Spory wokół inteligencji

Psychologia różnic indywidualnych ćwiczenia 2009/2010

opracował: Tomasz Knopik (szamot7@wp.pl)

Inteligencja A, B i C

Wg D. Hebba inteligencja A to podstawowy potencjał intelektualny zdeterminowany przez genotyp.

Inteligencja B to zdolności intelektualne przejawiające się w zachowaniu, stanowią wynik interakcji między inteligencją A a środowiskiem (determinacja fenotypowa).

Inteligencja typu C to wg P. Vernona inteligencja psychometryczna (mierzona testami zdolności poznawczych)

Relacje między „inteligencjami”

A

C

Koncepcja J. P. Guilforda

Model inteligencji zakładający równorzędność wielu zdolności poznawczych (120), punktem wyjścia jest teoria, do której dobiera się testy mierzące poziom poszczególnych zdolności

Każdą zdolność definiuje się poprzez: materiał (4), proces poznawczy (5) oraz wytwór (6)

Istnieje poważny problem z pomiarem każdej zdolności (jak na gruncie tego modelu miałaby wyglądać typowa diagnoza intelektu?)

Model inteligencji wg Guilforda

Przykładowe zdolności

Poznawanie jednostek behawioralnych (polega na trafnym rozpoznaniu wewnętrznych stanów psychicznych innej osoby na podstawie np. jej mimiki)

Poznawanie klas behawioralnych (zdolność do kategoryzowania stanów psychicznych innych ludzi na podstawie ich podobieństwa)

Poznawanie relacji behawioralnych (zdolność do dostrzegania znaczących związków między różnymi aktami behawioralnymi)

Poznawanie systemów behawioralnych (zdolność interpretowania sekwencji zachowań społecznych)

Poznawanie transformacji behawioralnych (zdolność do plastycznego reagowania na zmiany zachodzące w sytuacjach społecznych)

Poznawanie implikacji behawioralnych (zdolność do przewidywania, co się może zdarzyć w danej sytuacji społecznej)

Przykładowe zdolności

Dywergencyjne wytwarzanie jednostek behawioralnych

Dywergencyjne wytwarzanie klas behawioralnych Dywergencyjne wytwarzanie relacji behawioralnych Dywergencyjne wytwarzanie systemów

behawioralnych Dywergencyjne wytwarzanie transformacji

behawioralnych Dywergencyjne wytwarzanie implikacji

behawioralnychPowyższe zdolności nie są niezależne od siebie, wytwarzanie musi być zakorzenione w rozumieniu (dekodowaniu).

Inteligencje wielorakie H. Gardnera

Inteligencja jest zdolnością do rozwiązywania problemów lub wytwarzania nowych pomysłów (silne związki inteligencji z twórczością)

H. Gardner wyodrębnił 7 zdolności: inteligencję językową inteligencję matematyczno-logiczną inteligencję muzyczną inteligencję kinestetyczną inteligencję przestrzenną inteligencję intrapersonalną inteligencję interpersonalną

Teoria J. Piageta

Inteligencja to rozwinięta forma adaptacji biol0gicznej, podmiot sam podejmuje aktywność poznawczą i zdobywa wiedzę o świecie (konstruktywizm poznawczy) poprzez przystosowanie

Przystosowanie to równowaga między asymilacją a akomodacją (samoregulacja umysłu)

Istotą inteligencji jest aktywność podmiotu przejawiająca się w procesie strukturalizacji (schematy poznawcze)

dla Piageta biologiczne wyposażenie człowieka stanowi podstawę (matrycę) do podejmowania samodzielnych działań o charakterze poznawczym przez podmiot

Stadia rozwoju inteligencji wg Piageta

okres sensoryczno-motoryczny (0 – 2 r. )

okres przedoperacyjny (2-7 r.ż)

okres operacji konkretnych (7-11 r.ż.)

okres operacji formalnych (11-15 r.ż.)

Triarchiczna teoria inteligencji R. Sternberga

3 subteorie: kontekstu, doświadczenia oraz składników Subteoria kontekstu ujmuje inteligencję w relacji do

świata zewnętrznego i podkreśla rolę kontekstu środowiskowego w determinowaniu zachowania inteligentnego; w tym ujęciu inteligencja to celowa adaptacja do realnie istniejącej rzeczywistości (jeśli adaptacja jest niemożliwa jednostka podejmuje działania zmierzające w kierunku modyfikacji środowiska lub też jego selekcji)

Subteoria doświadczenia odwołuje się do dwóch zdolności: radzenia sobie z nowymi zadaniami oraz automatyzacji procesów informacyjnych; rozwiązywanie nowych zadań wymaga udziału tzw. ogólnego systemu przetwarzania informacji (przetwarzanie świadome i kontrolowane)

Subteorie inteligencji – cd. rozwiązywanie zadań znanych wymaga zaangażowania

lokalnego systemu informacyjnego (proces automatyzacji przetwarzania pod wpływem doświadczenia) – im bardziej zautomatyzowane jest wykonywanie zadań znanych tym bardziej skuteczne jest przetwarzanie danych przez system ogólny

Subteoria składników (komponentów): metaskładniki (metakomponenty), składniki wykonawcze, składniki nabywania wiedzy

Subteorię komponentów można określić (w dużym przybliżeniu) jako inteligencję analityczną, subteorię kontekstu jako inteligencję praktyczną, zaś subteorię doświadczenia jako inteligencję twórczą.

Metakomponenty – funkcje (kontrola poznawcza)

dostrzeżenie problemu zdefiniowanie problemu wybór odpowiednich komponentów wykonawczych wybór strategii decydującej o kolejności i układzie

komponentów wybór poznawczej reprezentacji problemu (np.

wyobrażeniowej lub werbalnej) właściwe ulokowanie zasobów uwagi monitorowanie przebiegu procesu poznawczego odbiór wewnętrznych i zewnętrznych informacji zwrotnych

na temat tego, jak zadanie jest wykonywane decydowanie, czy i w jaki sposób informacja zwrotna ma

być wykorzystana praktyczne wykorzystanie wniosków płynących z analizy

informacji zwrotnych

Składniki wykonawcze

kodowanie bodźców

strukturalizacja

porównywanie bodźców

reakcja

- wnioskowanie- przekształcanie- zastosowanie- porównywanie- wyjaśnianie

Komponenty nabywania wiedzy

selektywne kodowanie (odrzucenie informacji nieistotnych)

selektywne łączenie (strukturalizacja pojedynczej informacji)

selektywne porównanie (odniesienie nowej informacji do wiedzy nabytej)

Model inteligencji wg Sternberga

Teoria inteligencji sprzyjającej powodzeniu życiowemu

R. Sternberg wyodrębnia 3 rodzaje inteligencji: analityczną, twórczą oraz praktyczną.

Analityczna – sprawne funkcjonowanie procesów poznawczych (np. dobra pamięć, podzielność, selektywność uwagi)

Twórcza – oryginalność myślenia, otwartość na nowe problemy, tolerancja dla odmienności, podejmowanie ryzyka,

Praktyczna – rozwiązywanie praktycznych, życiowych problemów, zdolności społeczne, sukces zawodowy

Sukces życiowy, wysokie osiągnięcia uzależnione są od stopnia równowagi miedzy tymi inteligencjami.

Psychologia mądrości (wybrane koncepcje)

Koncepcja Labouvie-Vief: mądrość jako dialog między logos (formy logiczne

regulujące przetwarzanie informacji) a mythos (subiektywne cechy organizmu),

przejawem mądrości rozumianej jako harmonia między sferą poznawczą a emocjonalną jest satysfakcja życiowa (zadowolenie),

równowaga między myśleniem krytycznym a myśleniem refleksyjnym (dostrzeganie wad i zalet w analizowanych obiektach),

mądrość nie wykazuje silnego związku z poziomem inteligencji, czy zdolności twórczych.

Model berliński (Baltes, Smith)

punktem wyjścia jest pragmatyczna koncepcja doświadczenia (James, Dewey),

akceptacja nieprzewidywalności w sferze doświadczeń, tolerancja niepewności w poznaniu, akceptacja wieloznaczności,

zadowolenie z życia przy jednoczesnym poszanowaniu norm społecznych i etycznych (inklinacji innych do realizowania własnych celów – orientacja eudajmonistyczna),

umiejętność dokonywania wglądu, brak silnego związku z inteligencją analityczną, mądrość – związki z „pragmatyką” inteligencji,

Pragmatyka – mechanika inteligencji

mechanika: podstawowe procesy przetwarzania informacji, mają biologiczny i uniwersalny charakter (nie zależą od treści),

pragmatyka: wiedza o faktach i wiedza proceduralna, uwarunkowana kulturowo, kontekstowa, jądrem jest wiedza na temat dynamiki życia, dylematów egzystencjalnych.

pragmatyka: kontek

st, ocena

mechanika:

szybkość,

zasoby

intelekt

Model intelektu wg Baltesa

Mądrość jako system wiedzy eksperckiej w dziedzinie pragmatyki życia:

wiedza o faktach, wiedza proceduralna, kontekstowe ujęcie własnego rozwoju, relatywizm, niepewność i nieprzewidywalność życia.

Aktualnie autorzy podkreślają znaczenie umiejętności godzenia celów indywidualnych z celami realizowanymi przez otoczenie.Z wiekiem zmniejsza się udział mechaniki inteligencji na rzecz pragmatyki (stąd ujmowanie mądrości jako atrybutu osób starszych).

Model berliński (struktura mądrości)

Jak zbadać mądrość?

Technika głośnego myślenia, przykład Baltesa i Glucka: „Piętnastoletnie dziewczynka chce natychmiast wyjść za mąż. Co należy rozważyć i zrobić?”

Odp. Oceniona jako niezbyt mądra: Nie, w żadnym przypadku, wychodzenie za mąż w wieku 15 lat jes t zdecydowanie niewłaściwe. Powinno się powiedzieć dziewczynie, że małżeństwo jest całkowicie niemożliwe. Nie, to jest szalony pomysł.

Odp. Oceniona jako mądra: Cóż, na pierwszy rzut oka problem wydaje się prosty. Generalnie małżeństwo nie jest dobrą rzeczą dla 15-latki. Ale zdarzają się sytuacje, które nie pasują do przeciętnego obrazu. Być może w tym przypadku w grę wchodzą szczególne okoliczności życiowe, takie jak śmiertelna choroba dziewczynki. Albo utrata rodziców. Dziewczynka może także żyć w innej kulturze lub innym okresie historycznym.

Mądrość jako równowaga (Sternberg, 1998)

równowaga między potrzebami człowieka a środowiskiem,

triada: inteligencja twórcza, analityczna, praktyczna (harmonia),

rola doświadczenia (rozwój wglądu w siebie, metapoznania, tolerancji wieloznaczności).

Mądrość – definicja Sternberga (2001)

Zastosowanie ukrytej, jak również jawnej wiedzy dla wspólnego pożytku przez równoważenie interesów osobistych, interpersonalnych i pozaosobowych służące osiągnięciu równowagi między adaptacją do istniejącego środowiska, modyfikacją istniejącego środowiska oraz wyborem nowego środowiska.

Zadanie I. Selektywność uwagi

czerwonyz ie lony

niebiesk iczarny

fi oletowybrązowy

żó ł ty