Specijalnidodatak časopisa
"Nefro"
"NACIONALNASTRATEGIJA"
Decembar 2015.
UREDBA O NACIONALNOM PROGRAMU PREVENCIJE,LEČENJA, UNAPREĐENJA I KONTROLE BUBREŽNE
INSUFICIJENCIJE I RAZVOJA DIJALIZE DO 2020. GODINE
Uvodna reč
Dragi prijatelji,Na isteku 2015. godine i sa optimizmom da će 2016. godina ostvari-
ti naše želje, nade i veru u mirniju i lepšu budućnost, nema lepše poruke za nas, bubrežne bolesnike, osim one za što duži i srećniji život.
U ovom dodatku, koji ima i radno i svečano obeležje, trudeći se da što racionalnije iskoristimo skromna finansijska sredstva i da što većem broju naših članova približimo informacije i propise kojima se kreira i normativno predviđa naša budućnost, kroz smernice i uputstva, a u ovom slučaju kroz Strategiju, pokušaćemo da Vam ukažemo na nekoli-ko životno značajnih elemenata:
y Strategija za poboljšanje položaja OSI kroz nacionalni program prevencije, lečenja, unapređenja i kontrole bubrežne insuficijencije i razvoja dijalize u RS do 2020. godine, doneta je još 2011 godine. Mnogi su se elementi iz strategije promenili, promenio se broj dijaliznih centara, ali su na žalost mnogi problemi i dalje nerešeni i samo su mrtvo slovo na papiru korektno urađene strategije. y Pitamo se, šta je sa programom obuke zdravstvenog osoblja, kako na primarnom, tako i na sekundarnom nivou, jer za sad još uvek postoji sigurnost nas bubrežnih invalida da tercijalni nivo zdravstvene zaštite uliva nadu i poverenje. y Šta je sa kampanjama o zaveštanju organa, donatorstvu i transplantaciji i gde je par-tnerski odnos predstavnika Ministarstva zdravlja i Regionalnih koordinatora sa legitimnim i najmasovnijim savezima, Savezom bubrežnih invalida Vojvodine i Savezom organiza-cija bubrežnih invalida Republike Srbije, koji i pravno i faktički predstavljaju bubrežne bolesnike (OSI sa 100% invalidnosti) koji se leče nekom od metoda dijalize ili transplan-tacijom. y Šta je sa elementima strategije i zvanično pokrenutim inicijativama za omogućavanje rehabilitacije dijaliziranih bubrežnih bolesnika na teritoriji naše zemlje i zašto ne funk-cionišu predviđeni centri, počev od Niške banje, Zlatibora, preko Vrnjačke banje i do budućih jedinica za hemodijalizu pri našim poznatim banjskim lečilištima, a za čije fi-nansiranje postoje zainteresovane kompanije, što je nadležnim ministarstvima poznato. y Ko iz strategije pokušava da eleminiše privatno-javno partnerstvo, ko sprečava ulaganja u zdravstveni sistem, zašto novoizgrađeni savremeni dijalizni centri stoje prazni, dok se u velikom broju dijaliznih centara mimo zdrave logike i svih principa efikasne i bezbedne hemodijalize, ona obavlja u tri smene i u uslovima na granici sanitarno - zdravstvene samoodrživosti.
Ne želimo dalje da komentarišemo poglavlja iz strategije ali očekujemo da, nakom protekle četiri godine, neko ko je nadležan u ovoj državi stavi prst na čelo, sagleda svoja ovlašćenja, realnu situaciju i možda, napokon, potraži i mišljenje nekog od 5.000 pacijenata sa hemodi-jalize. Sigurno bi zaključio da strategije ne trebaju da budu vašarski lilihip, već alarm za angažovanje i ozbiljan pristup u rešavanju nagomilanih i teških problema bubrežnih bole-snika, čija životna sudbina, zdravstvenog osoblje i nas, vezuje za zdravstvene ustanove svakog drugog dana, doživotno.
Zoran Mišković,Predsednik
Saveza bubrežnih invalida Vojvodine
4 5
DECEMBAR 2015NEFROLOGIJA DECEMBAR 2015 NEFROLOGIJA
(“Sl. glasnik RS”, br. 11/2011)
Član 1 Ovom uredbom utvrđuje se Nacionalni program
prevencije, lečenja, unapređenja i kontrole bubrežne insuficijencije i razvoja dijalize u Republici Srbiji do 2020. godine.
Član 2 Prevencija, lečenje, unapređenje i kontrola
bubrežne insuficijencije sprovodi se po Nacionalnom programu iz stava 1. ove uredbe, koji sadrži utvrđen cilj, aktivnosti i očekivane rezultate.
Nacionalni program iz člana 1. ove uredbe odštampan je uz ovu uredbu i čini njen sastavni deo.
Član 3 Ova uredba stupa na snagu osmog dana od dana
objavljivanja u “Službenom glasniku Republike Srbije”.
NACIONALNI PROGRAM PREVENCIJE, LEČENJA, UNAPREĐENJA I KONTROLE BUBREŽNE INSUFICIJENCIJE I RAZVOJA DIJALIZE U REPUBLICI SRBIJI DO 2020. GODINE
Uvod Bolesti bubrega čine grupu oboljenja različite
etiologije, patogeneze, kliničke slike i prognoze. Najčešće su izazvana infekcijama, metaboličkim poremećajima, toksinima i drugim uzrocima a manifestuju se kao glomerulonefritis, pijelonefritis, nefrotski sindrom i akutna, odnosno hronična bubrežna insuficijencija.
Akutna insuficijencija bubrega je teško oštećenje funkcije bubrega sa različitim kliničkim ispoljavan-jem. Javlja se naglo, često kao komplikacija drugih oboljenja ili stanja. Ako se brzo otklone uzroci njenog nastanka, potencijalno je reverzibilna, u protivnom, dovodi do pojave sindroma akutnog zatajivanja, nedovoljne funkcije bubrega. Ireverzi-bilno progresivno oštećenje bubrega, najčešće uz-rokovano različitim bolestima (glomerulonefritis, dijabetes, hipertenzija, pijelonefritis, opstrukcije u urinarnom traktu i dr.) karakteriše hronična insu-ficijencija bubrega. Od ukupno 18 odabranih bolesti
obuhvaćenih studijom “Opterećenje bolestima i povredama u Srbiji, 2003. godine”, bolesti bubrega (nefritis i nefroza) jedanaesti su uzrok opterećenja bolestima i povredama.
U Republici Srbiji, zbog bolesti bubrega lekaru opšte medicine obrati se u proseku godišnje 22.000 osoba i bolnički se leči oko 15.000 ljudi.
Hronična bolest bubrega je ozbiljno oboljenje, koje zbog značajnih troškova lečenja, lošijeg kvalite-ta života, skraćenog radnog i životnog veka obole-lih predstavlja značajan javno-zdravstveni problem. Hronične bolesti bubrega čine skoro trećinu bolnički lečenih osoba i čak 84% smrtnih ishoda od svih bolesti bubrega. Od ove bolesti u Republici Srbiji godišnje umre približno 1650 osoba. U svetu se poslednjih 30 godina beleži porast obolevanja od terminalne bubrežne insufiencije koji poprima epi-demijski karakter. Očekuje se da se ovakav trend nastavi i u narednom periodu. U strukturi svih uzroka terminalne bubrežne insuficijencije vodeće mesto ima dijabetes sa 50% i hipertenzija sa 27%, a zatim glomerulonefritis 13% i drugi uzroci 10%.
1. Za nastanak hroničnih bubrežnih bolesti faktori rizika jesu:
- šećerna bolest; - pušenje; - gojaznost; - hipertenzija; - godine života (više od 65 godina); - nasledne bolesti bubrega; - nizak socioekonomski status.
1.1. Dijabetična oboljenja bubrega Oboljenja bubrega predstavljaju vrlo važne kom-
plikacije dijabetesa. U ovu grupu oboljenja svrsta-va se dijabetična nefropatija, kao jedna od najtežih kasnih komplikacija dijabetesa, akutni i hronični pijelonefritis.
Dijabetična nefropatija je mikrovaskularna kom-plikacija koja se ispoljava u oba tipa dijabetesa i predstavlja jedan od vodećih uzroka terminalne bubrežne insuficijencije i smrtnosti bubrežnog obo-ljenja.
U zemljama Evropske unije, nefropatiju ima od 7% do 15% dijabetičara. U Republici Srbiji, prema podacima iz Registra za dijabetes, koji je izradio Institut za javno zdravlje Srbije “dr Milan Jovano-vić - Batut”, već u trenutku otkrivanja tipa 2 dija-betesa, 3% obolelih ima dijabetičnu nefropatiju.
Razvoj dijabetične nefropatije odvija se kroz pet faza, a prve tri klinički su nemanifestne, tek u če-tvrtoj fazi pojavljuje se proteinurija kao znak ne-fropatije. Primenom metaboličke i antihipertenziv-ne intervencije u prve tri faze oboljenja, može se uticati na usporenje progresije, ili čak zaustavljanje razvoja bolesti.
S obzirom na značaj otkrivanja oboljenja u ranijim fazama, detekcija početne nefropatije na osnovu mikroalbuminurije, prema preporukama vodiča za prevenciju tipa 2 dijabetesa, treba da bude neizo-stavni deo redovnog praćenja pacijenata sa dijabe-tesom.
UREDBA O NACIONALNOM PROGRAMU PREVENCIJE, LEČENJA, UNAPREĐENJA
I KONTROLE BUBREŽNE INSUFICIJENCIJEI RAZVOJA DIJALIZE DO 2020. GODINE
6 7
DECEMBAR 2015NEFROLOGIJA DECEMBAR 2015 NEFROLOGIJA
2. Organizacija službe za dijalizu u Republici Srbiji
U Republici Srbiji se postupcima dijalize leči se 4479 pacijenata (mesec preseka septembar 2010. godine).
Postupcima hemodijalize u zdravstvenim ustano-vama koja obuhvata bikarbonatnu, visokoefikasnu bikarbonatnu hemodijalizu i hemodijafiltraciju, obuhvaćeno je 4037 pacijenata, dok se na peritone-umskom programu (tzv. “dijalize u kućnim uslovi-ma”) nalazi 442 pacijenta. Kroz peritoneumski program, pacijenti se dijaliziraju intermitentnom peritoneumskom dijalizom, kontinuiranom ambu-latornom dijalizom, komplikovanom kontinuiranom ambulatornom dijalizom, automatskom peritone-umskom dijalizom i kroz kontinuirane postupke zamene bubrežne funkcije.
Lečenje pacijenata dijalizom ugovoreno sa Repu-bličkim zavodom za zdravstveno osiguranje spro-vodi se u 57 zdravstvenih ustanova:
• četiri klinička centra: Srbije, Vojvodine, Niša i Kragujevca;
• dva kliničko-bolnička centra (Kliničko-bolnič-ki centar “Zvezdara” i Kliničko-bolnički centar “Zemun”) i 33 opšte bolnice;
• Univerzitetska dečija klinika u Beogradu i In-stitut za zdravstvenu zaštitu dece i omladine Vojvodine, Novi Sad;
• tri specijalne bolnice: Specijalna bolnica za en-densku nekropatiju Lazarevac, Specijalna bolnica za interne bolesti Vrnjačka banja i Spe-cijalna bolnica za interne bolesti Mladenovac;
• domovi zdravlja: Bačka Palanka, Kuršumlija, Barajevo, Obrenovac, Kovačica, Žagubica i Senta, specijalne bolnice za hemodijalizu u pri-vatnoj svojini, tri u Beogradu, Novom Sadu i Nišu;
• Vojnomedicinska akademija Beograd.
3. Lečenje bubrežne insuficijencije transplan-tacijom
Značajni rezultati u vezi sa smanjenjem smrtnosti većine pacijenata sa hroničnom bubrežnom insufi-cijencijom koji se tretiraju ponavljanim dijalizama
postižu se transplantacijom bubrega kao jedinim medicinski opravdanim i ekonomski prihvatljivim vidom lečenja. Prve transplantacije bubrega u Re-publici Srbiji izvedene su sedamdesetih godina, a osnivanje i razvoj multidisciplinarnog tima 1980. godine značajno je doprineo daljem razvoju tran-splantacije bubrega u Republici Srbiji.
Evidencija moždane smrti u zemljama Evropske unije obavezna je u jedinicama intenzivne nege neurohirurških i neuroloških odeljenja što omogu-ćava uvid u potencijalni broj kadaveričnih donora prema regionima.
U Republici Srbiji postoje jasni zakonski i klinič-ki kriterijumi za dijagnozu moždane smrti i njenu potvrdu odgovarajućim dijagnostičkim metodama, ali nije razvijen organizovan sistem donorskih bolnica što za posledicu kao izvor kadaveričnih davalaca preporučuje samo univerzitetske ustanove u kojima se i obavljaju transplantacije bubrega.
U toku poslednjih nekoliko godina učinjeni su prvi koraci ka javnoj promociji zaveštanja organa, a broj osoba sa donorskim karticama je u porastu. U toku su kampanje kojima se informiše javnost o značaju transplantacije organa.
4. Razlozi za donošenje Nacionalnog programa Trenutno ne postoji strategija prevencije i ranog
otkrivanja hroničnih bolesti bubrega. Broj bolesni-ka sa hroničnom bubrežnom insuficijencijom u stalnom je porastu zahvaljujući uslovima složenog demografskog i socio-ekonomskog okvira starosti i starenja u Republici Srbiji. S tim u vezi, važno je naglasiti da je stanovništvo Republike Srbije među najstarijim populacijama na svetu. Prema popisu stanovništva iz 2002. godine, više od 1.200.000 lica u Republici Srbiji, od toga u AP Vojvodini 300.000, ima 65 i više godina, ili, relativno posmatrano, šestina ukupne populacije je starija (Nacionalna strategija o starenju 2006-2015). Proces starenja stanovništva nastaviće se i u neposrednoj budućno-sti, a naročito intenzivno biće dalje starenje popu-lacije starijih a samim tim i obolelih od akutnih i hroničnih oboljenja bubrega kao jednog od značaj-nijih uzroka u ukupnom morbiditetu i mortalitetu na nacionalnom nivou.
5. Zakonski osnov za donošenje Nacionalnog programa
• Zakon o zdravstvenoj zaštiti (“Službeni glasnik RS”, br. 107/05, 72/09 - dr. zakon, 88/10 i 99/10).
• Zakon o zdravstvenom osiguranju (“Službeni glasnik RS”, br. 107/05 i 109/05 - ispravka).
• Zakon o transplantaciji organa, ćelija i tkiva (“Službeni glasnik RS”, broj 72/09).
• Uredba o planu mreže zdravstvenih ustanova (“Službeni glasnik RS”, br. 42/06, 119/07, 84/08, 71/09, 85/09 i 24/10).
• Pravilnik o bližim uslovima za obavljanje zdrav-stvene delatnosti u zdravstvenim ustanovama i drugim oblicima zdravstvene službe (“Službeni glasnik RS”, br. 43/06, 12/09 i 50/10).
6. Ključne komponente Nacionalnog programa Unapređenje rada postojećih i planiranje novih
dijaliznih centara u skladu sa potrebama i raspolo-živim kapacitetima, sve prema standardima Evrop-ske unije.
Izrada nacionalnih vodiča i stručno-metodoloških uputstava u čijem donošenju će učestvovati odgo-
varajuća stručna tela radi usaglašavanja u terapij-skom postupanju prema pacijentima na dijalizi.
Planiranje i razvoj informacionog sistema koji omogućava formiranje nacionalnog registra za pa-cijente koji su u predijaliznoj fazi, pacijente na dijalizi kao i pacijente nakon transplantacije sa odgovarajućim pratećim podacima od značaja.
7. Osnovni cilj Nacionalnog programa Osnovni cilj Nacionalnog programa prevencije,
lečenja, unapređenja i kontrole bubrežne insufici-jencije i razvoja dijalize u Republici Srbiji do 2020. godine (u daljem tekstu: Nacionalni program) je unapređenje sistema zdravstvene zaštite radi pre-vencije nastanka bolesti, ranog otkrivanja i lečenja bubrežnih bolesnika prema preporučenim standar-dima Evropske unije, kao i značajno smanjenje smrtnosti i invaliditeta obolelih.
Aktivnosti nacionalnog programa zasnivaju se na preporukama međunarodnih stručnih udruženja uz optimalno korišćenje raspoloživih i planiranje novih resursa čime će se značajno unaprediti kvalitet života pacijenata i postići značajno smanjenje ulaganja druš-tvene zajednice u ovaj segment zdravstvene zaštite.
8 9
DECEMBAR 2015NEFROLOGIJA DECEMBAR 2015 NEFROLOGIJA1.
ARA
NĐ
ELO
VAC
Zdra
vstv
eni c
enta
r Ara
nđel
ovac
Cent
ar za
dija
lizu
Miša
rska
bb
Tel:
034 7
12 77
9
2. B
AČK
A P
ALA
NK
ADo
m zd
ravl
ja „D
r Mla
den
Stoj
anov
ić“Od
elje
nje z
a dija
lizu
Kral
ja Pe
tra I
26Te
l: 02
1 750
380
3. B
AČK
A T
OPO
LACe
ntar
za h
emod
ijaliz
uS.
Stef
ana 1
Tel:
024 7
73 20
2
4. B
EOG
RAD
Klin
ički c
enta
r Srb
ijeKl
inik
a za n
efro
logi
juPa
ster
ova 2
Tel:
011 3
66 24
21
5. B
EOG
RAD
Unive
rzite
tska
deč
ija kl
inik
aCe
ntar
za h
emod
ijaliz
ui t
rans
plan
tacij
u bu
breg
aTi
ršov
a 10
Tel:
011 2
06 07
65
6. B
EOG
RAD
Klin
ičko-
boln
ički c
enta
r „Zv
ezda
ra“
Klin
ičko o
delje
nje z
a bub
režn
e bol
esti
Dim
itrija
Tuco
vića
161
011 3
81 04
58
7. B
EOG
RAD
Vojn
omed
icins
ka ak
adem
ijaKl
inik
a za n
efro
logi
juCr
notr
avsk
a 17
011 2
66 25
02
8. B
EOG
RAD
Klin
ičko-
boln
ički c
enta
r „Ze
mun
“In
tern
ističk
a klin
ika,
Služ
ba za
nef
rolo
giju
Vuko
va 9
Tel:
011 3
772 7
22
9. B
EOG
RAD
– L
AZA
REVA
CSp
ecija
lna b
olni
ca za
ende
msk
u ne
fropa
tiju
Dr Đ
orđa
Kov
ačev
ića 27
Tel:
011 8
120 1
64
10. B
EOG
RAD
- BA
RAJE
VO
Dom
zdra
vlja
„Dr M
ilora
d Vla
jkov
ić“, B
araj
evo
Cent
ar za
hem
odija
lizu
Svet
osav
ska 9
1Te
l: 01
1 787
2 111
11. B
EOG
RAD
– M
LAD
ENO
VAC
Spec
ijaln
a bol
nica
za in
tern
e bol
esti
Odel
jenj
e za h
emod
ijaliz
uVo
jvod
e Miši
ća 2
Tel:
011 8
231 9
88
12. B
EOG
RAD
– O
BREN
OVA
CDo
m zd
ravl
ja O
bren
ovac
Služ
ba za
hem
odija
lizu
Vojv
ode M
išića
231
Tel:
011 8
721 5
60
13. B
EOG
RAD
Spec
ijaln
a bol
nica
za h
emod
ijaliz
u „M
edico
n“Bu
leva
r Ars
enija
Čarn
ojev
ića 17
Tel:
011 3
13 10
32
14. B
EOG
RAD
Spec
ijaln
a bol
nica
za h
emod
ijaliz
u„F
rese
nius
Med
ical C
are“
Drag
ačev
ska 1
1Te
l: 01
1 285
2 445
15. B
EOG
RAD
Spec
ijaln
a bol
nica
za h
emod
ijaliz
u„F
rese
nius
Med
ical C
are“
Usta
ničk
a 63
Tel:
2444
333
16. B
EOG
RAD
– N
OV
I BEO
GRA
DSp
ecija
lna b
olni
ca za
hem
odija
lizu
„Fre
seni
us M
edica
l Car
e“Ju
rija G
agar
ina 1
1gTe
l: 01
1 228
0 522
17. B
OR
Zdra
vstv
eni c
enta
r Bor
Služ
ba za
hem
odija
lizu
Dr D
ragi
še M
išovi
ća 1
Tel:
030 4
22 77
7, lo
k. 25
1
18. V
ALJ
EVO
Zdra
vstv
eni c
enta
r Val
jevo
Inte
rno o
delje
nje –
odse
k nef
rolo
gije
sa h
emod
ijaliz
omPa
ster
ova b
bTe
l: 01
4 295
288
19 V
RAN
JEZd
ravs
tven
i cen
tar V
ranj
eNe
frolo
gija
sa d
nevn
om b
olni
com
za d
ijaliz
uJ.
J. Lu
nge 1
Tel:
017 4
27 04
4
20 V
RBA
SOp
šta b
olni
ca Vr
bas
Hem
odija
liza
Dr M
ilana
Čeki
ća b
bTe
l: 02
1 795
4 507
21. V
RŠA
COp
šta b
olni
ca Vr
šac
Odel
jenj
e nef
rolo
gija
sa h
emod
ijaliz
omi e
ndok
rinol
ogijo
mAb
raše
viće
va b
bTe
l: 01
3 832
271
22. Ž
AG
UBI
CADo
m zd
ravl
ja Ža
gubi
caHe
mod
ijaliz
aNi
kole
Pašić
aTe
l: 01
2 643
140
23. Z
AJE
ČAR
Zdra
vstv
eni c
enta
r Zaj
ečar
Inte
rnist
ička s
lužb
a, O
dsek
nef
rolo
gije
i hem
odija
lize
Rasa
dničk
a bb
Tel:
019 4
45 64
6
24. Z
REN
JAN
INOp
šta b
olni
ca „Đ
orđe
Joan
ović“
Inte
rno o
delje
nje,
odse
k hem
odija
lize
Dr Va
se Sa
vića
5Te
l: 02
3 513
390
25. K
IKIN
DA
Opšt
a bol
nica
Kik
inda
Inte
rno o
delje
nje –
Jedi
nica
za h
emod
ijaliz
uĐu
re Ja
kšića
110
Tel:
0230
434 6
03
26. K
LAD
OV
OZd
ravs
tven
i cen
tar K
lado
voSl
užba
za in
tern
e bol
esti
sa h
emod
ijaliz
omDu
navs
ka 1
– 3
Tel:
019 8
01 45
5
27. K
OSO
VSK
A M
ITRO
VIC
AZd
ravs
tven
i cen
tar K
osov
ska M
itrov
icaNe
frolo
gija
i hem
odija
liza
Anri
Dina
na 10
Tel:
028 4
23 99
4
28. K
RAG
UJE
VAC
Klin
ički c
enta
r Kra
guje
vac
Klin
ika z
a uro
logi
ju, n
efro
logi
ju i d
ijaliz
uZm
aj Jo
vina
30Te
l: 03
4 370
302,
034 5
0 52 2
6
29. K
RALJ
EVO
Zdra
vstv
eni c
enta
r „St
uden
ica“
Nefro
logi
ja sa
hem
odija
lizom
Jug
Bogd
anov
a bb
Tel:
036 3
01 87
230
. KRU
ŠEVA
CZd
ravs
tven
i cen
tar
Inte
rno o
delje
nje
– ce
ntar
za h
emod
ijaliz
uKo
sovs
ka 16
Tel:
037 4
14 09
7
31. K
URŠ
UM
LIJA
Dom
zdra
vlja
Kur
šum
lija
Služ
ba za
hem
odija
lizu
Dr M
elga
rda 2
Tel:
027 3
81 33
5
32. L
ESKO
VAC
Opšt
a bol
nica
Lesk
ovac
Služ
ba n
efro
logi
je sa
hem
odija
lizom
Rade
Kon
čara
9Te
l: 01
6 252
500
33. L
OZN
ICA
Zdra
vstv
eni c
enta
r „Dr
M. M
arin
“In
tern
o ode
ljenj
e, O
dsek
za n
efro
logi
ju i
hem
odija
lizu
Boln
ička 6
5Te
l: 01
5 873
333
34. N
EGO
TIN
Zdra
vstv
eni c
enta
r Neg
otin
Odel
jenj
e hem
odija
lize
Badn
jevs
ka 4
Tel:
019 5
42 95
1
35. N
IŠKl
iničk
i cen
tar N
išKl
inik
a za n
efro
logi
ju i h
emod
ijaliz
uBu
leva
r Zor
ana Đ
inđi
ća 48
Tel:
018 4
530 8
56
36. N
IŠVo
jna b
olni
caOd
sek z
a dija
lizu
Bule
var Z
oran
a Đin
đića
bb
Tel:
018 5
08 91
937
. NIŠ
Spec
ijaln
a bol
nica
za h
emod
ijaliz
u „F
rese
nius
Med
ical C
are“
Viza
ntijs
ki b
ulev
ar 94
Tel:
018 2
07 71
3
42. P
AN
ČEV
OOp
šta b
olni
ca Pa
nčev
oIn
tern
o ode
ljenj
e – h
emod
ijaliz
aM
iloša
Treb
injca
11Te
l: 01
3 319
900
43. P
IRO
TZd
ravs
tven
i cen
tar P
irot
Služ
ba n
efro
logi
je i h
emod
ijaliz
eVo
jvod
e Mom
čila b
bTe
l: 01
0 305
283
44. P
OŽA
REVA
COp
šta b
olni
ca „D
r Voj
a Dul
ić“Di
jaliz
aBr
atst
va i j
edin
stva
135
Tel:
012 5
50 22
2
45. P
RIJE
POLJ
EOp
šta b
olni
ca P
rijep
olje
, Zdr
avst
veni
ce
ntar
Užic
eOd
sek z
a hem
odija
lizu
Rajk
a Div
ca 1
Tel:
033 7
12 97
5
46. P
ROKU
PLJE
Zdra
vstv
eni c
enta
r Top
lica
Odse
k nef
rolo
gije
sa d
ijaliz
omPa
sjačk
a 2Te
l: 02
7 324
000,
lok.
106
48. S
JEN
ICA
Zdra
vstv
eni c
enta
r Užic
e, D
om zd
ravl
ja
Sjen
ica, H
emod
ijaliz
aTa
dije
And
rića 1
0, Te
l: 02
0 741
226
49. S
MED
EREV
OOp
šta b
olni
ca „S
veti
Luka
“Sl
užba
za in
tern
e bol
esti,
Ods
ek za
he
mod
ijaliz
uKn
ez M
ihaj
lova
51Te
l: 02
6 223
522,
lok 1
61
50. S
MED
EREV
SKA
PA
LAN
KA
Opšt
a bol
nica
„Sta
fan
Viso
ki“
Služ
ba n
efro
logi
je i d
ijaliz
eVu
ka K
arad
žića 1
47Te
l: 02
6 330
319
51. S
OM
BOR
Zdra
vstv
eni c
enta
r „Dr
Rad
ivoj
e Sim
ović“
Odse
k za h
emod
ijaliz
uVo
jvođ
ansk
a 75
Tel:
025 4
67 87
8
52. S
REM
SKA
MIT
ROV
ICA
Opšt
a bol
nica
Odse
k za h
emod
ijaliz
u i n
efro
logi
juSt
ari Š
or 65
Tel:
063 5
51 09
4
53. S
TARA
PA
ZOVA
Dom
zdra
vlja
, slu
žba z
a hem
odija
lizu
„Dr J
ovan
Jova
novi
ć Zm
aj”
Vlad
imira
Hur
bana
2, Te
l: 02
2 310
520
38. N
OV
I PA
ZAR
Zdra
vstv
eni c
enta
r Nov
i Paz
arSl
užba
nef
rolo
gije
i hem
odija
lize
Gene
rala
Živk
ovića
1Te
l: 02
0 321
296
39. N
OV
I SA
DKl
iničk
i cen
tar V
ojvo
dine
Klin
ika z
a nef
rolo
giju
i klin
ičku
imu-
nolo
giju
Hajd
uk Ve
ljkov
a 1 –
3Te
l: 02
1 484
3484
40. N
OV
I SA
DSp
ecija
lna b
olni
ca za
hem
odija
lizu
„Med
icon“
Hajd
uk Ve
ljkov
a 11
Tel:
021 5
45 06
0
41. N
OV
I SA
DSp
ecija
lna b
olni
ca za
hem
odija
lizu
„Fre
seni
us M
edica
l Car
e“Sl
obod
ana J
ovan
ovića
2Te
l: 02
1 479
1 400
54. S
UBO
TICA
Opšt
a bol
nica
Subo
tica
Odel
jenj
e za i
nter
ne b
oles
ti,ne
frolo
gija
i hem
odija
liza
Izvo
rska
3, Te
l: 02
4 555
222
55. T
UTI
NDo
m zd
ravl
ja Tu
tinBo
golju
ba Ču
kića
12, 3
6320
Tutin
56. Ć
UPR
IJA
Opšt
a bol
nica
Nefro
logi
ja i h
emod
ijaliz
aM
iodr
aga N
ovak
ovića
78Te
l: 03
5 470
773
57. U
ŽICE
Zdra
vstv
eni c
enta
r Užic
eNe
frolo
gija
sa h
emod
ijaliz
omM
iloša
Obr
enov
ića 17
Tel:
031 5
62 25
4; 03
1 561
255/
333
58. Č
AČA
KZd
ravs
tven
i cen
tar Č
ačak
Nefro
logi
ja i d
ijaliz
aDr
agiše
Mišo
vića
25, T
el: 0
32 35
5 144
59. Š
ABA
COp
šta b
olni
ca Ša
bac
Urol
ogija
sa h
emod
ijaliz
omPo
pa K
aran
a 2 –
4, Te
l: 01
5 363
557
Dij
aliz
ni c
entr
in
a te
rito
riji
Rep
ub
like
Srb
ije
1
2
3
45
67
813
1415
16
53
17
22
23
27
28
57
56
29
58
30
3132
33
34
35
46
3637
3855
3940
41
42
43
4449 50
45
48
25 24
4754
51
52
5926
18
19
20
21
9
1011
12
10 11
DECEMBAR 2015NEFROLOGIJA DECEMBAR 2015 NEFROLOGIJA
8. Primarna zdravstvena zaštita Nacionalni program obuhvata unapređenje pre-
ventivnih mera, pravovremeno prepoznavanje poremećaja bubrežne insuficijencije sa naglaskom na primarni nivo zdravstvene zaštite, kao i ade-kvatno zbrinjavanje radi smanjenja invaliditeta i smrtnosti.
Dom zdravlja koji obavlja poslove hemodijalize u pogledu kadrova treba da ima najmanje jednog doktora specijalistu interne medicine i četiri medi-cinske sestre - tehničara sa višom odnosno srednjom stručnom spremom na 3 400 dijaliza godišnje i jednog tehničara - elektroničara sa višom, odnosno srednjom školskom spremom na 4 500 dijaliza go-dišnje.
8.1. Ciljevi Nacionalnog programa: • prevencija faktora rizika; • pravovremeno prepoznavanje poremećaja bu-
brežne insuficijencije; • unapređenje kvaliteta života obolelih.
8.2. Mere i aktivnosti: • kontrola rezidualne bubrežne funkcije jednom
godišnje za pacijente koji su pod rizikom; • edukacija zdravstvenih radnika službe za labo-
ratorijsku dijagnostiku domova zdravlja o pre-ventivnom uvođenju metode određivanja 24-satnog izlučivanja albumina u mokraći odnosom protein - kreatinin u pojedinačnom uzorku;
• kontinuirana edukacija izabranog lekara o merama ranog otkrivanja bubrežne insuficijen-cije;
• edukacija izabranog lekara o propisivanju tera-pije za pacijente koji su na režimu hemodijalize;
• formirana baza podataka po regionalnom prin-cipu (domovi zdravlja i opšte bolnice vode re-gistar za pacijente na dijalizi) kontinuirano se prosleđuje referentnim ustanovama radi plani-ranja predijalizne transplantacije;
• uspostavljanje i primena standarda u domovima zdravlja u vezi sa redovnom kontrolom i izradom odgovarajuće dijagnostike pacijenata na dijali-zi radi pribavljanja neophodne dokumentacije za slučaj moguće transplantacije.
9. Sekundarna zdravstvena zaštita Opšta bolnica koja obavlja poslove hemodijalize
u pogledu kadrova treba da ima najmanje: jednog doktora specijalistu interne medicine i četiri medi-cinske sestre - tehničara sa višom odnosno srednjom stručnom spremom na 3 400 dijaliza godišnje i jednog tehničara - elektroničara sa višom, odnosno srednjom školskom spremom na 4 500 dijaliza godišnje.
Opšta bolnica koja obavlja poslove hemodijali-ze u pedijatriji ima jednog doktora medicine spe-cijalistu pedijatrije i četiri medicinske sestre - tehničara sa višom odnosno srednjom školskom spremom na 2 000 dijaliza godišnje, i jednog tehničara - elektroničara sa višom odnosno sred-njom školskom spremom na 4 500 dijaliza godiš-nje.
Za opštu bolnicu koja obavlja poslove peritone-alne dijalize - jedna medicinska sestra - tehničar sa višom, odnosno srednjom školskom spremom na pet bolesnika - u smeni.
9.1. Ciljevi Nacionalnog programa: • smanjenje incidencije posledica i komplikacija
akutne bubrežne insuficijencije (u daljem tekstu: ABI);
• pravovremeno postavljanje dijagnoze hronične bubrežne insuficijencije (u daljem tekstu: HBI) i adekvatno zbrinjavanje tih pacijenata.
9.2. Mere i aktivnosti: • uspostavljanje i primena standarda u vezi sa
redovnom kontrolom i izradom odgovarajuće dijagnostike za pacijente na dijalizi radi pribav-ljanja neophodne dokumentacije za slučaj moguće transplantacije;
• primena parametara koji će biti definisani za potrebe formiranja i praćenja jedinstvenog re-gistra za pacijente sa ABI i HBI;
• formirana baza podataka (domovi zdravlja i opšte bolnice vode registar za pacijente na di-jalizi) kontinuirano se prosleđuje zdravstvenim ustanovama radi planiranja predijalizne tran-splantacije;
• kontinuirana medicinska edukacija o postupci-ma očuvanja bubrežne funkcije tokom i nakon operativnog zahvata, različitih infekcija i nere-gulisane hipertenzije (pacijenti će biti u obavezi da nose posebne kartice za HBI radi davanja osnovnih uputstava o njihovom lečenju).
• implementacija stručno-metodološkog uputstva o postavljanju dijagnoze, terapijskom tretmanu konzervativnim pristupom i primeni dijalize i rehabilitaciji pacijenata sa HBI;
• edukacija zdravstvenih radnika i zdravstvenih saradnika, kontinuirano, o svim aspektima akutne i hronične bubrežne insuficijencije.
10. Blagovremena izrada pristupa za lečenje dijalizom
Jedan od najvažnijih postupaka kod bolesnika sa HBI je blagovremena izrada vaskularnih pristupa, bilo da se radi o arteriovenskoj fistuli tj. graftu ili kateteru radi lečenja hemodijalizom ili o postavlja-nju katetera u peritoneumsku duplju radi započinja-nja lečenja peritoneumskom dijalizom. Prema po-dacima razvijenih zemalja, od ukupnog broja pacijenata kojima je neophodna hemodijaliza 70% nema blagovremeno uraĐen vaskularni pristup.
10.1. Cilj: • Povećanje broja bolesnika sa blagovremeno
urađenim stalnim vaskularnim pristupom za dijalizu.
10.2. Mere i aktivnosti: • edukacija u vezi sa izradom vaskularnog pristu-
pa za lekare u zdravstvenim ustanovama na tercijarnom nivou kao i u zdravstvenim ustano-vama na sekundarnom nivou u kojima se obavlja delatnost vaskularne hirurgije;
• edukacija zdravstvenih radnika i zdravstvenih saradnika o načinu nege i kontroli rada vasku-larnog pristupa.
• 11. Dijaliza
11.1. Opšti cilj: Razvoj unapređenog i ujednače-nog programa dijalize u Republici Srbiji
Služba nefrologije treba da omogući optimalne forme dijalize prilagođene potrebama pacijenata. Prema podacima iz registra Asocijacije nefrologa Velike Britanije, oko 19,5% pacijenata sa peritone-umske dijalize prelazi na hemodijalizu tokom prve dve godine lečenja a 5,2% sa hemodijalize prelazi na peritoneumsku dijalizu.
Različite forme terapije u terminalnom stadijumu bubrežne insuficijencije komplementarne su a naj-bolji pristup u lečenju je integrisan pristup dijalize i transplantacije.
11.2. Osnovne preporuke za rad dijaliznih centara:
• dijalizni centri rade najviše u dve smene a stan-dard u lečenju dijaliziranih pacijenata podrazu-meva tri do četiri dijalize nedeljno u trajanju od 4,5 do 5 h;
• minimum površine dijaliznog mesta iznosi 12 m2;
• za svaki dijalizni centar neophodna je zasebna sala za dijalizu za pacijente sa nepoznatim sta-tusom, kao i zasebna sala za HbS Ag pozitivne, HcV pozitivne i HIV pozitivne;
• svaki centar za dijalizu ima prostor za akutne dijalize i plazmafarezu čija površina ne sme da bude manja od 12 m2 po dijaliznom mestu;
• prostor za pripremu vode i reverznu osmozu treba da bude 20 m2; za pripremu i sterilizaciju 6 m2; prostor za čisto i prljavo rublje i sanitetski materijal 6 m2; prostor za servisiranje i smeštaj
12 13
DECEMBAR 2015NEFROLOGIJA DECEMBAR 2015 NEFROLOGIJA
rezervnih aparata i delova 12 do 16 m2 sa pri-ručnim magacinom za potrošni materijal od 16 m2 i glavnim magacinskim prostorom od 40 do 60 m2;
• sistemi za prečišćavanje vode moraju ispunja-vati standarde evropske farmakopeje u pogledu čistoće. Regionalni instituti i zavodi za javno zdravlje vršiće redovnu kontrolu kvaliteta vode za dijalizu prema unapred utvrđenim kriteri-jumima;
• pored redovnog servisiranja aparata za dijalizu, potrebno je uspostaviti standard da se oni menjaju nakon 25.000 radnih sati ili nakon pet godina upotrebe;
• svaki centar za dijalizu u obavezi je da prema preporukama otklanja medicinski otpad.
11.3. Specifični ciljevi (u deset koraka) 11.3.1. Prvi korak - Unapređenje dijagnostičkih i
terapijskih procedura Primena terapijskih procedura za pacijente na
dijalizi ustanovljava se prema kriterijumima Euro-transplanta radi jedinstvene primene u svim centri-ma za dijalizu na teritoriji Republike Srbije.
Stvaranje mogućnosti da izabrani lekar pacijena-ta na dijalizi može svoja ovlašćenja koja se odnose na dijagnostiku i lečenje, uključujući i propisivanje lekova na recept kao i upućivanje na stacionarno lečenje, da prenese na nadležnog lekara specijalistu ako to zahteva zdravstveno stanje pacijenta na di-jalizi kao i racionalnost u pružanju zdravstvene zaštite.
Obezbeđenje opreme i primena odgovarajućih procedura usklađenih prema standardima Evropske unije. U skladu sa kapacitetima dijaliznih centara i stepenom istrošenosti neophodne opreme, neop-hodno je planiranje sistemskog zanavljanja aparata za dijalizu i reverzne osmoze, na primer: za 2011. godinu teritorija Republike Srbije u potpunosti je pokrivena uglavnom doniranim aparatima za dija-lizu s tim što je neophodna nabavka najmanje pet aparata za reverznu osmozu.
Važan korak u poboljšanju kvaliteta života paci-jenata na dijalizi predstavlja kardiovaskularna re-habilitacija koja će se sprovoditi u Institutu za
lečenje i rehabilitaciju “Niška banja”, Niš i u Spe-cijalnoj bolnici za bolesti metabolizma “Zlatibor”, Čajetina i bolesti štitaste žlezde prenamenom po-stojećih kapaciteta, sa 20 postelja za Institut u Niškoj banji i deset postelja za Specijalnu bolnicu za bolesti štitaste žlezde i bolesti metabolizma “Zlatibor”, Čajetina, koji će biti ugovoreni sa Republičkim zavodom za zdravstveno osiguranje. Ova rehabili-tacija biće značajna iz razloga što pacijenti na dija-lizi većim delom umiru od posledica kardiovasku-larnih bolesti.
11.3.2. Drugi korak - Unapređenje službe za dijalizu
Zbrinjavanje akutnih i hroničnih stanja vršiće se po principu referentne pripadnosti zdravstvenim ustanovama tercijarnog nivoa: Klinički centar Srbije, Klinički centar Niš, Klinički centar Kragujevac, Klinički centar Vojvodine, Novi Sad.
Klinički centar Niš, Klinički centar Kragujevac, Klinički centar Vojvodine, Novi Sad organizovaće “ambulante za transplantacije” koje će prema unapred utvrđenim kriterijumima prispele podatke iz baza podataka formiranih po teritorijalnom prin-cipu, objedinjavati i prosleđivati Upravi za biome-dicinu koja formira konačnu Jedinstvenu listu čekanja za kadaveričnu transplantaciju. Ambulante će da informišu pacijente o podacima od značaja za tok njihovog lečenja.
Program asistirane peritoneumske dijalize u našoj zemlji u početnoj je fazi što zahteva odgovarajuću plansku edukaciju. Neophodno je povećanje broja bolesnika koji su na asistiranoj peritoneumskoj dijalizi u odnosu na ukupan broj bolesnika na peri-toneumskoj dijalizi. S tim u vezi, neophodna je edukacija medicinskih sestara i članova porodice u skladu sa aktivnostima iz plana edukacije. Obaveze domova zdravlja u vezi primene programa kućne peritoneumske dijalize. Neophodno je da domovi zdravlja imaju edukovane po dve medicinske sestre za primenu programa asistirane peritoneumske di-jalize u kućnim uslovima.
Jačanje saradnje sa službom hitne medicinske pomoći radi bolje organizacije transporta pacijena-ta sa naglaskom na HBS i HCV pozitivne.
Planiranje razvoja javno - privatnog partnerstva u oblasti dijalize formiranjem jedinica za dijalizu u privatnoj praksi, u mestima koja prema kriterijumi-ma imaju veći broj pacijenata prema modelu koji je primenjen u Novom Sadu, Beogradu i Nišu.
11.3.3. Treći korak - Prilagođavanje prostornih kapaciteta dijaliznih centara standardima Evrop-ske unije
Minimum površine svakog dijaliznog mesta treba da bude 12 m2 sa ukupnom površinom prostora od 35 do 40 m2 u planiranju novih dijaliznih centara.
11.3.4. Četvrti korak - Formiranje jedinstvene baze podataka
Formiranjem jedinstvene baze podataka pri Upravi za biomedicinu za pacijente koji su na hroničnom programu dijalize omogućiće se kvalitetno praćenje ove kategorije obolelih prema uzrastu, polu, osnov-nom oboljenju i ostalim parametrima.
Zdravstvene ustanove u kojima se obavlja dijali-za obavezno vode registar pacijenata koji su na
dijalizi, podatke usmeravaju prema referentnim centrima za dijalizu i transplantaciju (Beograd, Niš, Novi Sad i Kragujevac). Na osnovu prispelih po-dataka, prema unapred definisanim jedinstvenim kriterijumima, stručne komisije referentnih ustano-va učestvuju u izradi novih lista pacijenata po kojima Uprava za biomedicinu sačinjava Jedinstvenu listu čekanja za kadaveričnu transplantaciju.
11.3.5. Peti korak - Socijalna inkluzija obolelih - podrška pacijentima od strane psihijatara, psi-hologa, nutricionista i socijalnih radnika, sve u sklopu konsultativnih usluga.
11.3.6. Šesti korak - Kontinuirane aktivnosti na promociji, Nacionalne kampanje Ministarstva zdravlja, programa “Produži život” uz učešće medija, radi pružanja značajne podrške u infor-misanju građana o ciljevima i značaju transplan-tacije.
14
DECEMBAR 2015NEFROLOGIJA
11.3.7. Sedmi korak - Iniciranje, osavremenja-vanje i unapređenje edukacije u oblasti dijalize.
Iniciranje osavremenjavanja i unapređenja nastav-nih planova i programa u cilju adekvatne zastuplje-nosti u redovnim studijama i poslediplomskoj nastavi na fakultetima medicinske struke i u stru-kovnim školama medicinske struke.
Kontinuirana medicinska edukacija, u skladu sa najnovijim saznanjima na polju dijaliznog lečenja, u odgovarajućim zdravstvenim ustanovama, za zdravstvene radnike službe za laboratorijsku dija-gnostiku i za zdravstvene radnike koji rade u dija-liznim centrima, u skladu sa zakonom kojim se uređuje zdravstvena zaštita.
Izrada stručno metodološkog uputstva o postavl-janju dijagnoze, terapijskom tretmanu konzerva-tivnim pristupom, primeni dijalize i rehabilitaciji osoba sa HBI i izrada priručnika za lekare primarnog nivoa zdravstvene zaštite o ranom otkrivanju, lečenju i rehabilitaciji pacijenata sa HBI i Priručnika za obolele od HBI, uradiće se u skladu sa zakonom.
Uključivanje sredstava javnog informisanja u kampanje o faktorima rizika za nastanak HBI.
11.3.8. Osmi korak - Obezbeđivanje i sprovođenje istraživanja u oblasti nefrologije
Obezbeđivanje i sprovođenje istraživanja u oblasti nefrologije usmerenih kako na primarnu prevenci-
ju tako i na rano otkrivanje lečenje i rehabilitaciju bubrežnih bolesti sa posebnim osvrtom na nasledne bolesti bubrega.
11.3.9. Deveti korak - Praćenje i sprovođenje Nacionalnog programa
Praćenje i procenu sprovođenja Nacionalnog pro-grama na osnovu prikupljanja, obrade i analize pro-pisanih zdravstveno-statističkih i drugih podataka, odnosno pokazatelja predviđenih ovim programom obavljaju nadležni instituti, odnosno zavodi za javno zdravlje. Njihove aktivnosti usmerava i koordinira Institut za javno zdravlje Srbije “dr Milan Jovanović - Batut”. Izveštaje o sprovođenju Nacionalnog pro-grama Institutu za javno zdravlje Srbije “dr Milan Jovanović - Batut” nosioci programskih celina kon-tinuirano pripremaju i dostavljaju. Na osnovu dostav-ljenih izveštaja Institut za javno zdravlje Srbije “dr Milan Jovanović - Batut” sačinjava zbirni izveštaj koji dostavlja Ministarstvu zdravlja.
11.3.10. Deseti korak - Sredstva za sprovođenje Programa kontrole bubrežne insuficijencije i razvoja dijalize u Republici Srbiji do 2020. godine obezbediće se iz budžeta Republike Srbije na razdelu Ministarstva zdravlja u skladu sa bilansnim mogućnostima i u okviru sredstava planiranih finansijskim planom Republičkog zavoda za zdravstveno osiguranje.
S AV E Z B U B R E Ž N I H I N VA L I DA VO J VO D I N E21000 Novi Sad, Bulevar oslobođenja 6 - 8
Tel/fax: 021/6333 866; www.ns-nefro.org, [email protected] D RU Ž E N J E B U B R E Ž N I H I N VA L I DA - S U B OT I C A
Blaška Rajića 27/36; P.J. Banijska 2Mob: 069/712-547, [email protected]
