Dr hab. Sławomir Łodziński

Zakład Socjologii Ogólnej IS UW

WSTĘP DO SOCJOLOGII.

Program wykładu, podręczniki i lektury uzupełniające oraz materiały do ćwiczeń

w roku akademickim 2008/2009

WSTĘP DO SOCJOLOGII (1) Program wykładu.....

1. Organizacja zajęć:

• podręcznik zalecany: Barbara Szacka, Wprowadzenie do socjologii, Oficyna Naukowa, Warszawa 2003 (lub nowsze wydania);

•  inne podręczniki (do wyboru):

– Piotr Sztompka, Socjologia. Analiza społeczeństwa, Wydawnictwo Znak, Kraków 2002 (lub nowsze wydania);

– Anthony Giddens, Socjologia, przeł. A. Szulżycka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004 (lub nowsze wydania);

– Jonathan H. Turner, Socjologia. Koncepcje i ich zastosowania, przeł. E. Różalska, Zysk i S-ka Wydawnictwo, Poznań 1998 (lub nowsze wydania).

WSTĘP DO SOCJOLOGII (1). Program wykładu....

2. Lektury do ćwiczeń: – materiały na ćwiczenia z WDS z poprzednich lat (dostępne w

Czytelni IS UW lub w formie zdigitalizowanej na witrynie IS) oraz oraz nowe lektury;

– Piotr Sztompka, Marek Kucia (red.), Socjologia. Lektury, Wydawnictwo Znak, Warszawa 2005 (wybrane teksty);

– Piotr Sztompka, Małgorzata Boguni-Borowska (red.), Socjologia codzienności, Wydawnictwo Znak, Kraków 2008

– zalecane dodatkowe lektury uzupełniające: • Maria Hirszowicz, Stąd, ale dokąd? Społeczeństwo u progu

nowej ery, Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2007; • Charles Wright Mills, Wyobraźnia socjologiczna,

Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.

WSTĘP DO SOCJOLOGII (1). Program wykładu....

3. Tematy wykładów – semestr zimowy (2008/2009):•   1. Zagadnienia wstępne.

– Określenie przedmiotu i zarys programu wykładu, literatura i organizacja zajęć, sposób zaliczenia zajęć i przeprowadzenia egzaminu.

•  2. Charakter socjologii i historyczne warunki jej powstania. – Przedsocjologiczna wiedza o społeczeństwie. Wiedza potoczna. Historyczne

warunki narodzin socjologii. Socjologia jako nauka, jej przedmiot, główne pojęcia i koncepcje. Wewnętrzne zróżnicowanie socjologii. Metody badań socjologicznych.

•  3. Role społeczne i kontrola społeczna. – Pozycje i role społeczne. Spojrzenie „dramaturgiczne”. Mechanizmy kontroli

społecznej. Normy i wartości. Instytucje kontroli społecznej. Systemy normatywne i sankcje. Konformizm i dewiacja. Stabilność i zmiana w porządku społecznym.

• 4. Grupa społeczna i więź społeczna. – Pojęcie grupy i więzi społecznej. Zbiorowość a grupa. Odmiany grup społecznych.

Grupy formalne i nieformalne, pierwotne i wtórne. Społeczność lokalna. Małe grupy i społeczność lokalna. Grupy sformalizowane.

WSTĘP DO SOCJOLOGII (1). Program wykładu....

• 5. Kulturowe podstawy życia społecznego (wartości, normy, symbole). – Naukowe i potoczne rozumienie kultury. Kategorie kultury, wielość kultur. Kultura

symboliczna (wartości, normy i symbole). Kultura dominująca, kultura uprawniona (uprawomocniona), kapitał kulturowy.

•  6. Kulturowe podstawy życia społecznego (czas, przestrzeń i język). – Czas i przestrzeń w doświadczeniu człowieka. Problem języka i myślenia o świecie.

Problem relatywizmu kulturowego. Granice poznania kultury (dystans kulturowy, problemy psychologiczne).

• 7. Przemiany kultury współczesnej – Kultura masowa i kultura popularna. Rola technicznych środków przekazu a zmiany

kultury współczesnej. Mediatyzacja kultury. Rola internetu. Społeczeństwo informacyjne.

•  8. Socjalizacja. – Interakcje a proces stawania się człowiekiem. Mechanizmy i stadia procesu socjalizacji.

Koncepcje socjalizacji. 9. Biologiczne podstawy życia społecznego. – Ekologia, etologia i socjobiologia. Podstawowe problemy życia społecznego istot

żywych. Ewolucyjne dziedzictwo człowieka. Główne idee socjobiologii.

WSTĘP DO SOCJOLOGII (1). Program wykładu....

•  10. Rodzina - pokrewieństwo – demografia. – Małżeństwo i strategie zawierania małżeństw. Pojęcie rodziny, struktura i funkcje,

podziały. Rodzina we współczesnym społeczeństwie polskim. Demografia i teoria przejścia demograficznego

• 11. Naród i pojęcie etniczności.– Kategorie „swój” i „obcy” w życiu społecznym. Dystans i obcość

kulturowa/etniczna. Stereotypy i obrazy etniczne. Zjawisko etniczności i jej przejawy. Grupa etniczna. Zagadnienie narodu w socjologii. Naród a państwo. Problem państwa narodowego. Kultura narodowa. Ethnos i demos.

•  12. Naród i mniejszości narodowe w Polsce. – Przykład: tworzenie świadomości narodowej w Polsce. Zróżnicowanie etniczne

społeczeństwa i pojęcie mniejszości narodowych. Mniejszości narodowe w Polsce. Polityka państwa wobec mniejszości po 1989 r.

•  13. Instytucje społeczne i organizacje (biurokracja). – Socjologiczne rozumienie instytucji. Typy i rodzaje instytucji. Podejście

instytucjonalne w socjologii. Instytucja a organizacja. Problem biurokracji. Teoria biurokracji Maxa Webera. Ograniczenia racjonalności i dysfunkcje biurokracji

WSTĘP DO SOCJOLOGII (1). Program wykładu....

•  14. Religia.

– Religia jako regulator zachowań społecznych. Religia w ujęciu socjologicznym. Teorie religii. Synkretyzm religijny. Zjawisko indywidualizacji i „prywatyzacji religii”. Nowe ruchy religijne. Religijność i Kościół katolicki we współczesnym społeczeństwie polskim.

•  15. Zachowania zbiorowe, ruchy społeczne i protest społeczny (konflikt)

– Spontaniczne zachowania zbiorowe. Pojęcie ruchu społecznego i jego typy. Konflikt społeczny. Regulowanie i instytucjonalizacja konfliktów.

WSTĘP DO SOCJOLOGII (1). Program wykładu....

4. Tematy wykładów – semestr letni (2008/2009): • 1 (16). Struktura społeczna i zróżnicowanie społeczne.

– Pojęcie struktury społecznej. Wielkie i małe struktury. Podziały społeczne. Nierówności społeczne, funkcja i geneza. Koncepcje zróżnicowania społecznego.

•  2 (17). Klasy i warstwy. – Pojęcie klasy społecznej. Koncepcje klas społecznych. Klasa w znaczeniu ekonomicznym i

w systemie stratyfikacji. Struktura klasowa w świadomości społecznej (ujęcie St. Ossowskiego). Stratyfikacja społeczna i jej czynniki.

•  3 (18). Struktura społeczna i ruchliwość społeczna. – Ruchliwość społeczna. Ruchliwość międzypokoleniowa i wewnątrz pokoleniowa. Modele

badań ruchliwości społecznej. •  4 (19). Struktura społeczna a płeć i wiek

– Badanie zróżnicowania społecznego. Płeć i wiek jako kategorie zróżnicowania społecznego. Dyskryminacja kobiet, feminizm. Młodzież i ludzie starzy.

• 5 (20). Bieda, wykluczenie i marginalizacja społeczna – Bogactwo i bieda. Problemy pomiaru ubóstwa. Pojęcia „wykluczenia społecznego” i

marginalizacji społecznej. Związki miedzy wykluczeniem społecznym a ubóstwem. Polityka państwa przeciwdziałania tym zjawiskom.

WSTĘP DO SOCJOLOGII (1). Program wykładu....

•  6 (21). Polityka i władza – Socjologiczne rozumienie polityki i władzy. Władza prawomocna. Instytucjonalizacja

władzy i systemu politycznego. Zachowania polityczne, kultura polityczna, socjalizacja polityczna. Główne podziały polityczne (lewica i prawica).

• 7. (22). Demokracja w ujęciu socjologicznym oraz uczestnictwo polityczne– Rozumienie demokracji i jej typy. Problemy działania demokracji. Demokracja w

rozumieniu substancjalnym i proceduralnym. Demokracja liberalna (poliarchia). Wybory, frekwencja wyborcza, badania opinii publicznej, partie i grupy nacisku.

•  8. (23). Państwo w refleksji socjologicznej – Struktura i instytucje oraz funkcje państwa. Państwo jako instrument przymusu i kontroli

społecznej. Państwowe instytucje socjalne, państwo socjalne i państwo dobrobytu (welfare state). Wpływ polityki państwa na sytuację społeczeństwa.

•  9. (24). Gospodarka i rynek (porządek ekonomiczny w społeczeństwie). – Stosunki ekonomiczne jako stosunki społeczne. Typy ładu ekonomicznego. Instytucja

rynku w myśli społecznej. Gospodarka w społeczeństwie. •  10. (25). Konsumpcja i społeczeństwo konsumpcyjne

– Produkcja i konsumpcja. Życie w społeczeństwie konsumpcyjnym. Macdonaldyzacja i disneizacja życia a nowe formy wspólnoty społecznej.

WSTĘP DO SOCJOLOGII (1). Program wykładu....

• 11 (26). Zmiana i rozwój społeczny, postęp – Klasyczne teorie rozwoju i zmiany społecznej. Źródła zmian społecznych. Innowacje i

ich dyfuzje. Modernizacja i urbanizacja. Rozwój zależny. Rozwój zrównoważony. Typy społeczeństw. Kryteria rozwoju społecznego (Human Development Index). Porównania międzynarodowe.

•  12 – 13 (27-28). Nowoczesność („późna nowoczesność”) i globalizacja – Nowoczesność w ujęciu socjologicznym Pojęcie „globalizacji” i „nowej lokalności”.

Procesy globalizacji w różnych dziedzinach. „Globalna wioska„ (McLuhan), macdonaldyzacja (Ritzer), Wallerstein – centrum, półperyferie i peryferie.

•  14 (29). Migracje i „nowe mniejszości”– Migracje - rozumienie zjawiska, migracje wewnętrzne i zagraniczne. Przyczyny

migracji zewnętrznych. Migracje a globalizacja i integracja europejska a migracje. Migracje w Polsce po 1990 r.

•  15 (30). Podsumowanie wykładu– Podsumowanie wykładu. Nowe koncepcje i wyzwania badawcze w socjologii

współczesnej. Klasycy a współczesność. Zaangażowanie socjologii w życie publiczne. Perspektywy rozwoju dyscypliny. Socjologia światowa a socjologia polska.   

WSTĘP DO SOCJOLOGII (1). Program wykładu....

5. Charakter zajęć: – wykład (?); – program ćwiczeń z WDS-u obejmuje w semestrze 13 tematów do omówienia, zaś

reszta spotkań (teoretycznie powinno być 15 spotkań ćwiczeniowych) jest poświęcona sprawdzianom i uzupełnieniom lekturowym (!);

– zaliczenie i egzamin (test 50 pytań plus dwa eseje, 1,5 godz.); – wymagania:

• przeczytanie lektur na ćwiczenia plus dyskusja na ćwiczeniach; • wykłady; • podręcznik (-i) plus lektury dodatkowe.

• problemy: trudności w nauce: inny sposób uczenia się i rozliczania jej postępów, czytanie, kolokwia, WDS jako „język obcy”, kwestia „wyobraźni socjologicznej”.

• kontakt i dyżury Sławomira Łodzińskiego: – wtorek: 13.00 – 15.00 (Sekretariat IS UW, pokój 105 ); – czwartek: 14.300 – 16.00 (Sekretariat IS UW, pokój 105 ); – czwartek: 16 – 17.00 (Zakład Socjologii Ogólnej, pokój 209/212).

• s.lodzinski@uw.edu.pl

WSTĘP DO SOCJOLOGII (1). Turystyka jako zjawisko socjologiczne

6. Przykład patrzenia (analizy socjologicznej) na rzeczywistość społeczną – „turystyka” i „wakacje”;

• pierwszy raz słowa „turystyka” użył Stendhal w książce "Wspomnienia pewnego turysty„;

• „turystyka” – wedle definicji Światowej Organizacji Turystyki (World Tourist Organization, WTO) to:

– ogół czynności osób, które podróżują i przebywają w celach wypoczynkowych, zawodowych lub innych nie dłużej niż rok bez przerwy poza swoim codziennym otoczeniem, z wyłączeniem wyjazdów, w których głównym celem jest aktywność zarobkowa;

– forma czynnego wypoczynku poza miejscem stałego zamieszkania.

WSTĘP DO SOCJOLOGII (1). Turystyka jako zjawisko socjologiczne

Strona G³ówna Capri Capri poniedzia³ek, 10 lipiec 2006

Capri – Włochy – wyspa położona na Morzu Tyrreńskim. 

WSTĘP DO SOCJOLOGII (1). Turystyka jako zjawisko socjologiczne

• Turystyka Kulturowa590 x 974 - 148k - jpgwww.napolesie.pl[ Więcej informacji z www.napolesie.pl ]

WSTĘP DO SOCJOLOGII (1). Turystyka jako zjawisko socjologiczne

Wykres 2. Stopień wykorzystania miejsc noclegowych według powiatów w 2005 r.

WSTĘP DO SOCJOLOGII (1). Turystyka jako zjawisko socjologiczne

jest turystyka off-roadowa.660 x 540 - 147k - jpgwww.wyprawa4x4.plEzin Turystyka - Anglia.

WSTĘP DO SOCJOLOGII (1). Turystyka jako zjawisko socjologiczne

Ślubna turystyka600 x 418 - 62k - jpgfakty.interia.pl

WSTĘP DO SOCJOLOGII (1). Turystyka jako zjawisko socjologiczne

„Turystyka kojarzy się z poznawaniem świata, podróżami, przygodą, odpoczynkiem, i wieloma różnymi aspiracjami, jakie można czerpać z walorów turystyki. Wnosi do życia codziennego ciekawe urozmaicenie dni powszednich”. „Nasz świat posiada bardzo wiele wciąż nie poznanych przez człowieka miejsc, które są nadal miejscami dziewiczymi, dzikimi i najbardziej tajemniczym”.

„Podróże zastępują niejako nieśmiertelność;Podróżujemy, dlatego, że raz jeden,Raz jeden tylko żyjemy”. „Więcej napotkasz w lasach niż w książkachDrzewa i kamienie nauczą Cię tego,Czego nie będziesz mógł usłyszeć od nauczycieli”

WSTĘP DO SOCJOLOGII (1). Turystyka jako zjawisko socjologiczne

7. Klasyfikacja turystyki wg. WTO: – turystyka biznesowa;

– turystyka rekreacyjna, aktywna i specjalna;

– turystyka przygraniczna, tranzytowa (transgraniczna);

– turystyka w miastach;

– turystyka na terenach wiejskich (agroturystyka);

– turystyka „twarda” (ukierunkowana na zapewnienie turystom luksusu, wygody, szybkiego tempa zwiedzania, "zaliczania" zabytków) oraz” miękka” (nastawiona na nowe doznania, zdobywanie nowych umiejętności oraz wysiłek fizyczny).

WSTĘP DO SOCJOLOGII (1). Turystyka jako zjawisko socjologiczne

8. Ważniejsze wydarzenia z historii turystyki: – VIII wiek p.n.e. –greckie pielgrzymki do Olimpii; – VII i VIII wiek - rozwój turystyki religijnej;– XIII wiek - okres wędrówek do uniwersytetów (Włochy);– 1336 r. - wyprawa F. Petrarki w Alpy Prowansalskie; – 1550 r. - pierwszy przewodnik po Włoszech "Opis całych Włoch"– XVIII wiek - pierwsze zimowe podróże;– 1825 r. - powstaje pierwsza linia kolejowa na świecie; – 1827 r. - Karl Bedecker napisał przewodnik po Renie; – 1841 r. - otwarto pierwsze biuro turystyczne "Thomas Cook", pierwsza wycieczka

kolejowa– 1874 r. – Towarzystwo Tatrzańskie zbudowało pierwsze schronisko im. S. Staszica nad

Morskim Okiem;– 1979 r. - wprowadzenie czeków podróżnych;– 1882 r. - powstają pierwsze zrzeszenia hotelarzy w Szwajcarii;– 1904 r. - otwarcie pierwszej trasy narciarskiej;– 1924 r. - pierwsza olimpiada zimowa, budowa pierwszej autostrady we Włoszech.

WSTĘP DO SOCJOLOGII (1). Turystyka jako zjawisko socjologiczne

9. Turystyka jako zjawisko społeczne (właściwości):

– jest sposobem spędzania czasu wolnego (jego przeciwieństwo – czas pracy);

• polega na docieraniu w różne miejsca w celu zatrzymania się w nich (zakłada więc przemieszczanie się w przestrzeni);

• cele podróży i pobytu są inne niż zamieszkania i pracy (pobyt „gdzie indziej” jest krótki i towarzyszy mu intencja „powrotu do domu”);

• zwiedzane miejsca nie mają związku z pracą, stanowią odskocznię od niej;

WSTĘP DO SOCJOLOGII (1). Turystyka jako zjawisko socjologiczne

– kryteria wyboru miejsc do zwiedzania są przemyślane, oczekiwane i przeżywane:

• uwaga turysty kieruje się na specjalne cechy krajobrazu i architektury, które są różne od tego, co jest na „co dzień”. Ich oglądanie ma społecznie uporządkowane formy;

• „oglądanie” jest związane ze „spojrzeniem turysty”, które jest utrwalane za pomocą fotografii, kart pocztowych itp.;

• „spojrzenie turysty” obejmuje znaki, a turystyka polega na kolekcjonowaniu znaków (symboli krajobrazu, miasta, kultury);

– masowość turystyki rodzi masowość usług (gospodarka turystyczna):

• turystyka staje się gałęzią przemysłu i poddana jest procesom rynkowym (podaży i popytu);

• jest zróżnicowana od klasy społecznej, płci i pokolenia;• jest ważnym przejawem „nowoczesności” i konsumpcji (prestiż).

WSTĘP DO SOCJOLOGII (1). Turystyka jako zjawisko socjologiczne

10. Perspektywy badawcze „turystyki”: – podstawą badawczą są założenia o:

• historycznej zmianie „indywidualnego podróżnika” w „masowego turystę” („turystyka widokowa” i zdrowotna);

• stwierdzenie, że turystyka jest nie tylko czystą „zabawą i przyjemnością”.

– turystyka tworzy „pseudo-wydarzenia”: • tworzy się dla niej „sztuczną” rzeczywistość, izolując turystę od

„realnej” rzeczywistości, „przybrani rodzice” (przewodnik, kierownik hotelu) uwalniają go od odpowiedzialności i brutalnej rzeczywistości;

• efektem jest uniformizacja różnorodności (wszystko na zwraca się uwagę jest potencjalnie atrakcją);

– różnorodność turystyki (doświadczeń turysty) obok „masowej” są turystyki „przeżyciowe”, „eksperymentalne” i „egzystencjalne” itp.;

WSTĘP DO SOCJOLOGII (1). Turystyka jako zjawisko socjologiczne

– turystyka jest współczesną formą poszukiwania „sacrum” (ucieczki od powierzchowności normalnego życia):

• turysta jest nowoczesnym pielgrzymem poszukującym autentyczności w „czasie” i „miejscach” różnych od własnej codzienności;

• turysta sam kreuje „pseudowydarzenia” – „postturysta”. – turystyka jako „wyobrażeniowy hedonizm”:

• polega ona na marzeniach i antycypacji nowych doświadczeń (podobnie jak nowoczesny kapitalizm);

• stanowi przejaw nowoczesnego konsumeryzmu – czyli przejścia od „konsumpcji masowej” do „konsumpcji postfordystowskiej”;

– globalizacja turystyki (globalizacja doświadczenia turystycznego): • podstawowymi elementami współczesnej kultury globalnej jest hotel,

bufet, plaża, hala lotniska i opalenizna; • powstała „gospodarka semantyczna”, której zadaniem jest produkcja

znaków (ikon) przeznaczonych dla konsumpcji turystów.

WSTĘP DO SOCJOLOGII (1). Turystyka jako zjawisko socjologiczne

11. Podsumowanie:

– podstawą turystyki jest „doświadczenie turystyczne” – nie tylko poszukuje się „autentyczności”, lecz „różnicy”(„niecodzienności”) wobec miejsca zamieszkania i pracy ;

– rozwój turystyki jest przejawem „demokratyzacji” podróży (a szerzej współczesnej kultury i społeczeństwa);

– nie ma jednego uniwersalnego „doświadczenia turystycznego” – jest ono historycznie i socjologicznie zróżnicowane;

– badanie tego „co inne” mówi nam dużo na temat tego, co jest „normalne” w życiu społecznym.

WSTĘP DO SOCJOLOGII (1). Turystyka jako zjawisko socjologiczne

• John Urry, Spojrzenie turysty (Tytuł oryginalny: The Tourist Gaze, Wydawnictwo Naukowe PWN 2007;

• Czym jest podróż dla współczesnego człowieka?Jak turystyka zmienia historię miejsc i obraz przyrody?Dlaczego muzea coraz bardziej przypominają sklepy, a sklepy – muzea? Turystyka i podróżowanie to niezwykle atrakcyjne pole do analiz socjologicznych. Klasyczna już praca Johna Urry’ego, profesora socjologii Uniwersytetu w Lancaster, o społecznej roli turystyki we współczesnym świecie przedstawia fenomen podróżowania w szerokim kontekście zmian ekonomicznych, społecznych i kulturowych. Przedmiotem analizy jest tu nie tyle rozwój sektora usług turystycznych, ile specyfika postmodernistycznych atrakcji turystycznych, stylizowanie historii i otoczenia, przemiana wizualnego (ale także cielesnego) doświadczenia turystycznego, zwłaszcza w dobie globalizacji. Okazuje się, że zarówno włóczędzy, jak i kosmopolityczni seksturyści wpisują się w niejednoznaczny świat masowej postturystyki.