editorjal ta’ marcello ghirlando ofm marru jg˙a©©lu...

Marru jg˙a©©lujaraw

Editorjal ta’ Marcello Ghirlando ofm

Marru jg˙a©©lujaraw

Editorjal

L-ART IMQADDSA Novembru-Diçembru 2000 513

Din is-sena wkoll, dalwaqt nisim¥u l-Van©elu tal-Milied skond San Luqa, b'mod partikulari t-t˙abbira lir-rg˙ajja ta' l-ewwel Millied: "F'daqqa wa˙da n¥aqdu ma'l-an©lu ¥add kbir ta' qtajja tas-sema, ifa˙˙ru lil Alla uj¥idu: Glorja lil Alla fl-o¥la tas-smewwiet, u sliem fl-artlill-bnedmin li jo¥©bu lilu!" Huma l-qawwiet tal-angli lija¥tu glorja lil Alla fl-okkaΩjoni ta' fidwa li huwa joffri fit-twelid ta' Ìesù. Áal San Luqa mhemmx restrizzjoni tad-destinatarji ta' din il-bxara t-tajba ta' l-an©li, fil-lejl ta' l-ewwel Milied. Huma l-bnedmin kollha, il-˙olqien kollu,¥ax Alla j˙obb lil kul˙add. Il-˙niena u l-im˙abba divinatistrie˙ fuq kul˙add ¥aliex Alla, bl-inkarnazzjoni, jie˙u fuql-umanità ta¥na u jil˙aq lil dawk li f'Ìesù jistghu jsibu s-sens tal-˙ajja proprja ta¥hom ta' bnedmin.

It-twelid ta' Ìesù i©ib is-sliem: ¥aliex it-twelid ta'Ìesù huwa rahan tal-paçi messjanika kif kien kantaÛakkarija, "˙a jmexxi l-passi ta¥na fit-triq tas-sliem", u kifkien habbar il-profeta Mikea.

"Meta mba¥ad l-an©li ˙allewhom u tel¥u s-sema, ir-ra¥ajja bdew i¥idu lil xulxin: Ejjew immorru Betle˙em˙a naraw x'©ara kif ¥arrafna l-Mulej. Marru melaj¥a©©lu, u sabu lil Marija u 'l ÌuΩeppi, bit-tarbija mimdu-da f'maxtura. Kif raw dan, bdew i¥arrfu b'kull ma kienintqal lilhom dwar dik it-tarbija, u kull min sema¥hombaqa' mist¥a©eb b'dak li qalulhom ir-r¥ajja.”

S'issa r-r¥ajja kienu baq¥u siekta, b˙alma jibq¥usiekta l-persuna©©i tal-Bibbja li kellhom dehra jew viΩjonita' Alla matul il-lejl. Issa, ir-rivelazzjoni tal-an©li, membrital-qorti divina skond il-mentalità taΩ-Ωmien, tasal lilhom -wa˙da mill-klassijiet l-aktar disprezzati ta' Ωmienhom - upermezz ta¥hom lil dawk kollha li jridu jilq¥uha.

Iridu jmorru bla telf ta' Ωmien: hija l-ewwel rejazzjoni ta'radd il-˙ajr, l-ewwel innu ta' radd il-˙ajr ¥al din il-©rajjastraordinarja fl-istorja tal-bnedmin. U r-radd ta' ˙ajrta¥hom, li jinbidel fit-t˙abbira tal-Bxara t-Tajba, to˙loq l-ist¥a©ib, element frekwenti fl-opra ta' San Luqa. Huwa s-sinjal tat-taqlib interjuri mqanqal mill-azzjoni ta' Alla li f'hinbla waqt jikkonkretizza ru˙u fl-istorja tal-bnedmin.

* F’din l-okkaΩjoni nixtiequ nawguraw lil kul˙add l-istess esperjenza tar-ra¥ajja ta' Betle˙em. Jalla dan il-Milied j¥inna nisim¥u ¥al darb'o˙ra minn qalbna it-t˙abbira tal-van©elu tat-twelid ta' Ìesù Kristu, t˙abbira litimla l-qlub ta¥na bis-sliem! Jalla nroddu ˙ajr lil Alla¥ad-don kbir ta' Ibnu. Lill-qarrejja kollha ta¥na, lill-Kollaboraturi kollha ta¥na u l-benefatturi kollha tal-Missjoni ta' l-Art Imqaddsa, nawgurawlhom Milied hieni usena ©dida mimlija riΩq u paçi fil-Mulej!

Editorjal ..................513AvviΩi ......................514San Ìwann I .........515Is-Sinagoga ................521Is-Sinaj.....................525Suleiman il-Kbir.......528Ing˙atalna Iben .......530Salmi .......................532Litur©ija tal-Kelma...533Rendikont.................542Mappa ta’ Madaba.512

Rivista Biblika li to˙ro© kull xahrejnmill-Kummissarjat ta' L-Art Imqaddsa

tal-Provinçja Fran©iskana Maltija

Imwaqqfa fl-1955

Computer Setting:Ìwann Abela ofm

Serje ÌdidaVol 22 Nru 119

Novembru - Diçembru 2000

Il-Bibbja f’idejna

514 L-ART IMQADDSA Novembru-Diçembru 2000

• Nixtiequ inwasslu l-awgurji tag˙na g˙aldan il-Milied u s-Sena l-Ìdida mhux bisslill-benefatturi, lill-˙bieb tag˙na, lill-pelle-grini li qasmu mag˙na l-esperjenza ta’ l-Art Imqaddsa u lil dawk li ˙adu sehem fil-korsijiet organizzati minna imma wkoll lildawk kollha li matul dan iΩ-Ωmienjibag˙tulna l-awguri tag˙hom permezztal-kartolini u mezzi o˙ra. Grazzi ta’ l-appo©© kontinwu u nkomplu noffru t-talbtag˙na g˙as-sliem u l-©ustizzja fl-ArtImqaddsa, g˙all-Fran©iskani u g˙all-insa-ra li jg˙ixu f’dik l-art qaddisa!

• Jekk g˙adek ma ©eddidtx l-abbonament fir-rivista tag˙na ˙u˙sieb ibg˙at l-abbonament tieg˙ek biex isserra˙ rasek li tirçeviharegolarment. Rivista li toffrilek il-possibilità li taqra artikli dwar il-Bibbja u l-Art fejn saret u se˙˙et il-Weg˙da ta’ Alla. Artikli dwar©rajjiet mg˙oddija jew reçenti fl-Art Imqaddsa imΩewqa b’g˙addta’ ritratti mag˙Ωula apposta mill-arkivji tag˙na. Ir-rivista tg˙inekukoll tifhem a˙jar il-qari tal-Litur©ija tal-Óadd. Rivista li barra litg˙inek fil-formazzjoni personali tieg˙ek tista’ tuΩaha fil-familjajew fil-laqg˙at tal-gruppi biex tifta˙ u tanima diskussjonijiet. Bl-abbonament tieg˙ek tkun ukoll qed tg˙inna nissuktaw dan is-servizz lill-komunità nisranija maltija. Sitt ˙ar©iet bil-posta g˙all-prezz ta’ Lm3 biss!! Ibg˙at il-˙las lill-Kummissarjat ta’ l-ArtImqaddsa, 8 Triq Santa Luçija, Valletta VLT 07.

• IL-PROFETI u l-ÓBIEB TA’ ÌESÙ huma Ωew© korsijiet li l-Kummissarjat ta’ l-Art Imqaddsa se jorganizza bejnJannar u April tas-sena 2001. Imexxu P. ÌwidoSchembri OFM u P. Bernard Bartolo OFM. Il-Kors isir kullnhar ta’ Óamis bejn l-10.00 u 11.45am b’ripetizzjoni fl-istess jum bejn is-6.00 u t-7.45pm. Ji©u kkunsidrati l-ewwel 50 applikazzjoni g˙all-kors ta’ filg˙odu u l-ewwel 50 g˙all-kors ta’ filg˙axija. G˙al aktar infor-mazzjoni çempel 242254.

Il-Bibbja f’idejna AvviΩi

Bl-isba˙ xewqatJalla l-fer˙ tal-Milied jinΩel fi qlubkomu joktor qatieg˙ tul is-Sena l-Ìdida.

Ti©did abbonamentiÌedded l-abbonament fir-rivista g˙as-sena 2001

Korsijiet BibliçiÛew© korsijiet Bibliçi f’wie˙ed: Jannar-April 2000


NARRAZZJONIU TEOLOÌIJA

Ûew© ˙ar©iet ilu kellnaartiklu introduttiv fuq l-Evan©elju skond SanÌwann miktub minn PatriGuido Schembri OFM.Nixtieq inkompli fuq dan l-artiklu billi nippreΩenta fil-qosor il-kontenut narrattiv ul-pjan tejolo©iku ta' l-istessVan©elu. Dan ser na¥mlubilli naffrontaw dan il-Van©elu bil-metodu hekkimsejja˙ deskrittiv (Ara:CASALINI N., Introduzionealla teologia degli scritti delNuovo Testamento, I-III, NotiSBF 1989; BOTTINI G.C., IlVangelo secondo Giovanni,Atti della Quinta SettimanaBiblica, Aquila 1991, 39-57).

Jekk wie˙ed irid jisfruttatajjeb dan l-artiklu huwamportanti li wie˙ed iΩommmiftu˙ quddiemu l-Van©eluskond San Ìwann u jaqrahu jsegwih skond is-sekwen-zi narrativi li ser ji©uppreΩentati. L-iskop tie¥ufil-fatt huwa li j¥in lill-qar-rej jie˙u f-idejh it-testbibliku u iqie¥ed lilu nnifsuquddiemu. B'hekk biss it-test evan©eliku jista' jif-tiehem a˙jar u jie˙u l-˙ajja!

Permezz ta' dan il-metodu wie˙ed i˙alli ftit fil-©enb l-ipotesijiet storiçi uletterarji li ©ew proposti¥al dan il-Van©elu, kifukoll kull tip ta' attwaliz-zazzjoni jew interpretazzjo-nijiet personali. B'dan il-metodu wie˙ed iqie¥edquddiemu t-test bibliku kifippreΩentat lilna; wie˙edjaqrah b'mod attent biexikun jista' jilqa' l-messa©©

evan©eliku kif trasmessmill-evan©elista permezzta' kliemu, l-idejat, it-tix-bihat u s-simboli li jinsabufl-istess test bibliku.

Interessanti ninnutaw liaktar ma wie˙ed jifli l-pjanletterarju ta' dan il-Van©elu,aktar jista' jasal biex jifheml-iskop teolo©iku ta' l-awtursagru.

Meta n˙arsu lejn it-testevan©eliku nindunaw lihemm ˙jiel letterarju li mal-ewwel j¥inna biex naq-smu dan il-Van©elu f'Ωew©taqsimiet kbar. Dan il-˙jieljinsab fil-bidu, fl-ewweltmintax-il vers ta' l-ewwelkapitlu tal-van©elu; dawnjiffurmaw introduzzjoni jewprologu ¥all-Van©elu, u l-vrus 37-50 tal-kapitlu tnax liji©bru flimkien l-ewwel taq-sima. Il-kapitlu tlettax jin-troduçi it-tieni taqsima litin¥alaq fiΩ-Ωew© konk-luΩjonijiet li nsibu fil-kapitlu

¥oxrin u wie˙ed u¥oxrin. Mela nist¥un¥idu li l-ewwel tnax-ilkapitlu jiffurmaw l-ewweltaqsima tal-ktieb li fihÌwanni jikteb fuq is-sinjali li¥amel Ìesù; fit-tieni taq-sima, mill-kapitlu tlettax sal-a˙˙ar, jikteb fuq it-twet-tieq ta' l-hekk imsej˙asie¥a ta' Ìesù. Din it-taq-sima hija bidu sempliçi biext¥inna naffrontaw it-testevan©eliku.

Biex ix-xo¥ol ta¥naikun aktar ordnat tajjeb liwie˙ed jaqra l-Van©eluskond is-sekwenzi narrativitie¥u. B'hekk ftit ftit,wie˙ed jista' jasal biex jifliil-pjan teolo©iku u l-messa©© tar-raba'Van©elu.

Irridu wkoll inΩommuquddiem ¥ajnejna liÌwanni kiteb ¥alra©unijiet speçifiçi. Fil-kapi-tlu 20, 30-31, hekk kiteb:


Kitba ta’ Marcello Ghirlando ofm

Il-Van©elu ta’ San Ìwann


Hawn fuq ix-xelluqjidher il-frammentl-aktar antikli g˙andna f’idejnatal-Ìdid Testment.Dan il-manuskrittfih ukoll siltamill-kapitlu 18tal-Van©elu ta’San Ìwann.


"Hemm ˙afna sinjali o˙ra liÌesù ¥amel quddiem id-dixxipli tie¥u u li m'humieximniΩΩla f'dan il-ktieb. IΩdadawn inkitbu sabiex intomtemmnu li Ìesù hu l-Messija l-Iben ta' Alla, ubiex bit-twemmin ta¥komikollkom il-˙ajja f'ismu."

Mela Ìwanni kiteb biexf'kull min jaqra l-Van©elu,i˙e©©e© il-fidi f'Ìesù l-Ibenta' Alla u biex kull min jem-men fih ikollu l-˙ajja. L-effett tal-qari - ja¥ti l-˙ajjalil kull min jemmen - huwa˙idma ta' Alla, ¥aliex Hubiss jista' ja¥ti l-˙ajja per-mezz ta' l-Iben. Minn dannaraw li l-iskop tal-Van©eluhuwa uniku: ja¥ti xhiedafuq Ìesù l-Iben ta' Alla biexiqajjem fil-qarrej il-fidi li©©iblu minn Alla il-˙ajja fl-Iben.

Meta naqraw b'modattent is-sekwenzi narrativital-Van©elu naraw kifÌwanni kiteb il-kliem u l-©est ta' Ìesù bl-iskop lijmexxi l-qarrej tie¥u biexjemmen li Ìesù hu l-Ibenta' Alla u biex permezz ta'din il-fidi jiçievi l-˙ajjaimwie¥da lilu.

L-ewwel taqsima

Ìwanni 1, 1 - 2, 11: Il-Prologu. Ix-xhieda ta'Ìwanni l-Battista. l-¥aΩlatad-dixxipli, l-ewwel sinjalfit-tie© ta' Kana.

L-ewwel sekwenza nar-rativa tifta˙ b'introduzzjoni(1, 1-18) u tkompli b'˙amesepisodji (1, 19 - 2, 11) lijse˙˙u fit-tul ta' ©im¥a.

L-introduzzjoni tissejja˙Prologu u meta wie˙edjaqrah b'mod attent jindu-na li hemm andament rit-miku fih. Áalhekk spissdan jitqies b˙ala innu. Is-su©©ett ta' din l-intro-duzzjoni huwa l-Verb (bil-grieg logos, kelma). Il-Verbta' Alla li ji©i ppreΩentatb˙ala esseri personali utraxxendenti.

Fl-ewwel ˙amest ivrusji©i miktub li "il-Verb kien fil-bidu, kien ma' Alla, kienAlla, u kollox sar bih. Kellul-˙ajja fih, u l-˙ajja kienetid-dawl tal-bnedmin, id-dawl jiddi fid-dlam imma d-dlam ma ¥elbux."

Fil-vrus 6-13 ti©i mfakk-ra l-figura ta' Ìwanni"mib¥ut minn Alla...©ieb˙ala xhud, biex jixhed¥ad-dawl, biex bihkul˙add jemmen." L-awturimba¥ad jer©a' jaqbad is-simbolu tad-dawl u fuq il-Verb jistqarr "dak id-dawlveru, li jdawwal kull bnie-dem." Jistqarr ukoll li "id-dinja m'¥arfitux. Ìie f'da-ru u niesu ma laq¥uhx."Imma min laq¥u, ji©ifierimin emmen fih, "tahom is-set¥a li jsiru wlied Alla."

Nist¥u n¥idu li f'dawn il-vrus ¥andna sintesi tar-rakkont evan©eliku: ix-xhieda ta' Ìwanni l-Battista, il-wasla tal-Verbfid-dinja, ir-rifjut minn-na˙atal-poplu tie¥u, l-aççet-tazzjoni ta' dawk li emmnufih, it-trasformazzjoni ta'dawk li jemmnu f'ulied Alla.

Fil-vrus 14-18 hemmmiktub li l-Verb sar bnie-dem u ¥ammar fostna u li"a˙na rajna l-glorja tie¥u,il-glorja li ¥andu mill-Missier b˙ala Ibnu l-wa˙dieni, mimli bil-grazzjau l-verità." L-awtur jistqarrli mill-milja tie¥u lkoll˙adna grazzja fuq grazzja¥ax hu wassal il-grazzja ul-verità in kwantu li b˙ala l-Iben il-Wa˙dieni wera lill-bnedmin li emmnu lil Allannifsu li ebda bniedem qattra. L-istqarrija fundamen-tali ta' dawn il-vrus,¥alhekk, hija l-fatt li l-Verbsar bniedem biex iwassallill-bnedmin ja¥arfu lil Alla;dan il-Verb inkarnat huwaÌesù Kristu, li fuqu inkitebfir-rakkont evangeliku kollukemm hu.

Jekk inΩommu quddiem¥ajnejna dawn l-osser-vazzjonijiet baΩiçi tal-Prologu maljar nindunaw liquddiemna ¥andna f'sin-tesi il-pjan narrativ uteolo©iku tal-Van©elu.



Ix-Xmara Ìordan


Wara l-ewwel ˙amest ivrusli fihom il-Verb huwappreΩentat fl-identità per-sonali tie¥u f'riferiment¥al Alla u ¥all-˙olqien, l-awtur ji©bor il-©rajjietimportanti tal-˙ajja tal-Verbinkarnat u j˙abbar il-pro-gramm narrativ bieximba¥ad juri li l-Verb sarbniedem biex juri min huAlla, sabiex kull min jem-men isir ukoll iben Alla - udan ji©bor fih il-pjanteolo©iku li hemm intarsjatfil-pjan narrativ.

Ir-raba' Van©elu allurajippreΩenta lilu nnifsuneçessarjament b˙alaVangelu li jirrivela lil Alla. Il-Van©elu ¥alhekk irid ji©imoqri f'dan id-dawl: huwar-rivelazzjoni ta' Alla l-inviΩibbli ma¥mula minnÌesù li huwa l-Verb inkar-nat u viΩibbli, l-isess Ibenta' Alla. Din ir-rivelazzjonissir favur il-bnedmin sabiexpermezz ta' l-¥arfien veruta' Alla jirçievu l-˙ajja divi-na. Permezz tal-fidiwie˙ed jitwieled minn Allau jsir iben Alla.

F'koerenza mal-pjanim˙abbar mill-Prologu r-rakkont veru u proprjujibda billi jitkellem fuq ix-xhieda ta' Ìwanni l-Battistafuq Ìesù. Fl-ewwel epi-sodju (1, 19-28) Ìwannijixhed fuqu nnifsu quddiemir-rappreΩentanti tal-ÌudajiΩmu.

FiΩ-Ωew© episodji l-o˙ra(1, 29-34; 1, 35-42), ¥aldarbtejn Ìwanni jistqarr liÌesù huwa l-˙aruf ta' Alla(vrus 29 u 36). "L-¥adaÌwanni ra lil Ìesù riesaqlejh, u qal: 'Araw il-Óarufta' Alla, li jne˙˙i d-dnubtad-dinja'." "L-¥adaÌwanni re©a' kien hemmma' tnejn mid-dixxiplitie¥u. Óares lejn Ìesù li

kien ¥addej minn hemm,u qal: 'Araw il-Óaruf ta'Alla'." Dawn iΩ-Ωew©t ivrusli ji©bru fihom ix-xhieda ta'Ìwanni huma mportanti˙afna ¥aliex jindikawb'mod çar li Ìesù kieniddestinat li ji©i offrut b˙alal-˙aruf ta' l-Áid biex ine˙˙id-dnubiet tad-dinja.

Fil-fatt, jekk in˙arsu ftit 'lquddiem fl-evan©elju, fil-mument tal-kundanna¥all-mewt u t-tislib ta'Ìesù Ìwanni kellu ja¥melΩew© osservazzjoniet li juribid-dieher li Ìesù kien il-

˙aruf sagrifikali. F'19, 14Ìwanni jikteb li d-deçiΩjonili Ìesù ji©i maqtul saret fil-©urnata tat-t˙ejjija ta' l-Áid ¥all-˙abta ta' nof-sinhar, fil-mument li fihkienu jibdew joqtlu l-˙rieffit-tempju in vista ta' l-iklata' l-Áid. F'19, 36 Ìwannij¥id ukoll li lil Ìesù ebda¥adma ma kissrulub˙alma kienu ja¥mlu lildawk msallba biex imutumalajr. Óawnhekk Ìwannijara li se˙˙et l-Iskrittura(EΩodu 12, 46) li kienet tip-preskrivi li l-¥adam tal-



Fuq l-G˙adira tal-Galilija



˙aruf ta' l-Áid ma kel-lhomx ji©u miksura.

Hemm min jinnota wkollli f'din ix-xhieda tal-Battistahemm alluΩjonijiet ¥all-missjoni tal-QaddejSofferenti ta' Alla ta' IΩaija52, 13 - 53, 12, li kellu jie˙ufuqu d-dnubiet tal-poplu uli, minkejja li kien innoçenti,kellu joffri ru˙u b˙ala ˙aruf©wejjed ¥all-ma˙fra tad-dnubiet. B'hekk il-qarrejtal-Van©elu jifhem sa mill-bidu ta' l-istess testevan©eliku li ir-rivelazzjonita' Alla li Ìesù ©ie jwettaq,titwettaq tabil˙aqq fl-offer-ta tie¥u, ji©ifieri fil-mewttie¥u li permezz ta¥hajirrivela lil Ala u jikkomunikafil-grazzja tal-ma˙fra l-˙ajja divina. L-episodjuja¥laq bil-©rajja ta' l-ewwel dixxipli li jimxu waraÌesù, Indrì u Pietru.

Fir-raba' episodju (1, 43-51) Ìwanni jirakkonta s-sej˙a ta' Filippu u Natanjel.Interessanti kif Natanjel ji©iapprezzat minn Ìesù b˙alabniedem sinçier li kelluja¥arfu u jemmen fih mill-¥arfien tie¥u ta' l-Iskrittura. "Ara, dan tassewwie˙ed minn IΩrael li jixraq-lu dan l-isem; ma hemmebda qerq fih." "Rabbi...intl-Iben ta' Alla, inti s-sultanta' IΩrael!"

Ir-rakkont ikompli bil-˙ames episodju (2, 1-11) liji©bor fih il-©rajja tat-tie© ta'Kana. F'dan ir-rakkonthemm kelma ta' Ìesù li hijaimportanti ˙afna. Waqt il-festa tat-tie©, lil ommu lit¥idlu li l-¥arrajjesm'¥andhomx aktar inbid,Ìesù iwie©eb: "Is-sie¥atie¥i ¥adha ma waslitx."

Fuq din l-ideja tas-"sie¥a", li hawn tidher¥all-ewwel darba fil-Vangelu, l-awtur ikompli

jibni pjan narrativ uteolo©iku tie¥u. Hu fuqdin l-ideja li to˙loq linjanarrativa li Ìwanni jesprimit-teolo©ija tie¥u. L-isten-nija tas-sie¥a tqanqal l-attenzjoni tal-qarrej tal-Vangelu u to˙loq it-tensjonineçessarja lejn dak il-mument li fih "is-sie¥atie¥u" tasal. Hija s-sie¥ali fiha Ìesù jirrivela l-iden-tità tal-Missier u jmut fuqis-salib. Hu ¥alhekk li il-fatt "is-sie¥a" tissemma’

kontinwament fil-Vangelu(2, 4; 12, 23-24. 27; 13, 1;17, 1). Lil Ommu, li fit-tie©ta' Kana t¥idlu li l-¥arajjes ma fadlilhomxinbid, iwie©eb: "X'hemmbejni u bejnek mara? Is-sie¥a tie¥i ¥adha mawaslitx." Meta jfittxu li jar-restaw lil Ìesù, ¥ax kienstqarr li ©ie minn Alla, l-evan©elista jinnota: "Humafittxew jaqbduh, iΩda ˙addminnhom ma medd idejhfuqu, ¥ax is-sie¥a tie¥ukienet ¥adha ma waslitx."L-istess ra©uni hijamo¥tija f'8, 20: "U ˙addminnhom ma qabdu, ¥axis-sie¥a tie¥u kienet¥adha ma waslitx." Huwamba¥ad f'12, 13 li Ìesùjiddikjara: Waslet is-sie¥a

li fiha Bin il-bniedem ikunigglorifikat." F'12, 27-28insibu: "Issa qie¥edin˙oss ru˙i m˙awwda. Ux'naqbad n¥id? Missier,e˙lisni minn din is-sie¥a?Imma jiena ¥alhekk ©ejt:¥al din is-sie¥a. Missiera¥ti glorja lil ismek." U fi13, 1 l-evan©elista jiddikja-ra b'mod solenni: "Qabel il-festa ta' l-Áid, billi kien jafÌesù li waslet is-sie¥atie¥u biex j¥addi minndin id-dinja ¥al ¥and il-

Missier, hu, li kien ˙abb liltie¥u fid-dinja, ˙abbhom¥all-a˙˙ar." It-talba hekkimsej˙a "saçerdotali" ta'Ìesù waqt l-a˙˙ar çena,hekk tibda: Missier, wasletis-sie¥a: a¥ti glorja lilIbnek, biex l-Iben ja¥tiglorja lilek...(17, 1).

Meta nqisu flimkiendawn it-test evangeliçi, il-qarrej isir jaf li Ìesù, samill-bidu tal-ministerutie¥u, qed jistenna din is-sie¥a, ©ie fid-dinja ¥aldin is-sie¥a. Hija s-sie¥a tal-passjoni tie¥u,hija l-passjoni li tid˙ol fis-sie¥a tal-glorifikazzjonital-Missier u l-Iben. Hijas-sie¥a tal-passjoni lipermezz ta¥ha Ìesù juril-im˙abba tie¥u sa l-


Óawt tat-tisfijaf’Kana tal-Galilija

Il-Knisjaf’Kana tal-Galilija

a˙˙ar ¥al dawk li jemm-nu. L-importanza tas-sie¥a hi ¥alhekk l-importanza tal-mewt ta'Ìesù ¥aliex hu proprjuf'din is-sie¥a li hu jirrive-la l-im˙abba li ssalva ta'Alla.

It-Tieni Taqsima

Ìwanni 2, 12 - 3, 36:Vja©© lejn Ìerusalem upermanenza fil-Lhudija.

Din it-tieni sekwenzanarrativa hija mibnija minn

tliet episodji. L-ewwel epi-sodju (2, 13-22) jippreΩentalil Ìesù li jmur Ìerusalem¥all-festa ta' l-Áid u jmurfit-Tempju u jkeççi 'l dawkkollha li kienu qed ja¥mlul-kummerç hemmhekk. Lil-Lhud li jitolbuh sinalj¥idilhom: "Óottu dan it-Tempju u ner©a' ntell¥u fitlett ijiem (2, 19). L-evan©elista jikkummenta likien qed jitkellem mill-©isem tie¥u (2, 21).

It-tieni episodju,ma¥mul minn sommarju(2, 23 - 25) u mix-xena tal-laq¥a ta' Ìesù ma'Nikodemu (3, 1-21) ¥andudiversi elementi li ta' minjikkummenta fuqhom.

Fis-sommarju insibu l-idejat ta' fidi/twemmin

ippreΩentati flimkien:"Waqt li kien Ìerusalem¥all-Festa ta' l-Áid, kienhemm ˙afna li emmnu f'i-smu billi raw is-sinjali li kien¥amel. Imma Ìesù, min-na˙a tie¥u, ma kienx jfdafihom, ¥ax hu kien jaf lilkul˙add u ma kellux bΩonnmin ja¥tih xhieda fuq il-bniedem, ¥ax hu stesskien jaf x'kien hemm fil-bniedem."

Fid-djalogu ma'Nikodemu insibu stqarrijiet

li huma mportanti: il-mistoq-sija tal-bidu ta' Nikodemu:"Rabbi, a˙na nafu li intM¥allem mib¥ut minnAlla; ¥ax ˙add ma jista'ja¥mel is-sinjali li qie¥edta¥mel int jekk ma jkunxAlla mie¥u" (3,2); it-twe©iba li ja¥ti Ìesù li danma jistax ikun ma¥ruf"jekk wie˙ed ma jitwelidxmill-©did ma jistax jara s-saltna ta' Alla" (3, 3); it-tienimistoqsija ta' Nikodemu:"Kif jista' wie˙ed jitwieledwara li jkun xjie˙?" (3, 4) ut-twe©iba ta' Ìesù "li jekkwie˙ed ma jitwelidx mill-ilma u l-Ispirtu, ma jistaxjid˙ol fis-saltna ta' Alla" (3,5); u t-tielet mistoqsija ta'Nikodemu: Kif qatt jista'jkun dan?" (3,10) u t-twe©iba

finali ta' Ìesù li j˙abbarb'mod misterjuΩ il-mewttie¥u meta j¥id "hekkje˙tie© li jkun merfu¥ Binil-bniedem, biex kull minjemmen fih ikollu l-˙ajja ta'dejjem" (3, 14-15). Ìesùjikkonkludi: "Áax Allahekk ˙abb lid-dinja li ta lilIbnu l-wa˙dieni, biex kullmin jemmen fih ikollu l-˙ajja ta' dejjem" (3, 16).

Hu proprju hawn liwie˙ed isib it-tema tal-funzjoni rivelattiva tal-mewtta' Ìesù fuq is-salib. Is-sommarju ta' ftit vrus qabeljuri li s-sinjali li Ìesùja¥mel f'Ìerusalem iqan-qlu l-fidi. Nikodemu, li seta'jara dawn is-sinjali, ja˙sebli seta' ja¥raf li Ìesù ©ejminn Alla (3, 2). ImmaÌesù jurih li fir-rejaltà minbiss jitwieled mill-©did,ji©ifieri permezz ta' l-Ispirtu,jista' jifhem li Ìesù ji©i minnAla u ¥alhekk jista' "jara ujid˙ol fis-saltna ta' Alla."Nikodemu ma jifhimx ujistaqsi dan kif jista' jse˙˙.Ìesù jwie©eb billi j¥idlu libiex seta' jitwieled mill-©didkien je˙tie© li Bin il-bnie-dem ji©i merfu¥, ji©ifieri lijmut fuq is-salib, biex kullmin jemmen f'dik il-mewtikollu l-˙ajja ta' dejjem, Allannifsu. B'hekk Ìesù mhuxbiss j¥allem u jirrivelamisteru, imma jqanqalf'Nikodemu ix-xewqa lijitwieled mill-©did u jkollu l-˙ajja divina u jistiednu jem-men fil-mewt tie¥u.

It-tielet episodju (3, 22-36) ise˙˙ fil-Lhudija. Tnejnhuma l-affermazzjonjiiet l-aktar importanti. L-ewwelhija dik li tit˙addet mnejnhu ©ej u il-funzjoni tal-per-suna ta' Ìesù: "Dak li hu©ej minn fuq hu fuqkul˙add; min hu mill-art huta' l-art u j¥id ˙wejje© ta'



Is-Samarija

l-art; dak li hu ©ej mis-sema hu fuq kul˙add" (3,31). It-tieni turi ir-relazzjonita' m˙abba li hemm bejn il-Missier u l-Iben: "Il-Missieri˙obb lill-Iben, u ˙alla kolloxf'idejh" (3, 35).

It-tielet taqsima

Ìwanni 4, 1 - 54: Ìesùjirritorna mill-Luhudija fil-Galilija. I¥addi mis-Samarija.

Fit-tielet sekwenza nar-rativa Ìesù jirritorna mill-Lhudija fil-Galilija u j¥addimis-Samarija. Áandnahawnhekk tliet episodji (4,1-42; 4, 43-45; 4, 46-54).Minnhom l-ewwel huwa l-aktar importanti. Fih hemmid-djalogu mill-isba˙ mal-mara Samaritana.

Il-laq¥a bejn Ìesù u s-Samaritana sse˙˙ fejn il-birta' Ìakobb. Huwa Ìesùnnifsu li jie˙u l-inizjattiva ulill-mara anonima j¥idilha:"A¥tini nixrob" (4, 7). Il-mara tista¥©eb kif Lhudijazzarda jitkellem ma'Samaritana, imma Ìesùb˙al donnu ma ja¥tix kaΩu jkompli jirrivela lilu nnifsubilli joffri ilma x'jixrob "Kiekukont taf id-don ta' Alla umin hu dak li qie¥edi¥idlek, 'A¥tini nixrob,'kieku int kont titolbu, u hukien ja¥tik ilma ˙aj" (4,10). Il-kurΩità u l-ista¥©ibtal-mara jikbru u hi t¥id:"Sinjur, mnejn ser i©©ib l-ilma ˙aj jekk anqas biextimla ma ¥andek u l-birhuwa fond?" (4, 11). Ìesùjtenni: "Kull min jixrob mnndan l-ilma jer©a' ja¥tih il-¥atx; imma min jixrobmill-ilma li na¥tih jien isirfih ¥ajn ta' l-ilma li jwassalsal-˙ajja ta' dejjem" (4, 13-14). Is-Samaritana matifhimx dan id-diskors,

imma fiha Ìesù xettel ix-xewqa ¥all-ilma li hu kienqie¥ed iwie¥edha:"A¥tini dan l-ilma Sinjur,biex ma jaqbadnix l-¥atx,u anqas ma noq¥od ©ejjau sejra hawn nimla l-ilma"(4, 15). Fl-a˙˙ar tad-djalo-gu Ìesù jirrivelala li huwa l-Messija (4, 26).

F'dan il-mument ix-xenatinbidel u jaslu d-dixxipli u l-folla li kienet ©iet infurmatamis-Samaritana u ©ewjaraw lil Ìesù. L-Im¥allem, mistieden mid-dixxipli biex jiekol, iwie©ebbit-tixbihat biex ifisser x'kel-lu jkun il-frott tal-mewttie¥u: "L-ikel tie¥i hu lina¥mel ir-rieda ta' minba¥atni u li nwassal fit-tmiem l-opra tie¥u. Intomma t¥idux li baqa' erba'xhur o˙ra ¥all-˙sad?Imma araw x'n¥idilkomjiena: erf¥u ¥ajnejkom u˙arsu ftit kif l-¥elieqi bjadu¥all-˙sad!" (4, 34-35)B'hekk Ìesù jirrivela li l-fidwa ta' dik il-folla li kienet©ejja lejh tiddependi mill-opra ta' Alla li hu, b˙alaIben, ©ie jwettaq. U l-oprahija wa˙da: il-mewt tie¥ufuq is-salib biex kull minjemmen fih ikollu l-˙ajja ta'dejjem.

F'din il-lo©ika narrativaanke l-ilma ˙aj li ji©i offrutlis-Samaritana hijawe¥da. Ìesù ja¥milha

biex iqanqal ix-xewqa u t-twemmin, biex kull minjemmen jislet mill-mewttie¥u dak li kliemui©a¥lek tixxennaq ¥alih.

Mhuwiex diffiçli tifhemkif id-djalogu ta' Ìesù mas-Samaritana huwa simili¥al dak li kien sar ma'Nikodemu. Fit-tnejn Ìesùiqanqal bi kliemu il-kurΩitàu x-xewqa bl-iskop li jistie-den l-interlokuturi tie¥u¥all-fidi. IΩ-Ωew© episodjihuma espressjoni tal-peda-go©ija ta' Ìesù li jixtieqiwassal ¥at-twemmin fid-dawl tal-˙ajja ta' dejjem lito˙ro© mill-mewt tie¥u.Dan kollu ji©i kkonfermatmill-kliem ta' 4, 41-42:"Mba¥ad ˙afna o˙rajnemmnu min˙abba kliemu,u lill-mara qalulha: 'issamhux ¥ax ¥edtilna intqe¥din nemmnu, imma¥ax a˙na wkoll smajnieh,u sirna nafu li dan tassewhu s-salvatur tad-dinja'."

It-tema tal-fidi ter©a'tidher fit-tielet episodju (4,46-54) tas-sekwenza nar-rativa, kif jixhdu l-istqarrijietta' l-evan©elista meta jid-deskrivi l-atte©©jament ta'l-uffiçjal li talab, u qala', il-fejqan ta' ibnu: "Ir-ra©elemmen il-kelma li qalluÌesù u telaq...u emmen huu l-familja kollha tie¥u: (4,50. 53).

(Ikompli)



Il-Bir ta’ Ìakobbfis-Samarija



L-isem "Sinagoga"

L-isem "sinagoga" ©ejmill-grieg "sinagoge", posttal-mi©em¥a, post fejnjin©em¥u l-fidili. Il-kelmalhudija hi "bet knesset", id-dar tal-mi©em¥a; bl-ara-majk, il-lingwa ta' Kristu,"kenista". F'bosta artijiet ta'l-Ewropa tissejja˙ "xuls"(mill-Yiddix, "schools"). Il-Lhud tal-fer¥a tar-Riformajsej˙u l-post "tempju".

Il-Lhud li kienuj¥ammru fl-E©ittu kienujsej˙u s-sinagoga "pro-sewke", ji©ifieri: il-post tat-talb. Dawk li kienu j¥ixuf'Ruma kienu jsej˙ulha"Sabbataion", il-post tas-Sibt, min˙abba li kienujmorru jitolbu fiha nhar ta'Sibt. Fil-Palestina ˙afnadrabi kienu jsej˙ulhab'Ωew© kelmiet griegi"topos agios", post qaddis.Il-Lhud ta' Dura Ewropossej˙ulha "to oikos", "id-Dar",ji©ifieri, id-dar ta' Alla.

Is-sinagoga ma ¥and -hiex x'taqsam mat-Tempju

ta' Ìerusalemm li kienwie˙ed fid-dinja kollha ukien meqjus b˙ala d-dar ta'Alla. Is-sinagoga hija d-dartat-talb, fejn in-nies jil-taq¥u biex jitolbu ujfa˙˙ru lil Alla. Fis-sinagogama jsirux sagrifiççji u çeri-monji solenni, kif kienu jsirufit-Tempju. Fiha jsir ukollta¥lim lill-poplu, ˙a©a lima kienitx issir fit-Tempju.Lanqas ma ¥andha saçer-doti li jiffunzjonaw fiha b˙alma kellu t-Tempju; ir-rabbi lijiffunzjona fiha huwa bissministru u mhux saçerdot.

Ta' min jinnota li Kristu,il-Madonna, l-Appostli u l-Insara tal-bidunett kienujmorru huma wkoll jitolbufis-sinagoga. San Pawl,b'mod speçjali, kien jinqe-da' bis-sinagoga biex jip-priedka lil Kristu.

Il-bini tas-sinagogau xi jkun fiha

Il-kobor u s-sbu˙ija tal-bini tas-sinagogi jiddepen-du miç-çirkustanzi tal-post,

tan-numru tal-fidili u ta'kemm ikun hemm niessinjuri fil-post. Mhemmxparagun bejn sinagoga ta'belt kbira u sinjura b˙al mahi Pari©i, u sinagoga ta'ra˙al, b˙al ma kienNaΩaret fi Ωmien Kristu.B˙ala regola ©enerali, jekkjista' jkun, il-faççata tal-binita¥ha ¥andu j˙ares lejnÌerusalemm.

L-¥amla tal-bini mhiexdejjem l-istess; tkun dejjemb˙al sala kbira m¥ammrakif sejrin n¥idu. In-niesjoqo¥du fuq si©©ijiet jewbankijiet, i˙arsu lejn mejdali ma¥ha jkun hemm il-kapijiet tas-sinagoga,speçjalment l-arkisinagogu(il-kbir tas-sinagoga) u l-"kaΩΩan", dak li jamministras-sinagoga, u jqabbad lilmin jaqra l-qari sagru.

Warajhom ikun hemm l-iktar ˙a©a mportanti tas-sinagoga: l-Arka. Fl-Arka,imsej˙a "Aron" jew "Tiba"jkun hemm il-˙ames kotbata' Mosè, it-Torah, miktubinbi stil antik fuq il-parçmina.

Mill-Art ImqaddsaKitba ta’ Guido Schembri ofm

Is-Sinagoga

Is-Sinagoga ta’ Kafarnahum



Fiha jkun hemm ukoll in-"Nebihim", il-kotba tal-pro-feti. Quddiem l-Arka jkunhemm b˙al lampier jix¥eldejjem, in-"Ner Tamid" (in-nar etern). L-Arka kienettit¥atta b'velu ta' drapp finimsejja˙ "parokta". Fuq l-Arka kien jitqie¥ed b˙albaldakkin Ω¥ir, imsejja˙"killah". Post importanti˙afna wkoll hi l-"Bimah";

qisu "platform" naqra ¥oliminn fejn jinqraw il-kotbasagri. Barra minn dan, is-sinagoga jkollha b˙alambone minn fejn ir-rabbijmexxi s-servizz sinagogaliu mnejn jippriedka l-ome-lija. Il-"menorah", kandela-bru b'seb¥a frie¥i, qattma jonqos fis-sinagogi. Danifisser il-preΩenza ta' Israelkollu quddiem Alla.

F'˙afna sinagogi, in-nisama joqo¥dux ˙dejn l-ir©iel,imma separati, jew f'galla-rija, jew f'taqsima ¥alihom.Din id-drawwa m¥ad -homx josservawha l-LhudReformisti u Konservattivi.

Mal-bini prinçipali fejnisir is-servizz sinagogali, is-sinagoga jkollha bieb ie˙orsekondarju. Óafna sinagogijkollhom skola ma¥ hom,b˙al ma ˙afna knejjes kat-toliçi fl-Amerka u postijieto˙ra ¥andhom il-"ChurchSchool". Ikun hemm xi kma-mar li jservu b˙al "hostels"

¥all-pellegrini u minjivvja©©a.

Fi Ωmien Kristu kienhemm ˙afna minnhomf'Ìerusalemm, kif nafu mill-Atti ta' l-Appostli. Qabel kienikun hemm ukoll b˙al ˙abstemporanju fejn kienu jit-tie˙du u jissawtu dawk li maj©ibux ru˙hom tajjeb; SanPawl issawwat hemmkemm-il darba ¥ax kienjippriedka lil Kristu. Fis-sina-gogi moderni jkun hemmuffiçini ¥all-uΩu ta' l-ammi-nistrazzjoni mill-kbarat tas-sinagoga jew tal getto lhudi.

Il-bidu tas-sinagogi

Meta l-Lhud da˙lu fil-Palestina wara l-jasar fl-E©ittu, waqfu santwarji f'di-versi postijiet. Imba¥adSalamun bena t-Tempju ta'Ìerusalemm u l-kult ©ieçentralizzat. Hemm il-poplukien obbligat li jmur jitlob.Imma meta l-BabiloniΩi

Mill-Art Imqaddsa

Kif setg˙et tidherSinagoga tal-Galilija



farrku t-Tempju u l-Lhudsabu ru˙hom imxerrdin,bdew ja˙sbu biex jitolbuflimkien f'xi mkejjen. Il-pro-feta Ìeremija jitkellem fuq"Dar tal-poplu" (Bet Am) fejnil-poplu kien jiltaqa' jitlob(Ìer 39, 8). Nafu li l-profetaEΩekjel kien jilqa' 'l ˙utu Lhudjit¥allmu u jitolbu f'daru.Jista' jkun li kien hemm likellu l-bidu b'mod l-iktarrudimentali s-servizz sina-gogali.

Dak li qalu l-filosfu LhudiFilo (Óajja ta' Mosè III, 7),ÌuΩeppi Flavju (Apion II,XVII, 75) u Hugo Grotius likien Mosè li waqqaf l-ewwel sinagoga, hu Ωbaljat.Sallum ¥adu ˙add majista' j¥id eΩattament metakellha bidu s-sistema sina-gogali. Ûgur li kienet teΩisti,f'Lixandra speçjalment, fil-perjodu grieg (fis seklu erba'qabel Kristu). Fi ΩmienKristu, kif nafu mill-Van©elu

u l-kitba l-o˙ra tat-Testmentil-Ìdid, kienu ˙afna sinago-gi mxerrdin mad-dinja.S'issa, l-eqdem sinagogi linstabu huma dawk ta'Masada u Herodium, fil-Palestina, ta' l-ewwel seklu.

Is-servizz fis-sinagoga

Il-Lhud kienu obbligatijmorru jitolbu f'sinagoganhar ta' Sibt u f'xi okkaΩjo-nijiet speçjali. Il-funzjoni kie-net issir hekk:

Fil-bidu tas-servizz, in-nies jift˙u jdejhom uflimkien jirreçitaw it-talba"Xema’ Israel" ("Isma’ Israel:Alla ta¥na hu Allawie˙ed....."). Din it-talba hi l-Kredu lhudi li l-Lhud¥andhom jirreçitaw talin-qas darbtejn kuljum.

Imba¥ad jirreçitaw it-talba "Xemone Ezrè". Fiha l-Lhud jitolbu lil Alla jix˙et il-barkiet tie¥u fuq dawk li

ja¥mlu t-tajjeb. Dawn il-barkiet huma 19, li 13minnhom imissu t-ti©didmessjaniku.

Wara tinqara wa˙damis-"Sedarim", silta mil-Li©ita' Mosè; imba¥ad siltao˙ra mill-profeti, imsejha"haftarah". Bejn kull siltajitkanta, jew jin¥ad, Salm.

Is-servizz ja¥laq bid-diskors ta' tifsir tal-qari lijkun inqara: b˙al l-Omelijata¥na. Dan id-diskors kienjin¥ata minn wie˙ed kom-petenti. Jekk ikun hemmrabbi preΩenti, id-diskorsikun imiss lilu.

Fl-a˙˙arnett kienet tin -¥ata l-barka.

Fil-postijiet fejn ma jkunxhemm sinagoga, il-Lhudjitolbu privatament. Skondit-tradizzjoni lhudija, ¥an -dhom jitolbu tliet darbietkuljum: fil¥odu (“xaharit"),wara nofsinhar ("min˙a˙") ufil¥axija ("ma'arib").

Biex nifhmu a˙jar il-Kelma ta’ AllaMill-Art Imqaddsa

Fdalijiet tas-Sinagoga ta’ Korazim



Jekk ikun possibbli, fejnma jkunx hemm sinagoga,l-a˙jar ˙a©a tkun li t-talbta¥hom ikun komunitarju;imma biex isir dan ikunme˙tie© li jkunu preΩenti¥axar persuni ("minjan").

Is-sinagoga ul-importanza ¥all-Insara

Is-sinagoga kienet provi-denzjali ¥alina l-Insara. Ir-ra©unijiet huma dawn:

* Is-Sinagoga Ωammet˙ajja l-fidi f'Alla wie˙edu r-reli©jon vera tal-poplu ta' Alla tat-Testment il-Qadim metadan sab ru˙u mifruxmad-dinja. B'hekk l-appostli sabu s-soddamifruxa biex jiΩir¥u Ω-Ωerrie¥a tal-Van©eluf'kull na˙a tad-dinja.

* Konsegwenza ta' dan,Ìesù u l-appostli kienu

jinqdew bis-sinagogibiex ja¥tu bidu ¥all-predikazzjoni ta¥hom.

* il-litur©ija sinagogali ser-viet b˙ala mudell ¥all-litur©ija tal-bidu tal-

Knisja; infatti l-bidu tal-quddiesa ta¥na (il-ltur©ija tal-Kelma) kienetimfassla fuq is-servizzsinagogali.

•

Mill-Art Imqaddsa

L-art tal-muΩajk tas-sinagoga ta’ Bet Alfa bis-sinjaliΩodjakali, l-offerta ta’ IΩakk u simboli lhud

L-art tal-muΩajk tal-Kappella tat-Teotokos (Omm Alla) fuq l-G˙olja tan-Nebo.Fost id-disinji tal-muΩajk jidher l-artal tas-sagrifiççju tat-tempju ta’ Ìerusalem.




Kitba ta’ Ìor© Aquilina ofm

Is-SinajIl-Peninsula tas-Sinaj

Tinsab imdawra bil-Mediterran,bil-Ba˙ar l-A˙mar, il-Golf ta' Suez fuq il-punent u l-Golf ta' Áaqabafuq in-Nofs inhar. Jew sem-pliçement bejn il-Ba˙ar l-A˙mar u l-Art Imqaddsa. IΩ-Ωona jaqsmuha fi tlieta: a)dik taflija tad-DeΩert ta' Et-Tih, b) IΩ-Ωona ramlija tan-nofs, u c) IΩ-Ωona tal-granitfuq Nofs inhar.

FiΩ-Ωona taflija, firxaimmensa ta' deΩert jikwi blailma, ˙add qatt ma¥ammar fiha. Fil-qedemkienu juzawha biss biexj¥addu minnha l-pellegriniminn Ìerusalemm lejn is-Sinaj, jew il-misilmin lejn il-Mekka. IΩ-Ωona ramlija ftitdifferenti minn ta' qabilha,iΩda fiha jinsabu l-minjieritar-ram u l-˙a©ar turquoise,ma¥rufa sa minn Ωmien il-Farawni.Lanqas ma toffriambjent li wie˙ed i¥ix fih¥at-tul; kultant jinsaburqajja li joffru mer¥a lill-imrie˙el. IΩda toffri sbu˙ijaunika ta' ramel u ©ebel ta'kuluri li jsa˙˙ru u oasi b˙aldawk ta' Wadi Garandel,Áajn Óudra˙, u Ras el-Áajn. IΩ-Ωona l-o˙ra hi ta'sbu˙ija kbira imΩejnab'muntanji u ¥oljiet tal-gra-nit ta' kull kulur. Il-widienta¥ha dejjem i˙addru bl-ilma li jinΩel mill-blat,ambjent li ma damx ma©ibed lej˙ lill-anakoreti u ç-çenobiti li waqqfu f' dawn l-imkejjen ¥at-talb u l-©abrata¥hom.

Áall-istorja n¥idu li dinil-peninsula hi l-aktar wa˙da

famuza min˙abba l-minjieritar-ram u t-turquoise fil-Wadi Magarah, sa minnΩmien il-Farg˙un Semerbetta' l-Ewwel dinastija, saRamses IV, ta' l-Áoxrindinastija. Hawn instabu l-famuΩi "kitbiet sinajitiçi"fosthom l-isem ta' 39Farawn li kull wie˙edminnhom waqqaf il-men˙irtie¥u. Flimkien ma dawninsibu eluf ta' graffiti, kliem udisinni, li ˙allew pellegrini ukarovani li ¥addew minnhawn matul mijjiet ta' snin.

B'dana kollu l-akbar©rajja hija dik tal-˙ru© tal-poplu ta' Israel mill-E©ittu u l-mo¥dija tie¥u minn hawn,lejn l-art ta' Kan¥an. L-

Israelin telqu minnRa¥mses lejn l-Áadajjar il-Morri u qasmu il-Ba˙ar l-A˙mar (il-Ba˙ar tal-Qasab)u ¥addew minn ÁejunMusa (Marah). Minn hawnimxew lejn ix-xaqliba tal-punent, u wara waqfaf'Wadi Garandel (Elim) da˙lufid-deΩert ta' Sin, fiΩ-Ωonatal-minjieri, lejn Rifidim ¥all-muntanja tal-Mulej, il-Óoreb.Wara komplew lejn ÁajnÓudra˙ (Haserot) u waradiversi waqfiet fid-dezert ta'Paran, waslu QadesBarnea. Minn hawn da˙lufis-saltniet ta' Mowab uSi˙on,qasmu x-xmara Ìor-dan u da˙lu l-art imwe¥daminn Ìeriko.

Fis-Sinaj ta' Ωmien l-EΩodukienet ta˙t il-˙akma tan-Nabatej, li ç-çentru tas-salt-na ta¥hom kienet Petra fit-Trans©ordanja. Dan nafuhmill-˙afna kitba li ˙allewgraffiti l-aktar fil-post ma' tulil-Wadi Mukatteb. Dan ©arabejn is-sekli tnejn qabelKristu u s-seklu wie˙ed waraKristu. Fis-sena 107 W.K. il-Prefett tas-Sirja, CorneliusPalma kiseb ¥all-Imperu

Ruman Petra u s-saltna kol-lha tan-Nabatej.

Il-Muntanja Sinaj

Din ti©bor fiha l-partimuntanjuΩa tan-Nofs inhartal-peninsula tas-Sinaj çen-trali: iΩda komunement nirre-feru ¥al muntanja wa˙dafin-nofs, ma¥rufa mill-Áarab b˙ala Ìebel el-Tur(il-muntanja ewlenija), u

Ìebel Musa (il-Muntanja ta'Mosè). It-Test bibliku jsej˙ilhal-Óoreb. L-aktar muntanja¥olja hija dik ma¥rufab˙ala Ìebel Katrin ( 2602m)

Din il-muntanja kbira tal-granit, kulur gris ja¥ti fl-isfar ˙amrani, b'sel˙iet uwidien fondi, maqtu¥a¥aliha wa˙idha mill-bqijatal-muntanji l-o˙ra, to¥lafuq il-Wadi el-Deir, Wadi el-Lega, u l-pjanura ta' el-Ra˙a˙. KwaΩi b'çertezza l-istudjuΩi jΩommu li din hi l-muntanja tal-Bibbja. Áaliextaqbel ¥al kollox mar-rakkont sagru. Ter©a’, l-pelle-grina Egerja, fis-seklu IVta¥tina deskrizzjoni det-taljata ta¥ha. Hekk kitebukoll fl-istess ΩmienAmmonio u San Nilo, uo˙rajn matul il-medjuevu.

L-ewwel abitanti tas-Sinajkienu l-bedwini. Dawn in-nomadi ˙allew sa l-kitbata¥hom ma¥rufa b˙ala l-proto-sinajitika, l-aktar alfa-bett qadim li nafu bih.Warajhom kienu l-e©izzjani liminn Ωmien ¥all-ie˙or kienujmorru f'numru mdaqqas ta'˙addiema u suldati. L-e©izzjani is-Sinaj kienujsej˙ulha Ta Su, li tfisser;"l-ArtNiexfa". Hawn, f'Serabit el-K˙adim bnew tempju lil alla:"is-Sinjura tat-Torquoise"

L-ewlenin insara li¥ammru hawn, eluf ta'anakoreti , ©ew fi Ωmien il-persekuzzjoni ta' Deçju (249-25). Waslu hawn billi¥addew mill-istess triq ta' l-EΩodu. Warajhom ©ew ˙afnainsara o˙ra u twaqqfu centrimadwar l-oasi ta' Feiran,tant li fis-seklu ˙amsa nsibuli dik kienet Sede Episkopali.

San Nilo j¥idilna dwarmeta is-seraçini fis-snin 305,370, u 400 invadew il-penin-sula u ˙arbtu kull ma sabu.Dan wassal biex il-monaçi


Mill-Art Imqaddsa

tas-Sinaj jitolbu l-protezzjonita' l-Imperatur Ìustinjanu.Wara li Omar fis-sena 636reba˙ l-Art Imqaddsa l-Áarab ©ew I¥ammru fl-oasi ta' Feiran. Óafna insara˙arbu, o˙rajn qalbu ¥all-Islam, u l-belt sabi˙a ta'Faran saret ˙erba wa˙da.Hekk l-uniku insara li kienfadal, sa Ωmienna, humabiss il-monaçi tal-monasteruta' Santa Katerina. Fi Ωmienil-Kruçjati, s-Sinaj kienetta¥mel ma’ Ìerusalemm.Dan sar-reb˙a ta' Salah ad-Din (1187) meta fil-battaljata' Óittin fil-Galilija xejjen kullqawwa kruçjata.

L-¥ollieq jaqbad

Mose biex ja˙rab il-¥adab tal-Far¥un ˙arablejn l-art ta' Midjan, fejnqa¥ad ma’ Ìetro, li kienje˙odlu ˙sieb l-imrie˙el fid-deΩert. Hekk wasal sa ˙dejnil-Óoreb, fejn deherlu l-An©lutal-Mulej, fil-¥ollieq jaqbadbla ma jikkonsma. Dan lia˙na nsej˙ulu ¥ollieq il-Lhud isejhulu sene˙, si©rabaxxa ta' l-akaçja sejal, li tin-sab ˙afna minnha f'din iΩ-Ωona, li ma to¥liex mill-artaktar minn metru u nofs.

L-anakoreti, mill-bidu tal-kristjaniΩmu, imferrxin fil-widien ta' qrib Ìebel Musa,ma damux ma llokalizzawdin id-dehra f'post fejn huma¥ruf b˙ala Wadi el-Deir,fejn bnew kappella u torribiex i˙arisha, li ddedikawhalill-Omm Alla, ¥aliex in-narli ma jikkunsmax ©ie imqab-bel mal-ver©inità ta' Marija.Din il-kappella, wara ©ietinkluΩa fl-abside tal-BaΩilka.

Il-Monasteru

L-anakoreti, l-eremiti, lin©abru madwar il-kappellata’ l-¥ollieq jaqbad, kienuspiss ji©u attakkati mill-bedwini u l-barbri, ¥alhekktalbu lill-Imperatur ÌustinjaniI biex jiddefendihom. Danmhux biss li ddefendihomimma talli bena baΩilka kbiraddedikata ‘l Omm Alla. Aktartard dan it-titlu gie mibdulf'dak tat-Trasfigurazzjoni. Fis-seklu VIII rega' nbidel l-isemf'dak ta' Santa KaterinaMartri ta' Lixandra meta l-fdalijiet ta¥ha n©abu hawnfuq is-Sinaj. Il-Kappella, it-torri u l-BaΩilka Ìustinjanudaw warhom b'sur tal-©ebelkbir tal-granit li ¥adu jeΩistisa llum.

Il-Kodiçi Sinajitiku

Kull min iΩur dan il-post,ma jistax ma ja¥tix titwilalill-Bibljoteka tal-Monasterufejn instab il-ktieb l-aktarantik tal-Bibbja bil-grieg lijezisti fid-dinja. Sabu l-istudjuΩ Tischendorf. Dan fl-ewwel Ωjara tie¥u fl-1844da˙˙luh jara fejn il-monaçikienu jsej˙u Bibljoteka, per-gameni, kodiçijiet, kotbastampati kollox mix˙ut bl-addoçç. Tefa' ¥ajnejh fuqqoffa karti li kienu lesti ¥all-˙ruq. Minn hawn ©abar foljita' pergamena ta' Bibbja bil-grieg: kienu terz ta¥ha. Fl-1853 fittex il-bqija u ma sabxejn. Fl-4 ta' Frar 1860 kieniffortunat li sab u ¥aqqad il-kodici kollu. Minn hawn il-kodici beda jissejjah CodexSinaiticus manuskritt tas-seklu IV li fih il-Bibbja tas-LXX, miktub irqieq fuq il-©ildfin tal-gaΩell. Fih il-biçça l-kbira ta' l-Antik Testment, il-Ìdid kollu, flimkien ma l-Pastor Hermas, u l-Ittra ta'Barnaba.

Fit-28 ta' Settembru 1860Tischendorf offra dan it-teΩorlill-KΩar tar-Russja, li qe¥dufil-Bibljoteka Imperjali ta' SanPietruburgu, fejn baqa' sa' l-1935, meta ir-Russi bie¥uhlill-British Museum ¥al mittelf lira sterlina. B'dana kollul-Bibljoteka tas-Sinaj ¥adfadlilha kodiçijiet o˙ra impor-tanti.





Persuna©©i storiçi marbuta ma’ l-Art ImqaddsaKitba ta’ George Aquilina ofm

Suleiman il-Kbir"Jiena s-Sultan tas-sla-

ten ta' lvant u l-punent, is-sinjur ta' l-artijiet tar-rumani,tal-persjani u ta' l-¥arab,eroj tal-˙olqien, sinjur ta' l-art u Ω-Ωmien, Paxà u Sultantal-Mediterran u tal-Ba˙ar l-Iswed, ta' Kaaba u tal-illustriMedina, u tan-nobbli Ìeru-salem..." Hekk jiddeskriviru˙u u jindirizza lilu nnifsuSuleiman (MULLER H., TheLoom of History, New York1958, pp.303-304).

Fost l-akbar mexxejjaTorok li st˙aqqlu l-isem "il-Kbir" kien proprju danSuleiman. Kien bin Salim I,u ˙a t-tmexxija ta' l-ImperuTork minfloku fl-1520, fl-istess sena li ©ie nkurunatImperatur Karlu V. Mill-bidunett ©ibed lej˙ is-sim-patija tal-poplu, meta re©a'ta lura l-proprjetà privata litti˙ditilhom fl-ammini-strazzjoni ta' qabel. Makien xejn anqas mis-slatenta’ qablu fl-implemen-tazzjoni ta' politika espansi-va u ta' konkwista.Approfitta ru˙u mill-qa¥da xejn stabbli ta' l-imperu tal-Ìermanja ta˙tKarlu V. Fl-1521, approfittaru˙u wkoll mill-laq¥a˙aΩina li kellhom l-ambaxxaturi tie¥u fl-Ungerija, fejn marru biexjinnegozjaw mill-©did il-waqfien mill-©lied, li kiense˙˙ bejniethom. Hekk˙abat ¥all-Ungerija, hupersonalment, u waraassedju ta' sitt ©im¥atBelgrad, is-sur qawwi ta'Amurat II u ta' Mawmettu II,kellha ççedi. Wara Belgradma kienx diffiçli li jintreb˙ubliet o˙a. Sena wara

ba¥at jattakka Rodi.Wara assedju ta' ˙amesxhur u nofs kellha ççediwkoll. L-assedju ta' Rodibaqa' ma¥ruf ¥all-qlubijali wrew kemm ir-rebbie˙a kifukoll it-telliefa. Rodi ntilfetwara ˙akma ta' mitejn utnax-il sena ta˙t il-Kavallierita' San Ìwann. Il-GranMastru Filippu Villiers L-IsleAdam kiseb kapitulazzjonibl-unuri kollha tal-gwerra.

Wara r-reb˙a ta' Rodi,Suleiman wettaq ir-riformafl-amministrazzjoni ta' l-imperu; riforma le©islattivau amministrattiva, kontra l-˙afna abbuΩi, l-aktar minndawk li kien biss mo˙˙homfilli jtejbu l-qa¥data¥hom. Óaseb biex jaq-sam l-imperu f'diversi"Baxà", u kull wie˙ed bis-set¥a li jΩomm id-dixxipli-na u l-¥aqda. L-eΩerçitu©ie wkoll organizzat billi l-kmand aktar tferrex, u hekknaqqas is-set¥a kwaΩiassoluta tal-"Ìannizzari."

Áal darb'o˙ra fl-1526re©a' tefa' ˙arstu fuq l-Ungerija. Reba˙ il-belt ta'Mohacz, f'assedju li fih tilef˙ajtu Ω-Ωa¥Ωu¥ re ta' l-Ungerija Lwi©i II. Din ir-reb˙a fet˙et ¥al Suleimanil-bieb ta' Buda. Áamelmassakru s˙i˙ u ˙araq il-belt u l-famuΩa bibljoteka likien waqqaf ir-Re MattijaCorvino. L-arçiduka Ferdi-nandu ta' l-Awstrija, is-suççessur ta' Lwi©i II, reba˙mill-©did Buda sena wara,filwaqt li Suleiman qa¥adattent josserva l-©lied ¥at-tron ta' l-Ungerija bejnFerdinandu u ÌovanniZapol. Wara din il-gwerra

çivili, Suleiman ma kienx¥alih diffiçli li jer©a' jie˙uBuda. Il-Moldavia lanqasma damet ma saret fewduta' l-Imperu Ottoman. Uminkejja l-età avanzatatie¥u b'eΩerçitu, jin¥adta' mitejn elf ru˙, assedjaVjenna. Hawn ˙tija tad-dewmien tar-rinforzi,Suleiman kellu jçedi u j˙alliwarajh bosta mill-a˙jar sul-dati tie¥u.

Fl-Ewropa l-ImperaturKarlu V, kien l-unikaqawwa li set¥et tieqaf lill-Imperu Ottoman, iΩda kienmehdi fi gwerra ma' Franzau mal-Papa, u kien ¥aduma ˙abatx ¥al Suleiman,meqjus b˙ala l-¥aduewlieni ta' l-insara kollha.Sa fl-a˙˙ar iddeçieda lij¥in lil ˙uh Ferdinandu ub'armata kbira nsibuhmadwar Vjenna, filwaqt liSuleiman kien qie¥ed jas-sedja Strigonia. Kul˙addkien jistenna l-˙abta bejniΩ-Ωew© qawwiet. Óa©a lima saritx. Karlu V kienwera l-qawwa tie¥u lilSuleiman, u dan tefa'˙arstu fuq il-Persja. Reba˙Bagdad u rnexxielu jer©a'lura lejn Kostantinoplib'¥add kbir ta' truppi©odda, filwaqt li l-©eneralitie¥u ssoktaw bil-kisbietta' bliet o˙ra fil-qalba ta' l-Ewropa tal-lvant.

Fl-1537 tefa' ˙arstu fuqdawk il-gΩejjer li kienu ta˙til-kmand tar-republika ta'Venezja. Ûbarka f'Korfù,minfejn kiseb l-Albanija bla©lied, u wara ˙aseb lif'Korfù kien ser ja¥mel l-istess. Ma rnexxilux. Il-maltemp ferrex l-eΩerçitu, u



kellu jirritorna f'Kostan -tinopli. Is-sena ta' wara, fl-1538, tlestiet flotta kbira fl-E©ittu, u fl-istess Ωmien il-qawwiet tie¥u waslu sal-Yemen u fit-trufijiet ta' l-Indja. Suleiman kien sar il-biΩa' ta' kul˙add, u l-aktarta' l-insara li ©arrbu kemm-il telfa. Il-famuΩ AndreaDoria kellu jduq it-telfawkoll tal-qawwiet ottoma-ni. Fl-1541, l-Ungerija mif-nija b'qasmiet interni, u xibnadi ta¥ha kienu wkolli¥arrfu is-sovranità otto-mana, ¥addiet ta˙t il-kontroll tork, filwaqt li thal-

liet il-libertà tar-reli©jon, il-jedd tal-proprjetà privata ul-˙arsien tal-privile©©i. Fl-istess Ωmien il-©eneral torkma¥ruf b˙ala "Barbaros -sa" kien qed iwettaq ˙erbafil-Mediterran u fl-in˙awital-ba˙ar Jonju: ˙arbatMessina, Reggio, Ostia uRuma. Tefa' wkoll ˙arstufuq Franza u ΩbarkaMarsilja b˙ala ˙abib,min˙abba t-trattat ta'˙biberija li kien hemm bejnFran©isku I u Suleiman.Assedja Nizza li ma rnexxi-lux je˙odha min˙abba l-

¥ajnuna f'waqtha ta'Karlu V. Fi triqtu lejnKostantinopli wettaq ˙erbaf'Ischia u Lipari.

Mal-wasla tal-Kavallierita' San Ìwann fil-gΩejjerta¥na, il-˙bit tal-misilmin,¥al aktar minn ra©uniwa˙da, aktar kotor mis-snin ta' qabel. Fl-1551,Dragut ˙abat ¥al Malta u¥alkemm wettaq ˙erbas˙i˙a ma reba˙hiex. Fi tri-qtu assedja lil Áawdex umhux biss reba˙ il-Kastell,iΩda ©arr ukoll lill-Áawdxin kollha fil-jasar.Minn hawn baqa' sejjer fiTripli, li kienet f'idejn il-Kavallieri ta' San Ìwann, u˙adha f'idejh darba ¥aldejjem. Suleiman kien˙alef li jeqed il-kavallieri uma kienx sigriet it-t˙ejjijata' armata u flotta kbira¥all-assedju ta' Malta.Nhar it-18 ta' Mejju 1565fuq ix-xefaq dehret l-arma-ta torka, ta˙t il-kmand ta'Piali u Mustafà Paxà. Fis-27 ta' Mejju minn Lixandrada˙al Luccialì u fit-30 tax-xahar Dragut minn Tripli liin¥aqdu wkoll fl-assedju.Ìrajja ta' qlubija li twaletsat-8 ta' Settembrub'reb˙a kbira ta' missirijiet-na u tal-Kavallieri ta' SanÌwann. Vjenna - Malta -Lepanto salvaw lil Ewropamill-mixja bla waqfien ta' l-IΩlam, din id-darba mill-imperu Ottoman.

L-ewwel sultan tork ta'Ìerusalem kien Selim I,iben Bayazid, li inkurunalilu nnifsu b˙ala s-"Sid ta'Ìerusalem" fl-1517.Impona taxxa personalifuq dawk kollha li makenux musulmani. FiΩmien is-saltna ta' ibnuSuleiman (1520-1566),meta l-imperu la˙aq l-akbar estensjoni tie¥u, il-

belt Qaddisa ¥addietminn Ωmien ta' ti©did fid-difiΩa; inbnew mill-©did is-swar u l-bibien (1537);insemmu l-Bieb ta' Ìaffa, lil-¥arab isej˙ulu Bab el-Khalil (Hebron Gate), u l-isba˙ u l-aktar wie˙ed for-tifikat fost il-bibien ta'Suleiman, dak ta'Damasku, li l-¥arabisej˙ulu Bab el-Ammud,bil-kitba fuqu li t¥id: "Il-Mulej ta¥na, il-kbir Sultanu l-e¥ref mexxej, Sultantal-barranin, Áarab uPersjani, ried li jsir dan il-bieb imbierek...Suleiman,bin Salim Khan, jalla Allajseddaq saltnatu."

Ta' min iΩid li l-Áolja ta'Sijon t˙alliet barra mis-swar ta' Suleiman, u hekk¥adha sallum. Bena mill-©did it-Torri ta' David ©ietΩgurata l-provvista ta' l-ilma fil-belt. Ta' min isem-mi it-ti©did ta' dik li hima¥rufa b˙ala il-Áajntas-Serpenti (Birkhet es-sul-tan) fil-wied ta' Ben Óin-nom. Fi Ωmienu saltnu l-paçi u s-sigurtà. Suleimanlanqas ma naqas li jseb-ba˙ il-Moskeja Al-Aksa:dawwarha minn barrab'madum persjan, irre-stawra t-twieqi u l-bibienindurati, filwaqt li Ωied kop-pla o˙ra n-na˙a tat-tra-muntana tal-portikuma¥ruf sallum b˙alaQubbet Suleiman. Dik ta'Omar ksielha l-koppla bil-madum ukoll fl-1561.

Suleiman mietf'Settembru 1566, f'Buda,fl-Ungerija, waqt li hu nnif-su, di©à marid, kien qedimexxi kampanja s˙i˙a, bil-¥an li jsa˙˙ah il-qa¥datie¥u fl-Ewropa. Kellu 74sena. Óadem bis-s˙i˙¥all-idejali tie¥u list˙aqqlu l-isem ta' "il-Kbir."

Biex nifhmu a˙jar il-Kelma ta’ AllaPersuna©©i storiçi marbuta mal-Art Imqaddsa



Mill-Art Imqaddsa

In¥atalna iben...ujsejhulu Alla set¥an...Prinçep tas-Sliem (IΩ 9, 6).

Il-kliem tal-Profeta IΩaijai˙ejju ¥all-mi©ja tas-Salvatur fid-dinja. Kien pro-prju hawn, f'Betle˙em, li dinil-we¥da kbira se˙˙et.Áal elfejn sena s˙a˙, l-

insara tkellmu fuq Betle˙em,b'emozzjoni profonda u gra-titudni mimlija fer˙. B˙ar-r¥ajja u l-ma©i, anke a˙na©ejna nfittxu t-tarbija mfi-sqija u mqie¥da f'maxtura.B˙al ˙afna pellegrini qabil-na, ninΩlu ¥arrkubbtejnab'qima u bi sta¥©ib qud-diem l-misteru tremend lise˙˙ f'dan il-post.

Fl-ewwel Milied tal-mini-steru tie¥i b˙ala Suççessurta' l-Appostlu Pietru, kontwrejt ix-xewqa tie¥i liniççelebra l-bidu tal-Pontifikat tie¥i fil-¥ar ta'Betle˙em. Dan ma kienxpossibbli f'dak iΩ-Ωmien s'is-sa. Imma llum, kif nista' manfa˙˙arx il-Missier ta’ kull˙niena, li t-toroq tie¥uhuma misterjuΩi u lim˙abbtu hija bla tmiem, lin©abi hawn, fis-sena tal-Ìublew il-Kbir, ¥all-post

tat-twelid tas-Salvatur?Betle˙em hija l-qalba tal-Pellegrina©© Ìubilari tie¥i.It-toroq li qed interraq was-sluni f'dan il-post u quddiemil-Misteru hawn im˙ares...

"La tibΩ¥ux! Qedin˙abbrilkom fer˙ kbir, fer˙li se jkun ¥all-poplu kollu.Illum fil-belt ta' David twil-dilkom Salvatur li huwaKristu l-Mulej" (Lq 2, 10-11).

Il-fer˙ li ˙abbar l-an©lumhijiex xi ˙a©a tal-passat.Huwa fer˙ tallum - il-jumetern tas-salvazzjoni ta' Allali ji©bor fih kull Ωmien, il-pas-sat, il-preΩent u l-futur. Fis-seb˙ ta' dan il-millennju l-©did, a˙na msej˙a nirriflettuli Ω-Ωmien ¥andu aktarsens ¥aliex hawn, l-Eternità da˙let fl-istorja utibqa' ma¥na ¥al dejjem.Il-kliem tal-Venerabbli Bedahuma attwali dejjem: 'Anke

Papa Ìwanni Pawlu II f’Betle˙em

Ing˙atalna Iben...Mid-diskors f'Betle˙em, L-Erb¥a 22 ta' Marzu 2000.



llum u kull jum sal-a˙˙artaΩ-Ωminijiet, il-Mulej jitnisselkontinwament f'NaΩaret ujitwieled f'Betle˙em. Huwadejjem il-Milied f'Betle˙em;kull jum huwa l-Milied fil-qlub ta' l-insara. U kull jumni©u msej˙a nxandru l-messa©© ta' Betle˙em lid-dinja - a˙bar tajba mxandrabil-fer˙. Il-Kelma Eterna -Alla minn Alla, dawl minndawl, sar ©isem u ¥ammarfostna!

It-tarbija tat-twelid, li tid-dependi kompletament fuqMarija u ÌuΩeppi um˙abbithom, hija t-teΩortad-dinja kollha. Huwa l-kol-lox ta¥na!

F'din it-tarbija - l-iben lin¥atalna, insibu mistrie˙¥al ru˙na u l-˙obΩ veru tal-˙ajja - il-˙obΩ Ewkaristikum˙abbar fl-isem ta' din il-

belt, 'Bet-Le˙em', id-dar tal-˙obΩ. Alla huwa mo˙bi f'dinit-tarbija; id-divinità huwamo˙bi fil-ÓobΩ tal-˙ajja.'Adoro te devote latensDeitas! Quae sub his figurisvere latitas!’

Il-misteru kbir ta' Dak lijçekken lilu nnifsu, il-˙idmatal-fidwa li tidher fid-d¥ufija:din mhijiex verità façli. Is-Salvatur twieled bil-lejl - fid-dlam, fis-silenzju u fil-faqarta' l-¥ar ta' Betle˙em. "Il-poplu li kien miexi fid-dlamra dawl kbir!" (IΩ 9, 2). Hekkjistqarr il-Profeta. Dan huwapost li ¥araf il-madmad u l-bastun ta' l-oppressjoni.Kemm-il darba instama' l-biki ta' l-innoçenti f'dawn it-toroq? Anke l-Knisja kbiramibnija fuq il-post tat-twelidtal-Feddej hija b˙al fortizza litixhed ¥all-©lied ta' matul

is-sekli. Il-maxtura ta' Ìesùhija dejjem fid-dell tas-Salib.Is-silenzju u l-faqar tat-twelidb'Betle˙em huma ˙a©awa˙da mad-dlam u l-u©i¥tal-mewt fuq il-Kalvarju. Il-maxtura u s-salib huma l-istess misteru ta' l-im˙abba lissalva; il-©isem li Marijaqie¥det fil-maxtura huwa l-istess ©isem offrut fuq is-Salib.

Fejn hi s-set¥a tal-Prinçep tal-Paçi li fuq jitkel-lem il-Profeta IΩaija? Liemahija s-set¥a mo¥tija lilÌesù? Is-saltna ta' Kristumhijiex ta' din id-dinja.Saltnatu mhix lo¥ba ta'¥ana u poter li b˙aldonnhom j¥a©nu l-istorjata¥na. Set¥etu hija l-qawwa li jirba˙ il-ÓaΩin, ir-reb˙a a˙˙arija tie¥u fuq id-dnub u l-mewt. Hija s-set¥ali tfejjaq il-feriti li j¥aww©u x-xeb˙ tal-Óallieq fil-˙lejjaqtie¥u. Is-set¥a ta' Kristuhija dik li tbiddel in-naturad¥ajfa ta¥na u ta¥milnakapaçi, bil-qawwa ta' l-Ispirtus-Santu, li n¥ixu fis-sliemma' xulxin u f'¥aqda ma'Alla: "U lil dawk li emmnu f'is-mu, tahom is-set¥a li jsiruulied Alla" (Ìw 1, 12). Danhuwa l-messa©© ta'Betle˙em illum u dejjem. Danhuwa d-don straordinarju li l-Prinçep tal-Paçi ©ab fid-dinjaelfejn sena ilu...

llum in˙arsu lejn mument

Biex nifhmu a˙jar il-Kelma ta’ AllaFl-Art Imqaddsa



N¥ollik, Mulej, ¥ax erfajtni,u ma ferra˙tx l-¥edewwa tie¥i bija. Mulej, Alla tie¥i, jien sejja˙tlek; sejja˙tlek, u int fejjaqtni. Mulej, tellajtli mill-mewt, 'l ru˙i, ˙listni minn fost dawk li jinΩlu fil-˙ofra.

G˙annu lill-Mulej, ˙bieb tie¥u, fa˙˙ru l-isem imqaddes tie¥u. G˙ax ftit iddum is-sa˙na tie¥u, iΩda ¥omor s˙i˙ l-im˙abba tie¥u. Fil¥axija jid˙ol il-biki, fil¥odu jidwi l-¥ajat ta' fer˙.

Mela jien ¥idt fl-a˙jar tie¥i; "Ûgur li qatt ma niççaqlaq!" Mulej, bil-pjaçir tie¥ek fuq muntanja qawwija qe¥edtni; mba¥ad ˙bejt wiççek minni, u jien t˙awwadt ¥al kollox. Lilek sejja˙t, Mulej; lil Sidi tlabt il-˙niena.

X'tie˙u int jekk inkun mejjet, jekk jien ninΩel fil-qabar? Se jfa˙˙rek forsi t-trab? Se jxandar il-fedeltà tie¥ek? Isma¥ni, Mulej, u ˙enn ¥alija; kun, Mulej, l-¥ajnuna tie¥i.

Int bdilt fi Ωfin l-¥ali tie¥i, neΩzajtni minn-niket, bil-fer˙ ˙aΩΩimtni. Áalhekk ru˙i t¥annilek bla heda, Mulej.

G˙andna ˙ames strofi ta' ringrazzjament ippreΩen-tati fuq diversi kuntrasti: ˙ajja/mewt, biki/fer˙, stabi-lità/çaqlieq; g˙andna mela g˙anja ta' fer˙ waraesperjenza ta' tbatija u mewt. Is-salmista jista' jg˙annitabil˙aqq li Alla biddel l-g˙ali tieg˙u fi Ωfin ta' fer˙,neΩΩg˙u minn-niket u ˙aΩΩmu bil-fer˙. Santu Wistinjapplika s-salm lil Kristu li jg˙anni l-fer˙ tal-˙ajja fil-qawmien wara l-esperjenza tal-passjoni u l-mewt tieg˙u.

SALM 30

Radd il-Óajrg˙all-˙elsien

Is-Salmi

wie˙ed li se˙˙ elfejn sena ilu, immafl-ispirtu n˙addnu ma¥na Ω-Ωmi-nijiet kollha. Nin©abru f'post wie˙edimma n˙addnu d-dinja kollha.Niççelebraw tarbija wa˙da fi twe-lidha imma n˙addnu ma¥na l-bnedmin kollha. Minn hawn nwas-slu t-tislija: Is-Sliem ¥alikom! LatibΩ¥ux! Huma kliem l-Irxoxt, humal-kliem tal-Knisja llum. La tibΩ¥uxtippreservaw il-preΩenza nisranijata¥kom u l-wirt f'dan il-post fejntwieled is-Salvatur.

Fil-¥ar ta' Betle˙em, kif i¥id SanPawl, "dehret il-grazzja ta' Alla" (Tit 2,11). Fit-tarbija ta' Betle˙em id-dinjarçeviet il-˙niena mwie¥da lil missi-rijietna, lil Abraham u nislu ¥aldejjem. Mista¥©bin bil-misteru tal-Kelma Eterna li saret ©isem, in˙allu l-biΩa' warajna u nsiru b˙all-an©li,nigglorifikaw lil Alla li ja¥ti dawn id-doni lid-dinja. Ma¥hom intennu:"Glorja 'l Alla fil-¥oli tas-smewwiet usliem fl-art lill-bnedmin li jo¥©bulilu" (Lq 2, 14).

O Tarbija ta' Betle˙em, Bin Marijau Bin Alla, Mulej taΩ-Ωminijiet kollha uPrinçep tal-Paçi, "l-istess ilbiera˙,illum u dejjem" (Lhud 13, 8): kif qednid˙lu fil-millennju l-©did, fejjaq il-feriti ta¥na, sa˙˙ah il-passi ta¥na,ift˙ilna qalbna u mo˙˙na "¥at-tjie-ba tal-qalb ta' Alla li ji©i jΩurna mill-¥oli b˙ax-xemx tiel¥a" (Lq 1, 78).


Il-Kelma t’AllaG˙alina llum

ÛMIEN L-AVVENT U L-MILIED (Sena C)Il-litur©ija tal-Kelma u t-tifsir tag˙hajikteb P. Marcello Ghirlando ofm

Il-Kelma t’AllaG˙alina llum


It-tieni Óadd ta’ l-Avvent

Is-SalvazzjoniQari I: Alla juri l-glorja ta'Ìerusalem (Bar 5, 1-9).

Baruk huwa profeta li kitebwaqt l-eΩilju. F'isem il-poplu jistqarr id-dnub ta' l-istess poplu, jitlob il-˙elsienmill-Mulej u jifta˙ il-qlub

¥at-tama tar-ritorn lejn l-art imwie¥da. Óawnhekk¥andna silta mill-ktiebtie¥u li fih j¥anni innutrijunfali taΩ-Ωminijiet mes-sjaniçi. Ìerusalem, li ti©ipersonifikata, hija mistied-na tifra˙ b˙ala l-¥arusa ta'

Qari I: Intella' min-nisel ta'David rimja tas-sewwa (Ìer33, 14-16)

Ìeremija jara fil-bo¥od il-mi©ja tal-Messija. Hijami©ja li kellha tesprimi l-fedeltà ta' Alla, minkejja l-infedeltà tal-poplu tie¥u. Kellu jkun il-Mulej li jer©a'jqajjem mill-©did id-dar ta'David li kienet ©iet im©arrfabl-esperjenza ta' l-eΩilju. Il-Messija, 'rimja tas-sewwa',kellu jkun ©ust u fi Ωmienukellu j©ib il-paçi messjanika.Fi Ωmienu Ìuda jkun salv.

Qari II: Il-Mulejiqawwilkom qalbkom ¥almeta ji©i Sidna Ìesù (1 Tess3, 12 - 4, 2).

Fuq il-komunità nisranija ta'Tessalonika li t¥ix bil-qawwa ta' fidi ˙ajja,b'˙e©©a ta' m˙abba, umimlija tama kostanti hija utistenna t-tieni mi©ja tal-Mulej, San Pawl jitlob l-¥ajnuna u l-barka ta' Alla.Jitlob li l-komunità tikber fl-im˙abba u fil-qdusija, Ωew©

doni li ©ejjin mill-Mulej Alla.In-nisrani huwa msejja˙jikkoopera mal-grazzja ta'Alla u jikber f'dak kollu lihuwa tajjeb. Ji©i msejja˙ jit-bie¥ed mill-˙aΩen u jipper-severa fit-tajjeb.

Van©elu: Il-fidwa ta¥komhi fil-qrib (Lq 21, 25-28, 34-36).

Fil-vrus 25 sa 28 ¥andnadeskrizzjoni tat-tieni mi©jatal-Mulej. Dan isir bit-tix-bihat u l-lingwa©© ta' dik lissej˙et letteratura apokalit-tika, letteratura li tesprimi il-kobor ta' l-intervent a˙˙arita' Alla. It-tieni mi©ja tal-Mulej fil-glorja to˙loqdiviΩjoni bejn il-bnedmin.Dawk li jkunu mxew ˙aΩinjimtlew bil-biΩa'; dawk lijkunu mxew wara l-Mulejikollhom il-qawwa li jerf¥urashom 'il fuq b'sinjal ta'reb˙a, "¥ax il-fidwata¥kom hi fil-qrib." Il-vrus34-36 jitkellmu fuq il-kif in-nisrani huwa msejja˙jishar: fit-talb, ji©ifieri fl-¥aqda ma' Alla.

L-ewwel Óadd ta’ l-Avvent

It-Tama Nisranija

Ìerusalem mera tat-tama

Wara li s-sultan David okku-pa l-g˙olja li fuqha kienhemm il-belt tal-Ìebusin uda˙˙al fiha l-Arka tal-Patt,il-Belt ta’ Ìerusalem saretiç-çentru politiku u reli©juΩtal-©ens lhudi. Hekk l-hemmjew il-qerda tal-belt kien ifis-ser it-tmiem sa˙ansitra tal-identità nazzjonali u t-twem-min li Alla abbanduna l-poplu tieg˙u. Hekk Ìerusa-lem wieqfa fis-sod kienettfisser ©ens fis-sliem jew reb-bie˙ b’Alla mieg˙u. Ìerusa-lem meqruda kienet tfisser©ens imjassar, ma˙kum usa˙ansitra minsi minn Alla.



Il-Kelma t’Alla g˙alina llum

Alla, omm l-ulied ©odda ta'Alla. Hija mistiedna tilbesil-glorja u l-mant tal-©ustizzja flimkien mal-kuruna tal-glorja. Dan, b'ximod, kellu jse˙˙ bir-ritorntal-Lhud mill-eΩilju; jespri-mi t-taqliba radikalireli©juΩa spiritwali li j©ib il-Messija bil-misteru ta' l-inkarnazzjoni tie¥u u bil-glorifikazzjoni tie¥u waral-mewt.

Qari II: Kunu safja u blaebda ˙tija fil-Jum ta' Kristu(Fil 1, 4-6, 8-11).F'din il-parti ta' l-ittra tie¥uSan Pawl irodd ˙ajr lil Alla¥aliex il-Filippin ikkollabo-raw fit-tixrid ta' l-Evangelju,bl-¥ajnuna li taw lil Pawlukif ukoll bit-tbatijietta¥hom. Áalhek l-appos-tlu jifra˙ ¥ax jara l-id ta'Alla fil-˙ajja ta' wliedu.Jitlob lil Alla biex jimlihombl-im˙abba, bl-¥arfien©ust tie¥u, u bid-don ta' l-¥aΩla biex ikunu jist¥ujikbru fil-˙ajja nisranija ujaslu ja¥t frott ta'©ustizzja, ji©ifieri j¥ixu˙ajja skond kif irid il-Mulej,¥all-glorja tie¥u u bi

t˙ejjija ¥at-tieni mi©jatie¥u fil-glorja.

Van©elu: Kull bniedemjara s-salvazzjoni ta' Alla (Lq3, 1-6).

San Luqa hawnhekk jintro-duçi l-kuntest storiku preçiΩtal-˙idma ta' Ìwanni l-Battista. J¥addi biex juri liÌwanni jxandarma¥mudija ta' ndiema litwassal ¥all-ma˙fra tad-dnubiet. B'hekk, fil-˙idmata' Ìwanni, jitwettqu kliemil-profeta IΩaija, li kien tkel-lem mill-"le˙en ta' wie˙edi¥ajjat fid-deΩert, ˙ejju t-triq tal-Mulej...u kull bnie-dem jara s-salvazzjoni ta'Alla."Ìwanni huwa msejja˙biex i˙ejji t-triq ¥all-Mulej:"il-kelma ta' Alla waslet lilÌwanni, bin Ûakkarija, fid-deΩert." Isejja˙ lill-poplubiex idur bil-mo˙˙ u bil-qalb tie¥u kompletamentlejn il-Mulej. Il-˙asla bl-ilmakellha tkun is-sinjal tal-kon-verΩjoni. U dan biex il-poplu jkun m˙ejji ¥all-©udiΩΩju: ¥all-wasla tal-Messija fostu.

It-tielet Óadd ta’ l-Avvent

Fer˙ li ja˙sebf'˙addie˙orQari I: Min˙abba fih il-Mulej jithenna b'hena kbir(Sof 3, 14-18a).

Sofonija jsejja˙ lil Ìerusa-lem u lill-poplu kollu ¥all-fer˙ ¥ax il-Mulej ˙afer id-dnub, xerred l-¥edewwa,u Hu qie¥ed preΩentif'nofs il-poplu tie¥u biexi©eddu b'im˙abbtu. Il-Mulej

i¥annaq b'im˙abbtu l-fdaltal-poplu tie¥u li baqa' fidil¥all-patt tie¥u, fdal qad-dis u umli. Il-fer˙ ji©i mill-ma˙fra tad-dnubiet, il-˙elsien mill-˙aΩen u mill-¥aqda ma' Alla. Hijarealtà ©dida li tabilforsto˙loq il-fer˙ veru ©ej minnAlla. Dan kollu kellu jidherbid-dieher bil-preΩenza tal-

Óejju t-triq tal-Mulej...

Ìerusalem fi Ωmien ir-Rumani kienet mhedija fl-intriççi politiçi u f’kompro-messi reli©juΩi. Kul˙addkien qed jg˙ix f’dinjag˙alih ji©bed kemm jista’lejh: Erodjani, Sadduçej,FariΩej, Leviti, Saçerdoti,Kittieba, Ûeloti, Esseni...F’dan l-isfond, fis-sena27wK, il-Kelma t’Alla wasletg˙and Ìwanni l-G˙ammied.Óare© isemma’ le˙nu fil-lhudija u jg˙ammed fix-xmara Ìordan, ma©enb il-Ba˙ar il-Mejjet. L-imkienllum huwa mfakkar b’kap-pella çkejkna, mag˙luqa˙lief g˙al darba f’sena, fuqil-fruntiera. Ìwanni ©iemaq tul g˙ax kliemu kieniniggeΩ fil-la˙am il-˙aj.Ironija: g˙alhekk il-barbedwire u t-tabelli tal-mini?


Ir-raba’ Óadd ta’ l-Avvent

Ìesù jwettaq ir-rieda ta' MissieruQari I: Minnek jo˙ro© dak li¥ad isaltan fuq IΩrael (Mik5, 1-4a).

Fid-dawl tal-profeziji mes-sjaniçi ta' l-Antik Testment,Mikea jitkellem ukoll mir-rwol tar-ra˙al ta' Betle˙em,ra˙al twelid is-sultan David.Isemmi dan r-ra˙al biex jurili Alla kellu jwettaq il-we¥diet tal-fidwama¥mula lill-poplu tie¥u;minkejja l-infedeltà tal-popluu ta' l-istess dar ta' David,Alla ma kienx ser jirtira l-fedeltà tie¥u. Dak li jsaltanfuq IΩrael kellu jo˙ro© minnBetle˙em. Kellu jkun dak lija˙kem, ir-ra¥aj mimlim˙abba tal-poplu tie¥u.Din il-we¥da mimlija fara©tfakkarna li l-Messija kellujkun mill-familja ta' David,

©ej minn Alla u ¥alhekk l-iben ta' Alla. Hu stess kellujkun is-sliem!

Qari II: Hawn jien, ©ejt biexna¥mel ir-rieda tie¥ek(Lhud 10, 5-10).

F'din is-silta l-awtur sagru ta'l-Ittra jurina li l-effikaçja tas-sagrifiççju ta' Kristu ma deh-ritx biss fl-offerta s˙i˙atie¥u lil Missier fuq is-salibimma anke mill-ewwelmumenti li huwa deher fid-dinja. Huwa laqa' r-rieda ta'Alla di©à fil-misteru ta' l-inkarnazzjoni. Inkarnazzjonili kellha twasslu wkoll ¥as-sagrifiççju fil-mewt u l-qaw-mien tie¥u. Hi l-ubbidjenzas˙i˙a ta' Kristu, fl-inkarnazjo-ni u mba¥ad fil-passjoni, liwaslitilna l-fidwa s˙i˙a.


Il-qrieq

Li tilbes xidd f’ri©lejk biextimxi hi drawwa antika. FiΩmien Ìesù, kif jixhed ir-ritratt ta’ hawn fuq, kienujuΩaw dawn il-qrieqmag˙mula mill-glud tal-bhejjem u maqfula b’laz-zijiet tal-˙bula jew ©ildastess. FraΩi famuΩa fuqfomm Ìwanni l-G˙ammiedkienet “ma jist˙oqqlixin˙ollu l-qfieli tal-qorqtieg˙u” (Lq 3,16).

Messija Imwieg˙ed f'nofs il-poplu tie¥u. Hekk it-twet-tieq tal-Weg˙da ma jibqaxbiss ˙olma jew kliem fierag˙imma juri li Alla jΩommkelmtu.

Qari II: Il-Mulej qorob (Fil 4,4-7)

San Pawl i˙e©©e© lill-insarata' Filippi huma u jiftakru li l-Mulej huwa fil-qrib. Danja¥mlu billi juri l-fer˙ ta'qalbu lill-Filippin. Fl-istennijatal-Mulej in-nisrani jifra˙,jitlob, jistenna bis-sliem li ©ejminn Alla. Dan kollu ˙iere©mill-konvinzjoni li lkoll n¥ixu"fi Kristu Ìesù'", maq¥udinmie¥u a˙na u nipparteçi-paw fil-frott kollu tal-fidwa.

Van©elu: U a˙na,x'¥andna na¥mlu? (Lq 3,10-18).

Ìwanni l-Battista juri kif fil-konkret in-nies li ©ew¥andu set¥u jikkonvertulejn Alla. Mhuwiex biss˙olqien ta' relazzjoni ©didama' Alla, li joffri l-ma˙ra tad-dnubiet, imma wkollrelazzjoni ©dida mal-proxx-mu, li tfisser solidarjetà urispett fuq kull livell. F'din is-silta Ìesù l-Messija ji©ippreΩentat b˙ala l-im˙allef likellu jsaffi bil-qawwa ta' l-Ispirtu s-Santu u n-nar. Il-mistoqsija tan-nies li marru¥and Ìwanni nistg˙uintennuha a˙na wkoll:"Mela x'¥andna na¥mlu?"

Bethle˙em - Efrata

Ir-raba g˙ammiel fl-in˙awita’ Betle˙em huwa l-ambjent fejn isse˙˙ il-grajja˙elwa ta’ Rut u Bog˙aΩ (aral-ktieb ta’ Rut) imma wkollkien hawn li t-tfajjel Davidkien jirg˙a l-mer˙la qabelma ©ie midluk sultan mill-profeta Samwel (1Sam 16).L-istennija tal-Messija kienett˙ares lejn dawn il-pjanurig˙ammiela g˙at-twettieq tal-Weghda ta’ Alla.



Il-Kobor tal-MisteruIs-sikta ˙iemda ta’ dak il-Lejl G˙aΩiΩ-Lejl Qaddis inki-sret bil-bikja ta’ tarbija. It-tarbija li fiha dehret il-Glorja u l-Qawwa kollha ta’Alla. It-tarbija Bin Alla li˙adet fuqha d-dg˙jufijatag˙na l-bnedmin. Dan hu l-kobor tal-Misteru li f’dan il-Lejl tal-Milied ilkoll nikkon-templaw bi stag˙©ib u bil-fer˙ f’qalbna. It-tarbija mfi-sqija u mimduda f’maxtura.Il-kobor tal-Misteru u ç-çokon tal-imkien li fih se˙˙.G˙ar fqajjar, imneΩΩa’ minnkollox g˙ajr mill-im˙abba ul-g˙oΩΩa ta’ Marija uGuΩeppi u l-barka tal-Missier tas-sema. Il-bikja tat-tarbija donnha ©©ieg˙lnanlissnu minn ta˙t l-ilsien:

Ninni la tibkix iΩjedninni Ìesù Bambin.Óallih g˙alina l-bikig˙ax a˙na midinbin.

Hawn, f’dan l-g˙ar is-sema ul-art tbewsu u l-im˙abba u l-grazzja ta’ Alla waslu fil-qlubtag˙na lkoll.

Van©elu: Minn fejn ©ienidan li omm Sidi ti©i ¥andi?(Lq 1. 39-45).

Il-©rajja taΩ-Ωjara ta' Marija lilEliΩabetta tfakkarna fil-karitàkbira li kellha Marija. Tinsalilha nnifisha biex tmur taqdilil qaribitha. EliΩabetta ssejja˙lil Marija b˙ala "l-imbierkafost in-nisa u mbierek il-frotttal-©uf tie¥ek." Beda Ω-Ωmien tal-Messija, Ωmienmimli barka fuq dawk il-pro-

tagonisti ta' l-istorja tal-fidwau fuq dawk kollha li jemmnufil-wasla u l-preΩenza tal-Messija. Hija silta li tfakkarnawkoll fl-element tal-fer˙, fer˙li huwa karatteristika o˙rataΩ-Ωminijiet messjaniçi. Il-fidifl-intervent ta' Alla li jsalva,imwie¥ed di©à fl-AntikTestment, hija issa mwettqaf'Ìesù. G˙alhekk EliΩabettatista' tistqarr ukoll: Óienja dikli emmnet 'dak kollu li ntqa-lilha minn-na˙a tal-Mulej!"

Il-Milied - Quddiesa ta’ nofs il-lejl

Illum twildilnais-Salvatur li huKristu l-MulejQari I: In¥atalna iben (IΩ 9,2-7).

Minkejja s-sitwazzjoni sto-rika diffiçli li fiha kien i¥ix il-profeta, huwa j˙ares 'il qud-diem b'ottimiΩmu kbir. Fejnil-poplu kien qed jesperi-menta l-umiljazzjoni, il-pro-feta jara l-fejqan u l-˙elsienli ja¥ti Alla li ji©i bil-glorjatie¥u u bid-dawl. Allahuwa d-dawl li jdawwal il-poplu tie¥u. Dan kolluhuwa frott l-im˙abba ta' Allau tat-tarbija misterjuΩa likellu ja¥ti lill-umanità. L-istorja tal-fidwa hi f'idejn Allali kellu jwettaqha permezzta' nisel glorjuΩ mid-dar ta'David, il-˙ellies idejali.

Qari II: Dehret il-grazzja ta'Alla lill-bnedmin kollha (Tit 2,11-14).

F'din is-sitla San Pawl ifakkarli Alla deher b'mod definittivfil-persuna ta' Ìesù Kristu:

kemm fit-twelid tie¥u kifukoll fil-qawmien tie¥uminn fbejn l-imwiet. Ìala-darba dehret il-grazzja ta'Alla il-bniedem ma jistaxjibqa' newtrali. Mifdi,imnaddaf u m˙e©geg minnAlla il-bniedem li jemmenhuwa m˙ejji ¥all-¥emil it-tajjeb.

Van©elu: Illum twildilkomSalvatur (Lq 2, 1-14).

Áandna l-ewwel parti tal-Van©elu li jirrakkonta l-ewwel Milied. Iç-çensimentja¥ti l-okkaΩjoni lil ÌuΩeppiu 'l Marija biex ikunuBetle˙em. Óemmhekk ise˙˙it-twelid ta' Ìesù: "U metakienu hemm, ¥alqilha Ω-Ωmien biex te˙les. U tat lid-dinja l-ewwel iben ta¥ha,fisqietu u medditu f'maxtura,¥ax ma kienx hemm post¥alihom fil-lukanda." SanLuqa jirrakkonta wkoll it-t˙abbira li ssir lir-r¥ajja ta'



Fl-g˙alqa tar-rg˙ajja

Ftit ’l bog˙od minnBetle˙em fl-g˙elieqi fejn ir-rg˙ajja kienu qed jg˙assu l-mer˙liet tag˙hom hemmkappella fran©iskana çkejk-na li tfakkar il-©rajja mib-nija mill-perit AntonioBarluzzi fuq fdalijiet insarali kienu mibnija hemm bejnir-raba’ u s-seba’ seklu.


Betle˙em. Dawn 'iç-çkejk-nin',jitlibbsu bil-glorja tal-Mulej. B'qalb mista¥©ba umiftu˙a jilq¥u bil-qalb i-

t˙abbira ta' fer˙ ta' l-an©li:"Illum, fil-belt ta' David, twil-dilkom Salvatur, li hu Kristu l-Mulej."

Il-Milied - Quddiesa tas-seb˙

Sabu lil Marijau lil ÌuΩeppiu t-tarbijaQari I: Arah ©ej is-Salvaturtie¥ek (IΩ 62, 11-12).

Il-profeta j˙abbar ir-restaw-razzjoni tal-poplu f'Ìerusa-lem (xhieda tat-twettieq tal-Weg˙da) 'Bint Sijon', il-poplu li kien qed jistenna t-twettieq tal-we¥diet mes-sjaniçi, tisma' l-a˙bar li s-Salvatur ta¥ha ©ej, u ©ejbil-prezz f'idu, bi ˙lasu qud-diemu. Bil-qawwa tal-Messija, il-poplu jsir popluqaddis, il-mifdijin tal-Mulej.Min˙abba l-preΩenza tal-Messja il-Belt ta' Ìerusalemtissejja˙ 'l-Imfittxija, il-Beltqatt mitluqa.'

Qari II: Hu salvanamin˙abba l-˙niena tie¥u(Tit 3, 4-7).

San Pawl ifakkarna li l-im˙abba ta' Alla dehret f'Ìe-sù Kristu, fit-twelid u fil-˙ajjatie¥u, b'mod partikulari fil-mewt u l-qawmien tie¥u.Huwa misteru tremend uPawlu jfakkarna li n-nisrani¥andu u jie˙u sehem minndan kollu permezz tal-ma¥mudija. Huwam©edded mill-Ispirtu lijin¥ata lilna b'mod abbun-danti permezz ta' ÌesùKristu.

Van©elu: Sabu lil Marija u lilÌuΩeppi u t-tarbija (Lq 2,15-20).

Din it-tieni parti tal-Van©elutal-Milied tippreΩentalna lir-ra¥ajja ta' Betle˙em lilaq¥u t-t˙abbira mimlijafer˙ tat-twelid tal-Messijaf'Betle˙em. Ir-r¥ajja majikkuntentawx li jisim¥u l-a˙bar. Iridu jarawb'¥ajnejhom ujesperjenzjaw dak li kien©ara: "Imxu mmorruBetle˙em ˙a naraw dan li©ara u li l-Mulej ¥arrafnabih." L-esperjenza tat-tarbijata¥mel minnhom wkoll˙abbara tat-twelid tas-Salvatur, persuni grati ¥aldin il-manifestazzjoni tre-menda ta' l-im˙abba ta'Alla. "Imba¥ad ir-ra¥ajjare©¥u lura, isebb˙u ujfa˙˙ru 'l Alla ¥al dak kolluli kienu raw u sem¥ub˙alma kien intqalilhom."Dawn il-persuni, sempliçi usafja f’qalbhom, ja¥mluesperjenza ˙ajja tal-Mulej.Isiru l-ewwel ‘missjunarji’mimlija fer˙ tal-Bxara t-tajba u jxandruha bil-˙e©©akollha ta’ qalbhom. Il-Bxaratat-twelid, m¥ixha bil-qalb,iddawwalhom u tbiddlilhomkompletament ˙ajjithom.


Betle˙em: il-qofol tal-Milied

Il-Knisja ta’ Santa Katerina,il-parroçça fran©iskana ta’Betle˙em fil-Jum Qaddistal-Milied, issir iç-çentrudinji tat-tifkira tal-Misteruta’ m˙abba. Knisja restawra-ta u mkabbra g˙as-sena tal-Ìublew mibnija ma©enb l-G˙ar Qaddis meta l-fran©iskani kienu tkeççewmill-knisja qadima mibnijafuq l-G˙ar mill-ImperaturÌustinjanu. Din il-knsijaantika kienet ©iet mibnijafuq o˙ra li kien bena l-imperatur Kostantinu fir-raba’ seklu.


Il-Milied - Quddiesa tal-jum

Il-Verb sar bniedemQari I: Raw it-truf kollha ta'l-art is-salvazzjoni ta' Allata¥na (IΩ 52, 7-10).

IΩaija ji©bor it-tamiet kollhatar-restawrazzjoni ta' wara l-eΩilju. Il-bxara t-tajba litixxandar sal-ib¥ad trufijietta' l-art hija t-t˙abbira tar-ritorn li l-Mulej kellu jwettaqf'Sijon. Ritorn li kellu jesprimil-˙biberija m©edda bejn Allau l-poplu tie¥u. "Alla tie¥ekisaltan!" Alla re©a' sar il-Mulej tal-poplu tie¥u. Dankollu jitwettaq bis-s˙i˙ bit-twelid ta' Sidna Ìesù Kristu.

Qari II: Alla kellimna per-mezz ta' Ibnu (Lhud 1, 1-6).

L-awtur sagru ta' l-Ittra lil-Lhud ifakkarna li r-rivelazzjo-ni li se˙˙et ftit ftit u b'diversimodi fl-Antik Testment, issase˙˙et fil-milja ta¥ha bil-manifestazzjoni ta' Kristu."Kellimna permezz ta' Ibnu."Kristu, l-Iben ta' Alla, da˙alfl-istorja: hu il-profeta, il-kelma ˙ajja ta' Alla, issagglorifikat fil-lemin tal-Missier bis-sa˙˙a tas-sagri-fiççju perfett tie¥u.

Van©elu: Il-Verb ˙a l-©isemu ¥ammar fostna (Ìw 1, 1-18).

Áandna l-Prologu tal-Van©elu ta' San Ìwann, l-introduzzjoni solenni tar-raba' Van©elu li jit˙abbarmatul il-jum tal-Milied.Kristu, il-Kelma/Verb ta'Alla, dak li kien fil-bidu,¥and Alla u li kien Alla,dak li kollox sar bih umin¥ajru ma sar xejn,illum infakkruh fil-misteruta' l-inkarnazzjoni tie¥u:"U l-Verb ˙a l-©isem u¥ammar fostna, u a˙narajna s-seb˙ tie¥u, is-seb˙ li ¥andu mill-Missierb˙ala Ibnu l-wa˙dieni,mimli bil-grazzja u l-verità."Quddiem dan kollu immaSan Ìwann ifakkarnaf'realtà tremenda immatant attwali: "Ìie f'daru uniesu ma laq¥uhx. Immalil dawk li laq¥uh tahomis-set¥a li jsiru wlied Alla,dawk li jemmnu f'ismu, litwieldu mhux bid-demm,anqas mill-©ibda tal-©isemu anqas mir-rieda tal-bnie-dem, iΩda minn Alla."

Il-Familja Mqaddsa

Óaduh ÌerusalemQari I: Min jibΩa' mill-Mulejiwe©©a˙ lill-©enituri tie¥u(Sir 3, 2-6, 12-14).

Din is-silta minn wie˙ed mill-kotba tal-G˙erf Lhudi hijasilta çkejkna li tispjega l-kmandament "We©©a˙ lilmissierek u 'l ommok." Min

jindokra l-©enituri tie¥u,anke fi xju˙ithom, ikun qedjaqdi lill-istess Mulej. Hijawa˙da mill-isba˙ talbiet li l-bniedem jista' ja¥mel, talbakonkreta li twassal ukoll¥all-ma˙fra tad-dnubiet,¥al fer˙ u ¥at-tgawdijatal-barka ta' Alla.



Theotokos - Omm AllaDomma tal-fidi tal-knisja:Marija Omm Alla ipprokla-mata fil-Konçilju ta’ Efesufis-sena 431 hawn fuq tidherimnaqqxa fis-sena 762 wKf’muΩajk ta’ kappella misju-ba f’G˙ajn Kanisah fil-Ìor-danja. U b˙al din o˙rajn lijuru d-devozzjoni qawwijalejn il-Ver©ni Marija.

Qari II: Kif ¥andha tkun il-˙ajja tad-dar fil-Mulej (Kol 3,12-21)

San Pawl jitkellem dwar il-˙ajja tal-familja nisranija. Il-membri kollha tal-familjahuma mistiedna jiftakru lihuma lkoll mlibbsa bi Kristubil-qawwa tat-twemminta¥hom u bil-qawwa tal-ma¥mudija. Huma qaddi-sin u ma˙bubin minn Alla uhuwa ¥alhekk li fir-relazzjo-nijiet ta' bejniethom humamistiedna sabiex "jilbsu sen-timenti ta' ˙niena, tjieba,umiltà, ˙lewwa u sabar."Hekk is-sabar u l-ma˙fra f'i-sem il-Mulej ¥andhomikunu karatteristiçi ewlenintal-familja nisranija.

Van©elu: Ìesù misjub f'nofsl-¥orrief (Lq 2, 41-52).

Hija l-a˙˙ar silta tal-Van©elutat-Tfulija ta' Ìesù. Nist¥unsej˙ulha skappatella ta'Ìesù adolexxenti. B'din is-silta Ìesù ji©i ppreΩentatb˙ala l-Im¥allem quddieml-¥orrief ta' Ìerusalem.Jo˙loq sta¥©ib fosthom,bhalma ja¥mel ma' ommuu missieru li jfittxuh. Ìesùjuri li kien fehem il-missjonitie¥u: "Ma tafux li jienje˙tie©li li nkun f'dak li hu ta'missieri?" Imma xorta jmurma¥hom NaΩaret ujoq¥od ¥alihom. "U Ìesùbaqa' jikber fl-¥erf, fit-tul ufil-grazzja, quddiem Alla uquddiem il-bnedmin.”

Omm Alla, Omm il-Paçi

Marija t¥oΩΩf'qalbhaQari I: Isej˙u ismi fuq uliedIΩrael, u jiena nberikhom(Num 6, 22-27).

Dan il-qari li jippreΩentalna l-barka saçerdotali li kienettintuΩa wara l-eΩilju fit-Tempju. Il-˙arsien ta' Allahuwa mitlub kif ukoll id-dijata' wiççu u l-˙niena tie¥u.Dan kollu juri li l-bniedemqed jitlob il-preΩenza ta' Allali to˙loq fil-qlub is-sliemtie¥u. Il-bniedem huwamsejja˙ jerfa' idu f'talba˙erqana lil Alla u jitlob il-barka tie¥u; il-bniedemjitlob biex hu nnifsu ma jinsaqatt lil Alla. Jitlob l-¥ajnunabiex jimxi fid-dawl tal-Mulej,f'im˙abbtu, im˙ares minnu uwkoll mbierek bis-s˙i˙minnu.

Qari II: Alla ba¥at lil Ibnu,imwieled minn mara (Gal 4,4-7).

San Pawl ifakkarna li Allaba¥at lil ibnu "imwieledminnn mara." L-inkar-nazzjoni hija realtà storika.Permezz ta¥ha Alla issajoffri ˙elsien lil dawk kollha lijemmnu f'Ìesù. Fih isiruulied adottivi ta' Alla. U huproprju permezz ta' l-Iben limin jemmen jirçievi l-Ispirtus-Santu. Huwa l-Ispirtu lif'qalbna j¥ajjat: "Abba,Missier!"

Van©elu: Ìesù misjub f'nofsl-¥orrief (Lq 2, 41-52).

F'din is-silta hija ppreΩenta-ta l-attitudni ta' Marija qud-

Talba“Jekk trid t˙ares lejn Marija,

il-Ver©ni Omm Alla,u lejn Kristu li hi nisslet,

Sultan tal-Univers,Iben wa˙dieni ta’ Alla,

saffi mo˙˙ok,la˙mek u g˙emilek.

Jalla t-talb tieg˙ek isaffilill-poplu ta’ Alla”

Minn talba miktuba fis-sekluVI fl-art tal-muΩajk ta’ kap-pella mibnija fil-belt ta’Madaba (Ìordanja).


Ta’ kuljum....Ta’ kuljum, g˙all-˙abta ta’nofsinhar, il-patrijietFran©iskani flimkien mal-pellegrini preΩentif’Betle˙em, jag˙mlu purçis-sjoni u jkantaw innijiet biexifakkru l-misteru tal-Miliedu jag˙tu qima lit-tarbijaÌesù. G˙ax tassewf’Betle˙em il-Milied g˙adujin˙ass kuljum.


diem l-¥e©ubiet li kienetqie¥dha t¥ix min˙abbat-twelid ta' Ìesù: "Marija,minn-na˙a ta¥ha,baq¥et iΩΩomm sewwaf'qalbha dan kollu u kienettoq¥od ta˙seb bejnha ubejn ru˙ha." Marija tikkon-serva f'qalbha dak kollu likien qed ji©ri u b'hekk tip-prova tifhem l-istess

©rajjiet meraviljuΩi li histess kienet qie¥da tie˙usehem fihom. Marija ssirxempju ta' dawk li jemmnuli huma mistiedna jisim¥ul-Kelma ta' Alla u j˙arsuhau jilqu¥a b'qalb safja. Hiomm mill-©did: "Óuti uommi huma dawk lijisim¥u l-Kelma ta' Alla uja¥mluha."

L-Epifanija tal-Mulej

Raw it-tarbija ma'ommu MarijaQari I: Is-seb˙ tal-Mulejjiddi fuqek (IΩ 60, 1-6)..

Permezz ta’ din is-silta l-Profeta IΩaija jifra˙ bir-ritorntal-poplu wara l-esperjenzaqarsa ta' l-eΩilju f’Babilonja.Ìerusalem timtela bid-dawlu bid-dija. Dan huwa s-seb˙tal-Mulej. U lejn dan id-dawlu s-seb˙ jimxi l-poplu l-ma¥Ωul - u l-©nus kollha ta'l-art -. Dan ise˙˙ fil-miljatie¥u fil-©nus li jmorru jadu-raw lill-Mulej, muri tajjebillum fil-Van©elu ta' l-Epifanijaskond San Mattew.

Qari II: Issa ©ie rrivelat li l-pagani huma msej˙a biexikollhom sehem mill-isteswe¥da (Ef 3, 2-6).

San Pawl jitkellem mill-pjantas-salvazzjoni li twettaq bil-˙ajja kollha ta' Ìesù Kristu.Dan il-pjan - il-misterumo˙bi fil-passat - issa ©ierrivelat. U f'dan il-pjanhuma mistiedna li jissie˙bul-©nus kollha ta' l-art: "Il-pagani huma msej˙a biexikollhom l-istess wirt, ikunumembri ta' l-istess Ìisem, u

jkollhom sehem mill-istessWe¥da, fi Kristu Ìesù, per-mezz ta' l-Evan©elju.

Van©elu: Ìejna mil-Lvantna¥tu qima lis-Sultan (Mt2, 1-12).

Il-ma©i jfittxu lill-Messija.Bl-¥erf ta¥hom ja¥arfuu fehemu li kellu jitwieled.Ifittxuh permezz tas-sinjaltal-kewka u, minkejja l-qalb iebsa ta' Erodi u l-awtoritajiet f'Ìerusalem - likienu jafu l-Iskritturi imma lima emmnux! - jaslu sa¥and il-Messija: "U metada˙lu d-dar, raw it-tarbijama' ommu Marija, u xte˙tujqimuh..." F'dawn il-ma©i l-evan©elista jara s-sinjal tal-©nus kollha li kellhomjemmnu fil-Messija. Tal-bnedmin kollha li b'qalbsafja ifittxu lil Alla u l-fidwali joffri.

Dawn l-¥orrief humatassew ¥orrief f’qalbhomu ¥emilhom. Is-sinçeritàta¥hom - f’oppoΩizzjoni¥all-qalb iebsa umalizzjuza ta’ Erodi, hijaçertament eΩemplari.

Rendikont finanzjarju 2000

Ìabra g˙all-Art Imqadddsa


Tag˙rif

Ìbir mill-knejjes tal-Arçidjoçesi ta’ Malta

ATTARD (Parroçça SantaMarija) ¢150; B'BUÌIA(Parroçça San Pietru)¢296.00; B’KARA (KappellaFrate Francesco) ¢…;B'KARA (Knisja SantaMarija) ¢198.42; B’KARA(Knisja Santa TereΩa)¢217.00; B’KARA (Kulle©©San Alwi©i) ¢20.00; B'KA-RA (Parroçça Sant'Elena uKappelli) ¢591.50; B’KARA(Qaddejja taç-Çenaklu)¢10.00; BALLUTA (ParroççaTal-Karmnu) ¢175.00; BAL-ZAN (Fran©iskani Miss. ta'Marija) ¢20.00; BALZAN(Parroçça Santa Marija)¢195.26; BAÓAR IÇ-ÇAGÓAQ (Knisja SantaMarija ta' l-An©li) ¢62.56;BORMLA (Knisja SantaTereΩa) ¢…; BORMLA(Parroçça Kunçizzjoni u

Kappelli) ¢79.54; BUR-MARRAD (Parroçça Qalb ta'Marija) ¢70.00; DINGLI(Parroçça Santa Marija)¢260.00; FGURA (ParroççaTal-Karmnu) ¢200.00;FLEUR-DE-LYS (Parroçça Tal-Karmnu) ¢100.00; FURJA-NA (Knisja tas-SalibImqaddes) ¢43.00; FURJA-NA (Parroçça San Publiju)¢138.66; G'MANGIA(Knisja ta' l-Ursolini)¢48.00; G'MANGIA(Parroçça Madonna ta'Fatima) ¢40.00;GÓARGÓUR (Parroçça SanBert ) ¢…; GÓAXAQ(Parroçça Santa Marija)¢…; GUDJA (ParroççaSanta Marija) ¢…; GÛIRA(Kappella Stella MarisCollege) ¢…; GÛIRA(Parroçca Tal-Karmnu)¢222; KALKARA (ParroççaSan ÌuΩepp) ¢80.00;KIRKOP (Parroçça SanAnard) ¢54.00; LIJA(Parroçça Salvatur)¢95.00; LUQA (ParroççaSant'Andrija) ¢75; M'SCALA (ParroççaSant'Anna) ¢138.76; M'X-LOKK (Parroçça Madonnata' Pompei) ¢223.00;MANIKATA (Parroçça SanÌuΩepp) ¢57.69; MARSA(Fer¥a Ewkaristika)¢37.50; MARSA (ParroççaMarija Re©ina) ¢80.00;MARSA (Parroçça Trinità)¢80.00; MDINA (Kattidral)¢111.00; MDINA (Knisjatal-Karmnu) ¢26.00;MDINA (Monasteru SanPietru) ¢30.00; MELLIEÓA(Parroçça Marija Bambina)

¢249.00; MELLIEÓA (S.Marija Retreat Centre)¢41.15; MÌARR (ParroççaSanta Marija) ¢133.00;MOSTA (Parroçça SantaMarija) ¢…; MQABBA(Parroçça Santa Marija)¢100.00; MSIDA (ParroççaSan ÌuΩepp) ¢205.94;NAXXAR (ÌiΩwiti-Madonnatat-Triq) ¢16.75; NAXXAR(Parroçça Marija Bambina)¢230.00; ÓAMRUN(Fran©iskani Miss. ta'Marija) ¢15.00; ÓAMRUN(Knisja San Fran©isk)¢225.00; ÓAMRUN (LittleSisters of the Poor) ¢30.00;ÓAMRUN (ParroççaKunçizzjoni) ¢…; ÓAMRUN(Parroçça San Gejtanu)¢…; PAOLA (KnisjaSant'Antnin-GÓAJN DWIELI)¢50.00; PAOLA (ParroççaKristu Re) ¢202.00; PAOLA(Parroçça Madonna ta'Lourdes) ¢45; QAWRA(Knisja San Fran©isk)¢271.75; QORMI (KnisjaSorijiet Agostinjani)¢15.00; QORMI (ParroççaSan Bastjan) ¢110.25;QORMI (Parroçça San Ìor©)¢200.00; QRENDI(Parroçça Santa Marija)¢…; RABAT (ÇentruPastorali S. Luqa-NIGRET)¢55.00; RABAT (Knisja SanBastjan) ¢13.00; RABAT(Knisja San Duminku)¢106.00; RABAT (KnisjaSan Fran©isk) ¢20.00;RABAT (Knisja Santa Marijata' Ìesù) ¢112.00; RABAT(Knisja Santu Wistin) ¢…;RABAT (Parroçça San Pawl)¢167.00; RABAT


Biex nifhmu a˙jar il-Kelma ta’ AllaTag˙rif(Sant'Agatha u Depiro YC)¢22.25; SAFI (Parroçça SanPawl) ¢30.00; SAN ÌILJAN(Knisja tal-Agostinjani)¢10.00; SAN ÌILJAN(Monasteru Santa Klara)¢50.00; SAN ÌILJAN(Parroçça San Ìiljan)¢252.21; SAN ÌILJAN(Sisters of the S. Heart)¢15.00; SAN ÌILJAN(Zammit Clapp Hospital)¢18.70; SAN ÌWANN(Parroçça Madonna ta'Lourdes) ¢100.00; SANPAWL IL-BAÓAR (ParroççaMadonna tad-Duluri)¢277.00; SANTA LUÇIJA(Parroçça San Piju X)¢70.00; SANTA VENERA(Knisja Qadima SantaVenera) ¢50.00; SANTAVENERA (Parroçça SantaVenera) ¢100.00; SENGLEA(Parroçça Marija Bambinau Kappelli) ¢218.00;SIÌÌIEWI (Parroçça SanNikola) ¢160.00; SLIEMA(Ìesù l-Óabib) ¢50.00;SLIEMA (KappellaSt.Patrick's) ¢107.00; SLIE-MA (Knisja S. Injazju)¢25.00; SLIEMA (Knisja ta'L-Ursolini) ¢138.66; SLIE-MA (Parroçça ÌesùNaΩΩarenu) ¢18; SLIEMA(Parroçça Madonna tas-Sacro Cuor) ¢280.00; SLIE-MA (Parroçça San Girgor)¢100.00; SLIEMA (ParroççaStella Maris) ¢230.00; TA’L-IBRAÌ (ParroççaKunçizzjoni) ¢550.00; TA'XBIEX (Parroçça SanÌwann tas-Salib) ¢150.00;TARXIEN (Knisja San Nikola)¢50.00; TARXIEN (Knisja ta'l-Erwie˙) ¢50.00; TARXIEN(Parroçça MarijaAnnunzjata) ¢80.00;ÛABBAR (ParroççaMadonna tal-Grazzja)

¢310.00; ÛEBBUÌ(Parroçça San Filep)¢200.00; ÛEBBUÌ(Santwarju Qalb ta' Ìesù)¢…; ÛEJTUN (ParroççaSanta Katerina) ¢163.00;ÛURRIEQ (Laboratorju tal-Paçi) ¢42; ÛURRIEQ(Parroçça Santa Katerina)¢298.00; VALLETTA (BaΩilkatal-Karmnu) ¢20.00; VAL-LETTA (Knisja San Fran©isk)¢60.00; VALLETTA (KnisjaSanta Marija ta' Ìesù)¢225.00; VALLETTA (Knisjatal-ÌiΩwiti) ¢60.00; VALLET-TA (Knisja tal-Vitorja)¢21.00; VALLETTA (Kon-Kattidral) ¢89.00; VALLETTA(Monasteru Sant'Ursola)¢20.00; VALLETTA(Monasteru Santa Katerina)¢10.00; VALLETTA(Parroçça San Duminku)¢50.00; VALLETTA(Parroçça San Pawl)¢75.00; VALLETTA(Parroçça Santu Wistin)¢60.00; VITTORIOSA (Knisjatal-Lunzjata) ¢…; VITTO-RIOSA (Parroçça SanLawrenz) ¢97.00

Malta total:¢11689.55

Ìbir mill-knejjes tad-Djoçesi ta’ G˙awdex

FONTANA (ParroççaQalb ta' Ìesù) ¢187.54;GÓ'SIELEM (ParroççaMadonna ta' Loretu)¢213.34; GÓARB (ParroççaViΩitazzjoni) ¢204.22;GÓASRI (Parroçça Corpus)¢…; KERÇEM (Knisja SantaLuçija) ¢51.02; KERÇEM(Parroçça San Girgor)¢244.99; MÌARR (KnisjaSant'Antnin) ¢281.75;MUNXAR (Parroçça

Munxar) ¢177.50; NADUR(Parroçça San Pietru u SanPawl) ¢421.62; QALA(Parroçça San ÌuΩepp)¢466.79; SAN LAWRENZ(Parroçça San Lawrenz)¢115.40; ÛEBBUÌ(Parroçça Santa Marija)¢261.11; VICTORIA(Kattidral) ¢365.29; VICTO-RIA (Parroçça San Ìor©)¢519.92; XAGÓRA (KnisjaNaΩΩarenu) ¢110.09;XAGÓRA (Parroçça MarijaBambina) ¢368.92;XEWKIJA (Parroçça SanÌwann Battista) ¢168.68

G˙awdex total:¢4158.18

Total komplessivg˙as-sena 2000:¢15847.73

P. Marcello Ghirlando OFMKummissarju ta’ l-Art Imqaddsa

Dan ir-rendikont juri l-©birli waslilna sakemm mornag˙all-istampa.



Kollox jinsab lest biex pro©ett ambizzjuΩ imwieled madwar sentejn ilu jsirrealtà. Fl-1998 kien ©ie ççelebrat l-ewwel çentinarju mis-sejba tal-famuΩaMappa ta’ Madaba. Din il-mappa hija dokument storiku importanti ˙afnag˙all-g˙arfien tal-kristjaneΩmu fis-snin bikrin tal-Knisja. Il-Mappa kienet l-art tal-muΩajk ta’ Knisja biΩantina tal-˙ames seklu li fiha hemm mappatal-Palestina ta’ dak iΩ-Ωmien, b’enfaΩi qawwija g˙as-santwarji nsara likienu jimlew kull rokna ta’ dik l-art. Minn din iç-çelebrazzjoni taç-çenti-narju issokta pro©ett minn wie˙ed mill-Professuri tal-Istudju BiblikuFran©iskan ta’ Ìerusalem (P. Eugenio Alliata ofm) flimkien ma’ xi studentital-kors bibliku biex l-informazzjoni kollha dwar din il-mappa, flimkien ma’studji li saru f’dawn l-a˙˙ar 100 sena dwar l-ismijiet tal-imkejjen imsem-mija fil-Mappa, jin©abru flimkien biex ikunu aççessibbli g˙al kull min iridikollu din l-informazzjoni. Twieldet l-ideja li jin˙adem il-materjal kollu u jit-qieg˙ed fuq l-Internet. Hekk sar wara ˙idma twila u ta’ sabar kbir minn P.Alliata u mill-istudenti. Hekk illum il-materjal kollu jinsab lest u huwa tta-mat li dan is-sit ta’ aktar minn 1500 file ikun disponibbli fuq l-Internet mill-Milied 2000. L-a˙˙ar rifinituri saru minn P. Ìwann Abela ofm. L-indirizzfuq l-internet huwa: http://www.custodia.org/map.

Pro©ett ambizzjuΩ isir realtà:

Il-Mappa ta’ Madaba

Mill-Art Imqaddsa

editorjal ta’ marcello ghirlando ofm marru jg˙a©©lu...

Documents