İyun 2011 SAYI: 2011/5(1) www.dusuneninsan.info 2 AZN

DÜŞÜNƏN İNSAN MAY 2011içindəkilər

2

4

4

7

16

İslam Dünyasında Keçən Ay

Kainatın Böyüklüyü NəQədərdir

Atom BombasınınDağıdıcı Təsirləri

İman GətirməyənlərinHəyatını Kabusa ÇevirənHiss: Qorxu

Molekulların hissedilməyən bombardmanı

Müxtəlif irlərin varlığı təkamülə dəlil deyil26

Doğrunu səhvdən ayıranrəhbər

Demokratiya və sözazadlığının həqiqi mənbəyi İslamdır

Bir Ayə Bir Açıqlama

Quran Elmə Yol Göstərir

İslami Mənbələrdə “Axır Zaman”

Elmin inkişafında imanlıalimlərin rolu

İslam Dünyasında Parçalanmanın Səbəbləri

Peyğmbərlərin sahib olduğu yüksək imandaqorxaqlıq,kədərlənmək,küsmək,hirslənmək kimihallar yoxdur

Peyğəmbərimizə Əsrlər Boyu Artan Heyranlıq

"Allah məni bağışlayar" deyərək özlərini al-dadanlar

Allaha Təvəkkül

Bədənimizdə heç bir ağrı hiss etməsəydik

Müsəlmanlara Düşən Məsuliyyət

Modernizm Başa İfadə İlə MaterializminSüqutu

40

34

38

46

48

50

56

60

11

12

14

21

24

28

32

36

DÜŞÜNƏN İNSAN - İyun 2011; Elmi-kütləvi jurnalTəsisçi və redaktor: Ziya KazımovKompyuter dizaynı: Mirağa Niftəlioğlu, Orxan SüleymanlıÜnvan: Bakı şəhəri, M.Şərifzadə küçəsi 78/57Telefon: (055) 2802502; E-mail:admin@dusuneninsan.info“Düşünən İnsan” jurnalı Azərbaycan Respublikası ƏdliyyəNazirliyində qeydiyyatdan keçmişdir.Qeydiyyat N 3418Tiraj: 2000

3

Mərkəzi Kanadada yerləşənIpsos araşdırma şirkəti və Reutersxəbər agentliyinin birgə çalışmasıolan "İlahi varlıq, təkamül və ölümdənsonrakı həyat" adlı sorğununnəticələri açıqlanıb.

23 ölkədə 18 min 829 insanarasında aparılan sorğuya əsasəndünya əhalisinin %51-i İlahi bir varlığavə ya Yaradıcıya inanır. Bu inancdaolmayanların nisbəti %18, şübhəedənlərin nisbəti isə %17-dir.

Araşdırmaya əsasən İndone-ziya %93-lə Tanrıya inananların ənçox olduğu ölkədir. İndoneziyandansonra %91-lə Türkiyə gəlir. Tanrıyainanmayanların ən yüksək nisbətdəolduğu ölkələr isə %39 Fransa, %37İsveç və %36 ilə Belçikadır.

Təkamülə deyil, yaradılışa inanırıq

Dünya əhalisinin %28-i özünü yaradı-lışçı hesab edir. Bu nisbət SəudiyyəƏrəbistanında %75, Türkiyədə %60,İndoneziyada %57-dir.Tanrıya ən çoxinanan 10 ölkənin siyahısı

1- İndoneziya - %93 2- Türkiyə - %91 3- Braziliya - %88 4- Cənubi Afrika - %83 5- Meksika - %78 6- ABŞ - %70 7- Argentina - %62 8- Hindistan - %56 9- Rusiya - %56 10- Polşa - %51

Loren But: müsəlmanların sayı ço-xalsın

İngiltərənin keçmiş Baş naziri Toni Bleyrin İslamıqəbul edən baldızı Loren But (Lauren Booth)“İngiltərədəki müsəlmanların sayının daha çoxolması” arzusunda olduğunu qeyd edib."Kaş ki, İngiltərədəki müsəlmanların sayıdaha çox olardı. Bu, İngiltərə üçündaha yaxşı olardı." İslamı qəbuletdikdən sonra ötən 1 il ərzindədaha yaxşı ana və daha çalışqaninsan olduğunu qeyd edənLoren But, belə bir qərarınçox düzgün seçim olduğunusöyləyib.

Dünya əhalisinin çoxu Allaha inanır

İlham Əliyev: “Bizim dinimiz sülh, qardaşlıq və ədalət dinidir.”

16 may 2011-ci il tarixdə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev Bakıda keçirilmişQafqaz Xalqları Ali Dini Şurasının hesabat konfransının iştirakçılarını qəbul etmişdir. İlham Əliyev çı-xışında bir çox önəmli məsələyə toxunaraq bəzi ölkələrdə İslam dininə qarşı aparılan təbliğatın vəİslam dininin terrorizmlə eyniləşdirilməsi faktlarının yolverilməz olduğunu vurğulamışdır:

“Biz islamofobiya təzahürlərinə qarşı mübarizə aparmaq üçün birlikdə işləməliyik və buistiqamətdə işləyirik. Onlara qarşı birgə səylərlə mübarizə aparmalıyıq. Çünki bizim dinimiz sülh, qar-daşlıq və ədalət dinidir. Lakin təbliğat, xüsusən Qərbdə antiislam təbliğatı, təəssüf ki, öz işini görür.Onlar “islamçı” terminini artıq terrorçuya bərabər tuturlar. Bu necə ola bilər?!

Xristian aləmində də, Asiyada da terror təşkilatları var. Biz ki, “xristianekstremisti” demirik. Biz ki belə demirik və heç vaxt demərik. Elə isə bəsbiz nə üçün “islam ekstremisti” sözlərini eşidirik? Təəssüf ki, bunumüəyyən dairələr bilərəkdən edirlər. Bu, sadəcə, başa düşməmək deyildir,bunu şüurlu şəkildə edirlər. Təəssüf ki, belə bir siyasət var və biz ona qarşımübarizə aparmalıyıq.”

Məşhur futbolçu Anridən

İslama dəvət

Komanda yoldaşları Anelka və Riberidəntəsirlənərək müsəlman olduğunu söyləyənməşhur fransız futbolçusu Tieri Anri digərdinlərə mənsub insanların İslamı anlamalarıüçün ətraflarına baxmalarının kifayət oldu-ğunu vurğulayıb.

Anri: "İslamı qəbul etməyimdə komanda

yoldaşlarım Anelka, Abidal və Riberinin

böyük rolu olub. Onlarla danışdıqca özümü

İslama yaxın hiss etmişəm və nəyahət

ürəkdən İslama inandım. İslamiyyət mənim

üçün hər şeydən əvvəl gəlməyə başlayıb."

Rusiya gəncləri İslamla rahatlıq tapır

Xüsusilə son dövrlərdə irqçi davranışları iləbütün dünyaya səsini eşitdirən rus gəncliyindəböyük dəyişikliklər var. Son illərdə İslamlatanış olduqdan sonra rus əsilli minlərlə gəncinhəyatı dəyişilib. Müsəlman olan və həyatını buşəkildə yaşamağa başlayan gənc ruslar haq-qında Amerikanın tanınmış qəzeti WashingtonPostda araşdırma yazısı yayımlanıb.

Qəzetin internet saytında "İnanc axtarışı-dakı gənc ruslar İslamı qəbul edir" başlıqlıxəbərdə Almetyevsk şəhərində yaşayanRüstəm Saraçevin İslamı seçmə səbəbləriilə yanaşı, digərbir çox müsəlmanəsilli rus və tatargənclərin İslamladəyişən həyatlar-ından bəhs edilir.

4

5

Dünyanı anlamağa çalışarkən özümüzə nəyi rəhbər etməliyik? .. Əslində insanlarınçoxu bu sual barəsində heç düşünmür. Onların rəhbəri cəmiyyətdir. İnsanların birçoxu cəmiyyətdən öyrəndiyi doğrulara və səhvlərə görə öz həyatlarını qururlar.Cəmiyyət dünyanın düz olduğuna inanırsa, onlar da elə düşünürlər. Adamyeyənqəbiləsində böyüyürlərsə, insan əti yeməyi təbii qarşılayırlar. Nasist AlmaniyasındaHitlerə sitayişi haqlı hesab edirlər. Qısası, çoxluğa tabe olurlar.

Dünyanı anlamaq üçün bir də cəmiyyətdən üz çevirib “dahi”lərin icadlarınayönəlmək olar. İdeologiyalara ümid edib ideoloqların düşüncələrinə bel bağlamaqolar. Məsələn, Marksın bütün dünyanın, hətta kainatın necə yarandığını, hansı qa-nunlara görə işlədiyini, gələcəyin necə olacağını kəşf etdiyinə inanmaq olar. Bugedişlə Marksın ən böyük tələbəsi olan Leninin “o möhtəşəm beyni” mühafizə edilib“insanların istifadəsi” üçün saxlana da bilər.

Amma gün gələr, ideologiyaların səhv olduqları aşkara çıxar və Leninin beyni zibilliyəatılar… Bu qaçılmaz son bütün ideologiyaların başına gələcək. Çünki kainat və dünyahaqqında doğru kriteriya qoymaq üçün bütün kainatın bilgilərinə sahib olmaq, bütün keçmişivə gələcəyi bilmək lazımdır. Buna görə də həqiqi rəhbər ancaq insan üstü qaynaqdan gələbilər. Bütün kainatı, keçmişi və gələcəyi bilən, heç bir şey biliyinin və gücünün xaricində ol-mayan insan üstü qaynaqdan…

6

Bu da heç şübhəsiz, Allahdır. Allah hərşeyi yaradan, elmi ilə hər şeyi ehtiva edən,keçmişi və gələcəyi biləndir. İnsanı yaradanvə onu formalaşdıran Odur. İnsana nələrinlazım olduğunu bilən və onun üçün əndoğrunun nə olduğunu müəyyənləşdirən dəOdur. Deməli, doğrunu səhvdən ayıranrəhbər də ancaq Ondan gələ bilər vəgəlmişdir… Quran Onun insanlara rəhbərolaraq göndərdiyi kitabdır.

Dünyada hər insanın özünəməxsusinancı, məqsədləri, hadisələrə baxış tərzi,düşüncələri və dəyərləri var. Demək olar ki,hər insanın qəbul etdiyi doğrular və səhvlərfərqlidir. Bunların bir çoxu isə insanlarınşəxsi mənfəətinə görə təyin edilən, ağla vəvicdana zidd inanclar, mühakimə vədəyərlərdir. Halbuki haqq və doğru olanyalnız Allahın insanlar üçün bildirdiyi Quranhökmləridir. Allah Bəqərə surəsinin 120-ciayəsində də bildirdiyi kimi "... Şübhəsizdoğru yol yalnız Allahın göstərdiyi yoldur!"

Bu səbəbdən insanların öz ağıllarına görətəyin etdikləri, öz mənfəətlərini hesabla-yaraq təsbit etdikləri yollar və məqsədlərinsanları doğrulara və qurtuluşa çatdırabilməz.

İnsan, dünyadakı yaradılış məqsədini, buməqsədinə çatması üçün nələr edəcəyini,həyatı boyunca göstərməsi zəruri olandavranışları, rahat və xoşbəxt olmanınyollarını, ölüm gerçəyini və ölümdən sonraolacaqlar barəsində ən doğru məlumatlarıQuran ayələrindən öyrənə bilər. Qurandahər şey açıqlanmışdır.

"Biz Kitabı sənə, hər şeyin açıqlayıcısı,müsəlmanlara doğru yolu göstərən rəhbər,mərhəmət və müjdə olaraq nazil etdik."(Nəhl surəsi, 89)

Quran mütləq doğruları ehtiva edənhidayət rəhbəridir. "Həqiqətən, bu Quranən doğru yola yönəldir, yaxşı işlər görənmöminlərə böyük bir mükafata nailolacaqları ilə müjdə verir!" (İsra surəsi, 9)

7

İnsan həyatının çox mühüm hissəsi olan, həyat səviyyəsini

yüksəldən azadlıq insana Allahın verdiyi nemətdir. Din əxlaqını

bilməyən, xüsusilə də İslam əxlaqından xəbərdar olmayan və

ya səhv məlumat əldə edən bəzi insanlar isə bu mövzuya ön

mühakimə ilə yanaşırlar. Bu insanlar heç bir əsası olmadığı

halda İslamın insanların yaşayış tərzini məhdudlaşdırdığını,

azadlıqlarını əllərindən aldığını, düşüncələrini idarə et-

diyini, incəsənətə və elmə maneə törətdiyini hesab

edirlər. Halbuki İslam insanların fikir, ifadə və söz

azadlığını təmin edərək

onların hər cür haqqını

müdafiə edən və insanlara

əsl azadlığı bəxş edən

həqiqi haqq dindir.

8

Dövrümüzdə fikrindən, dinindən vəmillətindən asılı olmayaraq bütün insanlarınən mühüm ortaq tələbatlarından biri azadlıq-dır. İnsan fiziki və zehni baxımdan azadolub, özünü asanlıqla ifadə etdiyi təqdirdə vəistədiyi kimi yaşadıqda sağlam olur. Hərhansı sahədə təzyiq altına düşən insan qısamüddətdə rahatlığını, sevincini, yaradıcılıqqabiliyyətini itirməyə başlayır. Yaxınkeçmişdə SSRİ-də və hazırkı dövrdə Çindəyaşayan insanların üzlərindəki soyuq,kədərli ifadə, baxışlarındakı donuqluq azaddüşüncənin və demokratiyanın insanhəyatında nə qədər əhəmiyyətli rolu oldu-ğunu göstərir.

Tarix boyu dəfələrlə azadlıq anlayı-şına müxtəlif təriflər verilməyə çalışılıb, lakinbuna baxmayaraq bir çox insan bu məfhumuyanlış qavrayır. Məsələn, Allahın əmrlərininəzərə almadan, ancaq öz nəfsinin istək vəarzularına uyğun yaşayan insan özünün

azad olduğunu düşünə bilər. Çünki imanınvə Allaha təslimiyyətin gətirdiyi həqiqi azad-lığı bilmədiyi üçün bu hissi yaşayanmöminlər kimi fərqli anlayışları müqayisəetmək imkanı yoxdur. Belə müqayisə imkanıolduqda anlamaq olar ki, həqiqi azadlıqancaq Quran əxlaqı tam mənada tətbiqolunduqda əldə edilir.

İslam əxlaqı vicdan azadlığınıntərəfdarıdır

Əvvəla, bu həqiqəti doğru anlamaqlazımdır: Allah insanlar üçün asanlıq, rahat-lıq, xoşbəxtlik və sevinc istəyir. Allah qulla-rına zülm etməz. Allahın əmri olan din dəinsanlara ən rahat, ən xoşbəxt, əntəhlükəsiz, ən səviyyəli, ən zövqlü həyatınnecə olacağını göstərir. Dində təzyiq yoxdur.Dində məcburiyyət yoxdur. Bir insan Allahın

9

varlığını və birliyini ağlı və vicdanı ilə gördüyü üçüniman gətirər və buna görə də din əxlaqına uyğunyaşayar. Dini könüldən qəbul etmək lazımdır. Birinsan dinə tabe olmağa zorla məcbur edilirsə, buinsan dindar deyil, münafiq (ikiüzlü, riyakar) olar.Münafiq isə Allahın Quranda bildirdiyi kimi, Allahınəzabına və cəhənnəmin ən aşağı təbəqəsinə layiqgörülən bir məxluqdur. Həm də münafiq təkcəözünə zərər vermir, ikiüzlü, qeyri-səmimi və riyakarxarakteri ilə bütün cəmiyyət üçün təhlükədir.Müsəlmanlar belə bir təhlükəni öz əlilə meydanagətirməyi, cəmiyyətdə münafiqlərin və münafiq sis-temin yaranmasına səbəb olmağı əsla istəməzlər.Hər müsəlman Quran əxlaqının tələbinə uyğunolaraq insanlara doğru yolu göstərməklə, onlarıyaxşılığa dəvət etməklə və pislikdən çəkindirməkləməsuldur. Amma bu əsla bir insanı özü kimidüşünməyə, yaşamağa, davranmağa, geyinməyəməcbur etmək mənasını vermir. Müsəlman doğ-runu göstərər, seçimi isə qarşısındakı insanınöhdəsinə buraxar. Bu Allahın Quranda bildirdiyihökmdür.

Habelə, müsəlman yaşadığı cəmiyyətdəhər cür fikrin və inancın rahatlıqla ifadə edilməsiniistəyər. Qarşısındakı insanın həyat tərzinə vəfikirlərinə hörmətlə yanaşar. Din əxlaqına uyğun ol-mayan, hətta dinsiz, ateist ideologiyaların vəfikirlərin belə asanlıqla təbliğ ediləcəyi şəraitin ol-masını istəyər, çünki bu halda belə fikirlərə qarşılazımi cavabı elmi və ideoloji cəhətdən tam verəbilər. Düşüncələrin, ideologiyaların təzyiq altınasalınıb qadağan edilməsi müsəlman üçün rahatlıqdeyil, əksinə, belə şərait onun təbliğini, elmimübarizəsini daha da çətinləşdirər. Hər kəsin hərcür düşüncəni açıq şəkildə ifadə edə bildiyimühitdə din daha asan yayılır və güclənir.

Həm də müsəlman Allahın təqdir etdiyiqədəri yaşadığını, qarşısındakı insan ateistdirsə,Allahın onu o cür yaratdığını, dinsizdirsə, Allahınonun üçün bu vəziyyəti təqdir etdiyini, başqa birdinə mənsubdursa, bunun da Allahın istəyi ilə ol-duğunu bilər. Bu insanlara şəfqətlə, anlayışla,xoşməramla yanaşar. Öz düşüncələrini ifadə

10

etməkdə nə qədər azaddırsa, onların da o qədərazad olmasını istəyər. Öz dinini yaşamaqda,ibadətlərini yerinə yetirməkdə nə qədər azaddırsa,onların da istədikləri kimi yaşamalarını və rahat ol-malarını istəyər. Əlbəttə, bu, əxlaqsızlığa, zülməgöz yummaq və ya bunları görməməzliyə vurmaqdemək deyil. Amma buna qarşı mübarizəsi qarşı-sındakını əzərək, təzyiq altına alaraq, danışma-sına, yazmasına, izah etməsinə mane olaraq deyil,ona səbirlə, gözəl sözlə təvazökarlıqla,xoşməramla və hörmətlə doğrunu izah edərək olar.Daha əvvəl də bildirdiyimiz kimi, müsəlman bütüninsanların hidayətə qovuşması, iman gətirməsi ilədeyil, onları doğruya dəvət etməklə məsuldur.Hidayəti verən Allahdır. Müsəlmanın vəzifəsi təzyiqgöstərmək deyil, dəvət etməkdir.

Demokratiya Allahın əmr etdiyihəyat tərzidir

Göründüyü kimi, İslamın əsasında fikir, dinvə söz azadlığı dayanır. Bəzi insanlar demokrati-yanın bəşəriyyətə Qədim Yunanıstandan gəldiyinizənn edir. Halbuki insanlara demoktratiyanıöyrədən Allahdır. Hz. Adəmdən (ə.s.) bəri bütünpeyğəmbərlər azadlığın, azad fikrin, fikirlərəhörmətin həqiqi təmsilçiləridir. Demokratiyadedikdə insanların ağlına gələn azadlıq, ədalət,heçkimə təzyiq göstərilməməsi, hər insanın hüququ-nun qorunması, insanlara hörmət və etibaredilməsi, düşüncəsinə görə heç kimin mühakiməolunmaması kimi məfhumların əsası din əxlaqındamövcuddur. İnsanlar bunları tarix boyu Allahıngöndərdiyi haqq dinlər vasitəsilə öyrəniblər və əngözəl nümunələrinə də haqq dinlərin hakim olduğudövrlərdə şahid olunub. İnsanlara düşüncələrinəgörə zülm edildiyi, müxtəlif ideologiya daşıyıcıları-nın əzildiyi, müxtəlif dinlərə mənsub olanların al-çaldıldığı, sənətin, elmin qarşısının alındığı,memarlıq abidələrinin dağıdıldığı, insanların həyateşqlərini itirib robota çevrildikləri, kitab yandırma-ğın, cinayətlərin, qırğınların, soyqırımların baş ver-diyi dövrlərə baxdıqda isə ya dinsiz, ateist

11

ideologiyaların, ya da din əxlaqını kökündən qopararaqdini radikal təfəkkürlə şərh edənlərin təsirini görürük.

Allahın haqq dini Allahın əmr etdiyi tərzdə yaşan-dıqda insanların həsrətini çəkdiyi həqiqi ədalət, demokra-tiya, hörmət və sevgi mühiti olar. Allahın iznilə, çoxyaxında tarixdə tayı-bərabəri olmayan şəkildə demokra-tiya, qardaşlıq, sevgi, dostluq, sülh bütün dünyaya hakimolacaq, insanlar imanın sevincini, bərəkətini dərindən hissedəcəklər. Ayələrin işarələrindən, Peyğəmbərimizin(s.a.v.) hədislərindən və böyük İslam alimlərininsözlərindən açıq şəkildə göründüyü kimi, yaşadığımızdövr axırzamandır. Axırzamanın əziyyətli, sıxıntılı, çətingünləri Hz. İsanın (ə.s.) və Hz. Mehdinin (ə.s.) vəsiləsiləbu əsrdə sona çatacaq, dünya tamamilə yeni işıqlı dövrəqədəm basacaq. Allahın varlığını və birliyini ən gözəl vəhikmətli şəkildə izah etmək və insanlara Qurandakı vəƏsri-Səadət dövründəki İslamı tanıtmaq isə yaxıngələcəkdə qovuşacağımız işıqlı günlər üçün çox mühümzəmin hazırlayır. Allahdan bu məqaləni də sözügedəngözəlliklərə səbəb etməsini və “insanların Allahın dininəaxın-axın gəldiklərini” gördüyümüz günlərin tezlikləgəlməsini istəyirik. Allahın bu müjdəsi Quranda beləxəbər verilir:

“Allahın köməyi və zəfər gəldiyi zaman; İnsan-ların dəstə-dəstə Allahın dininə daxil olduqlarınıgördüyün zaman, Rəbbini həmd-səna ilə təqdiset və Ondan bağışlanmağını dilə. Həqiqətən, O,tövbələri qəbul edəndir!” (Nəsr surəsi, 1-3)

Dində məcburiyyət yoxdur. Artıq doğruluq az-ğınlıqdan ayırd edildi. Hər kəs Taqutu inkar edibAllaha iman gətirsə, o, artıq ən möhkəm biripdən yapışmış olur. Allah eşidəndir, biləndir!(Bəqərə surəsi, 256)

Allah kainatda var olan hər şeyimüəyyən məqsəd üçün yaratmış və buayədə insanın yaradılışındakı məqsədiaçıqlamışdır. Dünya müvəqqəti imta-han yeridir. Həm bütün insanların, həmdə dünyanın Allah qatında təyinolunmuş sonu var. İnsanlar onlaraverilən qısa ömürü Allahın təyin etdiyivə Quranda onlara göstərilən qaydalaragörə yaşamağa çalışmalıdırlar. Buradaetdiklərinin qarşılığını isə axirətdəgörəcəklər.

Allah insanları sınamaq üçünhəyatı yaratmış və onları dünyayamüvəqqəti yerləşdirmişdir. Buradaqarşımıza çıxan hadisələrlə bizi sınayırvə iman edənlərlə inkarçıların müəyyənolunması, inananların pisliklərdəntəmizlənməsi və cənnət əxlaqına

çatması üçün həyat vermişdir.Yənidünya yalnız Allahın məmnuniyyətiniqazana bilməyimiz üçün imtahan vəöyrənmə yeridir. Dünyada olmağımızınməqsədi hər şeyi yaradan Rəbbimizilazımınca tanıyıb təqdir etməyimiz,Onun əmrlərini və qoyduğu qadağalarıqorumağımızdır. Bununla yanaşı,dünya həyatının keçici və saxta bər-bəzəkdən ibarət olduğunun fərqindəolmağımız və həyatımızı axirəti hədəfalaraq yaşamağımızdır. Axirətin fərqinəvaran insan dünyada da mümkün olanən gözəl və rahat həyatı yaşayar.İnsanın yaradılışına ən uyğun olanhəyat tərzi Quranda bildirilmişdir vəinsan Quran əxlaqını yaşamaqlaAllahın izni ilə dünyanı cənnətə bənzərməkan halına gətirər.

12

13

Elmi nailiyyətlər bizi çoxmühüm nəticəyə gətirir. Kainatınmöhtəşəm böyüklüyü! Kainatın ölçülərihaqqında düşündüyümüzdə çox böyükrəqəmlərlə qarşılaşırıq.

Möhtəşəm böyüklükdəkikainatın sahib olduğu həssas taraz-lıqlar bu qüsursuz nizamın Allahınüstün yaratma sənəti nəticəsində varolduğunu sübut edir.

Yer planeti, bildiyimiz kimiGünəş Sisteminin bir hissəsidir. Bu sis-tem kainatdakı digər ulduzlara görəorta böyüklükdə olan Günəşin ətrafındadövr edən 8 planetdən və onların 54peykindən ibarətdir. Yer Kürəsi busistemdə Günəşə ən yaxın üçüncüplanetdir.

Günəşin diametri Yerin di-ametrinin 103 misli qədərdir. Bunu birbənzətməylə açıqlayaq. Əgər diametri12.200 km olan Yer kürəsini üzümdənəsi böyüklüyünə gətirsək, Günəşdə futbol topunun iki misli böyük-lüyündə olan kürə halına gələr. Ammadaha maraqlı olan aradakı məsafədir.Həqiqətə uyğun model qurmaq üçünüzüm dənəsi böyüklüyündəki Dünya ilətop böyüklüyündəki Günəşin arasınıtəxminən 280 metr etmək lazımdır.Günəş Sisteminin lap xaricində olanplanetləri isə kilometrlərlə uzağa

aparmaq lazım olacaq.Ancaq bu qədər nəhəng ölçüyə

sahib Günəş Sistemi yerləşdiyi Südyo-lu Qalaktikasına nisbətdə olduqca kiçikölçüdədir. Çünki Südyolu Qalaktika-sında Günəş kimi və ondan dahaböyük təxminən 250 milyard ulduz var.Bu ulduzlardan Günəşə ən yaxın olanıAlfa Sentavradır (Alpha Centauri). ƏgərAlfa Sentavranın bayaqkı nisbətə, yəniDünyanın üzüm dənəsi böyüklüyündəolduğu və Günəş ilə Dünyanın arasının280 metr olduğu nisbətə yerləşdirsək,onu Günəşdən 78 min kilometr uzağayerləşdirməyimiz lazımdır!

Modeli bir az da kiçildək.Dünyanı gözlə çətin görülən bir tozzərrəsi edək. Onda Günəş qozböyüklüyündə olub Dünyaya üç metrməsafədə yerləşəcək. Bu halda AlfaSentavra Günəşdən 640 km (bəli, kilo-metr) uzaqda olmalıdır.

Südyolu Qalaktikasındaaralarında bu cür nəhəng məsafələrolan 250 milyard ulduz mövcuddur. Spi-ral şəklindəki bu qalaktikanın qollarınınbirində bizim Günəşimiz yerləşir.

Ancaq maraqlısı odur ki, Südy-olu Qalaktikası da kosmosa nisbətənçox “kiçik” yer tutur. Çünki kosmosdatəxminən

200 milyarda qədər başqa

14

Doğrudanda, Rəbbimiz göyləri və yeri altı gündə yaradan, sonra Ərşə ucalanAllahdır. O, gündüzü sürətlə təqib edən gecə ilə örtüb bürüyür. Günəşi, ayı vəulduzları Öz əmrinə tabe edən Odur. Əslində yaratmaq da, əmr etmək də Ona

məxsusdur. Aləmlərin Rəbbi Allah nə qədər xeyirxahdır. (Ə’raf Surəsi, 54)

qalaktikalar da var. Buqalaktikaların arasındakıboşluqlar isə Günəş ilə AlfaSentavra arasındakı boşluğunmilyonlarla misli qədərdir.Corc Qrinşteyn (George Greenstein)bu heyrətamiz böyüklüklə bağlı TheSymbiotic Universe (Simbiyotik Kainat)adlı kitabında belə yazır:

“Əgər ulduzlar bir-birlərinə bir az dahayaxın olsaydılar, astrofizika çox da fərqliolmazdı. Ulduzlarda, nebulalarda vədigər göy cisimlərində davam edən əsasfiziki proseslərdə heç bir dəyişiklikolmazdı. Uzaq məsafədən baxdıqdaqalaktikamızın görünüşü də indikiylə eyniolardı. Gecə çəmənlər üzərinə uzanıbizlədiyim səmada çox sayıda ulduzgörünərdi. Amma üzr istəyirəm, bəli; birfərq daha olardı: Bu mənzərəni seyr edən“mən” olmazdım… Kosmosdakı bunəhəng boşluq, bizim var olmağımızınvacib şərtidir.

(The Symbiotic Universe. s. 21)

Qrinşteyn bunun səbəbini də açıqlayır;kosmosdakı böyük boşluqlar, bəzi fiziki

dəyişikliklərininsan həyatına ən uyğunşəkildə formalaşmasını təmin edir. Eynizamanda Dünyanın kosmos boşluğun-da hərəkət edən nəhəng göy cisimləriilə toqquşmasına maneə olan faktor dakainatdakı göy cisimlərinin arasında bucür böyük boşluqların olmasıdır.Kainatın böyüklüyünü və möhtəşəmnizamını qüsursuz uyğunluq içində yox-dan var edən aləmlərin Rəbbi olanAllahdır.

Kainatın böyüklüyü və sahibolduğu həssas tarazlıqlar, Allahın üstünyaratma sənətinin açıq-aşkar dəlilləridir.Müasir elmin gəldiyi bu nəticə Qurandabundan 14 əsr əvvəl xəbər verilmişhəqiqətin təsdiqindir.

15

Quranda insanlar göylərin, yerin,dağların, ulduzların, bitkilərin,toxumların, heyvanların, gecə iləgündüzün əmələ gəlməsinin,insanın özünün yaradılışı, yağışınvə eləcə də yaradılmış daha bir çoxvarlığın üzərində düşünməyə və buvarlıqları tədqiq etməyə dəvət edilir.Bunları nəzərdən keçirən insan isəbütün varlıqlarda Allahın yaratmasənətini görərək özünü və bütünkainatı yoxdan yaradan Rəbbimizitanıma imkanı əldə edir.

Kainatı və içindəki bütün varlıqlarıtədqiq edərək, Allahın yaratmasənətini kəşf edib insanlaraaçıqlamağın yollarından biri isəelmdir. Dolayısı ilə elmi Allahınyaratma sənətindəki incəliklərə çat-maqda bir metod kimi qəbul edəndin, elmlə məşğul olmağa insanlarıhəvəsləndirir. Din elmi araşdırma-

lara təşviq etməklə yanaşı, İslamdinindəki həqiqətlərə əsaslanaraqistiqamətləndirilən elmi araşdırmalar daçox sürətli və dəqiq nəticələr verir.Çünki din kainatın və canlı həyatın necəəmələ gəlməsi ilə bağlı suala ən doğruvə ən dəqiq cavabı verir. Dolayısı ilədoğru mənbədən başlayaraq aparılanaraşdırmalar kainatın və canlılarınəmələ gəlməsinə aid sirləri ən qısa za-manda, ən az əmək və enerji sərfedərək aşkara çıxaracaqdır.

XX əsrin ən böyük alimlərindən biriqəbul edilən Albert Eynşteynin də dediyikimi, “dinsiz elm şikəstdir”, yəni dinin yolgöstərmədiyi elm irəliləyə bilməz, dəqiqnəticələr əldə etməsi çox vaxt aparar vəbəzən nəticə əldə etmək qeyri-mümkünolar.

16

Bu həqiqəti görə bilməyən materialistideologiyaya sahib elm adamlarıtərəfindən istiqamətləndirilən elmiaraşdırmalar isə xüsusilə son iki əsrərzində bəşəriyyətin vaxtını boş yerəisraf etməsinə səbəb olub, bu yoldagörülən işlərin böyük hissəsi hədərgedib və sərf edilən milyonlarla vəsaithavaya sovrulub. Bütün bunlar gözqabağındadır.

Elmi kəşflər eynilə Allahın Qurandaxəbər verdiyi kimi, kainatın yoxdanyaradıldığını, insan həyatını nəzərə alanməqsədə görə nizamlandığını, həyatıntəsadüflər nəticəsində əmələ gəlməsininvə təkamül keçməsinin mümkünsüzolduğunu sübut etmişdir.

İslam dini ağıl və vicdan dinidir. İnsanağlı ilə Allahın bildirdiyi həqiqətləri görür

və vicdanından istifadə edərəkgördüklərindən nəticə çıxarır.Məsələn, ağıl və vicdan sahibi olanbir insan heç bir məlumatı olmasada, məhdud biliyə malik olmasınabaxmayaraq, kainatdakı hər hansıbir varlığın xüsusiyyətlərini nəzər-dən keçirərək onu üstün Ağıl, Elmvə Güc sahibinin yaratdığını anla-yar. Dünyada həyatın meydanagəlməsi üçün vacib olan minlərləşərtdən bir neçəsini görməsi də Yerkürəsinin insanların yaşaya bilməsiüçün xüsusi yaradılmış planetolduğunu başa düşməsinə kifayətedər. Ağıl və vicdan sahibi olan buinsan dünyanın təsadüfən əmələgəldiyi iddiasının məntiqsiz olduğu-nu asanlıqla anlayar. Qısaca desək,ağıl və vicdanından istifadə edərəkdüşünən hər insan Allahın varlığı-nın dəlillərini aşkar şəkildə görəbilər.

17

Təkamül nəzəriyyəsi yerüzündəki canlıların təsadüflərnəticəsində təbii şərtlər daxilindəöz-özünə meydana gəldiyinimüdafiə edir. Bu nəzəriyyə elmiqanun, sübut edilmiş həqiqət deyil,elm pərdəsi altında cəmiyyətlərəqəbul etdirilməyə çalışılan materi-alist düşüncə tərzidir. Müasir elmtərəfindən hər sahədə təkzib edilənbu nəzəriyyənin ən böyük əsaslarıhiylə, saxtakarlıq, təhrif, yalanlar-dan ibarətdir.

XIX əsrin bəsit elmiməlumatları ilə xəyali fərziyyə kimiirəli sürülən təkamül nəzəriyyəsi bugünə qədər heç bir elmi fakt və yatəcrübə vasitəsilə sübut edilməyib.Əksinə, nəzəriyyənin iddialarınıəsaslandırmaq üçün istifadə edilənbütün üsullar faydasız olub.

Ancaq bir çox insan, həttadövrümüzdə belə, bu nəzəriyyənieynilə yerin cazibə qüvvəsi və yasürtünmə qüvvəsi kimi sübutedilmiş elmi qanunlar kimi qəbuledir. Çünki təkamül nəzəriyyəsinincəmiyyətə təqdim edilən üzügerçək üzündən çox fərqlidir. Birçox insan bu nəzəriyyənin boşdəlillərə əsaslandığından və elmtərəfindən hər sahədə təkzibedildiyindən xəbərdar deyil.

Hüceyrənin təsadüfən mey-dana gəlməsi qətiyyən müm-kün deyil

Dövrümüzdə biologiya, pa-leontologiya, genetika, biokimya,mikrobiologiya kimi elm sahələrin-də aparılan tədqiqatlar həyatıntəsadüfən və təbii şərtlərnəticəsində öz-özünə meydanagəlməsinin mümkün olmadığınısübut edir. Canlı hüceyrəsi elmdünyasının ortaq qənaətinəəsasən insanın bu günə qədərqarşılaşdığı ən mürəkkəbquruluşdur. Müasir elm bir canlıhüceyrəsinin belə böyük birşəhərdən daha mürəkkəb quruluşavə fövqəladə sistemlərə malikolduğunu aşkar etmişdir. Bu cürmürəkkəb quruluş ancaq bütünhissələri eyni anda və nöqsansızmeydana gəldiyi təqdirdə fəaliyyətgöstərə bilər. Əks təqdirdə, heç birfaydası olmaz və müəyyən dövrsonra dağılar, parçalanar və məhvolar. Təkamül nəzəriyyəsinin iddiaetdiyi kimi milyonlarla il sonra digərhissələrinin “təsadüfən” əmələgəlməsini gözləyə bilməz.Beləliklə, bir hüceyrənin mürəkkəbquruluşu belə Allahın həyatı yox-dan yaratdığını açıq-aşkar göstərir.

Hüceyrə Nyu-York şəhəri kimikompleks quruluşdadır

Əslində ilk canlı hücey-rəsinin, hətta bu hüceyrənin

18

içindəki milyonlarla zülal molekulun-dan birinin belə öz-özünə əmələgəlməsinin mümkün olmadığı, ağılvə məntiqlə yanaşı, riyazi cəhətdəndə qeyri-mümkündür. Yəni təkamülnəzəriyyəsi hələ ilk mərhələdəsüqut edib, çünki ilk canlıhüceyrəsinin necə əmələgəldiyini açıqlamaqda acizdir.

Ən kiçik canlı hissəsi olanhüceyrə təkamülçülərin iddia etdiyikimi, bəsit və nəzarətsiz şərtlərdaxilində tədadüfən əmələgəlmədiyi kimi, XXI əsrin ənqabaqcıl laboratoriyalarında da sin-tez oluna bilinmir. Canlıhüceyrəsinin əsasını təşkil edənamin turşularına və onların mey-dana gətirdiyi zülallara əsaslanaraqnəinki hüceyrə, hüceyrədəki mitox-ondri, ribosom, lizosom, hüceyrəqılafı, Holci kompleksi, endoplaz-matik şəbəkə və s. kimiorqanoidlərindən birini belə mey-dana gətirmək mümkün deyil. Hələdə cavabsız bir çox sirri özündəsaxlayan canlı hüceyrəsi təkamülnəzəriyyəsinin ən böyük müəm-malarından birini təşkil edir.

Canlı hüceyrəsininnüvəsində yerləşən və təxminən 3.5milyard şifrə ilə kodlanan və canlıyaaid bütün məlumatları özündəehtiva edən DNT molekulununmənşəyi də təkamül nəzəriyyəsiüçün böyük müəmmadır. 1950-ciillərdə elektron mikroskopunun icadolunması ilə kəşf edilən DNT,möhtəşəm nizam və quruluşa maliknəhəng molekuldur. Uzun illərtəkamül nəzəriyyəsinə inanan,Nobel mükafatına layiq görülmüş

Frensis Krik də DNT-ni kəşfetdikdən sonra həyatınmənşəyinin təsadüflərə əsaslan-madığını bu cür etiraf etməkməcburiyyətində qalmışdır:

“Bu gün əlimizdə olan məlumatlaraəsaslanaraq ancaq bunu deyə bilərik:Həyatın mənşəyi möcüzəvi şəkildə mey-dana gəlmişdir.”(Francis Crick, Life Itself: It’s Origin and Na-ture, New York, Simon & Schuster, 1981, s.88)

Təkamülün mexanizmləri xə-yalidir

Darvinizm canlıların iki əsas mexa-nizm sayəsində təkamülləşdikləriniiddia edir: “Təbii seleksiya” və “mu-tasiya”. Nəzəriyyənin əsas iddiasıbelədir: “Təbii seleksiya və mutasiyabir-birlərini tamamlayan iki mex-anizmdir. Canlıların genetik quru-luşunda meydana gələn təsadüfimutasiyalar təbii seleksiya mexa-nizmi vasitəsilə seçilir, bununla dacanlılar təkamülləşir.” Çox məqbulnəzəriyyə kimi izah edilən buhekayəni bir az araşdırdığımızda,əslində ortada heç bir təkamülmexa-nizminin olmadığını görərik.Çünki nə təbii seleksiya, nə də mu-tasiyalar növlərin təkamüllü vəçevrilməsi iddiasında ən kiçik roloynamır.

Təbii seleksiya canlı növlərinitəkamül etdirmir

Təbii seleksiya – yaşadığıcoğrafi mövqenin təbii şərtlərinə

19

uyğunquruluşda olan

canlıların həyatlarınıvə nəsillərini davam

etdirəcəklərini, uyğun quruluşdaolmayanların isə məhv olacaqlarınıiddia edir. Məsələn, yırtıcı heyvanlarınhücumuna məruz qalan maralsürüsündə, təbii olaraq sürətli qaçabilən marallar həyatda qalar, zəif, xəstəvə yaxud şikəstlər ovlanar. Amma bumüddət nə qədər davam etsə də, yırtıcıheyvanlar marallara nə qədər hücumetsələr də, marallar başqa canlı növünəçevrilməz. Marallar həmişə maralolaraq qalar.

Təbii seleksiyanın təkamülnəzəriyyəsinə qazandırdığı heç birfaydası yoxdur. Çünki bu mexanizmheç bir zaman bir növün genetikməlumatını zənginləşdirib inkişafetdirməz. Heç vaxt bir növü bir başqanövə çevirə bilməz, yəni dəniz ul-duzunu balığa, balıqları qurbağaya,qurbağaları timsaha, timsahları da quşaçevirə bilməz.

Təbii seleksiya barəsində təka-mülçülərin istifadə etdikləri çaşdırıcı üs-lublardan biri də bu mexanizmi şüurludizayner kimi göstərməyə çalışmaları-dır. Halbuki təbii seleksiyanın şüuru

yoxdur. Canlılar üçün nəyinyaxşı, nəyin pis olduğunu ayırd edənağıla sahib deyil. Buna görə də təbii se-leksiya kompleks quruluşa sahibsistemləri və orqanları əsla açıqlayabilməz. Bu sistem və orqanlar iç-içəkeçən bir çox hissənin birgə fəaliyyətiilə meydana gəlir və bu hissələrin biriolmasa ya da qüsurlu olsa digərləri heçbir işə yaramaz.

Təbii seleksiya yalnız müəyyəncanlı növü daxilindəki şikəst, zəif və yaətraf mühitə uyğun gəlməyən fərdləriayırd edə bilər. Yeni canlı növləri, yenigenetik məlumat və ya yeni orqanlarmeydana gətirə bilməz. Yəni təkamül-ləşdirə bilməz. Darvin də bu həqiqəti“faydalı dəyişikliklər meydanagəlmədiyi təqdirdə təbii seleksiyaheç bir şey edə bilməz” deyərəkqəbul etmişdir.(Charles Darvin, The Origin of Species, s. 177)

Buna görə də neodarvinizm“faydalı dəyişiklik səbəbi” kimi təbii se-leksiyaya mutasiya mexanizmini dəəlavə etməyə məcbur olub. Halbukimutasiyalar yalnız və yalnız “zərərlidəyişiklik səbəbi”dir.

20

Mutasiyalar zərərlidir

Mutasiyalar canlı hüceyrəninnüvəsində olan və genetik məlumatıdaşıyan DNT molekulunda radiasiya vəya kimyəvi təsir nəticəsində meydanagələn dağılma və yerdəyişdirmələrdir.Mutasiyalar DNT-ni meydana gətirənnükleotidləri korlayır və ya yerlərini

dəyişdirir. Çox vaxt da hüceyrənin təmiredə bilməyəcəyi miqyasda zərərlidəyişikliklərə səbəb olur.

Bu səbəbdən təkamülçülərinsığındıqları mutasiya heç də zənnedildiyi kimi canlıları inkişafa vəmükəmməlliyə aparan sehirli dəyənəkdeyil. Mutasiyaların təsiri zərərlidir.Mutasiyaların səbəb olduğu dəyişikliklərancaq Xerosima, Naqasaki və yaÇernobldakı insanların məruz qaldığıdəyişikliklər ola bilər: yəni ölüm, şikəstlikvə xəstəliklər…

Bunun səbəbi çox sadədir: DNTkompleks nizama malikdir. Bu molekulüzərində yaranan hər hansı təsadüfitəsir orqanizmə ancaq zərər verir.Amerikalı genetik B.G.Ranqanatanbunu belə açıqlayır: “Mutasiyalar kiçik,təsadüfi və zərərlidir. Çox nadir haldameydana gəlir və ən yaxşı ehtimalla

təsirsizdir. Bu dörd xüsusiyyətmutasiyaların təkamülü həyata keçirəbilməyəcəyini göstərir.

Onsuz da yüksək nizamamalik bir orqanizmdə meydana gələntəsadüfi dəyişiklik ya təsirsiz olacaqya da zərərli. Bir qol saatında mey-dana gələn təsadüfi dəyişiklik qolsaatını inkişaf etdirməz. Ona böyükehtimalla zərər verər və ya ən yaxşıehtimalla təsirsiz olar. Bir zəlzələşəhəri inkişaf etdirməz, onu dağıdar.”(B.G.Ranganathan, Origins?, Pennsylvania: TheBanner Of Truth Trust, 1988)

Mutasiyalar canlıların təkamüliddiasını dəstəkləmir, çünki..• Mutasiyalar zərərlidir, ən yaxşıhalda təsirsizdir. Faydalı mutasiyanümunəsi mövcud deyil.• Mutasiya nəticəsində DNT-yəyeni məlumat əlavə olunmaz.• Bədənin hər hansı birhüceyrəsində və ya orqanında meydanagələn dəyişilik sonrakı nəsilə ötürülməz.Mutasiyanın sonrakı nəsilə ötürülməsiüçün mütləq çoxalma hüceyrələrindəmeydana gəlməlidir.

21

Fosillər təkamülü təkzib edir,yaradılışı təsdiqləyir

Təkamül nəzəriyyəsi, bütüncanlıların bir-birlərindən törədiklərini iddiaedir. Buna görə əvvəldən var olan canlınövü zaman keçdikcə digərinə çevrilib vəbütün növlər bu şəkildə meydana gəlib.Nəzəriyyəyə görə, bu çevrilmə yüz mily-onlarla illik dövr ərzində mərhələ-mərhələreallaşıb.

Bu halda, bir canlının digərinəçevrilmə prosesi zamanı saysız aralıqnövləri meydana gəlməlidir. Bu iddiayagörə keçmişdə balıq xüsusiyyətlərinidaşımasına baxmayaraq, bir tərəfdən dəbəzi sürünən xüsusiyyətləri qazanan yarıbalıq-yarı sürünən canlılar yaşamalıdır.Və yaxud sürünən xüsusiyyətlərinidaşımaqla yanaşı, həmçinin bəzi quşxüsusiyyətləri qazanmış sürünən-quşlarmeydana çıxmalıdır. Bunlar keçiddövründə olduqları üçün də şikəst, nata-mam, qüsurlu canlılar olmalıdır.Təkamülçülər keçmişdə yaşadıqlarını fərzetdikləri bu xəyali canlıları “ara-keçidforması” adlandırırlar.

Təkamül nəzəriyyənin qurucusuÇarlz Darvin “Növlərin Mənşəyi” adlıəsərində aralıq keçid fosillərininəhəmiyyətini belə açıqlayır:

“Əgər nəzəriyyəm doğrudursa,növləri bir-birinə bağlayan saysız ara-keçidnövləri mütləq yaşamalıdır… Bunlarınyaşadıqlarının dəlilləri də yalnız fosilqalıqlarında tapıla” (Darwin, The Origin of Species, s. 179)

Darvinin bu problemləri vurğu-lamasından150 ildən çox vaxt keçdiyinə baxmayaraq,var olduğu iddia edilən ara-keçidformalarından əsər-əlamət yoxdur. Ara-keçid formasının yoxluğu, təkamülnəzəriyyəsinin etibarsızlığını sübutetməyə kifayətdir.

Təkamülçülər böyük səylə nəzə-riyyələrinə dəlil toplamağa çalışarkən özəllərilə təkamül adlı prosesin başvermədiyini şəxsən özləri sübut ediblər.Nəticədə müasir elm bu həqiqəti təsdiqetmişdir: Canlılar kortəbii təsadüflərnəticəsində təkamül edərək əmələgəlməmişdir. Bütün canlıları Rəbbimizolan Allah yaratmışdır.

22

Radiasiya kosmosda saniyədə 200.000 km-ə yaxın sürətlə hərəkət edən qamma şüaları,neytronlar, elektronlar və daha bir neçəatomaltı zərrəciklərdən ibarətdir. Buzərrəciklər insanın bədəninə asanlıqla təsiredir və bədəndəki hüceyrələrə zərər verir. Buzərər ölümcül xəstəliyin - xərçəngin ortayaçıxmasına səbəb ola bilər və ya çoxalmahüceyrələrinə təsir edə bilər. Bu dagələcəkdə genetik dəyişikliyə gətirib çıxarır.

Bütün dünya II Dünya Müharibəsində Xe-rosima və Naqasakiyə atılan atombombalarının nə qədər böyük qüvvəyə malikolduğunun şahidi olub. Atılan hər iki bombayüz minlərlə insanın həyatına son qoyub, birçox insanda isə bir ömür boyu bərpa olun-mayan fiziki qüsurlara gətirib çıxarıb.

Bir neçə saniyə ərzində yüz minlərlə insanınölməsinə səbəb olan atomun daxilindəki buböyük gücün necə ortaya çıxdığınıaraşdıraq:

Partlayış anı...

Bir atom bombasının Xerosima vəNaqasakidə olduğu kimi 2.000 metryüksəklikdə partladığını fərz edək. İlk nüvəniparçalayan neytron kütlə daxilində zəncirvarireaksiyalar meydana gəlir. Yəni ilkparçalanan nüvədən çıxan neytronlar başqa

nüvələrlə toqquşur və bu nüvələri dəparçalayır. Beləliklə, bütün nüvələr sürətləzəncirvari şəkildə parçalanır və çox qısazaman ərzində böyük partlayış baş verir.Neytronlar elə sürətlə hərəkət edirlər ki,saniyənin milyonda biri qədər kiçik zamandabomba təxminən 1.000 milyard kilokalorilikenerji meydana gətirir. Bombanın çevrildiyiqaz kütləsinin istiliyi bir anda bir neçə milyondərəcəyə və qaz təzyiqi də bir milyonatmosferə yüksəlir.

Partlayışdan saniyənin mində biri qədərsonra...

Partlayan qaz kütləsinin diametri böyüyür vəətrafa müxtəlif şüalar yayılır. Bu şüalar"başlanğıc parıltı"sını meydana gətirir. Buparıltı onlarla kilometr uzaqda olan hər hansıbir insanda korluğa səbəb ola bilər. Belə ki,bu parlaq işıq Günəş səthindən yayılanişıqdan yüzlərlə qat daha böyükdür. Partlayışanından başlayaraq keçən zaman eləqısadır ki, partlayışın yaxınlığında olan adamgözlərini qırpmağa belə vaxt tapa bilmir.

Şokun təzyiqi ilə elektrik qüllələri, ikihissədən ibarət olan körpülər və şüşə-poladkonstruksiyalı göydələnlər də dağılır.Partlayışın yaxınlığında pudraya bənzər incətoz kütləsi havaya qalxır.

23

Partlayışdan 2 saniyə sonra...

Parlayan kütlə və onu əhatə edən hava alov topu meydana gətirir. Səthi çox isti və Günəşdəkiqədər, hətta ondan da parlaq olan bu alov topundan yayılan istilik 4-5 km sahədəki bütün yanarmaddələri alovlandırmağa kifayət edir. Alov topunun parlaqlığı da gözlərə bərpa edilməyən zərərverə bilər. Burada alov topunun ətrafında çox böyük sürətlə yer dəyişdirən şok dalğası olur.

Partlayışdan 6 saniyə sonra...

Bu anda şok dalğası yerə dəyir və ilk mexaniki zərərlərə səbəb olur. Dalğa şiddətli hava təzyiqiyaradır və bu təzyiqin şiddəti partlayış mərkəzindən uzaqlaşdıqca azalır. Bu yerdən təxminən1,5 km uzaqda belə təzyiq normal atmosfer təzyiqindən təxminən iki qat artıq olur. Bu təzyiqdəinsanların sağ qalma ehtimalı 1%-dir.

Partlayışdan 13 saniyə sonra..

Şok dalğası yayılır və onu alov topunun qovduğu havanın yerdəyişdirməsi səbəbindən yarananpartlayış izləyir. Bu partlayış saatda 300–400 km sürətlə yayılır.

Bu zaman alov topu soyuyur və həcmi azalır. Havadan yüngül olduğu üçün yüksəlməyə başlayır.Yuxarıya doğru yönələn bu təzyiq yerdəki küləyin istiqamətinin dəyişməsinə səbəb olur və

24

şiddətli külək partlayışdan əvvəl partlama mərkəzindən kənara doğru əsirdisə, indimərkəzə doğru əsməyə başlayır.

Partlayışdan 30 saniyə sonra...

Alov topu yüksəldikcə kürə forması dəyişir və göbələk formasına çevrilir.

Partlayışdan 2 dəqiqə sonra...

Göbələk formalı bulud 12.000 metrlik yüksəkliyə, yəni atmosferin stratosfertəbəqəsinin altına qədər yüksəlir. Bu yüksəklikdə əsən küləklər göbələk

formasında olan buludu yavaş-yavaş dağıdır və buludu yaradan maddələri(əsasən radioaktiv qalıqları) atmosferə yayır. Bu radioaktiv qalıqlar çok xırda

olduqlarından atmosferin daha yüksək qatına çıxırlar. Bu qalıqlar yerə düşmədənəvvəl atmosferin üst təbəqələrindəki küləklər vasitəsilə dünyanın ətrafında bir neçə

dəfə fırlanır. Beləliklə, radiasiya qalıqları dünyanın hər tərəfinə yayılır.

Atom partlayışlarında sonra yaranan şüalar canlılar üzərində ya birbaşa, ya da partlayışəsnasında meydana gələn zərrəciklər vasitəsilə təsir edir. Bu zərrəcik və ya şüalar maddədaxilində sürətlə hərəkət edir və qarşısına çıxan atom və ya molekullarla çox şiddətlişəkildə toqquşur. Bu toqquşma hüceyrənin həssas quruluşu üçün fəlakət ola bilər.Hüceyrə ölə bilər və ya sağalsa belə, daxilində bəlkə həftələr, aylar, illər sonra meydanagələn xərçəng xəstəliyi yarana bilər.

Bütün bu sadalananlara gözümüzlə belə görə bilmədiyimizatomlar səbəb olur. Atomlar bəzən həyat verir, bəzəndə həyatı məhv edir. Atomun bu xüsusiyyəti bizənə qədər aciz olduğumuzu və Allahın qüdrətininnə qədər üstün olduğunu çox açıq şəkildəgöstərir. Allah Öz üstün qüdrətini bizəQuranda belə tanıdır:

“Allah, Ondan başqa ilah yoxdur. Əbədi,əzəli varlıq Odur. Onu nə mürgü, nə dəyuxu tutar. Göylərdə və yerdə nə varsa(hamısı) Onundur. Allahın izni olmadanOnun yanında (hüzurunda) kim şəfaət edəbilər? O, bütün yaranmışların keçmişini vəgələcəyini bilir. Onlar Allahın elmindən OnunÖzünün istədiyindən başqa heç bir şeyqavraya bilməzlər. Onun kürsüsü göylərivə yeri əhatə etmişdir. Bunları mühafizəetmək Onun üçün heç də çətin deyildir.Ən uca, ən böyük varlıq da Odur!”(Bəqərə surəsi, 255)

25

Axır zaman, “son dövr”

mənasını verir. İslama görə

Qiyamətə yaxın zamanda Quran

əxlaqının hakim olacağı və din

əxlaqının insanlar arasında geniş

şəkildə yaşanacağı dövrü ifadə edir.

Bu dövrdə insanların hüzur və

güvən içində yaşamaları üçün lazım

olan hər cür şərait mövcud olacaq,

əvvəlki dövrlərdə yaşanan hər cür

çətinliyin əvəzinə bolluq, bərəkət və

ədalət hakim olacaq, əxlaqsızlıq,

saxtakarlıq və degenerasiyanın hər

növü ortadan qalxacaq.

Bu dövr, bütün inananların

əsrlərdir həsrətlə gözlədikləri İslam

əxlaqının hakim olduğu müqəddəs

dövrdür.

Peyğəmbərimizin (s.ə.v.)

hədislərində axır zamanı açıqlayan

təfərrüatlı izahatlar var. Peyğəm-

bərimizdən (s.ə.v.) sonra bir çox

İslam alimi də axır zaman haqqında

çox mühüm izahlar veriblər. Bu izah-

larda axır zamanın ilk dövrlərində

dünyada çox böyük qarışıqlıq yaşa-

nacağı qeyd edilir. Ancaq daha

sonra həqiqi din əxlaqının yaşan-

ması ilə dünya qurtuluşa qovuşa-

caq, çox böyük bolluq və bərəkətin

yaşandığı, texnologiyanın bütün

nemətlərinin insanların xidmətinə

təqdim edildiyi, Allahın izni ilə

elmdə, tibbdə çox böyük

nailiyyətlərin əldə edildiyi və çox

yüksək incəsənət anlayışının yaşan-

dığı bir dövr gələcək.

Axır zamanın ilk dövrlərində

dünya Allahı inkar edən bir sıra

fəlsəfi sistemlər səbəbindən dege-

nerasiyaya məruz qalacaq.

Bəşəriyyət yaradılış məqsədindən

uzaqlaşacaq, bunun nəticəsində

böyük bir mənəvi boşluq və əxlaqi

pozğunluq yaşayacaq.

26

Böyük fəlakətlər bir-birini

izləyəcək, müharibələr, zəlzələlər ola-

caq, insanlıq “necə xilas ola bilərik?”

sualının cavabını axtaracaq. Məhz axır

zamanın bu böyük qarışıqlığı

dövründə insanları xilas edən və on-

ları müqəddəs dövrə aparan Hz. Mehdi

(ə) zühur edəcək. Əslində belə

bərəkətli dövr Quran əxlaqını yaşayan

hər cəmiyyət və hər dövr üçün eynilik

təşkil edir. Allah, Ondan qorxub

çəkinən və Quranda bildirdiyi

əmrlərinə ciddi şəkildə riayət edən

qullarına həmişə çox böyük nemətlər

lütf etmiş, onları bolluq içində yaşat-

mışdır.

Bu dövr Peyğəmbərimiz

(s.ə.v.) tərəfindən 14 əsr əvvəl deyil-

miş, hədislərdə və bir çox İslam alimi-

nin əsərlərində təfərrüatlı şəkildə izah

edilmişdir. Hədislərdə axır zaman haq-

qında geniş təsvirlər var və hər mövzu

çox əhatəli şəkildə izah edilir. Bu

hadisələrin bundan 14 əsr əvvəl bu

qədər əhatəli şəkildə açıqlanması və

müəyyən bir dövr ərzində ardıcıl ola-

raq reallaşması hədsiz dərəcədə

möcüzəvidir. Hadisələrin baş verməsi

hədislərin doğruluğu haqqındakı

bütün şübhələri ortadan qaldırır. Bun-

dan əlavə, İslam əxlaqının dünyaya

hakim olması və Hz. İsanın (ə) yenidən

yer üzünə dönüşü kimi axır zamanla

bağlı olan bəzi məlumatlar, birbaşa

Quranda xəbər verilir və doğruluğu

qətidir. Allah ayələrində inanan qulla-

rına İslam əxlaqının dünyaya hakim

olacağını belə müjdə verir:

Allah sizlərdən iman gətirib yaxşıişlər görənlərə vəd etmişdir ki,özlərindən əvvəlkiləri varislər etdiyikimi onları da yer üzünün varisləriedəcək, möminlər üçün onlarınÖzünün bəyəndiyi dininimöhkəmləndirəcək və onların qor-xusunu sonra arxayınçılıqla əvəzedəcəkdir. Onlar Mənə ibadət edirvə heç nəyi Mənə şərik qoşmurlar.Bundan sonra küfr edənlər – məhzonlar fasiqlərdir. (Nur Surəsi, 55)

27

Təkamül nəzəriyyəsinin bəzi tərəfdarları müxtəlif insan irqlərinin olmasınıtəkamül nəzəriyyəsinə dəlil kimi göstərməyə çalışırlar. Bu iddia əslində müdafiəetdikləri nəzəriyyəni belə kifayət qədər bilməyən həvəskar təkamülçülərtərəfindən daha çox dilə gətirilir.

Bu iddianın tərəfdarlarının irəli sürdüyü tezis “əgər həyat İlahi mənbələrdəgöstərildiyi kimi bir kişi və bir qadından başlayıbsa, bir-birindən fərqlənən irqlərnecə yaranıb?” sualına əsaslanır. Başqa sözlə, “Hz. Adəm və Hz. Həvvanınboyu, bədəni və digər fiziki xüsusiyyətləri cəmi iki nəfərə aid olduğuna görə, hərbiri fərqli xüsusiyyətlərə malik olan irqlər necə meydana gəlib?” deyirlər.

Əslində bütün bu sualların və ya etirazların səbəbi genetika elmi haqqındaməlumatın azlığı və ya genetik qanunlara məhəl qoyulmamasıdır. Bu günyer üzündəki insanlar arasındakı irq müxtəlifliyinin səbəbini anlamaq üçünəvvəlcə bu sualla yaxından əlaqəli olan “variasiya” haqqında ümumiməlumata yiyələnmək lazımdır.

Variasiya genetikada istifadə edilən termindir və “müxtəliflik”mənasını verir. Bu genetik hadisə bir canlı növündəki fərdlərin və ya

qrupların bir-birlərindən fərqli xüsusiyyətlərə malik olmasına səbəbolur. Variasiyaların mənbəyi isə o növün daxilindəki fərdlərin malikolduğu genetik məlumatdır. Bu fərdlərin aralarındakı cütləşmələrnəticəsində bu genetik məlumat yeni nəsillərdə fərqli kombina-

siyalarda birləşir. Ana və atanın xromosomları arasında gene-tik maddə mübadiləsi olur. Beləliklə, genlər bir-biriləqarışır. Bunun nəticəsində bu fərdin fizikixüsusiyyətlərində müxtəliflik əmələ gəlir.

İnsan irqləri və insanlar arasındakı bir-birindənfərqli fiziki xüsusiyyətlər də insan növünə aid “variasiya-lar”dır. Yer üzündəki insanların hamısı əsasən eyni ge-netik məlumata malikdirlər, ancaq bu genetik məlumatınimkan verdiyi variasiya potensialı sayəsində bəzi insan-lar qıyıq gözlü, bəziləri sarışın, bəzilərinin də boyu qı-sadır.Variasiya potensialını başa düşmək üçün sarışınvə mavi gözlü fərdləri olan cəmiyyət ilə qarabuğdayı və

28

qara gözlü fərdlərin çoxluq təşkil etdiyicəmiyyəti nəzərdən keçirək. Hər ikicəmiyyətin zaman keçdikcə bir-birinə qa-rışması və aralarındakı evliliklərnəticəsində ortaya qarabuğdayı və mavigözlü yeni nəsillər çıxacaq. Yəni, hər ikicəmiyyətin müəyyən fiziki xüsusiyyətləriyeni nəsilllərdə bir-biri ilə cütləşərək fərqligörünüşlü fərdlər meydana gətirəcək.Digər fiziki xüsusiyyətlərin də bir-biri iləqarışdıqlarını nəzərə alsaq, ortaya çoxböyük müxtəlifliyin çıxacağı aşkar olar.

Burada bir cəhət nəzərdən qaç-mamalıdır: hər fiziki xüsusiyyəti müəyyənedən iki gen var. Bunlardan biri resessiv,digəri dominant və ya hər ikisi də eynidərəcədə dominant ola bilər. Məsələn, in-sanın göz rəngini müəyyən edən iki genvar. Bunlardan biri anadan, digəri isə ata-dan gəlir. Dominant olan gen hansıdırsa,uşağın göz rəngini o gen müəyyən edir.Əsasən tünd rənglər açıq rənglərləmüqayisədə dominantdır. Buna görə dəbir insanda yaşıl və qara göz rənglərinəaid genlər varsa, o insanın gözü qararəngin geni daha dominant olduğu üçünqara olur. Lakin resessiv olan yaşıl rəngdaha sonrakı nəsillərə ötürülərək sonrakınəsillərdə ortaya çıxa bilər. Yəni anası vəatası qara gözlü olan uşağın gözü yaşılola bilər. Çünki bu rəngin genləri ana vəatada resessivdir.

Bu qayda bütün digər fizikixüsusiyyətlər və onları müəyyən edən

genlərə də aiddir. Qulaq, burun, ağız for-ması, boy uzunluğu, sümük quruluşu,bədən üzvlərinin və orqanların quruluşu,forması, xüsusiyyətləri və s. kimiyüzlərlə, hətta minlərlə xüsusiyyət bu cürmüəyyən edilir. Bu xüsusiyyətə görə ge-netik quruluşda mövcud olan saysız-he-sabsız məlumat o fərdin xaricigörünüşünə təsir etmədən sonrakınəsillərdə üzə çıxa bilər.

İlk insan olan Hz. Adəm vəHz.Həvva da öz xarici görünüşlərindəancaq müəyyən qisminin üzə çıxmasınabaxmayaraq, genetik quruluşlarındakızəngin məlumatı sonrakı nəsillərəötürmüşlər. Bəşəriyyət tarixində ortayaçıxan coğrafi dəyişikliklər müxtəlif insanqruplarında müəyyən xüsusiyyətlərin top-lanması üçün uyğun şərait yaratmışdır.Bu proses uzun zaman ərzində insanqruplarının sümük quruluşu, bədən rəngi,boy, kəllə sümüyünun həcmi kimixüsusiyyətlərinin bir-birindən fərqlənməsi-nə gətirib çıxarmışdır. Nəticədə irqlər ya-ranmışdır.

Ancaq bu uzun proses, əlbəttə,yeni növlər meydana gətirməyib. Boyu,bədən rəngi, kəllə sümüyünün həcmi nəolursa olsun, bütün irqlər insan növününbir hissəsidir.

29

İman gətirməyən insan-

lar öz istəklərinə görə

yaşayaraq hər şeyin

“kortəbii təsadüflər”

nəticəsində əmələ

gəldiyini düşündükləri

üçün daima bəzi şey-

lərdən qorxaraq nara-

hat olurlar. Dünyada

ən mükəmməl şə-raitdə

yaşasalar belə, bu qorxu və narahatlıqdan xilas ola

bilmir, əsl rahatlığı və xoşbəxtliyi tapmırlar. Qəflətdə olan bu

insanların qorxularından bəzilərini belə sadalaya bilərik:

İnsanlardan qorxurlar

İman gətirməyən insanların digər insanlara qarşı hiss etdikləri qorxu

həyatlarının hər anında müşahidə olunur. Qazandığı pulu

ona müdirinin verdiyini düşünən insan özünü ondan asılı

hesab edir. Səhv etdikdə işdən qovulacağını düşündüyü

üçün həmişə narahat olur. Ətrafındakı insanlara da düşmən

gözü ilə baxır. Şeytan inkar edənlərin qəlbini hər an həmin

insana pislik ediləcəyi, ona yalan deyiləcəyi, zərər veriləcəyi,

alçaldılacağı şübhələri ilə sıxır və qorxu içində yaşamalarına

nail olur. Amma iman gətirən bir insan Allahı özünə vəkil etdiyi

üçün insanlardan əsla qorxmur. Hər şeyin qədərində xeyirlə

Allah: “İki tanrıyasitayiş etməyin!O, yalnız Tək birİlahdır. YalnızMəndənqorxun!”– dedi.(Nəhl Surəsi, 51)

30

yaradıldığını, Allah istəmədikcə ona heç

kimin nə zərərinin, nə də faydasının

toxunmayacağını bildiyi üçün həmişə

rahat və razıdır. İman gətirənlər ancaq Al-

lahdan qorxur, ona görə də şeytanın

vəsvəsələri möminlərə təsir etmir. Mömin

qorxu, narahatlıq, sıxıntı, təşviş kimi

hissləri yaşamır.

Güvəni itirməkdən qorxurlar

Vəzifə və mövqeyə hədsiz

əhəmiyyət verən inkarçıların etibarlarını

itirmə qorxusu da var. Ona görə özləri ilə

bağlı mənfi xəbərin eşidilməsindən və

ətrafa yayılmasından çox narahat olurlar.

Nə qədər “məşhur, güvənilən və zəngin”

olsalar da, həyatlarında heç nədən zövq

almadan yaşayırlar. Xoşbəxt olacaqlarını

hesab etdikləri dünya həyatı “iman

gətirmədikləri üçün” kabusa çevrilir. Hal-

buki iman gətirənlər üçün yeganə üstün-

lük təqvaya görədir. Yəni kimin Allah

qorxusu daha çoxdursa, ən çox sevilən

də odur. Vəzifə və mövqedə gözləri yox-

dur, ancaq Allah rizasını qazanmaq üçün

yaşayırlar. Allah Quranda imanlarına görə

möminləri xoşbəxt edəcəyini bildirmişdir.

Mallarını itirməkdənqorxurlar

Axirətin varlığına inanmayan və

həyatlarının ancaq dünya ilə

məhdudlaşdığını düşünən inkarçılar

Allahın rizasını qazanmağı qarşılarına

məqsəd qoymadıqları üçün pul və mal

qazanma ehtirası ilə yaşayırlar. Ona görə,

mallarını istədikləri kimi xərcləmirlər.

Yığdıqca yığırlar. Nəticədə isə

topladıqları yığın-yığın pulu dünyada

qoyur, ölüb gedirlər. Həyatları boş

məqsəd uğrunda bədbəxtlik içində keçir.

Beləliklə, şeytan da “Dedi: “Ey Rəbbim!Məni azdırmağına əvəz olaraq andiçirəm ki, mən də onlara (pis əməllərini,günahlarını) yer üzündə yaxşı göstəribonların hamısını yoldan çıxaracağam!Yalnız Sənin sadiq bəndələrindənbaşqa!” (Hicr Surəsi, 39-40) ayə-

lərindəki sözünü həyata keçirir. Lakin

möminlər ayədə bildirilən “sadiq qullar-

dan” olduqları üçün, inşaAllah, şeytanın

tələsinə düşmürlər. Ona görə də həm

dünyada xoşbəxt yaşayır, həm də

axirətdə, Allahın istəyi ilə əbədi nemət

içində olacaqlar.

İnsanları narazı salmaq-dan qorxurlar

İman gətirməyən insanlar Allah

sevgisini bilmədikləri üçün bir-birlərinə

səmimi sevgidən qaynaqlanan mərhəmət

də göstərə bilmirlər. Sevginin ancaq

Allahın istəyi ilə qəlbə verilən bir hiss

olduğunu dərk etmədikləri üçün süni

31

şəkildə digər insanların “saxta sevgisini”

qazanmağa çalışırlar. Lakin bu onlara

sıxıntı verir, ürəklərinə qorxu salır və

onları yorur. Çünki “sevgisini” qazanmağa

çalışdıqları insanlar Allah qorxusu ol-

mayan, ona görə də hər an nankorluq

edib onlardan üz çevirəcək əxlaqa malik

şəxslərdir. Bunu bildikləri halda yenə də

insanları razı salmağa çalışmaları

şeytanın hiyləsidir. İnsanları narazı salma

qorxusu onların həyatları boyu qeyri-

səmimi olmalarına səbəb olur. Beləliklə,

iman gətirməyən insanlar şeytana tabe

olmalarının cəzasını dünyada da çəkirlər.

Gələcəyə dair qorxulardan xilas olmağın

yeganə yolu Allaha təvəkkül etməkdir

İman gətirməyən insanların həyatındakı

qorxular və şübhələr ancaq yuxarıda

sadalananlarla məhdudlaşmır. Bu insan-

lar dünya həyatını sanki kabus kimi

yaşayırlar. Allahın qədərdə hər şeyi

xeyirlə yaratdığını düşünmədikləri üçün

daima vəsvəsə içində olurlar. Zahirən

gözəl şeylə qarşılaşdıqda belə, hər şeyə

mənfi gözlə baxdıqları üçün hadisələrin

ardında pis niyyət olduğunu düşünür və o

anda qarşılaşdıqları gözəlliklərdən zövq

ala bilmirlər. Mənfi düşüncələrin qarşısını

alan Allah qorxusuna malik olmadıqları

üçün bu mənfi auradan da xilas ola

bilmirlər. Belə ruhi vəziyyət onların

ağıllarını örtür, şeytanın təsiri ilə daha da

sıxıntılı vəziyyətə düşürlər və dünyada

sanki cəhənnəm həyatı yaşayırlar.

Bu vəziyyətdən xilas olmağın

yeganə yolu isə Allaha təvəkkül etməkdir.

Allaha təslim olan möminlərin Allahdan

başqa qorxduqları heç nə yoxdur. Özlərini

sonsuz güc və ağıl sahibi olan Uca

Rəbbimizə təslim edir, ona görə də böyük

rahatlıq içində yaşayırlar. Möminlər hər

şeyin Allah Qatında müəyyən edilmiş

qədər daxilində olduğunu, bu müəyyən

edilmiş an və hadisələri vaxtı gəldikdə

yaşadıqlarını bilirlər. Ona görə də həyat-

larında heç nəyi dəyişdirməyə güclərinin

çatmadığını, Allahın sonsuz ağlı ilə hər

şeyi ən gözəl şəkildə yaratdığını bilir və

“təvəkküllü” olurlar. Allahın mütləq

onları qoruyacağını, möminlərlə onları

dəstək-ləyəcəyini, tək olsalar belə,

Allahın mütləq kömək edəcəyini daima

düşünür və Allahdan razı olaraq

yaşayırlar. Allah bir ayəsində ancaq

möminlərin nicat tapacağını belə

bildirir:

Elə isə binasını Allah qorxusuvə rizası üzərində quran kəs daha

yaxşıdır, yoxsa uçulmaqda olan biryerin kənarında qurub onunlabirlikdə cəhənnəm oduna yuvarlanan

32

kəs?! Allah zalım tayfanı doğru yolayönəltməz! (Tövbə Surəsi, 109)

İnsanın həyatı boyu qarşılaşdığı

hər hadisə, qazandığı və ya itirdiyi hər

şey ancaq Allahın yaratması ilə baş verir.

Bu həqiqəti bilmək və rahatlığını

yaşamaq Allaha imanın qazandırdığı

saysız-hesabsız gözəlliklərdən sadəcə

biridir. Allahın kainatdakı bütün varlıqlar

üzərindəki hakimiyyətini və onun üçün

daima ən doğru, ən gözəl və ən xeyirli

olanı yaradacağını bilən bir mömin

təvəkkül edir və Allaha təslim olur. Buna

görə həmişə rahatdır. İman gətirənlərin

bu təslimiyyətləri bir ayədə belə

bildirilmişdir:

De: “Allahın bizim üçün yazdığındanbaşqa bizə heç bir şey üz verməz. Obizim ixtiyar sahibimizdir. Buna görə dəmöminlər yalnız Allaha təvəkkületsinlər!” (Tövbə Surəsi, 51)

33

Elmi inkişafın hər anında imanlıalimlərin imzası var. Atronomiyada izqoyan Leonardo da Vinçi, Kopernik,Kepler, Qaliley, paleontologiyanın ban-isi Kuvier, botanika və zoologiyanınəsasını qoyan Linney, yerin cazibəqüvvəsini kəşf edən Nyuton,qalaktikaları və kainatın genişlən-məsini kəşf edən Edvin Habbl və dahabir çox elm adamı Allahın varlığına,kainatı və canlıları Onun yaratdığınainanan alimlər idi.

XX əsrin ən böyük alimlərin-dən biri kimi qəbul edilən AlbertEynşteyn isə iman barəsində belədeyir:

”Dərin imana malik olmayanheç bir alim təsəvvür edə bilmirəm.Bu, belə də ifadə edilə bilər: Dinsizelmə inanmaq mümkün deyil.” (1)

Müasir fizikanın əsasını qoyanalman fiziki Maks Plank isə belə deyir:

”Hansı sahədə olursa olsun,elmlə ciddi şəkildə məşğul olan hərkəs elm məbədinin qapısındakı buyazını oxuyacaqdır: “İman elm ada-mının əl çəkməyəcəyixüsusiyyətdir”. (2)

Elm tarixini tədqiq etdiyimizdədəyişikliyin və inkişafın yaradılışımüdafiə edən elm adamlarının əsəriolduğu görünür. Digər tərəfdən elminailiyyətlər, xüsusilə də XX və XXIəsrdəki inkişaf yaradılışın saysız-hesabsız dəlilini əldə etməyimizəkömək edib. Müasir elm vətexnologiya kainatın yoxdanyaradıldığını anlamışdır. Kainatıntəxminən 13.7 milyard il əvvəl birnöqtədən başlayaraq genişlənməsi

Təkamülçülər nə qədər özlərini yenilik, dəyişiklik, inkişaf tərəfdarı kimi tanıtmağaçalışsalar da, tarix göstərmişdir ki, hər dövrdə elmin, yenilik və inkişafın əsl qabaqcıllarıyaradılışı müdafiə edən alimlər olmuşdur.

34

nəticəsində yaradıldığı bu gün bütünelm dünyası tərəfindən qəbuledilmiş həqiqətdir. Beləliklə, XIXəsrin bəsit elmi şərtləri daxilindəmaterialistlər tərəfindən müdafiəedilən “başlanğıcı və sonu ol-mayan” sonsuz kainat modelininüstündən xətt çəkilib. Kainatın eyniləQuranda bildirildiyi kimi yaradıldığı,bir başlanğıcının və sərhədlərininolduğu, həmçinin genişləndiyi aydınolub. Bu həqiqət Quran-i Kərimdəbelə ifadəedilir:

Məgər inkar edənlər göyləyer bitişik ikən Bizim onları ayır-dığımızı, hər bir canlını sudan ya-ratdığımızı bilmirlərmi?! Yenə dəiman gətirməzlər? (Ənbiya surəsi,30)

Göyü qüdrətimizlə Biz yaratdıq vəBiz onu genişlən-

dirməkdəyik! (Zari-yat surəsi, 47)

XX əsrdə daha dainkişaf edən elmcanlıların yaradılışınınbir çox elmi sübutunuəldə etməyimizəkömək oldu. Elektron

mikroskop vasitəsilə canlıların ənkiçik hissəsi olan hüceyrəni və

onu əmələgətirən hissələrinmöhtəşəm quruluşunumüşahidə etmək mümkünoldu. DNT-nin kəşf edilməsi isəmikroskopla görə bildiyimizhüceyrənin içindəki sonsuz ağılınmövcudluğunu sübut etdi. Biokimyavə fiziologiya sahəsindəki nailiyyət-lər orqanizmin molekulyar səviyyə-də mükəmməl funksiyalarını vəyalnız yaradılışla izah edilə bilənquruluşunu göstərdi.

Yaradılışı müdafiə edənlərelmin tərəfdarlarıdır. Çünki yenilik-lər, irəliləyişlər və elm onlarınimanlarını daha da artırır. Elmyaradılışçıların ən böyük dəstəkçi-sidir. Yeniliyə qarşı olanlar isə elminortaya qoyduğu bütün dəlillərdən üzçevirib əsassız fantaziyalarınməhsulu olan təkamül nəzəriyyəsinivə materialist fəlsəfəni müdafiəedənlərdir.

(1) Science, Philosophy, AndReligion: A Symposium, 1941,CH.13.(2) J.De Vries, Essential ofPhysical Science,Wm.B.Eerdmans Pub.Co.,Grand Rapids, SD 1958, s.15.

35

Möminlər yalnız Allaha və Peyğəmbərinə imangətirən, (iman gətirdikdən) sonra heç bir şəkk-şübhəyə düşməyən, Allah yolunda malları vəcanları ilə vuruşan-lardır! Məhz belələri sadiqolanlardır! (Hucurat surəsi, 15)

Ayədə bildirildiyi kimi “heç bir şəkk-şübhəyə düşmədən iman etmək” həqiqiimanın təməl əsaslarından biridir. MüsəlmanAllahın varlığına qəti olaraq inandığı kimi,imanında heç vaxt tərəddüdə düşməz, Allahınhər an onu gördüyü və eşitdiyinin şüurundaolar, həyatı boyu Allahın əmr və tövsiyələrinəəməl edər, Onun əmr etdiyi gözəl əxlaqı qeyd-siz-şərtsiz tətbiq edər. Digər tərəfdən möminaxirətin varlığından elə əmindir ki, hər anölümlə qarşılaşacaq və hesaba çəkiləcəkmişkimi yaşayar. Belə iman, Allahın Qurandabütün müsəlmanlara əmr etdiyi imanformasıdır.

Ayədən də göründüyü kimi, Allah,Özünə və Peyğəmbərə iman edən və sonraheç bir şübhəyə düş-mədən Öz yolundadinsizliyə, ateist düşüncələrə qarşı fikrimənada mübarizə verənlərin yüksək imangücünü tərifləyir. Lakin iman etdiyini söyləyənhər insan, burada bəhs edilən iman dərinliyinəsahib olmaya bilər. Allah Qu-ranın bir çox

ayəsində zəif imanlı insanlardan da bəhs edir,bu insanları lazımı şəkildə iman etmədikləriüçün belə xəbərdar edir:

İnsanlardan eləsi də vardır ki, Allaha şübhə iləibadət edir. Əgər ona bir xeyir çatsa, onunlarahatlıq tapar. Yox, əgər başına bir iş gəlsə, üzdöndərib (küfrə) qayıdar. O (şəxs) dünyanı daitirər, axirəti də. Gerçək zərər də elə budur.(Həcc surəsi, 11)

Şübhəsiz, həqiqi mənada iman edəninsan Allaha bütün varlığı ilə təslim olar vəAllahın razı olduğu əxlaqdan həyatının heç biranında zərrə qədər də olsa güzəştə getməz.Yuxusuz, ehtiyac içində, fiziki yorğunluqhalında olsa da Allahın razı olmasını umduğuən dərin, ən gözəl əxlaqı göstərər. İstənilənşəraitdə ən gözəl sözü söyləyən, ən mülayim,ən bacarıqlı, ən ağıllı, ən cəsur, ən səbirlirəftar göstərər.

Tarix boyu yaşamış bütünpeyğəmbərlərin sahib olduğu bu imandərinliyinə Allahı çox sevən, Allaha olansevgisindən dərin zövq alan, Allahdan lazımıkimi qorxan və yalnız Ona yönələn hər müsəl-man nail ola bilər. Möminin Allaha yaxınlıqda

36

daimi qə-tiyyətlə səygöstərməsi, Allahdan başqa heçbir gücün olmadığınıunutmaması, həyatı-nın hər biranında özünə yalnız Onu dost vəvəkil etməsi vacibdir. Həqiqi imanın bütünbu xüsusiyyətlərini ürəkdən və eşqlə yerinəyetirən hər bir mömin dünya həyatını sankiCənnətdən gəlmiş insan kimi yaşayar.Küsmək, hirslənmək, təlaşa qapılmaq,panikaya düşmək, qorxmaq, kədərlənmək kimiQuran əxlaqına zidd olan davranışları yaxınaburaxmaq. Beləliklə peyğəmbərlərin, vəliləriniman dərinliyinə bənzər imana çatar.

Heç bir şübhəyə qapılmadan, dərineşq və qətiyyətlə əldə edilən yüksək imandərinliyini anlamaq üçün Allahın Qurandabizlərə nümunə verdiyi peyğəmbərlərinhəyatlarını araşdıra bilərik. Məsələn, Hz. İsa(ə.s) həqiqi imana sahib insanın davranışformasını həyatının bütün mərhələlərindəgöstərmişdir. Başına gələn çətinliklərqarşısında həmişə Allaha bağlı qalmış, hərhadisədə xeyir görərək əsla təlaşaqapılmamış, ağıllı və yetkin rəftarını həmişəgöstərmişdir. Həvarilərindən bəzilərinin zəifimanı qarşı-sında onları o şəkildə yaradanınAllah olduğunu bilərək yetkinliklə davranmış,onları şəfqətlə doğru yola çağırmış, imanlarınıngüclənməsi üçün Allaha yönəlmişdir:

Onu da xatırla ki, o zaman həvarilər demişdilər:“Ya Məryəm oğlu İsa! Rəbbin bizə göydən(yeməklə dolu) bir süfrə göndərə bilərmi? O(İsa): “Əgər möminsinizsə, Allahdan qorxun!” –demişdi. Məryəm oğlu İsa dedi: “Ya Allah , eybizim Rəbbimiz! Bizə göydən bir süfrə nazil etki, o bizim həm birincimiz, həm də axırıncımızüçün bir bayram və Səndən bir möcüzə olsun.Bizə ruzi ver ki, Sən ruzi verənlərin ənyaxşısısan!” (Maidə surəsi, 112-114)

Allah onu hesaba çəkdikdə isə çoxgözəl qarşılıqla Allaha yönəlmiş, Onu tərifləyib

anmış,hörmət vətəslimiyyət dolu sözləriylə Ona olan dərinsevgisini və bağlılığını göstərmişdir. Aşağıdakıayələr araşdırıldığında Hz. İsanın (ə.s)üslubundakı səmimiyyət, Allaha bəslədiyi dərinhörmət və güclü Allah sevgisi dərhal sezilir. Busəmimiyyət və dərinlik Allaha olan dərinsevginin, güclü Allah qorxusunun, yüksək imandərəcəsinin açıq göstəricisidir:

Xatırla ki, o zaman (qiyamət günü) Allah beləbuyuracaq: “Ya Məryəm oğlu İsa! Sənmi insan-lara: “Allahla yanaşı, məni və anamı da özünüzətanrı bilin!” – demişdin? “(İsa cavabında)deyəcək:” Sən pak və müqəddəssən! Haqqımçatmayan bir şeyi demək mənə yaraşmaz. Əgərbunu mən demiş olsaydım, Sən onu mütləqbilərdin. Sən mənim ürəyimdə olan hər şeyibilirsən, mən isə Sənin zatından ola bilmərəm.Şübhəsiz ki, qeybləri bilən ancaq Sənsən! Əgəronlara əzab versən, şübhə yoxdur ki, onlarSənin qullarındır. Əgər onları bağışlasan, yenəşübhə yoxdur ki, Sən yenilməz qüvvət sahibi,hikmət sahibisən” (Maidə surəsi, 116-118)

Peyğəmbərləri özünə nümunəgötürən bir mömin də qarşılaşdığı hadisələrdəhəmişə Allaha yönələr, Allahın bəyənməyəcəyidavranışdan çəkinər, qorxmaq, hirslənmək,əsəbiləşmək, küsmək kimi bəsit davranışlarıözünə əsla yaraşdırmaz və hər zaman yüksəkimanla möminə yaraşan şəkildə kübar, nəcibvə yetkin davranaraq Allaha və Qurana bağlıqalar.

37

Bütün kainat və bədənimiz mo-lekullardan meydana gəlib. Bu molekul-lar çox böyük sürətlə hərəkət edirlər.Boşluqda hərəkət edən molekullarınsürəti saniyədə 1000 metri keçir. Bu, ta-pançadan atılan güllənin sürətinəbərabərdir. Hal-hazırda oturduğunuzotaqdakı molekulların sürəti isəsaniyədə 500 metrdir. Bu haldaüzümüzə, gözlərimizə, bir sözlə bütünbədənimizə böyük sürətlə fasiləsiz ola-raq dəyən daimi molekul bombardmanıilə qarşı-qarşıyayıq. Normal şərtlərdə bubombardman bizə ağrı verməlidir.Çünki aparılan hesablamalar göstərir ki,molekulların, məsələn, yalnız gözümüzədəyməsi ilə 1 kq-lıq kütlənin ağırlığınaekvivalent qüvvə yaratdığını göstərir.Buna baxmayaraq biz heç bir şey hissetmədən gündəlik həyatımıza davamedirik. Hətta ətrafımızdakı molekullarınbu sürətli hərəkətindən xəbərimiz beləyoxdur. Çünki Allah bizi bu şərtlərəuyğun mükəmməl xüsusiyyətlərlə yarat-mışdır.

Molekulların bədənimizə çarpdığını niyəhiss etmirik?

Bunun cavabı bədənimizin ya-radılış möcüzəsində gizlənib. Çünkibeynimizə ağrı siqnallarını göndərən

sinirlərimiz atmosfer təzyiqininbədənimizdə meydana gətirdiyi dəyi-şik-liyi, başqa sözlə, molekullarınbədənimizə çarpması ilə yaranan təzyiqisiqnala çevirmirlər. Sinir hüceyrələri yal-nız kəskin təzyiq dəyişikliyində beyinəsiqnal göndə-rirlər.

Bununla yanaşı, Allah sinirhüceyrələrini xarici təsirlərə qarşı böyükuzlaşma içində yaratmışdır. Məsələn,qolumuza barmağımızla davamlı olaraqbassaq, yaranan ağrı hissinin getdikcəazaldığını və bir müddət sonra tamamiləitdiyini hiss edərik. Şübhəsiz, bu, çoxböyük nemətdir. Məsələn, əgər belə birxüsusiyyətimiz olmasaydı, paltarlarımı-zın meydana gətirdiyi təsir nəticəsindəsinir sistemi beynimizin ayırd edəbilməyəcəyi qədər çox və lazımsız siq-nal göndərər və biz də geyimlərimizdəndaim narahat olardıq.

Molekul bombardmanını hiss etdiyimizvəziyyət: Külək

Molekulların hərəkəti bəzənbizim hiss etdiyimiz ölçülərə çata bilir.Bu, bəzən bizi üşüdəcək qədər yüngül,bəzən də ağacları aşıracaq, binalarıuçurdacaq qədər güclü külək ola bilər.Bəs, küləyi necə hiss edirik?

38

Havanın itələmə qüvvəsi

Bədənimizin bir tərəfinə doğuhərəkət edən hava molekulları, digərtərəfinə doğru hərəkət edənlərənisbətən daha çox itələmə qüvvəsinəsahib ola bilir. Belə olan halda küləkistiqamətinə doğru itələnirik. Digərhalda isə əgər havada külək yoxdursa,hər tərəfimizə eyni miqdarda itələməqüvvəsi tətbiq olunduğundan ümumiitələmə qüvvəsi sıfırdır. Bu vəziyyətdəmolekulların bədənimizə çarpmasınınyeganə təsiri üzərimizə tətbiq etdiyitəzyiqdir ki, bu, bədənimizdəki xüsusiquruluş sayəsində hiss edilmir.

Molekulların hərəkətləri təsadüfi deyil

Mayelərdə bir-birlərinin üzərin-dən gəlib keçən, qazlarda bir-birlərindən uzaqlaşan, bərkmaddələrdə isə bir-birlərinə möhkəmşəkildə yaxınlaşan molekullar Allahıntəyin etdiyi nizama görə hərəkət edirlər.Stəkanı meydana gətirən molekullarheç vaxt səbəbsiz yerə dağılıb bir-birlərindən ayrılmazlar. Stəkanı mole-kullarından ayırmaq üçün müəyyənistilik lazımdır.

Suyun molekullara ayrılmasınıtəmin edən temperatur nisbəti dəbəllidir. Amma eyni temperatur, içindəsu olan metal qazanı molekullara ayır-maz. Elə bu səbəbdən də metal qa-zanda rahatlıqla su qaynada bilirik.Qazanın molekullarının bir-birlərindənuzaqlaşa bilmələri üçün daha yüksəktemperatur lazımdır. Buxara çevrilən subir-birindən get-gedə uzaqlaşan mole-kullardan meydana gəlir. Bir-birindənuzaqlaşan bu molekullar daim hərəkətetdiyindən ətrafa asanlıqla yayıla bilir.Mətbəxdə bişən yeməyin qoxusunu daelə bu səbəbdən digər otaqlardan hissedə bilirsiniz.

Allah hər şeyi müəyyən ölçüdə yarat-mışdır

Alimlərin “təbiət qanunu” adlan-dırdıqları bu həssas tarazlıq olmasaydı,yer üzündəki heç bir şey, hətta özbədənimizdəki zülalları və hüceyrələrimeydana gətirən molekullar da daxil ol-maqla kainatda heç nə sabit olmazdı.Bu molekulların sahib olduğu hərəkətsürətlərini və bizə böyük sürətlə çarp-dıqlarını hiss etsəydik, həyat bizim üçündözülməz dərəcədə çətinləşərdi. Çünkihəm ətrafımızı, bədənimizi meydanagətirən molekulların dağılıb ayrılmala-rına mane olmağa, həm də çarparaqbizə zərər vermələrinin qarşısını al-mağa çalışardıq və bunun nəticəsindəbaşqa heç nə edə bilməzdik. AncaqAllah hər şeyi nizam və bir-biri ilə qü-sursuz uzlaşma içində yaratmışdır. Allahın qüdrətinin göstərən bir ayədəbelə bildirilir:

“Yeddi göyü qat-qat yaradan da Odur.Sən Rəhmanın yaratdığında heç bir uy-ğunsuzluq görməzsən. Bir gözünü qal-dırıb bax, heç orada bir yarıq görəbilərsənmi?!” (Mülk surəsi, 3)

“Məgər onlar başlarının üstündəki göyəbaxıb onu necə yaratdığımızı, necəbəzədiyimizi və orada heç bir yarıq ol-madığını görmürlərmi?! Eləcə də yerinecə döşədiyimizi, orada möhkəmduran dağlar yaratdığımızı, hər cürgözəl növdən (meyvə) yetişdirdiyimizigörmürlərmi?! Bütün bunları Rəbbinətərəf dönüb qayıdan hər bir bəndəüçün ibrət dərsi və öyüd-nəsihət olsundeyə etdik.” (Qaf surəsi, 6-8).

Allah Peyğəmbərimizə (s.ə.v.) ən son haqq kitab olan Quran-i Kərimivəhy etmiş, onu gözəl əxlaqı, təqvası və Allaha olan yaxınlığı ilə insan-lara nümunə göstərmişdir. Peyğəmbərimizə (s.ə.v) Allah tərəfindənvəhy gəldikdən sonra həyatının sonuna qədər davam etdiyi təbliği iləbu gündə dünyamızı işıqlandırmağa davam edir. Bu həqiqət, dünyamətbuatında da öz aktuallığını itirmir. BBC telekanalı başda olmaqla birçox televiziya kanalı, Peyğəmbərimiz (s.ə.v) haqqında sənədli filmlərhazırlayır və Hz. Muhəmmədin (s.ə.v) həyatından bəhs edən verilişlərtəşkil edilir.

Dünya şöhrətli bir çox alim öz yazılarında Peyğəmbərimizin(s.ə.v) şəxsiyyəti, yüksək əxlaqı və müasir dövrdə insanların ona

olan ehtiyacı kimi mövzulardan tez-tez bəhs edirlər. Məsələn,Fransız jurnalı “Le Point” Peyğəmbərimizi (s.ə.v) ilin adamı

seçmiş və məşhur tarixçi Maykl H.Hart “Tarixin Ən Mühüm100 İnsanı” adlı kitabında ilk olaraq Peyğəmbərimizin

(s.ə.v) adını qeyd etmişdir. Kitabda bu sözlərə yer verilir:

39

40

“Tarixdə həm dövlət, həm də dinsahəsində mütləq mənadamüvəffəqiyyət qazanmış tək insanOdur. Dövlət və dini təsirin tarixdətayı bərabəri görülməmiş şəkildəbirləşməsi Hz. Məhəmmədin (s.ə.v)tarixin ən təsirli şəxsiyyəti olmasınadəlalət edir”. (Michael H. Hart, The 100, A Ranking Of The Most �nfluential

Persons in History, New York, 1978)

Digər məşhur dövlət rəsmiləri və yazıçılarının Hz.Muhəmmədə (s.ə.v) olanheyranlıq dolu ifadələrindən bəziləri bu şəkildədir:

Beynəlxalq İnsan Hüquqları İnstitutu rəhbəri,prof.Şerif Bassiauni

“Hz. Məhəmmədin (s.ə.v) mirası açıqdır, sanki toxum kimidir. Bu, onunmərdliyi, səmimiliyi, etibarlılığı, nümunəvi davranışları, siyasi liderliyi,nümunəvi insan olması və onun dövründə heç kəsin reallaşdıra bilmədiyimüvəffəqiyyətlər, məğlub etmə və nəfsinin onu məğlub etməsinə icazəverməməsidir. Hər şey bir kənara qalsın, böyük insandır”.

1935-ci ildə Nobel mükafatına layiq görülmüş irlandiyalı yazıçı,Bernard Şou

“Qeyri adi insani keyfiyyətlərindən ötrü Hz.Muhəmmədin (s.ə.v)dininə dəyər verirəm. Bu din mənə varlığın və həyatın dəyişəntərəfini mənimsəyə bilən, hər dövrə xitab edən tək din olaraqgörünür. O möcüzəvi Şəxsi araşdırmışam və məncə o“bəşəriyyətin xilaskarı” kimi çağırılmalıdır. İnanıram ki, müasirdövrdə hakimiyyət Onun kimi şəxsdə olsaydı, bu dünyanın ənçox ehtiyacı olan sülh və xoşbəxtlik yer üzünə hakim olardı.Bir uzaqgörənliyim var: Hz.Muhəmmədin (s.ə.v) inancınısabahın Avropası da qəbul edəcək. Necə ki, bu gününAvropası qəbul edir”. (George Bernard Shaw, The Genuine Islam, 1936, 1: 8)

41

İslam dünyasının parça-lanma prosesi 20-ci əsrin əvvəl-lərindən başlayır. Bundan əvvəlisə fərqli məzhəb, irq və dillərdənolan müsəlmanlar müxtəlif İslamimperiyalarının rəhbərliyi altındabir yerdə dinc və təhlükəsizşəraitdə yaşayırdılar. Ən vacibiisə bu halda onlar daha güclüidilər.

Ancaq 19-cu əsrin əndağıdıcı hərakatlarından biri olanradikal milliyyətçilik İslam dünya-sında da təsirini göstərdi. Müsəl-manların bir qismi qərbideyalarının təsiri altında qalaraqözlərinə təlqin edilən ideolo-giyanı mənimsədilər. Bu əsnadaİslam imperiyalarının zəifləməsinəticəsində müsəlmanların böyükəksəriyyəti qərbli güclərin müs-təmləkəsinə çevrildi. Müs-təmləkəçi güclər İslamtorpaqlarından əl çəkərkən butorpaqları süni sərhədlərə bölübmüxtəlif dövlətlər meydanagətirdilər. Bu vəziyyət bəzimüsəlmanlar arasında yayılanradikal milliyyətçilik hərəkatları iləbirləşərək olduqca qarışıq

42

vəziyyət meydana gətirdi.Müsəlman cəmiyyətlərdəki

etnik müxtəlifliklər qarşıdurmalarasəbəb oldu. Son dövrlərə qədəreyni torpaqlarda bir yerdəyaşayan xalqlar bir anda fərqlisərhədlər daxilində yaşayan,aralarında anlaşılmazlıqlar vəziddiyyətlər olan cəmiyyətlərəçevrildilər. Hər ölkə ilə qonşularıarasında müxtəlif mübahisələryaranmağa başladı. Buanlaşılmazlıqların bir qismi, İran-İraq müharibəsində olduğu kimi,iki müsəlman dövlətin bir-biri iləvar gücü ilə müharibə etməsinəqədər gedib çıxdı. Beləliklə, İslamdünyası bir əsr boyu davam edənqeyri-stabil dövrə daxil oldu.

Burada qeyd etməklazımdır ki, millət və vətən sevgisi,müstəqillik tələbi qanuni və nəcibduyğulardır. Milliyyətçilik duyğu-sunun anormal hala gəlməsi,sevginin ehtirasa çevrilməsinəticəsində baş verir. Bir insanmillətini sevərkən digər millətlərəqarşı səbəbsiz yerə kinbəsləməyə başlayarsa, öz milləti-nin mənfəətləri üçün digərmillətlərin və xalqların haqqınıtapdalamağı, məsələn onlarıntorpaqlarını ələ keçirməyi, mal-larını yağmalamağı hədəfləyirsə,bu qeyri-qanuni yoldur. Eləcə dəöz millətinə olan sevgisini irqçiliyəçevirdikdə, yəni öz millətinin irsi

olaraq digərlərindən üstünolduğunu iddia etdiyində də yenəanormal fikir meydana gətirir.Milliyyətçiliyin irqçi düşüncəyəçevrilməsi, iki müsəlman cəmiyyətarasındakı “müsəlman qardaşlığı”anlayışını zədələməsi vəqardaşlığı aradan qaldıraraqnifrətə çevrilməsi də yanlışdır.

Allah bu səhv anlayışaQuranda diqqət çəkir. Ayələrdə“cahiliyyə lovğalığı” olaraq təsviredilən bu düşüncə cahilliyin (dinəxlaqından uzaq cəmiyyətlərin)xüsusiyyəti olaraq izah edilir:

“Kafirlər öz qəlbindətəkəbbürlüyə – cahiliyyəlovğalığına qapıldıqları zamanAllah Öz Elçisinə və möminlərə(mənəvi) rahatlıq nazil etdi vəonlara təqva sözünü vacibbuyurdu. Onların buna daha çoxhaqqı var idi və ona layiq idilər.Allah hər şeyi bilir.” (Fəth Surəsi,26)

Diqqət yetirilsə ayədə“cahiliyyə lovğalığı”ndan bəhsedilir, buna qarşılıq kimi Allahınmöminlərə güvən və rahatlıqduyğusu verdiyi bildirilir.Göründüyü kimi, öz cəmiyyətinə(tayfasına və ya millətinə)istiqamətlənən sevgi nəticəsindədigər cəmiyyətlərə qarşı qəzəblivə təcavüzkar rəftar nümayişetdirən insanların belə ruh halıQuran əxlaqına ziddir.

43

19-cu əsrdə materialistAvropada inkişaf edib müsəlmancəmiyyətlərə də ixrac edilənmilliyyətçilik anlayışı qəzəb vəşiddət doludur. Bu təkcə İslamdünyasında deyil, az qala bütündünyada qarşıdurmalara vəsiyasi qeyri-sabitliyə səbəbolmuşdur.

Halbuki insanlar arasındairqlərinə və soylarına görə ayrı-seçkilik etmək, etnik fərqlərianlaşılmazlıq mövzusuna çevir-mək Quran əxlaqına qəti şəkildəzidddir. Rəbbimiz bir ayədə buşəkildə buyurur:

“Ey insanlar! Biz sizi kişivə qadından yaratdıq.Sonra bir-birinizitanıyasınız deyə, sizixalqlara və qəbilələrə

ayırdıq. Şübhəsiz ki, Allahyanında ən hörmətli

olanınız (irq və soybaxımından deyil), təqvada ənirəlidə olanınızdır. Həqiqətən,Allah Biləndir, Xəbərdardır.”(Hucurat Surəsi, 13)

Allah, “Göylərin və yerinyaradılışı, dillərinizin və

rənglərinizin müxtə-lifliyi də Onundəlillərindəndir.Həqiqətən, bunda

bilənlər üçün ibrətamizdəlillər vardır.” (Rum Surəsi,22)ayəsi ilə insanların fərqliirqlərdən və millətlərdən olma-sının Özünün ayələrindən biri ol-duğunu bildirmişdir. Bu fərqliliklərqarşıdurma və ədavət mövzusudeyil, əksinə zənginlik vəmüxtəliflikdir.

Tarix İslamın etnikqrupları uzlaşdırma nümunələriilə doludur. Hz. Muhəmməd(səv) səhabələri irq və qəbiləayrı-seçkiliyi etməkdən, insanlarımillətlərinə, cinsiyyət-lərinə, dil-lərinə, tayfalarına görə ayır-maq-dan, hətta eyni cəmiyyət içindəinsanları maddi imkan-larınagörə təsnif etməkdən də qətişəkildə çəkindirmişdir. Peyğəm-bərimiz (səv) Vida Xütbəsində“Ey İnanlar! Şübhəsiz ki,Rəbbiniz və atanız da birdir.Hamınız Adəmdən, Adəm dətorpaqdandır. Allah yanındaən üstün olanınız Ondan ənçox qorxanınızdır. Ərəbinəcəmə (ərəb olmayana),əcəmin də ərəbə, ağınqaraya, qaranın da ağaüstünlüyü yoxdur, təqva is-tisna olmaqla.” sözləri iləmüsəlmanları bu mövzudadiqqətli olmağa dəvət etmişdir.Peyğəmbərimiz (s.ə.v.) və dörd

44

xə l i fədövründəb i r - b i r i n iizləyən fəthlərİslam dünyasınınsərhədlərini şərqə vəqərbə doğru genişlətmiş,fərqli millətlərdən bir çoxinsan İslam bayrağı altındabirləşmişdi.

Qəbilə qarşıdurmalarına,sonu gəlməyən qan döyüşlərinəboğulan Yaxın Şərq, İslaməxlaqının yayılması ilə dincliyəqovuşmuş, təkcə ərəblər ara-sındakı qəbilə döyüşləri deyil,müsəlmanların fəth etdikləri bütüntorpaqlardakı qarşıdur-malar dasona çatmışdır. Xristianməzhəbləri arasında var gücü ilədavam edən mübarizələr də,müsəlmanların hakim olduğu tor-paqlarda sülhlə nəticələnmişdir.Bir-biri ilə vuruşan qəbilələr, bir-birlərini mərhəmətsizcə yoxetməyə çalışan qruplar İslambayrağı altında bir-birlərininyaşamaq haqqını tanıyır və

hörmət göstərirdilər.Müasir müsəlmanların

dünyagörüşünün də bu is-tiqamətdə olması vacibdir. Mü-səlmanların bir-birləri ilə olanmünasibətlərində əsas meyarıqarşılarındakı insanın irqi, etnikmənşəyi, dil kimi xüsusiyyətləri,sahib olduğu imkanları, mövqeyideyil, imanı və gözəl əxlaqıdır.Səmimi iman edən insanlararasındakı sevgi, digər insanın Al-lahdan qorxub çəkinməsinə,Rəbbimizə qarşı olan dərin

45

sevgisinə, saleh əməllərinə,göstərdiyi gözəl əxlaqa görə

formalaşır. Əgər bir insan həyatınıAllah üçün yaşamağa həsr edirsə və

bunu bütün davranışları ilə sübutedirsə, hər anında Allahın razılığını və

rəhmətini qazanmağa çalışaraq gözəlrəftar nümayiş etdirirsə, təbii ki, bu halda

möminlər o insana qarşı sevgi və hörmətbəsləyərlər. Bu insanın dərisinin rəngini,

mənsub olduğu millətini, maddi imkanlarınımeyar olaraq qiymətləndirməzlər. Eyni me-

yarlar müsəlman cəmiyyətlər arasındakıəlaqələrdə də tətbiq edilməlidir. İki müsəlmancəmiyyət arasındakı münasibətlər dəQuranda bildirildiyi kimi olmalıdır: müsəlman-lar bir-birlərinin köməkçisi və vəlisidirlər.

İslam dünyasının parça-lanmağının ənmühüm səbəb-lərindən biri bu şüurunçatışmamasıdır. Bunun səbəbi də Quran

46

əxlaqından uzaq-laşaraq dinsizideologiyaların və düşüncələringeniş vüsət almasıdır. Bəzi in-sanlar Qərbdə geniş vüsət alandinsiz fəlsəfə və ideologiyalaraaldanaraq bu fikirlərin müsəlmantorpaqlarına ixrac edilməsinin dəİslam dünyasını irəli aparacağınıhesab edirdilər. Bu tarixi səhvinsəbəb olduğu təxribatın izləri bugün də açıq-aşkar görünür.Ədaləti, fədakarlığı, mərhəməti,tolerantlığı, açıq və qabaqcıldüşünmə tərzini gətirən Quranəxlaqının yerinə, bəzi azğınfəlsəfə və ideologiyalar cəmiy-yətlərə mənimsədilmiş vəmüsəlman dünya-sında davamedən nizamın və həmrəyliyinyerini hərc-mərclik vəparçalanma bürümüşdür. Buxaosa son qoymaq üçün bəziölkələrdə Quran əxlaqına zidd

olan modellərmeydana gəlib və

xalqı mərhəmətsizcə əz-ən despot rejimlər qurulub.

Bu gün də İslamgələcəyinə istiqamət-lənən strategiyalartəyin olunarkən butarixi təcrübədəndərs alınmalı,yanlış istiqamət-

ləndirməm və təlqinlərə qapıl-maqdan çəkinilməlidir. Tarixgöstərir ki, İslam dünyası ancaqözündəki dəyərlərə sahibçıxdığında yüksələ bilir və budəyərlərdən ən vacib olanları isəmüsəlman-ların birlik vəbərabərliyidir.

İnkar edənlər bir-birinindostlarıdır (köməkçiləridir).Əgər siz bunları etməsəniz,yer üzündə böyük bir fitnə-fəsad olar. (Ənfal surəsi, 73)

47

İnsanların çoxu Allahın varlığını bilir və qəbul edir, amma Onun qüdrətini lazımişəkildə təqdir etmirlər. Yanıldıqları mövzu isə Allahın varlığı deyil, Onun isimləridir.Məsələn, Allahın qullarına qarşı çox lütfkar, bağışlayıcı və mərhəmətli olduğunudüşünsələr də inkarçılardan intiqam alan, onlara əzab verən isimlərini düşünmürlər.

Allahı lazımi şəkildə təqdir edə bilməyən bu insanların ya Allah qorxusu yoxdur,ya da çox məhduddur. Bu da insanın axirəti baxımından çox təhlükəli vəziyyətdir. ÇünkiAllah qorxusu olmayan, etdiklərinin qarşılığında cəza görəcəyinə inanmayan insan hərcür pisliyi, zülmü rahatlıqla edə bilər. Allahın qadağan və haram etdiyi hər cür günahı edib,sonra da "Allah bağışlayar" kimi reallıqdan uzaq düşüncəyə qapıla bilər. Buna görə dəşeytan insanlara həmişə bu istiqamətdən yaxınlaşır və insanların özlərini "yəqin ki, ba-ğışlanaram" düşüncəsi ilə aldatmalarına səbəb olur.

Din əxlaqından uzaq cəmiyyətlərdə insanlar həmişə bu yanlış fikirlə hərəkət edirvə davamlı olaraq Allahın əmr və qadağalarını pozurlar. Namazlarını qılmayanlar, oructutmayanlar, ehtiyac içində olan insanları qorumayanlar, xəsislik edərək mallarından zəkatverməyənlər, öz mənfəətləri üçün insanlara zülm edənlər, adam öldürənlər, oğurluqedənlər, başqalarının malını haqsızlıqla yeyənlər, yer üzündə fitnə-fəsad çıxaranlar, in-sanları əxlaqsızlığa sürükləyənlər həmişə "Allah bağışlayar" düşüncəsi ilə hərəkət edirlər.Halbuki bu düşüncəyə sahib olan insanlar böyük yanlışlıq içindədirlər. Çünki Allah tövbələriqəbul edən və bağışlayıcıdır, ancaq eyni zamanda da sonsuz ədaləti ilə hər hərəkətinəvəzini əksiksiz verəndir. Əlbəttə yaxşılıq edənlərlə pislik edənlər bir tutulmayacaq, dün-yada da hesab günündə də hər kəs layiq olduğu qarşılığı görəcək. Bu həqiqət Qurandabelə bildirilir:

48

Yoxsa günah qazananlar onları həyatda olduğu kimi,ölümlərindən sonra da iman gətirib yaxşı işlər görənlərlə eyni tutaca-ğımızı güman edirlər? Nə pis mühakimə yürüdürlər! Allah göyləri və yeri ədalətləyaratmışdır ki, hər kəs qazandığının əvəzini alsın. Belə ki, onlara heç bir haqsızlıqedilməyəcəkdir. (Casiyə Surəsi, 21-22)

Allahın dərgahına qaytarılacağınız gündən qorxun! Sonra hər kəsə qazandığının əvəzibüsbütün veriləcək və onlara zülm olunmayacaqdır. (Bəqərə Surəsi, 281)

Ancaq bunu da qeyd etmək lazımdır ki, əlbəttə hər insan yaşadığı həyatda səhv edə bilərvə etdiyi günahlardan, etdiyi səhvlərdən ötrü peşman ola bilər. Çünki insan səhv etməyə meyilli var-lıqdır, heç bir insan qüsursuz deyil. Buna görə insan dünyada olduğu müddətdə bağışlanmaq üçünAllaha tövbə etməlidir. Allah hər insana ölənə qədər tövbə imkanı vermişdir. Amma Quranda hansıtövbənin səmimi tövbə olduğu və qəbul ediləcəyi də xəbər verilib. Tövbənin şərtinin səmimiyyət ol-duğunu Allah aşağıdakı ayələri ilə bildirir:

Allah yanında yalnız o kəslərin tövbəsi qəbul olunar ki, onlar nadanlıq ucundan pis biriş gördükdən sonra dərhal tövbə edərlər. Allah belələrinin tövbəsini qəbul edir! Həqiqətən, Allah(hər şeyi) biləndir, hikmət sahibidir! Günah işlər görməkdə davam edərək ölüm yetişən anda:“Mən indi tövbə etdim” – deyənlərin və kafir olaraq ölənlərin tövbəsi qəbul olunmaz. Biz onlarüçün şiddətli bir əzab hazırlamışıq! (Nisa Surəsi, 17-18)

O halda insanın səhvə yol verdiyində buna əhəmiyyət verməyib "bağışlanaram", "yəqin ki,Allah bağışlayar" kimi düşünməməli, dərhal səmimi şəkildə Rəbbimizə yönəlməli və səhvinidüzəltmək üçün tövbə etməlidir. Əsas odur ki, insan Allaha qarşı səmimi qul olsun. Ancaq bundansonra Allahın bağışlamasını ümid edə bilər. Ancaq səmimiyyətsiz şəkildə davranaraq Allahdançəkinmədən və bağışlanma da diləmədiyi halda "Allah bağışlayar" kimi üslub və məntiqimənimsəyənlər gözlədikləri nəticə ilə qarşılaşmaya bilərlər.

Buna görə diqqət edin! "Allah bağışlayar" məntiqi ilə özünüzü aldadaraq bilə-bilə Allahınməmnun olmayacağı həyat yaşamayın. Əks halda sonsuz həyatınızı öz əllərinizlə böyük təhlükəyəatarsınız.

49

İnsanların çox az bir qismi buyaradılış məqsədini qavrayırvə buna uyğun şəkildə yaşayır.Allah dünyadakı həyatımızı buməqsədə uyğun şəkildə yaşa-yıb-yaşamayacağımızı sına-maq üçün yaratmışdır. Allahakönüldən qulluq edənlərlə Onaüsyan edənlər bu sınaqnəticəsində ortaya çıxacaqlar.İnsana verilən bütün imkanlar(bədəni, duyğu orqanları, mal-ları) bu imtahan üçündür. Birayədə Allah belə buyurur:

Həqiqətən, Biz insanı qarışıq birnütfədən yaratdıq. Biz onu imta-hana çəkəcəyik . Biz onu eşidən,görən yaratdıq. (İnsan surəsi , 2)

İnsanın dünyadakı vəzifəsiAllaha və axirətə imangətirmək, Allahın Quranda bil-

dirdiyi şəkildə gözəl əxlaq sa-hibi olmaq, Allahın qoyduğuhədlərini qorumaq və Onun ra-zılığını qazanmağa çalışmaq-dır. Allahın əmrlərini kimlərinyerinə yetirəcəyini ancaq ya-şadığımız bu dünya həyatın-dakı imtahan nəticəsində görəbiləcəyik. Allah insanlardanhəqiqi və səmimi iman istədiyiüçün insan ancaq “imangətirdim” deməklə dərin imanasahib ola bilməz. İnsan Allahavə Onun dininə həqiqətəniman etdiyini göstərmək üçünşeytanın onu azdırmaq üçünetdiyi bütün cəhdlərinə baxma-yaraq doğru yoldandönməməlidir. İnsan inkaredənlərə uymayacağını, öznəfsinin həvəslərini Allahın ri-zasından üstün görməyə-cəyini də sübut etməlidir. Bunu

“Mən cinləri və insanları yalnız Mənə ibadət etmək üçünyaratdım.” (Zariyat surəsi, 56)

Mömin qarşılaşdığı hər hadisəni Allahın xüsusi olaraq imtahanməqsədilə yaratdığını bilməli, Allaha təvəkkül etməli və Onunrizasına ən uyğun şəkildə davranmalıdır.Sonsuz hikmətlə yaradan Allah Günəş sistemindən tutmuşbütün kainata qədər hər şeyi insana xidmət edəcək şəkildəyaratmışdır. Ortada bu qədər açıq həqiqət varkən insanhəyatının bir məqsədi olmadığını düşünmək böyük cəhalətdir.Əlbəttə, insanın bir yaradılış məqsədi var və bu məqsədi Allahbelə açıqlayır:

50

isə qarşısına çıxan hadisələrəgöstərdiyi münasibətlə ortayaqoyacaqdır. Allah dini qəbuledən insanın qarşısına səbretməli olduğu bəzi çətinliklər çı-xaracaq, bunlara qarşıgöstərdiyi münasibətlə onu imta-han edəcəkdir. Bu həqiqət Qura-nın bir ayəsində bu şəkildə izahedilir.

İnsanlar yalnız: “İman gətirdik!” –demələrilə onlardan əl çəkil ib imta-han olunmayacaqlarınımı sanırlar?(Ənkəbut surəsi , 2)

Allah Quranın başqa birayəsində iman etdiyinisöyləyənləri sınayacağını beləbildirir:

Yoxsa Al lah içərinizdən cihadedənləri və səbr edənləri bil ib ayırdetməmişdən qabaq Cənnətəgirəcəyinizimi güman edirsiniz? (Ali-İmran surəsi , 142)

Allahın Quranda bildir-məsinəbaxmayaraq iman gətirən bir in-sanın qarşılaşdığı çətinl iklərətəəccüb etməsi, əlbəttə, doğru

olmaz. Bu çətinl iklər günlükhəyatın sanki adi görünənproblemləri də ola bi lər, i lk ba-xışda böyük fəlakət kimigörünən hadisələr də ola bi lər.Mömin bütün bunların hamısınaimtahan gözü ilə baxmalı, Allahatəvəkkül etməli və Onun rizasınauyğun şəkildə davranmalıdır. Birayədə möminlərin qarşılaşacaq-ları çətinliklərdən belə bəhs edi-lir:

Əlbəttə, biz sizi bir az qorxu, biraz acl ıq , bir az da mal , can vəməhsul qıtl ığ ı i lə imtahan edərik .Səbr edənlərə müjdə ver. (Bəqərəsurəsi , 155)

Sadəcə çətinliklər deyil, dünyahəyatındakı nemətlər də Allahınbir imtahanıdır. Allah verdiyi hərnemətlə bərabər insanın Onaşükr edən olub-olmadığını sına-yır. İnsan həm çətinlik anlarında,həm də nemətlər içində, rahatlıqanlarında daima aləmlərin Rəbbiolan uca Allaha şükr edib Onunəmrlərini yerinə yetirməlidir.

51

Bunu qeyd etməklazımdır ki, ağrı hissi insanüçün narahatedici olsa daAllah bu hissi bizəverməsəydi, bədənimizzərər görəndə reaksiyamızolmaz və ciddi sağlamlıqproblemləri yaranardı. Buhissin böyük rəhmət oldu-ğunu xatırladan həqiqət isəanadangəlmə analgeziyaadlanan və ağrıya qarşı re-

aksiyanın olmamasıxəstəliyidir. Allahın

“ . . .Ola bi ls in ki ,sevmədiyiniz bir şey sizinüçün xeyirl i , sevdiyiniz birşey isə s iz in üçün zərərl io lsun. Al lah bi l ir, s iz isə(bunu) bi lmirsiniz .(Bəqərə surəsi , 216)”

ayəsində bildirdiyi kimi,zərərl i kimi görünən və in-sanlar üçün narahatlıq ya-

... Ola bilsin ki, sevmədiyiniz bir şey sizin üçün xeyirli, sevdiyinizbir şey isə sizin üçün zərərli olsun. Allah bilir, siz isə (bunu) bil-

mirsiniz. (Bəqərə surəsi, 216)

52

radan ağrı hissi, əslində, insan üçünçox xeyirdir.

Ağrı hər bir insanı narahatedir. Çünki bu hiss yarananda yagündəlik fəaliyyətimizdə çətinlik çəkirvə ya ümumiyyətlə heç bir iş görə bil-mirik. Çünki ağrı hissinin funksiyasıbizi narahat edərək, onun yarandığınayihəyə diqqətimizi yönəltmək vəbədənimizdə nəyinsə normal olmadı-ğını xəbər verməkdir. Bu səbəbdən“anadangəlmə analgeziya”, yəni ağ-rını hiss etməmək xəstəliyi, əslində,riskli xəstəlikdir.

Bədənimizdə narahatlıq yara-nanda ağrı hiss etməsəydik nələrolardı?

“Anadangəlmə analgeziya”ağrını hiss etməmək xəstəliyidir. Buxəstəliyi olan Insanlar toxunma vəhissetmə duyğularına sahib olurlar,amma beyinin sinir sistemi sankif i l tr lənmiş kimi məlumat axınınamane olur, temperatur dəyişikliyini vəya yaralanma kimi təci l i tədbirgörülməli hadisələrə reaksiya vermir.Bu vəziyyət Allahın bədənimizdəki

Ağrı

hər bir insanı narahat edir.

Çünki bu hiss yarananda ya gündəlik

fəaliyyətimizdə çətinlik çəkir və ya

ümumiyyətlə heç bir iş görə bilmirik. Çünki ağrı

hissinin funksiyası bizi narahat edərək, onun

yarandığı nayihəyə diqqətimizi yönəltmək və

bədənimizdə nəyinsə normal olmadığını xəbər

verməkdir. Bu səbəbdən “anadangəlmə analgeziya”,

yəni ağrını hiss etməmək xəstəliyi, əslində,

riskli xəstəlikdir.

53

hər sistemi qüsursuz şəkildə yaratdı-ğının ən bariz nümunələrindən biridir.

Sinir sisteminin fəaliy-yətindəyaranan hər hansı çatışmamazlıq birçox problemlər yarada bilər. Belə ki,ağrı ilə əlaqədar siqnal beyinə çatma-dığından ağrı hiss edilmir, bəzən isəağrı hiss edil ir, lakin ağrının hansınayihədə olduğu bil inmir. Şübhəsiz,hər iki vəziyyət insan üçün böyüktəhlükə yaradır. Çünki ağrı yerinintəsbit edilməməsi ağrının hissedilməməsinə bərabərdir. Məsələn,ürəyində ciddi problemi olan vəbədənində ağrı hiss edən, lakin ağrı-nın hansı nayihədə olduğunubilməyən insanın həyatı təhlükə altın-dadır.

“Anadangəlmə analgeziya” necəyaranır?

Bu xəstəlik “SCN9A” adlanangendə olan problemlə əlaqədar mey-dana gəlir. Bu gendə kiçik pozulmabelə onu tamamilə sıradan çıxarır və

beyinə ötürülən siqnalların qarşısınıqalır. Bu hadisə, elektrik lampasınınyanması üçün elektrik düyməsindənistifadəyə bənzəyir. Əgər lampayagedən elektrik naqil lərində problemolsa, lampa yanmaz. Əlbəttə, hər şeyihəssas şəkildə yaradan Allah istəsə,bu tarazlığı yox edə bilər və heç kimpozulan bu tarazlığı qura bi lməz.Allah dünyadakı kiçik-böyük hər şeyiqüdrəti altında tutduğunu bir ayədəbelə bildirir:

Həqiqətən, Al lah göyləri vəyeri zaval tapmasınlar (öz mehvərin-dən çıxmasınlar) deyə, tutub saxla-yır. Əgər öz mehvərindən çıxsalar,Ondan başqa onları heç kəs tutubsaxlaya bi lməz. Doğrudan da,(Al lah) həl imdir, bağışlayandır! .(Fatir surəsi , 41)

Buna görə də, hər hansı birsəbəbdən ağrı olanda; əl iniz ya-nanda, bir yeriniz kəsiləndə hiss etdi-yiniz ağrı hissi narahatlıq yaratsa da,

54

əslində, bu çox böyük rəhmətdir.

Yaralananda ağrı hissinin azalma-sının hikməti

Bir çox insan yaralananda vəyaralanandan bir müddət sonra ağrıhiss etmir. Beləliklə, insanın yaralı ol-duğu halda özünü qorumaq vətəhlükədən uzaqlaşmaq üçün gücüolur. Ağrı hissinin çatdırı lması sinirhüceyrələri vasitəsi lə reallaşır. Buhüceyrələr ağrı, acı və sızıl t ını məhvedən, bədəni rahatlaşdıran “endorfin”maddəsinə malikdir. Endorfin beynimi-zin istehsal etdiyi ağrıkəsicidir. Endor-fin ağrının hiss edildiyi andan etibarənifraz edil ir, i lk təhlükə sovuşduqdansonra təsir i keçir. Bunun sayəsindəciddi yaralanan insanlar belə müəyyənmüddət şiddətli ağrını hiss etmirlər. Ya-ralananda ağrı hissinin azalması Alla-hın insanlara olan rəhmətinin birnümunəsidir.

Ayağımız stolun kənarına

dəyəndə və ya yerdəki qırıq şüşə aya-ğımızı kəsəndə ağrı hiss edirik. Ağrıhissinin həyatımızda mühüm yeri var,çünki bizə bədənimizdə problem oldu-ğunu bildir ir. Dərimizdəki reseptorlarbizi zədələyən faktorlara reaksiyaverəndə, yəni beynimizə mesajgöndərəndə ağrı hiss edirik. Bununnəticəsində, narahatlığımızı aradanqaldırmaq üçün bəzi tədbirlər görürük.

Ağrı hiss etməmək niyətəhlükəlidir?

Üç ağrı növü mövcuddur: səthiağrı, dərin ağrı (sümük, əzələ, sümüvə oynaqların ağrısı), daxili orqanlarınağrısı (viskeral ağrı). Səthi ağrılardəriyə təzyiq olanda və ya 45dərəcədən artıq ist i l iklə qarşılaşandaortaya çıxır. Əgər bu hiss olmasaydı:

1. İnsanın dərisi zədələnəndə ağrıhiss etmədiyi üçün çox qan it irə bi lərvə həyatı təhlükədə ola bilər.

2. Eynı zamanda, insanda ağrı hissiolmasaydı, bir yeri yananda dərisindəki

55

yanığa baxmayaraq, gündəlik işlərinirahat şəkildə görə bildiyi üçünmüalicə olunmazdı. Bu da bizi mikrob-lardan qoruyan dərinin üst qatının in-feksiyasına gətirib çıxaracaqdı.

3. Ağrı hissi olmadığı zaman insanözünə zərər verə bi lər və ya zərərverən amilin ağrısını hiss etməyərəkyaralana bilər. Məsələn, qəzanəticəsində ayağı sınanda bunu hissetməz və sınan sümüyünün üzərindəhərəkət edərək sümüyün daha dazədələnməsinə və ciddi problemlərinyaranmasına səbəb olar.

4. Ağrı əvvəlcədən bizə bildir i l-məsəydi, bir çox xəstəlik yarana bilər.Bu səbəbdən, ağrı çoxsaylı xəstəliyinilk əlamətidir.

5. Məsələn, qarnımız ağrıma-saydı,appendisit imizdə problem olduğunubilməz və ya ürəyimizdə ağrı hissetməsəydik, infarkt keçirdiyimizi başadüşməzdik.

6. Yıxıldığımız, ağırlıq qaldırdığımızzaman ağrı hissimiz olma-saydı,əzələlərimizi, oynaqlarımızı işlədərəkdincəlməyə ehtiyac duymaz və

bədənimizə böyük zərər vura bilərdik.

Hər şeyin yaradılış səbəbi vəhikməti var

Uca Allah hər şeyi hikmət və xeyirləyaradır. Ağrını hiss etməmək xəstəliyidə Rəbbimizin bu mükəmməl yaradılı-şının ən bariz nümunələrindən biridir.Əgər Allah belə bir xəstəlik yaratma-saydı, heç kim ağrının əslindəbədənin qorunması üçün böyük nemətolduğunu bilməyəcəkdi. Bu səbəbdəndə, bizi qüsursuz şəkildə yaradanRəbbimizə şükür etməyimizə səbəbolan vacib faktordan xəbərimiz olma-yacaqdı. Şübhəsiz ki, Allahın hər şeyixeyirlə yaratmasına nümunə olan xü-susiy-yətlər burada sadalananlarlaməhdudlaşmır. Rəbbimiz bəzi insanla-rın bədənində bu çatışmamazlığı ya-radaraq t ibb aləmi üçün i lhamqaynağı da yaratmışdır. Çünki buxəstəliyin səbəblərini araşdıran elmadamları xəbərdarlıq və reaksiya ara-sındakı əlaqəni və onlar arasındakıkiçik amilləri araşdırdıqca ağrını xeyli

56

azaldan dərmanlar icad edirlər.Rəbbimiz Quran ayələrində hər şeyinbir səbəbi olduğunu belə xəbər verir:

Biz göyü, yeri və onlarınarasında olanları əyləncə üçün ya-ratmamışıq. Əgər Biz (Özümüzə)əyləncə düzəltmək f ikrində olsaydıq,onu mütləq Öz dərgahımızda olan-lardan hazırlayardıq. Lakin Biz(bunu) etmədik. (Ənbiya surəsi , 16-17)

Şiddətli ağrı

Beyin pərdəsi ağrının yerini,xüsusiyyətlərini, şiddətini təsbitetdikdən sonra beyin bu ağrınısakitləşdirmək üçün siqnalları dayan-dıran mesajçılar göndərir.

Kimyəvi sinir mesajçıları bu ağrı me-sajını sinapslar üzərindən bir sinirdəndigərinə ötürürlər. Beləl iklə, siqnalbeyinə çatdırılır.

Xroniki ağrı

Xroniki ağrı, ağrı mesajlarınınyox edilməsinin qarşısını alaraq, in-sanda nəzarətin itirilməsinə səbəb olabilər. Ağrının artması hissi də bura-dan qaynaqlanır.

Mesajların yığılması onurğail iyindəki sinapslarda yeni kimyəviyollar yaradır. Bu da sinir lərigələcəkdəki ağrı mesajlarına qarşıdaha həssas edir.

57

Müsəlman,cəmiyyətdə baş verən hadisələrə laqeyd qal-maz və heç bir zaman “mənə toxunmayanilan min yaşasın” məntiqi ilə düşünməz.Çünki o, Allaha təslim olmuşdur, Onun yolun-dadır və yaxşılığı təmsil edir. Bu halda dün-yada baş verən zülmə, terrora, ədalətsizliyəqarşı da laqeyd qala bilməz. Heç bir cinayəttörətməyən günahsız insanları öldürənterroristlərin ən böyük düşmənimüsəlmandır. İslam dini hər cür terrora qar-şıdır və elə ilk səviyyədə, yəni düşüncəmərhələsində terrorizmə qarşı çıxır.

Özlərinə ziyan dəymədikcə dünyada başverən hadisələrə görə narahat olmayan in-sanlar dinin insanlara aşıladığı fədakarlıq,qardaşlıq, dostluq, dürüstlük anlayışındanməhrum olanlardır. Belə insanlar həyatlarıboyunca bəşəriyyətin qarşı-qarşıya olduğutəhlükələrdən xəbərsiz şəkildə yalnız öznəfslərini məmnun etməklə məşğuldurlar.Halbuki Allah Quranda cəmiyyətə daim xeyrgətirən, ətrafındakı hadisələrə qarşı laqeydolmayan, insanları doğru yola çağıran əxlaqıməqbul olaraq göstərmişdir. Bir ayədəcəmiyyətə heç bir faydası olmayan insan-larla, əks mövqedə olan insanlar arasındakıfərq belə müqayisə edilir:

Allah iki nəfərbarəsində məsəl

çəkdi: Onlardan biridilsizdir, heç bir şeyə

gücü çatmaz. O öz ağa-sına bir yükdür, onu hara

yollasa, xeyirlə qayıtmaz. Oheç doğru yolda olub haqq-ədaləti

əmr edən bir kimsə kimi ola bilərmi?!(Nəhl surəsi, 76)

Ayədə də ifadə edildiyi kimi “doğru yoldaolaraq” dininə bağlı olub, Allahdan qorxubçəkinən, mənəvi dəyərlərə əhəmiyyət verən,vətəninə, millətinə və bəşəriyyətə xidmətetmək şövqündə olan bir insanın yaşadığıcəmiyyətə böyük faydalar gətirəcəyi çoxaçıqdır. Buna görə də insanların həqiqi diniöyrənmələri və Quranın göstərdiyi gözələxlaqı yaşamaları hədsiz dərəcədəəhəmiyyətlidir. Allah bir ayəsində beləyüksək əxlaqı yaşayan insanları buşəkildə təsvir edir:

Əgər onlara yer üzündə hökmranlıqversək, onlar namaz qılar, zəkat verər,yaxşı işlər görməyi əmr edib, pis işlərgörməyi qadağan edərlər. Bütün işlərinaqibəti Allaha aiddir. (Həcc surəsi, 41)

Allah yaxşılığı əmr edir

Müsəlman Allahın əmrlərinə əməl edən,Quran əxlaqını ciddi şəkildə həyatında yaşa-yan, dünyanı gözəlləşdirməyə çalışan, sülhvə əmin-amanlığı hakim edən insandır.Qəsəs surəsində belə deyilir:

58

.... Allah sənə yaxşılıq etdiyi kimi, sən də(başqalarına) yaxşılıq et. Yer üzündə fitnə-fəsad törətməyə çalışma. Şübhəsiz ki, Allahfitnə-fəsad törədənləri sevməz (Qəssas su-resi 77)

Müsəlmanın məqsədi Allahın razılığını,rəhmətini və cənnətini qazanmaqdır. Bununüçün də çox ciddi səy göstərməlidir. Allahınrazı olacağı əxlaqı dünyada olduğu müddətərzində qazanmalıdır. Bu əxlaqın ən çoxnəzərə çarpan xüsusiyyətləri isə mərhəmət,şəfqət, ədalət, dürüstlük, bağışlayıcılıq,təvazökarlıq, insanpərvərlik, fədakarlıq vəsəbirdir. Mömin, Allahın izni ilə, insanlaraqarşı gözəl rəftar edəcək, xeyir işlərdə ya-rışacaq, yaxşılıq və fədakarlıq edəcək.Allah ayədə belə buyurur:

Biz göyləri, yeri və onların arasında olan-ları yalnız haqq olaraq yaratdıq. O Saat

mütləq gələcəkdir. Odur ki, Sən (onları)gözəl tərzdə bağışla. ( Hicr surəsi, 85)

Ayədə də ifadə edildiyi kimi Allah imanedənlərdən gözəl rəftar etmələrini, yaxşı-lıqda bir-birlərinə kömək etmələrini, fitnə-fəsaddan uzaq durmalarını istəyir. Allahyaxşılıq edənlərə “... Kim (Qiyamət günü)yaxşılıq gətirərsə, ona gətirdiyinin on qatəvəzi verilər....” ayəsi ilə müjdə verir. Pislikedənlərə isə “... Kim pislik gətirərsə, onaancaq gətirdiyinin misli qədər cəza verilər.Onlara haqsızlıq edilməz..” (Ənam Surəsi,160) xəbərdarlığı edilir.

Allah Quranda insanlara özünü“qəlblərdə olanı bilən” olaraq tanıdır və “hərcür pis əməldən çəkinmələrini” bildirir. Beləolan halda “Allaha təslim olan” mənasınıverən “müsəlman”ın terrora, fitnə-fəsada,dünyadakı zülmə və ədalətsizliyə qarşımübarizə aparan bir insan olacağı aşkardır.

59

Quran əxlaqı ədaləti tələb edir

Allahın Quranda təsvir etdiyi həqiqiədalət anlayışında insanlar arasında heçbir ayrı-seçkilik etmədən ədalətlə hökmetmək, insanların haqqını qorumaq,zülmə rəğbət göstər-məmək, zalıma qarşıməzlumu qorumaq əmri var. Bu ədaləthadisələri hər tərəfli qiymətləndirməyi,analiz etmədən rəy bildirməməyi,tərəfsizliyi, dürüstlüyü, insanpərvərliyi,mərhəməti və şəfqəti tələb edir. Məsələn,hadisələri sağlam düşüncə tərzi iləqiymətləndirə bilməyən, həyəcanına vəhisslərinə təslim olan bir insan ədalətliqərar verə bilməz, duyğularının təsirindəqalar. Halbuki ədalətlə hökm verən birinsan bütün şəxsi duyğu və düşüncələrinibir tərəfə qoymağı, hər bir vəziyyətdə

doğrunun tərəfini saxlamağı,

dürüstlükdə heç bir zaman güzəştəgetməməyi Quran əxlaqı çərçivəsindəöyrənir. İnsan elə bir əxlaqa sahib olmalı-dır ki, öz mənfəətindən əvvəl qarşı tərəfidüşünməli, özünə ziyan olsa belə əgərqarşı tərəf haqlıdırsa bunu qəbuletməlidir. Allah Nisa Surəsinin 48-ciayəsində “insanlar arasında hökmedildiyində ədalətlə hökm edilməsini”əmr edir.

Allahdan qorxub çəkinən və axirətgünü hesab verəcəyini bilən bir insan Al-lahın rizasını qazanmaq üçün ədalətləhökm edir. Bilir ki, Allah etdiyi hər davra-nışa, söylədiyi hər sözə və fikrindənkeçən hər düşüncəyə görə onu axirətgünündə sorğuya çəkəcək və bunlaragörə tam qarşılıq görəcək.

Quranda ədalətin qüsursuz tərifi verilibvə iman edənlərə hadisələr qarşısındakıdavranışları və ədalətin necə tətbiq olu-nacağı bildirilib. Bu isə iman edənlər üçün

60

çox böyük rahatlıqdır və Allahın rəhmətidir.Buna görə də iman edənlər həm Allahın ra-zılığını qazanmaq, həm də güvən və sülhiçində bir həyat yaşaya bilmək üçün insan-lar arasında ədaləti tətbiq etməkləməsuldur.

Allahın Quranda əmr etdiyi ədalət, dil,din, irq və etnik mənşəyinə görə fərq qoy-madan bütün insanlar arasında bərabərşəkildə tətbiq olunan ədalətdir. Qurandakıədalət anlayışı yer, zaman və insanlaragörə dəyişməz. Müasir dövrdə dünyanın birçox bölgələrində insanlar irqlərinə görəzalım və ədalətsiz davranışla qarşılaşırlar.Halbuki Quran əxlaqında fərqli xalqların vəqəbilələrin yaradılmasının hikmətlərindənbiri insanların “bir-biri ilə tanış olmaları”olaraq bildirilir. Hamısı da Allahın qulu olanfərqli millətlər və ya qəbilələr, bir-birlərini ta-nıya bilər, yəni bir-birlərinin fərqlimədəniyyətlərini, dillərini, ənənələrini,qabiliyyətlərini öyrənə bilərlər. Fərqli irq vəmillətlərin olmasının məqsədi, qarşıdurmavə mübarizə deyil, mədəni zənginlikdir.

Bu müxtəliflik Allahın yaradılışsənətin-dəki bir

gözəllikdir. Bir in-sanın daha

u z u n

b o y l u ,

digərinin qısa olması, bir insanın dərisininağ, digərinin sarı olması bu insana hərhansı bir üstünlük vermədiyi kimi, həmin in-sanda qüsur olaraq da səciyyələndirməkolmaz. Bunların hər biri Allahın təqdiri vəçox böyük hikmətlərlə yaradılmışdır. Ancaqbu fərqliliklərin Allah Qatında heç birəhəmiyyəti yoxdur. İman edən insan çoxyaxşı bilir ki, tək üstünlük təqva ilə, yəniAllah qorxusu və Allaha imandakı üstünlükləölçülür.

İnkar edənlər bir-birinin dostlarıdır(köməkçiləridir). Əgər siz bunu etməsəniz(bir-birinizə yardımçı olmasanız), yerüzündə fitnə və böyük bir fəsad baş verər.(Ənfal surəsi, 73)

Möminlər, həqiqətən də qardaşdırlar. Eləisə qardaşlarınızı barışdırın və Allahdanqorxun ki, sizə rəhm edilsin. (Hucuratsurəsi, 10)

61

Modernizm qərb mədəniyyəti və bu mədəniyyətə aid dəyərlərəsinonim olaraq qəbul edilir. Modernizm avropada, yəni qərb dünyasındaformalaşan, əsasını maarifçilik dövründən götürən ideologiya vəhərakatların meydana gətirdiyi sistemdir. 19-cu əsrdə inkişaf etməyəbaşlayan və güclənən bu sistemin “modern”, “müasir” adlandırılmasınınsəbəbi isə bu sistemlə birlikdə avropanın öz ənənələrinə və keçmişinə aidhər şeyi bir kənara qoyaraq yeni dünya görüşünü mənimsəməsidir.

Bəs, bu fəlsəfə hansı dünyagörüşünə sahibdir və qərb dünyasındanələri dəyişdirmişdir? Bu suallara verəcəyimiz cavablar postmodernizm ideo-logiyasının mənşəyini də qavramağımıza kömək edəcək.

ÇARLZ DARVİN

KARL MARKS

62

Modernizm dövrü

Bu gün modernizm olaraq ad-landırılan dövr maarifçilik dövrü iləbaşlayan dövrdür. Maarifçilik dövrüqərbin həyata baxışını kökündəndəyişdirdi. Bu dövrə qədər dinəxlaqı cəmiyyət həyatınıistiqamətləndirən əsas faktor idi. İn-sanın kim olduğu, həyatınınmənası, nəyin doğru və nəyin səhvolduğu kimi suallarına cavab Alla-hın insanlara öyrətdiyi şəkildə veri-lirdi. Din əxlaqı cəmiyyət həyatınıformalaşdırırdı. Ancaq maarifçilikdövründən sonra əsaslı dəyişik-liklər yaşanmağa başlandı. Budəyişikliyin başlanğıc nöqtəsini isəmaterialist düşüncə təşkil edir. Dinəleyhdarı mütəfəkkirlərin fikirlərininyayılması və bunların səbəb olduğusiyasi dəyişikliklərlə qərb dünyasıdin əxlaqından uzaqlaşmağa baş-ladı. “Materialist” və insanı əsasgötürən bu ideologiya insanlarahəyatın bu dünyadan ibarət oldu-ğunu, insanın özündən başqa heçkimə qarşı məsul olmadığını, hətta

həyatın və bütün kainatıntəsadüfən meydana gəldiyini təlqinedirdi. Fəlsəfə, sosiologiya, iqtisa-diyyat, psixologiya kimi müxtəlifelmi sahələrdə materialist və ateistinanca sahib olan nəzəriyyəçilər or-taya çıxırdı.

Modernizmin genişlənməsindəmaterialist filosofların rolu

İlk olaraq, 18-ci əsr avropa-sında ortaya çıxan Diderot, BaronHolbax kimi materialistlər kainatınsonsuzdan bəri mövcud olanmaddə yığını olduğunu vəmaddədən başqa heç bir şeyin ol-madığını ortaya atdılar. 19-cuəsrdə materializm və ateizm dahada inkişaf etdi. Feyerbax, Marks,Engels, Nitsşe, Dyürkqeym, Freydkimi mütəfəkkirlər ateist düşüncənimüxtəlif elm sahələrinə tətbiqetdilər.

Materializmə ən böyük dəs-təyi verən isə yaradılışı inkar edənvə buna qarşı təkamül nəzəriy-yəsini ortaya atan Çarlz Darvinoldu. Darvinizm ateistlərin əsrlərdir

FRİDRİX NİTSŞE

ZİQMUND FREYD

63

cavab verə bilmədikləri “canlılar vəinsan necə yaranıb” sualına guyaelmi cavab tapdı. Darvin təbiətdəcansız maddələri canlandıran vəsonra da ondan müxtəlif canlınövləri əmələ gətirən mexanizminməhz bu nəzəriyyə olduğunu iddiaetdi və bir çox insanı da bu yalanainandırdı.

Elm, materialist iddiaları təkzibetdi

19-cu əsrin sonlarındaateistlər hər şeyi açıqladıqlarınızənn etdikləri bir “dünyagörüşü”meydana gətirmişdilər: Kainatın ya-radıldığını inkar edir, buna qarşı“kainat sonsuzdan bəri vardır, baş-lanğıcı yoxdur” deyirdilər. Kainat-dakı nizam və tarazlığın kortəbiitəsadüflərin nəticəsi olduğunu irəlisürür, kainatda heç bir məqsəd ol-madığını iddia edirdilər. Canlılarınvə insanın necə yarandığı sualınındarvinizmlə cavablandığını zənnedirdilər. Tarix və sosiologiyanınMarks və Dyürkqeym, psixologiya-nın isə Freyd tərəfindən ateistəsaslarla açıqlandığını düşü-nürdülər. Halbuki bu iddiaların hərbiri 20-ci əsrdə elmi, siyasi və so-sial kəşflərlə rədd ed-ildi. Astronomi-

yadan biologiyaya, psixologiyadanictimai əxlaqa qədər bir

çox fərqlisahədək ikəşflər, di-aqnoz vəanalizlər

ateizmin bütün fərziy-yələrinikökündən dəyişdirdi.

Materialist ideologiyalarındağıcıdı təsiri

Ancaq materialist ideoloqlarınməğlubiyyətinin ən böyük sübutla-rından biri baş verən qırğınlar oldu.Faşizm və kommunizm başda ol-maqla materializmi əsas götürənideologiyalar məhvedici güclərmeydana gətirdilər. Bir tərəfdən dəəxlaqi degenerasiya başladı.

Materialist fikir sistemininhakim olduğu illərdə şəfqət,sədaqət, qürur, şərəf, səmimilik,fədakarlıq kimi gözəl əxlaqikeyfiyyətlər məhv olmağa başladı.Cəmiyyət daxilindəki əxlaqi dege-nerasiya bu gözəl əxlaqikeyfiyyətlərin bir növ “sadəlöhvlük”kimi göstərilməsi ilə nəticələndi.Eqoizm, mərhəmətsizlik, haqsızlıq,ədalətsizlik adi hal kimi qarşılan-mağa başlandı. Yardımsevərliyinunudulduğu, hamının daha çox pulqazanmaq və daha çox xərcləməkistədiyi bu sosial darvinist mühitdəzəifləri əzmək, zəif insanlardanmərhəmətsizcə sui-istifadə etmək,əlilləri, qocaları və ehtiyac içindəolanları cəmiyyətdən xaric etməkkimi zalımlıqlar normal hesab edi-lirdi.

64

Din əxlaqı olmazsa..

Modernizmlə birlikdə meydanaçıxan ideologiyaların ən böyüksəhvlərindən biri də din olmadan daəxlaqın olacağını, insanların dinsizdə gözəl əxlaqlı olacaqlarınıdüşünmələri idi. Halbuki bu çoxböyük yalandır. Din olmadan, Allahqorxusu yaşanmadan, axirətgünündə etdiklərinin hesabınıverəcəyinə inanmadan həqiqimənada sevgi, hörmət və gözələxlaqın yaşanması mümkün deyil.Din əxlaqı olmayan yerdə insan sev-gisi olmaz, dostluq olmaz, gözələxlaq olmaz. Çünki əgər din əxlaqıyaşanmırsa, deməli, Allah qorxusuda yoxdur. Bu isə insanın ancaq özistək və arzularını ödəməyə çalışa-cağı, öz mənfəətinə zidd olan hərşeyi özündən uzaqlaşdıracağımənasını verir. Belə bir insan sev-gini, şəfqəti, mərhəməti ancaq özmənfəətinə uyğun olduğu müddətərzində göstərər. Özünə faydaverən insanı sevər, elə də faydalı ol-mayanı isə əzməkdən, ona pis dav-ranmaqdan çəkinməz. Belə insanınədaləti də ancaq öz mənfəətlərinəuyğundur. Özünə fayda vermə-yənlərə qarşı ədalətli olmağı davacib bilməz. Əgər özü üçün qazan-clı olacağını düşünərsə, yardım-sevər olar. Hər hansı mənfəətiyoxdursa, aclıq çəkən insanlar, zülmgörənlər, mərhəmətsizcə qətl ediləngünahsızlar onun üçün heç birməna kəsb etməz. Belə hallar onunvicdanına təsir etməz. Çünki din

əxlaqını yaşamayan insan vicda-nına görə deyil, öz nəfsininistəklərinə görə hərəkət edir.

Tarix dinin insan ruhuna qa-zandırdığı həqiqi tərbiyəni və Allahınyol göstərici hökmləri olmadıqdansonra heç bir həqiqi əxlaqdan sözgedə bilməyəcəyini sübut edənnümunələrlə doludur. Buna nümunəkimi, 1789-cu ildə Fransa inqila-bında azadlıq, bərabərlik, qardaşlıqnaminə meydana çıxanların minlərləgünahsız insanı öldürmələrini və yasosial ədaləti təmin edəcəkləriniiddia edən kommunist rejimlərin mil-yonlarla insanı qətl etməsini və s.göstərə bilərik.

Postmodernizm də çıxış yoludeyil

Modernizmi tənqid edən, “mo-derniz-mdən sonrakı dövr” olaraqadlandırılan postmodernizm isə mo-dernizm tərəfindən əsası qoyulandəyər, meyar və hədəflərinmənasızlığını dərk edən, ancaq budoğru diaqnozdan yola çıxaraq heçbir mütləq dəyər, meyar və hədəfinolmadığını iddia edəndüşüncədir.

65

Postmodernistlərin ən böyük səhvləriisə “relativizmə” aiddir. Yəni bütün dəyər vəinancların müxtəlif insanlara görədəyişməsi, “relativ” (nisbi) olması.

Həll yolu

Halbuki insanın var olma məqsədinigöstərən çox əhəmiyyətli həqiqət var. İn-sanı Allah yaratmışdır və insan bütünhəyatını Ona borcludur. Modernizm buhəqiqəti tamamilə inkar edir və yaəhəmiyyət vermir. Postmodernizm isə buhəqiqəti “relativ fikir” kimi göstərməklə eynisəhvi təkrar edir.

Buna görə də postmodernizm dəcəmiyyət üçün çarə deyil. Cəmiyyəti heç

bir mütləq dəyərin və məqsədin olma-dığı xaosa aparan başqa yalandır. İn-sanlar həm bu yalandan, həm dəhələ də gücünü qoruyan modernistdüşüncədən xilas ola bilmək üçünöz var olma məqsədlərini dərketməlidirlər.

66