dzieci sieci 2.0 – kompetencje komunikacyjne mlodych 2011

8/17/2019 Dzieci Sieci 2.0 – Kompetencje Komunikacyjne Mlodych 2011

1/190

Dzieci Sieci

kompetencje komunikacyjnenajmłodszych

RAPORT Z BADAŃ


2/190

Gdańsk

Redakcja naukowa: Piotr Siuda, Grzegorz D. Stunża

Redakcja językowa: Maria KlamanOpracowanie gra czne i skład: Nylon StudioProjekt logotypu: Michał Szota

Do nansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego

- - - -

Treść raportu dostępna na licencji Uznanie autorstwa 3.0 Polska (CC BY 3.0 PL)http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/pl/

CIP - Biblioteka Narodowa

Dzieci Sieci : kompetencje komunikacyjnenajmłodszych : raport z badań / [red. nauk. PiotrSiuda, Grzegorz D. Stunża]. - Gdańsk : Instytut

Kultury Miejskiej, 2012

Instytut Kultury Miejskiejul. Długi Targ 39/4080-830 Gdańskwww.ikm.gda.pl


3/190

3Instytut Kultury Miejskiej

S is t ś i

Piotr Siuda, Grzegorz D. Stunża – W owadz ni 5

Marta Klimowicz, Emanuel Kulcz cki, Renata Piotrowska, Ewa Rozkosz, Marcin Sieńko,Piotr Siuda, Grzegorz D. Stunża, Damian Musz ński, Anna D browska – Mod om t n jizwiązan z osł giwani m się int n t m z z dzi i w wi od 9 do 13 at

Emanuel Kulcz cki, Marcin Sieńko, Piotr Siuda – W wiad s at go zowan 2

Marta Klimowicz, Grzegorz D. Stunża – N tnog a a 47Damian Musz ński – Obs wa ja z stni zą a 65

Renata Piotrowska, Ewa Rozkosz – I oś iowa ana iza og am w na zania 7

Anna D browska, Grzegorz D. Stunża – Ja oś iowa ana iza og am w na zania 85

Piotr Siuda, Grzegorz D. Stunża – Słowo o ow

An s m todo ogi zn 05

An s: I oś iowa ana iza og am w na zania – mod om t n ji ja o na zędziana iz

An s: Ana iza og am w na zania – w az og am w oddan ana izii oś iow j i ja oś iow j 2

An s: I oś iowa ana iza og am w na zania – tab z wa toś iami zmi nn2

Bib iog a a 85


4/190

W owadz ni


5/190


W owadz ni

Dla wielu ludzi internet jest medium, bez którego nie wyobrażają sobie funk-cjonowania; służy on zarówno do nauki, pracy, ale również zabawy, a co więcej, jegorola stale wzrasta. W środowiskach akademickich coraz większe znaczenie zaczynanabierać naukowe opisywanie tak zwanego cyfrowego pokolenia ( the digital gene-ration), przez które rozumie się młode osoby będące z siecią za pan brat i mającedo niej dostęp od najwcześniejszych lat swojego życia (zob. Livingstone, ). Po-

kolenie digitalne ma stanowić o przyszłości elektronicznej pajęczyny. Sposób, w jakimłodzi ludzie ją wykorzystują, ma kształtować jej formę, a także skutkować ważkimikonsekwencjami dla młodzieży.

Badania nad cyfrowym pokoleniem nie są rzadkością, co znajduje potwier-dzenie w kolejnych publikacjach traktujących o dzieciach czy nastolatkach posłu-gujących się konkretnymi narzędziami, a także budujących przy ich pomocy swojątożsamość. Dla przykładu Farzaneh Moinian ( ) zrealizowała netnogra cznebadania blogów szwedzkich nastolatków; dzienniki owe umieszczone były w siecio-wej społeczności Youngsters. W artykuleYoung people’s internet use Tom Boonaerti Nicole Vettenburg ( ) zajęli się przede wszystkim procesem wyszukiwania przez

nastolatki informacji, natomiast w tekścieChildren’s Positive and Negative Experien-ces With the Internet Patti M. Valkenburg oraz Karen E. Soeters ( ) przedstawiłyczynności najchętniej wykonywane przez nieletnich. Inni akademicy, opisują proce-sy budowania tożsamości oraz zróżnicowane narzędzia popularne wśród młodych,wyodrębniając różne wzorce użytkowania internetu w oparciu o status społecznydzieci oraz ich rodziców (zob. de Almeida, de Almeida Alves, Delicado, Carvalho, ;Holmes, ; Lee, ; Lewis, ; Livingstone, Helsper, ).

W natłoku różnych publikacji zajmujących się pokoleniem digitalnym zaskakujebrak uwagi poświęcanej analizie działalności młodych ludzi przez pryzmat kompe-tentnego posługiwania się internetem. Mamy do czynienia z sytuacją, kiedy o interne-towym pokoleniu pisze się dużo, ale nie analizuje się go z perspektywy wykształceniaszeregu umiejętności niezbędnych do aktywnego, twórczego, bezpiecznego i społecz-nego korzystania z sieci, co można rozumieć jako użycie przyczyniające się do szero-ko rozumianego rozwoju osobistego (między innymi rozwinięcie umiejętności wiążą-cych się z pracą i nauką, budowanie kapitału społecznego i kulturowego, umiejętnośćdbania o własne bezpieczeństwo) i zaangażowania w życie społeczne. Do chlubnychwyjątków należą badania, w których zajęto się kompetencjami związanymi z takzwanymiinternet risks, czyli zagrożeniami wynikającymi z używania elektronicznejpajęczyny. Wielu badaczy (zob. Livingstone, Helsper ; Ey, Cupit ; Leung, Lee

) podejmowało zagadnienie radzenia sobie przez dzieci z niebezpieczeństwami

Piotr Siuda, Grzegorz D. Stunża W owadz ni


6/190

6

.

sieciowymi (w tym przede wszystkim z sieciową agresją – chodzi zarówno o agresjęużytkowników wobec siebie, jak i przemoc w treściach sieciowych – czy pornogra ą).Studia te dotyczą jednak tylko jednego obszaru umiejętności korzystania z interne-tu, a naukowcy zdają się nie dostrzegać, że kompetencje mają zdecydowanie więcejwymiarów. Wspomniana luka badawcza nie jest charakterystyczna tylko dla nasze-go kraju; nie jest tak, że tylko Polacy nie poświęcają uwagi ogółowi internetowychumiejętności młodych1. Na uwagę zasługuje fakt, że większość ze wspominanychwyżej analiz zajmowała się osobami w wieku od do lat (przedział ten podany jest w przybliżeniu, co oznacza, że część badań dotyczyła osób w przedziale wieko-wym - , natomiast inne badania ludzi w wieku od do lat itd.).

Aby zmienić optykę, a także ze względu na powiązanie dociekań ze stanemedukacji formalnej (będzie o tym mowa dalej) projekt badawczy „Dzieci sieci” zająłsię osobami w wieku od do lat (drugi etap edukacji szkolnej – szkoła pod-stawowa). Zadanie zostało podjęte z myślą zainicjowania procesu wypełniania opi-

sanej wyżej luki badawczej. Aby podkreślić, że celem badań jest skupienie się naogóle kompetencji sieciowych, postanowiono, że punktem wyjścia w analizie bę-dzie skonstruowanie modelu umiejętności związanych z posługiwaniem się inter-netem. Wykaz, który zdecydowano się przedstawić jako oddzielną część raportu (zewzględu na jego ważność dla badania), podzielono na kilka standardów związanychz różnymi kompetencjami wyodrębnionymi w sposób intuicyjny (powody takiegopostępowania podano dalej). Stworzony model stał się centralną częścią projektuz tego względu, że w oparciu o niego zdecydowano się na wybór konkretnych metodbadawczych. Dodatkowo model poprzedził powstanie narzędzi badawczych i nadałim kształt w tym sensie, że każde użyte narzędzie miało odnosić się do różnych stan-

dardów obecnych w modelu.Niezwykle ważne jest, że, w założeniu badaczy, model ma być nie tyle niezmien-ną stałą i mieć tylko charakter teoretyczny czy empiryczny. Funkcje modelu określićmożna jako mieszane, co oznacza, że jest on konstrukcją teoretyczną, która ma byćwery kowana pod wpływem badań (dlatego właśnie pozwolono sobie na intuicyj-ny dobór kompetencji). Takie funkcje modelu wpłynęły na sam charakter projektu„Dzieci sieci” – jego rezultaty mają posłużyć jako punkt wyjścia do dalszych dociekań.Dlatego właśnie zespół badawczy nie zdecydował się na konstruowanie dużych próbprobabilistycznych, lecz postawił na wielość metod badawczych, przebadanie mniej-szej liczby aktorów społecznych oraz generalnie etnogra czny „nalot” całego przed-sięwzięcia. Rola skonstruowanego wykazu umiejętności jest zatem szczególna – nie jest on „gotowy” w tym sensie, że projekt ma spełniać zadanie drogowskazu dla ba-daczy chcących zmagać się z problemem kompetencji internetowych najmłodszych.

Warto jednak wskazać wyjątek od reguły, którym jest projekt „Cyfrowa przyszłość” realizowany przez Fundację Nowo-czesna Polska. Składał się z trzech etapów: przygotowania raportu na temat stanu i możliwości rozwoju edukacji me-dialnej i informacyjnej w Polsce, przygotowania katalogu kompetencji medialnych i informacyjnych i wypracowaniamateriałów edukacyjnych do wykorzystania przez nauczycieli, animatorów i innych zainteresowanych do podnoszeniakompetencji medialnych i informacyjnych zarówno osób objętych systemem kształcenia, jak i w ramach edukacjiustawicznej.


7/190


W owadz niAnaliza i interpretacja danych uzyskanych w trakcie realizacji zadania ma być podpo-wiedzią, jak przekształcić model, aby mógł być wykorzystany w dalszych działaniachbadawczych jako podstawa badania sondażowego realizowanego na dużej próbiei w ten sposób stał się „dojrzałym” narzędziem diagnostycznym. Możliwe byłobytakże jego zastosowanie w badaniach będących kontynuacją obecnego projektu, leczdotyczących dalszych etapów kształcenia, a także w badaniach podejmowanych lo-kalnie na użytek instytucji prowadzących formalną lub nieformalną działalność edu-kacyjną w zakresie rozwijania kompetencji komunikacyjnych (niekoniecznie dzieci).

Wymienione w modelu kompetencje nie mają struktury hierarchicznej, celembadań nie było skonstruowanie typologii badanych wyróżnionej ze względu na sto-pień opanowania umiejętności sieciowych. W „Dzieciach sieci” chodzi o zdiagno-zowanie kompetencji, ale bez określania, które z nich są ważniejsze, a które mniejlub zupełnie nieważne. Oczywiście wprawny obserwator zauważy, że w wypadkupewnych obszarów modelu można pokusić się o posegregowanie kompetencji (na

przykład w Standardzie docieranie do informacji zdaje się być mniej istotne niżkrytyczna ocena owych informacji). Nie zmienia to faktu, że celem badaczy nie byłokategoryzowanie wedle stopnia ważności lub nieważności, co widać w przypadkustandardów modelu odnoszących się do produkcji własnych treści czy „życia w in-ternecie” – właśnie tutaj decyzja, co jest ważniejsze, a co liczy się mniej, nie jestprosta.

Projekt „Dzieci sieci” realizowany był od lipca do grudnia roku pod egi-dą Instytutu Kultury Miejskiej w Gdańsku i przy do nansowaniu Ministerstwa Kulturyi Dziedzictwa Narodowego. W skład zespołu badawczego wchodziły następujące oso-by: Piotr Siuda (koordynator projektu), Grzegorz D. Stunża (asystent koordynatora),

Anna Justyna Dąbrowska, Marta Klimowicz, Emanuel Kulczycki, Damian Muszyński,Renata Piotrowska, Ewa Rozkosz oraz Marcin Sieńko. Zespół merytorycznie wspartyzostał radą konsultantów ekspertów, których opinie znaleźć można w raporcie. Kon-sultantami byli prof. dr hab. Wiesław Godzic, prof. dr hab. Tomasz Szkudlarek orazprof. dr hab. Tomasz Szlendak. Budowanie zespołu badawczego miało swój początekna jednym z serwisów społecznościowych. Informacja na temat konkursu grantowe-go Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego wywołała dyskusję znajomych(często tylko internetowych) osób, które postanowiły współpracować. W ciągu półgodziny zespół był niemal kompletny, było też wstępne zainteresowanie ze stronyInstytutu Kultury Miejskiej wnioskowaniem o dotację ministerialną. Mamy w tymwzględzie do czynienia z idealnym wręcz przykładem budowania kapitału społecz-nego przez wykorzystanie mediów społecznościowych, ponieważ członkowie zespo-łu „skrzyknęli się” i zmobilizowali do działania przy pomocy nowoczesnego kanałukomunikowania.

Jak już wspomniano, zadanie dotyczyło diagnozy kompetencji komunikacyj-nych wskazanej grupy wiekowej. Po zbudowaniu modelu umiejętności interneto-wych, przystąpiono do realizacji badań – wówczas wykorzystano rozmaite metodybadawcze: wywiady skategoryzowane, obserwację w terenie, netnogra ę oraz ana-lizy dokumentów. Raport dzieli się na kilka części. Są to sprawozdania z badań z wy-korzystaniem różnych metod (na zasadzie – jeden odcinek raportu to analiza i inter-


8/190

8

.

pretacja danych uzyskanych w wyniku użycia danej metody). Dodatkowy fragmentraportu stanowi Aneks metodologiczny, w którym opisuje się wykorzystane metodyoraz ich zastosowanie w projekcie „Dzieci sieci”. Wspomnieć trzeba o niereprezen-tatywnym charakterze wszystkich prób wykorzystanych w dociekaniach. Nie należy jednak owej niereprezentatywności traktować jako wady w kontekście opisanego już, to jest rozpoznawczego, charakteru badań mających być raczej wskazówką dlakolejnych uczonych niż de nitywnym rozwiązaniem problemu.

Przyjęte rozwiązania nie wykluczają faktu, że, zarówno w wypadku każdegoz badań cząstkowych, jak i całości projektu, można pokusić się o pewne podsumo-wania. Są one ważne tym bardziej, że zadanie rozszerza dociekania o kompeten-cjach dzieci o analizę stanu działań dotyczących edukacji medialnej i informacyjnejrealizowanych w ramach systemu edukacji formalnej. Realizacja kompleksowegoprojektu jest rozwojowym działaniem. Zrealizowano wywiady z osobami, które sąuczestnikami systemu edukacyjnego, będąc również użytkownikami nowych me-

diów. Przeprowadzono ponadto obserwację takich osób, tak samo jak działań zestrony samego systemu w warunkach szkolnych. W tym samym czasie prowadzonoanalizę ilościową programów nauczania i ich krytyczne, jakościowe odczytanie przy jednoczesnym badaniu oferty dla młodych ludzi i ich zachowań komunikacyjnychw serwisach społecznościowych. Efekty projektu powinny zostać poddane dyskusjiw celu wypracowywania dalszych strategii badawczych, starających się ująć złożo-ną materię nowoczesnych technologii i ich stosowania w życiu jednostek i społe-czeństw, a także trudnej tematyki rozwijania kompetencji komunikacyjnych, co było jednym z głównych zadań projektu.


9/190


10/190

Mod om t n ji

związanz osł giwani msię int n t m

z z dzi i w wiod 9 do 13 at


11/190


Mod om t n ji

związanz osł giwani m

się int n t mz z dzi i w wi

od 9 do 13 at

ZAchOWANIA INfOrMAcyJNe .

roz oznaj ot z b in o ma jn .Przykłady:• Identy kuje potrzebę zdobycia informacji w sytuacjach problemowych (na przy-

kład, gdy napotyka trudności w pracy z określonym oprogramowaniem).• Własnymi słowami tłumaczy postawione pytanie/problem.

fo m ł j tania w o a i o ot z b in o ma jn .Przykłady:• Dobiera słowa kluczowe identy kujące problem, dobiera powiązane ze słowami

kluczowymi terminy oraz synonimy.• Dostosowuje pytania do źródła informacji (na przykład inne pytanie wpisuje do

wyszukiwarki Google, inne zadaje użytkownikom forum internetowego).• Formułuje pytania pomocnicze (na przykład, kiedy nie rozumie terminów pojawia-

jących się w treści szkolnego zadania, szuka ich objaśnienia w encyklopedii lubsłowniku).

Wi , ż j st wi ź d ł in o ma ji.Przykłady:• Wylicza różne źródła informacji – nie tylko wyszukiwarkę Google i Wikipedię (na

przykład wie, że aby znaleźć tapetę na pulpit swojego komputera, może posłużyć sięwyszukiwarką Google lub wykorzystać specjalny serwis z tematycznymi tapetami).

• Wie, że w różnych źródłach internetowych znajdują się różne ujęcia tego samegoproblemu.

Marta Klimowicz, Emanuel Kulczycki,Renata Piotrowska, Ewa Rozkosz,Marcin Sieńko, Piotr Siuda, GrzegorzD. Stunża, Damian Muszyński, AnnaDąbrowskaMod om t n ji związanz osł giwani m się int n t m

z z dzi i w wi od 9 do 13 at


12/190

12

.

• Tłumaczy, jak zorganizowana jest informacja związana z interesującym go tema-tem (na przykład zna serwisy fanowskie poświęcone grom RPG; wie, że informacjeo lmie znajdzie w serwisie Filmweb, a fragmenty – lub lm w całości – obejrzy naYouTube).

• Rozróżnia źródła pierwotne od agregatorów informacji (na przykład wie, że arty-kuły w serwisie Wykop.pl pochodzą z różnych stron internetowych).

• Wie, że rezultaty wyszukiwania za pomocą wybranej wyszukiwarki będą uzależ-nione od algorytmu, jakiego używa dostawca narzędzia.

• Wie, że rezultaty wyszukiwania w określonym serwisie mogą być zależne od da-nych, jakie zamieszcza w swoim pro lu w tym serwisie.

Odnajd j , w bi a i o nia ź dła in o ma ji.Przykłady:• Planuje działania związane z wyszukiwaniem informacji.

• Odnajduje źródło informacji (na przykład na podstawie pozyskanego – chociażbyod koleżanki/kolegi – adresu; w tym celu posługuje się wyszukiwarką).• Wybiera źródło informacji, które potencjalnie zawiera pożądaną informację.• Wykorzystuje powiązania pomiędzy źródłami (na przykład pomiędzy artykułami

w Wikipedii; przechodzi od gra ki w Google Gra ka do strony internetowej, naktórej gra ka jest opublikowana; korzysta z powiązań między informacjami jedne-go autora lub autorów oznaczonych tym samym tagiem).

• Ocenia dany serwis na podstawie wybranych przez siebie kryteriów (przykładowekryteria: zawiera zdjęcia w dużej rozdzielczości; znajduje się w domenie .edu lub.gov; posiada duży wybór plików; zawiera zasoby, które można wykorzystać nieod-

płatnie).• Udoskonala wykorzystywane techniki wyszukiwawcze (na przykład stosuje ltrw wyszukiwarce Google; używa w wyszukiwarce Google wyrażenia „link: http://...”,aby odnaleźć strony powiązane z danym serwisem; porównuje użyteczności ofero-wane przez różne wyszukiwarki przeznaczone dla dzieci;sprawdza trzecią, czwar-tą, piątą i dalsze strony wyszukiwania w Google i na tej podstawie formułuje nowezapytanie w wyszukiwarce).

A iwiz j in o ma j .Przykłady:• Archiwizuje różne informacje (na przykład archiwizacja stron WWW, różnych pli-

ków medialnych itd.).• Buduje archiwa w taki sposób, aby zgromadzone informacje można było łatwo

odnaleźć.• Zabezpiecza zgromadzone przez siebie dane (na przykład wykonuje kopie bezpie-

czeństwa; zapisuje dane na różnych nośnikach; korzysta z internetowych narzędziautomatycznego tworzenia kopii zapasowych treści).

• Korzysta z różnych form subskrypcji informacji (na przykład czytnik RSS, biuletynelektroniczny itd.).


13/190


Mod om t n ji



od 9 do 13 at

2.

roz mi t ść om ni at .Przykłady:• Własnymi słowami streszcza, tłumaczy uzyskaną informację (na przykład treść

przeczytanego tekstu, obejrzanego fragmentu materiału wideo, odsłuchanej au-dycji radiowej, instrukcji danego programu).

Odnajd j , w bi a i o nia in o ma j ( od ąt m a t a noś i, do ładnoś i,ważnoś i, wia godnoś i ź dła: a to , dom na, inst t ja s aw za, a to t tna z i a, wsz st onnoś i).Przykłady:• Samodzielnie wyszukuje potrzebne informacje.• Ocenia trafność (poprawność) znalezionych informacji.

• Wery kuje użyteczność znalezionych informacji i powtarza proces wyszukiwa-nia informacji, jeśli zajdzie taka potrzeba (na przykład wówczas, gdy znajdzie cośprzestarzałego: jeśli znajdzie opis ekwipunku dla nieaktualnej wersji ulubionej gryRPG, nie korzysta z zawartych w owym opisie wskazówek, tylko szuka dalej; jeśliczyta w internecie o traktacie ACTA, nie poprzestaje na newsach, ale czyta treśćtraktatu).

• Ocenia aktualność informacji (na przykład na podstawie daty w stopce strony in-ternetowej).

• Odnajduje wiadomości o autorze danej informacji, a także źródła, z których autorkorzystał.

• Ocenia intencje autora danej informacji.• Odnajduje punkty wspólne i rozbieżne informacji pochodzących z różnych źródeł.• Znajduje informację alternatywną (przedstawiającą inny punkt widzenia) do tej,

którą odnalazł i z którą się zgadza.

D d j , o j st a t m, a o o inią.Przykłady:• Rozróżnia, które partie tekstu na stronie internetowej są faktami, a które opiniami

(na przykład w prognozie pogody wskazuje, że faktami są dane meteorologiczne,a opiniami wypowiedzi autora o wpływie deszczu na nasze samopoczucie).

• Wie, że istnieją tak zwane serwisy plotkarskie oraz wie, że treści w nich zamiesz-czone mogą być nieprawdziwe.

• Rozróżnia kolumny zawierające treści z serwisów plotkarskich, wkomponowanew serwisy informacyjne (na przykład na portalu Onet.pl).

roz żnia t ś i amow od ni amow .Przykłady:• Wskazuje, co jest – w danym serwisie, na danym blogu, forum itd. – reklamą,

a co nią nie jest (na przykład wskazuje, które treści są reklamą, nawet jeśli nie sąoznaczone jako reklamy).


14/190

14

.

• Rozpoznaje, kiedy jest obiektem docelowym działań reklamodawców.• Wie, jak ograniczyć spożycie reklam w internecie (na przykład blokować reklamy

w przeglądarce; stworzyć ltr w skrzynce e-mail; używać serwisów typu Readabili-ty.com; wypisać się z list mailingowych dostarczających reklamy itd.).

• Wskazuje elementy tytułu/leadu, które mają za zadanie przykuć uwagę odbiorcy(na przykład: „Szok!”, „Makabryczne odkrycie!”).

ZAchOWANIA prODukcyJNe . ,

Two z now t ś i.Przykłady:• Robi zdjęcie i/lub kręci krótki lm wideo (wykorzystuje do tego na przykład kamerę

lub aparat zintegrowany z telefonem komórkowym, smartfonem czy tabletem).• Nagrywa rozmowę i/lub dźwięki otoczenia za pomocą dyktafonu, telefonu komór-kowego, tabletu itp.

• Przygotowuje gra kę (rysunek) przy użyciu odpowiedniego oprogramowania.• Przygotowuje tekst w edytorze tekstu.• Tworzy proste narracje medialne z wykorzystaniem różnorodnych treści składo-

wych ( digital storytelling).• Przygotowuje w grupie różne treści, dzieląc się zadaniami (na przykład tworzy

w zespole krótki lm złożony ze scen przygotowanych wcześniej przez członkówspołeczności, w oparciu o napisany wcześniej wspólnie scenariusz; tworzy w ze-

spole reportaż zdjęciowy w oparciu o zdjęcia zrobione przez uczestników społecz-ności i na bazie przygotowanego wcześniej wspólnie scenariusza).

p z twa za zna zion w int n i i/ b stwo zon z z si bi t ś i.Przykłady:• Wykorzystuje oprogramowanie do obróbki (i/lub łączenia ze sobą) zdjęć, gra ki,

lmów wideo, dźwięku.• Skanuje dokumenty, zdjęcia, rysunki.• Przetwarza w grupie różne treści, dzieląc się zadaniami (obrabia w grupie i/lub

łączy ze sobą zdjęcia, gra ki, lmy wideo, dźwięk).

p z nt j now i/ b z two zon t ś i.Przykłady:• Publikuje pliki tekstowe, gra czne, dźwiękowe, wideo, prezentacje multimedialne

w różnych miejscach w internecie.• W serwisach do publikacji i dzielenia się treściami tworzy przejrzyste kolekcje (tre-

ści) i udostępnia je zainteresowanym odbiorcom.• Rozpowszechnia informacje na temat opublikowanych przez siebie treści.• Obsługuje urządzenia pozwalające na wyświetlanie cyfrowych prezentacji oraz

prezentowanie treści cyfrowych w różnej formie (na przykład korzysta z rzutnika


15/190


Mod om t n ji



od 9 do 13 at

multimedialnego, tablicy multimedialnej do zaprezentowania przygotowanych tre-ści – prezentacje multimedialne, hipermedia, lm, gra ka, dźwięk).

• Eksportuje prezentację multimedialną przygotowaną przy użyciu narzędzi interne-towych do pliku.

• „Osadza” przygotowaną prezentację na stronie internetowej (na przykład nablogu).

4.

J st świadom istni nia awn go i t zn go w mia two z nia t ś i.Przykłady:• Jest świadome, że treści obecne w internecie podlegają ograniczeniom prawnym.• Dba o etyczny wymiar produkowania i dystrybuowania nowych i przetworzonych treści.• Jest wrażliwe na obowiązki związane z korzystaniem z utworów obłożonych pra-

wem autorskim (na przykład jest świadome, że musi wskazać autorów określone-go utworu, jeśli ów utwór przetwarza).

Wi , t t ś i moż z twa zać zgodni z aw m.Przykłady:• Zna podstawy prawa autorskiego i licencji opartych na prawie autorskim.• Wie, czym są wolne licencje.• Wie, jakie treści może przetwarzać na określonych warunkach.

Zna swoj awa ja o tw t ś i zami sz zan w int n i .

Przykłady:• Rozpoznaje, kiedy podczas tworzenia nowych treści może powołać się na prawodozwolonego użytku.

• Wie, że może wymagać, aby ktoś, kto przetwarza jego utwór, wskazał go jako au-tora oryginału.

roz oznaj ob m związan z własnoś ią w int n i . Przykłady:• Tłumaczy kontrowersje narastające wokół terminów „piractwo” i „kradzież”.• Rozróżnia skopiowanie pliku cyfrowego od na przykład zabrania – bez zgody

i zapłaty – książki z księgarni.• Wie, że obecnie obowiązujące prawo nie rozwiązuje aktualnych problemów zwią-

zanych z autorstwem, tworzeniem i dystrybucją treści.

ŻycIe W INTerNecIe 5.

Wi , ż int n t j st z st z nią ws ną dzi oną z inn mi dźmi.Przykłady:


16/190

16

.

• Wie, że w internecie łatwo o nieporozumienia w kontaktach z innymi ludźmi (naprzykład, że w internecie sprawia się wrażenie osoby bardziej agresywnej i ukie-runkowanej zadaniowo niż w interakcjach face to face).

• Tłumaczy powody, dla których niektórzy internauci mogą zachowywać się w róż-nych sytuacjach w sposób ironiczny, obraźliwy, niegrzeczny, niekulturalny, nieoka-zujący szacunku.

• Rozpoznaje sytuacje, w których budowanie swojego wizerunku może wyrządzićkrzywdę innym (na przykład budowanie swojej wartości na poniżaniu kolegów).

Dba o m atię w om ni a ji int n tow j.Przykłady:• Jest otwarte na odmienności spotykane w internecie (na przykład nie krytykuje

zainteresowań innych osób).• Jest wrażliwe na potrzeby internautów, z którymi się komunikuje (na przykład roz-

poznaje, że ktoś w danej chwili chce uzyskać poradę lub pomoc).• Jest chętne do rozwiązywania internetowych nieporozumień w kontaktach z in-nymi ludźmi (na przykład łagodzi ton wypowiedzi; nie odpowiada na zaczepki;przeprasza innych; nie wysyła wiadomości, kiedy jest w złym humorze).

• Jest zdeterminowane, aby nie zachowywać się wobec innych w sposób ironiczny,obraźliwy, niegrzeczny, niekulturalny, nieokazujący szacunku.

Sw j wiz n b d j w s os b z m ś an i ad watn do oto z nia.Przykłady:• Przestrzega reguł etykiety (na przykład nie przesyła zbyt dużych plików; nie pisze

kapitalikami, chyba że ma to uzasadnione zastosowanie).• Swój wizerunek buduje inaczej w kontaktach z różnymi osobami (na przykład ina-czej się prezentuje w kontaktach z przyjaciółmi, a inaczej w sytuacjach formal-nych, na przykład pisząc do nauczyciela).

6.

Zna zag oż nia związan z o szani m się w int n i .Przykłady:• Wie, że osoba siedząca po drugiej stronie monitora może być zupełnie kimś innym

niż ta, za którą się podaje.• Rozróżnia internetową komunikację publiczną od prywatnej.• Identy kuje informację w internecie, którą można uznać za osobistą.• Rozpoznaje zagrożenia związane z dzieleniem się z innymi osobami w internecie

informacjami na swój temat.• Identy kuje sytuacje, w których internetowa rozmowa z innymi staje się zagroże-

niem.• Rozpoznaje, jakie kontakty internetowe można uznać za niebezpieczne.• Wie, że to, co zamieszcza w internecie, może tam przetrwać na zawsze, a także być

skopiowane przez ludzi, których nie zna.


17/190


Mod om t n ji



od 9 do 13 at

• Wie, jakie ryzyko wiąże się z dopisaniem się na określoną listę mailingową, ścią-gnięciem aplikacji, zaakceptowaniem zaproszenia do gry facebookowej czy ścią-gnięciem darmowych materiałów.

• Wskazuje, jakie awatary, sygnatury czy nicki są bezpieczne, a jakie nie.

radzi sobi z int n tow mi ni b z i z stwami.Przykłady:• Odpowiednio reaguje nacyberbulling (internetową przemoc), zawiązanie się nie-

bezpiecznych relacji w internecie, zagrażające rozmowy itd.• Tworzy „silne” hasła.• Odpowiednio reaguje na spam.

uz s j ont o ę nad in o ma jami dzi an mi inn m.Przykłady:

• W internecie umieszcza tylko odpowiednie zdjęcia swojej osoby i odpowiedniątwórczość.• Nie ujawnia innym internautom osobistych informacji bez skonsultowania się

z rodzicem lub inną godną zaufania dorosłą osobą.• Nie podaje swoich haseł innym osobom.• Sprawdza prawdziwość informacji, którą chce zamieścić w internecie, zanim

przedstawi ją jako fakt.• Ocenia, jakie informacje o nim są znane innym osobom w internecie (na przykład

ocenia – nie tylko na pierwszej stronie wyszukiwania – jak „wypada” w Google).• Reaguje odpowiednio, gdy jakiś internetowy znajomy zada pytanie naruszające

zasady prywatności.• Skutecznie blokuje plikicookies.• Posługując się mediami społecznościowymi, potra zadbać o swoją prywatność

(na przykład odpowiednio ustawić privacy settings na Facebooku).

J st świadom owiąza o az żni międz om ni a ją za oś dni zoną z zint n t i ni za oś dni zoną.Przykłady:• Jest świadome różnić między przyjaciółmi pozainternetowymi, a tymi, znanymi

tylko w internecie.• Jest świadome, dlaczego relacje internetowe mają wpływ oraz przekładają się na

kontakty niezapośredniczone przez internet, a czynności dokonywane w interne-cie mogą mieć realne konsekwencje.

• Dba o prywatność innych internautów podczas otagowywania, zamieszczania tre-ści oraz komunikowania się z innymi osobami w internecie.

• Jest świadome, jaką rolę internet odgrywa w jego życiu.• Jest świadome, że wielozadaniowość ( multitasking) ma zalety oraz wady.• Rozumie, że wiele zdjęć zamieszczonych w internecie było poddanych cyfrowej

obróbce (jest świadome etycznych kontrowersji związanych z takimi zabiegami).


18/190

18

.

Stos j zasad igi n związan j z o z stani m z om t a.Przykłady:• Siedząc przed komputerem, robi sobie przerwy poświęcone na aktywność zyczną

(ćwiczenia, spacer itp. – minimum pięć minut na godzinę siedzenia przed ekranemkomputera).

• Zachowuje odpowiednią pozycję siedzenia przed komputerem.• Ustawia jasność i kontrast ekranu monitora tak, aby przebywanie przed kompute-

rem było mniej szkodliwe dla wzroku.• Czyści sprzęt, za pomocą którego uzyskuje dostęp do internetu (w szczególności

ekran komputera).

7.

roz oznaj m nt t int n tow j.

Przykłady:• Wymienia i charakteryzuje różne narzędzia internetowe (czaty, fora, blogi, mikro-blogi itd.; zna ich typy).

• Wie, co oznacza pojęcie multimediów jako technologii integrującej różne technikiprzekazu, wskazuje zalety posługiwania się multimediami.

• Dostrzega zjawisko konwergencji mediów (na przykład związki TV z internetem).• Zna ogólny żargon (slang) internetowy.• Wymienia zabiegi językowe związane z: akronimami, emotikonkami, kolokwial-

nym i technicznym wymiarem języka internetowego, zwielokrotnianiem znakówinterpunkcyjnych i liter, wersalikami w funkcji krzyku, brakiem polskich liter i zna-

ków, pisemnym oznaczaniem reakcji niewerbalnych (np. buahahaha), niestandar-dowym spacjowaniem, werbalno-wizualnymi grami słów, formami hybrydowymiłączącymi tekst i gra kę (sygnatury, awatary, nicki), skrótowością.

• Rozpoznaje zjawisko wulgaryzacji języka internetu.

A t wni z stni z w s oł znoś ia int n tow .Przykłady:• Znajduje i przyłącza się do społeczności internetowych.• Sprawnie korzysta z różnych internetowych kanałów komunikowania.• Nawiązuje i podtrzymuje relacje z innymi za pomocą różnych narzędzi (blog, fo-

rum, serwis itd.).• Dzieli się z innymi członkami społeczności swoją wiedzą i umiejętnościami.• Przestrzega regulaminów obowiązujących w społecznościach, których jest uczestnikiem.• Stosuje reguły i dyrektywy wzajemnej pomocy i odwzajemniania się w społeczno-

ściach (na przykład: „podawaj linki tylko do sprawdzonych źródeł, a jeśli nie maszpewności, poinformuj o tym zainteresowanego”).

• Współpracuje z innymi członkami społeczności przy identy kowaniu i rozwiązy-waniu jakiegoś problemu lub realizowaniu danego zadania (na przykład wspólniez innymi członkami planuje proces wyszukiwania informacji; projektuje, podejmu- je i ocenia dane działanie).


19/190

• Docenia współudział i uznaje wkład innych członków społeczności w rozwiązywa-nie danego problemu czy wykonanie zadania.

• Otagowuje lub w inny sposób oznacza treści pojawiające się w społecznościach.• Korzysta z zastanych folksonomii (na przykład posługuje się nazwami własnymi

kotów przy kategoryzacji ich zdjęć).

Ini j j i ozwija s oł znoś i int n tow o a t o ws n zadania.Przykłady:• Potra założyć społeczność przy wykorzystaniu różnych narzędzi (bloga, forum,

serwisu internetowego – na przykład utworzenie grupy na Facebooku itd.).• Przestrzega reguł prowadzenia dobrej społeczności – zarówno technicznych, jak

i związanych z kierowaniem grupą ludzi (na przykład daje innym członkom spo-łeczności możliwość publikowania treści i administrowania społecznością).

• Stosuje mechanizmy promujące społeczność.

• Stymuluje zespołowe poszukiwanie rozwiązań określonego problemu, wspólneszukanie przydatnych informacji lub realizację danego zadania.• Dobiera najbardziej skuteczne narzędzia do określonych potrzeb społeczności (na

przykład uznaje, które narzędzie będzie najlepsze do grupowej dyskusji, groma-dzenia odnośników, udostępniania plików; korzysta z narzędzi pozwalających nagrupowe używanie zgromadzonych treści – chociażby Google Docs, Google Drive,Dropbox; dobiera alternatywne narzędzia, które może wykorzystać w razie awariipodstawowego narzędzia).


20/190

20

.

W wiads at go zowan


21/190


W wiads at go zowanWprOWADZeNIe

W trakcie realizacji zadania „Dzieci sieci – kompetencje komunikacyjne naj-młodszych” przeprowadzono wywiad skategoryzowany z dziećmi w wieku od do

lat oraz z opiekunami dzieci w tym właśnie wieku (nie musieli to być opiekunowiedzieci biorących udział w badaniu). Do obydwu grup skierowany został inny zestaw

pytań, ale zarówno dzieci, jak i dorośli przepytani zostali w kontekście kompeten-cji związanych z posługiwaniem się internetem. Młodsi respondenci odpowiadalina pytania mające określić poziom kompetencji, natomiast wywiady z dorosłymimiały charakter uzupełniający – odnosiły się do postępowania dorosłych dotyczą-cego umiejętności sieciowych ich pociech. Wywiad z opiekunami sprawdzał, w ja-kim zakresie, i w jaki sposób, dorośli kształtują niektóre z wymiarów internetowychkompetencji.

O czasie i miejscu prowadzenia wywiadów więcej informacji znaleźć możnaw Aneksie metodologicznym; tutaj warto jedynie wspomnieć o kluczowym aspekciedoboru próby obydwu grup respondentów. Zdecydowano przepytać trzydzieścioro

dzieci oraz trzydzieścioro opiekunów z pięciu ośrodków miejskich – Gdańsk, Poznań,Toruń, Warszawa i Zielona Góra. Niezwykle ważne jest, że tylko niektórzy przebadaniopiekunowie są opiekunami przebadanych dzieci (młodsi respondenci nie zostali po-wiązani z respondentami dorosłymi). Powodem tego był nieprobabilistyczny charak-ter doboru prób dla obydwu grup respondentów – dobór z jednej strony oparty byłna dostępności, z drugiej miał charakter arbitralny i celowy, co oznacza, że wynikówbadania nie powinno się uogólniać na szerszą populację (na przykład populację pol-skich dzieci w wieku od do lat, jak również na populację opiekunów). Nie należyzatem generalizować, choć nie jest to poważną wadą badania, gdyż badanie masygnalizować pewien istotny obszar badawczy, a także być ewentualnym zaczątkiemprzyszłych badań o charakterze reprezentatywnym.

DZIecI – DOcIerANIe DO INfOrMAcJI OrAZ uTrWAlANIe WyNIkóWpOSZukIWAń

Jako pierwszy omówiony zostanie wywiad przeprowadzony z dziećmi w wie-ku od do lat. Pierwsze skierowane do badanych zadanie służyło przebadaniukompetencji opisywanych w modelu kompetencji (znajdującym się w tym raporcie)w Standardzie dotyczącym zachowań informacyjnych, a konkretnie sprawnego

Emanuel Kulczycki, Marcin Sieńko,Piotr SiudaW wiad s at go zowan


22/190

22

.

i skutecznego docierania do informacji. W modelu założono, że dziecko: rozpoznajepotrzeby informacyjne, formułuje pytania w oparciu o te potrzeby oraz wie, że jestwiele źródeł informacji, które potra odnaleźć, wybrać i ocenić. Dodatkowo Standard

określa kompetencje związane z archiwizowaniem i zabezpieczaniem informacji.Po zaprezentowaniu respondentowi celu wywiadu oraz zaznajomieniu z pod-

stawową wiedzą dotyczącą realizacji badania, badacz zlecał wykonanie następują-cego zadania:

Posługując się internetem jako źródłem informacji, wskaż, kto jest reżyserem i scena-rzystą lmu Shrek.

Spośród wszystkich respondentów prawidłową odpowiedź wskazało bada-nych – wskazało zarówno reżysera, jak i scenarzystę lmuShrek. Najczęściej ( na respondentów) badani korzystali z wyszukiwarki internetowej (głównie wyszukiwarka

Google – ustawiona jako strona domowa, jako okno wyszukiwania w przeglądarce Fi-refox, czy też jako zintegrowany element paska adresowego w przeglądarce Chrome). badanych znalazło informacje o lmie w artykule na Wikipedii. Nie oznaczało to

jednak zawsze prawidłowego wskazania reżysera i scenarzysty lmu. respondentów,którzy odnaleźli artykuł na Wikipedii, nie udzieliło poprawnej odpowiedzi (na przykładwskazali jedynie reżysera, nie odróżnili scenografa od scenarzysty, czy też pomyli lmShrek z lmemShrek Forever ). Poszukując poprawnej odpowiedzi, respondentówwpisało adres serwisu specjalistycznego (na przykład Filmweb.pl) w pasek adresu prze-glądarki (niekiedy korzystając z podpowiedzi wyświetlanych na bazie wcześniej prze-glądanych stron) – wszystkie te osoby poprawnie wskazały poszukiwane informacje.

Można zauważyć, że wzrost liczby poprawnie wykonanych zadań rośnie wrazze wzrostem wieku respondentów (wykres ). Skuteczność znalezienia i ocenieniaźródła informacji wzrastała wraz z wiekiem respondentów – innymi słowy, starsirespondenci lepiej radzili sobie z zadaniem (wynikało to na przykład z posiadanejwiedzy na temat tego, kim jest scenarzysta).

Wzrost liczby poprawnych odpowiedzi w stosunku do wieku respondentów

. Zależność między wiekiem respondenta a udzieleniem prawidłowejodpowiedzi

wiek respondenta

prawidłowa odpowiedź


23/190


W wiads at go zowan

Po wyszukaniu informacji respondenci zostali zapytani (pytanie otwarte) o to,w jaki sposób mogą zarchiwizować źródło informacji, dzięki któremu odnaleźli odpo-wiedź na pytanie – odpowiedzi przedstawione są w tabeli .

Powyższe wyniki pokazują, że dzieci zdają sobie sprawę z potrzeby archiwizo-wania nie tylko samych materiałów i informacji, ale również sposobów ich wyszuki-wania. Należy podkreślić liczne wskazania respondentów na zapisywanie informacji

w historii przeglądarki – świadomość takiego procesu umożliwia późniejsze zrozu-mienie mechanizmów bezpiecznego korzystania z sieci oraz zasad higieny pracyw internecie.

Kompetencje związane z archiwizowaniem informacji badane były równieżw następujący sposób:

Badacz przedstawia respondentowi poniższy obrazek (wydrukowany na oddzielnejkarcie).Czy wiesz, co oznacza ten obrazek?

. Jak zarchiwizować znalezione źródło? Na podstawie odpowiedzi udzielo-nych przez respondentów

KATEGORIA ODPOWIEDZI LICZBA OSÓB

Dodanie stron do zakładek

Zapisanie adresu (nazw ) stron

Zapami tanie wpisan c do w szukiwarki słów kluczow c

Odszukanie znalezione stron w istorii przegl darki

Inn sposób (na prz kład skopiowanie znalezionein ormac i do ed tora tekstu)

Odpowiedź t pu: „Nie wiem, ak zapami ta t stron ”

Ogółem

. Ikona RSS

Źródło: http://www.iconspedia.com/icon/rss-637-.html


24/190

24

.

Jedynie respondent rozpoznał ikonę RSS, respondentów odpowiedziało,że nie wie, co ona oznacza, a respondentów powiedziało, że oznacza coś inne-go. Wśród tych ostatnich, co interesujące, aż skojarzyło zaprezentowany obrazekz ikoną Wi-Fi (wskazywało wprost na: Wi-Fi, zasięg sieci, Internet). Poniżej znajdujesię zestawienie przykładowej ikony Wi-Fi wraz z ikoną RSS (inną wersją ikony zapre-zentowanej respondentom).

2. Ikony Wi-Fi i RSS

Źródło:http://www.psdgraphics.com/psd-icons/psd-wireless-icon/;http://d1l8737wcw 1q.cloudfront.net/wp-content/uploads/2011/03/rss_icon.png

Badani respondenci nie potra li poprawnie nazwać zaprezentowanej im iko-ny przede wszystkim dlatego, że nie korzystają z podstawowych form subskrypcji

(na przykład nie zamawiają newsletterów), a znajdowanie informacji traktują raczej jako zadanie po stronie użytkownika-odbiorcy („muszę sam znaleźć”) niż po stronienadawcy („chcę, aby ktoś mnie o tym informował”).

– Zadanie drugie miało służyć ocenie sprawnego i skutecznego docierania do

informacji (Standard ). Realizacja zadania postawionego przed dziećmi zakładałaposiadanie podstawowej wiedzy na temat rodzajów stron internetowych. W mo-delu kompetencji wiąże się to ze Standardem („Partycypacja w społecznościachinternetowych”), czyli kompetencjami związanymi miedzy innymi z rozpoznawaniemelementów kultury internetowej, aktywnym uczestniczeniem w społecznościach in-ternetowych. Przed respondentami postawiono następujące zadanie:

Wyobraź sobie, że kolekcjonujesz maskotki i masz kilka takich samych maskotek świ-nek. Chciałbyś się z kimś wymienić i chcesz to zrobić za pomocą odpowiedniego foruminternetowego. Znajdź takie forum oraz miejsce na tym forum, gdzie można zamieścićogłoszenie, że chcesz się wymienić.

Poprawne wykonanie zadania zależało od przejścia trzech etapów: poprawne-go wyszukania odpowiedniego forum, chęci założenia konta na forum, znalezienia


25/190


W wiads at go zowan

odpowiedniego działu (związanego z wymianą maskotek). Poszczególne etapy za-kładały posiadanie przez dziecko wiedzy na temat tego, czym jest forum i w jaki spo-sób funkcjonuje (chęć założenia konta na forum wynika z wiedzy na temat sposobufunkcjonowania tego rodzaju strony internetowej).

Jedynie respondentów poprawnie wykonało wskazane zadanie, to jest od-nalazło odpowiednie forum, chciało założyć konto i odnalazło odpowiedni dział.

respondentów nie potra ło wykonać polecenia, ponieważ nie wiedziało, czym jestforum. Część respondentów stwierdziła, że można wymienić się maskotkami nie tyl-ko za pomocą forum internetowego, ale również dzięki innym serwisom – badaniuznali, że wymianę można rozumieć również jako „sprzedanie maskotek oraz kupie-nie nowych”. Stąd wskazano także na serwisy: Gumtree ( razy), tablica.pl ( razy),Allegro ( razy) jako strony, gdzie można wymienić się maskotkami. respondentówodnalazło odpowiednie forum internetowe, jednakże w dalszej realizacji zadania niepodjęło się zakładania konta, wykazując w ten sposób brak wiedzy na temat funk-

cjonowania tego typ stron internetowych.Analizując wyniki uzyskane na bazie powyższego zadania, należy podkreślićdwa główne wnioski:• Badani respondenci nie rozpoznają dobrze różnych elementów kultury interne-

towej (nie wiedzą, czym jest forum i jaka jest jego specy ka) – przyczyną możebyć znaczący spadek popularności tego rodzaju stron internetowych wynikającyz wykorzystania do tych samych celów serwisów społecznościowych (dyskusje te-matyczne, przesyłanie plików itd.).

• Respondenci nastawieni są na realizację postawionego celu: nawet jeśli nie wie-dzą, czym jest forum internetowe, starają się wykorzystać do wymiany maskotek

inne znane im serwisy.Podsumowując, można założyć, że z perspektywy sprawnego i skutecznegodocierania do informacji oraz oceny ich źródeł (ze względu na realizację celu) nie-znalezienie odpowiedniego forum i wskazanie alternatywnego rozwiązania możnauznać za (częściowy) sukces.

– W zadaniu trzecim respondenci mieli odnaleźć źródła informacji, które pozwo-

liłyby im odpowiedzieć na następujące pytania:

Posługując się internetem jako źródłem informacji, spróbuj odpowiedzieć na pytanie: czy jedzenie czekolady jest zdrowe? UWAGA – Badacz ma zwrócić uwagę na to, że zależy muna kompleksowej odpowiedzi i chciałby, aby respondent wskazał dokładnie:• Dlaczego jedzenie czekolady jest zdrowe lub niezdrowe? • Dla kogo jedzenie czekolady jest zdrowe lub niezdrowe? • Czy zawsze jedzenie czekolady jest zdrowe lub niezdrowe?

Spośród wszystkich dzieci wyszukało informację i odpowiedziało na wszyst-kie pytania lub tylko na niektóre. respondentów odpowiedziało tylko na pierwszepytanie, odpowiedziało na pierwsze i drugie pytanie. Blisko połowa respondentów


26/190

26

.

( z ) wyszukiwała samodzielnie informacje, kompilując wyniki uzyskane w in-ternecie. respondentów uwzględniło własną wiedzę i opinię na temat jedzeniaczekolady do udzielenia odpowiedzi.

dzieci użyło wyszukiwarki Google do wyszukania informacji (dwoje re-spondentów użyło innej wyszukiwarki: Bing oraz – w drugim przypadku – domyśl-nie ustawionej wyszukiwarki mysearchresults.com). Jedynie respondentów wyszłopoza pierwszą stronę wyszukiwarki (dotarli do drugiej strony). Żaden z responden-tów nie skorzystał z zaawansowanych technik wyszukiwania, czyli nie użył opera-torów logicznych fraz, nie wskazał typów plików oraz nie wyszukiwał w wynikachwyszukiwania. Również żaden z respondentów nie wykorzystał innych narzędzi in-ternetowych niż wyszukiwarka. respondentów wpisało adres strony bezpośredniow pasek adresu – były to Wikipedia oraz serwis zadane.pl.

Jednym z kluczowych elementów wykonywania zadania była krytyczna ocenaznalezionych źródeł informacji. Jedynie 8 z respondentów odnalazło i posłużyło

się w konstruowaniu odpowiedzi różnymi źródłami informacji. Podczas wyszukiwa-nia informacji 20 badanych wpisało „naturalne” pytanie w wyszukiwarkę, na przy-kład: „Czy czekolada jest zdrowa”, „Czy jedzenie czekolady jest zdrowe?”, „Czy cze-kolada jest niezdrowa?”. 4 respondentów wpisało w wyszukiwarkę słowa kluczowe:„jedzenie czekolady”, „czekolada”, „zdrowie”, „kakao”.

Zadanie to było trudne dla respondentów, ponieważ należało samodzielnie po-dzielić je na kilka etapów: sformułować swoje potrzeby informacyjne (nie tylko odna-leźć informacje o czekoladzie, ale odnaleźć takie informacje, które pozwolą udzielićodpowiedzi na wszystkie pytania), sformułować odpowiednie pytania i/lub wskazaćsłowa kluczowe, odnaleźć kilka źródeł informacji – ocenić je i wybrać odpowiednie,

sformułować na bazie znalezionych informacji (oraz własnej wiedzy) odpowiedzi. Jakwidać w tabeli , respondentów było w stanie wskazać luki w znalezionych infor-macjach, a jedynie – po znalezieniu tychże luk – powtórzyło proces wyszukiwaniainformacji.

Dzieci zdawały sobie sprawę, że odnalezienie informacji umożliwiających imudzielenie odpowiedzi zależne jest od wskazania odpowiednich pytań, jednakże– jak już zostało wspomniane – żaden z respondentów nie użył zaawansowanychtechnik (na przykład operatorów logicznych), a jedynie respondentów dotarło dodrugiej strony wyników.

Kolejne zadanie odnosiło się do Standardu i – respondent musiał zapoznać sięz artykułem zamieszczonym na stronie internetowej (rysunek ). Po zapoznaniu sięz materiałem badany musiał odpowiedzieć na szereg pytań (otwartych):• O czym jest ten artykuł? Czy potra sz go w dwóch zdaniach streścić? • Jaka jest opinia autora o piractwie? • Czy ten artykuł jest aktualny? Na jakiej podstawie jesteś w stanie to stwierdzić? • Kto jest autorem tego artykułu? • Z jakich źródeł korzystał autor tego artykułu?


27/190


W wiads at go zowan

KROKI SPRAWDZAjąCE KRyTyCZNą OCENę ZNALEZIONyChINfORMACjI

LICZBA OSÓB

Odnalazł różne źródła in ormac i (na prz kład news na porta-lac in ormac n c , art kuł popularnonaukowe i naukowe,

lm itd.).

Odrzucił w szukane przez siebie źródła.

Znalazł wi ce niż edn opini o t m, że edzenie czekolad estzdrowe.

Znalazł wi ce niż edn opini o t m, że edzenie czekolad estniezdrowe.

Ocenił poprawnoś znalezion c in ormac i.

Poprawnie ocenił luki w znalezion c in ormac ac .

Po odnalezieniu luk w znalezion c in ormac ac powtórz ł i/lub udoskonalił proces w szukiwania in ormac i.

2. Krytyczna ocena źródeł informacji

. Strona pokazywana respondentom

Źródło: http://www.wykop.pl/ramka/821593/piraci-kupuja-najwiecej- lmow-zaskakujacy-raport-o-piractwie/


28/190

28

.

Respondenci zostali poproszeni o streszczenie przeczytanego tekstu. Ze stresz-czenia wynikało, że respondentów zrozumiało tekst, natomiast go nie zrozu-miało. Odpowiedź respondentów zaklasy kować można do kategorii „autor chcepokazać, ze piractwo może nie być tak negatywnym zjawiskiem, jak się wydaje napierwszy rzut oka”. respondentów uznało, że autor uznaje, że piractwo to bar-dzo negatywne zjawisko ( z tych respondentów – jak wynikało z zaprezentowanegostreszczenia – zrozumiał treść artykułu). respondentów uznało, że nie wie, jaka jestopinia autora o piractwie.

Dzieci zapytane o uzasadnienie aktualności przeczytanego tekstu wskazywałyprzede wszystkich na ważność i aktualność tematu (kategorie odpowiedzi na pyta-nie o aktualność tekstu przedstawione są w tabeli ). Największa liczba odpowiedziwskazujących na nieaktualność tematu oparta była na wskazaniu daty publikacji –

lipca roku (badanie prowadzone było w trzecim kwartale roku).

WSKAZyWANy POWÓD AKTUALNOŚCI ARTyKUŁU (KATEGORIE) LICZBA

jest aktualn , bo pode mu e aktualn i/lub ważn temat.

jest aktualn , bo est z lipca roku.

Nie est aktualn , bo est z lipca roku.

jest aktualn , ale nie wiem dlaczego.

jest aktualn z inn c powodów.jest nieaktualn z inn c powodów.

Nie wiem.

. Ocena aktualności przeczytanego artykułu

Dużo lepiej dzieci radziły sobie z odpowiedzią na pytanie autora artykułu. Aż respondentów poprawnie wskazało autora (Mariusza Koryszewskiego), a re-

spondentów przyznało, że nie potra odnaleźć poprawnej odpowiedzi. Responden-ci zapytani o to, z jakich źródeł korzystał autor artykułu, odpowiadali następująco:

wskazało serwis idg.pl, zasugerowało, że z „własnych źródeł”, respondentówwskazało artykuł w serwisie PCWorld (poprawna odpowiedź), odpowiedziało, żenie wie, z jakich źródeł korzystał autor. Aż respondentów jako źródło wskazałobadania prowadzone przez rmę GfK Group, na które autor powoływał się w tekściesiedem razy na przykład w taki sposób: „Badania przeprowadzone przez rmę GfKGroup wykazały, że użytkownicy pirackich serwisów w internecie dużo lmów kupu- ją legalnie”. respondentów wskazało na inne źródła.

– Zadanie czwarte wiązało się ze wspomnianym wyżej artykułem (rysunek )

– w artykule tym respondent miał wskazać jedno zdanie będące opinią oraz jedno


29/190


W wiads at go zowan

będące faktem. respondentów wskazało, że nie potra odróżnić faktów od opinii; wskazało tylko fakt, nie wskazało opinii; badany wskazał tylko opinię; podało

opinię i fakt.Przykładowe fakty wskazywane przez respondentów:• „Badania przeprowadzone przez rmę GfK Group wykazały, że użytkownicy pirac-

kich serwisów w internecie dużo lmów kupują legalnie”.• „Piractwo nadal jest niezgodne z prawem i nie powinniśmy korzystać z nielegal-

nych źródeł”.• „Z informacji niemieckiego serwisu Telepolis wynika, że rma, która zamówiła

raport w GfK, nie oczekiwała takich wyników badań i dlatego teraz próbuje gozakopać, bojąc się, że wytrąci on z ręki przemysłu lmowego argument przeciwkopiractwu”.

Przykładowe opinie wskazywane przez respondentów:• „Wygląda na to, że internauci korzystający z pirackich serwisów p p, to wcale nie

okropni złodzieje, którzy pozbawiają producentów milionów dolarów”.• „Przynajmniej piraci nie są tak źli jak Piraci z Karaibów na nieznanych wodach...”.• „Wygląda więc na to, że stanowisko przemysłu rozrywkowego najlepiej można

określić tak – jeżeli ich przekonania nie zgadzają się z prawdą, to tym gorzej dlaprawdy”.

Rozróżnianie faktów od opinii wymaga nie tylko wiedzy na temat tego, czym jest fakt i opinia, ale również umiejętności rozpoznania ich w tekście. Jest to kom-petencja, której w zadowalającym stopniu nie można opanować na najwcześniej-szym etapie edukacji formalnej. Dlatego też żaden z dziewięcioletnich respondentów( osób) nie był w stanie poprawnie wskazać faktu i opinii. W grupie najstarszych

respondentów ( lat) poprawnie wskazało oba elementy, natomiast responden-tów miało z tym problem.

– ( )Zdolność do krytycznej oceny wartości i wiarygodności napotykanych informa-

cji nabiera szczególnej wagi w kontakcie z treściami marketingowymi i reklamowymi(Standard ). Aby wstępnie oszacować kompetencje dzieci w tym zakresie, posta-wiono przed nimi kilka zadań. Respondenci zostali poproszeni o obejrzenie stronydużego portalu internetowego i wskazanie przekazów, których wiarygodność możebudzić wątpliwości. Posłużono się przykładem serwisu Onet (http://www.onet.pl/):

Wskaż kilka odnośników do informacji, które Twoim zdaniem mogą być niepraw-dziwe, zmyślone lub zafałszowane. Czy jesteś w stanie znaleźć odnośniki do takichinformacji?

Zadanie sprawiło naszym rozmówcom trudności. Spośród respondentów, – głównie tych najmłodszych – miało problemy ze zrozumieniem zadania i nie było

w stanie go wykonać lub stwierdziło, że na stronie nie ma takich informacji. Tak, jak gdyby idea „nieprawdziwej, zmyślonej lub zafałszowanej” informacji w serwisieinformacyjnym była trudna do pojęcia.


30/190

30

.

osoba stwierdziła kategorycznie, że żadnych wątpliwych informacji na stro-nie nie ma. Pozostali respondenci najczęściej wskazywali całe działy tematyczne,które wydawały im się podejrzane, na przykład: Plotki ( wskazań), Rozrywka ( ),Styl życia ( ), a także Sport ( ), Technologie i gry ( ) a nawet Prognoza pogody ( ).

osoba wskazała jako wątpliwe oferty sponsorowane.Tylko dzieci wskazało konkretne artykuły, uzasadniając (nie zawsze trafnie),

co budzi ich wątpliwości. Wśród wymienionych artykułów znalazły się treści plotkar-skie (na przykład artykuł o zawartości torebki Kate Middleton), jak również informa-cje o charakterze ciekawostek (na przykład artykułTo nie są komputerowe przeróbki, ze zdjęciami kręgosłupów ), porad (na przykład Jak pozbyć się tłuszczu? ) lub relacji (naprzykładSkandal w gimnazjum. Jest reakcja prokuratury ). Uzasadnienia podawaneprzez respondentów pozwalają przypuszczać, że kwestia wiarygodności informacjinie jest dla nich zrozumiała. Czasem respondenci w swoich uzasadnieniach wska-zywali informacje budzące wątpliwości (na przykład „List z zaświatów” lub „Dwa

gigantyczne pająki większe od człowieka”). Czasem odrzucali informację ze wzglę-du na dosłowne odczytanie zbyt sensacyjnych sformułowań (na przykład „Nie jestmożliwe, by człowiek żył w gorszych warunkach niż pies, a aktorka wyglądała o lat młodziej”).

Kolejne zadanie polegało na wskazaniu reklam znajdujących się na stroniegłówniej serwisu Onet („Wskaż reklamy znajdujące się na tej stronie”). Wszyscy re-spondenci bez problemu rozpoznali i wskazali reklamy w formie gra cznych bane-rów. Gorzej wypadli w przypadku reklam mniej oczywistych, takich jak loga na dolestrony ( wskazań), oferty sponsorowane ( ), odnośniki do artykułów oznaczonesłowem reklama ( ). Tylko osoby uznały za przekaz reklamowy zwykłe artykuły

o motoryzacji lub lmie, osoba wskazała wyszukiwarkę Google umieszczoną nastronie Onet.Badane dzieci są w stanie rozpoznać reklamy „oczywiste”, rzucające się w oczy

i oznaczone jako takie. W wielu przypadkach nie uznają jednak za przekaz reklamowy,takich treści jak: linki do sklepów, oznaczenia sponsorów. Tylko nieliczni są w staniedostrzec marketingową rolę artykułów, które nie są oznaczone jako reklamy.

Następne zadanie miało oszacować umiejętności rozpoznawania leadów w te-kstach i rozumienia ich roli, jako zachęty do lektury:

Pod paroma tytułami znajdują się kilkuzdaniowe streszczenia danego artykułu. Wskaż fragmenty (na przykład słowa albo wyrażenia) tych krótkich streszczeń, mające zachę-cić Ciebie do dalszego czytania (kliknięcia, aby otworzyć dany artykuł).

rozmówców w ogóle nie było w stanie wykonać tego zadania. Nie rozumieli,co właściwie pytający ma na myśli. Reszta była w stanie wskazać cały lead tekstu,a respondentów wskazało konkretną frazę lub sformułowanie zachęcające do czy-tania. Wskazywano na takie frazy, jak na przykład: „Zobaczcie”, „Czy miała romansz nauczycielem”, „Prowincja atakuje zmysły pięknymi krajobrazami”, „Zabił kochan-kę”, „Czekają ich nowe wyzwania i mnożące się problemy”, „Kontrowersyjną decyzjęzaaprobował papież”, „Skandaliści ujawniają prawdę o rozróbie w hotelu”.


31/190


W wiads at go zowan

osób spróbowało wyjaśnić mechanizm, którego użyto w celu zachęcenia dokliknięcia, tłumacząc, że są to fragmenty zaciekawiające, zaskakujące, sensacyjne,mówiące o tragedii, stawiające pytania. Zachętą może być też zdanie urwane w po-łowie.

– W celu oszacowania empatii w kontaktach zapośredniczonych internetowo

(Standard ), zapytano (pytanie otwarte) respondentów o to, jak zareagowaliby, gdy-by ich znajomy umieścił w serwisie społecznościowym wpis o treści:

Jestem dziś taki przygnębiony… Zresztą nie tylko dziś. Czuję się tak już około mie-siąc. Szkoła mnie przybija, jest za dużo sprawdzianów, a mi nie idzie za dobrze. Mojamama na pewno będzie wkurzona, jeśli z ostatniego sprawdzianu dostanę jedynkę,a na pewno tak będzie. Z wielu przedmiotów nie idzie mi za dobrze, więc nic dziwnego,

że jestem przygnębiony. spośród naszych rozmówców w ogóle nie odpowiedziałoby na taki wpis.

Swoją decyzję uzasadniali rozmaicie: niektórzy nie komentują niczego z zasady i de-klarują, że tego typu wpisy ich nie interesują ( ) albo też nie potraktowaliby takiegowpisu poważnie, bo znajomi często narzekają na takie drobiazgi ( ). Inni wolelibyomówić sprawę w bezpośredniej rozmowie ( ). osoba uznała, że warto byłoby po-wiadomić o takim wpisie kogoś dorosłego.

U pozostałych respondentów dominowały próby pocieszenia ( wskazań).Rzadziej pojawiały się deklaracje chęci działania ( ), porady ( ) lub wyrazy troski

( ). Odpowiedzi pocieszające były najpopularniejsze, co może świadczyć o tym, żedystans emocjonalny wobec rozmówcy w kontaktach internetowych nie jest duży.Respondenci potra ą współczuć, współdzielić emocje oraz w naturalny sposób pró-bują pomóc cierpiącemu znajomemu i pocieszyć go. W niektórych wypowiedziachpojawiały się także przejawy krytyki ( ) lub zniecierpliwienia ( ).

Osoby, które zareagowały pozytywnie (pocieszenie, działanie, porada, troska),zostały zapytane, czy i jak uzasadniłyby ewentualne wpisy krytyczne (krytyka, znie-cierpliwienie), gdyby takie zobaczyły. Niektórzy wyrażali przypuszczenie, że intencjąautora złośliwego komentarza nie jest obrażenie kogoś ( ), bolesna szczerość jestdozwolona ( ), autor miał zły dzień ( ), nie lubi krytykowanej osoby ( ) lub nad-miernego narzekania ( ). Tylko osoby stwierdziły, że autora takiego złośliwegokomentarza należałoby potępić.

Respondenci zapytani o to, jak sami zareagowaliby na złośliwy komentarzskierowany do nich, zwykle deklarowali, że zignorowaliby taki wpis ( ) lub skasowaligo ( ). Rzadziej odpowiadaliby, pisząc o swoich uczuciach ( ), krytykując niegrzecznąwypowiedź ( ), żartując ( ) lub zdenerwowaniem ( ).

– Ważną umiejętnością jest selekcja informacji, które publikujemy na swój te-

mat i kontrolowanie własnego internetowego wizerunku (Standard i ). Kolejne


32/190

32

.

pytania miały sprawdzić, jakie informacje dzieci uznają za prywatne, a jakie chętnieupubliczniają.

Z przeprowadzonych rozmów wynika, że przebadane dzieci uważają za do-puszczalne upublicznianie, takich informacji jak: lista lubianych aktorów, muzykówczy sportowców ( ), zdjęcia swojego zwierzaka ( ), zdjęcia swojego miasta ( ),adres i nazwa szkoły ( ). Większe wątpliwości budzi publikowanie zdjęć z imprezyurodzinowej u koleżanki – te upubliczniłoby osób. Znacznie mniej osób opubliko-wałoby treści, takie jak: zdjęcie własnego pokoju lub domu ( ), członków rodziny ( ),informacje o seansie kinowym, na który ktoś się wybiera ( ).

W przypadku osobistych informacji, osoby chętnie wskażą nazwę swojegoulubionego zespołu lub lmu, czy ulubioną potrawę ( ). Nieco więcej ostrożnościmożna dostrzec w przypadku nazwy swojego miasta ( ) i wieku ( ). Responden-ci byli najmniej otwarci w przypadku wyznawanej religii ( ), numeru telefonu ( )i adresu ( ).

Kolejne pytanie służyło określeniu, w jaki sposób respondenci decydują o tym, jakie informacje z życia można zamieszczać w publicznie dostępnych serwisach.Dzieciom przedstawiono listę przykładowych wpisów i poproszono o opinię, czy po-winny być one umieszczone w powszechnie dostępnych serwisach internetowych:

Który z poniżej wymienionych wpisów nie nadaje się do zamieszczenia na blogu lubw jakimś serwisie (chodzi o takie zamieszczenie, kiedy wpis jest widoczny dla wieluludzi)? • Czuję się w tej chwili bardzo źle – mam strasznego doła i mam wrażenie, że nikt

mnie nie lubi.

• Dzisiaj w szkole Jan Kowalski się ze mnie nabijał. On myśli, że jest najfajniejszą osobąw całej szkole, tylko dlatego, że jego Tata jest dyrektorem szkoły! Nie cierpię go!!• Grając w koszykówkę w szkole, udało mi się dzisiaj zdobyć w jednym meczu

punktów!!• Ten weekend byś cudowny – rodzice zabrali mnie do kina i restauracji.• Nienawidzę, że na lekcjach wychowania zycznego musimy nosić te głupie stroje.• Dzisiaj na lekcji języka polskiego nauczycielka wzięła mnie do odpowiedzi i posta-

wiła ocenę dobrą. Uważam się za pokrzywdzoną – odpowiadałam na bardzo dobry.Nienawidzę tej nauczycielki.

Aż respondentów uznało, że nie należy publikować wpisu o treści: „Dzi-siaj w szkole Jan Kowalski się ze mnie nabijał. On myśli, że jest najfajniejszą osobąw całej szkole, tylko dlatego, że jego Tata jest dyrektorem szkoły! Nie cierpię go!!”.Uzasadniali to tym, że osoba wymieniona we wpisie może być zła ( ), taki wpismógłby być wykorzystany przeciw nim ( ) i spowodować problemy w szkole ( ). Wąt-pliwości budziło także ujawnianie czyjegoś imienia i nazwiska ( ), i to, że nie wiado-mo, kto mógłby wpis przeczytać ( ). Pojawiały się także inne uzasadnienia – że takiwpis jest dziecinnym prowokowaniem do kłótni ( ), że nie warto by inni wiedzielio takiej sytuacji ( ), zwyczajnie nie powinno się narzekać w internecie ( ), a o takichsprawach można przecież porozmawiać prywatnie ( ).


33/190


W wiads at go zowan

Podobnie rozmówców uznało, że nie powinno się publikować wpisuo treści: „Dzisiaj na lekcji języka polskie nauczycielka wzięła mnie do odpowiedzii postawiła ocenę dobrą. Uważam się za pokrzywdzoną – odpowiadałam na bardzodobry. Nienawidzę tej nauczycielki”. Najczęściej uzasadniano to tym, że opisana oso-ba może być zła ( ) i wpis może być wykorzystany przeciw piszącemu ( ). Niektórzyuznali, że taki wpis może skrzywdzić nauczycielkę ( ), która potem może się mścić( ). Krytykowano także publiczne narzekanie ( ), dziecinność problemu ( ), osobyzwróciły uwagę, że czwórka to przecież pozytywna ocena, również zwróciły uwagę,że autor może kłamać.

W podobnym duchu krytykowano publikowanie komentarza o treści: „Niena-widzę, że na lekcjach wychowania zycznego musimy nosić te głupie stroje”. osóbuznało, że takiego wpisu nie powinno się publikować. Uzasadniano to tym, że niewiadomo, kto czyta publicznie dostępne wpisy ( ), że takich rzeczy po prostu niepowinno się umieszczać w sieci ( ), bo są dziecinne ( ).

osób wskazało, że nie powinno się publikować komentarzy, takich jak: „Czu- ję się w tej chwili bardzo źle – mam strasznego doła i mam wrażenie, że nikt mnie nielubi”. nie umieściłoby wpisu o treści: „Ten weekend byś cudowny – rodzice zabralimnie do kina i restauracji”.

Powyższe odpowiedzi wskazują na to, że respondenci mają świadomość, żeich wpisy mogą być czytane przez różnych ludzi i podlegają ocenie. W odpowie-dziach można też dostrzec krytyczne nastawienie do osób nadmiernie narzekają-cych w publicznych wpisach oraz do pisania o banalnych sprawach, które nikogo nieinteresują.

– Dobór odpowiednich pseudonimów i haseł jest sprawą kluczową w przypadkudbania o własną prywatność i bezpieczeństwo (Standard ). Źle dobrany nick możezdradzać zbyt wiele informacji na nasz temat, a zbyt słabe hasło nie gwarantujebezpieczeństwa naszych danych. Ocenie umiejętności doboru bezpiecznych danychidenty kacyjnych i haseł służyły kolejne pytania wywiadu.

Nasi rozmówcy najchętniej wybieralinicki, które były neutralne. osób posłu-żyłoby się pseudonimem typu „Fan7444” (pytanie zamknięte). respondentów zbu-dowałoby swój nick w oparciu o własne imię („Agnieszka_13”), a innych wykorzy-stałoby imię i nazwisko („Anna_Nowak13”). Jak widać, blisko połowa respondentównie widzi zagrożenia związanego z ujawnianiem własnego imienia i/lub nazwiska.Nie jest to zależne od wieku – na taki wariant decydowali się zarówno respondencidziewięcioletni, jaki i trzynastoletni.

Większość badanych dzieci ma świadomość konieczności doboru silnych ha-seł. Aż osób za wystarczająco bezpieczne uznało hasło złożone z przypadkowychliczb i liter („18p1zza2wknp”). Równocześnie niektórzy ( osób) użyliby hasła złożo-nego z imienia i daty urodzenia („Piotr2002”), samej daty urodzenia ( osoby) lubnazwy swojego zwierzaka ( ).

Większość respondentów ( ) nie wiedziała, czym są pliki cookies, jaka jest ichrola w śledzeniu naszego zachowania w sieci i jak je kontrolować lub usunąć. Może


34/190

34

.

to oznaczać, że nie zdają sobie sprawy z tego, że prywatność może być naruszanaprzez strony internetowe i serwisy gromadzące informacje na ich temat.

Nieświadomość, tego że, na podstawie zachowań w internecie, budowane sąpro le użytkowników, może być związana z brakiem wiedzy na temat widocznościdla innych użytkowników sieci. Jednym z zadań, jakie postawiono przed badanymi,było odszukanie publicznie dostępnych informacji na swój temat (zadanie ósme).

osoby wpisały swoje imię i nazwisko w wyszukiwarkę. Rzadko jednak respon-denci posługiwali się zaawansowanymi technikami wyszukiwania – jedynie osóbwpisało w wyszukiwarce informację szerszą niż imię i nazwisko (na przykład „Face-book”,nick, nazwa szkoły), osoba skorzystała z wyszukiwarki gra cznej, poszuku- jąc zdjęć. Jedynie respondentów zajrzało na dalsze strony wyników wyszukiwania,reszta przejrzała wyłącznie pierwszą.

Młodzi użytkownicy internetu wielokrotnie mają okazję spotkać się z agresjąi nękaniem ze strony innych dzieci. Respondentów zapytano, jak należy sobie radzić

w tego typu sytuacjach:Maria to trzynastolatka, która codziennie – uruchamiając używany przez siebie komu-nikator – dostawała od swojej koleżanki z klasy obraźliwe wiadomości. Koleżanka pi-sała w nich, że Maria jest brzydka i że koleżanka da Marii popalić w szkole (pobije ją), ponieważ Maria ją denerwuje. Dodatkowo koleżanka pisała, że jak zostanie przez Marię zablokowana w komunikatorze, będzie wysyłać jej maile. Co powinna zrobić Maria?

W tabeli zaprezentowano odpowiedzi na powyższe pytanie (pytanie zamknię-te, możliwa więcej niż jedna odpowiedź). Respondenci mają świadomość zagrożeń

i znają strategie radzenia sobie z nimi – w sytuacji zagrożenia albo zwróciliby sięo pomoc do dorosłych, albo – korzystając z możliwości oferowanych przez technicz-ne zapośredniczenie komunikacji ( ltrowanie, blokowanie) – usiłowaliby odseparo-wać się od zagrożenia.

KATEGORIE ODPOWIEDZI LICZBA OSÓB

Nie powinna nic robi , t lko ignorowa prz c odz ce

wiadomości (w ogóle ic nie cz ta ).Powinna wda si z koleżank w rozmow i postara si ew tłumacz , że niczego e nie zrobiła.

Powinna odwdzi cz si pi kn m za nadobne, to znaczw s ła koleżance takie same wiadomości.

Powinna napisa do koleżanki z prośb o to, ab przestała.

Powinna zablokowa koleżank i nie prze mowa si groźbw s łania maili.

4. Odpowiedzi na pytanie związane z zachowaniem Marii


35/190


W wiads at go zowan

Uzupełnieniem omówionego wyżej wywiadu z dziećmi były rozmowy przepro-

wadzone z dorosłymi (dane demogra czne respondentów przedstawione są w tabeli) – opiekunami osób w wieku od do lat (tylko niektórzy z przebadanych opieku-

nów są opiekunami przebadanych dzieci). Jedno z pierwszych pytań związane byłoz czasem, jaki dziecko średnio poświęca na korzystanie z internetu w ciągu jednegodnia. Opiekunowie szacowali bardzo różnie, a ich odpowiedzi podsumować można,wyodrębniając kilka przedziałów (tabela ).

KATEGORIE ODPOWIEDZI LICZBA OSÓB

Powinna opowiedzie o te sprawie swo e Mamie lub swo emuTacie.

Powinna opowiedzie o te sprawie naucz cielowi.Powinna skopiowa z arc iwum prz c odz ce wiadomościi zapisa e w oddzieln m pliku (powinna prz t m zadba , abwidoczn b ł nick koleżanki oraz data w słania wiadomości).

Powinna zgłosi to do administratora stron ( eśli komunikator est w obr bie akiegoś serwisu) albo w sła wiadomoś doproducenta danego komunikatora.

Powinna zrobi coś innego. Co?

LICZBA OSÓB

płe KobietaM żcz zna

wiek Poniże 30Od do Od do Od do Od do Pow że

5.Cechy przebadanych opiekunów


36/190


37/190


W wiads at go zowan

7.Opinie na temat stwierdzeń dotyczących internetowej działalności dziecka

Zdec do-wanie sizgadzam

Zgadzamsi

Trudnopowie-dzie

Niezgadzam

si

Zdec -dowaniesi nie

zgadzamMiałb m/ab m obiekc e,wiedz c, że mo e dzieckorozmawia w internecie z ob-c mi (nieznan mi „na ż wo”)osobami.

Uważam, że mo e dzieckopowinno sp dza w interneciemnie czasu.

Zda sobie spraw , co mo edziecko pisze w komenta-rzac na blogac , w serwisacinternetow c oraz o cz mrozmawia z inn mi za pomockomunikatorów.

Wiem, kim est wi kszośzna om c mo ego dziecka na

portalac internetow c , w ko-munikatorac itp. (wiem, sk dmo e dziecko ic zna; co robina co dzień; sk d poc odz ;w akim s wieku itd.).

Korz stanie z programówbloku c c niepoż dane treściinternetowe (seks, przemoc,wulgar zm ) to dobr sposób,ab kontrolowa , co dzieckoogl da w internecie.

Korz stanie z internetu przezmo e dziecko powodu e, że maono mnie czasu na inne rzecz(odrabianie lekc i, za cia po-zaszkolne, cz tanie itd.).

Mo e dziecko c tnie pokazu emi, co robi/robiło w internecie.


38/190

38

.

8. Opinie na temat tego, jak często zachodzą konkretne sytuacje

W o g

ó l e

R z a d

k o

O d c z a s u

d o

c z a s u

C z ę s

t o

B a r d z

c z ę s

t o

N i e w i e m

j a k

c z ę s

t o

jak cz sto rozmawiasz z dzieckiem natemat ego internetowe działalności?

jak cz sto narzekasz na to, że dzieckosp dza w internecie za mało czasu?

jak cz sto narzekasz na to, że dzieckosp dza w internecie za dużo czasu?

jak cz sto zabraniasz dziecku zb tdługiego korz stania z internetu?

jak cz sto dziecko nie przestrzeganałożon c przez Ciebie ograniczeńzwi zan c z czasem korz staniaz internetu?

jak cz sto dziecko siedzi nieprawidło-

wo (c odzi o poz c siedzenia) przedkomputerem?

jak cz sto korz stasz z programów,które bloku niepoż dane treści (seks,przemoc, wulgar zm ) internetowe?

jak cz sto prosisz dziecko, ab poka-zało Ci swo poczt elektroniczn ,pisane przez siebie komentarze naportalac społecznościow c , arc i-wum rozmów w komunikatorac itp.?

jak cz sto dziecko cz ści (c odzio usuwanie brudu) sprz t, za pomocktórego ł cz si z internetem (kom-puter, tablet, smart on, tele on itp.)?

jak cz sto dziecko sta e si ta emnicze,kied est zap tane o to, co robiłow internecie?


39/190


W wiads at go zowan

W o

g ó l e

R z a d

k o

O d c z a s u

d o

c z a s u

C z ę s t o

B a r

d z c z ę s

t o

N i e w

i e m

j a k

c z ę s

t o

jak cz sto pozwalasz dziecku korz -sta z internetu w ramac nagrod zaw konanie akie ś cz nności (dzieckomoże skorz sta z internetu, wtedgd pomoże Ci w pracac domow c ,posprz ta swó pokó , pó dzie do skle-pu, odrobi lekc e, pościeli łóżko, um ez b itp.)?

jak cz sto razem z dzieckiem szukaszw internecie różn c in ormac i?

. „Korzystanie z internetu przez moje dziecko powoduje, że ma ono mniejczasu na inne rzeczy (odrabianie lekcji, zajęcia pozaszkolne, czytanie itd.)” skrzyżo-wane z „Jak często narzekasz na to, że dziecko spędza w internecie za dużo czasu?”

Zdec do-wanie si

zgadzam

Zgadzamsi

Trudnopowie-

dzie

Niezgadzam

si

Zdec -dowanie

si niezgadzam

Ogółem

Bardzocz sto

Cz sto

Od czasudo czasu

Rzadko

W ogóle

Nie wiem ak cz sto

Ogółem ∑ N=

Niestety, owa dbałość ma w części przypadków charakter deklaratywny. Doro-śli uważają, że wiedzą, z kim przyjaźnią się w sieci ich pociechy, jednak bardzo rzadkoproszą je o pokazanie poczty elektronicznej, pro li na portalach czy rozmów w komu-


40/190

40

.

nikatorach (ci opiekunowie, którzy twierdzą, że wiedzą dużo, często w ogóle nie prosząo pokazanie wspomnianych narzędzi – tabela ). Ponad połowa badanych ( ), za-pytana o stały wgląd w działalność internetową dziecka, stwierdziła, że takowegonie posiada lub nie miała na ten temat zdania (tabela ).

Mimo wspomnianej sprzeczności (wyobrażona – deklarowana – kontra rze-czywista wiedza na temat tego, co nieletnia osoba robi w elektronicznej pajęczynie)respondenci są wyczuleni na sieciowe bezpieczeństwo ich dzieci, co uwidoczniło sięw dwóch pytaniach związanych z hipotetycznymi sytuacjami. W wypadku pierwsze-go badacz pytał:

Wyobraź sobie, że Twoje dziecko przychodzi do Ciebie i oświadcza, że ma internetowe-go chłopaka/internetową dziewczynę (to znaczy sympatię, z którą zna się tylko przezinternet). Co byś w takiej sytuacji zrobił/a?

Intencją pytania było sprawdzenie, czy dorośli uwrażliwieni są na potencjalnieniebezpieczny charakter takiej znajomości, to znaczy, czy uznają, że warto ingero-wać, aby zapobiec ewentualnym niebezpieczeństwom. Pytanie było zamknięte, każ-dy respondent mógł zaznaczyć więcej niż jedną odpowiedź – większość badanychrzeczywiście preferowałaby ingerowanie (jeśli doszłoby do opisanej sytuacji), choćtakie, które nie zraża dziecka i daje mu pewien margines swobody. W porównaniuz osobami, które stwierdziły, że kategorycznie nakazałyby zerwanie kontaktu, aż

uznało, że musiałyby się czegoś dowiedzieć o internetowym „chodzeniu” orazinternetowej sympatii, aby zezwolić na takie „chodzenie” lub go zakazać. osóbwspomniało o trzymaniu ręki na pulsie i sprawdzaniu jak przebiega znajomość, tylko

osoby zadeklarowały, że nie zrobiłyby w takiej sytuacji absolutnie nic.

0. „Wiem, kim jest większość znajomych mojego dziecka na portalach in-ternetowych, w komunikatorach itp. (wiem, skąd moje dziecko ich zna; co robią naco dzień; skąd pochodzą; w jakim są wieku itd.)” skrzyżowane z „Jak często prosiszdziecko, aby pokazało Ci swoją pocztę elektroniczną, pisane przez siebie komentarzena portalach społecznościowych, archiwum rozmów w komunikatorach itp.?”


Zgadzamsi

Trudnopowie-dzie

Niezgadzam

si

Zdec -dowaniesi nie

zgadzam

Ogółem

Bardzo cz sto

Cz sto

Od czasudo czasu

Rzadko


41/190


W wiads at go zowan


Zgadzamsi

Trudnopowie-dzie

Niezgadzam

si

Zdec -dowaniesi nie

zgadzam

Ogółem

W ogóle

Nie wiem akcz sto

Ogółem ∑ N=

Następne pytanie, odnoszące się do hipotetycznej sytuacji, przedstawiało ba-danym historię (pytanie zamknięte, możliwa jedna odpowiedź):

Maria to trzynastolatka, która codziennie – uruchamiając używany przez siebie ko-munikator – dostawała od swojej koleżanki z klasy obraźliwe wiadomości. Koleżanka pisała w nich, że Maria jest brzydka i że koleżanka da Marii popalić w szkole (pobije ją), ponieważ Maria ją denerwuje. Dodatkowo koleżanka pisała, że jeśli zostanie przezMarię zablokowana w komunikatorze, będzie wysyłać jej maile. Jak sądzisz, co powinni zrobić rodzice Marii, wiedząc o wiadomościach wysyłanych przez koleżankę?

Większość uczestników badania deklarowała bardzo odpowiedzialne zacho-wanie – wybierano następujące odpowiedzi: ignorowanie wiadomości i nieczytanieich ( osób), zablokowanie koleżanki i nieprzejmowanie się groźbami ( ), kontaktz rodzicami Marii ( ), zgłoszenie sprawy nauczycielowi ( ), zgłoszenie sprawy po-licji ( ). Mimo to zaskakująco mało respondentów (tylko ) udzieliło odpowiedzi:„Skopiować z archiwum komunikatora przychodzące wiadomości i zapisać je w od-dzielnym pliku (powinni przy tym zadbać, aby widoczny był nick koleżanki oraz data

. „Czy masz stały wgląd w to, co Twoje dziecko robi i/lub robiło w internecie(wiesz, co dziecko zamieszcza i/lub zamieszczało na pro lach w portalach społeczno-

ściowych, o czym rozmawia i/lub rozmawiało ze znajomymi za pomocą komunikato-ra, do kogo wysyła i/lub wysyłało e-maile i od kogo je dostaje i/lub dostawało, jakiestrony przegląda i/lub przeglądało itd.)?”

Liczba osób

Tak 14

Nie 8

Trudno powiedzie 6

Ogółem 30


42/190

42

.

wysłania wiadomości)”. Takie posunięcie (skopiowanie wiadomości) jest właściweze względu na – chociażby – potencjalne niebezpieczeństwo opisanej sytuacji, a tak-że ewentualny kontakt z rodzicami agresora, nauczycielem czy policją. osób wska-zało na działanie niedopuszczalne z perspektywy przeciwdziałania cyberprzemocy( cyberbullying) (zob. Parris et al., ; Vandebosch i Van Cleemput, ), to znaczypoleciło nawiązanie kontaktu z Marią (Maria powinna porozmawiać z koleżanką of-

ine [ osób], należy do agresora napisać prośbę, aby zaniechał nękania [ ]). Jeślichodzi o cyberbullying, taki kontakt z dużym prawdopodobieństwem wywołałobyefekt odwrotny od zamierzonego, to znaczy spowodował eskalację kon iktu.

– Wywiad z opiekunami miał sprawdzić, jakie podejście do kontroli preferują

rodzice – czy jest to tak zwane rodzicielstwo proaktywne ( proactive parenting) czyteż reaktywne ( reactive parenting). Larry D. Rosen ( ) mianem drugiego określił

działania związane z kontrolowaniem internetowej działalności dzieci (Rosen pisało nastolatkach) przez system nakazów i zakazów – chodzi o wszelkie metody, któ-re opierają się na ustalaniu limitów (na przykład: ograniczanie czasu korzystaniaz sieci, wyznaczanie stron, które można odwiedzać lub nie, monitorowanie od-wiedzanych miejsc internetowych, wprowadzanie haseł, odłączanie komputera odprądu itp.). Sposoby reaktywne podszyte są nieufnością i opierają się na byciu su-rowym – rodzice, którzy je stosują nie boją się dzieci karać. Inaczej jest w wypadkurodzicielstwa proaktywnego, bazującego na zaufaniu i przekonaniu, że we wdraża-niu właściwych postaw może pomóc rozmowa na temat odpowiedniego zachowa-nia oraz współpraca z dzieckiem (na przykład poznawanie narzędzi internetowych

używanych przez pociechy). Kluczem metod pozytywnych jest otwarta postawawobec swoich dzieci, co oznacza komunikowanie się, a nie bycie restrykcyjnymi zakazującym.

Wśród przebadanych dorosłych zdecydowanie częstsza jest postawa proaktyw-na. Widać to w przypadku omawianego wcześniej pytania związanego z wyobraża-niem sobie sytuacji, kiedy dziecko ma internetową sympatię (większość badanychdeklarowała przyzwolenie na taką znajomość i ewentualną reakcję wtedy, gdy dziaćsię będzie coś złego). Ponadto spośród respondentów, którzy uznali, że mają staływgląd w to, co w e-pajęczynie robią ich dzieci (tabela ), stwierdziło, że wgląd tenuzyskują dobrowolnie (pytanie zamknięte) – dziecko wie, że musi im pokazać, co robilub co robiło w sieci i nie jest przymuszone karą lub nagradzane. Dodatkowo ze zda-niem „Moje dziecko chętnie pokazuje mi, co robi/robiło w internecie” zgodziło się (lubzdecydowanie zgodziło) osób (tabela ). Poza tym, ze wspomnianym wyżej zda-niem zgodziło się (lub zdecydowanie zgodziło) na badanych, którzy zaznaczyli,że dzieci dobrowolnie pokazują im to, co robią. z osób deklarujących stały wglądw e-działania swoich pociech zaznaczyło, że zgadzają się lub zdecydowanie zgadzająze zdaniem „Moje dziecko chętnie pokazuje mi, co robi/robiło w internecie” (tabela

). Tylko opiekunów dowiaduje się o tym (co dzieci robią w sieci) metodami reak-tywnymi, czyli decyduje się „przeglądać komputer (tablet, smartfon), kiedy dzieckanie ma w domu i «śledzić» jego internetową działalność”.

dzieci sieci 2.0 – kompetencje komunikacyjne mlodych 2011

Documents