

Marrin pjesë edhe nxënës të tjerë në interpretim, argumentim dhe shtjellim. Ushtrimi 8, punohet me tabelën. Zgjidhen vargjet që nënkuptojnë se Bukuria është estetikë,

fi lozofi , por edhe parim veprues i botës, si dhe argumentohet zgjidhja e bërë.

Bukuria është: Vargjet ArgumentoEstetikë Syri yt demoniak dhe hyjnor

në dritë të syrit zjarr dhe dëborëFilozofi Mbjell paqe edhe mjerimParim veprues Se ti drejton gjithçka

Ushtrimi 9.

Mesazhet Vargjet Natyra e simbolitRitëm, parfum, dritë Stimulon shqisat dhe intelektin e

lexuesit

Ushtrimi 10.

Vargjet Shtjelli i idesëTi mbjell paqeedhe mjerim

Bukuria është synim i njeriut dhe ndëshkim

Ushtrimi 11. Shfaqni opinionin tuaj për bukurinë. Realizohet linja “Të fl asim”.Mësuesi/ja për këtë ushtrim përzgjedh dy nxënës të nivelit të lartë.

Hapi III (punë në grupe, tabela e fi gurave të kuptimit)Punohet me rubrikën “Refl ektoni për gjuhën, stilin”. Grupi I, punon me ushtrimin 12.

Mesazhet Figura e kuptimit Funksioni kuptimor/vargjetBukuria ka karakter të dyfi shtë (dualist)

antiteza

Grupi II, punon me ushtrimin 13.

Vargu Figura kuptimore Funksioni kuptimor/funksioni stilistik

Nxit për krim të ulët dhe kall lumturi Njësoj si gota e verës kur zbret në kraharor

krahasim

Grupi III, punon me ushtrimin 14. Bukuria ka aftësi transformuese. (E bën këtë ferr të zi disi më pak të zi - vargu IV, strofa e fundit; edhe

sikur ajo vetë të ketë dalë nga ferri i zi - vargu i fundit.)


252

Grupi IV, punon ushtrimin 15. Formoni grupin emëror dhe shpjegoni zgjedhjen tuaj.Të gjitha përgjigjet e nxënësve (përfaqësues të çdo grupi) shënohen në tabelë duke plotësuar

mesazhet për gjuhën dhe stilin e poezisë “Himni i bukurisë”.

Hapi IV (analiza metrike)Punohet me analizën metrike-ritmike. Përgjigja u kërkohet nxënësve sipas niveleve.

- strofa dhe rima – niveli bazë; - fi gura tingëllore – funksioni ritmik, efekti emocional – niveli i mesëm; - struktura e posaçme e poezisë – niveli i lartë.

Hapi V (punë e pavarur, koment krahasues)Punohet 10 minuta në punë të pavarur për të krahasuar mënyrën poetike të N. Frashërit me atë

të Bodlerit për të shprehur të Bukurën. Dëgjohen dy komente krahasuese. Nëse nuk ka kohë për të mbaruar këtë detyrë në klasë, mund të merret si detyrë në shtëpi.

- Në fund të orës së mësimit bëhet vlerësimi i nxënësve pjesëmarrës të të tria niveleve.

Materialet dhe mjetet mësimore: • Teksti i nxënësit, mjete shkollore, shkumësa, shirita letre me thënie të Rainer Maria Rilke.

Teknika dhe metoda mësimore: • Ditari dypjesësh, lexim i drejtuar, punë në grupe, tabela e fi gurave të kuptimit, bisedë.

Tema

Poezia e re Koment - “Karuseli”


Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:

• të identifi kojë poezinë meditative si lloj lirik i tekstit poetik;

• të komentojë poezinë duke u ndalur tek: imazhet poetike, elementet realiste me ato

fi lozofi ke, kuptimet e nëntekstit, rimarrja e detajeve, intonacionet ngjitëse/zbritëse;

• të interpretojë fi gurën e metaforës së ciklit jetësor dhe të epitetit metaforik;

• të krahasojë me shkrim sesi konceptohet bukuria në një poezi romantike dhe në

një poezi simbolike.

Hapi I (ditari dypjesësh)Mësuesi/ja paraqet në tabelë, thëniet e mësimit (të shkruara në shirita letre).Plotësohet ditari dypjesësh.

Thënia Komenti i nxënësve“Nëse dita juaj ju duket e varfër, nuk keni pse e akuzoni ditën. Akuzoni veten që s’jeni aq poet sa t’i bëni tuajat pasuritë e saj”.“Poeti ka nevojë vetëm për një gjë: për vetmi. Për vetminë e vet të brendshme. Të hyjë thellë në vetvete dhe, aty, të mos takojë për orë të tëra askënd, ja çfarë i duhet të arrijë”.

253


Hapi II (lexim i drejtuar, punë në grupe) Klasa ndahet në dy grupe. Njëri grup merret me jetën dhe veprën e Rilkes, ndërsa grupi tjetër merret

me leximin e rubrikës “Info plus”.Nxënësit pasi kanë nënvizuar informacionin në tekst, fl asin për poetin dhe konceptin e tij për

poezinë.

Hapi III (lexim shprehës)Lexim i poezisë “Karuseli”. Nxënësit kujtojnë kuptimin e fjalës karusel. Mësuesi/ja ose një nxënës

lexon poezinë. Punohet me rubrikën “Refl ektoni për kuptimin”. Ushtrimi 1. Nxënësit gjejnë detajet realiste të poezisë dhe shpjegojnë ndjesinë që përjetojnë në

momentin që shtypet butoni dhe karuseli ndalon. Ushtrimi 2. Nxënësit punojnë të pavarur për të gjetur detajet poetike.

Detajet poetike Jeta e gjallë në lëvizje Lumturia e jetës

Ushtrimi 3. Zbulohen vargjet që sjellin prishjen e harmonisë dhe kuptimin e kësaj lumturie, si dhe komentohen vargjet.

Vargjet Funksioni kuptimor... vajza si drita, që moshën më s`e kanë ... vështrimin hedhin larg, diku përpara ...gjithçka shkon, nxiton për të mbaruar

“Re e zezë që prish harmoninë dhe kuptimin e kësaj lumturie.”

Hapi IV (punë në grupe) Punohet me rubrikën “Refl ektoni për interpretimin”. Grupi I - ushtrimi 4.

Nocioni kohë, detajet Faktor (+) apo (-) Roli i përshkrimit

Grupi II - ushtrimi 5, punohet me tabelën e fi gurave kuptimore.

Vargu Figura e kuptimit Funksioni kuptimor Funksioni stilistik

Grupi III - ushtrimi 6, punohet me tabelën.

Fjalia Interpretimi Ky realitet është zhgënjyes ...

Nxënësit dëgjojnë dhe mbajnë shënime për punën e kryer të çdo grupi.Mësuesi/ja plotëson në tabelë mendimet e çdo grupi.

Hapi V (ditari dypjesësh, tabela e fi gurave të kuptimit)Punohet rubrika “Refl ektoni për metrikën”. Mësuesi/ja u rikujton nxënësve se ç’funksion luan ritmi,

efekti i përsëritjes së tingujve, ngjyrave në poezinë simbolike. Ushtrimi 7. Lexohet nga një nxënës dhe mësuesi/ja dëgjon perceptimin e nxënësve si lexues të

efektit që krijon përsëritja, rimarrja e të njëjtit varg.Mësuesi/ja u drejton nxënësve pyetjen: - Çfarë efekti ka ritmi? - Muzika nuk mbetet një stoli, ajo bën lidhje midis materiales dhe shpirtërores. Ushtrimi 8, punohet me teknikën Ditari dypjesësh.


254

Vargjet Komenti i nxënësveDhe gjithçka shkon, nxiton për të mbaruar,vërtitet, rrotullohet pa qëllim

Thyerja e tonit gazmor fi llestar, që hapte poezinë.Prishje të harmonisë dhe lumturisë

Vargu Figura e kuptimit Funksioni kuptimorShpërthen, jehon e shuhet (kurbë zbritëse)

Metafora (fi gura të kuptimit) shkallëzim zbritës

Zbulohet kuptimi i jetës dhe i vdekjes

Detyrë shtëpie: Jepet detyrë nga rubrika “Shkruani”. Krijoni një tekst me varg të lirë ose një prozë poetike duke u mbështetur tek imazhet e dhëna në libër.

Materialet dhe mjetet mësimore: • Teksti i nxënësit, mjete shkollore, vëllimi poetik i Lasgush Poradecit.

Teknika dhe metoda mësimore: • Lexim i drejtuar, punë në grupe, tabela e fi gurave të kuptimit.

Tema

Koment:“Vdekja e

Nositit”

Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të identifi kojë poezinë fi lozofi ke si lloj lirik i tekstit poetik;• të komentojë poezinë, duke u ndalur te: kuptimi fi llestar i poezisë dhe kuptimet e fshehta fi lozofi ke, misioni i poetit dhe vetëfl ijimi, cikli i trashëgimisë;• të gjejë fi gurat simbolike, të interpretojë funksionin kuptimor.

Nëse është e nevojshme, mësuesi/ja plotëson te “Komenti” argumentin e nxënësve. Ushtrimi 9. Një nxënës lexon ushtrimin dhe gjatë kohës që nxënësit mendohen për të dhënë një

interpretim, mësuesi/ja përgatit tabelën dhe shkruan.

Hapi VI (punë në grupe)Punohet me rubrikën “Refl ektoni për gjuhën, stilin”. Grupi I – ushtrimi 10. Nxënësit nënvizojnë fjalë dhe shprehje që tregojnë lëvizje, dinamizëm,

energji: me furi, vërdallë vjen, kanë guxim të madh në sy, edhe një dre krejt si në pyll, një çupë me sy blu – e bukur yll, një çun bardhosh luanin kalëron, kapur fl ur.

Grupi II – ushtrimi 11. Nxënësit nënvizojnë fjalë dhe shprehje që tregojnë ndërprerje, pushim, mbarim: në fund ndalon, (një dre), por veç se ka samar, luani ... gjuhë tregon, moshën më s`e kanë për këtë vrap kuajsh; gjithçka shkon, nxiton për të mbaruar, ... shuhet e harruar.

Nxënësit nënvizojnë në tekst, gjatë kohës që përgatiten për t’iu përgjigjur mësuesi/ja shkruan në tabelë.Pasi grupet kanë përfunduar punën, punohet ushtrimi 13. Nxënësit bëjnë lidhjet kuptimore mes

këtyre serive të fjalëve dhe zbulojnë mesazhin, që vjen nëpërmjet karuselit, që simbolizon jetën që karakterizohet nga lëvizjet, vrulli, por që vjen çasti dhe ndalon (vdekja).


a. mbështetja te poezia moderne; b. solli në poezinë shqipe fi guracion origjinal dhe përdorim gjuhësor të veçantë; c. temat kryesore: 1. dashuria në kuptimin ndjesor, në kuptimin fi lozofi k: për natyrën, vendlindjen, femrën, artin, të bukurën.

Hapi I (lexim i drejtuar)Nxënësit njihen me temën e re të mësimit: komenti i poezisë “Vdekja e Nositit”, poezi simbolike

- fi lozofi ke. Para se të komentohet poezia, mësuesi/ja i njeh nxënësit me disa të dhëna për jetën dhe veprën e Lasgush Paradecit, si dhe me veçoritë e stilit të tij:


Vargu Kuptimi Me zjarr ju fl as, me zjarr Kuptimi, përsëritja, retiçenca, artikulacioni

Mësuesi/ja shkruan te kolona e dytë (kuptimi) sugjerimet e nxënësve.

Hapi II (punë me grupe)Punohet ushtrimi 3 i rubrikës “Refl ektoni për interpretimin”.Mësuesi/ja u shpjegon paraprakisht nxënësve një karakteristikë të nositit (pelikanit), një zog uji, që

vetëfl ijohet për të ushqyer zogjtë e vet. Në kuptimin fi llestar kemi të bëjmë me dhimbjen fi zike të zogut.

rrëfi mi në vetën e parë

fl et Nositi, që simbolizon poetin ligjëron dhimbjen e vet, e cila është dhimbje shpirtërore dhe lidhet me vetësakrifi kimin e poetitMësuesi/ja i ndan nxënësit në grupe pune. Secilit grup i jep nga një detyrë ose nga një ushtrim. Nxënësit duhet të gjejnë: fjalët kyç – detajet realiste – kuptimin fi llestar – kuptimet e fshehta fi lozofi ke. Grupi I – punon ushtrimin 3. Nxënësit duhet të gjejnë: fjalët kyç – detajet reale – kuptimin fi llestar – kuptimet e fshehta fi lozofi ke. Grupi II – punon ushtrimin 4, duke plotësuar tabelën e mëposhtme.

Poezia

Strofa IV Veprimi i Nositit Misioni shpirtëror i poetit

Grupi II – punon ushtrimin 5.Analiza të bëhet në planin vertikal.Lidhja e zogut me liqenin – fjalë kyç: helmohet, buçet, liqeri i shkret, rit tallazin, gjit, fund – shkakton tronditje

të liqerit – në fund të liqenit.Lidhja e poetit me vendlindjen është e pazgjidhshme (pas mallit t`im).Nxënësit punojnë deri në 7 minuta dhe dëgjohen shpjegimet dhe interpretimet, të cilat mësuesi/ja i shkruan

në tabelë. Pranohen mendime dhe nga grupet e tjera.Grupi III – diskuton për kërkesën e ushtrimit 6. Dëgjohen mendimet dhe shembujt e nxënësve.

Hapi III (tabela e fi gurave të kuptimit)Punohet me tabelën e fi gurave të kuptimit për të realizuar objektivin b.

Vargjet Figura e kuptimit Fuksioni stilistiksimboli

Detyrë shtëpie: Bëni një interpretim kuptimor, imagjinar të lidhjes së Nositit me liqenin. Përdorni gjuhë simbolike.

Poezinë e lexon mësuesi/ja ose një nxënës. Punohet me rubrikën “Refl ektoni për kuptimin”. Nxënësit punojnë të pavarur ushtrimin 1 dhe lexojnë vargjet ku shprehet: a) dhembja brenda vetes (strofa I, II); b) fl ijimin për hir të trashëgimisë (strofa III, IV); c) arritja e idealit (vargu i fundit i strofës IV); d) dhembja përballohet me gaz (3 strofat e fundit). Ushtrimi 2. Punohet në tabelë me teknikën Ditari dypjesësh.

2. vetëfl ijimi: ç. fi gurat simbolike janë: Nositi, Gjeniu i anijes; d. mjedisi: liqeni ku plekset ndeshja e njeriut me natyrën dhe vetveten, racën njerëzore; e. mesazhi poetik – ideali i përjetësisë; ë. fi gurat kryesore: simboli, metafora, epiteti.

255


256

Materialet dhe mjetet mësimore: • Teksti i mësimit, mjete shkollore, shkumësa.

Teknika e metoda të mësimdhënies: • Pema e mendjes, ditari dypjesësh, analizë metrike, lexim shprehës, vëzhgo dhe refl ekto.

Tema

Koment“Vdekja e

Nositit”(Ora II)

Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të hetojë në tekst për të gjetur fjalët kundërshtuese, fi gurat retorike, rimat dhe ritmet;• të lexojë në mënyrë shprehëse, duke respektuar intonacionin e poezisë;• të vëzhgojë pikturën për të gjetur elemente të përbashkëta me poezinë.


Hapi I (pema e mendjes)Kjo orë mësimi do të nisë me teknikën Pema e mendjes.

“Vdekja e Nositit”

poezi simbolike/fi lozofi ke

kuptimi fi llestar kuptimi fi gurativ

misioni detaje reale motivi

Hapi II (ditari dypjesësh)Punohet me rubrikën “Refl ektoni për gjuhën dhe stilin”. Ushtrimi 7. Mësuesi/ja shkruan në tabelë.

Nxënësit punojnë të pavarur 5 minuta.Mësuesi/ja zgjedh nxënës të të tria niveleve për të argumentuar dhe i shkruan argumentet e tyre në tabelë. Ushtrimi 8. Stili poetik i Lasgush Paradecit.

Përdorimi i fjalëve kundërshtuese dyshe, lidhja dramatike jetë-vdekje.Nxënësit punojnë në dyshe në fl etoret e tyre.

Fjalët kundërshtuese dyshe Mbresa/përfytyrime

Hapi II (ditari dypjesësh)Punohet rubrika “Refl ektoni për gjuhën dhe stilin”. Ushtrimi 7. Mësuesi/ja shkruan në tabelë: Cikli i zhvillimit shpirtëror.

1. lindja – fi zike dhe shpirtërore (kam hapur varr, që t`i jap shpresë...); 2. trashëgimia – nga sakrifi ca dhe vetëfl ijimi poeti u kalon brezave ushqim dhe dashuri, një dashuri

për llaftari; 3. vetëfl ijimi – dhe i ngij ah! zogjtë; 4. vdekja – e vdes me gas; - kush sakrifi kohet e vetëfl ijohet mbetet i pavdekshëm. 5. lindja - ky gjir’i em që të pat pjellë...

257


Analiza metriko-ritmikeStrofa: tercina (treshe)Vargu: 8-rrokëshAliteracioni:________________________________________________Asonanca:_________________________________________________Rima fundore, si realizohet ajo?:________________________________Ritmi:_____________________________________________________

Nxënësit lexojnë punët e tyre. Mësuesi/ja shkruan në tabelë dhe plotëson kuptimet, nëse është e nevojshme. Ushtrimi 9. Stili poetik - trepikëshi.

(Nxënësit rikujtojnë njohuritë që kanë marrë mbi trepikëshin dhe analizojnë funksionin stilistik në poezi.)

Trepikëshi Efekti stilistik

Hapi III (analizë metrike)Punohet me analizën metrike të poezisë “Vdekja e Nositit”.

AsonancatAliteracioni

Vargu Funksioni kuptimor

Ushtrimi 11. Nxënësit punojnë për të zbuluar domethënien kuptimore dhe efektet metrike që krijojnë rimat e puthura. Mësuesi/ja përgatit tabelën. Nxënësit zgjidhin rimën dhe punojnë.

Rimat e puthura Domethënie kuptimore Efekti metrikZëmbak/gjakDashuri / llaftariZjarr/ varrShkund /mund

Detyrë shtëpie: ushtrimi 2 i rubrikës “Vëzhgoni dhe refl ektoni”, në faqen 295.

Hapi IV (lexim shprehës)Zgjidhen nxënës (me dëshirë) për të lexuar në mënyrë shprehëse, duke respektuar veçoritë metrike

dhe ato të ritmit sipas kërkesave të tekstit.

Hapi V (vëzhgoni dhe refl ektoni)Punohet me rubrikën “Vëzhgoni dhe refl ektoni”, konkretisht me pikat e ushtrimit 1.Nxënësit vëzhgojnë për të gjetur elemente të përbashkëta me poezinë: a) koha (çasti i ditës), b) stina, c) ngjyrat, d) peizazhi, lëvizja.Lidhja ndërmjet pikturës, poezisë dhe fotos.Gjatë përgjigjeve të nxënësve shmangen përsëritjet, fjalët e tepërta.


258


Teknika dhe metoda mësimore: • Lexim i drejtuar, punë në grupe, lexim me synim, hap pas hapi, ditari dypjesësh.

Tema

Proza poetike. “Prrue

n`Dukagjin” (Ora I)

Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të identifi kojë prozën poetike si lloj të ndërmjetëm;• të identifi kojë elementet e prozës poetike;• të analizojë imazhet poetike;• të analizojë strukturën e tekstit poetik.


Hapi I (lexim i drejtuar, punë në grupe)Mësuesi/ja i njeh nxënësit me temën e re. Ndahen nxënësit në tri grupe. Grupi I – lexon materialin për jetën e Ernest Koliqit. Grupi II – lexon materialin për veprën e Ernest Koliqit. Grupi III – lexon materialin për veçoritë e prozës poetike.Përmblidhet informacioni në tabelën e mëposhtme:

Mësuesi/ja shkruan në mënyrë të përmbledhur informacionin që nxënësit mësuan për jetën, veprën dhe veçoritë e prozës poetike të Koliqit.

Hapi II (lexim me synim, hap pas hapi)Mësuesi/ja i njeh nxënësit me objektivin që do të arrijnë: - të komentojnë fragmentin me synim, që të

identifi kojnë ato elemente të prozës poetike, të cilat e bëjnë fragmentin të anojë nga poezia e nga proza. Mësuesi/ja lexon fragmentin “Prrue n`Dukagjin” dhe nxënësit dallojnë ato elemente që e bëjnë këtë

prozë poetike, poezi – prozë.Punohet hap pas hapi me ushtrimet e tekstit. Ushtrimi 1. Nxënësit plotësojnë tabelën e mëposhtme.

Fragmenti Poezi Prozë Argumento“Ah Narçiz..... këto banesa malesh”

+ Imazhe poetike, përsëritje të tingujve, ritëm të rendshëm.

Ushtrimi 2. Nxënësit punojnë të ndarë në dy grupe.Mësuesi/ja përgatit në dërrasën e zezë tabelat për të dyja grupet.Grupi I – Identifi koni dy rrëfyesit.

Fragmenti Rrëfyesi“Herët në mëngjes ... së murrme” i parë

i dytë

Ernest Koliqi

Jeta Vepra Veçoritë e prozës poetikeLindi më 20 maj, 1903, në Shkodër.

Në poezi: Kushtrimi i Skanderbeut, Symfonia e shqypeve, Kangjelet e Rilindjes Në prozë: Hija e maleve, Tregtar fl amujsh, Pasqyrat e Narçizit.

- fshirja e kufi jve mes poezisë dhe prozës; - fshin karakterin normativ të rregullave të poezisë;- ndryshimi në formë, në konceptim, në ndjesi.

259


Grupi II – Gjeni veçoritë e personazhit lirik të vashës.

Personazhi lirik - vasha Detajet përshkruese Veprimet“Një nuse e hijshme malsoreAjo vash... zemra”

Ushtrimi 3. Nxënësit njehen me objektivat.Të dallojë elemente që e bëjnë prozën poetike të anojë nga poezia – imazhet poetike.Nxënësit punojnë me tabelën e mëposhtme.

Fragmente Imazhet poetikeRrezet e para ... si murrme”Jashtë ajër i shëndetshëm... fara e sëmundjeve”“Me ni za vetmitar ... në robëri”

Hapi III (punë në grupe, ditari dypjesësh) Ushtrimi 4. Nxënësit dallojnë zërat.

Grupi I – a) Gjithsaherë shof... i ngjeshun?” Një za i msheftë më qortoi”Grupi II – b) Çfarë shpreh zëri i Narçizit në fund të tekstit?Punohet me teknikën “Ditari dypjesësh”.

Fragmenti Komenti i nxënësve“Me nji za vetmitar, por të nxehtë, ... në zymtim e në vobsi?”

Ushtrimi 5. Për këtë ushtrim nxënësit do të nënvizojnë detajet përshkallëzuese, nëpër të cilat ka kaluar poezia në kërkim të fytyrës së vërtetë.

Detajet Mesazhinji Narçiz i panjohun, në fytyrë i lexohej vuajtja, një vuajtje fi snike pastruese, përtritse, krenija vetonte, krenija e Zotsis ndër fl ijime

- legjenda e Narçizit – gjetje stilistike- poeti dhe misioni i tij.


Detyrë shtëpie: Rikujtoni mitin e Narcizit. Koliqi e ka shfrytëzuar si gjetje stilistike për të transmetuar mesazhet që dalin nga nënteksti poetik. Gjeni mesazhet. Bëni një pikturë duke u mbështetur në imazhet që përftuat nga proza poetike.


260


Teknika dhe metoda mësimore: • Skeda e prozës poetike, analiza metrike, punë në grupe, tabela e fi gurave të kuptimit, ilustrim, diskutim.

Tema

Proza poetike. “Prrue

n`Dukagjin” (Ora II)

Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të komentojë me synim fragmentin, me qëllim që të dallojë elemente që e bëjnë prozën poetike të anojë nga poezia; ritmi i brendshëm, pasuria e fi guracionit;• të hetojë në tekst për të gjetur fjalë të rralla poetike me nuanca të shumta kuptimore;• të tregojë për mënyrën origjinale si e ka shfrytëzuar mitin Koliqi;• të lexojë një tekst vlerësimi për Koliqin dhe të shprehë mendimin e tij/saj.

ZHVILLIMI I MËSIMITHapi I (skeda e prozës poetike)Mësuesi/ja do të punojë me nxënësit me skedën e prozës poetike për të përforcuar njohuritë rreth saj.

Hapi II (analiza metrike, punë në grupe)Nxënësit do të punojnë për të dalluar elemente të poezisë. Lexojnë kërkesën e ushtrimit 7. Për të fi tuar kohë nxënësit të ndarë në grupe punojnë sipas kërkesave.

Grupi I – llojet e ndryshme të përsëritjeve.Fragmenti Motra të tueja, vllazen të tuej vuejnë në kët` edenM’u duk se dy duer të njoma e të ngrita nimfe

Grupi II – aliteracion.Fragmenti – Nënvizo përsëritjetShpatat e lulzueme, pyet plot mystere të blerta.

Grupi III – anaforat.Fragmenti – NënvizoKrenija prap vetonte në të ...

Grupi IV – asonanca.FragmentiPrroni i Dukagjinit...Nxënësit punojnë 3-4 minuta dhe mësuesi/ja shkruan në tabelë elementet e metrikës së poezisë te Pema e mendimit.

Titulli: “Prrue n’Dukagjin”Autori: Ernest KoliqiLloji: prozë poetikeStruktura e tekstit: rrëfi mi lirik realizohet ndërmjet rrëfyesit në vetën I - personazhi i zgjedhur nga autori (autori); Narçizi - rrëfyesi në vetën II - personazhi i zërit të poetit (zëri i brendshëm i autorit) rrëfyesi në vetën III - vasha malësoreImazhet poetike: Poezia: vargje të lira ritmiPersonazhet: veçori të personazhit lirik të vashës malësoreMesazhet:Gjuha: me imazhe (poetike)

261


Gjuha Mendimi im Ilustrim

Ushtrimi 9 i rubrikës “Punoni me fjalorin”.

Grupi I – Gjeni fjalë të rralla poetike dhe grupojini sipas klasave. Grupi II – Zbuloni dhe interpretoni efektin stilistik të disa prej epiteteve, krahasimeve dhe metaforave.

Figurat e kuptimit Funksioni stilistik

Hapi IV (ilustrim)Nxënësit duke kujtuar mitin e Narçizit (Narcizit), zbulojnë se si e shfrytëzon këtë mit Koliqi në mënyrë

kaq origjinale. Punohet në tekst. Klasa ndahet në katër grupe. Secilit grup i caktohet një nga pikat e dhëna. Nxënësit lexojnë fragmentin me mesazhin përkatës dhe plotësojnë në tekst. Në këtë hap nxënësit i

paraqesin të dhënat në tabelën e mëposhtme:

Mesazhet Ilustrimi në tekstin

Hapi V (diskutim)Punohet me rubrikën “Mendimi kritik”. Nxënësit diskutojnë mbi vlerësimet që kritika (Skiroi i Ri dhe

Karl Gurakuqi) i bën kësaj proze poetike.



Teknika dhe metoda mësimore: • Stuhi mendimesh, punë në grupe, tabela e koncepteve, lexim me synim, diskutim.

Tema

Poezia bashkëkohore

- Piktura

Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të identifi kojë elemente moderne të rrymave letrare poetike në poezi dhe në pikturë;• të zgjerojë informacionin për rrymat letrare bashkëkohore në letërsi dhe pikturë;• të lexojë një tekst informativ-sqarues për këndvështrimin ndaj artit të pikturës;• të diskutojë duke shprehur mendimin e tij për shijet artistike;• të vëzhgojë piktura të rrymave të ndryshme për të gjetur elemente e detaje specifi ke;• të kërkojë në internet ose bibliotekë për të gjetur albume e piktura.

Detyrë shtëpie: Duke u mbështetur në mendimin e Karl Gurakuqit, zbuloni nëpërmjet gjuhës ndjesitë që na prekin. Ilustroni me fragment nga teksti.

Hapi III (tabela e fi gurave të kuptimit) Ushtrimi 8. Mësuesi/ja shkruan në tabelë, ndërsa nxënësit plotësojnë në fl etoret e tyre.


262



Teknika dhe metoda mësimore: • Lexim i drejtuar, pema e mendjes, lexim shprehës, punë në grupe, analizë metrike, përmbledhje e strukturuar.

Tema

Koment“Kitara”


Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të identifi kojë elemente të poezisë bashkëkohore (të llojit të romanceros);• të komentojë poezinë, duke u ndalur te veçoritë e llojit të romaceros; • të hetojë në tekst veçoritë e metrikës: përsëritja e tingujve dhe e të njëjtit element për nevoja ritmike e kuptimore;• të dallojë elementet origjinale simbolike në këtë poezi.

Hapi I (lexim i drejtuar)Nxënësit lexojnë informacionin Poezia e shekullit XX, si dhe nënvizojnë rrymat dhe veçoritë e secilës

prej tyre.

Hapi II (pema e mendjes)Së bashku me nxënësit, mësuesi/ja ndërton në dërrasë skemën:

dadaizmi

surrealizmi

hermetizmi

Poezia e re

Punë me projekt Mësuesi/ja mbi bazën e objektivave së bashku me nxënësit ndërton projektin. Tema e projektit është: Krijimi dhe promovimi i një katalogu me vepra dhe përfaqësues të rrymave bashkëkohore në poezi dhe në pikturë. Ndër aktivitetet e parashikuara për prezantimin e katalogut mund të jenë: 1. Hapja e një ekspozite, ku të paraqiten disa piktura të artit bashkëkohor dhe piktura të nxënësve;2. Paraqitja e kopertinave të veprave poetike të shekullit XX;3. Katalogu; - Vizita në ekspozitë, shoqërohet me muzikë bashkëkohore.4. Organizimi i një konference ku paraqiten: a. referime për poezinë e shekullit XX; b. recitime; c. referime për pikturën bashkëkohore. 5. Koncert i përgatitur nga nxënësit.

simbolizmi

revolta kundër degradimit moral e politik të Evropëstriumfi i irracionales në artçlirimi i imagjinatës nga format tradicionale të mendimit dhe ligjërimit poetik

depërtimi në esencat e poezisë së pastër

krijimi i një realiteti të ri - mbirealitetshmangia e mënyrës logjike të të menduarit

shmangia e strukturave të gatshme të gjuhës

hedh poshtë traditën e poezisë tradicionaleartistët nuk shqetësohen se sa kuptohet nga masatlloji poetik që lëvrohet - lirika

263


Nxënësit duhet ta plotësojnë Pemën e mendjes me 2-3 veçori dalluese për çdo poezi. Gjithashtu mësuesi/ja ndërton në tabelë pemën e mendjes edhe për romanceron.

vargjet tek të lira

vargjet çift lidhen me asonancë

Romancero

Vëllim me romanca spanjolle

Krijim poetik i thjeshtë – temë sentimentale

Tekst i hartuar në gjuhën romane/latine

Kombinim ritmik

Vargje tetërrokëshe

Etimologjia e fjalës: romanca në shek. XV

U përhap nga ciganët – vegla muzikore

Ciklet e këngëve të trimërisë i Sidit

Në Spanjë – Lorka

Hapi III (lexim shprehës, pema e mendjes)Lexohet poezia “Kitara” nga një nxënës, bëhet një lexim shprehës, me intonacion.Nxënësit do të nënvizojnë vargjet në të cilat shprehet: 1. ideja e nostalgjisë, e mallit; 2. dhimbja më e thellë e heroit lirik.Mësuesi/ja shkruan në tabelë.

“Kitara”

poezi bashkëkohore

romancero

mesazhi i nostalgjisë dhe mallit

hero lirik (ndryshe nga simbolizmi) këtu dhimbja është më e thellë

Hapi III (punë në grupe)Punohet me rubrikën “Refl ektimi për kuptimin”.Nxënësit ndahen në disa grupe pune, në mënyrë që të punohen të gjitha ushtrimet e tekstit. Grupi I - Ushtrimi 3. Bëhen copë kupat e agimit. Nxënësit gjejnë metaforën (katakrezë), kuptimi

fi gurativ fl et për nëntekst.Bëhen copë → tingujt e telave të kitarës së shpirtit.


264

Kitara si simbol Vargjet InterpretimiInstrument i ciganitInstrument i poetitMetaforë për shpirtin njerëzor

Grupi II - Ushtrimi 4. Vajton perëndimin pa mëngjes, Vajton shigjetën pa nishan.Dy nxënës shpjegojnë kuptimin e vargjeve që janë ndërtuar mbi kundërshti. Poeti ka një dhimbje të

thellë që vjen nga një mungesë e pazëvendësueshme, siç mund të jetë perëndimi i një dite, kur s`ka mëngjes (element i jashtëzakonshëm) ose të qëllosh mbi një shenjë pa pasur shigjetë.

Një nxënës i nivelit të lartë shpjegon vajin e kitarës. Grupi III, punon ushtrimin 5 nga rubrika “Refl ektoni për interpretimin”.

Mësuesi/ja plotëson në tabelë punën e çdo grupi. Grupi IV, punon ushtrimin 6. Nxënësit mbështeten për të dhënë përgjigje në informacionin

“Pema e mendjes” për romanceron.

Romancero

temë sentimentale

elementi lirik

kitara - vegël muzikore

kombinimi ritmik

vargje tek/ çift

Grupi V, punon ushtrimin 7 nga rubrika “Refl ektoni për gjuhën dhe stilin”.Gjenden efektet emocionale të përngjasimit, si p.sh.:

Forma

Kupa e drurit të kitarës

Imazhi

Kupa e qiellit

Interpretimi

Në ushtrimin 8, nxënësit duhet të gjejnë ngjashmëritë mes gjuhës së poezisë dhe muzikës (gjuha e poezisë fi ton një lloj harmonie të pastër të ngjashme me muzikën).

Nxënësve u drejtohet pyetja: - A mendoni se krijohet ndonjë efekt i posaçëm në poezi nga bashkimi i të nxehtit me të bardhën?

(i nxehti të krijon iluzionin e mirazhin – avulli të krijon imazhin e dukurisë së tjerrjes)E bardha – është term që emërton ngjyrë, por e bardha të transmeton një ftohtësi, duket e pajetë.Nga bashkimi i të nxehtit me të bardhën krijohet një efekt që të lëndon – një puhizë që shuhet.

Largimi i padukshëm drejt të pajetës (vajton kitara për këtë humbje).Mësuesi/ja pranon çdo interpretim që mund të japin nxënësit.

265


Vargjet Detaji Efekti emocionalO kitarë!Zemërplagosur për vdekje.Nga pesë shpata.

Pesë Vajton për gjëra të largëta për rërën e nxehtë, për perëndimin pa mëngjespër shigjetën pa nishan për zogun e parë që vdiq

Grupi VI, punon ushtrimin 9. Do të bëhet interpretimi i shushurimës së rrëkesë së ujit – bëhet shpjegimi kuptimor (nxënës-mësues), shushurimë-tingull i natyrës që krijohet nga lëvizja e gjetheve të pemëve, barit, valëve të ujit, përroit, kroit.

Rrëke – një vijë uji – e patrazuar – monotoneKy grup punon edhe ushtrimin 10. Nxënësve mund t`ju vijë në ndihmë edhe tabela e mëposhtme.

Hapi IV (analizë metrike)Punohet ushtrimi 11 i rubrikës “Refl ektoni për metrikën”.Nxënësit pasi lexojnë informacionin për romancierin ilustrojnë me shembuj pse tetërrokëshi është i thyer. Ushtrimi 12. Nxënësit nënvizojnë në poezi anaforat: fi llon të vajtojë, ta pushosh, është e

pamundur.

Anafora Funksioni kuptimor StilistikorFillon kitara të vajtojë ...Fillon kitara ...Është e pamundur ta pushosh ...Është e pamundur ta pushosh ...

përshkallëzimzbritës

Hapi VI (përmbledhje e strukturuar)Mësuesi/ja bën një përmbledhje të njohurive që nxënësit morën në këtë orë mësimi.


Detyrë shtëpie: rubrika “Shkruani”. Parafrazoni poezinë në një prozë poetike.

Origjinaliteti i Lorkësheroi lirik vargu tetërrokësh i thyer, përsëritjet

ngjyrat, muzikaliteti në funksion të idesë së nostalgjisë, mallit

simbolet


266


Teknika dhe metoda mësimore: • Pema e mendjes, shpjegim, lexim krahasues.

Tema

Poeziashqiptare

bashkëkohore. “Korbi”/”Një ditë e ka dhe korbi” koment

krahasues (Ora I)


Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të identifi kojë elemente të poezisë hermetike në poezinë shqiptare;• të dallojë veçori të poezisë bashkëkohore shqiptare; • të komentojë duke krahasuar dy poezi që i përkasin përkatësisht periudhës klasike dhe asaj paramoderne.

Hapi I (pema e mendjes)Rikujtohen veçoritë e poezisë së shekullit XX në Evropë. Nxënësit duhet ta plotësojnë Pemën e mendjes, duke kujtuar 2-3 veçori dalluese nga çdo poezi të

komentuar (Bodler, Himni i bukurisë; Rilke, Karuseli; Poradeci, Vdekja e Nositit; Koliqi, Prrue n`Dukagjin; Lorka, Kitara)

Mësuesi/ja shpjegon informacionin e ri për poezinë shqiptare pas Luftës II Botërore.

Poezia shqiptare pas Luftës II Botërore

poezia bashkëkohore shqiptare

ndikimi i metodave moderne perëndimore ruhej i fshehur

gjuha e vargut synonte autonomi poetike

gjuha e abstragimit krijues

kultivimi i shprehjes së fi gurshme

përfaqësuesit: Kadare, Arapi, Agolli, Mehmeti, Podrimja, Shkreli, Camaj, Hamiti etj.

brezi i viteve `60

pakënaqësi ndaj poezisë së pas luftës

zgjeruan leksikun poetik

hoqën dorë nga metrika e rreptë dhe nga rima e rregullt

shmangën tematikën, prirjen e heroizmit /luftë-punë

përsosën gjuhën e ironisë, alegorisë

Hapi III (shpjegim)Mësuesi/ja shkruan në tabelë emrin e shkrimtarit Martin Camaj.Martin Camaj gërshetoi artistikisht elementet tradicionale me ato të botës perëndimore.Shpjegohen veçoritë e poetikës së Camajt, duke u ndalur te periudhat e krijimtarisë së tij:

267


Figuracioni që përdor Camaj: epitet, metaforë, simboli; këto fi gura marrin frymën e konceptimeve hermetike metafi zike.

Hapi IV (lexim krahasues: “Korbi” dhe “Një ditë e ka dhe korbi”)Leximi bëhet me synim që të krahasohen subjektet e dy poezive. Punohen ushtrimet e rubrikës “Refl ektoni

për kuptimin”.Subjekti i parë: Korbi simbolizon kundërshtinë radikale. Ai shpend është i dënuar të mos zbresë dot

kurrë në tokë edhe kur e provon, ndëshkohet me përfl akje, kthehet në shkrumb dhe më të zi se ç’ishte në gjallje.

Subjekti i dytë: Korbi përjeton afrimin me pëllumbat. Pra, prirjen për të provuar birësimin nën ndikimin e modeleve sublime.

Në ushtrimin 2, nxënësit gjejnë vargjet dhe i lexojnë ato.

Detyrë shtëpie: Ushtrimi 3, në faqen 310.


Teknika dhe metoda mësimore: • Vështrim krahasues, marrëdhëniet pyetje-përgjigje, rrjeti i diskutimit, punë në grupe, diagrami i Venit, lexim i detajuar, shkrim i pavarur.

Tema Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të identifi kojë unin lirik me të keqen dhe me të mirën;• të gjejë elemente që mbështeten në mjedisin tradicional shqiptar, si dhe elemente të ndikuara nga simbolizmi dhe hermetizmi;• të parafrazojë poezinë e parë në normën letrare dhe të dytën në gegërisht.

“Korbi”/ “Një ditë e ka

dhe korbi” (Ora II)

Poetika e Canajt

periudhat fi guracioni fi guratepitetemetaforësimbole

koncepte hermetike metafi zike

ndihet mbështetja e fuqishme në

mjetet, konceptet tradicionale

dhe në folklorin shqiptar

kosovare-klasike italiane-paramoderne gjermane-moderne

elementi shprehës origjinal gërshetohet

me elementin e poezisë hermetike

italiane

i largohet elementit tradicional (e ruan si tharm) u përkushtohet

temave ekzistenciale,

universale


Hapi I (vështrim krahasues)Mësuesi/ja e nis këtë orë mësimi me teknikën “Vështrim krahasues” për të kontrolluar dhe vlerësuar

njohuritë e marra.


268

- A mendoni se te njeriu gjendet e mira dhe e keqja njëkohësisht?

Po Pyetja Jo

“Korbi”

mesazhi

subjekti

në qendër korbi

“Një ditë e ka dhe korbi”

Pasi analizojnë disa elemente të poezisë, nxënësit evidentojnë të përbashkëtat dhe të veçantat në të dyja poezitë (në subjekt dhe në mesazhet që ato përcjellin).

Hapi II (marrëdhëniet pyetje-përgjigje, rrjeti i diskutimit)Mësuesi/ja u drejton nxënësve pyetjet e ushtrimit 4. Përgjigjet e nxënësve duhet të jenë të përmbledhura. Ushtrimi 5, punohet me teknikën Rrjeti i diskutimit.

Nxënësit argumentojnë përgjigjet e tyre dhe arrijnë në një përfundim të përbashkët.

Hapi III (punë në grupe, diagrami i Venit)Punohet me rubrikën “Refl ektoni për gjuhën dhe stilin”.

Grupi I, punon ushtrimin 6. Gjejini elementet stilistikore të rrëfi mit gojor. (“Korbi” i përket periudhës së parë të krijimtarisë). Camaj mbështetet në mjetet dhe konceptet e mjedisit tradicional dhe folklorit shqiptar.

Grupi II, punon ushtrimin 7. Poezia e dytë është një rrëfi m lirik, vërehet harmonizimi i ngjyrave: i zi, gri, e bardhë dhe tingujve: zë, gazullim, ritmi i fl atrave.

Në funksion të idesë: poezia është simbolike dhe ka mesazh që i adresohet raporteve njerëzore, duke tentuar të përçojë e të mbjellë farën e humanizmit, të mirëkuptimit e të paqes në botë.

Përfaqësues nga të dyja grupet lexojnë ushtrimet dhe të tjerët plotësojnë në libër, ndërhyjnë ose saktësojnë nëse është e nevojshme për të kristalizuar idenë.

Grupi III, punon ushtrimin 8. Dy nxënës punojnë në tabelë. Gjenden fjalët kyç që shprehin tension shpirtëror (nëpër qiell, shkonte e vinte rrotull, as po gjen kund, përmbi shkëmbinj).

A mu ul/a mos mu ulë?

Grupi IV, punon ushtrimin 9. Gjenden fjalët kyç që shprehin gjendjen e paqtë: nën hijen e ullinjve, te dheu i butë, nën shkrepa; nuk lëshonte zë.

Grupi V, punon ushtrimin 10. Për këtë ushtrim nxënësit punojnë në fl etoren e tyre gjatë kohës që dy nxënës punojnë në tabelë. Përgjigjet e nxënësve shërbejnë për të plotësuar diagramin e Venit.

269


Detyrë shtëpie: rubrika “Shkruani”. Nxënësit ndahen në dy grupe. Grupi I – punon pikën 1. Grupi II – punon pikën 2.


- bën pjesë në vëllimin poetik “Legjenda”- i përket periudhës së parë të krijimtarisë - ka elemente të traditës- ka elemente të rrëfi mit gojor- ka elemente folklorike

- vëllimi poetik “Lirikë mes dy moteve”- ka formë të re poetike- është rrëfi m lirik - ndikim nga poezia simbolike - i jepet rëndësi nëntekstit, e jo subjektit - në fi llim të poezisë poeti ndjek lëvizjet e korbit ...

“Korbi” “Një ditë e ka dhe korbi”

Të përbashkëtat

- fi gura e korbit në qendër- kanë të njëjtin motiv- kemi identifi kim të unit lirik me të mirën dhe me të keqen ...


Teknika dhe metoda mësimore: • Përsëritje, pema e mendjes, lexim i drejtuar, ditari dypjesësh, diskutim i lirë.

Tema

“Pelegrini” - koment (Ora I)


Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të identifi kojë poezinë vetjake si lloj lirik;• të komentojë duke u ndalur te tema e udhëtimit në kuptimin fi llestar dhe në kuptimin metaforik;• të komentojë duke u ndalur te dilema e poetit në kohë të ndryshme;• të interpretojë mendimin që lidhet me karakterin dhe ndryshimin e qëndrimit.

Hapi I (përsëritje, pema e mendjes)Mësuesi/ja do të bëjë një përmbledhje të njohurive për “Poezinë bashkëkohore”, duke shtuar edhe

informacionin e ri.


270

Hapi II (lexim i drejtuar, hap pas hapi)Mësuesi/ja lexon poezinë “Pelegrini”. Kërkohet mendimi i nxënësve se ç’kuptojnë me fjalën pelegrin. Lexojnë

informacionin te rubrika “Refl ektim për kuptimin”. Punohet hap pas hapi me të gjitha ushtrimet e tekstit. Ushtrimi 1. Nxënësit e punojnë këtë ushtrim, duke ilustruar me vargjet.

Udhëtimi metaforë në lidhje me kohën:Në të shkuarën: Udhëtar në vendin e shpresës së thyer. (Nuk i ka më pranë ata që i kishte si misionarë.)Në të tashmen: Jam ndarë padashur nga karvani im. (Ka humbur bashkudhëtarët.)Në të ardhmen: Dhe bart në kurriz një premtim. Të dhënë në hirin e gjyshërve të mundur. Ushtrimi 2. Për t`iu përgjigjur këtij ushtrimi, nxënësit shfrytëzojnë materialin e pemës së mendjes.

- Shfaq hapur zhgënjimet që lidhen me vendin e tij.- Koha e vërtetë historike, në vitet `90, ku përpiqet të shikojë vlerat e artit të tij. Ai ia qan hallin edhe rrugës

së tij të jetës. Ushtrimi 3. Nxënësit duhet të gjejnë nëse gjyshërit janë të mundur nga koha e ndryshimeve apo nga

brezat e rinj. Ushtrimi 4. Dritëro Agolli është një poet që nuk mban distancë me lexuesin e thjeshtë. Është i

besueshëm, Pelegrini i kohërave përjeton një çast të dhimbshëm.Ai ka humbur karvanin.

Hapi III (ditari dypjesësh, diskutim i lirë)Punohet me rubrikën “Refl ektoni për interpretimin” Ushtrimi 5. Punohet me tabelën e mëposhtme. Nxënësit interpretojnë vargjet përkatëse.

Poezia bashkëkohore shqiptare

Shekulli XXSimbolika e

Martin Camajt

ndikimi nga metodat perëndimore

gjuha e vargut synonte autonomi poetike

gjuha e abstragimit krijues

kultivimin e ekspresionit të fi gurshëm

“Brezi i viteve `60”

- mohim estetik, - frymë e re- metrikë e re - leksik i zgjedhur poetik- përsosmëri e gjuhës ...

Dritëro Agolli – ndryshoi tematikën

poet idealist

kërkon madhështinë poetike jo vetëm te heroizmi i punës dhe luftës, por edhe përjetimet e heroit të jetës së përditshme

kulti i vendlindjes, i tokës, i bukës, i parmendës, i familjes, i prindit, i babait

shfaq hapur zhgënjimet që lidhen me vendin e tij

nuk mban distancë me lexuesin e thjeshtë

ndjenjat njerëzore i merr si ndjenja universale, i shkrin me fi lozofi në e jetës.

poezia e tij ka ndikim prej poezisë së Naim Frashërit, Lasgush Poradecit, Berns-it.

271


Vargjet InterpretimiPoeti ndryshon me ngadalë, me vetëdije dhe me shumë dhimbje bindjen e tij.Ai ka karakter...


Teknika dhe metoda mësimore: • Skeda e poezisë, punë në grupe, tabela e fi gurave të kuptimit, vështrim krahasues.

Tema

“Pelegrini” (Ora II)


Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të hetojë në tekst për të gjetur fjalët kyç që përcjellin gjendjen fi zike, shpirtërore të poetit;• të interpretojë përdorimin e sinonimit, antonimit dhe inversionit në poezi;• të krahasojë vetminë e poetit romantik në vetminë e poetit realist me një shkrim eseistik;• të bëjë lidhjen ndërmjet poezisë dhe muzikës;• të kërkojë në internet tekste poetike.

Hapi I (skeda e poezisë)Në këtë orë mësimi rikujtohen njohuritë e marra për autorin (veçori të poezisë) dhe tematikën, metodat e

poezisë “Pelegrini”. Ndërtohet në tabelë skeda e poezisë ose u shpërndahet nxënësve në skeda.

Ushtrimi 6. Diskutim i lirë.


Detyrë shtëpie. ushtrimi 6 c/d.

Titulli: “Pelegrini”Autori: Dritëro AgolliGjinia: PoeziDrejtimi letrar: poezia bashkëkohore, koha historike.Tema: tema e vetmisë, e udhëtimit si poet dhe si njeri.Rrëfi mi: i sinqertë, i gjendjes emocionale.Mesazhi:

Hapi II (punë në grupe, tabela e fi gurave të kuptimit)Nxënësit punojnë me rubrikën “Refl ektoni për gjuhën dhe stilin”. Ushtrimi 7.

TemaVetmi intelektuale Vetmi poetikeVetmi personale

Shkaqet


272

Vargu Figura e kuptimit Funksioni emocionalUdhëtar në vendin e shpresës së thyer

Epitet - metaforë

Ushtrimi 12. Punohet në tabelë nga një nxënës.

Vargu Figura e kuptimit Funksioni emocionalRërë – shpat antonimU dogj u bë zhur sinonim

Lexohen shpjegimet dhe gjenden nuancat kuptimore të përbashkëta dhe të veçanta. Nxënësit mund t`i ndihmojë diagrami i Venit.

Udhëtar Shtegtar

Hapi IV (vështrim krahasues)- Si e trajton motivin e vetmisë poeti romantik? Po poeti realist?

VetmiaPoeti romantik

Poeti realist

Hapi V (dëgjimi i këngës)Lexohet nga një nxënës poezia “Kur të jesh mërzitur shumë” dhe në sfond dëgjohet kënga.Nxënësit shprehin emocionet që përjetojnë dhe bëjnë lidhjen mes poezisë dhe muzikës.

Detyrë shtëpie: rubrika “Shkruani”.

Mësuesi/ja i ndan nxënësit në grupe pune, ku secili grup do të zbulojë fjalët kyç, që lidhen me:Grupi I – punon ushtrimin 8 - me nocionin e udhëtimit (udhëtar, mes shtigjeve, në udhë çapitur

mes vapës, mes shiut).Grupi II – punon ushtrimin 9 - me gjendjen fi zike e shpirtërore të udhëtarit (krejt i humbur fi llikat,

buza ime u dogj, u bë zhur, sytë më shpojnë).Grupi III – punon ushtrimin 10 – me mesazhin e poezisë (jam pelegrin, më duhet të arrij karvanin,

bart në kurriz një premtim).Nxënësit plotësojnë në tekst me fjalët kyç. Ushtrimi 11. Punohet në tabelë nga një nxënës.

Gjatë kohës që nxënësit punojnë në tabelë mësuesi/ja dhe nxënësit analizojnë metrikën. Ushtrimi 14 – nxënësit e nivelit bazë. Rima - ABAB Ushtrimi 15 – nxënësit e nivelit mesatar – përsëritja, në funksion të idesë, mesazhit. Ushtrimi 16 – nxënësit e nivelit mesatar - për ujë ndal në udhë, inversion.

Nxënësit dëgjojnë dhe japin mendime për efektet emocionale të fi gurave të kuptimit.Mësuesi/ja plotëson: stili fi guracioni rima

Hapi III (diagrami i Venit)Punohet rubrika “Përdorni fjalorin”. Mësuesi/ja ka përgatitur fl etë ku shpjegohet kuptimi i fjalëve:

udhëtar dhe shtegtar.

273


Tema Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të identifi kojë tekstin dramatik dhe veçoritë e tij;• të bëjë skemën e klasifi kimit të tekstit dramatik;• të dallojë veçoritë e analizës së tekstit dramatik;• të dallojë tekstin dramatik nga teksti teatror.


Teksti dramatik

Materialet dhe mjetet mësimore: • Teksti i nxënësit, shirita letre me dialog, mjete shkollore, shkumësa.

Teknika dhe metoda mësimore: • Skeda e dialogut, pema e mendjes, vështrim krahasues, punë në grupe, lexim i pavarur.

Hapi I (skeda e dialogut)Nxënësit kanë marrë informacion për tekstin dramatik në klasën IX.Mësuesi/ja paraqet në tabelë një shirit letre, ku është shkruar një dialog i shkëputur nga tragjedia “Hamleti”.

Mësuesi/ja u drejton nxënësve pyetjen:- Materiali që po lexoni i përket një teksti rrëfyes apo një teksti dramatik? Nxënësit në përgjigjen e tyre mund të fl asin dhe për llojin e tekstit dramatik (për tragjedinë).

Hapi II (pema e mendjes)Mësuesi/ja shkruan në tabelë termin teksti dramatik dhe së bashku me nxënësit plotëson skemën.

Mbretëresha: Eja këtu, Hamlet i dashur, ulu pranë meje.Hamleti: Jo, e dashura nënë, këtu gjendet magneti që më tërheq shumë (shkon drejt Ofelisë).

dialog monolog didaskalitë (informojnë)

nuk ka përshkrim nuk ka rrëfi m të ngjarjes

aktet skena emri i personazhit fjalët

Teksti dramatik

Struktura

Hapi III (vështrim krahasues)

Mësuesi/ja bashkë me nxënësit lexojnë dy tekstet, punojnë me teknikën “Vështrim krahasues”.

Teksti rrëfi mtar Teksti dramatik

- rrëfyesi në vetën III- ka përshkrime- dialog- pjesë- personazhe- tensioni dramatik jepet

nëpërmjet fjalëve të rrëfyesit

- emrat e personazheve- dialogët e tyre- didaskalitë që zëvendësojnë

përshkrimin- tensioni dramatik jepet nëpërmjet

dialogut

dialogu ka ngarkesë shprehëse mbart tensionin dramatik


274

Punë në grupeMësuesi/ja i ndan nxënësit në tri grupe pune. Secili grup do të nxjerrë në pah veçoritë e një prej

llojeve të tekstit dramatik. Grupi I – tragjedia, Grupi II – komedia, Grupi III – drama.Nxënësit mund të punojnë me teknikën Pema e mendjes.

Fillesa e tekstit dramatik, në antikitet

Llojet e tekstit dramatik

jeta dhe veprimet e njerëzve të zakonshëm

konfl iktet njerëzore pa pjesëmarrjen e hyjnive; konfl ikti i individit me të

tjerët, me rrethin shoqëror

Drama

imitim i veprimeve të ulëta

tema afër tematikës së prozës

heroi lufton për individualitetin e vet, jo për

interesa të shoqërisë

nuk ka hero tragjik

gjuha e komedisë e ngjashme me gjuhën e

përditshme

karakteristikë - komizmi dhe satira

mospërputhje midis fjalës dhe veprimit të

personazhit

heronj me veti të larta, mbretër, hyjni, të pafajshëm, lidhen me faje të së kaluarës, dënimi i tyre është i pashmangshëm

imitim i veprimeve të njerëzve të veçantë

tema të rëndësishme për individët dhe shoqërinë

Tragjedia

karakteristikë - tragjizmi

fundi i pashmangshëm i heroit tragjik

heroi nuk bëhet qesharak kur përpjekjet e tij dështojnë, humbja dhe fi torja shihen si dukuri të zakonshme të jetës

njerëzore

personazhet: njerëz të zakonshëm, me vese, veprimet e tyre i bëjnë

qesharakë

Katarsis – procesi i pastrimit shpirtëror

Komedia

Nxënësit sipas grupeve i nënvizojnë në tekst këto veçori dhe përfaqësuesi i çdo grupi lexon të dhënat, të cilat mësuesi/ja i shkruan në tabelë duke plotësuar skemën e llojeve të tekstit dramatik.

Lexohet edhe informacioni për: farsën, melodramën, radiodramën dhe dramën televizive.

Hapi IV (punë në grupe)Punohet me skedën Analiza e tekstit dramatik.Për të realizuar objektivin b, mësuesi/ja u shpërndan nxënësve material të fotokopjuar nga tragjedia Hamleti (Gjuha shqipe 9, faqe 149) ose punon në tekstin e nxënësit, faqen 336, fragmentin nga tragjedia “Romeo dhe Zhulieta”, “Dashuria dhe familja”. Nxënësve do t’u jepen detyra, në mënyrë që të njihen të gjithë brenda orës së mësimit me skedën e analizës së tekstit dramatik.

gjuha e ngritur me fjalë të zgjedhura

mesazhi - goditja e veseve nëpërmjet të qeshurës

275


Grupi I – Elementet e jashtme.

Grupi II – Elementet e brendshme.

Nxënësit zgjedhin detaje për të dhënë përgjigje të sakta.Mësuesi/ja cakton nxënës të nivelit të lartë për të punuar me sintaksën, leksikun, fi gurat retorike.

Grupi III – Mesazhi (faqe 336) në fjalët e dy personazheve.

Nxënësit do të shfrytëzojnë informacionin në faqen 332.Mësuesi/ja e ndjek punën e tyre hap pas hapi.Në përfundim të punës përfaqësues të secilit grup prezantojnë punën e tyre. Nxënësit e tjerë plotësojnë në fl etore ose në tekst përgjigjet, duke ndjekur hap pas hapi analizën e tekstit dramatik.

Hapi V (lexim i pavarur)Nxënësit do të punojnë për të dalluar tekstin dramatik nga teksti teatror. Nënvizoni me një vijë të dhënat e tekstit dramatik, me dy vija të dhënat e tekstit teatror. Një nxënës lexon të dhënat e tekstit dramatik. Një nxënës tjetër lexon të dhënat e tekstit teatror.

Detyrë shtëpie: ushtrimi 2 i rubrikës “Provoni njohuritë tuaja”, në faqen 319.

Autori:Titulli: Botimi:Struktura e tekstit:

a) Didaskalitë dhe batutat.b) Skenat dhe aktet.

Teksti e konteksti:

Personazhet:Gjuha dhe stili:

Shënim: rubrika e faqes 320, “Teatri i shkollës” mund të shfrytëzohet nga mësuesit për veprimtaritë ekstrakurrikulare.

Tema Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të identifi kojë veçoritë e tragjedisë antike;• të zgjerojë informacionin për teatrin grek duke e krahasuar me atë shqiptar;• të analizojë lidhjet mes arkitekturës dhe teatrit;• të punojë me fjalorin sinonimik për të gjetur kuptimin e fjalëve: arkitekturë, urbanistikë, skulpturë, teatër.

Materialet dhe mjetet mësimore: • Teksti i nxënësit, fjalori sinonimik, mjete shkollore, shkumësa me ngjyra.

Teknika dhe metoda mësimore: • Stuhi mendimesh, pema e mendjes, përmbledhje e strukturuar, lexim zinxhir, punë me tekstin, diskutim, vështrim krahasues, vëzhgo dhe zbulo.

Teatri antik (tragjedia)


276

në skenë dolën aktorët që mishëronin heronj mitologjikë,

hyjni, gjysmëhyjni, mbretër, princa, heronj

aktorët recitonin dialogë të një subjekti të dhënë

ZHVILLIMI I MËSIMITHapi I (stuhi mendimesh)

Mësuesi/ja u drejton nxënësve pyetjen: - Kur janë shfaqur fi llesat e tekstit dramatik?

Hapi II (pema e mendjes)Nxënësit ndahen në dy grupe dhe me teknikën Pema e mendjes dhe zbërthejnë: Grupi I - kontekstin historik dhe letrar të teatrit antik. Grupi II - veçoritë e poetëve dramatikë.

Përfaqësuesit e teatrit antik

Tragjedianët

Sofokliu

ideale të larta të heroizmit, drejtësisë, lirisë

përsosi organizimin e

brendshëm të pjesës

heronj kontradiktorë, me ulje-ngritje;

shikuesi identifi kohet me ta

afroi teatrin me jetënheronj me karakter të fortë

Eskili

heronj dinjitozë e të papërulur

“Babai i tragjedisë”

“Prometeu i mbërthyer”, triologjia “Orestia”

(Agamemnoni, Koeforët, Eumenidet), “Të shtatë

kundër Tebës” etj.

“Medea”, “Alkestra”, “Elektra”, “Hekuba”, “Ifi gjinia në Aulidë”, “Andromaka” etj.

“Edipi mbret”, “Edipi në kolonë”, “Elektra”, “Ajaksi”, “Antigona”,

“Filokteti”, “Trakinianët”.

Komedianët

Euripidi

integroi komedinë me jetën qytetare

satirizoi politikanët, shkrimtarët dhe artistët

“Bretkosat”, “Zogjtë”, “Paqja”,

“Kalorësit”, “Gratë në parlament”

etj.

Aristofani

i shtoi tragjedisë edhe një aktor të dytë

i shtoi tragjedisë aktorin e tretë

zgjidhja vinte nga lart

Deus eks-makina(Deus ex machina)

Teksti dramatik

Konteksti historik Konteksti letrar

antikiteti grek

shekulli V p.e.s. (shekulli i artë)

lojërat festive për nder të Dionizit

mes replikave të aktorëve futej kori dhe korifeu

ditirambet marrin formën e një dialogu të improvizuar

origjina e teatrit te kulti i hyut Dioniz

lulëzimi i teatrit

Aristoteli te vepra “Poetika” bëri ndarjen e tri gjinive, kodifi koi rregullat për llojet dramatike

subjekti organizohej në akte, veprimi zhvillohej në një ose disa linja

277


Hapi III (përmbledhje e strukturuar)Punohet informacioni “Veçori të tragjedisë antike” dhe “Konkurset dramatike”. Mësuesi/ja u shpjegon nxënësve informacionin e ri dhe e paraqet atë në mënyrë të strukturuar.

Fatalizëm: Pikëpamje idealiste, mistike e fetare, sipas së cilës gjithçka që ndodh në natyrë, në shoqëri e në jetën e njeriut është e paracaktuar nga një fuqi e panjohur a e mbinatyrshme, që nuk mund të shmanget e nuk mund të mposhtet nga njeriu; besimi i verbër te fati.

Etimologjia e fjalës fatalitet

- heroi tragjik afi rmohet në luftë me fatalitetin, por nuk e shmang dot;- perënditë, personazhe me të drejta të plota;- heronj të jashtëzakonshëm, hyjni, gjysmëhyjni, princër, mbretër, heronj.

Personazhet

- subjekti merret i gatshëm nga cikli mitologjik;- nuk ka rëndësi zgjidhja (dihet nga shikuesi), por teknika si organizohet materiali dramatik.

Subjekti

Hapi IV (lexim zinxhir)Mësuesi/ja ngre tre nxënës me dëshirë që të lexojnë zinxhir tri informacionet e rubrikës “Info plus”.

Hapi V (punë me tekstin, diskutim)Punohet me rubrikën “Punoni me fjalorin”. Mësuesi/ja ka përgatitur fjalë të fjalorit sinonimik, të cilat shpjegojnë kuptimin e fjalëve: arkitekturë, urbanistikë, skulpturë, teatër.Diskutim: - Ç’lidhje ka urbanistika me teatrin?

Hapi VI (vështrim krahasues)Pasi kanë lexuar zinxhir materialet e rubrikës “Info plus”, nxënësit bëjnë krahasimin mes teatrit të Epidaurit dhe teatrit të Butrintit.

Teatri i Epidaurit Teatri i Butrintit

Shekulli i ndërtimit: shek. III p.e.s. shek. III p.e.s.

Funksioni: shoqëror shoqëror

Arkitektura: u realizua sipas modelit demokratik të organizmit të jetës, komunikim i drejtpërdrejtë me publikun

pjesa rrethore - stili grek skena - stili romak

Hapi VII (vëzhgo dhe zbulo)Kjo është një praktikë zbavitëse dhe refl ektim për njohuritë që nxënësit morën për arkitekturën e teatrit.

Tema Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të komentojë duke u ndalur te mbështetja në mit, mesazhi aktual;• të përshkruajë fi gurën e Prometeut si simbol;• të zbulojë qëndrimin e korit duke shprehur vlerësimin për to (oqeanideve);• të zbulojë veçoritë e tragjedisë – veprimi dramatik duke ilustruar me fragmentin;• të shkruajë një ese për fi gurën e Prometeut.


Teknika dhe metoda mësimore: • Stuhi mendimesh, punë në grupe, punë me tekstin, ditari dypjesësh.

“Prometeu i mbërthyer”

koment


278


Hapi I (stuhi mendimesh)Mësuesi/ja u drejton nxënësve pyetjet: - Çfarë informacioni dini për Eskilin? - Po për Prometeun çfarë kujtoni?Eskili është quajtur babai i tragjedisë. Prometeu u mori zjarrin perëndive dhe ia dha njerëzimit. Proteteu ishte titan – i pavdekshëm. Nxënësit japin përgjigjet që dinë rreth Eskilit dhe tragjedisë.

Hapi II (punë në grupe)Mësuesi/ja do të lexojë fragmentin “Prometeu i mbërthyer” me synim që nxënësit të zbulojnë: Grupi I – Prometeu ndihmon njerëzit me qëllim. Grupi II – Ndëshkuesi i Prometeut. Çfarë përfaqësojnë Hermesi dhe Zeusi? Grupi III – Zbuloni qëndrimet që mban Hermesi dhe Zeusi.Punohet me ushtrimet 4, 5 dhe 6, pra me rubrikën “Refl ektoni për kuptimin”.

Hapi III (punë me tekstin, ditari dypjesësh)Punohet me rubrikën “Refl ektoni për interpretimin”. Mësuesi/ja rikujton me nxënësit disa veçori të tragjedisë.- Për tragjedianët nuk ka rëndësi zgjidhja e konfl iktit, por teknika, intriga, momenti kulmor, personazhi, mesazhi universal.• Ushtrimi 7 zhvillohet në formë diskutimi me 2-3 nxënës.• Ushtrimet 8-9 punohen me tabelën e personazhit.

Personazhi Flet Mendon Përshkrimi i tij

Prometeu

• Ushtrimi 9, punohet me teknikën Ditari dypjesësh.


Nxënësit punojnë të pavarur ose në çift. Dëgjohen mendimet, përshkrimet dhe komentet, të cilat mësuesi/ja i shkruan në tabelë.

Hapi IV (plotëso tabelat)Punohet me rubrikën “Refl ektoni për strukturën”. Nxënësit duhet të komentojnë duke u ndalur te roli i korit, i oqeanikeve.Mësuesi/ja përgatit tabelën.

Vargjet Ideja Vlerësimi im

Kori – urtësia njerëzore

279


• Ushtrimi 12. Veprim dramatik, punohet me tabelën.

Veçori të tragjedisë Vargjet

Intriga

Pika kulmore

Personazhi hyjni

Heroi

• Ushtrimi 13. Mësuesi/ja aktivizon nxënës të nivelit të lartë: Gjeni fi gurat e metonimisë, anaforës, shpjegoni funksionin e tyre stilistik.Një nxënës punon në tabelë me çiftet antonimike.


Detyrë shtëpie: Jepet ushtrimi i rubrikës “Shkruani”.

Tema Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të identifi kojë tragjedinë si lloj të tekstit dramatik në kohën e Rilindjes;• të komentojë motivin e “agimit” në poezitë e dashurisë;• të analizojë tragjedinë e dashurisë së pafat duke u ndalur te: pikëpamja, subjekti i mëparshëm, efektet, kontraktimet, dialogët dhe monologët plot dramatizëm.


Teknika dhe metoda mësimore: • Pema e mendjes, skeda e tragjedisë, punë në grupe.

Tragjedia në kohën e humanizmit.

Teatri elizabetian.

Analizë “Romeo dhe

Zhulieta”


Hapi I (pema e mendjes)Mësuesi/ja do t’i njohë nxënësit me temën e mësimit dhe për të arritur tek informacioni i plotë për zhvillimin e tragjedisë nga zanafi lla deri në Rilindje. Mësuesi/ja, në bashkëpunim me nxënësit ndërton pemën e mendjes.

Tradhtar –

Dhelpër –

Pasuro –

Hajdut –

Çifte antonimike


280

Tragjedia

Tragjedia antike Tragjedia në Rilindje

zanafi lla në antikitet

kulti i hyut Dioniz

shekulli V p.e.s.(shekulli i artë)

Korifeu - zëri i urtësisë

teatri elizabetian

epoka elizabetiane (shek.XVI) - epoka e artë e teatrit anglez

temat e trajtuara fi tuan karakter universal

subjektet nga mitologjia

zgjidhja e konfl iktit dihej nga publiku

përfaqësuesit: Eskili, babai i tragjedisë,

Sofoktiu, Euripidi etj.

përfaqësuesit: Shekspiri, Marlou, Xhonsoni etj.

heronjtë paraqiteshin para konfl ikteve dhe dilemave të skajshme

veprimi dramatik nuk krijoi pika të vdekura

subjektet nga bota njerëzore

Hapi II (pema e mendjes)Mësuesi/ja ndalet te veçoritë e artit të Shekspirit dhe plotëson skemën e mëposhtme.

progres i dukshëm në tërë përbërësit

subjekte të larmishme

shtrirje gjeografi ke e ndryshme

tema universale

problematika që trajton

heronjtë zbulohen përmes sprovave

zgjidhja e konfl iktit

shtysat e veprimit gjenden në natyrën njerëzore, si: urrejtja, hakmarrja, krenaria, smira

origjinale

laike

me forcë shpirtërore

ose rrugëdalje

nuk ka

Arti i Shekspirit

Gjithashtu ndërtohet pema e mendjes edhe për gjuhën dhe fi guracionin që përdor Shekspiri në krijimtarinë e tij.

gjuhë e pasur (20.000 unitete gjuhësore)

arti i thurjes së dialogut dhe monologut

secili personazh fl et me gjuhën që i përshtatet nivelit, shoqëror dhe karakterit të tij

shmang artifi cialitetin

fi gurat letrare si mjet për poetizimin e universit

fi gurat e prozodisë

sistemi retorik

sistemi i vargëzimit - vargje të bardha

fjalët pasurohen me: kuptime shtesë, të fshehura, ironike, të dyfi shta; neologjizma; sharje vulgare; lojërat e fjalëve

Gjuha dhe fi guracioni te Shekspirit

*Prozodi - Tërësia e elementeve gjuhësore e ritmike (gjatësia dhe shkurtësia e zanoreve, theksi, rima, ritmi, ngritja e ulja e tonit etj.), sipas të cilave ndërtohet një sistem i caktuar vjershërimi; metrikë.

281


Hapi III (lexim në grupe, Di/ Dua të di/ Mësova)Nxënësit lexojnë të ndarë në pesë grupe informacionin për analizën e veprës “Romeo dhe Zhulieta”. Pas leximit, një nxënës tregon subjektin e tragjedisë. Mirë është që tragjedia të jetë lexuar papaprakisht. Nxënësit plotësojnë skedën e tragjedisë.Për këtë çdo grup nxjerr përfaqësuesin e vet, i cili plotëson një nga të dhënat e skedës.

Detyrë shtëpie: Shkruani në fl etë A4 veçoritë e tragjedisë. Gjeni në internet foto të artistëve që kanë interpretuar rolet kryesore në fi lm ose në teatër. Materialet e sjella do të ekspozohen orën e ardhshme.

Titulli i tragjedisë: “Romeo dhe Zhulieta”Lloji i tragjedisë: tragjedi pasioniPikënisja:Struktura:Zhvillimi i ngjarjeve:Tragjedia e pasionit:Efektet e kontrasteve:Roli i dialogut:Roli i monologut:

Tema Objektiva: Në fund të orës së mësimit nxënësi duhet të jetë i aftë:• të komentojë fragmentin duke u ndalur te motivi dhe shenjat parandaluese, mesazhi i fjalëve të personazheve;• të interpretojë qëndrimin lidhur me paradoksin, gjendjen shpirtërore të të rinjve;• të komentojë duke u ndalur te fi gurat e krahasimit, metaforës, kontrastit; • të analizojë nëntekstin e thellë fi lozofi k.

Materialet dhe mjetet mësimore: • Teksti i nxënësit, kartonë, mjete shkollore, shkumësa.

Teknika dhe metoda mësimore: • Lexim me role, hap pas hapi, tabela e fi gurave të kuptimit, punë në grupe.

“Romeo dhe Zhulieta”. Koment -

Dashuria dhe familja


Hapi I (lexim në role dhe me synim) (Ndahen rolet - Romeoja, Zhulieta, Vaja, zonja Kapulet dhe Kapuleti.)- Nxënësit kanë përgatitur mjedisin e klasës për interpretimin e fragmentit. Mësuesi/ja zgjedh katër nxënës për të lexuar në role fragmentin. Leximi është me synim. Ai i parapërgatit nxënësit për të punuar ushtrimet e rubrikës Refl ektoni për kuptimin, duke realizuar objektivin e parë. Diskutohen përgjigjet e dhëna më saktë, më emocionale, të cilat mund të shkruhen në tabelë sipas ushtrimeve.

Hapi II (hap pas hapi)Punohet me rubrikën Refl ektoni për kuptimin.Nxënësit punojnë hap pas hapi ushtrimet e tekstit. • Ushtrimi 1, motivi i “agimit” → motivi i ndarjes.


282

• Ushtrimi 2, motivi i ndarjes → gjendja emocionale e dy të rinjve ndërtohet mbi efekte që kundërshtojnë njëra-tjetra, me efekte kontrastesh.Mësuesi/ja u drejton pyetje nxënësve:- Duke u nisur nga analiza e tragjedisë së pasionit si përshkruhet Romeoja: i arsyeshëm, pasionant apo meditues?• Ushtrimi 3. - Vargjet që thotë Romeoja: “Më duhet të iki e të rroj” Ose të rri këtu e të vdes.”Nxënësit shënojnë parandjenjën për tragjedinë që i pret të rinjtë.

• Ushtrimi 4. (ditari dypjesësh) Për këtë ushtrim mësuesi/ja zgjedh nxënës të nivelit bazë.

Vargu Interpretimi i ankthit

U gdhi, u gdhi, por, ik sa më shpejt! Përsëritja e foljes u gdhi, në kohën e kryer të thjeshtë, shpreh ankthin e Zhulietës për fatin e Romeos.

• Ushtrimi 5. Mësuesi/ja zgjedh një nxënës për të ritreguar skenën dhe një nxënës tjetër për të argumentuar ku e ka burimin arbitrariteti i prindërve ndaj vajzës së tyre. - Normat e patolerueshme nga shoqëria, nga epoka.• Ushtrimi 6, për të argumentuar përgjigjen nxënësit lexojnë vargjet dhe argumentojnë alternativën.

Vargjet Alternativa

Krenare s’jam

Pse?

Hapi III (punë në grupe)Punohet rubrika Refl ektoni për interpretimin. Nxënësit ndahen në tri grupe dhe punojnë me tabelat sipas grupeve.


Vargjet (paradoks) Funksioni kuptimor – mesazhi

Një dëshpërim i paktë, tregon më shumë dashuri ...

Grupi II – ushtrimi 8.

Fjalët Qëndrim i babait/ Përshkrimi i tij nga fjalët

Kjo vajzë e padenjë,një burrë i denjë e bujar

Grupi III – ushtrimi 10.

Vargjet Mesazhi

Po di t’i çmoj dhe gjërat që urrej, kur bëhen për të mirë e dashuri

283


Hapi IV (tabela e fi gurave të kuptimit)Punohet me rubrikën “Refl ektoni për gjuhën”. Ushtrimi 11 punohet me tabelën e mëposhtme.

Vargjet Figurat e kuptimit Funksioni pamor Gjendja emocionale

Rrezet ... majë malesh

Për të fi tuar kohë dhe për të marrë përgjigje të plotë mësuesi/ja zgjedh nxënës të nivelit të lartë. 2-3 nxënës bëjnë interpretimin e fi gurës kuptimore, imazhin që përftohet dhe shprehja e gjendjes emocionale të dy të rinjve.Mësuesi/ja plotëson në tabelë mendimet e nxënësve.• Ushtrimi 13. Mësuesi/ja i udhëzon nxënësit të lexojnë edhe fjalët e Romeos: “Siç shtohet drita, nxin mjerim ynë” për të bërë interpretimin e fjalëve të Zhulietës.Nxënësit gjejnë fi gurat letrare, krahasimin, metaforën, kontrasin dhe i interpretojnë: rrezet nakare, si dantellë e hollë, drita e qeshur, drita e ditës, e diellit është drita e bukurisë dhe e dashurisë. Drita është fytyra e Romeos për Zhulietën dhe anasjellas.Në kontrast me dritën është nata, errësira, mynxyra, është jeta brenda dritareve, mureve.

Detyrë shtëpie: Ushtrimi 14, në faqen 339.

Tema Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të komentojë me synim duke plotësuar skedën për veçoritë e tragjedisë; • të përcaktojë marrëdhëniet midis personazheve; • të analizojë gjendjen emocionale dhe psikologjike të personazheve.


Teknika dhe metoda mësimore: • Diskutim, lexim me role, skeda e tragjedisë, përshkrim, punë në grupe, lexim në role.

Tragjedia “Romeo dhe

Zhulieta” Akti I – skeda e komentit


Hapi I (diskutim)Mësuesi/ja së bashku me nxënësit fl asin për epokën elizabetiane – epokën e artë.Nxënësit plotësojnë skemën për njohuritë mbi motivet që përdor Shkespiri: - motivi i dashurisë (motivi i agimit, i albave), - motivi i ndarjes.Nxënësit të zgjedhur nga mësuesi/ja përshkruajnë motivet duke përdorur dhe shpjeguar detajet.Gjithashtu diskutohet edhe për: - personazhet në raport me njëri-tjetrin; - veçoritë e personazheve që dalin nëpërmjet dialogut – gjendja e tyre emocionale dhe psikologjike.Nxënësit përshkruajnë katër personazhet.


284

Intriga – Detaji që na lajmërojnë për pikën kulmore. Detaje që paralajmërojnë për dramën e personazheve (detaje, vargje). - Gjuha e Shekspirit: me kontraste, metafora, epitete, krahasime etj., me funksion për të nxitur imazhin pamor dhe me funksion emocional.

Hapi II (lexim në role)Mësuesi/ja i njeh nxënësit me temën dhe punën që do të bëjnë hap pas hapi për të realizuar objektivin. Mësuesi/ja zgjedh tre nxënës për të lexuar dhe u cakton rolet përkatëse.

Hapi III (skeda e fragmentit)Punohet për plotësimin e skedës. Mësuesi/ja aktivizon nxënës të nivelit bazë dhe atij të mesëm për t’iu përgjigjur pyetjeve. Në përgjigjen e tyre nxënësit do të lexojnë dhe vargun, detajin.

Hapi IV (lexim në role, koment)Lexohet Akti I - Në mbarim të ballos. Nxënësit komentojnë duke u mbështetur në dy momente të fragmentit (a, b) dhe ilustrojnë me vargje. a. Shenja paralajmëruese e dashurisë. N’është i martuar. M’u bëftë varri shtrat i nusërisë. Nga kjo urretje ... m’u ngjallka sot e vetmja dashurib. Shenja paralajmëruese e tragjedisë. ... Më sjell në zemrën time një mynxyrë.Akti II, Skena II

Hapi V (koment)Lexohet nga mësuesi/ja ose një nxënëse e talentuar monologu i Zhulietës. U kërkohet nxënësve të tjerë të përshkruajnë gjendjen emocionale dhe psikologjike të Zhulietës. Zbulohen hap pas hapi veçoritë e monologut të Shekspirit.

- Në fund të orës së mësimit mësuesi/ja bën vlerësimin e nxënësve pjesëmarrës.Te fragmenti B dallohen veçoritë e dialogut, që dalin nëpërmjet fjalëve të personazheve.

Detyrë shtëpie Guha e Shekspirit.

Vendi: në shtëpinë e Kapuletit

Personazhet: Zhulieta, Vaja, znj. Kapulet, Kapuleti

Mosha e heroinës kryesore: 14 vjeç

Shenja paralajmëruese që lidhet me moshën: “Ti e di që ime bijë është në moshë, dy ngjarjet

me të cilat Vaja llogarit moshën e Zhulietës: Më datë 1 të gushtit bën 11 vjet që ra tërmeti.

Marrëdhëniet e dy personazheve: Zhulieta - Znj. Kapulet

- Ç’më do nënë?

Znj. Kapulet (Vajës) - ... na lipset fjala jote

- Ti e di që ime bijë është në moshë.

Për Zhulietën, znj. Kapulet dhe Vaja zënë një vend të madh në jetën e saj.

Marrëdhëniet e dy personazheve me heroinën kryesore: Nëna dhe dadoja

Dadoja që e njeh shumë mirë Zhulietën, e këshillon e kujdeset për të çdo minutë të jetës së saj etj.

285


Tema Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të bëjë komentin e fragmentit duke u ndalur te veçoritë e tragjedisë;• të parafrazojë shprehje me nuancë fi lozofi ke; • të vëzhgojë ilustrimet dhe fotot për të gjetur, nëse përputhet përfytyrimi i tij për personazhet me fi gurat e krijuara nga aktorët;• të diskutojë për skenarin e fi lmit dhe të gjejë dallimet që lidhen me teknologjinë moderne;• të shkruajë një ese.

Materialet dhe mjetet mësimore: • Teksti i nxënësit, videoprojektor, DVD “Romeo dhe Zhulieta”, mjete shkollore, shkumësa.

Teknika dhe metoda mësimore: • Stuhi mendimesh, lexim në role, punë me tekstin, praktikë e drejtuar, shkrimi i esesë.

Koment nga “Romeo dhe

Zhulieta” Akti V

Skena III


Hapi I (stuhi mendimesh)Mësuesi/ja u drejton pyetjen nxënësve.- Cilat janë ato veçori të gjuhës së Shekspirit që e bëjnë veprën e tij të fl asë me gjuhën e të gjitha kohërave?Mendimet e nxënësve: - përdor fjalë e shprehje më shumë se çdo autor; - arti i fjalës me të cilin ndërtoi dialogët dhe monologët; - secili personazh fl et me gjuhën që i përshtatet më së miri nivelit dhe karakterit të tij; - shmang artifi cialitetin, mungesën e natyrshmërisë; - fjalët pasurohen me kuptime shtesë, të fshehta, ironike, të dyfi shta, neologjizma; - përdorimi i fi gurave letrare si mjet i poetikës universale.

Hapi II (lexim në role)Lexohet pjesa në role, Akti I. Skena III.Mësuesi/ja aktivizon nxënës të tri niveleve. Para leximit në role nxënësve u kërkohet të lexojnë kërkesat e faqes 344, ku mbështeten për komentin.a. Roli i personazhit të Princit në tragjedi: - Cili është niveli i tij shoqëror?Tragjedia që nga antikiteti luhej për shtresat e larta të shoqërisë dhe personazhet ishin pjesë e elitës.

- Cili është roli që ka kjo pjesë në edukimin, kulturën dhe vazhdimësinë e shoqërisë? - Nëse do të bënit një krahasim me tragjedinë në antikitet me kë është i barasvlershëm roli i princit?b. Shkaqet që çuan në tragjedinë e dy të rinjve. Gjeni vargjet:Kapulet, Montag! Vështro ç’kërbaç qëlloi qielli gazin!Dhe unë që për zihjet mbylla sytë.c. Mesazhi i Shekspirit nëpërmjet fjalëve të Princit. Gjeni vargjet: I mjeri çift, therrori i hasmërisë. Kështu që të gjithë u dënuam. Mëngjesi solli paqe të trishtuar.ç. A ishte i vetëdijshëm Shekspiri se dashuria mes Romeos dhe Zhulietës do të mbetej e pavdekshme në të gjitha kohërat? Ku duket ajo? Se do t’ia ngreh statujën thjesht fl ori


286

Që sa të rrojë emri i Veronës Statujë kaq të ç’muar të mos ketë.

Nxënësit plotësojnë skedën në tekst me mesazhin dhe vlerat universale.

Hapi III (punë me tekstin)Punohet me veçorinë e gjuhës së Shekspirit. Nxënësit lexojnë parafrazimet e shprehjeve që kanë përgatitur në shtëpi. Objektivi është që nxënësit të arrijnë të kuptojnë fi lozofi në e shprehjes. Dëgjohen dy nxënës për çdo parafrazim. Vlerësohen përgjigjet më të arrira.

Hapi IV (praktikë e drejtuar)Shfaqen në mjesidet e klasës pjesët më të bukura, më emocionuese të fi lmit. Gjatë kohës që nxënësit bëjnë gati materialin për t’u paraqitur, nxënësit e tjerë lexojnë materialin e skedarit të fi lmit.Pasi shihet materiali nxënësit diskutojnë: - dallimet e epokave (detaje që i gjejmë në fi lm); - personazhet; - vetëvrasja – mjetet e teknologjisë moderne.Mësuesi/ja u drejton pyetjen nxënësve. - Cili është qëllimi i përshtatjes së tragjedisë me (aktualitetin)? - Çfarë i kanë sjellë tragjedisë ndryshimet në formë?

Hapi V (shikimi i esesë)Nxënësit do të realizojnë objektivin e fundit: shkrimi i një eseje për dashurinë.Mësuesi/ja lexon vargjet dhe u kërkon nxënësve të nënvizojnë antonimet.Mbështetur në antitezat e shprehjes së kuptimit të dashurisë nxënësit shkruajnë një ese.Kjo detyrë përfundon në shtëpi në format A4.

Shënim. Për këtë punë me shkrim mund të planifi kohet një orë e veçantë.

Tema Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të identifi kojë veçoritë e dramës romantike;• të ilustrojë elementet e dramës romantike;• të analizojë dramën duke u ndalur te kulti i heroit dhe i lirisë, linjat paralele, trajta epike e ngjarjes dhe e heronjve, vërtetësia psikologjike e heroit.


Teknika dhe metoda mësimore: • Pema e mendjes, diagrami i Venit, punë në grupe, skeda e dramës.

Drama romantike,

“Vilhelm Teli” Koment (Ora I)


Hapi I (pema e mendjes)Mësuesi/ja i njeh nxënësit me temën e re, me të cilën do të punojnë dhe objektivat që do të arrijnë. Plotësohet pema e mendjes.

287


Hapi II (diagrami i Venit)Duke u mbështetur në informacionin që nxënësit morën, mësuesi/ja i udhëzon ata të bëjnë një vështrim krahasues ndërmjet tragjedisë dhe dramës, duke u ndalur te: tema, personazhet, mjediset, problematika, mesazhi.

Hapi III (punë në grupe, skeda e dramës)

Nxënësit do t`i lexojnë materialet të ndarë në grupe.Grupi I – jeta dhe vepra e Shilerit.Grupi II – analizë: kulti i heroit dhe i lirisë.Grupi III – veçoritë romantike të veprës.

Nxënësit prezantojnë materialin sipas grupeve. Mësuesi/ja përgatit në tabelë skedën e analizës.

Tragjedia Drama

Titulli: “Vilhelm Teli”Autori: Fridrik ShilerGjinia: dramëTema: marrë nga të dhëna të supozuara historike lidhur me fi gurën e V. Telit. Kulti i heroit: nuk gjunjëzohet para tiranitKulti i lirisë: aspiratat liridashëse për t’u çliruar nga autoriteti despotik Veçoritë romantike: dy linja paralele që i bashkon në fund - kryengritja e përgjithshme

1. linja e bashkimit në fshehtësi të krerëve zviceranë kundër pushtetit të Gelslerit2. linja vetjake e V. Telit

Rrëfi me: - trajta epike të ngjarjes e heroit - patos i fuqishëm heroik - personazhet: jepen në evolucion psikologjik: V. Teli nga malësor te – baba i një kombi. - vërtetësi psikologjike e kalimit nëpër situata.

përhapja -shek. XVII – Gjermani

shek. XIX – Evropë

u mbështet në parimet estetike të romantizmit

ndikimi nga Shekspirit

përkushtimi ndaj historisë kombëtare

larmia e vendeve

u lëvrua drama jo tragjedia apo komedia

drama romantike nuk pati jetëgjatësi

temat kryesore nga historia

heronjtë – njerëz të thjeshtë, u prijnë masave

fi gura e heroit të vetmuar në ndeshje me padrejtësitë dhe ligësinë, i cili nuk fi ton në ndeshje me mizorinë

universale

përjetimi emocional-subjektiv, problematika e lirisë, e unit

braktiset vargu – prozë

përshtatje të shijeve të publikut

Drama romantike

u vu në skenë në shek. XX


288

Hapi IV (pema e mendjes)Mësuesi/ja do të kërkojë prej nxënësve informacion për meritat që pati Shileri në dramën romantike:

tematika

shqetësimi kulti i heroit

evolucioni psikologjik

- Në fund të orës së mësimit mësuesi/ja bën vlerësimin e nxënësve të tri niveleve për pjesëmarrje.

Detyrë shtëpie: ushtrimi 1 i rubrikës “Refl ektoni për kuptimin”, në faqen 352.

Meritat e Shilerit

Tema Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të komentojë fragmentin duke u ndalur te veçoritë romantike;• të zbulojë nëntekstin simbolik të momentit kyç të tensionit dramatik të skenës;• të zgjerojë njohuritë me informacionin plus.


Teknika dhe metoda mësimore: • Lexim me role, hap pas hapi, punë në grupe, vështrim krahasues, punë në grupe, tabela e personazheve, punë e pavarur, lexim me synim.

Drama: “Vilhelm

Teli” Koment (Ora II)


Hapi I (lexim me role)Lexohet fragmenti në faqen 349 të tekstit, sipas roleve: Rudolf der Harrasi, Teli, Gesleri, Frishardi, Valteri, Berta, Valter Fyrsti, Shuafaheri, Roselmani.

Hapi II (hap pas hapi, punë në grupe)Nxënësit punojnë hap pas hapi ushtrimet e tekstit. Për lehtësi pune, mund të ndahen edhe në grupe. Ushtrimi 2. Mësuesi/ja shkruan në tabelë se çfarë simbolizon kapela e Geslerit → simbol i

respektit dhe i nënshtrimit. Ushtrimi 3. Nxënësit zbulojnë vargjet që tregojnë për situatën e rëndë emocionale dhe

psikologjike sapo Gesleri, majë kalit, hyn në skenë. Ç’është ky rrëmet i madh! Kush thirri ndihmë! (Heshtje e gjithanshme.) (Të gjithë japin shenja tmerri.)Përdhunë bota rreh të ma rrëmbejëështë shkëndija e revoltës. Ushtrimi 4, gjuajtja e mollës simbolizon:

- fjala shenjë dhe shënjestër – pas mollës shënjestër do të ishte sundimtar i urryer. - shenjën për kryengritje do ta jepte V. Teli - gjuajtja në shenjë është një cilësi jo vetëm fi zike, por edhe mendore - nga kjo cilësi karakterizohet Vilhelm Teli: qetësi arsyetim i ftohtë logjik

289


Punohet me rubrikën “Refl ektoni për interpretimin” Ushtrimi 5. Karakterizimi i fi gurës së Vilhelm Telit.

Telit i dridhet zemra, por jo harku.

Hapi III (vështrim krahasues, punë në grupe) Ushtrimi 6, punohet me plotësimin e tabelës së mëposhtme.

Teli Të përbashkët Heroi legjendar

Guximi, toni epik, heroik i luftës kundër sunduesve.

Ushtrimi 7, punohet në grupe.Nxënësit gjejnë vargjet dhe i citojnë ato. Secili grup punon për nxjerrjen e mesazhit. Grupi I – nënshtrimi i verbër ndaj sundimtarit.Grupi II – mospërulja ndaj sundimtarit.

Vargjet Mesazhi

Hapi IV (tabela e personazheve, punë e pavarur)Punohet me rubrikën “Refl ektoni për strukturën”. Ushtrimi 8. Mësuesi/ja përgatit tabelën e personazheve dhe nxënësit punojnë të pavarur.

Personazhet Vepra Flet Mendon Vërtetësi psikologjike

V. Teli

Dëshmitarë të ngjarjes

Hapi V (punë në grupe) Ushtrimi 10 – heshtja, të shpjegohet efekti psikologjik. Ushtrimi 11, punohet me plotësimin e tabelave të mëposhtme.

Mësuesi/ja bën vlerësimin për përgjigjet.

Vargjet Toni Informacioni i tërthortë

Ushtrimi 12.

Momenti kyç Detajet Funksioni i zgjatjes së momentit Roli i dëshmitarit

Hapi VI (lexim me synim)Lexohet informacioni plus, me synim që të zgjerojë njohuritë dhe të bëjë dhe një vlerësim përfundimtar për Shilerin.

Detyrë shtëpie: Bëni një vlerësim me shkrim për veprën e Shilerit.

Grupi I →

Grupi II →


290

Tema Objektivat: Në fund të orës së mësimit nxënësi të jetë i aftë:• të identifi kojë veçori të komedisë si lloj i tekstit dramatik;• të komentojë fragmentin duke u ndalur te: komizmi i situatave, notat dramatike të ndërthurura me komike, përshkrimi i atmosferës së kohës;• të hetojë në tekst për të gjetur shprehje popullore dhe fjalë krahinore që përdor autori;• të bëjë lidhjen ndërmjet fi lmit dhe komedisë.


Teknika dhe metoda mësimore: • Recitim, lexim i drejtuar, pema e mendjes, lexim i pavarur, skeda e komedisë, punë në grupe, rrjeti i diskutimit, lexim me synim.

Komedia “14 vjeç

dhëndër”. Koment


Hapi I (recitim, lexim i drejtuar)Mësuesi/ja reciton vargje të njohura të A. Z. Çajupit dhe kërkon prej nxënësve të gjejnë se cili është autori i tyre. Më pas lexon dialogun e Tanës me Vangjelin nga komedia “14 vjeç dhëndër”. Nxënësit duhet të gjejnë titullin e komedisë nga është shkëputur fragmenti. Drejtohen pyetjet: - Çfarë dini për A. Z. Çajupin? Çajupi është i pari shkrimtar që shënoi në letërsinë shqipe kthesën prej romantizmit në realizëm. - Cilat janë veçoritë e dramës romantike?Nxënësit përgjigjen: - ngjarjet dhe heronjtë me “veshje” legjendare; - ngrihen në nivelin e të jashtëzakonshmes; - mjedise ekzotike - Pse drama romantike nuk pati jetëgjatësi?

Hapi II (pema e mendjes)Mësuesi/ja shpjegon pjesën e tekstit “Drama, realizmi në teatër”. Fundi i shekullit XIX shënoi fi llimin e drejtimit realist në teatër. - lindi si reaksion kundër teatrit romantik; - dramaturgët e zbresin teatri në nivelin e njeriut të zakonshëm; - skena është vendi ku riprodhohet besnikërisht realiteti; - përpiqet të krijojë iluzionin e vërtetësisë së plotë: idetë, njerëzit, ngjarjet janë të vërteta; nuk imitojnë realitetin, por e rikrijojnë atë në mënyrë të besueshme; qëllimi: në skenë shikuesi duhet të gjejë vetveten.

Hapi III (pema e mendjes)

Drama realiste

dramë familjare dramë borgjeze teatër proletar etj.

drejtimi letrar lloji i dramës

neorealizëm verizëmnatyralizëm

291


komedia politike “Pas vdekjes”

komedia shoqërore “14 vjeç dhëndër”

Çajupi – themeluesi i komedisë shqiptare

komedia - farsa

- tragjedia klasike- tragjedia neoklasike

- drama e dokeve- drama shoqërore me ide fi lozofi ke

Në shekullin XXNë periudhën e romantizmit

De Rada“Sofonizba”

Santori“Emira”

Sami Frashëri“Besa”

Zhvillimi i dramës në Shqipëri

Titulli: “14 veç dhëndër”

Autori: A. Z. Çajupi

Gjinia: komedi shoqërore

Struktura:

Skenat:

Mesazhi:

Personazhet:

Hapi III (lexim i pavarur, skeda e komedisë)Lexim i pavarur i fragmentit “Dit` e darsmës” nga komedia “14 vjeç dhëndër”.Pasi nxënësit lexojnë për 5 minuta, nënvizojnë informacionin për strukturën dhe mesazhin, më pas këto informacione do t`i shënojnë te skeda e komedisë. Plotësohet në tabelë skeda me përgjigjet e nxënësve.

Hapi IV (lexim me role, punë në grupe)Nxënësit punojnë në grupe. Grupi I – bën përshkrimin e mjediseve ku zhvillohen ngjarjet, sipas skenave. Në realizimin e detyrës do të mbahen parasysh si dialogu dhe didaskalitë. Grupi II – komenton notat dramatike të ndërthurura me ato komike.Nxënësve u ndahet puna dhe bëhet leximi me role.Gjatë leximit zgjedhin fragmentin për punën e tyre.


292

Nxënësit e grupit të dytë duhet të zbulojnë notat realiste në përshkrimin e karaktereve, si dhe të zbulojnë detaje, që krijojnë situata komike.

fjalët veprimet komizmi Prifti:

Grupi III – Ushtrimi 4. Zbulimi i notave dramatike, të ndërthurura me ato komike në skenën V: a. Dhëndri me nusen mbetën vetëm. b. Pialogu ndërmjet dhëndërit dhe nuses. Nxënësit sipas grupeve lexojnë punën e kryer, mësuesi/ja vlerëson dhe bën përmbledhjen.

Hapi V (rrjeti i diskutimit, punë në grupe)Mësuesi/ja ndërton në tabelë rrjetin e diskutimit. Po Pyetja Jo - A është kjo martesë është e paradënuar të dështojë?

Nxënësit argumentojnë përgjigjet e tyre. Ata mund të mbështeten te:- ana shpirtërore;- pjekuria mendore dhe fi zike;- pavarësia materiale.Punohet në grupe për rubrikën “Refl ektoni për gjuhën, stilin”. Grupi I – Gjeni dhe shkruani disa shprehje popullore. Grupi II – Gjeni dhe shkruani mjetet gjuhësore plot humor.Gjatë kohës që nxënësit plotësojnë në tekst mësuesi/ja përgatit pemën e mendjes:

Hapi VI (lexim me synim)Nxënësit lexojnë me synim “Info Plus” që:– të bëjnë lidhjen midis fi lmit dhe komedisë;– të diskutojë për elementet moderne që i janë shtuar fi lmit.Nxënësit nënvizojnë në tekst dhe lexojnë.a) Thelbi i komizmit, martesa, prifti dhe hipokrizia, Marigoja nuk shkon kundër vullnetit të prindërve.b) Dashuria e Marigosë, shtatzënia e rreme, pirja e helmit, zgjidhja, fi torja mbi mentalitetin, paragjykimet e opinionit anakronik.

- Në fund të orës së mësimit mësuesi/ja vlerëson nxënësit pjesëmarrës.

Notat realiste në krijimtarinë e Çajupit

293



294

295



296

297



298

299



300

301



302

303


Shë

nim

.

Ky

plan

mës

imor

ësh

të s

ugje

rues

. Ësh

të z

bërth

yer p

ërm

bajtj

a lë

ndor

e dh

e ja

në d

hënë

obj

ektiv

at e

për

gjith

shëm

dhe

spe

cifi k

ë pë

r tem

at m

ësim

ore,

që

për

puth

en m

e ob

jekt

ivat

e p

aras

hiku

ara

në p

rogr

am. M

ësue

si/ja

në

varë

si të

niv

elit

të k

lasë

s m

und

të m

os i

zhvi

llojn

ë të

gjit

ha fr

agm

ente

t për

kom

ent

(veç

anër

isht

ato

që

kanë

të b

ëjnë

me

të n

jëjti

n llo

j), d

uke

shtu

ar o

se p

akës

uar o

rët e

pro

gram

it.


304

GJUHA DHE KOMUNIKIMIKomunikimi 22Gjuha 10Llojet e ndryshme të komunikimit 13Gjuha shqipe dhe emri shqiptar 17Dialektet dhe shqipja standarde 20

TEKSTI DHE LLOJET E TIJTeksti dhe karakteristikat e tij 24Teksti dhe pjesët e tij 29Llojet e teksteve 33Teksti përshkrues Teksti informues-paraqitës (shpjegues) 48Teksti udhëzues Teksti argumentues/bindës 60Teksti rrëfyes 67Gjuha e medies 73Publiciteti - Reklama 77

PËRDORIMI I GJUHËSStrategjitë e të folurit 79Strategjitë e të dëgjuarit 83Strategjitë e të shkruarit 89

TEKSTET LETRARE Natyra dhe funksioni i letërsisë 108Gjuha e letërsisë dhe klasifi kimi i letërsisë

TEKSTI TREGIMTARTeksti tregimtar dhe llojet e tij 113Analiza e tekstit tregimtar 115

- Antikiteti - miti 122- Koment - Orfeu dhe Euridika 125- Nga mesjeta në rilindje - romani 133- Analizë / Koment – Don Kishoti (Servantes) 136- Humanizmi - proza 148- Koment - Histori e Skënderbeut (M. Barleti) 150- Romantizmi - romani 155- Koment – Katedralja e Parisit (V.Hygo) 159- Realizmi – novela, tregimi 164- Koment – I trashi dhe i holli (Çehov) 167- Koment – Tragjedi apo komedi (Migjeni) 170- Koment – Vjeshta e Xheladin Beut (M. Kuteli) 177- Proza moderne 186- Koment – Një dashuri e Suanit (M. Prust) 188- Koment – Ura me tri harqe (I. Kadare) 194

2226293235

3846505470798597106110

116119124

133136

139142

146149153156164167170173176179182187

194198

TEKSTI POETIKTekti poetik dhe llojet e tij Analiza e tekstit poetik

- Antikiteti - Poema epike - Analizë / Koment – Iliada (Homeri) - Epika legjendare - Koment – Cikli i kreshnikëve - Mesjeta – format lirike - Koment – Sonete (Petrarka) - Humanizmi – format poetike - Koment - Laudans Invocabo Dominium (P. Budi) - Romantizmi evropian – poema - Koment - Shtegtimet e Çajld Haroldit – (Bajroni) - Romantizmi shqiptar – poema, poezia - Analizë / Koment - Këngët e Milosaos (J. De Rada) - Koment – Bukuria (N. Frashëri) - Koment - Metamorphosis (Gj. Fishta) - Poezia e re – poezia - Himni i bukurisë (Bodleri) - Koment – Karuseli (Rilke) - Koment – Vdekja e nositit (L. Poradeci) - Koment - Prrue n’Dukagjin (E. Koliqi)- Poezia bashkëkohore / Piktura - Koment - Kitara (F. G. Lorka) - Koment krahasues – Korbi dhe Një ditë e ka dhe Korbi (M. Camaj) - Koment - Pelegrini (D. Agolli)

TEKSTI DRAMATIK Teksti dramatik dhe llojet e tij

- Antikiteti – tragjedia antike - Koment - Prometeu i mbërthyer (Eskil) - Rilindja – tragjedia e pasionit - Analizë / Koment – Romeo dhe Zhuljeta (U. Shekspiri) - Romantizmi - drama - Analizë / Koment - Vilhel Teli (F. Shiler) - Realizmi - drama - Koment – 14 vjeç dhëndër (Çajupi)

- Plani mësimor për shkollat profesionale

PËRMBAJTJA203205

211213217219223225227228

230235237241244

247252254258261262266269

273

275277279281

286

290

293

edlira gugu lindita isufi natasha pepivani libër mësuesi ... letersia dhe gjuha 10.pdf ·...

Documents